Ίερομά ρτυς

ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ
άρχιεπίσκοπος Πέρμ
(1870-1918)

Εμπνευσμένες ομολογιακές
καί έπίκαιρες διδαχές
του ασυμβιβάστου Ιεράρχου,
δανεισμένες άπό τήν ένδιαφέρουσα
έκδοση της Ί. Μονής Παρακλήτου ’Αττικής

Προσφορά στόν δοκιμαζόμενο λαό

άπό τίς εκδόσεις «ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΥΨΕΛΗ»
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012
 Λ
Η γουμένου Δαμασκηνού (Όρλόφσκι)

'Ιερομάρτυς
ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ
αρχιεπίσκοπος ΪΙέρμ
( 1870- 1918)

ΕΝΑΣ
ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΟΣ
ΙΕΡΑΡΧΗΣ

Διασκευή από τά ρωσικά

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ

ΩΡΩΙΊΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 2011
--------------------- ---------------------------------------- ----- )
Πρόκειται γιά ένα μεγαλειώδες μαρτυρολογίο Ιδιαίτε­
ρα ένισχυτικό γιά τίς πονηρές μας ημέρες.
Μέ την άδεια καί ευλογία τής έκδότριας Ίεράς Μονής
αναδημοσιεύεται εδώ ενα μέρος, αποσπασματικά, πρός ώ-
φέλεια περισσοτέρων.
Ό άγιος Ά νδρόνικος στην Πέρμ.
 Βασικά βιογραφικά στοιχεία
τον Ιερομάρτυρας ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ
Ό άγιος ιερομάρτυς Ανδρόνικος γεννήθηκε τήν
1η Αύγουστου τοΰ 1870 στό χωριό Ποβόντνεβο τής ε­
παρχίας Γιαροσλάβ, στήν κεντρική Ρωσία. Στό άγιο
Βάπησμα έλαβε τό δνομα Βλαδίμηρος.
Στήν ηλικία δέκα χρόνων γράφτηκε σέ Εκκλησια­
στικό Σχολείο καί μετά τήν αποφοίτησή του, τό 1885
στό Εκκλησιαστικό Σεμινάριο τοΰ Γ ιαροσλάβ.
Τό 1891, ως αριστούχος άπόφοιτος τοϋ Σεμινα­
ρίου, εγινε δεκτός στή Θεολογική Ακαδημία τής Μό­
σχας. Τά χρόνια εκείνα ό νεαρός φοιτητής συναντή-
θηκε με τόν άγιο Ιωάννη τής Κρονστάνδης καί ζήτη­
σε τίς φωτισμένες συμβουλές του.
Τήν 1η Αύγούστου τοΰ 1893 στόν ναό τής Α καδη­
μίας τελέστηκε ή μοναχική του κουρά. Στίς 6 Αύγού­
στου τοΰ 1893 ό μοναχός ’Ανδρόνικος χειροτονήθηκε
διάκονος, καί στίς 22 Ιουλίου τοΰ 1895 χειροτονήθη-
κε πρεσβύτερος.
Στίς 3 Σεπτεμβρίου τοΰ 1897 διορίζεται άπό τήν
Ιερά Σύνοδο στήν ορθόδοξη Ιεραποστολή τής ’Ιαπω­
νίας.
Τόν Μάρτιο τοΰ 1899 ελαβε τό όφφίκιο τοΰ αρχι­
μανδρίτη.
Στίς 23 ’Οκτωβρίου τοΰ 1906 ό π. ’Ανδρόνικος
διορίστηκε βοηθός τοΰ έπισκόπου Νικολάου στήν ’Ια­
πωνία.
Λόγο) τής εΰθραστης ύγείας του άρρώστησε βα­
4

ριά καί στις 7 Ιουλίου τοΰ 1907 ή Σύνοδος αποφάσι­

σε τήν ανάκλησή του άπό τήν Ιαπωνία.
Στίς 26 ’Οκτωβρίου του 1907 ή Ιερά Σύνοδος άνέ-
θεσε στόν έπίσκοπο ’Ανδρόνικο τήν προσωρινή δια-
ποίμανση τής έπαρχίας Χόλμ, καί στίς 15 Μαρτίου
τοΰ 1908 διορίστηκε βοηθός τοΰ αρχιεπισκόπου Νό-
βγκοροντ.
Στίς 8 Μαρτίου τοΰ 1913 άνέλαβε τήν διαποίμαν-
ση των έπαρχιών Όμσκ καί Παβλοντάρσκ τής Δυτι­
κής Σιβηρίας.
Τόν Αΰγουστο τοΰ 1914 ή Ιερά Σύνοδος άπεφά-
σισε νά τόν μεταθέσει γιά άλλη φορά στήν έκκλησια-
στική επαρχία Πέρμ στή Βόρεια Ρωσία.
Στίς 6 Ιουνίου τοΰ 1918 όργανα τοΰ άθεϊστικοΰ
καθεστώτος, άφοΰ τόν σκέπαζαν ζωντανό με χώμα
στόν τάφο, πυροβόλησαν μερικές φορές τόν γενναίο
άθλητή τής πίστεως άρχιεπίσκοπο Ανδρόνικο καί σε
λίγο τό μαρτυρικό του λείψανο ήταν θαμένο στή γη.
"Αγιε τοΰ Θεοϋ ιερομάρτυρα Ανδρόνικε, πρέ­
σβευε ύπέρ ημών.
***
Στή συνέχεια άπό τό εξαίρετο βιβλίο' ΕΝΑΣ ΑΣΥΜ­
ΒΙΒΑΣΤΟΣ ΙΕΡΑΡΧΗΣ Ίερομάρτυς ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ άρ-
χιεπίσκοπος Πέρμ (1870-1918), έκδόσεως Ίεράς Μονής
Παρακλήτου Ώρωποϋ 2011, μεταφέρουμε, γιά 'ψυχική ενί­
σχυση καί ώφέλεια περισσοτέρων συνανθρώπων μας, έμ-
πνευσμένες καί έπίκαιρες διδασκαλίες τον πρός δόξα Χρί­
στου, άλλά καί άφυπνισή μας άπό τόν βαρύ ΰπνο τής ά-
μαρτίας, πριν είναι πολύ αργά.
Πληροφορίες γιά τήν αποστολή τον
στό τηλ.: 2310212659.
 Πρόλογος

Σ’ δλους τούς χριστιανικούς αιώνες καί σ’ όλους

τούς τόπους, όπου κηρύχθηκε τό Εύαγγέλιο, τό θείο
δένδρο τής πίστεως ποτίστηκε, άναπτύχθηκε καί κάρ-
πισε «εις ζωήν αιώνιον» (Ίω. 4:36) μέ μαρτυρικό αί­
μα. Στόν εικοστό αιώνα, πάντως, ή Εκκλησία τής
Ρωσίας άξιώθηκε νά άναδείξει τούς περισσότερους
μάρτυρες. Ό έβδομηντάχρονος διωγμός της (1917-
1987) από τό άθεο μπολσεβίκικο καθεστώς δέν ύστέ-
ρησε σέ σκληρότητα τών διωγμών τής άρχαίας Ε κ ­
κλησίας άπό τούς είδωλολάτρες Ρωμαίους αύτοκρά-
τορες. Ναοί καί μοναστήρια σφραγίστηκαν ή κατεδα­
φίστηκαν. Εκκλησιαστικές περιουσίες δημεύτηκαν.
Θεολογικές καί ιερατικές σχολές κλείστηκαν. Ε κ α ­
τομμύρια πιστοί -κληρικοί, μοναχοί καί λαϊκοί-
γνώρισαν τίς φυλακές, τήν έξορία, τά στρατόπεδα
συγκεντρώσεως, τούς πιό φρικτούς βασανισμούς. Ε ­
κατοντάδες χιλιάδες νέοι μάρτυρες καί ομολογητές
τής πίστεως θάφτηκαν στή ρωσική γή σάν τούς σπό­
ρους τοΰ σααριοΰ γιά ν’ άναστήσουν καί πάλι τήν
'Αγία Ρωσία, πού είχε πεθάνει πολύ πρίν άπό τήν ’Ο­
κτωβριανή Επανάσταση τοΰ 1917. Γιατί πρέπει νά έ-
πισημανθεΐ πώς ή έπιβολή τοΰ άθέου κομμουνιστικού
καθεστώτος δέν ήταν παρά τό φυσικό επακόλουθο
καί ή θλιβερή κατάληξη τής σταδιακής πνευματικής
άλλοτριώσεως τοΰ ορθόδοξου ρωσικού λαοΰ, ή ο­
ποία είχε άρχίσει άπό τήν έποχή τοΰ τσάρου Πέτρου
6

