BÖLÜM 1

GİRİŞ, TERMODİNAMİK HATIRLATMALAR

1.1-Termodinamik hatırlatmalar

1.1.1- Mükemmel gaz

1.1.2- İç enerji ve antalpi
1.1.3- Termodinamiğin 1. kanunu
1.1.4- Antropi ve termodinamiğin 2. kanunu
1.1.5- Antropinin hesaplanması
1.1.6- İzantropik bağıntılar

1.2- Sıkıştırılabilir akımın tanımı

1.3- Akım rejimleri

1.3.1- Sesaltı akımlar

1.3.2- Ses civarı akımlar
1.3.3- Sesüstü akımlar
1.3.4- Sesin çok üstü akımlar
Giriş, Termodinamik hatırlatmalar 1-1

1.1-Termodinamik hatırlatmalar

1.1.1- Mükemmel gaz

Moleküller arası kuvvetlerin ihmal edilebilir düzeyde olduğu gazlardır.

Mükemmel gazlar için hal denklemi p = ρ RT

veya p v = RT

p : basınç

1
v= : özgül hacim (birim kütle başına hacim)
ρ

1.1.2- İç enerji ve antalpi

e İç enerji : Akışkan moleküllerinin rastgele titreşim ve rotasyonlarıyla ilgili enerjisidir

h Antalpi h = e + pv

e = e (T , v )
Reel gazlar ve kimyasal reaksiyondaki gazlar için →
h = h (T , p )

Kimyasal reaksiyonda olmayan gazlar ve moleküller arası kuvvetlerin ihmal edildiği gazlar
için

e = e (T ) de = cv dT
→ Isıl olarak mükemmel gaz
h = h (T ) dh = c p dT

cv = Sb e = cv T
ise Kalorik olarak mükemmel gaz
c p = Sb h = cp T

c p − cv = R γR
cp =
γ −1
cp olup → bulunabilir.
=γ R
cv cv =
γ −1

UZB362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Giriş, Termodinamik hatırlatmalar 1-2

1.1.3- Termodinamiğin 1. kanunu

Termodinamiğin 1. kanunu
çevre
sistem Durağan (kinetik enerjinin olmadığı) bir sistem
(sabit kütlede) için birim kütle başına

de
δq + δ w = de
δw δq

δw Çevre tarafından sistem üzerinde yapılan iş (hacmin daralması)

δq Çevreden sisteme sokulan ısı (Radyasyon, sıcaklık farkı nedeniyle ısı iletimi gibi)

de Sistemin iç enerjisindeki artış

Çeşitli termodinamik prosesler

Adyabatik proses Sistemle çevre arasında ısı alışverişinin olmadığı prosestir

Tersinir proses Viskozite etkisi, ısı iletimi etkisi, kütle difüzyonu etkisi gibi dissipatif
etkilerin olmadığı prosestir.

İzantropik proses hem adyabatik hem de tersinir olan prosestir.

NOT:

Tersinir olaylar için δ w = − p dv olup

Termodinamiğin 1. kanunu δq − p dv = de şeklinde yazılabilir.

UZB362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Giriş, Termodinamik hatırlatmalar 1-3

1.1.4- Antropi ve Termodinamiğin 2. kanunu

Sıcak bir metal levhanın üzerine bir buz kalıbı konulduğunda levha ile buz kalıbı arasında bir
ısı alışverişi olur.

Termodinamiğin 1. kanunu metal levha ile buz kalıbı arasında bir ısı alışverişi olabileceğini
ortaya koyarken sadece enerji toplamının sabit kalacağını (enerjini korunacağını) belirtir.
Yani alışverişin hangi yönde olacağı hakkında bilgi vermez.Bu kanuna göre enerji korunmak
kaydıyla buzun soğuması da mümkündür.

Oysa tecrübelerimiz buzun ısınıp muhtemelen eriyeceğini, metal levhanın ise soğuyacağını
gösterir.

Termodinamiğin 2. Kanunu termodinamik olayın hangi yönde gelişeceği hakkında bilgi verir.

