Libri I Mesuesit - Fizika 8

8
Miratuar nga Ministria e Arsimit dhe e Sportit
TITULLI NË ORIGJINAL:
Complete Physics for Cambridge Secondary 1 - Teachers Pack
AUTOR:
HELEN REYNOLDS
Complete Physics for Cambridge Secondary 1 - Teachers Pack was originally published in
English in 2013. This traslation is published by arrangement with Oxford University Press
Libri i mësuesit - Fizika 8 është botuar në anglisht në vitin 2013.

Ky përkthim botohet sipas marrëveshjes me OXFORD UNIVERSITY PRESS.
Shqipëroi:
Prof. Dr. Zenun MULAJ
Dorina BELLO
Redaktore përgjegjëse:
Ma. Anila HARUNI
Ilustrimet:
Oxford University Press
Design:
Oxford University Press
Arti grafik:
Blerina DAUTI
Shtypi:
Shtypshkronja ERIK
© ERIK BOTIME
TË GJITHA TË DREJTAT JANË EKSKLUZIVISHT TË REZERVUARA.
Ndalohet prodhimi, riprodhimi, shitja, rishitja, shpërndarja, kopjimi, fotokopjimi, përkthimi,

përhapja me çdo lloj forme apo mjeti, pa miratimin me shkrim nga Shtëpia Botuese “ERIK”.
Botimi i parë, 2017
Botimet ERIK
Rr. “Kont Urani”, Nr.25, Tiranë - Albania
Tel.: 00355 4 2220645; 00355 4 2467762;
Cel.: 069 40 66 442
E- mail:
erikbotime@mail.com
www.erikbotime.com
Si ta përdorni Librin e Mësuesit
Hyrje
Libri i Mësuesit është hartuar për të mbështetur mësimdhënien dhe për t’u
ndihmuar me materiale mësimore.
Ky libër përfshin planet mësimore, si dhe përgjigjet e të gjitha pyetjeve të Librit
të Nxënësit dhe të Fletores së Punës, që mund t’i referoheni në çdo kohë.
Për çdo mësim në Librin e Nxënësit këtu jepet një plan mësimi, duke përfshirë
kërkimin shkencor dhe zgjerimin e njohurive. Çdo plan mësimor propozon
aktivitetet që do të kryhen në klasë të lidhura me temat e trajtuara në Librin e
Nxënësit.
Çdo plan mësimor fillon me referimin ndaj faqeve në Librin e Nxënësit, që ai

mbulon dhe përmbledhjen e objektivave. Çdo fjalë kyçe nga faqet e Librit të
Nxënësit vendosen në fund të faqes.
Në pjesën Vështrimi i përgjithshëm të planit mësimor tregohet se çfarë do të
përfshijnë aktivitetet e propozuara për të plotësuar objektivat e të nxënit. Aty
do të gjeni edhe këshilla rreth keqkuptimeve të zakonshme, çfarë duhet kujtuar
nga klasa e gjashtë apo mësimet e mëparshme, si dhe çështje për t’i diskutuar në
klasë.
Në pjesën Aktivitete të planit mësimor paraqiten disa aktivitete të ndryshme,
që mund të përdoren në klasë. Aty përfshihen demonstrime të këndshme dhe
aktivizuese për nxënësit, ide interesante praktike, sugjerime për punë në
grup,
aktivitete për të lexuar dhe për kërkim, si dhe rrugë për të eksploruar temat e reja
duke përdorur modele, diskutime në klasë ose kërkim në Internet.
Planet mësimore që u përkasin temave të kërkimit shkencor përfshijnë aktivitete
që inkurajojnë nxënësit për formimin e shkathtësive, duke planifikuar dhe kryer
vetë ata kërkime, analiza të dhënash dhe nxjerrje të përfundimeve në mënyrë
individuale apo si pjesë e grupit.
iii
Shumica e mësimeve kanë aktivitete për Zgjerim njohurish për nxënësit më të
aftë, që të përgatiten për klasën e tetë. Disa nga këto aktivitete mund të
kryhen në klasë, ndërsa të tjerat mund të jepen si detyra shtëpie.
Çdo temë lidhet me faqen përkatëse në Librin e Punës. Në fund të çdo plani
mësimor, faqja përkatëse e Librit të Punës propozohet si Detyrë shtëpie.
Në fund të librit jepen përgjigjet për të gjitha pyetjet e Librit të Nxënësit dhe të
Librit të Punës për t’iu referuar atyre në klasë.
iv
Përmbatja
Forcat 7
3 Drita 22
Shpejtësia 7
Ç’është drita? 22
Kërkim shkencor:
Kryerja e matjeve të sakta 9 Si i shohim ne objektet? 23
Grafikët distancë-kohë 11 Zgjerim njohurish: Shpejtësia e dritës 24

Zgjerim njohurish: Pasqyrimi 25
Nxitimi dhe grafiku shpejtësi-kohë 12 Kryerja e matjeve: Ligji i pasqyrimit 26
1.5 Kërkim shkencor: Paraqitja e Përthyerja: ajri dhe uji 27
rezultateve në tabela dhe grafikë 13
Përthyerja: ajri dhe qelqi 28
Kërkim shkencor: Pyetjet shkencore 14
Dispersioni i dritës 29
Ngjyrat 30
Tingujt 15
3.10 Paraqitja e përfundimeve mbi ngjyrat
Zgjerim njohurish: Regjistrimi i zërit 31
16
3.11 Kërkim shkencor: Formulimi i
Fortësia e zërit dhe shkalla decibel 17 pyetjeve shkencore 32
2.4 Intensiteti i zërit, amplituda dhe 3.12 Zgjerim njohurish: Lazerat 33
osciloskopi 18
Lartësia e tingullit dhe frekuenca 19
Magnetizmi
Kërkim shkencor: Kryerja e njehsimeve të thjeshta 20
Cilësitë e magneteve 34
Zgjerim njohurish: Jehonat 21
4.2 Fusha magnetike 35
4.3 Elektromagnetet 36
4.4 Kërkim shkencor: Përcaktimi i
ndryshoreve dhe kontrolli i tyre 37
4.5 Zgjerim njohurish: Përdorimi i

elektromagneteve 38
Përgjigjet (Libri i nxënësit) 39

Përgjigjet (Fletorja e punës) 49
v
Forcat dhe lëvizja Mësimi 1 1.1 Shpejtësia Plani i mësimit
Libri i nxënësit, faqe 8-9
CD
Fleta e punës 1.1.1 Rezultatet e të nxënit:
Fleta e punës 1.1.2
Të njehsojnë shpejtësinë;
Fleta
Të e punës 1.1.4
shpjegojnë se ç’kuptojnë me shpejtësi mesatare.
Nëse jeni të interesuar

Vështrimi i përgjithshëm
për fletët e punës,
Në këtë temë nxënësit njihen me ekuacionin për matjen e shpejtësisë. Mësojnë
si modelet ne faqen si të llogaritet shpejtësia dhe cilat janë njësitë matëse të saj. Për të kuptuar
ndryshimin midis shpejtësisë së çastit dhe asaj mesatare, ata masin kohën totale
8-9, na kontaktoni ne erikbotime@mail.com, ose 0694066442X
që i duhet një rakete lodër të lidhur me një tullumbace, për të përshkruar një
distancë të caktuar.
Aktivitetet
• Tregojuni nxënësve figura kafshësh dhe mjetesh. Kërkojuni që t’i rendisin
ato në varësi të shpejtësisë në fletën e punës 1.1.1. Nxënësit diskutojnë në
dyshe, në lidhje me konceptin e distancës së përshkruar dhe kohës që kryhet
kjo distancë. Jepet ekuacioni i shpejtësisë dhe njësive matëse të saj. Jepuni si
detyrë të kryejnë njehsimet në fletën e punës 1.1.2.
• Diskutoni se si ndryshon shpejtësia e një makine gjatë një udhëtimi.
Theksoni ndryshimin midis shpejtësisë në një çast (si ajo që tregon
shpejtësimatësi i makinës) dhe shpejtësisë mesatare. Formuloni shpejtësinë
mesatare dhe shpjegoni dallimin me shpejtësinë konstante.
• Demonstroni eksperimentin me tullumbacen dhe nxënësit plotësojnë në
lidhje me këtë aktivitet fletën e punës 1.1.3. Për këtë ju nevojiten fije të
gjata, ku nxënësit do të vendosin tullumbacet. Një alternativë tjetër për këtë
aktivitet, është të masin kohën e ecjes së njëri-tjetrit në një distancë të caktuar
dhe pastaj të llogarisin shpejtësinë mesatare të tyre.
• Nxënësit përforcojnë njohuritë e marra duke plotësuar ushtrimet në fletën
e punës 1.1.4.
Punë suplementare
Nxënësit plotësojnë pyetjet 7, 8 dhe 9 në fletën e punës 1.1.2
Nxënësit plotësojnë pyetjen 5 në fletën e punës 1.1.4.
Detyrë shtëpie
Fletore pune faqe 5
Fjalë kyçe
Shpejtësi, metra për sekondë, kilometra për orë, shpejtësi konstante, shpejtësi
mesatare.
1
Forcat dhe lëvizja Mësimi 1 Pl
Fletë pune 1.1.1

Sa shpejt lëviz?
Njeriu që ecën Një qen i shpejtë Një makinë e shpejtë
Era në një uragan Një çitë Një breshkë gjigante
Çiklisti Satelitët në orbitë Një bebe këmba-doras
1. Mendoni se sa shpejt lëvizin njerëzit, kafshët ose objektet.
Vendosini ato sipas radhës nga më i ngadalti te më i shpejti. Për cilat nga emërtimet e mësipërme do të kini
vështirësi në renditje?
2. Për cilin nga shembujt e dhënë mund të bëni matje që të tregoni se sa shpejt lëviz?
Fletë pune 1.1.2

Llogaritja e shpejtësisë
Shpejtësia është matja e distancës që përshkon një objekt për njësinë e kohës. Ne zakonisht e ma-
tim shpejtësinë në metra për sekondë (m/s), por ka edhe njësi të tjera, që mund të përdoren.
Ju mund të llogarisni shpejtësinë duke përdorur ekuacionin: shpejtësia = largësia / koha
Përdorni formulën e shpejtësisë për t’iu përgjigjur pyetjeve të mëposhtme:

1. Një vrapues përshkon 100 metra në një pistë atletike për 10 sekonda. Sa shpejt ka vrapuar ai në m/s?
2. Një grua ecën për te puna e saj në një distancë 2 km larg shtëpisë. Asaj i duhet gjysmë ore për të përshkruar
këtë distancë. Cila është shpejtësia e saj në km/h?
3. Një makinë udhëtoi për 300 km në 10 800 sekonda. Sa shpejt lëviz ajo në:
a) km/s? b) km/h? c) m/s?
4. Një çiklist udhëton 100 m me shpejtësi 4 m/s. Sa kohë i duhet atij për të përshkruar këtë distancë?
5. Një shofer nget një kamion me shpejtësi 100 km/h për 30 minuta. Çfarë distance përshkroi ai?
6. Një rakete i duhen 2 ditë për të arritur në Hënë. Largësia nga Hëna në Tokë është 384 000 km.
a) Cila është shpejtësia mesatare e raketës në km/h?
b) Shpejtësia maksimale në një autostradë është 100 km/h. Si është shpejtësia mesatare e raketës e llogaritur
në pikën a krahasuar me këtë shpejtësi?
Zgjerim njohurish
7. Keti e nget biçikletën me një të tretën e shpejtësisë së shokut të tij Jorgo, i cili për 3 minuta përshkon
një distancë prej 1.8 km. Cila është shpejtësia e Ketit në m/s? (1km = 1000m)
8. Makina e Iglit udhëton dy herë më shpejt se makina e Mirit. Miri udhëton 200 km për 2 orë. Sa kohë i
duhet Iglit që të përshkojë 50 km?
9. Nina dhe Solira ecin për në shkollë. Nina ecën tri herë më shpejt se Solira. Solirës i duhen 30 minuta
për të përshkuar 2 km për në shkollë. Çfarë distance do të përshkruajë Nina në 15 minuta?
Forcat dhe lëvizja Mësimi 1 Pl
Fletë pune 1.1.3

Gara me balona
Rezultatet e të nxënit
 Të realizohet një garë me balona;
 Të matet shpejtësia mesatare e secilit konkurrent.
Mjetet e punës
Letër e hollë, vizore, shkopinj ose kallama të thatë, tullumbace e rrumbullakët, marker, kunja,kronometër
Hyrje
• Shpejtësia është largësia që përshkon një objekt në njësinë e kohës.
• Shpejtësia mesatare është distanca e plotë ndaj kohës të përgjithshme.
Procedura
1. Ndërtoni një tabelë si më poshtë për të hedhur rezultatet tuaja:
Matja Largësia (m) Koha (s) Shpejtësia mesatare (m/s)
1.
2.
2. Mësuesi/ja vendos disa shirita letre nga njëri cep i klasës në cepin tjetër.
3. Shënoni një distancë të caktuar në varg me marker, p.sh. 3 m. Shkruani distancën në tabelën tuaj.
4. Pritini dy krahë të vegjël në çfarëdo forme që ju pëlqeni nga letra. Ngjitini krahët në secilën anë të
shkopit tuaj me ngjitës shirit (ngjitni të dy krahët). Fryni një nga tullumbacet dhe lidheni atë për të ndaluar
ajrin të dalë. Ngjitni në tullumbacen tuaj shkopin siç tregohet në figurë. Lidhni një fije nëpër shkop.
5. Vendoseni aeroplanin tuaj në shenjën e parë. Hiqeni lidhësen e tullumbaces dhe filloni të bëni matjen e
kohës me kronometër. Ndaloni kronometrin kur avioni kalon në shenjën 3 m.
6. Regjistroni kohën në tabelën e rezultateve tuaja.
7. Përsëriteni disa herë eksperimentin.
8. Ndryshoni distancën në 1.5 m dhe përsëritni eksperimentin disa herë.
Pyetje
1. Përdorni ekuacionin për shpejtësinë për të llogaritur shpejtësinë e aeroplanit tuaj për çdo matje.
2. Cila ishte diferenca midis shpejtësisë mesatare në distancën e shkurtër dhe të gjatë?
3. Sugjeroni një arsye pse ato mund ose nuk mund të jenë të ndryshme.
Fletë pune 1.1.4

Llogaritja e shpejtësisë mesatare
shpejtësia mesatare = largësia e përgjithshme / koha e përgjithshme
1 km = 1000 m, 1 m = 0.001 km
1 orë = 60 minuta = 3600 sekonda.
1. Ardi eci 1 km në 12 minuta. Ai u ndal për 10 minuta dhe pastaj eci akoma për 3 km në 38 minuta.
Llogaritni shpejtësinë mesatare të tij në km/h.
2. a) Nando zhvilloi një garë 200 metra në 24 s. Cila ishte shpejtësia e tij mesatare për këtë garë në m/s?
b) Çfarë distance do të përshkojë nëse ai do të vraponte me të njëjtën shpejtësi për një minutë?
c) Nëse ai provon të vrapojë për një distancë më të madhe, si do të jetë shpejtësia e tij pas një minute më e
vogël apo më e madhe se shpejtësia e mësipërme?
3) Sa kohë do t’i duhet Abit për të përshkuar 480 km me një shpejtësi mesatare prej 120 km/h?
4. a) Çfarë distance përshkoi Jaku me biçikletë për 5 orë me një shpejtësi mesatare prej 10 km/h?
b) Ai ndaloi për një orë dhe pastaj vazhdoi dhe për 4 orë të tjera. Llogaritni shpejtësinë mesatare për të
gjithë udhëtimin e tij.
Zgjerim njohurish
5. Shpejtësia mesatare për një udhëtim ishte 40 km/h. Shpejtësia mesatare në kthim ishte 60 km/h.
Shpejtësia mesatare për të gjithë udhëtimin NUK ishte 50 mph. Sa ishte ajo?
Udhëzim: Nëse ju vendosni një shenjë në një distancë, numëroni për herët që atje dhe prapa, që të
llogaritni distancën e përgjithshme.
1.2 Kërkim shkencor: kryerja e matjeve të sakta
Energy Plani i mësimit
Lesson 1
CD resources Libri i nxënësit, faqe 10-11