Α' τοΰ Μεγάλου (1672-1725), φανατικού θαυμαστή

τοΰ δυτικοευρωπαϊκού τεχνικού πολιτισμού, καί ειχε
κορυφωθεΐ στά τέλη τοΰ 19ου αιώνα. Τότε μετακενώ-
θηκαν άπό τή Δύση ποικίλα θρησκευτικοφιλοσοφικά
καί κοινώνικοπολίτικά ρεύματα, όπως ό μασονικός
μυσηκισμός, ό προτεσταντικός ορθολογισμός, ό επα­
ναστατικός σοσιαλισμός, ό υλισμός, ό μηδενισμός, ό
άναρχισμός καί, ό κοινός παρονομαστής των περισ­
σοτέρων, ό άθεϊσμός. Τά ρεύματα αύτά εξαπλώθηκαν
μέ εύκολία σ’ όλα τά κοινωνικά στρώματα λόγω τής
γενικής διαφθοράς, διαφθοράς πού, δυστυχώς, είχε
εισχωρήσει καί στόν χώρο τής Εκκλησίας.
Χαρακτηριστικά καί άποκαλυπτικά είναι όσα ά-
νέφερε ό γνωστός ομολογητής ιερομόναχος Α ρσέ­
νιος (1894-1975), μιλώντας κάποτε σέ συγκρατουμέ-
νους του σ’ ένα σταλινικό Στρατόπεδο Είδικοΰ Καθε­
στώτος: <r... Ό κομμουνισμός γκρέμισε εκκλησίες, φυ­
λάκισε πιστούς, πολέμησε τήν Εκκλησία. Ναί, έτσι
είναι. "Ας έξετάσουμε, όμως, τά πράγματα συνολικό­
τερα καί βαθύτερα. Ά ς ανατρέξουμε σέ όσα προηγή-
θηκαν. Π ολύ πρω τύτερα ό λαός μας είχε χάσει τήν
πίστη του, εΐχε περιφρονήσει τήν παράδοσή του, εΐχε
λησμονήσει τήν ιστορία του, είχε άρνηθεΐ τά ιερά κα ί
τά όσιά του. Ποιός φταίει γι ’ αυτό; Ή τωρινή εξου­
σία; Έμεις φταίμε! Κ α ί τώρα θερίζουμε ό,τι σπείρα­
με... :Ά ς θυμηθούμε τ ί παράδειγμα έδιναν στόν λαό
οι διανοούμενοι, οι εύγενεΐς, οί έμποροι, οι δημόσιοι
υπάλληλοι καί, προπαντός, τ ί παράδειγμα δίναμε ε­
μείς, οί κληρικοί. ’Ή μασταν οί χειρότεροι ά π ’ όλους!
Γ ι’ αυτό καί των παπάδω ν τά παιδιά, βλέποντας μέ­
σα στίς οίκογένειές τους τήν όνιηθικότητα καί τή φι­
 7

λοχρηματία, γίνονταν οί πιό φανατικοί άθεοι, οί πιό

μαχητικοί επαναστάτες. Π ολύ πριν άπό τήν επανά­
σταση τον 1917 ό κλήρος είχε χάσει κάθε δυνατότητα
καθοδηγήσεως τον λαοϋ. Είχε γίνει -αλίμονο! - μιά
κάστα έπαγγελματιών, δπον βασίλευαν ή άπιστία καί
ή διαφθορά. Ά π ό τό πλήθος των μοναστηριών τής
πατρίδας μας, μόνο πέντε-εξι ήταν φωτεινοί φάροι
τον χριστιανισμού κα ί τού πνεύματος: τό Βαλαάμ, ή
Ό πτινα μέ τούς μεγάλους στάρτσι, τό Ντιβέγεβο, τό
Σάρωφ καί ίσως ενα-δύο άκόμα. Στά υπόλοιπα όχι
μόνο τήν πίστη κα ί τήν αρετή δεν σνναντοϋσε κα­
νείς, άλλά καί σκανδαλιζόταν άπό τό κοσμικό φρό­
νημα καί τήν άνόητη έπιδεικτικότητα. Τί μπορούσε
νά πάρει ό λαός άπό τέτοιονς ρασοφόρους, άπό τέ­
τοιους δήθεν έκπροσώπονς τού Θεού; Έμεΐς τόν
σπρώξαμε στήν επανάσταση, για τί δέν τού δώσαμε
τό καλό παράδειγμα. Δέν τού έμπνεύσαμε τήν πίστη,
τήν άγάπη, τήν υπομονή, τήν ταπείνωση... Γ ι’ αυτό
μάς έγκατέλειψε τόσο εύκολα ό λαός. Γι ’ αύτό άρνή-
θηκε μα ζί μ ’ εμάς καί τόν Θεό. Γι ’ αύτό γκρέμισε τις
εκκλησίες. Δέν μπορώ, λοιπόν, νά κατηγορήσω τήν ε­
ξουσία, τό σημερινό καθεστώς. Γ ια τί οί σπόροι τής
αθεΐας έπεσαν τότε στό έδαφος πού έμεΐς οί ίδιοι εί­
χαμε προετοιμάσει μ έ τά λάθη μας καί τόν ξεπεσμό
μας. Α ντή ήταν ή αιτία κα ί ή άρχή τοΰ κακού. Ό λα
όσα άκολούθησαν, άκόμα κα ί τούτο τό στρατόπεδο
κα ί τό μαρτύριό μας κα ί οί άδικες θνσίες τόσων άθώ-
ων άνθρώπων, δέν είναι παρά οί άναπόφενκτες σννέ-
πειες...» (π. Αρσένιος, τ. 1, Ιερά Μονή Παρακλήτου,
Ώρωπός ’Αττικής 20ΙΟ20, σελ. 130-132)....
Διαπιστώνοντας πώς καί ή δική μας πατρίδα βρί­
σκεται σέ μιά κρίσιμη ιστορική καμπή, σέ μιάν εποχή
πού παρουσιάζει εκπληκτική καί ανησυχητική ομοιό­
τητα μ’ εκείνην τής προεπαναστατικής Ρωσίας, θεω­
ρήσαμε καλό νά μεταφράσουμε καί νά προσφέρουμε
στόν ιερό κλήρο καί τόν πιστό λαό μας τόν συνοπτι­
κό βίο, τό μαρτύριο καί άποσπάσματα κειμένων τού
νέου ιερομάρτυρας ’Ανδρονίκου...
***

