GIỚI THIỆU

DỊCH TỄ HỌC

Dịch Tễ Học Cơ Bản

1
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Mục Tiêu Bài Giảng

1. Phân tích được định nghĩa của dịch tễ

học.

2. Liệt kê được ba mục đích, ba chiến lược,

và ba nội dung nghiên cứu của dịch tễ
học.

2
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Phân Tích Gốc Từ

EPIDEMIOLOGY

Epi về

Demos người

Logos môn học/nghiên cứu

Nghĩa đen: Một môn học khảo sát về những
hiện tượng xảy ra ở người dân
3
 QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN
CỦA DTH
 Hippocrates: đã nỗ lực giải thích sự xuất hiện bệnh
một cách có cơ sở thay cho cách lý giải siêu nhiên.

 Bài luận của Hippocrates bàn về “Không Khí, Nước

và Chỗ Ở” đã đưa ra giả thuyết rằng các yếu tố môi
trường, vật chủ và hành vi có thể ảnh hưởng đến sự
phát triển của bệnh.
 QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN
 John Graunt: người đầu tiên xác định mô hình
sinh, tử vong và sự xuất hiện bệnh, nhấn mạnh
đến
 sự khác biệt giữa nam và nữ,
 tỷ lệ chết trẻ em cao,
 sự khác biệt giữa nông thôn và thành thị,
 sự khác biệt theo mùa
 William Farr

 Cha đẻ của giám sát và thống kê dân số hiện đại

 Mở rộng phân tích dịch tễ về tỷ lệ mắc và tỷ lệ tử

vong có xem xét đến các tác động của tình trạng
hôn nhân, nghề nghiệp và độ cao.
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Những Người Sáng Lập

 Snow và Dịch tễ học thực địa

Dịch tễ học Mô tả

Xác định nước là nguồn lây của dịch tã

7
 John Snow

 Năm 1854, một vụ dịch tả xảy ra tại khu vực

quảng trường Golden ở Luân đôn.

 Cuộc điều tra kinh điển của DTH:

 Xác định nơi người bệnh tả sống và làm việc.

 Vẽ sự phân bố của các ca bệnh trên bản đồ (“Bản

đồ điểm dịch”)
Bản đồ điểm (Spot Map)
9
 John Snow

 Snow tin rằng nước là một nguồn lây nhiễm

của vi trùng tả nên ông đã đánh dấu vị trí các
máy bơm nước trên bản đồ điểm dịch và sau
đó tìm mối liên hệ giữa các hộ có người mắc
bệnh tả với vị trí của các bơm nước.
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Snow và Dịch Tễ Học Thực Địa

DỊCH TÃ
Luân DỊCH
Đôn,TÃ DỊCH
1854 …TÃ

DỊCH TÃ DỊCH TÃ

11
 Bơm B
X

Phố Lớn
Bơm A

X
12

Bơm C
 Kết luận: máy bơm trên đường Broad có khả năng là
nguồn lây nhiễm cao nhất.

 Để khẳng định máy bơm trên đường Broad là ổ dịch:

Snow đã tập hợp các thông tin về nơi mà những
người dân đã mắc bệnh tả lấy nước sử dụng.
 Sử dụng nguồn nước từ trạm bơm này là một điểm chung
trong số những người mắc bệnh tả.

 Tháo bỏ tay cầm của máy bơm thì dịch không còn nữa.
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Snow và Dịch Tễ Học Thực Địa

Dịch tễ học Phân tích

Công ty cấp nước Dân số Số chết Chết/

1.000
Southwark 167.654 844 5,0
& Vauxhall
Lambeth 19.133 18 0,9
Cả hai 300.149 652 2,2

14
 Giả thuyết 1: nguồn nước lấy từ sông Thames phía dưới
Luân Ðôn bị ô nhiễm.

 Giả thuyết 2: dân số sử dụng nước được cấp bởi cả hai

công ty có sự khác biệt về một số các yếu tố nguy cơ
khác.

