KABANATA 2

MGA KAUGNAY NA PAG-AARAL AT LITERATURA

Inilahad sa kabanatang ito ang mga sanligan ng pag-aaral. Ang mga aklat, tesis at iba

pang pag-aaral na may kaugnayan sa paksa na matatagpuan at napag-araaln ng mananaliksik na

ito ay gagawaing sanligan ng pag-aaral.

Kasaysayan ng Panitikan

Ang panitikan ay may malaking ambag sa kabihasnan at kultura ng iba't- ibang bansa

lalo na't higit sa ating bansang kinagisnan, ang Pilipinas. Ito ay mananatiling buhay sa habang

panahon sa anyong pasulat at maging sa anyong pabigkas o pasalita. Ito rin ay isang walang

kamatayang ilaw na tumatanglaw sa kabihasnan ng tao.

Sinasariwa ng panitikan ang anumang pangyayari sa kasaysayan, nag- iingat ng mga

tradisyon, karanasan at mga pangyayari at malayang bumubuo ng mga mithiin ng sinuman ukol

sa hinaharap, mga pangarap o ambisyon na nais bigyang katuparan. Ito samakatuwid, ay isang

salamin nanagbibigay ng repleksyon ng buhay ng ninuman, mga karanasan, saloobin at

mgapangarap.

Maraming pakahulugan ang panitikan mula sa iba’t ibang manunulat tungkol sa

panitikan. May nagsasabing ang tunay na kahulugan daw ay yaong pagpapahayag ng damdamin,

panaginip at karanasan ng sangkatauhang nasusulat sa maganda, makahulugan at masining na

pahayag.

Ayon kay Joey Arrogante 1999, na ang panitikan ay talaan ng buhay dahil naipapakita ng

tao ang anyo ng buhay sa daigdig na kanyang ginagalawan, kinabibilangan at pinapangarap sa

isang malikhaing paraan.

 Ipinahayag naman ni Honorio Azarias 2000, ito ay nnagpapahayag ng damdamin sa

daigdig maging sa lipunan, pamahalaan at sa bathalang lumikha ng kaugnay ng kaluluwa.

Samantala, ito naman ang kinikilalang lakas ng lipunan ni Zeus Salazar 2001. Ito ang

nagpapakilos nito katulad ng isang buhay na pulsong pumipintig at dugong dumadaloy sa ugat

natin. Sa pamamagitan ng mapanglikhang isipan, gamit ang mga payak na salita, naiisusulat ang

mga ideya, damdamin, katotohanan at karanasan na humahaplos sa bawat sensorya ng ating

katawan.

Sa isang banda, ayon kay Terry Eagleton 2003, ang panitikan ay maaring bigyang

kahulugan sapagkat ito ay itinuturing na likhang-isip gamit ang mga malikhaing o mga

matatalinhagang salita subalit hindi lahat ay kanilang sa panitikan katulad ng mga komiks,

pelikula, telebisyon at pocketbook.

Binigyang-kahulugan ni Maria Ramos 2004, ang kasaysayan ng kaluluwa ng mga

mamamayan ay panitikan. Isinaalang-alang dito ang mga layunin, damdamin, panaginip, pag-

asa, hinaing at guni-guni ng mga mamamayan sa pamamagitan ng makabuluhang pasalita sa

pagpapahayag na nasyonalismo, karanasam, tradisyon at kultura.

Ang Panitikang Ilokano

Ang mga Ilkoano ay nagtataglay ng mayamang katutubong panitikan na pamana pa sa

kanila ng kanilang mga ninuno. Ito’y pinatutunayan nina Aleandro at Pineda (1996) nang sabihin

nila ang ganito:

Ang panitikang Iluko ay maaaring pumapangalawa sa Tagalog kung sa kayamanan at sa

kataasan ng uri ng angking kaunlaran. Bukod sa babasahin, ang panitikang Iluko ay sagana sa
mga alamat, kuwentong bayan, bugtong, salawikain, kasabihan at kantahing bayan na bumubuo

sa tinatawag na panitikang hindi nasusulat.

Ang paninwalang ito nina Castillo ay pinagtibay ni Foronda (1998) nang sabihin niyang:

“Literature reflects the heart and soul of people, that idiosyncrasies, their hopes and

fears, their aspirations and disillusionment.”

Dahil sa mabilis na pagsulong at pagbabago ng ating katutubong panitikan, kasama na

rito ang tula, ay unti-unti nang naglalaho at nakakalimutan ang mga ito. Kung mayroon mang

naisulat ng mga manunulat at mga mananaliksik, ito’y maliit na bahagi lamang marami pang

mahahalagang bahagi ng isang obra na dapat saliksikin at isulat upang maibahagi sa mga

susunod pang henerasyon na hinubog sa mga kanluraning kaisipan at kaugalian.

Tinatawag ng mga Ilokano ang kanilang tula na daniw. Maaaring isulat ang daniw na

may indayog at sukat o sa malyang taludturan o ano pa mang anyong eksperimental at

pinakamainam na bigkas ng malakas.

Ang Tula at Kalikasan nito

Ayon kay Balmaceda (sa Panganiban, 1995), ang tula ay isang kaisipang naglalarawan ng

kagandahan, ng kariktan, ng kadakilaan- ang tatlong bagay na nagtipon-tipon sa isang kaisipan

upang maangkin ng karapatang matawag na tula. Ito ay nagtataglay ng diwa’t damdamin

inihanay sa maayos na pagkakahabi ng mga pling-piling mga salita.

Ang sabi nga ni Mayes (1997):

“Words are the basic building blocks of poetry. The poem is made word by word. No

other choices the poet makes – subject, structure, speaker, - are more important than the quality

of individual words.”

Mahalaga, kung gayon ang mga salitang ginamit ng makata sa kanyang tula. Ang mga ito

ay tumutulong sa pagpapatingkad sa kahulugan ng tula, nagpapaliwanag sa tema nito, at

gumigising sa mayamang guniguni ng mambabasa.

Tulad ng ibang anyo ng panitikan, ang tula ay nagpapahayag ng tiyak na diwa at

damdamin. Ang diwa’t damdaming ito ay nakaugat sa pagkatanaw at pagkaunawa ng makata sa

mga karanasan sa buhay. Karaniwang inilalahad ng makata sa kanyang mga nilikhang tula ang

mga bagay-bagay na bunga ng kanyang matalas na pagmamasid, ang katas ng kanyang

matalinong pagmumuni-muni at pagsusuri sa maganda at di-gaanong magandang karanasan ng

tao. (Kadluan, 1990).

Marami ang nagsasabi na ang tula ay dapat na magtaglay lamang ng mga espesyal na

material at paksa, tulad halimbawa ng magagandang bagay at tanawin, magagandang dalaga,

buwan at mga bituin. Naging palsak ang paniniwalang yaong “magandang kaligayahan” at

“magandang kalungkutan” lamang ang angjop ng mga paksa ng panluaan.

Ngunit sa kasalukuyan ay tinatanggap nang mga paksa ang pangit at nakapandidiring

bagay at tanawin, gaya halimbawa ng durog na gusali, maputik na daan, madungis na palayok,

mabahong kulungan ng baboy, at iba pa sang-ayon sa makabuluhang pananaw na idinudulot nila

sa malikhaing isipan ng makata at sa akmang pagtanggap ng mambabasa (Mayes, 1997).

 Itinuturing din na ang tula ay ekspresyon ng tao – kung minsa’y masaya, kung minsan

naman ay mapait o kaswal. At dahil nga sa ang tula ay pagpapahayag, ito ay may nagsasalita at

karaniwan ding mat nakikibig bagamat hindi lantad ang kanyang presensya. Kaya nga

masasabing ang tula ay tulad din ng isang kathambuhay at dula na nagtataglay ng kwento na

dapat maiparating sa mga mambabasa.

Kasaysayan ng Tula

Ang Panahon ng Español (1565-1898)

Lumaganap ang mga tulang may temang pansimbahan, pangkagandahang asal,

pag-aliw, at iba pa. Mga prayle ang nagpasimula nito na simulan rg mga Ladino at

naghangga sa pantasya ng mga romantiko na nakatulong sa pagpapalaganap ng awit at

korido.

Nakilala ang mga awit tulad ng Buhay ni Segismundo, Doce Pares sa Kaharian ng

Francia, Prinsipe lgmidio at Prinsesa Cloriana, Salita sa buhay ni Maria Alimango; at ang

korido na Ang Haring Patay, Ang lbong Adarna, Don Juan Teñoso, Darna Ines, at iba pa.

Ang tula at bahagi na ng panitikang Pilipino. Mula noon hanggang ngayon ay

tinatangkilik ito ng marami sa Maraming Pilipino ang nagging bahagi ng kasaysayan nito

at nagbigay ng kontribusyon upang lalong atin. umunlad ang panulaang Pilipino.

Ang Panahon ng Amerikano (1898-1941)

Pinalaya ng mga Amerikano ang Pilipino sa kamay ng mga Español subalit sa

Treaty of Paris noong Disyembre 10, 1898, binili ng Amerikano sa España ang Pilipinas

saka lumabas ang tunay na layunin ng Amerikano sa mga Pilipino.

 Nang maging payapang muli ang kalagayan ng mga Pilipino, umasa ang

maroromansang ideya. Naging karaniwang paksa ang kalikasan, ang tao, ang pag-ibig at

maging ang kalayaan.

Ang Panahon ng Hapon (1942-1945)

Umusbong ang panitikang Pilipino sa panahong ito sapagkat sariling wika ang

ipinagamit ng mga Hapon sa mga Pilipino. Naging paksa ng panitikan ang pag-ibig at

pagkamakabayan. Natutuhan na rin sa panahong ito ang haiku ngmga Hapon. Ito ay

maiikling tuia na may lalabimpituhing pantig at binubuo ng tatlong taludtod.

Ang Panahon ng Republika (1946 – Kasalukuyan)

Noong dekada 50, muling sumigla ang larangan ng panitikan, nagkaroon ng mga

patimpalak sa paglikha ng tula at iba pang anyo ng panitikan. Tumaas ang uri ng

panitikan dahil sa mga mapanuring kritiko kaya naman naging maingat ang manunulat sa

pagsulat. Masining lalo ang mga panitikan sa mga panahong ito. May mga alagad ng

wika na patuloy sa pagtulong sa pagpapaunlad ng wikang Filipino. Kabilang dito ang

KADIPAN (Kapisanang Aklat, Diwa at Panitik) at ang Gawad Palanca na itinatag sa

alaala ni Don Carlos Palanca. Ang naging paksa ng tula ay pag-ibig, kalungkutan,

pagkapoot, tao at kalikasan. Sinasabing panahon ng pagkabagabag at pagbibinhi ng

aktibismo ang dekada 60. Sa kasalukuyan ay patuloy pa rin ang paglaganap ng tula.

Marami pa ring manunulat ang umusbong upang maipakita ang pagmamahal sa bayan at

sa wika.

Talambuhay ni Leona Florentino

 Si Leona Josefa Florentinoang tinaguriang “Mother of Philippine Women’s Literature” at

naging tulay mula sa salita patungo sa pampanitikan na tradisyon. Sumusulat siya sa wikang

Ilokano at Espanyol. Ipinanganak siya noong Abril 19, 1849 sa isang mayaman at isang

prominenteng angkan sa Vigan, Ilocos Sur.

Sa murang edad siya ay nakakagawang mga talata sa wikang Ilokano na nagpapakita ng

angking galing sa pagsusulat. Si Leona Florentino raw ang katapat nina Elizabeth Barret

Browning ng Inglatera at Sappho ng Grecia.

Ang maririkit niyang mga tula sa Kastila at wikang Ilokano at nakasama sa eksibit sa

Exposicion General de Filipinas sa Madrid noong 1887 at sa International Exposition sa Paris

noong 1889. Ito ay nagbigay sa kanya at sa Pilipinas ng karangalan at dahil sa kinilala ang

kanyang kakayahan sa literature, nakasama siya sa International Encyclopedia of Women’s

Works, noong 1889.

Sa gulang na 10 taon pa lamang ay nakakasulat na si Leona ng mga tula sa wikang Iluko

at nakapagsasalita na rin siya ng Kastila. Siya ang pinakamatalino sa pamilya subalit hindi siya

nakapag-aral sa Unibersidad sapagkat noong panahong iyon (panahon ng Kastila). Ang mga

paaralan ng mataas na pagaaral ay sarado para sa mga kababaihan – may paniniwala na ang mga

babae ay para lamang satahanan o kaya ay pagiging madre.

Pinaunlad ni Leona ang kaniyang sarili sa pamamagitan ng pagbabasa ng iba’t ibang

aklat hanggang sa makilala niya si Padre Evaristo Abaya na nagturo sa kanya ng higit pang

Kastila at humikayat sa kanya na siya ay magsulat ng tula. Nakasal si Leona kay Elias delos

Reyes na minsan ay nanungkulan bilang Alkalde Mayor ng Vigan. Nagkaroon silang limang
anak. Ang pinakamatanda ay kinilala rin sa ating kasaysayan at maging sa larangan ng panitikan.

Siya ay si Isabelo delos Reyes, naging senador at sibik lider noong kanyang kapanahunan.

Ang mga nakilalang tula ni Leona Florentino ay Rucrucnoy (Dedication), Naangaway sa

Cablaw (Good Greetings), Nalpay a Namnama (Vanishing Hope), Benigna, Para ken Carmen,

Panay Pacada (Farewell) at iba pa.

Maagang binawian ng buhay si Leona sa gulang na 35. Namatay siya sa Vigan noong 14

Oktubre 1884. Bagama’t namatay nang maaga ay nakilala naman ang kanyang kakayahan hindi

lamang ditto sa Pilipinas kung di hanggang sa Europa. Siya ang unang Pilipina na nakilala sa

buong mundo bilang babaing makata.