Rezervuar Etiidlerinde Jeoloji, Mithendise Nasil Yardimcei Olur © H. Hewitt Geviren: M. Sitki SANCAR, M-T.A. Genel Mudiird Ankara. Jeologun gérevi ne zaman sona erer? Gogu kez. besanh bir arama kuyusunun ta. mamlanmast ile jeologun gérevi sona erer. Yine go mu Kez, jeolojik yorumdan yararlanmaksizn rezer- vuarlar degerlendirilmekte, kuyw —lokasyonlari be- lirlenmekte, delinmekte, tamamlanmatta ve de svi enjeksiyon projeleri baslatilmaktadir. Yste bu ma- kalede., bu tip problemlerin gidorilmesinde jeoto#- xnin nasil yardimet olabilecesi aciklanmakiac. Peirol ve gaz talebinin Inzla artmakta oldugu ve arama masraflarimin ydkseldigi bu zamanda. bi lisen petrol ve gaz rezervuarlarmdan maksimum Keurtarim saglamak esas hodeftir. Son on yil igeri- sinde. petrol ve gaz rezervuarlarinm geligtirilmesi projelorindo, icurtarnm: maksimuma ySkseltme y¢- lunda sarfedilen gayretlerden birisi de rezervuar icolofisi veya istihsal joolojlsinin (production en. logy) ullanitmagdir ‘Bu konu, bazi petrol sirketlerinde arhk rutin olarak faydalanilan bir kona durumuna gelmigse de Giger birgok sirketlerce durum tamamen ters olup m@hendisler gonollikle kullanuma uygun verilerden tam olarak yararlanamamaktadirlar. Karoilar tzerinde yOrdtilen Jeolojik calsmalar cok ti1emli bilgileriy derleamesine olanak saBlar- Jat. Ommegin, bir rozervuarmn —mengei, rezervuari olusturan keya Dirimlerinin muhtemel dig ve ig konfigdrasyonlan. yine bu kaya birimlerinin igerd- Bi ficiksel-kimyasal dzellikier fle. bu dzelliMlerin re- zervuar Gzelliklerine etkileri ortaya konabilir. Arik bu veriler. delme. tamamlama (complation) vo er- jeksiyon islemieri ve de miteakip cpersayoniarda bir referans olarak Inullamilebilir. 1. Motot nasil uygulane Bu mekcalode, eolojinin delme ve istinsal ope- resyonlanna uygwanmasint agidamak igin, batin rezorvuar S2elliklerl. hazne kayamn (reservoir rock) einsine ve tabiatina bagiml: ézellikler olarak milta- laa edilmektedir. Porozite, permeabllite ve diger bil in. rezervuar Szelliklerinin varifs, dercees! ve dagil- mi hazne xayayt olusturan jeolojik etkenley tarafin- dan Kontro] edilmoktedir. Jeolojiden habersig olarak romrvuar ézelliklerinin tek bir kuyudan etrafa tagin- ‘mast veya tahmini olanakezdsr. Hatta, hazne kayammn igerdigi joolofik dzelliklert bolirlemeden ve yorumlamadan geligtiriim!s saha- lurda dahi, rezervuar ozelliklerini kuyular arasinda Korele etmek imkensizdz. Sayet karot anslizlerin- den mesela bir kumtag rezervuarinin olugumunda rol oynayan Jeolojik etken belirlentrse, regorvuar ozolliklerinin tanimi veye tahmini mumktn olabilir. Bu lip jeotojik yoruma bir Ormek olarak Sekil-1" de sunulan ve porozite. permeabllite, litolojl vo elekirik logundan fbare, bir kumtagt rezervuarina ait verllere g6z atalim. Bunlar genellikle her zaman mevcut olan ve revervuer mbhendislerinin petrol sa. halarin: goligtirme projelerinde yararlansbilocckleri verilerdir Sekil-'de bahsedilen kumtast rezervuar Intorva. indo yapilan karot analizieri, ortalama % 20'lk po rezitenin homen tim intervalde sabit oldugunu g65- tormigtir. Permeabilito iso, intorvalin alttan 2/3'in- de yiksek olup lneer bir durum gistermemekte ve liste dogra tedricen aelmaktadir. Rezervuarm alt yaris: hizasindaki SP ve rezistivite loglannda muay- yen karakterler gOrdlmesine ratmen, fst yarisinda her iki logda sabit degerler arzetmektedir, Buna ragmon, teghis odllon bu ézolliklerin hig. birisi. kuyuda Sleilen rezervuar ézelifklerinin kom- su kuyulara tasinmasina veya tahminine igik tuta- cal nitellkteki bilgileri ortaya koyamamaktadir. Bir rezervuar mihendisi fein, bu kuyudaki po- rozite ve permaebilite modellerinin, hemen yalanda dolinen diger bir kuyuda da aynan varolabileceyi yolunda higbir ipucu yolktur. Ancak. bu kuyude, ya: pilacak «transient» testler yardimiylarezorvuar Szolliklerinin digey ve yanal degisimleri hakianda orialama bir fikre sahip olunabilir ve de rezorvuarn saga sola uzammt konusunda bilgller derlenebilir- Jeolojinin okt Bu kuyuda alinan ve herhangi bir cap eksent boyunca ikiye kestimis karotun parlatlmg yazoy- lert tzerinde yarutalen jeolojik analizier gu kara teristikleri orlaya Koymustur: Kesin