 Kiểm tra giả thuyết về nguồn cung cấp nước:

 Đề xuất giải pháp: thay đổi vị trí lấy nước của công ty
Southwark - Vauxhall để tránh nguồn lây nhiễm.
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Snow và Dịch Tễ Học Thực Địa

Dịch tễ học Phân tích

Công ty cấp nước Dân số Số chết Chết/

1.000
Southwark 98.862 419 4,2
& Vauxhall
Lambeth 154.615 80 0,5

16
 Snow đã chỉ cho mọi người thấy rằng:

 Nguồn nước có thể là phương tiện truyền bệnh

tiêu chảy

 Thông tin dịch tễ học có thể được sử dụng để

kịp thời đưa ra những hành động phòng chống
bệnh một cách hiệu quả.
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Snow và Dịch Tễ Học Thực Địa

Dịch tễ học Mô tả

Giả thuyết nguyên nhân

Dịch tễ học Phân tích

18
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Lịch Sữ Diễn Tiến

Dịch Tễ Học Bệnh Lây

Châu Âu, Hoa Kỳ, cuối 1800

Dịch Tễ Học Bệnh Không Lây

Từ 1900
Nghiên cứu của Doll và Hill
Nghiên cứu Framingham
19
Định Nghĩa Dịch Tễ Học

20
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Định Nghĩa Dịch Tễ Học

DTH là một môn học về Sự Phân Bố, và

những Yếu Tố Quyết Định của những biến cố

và tình trạng liên quan đến sức khỏe trong

những dân số cụ thể, và sự ứng dụng môn

học này trong việc Kiểm Soát những Vấn Đề

Sức Khỏe
21
 Một số thuật ngữ
 Nghiên cứu:
 Một ngành khoa học
 Khoa học cơ bản của y tế công cộng

 Phân bố: (DTH mô tả)

 Tần suất
 Mô hình của các hiện tượng sức khỏe trong dân số
 Một số thuật ngữ
 Tần suất: số lần xuất hiện hiện tượng trong một
dân số.

 Tỷ suất: (số hiện tượng được tính theo kích cỡ

dân số): nó cho phép so sánh chéo giữa các nhóm
dân số khác nhau và tại các thời điểm khác nhau.
 Một số thuật ngữ
 Mô hình:
 Thời gian: sự xuất hiện bệnh theo năm, mùa, ngày
hoặc giờ trong lúc dịch xảy ra.
 Nơi chốn: sự thay đổi theo vùng địa lí, sự khác biệt
giữa thành thị và nông thôn, nơi làm việc và
trường học.
 Con người (đặc tính cá nhân): các yếu tố liên quan
đến dân số học (tuổi, dân tộc…)
 Một số thuật ngữ

 Các yếu tố quyết định: (DTH phân tích)

 Ca bệnh:
- Nguyên nhân

- Một số yếu tố khác có ảnh hưởng đến sự xuất hiện

của các hiện tượng sức khỏe.
 Tình trạng hay vấn đề sức khỏe
 Các vụ dịch gây ra do các bệnh truyền nhiễm
 Các bệnh truyền nhiễm lưu hành địa phương
 Các bệnh không lây truyền
 Các bệnh mãn tính, tai nạn thương tích, khuyết tật bẩm
sinh, sức khỏe bà mẹ và trẻ em, sức khỏe nghề nghiệp và
sức khỏe môi trường
 Các hành vi liên quan đến sức khỏe và tình trạng nâng cao
sức khoẻ
 Một số thuật ngữ

 Trong DTH: thuật ngữ “bệnh” (disease)

thường được dùng để chỉ cho cụm từ “tình
trạng hay vấn đề sức khỏe”.
 Đối tượng nghiên cứu
Bác sĩ lâm sàng Nhà dịch tễ học

Sức khỏe của một cá nhân Sức khỏe của một cộng đồng hoặc của
một khu vực nhất định

Tập trung vào điều trị và - Yếu tố tiếp xúc (hành động hoặc nguồn
chăm sóc cho từng cá nhân gây ra bệnh)
- Số người cùng tiếp xúc với một yếu tố
- Khả năng lây truyền trong cộng đồng
- Can thiệp nhằm ngăn chặn khả năng tái
xuất hiện bệnh hoặc ngăn chặn số ca
mắc mới
 Ứng dụng của DTH

 DTH: cung cấp số liệu để đưa ra các hành

động của y tế công cộng

 Sử dụng số liệu trong dịch tễ:

 Tính nghệ thụât

 Tính khoa học

 Sự khác nhau giữa
Bác sĩ lâm sàng Nhà dịch tễ học
Để chẩn đoán và điều trị cho Để chẩn đoán và ngăn chặn
một bệnh nhân, BS cần: bệnh cho một cộng đồng, nhà
dịch tễ học cần:
Kinh nghiệm, kiến thức Y khoa Sử dụng phương pháp dịch tễ
học mô tả và phân tích

Biết cách vận dụng kiến thức Có kinh nghiệm và sáng tạo khi
một cách sáng tạo lập kế hoạch để kiểm soát và
ngăn ngừa bệnh trong cộng
đồng
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Đối Tượng Nghiên Cứu

Bác sĩ Lâm sàng Dịch tễ học

 Từng người bệnh  Bệnh, khỏe

 Tìm đến bác sĩ
 Không xếp nhóm  Xếp nhóm
 Cơ chế sinh bệnh  Một phần cơ chế bệnh
 Giả thuyết

31
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Xếp Nhóm trong DTH

Tuổi Số mới mắc Thời gian bệnh trung

hàng năm bình (năm)
0–5 6 / 1.000 4,8
6 – 16 3 / 1.000 10,7
17 – 44 2 / 1.000 13,0
45 – 64 1 / 1.000 33,0
65+ 0 33,0
Chung 3 / 1.000 10,0

32
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Kiểm Định Giả Thuyết trong DTH

Hút thuốc Bệnh mạch vành (++)

Không hút Bệnh mạch vành (+)

thuốc

Hút thuốc ~ Bệnh mạch vành

33
Mục Đích - Chiến Lược
Nội Dung của DTH

34
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Định Nghĩa Dịch Tễ Học

DTH là một môn học về Sự Phân Bố, và

những Yếu Tố Quyết Định của những biến cố

và tình trạng liên quan đến sức khỏe trong

những dân số cụ thể, và sự ứng dụng môn

học này trong việc Kiểm Soát những Vấn Đề

Sức Khỏe
35
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Những Nội Dung Cơ Bản của DTH

Mục đích Chiến lược Nội dung

Mô tả bệnh trạng Mô tả DTH mô tả

Xác định nguyên So sánh DTH phân tích

nhân

Xác định hiệu quả So sánh DTH can thiệp

can thiệp

36
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Dịch Tễ Học Mô Tả

AI tuổi, giới, v.v.

Bệnh Ở ĐÂU

KHI NÀO

Who ? Where ? When ?

3 W’s
Con người Nơi chốn Thời gian
37
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Xác Định Nguyên Nhân
Dịch Tễ Học Phân Tích

Hút thuốc lá Ung thư phổi

Có hút thuốc Bệnh

Phơi nhiễm Bệnh

E + (Exposed) D + (Disease)

Không phơi nhiễm Không Bệnh

E - (Non-exposed) D-
38
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Xác Định Nguyên Nhân
Dịch Tễ Học Phân Tích
Tiếp Cận Đoàn Hệ

B+
PN+
B-
Dân số
nghiên
cứu B+
PN-
B-

to : Bắt đầu t1 : Phát hiện bệnh

39
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Xác Định Nguyên Nhân
Dịch Tễ Học Phân Tích
Tiếp Cận Bệnh-Chứng

PN+
B+
PN-
Dân số
nghiên
cứu
PN+
B-
PN-

t0 : Tìm nguyên nhân t1 : Bắt đầu

40
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Xác Định Hiệu Quả
Dịch Tễ Học Can Thiệp

HQ+
CT+
Phân
Dân số HQ–
bổ
nghiên
ngẫu
cứu HQ+
nhiên
CT-
HQ–

to t1
Bắt đầu Phát hiện hiệu quả 41
Kết Luận

42
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học
Bệnh Sốt Xuất Huyết
Ở đâu?
Hiệu quả
Ai? hay không?
Khi nào?

Tại sao?

Dịch tễ học
Mô Tả
Dịch tễ học
Can Thiệp
Dịch tễ học
Phân Tích 43
 Giới Thiệu Dịch Tễ Học

Chờ lâm sàng của bà Sẽ chẳng bao giờ dịch

tìm được cơ chế sinh tễ các ông chứng minh
ung thư của thuốc lá được hút thuốc lá gây
thì thế gian này đã có Chuùngratoâi
ung thư phổi!
hàng tỉ người chết vì bieát phaûi
hút thuốc lá! laøm gì !

44