CD
n Worksheet 8.1.1
n Worksheet 8.1.2
Rezultatet e të nxënit:
Të shpjegojnë ndryshimin
n Worksheetmidis saktësisë dhe precizonit.
8.1.3
Të përcaktojnë kohën e reagimit.
Të tregojnë se si matet koha e saktë.
Vështrim i përgjithshëm:
Në këtë temë jepen idetë e precizionit dhe të saktësisë në matje. Shumica
e gabimeve në matje vjen si rezultat i kohës së reagimit gjatë matjeve me
kronometër. Për këtë nxënësit bëjnë një eksperiment për të matur kohën e tyre
të reagimit. Për të kryer matje me shkallë të lartë precizioni përdorin sensorë të
kohës që lidhen me pajisjen. Nxënësit krahasojnë matjet e kryera në këtë mënyrë
me ato të kryera me kronometërs.
Aktivitetet
• Rikujtoni se çfarë u mësuar në temën 1.1 dhe pyetni nxënësit në lidhje me
ndryshimin midis shpejtësisë, shpejtësisë mesatare dhe shpejtësisë së çastit.
• Sa e saktë është koha e matur për tullumbacen e tyre? Jepni idenë e kohës
së reagimit dhe diskutoni si ka ndikuar kjo në matjet që ato kanë bërë.
Përshkruani aktivitetin për matjen e kohës së reagimit.
• Nxënësit plotësojnë një aktivitet për matjen e kohës së reagimit në fletën e
punës 1.1.2 Krahasojnë kohën e tyre të reagimit me të tjerët dhe diskutojnë
në lidhje me faktorët që ndikojnë në të (lodhja, mosha, shpërqendrimi).
• Nxënësit masin kohën e rrokullisjes së një topi poshtë një rrafshi, në mënyrë
mekanike dhe automatike dhe plotësojnë rezultatet e marra në fletën e punës
1.2.2.
• Nxënësit bëjnë një tabelë krahasimi pro dhe kundra përdorimit të kronometrit
apo sensorit të kohës në matje.
Punë suplementare
Nxënësit mund të bëjnë kërkime se si ka arritur teknologjia të masë kohën e
garave të vrapit në lojërat olimpike deri në të mijtat e sekondës.
Detyrë shtëpie
Fletore pune faqe 6
Fjalë kyçe
Precision, saktësi, kohë reagimi, sensor i kohës.
10
Forcat dhe lëvizja Mësimi 3 1.3 Grafikët distancë-kohë Plani i mësimit
CD
Të përshkruajnë seGrafikët
grafikudistancë-kohë
distancë-kohë tregon ecurinë e lëvizjes.
Në këtë temë shpjegohet se si me anë të grafikut distancë-kohë mund të
përshkruhet një ngjarje. Rikujtohet që raporti i distancës së përshkruar me
kohën gjatë të cilës kryhet kjo distancë jep shpejtësinë mesatare. Por kjo nuk
mund të përcaktojë shpejtësinë në çdo çast të kohës. Nxënësit kryejnë një
eksperiment ku masin kohën e kryer në distanca të ndryshme dhe me të dhënat
që marrin ndërtojnë grafikun. Ato mësojnë se si të ndërtojnë grafikun distancë-
kohë për tipa të ndryshme lëvizjesh si dhe të shpjegojnë nga grafiku lidhjen
midis pjerrësisë (gradientit) të grafikut dhe shpejtësisë së trupit. Në fund bëjnë
lidhjen midis kësaj mënyrë të përcaktimit të shpejtësisë dhe asaj të mësuar në
mësimin 4.1, duke përdorur ekuacionin.
Aktivitetet
• Kërkojuni nxënësve të përshkruajnë lëvizjen e tyre apo të shokëve, pas
shkolle. Ato duhet ta përshkruajnë këtë lëvizje në varësi të largësisë së
përshkruar dhe kohës së matur. Shpjegoni mënyrën e paraqitjes së tyre në
grafikun distancë-kohë.
• Nxënësit plotësojnë në fletën e punës 1.3.1 të dhënat e matura për
ndërtimin e grafikut. Ndërtojnë grafikun dhe e interpretojnë atë duke u
bazuar në
fletën e punës 1.3.2 . Në këtë mënyrë ato aftësohen për të përcaktuar
nga grafiku se ku lëviz me shpejt apo me ngadalë trupi.
• Diskutoni në lidhje me formën e grafikut dhe vërtetoni që pjerrësia e grafikut
tregon shpejtësinë e trupit.
Punë suplementare
Nxënësit u japin përgjigje pyetjeve 8 dhe 9 në fletën e punës 1.3.2.
Detyrë shtëpie
Fletore pune faqe 7
Fjalë kyçe
Grafiku distancë-kohë, shpejtësi mesatare.
1.4 Zgjerim njohurish: Nxitimi dhe grafiku shpejtësi-kohë
Forcat dhe lëvizja Mësimi 4 Plani i mësimit
CD
Fleta e punës 1.4.2 • Të kuptojnë se si njehsohet nxitimi.
• Të shpjegojnë se çfarë kuptojnë me ngadalësim.
• Të përshkruajnë lëvizjen e trupit nga grafiku shpejtësi-kohë.
Në këtë mësim formulohet kuptimi i nxitimit, si ndryshim i shpejtësisë dhe si
njehsohet ai. Nxënësit kuptojnë dallimin midis nxitimit pozitiv dhe atij negativ
dhe lidhjen e tij me lëvizjen e trupit. Ndërtojnë grafikun shpejtësi-kohë dhe
kryeni njehsimet me të dhënat e grafikut.
Aktivitetet
• Tregojuni nxënësve foto të një makine, motoçiklete dhe aeroplani ose video
te tyre dhe ato t’i rendisin në varësi të shpejtësisë. Nxënësit diskutojnë
në dyshe dhe raportojnë. Këtu nxirrni ndryshimin midis shpejtësisë dhe
ndryshimit të saj (nxitimit). Jepni shembullin e motoçikletës dhe aeroplanit
në një pistë. Edhe pse motoçiklisti përshpejtohet më tepër, aeroplani arrin
më shpejt.
• Formuloni ekuacionin për llogaritjen e nxitimit dhe njësitë matëse të
saj. Theksoni që është më mirë të përdorni si njësi matëse metër për
sekondë në katror dhe jo metër për sekondë. Nxënësit kryejnë veprime
me ekuacionin në fletën e punës 1.4.1.
• Kryeni eksperimentin me një makinë lodër e cila lëviz në një rrafsh.
Përdorni për matje një sensor kohe dhe një regjistrues. Nxënësit
ndërtojnë grafikun me të dhënat që marrin dhe bëjnë interpretimin në
fletën e punës 1.4.2
Punë suplementare
Të dhënat mund të merren edhe në fletën e punës 1.4.3 dhe mund të ndërtojnë
grafikun me to. Në bazë të grafikut, nxënësit u japin përgjigje pyetjeve që
lidhen me këtë grafik.
Detyrë shtëpie
Fletore pune faqe 8
Fjalë kyçe
Nxitim, ngadalësim, shpejtësi fundore (përshpejtim).
1
1.5 Kërkim shkencor. Paraqitja e të dhënave në tabela dhe grafikë
Forcat dhe lëvizja Mësimi 5 Plani i mësimit
CD
Fletanë
Të paraqesin rezultatet e punës
tabela 1.5.2
dhe grafikë.
Fleta e punës
Të shpjegojnë se ç’është 1.5.4 e vazhdueshme.
një ndryshore
Grafiku i të dhënave
Në këtë temë shqyrtohet paraqitja dhe analiza e të dhënave. U prezantohen
nxënësve lloje të ndryshme grafikësh, ku veçohen grafikët me vija për
paraqitjen e madhësive të vazhdueshme.
Aktivitetet
• Në pjesën e parë të mësimit fokusohuni te dy tipa grafikësh, në formë
rrethore dhe me kolona. Tregoni që këto grafikë mund t’i përdorin për të
paraqitur një informacion që është kategorik (emra etj.) ose diskret (që mund
të këtë vetëm vlera numrash të plotë).
• Nxënësit punojnë në fletën e punës 1.5.1, me të dhënat e Formula 1 të
sezonit 2012 ,duke i paraqitur ato në mënyrën më të përshtatshme. Ato
vendosin
vetë për mënyrën e paraqitjes së të dhënave ose përdorin idetë e fletës së
punës 1.5.2 për të strukturuar punën e tyre. Grafikët e tyre ia prezantojnë më
pas pjesës tjetër të klasës.
• Në pjesën e dytë të mësimit, ato kanë mundësinë të kuptojnë grafikun
me vijë (të vazhduar). Kërkojuni nxënësve të japin mendimin e tyre se
çfarë
është e rëndësishme për të qenë pilot i suksesshëm në Formula 1. Nxirrni
që mosha dhe eksperienca janë faktorë të mundshëm. Në fletën e punës
1.5.3 jepuni të dhëna rreth pilotëve dhe me to do të ndërtojnë grafikun, ku të
tregojnë nëse është një vijë e vazhduar. Grafiku tregon një anomali (Michael
Schumaker). Kjo do të nxisë debat në lidhje me shkakun e kësaj anomalie në
eksperimente.
• Bëni konkluzionin në fund të orës, duke listuar të gjitha ato që duhen për të
ndërtuar grafikun. Nxënësit në fletën e punës 1.5.4 vendosin vetë se çfarë
model grafiku do të përdorin, atë me vijë apo me kolona.
Detyrë shtëpie:
Fletore pune faqe 9.
Fjalë kyçe:
Kategorike, diskrete, e vazhdueshme, grafikë kolonë, grafikë rrethor, grafikë vijë,
madhësi që ndryshojnë.
1.6 Kërkim shkencor:
Forcat dhe lëvizja Mësimi 6 Pyetje shkencore Plani i mësimit

CD
Fleta e punës 1.6.4 • Të tregojnë rëndësisë e pyetjeve, provave dhe shpjegimeve shkencore.
Vështrimi i përgjithshëm:
Në këtë temë nxënësit kuptojnë se shkencëtarët në përgjigjet e pyetjeve janë
shumë kreativë (krijues). Ato mësojnë se si të bëjnë eksperimente “të menduara”
si eksperimente reale, kur është e vështirë ose e pamundur të plotësohen kushtet
për të cilat diskutohet. Ato bëjnë eksperimente mbi rënien e lirë të trupave dhe
pastaj krijojnë një eksperimenti imagjinar, që mund ta përdorin për të arritur të
njëjtin konkluzion. Kjo është një mënyrë e mirë për të përforcuar atë që kanë
mësuar rreth gravitetit dhe rezistencës së ajrit në mësimet 1.4 dhe 1.6. Nxënësit
lexojnë rreth Galileut në librin e nxënësit dhe përgatisin ilustrime vizatimore
për t’ia prezantuar nxënësve më të vegjël, ku shpjegojnë që nuk nevojitet ndonjë
force për ta mbajtur trupin në lëvizje (me shpejtësi konstante). Ky është një
koncept i gabuar që shumë nxënës (edhe të rritur), kanë në lidhje me lëvizjen e
trupave.
Aktivitetet:
• Kërkojuni nxënësve të imagjinojnë sikur largohen shumë, shumë larg nga
Toka ose nga ndonjë planet tjetër. Ato tregojnë ç’ndodh me masën (asgjë)
dhe peshën e tyre. Nxirrni që pesha ka kuptim, nëse ata janë pranë një planeti
ose hëne, apo një trupi tjetër masiv.
• Shpjegoni që ky është një shembull i thjeshtë i një eksperimenti “të
menduar”. Shpjegojini nxënësve që ka dy mënyra për t’i dhënë
përgjigje
pyetjes “trupat më të rëndë bien më shpejt”. Fillimisht ato bëjnë një
eksperiment me disa topa që kanë përmasa të njëjta, por me masa të
ndryshme, si p.sh.: top kriket dhe top tenisi. Në fletën e punës 4.6.1 ato u
përgjigjen pyetjeve.
• Nëse është e mundshme, mund të demonstroni rënien e dy objekteve
me masa të ndryshme në vakuum ose mund të tregoni video të NASA-
s,
të lëshimit të një çekiçi dhe puple në Hënë. Kërkoni në website:
http:// www.nasa.gov\home\index.html.
• Nxënësit përpiqen të gjejnë një mënyrë për t’u përgjigjur pyetjes pa bërë
eksperiment. Për këtë i ndihmon fleta e punës 1.6.2 dhe 1.6.3, e cila
siguron
edhe disa të dhëna për nxënësit.
• Nxënësit lexojnë rreth eksperimentit “imagjinar” te Galileut në faqet 90-91
të librit të nxënësit . Më pas ato bëjnë ilustrime vizatimore që i shpjegojnë
nxënësve të klasës së 6 pse nuk nevojitet forcë mbi një objekt për ta vënë në
lëvizje. Për këtë bazohen te fleta e punës 1.6.4.
Punë suplementare:
Nxënësit japin përgjigje për pyetjet 4 dhe 5 në fletën e punës 4.6.1.
Detyrë shtëpie:
Fjalë kyçe:
Pyetje, provë, eksperimente imagjinare, të menduarit krijues, inercia.
2.1. Tingulli, dridhjet dhe tejçimi i energjisë
Tingulli Plani i mësimit
Mësimi 1
CD
• Të përshkruajnë se si lindin valët zanore;
Video
Të shpjegojnë se të përhapjes
si përhapen valëtsëe valëve
zërit.
Në këtë temë nxënësit kuptojnë që valët e zërit prodhohen si rrjedhim i
lëkundjeve të grimcave të mjedisit edhe pse nuk shihen me sy. Provojmë në
mënyra të ndryshme për të zmadhuar valë zanore, në mënyrë që të kuptojmë se
çfarë lëkundet dhe shqyrtojmë valët gjatësore në sustë si model i valëve zanore.
Sipas këtij modeli ato mund të shpjegojnë se si përhapet vala zanore dhe pse ajo
nuk mund të përhapet në boshllëk.
Aktivitetet:
• • Nxënësit hartojnë një listë me tingujt e ndryshëm që dëgjuan në këtë
orë dhe përcaktojnë se cili është burimi për secilin rast. Futni idenë se e
përbashkëta për të gjitha valët zanore është një objekt që lëkundet. Nëse ato
prekin fytin e tyre në momentin që flasin, ato vënë re se diçka lëkundet.
• Nxënësit kryejnë një sërë veprimtarish për të parë mënyra të ndryshme të
prodhimit të valëve zanore si në fletën e punës 2.1.1. Në çdo rast
nxënësit
përcaktojnë burimin që lëkundet dhe kuptojmë që objekte të ndryshme
prodhojnë valë zanore të ndryshme (lartësia dhe fortësia e tingullit do
trajtohen në temat më mbrapa. Për këtë, ato bazohen tek fleta e punës 2.1.2
• Futni idetë e përhapjes së valës zanore nga burimet deri tek marrësi. Për të
treguar se si përhapet vala zanore në ajër, përdorni modelin e sustës duke
përhapur valë në të. Rikujtoni modelin e grimcave te gazet, lëngjet dhe
trupat e ngurtë. Diskutoni se ku përhapen valët e zërit më shpejt, në gaze,
lëngje apo trupa të ngurtë. Kërkojuni nxënësve të shpjegojnë se çfarë do
ndodhte nëse nuk do ketë mjedis material.
• Demonstroni nëse keni mjete me anë të kambanës me zile, që valët e zërit në
boshllëk nuk përhapen.
• Nxënësit përforcojnë idetë rreth përhapjes së valëve në mjedise të ndryshme
duke punuar në fletën e punës 2.1.3
Punë suplementare:
Nxënësit me anë të një suste, prodhojnë valët gjatësore dhe tërthore.
Detyrë shtëpie:
Fjalë kyçe:
Fjalë kyçe: rarefaction, longitudinal wave, transverse wave
Tingulli 2.2. Zgjerim njohurish: Regjistrimi i zërit Plani i mësimit
Mësimi 2
CD
Fleta e punës 2.2.2 • Të përshkruajë se si percepton veshi zërin.
• Të shpjegojë se si mund të dëmtohet dëgjimi.
• Të përshkruajë se si punon mikrofoni.
Veshi kap dhe regjistron valë zanore. Në këtë temë nxënësit mësojnë rreth
ndërtimit të veshit dhe mënyrave se si mund të dëmtohet ai, që çon deri në
humbje të dëgjimit. Nxënësit mësojnë ngjashmëritë midis veshit dhe mikrofonit,
si dhe marrësve të tjerë të tingullit.
Aktivitetet:
• Pyesni nxënësit se a mund ta shikojnë ata veshin e tyre dhe se sa pjesë e
tij është brenda kokës! Nëse keni mundësi, demonstroni duke përdorur
një
model veshi, pjesën e brendshme të tij. Nëse jo, përdorni një animacion të
përshtatshëm për të treguar pjesët e ndryshme të veshit.
• Nxënësit emërtojnë pjesët e veshit në fletën 2.2.1 dhe përdorin ngjyra për të
treguar pjesën e brendshme, pjesën e jashtme dhe të mesme të veshit. Më
pas
nxënësit punojnë në fletën e punës 2.2.2, ku rendisin rrugën që ndjek sinjali
zanor kur arrin në vesh.
• Nxënësit lexojnë në librin e nxënësit faqen 24-25, në lidhje me shkaqet e
humbjes së dëgjimit. Plotësojnë shënimet në diagramin e paraqitur në
fletën
e punës 2.2.1, ku përcaktojnë shkaqet që mund të çojnë në ndryshimin e
dëgjimit. Pranë çdo pjese të veshit, ato vendosin dëmin e mundshëm, ose
mund ta paraqesin në formën e një tabele.
• Demonstroni, duke përdorur një mikrofon, regjistrimin e zërit në një
kompjuter. Përdorni programe kompjuteri si Audacity (të shkarkuar nga
interneti). Regjistroni një nxënës duke folur dhe dëgjojeni përsëri më pas.
Diskutoni se çfarë ndodh brenda mikrofonit që të realizohet kjo gjë.
• Nxënësit bëjnë përforcimin e asaj çfarë mësuan duke plotësuar fletën e
punës 2.2.3.
Detyrë shtëpie:
Fjalë kyçe:
Veshi i jashtëm, llapa e veshit, kanali i dëgjimit, daullja e veshit, dritare vezake,
vesh i brendshëm, kanalet gjysmërrethore, kërmilli i veshit, shpon, dhënësi,
sinjal elektrik, mikrofon dhe altoparlant.
Tingulli 2.3. Fortësia e zërit dhe shkalla decibel Pl
Mësimi 3
CD
Fleta
Të përcaktojnë njësinë e punës
matëse të 2.3.2
intensitetit ose fortësisë.
Fleta
Të përshkruajnë se si e punës
mund 2.3.4
të shmangen disa nga rreziqet e tingullit të fortë.
Në këtë temë nxënësit mësojnë për shkallën decibel si njësi e intensitetit të
tingullit dhe kuptimit fizik të tij. Nxënësit studiojnë në lidhje me zhurmat rreth
tyre dhe kryejnë matjet në zona të ndryshme me anë të aparateve matës të
nivelit të zërit. Ata mësojnë se si tingujt e fortë dëmtojnë dëgjimin dhe si miun
të zvogëlohen rreziqet e shkaktuara prej tij. Ky mësim lidh atë që mësuan rreth
veshit me atë që do të mësojnë në mësimin tjetër rreth amplitudës dhe se si
mund të shfaqet tingulli në osciloskop.
Aktivitete:
• Kërkojuni nxënësve të kujtojnë tingujt më të fortë që ata kanë dëgjuar (ose
të bëjnë një tingull shumë të fortë). Bjerini një daulleje fillimisht më butë
e
pastaj më fort dhe kërkojuni nxënësve që të masin fortësinë e tingullit me
aparat. Jepni kuptimin e njësisë matëse decibel për fortësinë e tingullit. Bëni
dallimin midis tingujve që pëlqejnë dhe zhurmave. Nxënësit bëjnë një shkallë
matje në decibel duke u bazuar te faqja 26 e librit të nxënësit dhe te fleta e
punës 2.3.1.
• Nxënësit bëjnë matje të nivelit të zërit brenda klasës dhe jashtë saj dhe
plotësojnë fletën e punës 2.3.2. Paraqesin rezultatet e matjeve dhe bëjnë
interpretimin e tyre duke u bazuar te shkallëzimi në decibel që kanë në fletën
e punës 2.3.1 dhe 2.3.3
• Nxënësve u bëhet e ditur se të dëgjuarit e muzikës me kufje mund të
dëmtojë dëgjimin. Studimet kanë treguar që ka një rritje të madhe të
dëmtimit të
dëgjimit për këtë arsye. Me anë të këtij shembulli tregoni mbi pasojat,
rreziqet dhe probabilitetin e përhapjes së këtij problemi.
• Nxënësit bëjnë një listë më mënyrat që duhet të mbrojnë dëgjimin.
Provojnë tapa veshësh dhe mbrojtëse veshësh të bëra vetë ose të blera, si në
fletën e
punës 2.3.4.
• Analizojnë rezultatet e eksperimentit të tyre në fletën e punës 2.3.5 dhe
i diskutojnë me nxënësit e tjerë.
Detyrë shtëpie:
Fleta e punës faqe 13.
Fjalë kyçe:
Zhurmë, intensitet, matës tingulli, decibel, rrezik, probabilitet, pasojë, mbrojtëse,
mbrojtëse veshësh.
2.4. Intensiteti i zërit, amplituda dhe osciloskopët
Tingulli Plani i mësimit
Mësimi 4
CD
• Të përshkruajnë vetitë e valëve.
Prezantim mbi amplitudën • Te kuptojnë nga se varet intensiteti i tingullit.
• Të interpretojnë formën e valës të paraqitur në osciloskop.
Nxënësit mësojnë mbi vetitë e valëve dhe si t’i paraqesin ato me osciloskop.
Përforcojnë më tepër njohuritë e marra në temat 2.1 në lidhje me mënyrën se si
mund të ndryshojnë zërin dhe si të bëjnë lidhjen midis ndryshimit të amplitudës
dhe ndryshimit në intensitetin e zërit. Duke vendosur një kuti nën një fije
elastike, nxënësit shqyrtojnë se si ndikon kjo në rritjen e fortësisë së tingullit.
Nxënësit bëjnë lidhjen midis asaj që vëzhgojnë në eksperiment dhe modelit real
të instrumenteve muzikore.
Aktivitete:
• Përdorni një litar ose sustë për të demonstruar valët tërthore. Diskutoni se si
mund të prodhohen valë të ndryshme dhe nga se ndryshojnë ato, në mënyrë
që të nxirrni vetitë e valëve.
• Për të demonstruar vetitë e valëve, nxënësit luajnë rolin e valës meksikane
rreth klasës.
• Përdorni sinjal gjeneratori, altoparlanti dhe osciloskopi për t’i shfaqur
valët zanore në ekranin e osciloskopit dhe dëgjojini njëkohësisht. Duke
ndryshuar volumin e zërit tregoni që ka ndryshuar amplituda. Demonstroni
se si ndryshon fortësia e tingullit të modeluar nga një diapazon kur atë e
mbështesni mbi tavolinë, krahasuar me rastin kur e kemi në ajër. Shqyrtoni
valët e prodhuara nga diapazoni në të dyja rastet.
• Nxënësit u përgjigjen pyetjeve në fletën e punës 2.4.1 mbi ç’kanë mësuar
deri tani.
• Shfaqni imazhet e disa instrumenteve me tela, ku shumica kanë nga një
kuti. Pyesni nxënësit pse duhet ajo. Ata diskutojnë për ndikimin që ka kutia
në këto instrumente. Për këtë i ndihmon fleta e punës 2.4.2. Diskutojnë
rezultatet dhe arrijnë në konkluzionin që kutia përforcon sinjalin, si
përforcuesit në koncertet muzikore.
• Nxënësit bëjnë një lojë të thjeshtë sipas fletës së punës 2.4.3, ku tregojnë
si kanë kuptuar modelin e valës në osciloskop. Theksoni që dyshet duhet
të
kenë numër të njëjtë valësh, por amplituda të ndryshme.
Punë suplementare:
Nxënësit shpjegojnë dallimin midis valës në kordë, valëve në ekranin e
osciloskopit dhe valëve zanore që përhapen në ajër në varësi të vetive të tyre.
Detyrë shtëpie:
Fleta e punës faqe 14.
Fjalë kyçe:
Vetitë, gjatësi vale, amplitudë, frekuencë, osciloskop, përforcues.
Tingulli 2.5. Lartësia e tingullit dhe frekuenca Pl
Mësimi 5
CD
Fleta e punës 2.5.1. Rezultatet e të nxënit:
Fleta elidhjen
Të përshkruajnë punës 2.5.2.
midis lartësisë së tingullit dhe frekuencës.
Prezantim të lartësisë dhe frekuencës.
Të tregojnëPrezantim
brezin e frekuencave të dëgjueshme nga njeriu.
mbi harmonikat.
Animacione për valët.
Të përshkruajnë dallimin midis zonës së dëgjueshmërisë nga njerëzit dhe kafshët.
Të argumentojnë pse instrumentet muzikore janë të ndryshme.
Nxënësit kuptojnë se disa tinguj janë të lartë e disa të ulët dhe në këtë temë
mësojnë lidhjen midis lartësisë dhe frekuencës. Ata kuptojnë që ka dallim midis
ndryshimit të frekuencës dhe ndryshimit të amplitudës së tingullit. Shqyrtojnë
brezin e frekuencave të dëgjueshme nga njerëzit dhe kafshët. Mësojnë pse kanë
ndryshim të dukshëm tingujt e instrumenteve muzikore. Mësojnë se frekuencat
më të larta se 20000Hz janë ultratingujt dhe nuk mund të dëgjohen. Kjo lidhet
me temën 2.7, kur do mësojnë për jehonën dhe përdorimin e saj.
Aktivitete:
• Diskutoni rezultatet e eksperimenteve në mësimin 2.1. Nxirrni kuptimin e
notave “të larta” dhe “të ulëta”, dhe ndryshimin nga fortësia e tingullit.
• Përdorni sinjal gjeneratori, altoparlanti dhe osciloskopi si valë zanore
të paraqitura në ekranin e osciloskopit dhe dëgjojini ato njëkohësisht.
Ndryshoni frekuencën e zërit dhe tregoni që në ekran ka shumë valë, kështu
që frekuenca rritet.
• Nxënësit shqyrtojnë lidhjen midis frekuencës, gjatësisë së valës dhe lartësisë
së tingullit duke përdorur objekte të ndryshme si instrumente muzikore ku
bazohen edhe te fleta e punës 2.5.1. Me një diapazon dhe me instrumentet e
tyre të akorduara ato mund të luajnë një melodi.
• Me anë të një sinjali gjeneratori dhe altoparlanti prodhoni tinguj që dëgjohen
nga të gjithë. Pastaj rrisni frekuencën deri sa nxënësit të mos e dëgjojnë
më. Futni kuptimin e ultratingullit dhe përcaktoni brezin e frekuencave
të dëgjueshme nga njerëzit dhe kafshët. Nxënësit krahasojnë brezin e
frekuencave të dëgjueshme për kafshët në faqen 31 të librit të nxënësit.
Diskutoni në lidhje me rënien e dëgjimit për shkak të ndryshimit të fijeve në
kërmillin e veshit me plakjen. Fijet më të shkurtra, që kapin frekuencat më
të larta, nuk funksionojnë si duhet. Bëni lidhjen e frekuencës dhe gjatësisë së
fijeve, me frekuencën dhe gjatësinë e një vizoreje të varur si te mësimi 2.1.
• Regjistroni të njëjtat nota në disa instrumente dhe luajini në klasë. Kërkojuni
nxënësve t’i identifikojnë ato. Me anë të programit Audacity (program i lirë që
mund të shkarkohet ) shpjegojuni ngjyrat e ndryshme të tingujve të
instrumenteve muzikore. Luani me disa instrumente të njëjtën notë muzikore,
regjistrojini dhe krahasojini ato. Këtë realizojeni me një mikrofon dhe osciloskop.
Diskutoni se nga se ndryshojnë tingujt e instrumenteve të ndryshëm.
• Nxënësit plotësojnë fletën e punës 2.5.2, ku përforcohen njohuritë e
marra mbi frekuencën, lartësinë e tingullit dhe paraqitjen e valëve në
ekran.
Detyrë shtëpie:
Fjalë kyçe:
Frekuencë, lartësi, ultratingull, zona e dëgjimit, themelore, harmonika, ngjyrë e
tingullit.
2.6. Kërkim shkencor:
Tingulli kronometër elektronik
kryerja e llogaritjeve të thjeshta Plani i mësimit
Mësimi 6
CD
Fleta e punës 2.6.1. Rezultatet e të nxënit:
Fleta e punës 2.6.2.
Fleta e punës 2.6.3. • Të kryejnë njehsime ku përfshihet shpejtësia e zërit.
Në këtë temë trajtohet jehona si valë e pasqyruar, për të njehsuar shpejtësinë e
zërit. Kjo lidhet me shpejtësinë e dritës të trajtuara në temën 3.3 dhe pasqyrimit
të dritës te 3.4. Për të marrë vlera më të sakta, masni kohën e disa jehonave dhe e
pjesëtoni me numrin e tyre. Kjo jep vlerë më të saktë, se sa duke matur kohën e
një jehone..
Aktivitete:
• Pasi diskutohet se ku mund të dëgjohet jehona, dhe veçanërisht ku është më
e qartë, futet kuptimi i pasqyrimit të zërit.
• Nxënësit analizojnë zërin e pasqyruar nga një sipërfaqe e fortë sipas
udhëzimeve të fletës së punës 2.6.1.
• Diskutoni se ku ndikon jehona e zërit për matjen e shpejtësisë. Rikujtoni
ekuacionin për matjen e shpejtësisë nga mësimi 1.1. Nxënësit kryejnë
eksperiment për matjen e shpejtësisë së zërit sipas udhëzimeve të fletës së
punës 2.6.2 dhe diskutojnë rezultatet.
• Demonstroni një mënyrë tjetër për matjen e shpejtësisë së zërit, duke
përdorur një mikrofon dhe një kohëmatës.
çelësa
zanorë mikrofoni
i dytë
mikrofoni
i parë
përplas duart
• Tregoni figura vetëtimash nëpërmjet të cilave të shpjegoni që shpejtësia

e zërit është shumë më e vogël se shpejtësia e dritës. Kjo diferencë
mund
të përdoret për të matur distancën midis objekteve. Kjo ka qenë një prej
metodave të para për matjen e shpejtësisë së zërit. Nxënësit sipas këtij modeli
kryejnë llogaritje në fletën e punës 2.6.3 dhe krahasojnë se cila nga metodat
është më e saktë.
Punë suplementare:
Nxënësit bëjnë punë kërkimore mbi historinë e udhëtimeve supersonike dhe
pregatisin një poster.
Detyrë shtëpie:
Fletore pune, faqe 16.
Fjalë kyçe:
Jehonë, saktësi, supersonike, Mah.
21
Tingulli 2.7. Zgjerim njohurish. Jehonat Plani i mësimit
Mësimi 7
CD
Fleta e punës 2.7.1. Vështrim i përgjithshëm:
Përshkruani se siFleta
janë eformuar
punës 2.7.2.
jehonat?
Fleta e punës 2.7.3.
Prezantim për sonarët. • Shpjegoni se si mund të përdoren jehonat?
Prezantim për ultratingujt.
Në këtë temë nxënësit mësojnë rreth përdorimit të jehonës dhe problemet
që shkakton ajo. Trajtojnë se si mund të përthithet zëri për të zvogëluar
jehonizimin. Ata gjejnë se si njerëzit dhe kafshët përdorin zërin për të lokalizuar
sende si për shembull ushqimin e tyre. Nxënësit mbledhin informacion rreth
ultratingujve dhe përgatitin një fletëpalosje ku u shpjegohet nënave se ç’është
skaneri i një fetusi me ultratinguj dhe nëse ndikon në zhvillimin afatgjatë të
fëmijës.
Aktivitete:
• Rikujtoni që jehona është pasqyrimi i zërit. Diskutoni për vende ku nuk duhet
të ketë jehonë /jehonizim. Tregoni foto të mjediseve të brendshme të teatrove
dhe kinemave. Nxënësit nxjerrin përfundime se cili është materiali më i mirë
për përthithjen e zërit, duke u bazuar te fleta e punës 2.7.1. Bëni një tabelë
rezultatesh për klasën dhe diskutoni pse material i zgjedhur përthith zërin më
mirë.
• Nxënësit shqyrtojnë se si kafshët dhe njerëzit e përdorin zërin. Ata duhet të
lexojnë faqet 34-35 te libri i nxënësit për të zbuluar më tepër rreth sonarit
dhe
ekolokalizimit. Përgatitin një poster, ku krahasohet përdorimi i ultratingujve
nga lakuriqët e natës dhe përdorimin e sonarit nga njerëzit. Ata duhet të
marrin parasysh ndryshimin e shpejtësisë së zërit në mjedise të ndryshme dhe
tipat e transmetuesve dhe marrësve që përdoren për krahasimin e tyre.
• Ultratingujt gjejnë përdorim të shumtë në spitale, nxënësit mbledhin
informacione në lidhje me përdorimin e përsëritur të ultratingujve dhe
zhvillimit të fëmijës. Përgatisin fletëpalosje për nënat duke u bazuar te fleta
e punës 2.7.2. Fleta e punës 2.7.3 përmban informacion më të zgjeruar rreth
kërkimeve mbi efektin e ultratingujve në zhvillim e fëmijës.
Detyrë shtëpie:
Fjalë kyçe:
Jehonizim, sonarë, transmetues, marrës, ekolokalizim.
Drita 3.1 Ç’është drita? Plani i mësimit
Mësimi 1
CD
Fleta e punës 3.1.2 • Të përshkruajnë çfarë është drita,
• Të shpjegojnë se si formohen hijet,
• Të përshkruajnë se si punon kamera.
Në këtë temë nxënësit kuptojnë se drita është një mënyrë e tejçimit të energjisë.
Ata mësojnë se si formohen hijet dhe shpjegojnë formën dhe përmasat e tyre
duke u bazuar te përhapja e dritës në vijë të drejtë. Këtë ata e lidhin me eklipset,
për të cilët kanë folur në klasën e shtatë.
Aktivitetet
• Kërkojuni nxënësve të japin shembuj të trupave të ndryshëm që ndriçojnë.
Futni kuptimin e burimeve lumineshente dhe jo-lumineshente. Nxënësit
nuk
e kanë akoma të qartë se çfarë është drita në fakt. Vetëm dinë që drita është
valë që përhap energji.
• Nëse keni mundësi, demonstroni me një lazer dhe pluhur shkumësi, që drita
përhapet në vijë të drejtë.
• Nxënësit përdorin një top të vendosur mbi një spango dhe një burim drite,
për të parë formën dhe përmasat e hijeve, sipas modelit të fletës së punës
6.1.1 dhe 6.1.2. Diskutojnë rezultatet dhe arrijnë në konkluzionin se forma e
hijes varët nëse burimi është pikësor apo i gjerë. Kujtojini nxënësve se çfarë
dinë për hijet dhe gjysmëhijet.
• Nxënësit për të zbuluar më tepër rreth përhapjes së dritës në vijë të drejtë, me
një kuti kartoni me një hapje të vogël, përftojnë shëmbëllimin e filamentit të
llambës, duke u bazuar te fleta e punës 3.1.3. Për të ndërtuar një kamera të
tillë duhet një kuti, disa fleta të vajosura dhe letër alumini, të cilat gjenden
me internet në adresën: http://www.nuffieldfoundation.org/practical-physics.
• Ndryshe, përveç anës praktike, ato mund të tregojnë modelin e rrezes së
dritës duke përdorur një karton me vrimë dhe një fill. Nxënësit
vizatojnë
formën e një llambe në një fletë letre. Vizatojnë formën e një kartoni me
vrimë në anën tjetër të fletës dhe me anë të një filli që luan rolin e filamentit.
Ata mund të parashikojnë se çfarë mund të ndodhë nëse afrojnë apo largojnë
kartonin nga llamba.
• Nxënësit përdorin fletën e punës 3.1.2 dhe 3.1.3 për të përforcuar se ata
dinë të ndërtojnë diagramin e rrezeve që tregon se si janë formuar hijet
dhe
imazhet në një kamerë..
Punë suplementare
Të gjejnë pse kamerat përdorin thjerra.
Detyrë shtëpie
Fjalë kyçe
Dritë, burim drite, lumineshente, jo-lumineshente, rrezatim infra i kuq, energji
termike,hije,gjysmëhije,imazh, i përmbysur.
1
Drita 3.2 Si i shohim ne objektet? Plani i mësimit
Mësimi 2
CD
Të përshkruajnë çfarë ndodh kur përhapet drita nga burimi;
Të shpjegojnë se si Fleta e punës
i shohim 3.2.4
ne objektet.
Prezantim i syrit Vështrimi i përgjithshëm
Në këtë temë nxënësit mësojnë se ç’ndodh me dritën kur bashkëvepron me
lëndën dhe se si mund ta përshkruajnë këtë. Ata mësojnë se cilat materiale e
përthithin dritën, duke përfshirë këtu dhe ato të tejdukshme. Kuptojnë se objektet
i shikojmë nëpërmjet dritës që emetojnë, ose që pasqyrojnë, dhe pse disa objekte
duken të zinj dhe disa të bardhë.
Aktivitetet
• Jepni idenë e përhapjes së dritës dhe çfarë ndodh me të kur del nga burimi.
Ka shume fjalë që përshkruajnë vetitë e materialeve dhe se çfarë ndodh me
dritën gjatë përhapjes së saj. Nxënësit në fletën e punës 3.2.1 plotësojnë fjalët
përkatëse që shoqërojnë çdo veprim të dritës.
Me disa shembuj jepni njësinë matëse të intensitetit të dritës.
Duke u bazuar te fleta e punës 3.2.2 dhe 3.2.3, nxënësit shqyrtojnë
përthithjen e dritës nga materiale të ndryshme, duke përfshirë këtu dhe ujin.
• Si i shikojmë ne objektet? Diskutoni ndryshimin midis objekteve të
ndritshme dhe jo të ndritshme. Kërkojuni nxënësve të përshkruajnë
përhapjen
e dritës nga objektet e ndritshme dhe jo të ndritshme. Për përforcim të
njohurive, nxënësit punojnë në fletën e punës 3.2.4.
Punë suplementare
Nxënësit shikojnë strukturën e syrit te libri i nxënësit faqe 40 dhe emërtojnë
diagramin e syrit te fleta e punës 3.2.5, përshkruajnë ngjashmëritë dhe
ndryshimet midis kamerës dhe syrit.
Detyrë shtëpie
Fletore e punës, faqe 19.
Fjalë kyçe
Burim, marrës, transmetohet, pasqyrohet, përthithet, transparent, i tejdukshëm,
i errët, luks, i ndritshëm, jo i ndritshëm, syri, lente, kornea, retina, kon, shufra,
nerv optik.
Drita 3.3 Shpejtësia e dritës Plani i mësimit
Mësimi 3
CD
Fleta e punës 3.3.2 • Të identifikojnë se sa shpejt përhapet drita;
• Të tregojnë se si astronomët përdorin shpejtësinë e dritës për të treguar
largësitë.
Në këtë temë nxënësit krijojnë një ide për shpejtësinë e dritës dhe si mund
të përdoret ajo për matjen e distancave. Në hapësirë distancat janë shumë të
largëta dhe është më e përshtatshme që të përdoret koha dritore për matjen e
tyre. Nxënësit në këtë temë krijojnë idenë e përmasës së Sistemit Diellor dhe
galaktikave, si dhe të distancave midis tyre. Kjo lidhet dhe me atë që kanë
mësuar mbi shpejtësinë në klasën e shtatë dhe në mësimin 1.1. Kjo temë kërkon
njohuri të mira matematikore.
Aktivitetet
• Tregojini nxënësve pamje të yjeve. Kërkojuni atyre të shpjegojnë pse
duke parë yjet është si të kthehesh pas në kohë. Shpjegoni këtu që dritës i
duhet
një kohë e caktuar që të vijë nga yjet te sytë tanë. Diskutoni çfarë ndodh
nëse Dielli “shuhet”. Shpejtësia e dritës nuk do të na thotë gjë për 8 minuta.
Jepni kuptimin e kohës dritore në termat e sekondave, minutave, orëve dhe
minutave dritore. Lidhini këto me ekuacionin: distancë = shpejtësi x kohë.
• Nxënësit llogarisin distancat e planetëve të Sistemit Diellor në vite drite,
sipas fletës së punës 3.3.1 sipas njësive më të përshtatshme të kohës
dritore.
• Nxënësit përdorin fletën e punës 3.3.2 për të shkallëzuar Rrugën e
Qumështit në bazë të kohës dritore. Duke ditur dimensionet e Rrugës së
Qumështit
në vite dritë, sipas shkallës së përdorur ata paraqesin formën e Rrugës
së Qumështit dhe pozicionin e Sistemit Diellor ne lidhje me qendrën e
galaktikës. Po sipas kësaj shkalle tregojnë se ku është Andromeda në lidhje
me Rrugën e Qumështit.
• Tregoni për përcaktimin e metrit dhe lidhjen e tij me shpejtësinë e dritës.
Metri nuk është më gjatësia e një shufre metali në e ruajtur në Paris, por
lidhet me gjatësinë e valës së dritës.
Detyrë shtëpie
Fjalë kyçe
Shpejtësi e dritës, vit dritë.
Drita 3.4 Pasqyrimi Plani i mësimit
Mësimi 4
CD
Të tregojnë se si formohet shëmbëllimi nga një pasqyrë e rrafshët.
Të përshkruajnë dallimin midis
Prezantim objektit dhe shëmbëllimit,
i pasqyrimit
Të shpjegojnë pse shëmbëllimin tonë mund ta shohim vetëm në disa raste të
caktuara.
Nxënësit dinë që kur janë para një pasqyre ata shohin veten e tyre. Në këtë
mësim ata mësojnë se si formohet shëmbëllimi nga një pasqyrë. Ata shqyrtojnë
disa shembuj të pasqyrimit në jetën e përditshme dhe truke magjie. Nxënësit
janë më të familjarizuar me pasqyrimin nga pasqyrat, se sa nga objektet jo
të ndritshme. Në këtë mësim ata mësojnë se të gjitha sipërfaqet e pasqyrojnë
dritën, por shëmbëllimi përftohet vetëm nga sipërfaqet e lëmuara. Kjo çon në
shpjegimin e ligjit të pasqyrimit temën e ardhshme.
Aktivitetet
• Renditni se si i shohim ne objektet, dhe fjalët e mësuara që përshkruajnë
se çfarë ndodh me dritën gjatë përhapjes së saj. Në këtë temë nxënësit do të
mësojnë se drita pasqyrohet. Kërkojuni nxënësve të tregojnë se sa objekte në
klasë pasqyrojnë dritën (jo që e prodhon dritën).
• Nxënësit shqyrtojnë shëmbëllimet e tyre nga pasqyrat dhe sipërfaqet
e tjera duke u mbështetur në fletën e punës 3.4.1. Vënë re ndryshimet
e shëmbëllimeve nga pasqyrat dhe nga sipërfaqe të tjera të ndryshme
dhe kuptojnë se për të përftuar shëmbëllim nevojitet sipërfaqe e lëmuar
pasqyruese. Kuptojnë dallimin midis shëmbëllimeve virtual dhe reale si
dhe ndryshimin midis pasqyrimit nga sipërfaqe të lëmuara dhe pasqyrimit
shpërhapës.
• Qelqi është materiali më i përshtatshëm për të studiuar dhe dritën e pasqyruar
dhe atë të transmetuar. Nxënësit bëjnë një truk magjik (e njohur si e Pepper
Ghost) ku bëjnë të duket sikur një qiri i ndezur është brenda gotës me ujë
sipas fletës së punës 3.4.2. Ata shpjegojnë atë çfarë shikojnë duke
ndërtuar diagramin e rrezeve në bazë të ligjit të pasqyrimit dhe
përthyerjes.
• Germat dhe fjalët duken ndryshe në pasqyrë. Ato tregojnë se cilat germa dhe
fjalë duken ndryshe dhe si mund të shkruhen ato që të mund të lexohen në
pasqyrë. Për këtë i ndihmon fleta e punës 3.4.3.
Detyrë shtëpie
Fjalë kyçe
Pasqyrë plane,shëmbëllim, shëmbëllim real, shëmbëllim virtual, në anë të
kundërt, diagram rrezesh, shpërhap.
Drita 3.5 Kryerja e matjeve. Ligji i pasqyrimit Plani i mësimit
Mësimi 5
CD
• Të formulojnë ligjin e pasqyrimit
Fleta e punës 3.5.4 • Të zbatojnë ligjin e pasqyrimit,
• Të përshkruajnë se si bëhen matje të sakta me anë të ligjit të pasqyrimit.
Në këtë mësim nxënësit për të studiuar ligjin e pasqyrimit kanë përgatitur një
kuti dhe një pasqyrë. Ata janë njohur më parë me pasqyrimin e zërit në mësimin
2.6. Duke u bazuar në ligjin e pasqyrimit ata parashikojnë se çdo të ndodhë
në situata ku ka më shumë se një pasqyrë, duke i dhënë idenë e periskopit dhe
kaleidoskopit. Nxënësit mund të bëjnë një periskop me dy pasqyra plane.
Aktivitetet
• Nxënësit përdorin mjete për matjen e këndit të rënies dhe të pasqyrimit duke
përdorur fletën e punës 3.5.1. Rezultatet i regjistrojnë në fletën e punës
3.5.2
dhe marrin parasysh që në rezultatet e tyre mund të ndikojnë ndryshime
për shkak të metodës apo mjetit të përdorur. Grupet e ndryshme diskutojnë
rezultatet dhe nxjerrin në pah metodën më të mirë për të marrë rezultate të
sakta.
• Nxënësve u kërkohet të shkojnë më tutje, duke marrë dy pasqyra që
formojnë kënd dhe të përcaktojnë numrin e shëmbëllimeve që merren nga to.
Për këtë i
ndihmon fleta e punës 3.5.3.
• Nxënësit shpesh nuk janë të qartë se pse nuk merret për kënd rënieje
dhe pasqyrimi këndi që formon rrezet me pasqyrën. Duke u përpjekur të
ndërtojnë diagramin e rrezeve për sipërfaqet e ashpra dhe të lakuara, në fletën
e punës 3.5.4, ata kuptojnë arsyen se pse përdoret pingulja ne diagramin
e rrezeve. Jepini nxënësve dy pasqyra plane, karton, gërshërë dhe ngjitës.
Kërkojuni të ndërtojnë një periskop për të parë mbi një mur, duke u bazuar te
ligji i pasqyrimit.
Punë suplementare
Nxënësit u përgjigjen pyetjeve 4, 5 dhe 6 në fletën e punës 3.5.3.
Detyrë shtëpie
Fjalë kyçe
Rreze rënëse, pingulja, këndi i rënies, rreze e pasqyruar, këndi i pasqyrimit, ligji
i pasqyrimit, periskopi, kaleidoskopi.
Drita 3.6 Përthyerja: ajri dhe uji Plani i mësimit
Mësimi 6
CD
Fleta
Të shpjegojnë se çfarë e punës
shohim kur3.6.2
drita përthyhet në ujë;
Të shpjegojnë pse rrezja e dritës përthyhet.
Në këtë temë nxënësit kuptojnë se ç’ndodh në kufirin ajër ujë, dy situata të
përthyerjes së dritës dhe kuptojnë ndryshimin midis thellësisë reale dhe asaj
që duket. Ata mësojnë se me anë të përthyerjes mund të shpjegojnë shumë
fenomene dhe ta zbatojnë atë kur drita përhapet në një bllok qelqi, e cila
trajtohet në temën që vjen më pas.
Aktivitetet
• Siç jepet në fletën e punës 3.6.1 nxënësit diskutojnë se çfarë shikojnë
kur fusim një laps dhe një monedhë në një gotë me ujë. Jepni kuptimin e
përthyerjes së dritës në kufirin ajër ujë dhe tregoni me anë të një
diagrame këndin e rënies dhe të përthyerjes. Diskutoni rastin kur drita bie
pingul në kufirin ndarës, nuk ndryshon drejtim.
• Nxënësit përdorin fletën e punës 3.6.2 për të shpjeguar pse lapsi duket i
përkulur dhe me anë të një diagrame tregojnë ç’ndodh me monedhën kur
hedhim ujë në gotë. Situatë e ngjashme me këtë është zhytja e zogjve në det
për të kapur peshk, të cilën nxënësit e dinë.
• Diskutoni pse drita sillet në këtë mënyrë. Nëse mundeni, demonstroni
përthyerjen e valëve në enën e valëzimit ose mund ta tregoni me video.
Është shumë e rëndësishme që nxënësit ta shikojnë se si përthyhet vala
dhe si ngadalësohet. Në faqen 48 të librit të nxënësit tregohet se si vala
ngadalësohet kur përthyhet. Për të demonstrua këtë, vendosni disa nxënës në
rresht të kapur me njëri-tjetrin, vizatoni një vijë në tokë si kufi ndarës dhe
duartrokisni. Nxënësit ecin më ritmin e përplasjes së duarve të gjithë njësoj.
Në momentin kur kapërcejnë kufirin ecin me thembra. Do të kuptojnë që do
ndryshojë drejtimi kur të bëjnë këtë.
• Nxënësit plotësojnë një ushtrim në fletën e punës 3.6.3, që bazohet në lojën
e kryer.
• Merrni një gotë të madhe me vaj dhe brenda saj zhytni një epruvetë po
me vaj. Epruveta nuk duket. Nxënësit shpjegojnë dukurinë. Ky
eksperiment
mund të kryhet dhe me glicerinë dhe tub Pyrex.
Punë suplementare
Të shpjegojnë në varësi të treguesit të përthyerjes demonstrimin me enën e vajit.
Detyrë shtëpie
Fjalë kyçe
Përthyerje, kënd i rënies, kënd i përthyerjes, thellësi reale dhe e dukshme,
densitet, tregues i përthyerjes.
Drita 3.7 Përthyerja: ajri dhe qelq Plani i mësimit
Mësimi 7
CD
• Të përdorin njohuritë shkencore për të shpjeguar parashikimet;
Fleta e punës 3.7.4 • Të shpjegojnë dukurinë e përthyerjes së dritës në pllakën e qelqit;
Prezantim i përthyerjes
• Të shpjegojë pasqyrimin e plotë të brendshëm.
Prezantim i pasqyrimit të plotë të brendshëm
Në këtë temë nxënësit kuptojnë se kur drita përthyhet dhe kur pasqyrohet
totalisht. Është shumë e rëndësishme që të përdorin njohuritë shkencore për të
shpjeguar parashikimet gjatë një investigimi. Kryejnë me saktësi njehsimet, për
të kuptuar se çfarë ndodh me rrezen e dritës në kufirin qelq ajër dhe e lidhin këtë
me përdorimin e prizmave dhe fibrave optike në jetën e përditshme.
Aktivitetet
• Rikujtoni çfarë u mësua në mësimin e fundit, veçanërisht demonstrimi në
fund.
• Nxënësit marrin vlerat e këndit të rënies dhe të përthyerjes, për të kuptuar
se si është përthyer drita. Sipas fletës së punës 3.7.1 mund të kryejnë vetë
matje ose të plotësojnë detyrën në fletën e punës 3.7.2 dhe 3.7.3. Arrijnë
në përfundimin që rrezja që del nga pllaka e qelqit është paralel me rrezen
rënëse dhe kjo ndodh se ndryshimi i shpejtësisë është i njëjtë në çdo rast.
• Nxënësit shikojnë sjelljen e dritës në kufirin qelq/ajër dhe përcaktojnë
këndin kritik në fletoren e punës 3.7.4
• Diskutoni dukurinë e pasqyrimit të plotë të brendshëm dhe ku përdoret
ajo. Me një video, tregoni se si zbatohet dukuria e pasqyrimit të plotë tek
endoskopi, për të parë në brendësi të stomakut.
Punë suplementare
Nxënësit përdorin ligjin e Snellit për gjetjen e treguesit të përthyerjes së qelqit.
Më pas njehsojnë shpejtësinë e dritës në qelq me anë të ekuacionit në faqen 50 të
librit të nxënësit.
Detyrë shtëpie
Fjalë kyçe
Kënd kritik, pasqyrim i plotë i brendshëm, fibra optike, endoskopi.
Drita 3.8 Dispersioni i dritës Plani i mësimit
Mësimi 8
CD
Fleta
Të shpjegojnë se si e punës
formohet 3.8.2 i dritës;
spektri
Prezantim i dispersionit
Të shpjegojnë formimin e ylberit.
Nxënësit janë familjarizuar me spektrin e dritës së bardhë tek ylberi, por nuk e
dinë që kjo lidhet me përthyerjen. Në këtë temë ata do të mësojnë se si lidhet
ngjyra me këndin e përthyerjes. Ata kuptojnë në bazë të asaj çfarë mësojnë se si
formohet ylberi.
Aktivitetet
• Tregoni pamjen e ylberit të formuar mbi një ujëvarë dhe në qiell.
Kërkojuni nxënësve të shpjegojnë se si janë formuar. Informoni nxënësit
që ky është
spektri dhe mund të merrni një të tillë duke përdorur një prizëm.
• Nxënësit paraqesin spektrin në ekran duke përdorur prizmin dhe fletën e
punës 3.8.1. Diskutoni në lidhje me faktin që njerëzit shikojnë gjashtë ngjyra
dhe nuk mund të dallojnë ngjyrën blu të errët, por sipas Njutonit ka shtatë
ngjyra.
Kërkojuni nxënësve të përdorin një prizëm të dytë për të rikombinuar ngjyrat.
Demonstroni diskun rrotullues për të përforcuar idenë që të gjitha ngjyrat e
mbivendosura formojnë ngjyrën e bardhë.
• Si formohet ylberi? Nxënësit përdorin informacionin e faqes 52 te libri
i nxënësit për të bërë një poster që tregon eksperimentin e prizmit dhe
formimin e ylberit.
• Theksoni konkluzionin se ngjyra të ndryshme përthyhen në kënde të
ndryshme. Rikujtoni vetitë e valëve të përmendura në mësimin 2.4.
Diskutoni në lidhje me ndryshimin e gjatësisë së valës dhe frekuencës për
ngjyra të ndryshme.
• Nxënësit përdorin fletën e punës 3.8.2 për të shpjeguar formimin e
spektrit, duke u bazuar në mësimet e mëparshme.
Detyrë shtëpie
Fletore e punës, faqe 25.
Fjalë kyçe
Përthyerje, prizëm, spektër, dispersion, ylber.
Drita 3.9 Ngjyrat Plani i mësimit
Mësimi 9
CD
Fleta e punës 3.9.2 • Të shpjegojnë ç’ndodh kur përzihen rrezet e ngjyrave të ndryshme;
• Të shpjegojnë si funksionojnë filtrat.
Në këtë temë nxënësit mësojnë për ngjyrat primare dhe sekondare të dritës.
Ata fillojnë duke kuptuar se si ndikon filtri i ngjyrës te drita, i cili nuk “ shton”
ngjyrë, por përthith gjithë ngjyrat e tjera përveç asaj që ka. Kjo lidhet me
informacionet që nxënësit do të marrin në mësimin e ardhshëm për materialet
e ngjyrosura. Ata zbulojnë që ngjyrat sekondare (ose çdo ngjyrë tjetër) mund
të krijohet nga kombinimi i ngjyrave primare si dhe tek ekranet me ngjyra që
mjaftojnë vetëm tri ngjyra, e kuqe, jeshile dhe blu.
Aktivitetet
• Tregoni pamje të projektorëve me ngjyra dhe të koncerteve me drita
me ngjyrë. Pyesni se si janë formuar tufat me ngjyra të dritës.
• Duke përdorur fletën e punës 3.9.1 nxënësit eksperimentojnë me filtra me
ngjyra. Duke provuar kombinime të filtrave, ata kuptojnë se disa ngjyra
përthithen prej tyre dhe disa lejohen të kalojnë. Kjo lidhet me mësimin 3.2.
• Nxënësit me anë te filtrave veçojnë tri tufa drite me ngjyra dhe
diskutojnë se çfarë ndodh kur mbivendosen. Për këtë aktivitet i ndihmon
dhe fleta e
punës 3.9.2. Diskutoni rezultatet duke theksuar që kjo dukuri është mbledhje
ngjyrash. Prandaj dhe në ekranet e kompjuterave dhe të televizorëve
gjenden elemente vetëm me tri ngjyra.
• Nxënësit përforcojnë njohuritë duke përdorur fletën e punës 3.9.3.
Punë suplementare
Kërkojini nxënësve të plotësojnë pyetjet 7 dhe 8 në fletën e punës 3.9.3.
Detyrë shtëpie
Fjalë kyçe
E kuqe, jeshile, blu, bojëqielli, e purpurt, ngjyra bazë, ngjyra dytësore, filtër,
transmetuar, përthithur.
31
3.10 Më tepër mbi ngjyrën: paraqitje rezultatesh
Drita Plani i mësimit
Mësimi 10
CD
Fleta e punës 3.10.2duken të tillë në dritën e bardhë;
Të shpjegojnë pse objektet me ngjyrë
Të shpjegojë pse objektet me ngjyrë duken me ngjyra të ndryshme kur
ndriçohen me drita me ngjyra të ndryshme;
Të përshkruajnë mënyrat e duhura për paraqitjen e konkluzioneve.
Ky mësim plotëson njohuritë e marra mbi ngjyrat në mësimet e mëparshme dhe
lidhet me mësimin 3.2 se si i shohim ne objektet. Nxënësit vendosin materiale
të ndryshme me ngjyra që ndriçohen nga drita me ngjyra të ndryshme dhe
paraqesin rezultatin në mënyrën më efektive. Ata mësojnë se objektet me ngjyrë
sillen si filtra me ngjyrë dhe pse përzierja e bojërave me ngjyrë ndryshon nga
përzierja e dritës me ngjyrë.
Aktivitetet
• Përmblidhni njohuritë e marra në mësimin 3.2 se si i shohim ne objektet
nëpërmjet rrezes së dritës nga objekti te syri jonë.
• Nxënësit shikojnë se çfarë ndodh kur ndriçojmë materiale të ndryshme me
dritë me ngjyrë. Sigurohuni që të ketë larmi ngjyrash te materialet, ku disa
të kenë disa ngjyra të përziera dhe disa një ngjyrësh. Diskutoni rezultatet
dhe konkludoni që materialet me ngjyrë sillen si filtra. Fleta e punës 3.10.1
ndihmon për këtë aktivitet.
• Nxënësit i njohin ngjyrat bazë nga bojërat me ngjyrë dhe kjo mund të
shkaktojë keqkuptime. Demonstroni përzierje bojërash dhe diskutoni në
lidhje me ngjyrat e përthithura. Pyesni nxënësit pse po të përzihet e kuqja,
bluja dhe jeshilja nuk mund të përftohet ngjyra e zezë. Mund të shtroni
si diskutim se pse po të shohim përmes filtrave të kuq, blu dhe jeshil nuk
bllokohet tërësisht drita.
Nxënësit përforcojnë njohuritë duke plotësuar fletën e punës 3.10.2.
Kërkojini nxënësve të përgatisin një poster me ngjyra, i cili duke u parë me
filtër të kuq, blu ose jeshil të duket ndryshe. Kjo mund të bëhet në formën e
një konkursi me çmim për posterin më të mirë nga klasa.
Detyrë shtëpie
Fjalë kyçe
Pasqyrim, përthithje, dritë, ngjyrë, rezultate, konkluzione.
3.11 Kërkim shkencor: Formulimi i pyetjeve shkencore
Drita Plani i mësimit
Mësimi 11
CD
Fleta e punës 3.11.2 • Nxënësit kuptojnë që mund të ketë shpjegime të ndryshme për vëzhgime
të njëjta;
• Shpjegojnë pse disa shpjegime pranohen dhe disa të tjera jo;
• Kuptojnë që shpjegimet ndryshojnë ndërsa kryhen vëzhgime të reja.
Në këtë mësim nxënësit marrin pjesë në një debat rreth faktit nëse drita është
valë apo grimcë. Ata përdorin informacionin e marrë nga Libri i Nxënësit për
të argumentuar njërën nga dy mënyrat dhe i ilustrojnë idetë e tyre me shembuj
apo modele praktike. Më pas e gjithë klasa prezantohet me një copëz të re
informacioni (interferenca e dritës) dhe diskutohet se si ky informacion i ri
ndryshon pikëpamjet e tyre. Së fundmi nxënësve u paraqitet pjesa e fundit e
informacionit (efekti fotoelektrik) dhe diskutohet se si janë të pranueshme të
dyja pikëpamjet mbi natyrën e dritës.
Aktivitetet
• Pyesni nxënësit ‘çfarë është drita?’ Deri tani nxënësit mund të kenë ndërtuar
një ide të tyre që drita është një rreze apo një tufë rrezesh dhe prej këtej ata e
paraqesin dritën si një valë. Diskutoni se si ndryshojnë idetë në shkencë për shkak
se eksperimente apo të dhëna të reja sjellin prova të reja rreth natyrës së dritës.
Kjo bën që shkencëtarët të ndryshojnë idetë apo shpjegimet e tyre rreth
botës.
• Nxënësit punojnë në grupe të vogla. Gjysma e grupeve punon mbi idenë e
grimcës së Njutonit, ndërsa gjysma e grupeve punon mbi idenë e valës së
Higensit. Nxënësit lexojnë informacionin e dhënë në Librin e Nxënësit dhe
përgatiten për debat duke përdorur Fletën e Punës 3.11.1. Më pas të gjitha
grupet që punuan mbi idenë e valës takohen për të diskutuar rreth mënyrës
se si do ta paraqesin punën dhe modelet e tyre praktike. Të njëjtën gjë bëjnë
edhe grupet që punuan mbi idenë e grimcës.
• Nxisni një debat ku secili grup të paraqesë idetë e tyre rreth natyrës së dritës.
Ndaloni debatin dhe diskutoni se cili grup është më bindës deri në këtë pikë.
• Tregoni pamjet e eksperimentit të interferencës së Young-ut ose një
demonstrim të tij, p.sh., në http://phet.colorado.edu/en/simulation/ëave-
interference. Diskutoni se si ky demonstrim ndryshon idetë e tyre dhe nëse
vëzhgimi mund të shpjegohet njësoj duke përdorur grimca.
• Prezantoni idenë e efektit fotoelektrik (duke e thjeshtëzuar vetëm në idenë e
shkarkimit të një elektroskopi) p.sh. http://phet.colorado.edu/en/simulation/
photoelectric. Diskutoni se si kjo ndryshon idetë e tyre dhe nëse vëzhgimi
mund të shpjegohet njësoj duke përdorur valë.
• Nxënësit përdorin Fletoren e Punës 3.11.2 për të ndërtuar një sekuencë
kronologjike të zbulimit rreth temës ‘Çfarë është drita?’
Zgjerim njohurish
Nxënësit zbulojnë më shumë rreth Tomas Jungut apo Albert Ajnshtajnit dhe rreth
faktit se si ata zhvilluan eksperimentet e tyre.
Detyrë shtëpie
Fjalë kyçe
vëzhgime, shpjegim, grimca, valë.
1
Drita 3.12 Zgjerim njohurish: lazerat Plani i mësimit
Mësimi 12
CD
Prezantimi i lazerave • Nxënësit përshkruajnë faktin se drita e lazerit është e ndryshme nga drita e
Pyetje-përgjigje mbi dritën diellit;
Nxënësit përshkruajnë disa përdorime të lazerave.
Në këtë mësim nxënësit mësojnë rreth një lloji drite të ndryshme nga ajo e dritës
së diellit, lazerat. Filloni duke treguar një tufë lazeri dhe kërkoni nga nxënësit që
të tregojnë se si ndryshon ajo nga drita e diellit. Një nga përdorimet e lazerave
është që të transmetojë informacion përgjatë fibrave optike. Kujtojuni nxënësve
se si funksionon një gjë e tillë dhe kujtoni mësimin 3.7 mbi përthyerjen, nëse
është e nevojshme.
Së fundmi, kërkoni nga nxënësit që në grupe të kërkojnë për përdorime të tjera
të lazerave, në veçanti për përdorime mjekësore dhe që të ndërtojnë prezantime
apo postera për ato çfarë ata kanë gjetur.
Aktivitetet
• Demonstroni eksperimentin me lazer dhe pluhur shkumësi (nga mësimi
3.1), nëse është e mundshme, ose tregoni një pamje të tufës së një lazeri.
Kërkoni nga nxënësit që të tregojnë se si ndryshon drita e lazerit nga drita me
origjinë nga një llambë ndriçimi. Shpesh nxënësit thonë që lazerat janë më
të fuqishëm se drita e zakonshme. Prezantoni idenë që drita e lazerit është
një dritë me një frekuencë të veçantë dhe që lazerat mund të kenë fuqi të
ndryshme në varësi të përdorimit të tyre.
• Demonstroni udhëtimin e dritës përgjatë një fibre optike ose tregoni një
pamje të saj. Diskutoni rreth faktit se si fibrat optike kanë ndikuar shumë
në
mjekësi, por që kanë edhe përdorime të tjera. Kërkoni nga nxënësit që në
grupe të ndara të bëjnë kërkime rreth përdorimit të fibrave optike.
• Ndani midis grupeve të nxënësve përdorimet e lazerave të ndryshëm. Çdo
grup përgatit një prezantim rreth faktit se si përdoren lazerat në një situatë të
veçantë si edhe përgatit një poster/prezantim në PowerPoint dhe një diskutim
të shkurtër për pjesën tjetër të klasës. Fleta e Punës 3.12.1 mbështet këtë
aktivitet. Faqet 60-61 të Librit të Nxënësit mund të përdoren nga grupi për të
bërë endoskopë. Nxënësit duhet të nxiten për të ndërtuar modele të ndryshme
për të ilustruar përdorimin e tyre.
• Nxënësit prezantojnë përpara pjesës tjetër të klasës përdorimin që ata kanë
zgjedhur.
Detyrë shtëpie
Libri i Punës, faqe 29
Fjalë kyçe
lazer, monokromatike (njëngjyrëshe).
Magnetizmi Mësimi 1 4.1 Cilësitë e magneteve Plani i mësimit
CD
Fleta e punës 4.1.2 • Të përshkruajnë vetitë e magneteve;
• Të mësojnë se çfarë janë materialet magnetike.
Nxënësit do të familjarizohen me magnetet që prej mësimit 6. Ky mësim përsërit
atë çfarë dinë nxënësit rreth shtytjes dhe tërheqjes si edhe rreth materialeve
magnetike. Nxënësit vëzhgojnë materialet magnetike dhe magnetizojnë një
gjilpërë si edhe ndërtojnë një busull. Kjo do të zhvillohet në mësimin tjetër gjatë
kohës që nxënësit mësojnë për ekzistencën e fushës magnetike të Tokës. Si një
zgjerim njohurish nxënësve u prezantohet teoria e domeneve si një model për të
shpjeguar faktin se si dhe pse mund të magnetizohen materialet magnetike.
Aktivitetet
• Përsërisni me pyetje-përgjigje atë çfarë u mësua në mësimin 6. Secili nxënës
shkruan tri pyetje bashkë me përgjigjet e tyre nga ajo çfarë ata kujtojnë rreth
magneteve. Përdorni pyetjet e tyre për të ndërtuar pyetje-përgjigje për klasën
në tërësi. Nëse është e mundur tregojuni nxënësve magnetit dhe diskutoni
rreth origjinës së zbulimit të magnetizmit.
• Nxënësit eksplorojnë magnetet dhe materialet magnetike duke përdorur
Fletën e Punës 4.1.1. Diskutoni çfarë kanë zbuluar ata. Qartësoni që
magnetizmi është një forcë jo-kontakti, që tërheq dhe shtyn magnetet dhe
se mund të thuhet që një material është magnetik vetëm nëse ai shtyn një
magnet tjetër. Shtoni në listën e materialeve magnetike kobaltin dhe nikelin
nëse nuk mundësohet gjetja e tyre. Prezantoni idenë e materialeve magnetike
të forta dhe të buta, të cilat do të nevojiten për mësimin 4.3 që bën fjalë për
elektromagnetet.
• Duke përdorur Fletën e Punës 4.1.2 nxënësit ndërtojnë një busull, duke
fërkuar një gjilpërë çeliku me një magnet. Nxënësit do të kenë të
nevojshme
që të dinë drejtimin e veriut. Diskutoni, ose demonstroni, metodat e
demagnetizimit të materialeve.
• Nxënësit përforcojnë atë çfarë kanë mësuar në mësim duke shkruar një
fletë formati ‘A e dini se?’ me fakte rreth magneteve dhe materialeve
magnetike
dhe më pas plotësojnë Fletën e Punës 4.1.3.
Punë suplementare
Pyesni pse disa materiale janë magnetike dhe të tjerat jo. Prezantoni idenë e
domeneve duke përdorur diagrame dhe kërkoni nga nxënësit që të shpjegojnë
se çfarë mendojnë ata se do të ndodhë nëse fërkohet një copë materiali i pa-
magnetizuar me një magnet.
Nxënësit shqyrtojnë teorinë e domenit dhe e përdorin atë për të shpjeguar se
çfarë do të ndodhë nëse një magnet thyhet në dy copa.
Detyrë shtëpie
Fjalë kyçe
Magnet, jo-kontakt, poli i veriut, poli i jugut, nikel, kobalt, elemente, okside, i
magnetizuar, i demagnetizuar, domene.
Magnetizmi Mësimi 2 4.2 Fushat magnetike Plani i mësimit
CD
Fletanjë
Të mësojnë çfarë është e punës
fushë 4.2.2
magnetike;
Të shpjegojnë pse busullat tregojnë veriun;
Të përshkruajnë se si mund të gjendet forma e një fushe magnetike rreth një
magneti-shufër.
Në këtë mësim nxënësit mësojnë rreth fushës magnetike të një magneti-shufër
si edhe mësojnë konceptin e fushës si një zonë në hapësirë ku një gjë e caktuar
ushtron një forcë të caktuar. Ky fakt mund të lidhet me atë çfarë kanë mësuar
nxënësit rreth fushave gravitacionale në klasën e gjashtë. Nxënësit mësojnë rreth
formës së fushës me ndihmën e një busulle dhe duke përdorur pluhur hekuri;
ata mësojë gjithashtu për pikën neutrale. Nxënësit mësojnë që vijat e fushës
magnetike përdoren për të paraqitur fushat magnetike si edhe mësojnë se çfarë
përfaqësojnë ato. Së fundmi nxënësit mësojnë rreth fushës magnetike të Tokës
dhe bëjnë një lidhje me busullën që kanë ndërtuar në mësimin e mëparshëm.
Aktivitetet
• Nxënësit përsërisin atë çfarë kanë mësuar në mësimin e mëparshëm rreth
tërheqjes dhe shtytjes të materialeve magnetike. Prezantoni idenë e një
fushe
magnetike dhe lidheni idenë e saj me gravitetin.
• Nxënësit hetojnë fushën rreth një magneti-shufër, rreth dy magneteve që
tërhiqen mes tyre dhe dy magneteve që shtyhen mes tyre. Nxënësit duhet
të
aftësohen që të tregojnë pikën neutrale. Diskutoni vizatimet që kanë bërë
nxënësit dhe faktin se si mund të paraqitet një fushë. Prezantoni vijat e fushës
magnetike si një model për të paraqitur fushat magnetike. Diskutoni mbi
shenjat konvencionale (shigjetat, drejtimin, dendësinë që tregon forcën e
fushës). Nxënësit vizatojnë fushat magnetike të marra nga eksperimentet e
tyre duke përdorur vijat e fushës magnetike. Për këtë aktivitet përdoret Fleta
e Punës 4.2.1.
• Nxënësit hetojnë se cilët materiale pengojnë fushën magnetike të një magneti
duke përdorur Fletën e Punës 4.2.2. Ata mësojnë se materialet magnetike
pengojnë fushën magnetike të një magneti dhe që kjo është një mënyrë tjetër
e zbulimit të materialeve magnetike.
• Përsërisni eksperimentin e ndërtimit të busullës të mësuar në mësimin
e mëparshëm. Qartësoni që gjilpëra e busullës duhet të jetë magnet ose
material magnetik. Nxënësit ndërtojnë një model të fushës magnetike
të Tokës duke përdorur Fletën e Punës 4.2.3. Diskutoni mbi mënyrën e
ndërtimit të saj, veçanërisht që poli i jugut duhet të jetë në veri. Diskutoni
ndryshimin midis veriut magnetik dhe veriut gjeografik.
Punë suplementare
Nxënësit u përgjigjen pyetjeve njohuri-zgjeruese në Fletën e Punës 4.2.2.
Nxënësit zbulojnë faktin se si e mendojnë shkencëtarët formimin e
fushës magnetike të Tokës.
Detyrë shtëpie
Fletore pune, faqe 31
Fjalë kyçe
Fushë magnetike, pikë neutrale, vijat e fushës magnetike.
Magnetizmi Mësimi 3 4.3 Elektromagnetet Plani i mësimit
Libri i nxënësit, faqe 68 - 69
CD
Fleta e punës 4.3.2 • Të përshkruajnë mënyrën se si mund të ndërtohet një elektromagnet;
• Të përshkruajnë mënyrën se si mund të ndryshohet forca e një
elektromagneti.
Në këtë mësim nxënësit mësojnë se si mund të ndërtojnë një elektromagnet. Ata
fillojnë duke vëzhguar fushën magnetike përreth një përcjellësi të vetëm dhe më
pas ndërtojnë një elektromagnet. Ky mësim lidhet me mësimin e mëparshëm,
ndërsa nxënësit përdorin konceptet e fituara rreth vëzhgimit të fushave
magnetike përmes vëzhgimit të fushës magnetike rreth një elektromagneti. Në
mësimin tjetër nxënësit do të hetojnë me hollësi rreth faktorëve që ndikojnë në
forcën e një elektromagneti.
Aktivitetet
• • Nxënësit diskutojnë pozicionet më të dobishme, ku mund të ndizet
dhe të fiket një magnet i caktuar. Nxënësit zbulojnë se çfarë ndodh nëse
ndryshohet drejtimi i rrymës dhe çfarë ndodh nëse përdoren disa spirale prej
teli përcjellës. Ky aktivitet mbështetet në Fletën e Punës 4.3.1. Diskutoni se
si mund të ndërtohet një elektromagnet që do të veprojë si një magnet-shufër.
• Nxënësit ndërtojnë një elektromagnet të thjeshtë, duke mbështjellë një copë
teli të izoluar rreth një gozhde, duke përdorur si udhëzues Fletoren e Punës
4.3.2. Ata hetojnë fushën magnetike përreth elektromagnetit duke përdorur
një busull dhe pluhur hekuri për të krahasuar forcën e elektromagnetit me atë
të magnetit-shufër.
• Nxënësit diskutojnë ide të ndryshme për të provuar forcën e elektromagnetit
në parapërgatitje për mësimin e ardhshëm.
Punë suplementare
Nxënësit hetojnë se si ndërtohen elektromagnetet që shiten në treg.
Detyrë shtëpie
Fjalë kyçe
Elektromagnet, bërthamë
4.4 Kërkim shkencor: Përcaktimi i ndryshore dhe kontrolli i tyre
Magnetizmi Mësimi 4 Plani i mësimit
CD
Fleta e punës
Të përshkruajnë ndryshimin midis4.4.2
ndryshoreve të varura dhe të pavarura;
Të tregojnë kontrollin e ndryshoreve në një kërkim shkencor.
Ky mësim merret me ndryshoret. Nxënësit përdorin kontekstin e një
elektromagneti për të mësuar rreth ndryshoreve të varura dhe të pavarura.
Nxënësit vendosin se cilat ndryshore do të hetojnë dhe si të kontrollojnë
ndryshoret e tjera.
Aktivitetet
• Nxënësit në grupe dyshe plotësojnë një listë-kartelë, që u kujton atyre se si
të planifikohet një hetim i caktuar. Ata krahasojnë renditjen e listës së tyre
me atë të grupeve të tjera. Diskutoni nëse ka një renditje ‘përfundimtare’. Ky
aktivitet mbështetet në Fletën e Punës 4.4.1.
• Jepuni nxënësve detyrën e kryerjes së një vëzhgimi mbi forcën e
elektromagneteve. Ideja kyçe është paraqitja e rezultateve në një mënyrë
që
tregon në mënyrë shumë të qartë:
• cila është ndryshorja e pavarur;
• cila është ndryshorja e varur;
• si u kontrolluan ndryshoret e tjera.
• Nxënësit plotësojnë vëzhgimin e tyre dhe paraqesin një prezantim për pjesën
tjetër të klasës. Ky aktivitet mbështetet në Fletën e Punës 4.4.2.
• Nxënësit vlerësojnë metodat dhe prezantimet e të tjerëve dhe ndërtojnë një
listë kontrolli që do t’i ndihmojë ata në kryerjen e vëzhgimeve të tjera në
të
ardhmen.
Detyrë shtëpie
Fjalë kyçe
Ndryshore e varur, ndryshore e pavarur.
Magnetizmi Mësimi 5 4.5 Zgjerim njohurish
Plani i mësimit
Përdorimi i elektromagneteve
Libri i nxënësit, faqe 72 - 73
CD
Fleta e punës 4.5.3 • Të përshkruajnë disa përdorime të elektromagneteve;
• Të shpjegojnë përse elektromagnetet përdoren në vend të magneteve të
përhershëm.
Ky mësim u prezanton nxënësve një pjesë nga gama e gjerë e përdorimit të
elektromagneteve. Aktiviteti i parë u kërkon atyre që të projektojnë dhe të
ndërtojnë një mjet shumë të thjeshtë: një relè. Kjo është një mundësi për të
konsoliduar njohuritë e tyre rreth elektromagneteve dhe materialeve magnetike
përmes kërkimit nga nxënësit që të shpjegojnë funksionimin e relesë. Nxënësit
përdorin çfarë ata dinë rreth elektromagneteve për të shpjeguar faktin se si
funksionon një zile elektrike. Nxënësit përmbledhin atë çfarë kanë mësuar duke
ndërtuar një tabelë të të gjithë përdorimeve të ndryshme të elektromagneteve.
Aktivitetet
• Nxënësit ndërtojnë një relè të thjeshtë duke përdorur një spirale teli, duke
u mbështetur në Fletën e Punës 4.5.1. Nxënësve u jepet përpara sfida e
ndezjes së një qarku duke përdorur një magnet, më pas përdorimi i një
elektromagneti për të mbyllur një çelës. Diskutoni përdorimet e mundshme
të qarkut të këtij lloji si edhe diskutoni faktin se është më e dobishme të
përdoret një elektromagnet për të ndezur qarqe në distancë se sa të përdoret
për këtë qëllim një magnet i përhershëm.
• Nxënësit përdorin njohuritë që dinë rreth elektromagnetizmit për të
projektuar një mekanizëm që mban hapur dyert e zjarrit. Ky aktivitet
mbështetet në Fletën e Punës 4.5.2.
• Tregojuni nxënësve një pamje të një zileje elektrike. Duke përdorur
Fletën e Punës 4.5.3 nxënësit përdorin diagramin dhe njohuritë që dinë
rreth
elektromagneteve për të shpjeguar mënyrën e funksionimit të ziles.
• Tregojuni nxënësve pamje të skanimeve MRI dhe diskutoni shkurtimisht
mënyrën se si janë marrë këto pamje. Diskutoni votat pro dhe kundër
mbi
skanimet MRI dhe rrezet-X.
• Nxënësit ndërtojnë një tabelë të përdorimit të elektromagneteve që ata kanë
parë në këtë mësim. Në çdo rast ata shpjegojnë pse elektromagnetet përdoren
më tepër se magnetet e përhershëm.
Detyrë shtëpie
Fletore Pune, faqe 34
Fjalë kyçe
Relè, çelës kontakti, skaner me rezonancë magnetike (MRI).
Përgjigjet Libri i nxënësit
1. Forcat dhe lëvizja e) Shpejtësia mesatare

1.1 Shpejtësia = distanca e plotë / koha e plotë =
1. 150 km / 2 h = 7.5 km/h = 4500 m / 15 min = 4500 m /900 s =
2. 200 m / 40 s = 5 m/s = 5 m/s.
3. Niku 3. C = 1400 m / 13 min = 1400 m / 780 s =
4. a) E vërtetë. = 1.8 m/s.
Makina 1 = 100 km / 2 h = 50 km/h. Makina E = 2100 m / 10 min = 2100 m / 600 s =
2 = 100 km / 3 h = 33.3 km/h = 3.5 m/s.
b) E vërtetë.
Vajza = 10 m / 4 s = 2.5 m/s. 1.4 Nxitimi dhe grafikët shpejtësi kohë
Djali = 10 m / 3 s = 3.3 m/s 1. Shpejtësia është distancë e përshkuar në
c) E gabuar – njësinë e kohës. Nxitimi tregon si ndryshon
Motobarka = 50 km / 0.5 h = 100 km/h. shpejtësia gjatë kohës. Nxitimi pozitiv
Makina = 100 km / 0.45 h = 133.3 km/h tregon se shpejtësia rritet, ndërsa ai negativ
5. Të dyja shpejtësitë janë shprehur në njësi të tregon se shpejtësia zvogëlohet.
ndryshme, kështu, nuk mund të gjykohet 2. Fjalët e sakta në renditje: nxitim, horizontal,
nga vlera numerike, cila është më e madhe. nuk është
Shpejtësitë duhet të shprehen në njësi të 3. Nxitimi = 25 m/s – 0 m/s / 0.05 s =
njëjta për të gjetur cila është më e madhe. = 25 / 0.05 = 500 m/s2
4. Nxitimi = 0 m/s – 10 m/s / 0.1 s =
1.2 Kryerja e matjeve të sakta = – 10/ 0.1 = – 100 m/s2
1. Portat fotoelektrike janë më korrekte se sa
kronometri, sepse matja kruhet në çastin kur 5. a) Makina B ka nxitim më të madh, sepse
ndërpritet tufa e dritës. Matja me grafiku është më i pjerrët, pra shpejtësia
kronometër është më pak korrekte sepse ndryshon më shumë për të njëjtën kohë.
ndikon koha e reagimit tonë. 6. b) Makina B po lëviz me nxitim: 45 m/s – 0
2. Matja automatike e kohës është e m/s / 2.5 s = 45 / 2.5 = 18 m/s2, që është më
rëndësishme për intervale të vogla kohe, i madh se nxitimi i makinës A, 12 m/s2.
të krahasueshme me kohën e reagimit. Në
vrapimet e shpejta duhet matje automatike 1.5 Paraqitja e rezultateve në tabela dhe grafikë
ndërsa në maratonë, jo. 1. Numri i garave që ka fituar drejtuesi i
3. Koha e vajzës është më e saktë sepse ajo e makinës është ndryshore diskrete dhe mund
mat atë me më shumë shifra me kuptim. të paraqitet në grafikët me kolona ose ata
4. a) më pak se 0.2 s. rrethorë. Ai nuk mund të paraqitet me
b) Koha tipike e reagimit është 0.2 s. Kur grafik me vijë si shpejtësia e koha që janë
vrapuesi shkëputet më herët se 0.2 s pasi ndryshore të vazhdueshme.
dëgjon gongun, nisja është e gabuar. 2. a) 10 – 14 s.
b) 14 – 18 s.
1.3 Grafikët distancë -kohë c) 0 – 10 s, dhe 18 – 20 s.
1. Pjesa E – ajo është më e pjerrët, sepse ka 3. a) 400 m
përshkuar një distancë më të madhe për një b) Makina po lëvizte me shpejtësi të njëjtë
kohë më të vogël, pra lëviz më shpejt se në midis 10 dhe 14 s, kështu që distanca rritet
çdo pjesë të grafikut. me kohën, jo si në rastin kur ajo nuk lëviz.
4. a) Në grafikun distancë-kohë do të jetë vijë
2. a) Mira horizontale kur makina është e ndalur sepse
b) Dori – në grafikun e tij është një zonë ku ajo nuk po lëviz.
distanca nuk ndryshon. b) Në grafikun shpejtësi-kohë shihet se makina
c) Dori po ngadalësohet deri në 0 m/s përpara vijës
d) Mira horizontale kur ajo ndalon.
Kur makina niset, në grafik shihet se ajo nxiton. 7. 5.14 s
5. a) Nxitimi = 55 m/s – 0 m/s / 4 s = 8. a) 10 min;
= 55 / 4 = 13.75 m/s 2
b) 3000 m;
b) Nxitimi = 78 m/s – 89 m/s / 4 s = c) 50 min;
= – 11 / 4 = – 2.75 m/s2 d) Ai lëviz më shpejt midis 30 dhe 40
Nxitimi negativ = 89 m/s – 78 m/s / 4 s = minutave.
= 11 / 4 = 2.75 m/s 2
e) shpejtësia = 3000 m / 30 min =
= 3 km / 0.5 h = 6 km/h
1.6 Kërkim shkencor. Pyetjet shkencore 9. a) shpejtësia = 1 m / 10 min = 0.1 m/min
1. Çdo përgjigje e përshtatshme: nuk do të jetë b) shpejtësia = 2 m / 8 min = 0.25 m/min
e mundur të ecet, të ngasësh makinën, të c) shpejtësia = 3 m / 20 min = 0.15 m/min
luash futboll, të mbash në dorë objekte etj. 10.a) Tabelat B dhe D
Por, do të ishte e mundur të qëndrosh ulur b) Tabelat A dhe C
apo shtrirë, të notosh etj. c) njësitë
2. a) Kur varka lundron në lumë ajo frenohet d) ndryshore kategorike: ngjyra, prodhuesi,
nga forcat e fërkimit me ujin dhe me ajrin. e) shpejtësia më e madhe, madhësia e
Për ta mbajtur atë në lëvizje me shpejtësi motorit, çmimi
të njëjtë këto forca duhet të baraspeshohet 11. 1. a) e gabuar;
nga një forcë e barabartë me to e në drejtim b) e vërtetë;
të kundërt. Kjo forcë sigurohet nga motori c) e gabuar;
i anijes. Motori duhet të punojë gjatë gjithë d) e vërtetë;
kohës së lëvizjes së varkës me shpejtësi të e) e gabuar.
njëjtë.
b) Kur motori ndalon, varka ngadalësohet sepse 12.a)
forcat që veprojnë mbi të nuk Objekti Koha (s)
baraspeshohen, forcat e fërkimit e zvogëlojnë Topi i tenisit 0.53
shpejtësinë e saj derisa ajo do të ndalojë. Topi i futbollit 0.68
3. Jo, kjo nuk do të shkaktojë ndonjë ndryshim, Topi i pingpongut 0.72
sepse nuk do të ndryshojnë forcat mbi topin.
b) Në portat fotoelektrike, një rreze drite kalon
1.7 Përsëritje tërthorazi me rrugën e lëvizjes së objektit.
1. A, C, D Kur objekti e ndërpret këtë tufë drite në
2. a) m/s, km/s; portën e parë fillon matjen e kohës. Kur
b) km, m; objekti kalon në portën e dytë, matja e kohës
c) h, s. ndërpritet.
3. a) Vija në grafik është e drejtë dhe është c) Shpejtësitë e topave:
njëlloj e pjerrët gjatë të gjithë grafikut. Kjo i tenisit = 1 m / 0.53 s = 1.89 m/s
do të thotë se vajza po ecën me shpejtësi të i futbollit = 1 m / 0.68 s = 1.47 m/s
njëjtë. Sikur ajo të lëvizte me shpejtësi që i pingpongut = 1 m / 0.72 s = 1.39 m/s
ndryshon, do të ndryshonte edhe pjerrësia e d) Vizatohet një grafik me kolona, sepse lloji i
vijës. topit është ndryshore diskrete.
b) shpejtësia = 12 km / 120 min =
= 12 km / 2 h = 6 km/h 2. Tingulli
4. d) 2.1 Tingulli, dridhjet dhe tejçuarja e
5. a) shpejtësia = 1440 km / 2 h = 720 km/h; energjisë
b) po nxitohet; 1. Çdo përgjigje e përshtatshme.
c) Shpejtësia mesatare do të jetë më e vogël kur 2. Tingulli ose zëri nuk mund të përhapet nëpër
aeroplani fluturon kundër erës sepse rritet forca e zbrazëti, sepse ai është lëvizje e grimcave të
fërkimit me ajrin. ajrit. Në zbrazëti nuk ka grimca ajri.
6. a) shpejtësia = 110 m / 10 s = 11 m/s 3. Zëri përhapet më ngadalë në ajër se në ujë,
b) shpejtësia = 3 km / 0.5 h = 6 km/h sepse grimcat e nga njëra-
ajrit janë më larg tjetra se ato të ujit.
40
4. Tingulli ato në sinjale elektrike figurës i përkasin
prodhohet në me anë të membranës së 1.4 Fort shtypjes së lartë,
kitarë kur teli lidhur me një bobinë ësia ngjeshjes së ajrit,
i saj tërhiqet. dhe një magnet. e ndërsa pjesët e
Teli dridhet Altoparlanti shndërron zërit poshtme
dhe prodhon sinjalet elektrike në , paraqesin
valët e zërit lëkundje të një magneti amp rrallimin.
në ajrin rreth të lidhur me konin e tij, litud
tij. si një membranë. a 1.5 Lartësia e tingullit
dhe dhe frekuenca
2.2 Kapja e tingujve 2.3 Fortësia e zërit oscil 1. Teli dridhet 512
1. Veshi ynë dhe shkalla osko herë në sekondë.
është si decibel pët 2. Fjalët që
mikrofon 1. Zhurma është 1. Fjalët që mungojnë, të
sepse ai tingull i mungojnë, të renditura:
shndërron pakëndshëm. renditura: me frekuenca, më e
energjinë e 2. Zëri prej 40 dB zë të fortë, shkurtër
valëve të është 10 herë më i qetësi. 3. Zëri: 30 Hz, 1500
zërit në fortë se ai 30 dB. 2. Sa i fortë është Hz, 4500 Hz.
sinjal 3. Ai duhet të zëri. 4. balenë;
elektrik në zvogëlojë kohën 3. Një 5. harmonika.
nervin e e dëgjimit të përforcues
dëgjimit. muzikës, të rrit 2.6 Kryerja e
2. Diafragma. përdorë mbrojtëse amplitudën e njehsimeve të thjeshta
të veshit dhe të valës së 1. Shpejtësia e
3. ulë volumin e zërit, ai e dritës është rreth
Pjesë e veshit Ç’veprimmuzikës
kryen që bën zërin më 1 milion herë
dëgjon.
pjesa e jashtme mbledh valët e zërit e i të fortë. më e madhe se
dërgon4.atoÇdo përgjigje e
te daullja 4. b dhe c ajo e zërit.
daullja (timpani) dridhet ngapërshtatshme:
valët e zërit 5. Ajo është valë 2. Distanca = shpejtësi
p.sh. punëtor
dhe bën të dridhen tërthore sepse x kohë =
rrugësh, ndërtues,
kockat e vogla pjesët e litarit =
kockat e vogla inxhinier
dërgon dridhjet nga lëvizin lart e 330 m/s x
avionësh.
daullja te kërmilli poshtë gjatë 1.5 s =
kërmilli i veshit përmban5. lëng
Kamionët kanë
që, duke përhapjes së 495 m.
u dridhur, motorë
dërgon të valës nëpër litar. Distanca
zhurmshëm;
në fijet brenda ata Në valën deri tek
mund të dëmtojnë gjatësore, pjesët muri
4. Është e dëgjimin gjatë e mjedisit = 247.5
rrezikshme të punës 8 orëshe. lëvizin para e m.
futet një Kështu, drejtuesit e prapa në 3. Kur shtrëngata
objekt i kamionëve duhet të drejtimin e është direkt mbi
mprehtë në punojnë për kohë përhapjes së kokë, ajo do të
vesh, sepse të gjata që të mos u valës. dëgjojë shkreptimën
mund të dëmtohet dëgjimi. 6. Ekrani i dhe do të shohë
shpohet osciloskopit rrufenë
membrana e paraqet se si njëkohësisht.
daulles dhe ndryshon 4. Pas pozicionit
ajo nuk kap shtypja në të nisjes ka
më valët e membranën e altoparlantë që
zërit. mikrofonit të gjithë atletët
5. Po, mikrofoni kap valët ndryshon gjatë të dëgjojnë
e zërit dhe i shndërron kohës. Majat e sinjalin e nisjes
41
njëkohësisht.
5. 400 m/s, 1500 km/h
1.7 Jehonat
1. Peshkatari mund
të përdorë dhënësin
dhe marrësin e
sonarit për të
diktuar tufat e
peshqve.
2. Koha deri në
fund të detit = 4 s /
2 = = 2 s.
Distanca = 1500
m/s x 2 s =
= 3000 m.
3. Koha = distancë /
shpejtësi =
= 500 m /
1500 m/s =
0.33 s
40
4. Delfinët mund të gjejnë ushqimin në i detit do të vinë më vonë se ata nga
distanca më të mëdha se sa lakuriqi i natës peshqit.
sepse zëri përhapet shumë më shpejt në ujë 11. a) 330 m/s x 4 s = 1320 m
se sa në ajër. b) Ai ka supozuar se shpejtësia e zërit që
5. Koha = 0.075 m / 1500 m/s = 0.00005 s. dëgjon vjen pas shikimit të rrufesë.
12. a) Të dyja valët kanë frekuencat bazë të
2.8 Përsëritje njëjta.
1. 1. – C, 2. – D, 3. – B, 4. – A b) Valët kanë frekuencat e harmonikave të
2. a) e gabuar ndryshme, kështu që ata duhet të jenë
b) e vërtetë instrumente të ndryshme.
c) e gabuar
3. a) më afër me njëra-tjetrën; 3. Drita
b) më afër me njëra-tjetrën; 3.1 Çfarë është drita?
c) më pak. 1. Qiriu dhe llamba elektrike.
4.a) B dhe C 2. Forma e hijes tregon nëse burimi i dritës
b) D dhe F është i vogël apo i madh.
c) A dhe E 3.a) Shëmbëllimi do të zmadhohet dhe do të
d) E jetë më i mprehtë.
e) D. b) Shëmbëllimi do të jetë më i ndritshëm,
5. sepse në dhomë futet më shumë dritë.
Shigjeta Gjatësi Amplitudë ? Asnjëra ?
vale? 3.2 Si i shohim objektet?
A √ 1. Drita rrezatohet nga burimet e sajë. Drita
B √ tejçohet kur kalon nëpër objekt.
C √ 2. Hëna nuk rrezaton vetë dritë; ne e
D √ shohim atë nga drita e Diellit e pasqyruar
E √ prej saj.
F √ 3. Është më e vështirë të shihet një mace
Te rregullohet tabela ! e zezë natën se një me ngjyrë, sepse
6.a) Frekuenca 1500 Hz do të thotë se shumica e dritës që bie mbi macen e zezë
kryhen 1500 dridhje në sekondë. përthithet, e shumë pak dritë pasqyrohet
b) Kur frekuenca rritet deri në 200 Hz, drejt syrit tonë. Macet me ngjyrë
zëri ka lartësi më të madhe. pasqyrojnë më tepër dritë dhe dallohen
7. a) dB – decibel, është njësia e lartësisë së më lehtë.
zërit ose e intensitetit të tij. 4.
b) Zhurma e trafikut të rrugës për në Syri Dhoma e errët
shtëpi vrima nga hyn bebja vrima e gjilpërës
do të jetë më e fortë. drita
c) Për të zvogëluar rrezikun e dëmtimit ku formohet retina ekrani
të dëgjimit ai duhet të ulë volumin shëmbëllimi
e muzikës dhe të zvogëlojë kohën e 5. Syri nuk është si dhoma e errët, sepse
dëgjimit të muzikës së fortë çdo ditë. ai ka lloje të ndryshme qelizash për të
8. 1 – D, 2 – C, 3 – A, 4 – B. dalluar dritën e dobët apo të fortë dhe
9.a) e vërtetë; ngjyrat.
b) e gabuar;
c) e vërtetë; 3.3 Shpejtësia e dritës
d) e vërtetë. 1 1. Distancat në hapësirë janë shumë të
10.a) 0.2 s mëdha dhe nuk është praktike të maten
b) Distanca = 1500 m/s x 0.2 s = 300 m ato në km.
c) Ky është sinjal nga fundi i detit. Peshqit 2.a) 8 minuta dritë x 9.3 = 74.4 minuta dritë
janë më afër varkës. Sinjalet nga fundi
1
b) 74.4 minuta dritë = 4464 sekonda dritë. 3.6 Përthyerja: ajri dhe uji
Distanca deri te Saturni 1.a) Shpejtësitë e tyre përsëri do të
= 4 464 x 300 000 000 = zvogëlohen.
=1 339 200 000 km. 2. Në qoftë se ata zhyten nën një kënd,
Koha me aeroplan ndryshimi i shpejtësisë do të ndryshojë
= 1 339 200 000 / 900 km/h = edhe drejtimin e zhytjes duke e bërë të
=1 488 000 orë ose 62 000 ditë. vështirë kapjen.
3. Dritës nga yjet i duhet shumë kohë për 3. Më poshtë, meqenëse drita ndryshon
të ardhur te ne sa ne nuk i shohim ata si drejtimin në kufirin ajër-ujë, objektet nën
duken tani, por si janë dukur disa minuta, ujë do të duken më afër se në të vërtetë.
orë, ditë apo vite më parë. 4. Treguesi i përthyerjes = 300 milionë
4. Distanca më e vogël është kur Toka km/s / 230 milionë km/s = 1.3.
ndodhet midis Diellit dhe Marsit dhe më
e madhe kur Dielli ndodhet midis Tokës 3.7 Përthyerja: ajri dhe qelqi
dhe Marsit. 1. Parashikimi i dytë është më i mirë sepse
5. Shufra metalike do të ndryshojë gjatësinë ai shpjegon atë me njohuritë shkencore.
me ndryshimin e temperaturës. 2. Kur rrezja hyn në qelq ajo ngadalësohet
dhe ndryshon drejtim. Kur ajo del nga
3.4 Pasqyrimi qelqi, e rrit shpejtësinë po aq herë sa e
1. A, H, I, M, O, T, U, V, W, X, Y zvogëloi në hyrje. Këndi i përthyerjes
2. syri i majtë në dalje nga qelqi është sa këndi i rënies
3. Fjala ‘ambulancë’ është në të kundërt kur ajo hyn në qelq, kështu rrezet janë
në ballin e një makine ambulance, sepse paralele.
njerëzit në një makinë para saj shohin 3. Në figurën e tij këndet e rënies dhe të
shëmbëllimin e kundërt të saj, pra fjalën pasqyrimit, ku rrezja takon kufirin, nuk
e drejtë. Njerëzit në makinën prapa saj janë të njëjtë.
e shohin fjalën direkt e jo të pasqyruar
prandaj fjala prapa shkruhet drejt. 3.8 Shpërhapja (Dispersioni)
4.a) Metali i shkëlqyeshëm e pasqyron dritën 1. Dy herë.
mirë, aq sa mund të shohim fytyrën tonë 2. Spektri është i vazhduar, sepse të gjitha
si në pasqyrë. rrezet e ngjyrave të ndryshme janë
b) Sipërfaqet e lëmuara dhe shkëlqyese e përthyer në kënde të ndryshme. Gjatësitë
pasqyrojnë dritën normalisht sa shpesh e valëve mund të marrin çdo vlerë që nga
mund të formohet shëmbëllimi në to. më e gjata, në fillim të ngjyrës së kuqe
c Muri i lyer me të bardhë është pak a deri në më të shkurtën në fund të ngjyrës
shumë i ashpër. Drita nuk pasqyrohet vjollcë.
normalisht, kështu që nuk formohet 3. Drita mund të përthyhet pa shpërhapje,
shembëllimi. p.sh. në një pllakë qelqi. Që të shihet
spektri duhet që ngjyrat e ndryshme të
3.5 Kryerja e matjeve: ligji i pasqyrimit përthyhen në kënde të ndryshme, në të
1. Ata shënojnë dy pika në letër për të kryer kundërt spektri nuk formohet.
matjet. Duhet të sigurohen që rrezja të 4. Drita e kuqe përhapet më shpejt në qelq
bjerë në pasqyrë, aty ku është hequr se ngjyrat e tjera. Ajo përthyhet më pak,
normalja. pra edhe ngadalësohet më pak se të
2. Duhet përsëritur matjet 3 herë e të merret tjerat.
mesatarja.
3. Këndet e rënies dhe të pasqyrimit janë 3.9 Ngjyrat
nga 45°. 1. Filtri i gjelbër lejon të kalojë vetëm
4.a) 90° – 3 0° = 60° dritën e gjelbër, të gjitha ngjyrat e tjera
b) Këndi i pasqyrimit është i barabartë me ajo i përthith.
këndin e rënies = 60°.
2. në bar. Ndryshimi i shpejtësisë ndryshon
edhe drejtimin e topit.
Duke bashkuar …. formohet ….. 4. Çdo përgjigje e arsyeshme: kjo shpjegon
e kuqe + blu maxhenta se si shohim pasqyrimin në xhamin e
cian + e kuqe e bardhë dritares dhe si kalon drita nëpër të. Por,
3. Nuk është
blu + e verdhë e saktë. Drita e bardhë
e bardhë kjo nuk shpjegon se pse drita ndryshon
përbëhet nga të gjitha ngjyrat e tjera. drejtimin kur ajo përthyhet.
Filtri përthith të gjitha ngjyrat me
përjashtim të asaj që lejon të kalojë. 3.12 Lazerat
4. Nuk kalon dritë. Filtri blu përthith dritën 1. Lazeri ndryshon nga drita e Diellit, sepse
e kuqe dhe atë të gjelbër dhe lejon dritën ka vetëm një ngjyrë dhe valët janë në
blu. Filtri i verdhë përthith edhe dritën fazë me njëra-tjetrën. Lazeri prodhon një
blu që mbetet, pra nuk kalon fare dritë. tufë të ngushtë drite, ndryshe nga drita e
Diellit.
3.10 Paraqitja e përfundimeve mbi ngjyrat. 2. Me lazer mund të pritet shumë saktë një
1. Lulja e verdhë duket e tillë sepse ajo material.
përthith dritën blu, lejon të kuqen dhe të 3. Një lazer me fuqi të madhe përdoret për
gjelbrën, të cilat, së bashku japin ngjyrën të gdhendur pllakën dhe një tjetër me
e verdhë. fuqi të vogël bën leximin.
2. Bashkimi i bojërave të kuqe, të verdhë 4.a) Tufa lazer mund të fokusohet saktë në
dhe blu duket i zi, sepse e kuqja, e një pasqyrë në Hënë. Kjo nuk mund të
gjelbra dhe bluja janë përthithur dhe bëhet me dritën e zakonshme apo atë të
asnjë ngjyrë nuk është pasqyruar. Diellit. Rrezja e pasqyruar kapet qartë në
3.a) Bluzë e kuqe dhe pantallona të kuqe. Tokë.
b) Bluzë e gjelbër dhe pantallona të gjelbra. 5.b) Për të përcaktuar distancën deri në
c) Bluzë e zezë dhe pantallona blu. Hënë dhe kthim, duhet matur koha që i
4. Objekti i kuq do të duket i kuq edhe duhet rrezes lazer të arrijë në Hënë e të
në dritën e verdhë, kështu që nuk pasqyrohet për në Tokë. Distanca deri te
mbështetet përfundimi se objekti i kuq Hëna është sa gjysma e kësaj distance.
do të duket i kuq vetëm në dritën e kuqe
ose të bardhë. 3.13 Përsëritje
1.a) që rrezaton dritë;
3.11 Bërja e pyetjeve shkencore b) jo i tejdukshëm (opak);
1. Ideja se drita përbëhet nga grimca ishte c) i përmbysur;
e pranueshme sepse, gjatë pasqyrimit, d) hije;
ngjasonte me kthimin e topit nga muri. e) jo rrezatues drite.
2. Njutoni u bë i famshëm, sepse botoi 2.a) e pasqyruar;
shumë mbi gravitetin, duke u bërë një b) e përthithur;
ndër shkencëtarët më të njohur. c) i tejdukshëm, por që nuk shihet përtej tij,
3.a) Po të hedhim topin në mur ai do të i tejdukshëm;
kthehet njëlloj si drita, kështu e shpjegoi d) e pasqyruar;
Njutoni pasqyrimin e dritës. Kur e) jo i tejdukshëm;
godasim murin pingul me top ai kthehet f) i tejdukshëm.
po pingul me murin. Po ta godasim nën 3. b;
një kënd tjetër, p.sh. 30° ndaj normales, 4. A, C, F;
ai do të kthehet po me këtë kënd, në anën 5. b, c, e;
tjetër të normales. 6.a) C;
b) Çdo përgjigje e arsyeshme: përthyerja b) A;
mund të tregohet duke rrokullisur një c) B.
top nga një sipërfaqe në një tjetër, p.sh. 7.a) përthyerje
b) Drita ndryshon drejtimin, sepse c) Peshku mund të shohë fundin e liqenit,
ndryshon shpejtësia e saj. sipërfaqen e ujit dhe bregun, sepse drita
që mund të vijë nga fundi i liqenit 4.2 Fushat magnetike
pasqyrohet mbrapsht në ujë, ndërsa drita 1. Fusha magnetike ekziston në zonën
që vjen nga sipërfaqja e ujit apo edhe rreth magnetit; aty ushtrohet forcë
nga bregu, përthyhet kur hyn në ujë. mbi materialin magnetik.
8.a) 0° 2. Fusha magnetike e një magneti të drejtë
b) Rrezja në A hyn në pllakë dhe është më e fortë afër poleve. Vijat e fushës
shpejtësia e saj zvogëlohet, por drejtimi magnetike janë më të dendura afër poleve.
i saj nuk ndryshon. 3.a) Një figurë që paraqet dy pole Nord me
c) 45°; vijat e fushës që shtyhen, dhe polin Nord
d) Rrezja pasqyrohet. me atë Sud, me vijat e fushës që kalojnë
e) Këndi kufi duhet të jetë më i vogël se nga Nordi në Sud.
45°. b) Po të vendoset një copë çeliku në
f) Sikur këndi kufi të jetë më i madh se pikën neutrale x, asgjë nuk ndodh.
45°, rrezja do të përthyhet jashtë prizmit, c) Nuk ndodh asgjë sepse dy fushat
në vend që të pasqyrohet për brenda. magnetike kanë zhdukur njëra-tjetrën.
9.a) A, C, E, D, F, B, G. 4. Ai nuk ka krijuar fushën magnetike me
b) Kjo metodë siguron matjen korrekte të copëzat e hekurit, por i ka përdorur ato
këndeve, sepse pikat tregojnë saktë ku për të treguar ku ka fushë magnetike
drita hyn dhe del nga pllaka. Kur rreth magnetit.
pllaka largohet, hiqet vijë e drejtë me
vizore, sepse drita përhapet në vijë të 4.3 Elektromagnetet
drejtë. 1. Elektromagneti përdoret për të veçuar
10. B, C copat e hekurit nga ato të bakrit. Kur
11.a) e hapet çelësi ai tërheq copat e hekurit. Kur
gjelbër çelësi mbyllet, copat e hekurit shkëputen
b) maxhenta. në një vend tjetër.
2. Do të kthehet në të kundërt.
4. Magnetizmi 3.a) Hekuri mund të magnetizohet lehtë
4.1 Vetitë e magneteve për të krijuar një elektromagnet, por
1. Materiale magnetike: çelik, hekur, ai
nikel. Materiale jo magnetike: bronz, çmagnetizohet sapo të ndërpritet rryma.
baker, lesh, dru, pambuk. b) Çeliku mbetet i magnetizuar edhe
2. Çeliku – çeliku mund të magnetizohet. kur ndërpritet rryma.
3.a) B – poli Nord, C – poli i Jugut, D – poli 4. Teli i mbështjellë rreth bërthamës së
i elektromagnetit është i izoluar,
Veriut. kështu që nëpër bërthamë nuk kalon
b) Eksperimenti 1 – magnetet do rrymë. Elektromagneti me bërthamë
të tërhiqen. hekuri ka fushë të fuqishme, sepse
Eksperimenti 2 – magnetet do të hekuri magnetizohet lehtë.
tërhiqen.
4.a) Në magnet ka shumë zona të vogla, 4.4 Përcaktimi dhe kontrolli i ndryshoreve
domenet, që janë si magnete të vegjël, 1. Një ndryshore e pavarur është ajo që
kështu, kur magneti copëtohet, të dyja ndryshohet nga ne gjatë matjeve. Një
pjesët e tij do të kenë polet Nord dhe Sud. ndryshore e varur është ajo që
b) Duke ngrohur magnetin, domenet ndryshon kur ndryshojmë atë të
marrin drejtime të çfarëdoshme. pavarurën.
c) Hekuri nuk mbetet i magnetizuar, sepse 2.a) Ndryshore e pavarur, forca e zbatuar.
domenet shumë lehtë marrin drejtime b) Ndryshore e varur, zgjatja e
të çfarëdoshme. sustës. 3.a) sipërfaqja;
b) lartësia e ngritjes.
c) Ata duhet të përsërisin çdo matje për
të marrë rezultate korrekte.
d) majtas.
Sipërfaqja Lartësia e ngritjes (cm)
Sipërfaqja 1
Sipërfaqja 2 ....
4.5 Përdorimi i elektromagneteve

1. Kur përdoret tension i lartë ose rrymë e
madhe në një qark duhet përdorur
releja kur është i rrezikshëm kontrolli
direkt.
2.a) Qarku i ziles së derës quhet qark ‘hap e
mbyll’ sepse, kur shtypet butoni rryma
magnetizon bërthamën dhe ajo tërheq
fletën metalike për të ndërprerë qarkun.
Qarku mbyllet dhe hapet sa herë që çelësi i
elektromagnetit hapet e mbyllet kur butoni
është i shtypur.
b) Në qarkun e relesë armatura është e
mbyllur ose e hapur për të kontrolluar
qarkun tjetër; në zilen e derës armatura
lëviz para e prapa sa kohë butoni është
i shtypur.
c Të dyja llojet e qarqeve përdorin
elektromagnetet dhe armaturat për të
hapur dhe mbyllur qarkun.
3 Për të bërë një sistem alarmi ndaj
keqbërëseve përdoret elektromagneti.
Ai mund të kontrollojë çelësin e qarkut
të alarmit. Kur elektromagneti është i
hapur armatura e çelësit është e
tërhequr dhe qarku i alarmit është i
hapur. Kur
qarku vendoset në derë apo dritare rryma
rrjedh kur ato janë të mbyllura. Kur ato
hapen nga keqbërësi qarku ndërpritet,
elektromagneti hapet dhe qarku i alarmit
mbyllet e bie sinjali i alarmit.
4. Çdo përgjigje e përshtatshme që
përfshin: pro – e sigurt, pa dhimbje, jep
më shumë imazhe të detajuara se sa
rrezet X;
kundra – e kushtueshme, pacienti duhet të
mos lëvizë në një hapësirë të vogël.
4.6 Përsëritje
1.a) E gabuar;
b) E vërtetë;
c) E gabuar;
d) E gabuar.
2. A, B, C, F
3.a) A – djathtas, B – poshtë, C – poshtë, D –
b) Lart. Magneti blu horizontal me polin 7.a) Magnet që mbetet i magnetizuar gjatë
Nord djathtas, sillet poli Nord i gjithë kohës.
magnetit të gjelbër drejt polit Nord të b) Material që tërhiqet nga magneti.
magnetit blu, nga poshtë. c) Ndodhet në zonën rreth magnetit
4.a) fusha magnetike, fusha magnetike ku materialet magnetike tërhiqen.
b) intensiteti i fushës, i lartë, polet 8.a) Poli Nord në fund dhe poli Sud në majë.
c) poli. b) Gjilpërat magnetike tregojnë Nordin kur
5. a) Përdoret pluhur hekuri ose gjilpëra ndodhen në fushën magnetike të Tokës.
magnetike për të paraqitur formën e Kjo do të thotë se poli Sud i fushës së
vijave të fushës. Tokës është në Hemisferën Veriore.
b) Pika neutrale është pika ku fushat c) Shigjetat do të drejtohen nga poli
magnetike të dy magneteve shuajnë njëra magnetik Nord në atë Sud.
– tjetrën. d) Ka shkëmbinj që janë magnete natyrale –
c) Magneti 1, pika neutrale është më larg po të vendosen afër busullës, gjilpëra e saj
këtij magneti; fusha e këtij magneti në do të drejtohet sipas fushës magnetike të
këtë largësi është e njëjtë me atë të tij.
magnetit tjetër në pikën më afër tij. 9.a) Ai do të mbështjellë një tel rreth gozhdës
d) Çdo përgjigje e përshtatshme, p.sh. dhe në skaje të telit do të lidhë një bateri
vendoset një copë e vogël çeliku në dhe një çelës.
pika të ndryshme deri sa të mos b) Për të forcuar fushën magnetike ai duhet
tërhiqet apo shtyhet nga asnjëri prej të mbështjellë më shumë spira rreth
magneteve. gozhdës, ose të ndryshojë materialin e
6. Në figurën e parë gjilpëra magnetike gozhdës, të përdorë një bateri me tension
drejtohet sipas fushës magnetike të më të lartë ose të përdorë tel nga material
Tokës. Në të dytën, ajo drejtohet sipas tjetër.
fushës së magnetit, sepse ajo është më e c) A, C, D, B.
fuqishme. 10. a, d.
11.a) hekur. m/s
b) Baki nuk është material magnetik, kështu
që ai nuk do të magnetizohet kur nëpër b) Grafiku nuk është shumë real, sepse
tel kalon rrymë. Çeliku mbetet i zakonisht nuk ndryshon kaq shpejt.
magnetizuar edhe kur rryma ndërpritet. Grafiku më real do të kishte qoshet më të
12. a) lloji i bërthamës; buta.
b) fuqia e elektromagnetit; 2.
c) Numri i spirave,
Pohimi Përdoretrryma në qark, Përdoret
Përdoret objekti
që tërheqvetëm
magneti,
për lloji i telit.
vetëm për për dritën
d) Një kapëse dritën zërin ato lanë
e vogël letrash, dhe më
zërin
të
përhapet vetëm
përshtatshme √sepse numërohen lehtë dhe
në vijë tërhiqen
të edhe nga elektromagneti i dobët.
drejtë
e)
përhapet në √
Metali i bërthamës Numri i kapëseve
zbrazëti
përhapet më √
shpejt në
Përsëritje
lëngje se në klasa e 8
gaze
1.a) siA = 20 m / 4s = 5
përhapet √
valë m/s B = 0 m / 2 s = 0
përhapet m/s
më C = 10 √m / 2 s =
shpejt në 5gaze
m/s D = 0 m / 2 s =
se në lëngje e
0 m/s
trupa të ngurtë
E = 10 m / 4 s = 2.5
përmbajnë m/s F = 20 m / 2 s = 10 √
energji
kapet nga syri √
kapet nga √
veshi
3.a) Shpejtësia mesatare = përthyer nëpër qelq përpara se të
= 384 400 km / (3 X 24 h) = pasqyrohet.
= 384 400 km / 72 h = 5 338. 89 km/h d) Gjatë ditës nuk shihet pasqyrimi,
b) Shpejtësia është shpejtësi mesatare, që sepse rrezet që kalojnë xhamin janë
gjendet duke pjesëtuar distancën e më të ndritshme se ato që pasqyrohen.
plotë me kohën e plotë të udhëtimit. e) Natën shihet pasqyrimi sepse ka më
Shpejtësia e anijes kozmike ndryshon pak dritë që hyn nga jashtë.
gjatë udhëtimit, p.sh. zvogëlohet gjatë f) Ngjyra e veshjes shihet sepse drita që
zbritjes në Hënë. pasqyrohet prej rrobave pasqyrohet
c) Raketa po përshpejtohet. edhe nga pasqyra.
d) Gradienti i vijës po rritet. g) Natën është vështirë të dallohet ngjyra e
4. Një ditë ai po shkonte në shkollë. rrobave në pasqyrimin nga pasqyra
Ai mund të shihte nëpërmjet xhamit, sepse rrezet janë të dobëta. Rrezet e
njerëzit në makinat e tyre, sepse xhami dobëta dallohen nga qelizat e syrit që
është i tejdukshëm. Ai nuk mund të nuk dallojnë ngjyrat.
shohë kamionin pas kthesës nëpër 6.a) 300 000 km/s x 10 s = 3 000 000 km
murin jo të tejdukshëm. Ai po b) 10 sekonda drite është distanca që
mendonte në se shoku i tij është në bën drita në 10 s – ajo është 3 000
dyqan. Drita kalon nëpër xhamin 000 km.
gjysmë të tejdukshëm, por ai nuk c) Nuk ka nevojë të bëhen njehsime për
shikon dot përbrenda. pikën b sepse sekonda drite është
5.a) A dhe C; masë distance e jo kohe.
b) D dhe F; d) B, A, C
c) Rrezja rënëse është më e ndritshme se 7.a) tensioni i fijes;
ajo A sepse një pjesë e saj është b) lartësia e tingullit të prodhuar;
c) masat e trupave të varur në tel;
d) Shufra që tërhiqet nga të dyja skajet e
Masa (kg) Frekuenca (Hz) magnetit është prej hekuri.
b) Një elektromagnet ndërtohet duke
mbështjellë një tel rreth bërthamës
(zakonisht prej hekuri) e duke lidhur
skajet e telit me baterinë. Kur nëpër
e) Ai duhet të ndërtojë një grafik me tel kalon rrymë, bërthama
vijë sepse të dyja ndryshoret janë magnetizohet.
të vazhdueshme. c) Shufër hekuri. Hekuri është
f) Kitara ose një instrument i bërthamë e mirë, sepse magnetizohet
ngjashëm.. 8.a) Skema e valës me lehtë dhe çmagnetizohet kur
gjatësi vale më të ndërpritet rryma.
madhe dhe amplitudë më të vogël. d) Gjilpëra e busullës drejtohet sipas
b) Valët me lartësi më të vogël kanë fushës magnetike të magnetit ose
gjatësi vale më të madhe. elektromagnetit.
9.a) Ajo duhet të përdorë magnetin për të e) Një elektromagnet në përpunimin e
gjetur se cilat shufra tërhiqen prej tij. skrapit është shumë më i madh dhe
Shufra që nuk tërhiqet është prej më i fuqishëm se ai në laborator.
bakri. Shufra që tërhiqet nga njëri Rryma e tij sigurohet nga rrjeti i
skaj, por shtyhet nga skaji tjetër është qytetit dhe jo nga bateria.
magnet.
Përgjigjet Fletorja e punës
1. Forcat dhe lëvizja 1.3 Grafikët distancë – kohë

1.a) 20 m / 4 s = 5 m/s, 18 m / 6 s = 3 m/s,
1.1 Shpejtësia 16 m / 8 s = 3 m/s.
1.a) G – për të njehsuar shpejtësinë duhet b) Grafiku A paraqet shpejtësinë më të
njohur distanca dhe koha. madhe, vija është më e pjerrët, pra e njëjta
b) V distancë është kryer në kohë më të vogël.
c) G – shpejtësia nuk matet në njuton për 2.a) 600 m;
sekondë. b) 180 s;
d G – shpejtësi e njëjtë është shpejtësia c) shpejtësia mesatare = 600 m / 180 s =
konstante 3.33 m/s.
2.a) shpejtësia mesatare; Zgjerim njohurish
b) shpejtësia mesatare është distanca e a) 20 m
plotë mbi kohën e plotë, por shpejtësia b) Grafiku bëhet më i pjerrët, pra shpejtësia
mund të ketë ndryshua gjatë kësaj kohe. po rritet.
3.a) 101 sekonda c) Vija do të jetë më poshtë se e para, pra
b) shpejtësia mesatare = që rritet më ngadalë.
= 800 m / 101 s = 7.92 m/s d) Guri më i madh do të bjerë me shpejtësi
c) shpejtësia mesatare = më të vogël, sepse ka rezistencë të ajrit
= 400 m / 44 s = 9.09 m/s më të madhe.
d) 88 sekonda.
1.4 Nxitimi dhe grafikët shpejtësi – kohë
Zgjerim njohurish:
1.a) G;
a) 88.89 s;
b) G;
b) 17.20 s;
c) G;
c) 1965 – shpejtësia mesatare është rritur
d) V.
më se dy herë midis 1964 dhe 1965.
2.a) C;
b) A dhe D;
1.2 Kryerja e matjeve korrekte
c) B.
1.a) Studenti 1 – vlerat e tij janë matur me
3.a) O dhe A – që nxitohet; A dhe B, që
më tepër shufra pas presjes.
lëviz me shpejtësi të njëjtë; B dhe C, që
b) Studenti 1 – përdorimi i portave
ngadalësohet; C dhe D pa lëvizur.
fotoelektrike rrit korrektësinë e matjes,
b) nxitimi = ndryshimi i shpejtësisë / kohë
ndërsa koha e reagimit të studentit 2
= 5 / 5 = 1 m/s2.
ndikon mbi matjen.
c) nxitimi = - 10 / 3 = - 3.33 m/s2
c) 1.452, 1.45, 1.4, 1
nxitimi negative = 3.33 m/s2
2.a) Ajo e ka të vështirë të marrë një lexim
d) Grafiku nuk është real, sepse nxitimi,
korrekt të kohës së fituesit sepse, koha e
rrallë është i njëjtë dhe makina
reagimit të saj dhe koha që kalon deri në
normalisht nuk nxiton deri në një
dëgjimin e sinjalit, ndikon mbi matjen.
shpejtësi e pastaj të lëvizë me këtë
b) Është vështirë të merret një lexim i
shpejtësi. Shpejtësia rritet e zvogëlohet
saktë, sepse ndikon koha e reagimit.
vazhdimisht.
3.a) Koha midis dy fotografive.
b) Mund të përdoret interval i gabuar i
1.5 Paraqitja e matjeve në tabela dhe grafikë
kohës ose në fotografinë e dytë nuk
1.a)
është kapur makina.
Nxënësi Koha (s)
c) Kur kufiri i shpejtësisë është 50 km/h, Ani 16
duhet një kohë më e vogël për të marrë Eno 20
dy pamje të makinës në të njëjtën Mimi 17
distancë, sepse makinat lëvizin më shpejt. Irena 17
Beni 14
b) Nxënësit duhet të ndërtojnë grafik me Zgjerim njohurish
kolona. a) Objekti me masë më të madhe kërkon
c) Një nga ndryshoret, nxënësi, është forcë më të madhe për t’u ndalur, sepse
diskrete, kështu duhet ndërtuar grafik ka impuls më të madh; po kështu edhe
me kolona. kur fillon të lëvizë.
2.a) b) Nga forca më e vogël në atë më të
Lartësia (m) Koha (s) madhe: C, A, B, D.
1.35 7.2 c) Shumë njerëz mendojnë se duhet një
1.23 8.4 forcë për të mbajtur trupin në lëvizje.
1.10 9.1
1.00 9.5 2. Tingulli
1.40 8.1
1.45 7.1 2.1 Dridhjet e tingullit dhe shndërrimi i
b) Nxënësit duhet të ndërtojnë grafik me energjisë
vijë. 1.a) Fjalët që mungojnë sipas renditjes: që
c) Të dyja ndryshoret janë të vazhdueshme, dridhet, zbrazëtirë.
grafiku duhet të jetë me vijë. b) Fjalët që mungojnë sipas renditjes: valët,
3.a) Grafik me vijë, volumi dhe koha janë ngjeshjet, rrallimet.
ndryshore të vazhdueshme. 2.a) B;
b) Grafik me vijë, zgjatja dhe pesha janë b) gaz;
ndryshore të vazhdueshme. c) 10 herë më shpejt.
1.6 Bërja e pyetjeve shkencore Zgjerim njohurish:

1.a) Çdo përgjigje e arsyeshme, shih më Valët P janë gjatësore sepse lëvizja e grimcave
poshtë: kryhet në drejtimin e përhapjes së valës duke
Pse kjo nuk ndodh në jetën reale krijuar ngjeshje dhe rrallime. Valët S janë valë
Fërkimi do të ngadalësojë topin në rrafshin tërthore, sepse grimcat lëvizin lart e poshtë.
horizontal
2.2 Kapja e tingujve
Topi humbet energji gjatë lëvizjes, pra nuk do
1.a) Fjalët që mungojnë sipas renditjes:
të shkojë shumë larg.
kanali i dëgjimit, timpani (daullja e
Fërkimi do të ngadalësojë topin derisa ai të veshit), kockat e vegjël, veshi i mesit,
ndalet e të mbarojë energjia e tij. kërmilli, veshi i brendshëm, kërmilli,
dritarja rrethore, nervi i dëgjimit.
b) Pjesa e jashtme e veshit nuk është në
2.a) Eksperiment i menduar; listë. Ajo mbledh valën zanore dhe e
b) Topi i rëndë do të bjerë më shpejt e do të dërgon atë në brendësi të veshit.
godasë tokën para të lehtit. 2.a) B;
c) Topi i rëndë do të bjerë më shpejt deri b) F;
sa fija të zgjatet. Ai ka forcë më të c) C;
madhe se i lehti, kështu, topi i lehtë do të d) E, D, dhe C;
përshpejtohet. e) C.
d) Të dy topat nuk mund të bien me 3.a) Nënvizohet: shndërron valën zanore në
shpejtësi të ndryshme, sepse janë të sinjal elektrik.
lidhur me njëri-tjetrin. b) Këngëtarët përdorin mikrofona me
e) Ky eksperiment tregon se objektet më të një drejtim, kështu që vetëm zëri i
rëndë nuk bien më shpejt. tyre përhapet. Çdo zë i mjedisit do të
f) Është më e përshtatshme të kryhet shformonte sinjalin.
eksperimenti real me pajisje; aty shihet c) Më mirë të përdoret një mikrofon me
se ç’është e mundur dhe çfarë ndodh. shumë drejtime për matjen e nivelit
të zërit në të kapen të
klasë, që gjitha
51
zhurmat. Zgjerim njohurish: Koh apo më e ulët.
a) Me rritjen e a 2.a) Tingulli
2.3 Fortësia e nivelit të mak prodhohet
zërit dhe zërit duhet sim nga dridhjet
shkalla zvogëluar ale e vizores që
decibel koha e e shkaktojnë
1.a) Me dëgjimit. Me eksp ngjeshjen e
mbrojtësen e rritjen e ozi ajrit.
dëgjimit nivelit me 3 mit b) Nxënësi
nxënësi dB koha rrite mund ta
mund të duhet t bëj
dëgjojë zërin zvogëluar 2 nga tingullin
në 50 dB, por herë. 2 më të
me tapë b) Me rritjen min fortë duke
veshi mund e nivelit të në përkulur
të dëgjojë në zërit duhet 30 më tepër
30 dB. zvogëluar min. vizoren.
b) Eksperime koha e c) Çdo valë me
nti nuk dëgjimit, 2.4 Fortë amplitudë
është sepse sia e më të
provë e dëmtohet zërit, madhe.
saktë, lehtë të ampli Gjatësia e
sepse dëgjuarit. tuda valës do të
nxënësit Sa më e dhe jetë më e
kanë aftësi lartë është oscilo madhe,
dëgjimi të zhurma aq skopë sepse
ndryshme. më lehtë t dridhjet do
I njëjti ndodh 1.a) Gjatësia e të jenë më të
nxënës dëmtimi. valës së zërit larguara,
mund të c) I është sepse rritet
provojë të distanca nga distanca që
tria Ko një pikë e do të
mundësitë. ha valës deri te përshkojë
c) I njëjti ma pika e njëjtë vizorja.
nxënës ksi e valës tjetër. 3.a) Vala që
mund të ma b) Përforcuesi dëgjohet
provojë të le e (amplifikator me kuti ka
tria rastet. eks i) rrit amplitudë
Prova poz amplitudën e më të
duhet imi valës. madhe.
përsëritur. t c) Frekuenca e amplifikohet
2. rrit valës është c) Një
Të mbahen mbrojtësit e dëgjimit. et numri i oscilosk
Të largohesh nga burimi i zërit. nga valëve në op
Të vendoset një përthithës midis jush dhe
15 zërit. sekondë. paraqet
Të zvogëlohet koha e dëgjimit të zërit.mi d) Amplituda si
n e valës ndrysho
kur punohet me makineri të zhurmshme në është n
kur banohet afër rrugës me zhurma 2 distanca shtypja
orë nga qendra me
kur dëgjohet muzikë e lartë
. e valës deri kohën
Te rregullohet tabela! II tek pika më kur
e lartë rrallime
50
t dhe m. sepse
ngjeshj 3.a) D; nxënësi
et e b) B; lëviz drejt
valës c) E. murit dhe
së zërit kthim.
arrijnë Zgjerim njohurish
mikrof a) Nxënësi duhet
onin. të ndërtojë
d) Zëri është grafik me
më i fortë vijë.
me kuti, b) Me rritjen e
kështu që gjatësisë së
edhe tubit
amplituda frekuenca
do të jetë zvogëlohet.
më e c) Po,
madhe. frekuenca
dhe
2.5 Lartësia e gjatësia e
tingullit dhe valës janë
frekuenca të lidhura.
1. Fjalët e Tingulli
duhura, në me
renditje: frekuencë
frekuenca, të lartë ka
më e lartë, gjatësi
një mijë, vale të
sekondë. vogël dhe
2.a) 82 Hz e
është kundërta.
frekuenca Pra, me
e valës – uljen e
ka 82 frekuencës
valë në së zhurmës
sekondë. rritet
b) Teli 6 do të gjatësia e
prodhojë valës.
notën më të
lartë. 2.6 Kryerja e
c) Teli 1 do të njehsimeve të
prodhojë thjeshta
notën më të 1.a) A. Gjatë
ulët. kohës prej
d) Pian 10 s nxënësi
oja duhet të
dhe duartrokasë
kitar 10 herë e jo
a një herë.
kanë B. Distan
timb ca nuk është
ër të e saktë, ajo
ndry duhet të jetë
shë 200 m,
51
C. Njehsimi nuk është korrekt – 3.1 Çfarë është drita?
200 / 6 = 333.33 m/s, me dy shifra 1. Përgjigjet e drejta, në renditje: drejt, hije,
dhjetore. shëmbëllime, pasqyrime, drejt, përhapet.
b) shpejtësia = 200 m / 0.6 s = 333.33 m/s 2.a) Përgjigjet e drejta, në renditje: më afër,
c) Matja nuk është krejt korrekte sepse më larg, më afër
ndikon edhe koha e reagimit. b) Hija do të jetë e qatë, sepse feneri është
2.a) Sinjali zanor do të arrijë të gjithë burim pikësor drite.
altoparlantët, pra edhe sportistët, 3.a) A – c, A – E, C – E, D – E
njëkohësisht, por zëri nga pistoleta b) Drita nuk mund të kalojë, sepse ka
sportive do t’i arrijë sportistët në kohë ndërtesa rrugës.
të ndryshme, sepse duhet kohë që zëri Zgjerim njohurish:
të arrijë. a) Rrezet e dritës përhapen në vijë të drejtë
b) Ato janë të rëndësishme në garat me nga maja dhe fundi i llambës për t’u
shkallëzime, ku atletët janë disa metra takuar në vrimën e gjilpërës. Që këtu
larg pistoletës dhe e dëgjojnë krismën ato përhapen po në vijë të drejtë për të
disa sekonda më vonë. Kjo ndikon në formua shëmbëllimin e përmbysur.
garat e shkurta. b) Duhet të kthehet llamba përmbys; kthimi
i dhomës nuk ndikon mbi dritën dhe jep
Zgjerim njohurish përsëri shëmbëllim të përmbysur.
a) 3 herë sa shpejtësia e zërit.
b) 1.5 Mah 3.2 Si arrijmë të shohim objektet?
c) Objekti po lëviz më ngadalë se zëri, ku 1. Fjalitë e plotësuara. Nuk mund të shihet
numri i Mahut është më i vogël se 1. nëpërmjet objekteve opake si betoni.
Mund të shihet nëpërmjet materialeve
2.7 Jehonat të tejdukshme si qelqi. Drita mund të
1.a) Sonari punon duke lëshuar sinjale kalojë nëpërmjet materialit gjysmë të
ultratingujsh. Valët përhapen deri sa tejdukshëm, por nuk mund të shihet
arrijnë trupin dhe pasqyrohen deri te nëpërmjet tij.
burimi ku regjistrohen. Distanca mund 2.a) Leximi jep sa shumë dritë ka kaluar
të njehsohet nga koha që kjo zgjatë. nëpër material.
b) 3750 m –distanca e përshkuar në 2.5 b) Leximi tregon sa shumë dritë është
s. Në të kundërt, nuk mund të dallohet pasqyruar nga materiali.
cili pasqyrim është kapur. 3.a) B;
c) Në vend të zërit përdoren ultratingujt, b) C;
sepse nuk ka ndikim nga burimet e c) A.
tjerë të zërit.
2. 0.00003 s Zgjerim njohurish:
3.a) 330 m; Pjesë e syrit Kryesisht e Kryesisht e
b) 495 m; tejçuar përthithur
c) 4 s; bebja √
d) 825 m. kornea √
4.a. 5.1 s qelizat √
B. Sinjalit i duhen 0.033 s për të arritur shkopinj
te Bukoba dhe për jehonën deri në
kristalthi √
anije. Kështu që sinjalet duhet të jenë
të paktën në këtë gjatësi kohe të veçuar qelizat kone √
nga njëri-tjetri. lëngu i syrit √
3. Drita 3.3 Shpejtësia e dritës

