ΙΑΣΡΙΚΗ ΥΤ΢ΙΚΗ

Π. Παπαγιάννησ & Ε. ΢τυλιάρησ

ΠΑΝΕΠΙ΢ΣΗΜΙΟN ΑΘΗΝΩΝ
2019 - 2020

ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑ΢Η ΥΩΣΟΝΙΩΝ ΜΕ ΣΗΝ ΤΛΗ

 Φαρακτηριςτικέσ Ενέργεισ & Μήκη Κύματοσ

 Απορρόφηςη Ακτινοβολίασ
• Εκθετικόσ Νόμοσ Απορρόφηςησ
• Γραμμικόσ ΢υντελεςτήσ Απορρόφηςησ μ

 Βαςικέσ Ηλεκτρομαγνητικέσ Αλληλεπιδράςεισ

• Υωτοηλεκτρικό Υαινόμενο
• Υαινόμενο Compton, Κινηματική
• Δίδυμη Γένεςη

 Εξάρτηςη του ΢υντελεςτή Απορρόφηςησ μ από την Ενέργεια και το Τλικό

Stathis STILIARIS, UoA 2020 -1-

 ΗΛΕΚΣΡΟΜΑΓΝΗΣΙΚΗ ΑΚΣΙΝΟΒΟΛΙΑ

Radio IR Visible UV X-Rays γ-Rays f

105 3×1010 4.3×1014 7.5×1014 3×1016 3×1021 Hz

3km 0.01m 700nm 400nm 10nm 100fm λ

c  λf

1 eV  2.418 1014 Hz
Stathis STILIARIS, UoA 2020 -2-
 ΑΠΟΡΡΟΥΗ΢Η ΑΚΣΙΝΟΒΟΛΙΑ΢

Ι0 Ι

Ν0 Ν

ΔN   μ N Δx

μ: γραμμικόσ ςυντελεςτήσ απορρόφηςησ

dN dN x
N N
dN   μ N dx 
N
  μ dx  N0 N  0  μ x  ln N0   μ x

μ x
Ν0 : Ειςερχόμενα
N  N0e Ν : Διαπερνώντα
Ν0-Ν: Απορροφώμενα

Stathis STILIARIS, UoA 2020 -3-

 ΑΠΟΡΡΟΥΗ΢Η ΑΚΣΙΝΟΒΟΛΙΑ΢

Ι0 Ι

Ν0 Ν

ΔN   μ N Δx

μ: γραμμικόσ ςυντελεςτήσ απορρόφηςησ

dN dN x
N N
dN   μ N dx 
N
  μ dx  N0 N  0  μ x  ln N0   μ x

μ x
Ν0 : Ειςερχόμενα
N  N0e Ν : Διαπερνώντα
Ν0-Ν: Απορροφώμενα

Stathis STILIARIS, UoA 2020 -4-

 ΑΠΟΡΡΟΥΗ΢Η ΑΚΣΙΝΟΒΟΛΙΑ΢

x x+Δx

dI dI
  dx      dx  I(x )  I0ex
I( x ) I( x )

μ: γραμμικόσ ςυντελεςτήσ απορρόφηςησ

Stathis STILIARIS, UoA 2020 -5-

 ΑΠΟΡΡΟΥΗ΢Η ΑΚΣΙΝΟΒΟΛΙΑ΢

μ: γραμμικόσ ςυντελεςτήσ απορρόφηςησ N  N 0e μ x

Μονάδεσ του μ: [μ] = [L]-1 ⟹ [μ] = m-1 ή cm-1

μ
 xρ
μ ρ x ρ μ ρ x ρ
N  N 0 e μ x  N  N 0 e ρ
 N0 e N  N0e
μρ: μαζικόσ ςυντελεςτήσ απορρόφηςησ

ρ: Πυκνότητα του υλικού

Μονάδεσ του μρ: [μρ] = [μ]/[ρ] = [L]-1 / ([Μ]1[L]-3)⟹ [μρ] = [Μ]-1 [L]2

Σο x·ρ εκφράζει επιφανειακή πυκνότητα (g/cm2)

[μρ] = [Μ]-1 [L]2 = (επιφανειακή πυκνότητα)-1

Stathis STILIARIS, UoA 2020 -6-

 ΑΠΟΡΡΟΥΗ΢Η ΑΚΣΙΝΟΒΟΛΙΑ΢

Φαρακτηριςτικά πάχη υλικού ςυςχετιςμένα με τον ςυντελεςτή απορρόφηςησ.

Φ1/2 : Πάχοσ Τποδιπλαςιαςμού

(Half Value Layer, HVL)
I = I0 / 2

Ι0/2 HVL = ln2 / μ

Ι0/10 Φ1/10 : Πάχοσ Τποδεκαπλαςιαςμού

(Tenth Value Layer, TVL)
I = I0 / 10
HVL TVL

I  I 0e μ x ΣVL = ln10 / μ

Stathis STILIARIS, UoA 2020 -7-

 ΑΠΟΡΡΟΥΗ΢Η ΑΚΣΙΝΟΒΟΛΙΑ΢

x x+Δx x

dI
 1 x  2 x  n x  I(x )  I0e  
  x

I(x )

I(x )  I0e 
 ( x )dx

Stathis STILIARIS, UoA 2020 -8-

 ΥΩΣΟΗΛΕΚΣΡΙΚΟ ΥΑΙΝΟΜΕΝΟ
Κβαντική διεργαςία κατά την οποία απελευθερώνονται ηλεκτρόνια από
μια επιφάνεια αγωγού όταν προςπέςει ςε αυτή ηλεκτρομαγνητική
ακτινοβολία ςυχνότητασ τέτοιασ ώςτε τα ηλεκτρόνια να κατορθώςουν να
υπερπηδήςουν το φράγμα δυναμικήσ ενέργειασ που τα ςυγκρατεί ςτην
επιφάνεια αυτή.

Διάγραμμα Feynman

E e  hv  b

b: Έργο εξαγωγήσ ηλεκτρονίου

Stathis STILIARIS, UoA 2020 -9-
 ΥΑΙΝΟΜΕΝΟ Compton
΢κέδαςη φωτονίου από ηλεκτρόνιο με μεταφορά μέρουσ τησ ορμήσ του
φωτονίου ςτο ηλεκτρόνιο. Σο ςκεδαζόμενο φωτόνιο έχει μικρότερη
ενέργεια και κατά ςυνέπεια μεγαλύτερο μήκοσ κύματοσ του ειςερχομένου.

hv

hv0
θ
e
φ

e
pe

Διάγραμμα Feynman
c c
Δλ   
h
1  cosθ 
v v0 mec
Stathis STILIARIS, UoA 2020 - 10 -
 ΚΙΝΗΜΑΣΙΚΗ ΥΑΙΝΟΜΕΝΟΤ Compton

hv

hv0
θ
E 2  p 2c2  m2c 4 e
φ
Υωτόνιο: E = pc
e
pe

Διατήρηςη Ορμήσ

 hv 0 hv 
  cosθ  p e cosφ
 c c 
   p 2 2
e c  (hv 0 ) 2
 (hv) 2
 2(hv 0 )(hv)cosθ
0  hv sinθ  p sinφ 

 c
e 


Stathis STILIARIS, UoA 2020 - 11 -

 ΚΙΝΗΜΑΣΙΚΗ ΥΑΙΝΟΜΕΝΟΤ Compton

hv
E 2  p 2c2  m2c 4
hv0
Διατήρηςη Ενέργειασ
θ
e
φ

 (hv 0  hv)  m e c 
2 2
 p e2 c 2  m e2 c 4 pe
e

Αντικαθιςτώντασ τον όρο pe2 c2 από την προηγούμενη ςχέςη:

(hv0  hv)2  2(hv0  hv) mec2  (hv0 ) 2  (hv)2  2(hv0 )(hv)cosθ

- 2(hv0 )(hv)  2(hv0  hv) mec2   2(hv0 )(hv)cosθ

(hv0 )(hv)1 - cosθ 

hv 0  hv 
mec2
Stathis STILIARIS, UoA 2020 - 12 -
 ΚΙΝΗΜΑΣΙΚΗ ΥΑΙΝΟΜΕΝΟΤ Compton

(hv0 )(hv)1 - cosθ 

hv 0  hv 
mec2

c
Πολλαπλαςιάζοντασ με
hvv 0

c c
 
h
1  cosθ   λ  λ 0  Δλ
v v0 mec

c c
Δλ   
h
1  cosθ 
v v0 mec

Stathis STILIARIS, UoA 2020 - 13 -

 ΚΙΝΗΜΑΣΙΚΗ ΥΑΙΝΟΜΕΝΟΤ Compton

c c
Δλ   
h
1  cosθ 
v v0 mec

Μετατροπέσ Μονάδων

h hc 2π 197 MeV  fm
 2
  2422 fm  0.00242 nm
mec me c 0.511 MeV

hc 1.24
hv   keV  nm
λ λ

Stathis STILIARIS, UoA 2020 - 14 -

 ΚΙΝΗΜΑΣΙΚΗ ΥΑΙΝΟΜΕΝΟΤ Compton

hc 1.24
hv   keV  nm
λ λ
Παράδειγμα

Υωτόνιο αρχικήσ ενέργειασ Ε0=2MeV οπιςθοςκεδάζεται (θ=180ο) από ηλεκτρόνιο.

Ποια η ενέργεια του ςκεδαζόμενου φωτονίου;

hc 1.24
λ0   nm  0.00062nm
hv 0 2000

΢κέδαςη Compton

Δλ  λ - λ 0 
h
mec
 
1  cosθ   0.00242 1  cos(1800 ) nm  0.00484nm

1.24
λ  λ 0  Δλ  0.00546nm  E  keV  226keV
0.00546
Stathis STILIARIS, UoA 2020 - 15 -
 ΚΙΝΗΜΑΣΙΚΗ ΥΑΙΝΟΜΕΝΟΤ Compton

Μια χρήςιμη αναλογία

c c c Δλ
v  Δv   2 Δλ  Δv   
λ λ λ λ

Δv Δλ

v λ

ΔE Δλ

E λ
Η παραπάνω ςχέςη μπορεί να εφαρμοςτεί για τον υπολογιςμό τησ ενέργειασ
του κατά Compton ςκεδαζομένου φωτονίου.

Stathis STILIARIS, UoA 2020 - 16 -

 ΚΙΝΗΜΑΣΙΚΗ ΥΑΙΝΟΜΕΝΟΤ Compton
Ενέργεια φωτονίου μετά από ςκέδαςη Compton

ΔE Δλ

E λ

ΔE Δλ ΔE 1 h
     1  cosθ   2 1  cosθ  2 1  cosθ
c h hv
E λ E λ mc λ mc mc

E0  E E0

E - E0

E
2
1  cosθ    2
1  cosθ  
E0
 1 
E0
2
1  cosθ
E0 mc E mc E mc

E0
E
1
E0
2
1  cosθ 
mc
Stathis STILIARIS, UoA 2020 - 17 -
 ΚΙΝΗΜΑΣΙΚΗ ΥΑΙΝΟΜΕΝΟΤ Compton
Η αντίςτοιχη ενέργεια του ηλεκτρονίου θα είναι:

T  Ee  E0  E

E 02
E0
E0  2
1  cosθ   E 0
T  E0   mc
1  02 1  cosθ  1  02 1  cosθ 
E E
mc mc

E0
T
mc 2
1
E 0 1  cosθ 
Stathis STILIARIS, UoA 2020 - 18 -
 ΚΙΝΗΜΑΣΙΚΗ ΥΑΙΝΟΜΕΝΟΤ Compton
Για οπιςθοςκέδαςη του φωτονίου (θ=180ο) οι αντίςτοιχεσ ενέργειεσ
φωτονίου και ηλεκτρονίου γίνονται

Photon Electron
E0 E0
E T
2E
1  02 mc 2
1
mc 2E 0

Αριθμητική Εφαρμογή

Ε0 (keV) Ε (keV) Σ (keV)

511 170 341
1000 204 796
2000 226 1774

Stathis STILIARIS, UoA 2020 - 19 -

 ΔΙΔΤΜΗ ΓΕΝΕ΢Η
Δημιουργία ενόσ ζεύγουσ ηλεκτρονίου-ποζιτρονίου, όταν ένα ικανήσ ενέργειασ
φωτόνιο αλληλεπιδράςει με το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο του πυρήνα. Γενικότερα,
η έννοια τησ δίδυμησ γένεςησ εμπεριέχει τη δημιουργία ενόσ ςωματιδίου-
αντιςωματιδίου από ουδέτερο μποζόνιο.

γ  e  e

Διάγραμμα Feynman

Stathis STILIARIS, UoA 2020 - 20 -

 ΢ΤΝΣΕΛΕ΢ΣΗ΢ ΑΠΟΡΡΟΥΗ΢Η΢
Ο γραμμικόσ ςυντελεςτήσ απορρόφηςησ υλικού εξαρτάται από την Ενέργεια Ε
του προςπίπτοντοσ φωτονίου και τη φύςη του υλικού (Ατομικόσ Αριθμόσ Ζ,
Πυκνότητα ρ).

μ = μ(Ε, Ζ, ρ)

Photon Atomic
Density ρ e-Density
Energy Number Z

Photoelectric 1/(hv)3 Z3 ρ ---

Compton 1/(hv) --- ρ ρe

Pair
Production
hv Z ρ ---

Stathis STILIARIS, UoA 2020 - 21 -

 ΢ΤΝΣΕΛΕ΢ΣΗ΢ ΑΠΟΡΡΟΥΗ΢Η΢

Stathis STILIARIS, UoA 2020 - 22 -

 ΢ΤΝΣΕΛΕ΢ΣΗ΢ ΑΠΟΡΡΟΥΗ΢Η΢

Μαζικόσ ςυντελεςτήσ απορρόφηςησ

ΝΕΡΟ μ/ρ
ςτην ενεργειακή περιοχή των
ακτίνων Φ

ΜΟΛΤΒΔΟ΢

Stathis STILIARIS, UoA 2020 - 23 -

 ΢ΤΝΣΕΛΕ΢ΣΗ΢ ΑΠΟΡΡΟΥΗ΢Η΢

Stathis STILIARIS, UoA 2020 - 24 -

 ΢ΤΝΣΕΛΕ΢ΣΗ΢ ΑΠΟΡΡΟΥΗ΢Η΢

800 keV 4 MeV

80 keV 12 MeV

Stathis STILIARIS, UoA 2020 - 25 -

 ΢ΤΝΣΕΛΕ΢ΣΗ΢ ΑΠΟΡΡΟΥΗ΢Η΢
Εξάρτηςη τησ απορρόφηςησ ακτινοβολίασ από:
ΜΗΚΟ΢ ΑΣΟΜΙΚΟ ΠΤΚΝΟΣΗΣΑ ΠΑΦΟ΢
ΚΤΜΑΣΟ΢ ΑΡΙΘΜΟ ΤΛΙΚΟΤ ΤΛΙΚΟΤ

T. Laubenberger / J. Laubenberger: «Technik der medizinischen Radiologie» (1999)

Stathis STILIARIS, UoA 2020 - 26 -