δq ter sin ir
Antropi ds =
T

T Sistemin sıcaklığı

δqtersinir Sisteme tersinir olarak sokulan ısı

ds Antropi değişimi

Antropi bir durum (state) değişkeni olup, prosesten bağımsızdır. Yani tersinir ve tersinmez
hallerin her ikisinde de tanımlanabilir.

δq
Alternatif ve daha net bir bağıntı ds = + ds ter sin mez şeklinde yazılabilir. Burada
T

dstersimez ≥ 0 Dissipatif etkilerin katkısı olup antropiyi daima arttırır.

δq
Buna göre ds ≥ Proses adyabatik ise ds ≥ 0
T

Sonuç olarak Termodinamiğin 2. kanunu

Termodinamik prosesin SİSTEM + ÇEVRE ‘nin antropisi artacak biçimde (yönde) gelişeceğini
belirtir.

UZB362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Giriş, Termodinamik hatırlatmalar 1-4

1.1.5- Antropinin hesaplanması

Tersinir olaylar için termodinamiğin 1. kanunu δq − p dv = de

Isı ilavesi tersinir ise δq = T ds → ↓

T ds − p dv = de

T ds = p dv + de

Antalpi tanımı h = e + pv dh = de + pdv + vdp → ↓

T ds = dh − v dp

T ds = dh − v dp T ds = de + p dv

↓← dh = c p dT Isıl mükemmel gaz için de = c v dT →↓

T ds = c p dT − v dp Tds = c v dT + p dv

dT v dp dT p dv
ds = c p − ds = c v +
T T T T
Mükemmel gaz için hal denklemi
v R p R
↓← = ← pv = RT → = →↓
T p T v

dT dp dT dv
ds = c p −R ds = c v +R
T p T v

T2 T2
dT p dT v
∫
s 2 − s1 = c p
T1
T
− R Ln 2
p1 ∫
s 2 − s1 = c v
T1
T
+ R Ln 2
v1

↓← c p = Sb Kalorik mükemmel gaz için c v = Sb →↓

T2 p T2 v
s 2 − s1 = c p Ln − R Ln 2 s 2 − s1 = cv Ln + R Ln 2
T1 p1 T1 v1

UZB362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Giriş, Termodinamik hatırlatmalar 1-5

1.1.6- İzantropik bağıntılar

T2 p T2 v
s 2 − s1 = c p Ln − R Ln 2 s 2 − s1 = c v Ln + R Ln 2
T1 p1 T1 v1
İzantropik proses
↓ ← ds = 0 → ↓

p2 c p T v2 c T
Ln = Ln 2 Ln = − v Ln 2
p1 R T1 v1 R T1

cp cv
−
p 2  T2 R v 2  T2  R
=  = 
p1  T1  v1  T1 

cp γ cv 1
↓ ← = = → ↓
R γ −1 R γ −1

γ 1
−
p 2  T2  γ −1 v 2  T2  γ −1
=  = 
p1  T1  v1  T1 
1
↓ v= → ↓
ρ
1
ρ 2  T2  γ −1
↓ = 
ρ1  T1 

γ
γ
p 2  T2  γ −1  ρ 2 
↓ → → =  =   ← ← ↓
p1  T1   ρ1 

UZB362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Giriş, Termodinamik hatırlatmalar 1-6

1.2- Sıkıştırılabilir akımın tanımı

Sıkıştırılabilir akım çoğu zaman "değişken yoğunluklu akım" olarak tanımlanır

v hacmindeki küçük bir akışkan elemanına şeklinde tanımlanabilir. Yani

çevre akışkan tarafından etkitilen p − dv / v sıkıştırılabilme, basınçtaki
basıncında dp kadarlık bir artış olduğunda τ= birim değişime karşılık
akışkanın hacminde -dv miktarında bir
dp hacimdeki oransal değişme
değişme (azalma) varsa sıkıştırılabilme miktarıdır.

Buradaki τ büyüklüğünün tersi literatürde genellikle Bulk Elastisite Modülü olarak bilinir.