crozyonal bit taban kontaga, tedrict gocisit st kontakt, rezervua~ ma ota kasminda yiksek eq capraz istiflonms Chigh.angle cross stratification), dizensiz ve bir y1- ‘Tho Oi) end Gax Journal doraisnin 14, eayieindski sHow geoleoy ean help engineor your reservoirs» acli makaleden tk ealegitigte ‘Kasim 1984 3Litt} gums revo te 95; 0s. ns: ns: 15 she Sekil 1 — Bir Permaylvanian kumgy rezerw re. faim gordnimtine déndgmiy gaptax istlflenme, zervuarsn ust Kisminda tolne gekilii rfpil faminas. yorlay (trough-shaped ripple lamination), cok mik- tarda karbonize olmus agar parfalan. vo tstieki seyilde mevcut organtzmalarin clugturdug soyrek: fosil oyuk izlerl (burrows): ‘Bu karakteristikleri, Marathon Ol Co. arastir: ma merkezinde yirattazamaz leboratuar, yeristt, ve yeralit caligmalarmdan derlediky, Daha sonra, bu verilere dayanarak yaphgumz ortam yorumu cals malan sonucunda, ad: gocen ktmtasunte denizal ol miyan (nonmaring), bir nehir yatag veya bir aliv- yon dizliga ortamnda gokelmlg oldugunu belirle- alk Bo ortamda gdkelmis kumtaglart lentiktler bit geometriye sahip olup, uzunluklan — genisliklerinin bir kag katir. Bu tip rezervuarlarm wenn aksen- lori. eskl ogime (paleostope? paralst ve do esk{ sa- hail gizgileri ile genig aci tegkil edecek konumda ar. Sayet erozyonel nehir vadisl. kumtag fle tama men doldurnimusss, yanal kom:akliar ant gecigiiair. Eger kumtagian genigligi eltvyon diziiganin ge- nighitine kiyasla ae ise, yanal_kontaktlar tedricl ge- cislf olabilir. Bu tip revervuarlardaki tane boyu vo una bagh olarak permecbilite yukarva dogra aza- br Karotia tesbit edilmig olan ikt karakterlstik Kelme yapia tokne sekilii ripallar yo yiksek agi capraz Istiflenmeler horizontal permeabiliienin var- Uugint Igaret eder. Bu tip permeabilitenin maksimu- ma tlagigi y6n, malzeme taginma Istikametine (se. diment transport direction) ye dolayisiyla. rezervua- nn uzun elsenine paralel olan yindir Boyleco bu sdkelme ortaminm sapianmast yede Doyle bir kumtasumn Jperecegi genol karaktertstik- 4 yeryuvan ye insan Derinnk | Rezttivite ‘200 400k erin tecrubelere istinaden bilinmest tle atk bu tip revervuarlorin @zellikleri haklunda bei esaslar Snerme clanagi dogmustur (Tablo-1) Bilgi noksanhin Rezorvuar ozelliklerini Kontrol eden kaya Gzel- lideri. ve kaya ozelliklerin! kontrol eden Joolojik cokeime ortam: Qzellilderi hakdkindale bligllerimiz heats tam defildic. Hangi tligkiterin sistematik ve dolayisiyle talmin edilebilir; ve hangilerinin dagi- nik dolavisiyia tahmini imkensiz oldugumn gerpek- ten bilememektoyle. Yukarldald misalde oldugu gibi- baz Koken! bel 4 kumfastar: igin tabmfn yOrutmek olanakbdir. Fae at digeriert igin kaya ve rezervuar 6zelliklert ara- sndak! Migkilera tahmia olonakssdr. Buna ragmen iki gevellestirme yapmak oldukes mimkandir: (1) blr kaya biriminia musyyen bir Gzollifindeki degigmoler, revervuannda muayyen Yerleyim ——Baleoegime paraiel , Sanit ciegisi fle genig agit Sekil Lentiniiler — uzanimti Sc al Dokanaklar —Alt~keskin erozyonal Yanal-keskin veyo tedric) Teketir Tane boyy Gste dogru azaur Gokeime eke gekili ipulor yapilor: 5g gpa isttienene, Geneltinle yigrgim (Slump) Permeabilite Uste dogru azalir, Uzun eksene pardiel dograituda maksimum olur. Teblo 1 — Dorizet olmeran kanal kamen Szttiortbir ézelliginin degigmesini sonuclandirmakiady. Bir daya biriminden digerine gegildikge, degigikiigin siddetl fark arzetmesine ragmen degisikligin yon genellikle sabit kalmaktadw. (2) bir Ieumtasi rezervuarinda yoritilon etidlerden derienen list Jer. fark kokenli diger bir kumtagt rezarvuarina uygulenamayabilir. Hatts, aym bir kumtagi binge: si Iperisinde dahl. belirlj bir tekstire) horizondan derienen iligkiler digor horizonlarda gecersiz ola. Dilie Hergeye ragmen. tecrabeli bir rezervuar jeolo. gunun againdaki dort ayri igi yrBtebiimesine ola. nak saghyacek yeterii bilgilerimiz vardur: TecrObell bur jeolog; (1) fozorvuar intervalini temsil eden ka- rotun uzun ekseni boyunca kesllmesiyle elde olunan parlatims karot ylzeyleri dzerinde, teketira. isti!