1.a) 1 / 100 000 pjesë e sekondës
b) Jo, kjo është shumë e vogël
një kohë për të kapur dhe
1
reaguar me pika të pasqyrohet 3.5 Kryerja e
syrin e ndryshme të në të njëjtin matjeve: ligji i
njeriut. orbitave të tyre vend, kështu pasqyrimit
c) 300 000 dhe distancat duket sikur 1.a) Matja e këndit
km – ata midis tyre qiriu digjet 40°
nuk mund ndryshojnë. nën ujë. b) Nuk është në
të shohin c) Figura me vijë me matjet e
njëri-tjetrin 3.4 Pasqyrimi rrezet e tjera.
nga 1.a) G – shëmbëllimi drejta të c) Nëpër
distanca e që shihet në dritës që pikat për
madhe dhe pasqyrë është përshkojn këndet 0,
përkulja e virtual. ë qelqin 20, 60 e
Tokës. b) G – kur kalojnë 80 gradë.
2.a) I duhet shihemi në gotën. d) Ato tregojnë
kohë pasqyrë duket d) Të se këndi i
dritës sikur e zëvendësohet pasqyrimit
të djathta dhe e gota me qiriun është gjithnjë
përhap majta kanë e ndezur. i barabartë
et në ndërruar me këndin e
hapësi vendet. rënies.
rë deri c) G – pasqyrimi e) Ekrani i
në i dritës nga bardhë
Tokë. pasqyra është përthith më
b) 6.2 milionë pasqyrim tepër dritë
km = 20.7 normal. dhe
sekonda drite; d) V pasqyron
9.4 milionë e) G – më pak se
km = 31.4 shëmbëllimi pasqyra.
sekonda drite. ynë në pasqyrë 2. Pohimi A – F,
c) Kur Io është ndodhet në të pohimi B –
më lag nga njëjtën distancë T, pohimi C
Toka, Toka sa edhe ne. – F, pohimi
është në 2.a) D – T,
anën e Gjërat që janë Gjërat që janë të pohimi E –
kundërt të njëlloj te ne dhe ndryshme te ne dhe T.
Diellit me te shëmbëllimi në te shëmbëllimi në Zgjerim njohurish:
Jupiterin pasqyrë pasqyrë a) Normalja
dhe Io është Madhësia, ngjyrat, E majta dhe e djathta (pingulja)
në anë të lart e poshtë, kanë ndërruar vendet. formon
kundërt të largësia nga këndin e
Jupiterit nga pasqyra. drejtë me
Dielli dhe sipërfaqen
Toka. b) 100 cm .
3. Ka një zonë Zgjerim njohurish: b) Rrezja e
vlerash të a) Një gotë me pasqyrua
largësive Tokë- ujë. r formon
Mars, sepse b) Qelqi tejçon kënd të
ata sillen rreth dhe pasqyron barabartë
Diellit me dritën. Drita me
shpejtësi të nga qelqi normalen
ndryshme dhe tejçohet dhe si dhe
kështu, ata drita nga rrezja
ndodhen në qiriu rënëse.
2
c) Vizatoh me, përthyerje të të jetë më e
et një përthyh tillë, madhe se në
rreze et, shpejtësia e zbrazëti, por
tjetër ndrysho dritës në kjo nuk mund
në një n mjedis duhet të ndodhë.
pikë shpejtës Përthyerja: ajri dhe d) G – drita
tjetër të inë dhe qelqi përthyhet
murit. drejtimi 1. Fjalët që kur kalon
d) Vizatohe n. mungojnë, të nëpër
t një Drita nga renditura: e prizëm.
normale monedha përthyer, 2.a) K (e
e përthyhet kur rënie, kuqe)
përshtats del nga uji në rënëse, sipër, V
hme dhe ajër. Ajo tani përthyerje, e (vjollcë)
rrezja e arrin syrin e përthyer, më poshtë
pasqyrua saj dhe ajo e i dendur, më spektrit.
r. sheh atë. ngadalë, më b) Pikat ku drita
e) Pasqyrimi c) Nxënësit shpejt, hyn dhe del nga
nga muri duhet të paralel. prizmi.
nuk është ndërtojnë një 2.a) 0° c) Një prizëm
i rregullt rreze nga b) Rezultati për i
sepse sipërfaqja e këndin e rënies përmbysur
muri është ujit te syri. 30°. duhet
jo i 2.a) Nxënësit c) Plaka me shtuar
lëmuar duhet të tregues midis
dhe nuk heqin vijë të përthyerje më prizmit të
formohet drejtë nga të vogël do ta parë dhe
shëmbëlli syri në rrugë. ngadalësojë sipërfaqes.
mi. b) më pak e më pak dritën, 3. C, B, A, F, D,
3.6 Përthyerja: dendur; kështu, drita E.
ajër dhe ujë c) Rrezja i përthyhet më
1.a) Drita largohet pak. Zgjerim njohurish:
përhapet normales Zgjerim njohurish: Drita e bardhë
në vijë të sepse i a) Mund të përbëhet nga ngjyra
drejtë. rritet shihet pas të ndryshme drite,
Ajo shpejtësia kthesës kur me gjatësi vale dhe
qëndron në ajrin më drita frekuenca të
aty, ku të rrallë. përthyhet ose ndryshme. Kur drita
drita nga Zgjerim njohurish: pasqyrohet përthyhet, rrezja
monedha a) Përgjigjet e dhe ndryshon me gjatësi vale më të
nuk sakta, të drejtimin për vogël e ndryshojnë
arrijnë në renditura: tek syri. shpejtësinë më tepër
syrin e 300 000, b) Diamanti, dhe përthyhen më
saj. 1.5, 220 lënda plastike, shumë. Kjo shkakton
b) Drita, 588.2, 1.58 qelqi, ji, ajri. shpërhapjen ose
kur b) Treguesi i dispersionin.
kalon përthyerjes 3.8 Shpërhapja
midis nuk ka njësi, (dispersioni) 3.9 Ngjyrat
mjedis sepse ai është 1.a) G – spektri 1. Fjalët që
eve me raport përbëhet nga 7 mungojnë, të
dendës shpejtësish. ngjyra. renditura:
i të c) për një b) V; parësore, blu, e
ndrysh tregues c) V; gjelbër,
3
dytësore, b) Vetëm drita e qeliza shkopinj se
maxhenta, kuqe e gjelbër dhe kone. du
cian, e do të kalojë b) qeliza shkopinj; ket
verdhë, nëpër filtër, c) qeliza kone; sik
parësore, blu, kështu që ai d) qeliza shkopinj; ur
e gjelbër, e sheh vetëm e) qeliza kone; drit
kuqe, filtër, dritë të kuqe, f) Qelizat kone a
tejçon, por në një ndodhen del
përthith, i pozicion tjetër vetëm në nga
tejdukshëm. në lidhje me qendër, syr
2.a) Sipas radhës: dritën e prandaj nuk ii
blu, cian, jo, jo, e gjelbër. shohim ngjyra tyr
kuqe. c) Ai nuk do të jashtë kufijve e.
b) do të jetë shohë fare të syrit. Rreth II M
më pak e dritë, sepse skajeve ka b
ndritshm vetëm drita vetëm qeliza ës
e se një blu do të shkopinj. ht
pjesë e kalojë nëpër et
dritës filtrin blu 3.11 Bërja e te
është dhe filtri i pyetjeve or
absorbua kuq do të shkencore in
r. përthithë 1.a) Teoria e rënies ë
Zgjerim këtë dritë. së dritës në sy e
njohurish: pohon se drita, rë
a) Vetëm drita e 6.10 Paraqitja e pasi ni
gjelbër do të përfundimeve: pasqyrohet es
kalojë nëpër më shumë mbi nga objektet, së
filtër, kështu ngjyrat bie në sy. dr
që ai sheh 1. Fjalët e Teoria e it
vetëm dritë sakta, të rrezatimit të ës
të gjelbër. renditura: dritës nga syri n
pasqyron, pohon se syri ë
përthith, prodhon dritë sy
pasqyron, që të shohim III i mbështet
përthith, objektet. të dyja
përthith, B I teoritë,
pasqyron. sepse për
2. Përgjigjet, M teorinë e
të renditura: bës parë ne
e gjelbër, hte shohim
blu, e kuqe, t dritën që
blu, pa dritë teo bie në sy
(e zezë), rin dhe, për
blu. ëe teorinë e
3. Përgjigjet e rre dytë, ne
sakta, të zat shohim
renditura: imi vetëm
e zezë, blu, t objektet që
e gjelbër ose ng pasqyrojnë
blu, e a dritën drejt
gjelbër. syr syrit tonë.
Zgjerim njohurish: i, 2. Njutoni
a) A dhe B janë sep mendonte se
4
dritë përbëhet ajo është tjetrën. duhet të jetë
nga grimca, valë, pra do Pra, në magnet.
ndërsa të ketë disa CD do të
Hygensi cilësi të formohen
mendonte se ndryshme. më shumë
Zgjerim këto objekte. brazda.
njohurish:
a) Çdo 3.12 Lazerat 4. Magnetizmi
përgjigje 1.a) Lazerat përdoren 4.1 Cilësitë e
e për të gërryer magneteve
arsyeshm në CD që të 1. Fjalët që
e: p.sh. regjistrohen në mungojnë, të
fotografi të dhëna, si renditura:
mi i muzika etj. hekur, tërhiqet,
objekteve b) Lazerat shtyhet nga,
që vrojton lexojnë Hekur, shtyhet
një informacioni nga, Sud.
person, në ne 2.a) Peshku
një dhomë regjistruar lodër nuk
të errët. në CD, i cili mund të
Nëse shndërrohet bëhet prej
teoria e në sinjale druri në
rrezatimit digjitale për qoftë se
nga syri të riprodhuar lodra
është p.sh. bazohet në
korrekte, muzikën magnetizë
objekti do c) Sipas radhës: m, sepse
të shfaqet 0, 1, 3, 6, 7, 6, 4, 2, druri nuk
në 1. është
fotografi d) Kjo do të material
nga drita zvogëlojë magnetik.
që lëshon numrin e b) Këto dy
syri i brazdave në pohime janë të
personit. CD, sepse sakta: Topi në
Në të secili do të fund të shkopit
kundërt, zërë më është magnet
sipas shumë dhe peshku
teorisë hapësirë. lodër është
tjetër, e) I. Lazer blu. material
objekti II. Drita blu magnetik.
nuk ka Topi në fund të
shfaqet. gjatësinë shkopit është
b) Çdo përgjigje e valës magnet dhe
e arsyeshme: më të peshku lodër
p.sh. disa vogël se e është magnet.
objekte mund kuqja, c) Lodra nuk
të shihen në kështu që funksionon
errësirë, mund të sikur shkopi
kështu që lexohen dhe peshku të
disa brazdat jenë
mendojnë se që janë materiale
drita del nga më afër magnetike; të
syri e bie mbi me njëra- paktën njëri
5
Zgjerim njohurish: b) në të djathtën me baterinë. hekuri, sepse
a) Nxënësi tuaj; b) Të dy ai nuk mbetet
t duhet c) prapa jush. llojet e i magnetizuar.
të Zgjerim njohurish: gozhdëve Zgjerim njohurish:
vizatojn a) material magnetizo a) Afër
ë magnetik; hen në çdo
domene b) në majë; këtë pike
t paralel c) Në majë mënyrë, duhet
me ndodhet por vizatuar
njëri- magneti, gozhda vijë e
tjetrin, këto prej çeliku drejtë.
të fusha do të b) Vija më e
orientua janë të mbetet e besueshme
r nga dobëta magnetizu duhet të jetë më
Nordi dhe duhet ar edhe lart: dyfishohet
në Sud të jenë kur çdo pikë.
të afër ndërpritet c) Kjo do të jetë
magneti sipërfaqe rryma. sipër vijës A,
t dhe të s për të Është më sepse hekuri
çorientu mbajtur e e bën
ar, në magnetin. përshtatshme elektromagne
shufër. të përdoret tin më të
b) A është poli 4.3 Elektromagne fuqishëm.
Nord. tet 4.4 Zgjedhja dhe të rënda.
1.a) G; kontrolli i b) Çdo përgjigje e
4.2 Fushat
b) G; ndryshoreve përshtatshme:
magnetike
c) V; 1.a) Përgjigjet e p.sh. një
1. Figura 1:
Nordi d) V; sakta, të renditura: 6, elektromagnet
majtas, e) G; 8, 12, mund të tërheqë
Sudi f) G. 18, 23, 26, 32. më tepër kapëse
djathtas. 2.a) Nxënësit b) Ndryshoret që të vogla letrash.
Figura 2: duhet të duhen Kështu, është
vizatohe vizatojnë për kontrolluar: më lehtë të
n vijat e rreth telit lloji i telit dhe i dallohet çdo
fushës shigjeta në bërthamës, lloji ndryshim i
nga drejtimin dhe përmasat e vogël i fuqisë.
Nordi në orar. kapëseve të
Sud. b) Ata letrave, rryma c) P.sh. mund të
2. Figura 1: duhet dhe tensioni në përdoren pak
dy pole të qark. kapëse të
Nord që kthehe 2.a) A, F, E mëdha letrash
shtyhen. n në b) B, F që të mos
Figura 2: drejti c) A, D zënë sipërfaqe
Nordi m të d) C, E të mëdha të
majtas, kundë 3.a) Fuqia e elektromagnet
Sudi rt. elektromagnetit it si ato të
djathtas. 3.a) Ajo duhet të nuk ndikohet voglat.
Figura 3: mbështjell nga përmasat e
dy pole telin e bakrit kapëseve të
Sud që për rreth një letrave, por do
shtyhen. gozhde të ngjiten më
3.a) përballë jush; hekuri dhe ta pak prej tyre,
lidhë telin sepse janë më
6
4.5 Përdorimi i tërheq më
elektromagne krahun
teve prej
1. Kur dritarja hekuri,
është e kështu,
mbyllur, butoni i
kontaktet në kthimit
qarkun 1 janë i bashkon
të takuar dhe kontaktet
qarku është i dhe susta
plotë. Kjo do çon
të thotë se armaturën
elektromagne për të
ti tërheq dhe mbajtur
hap çelësin kontaktet
për qarkun 2 të
dhe zilja nuk bashkuar.
bie. Kur 3. Çdo përgjigje
dritarja e
hapet, qarku përshtatshme:
1 ndërpritet p.sh.
dhe elektromagne
elektromagnet tet përdoren
i është për të
shkyçur. kontrolluar
Kështu aparatet e
mbyllet çelësi rrezeve X nga
në qarkun 2 distanca ose
dhe bie zilja e në aparaturën
alarmit. MRI (imazhet
2.a) Kur rryma me rezonancë
është e magnetike).
madhe rritet
fuqia e
elektromagn
etit dhe ai
tërheq
armaturën
prej hekuri
të butë. Kjo
bën që
kontaktet të
shkëputen
nga susta e
qarku
ndërpritet.
b) Qarku
rihapet
duke
shtypur
butonin.
Elektroma
gneti nuk

Libri I Mesuesit - Fizika 8

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Libri I Mesuesit - Fizika 8

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

8

Miratuar nga Ministria e Arsimit dhe e Sportit

Libri i mësuesit - Fizika 8 është botuar në anglisht në vitin 2013.

Ndalohet prodhimi, riprodhimi, shitja, rishitja, shpërndarja, kopjimi, fotokopjimi, përkthimi,

Botimi i parë, 2017

Çdo plan mësimor fillon me referimin ndaj faqeve në Librin e Nxënësit, që ai

Grafikët distancë-kohë 11 Zgjerim njohurish: Shpejtësia e dritës 24

4.5 Zgjerim njohurish: Përdorimi i

Përgjigjet (Libri i nxënësit) 39

Libri i nxënësit, faqe 8-9

Nëse jeni të interesuar

Fletë pune 1.1.1

Fletë pune 1.1.2

Përdorni formulën e shpejtësisë për t’iu përgjigjur pyetjeve të mëposhtme:

Fletë pune 1.1.3

Fletë pune 1.1.4

CD resources Libri i nxënësit, faqe 10-11

Libri i nxënësit, faqe 12-13

Libri i nxënësit, faqe 14-15

Libri i nxënësit, faqe 16-17

Libri i nxënësit, faqe 18-19

• Tregoni figura vetëtimash nëpërmjet të cilave të shpjegoni që shpejtësia

Libri i nxënësit, faqe 64-65

Libri i nxënësit, faqe 66-67

Libri i nxënësit, faqe 68 - 69

Libri i nxënësit, faqe 70-71

1. Forcat dhe lëvizja e) Shpejtësia mesatare

4.5 Përdorimi i elektromagneteve

1. Forcat dhe lëvizja 1.3 Grafikët distancë – kohë

1.6 Bërja e pyetjeve shkencore Zgjerim njohurish:

3. Drita 3.3 Shpejtësia e dritës

You might also like