Ό σα άναφέρονται στίς σελίδες πού άκολουθούν,

άς άποτελέσουν αφορμές προβληματισμού γιά όλους
μας καί κυρίως γιά τούς ποιμένες. ’Άς μάς παρακινή­
σουν σέ μετάνοια, προσευχή καί έργασία πνευματι­
κή. ’Άς μάς έμπνεύσουν ένθεο ζήλο γιά τόν έπαν-
ευαγγελισμό των άδελφών μας εκείνων, πού έχουν α­
ποξενωθεί άπό τή σωτήρια ορθόδοξη παράδοσή μας
καί έχουν παραδοθεΐ στήν ψυχόλεθρη έκκοσμίκευση.
Ά ς μάς διδάξουν πώς πρέπει νά κάνουμε ό,τι μπο­
ρούμε, με τή βοήθεια τοΰ Θεοΰ, γιά τήν άποτροπή
μιάς συμφοράς όμοιας μ’ έκείνην πού γνώρισαν οι ό-
μόπιστοι άδελφοί μας τοΰ Βορρά. Ά ς μάς συνετί­
σουν, τέλος, ώστε νά ζοΰμε καί νά ενεργούμε «μή ώς
άσοφοι, άλλ ’ ώς σοφοί, εξαγοραζόμενοι τόν καιρόν,
δτι α ί ήμέρα ι πονηρά ί είσι» (Έφ. 5:15-16).

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ

 Εμπνευσμένες ποιμαντικές διδαχές

«Τά σημάδια τής άσέβειας», σημείωνε, «είναι φα­

νερά στή ζωή τοΰ λαού μας. Ό λοι βλέπουμε μ έ θλίψη
τά μεθύσια, τούς ξυλοδαρμούς μέχρι θανάτου, τήν
κραιπάλη κα ί τήν ακολασία, ιδιαίτερα των νέων, τήν
κατάπτωση των οικογενειακών ηθών, προπάντων τήν
άνυποταξία τών παιδιών στούς γονείς, τό εξεζητημέ­
νο ή καί έξαλλο ντύσιμο, τήν αισχρή καί αντικοινω­
νική συμπεριφορά, τή σκληρότητα καί τήν έκδικητι-
κότητα, τό ψεύδος καί τήν απάτη. Ό λα αυτά δεί­
χνουν τήν απομάκρυνσή μα ς άπό τόν Θεό. Τά παιδιά
καί οί νέοι μεγαλώνουν χωρίς κανέναν έλπιδοφόρο
καί αυστηρό κανόνα διαγωγής. Στά πρόσωπά τους
είναι ζωγραφισμένη ή σκληρότητα. Τί θά γίνει, λοι­
πόν, άργότερα, όταν ή σκληρότητα τής ’ίδιας τής ζω­
ής, τής άνελέητης ζωής, θά βάλει πάνω τους καί τή
δική της σφραγίδα, καθώς αυτοί θά κυνηγούν τις υ­
λικές ή μάλλον τις κτηνώδεις άπολαύσεις; Γ ια τί τό
ξέφρενο κυνηγητό τών άπολαύσεων άποτελεΐ τό χ α ­
ρακτηριστικό ίδεοληπτικό γνώρισμα τών σημερινών
ανθρώπων, πού έχουν άπαρνηθεΐ τις υψηλές, τις
πνευματικές άξιες... Ό λα αυτά είναι περισσότερο α­
πό θλιβερά, είναι απογοητευτικά καί δυσοίωνα. Α ­
γωνιώ γιά τό μέλλον τού λαού μας...».
10

«Κανείς», εγραφε, «ας μην ακούει τούς λαοπλά­

νους, πού υποστηρίζουν ότι γιά τόν χριστιανό είναι
εντελώς άδιάφορο τό πολιτικό σύστημα. Ό χι! Έμεΐς
οί χριστιανοί, όπως όλοι οί άνθρωποι, ζοϋμε σ ’ αυ­
τόν τόν κόσμο, άπό τόν όποιο δέν μπορούμε νά φύ­
γουμε παρά μόνο όταν τό θελήσει ό Π λάστης μας.
Δέν πρέπει, λοιπόν, ν ’ αδιαφορούμε γιά τήν πολιτική
κατάσταση, καθώς ένα καθεστώς ή ένα πολίτευμα ή
μιά κρατική εξουσία μπορεΐ είτε νά διευκολύνει τό
έ'ργο τής σωτηρίας μας είτε νά τό δυσχεραίνει είτε ά­
κόμα καί νά τό εμποδίζει μέ θανάσιμους διωγμούς...
’Έτσι, έχουμε τήν υποχρέωση νά εξετάσουμε τό
παλαιό πολιτικό σύστημα, πού υπάρχει ώς τώρα, καί
τό νέο, πού μάς προτείνουν, γιά νά διαπιστώσουμε
ποιό από τά δύο συμβάλλει περισσότερο στήν επίτευ­
ξη τοΰ προορισμού τής ζωής μας. Κάτω α π ’ αύτό τό
πρίσμα πρέπει νά εξετάζει ό χριστιανός όλα τά έγκό-
σμια πράγματα, ένα άπό τά όποια είναι καί τό πολι­
τικό σύστημα...
»Σ ’ όλους είναι γνωστό, τόσο άπό άλλες χώρες
παλαιότερα όσο καί άπό τή δική μας τώρα, τί γίνεται
κατά τις περιόδους των εκλογών: Θυσιάζονται τά
πάντα -ή πίστη, ή πατρίδα, ή οικογένεια- στόν βω­
μό τής νίκης ένός κόμματος, όποιουδήποτε κόμματος.
Τρία μόνο χρόνια έχουν περάσει άπό τις συνταγματι­
κές μεταρρυθμίσεις, καί ή χώρα μας έχει γίνει αγνώ­
ριστη ' όχι, βέβαια, καλύτερη, αλλά χειρότερη. Ή π ί­
στη αδυνάτισε καί τά ήθη κατέπεσαν. Ή άθεΐα, ή ά-
προκάλυπτη διαφθορά, οί λεηλασίες καί οί ληστείες
δέν άποτελοϋν πιά σπάνια φαινόμενα. Ή προεκλογι­
 11

κή κομματική προπαγάνδα καταντά πλήρης παραφο­

ρά, στήν οποία παραδίνονται ολοκληρωτικά οί άν­
θρωποι, ξεχνώντας όλα τά άλλα. Κ α ί μετά τίς εκλο­
γές, όποιο κόμμα καταλάβει τήν εξουσία μ έ μιά ευ­
καιριακή πλειοψηφία, αυτό κυβερνά άνεξέλεγκτα τό
κράτος καί διοικεί όλους τούς πολίτες του, διακη­
ρύσσοντας ότι εΐναι ό μοναδικός εκφραστής τής θε-
λήσεως τοΰ λαοΰ. Α λλά ποιός μπορεΐ νά τό πιστέ­
ψει;... Μήπως υπήρχε καί υπάρχει πραγματικό ενδια­
φέρον γιά τόν λαό καί τήν πατρίδα, όταν όλα συνδέ­
ονταν καί συνδέονται μέ τήν πάλη καί τή νίκη τοΰ
κόμματος;
»Κ αί ή ορθόδοξη πίστη περιφρονεϊται σέ τέτοιο
βαθμό, πού άκόμα καί στήν “Επιτροπή 'Ομολογίας
τής Π ίστεως” έξελέγησαν όχι μόνο χλια ρο ί ή καί ά­
πιστοι Ρώσοι, αλλά κα ί Εβραίοι καί ρωμαιοκαθολι­
κοί Πολωνοί κα ί μουσουλμάνοι. Κ ι αυτό σέ μιά χώ ­
ρα πού ό πληθυσμός της στή συντριπτική του πλειο­
ψηφία εΐναι ρωσικός, ορθόδοξος καί πιστός! Μ ιά μι­
κρή όμάδα, λοιπόν, τολμά νά παρουσιάζει τόν εαυτό
της σάν λαό κα ί τά παραληρήματά της σάν φωνή τοΰ
λαοΰ! Μ ά αυτό εΐναι ξεκάθαρος έμπαιγμός τοΰ συν­
τάγματος, στό όποιο, όπως φαίνεται, οϋτε οί ίδιοι π ι­
στεύουν.......
***

«...Τό ρεΰμα τοΰ φιλελευθερισμού θά κατακτήσει

τό σχολείο, οπότε κα ί οί άντιχριστιανικοί του στόχοι
θά εΐναι εξασφαλισμένοι. Ν ά για τί οί οπαδοί τοΰ φι­
λελευθερισμού δείχνουν τόση εϋνοια πρός κάθε αίρε­
ση τοΰ Χριστιανισμού καί πρός τίς άλλες θρησκείες.
12

Κ α ί οί αιρετικοί δέν κοιμούνται' πλησιάζουν τώρα

καί τά μικρά παιδιά.
»Πρόσφατα κάποια σέκτα οργάνωσε στή Μ όσχα
μιά έκδήλωση γιά τά παιδιά, μ έ σκοπό νά τά μάθει
πώς νά φερθούν στόν διάβολο, αν εμφανιστεί μπρο­
στά τους! Κ α ί τί τά συμβούλεψαν; Ν ά τού φερθούν
μ έ καλοσύνη κα ί ευγένεια, όπως έκανε τάχα κα ί ό
Χριστός, όταν ήταν στή γη ώς άνθρωπος!...
»Κ αί όταν, βέβαια, τά παιδιά μεγαλώσουν καί
μπούν στό πανεπιστήμιο, ό Μιλιούκωφ καί ό Κ. θά
τά διδάξουν πώς ή επιστήμη έχει άποδείξει τήν κα­
ταγωγή τοΰ άνθρώπου άπό τόν πίθηκο! ’Έτσι, θά τά
κάνουν πραγματικά θηρία, όχι πάντως όμοια μ έ τόν
πίθηκο. Γ ια τί ενώ αυτός είναι ζώο ταπεινό καί υπά­
κουο, οί άνθρωποι-θηρία θά είναι υπερήφανοι, θρα­
σείς κα ί άσπλαχνοι.
»Κ αί αυτά είναι μόνο τά άνθη' όταν δέσουν οί
καρποί, τότε θά γνωρίσετε μιά ελευθερία τέτοιας λο-
γής, πού θά θρηνήσετε άπελπισμένα, θά θρηνήσετε
πιό πικρά ά π ’ όσο οί πρόγονοί μας π ριν άπό πεντα­
κόσια χρόνια, κατά τήν επιδρομή των Τατάρων. Νά,
λοιπόν, τί κρύβεται πίσω άπό τή λεγάμενη “απελευ­
θέρωση ή συνωμοσία εναντίον τού Χριστού, όχι ή
βελτίωση τής ζωής τού άνθρώπου, ή όποια θά έπιτευ-
χθ εΐ τάχα μ ’ ένα νέο πολιτικό σύστημα. Γ ι’ αύτό π ρέ­
πει νά διαφυλάξουμε προσεκτικά έκεΐνο πού μά ς έ-
ξασφαλίζει τήν άγια κληρονομιά τής χριστιανικής
πίστεως, έμμένοντας σ ’ αύτό θαρρετά καί σταθερά.
’Ά ς άποφεύγουμε σάν θανάσιμο φαρμάκι δλα όσα
μάς προτείνονται ά ντί γιά τόν γνωστό καί αγαπημέ­
νο μας παραδοσιακό τρόπο ζωής...».
 13

***

Στό χωριό Στανοβόι τοΰ Πετροπαβλόφσκ, άφοΰ

συζήτησε γιά πολλή ώρα μέ τά παιδιά τοΰ σχολείου,
στράφηκε στους ένηλίκους καί είπε:
«Γιά νά ζεΐ κανείς θεάρεστα, πρέπει νά γνωρίζει
τό θέλημα τοΰ Θεοΰ, τόν νόμο τον Χριστοΰ, τή διδα­
σκαλία Του, τήν οποία μπορεϊ νά μάθει άπό τό άγιο
Ευαγγέλιο. Γι ’ αυτό πρέπει δλοι νά έχουν τό Ε υαγγέ­
λιο, νά τό μελετούν καί νά θυμοΰνται δτι περιέχει τά
λόγια τοΰ Κ υρίου μας Ίησοϋ.
»Τίς Κυριακές καί τίς γιορτές δέν εΐναι καλό νά
καθόμαστε στά σπίτια μας κα ί νά καταγινόμαστε
στίς συνηθισμένες άσχολίες κα ί μέριμνες. Τίς μέρες
αυτές πρέπει νά τίς προσφέρουμε στόν Θεό γιά τή
σωτηρία τής ψυχής μας κα ί νά πηγαίνουμε στήν εκ­
κλησία γιά κοινή προσευχή.
»Νά ζεΐτε μ έ ευσέβεια, όπως οί άγιοι. Γι ’ αυτό νά
διαβάζετε τά συναξάρια κα ί άλλα καλά βιβλία, άπό
τά όποια θά μάθετε τήν πολιτεία κα ί τή διαγωγή τών
άγιων. Στή χριστιανική άρχαιότητα τά πνευματικά
βιβλία, ώς χειρόγραφα, ήταν πολύ άκριβά. Ωστόσο
οί π ισ το ί καί τά αγόραζαν κα ί τά άντέγραφαν καί τά
διάβαζαν μ έ μεγάλη προθυμία. Τώρα τά πνευματικά
βιβλία είναι έντυπα καί φτηνά, άλλά ή προθυμία τών
χριστιανώ ν γιά τήν άγορά κ α ί τή μελέτη τους εΐναι
μικρή. 'Όσοι είστε γονείς, κα ί οί ίδιοι νά μελετάτε
κ α ί τά παιδιά σας νά προτρέπετε νά κάνουν τό ίδιο...
* * *
14

Στό χωριό των Κοζάκων Πρεσνογκόρσκ είπε:

«Δέν βλεπόμαστε συχνά. Κ α ί όμως, σήμερα πολύ
λίγοι έχετε έρθει στήν εκκλησία. Α ύτό δείχνει ότι οί
περισσότεροι είστε πνευματικά ράθυμοι καί αμελείς.
Κ ι αν είστε τέτοιοι, πού θά δοϋν τά παιδιά σας τό
καλό παράδειγμα; Προσέξτε, για τί αυτά θ ’ άκολου-
θήσουν άκόμα χειρότερο δρόμο καί θά κλείσουν τόν
ναό.
»Τόν σταυρό τού Χ ριστού τόν φοράτε, άλλά τις
εντολές τού Χ ριστού δέν τίς τηρείτε. Ζώντας έτσι,
μοιάζετε μ ’ εκείνον τόν Κοζάκο πού φόρεσε όλα τά
πολεμικά του παράσημα, αλλά, μόλις επιτέθηκε ό εχ­
θρός, δείλιασε καί τό ’βαλε στά πόδια.
» ’Ονομάζεστε χριστιανοί, αλλά άμαρτάνετε σάν
άπιστοι. Κ α ί δέν κάνετε τίποτε γιά νά λυτρωθείτε ά­
πό τά άμαρτήματά σας. Δέν μετανοείτε. Δέν ζεΐτε μέ
ευσέβεια, οϋτε καί στά παιδιά σας διδάσκετε τήν ευ­
σέβεια. Οί καλές μητέρες τού παλιού καιρού, μόλις
τά παιδάκια τους άρχιζαν νά καταλαβαίνουν καί νά
μιλούν, φύτευαν στίς καρδιές τους τήν άγιότητα, εξι­
στορώντας τους τά κατορθώματα καί τίς αρετές των
άγιων. Δυστυχώς, αύτό δέν τό κάνουν οί σημερινές
μητέρες...
» ’Ά κουσα ότι δέν θέλετε νά έγκαταστήσετε στόν
ναό σύστημα θερμάνσεως. Ά ν αύτό άληθεύει, νά ξέ­
ρετε ότι ό ναός σας θά κλείσει, καί ό Κ ύριος θά σάς
τιμωρήσει... Μναλογιστεϊτε πώ ς ή ζωή μας άρχιζει ά­
πό τόν ναό, μ έ τή Βάπτισή μας, καί τελειώνει στόν
ναό, μ έ τήν τέλεση τής κηδείας μας...».
* * *
 15

Σ’ εναν αρχιερατικό έπίτροπο, πού πρότεινε άλ-

λαγή τού καθεστώτος μισθοδοσίας τοΰ κλήρου, εγρα-
φε:
«Μή στηρίζετε πολλές έλπίδες στήν κρατική μ ι­
σθοδοσία. Πρώτα ά π ’ όλα, στόν ταπεινό ορθόδοξο
κλήρο μας δέν θά δώσει πο τέ τό ρωσικό κράτος τόν
γενναίο μισθό πού δίνει στους Γερμανούς πάστορες
καί στούς Πολωνούς φραγκοπαπάδες. "Επειτα, κι
αυτός άκόμα ό άνεπαρκής μισθός σας μπορεΐ νά γί­
νει θανάσιμη θηλιά στά χέρια τραπεζιτών καί πιστω­
τών. "Αν, πάλι, ό μισθός αυτός αυξηθεί, ό λαός θά
πάψει νά προσφέρει χρήματα στήν Εκκλησία. ’Έτσι
αυτή, σέ περίπτωση χωρισμού της άπό τό Κράτος,
θά στερηθεί καί τή μισθοδοσία τών κληρικών της ά­
πό τό Δημόσιο καί τίς προσφορές τοΰ λαοϋ».
***

«Σήμερα εΐναι γενική κα ί ολοφάνερη στόν λαό

μας κα ί στήν κοινωνία μα ς ή άμβλυνση τής ηθικής
συνειδήσεως, ή οποία, πάντως, δέν παρουσιάστηκε
οϋτε ξαφνικά ούτε τυχαία. Τήν απεργάζονται, εδώ
καί πολύν καιρό, μ έ τρόπο μεθοδικό σκοτεινά κέν­
τρα, πού στοχεύουν στήν άπαξ ίωση τής χριστιανικής
πίστεως κα ί ήθικής. Κορυφώθηκε, βέβαια, καί θριάμ­
βευσε τώρα, στά χρόνια τής λεγάμενης “άπελευθε-
ρώσεως”. Τώρα, ελευθερία θεωρείται ή άποχαλίνωση
τών παθών, ή άνηθικότητα, ή ρυπαρότητα καί καθετί
πού εύτελίζει τόν άνθρωπο ώς εικόνα τον Θεού.
»"Ενα, λοιπόν, άπό τά συμπτώματα τής κοινωνι­
κής παθολογίας, πού όφείλεται σ ’ αυτήν τήν ψευδώ­
νυμη ελευθερία, εΐναι καί ή μέθη. Α δειάζουν οί ναοί
16

καί γεμίζουν τά κρασοπωλεΐα, οί μπυραρίες, οί κάθε

λογής λέσχες, τά κέντρα διασκεδάσεως καί διαφθο­
ράς. Οί άνθρωποί δέν άκοΰνε πιά τό κήρυγμα τής
Εκκλησίας καί περιφρονοϋν τήν κοινή λατρεία τοΰ
Θεοΰ. Συχνάζουν, ώστόσο, στους κινηματογράφους
καί τά θέατρα, άπολαμβάνουν τή βότκα καί τήν μπύ-
ρα. Οί δωρεές γιά τίς εκκλησιαστικές, κατηχητικές
καί φιλανθρωπικές δραστηριότητες έπαψαν, ενώ αυ­
ξήθηκαν κατακόρυφα τά κέρδη τών παραγωγών καί
έμπορων οίνοπνευματούχων ποτών. Κοντολογίς, αι­
τία τής διαδόσεως τής μέθης είναι ή γενική πνευματι­
κή παρακμή, πού όφείλεται στήν απομάκρυνση τοΰ
λαού μας άπό τόν Θεό καί τόν νόμο Του........
***

«Πολύ συχνά», εγραφε, ό ζηλωτής Επίσκοπος,

«Οί χριστιανοί μας άγνοοϋν, επίσης, τούς βίους τών
άγιων, άκόμα καί τόν βίο τοΰ άγιου τοΰ όποιου τό ό­
νομα φέρουν. Έ τσι, φυσικά, δέν έχουν άναπτύξει
καμιά πνευματική σχέση οϋτε μ έ τόν προστάτη τους
άγιο. Ή σημερινή γενιά, δπως είναι φανερό, έχει ά-
ποκοπεΐ από τά πρότυπα τής ενάρετης, τής αληθινά
χριστιανικής ζωής, τήν οποία αυτά διδάσκουν μ έ τό
σιωπηλό παράδειγμά τους... Μ έ τά συναξάρια καί τά
λόγια τών άγιων διαπαιδαγω γοϋνταν οί πρόγονοί
μας. Τά μάθαιναν όχι άπό βιβλία άλλά άπό τίς διη­
γήσεις άλλων. Οί διηγήσεις γιά τούς άγιους, πού δια­
δίδονταν άπό στόμα σέ στόμα, ήταν πολύ δημοφι­
λείς. Όλοι τίς άκουγαν άπληστα καί τίς έκλειναν στά
βάθη τών ψυχών τους. Έ τσι, συνήθιζαν άπό τήν παι­
δική τους ήλικία νά σκέπτονται δπως οί άγιοι καί νά
 17

ζοΰν όπως οί άγιοι, οί όποιοι κατά κάποιον τρόπο ή­

ταν πάντοτε νοερά παρόντες άνάμεσά τους...
»Μ έ πολύ πόνο βλέπουμε ότι τώρα οί άνθρωποι
δέν διδάσκονται τούς βίους τών άγίων καί δέν παρα­
δειγματίζονται άπό τήν πολιτεία τους, γ ι ’ αύτό καί
δέν έχουν τόν ιερό εκείνο ζήλο, τόν όποιο μπορεΐ νά
έμπνεύσει κάθε φωτεινό παράδειγμα άληθινής άρε-
τής. Τήν πίστη μας δέν τή γνωρίζουν. Τόν νόμο τοΰ
Θεοϋ δέν τόν τηρούν μ έ επίγνωση. Τά πρότυπα τής
ευσέβειας δέν τά μιμούνται. Ελάχιστοι χριστια νοί εΐ­
ναι σέ θέση νά άποκριθοΰν μέ γνώση, σαφήνεια καί
ορθότητα σέ ερωτήματα πού άναφέρονται στήν ορ­
θόδοξη πίστη. Κ ι αύτό, μολονότι σήμερα σχεδόν ό­
λοι ξέρουν γράμματα καί σχεδόν όλοι μπορούν ν ’ ά-
γοράσουν χριστιανικά βιβλία, τά όποια προσφέρον-
ται σέ προσιτές τιμές.
»Α ύθόρμητα, λοιπόν, άναρωτιέται κανείς: Μά, ε­
πιτέλους, τί τό χριστιανικό έχει άπομείνει σ ’ αυτούς
τούς χριστιανούς; Οί περισσότεροι, βλέπετε, έχουν εγ­
καταλείπει άκόμα καί τίς εξωτερικές ευλογημένες συ­
νήθειες τών παλαιοτέρων χριστιανών. ’Έτσι, γιά πα­
ράδειγμα, είτε δέν κάνουν τό σημείο τού σταυρού είτε
τό κάνουν εσφαλμένα, κουνώντας άκανόνιστα καί
βιαστικά τό χέρι πάνω στό στήθος. Επίσης, δέν φι­
λούν πιά τά χέρια τών αρχιερέων καί τών ιερέων, γιά
νά λάβουν μέσω αυτών τήν ευλογία τού Θεοϋ. Δέν
γνωρίζουν, επομένως, τή σημασία καί τή δύναμη τού
σημείου τοΰ σταυρού, μέ τό όποιο, σάν μέ τόν ίδιο
τόν Σταυρό τοΰ Χριστοϋ, διώχνουμε τούς δαίμονες
μακριά μας. Δέν γνωρίζουν τή σημασία καί τή δύναμη
οϋτε τής ιερατικής ευλογίας, μέ τήν οποία μεταβιβά­
18

ζεται ή ευλογία τοΰ Θεοΰ. Ύ σ τερ ’ ά π ’ όλα αυτά, πώς

νά μιλήσουμε γιά τήν πνευματική ζωή, γιά τή θεία χ ά ­
ρη, γιά τά σωτήρια μυστήρια τής πίστεώς μας;»....
ijc * *

Ό ιεράρχης αντιλαμβανόταν ότι πίσω άπό τίς

κοινωνικές, οικονομικές καί πολιτικές μεταρρυθμί­
σεις κρυβόταν μιά νέα ειδωλολατρία. Καί αυτή «ή
νέα ειδωλολατρία προσπαθεί νά ξεθεμελιώσει τήν π ί­
στη στόν Σωτήρα Χ ριστό μ έ διαφορετικές μεθόδους,
μεθόδους πιό εύσχημες, πιό “πολιτισμένες”. Ε πιχει­
ρ εί νά άφαιρέσει τό προζύμι τής πίστεως άπό τή ζωή
τών χριστιανικών λαών. Γιά νά τό πετύχει, προστα­
τεύει πρόσκαιρα κάθε ομολογία, κάθε αίρεση, κάθε
πίστη, εκτός μόνο άπό τήν ορθόδοξη, πού επικρατεί
στή Ρωσία. Α υτή ν θέλει νά τήν γκρεμίσει, έχοντας
τήν πεποίθηση ότι στή συνέχεια όλες οί άλλες πί-
στεις καί αιρέσεις θά εξαφανιστούν γρήγορα κα ί εύ­
κολα...».
♦ * ί

Τόν Δεκέμβριο τοΰ 1915 εγραφε σχετικά στόν άρ-

χιεπίσκοπο τοΰ Νόβγκοροντ Αρσένιο:
«Τώρα ούτε υπουργοί ούτε άρχιερεΐς ούτε άλλος
κανείς μπορεΐ νά ενεργήσει, νά κάνει κάτι. Ε νεργεί
μόνο ή σκοτεινή δύναμη , στήν όποια άπαγορεύεται
ν ’ άναφερθοΰμε δημόσια. Τό έκαναν ό Έρμογένης
καί ό Ηλιόδωρος, κα ί είχαν τό γνωστό τέλος. Ή
πτώση τών σημερινών ηγετών, πτώση φρικτή, είναι

* Ε ννοεί τόν Ρασπούτιν.

 19

πολύ κοντά. Τό πιό φοβερό, ώστόσο, δέν είναι τό ότι

ή σκοτεινή δύναμη κυριαρχεί, άλλά τό ότι τό αλάτι έ­
χασε τήν άρμύρα του καί, καθώς δέν χρησιμεύει πιά
σέ τίποτα, τό πέταξαν (πρβλ. Ματθ. 5:13). Οί αρχιε­
ρείς πρόθυμα προσκυνούν αυτή τή σκοτεινή δύναμη,
ραδιουργώντας ό ένας έναντίον τοΰ άλλου... Ε μείς
οί επίσκοποι, δέσποτα, οφείλουμε νά εμψυχώνουμε ό
ένας τόν άλλον, έστω καί μ έ άλληλογραφία, κα ί νά
παρακινούμαστε άμοιβαΐα στήν υπεράσπιση τής π ί­
στεως καί τής Εκκλησίας. Πρωτοστάτες αύτοΰ του ά-
γώνα θά έπρεπε νά είναι εκείνοι “πού θεωρούνται
στυλοβάτες” (Γαλ. 2:9), τά παλαιότερα καί κορυφαία
μέλη τής ιεραρχίας, παραδειγματίζοντας κι εμάς,
τούς νεότερους άδελφούς τους. Δυστυχώς, οί αρχιε­
πίσκοποι Χάρκωφ Α ντώ νιος (Χραποβίτσκι) κα ί Φιν­
λανδίας Σέργιος (Στραγκορόντσκι) υποτίμησαν τόν ε­
αυτό τους μ έ τή φιλία τοΰ Γρηγορίου Ρασπούτιν.
Κατάλαβαν, ώστόσο, αν καί άργά, τό λάθος τους,
πού τό πλήρωσαν άκριβά. Τώρα, λοιπόν, άς συνερ­
γαστούμε μ α ζί τους...».
* Η»

Πρίν ακόμη άλλάξει τό καθεστώς τών σχέσεων

Εκκλησίας καί Κράτους, ό επίσκοπος Ανδρόνικος έ­
γραφε μέ θαυμαστή διορατικότητα:
«Περιμένετε όλοι έσεΐς οί επίδοξοι μεταρρυθμι­
στές τής Α γία ς Εκκλησίας! Θά γίνει καί εδώ χω ρι­
σμός τής Εκκλησίας άπό τό Κ ράτος -δίχω ς τή θέλη­
σή μ α ς - καί θά άκολουθήσει άναπόφευκτα διωγμός
τής Εκκλησίας άπό τό όχι απλώς άθρησκο αλλά άν-
τιχριστιανικό κράτος... Ε ίτε τό θέλουμε είτε όχι, μιά
20

τέτοια έ'ξέλι'ξη δέν είναι μακριά. Πρέπει, λοιπόν, νά

έτοιμαζόμαστε, για τί ή πίστη μας θά δοκιμαστεί σάν
σέ φωτιά άπό τό πνεΰμα τοΰ Α ντίχριστου πρώτα κα ί
άπό τόν ίδιο τόν ’Α ντίχριστο έπειτα...».
***

Στόν μητροπολίτη Μόσχας καί μετέπειτα πα­

τριάρχη άγι,ο Τύχωνα εγραφε: «Όσο βλέπω τή φαυ-
λότητα νά αυξάνεται, τόσο θέλω νά τινάξω τή σκόνη
άπό τά πόδια μου κα ί ν ’ άποσυρθώ... Προτείνω κι ε­
σάς ώς μέλος τής Προσυνοδικής ’Ε πιτροπής. Α λλά
δέν πιστεύω σέ συνεδριάσεις καί συνελεύσεις οί άν­
θρωποι έχουν φθαρεί τόσο... Είναι οδυνηρό νά βλέ­
πεις τό γκρέμισμα τής ’Ε κκλησίας καί τής πατρίδας.
Μήπως είναι κοντά κα ί ό τελευταίος εχθρός τού Χ ρ ι­
στού;...».
***

Στίς 22 Νοεμβρίου ό έπίσκοπος ’Ανδρόνικος ά-

πευθύνθηκε στό ποίμνιό του μέ μιάν έγκύκλιο, όπου
εγραφε:
« Ή ζωή έχει γίνει πιά τρομερή γιά όλους. ’Α λλο ύ
λεηλάτησαν κα ί έκαψαν περιουσίες, άφοϋ έσφαξαν
άκόμα καί τά άκακα ζώα. Ά λλο ϋ άρπαξαν καί τό τε­
λευταίο κομμάτι γής τής ένορίας, ξεχνώντας πώς οί
σφετεριστές τής ίερής εκκλησιαστικής περιουσίας
κλέβουν τόν ίδιο τόν Παντοκράτορα καί θά δώσουν
λόγο σ ’ Αυτόν. Ά λλο ϋ οί ενορίτες έδιωξαν τόν αθώο
εφημέριο, βρίζοντας τόν ’ίδιο κα ί τήν οίκογενειά του.
Κ α ί άλλοϋ στέρησαν άπό τούς κληρικούς άκόμα καί
τά ψίχουλα μ έ τά όποια μόλις πού συντηρούνταν.
 21

Τώρα, μάλιστα, άφοϋ έχασαν καί τόν θείο καί τόν

άνθρώπινο φόβο, φωνάζουν ότι καί τούς ναούς π ρέ­
πει νά τούς μετατρέπουμε σέ θέατρα καί τά σπίτια
τών ιερέων νά τά αρπάξουμε καί τά μοναστηριακά
κτήματα νά τά δημεύσουμε, χωρίς νά σκέφτονται ότι
μερικά μόνο μέτρα γης αναλογούν σέ κάθε άδελφό.
Τί νά ποΰμε καί γιά τίς ληστείες, τίς κλοπές, τίς χ υ ­
δαιότητες καί τίς προγραφές, πού έχουν άναστατώ-
σει όλη τή χώρα! ’Έχουμε αύτοεξευτελι,στεϊ μπροστά
σ ’ όλους τούς λαούς τοΰ κόσμου. Μ άς άποφεύγουν
σάν τήν πανούκλα καί συνεννοούνται ήδη, όσο έμεϊς
άλληλοτρωγόμαστε, νά μοιραστούν τή λατρευτή μας
πατρίδα.
» Α γαπητά μου πνευματικά παιδιά, όλους όσοι
πιστεύετε στόν Θεό, στήν ψυχή σας καί στήν αιώνια
ζωή, όλους όσοι άγαπάτε τήν αγιασμένη πατρίδα
μας, σάς καλώ κα ί σάς ικετεύω: Π άρτε θάρρος καί
σταθείτε όρθιοι, υπερασπίζοντας τήν πίστη μας καί
τή γή μας. Ό λαός άγρίεψε, έπειδή άπομακρύνθηκε
άπό τόν Θεό. Τυφλωμένοι όλοι άπό τόν διάβολο, ξε­
σηκώθηκαν ό ένας εναντίον τού άλλου. Βοηθήστε
τους νά συνέλθουν, για τί βρισκόμαστε ήδη όχι στήν
άκρη τοΰ γκρεμού άλλά στό βάθος του. Έμεϊς οί ί­
διοι ρημάξαμε τήν πατρίδα μας. Σώστε την όσοι βλέ­
πετε καί κατανοείτε τό μέγεθος τής καταστροφής!
»Κ αί πρώτα ά π ’ όλα, άδελφοί μου, άς στραφούμε
όλοι μέ καρδιά γεμάτη συντριβή στόν Θεό, πού μάς
τιμώρησε δίκαια γιά τά άνομα έργα μας. Ά ς καταφύ­
γουμε στους ναούς, ιδιαίτερα στίς μέρες τών εορτών,
καί άς ικετέψουμε θερμά τόν Κ ύριο νά μά ς λυπηθεί.
Τό ίδιο άς κάνουμε καί στά σπίτια μας κάθε πρω ί
22

καί κάθε βράδυ. "Ας παρακινήσουμε καί τά παιδιά

μας κα ί τούς συγγενείς μας όλους νά ζητήσουν τό έ­
λεος τοΰ Θεού. Μ όνο Εκείνος μπορεΐ νά μάς σώσει
τώρα, όπως σέ παλαιότερα δύσκολα χρόνια έσωσε
τούς προγόνους μας...».
***

Τόν Ιανουάριο τοΰ 1918 άπηύθυνε μέ πόνο ψυ­

χής έγκύκλιο πρός τόν κλήρο τής έπαρχίας του:
«...Πατέρες καί αδελφοί! Ώς τώρα όλοι στή Ρω­
σία ταλαιπωρήθηκαν πολύ. Α λλά έφτασε ή ώρα άκό­
μα μεγαλύτερης, άκόμα φοβερότερης ταλαιπωρίας,
πού θά καθορίσει τό μέλλον τής πατρίδας μας. ’Ήδη
άρχισε σχεδόν φανερός διωγμός τής άγιας πίστεώς
μας. ’Ή δη κραυγάζουν οί άποστάτες ότι οί εκκλησίες
καί τά μοναστήρια πρέπει νά μετατραπούν σέ θέα­
τρα κα ί άλλα παρόμοια κέντρα. ’Ή δη επιχειρούν ν ’
αρπάξουν τήν περιουσία κα ί τά πολύτιμα άφιερώμα-
τα, τίς ιερές προσφορές τών πατέρων καί τών πα π­
πούδων μας. ’Α ναμφίβολα, τά πράγματα θά γίνονται
όλο κα ί χειρότερα γιά τήν άγια ’Ε κκλησία μας. ’Έρχε­
ται εποχή φοβερή, αν όχι ή εποχή τού ’Α ντίχριστου,
οπωσδήποτε, όπως δείχνουν τά σημάδια, ή έποχή
τού προδρόμου του. Κ ι έμεΐς τ ί θά κάνουμε; Θά μεί­
νουμε άδρανεΐς; "Ας μη μάς βαρύνει ποτέ τέτοια κα­
τηγορία!...
»Πρέπει νά θυμόμαστε πάντοτε πώς οριστήκαμε
φύλακες τού λαού τοΰ Θεοΰ καί πώς θά δώσουμε λό ­
γο γιά κάθε χαμένο πρόβατο. Α ν δέν γίνουμε καθο-
δηγοί τής λαϊκής συνειδήσεως τώρα, σ ’ αυτή τή δει­
νή περίσταση, θά φανεί πώς δέν έχουμε κανέναν
 23