- Jenmeyi (stratification) ve gokelme yapilarim (sc- dimentary’ structure) gdzleyebllir; (2? ince kesitlo- rin petrogrofi anaitzi ile mineraloliyi? tekstira vo porgeometrisin| (pore geometry) saptayabilir, (®) paleontolojik analiziorden, 3zel kerot analizlerinden ve log snallzierinden derienecek olan verileri y3- rarh bir gekilde kullanablir; (@ rezervuer mihen- dist icin cok yararh ve Kullamigh olan sonuglara ula sabilir. Bu sonular fle gu Konular arasinda bir iliski kurulabilir: () kerotten numune derlome igleminin uygun olarak yardtildp yiratilmedizi, @) kerot verllerinin mevcut litolojtk zenlara g0re uygue de. Rerlendirilin degerleudiyDmedigi, (3) rezervuarn iit} dilen ‘sheetigrefiic Yefja yopuel smurlar, (4) loglerdan hesaplanan poroaite ve saturasyon deger~ lerinin gecerillik derecesi- (5) Kuyu cidar1 tahrlba- ‘um (well-bore damage) minimuma indirecek del- me operasyonu pratigi. (6) sirayla degerlendiriimest Sngérélen litolojik intervallerin septanmasy, (7) ran- tabl olan rezervuan canlandima metodunun tesblti (9) rezervuar igin uygun kurtanm —metodlanmn saptanmest. or 4 es Silt vekit . % wo Sekt 2 — Kings yoorvuorlarinde ll ve kin pormestiltoye otk 40 ] r ery After Smirnova, 1959 s kregiler i a we Regiller ue Yamal 0 e 0 230 a 50 Kadalt cimento,% ‘Sokll 3 — Kalsie gimentontn permeabiiteye otksk Oret olarak, rezervuar jeolojisi gabgmalan gu noktalari ortaya Keyan (1) hidrokerbon ihtiva eden rozervuarin tebiatim. ve (2) rezorvuarin ozellikle ini Id ancak bu Ozelliklere parafel olarak uyeu Jamacak olan kurtarm opsrasyonian ile maksimum kurtarim sagianabilir. Bundan sonraki boltimde, gesitli yalelagim mo- totlanm uygulamal olarak takdim etmek amact ile, spesifik rezervuar ézelliklerini kontrol ede 1e0- lojik fenomenler, érnekleri ite birillto verilecektir Kullamlan veriler ve émokler mimhaswan kumtast rezervuarlart jlo figilidir. Buna ragmen, GENEL YAKLASIM VE FELSEFE KARBONAT REZERVUAR- LARL ICIN DE GECERLIDIR, 2 Rezervuar Ozelliideri Ozorindoki Jeolojtx Kontrot Kumtaglanndsk! permecbilitenin. Jasmen temiz- i (cleamnese) veya Kumtanelert arasindz moveut silt ve kil miktan terafmdan kontrol edildigi bilin- mektedir. Seki-2 Birlogik Devietler ve Kansda’dakl ogi kumtagi formasyonlarmdan derlenen permea. Dilite ile silt ve KIL (16 dan KOcax} yuzdeleri ara sindaki dlgdlmas fiigkiyl gOstormektedir Silt ve kil miftarmn artmasina paralal permoabilitenin aza’- mas: seklinde olan genel tigi, her bir kumtag. for masyonu icin gegerlidir. Mamefih, % 10uk silt ve kil baz kumtaslarsn- da permeabliiteyi yok edlyersa da diger bazlar: hala uyzun permeabiliteye sahtptir. O olde. ba noktada. bitin kumtaslarim igerocok bir genalleme yapmak olanaksizdir. Dolayisiyle, temlalik (clea hess} veya kil igorigindon olusan permeabilite do- simlerini estirmek amaciyla yapllacak blr calig- ma, Koken! belli tek bir kumtage birfmine tnhisar ttiriimelidir. Poriar iginde cbkelmls clmento clns! vo miktart. kuntaslanndald permeabiliteye etki eden diger Bir itolojilc karaktoristiktir- Buna rag- men. tek blr kumtagi dnites! icinde dahl, eger cl mentonun mikroskopik dleldeli dagiimt — incelen. Kasim 1984 iTare boyy Rolotit pormecdiitg ermeceateler eran: rie Su doyaunlubu, Sok 4 — Tabsialh Pennsylvanian kumtayi razervuarindan derlenen vorilor mozse, permeabiliteye olan etkisini kestirmek mim. Kun degilair Sekils'de, Rusya‘dakl (Ugersko), ince taneli Miyosen kuvars kumtaglerinda, Smimova (1950) tarafiadan gellstiriimig. Kealsit cimento fle permea- billte arasindaki iliski sergilenmektedir. Sayet Kal- sit porlar i¢inde uniform (reguler) olarak dajal- smugsa, ortalama % 1s'likt kalsit miktan permeab- Uteyi tamamon ortadan kaldiracaktr. Sayet Kalsit daghm iniform degilse (irreguler veya muayyen 1,000 1 0 20 a CI Kurtariamaz eu doyguniugu ,% por hacmi ‘Sek 5 — Permonbtite vo kurtarlamaz su doygunlugu iki 6 yeryuvart ve insan hatlar koyunce-patchy-ise), % 0'a kadar artabile- cek kalsit miktari dah{ permeabilitenin tamamen yok olmasim zorunlu kilmayacaktir. Pormesbillte Dogisimlert Konsolide voya konsolide olmamig kumlar. ooli- Uk Karvonatlar ¥.s, gibi degigik tipteki genis kap- sami. rezervuar galigmalarinda, rélatif permeabfli- to karaltoristikiorinin gonellikie dagigmedii (sabit xaléyji) diginllmektedir- Buna ragmen. tek bir re- zorvuar iginde dahl, rolatif permeabilitedoki doyisim (variation); degigik akma (flow) tablatina Cheha vior) vo dogigik kurtanm randimanmna (recovery: efficlency) sebep olacak derecede etkin olablir Sekil, ince tanali, rip laminalt ast zon, ve ort tanoll, gapraz istifli (rossstratified) alt zon- dan ibarot bir Pensilvaniyen kumtagi rezeryuarin- dun dorlenon vorileri sorgilemelstedir. Sekilde de gGrildagi gibl, her iki zonun dokusundeki (texture) uyusmazhk, ortalama permeabilite dogerlerindeki asikar farkhbgi sonuglandirmaktaéir. Bu dokusal farkihk, aynt amanda, rOlati permeabilitede Onem- U farkliga sebep olmaktadir Ust zon agkea alt zondan daha ince taneli ve daha {yi boylanmigttr (better sorted). Rolatif petrol/ su vermoabilile orant egrileri, her iki zonda_aymt petrol/su oranimn akabllecegini igaretetmekle borabor, su satirasyonlarindaki uyugmazhk % 20 civannda olabilecektir. ‘Buna bonzer durumlar, homejen zannedilen bir reervuarda fark karalsterdeki zonlartn saptanma- ‘sim onemini ortaya koymak yéninden ilgingtir. Yularida doginilen birlnet Srnek; aym bir for- masyon veya kékent bilinan bir kaya birimé iginde olugaus rezervuarlarda, silt yo Kil miktarimin_per- ‘meabiliteye nasi otk ettigint agklamaktadir. Ben- zer durum, pormeabilite fle kurtarilamiyan su sa. turasyonu (irreducible water sat. IWS) arasindalst iligkide de bulunmustur. Sekil-s'tokt \gesitll kumtaglarina dikkat edersek gu genel Mligkiyi musahede ederiz: Kurtenilamyan su saturasyonu UWS) arttikca permeabilite azal-‘malstadir. Buna ragmen. sadoce: tek bir formasyonu olusturan Kaya birimlcri dildkate alumrsa. bahsi ge- fen ski data kesin bie durum alr ve belkide he- saplama yapmak veya tabmin yaratmek oladcé! soglar ‘Verist mosiralant (Surface Outerops) Bu ornekler feolo{ik olarak bonzer _karot numunsleri dzerinde dighlen * regervuer veya, kaya dzellikleri arasindaki —iligkileri gosta mekvedirler,. Kumtast rezervuar bgaliiklerinin- de- isi ve dagilimm anlamak icin uygulanan a'ger bir yaklagm metodu. yerdista mostralarinin detayh olsrak etdddir. Hu ottidlerde. ézellikle. kumtag-min kokon!, dokusal degisimi (testural varlation). —he- terojonligl. gecmetrisi ve kontakt tshllerine onem verihir Bu wp caltgmalardan devlenen bilgiler —yordi- muyle her tarden kumtaslarima uygulanmas. mim- iin geneliejtirmeler yapmak hemen hemen olanak casi ise de. kékeni ayn olen kumtag toplululdan ein sistematiic vp folayssiyle tahraini mimktin lis Hilerin saptanmas. rahatlikle mamkundor. ‘Omogin: Hutchison vo diéerleri (5961) nin e*id- Jeri. sg deniz (shallow marino) ortammda gokelmis permeabillte degisimlerin ortaya koymustur. Sayet doyle bir kumtasi haunt sayiir mixtarda eimento maddesi thtiva otmlyorsa. maksimum permesbilite. ain minimum permeabiliteye oram, genellikle 5:1 oramnéan daha fazla olemee: Zirw ba cuirumsa, per. ‘meabilito: tagin cokelme dokusu (depositional tex- ture) tarafindan kontrol edileceltir. Buna ragmen. sayet iksel permeabilite, cinien to iiteryelinin yozuntagmas: (precipitation) ilo de isiklige ugrarsa, makeimum — permeabilite/mini ‘mum permeabilite oram, 100: 1 oranim agabilir. Roy. ie orlamnsal (environmentall ye. dakusal (textural) curumlar rezervuan, temsil eden karotlar izerinde gozloneblllr; ve dolayinyle permesbllite dogisihilk. lerine ker énceden bilingli olarck hazrlanmak ola- nag dagmus chur: ‘Seyl topeldilti (shale breaks) Rerermiarm devamhii® ve hosnojentigi ile ligilt verller_mostralar tzerinde yardtiien saha yabeme- larindan derlenmekiedir. Zetto (1905) doniz, delts. ve akarsu vadisi kOkenli kumtaglanndald sey] olusma- (ablo-2), Zeito lariat Gzellislerint Incelenmistir foqer ORES / ana “apace (birbirine yoklasan) entry zal ‘Tebio 2 — Kurtaslari iindoki soy! fakersa vadisi (channeD vo delta orijinli kumtagla- rndaki geyl bantlacmin birbirlerine yaWaghilarm. (converging) ve dizensiz dagildiklanm: (randomly alstributed). vo dolayinyl tnowien Kestislimelact. in olanak dist oldugunu bulmugtur. Denizel kékenli kumtaglarindaki goy] bantlac ‘se. genellikle paralol.clup kumtag. piriminin teva- ninéa ve tabaninda sistematlk olarak konsantro olurlar. Ayrica, 2000 ft veya daha genlg mesafele. se kadar uzanabilirler. Bu verilerden: denizel k6. Yeenll umlast rezervuarlerindaki geyl bantlanmmn yayihmint (uzunlagunu) bellrli bir givenirlile dere- esine kadar tahmin etmek Imkandtr (Tablo-8). Sega tain Seam > 250) 99% 89 > 500) 86% 83 > 1900! 52% 80 > 2,000 48% Tablo 3 — Denice kumagle ieindekd98y1 _rabantanmn vot olarak rezervuar bzellikleri, kaya Ozelltk- Jeri ve kaya kékenleri arasindalei genel iligkiler Ge- Ji-s de. ststeritmektedtr. ‘Rezervuar Ozelliklerinin bagke sebeplerin degii fakat Jeolojii etkenlerin kontrol alunda oldugunn ipinmenin ug avanta vardi; 41 — Gok kompleks rezervuer Kayélan Gabi, ka- rotlarin tetkiki ve kayanin bu son Karakterini ka- zanmasim mamkcin Klacek jeolojilt olaylarn de. geriendivilmes: jie anallz. eallebilir 2 — Karoflarin jeololik etatleri bazon hig omit ediimeyen rezervuar 6zellKlerini ortaya qikarabilir: Ormegin, suya Karp a§iri hassashk (severe water Coen ‘Gok 6 — Recerwar elie, kaye Setikled we Gunags ozervuarlo! Kien gkllerh Kasim 1984 1sensitivity). rolatit permegbilite veya yonld sk ozallikleringe degisim 3 — Sayet rezervuar gzellikleri, Keyamin Ozel- iklerinden ve kayanin kbkeninden farleh olarak dikkate shnurea, rezervusr ézelliklerinin degisimint dagikmum anlomak olansksiz hale gelir. 3 — Araxi Etidierl (Field studies) Jeoloilke rezervuar otiitlerinin ve bu etétlerden Gerlenen ilgilerin istihsal operasyonlanna olan yardimlari Gg ayn. Grek ie agiklanacakur. Birine! orek ayn! bir yap) borunca wzanan ve tki ayn for- magyondan olugan rezervyarlan — karsilagurmakta- dir. Ikincl Grneie aym ble basen icginde fe ayri pet rol suhasin: mukayese edecektir. Son ornek ise, ince kkesitlerin milereskoplk etddieri ve de Kerottan der- lenen rélatif permeubilite élgdmlerinin aplikasyon. arin sorgileyecekdtir. Grass Crock field, Wyoming, Grass Crock sahast Big Horn baseniain giney batt Kenarmda yer alte. (Sakil-7)- enass cnetx sanasi WYO. ‘ALCOVA KiREcTAS! USTU YAPI HARITAS! — sekiu-7 Sekil 7 — Gra08 Crook sahast, Wyo, opt hart Alcora Kirootags usta Bu saha basen otrafinda yeralan bir sok ya- Pisa petrol birikimlerinden birisidir. Sematile bic stratigrafik esi Sokil-a'de géstoriimektedir. Kumtag! ve goyl istiflerinden olugan Kretase ‘yagi. Frontier formasyonunun beg kumtast seviyesi prodalktiftir. Daha asaéidakt Trias yash Curls kum. tag elektrik log karakterieri yoninden Frontier xumtaslarma benzertlic géstormektedir. Curtis kum- tagndan ahnan karotlarin otidd, bu kumlarm dent- zel red-bed olduklarim vo genelliite dagalk acih capraz Isiifleams (Low angle cross-stratification) Ve organik oyuklar (burrows) tarafindan karak- terize edildilerini ortaya koymustur. Frontier kumaglan: digik agilt gapraz-istifien- mel olup Lingula ve tipi fosil izl burrow) ile Ophiomorpha igeririer. Bu karakteristikler toplu- a yoryuvant ve insan Deriniik SP Verimi zomtor Sot © — Stratigratk Kest, Grass Croak sahael, Wr. lugu sig deniz (shallow marine) ¢bkolme ortamin iguret otmektedir. Hernolindar her iki kumtag de- izel kékenli {sedo. cok fark: rezervuar tzellikleri éstermelerine sobep olur Frontier igindeki pek cok ieum ebadindald tane- lorin kékeni volkantk taslardir. Sonradan bu tane- ler altere olarak montmorilignite * déndgmdslerdir. ‘Montmoriliontt, gigen bir kil (swelling olay) cara ot. dugundan fringe bufundugu tagr suya kargi Gok has- as vapar (water sonsitive). Frontier kumtaglarin- aki montmorillonit oram ok degisiktir. mesels ‘azt kumtaslan yiksek montmorillonit oramn iger- dikerinden taze su fle temasa geldiklerinds —asirt permeabilite bozukluguna (permeability damage) ugrarlar Curtis, Frontier'den daha ince taneli ise de % 95" ten cok kuvars'tan olusmustur, Sisen hig bir Kil icarmez, dolayisiyle suya Kars. hassas degildir. Se- -p, Frontier ile Curtis'in suya hassastyet ézelli- Jerint kargilagtrmaktad. Sekil6'da gérildOga sibi tath su esasht sondaj camuru Curtis kumtaglarmdaki permeabiliteye tesir etnivorsada. Frontier kumlarimn — permeabilitesini ‘nem! olgude. dgarmektedir. ‘Teshis yardum edor Korotlarin jedlojtk etddlerl vo cuya karg hassa- slvet analizieri neticesinde bu gertlarin teshisl bir cok konularda Diytk yararlar saglar: devolopman @elme. operasyoniarnda yolmalardan korunurlar,esit/koo 100 3250 Turlutuk , ppm NaCl 16,500 Seki 9 — Curtis ve Frontier rezorwerlarinin suya. duyarliik Grilstem ve transient test neticelerini yorumlama. ya yardim eder. waterflooding icin vygun tuziu. luktaki suyun segimine isik tuter- Bu sartlanin th- ‘mal edilmest, Frontier formasyonunda donoga im- kansiz zararlara ve neticede Istihsalin kaybedilme- sine sebep olabilir. Diinois'deki Robinson ve Plymouth Sahalari Devon yaglt Heoing kumtagindan olugan Ply- mouth revervuari iki ayri yapisal yOkseltide otusan petrol nahiyelerinden istihssl yapilmaktadr (Se. xiao). Karot ottida fo Plymouth rezervuarmn digi acilt gapraz istiflenme ile karakterize edilen, yogun fosil izi (burrow) ve conodont intiva eden Iyi boy: Janis temiz Kumtagindan tbaret oldugu anlagi- misir. Rezervuarin st sin genig Hexagonoira Cedarensis kafalari thtiva eden. yogun kiregtast ile normal kontakt (conformable contact) halindedir. Rezervuardaki permeabilite yuksek olup dogl- simler fosil oyuklu-izli (burrowing) zonlan tle ala. kaldir. Rezervuarin gbkelme ortam.. iy! ¢lzgisi Ghoreline) veya Jayrya yalan (nearshore) denizel ortam olarak yorumlanmistr. Robinson sahas: Plymouth'ta oldukea genistir. Is- tunsal sadece ana yapisal yokselti (LaSalle anticline) tuerinde ve Hlinols baseninin giiney batisinda tokal!- ze olmughur oa ekil 10 — Plymouth sheet Dovoniven Gat yop haritaat Bu sahada. Pensilvaniyen yas Robinson kumia- si rezervuar kayadir. Sekili1'de g6rdldigi gibi Ro- Dinson'dakd Istihsal. yapinin bir baginden diger ‘ba. gina devamh degildir. Karot caligmalan, Robinson kumtaginm. yleeeke agi capraz istiflenme (high-angle cross-stratifica- Won), tekne sekill rival laminasyonlary (trough-siia- ped ‘ripple laminations), bol oranda karbonize olmug odun, ve diger fosll malzemelerinin yoklugu fle knraktorize edildigint géstermigtir, Tane boy ye permesbilite yukeriya dogru azalmaktadtr. ‘Log ve karot ettdler! bazt Robinson rezervuarla. rnin 50 ft kalinhginda, 1/2 mil genisligindo ve 2 mil wunluge wigan lentikler Ieunrtagt oluguklan oldugunu ortaya koymustur. Bu recervuarlardan ba- ilar: komsu hazneler ile irtibath bazlan tamamen fzole (isolated) haldedir. Fakat hops silttag vo goyl ltelojiler! tarafmdan cevrelenmistir (enclosed). Rezervuarlarin uzun oksonlerinin beliril oldugu yerlerde yon. giineye gineybatiya veya batiyadir Bu kumtaglarin ¢Bkelme ortam), akarst_Kokenli (fluviatile origin) ve altivyon vadist (alluvial vale ley) veya aldvyon duzlugt (alluvial plain)‘nde ¢0- kelm's olerak: yorumlanmaktadr. Bu iki sthamin Kargilastirilmast, (TTablo-4) sunlant ortaya cikarmisiir: bir kere olgtileri, ebatlar, (size) farkheir; sonra rezervuar dzellikler! farkhdir, gelis- lirme operasyonlarinda jeolojik verilerden 'yararlan- ‘ma derocest farkidr- Plymouth sahasimn prodiktif smmlar. yapisal- air, delayisivle bu sinirian. rezervuar kayanin koke- ini veya ézelliklerini bilmeksizin baganyla tespit, etmek mumkundir: Robinson sahasinin prodiktit simrlari iso. kumtaginin kékeni ve de cokelme orta- mindaki lokal depisimler tarafmdan sikica kontrol edi. Kumtast Olusuklart (sandstone bodies) Robinson kumtaglarmin dagihy: gayri muntazem oldugundan lokssyonlarm: tespit etmek oldulcca zor- dur. Buna ragmon, bunlardan birisi tespit edildik- fen sonra. sediman taginma yoni. (direction of sedi. ‘ment transport) ile kumtagt binyesinin uzun okso- ni ayn yonde olacagi bilindigindon. diger Jeumtag- Jari tehmin etmek olanak icine girer. Gokit 11 — Robinzon Sahai, B Morizonu!yapr asian asim 1994 °Plymouth Robinson Orijin Denizel ‘Akarsu Kapan Yopiscl+ Yapisal+ stratigratik stratigratik Devamtt ki Verimti sinirlar ji igindekt devam— Ih Petrol genies- Cozuimis goz mesi(Oil ex _iimesi(Solution pansion gos drive) Enerji Orijinal ye- rinde petrol, MM bbl 12 750 Oryinal ye rinde petro’, bbi /ac-ft Birincil kur— farimda ireti— len mikdar , bbl /ac-ft 375 310 Suenjeksiyonu ile tretilen mikdar, bbi/ac-ft. 0 230 Geride kalan (fiyasko) yerinde petro!, ‘bbl /ac- ft. 750 620 1125 160 ‘Tablo 4 — Plymouth ve Robinson sabalarinin_karslaguemas Bir kumlagindan alnan yonld karot (oriented core) terindekl cbkelme yapilarnndan (sedimentary structures) sediman tagmma yénd dlgilebilir ve wun eksen trend! tayin edilebilir. Bu ik umta st'nda gérilon cokelme yapilan. yonla horizontal per- meabllilo igerizler Ii sediman tagmme, yéniine pa. ralelair. Yonid permesbilitenin oryantasyonunun saptan. mas: ilksel ve ilert Kurtarm [recovery) operasyon- lam secimine yardim edgr Bu nedenle, jeolojik doneler Robinson sahasinin gelistirme projesine bir ‘cok yararlar sayhyacalc sekllde uygulansbllr. Her Udi sabanin barrel acre-foot birlmine daya- han Kurtanmlan (istinsalleri) — karsastiniaeinaa, (Tablo-4) yerinde petrel (original oil in place) ve Il ol Kurta (primany recovery)"larda benzerilkier gérilir. Buna ramen, tekstirel farkhliklar ve bu- na bagh olarak geligen rolatit permesbilite karalc ‘teristiklerindeki farkhiiklar sonucu kuvvetli fart ik géstoron kurtarm tarihgeleri (recovery histories! gézlenmektedir. Robinson sahamndaki birgole rozervuar su eniek- siyonu (water flood) tle bagarih bir sekllde canlan. dinlabilmisse de Plymouth sahasindaki ana su en 10 yeryuvart jeksiyon (pilot waterflood) operasyonu miisbet_bir notice vermomigtir. Su onjekslyonuna kara gérilen, bu farkl topldlerin sebebi, her id kumtaginin igar- igi rolatit permeabiliteler arasindakl farkuliga Dbaglonmisur. Yerinde petrolin {oil in place) yartsindan’ az- un kurtariim oldugu gu stralarda. her fi saha icin, Kargimzda duran problem, mitebaki kurtarm ope- rasyonlannmn gelistiriimesi veya secimidir. Herhang Doyle bir operasyonun bagari olmasi isteniyorsa. onun rezervuar Kerakterlstiklerine uyumlu olmast zorunludur. Oklahoma'daki Knox Bromide Sahast Knox Bromide sahast (Sekil-12) Oslahoma'nn en derin ana gaz kondanse sahasidir: Istihsal, 15.000 ila, 16000 ft. derinlikicki Ordovisiyen yagh Bromide (Simpson) ‘umizsindan yapimaktadir. Third Bromi- Oklahoma > Kuru huye ‘Sekil 12. — Knox Bromide sahast (Oklaboms), izopok kontur lar. Thied Bromide Uze:indod,Seki! 12 — knox Bromide rezerwerarinds basing azellisert ve kondange dred de kumunun net-kum izopak haritasi, akiimitlasyo- nun lokelize olduga entikdinal yapmin boyutlariat ve uzammim géstermektedir Second Bromide (70-120 ft. kaln) vo Third Bro- mide (280 ft. Klin) isimlt ki produktif rezervuar, ortalama 99 ft kalinhgindaki bir geyl'le birbirin- den ayrilmistir. Hemekadar porozite vo permeabi- lite dusok ise de, (Tablo-s) sha yaklagik olarak 301.000 proddktit net acre feet ve 267 billion sef, ve rinde gaz (gas in place) igermektedir. Saha tarinoesinin ik zamanlarnda, ciddi bir retrograde-condensation problem! ile kargllagilmss- fir (Kostrop, 1962). Basme azaltilmast (prossure depletion) ‘le yaptlan gaz istihsaline paralel olarak formasyon basinanin de azalmaya devam ettigh mi wthode edilmistir. P.V-T. calsmalan: old noktamn (Gow polnd-likidin gazdan Kondanse olduzu nokta- dakl basmg dogori. Second Bromide icin 6.590 psig ve Third Bromide ila $640 psig oldugunu orlaya koymustur- Sckilag'de gdsterildigi gibi miihendisllk — galg- malar aynca igaret otmistir Ki. gayet basing azal fami (pressure depletion) devam ettiriseyat dan yapllan kondanse istihsali hizia artara, uyue 118 — Bromiéo rezorwerlermde porta poll Karate: Tint gBsteren Ince kes it gor permectiites os 06 o4 02 20 Cr “0 Doygunit ‘Seki 16 — Knox Bromide ‘Blatt gaz permeablliest Bromide rezervuarnin petrogratiie etada temiz. ve iyi boylanms kumlarmn, kuvars taneleri dzerinde buyumeler (overgrowths) sellinds gorilen ikuvars ie silica gimontolanmis oldugunu géstermigtir. Ne- ‘cede meydana gelen razervuar’ kaya, cok kasell por geometrisine (extremely angular pore geometry), digi poroziteye ve dOsik permeabilitsye sahiptir (Gekal-a4). Koseli por geometrlsinin sobep olabileceii anor mal (unusual) rolatif gaz/oil permeabilite karakte- risiflderi thtimall, bu ézollifin Marathon’s aragtir- ma merkezinde detayli olgumune onculuk etmistir. Gaz akigimn —gergeklesebilmesi icin mustesna, bir gaz saiurasyonuns thtiyag oldwgu yolundalet gupholorimiz, Sekil-1s'te de goraldoga gibi doxra sakamistirs Tasin bu rolatif permeabilite karakteristikleri fle revervusrdaki akigkamin — (retrograde-condanss- ion) Karakteristikleri birlikte cle alimca gu s0- fnuca ulegmak miamkan olmustur: Basing azalomi (pressure depletion) altinda yaratalen aretim opo- eianitle —_promida Kalinitk 70-120" 280° Porozite 45% 68% Permeobilite 57 md 3.8md Topiam net alan (ec-ft) - 361,000 Orijinal yerinde gaz — 287 bilyon set ‘Tablo § — Second: ve Third Bromide kumlacimin cezorviae ‘Seale! (Knox seh, Okla homa). asim 1984 uBasing Yeniden Sealtim: basinglama Gaz kurtarim: 32 bilyon 175 bilyon {sef) ivi kurtarim) 5,3 milyon 33 milyon (bbi) Gor rezervinin " 6! yiizdesi Sohonin omnri < 10 yi 80 yila kador rin edition Szaielr ‘Tablo 6 — Knox Bromide Sahasinda iki Greri matoduyl ‘ay rasyonu ile ancak yerinde gazm % 11'1 kurtarlab!- locek ve de satan Omra 10 yildan wz olacakte, (Tablo-s). Buns ragmen, arettlerek icindekisivilari (aids) alinmig gaz ile yapilan yeniden basing ya- ratna Crepressuring) operasyonu, sahanin basincin old noktamn (dew point) tzerinde muhafaza ede- Dilir. Ekonomik oldugu anlaglan boylo bir prog: ram 10@2'de baglatimisur. Boylece, mhat kurtar- min mevcut gaz rezervinin % é1'i ile 33 mallyon bbl sv: (fluid) olacazi amit edilmektedir DEGINILEN BELGELER = ALLEN, ALL, 1965: 6A review of the origin and che Tactoristcs of recent aiivial secimertsy, cad ‘montlogy. V. § po. 88-191 = HARMS, 3.6, 1966: xStatigrephic traps in a valley ‘Wastern Nebraska.» Bull, Amer. Assoc. of Pat Ceol, October, 1966. — HARMS, And others, 1963 : eStratlleting In madsen Sands fof the Reg River, Lousiana» Jour, Geol, V. 71, pp. 886-80, — HEWIT, T.CH., 1983: Anelvteal techalaues for resonnising Water Sensitive reeroir rockse, Jour, Pet = HEWIT, 7. GH. and MONGAN, JT. 1985: ete Fry in shu combustion tastreservoir characteristics, Jour Pot. Technology V. 17, pp, 337-42, = HOYT, JM. and WEIMER, AS. 1985: eThe orgin and significance of Ophlomorshs (Halemenites) ta 80 Westar Intern. 19 th Field. Conferane, Wyoming Goolagical Astec. Guido-Book, po, 203.8 — HUTCHISON, CA. ct al, 1961 Cstlon ang prediction ot ritins effacing productlan operations, Jour, Pet. ‘Teshnalogy. V. 13, pp. 223-20, = KASTROP, Jie, 1962: eDeer tip, Pet Enginaer, No. 7 ¥, 34, pp 88-5 sdontestion, Classth resorvair non unifor ys fields recovery t2 mu! = SMIRNOVA. Nv, 1989: #7¥pe5 of matrix and thelr tat. lusnce on the permeability of srenacoous rocks {Go0l. Nf! 1 Gaze, V. 3, pp, 33-9 (Translated from Russian by Associates Technical Servis rc. 4-292). —WIHITE, EL, et al, 1960: eSuscentiblly of petrol orvoir sands to water damage, Powder Ric ver Basin. Wyomiegs Preprint 1514-6, 35 th Annual Mesting, S.P-£., Denver, colo — ZEIT, George A. 1968: eitarbadding of shale breaks and reservelr hoterogenitioss, Jour. Pot. Tachnalagy, ¥. 17, pp. 1213-18, Halkalar ve Buz : Gezgin-2 Satiirn’de isa A. Rosshacher Geviren: Remzi INAL, M'T.A. Genel Midiriuga Jeo lojt Eyidleri Datresi, ankara Gozgin2 uzay araci (Voyager2), 25 Agustos iger'de Satimn ve onun bir las uydu ve halkala- nna o gine kadarki en yakin ugugu gerceklestir~ migtir. Daha Once. Kasim 1980'do Gezmin-l ayn uzoy Délgesinden gepmis olmasma kargin. Gezgin-2 hal- alt gezegono 28000 km: daba yaklagms ve yery- wine gonderdigi gOrintilerde % 50 daha iyl somug olde edilmistir- ABD. Ingiitere, Fransa ve Federal ‘Almanya'daki Universite, arastirma —laboratuvarlan ye halcimetlori temsil eden bilim adamlan. NASA dima Gergin Projesinin yardjsldigd AB.D’nin Ka- ifforniya kentindold Pasadena JP let Propulsion) laboratuvarlaninda by vroje igin bir araya gelinis lerdi. Geogin-t kargilagmasimin —sonuglart. sistemin 2 yeryuvant ve insan alka olugumu ve devinimi, atmoaferik aktivites! ve ‘uydularna iliskin birgok soruyu ortaya qikardiiin- dan Gozgin-2 ugugu sistemin baz) kisnlannin daba uyrini izlenmesini saglayscak sokilde, genig kap- sami olarak yenidea programlanmigti. 4g igo halkalae Gergin2 projesinin ana igi noktasi gezegenta alka sistemiydi. Bilim adamian Gezgin-1 ugugun- dan nce halkalarn on fazla 5 yada 6 kugaga bé- jandggine inamyorlardi. Gezgin-t'in gdrantileri Sattriin etrafmda d6nen 1000 kadar halka olabl- Eplsods dergsinin 1901 yil: 3 na.ly soyteinn 9-42 noi sayta lorindaki eRings and tea: Vovagor 2 at Satur» ad: makale- den tarkectotriigt