Şayet sıkışma sırasında gazın sıcaklığı sabit tutulabiliyorsa 1  ∂v 

buna izotermal sıkıştırılabilme adı verilir. τ T = −  
v  ∂p  T

Sıkışma sırasında akışkan elemanı ile çevre arasında ısı 1  ∂v 

alışverişi yoksa (adyabatik sıkışma) ve dissipatif bir olay τ s = −  
(viskoz etkiler vb) yoksa buna izantropik sıkıştırılabilme denir. v  ∂p  s

Sıkıştırılabilme bir akışkan özelliğidir.

Sıvıların sıkıştırılabilmesi çok küçüktür (1 atm basınçta) (

τ T = 5 × 10 −10 m 2 / N )
Gazların sıkıştırılabilmesi büyüktür (1 atm basınçta) (
τ T = 5 × 10 −5 m 2 / N )
1 dv
τ =−
v dp
dv dρ dρ 1
↓ ← =− ← dv = − ← v=
v ρ ρ 2
ρ
1 dρ
τ=
ρ dp

dρ = ρ ⋅ τ ⋅ dp

Bir akışkanın hareketi çoğu zaman bir basınç farkıyla oluşur. Yüksek hızlı akımlarda dp
basınç farkı da yüksek olacaktır.

Bir sıvı akışında dp büyük olsa bile sıkıştırılabilme (τ) küçük olduğundan yoğunluk değişimi
de küçüktür. Akım sıkıştırılamaz kabul edilebilir.

Gaz akımında ise sıkıştırılabilme (τ) büyük olup yoğunluk değişimi de büyüktür. Bu bakımdan
akım sıkıştırılamaz kabul edilemez. Ancak M<0.3 halinde basınç değişimleri küçük olup,
yoğunluk değişimleri de küçük kalır, ve akım sıkıştırılamaz kabul edilebilir.

UZB362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Giriş, Termodinamik hatırlatmalar 1-7

1.3- Akım rejimleri

1.3.1- Sesaltı akım rejimi

Hızların bütün akım alanında ses hızının altında olduğu akımlardır. Çoğu yüksek hızlı kanat
profilleri için hücum açısı büyük olmamak kaydıyla M∞ < 0.8 halinde akım sesaltı rejimde
kabul edilir.

Sıkıştırılamaz akım rejimi

Sesaltı akımın M∞ → 0 özel halidir. Pratikte genellikle M∞ < 0.3 halindeki akımlar
sıkıştırılamaz kabul edilir.

V∞
Matematiksel olarak M∞ = →0 için V∞ = 0 veya a∞ → ∞ olması gerekir.
a∞

V∞ = 0 olamaz. Zira bu durumda hiç akım olmaz.

1 1
a∞ → ∞ olabilir. Zira τ∝ olup τ∝ →0 ve böylece dρ = ρ ⋅ τ ⋅ dp → 0
a2 a ∞2
olur.

1.3.2- Ses civarı (transonik) akım rejimi

M<1 Şok dalgası

Hızların akım alanının genelinde sesaltı iken bazı
bölgelerde sesüstü olması halindeki akımdır. M>1
Transonik akım rejimi, kritik Mach sayısından M∞ > Mcr
itibaren başlar ve genellikle 0.8 < M∞ < 1.2
aralığındadır.

1.3.3- Sesüstü akım rejimi

Genişleme
dalgası
Akım alanının bütün noktalarında M > 1 M∞ > 1
olması halidir. Akımda eğik şoklar ve
genişleme dalgaları görülür. Şoku geçen akım
özelliklerinde ani değişmeler olur Eğik şok
dalgası

UZB362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Giriş, Termodinamik hatırlatmalar 1-8

1.3.4- Sesin çok üstü (hipersonik) akım rejimi

M∞ > 5 halindeki akım rejimidir. Bu akımda bir M∞ > 5

köşe üzerinde oluşan şokun eğimi o kadar fazladır
ki, yüzeye çok yaklaşır. Şokla yüzey arasındaki
akım çok sıcak olup gazın iyonlaşmasına neden
olur. Şok dalgası

Viskoz olmayan akım rejimi

Viskozite, ısı iletimi ve kütle difüzyonu gibi dissipatif etkilerin ihmal edilebilecek mertebede
olduğu akımlar viskoz olmayan akım olarak kabul edilir.

UZB362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen