Professional Documents
Culture Documents
Eisagogikes Gnoseis-3
Eisagogikes Gnoseis-3
ΘΕΩΡΙΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ
3-1
ψ k(0) H o − Ek(0) ψ k(1) + ψ k(0) H ′ − Ek(1) ψ k(0) = 0 (3.7)
Όμως
ψ k(0) H o ψ k(1) = H oψ k(0) ψ k(1) = Ek(0) ψ k(0) ψ k(1) , ψ k(0) ψ k(0) = 1 (3.8)
Δηλαδή η 1ης τάξης προσέγγιση της (μη-εκφυλισμένης) ενέργειας είναι η αναμενόμενη τιμή
της διαταραχής H ′ στις αδιατάρακτες καταστάσεις.
Για τον 2ο όρο προσέγγισης βρίσκουμε ότι
ψ k(0) H o − Ek(0) ψ k(2) + ψ k(0) H ′ − Ek(1) ψ k(1) − Ek(2) ψ k(0) ψ k(0) = 0 (3.10)
Και επομένως
Ek(2) = ψ k(0) H ′ − Ek(1) ψ k(1) (3.11)
Με τον ίδιο τρόπο μπορούμε να βρούμε όρους ανώτερης τάξης, π.χ. για τον 3ης τάξης όρο
θα έχουμε ότι
Ek(3) = ψ k(1) H ′ − Ek(1) ψ k(1) − 2 Ek(2) ψ k(0) ψ k(1) (3.12)
Υπολογισμός κυματοσυναρτήσεων
Αν αναπτύξουμε τις κυματοσυναρτήσεις στην πλήρη βάση της μη-διαταραγμένης λύσης
έχουμε ότι
ψ k(1) = ∑ am(1)ψ m(0) (3.13)
m
( )
al(1) El(0) − Ek(0) + ψ l(0) H ′ ψ k(0) − Ek(1)δ kl = 0 (3.15)
3-2
Επειδή η προηγούμενη εξίσωση δεν προσδιορίζει την τιμή του όρου αk(1), αυτός μπορεί
να οριστεί ως
ak(1) = ψ k(0) ψ k(1) = 0 (3.18)
′ = H mk
Επειδή H km ′* , με την αντικατάσταση προκύπτει ότι
2
H′ H′ H′
E (2)
k = ∑ (0)km mk(0) = ∑ (0) mk (0) (3.20)
m ≠ k Ek − Em m ≠ k Ek − Em
( )
al(2) El(0) − Ek(0) + ∑ am(1) ψ l(0) H ′ ψ m(0) − al(1) Ek(1) = 0 (3.23)
m
3-3
Άλλες επιλογές για την ψ k δεν θα επιδρούσαν στην ενέργεια, αλλά θα άλλαζαν την
κυματοσυνάρτηση κατά έναν μιγαδικό παράγοντα.
Επομένως θα ισχύει
∑∑ a (1)
kr , ms (E (0)
m − Ek(0) )ψ ms
(0)
+ ∑ crs ( H ′ − Ekr(1) )ψ ks(0) = 0 (3.33)
m s s
∑∑ a (1)
kr , ms (E (0)
m )
− Ek(0) ψ ku(0) ψ ms
(0)
+ ∑ crs ⎡⎣ ψ ku(0) H ′ ψ ks(0) − Ekr(1)δ us ⎤⎦ (3.34)
m s s
∑c s
rs
⎡ (0) ′ (0) (1)
⎤
⎣ ψ ku H ψ ks − Ekr δ us ⎦ = 0 (3.35)
3-4
det ψ ku(0) H ′ ψ ks(0) − Ekr(1)δ us = 0 ( s, u = 1, 2,3,... ξ ) (3.36)
Με ξ πραγματικές λύσεις Ek(1)1 , Ek(1)2 , Ek(1)3 ,... Ek(1)ξ . Αν όλες είναι διαφορετικές θα αρθεί ο
εκφυλισμός πλήρως, αλλιώς μερικώς. Μπορεί όμως να αίρεται στον επόμενο όρο
προσέγγισης. Η συμμετρία των Ηο και Η΄ μας δείχνει αν τελικά θα αρθεί η συμμετρία και
σε ποιο βαθμό.
Με πολλαπλασιασμό της σχέσης με τις δύο ψ s(0)* (s=1,2) και ολοκλήρωση προκύπτουν
ψ 1(0) H o ψ 1(1) + ψ 1(0) H ′ χ1(0) = ψ 1(0) Ek(0) ψ 1(1) + ψ 1(0) Ek(1) χ1(0) (3.40)
ψ 2(0) H o ψ 1(1) + ψ 2(0) H ′ χ1(0) = ψ 2(0) Ek(0) ψ 1(1) + ψ 2(0) Ek(1) χ1(0) (3.41)
3-5
(1)
E1,2 =
1
2
{ψ 1(0) H ′ ψ 1(0) + ψ 2(0) H ′ ψ 2(0) ±
1/ 2 (3.43)
⎫
(ψ )
2 2
(0)
1 H′ψ (0)
1 −ψ (0)
2 H′ψ (0)
2 +4 ψ (0)
1 E (0)
ψ (0)
2 ⎬
⎭
Οι ενέργειες είναι ίσες (δεν αίρεται ο εκφυλισμός) τότε και μόνο όταν
ψ 1(0) H ′ ψ 1(0) = ψ 2(0) H ′ ψ 2(0) και ψ 1(0) H ′ ψ 2(0) = 0 (3.44)
Με ανάλογο τρόπο μπορούμε να δούμε την επίδραση της 2ης τάξης προσέγγισης στην
άρση του εκφυλισμού [Phys.Rev.33, 467 (1929)]
⎛ Ek(0)t ⎞
ψ 0 = ∑ ck(0)ψ k(0) exp ⎜ −i ⎟ (3.48)
k ⎝ ⎠
όπου τα ck(0) είναι γνωστές σταθερές. Θα αναπτύξουμε την ψ στις ψ k(0)
⎛ Ek(0)t ⎞
ψ = ∑ ck (t )ψ k(0) exp ⎜ −i ⎟ (3.49)
k ⎝ ⎠
Τα |ck(t)|2 θα παριστούν την πιθανότητα το σύστημα να βρεθεί στην κατάσταση (k). Για
H ′(t ) = 0 , ck (t ) → ck(0) , που σημαίνει ότι τα ck(0) είναι οι αρχικές τιμές των ck(t).
Από αντικατάσταση στην εξίσωση Schrodinger προκύπτει ότι
⎛ Ek(0)t ⎞ ⎛ Ek(0)t ⎞
i ∑k k k
c (t ψ
) (0)
exp ⎜ −i ⎟ ∑ k
= c λ H ′(t )ψ (0)
k exp ⎜ −i ⎟ (3.50)
⎝ ⎠ k ⎝ ⎠
Λαμβάνοντας το εσωτερικό γινόμενο με μια ιδιοσυνάρτηση ψ n(0)* έχουμε
3-6
⎛ E (0)t ⎞ ⎛ E (0)t ⎞
i cn (t ) = exp ⎜ i n ⎟ ∑ ck (t )λ ψ n(0) H ′(t ) ψ k(0) exp ⎜ −i k ⎟ (3.51)
⎝ ⎠ k ⎝ ⎠
Αν η H ′ δεν περιλαμβάνει όρο της μορφής ∂/∂t, τότε
1
cn (t ) =
i
∑ λ H ′ (t )c (t ) exp ( iω t )
k
nk k nk (3.52)
(
Όπου ωnk ≡ En(0) − Ek(0) / ) (3.53)
Εφ’ όσον η λ H ′ είναι μια μικρή διαταραχή, μπορούμε να αναπτύξουμε σε δυνάμεις του
λ και τότε
ck = ck(0) + λ ck(1) + λ 2 ck(2) + … (3.55)
Αντικαθιστούμε στο παραπάνω σύστημα και έχουμε με εξίσωση δυνάμεων του λ
αποσυμπλεγμένες εξισώσεις, που μπορούν να ολοκληρωθούν σε οποιαδήποτε τάξη
προσέγγισης. Η πρώτη δίνει απλά ότι cn(0)=σταθ.
cn(0) = 0
1
cn(1) =
i
∑ H ′ (t ) exp ( iω t ) c
k
nk nk
(0)
k
(3.56)
...
1
cn( s +1) =
i
∑ H ′ (t ) exp ( iω t ) c
k
nk nk
(s)
k
t
1
i t∫o
Για n=b≠α cb(1) (t ) = ′ (t ′) exp(iωba t ′)dt ′
H ba (3.60)
3-7
2
t
2 1
P (t ) = c (t ) = ∫ H ′ (t ′) exp(iω t ′)dt ′
(1) (1)
ba b 2 ba ba (3.62)
to
1
t ⎛ i t ⎞
i t∫o ∫ aa
ca (t ) ≅ ca(0) + ca(1) (t ) = 1 + H ′ (t ′) dt ′ ≅ exp ⎜ − H ′ (t ′) dt ′ ⎟ (3.63)
aa
⎜ ⎟
⎝ to ⎠
Ώστε |cα(t)|2 ≈1 σε πρώτη προσέγγιση και μόνη αλλαγή στη φάση.
3-8
Χρυσός κανόνας του Fermi
Μια ενδιαφέρουσα περίπτωση αφορά μετάπτωση σε ομάδα καταστάσεων (Εb-η,Eb+η).
Ας ορίσουμε ρn(En) την πυκνότητα ενεργειακών καταστάσεων ώστε ρn(En)dEn να είναι ο
αριθμός των καταστάσεων σε διάστημα dEn, γύρω από την En. Η πιθανότητα
μετάπτωσης θα είναι
Eb +η
2
∫η H ′
2
P (t ) =
(1)
ba 2 ba F (t , ωna ) ρ n ( En )dEn με ωna = ( En(0) − Ea(0) ) / (3.67)
Eb −
Βρέθηκε από τον Dirac και ονομάστηκε χρυσός κανόνας από τον Fermi.
3-9
Aba = ψ b(0) A ψ a(0) , Aba+ = Aab
*
(3.74)
που μεγιστοποιείται για Eb(0) = Ea(0) ± ω (συντονισμός). Αν αυτές απέχουν αρκετά, τότε
η πιθανότητα είναι επαλληλία δύο μη-αλληλεπιδρώντων όρων (για t>>2π/ω) και
μπορούμε να θεωρήσουμε τον κάθε όρο ξεχωριστά.
Ακριβώς για τις τιμές συντονισμού η πιθανότητα μετάπτωσης γίνεται
2
Aba t 2
P (t ) =
(1)
ba 2
για Eb(0) = Ea(0) + ω και
2
(3.76)
Aba+ t 2
= 2
για Eb(0) = Ea(0) − ω
3-10
3.4 Μέθοδος μεταβολών
Μια μέθοδος υπολογισμού των ενεργειακών καταστάσεων μιας χρονοανεξάρτητης
χαμιλτονιανής είναι εκείνη των μεταβολών.
Έστω Εn και ψn αναφέρονται σε μόνιμες καταστάσεις μιας χαμιλτονιανής Η και φ μια
αυθαίρετη συνάρτηση κανονικοποίησημη.
Ορίζουμε την συναρτησιακή Ε[φ] μέσω της σχέσης
ϕHϕ ∫ ϕ Hϕ dτ
*
E[ϕ ] = = (3.79)
ϕϕ ∫ ϕ ϕ dτ
*
Ή
δ E ∫ ϕ *ϕ dt = ∫ δϕ * ( H − E )ϕ dt + ∫ ϕ * ( H − E )δϕ dt (3.81)
Αν η ενέργεια Ε[φ] (που είναι μια συναρτησιακή της φ) είναι σταθερή, τότε θα πρέπει να
ισχύει ότι δΕ=0, οπότε
∫ δϕ ( H − E )ϕ dt + ∫ ϕ * ( H − E )δϕ dt = 0
*
(3.82)
∫ δϕ ( H − E )ϕ dτ = 0 και ∫ ϕ ( H − E )δϕ dτ = 0
* *
(3.83)
για τυχαία μεταβολή των δφ και δφ*. Επομένως θα πρέπει να ισχύει ότι Ηφ=Ε[φ]φ, που
υποδηλώνει ότι η φ είναι ιδιοσυνάρτηση της Η. Δηλαδή κάθε συνάρτηση που καθιστά
την Ε[φ] σταθερή, είναι ιδιοσυνάρτηση της χαμιλτονιανής.
Παρατηρούμε ότι η Ε[φ] είναι ανεξάρτητη της κανονικοποίησης ή κάποιας φάσης της φ.
Έστω ότι αναλύουμε την φ στις ιδιοσυναρτήσεις ψn της Η, ϕ = ∑ anψ n
n
Τότε θα έχουμε
E[ϕ ] = ∑ an En ∑a
2 2
n (3.84)
n n
3-11
Αυτό αποτελεί την βάση της μεθοδολογίας των μεταβολών Rayleigh-Ritz για τον
υπολογισμό της Εο. Επιλέγουμε μια σειρά από συναρτήσεις δοκιμής φ που εξαρτώνται από
κάποιες παραμέτρους που μεταβάλλουμε ώστε να ελαχιστοποιήσουμε την Ε[φ] και να
βρούμε την βέλτιστη προσέγγιση στην Εο με βάση τις συναρτήσεις δοκιμής που επιλέξαμε.
Η μέθοδος μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για τον υπολογισμό κάποιων άνω ορίων των
διηγερμένων καταστάσεων, αρκεί να επιλέξουμε την φ ορθογώνια με τις καταστάσεις
μικρότερης ενέργειας εκείνης που υπολογίζουμε. Π.χ. Αν γνωρίζουμε την ψο τότε
μπορούμε να επιλέξουμε την
ϕ = ϕ −ψ o ψ o ϕ
που προφανώς είναι ορθογώνια στην ψο. Πρόβλημα υπάρχει γιατί δεν γνωρίζουμε την ψο,
αλλά μια προσέγγισή της, την φο. Αν φ1 είναι μια συνάρτηση δοκιμής ορθογώνια στην φο
θα ισχύει ότι ϕo ϕ1 = 0 .
Αποδεικνύεται ότι
2
E1 − ε o ( E1 − Eo ) ≤ E[ϕ1 ] οπου ε o ≡ 1 − ψ o ϕo ≥0 (3.86)
Με καλή επιλογή της φο θα ισχύει ότι εο<<1 και η απόκλιση από την σχέση Ε1<<Ε[φ1]
θα είναι μικρή.
Αν οι διηγερμένες καταστάσεις έχουν διαφορετική συμμετρία από την βασική, τότε
διευκολύνεται η επιλογή των συναρτήσεων δοκιμής.
3-12