προορισμό κα ί καμιάν έγνοια γιά τόν λαό. Ό Θεός

άς μάς βοηθήσει όλους!...
»Μ αζί μ έ τ ’ άλλα πού θά κάνετε, νά συγκροτήσε­
τε οπωσδήποτε καί δίχως άναβολή ένοριακές ενώ­
σεις ευσεβών χριστιανών, στους οποίους θά μπορεϊτε
νά στηρίζεστε καί μ έ τούς οποίους θά συνεργάζεστε
γιά κάθε καλό έργο. Σάς υπενθυμίζω ότι παρόμοια
σύσταση σάς έκανα μόλις άνέλαβα τή διαποίμανση
τοΰ λαοΰ τής Πέρμ. "Αν μ έ είχατε άκούσει τότε, σέ
κάθε ενορία θά υπήρχε ήδη ό σπόρος τής ευσέβειας,
ή οποία θά μπορούσε νά άπλωθεΐ σταθερά μέσω αυ­
τών τών ένώσεων σ ’ όλους σχεδόν τούς ενορίτες. Δ υ­
στυχώς, λίγοι έφημέριοι άκολούθησαν τή συμβουλή
μου. Κ α ί νά πού τώρα διαπιστώνουμε τήν πλήρη
διάλυση τής εκκλησιαστικής μας ζωής, μήν έχοντας
πού νά στηριχθοΰμε...
»Κ αί τά βιβλία κα ί οί εφημερίδες καί τό σχολείο
καί διάφοροι εκπρόσωποι τής ίντελιγκέντσιας συστη­
ματικά δηλητηρίαζαν τόν λαό μ έ μύθους καί ολέ­
θριες ιδέες, προκειμένου νά θανατώσουν τήν πίστη
του σάν ξεπερασμένη δεισιδαιμονία. ’Έβλεπε, λοι­
πόν, ό λαός συχνά τούς εκφραστές τής σύγχρονης
κουλτούρας νά άντιμετωπίζουν μέ φανερή περιφρό­
νηση τήν ίΟρθόδοξη Εκκλησία. Τούς έβλεπε, όταν
σπάνια προσέρχονταν στούς ναούς γιά κάποια πανη­
γυρική άκολουθία, όχι μόνο νά μήν προσεύχονται,
αλλά καί νά φλυαρούν ασύστολα μ έ κάποιους άλ­
λους από τήν παρέα τους, έχοντας τά χέρια πίσω. Έ ­
βλεπε ό λαός αυτούς τούς άνθρώπους, πού καμάρω­
ναν γιά τήν εξυπνάδα καί τή μόρφωσή τους, νά κα­
ταργούν τίς νηστείες, νά ειρωνεύονται τόν κλήρο, νά
24

περιφρονοΰν τίς εκκλησιαστικές παραδόσεις. 1Έβλε­

πε ό λαός τά παιδιά νά άποκόβονται στά πρώτα κιό-
λας σχολικά τους χρόνια από τήν άληθινή μας ιστο­
ρία, τήν ιστορία πού έγραψε ό ίδιος μέ τούς άγώνες
του καί τήν ψυχή του. Έ βλεπε ό λαός τούς δασκά­
λους κα ί τίς δασκάλες νά κομπάζουν γιά τήν έπιπό-
λαιη άθεΐα τους. Τά έβλεπε ό λαός όλα αυτά, πού
δέν ήταν παρά καρπός τοΰ ψευδώνυμου διαφωτι­
σμού. Αυτά, λοιπόν, κλόνισαν τήν πίστη, προκάλε-
σαν τόν ηθικό ξεπεσμό, διέλυσαν τήν οικογένεια, κα­
τάντησαν τή νέα γενιά κοπάδι μεθυσμένων ταραχο­
ποιών...
»Νά πώς φτάσαμε στήν παρακμή τοΰ ποιμαντι­
κού έργου, στήν παραμέληση τής ψυχικής καλλιέρ­
γειας τού λαού. Κατάπτωση τοΰ κηρύγματος, κατά­
πτωση τής λατρείας, κατάπτωση συνεπώς κ α ί τής
λαϊκής ευσέβειας...
» Ό λαός έκρινε ότι δέν τόν ωφέλησαν καθόλου ό­
λοι αυτοί οί σπουδαγμένοι πού κάθησαν στόν σβέρ­
κο του. Δυστυχώς, όμως, έκρινε ότι δέν τόν ώφελήσα-
με ούτε κι έμεΐς, οί πνευματικοί πατέρες του. Κ ι αύτό
για τί δέν καταφέραμε νά κερδίσουμε τή λαϊκή ψυχή,
νά τήν κρατήσουμε κοντά μας κα ί νά τήν καθοδηγή­
σουμε σωστά. Έ τσι, δέν έξοφλήσαμε κ α ί τό χρέος
μας πρός τόν λαό, μέ τά χρήματα τού οποίου σπου­
δάσαμε. Α π ό ’δώ ξεκινά καί ή οργή του έναντίον ό­
λων τών σπουδαγμένων...
»Είμαι βέβαιος ότι τό κοντινό μέλλον μάς έπιφυ-
λάσσει τήν άναρχία καί τό μίσος -ό άδελφός θά σκο­
τώνει τόν άδελφό, ό πατέρας τόν γιό, ό γιός τόν π α ­
τέρα κα ί τή μάνα. Α λλά τό κακό αύτό όφείλεται
 25

στήν ολέθρια κουλτούρα τοΰ αιώνα μας καί στόν λε­

γόμενο διαφωτισμό. Πώς νά μήν έξεγερθεϊ ό λαός, ά-
φοΰ έριξαν άπό τά χέρια του κι έδιωξαν άπό τήν ψυ­
χή του όλες τίς πνευματικές άξιες μέ τίς όποιες ζοϋ-
σε καί οί όποιες τόν έκαναν άληθινά θεοφόρο; Α υτές
τίς αξίες τώρα τίς χλευάζουν, τίς πετοΰν στή λάσπη
καί τίς ποδοπατούν. Κ α ί τόν λαό τόν έκαναν άρρω­
στο κα ί δυστυχισμένο.
»Συμπέρασμα: Όλοι μας πρέπει μ έ καθαρή καρ­
διά νά συνειδητοποιήσουμε τή ζοφερή κατάσταση
τής χώ ρας μας καί νά λάβουμε μέτρα γιά τή διόρθω­
σή της, μέτρα όχι επιδεικτικά αλλά σοβαρά καί ρεα­
λιστικά. Ό λοι μας πρέπει μ έ καθαρή καρδιά νά συ­
νειδητοποιήσουμε τήν ευθύνη μας καί νά πλησιάσου­
με τόν λαό, πού ή άθεϊστική προπαγάνδα τόν έβγαλε
άπό τήν τροχιά τής άληθινής ζωής. Α ς τοΰ προσφέ­
ρουμε δ,τι τοΰ χρειάζεται γιά νά ξαναβρεϊ τήν υγεία
τής ψυχής κα ί τό φως τής ελπίδας. Α ς μ υ ή σ ο υμ ε τή
γλώσσα του, άς εισχωρήσουμε στό πνεύμα του, άς
φέρουμε στήν καρδιά του ειρήνη κα ί παρηγοριά.
Προπάντων, όμως, άς τού ξαναδώσουμε τή χαμένη
του πίστη -άφοϋ, βέβαια, γίνουμε πρώτα εμείς αυ­
θεντικοί φορείς της-, τήν πίστη μ έ τήν οποία ώς τώ­
ρα ζούσε κα ί άποκτοϋσε τή σωτηρία. Α ς βιώσονμε
καί άς έμπνεύσονμε τήν άληθινή άδελφοσύνη καί τήν
αληθινή ισότητα, πού δήμιουργοϋνται στή σύναξη
τών πιστώ ν μέσα στόν ιερό ναό. Έ κεΐ πλούσιοι καί
φτωχοί, διάσημοι καί άσημοι, εγγράμματοι καί α­
γράμματοι εΐναι ίσοι μπροστά στόν Θεό. ’Έπειτα, άς
δώσουμε στόν λαό υγιή γνώση άπό τή δική μας γνώ­
ση κα ί άς φωτίσουμε τή ζωή του μ έ τό αληθινό φώς,
26

τό φως τής αρετής, τής δικαιοσύνης, τής τιμιότητας,

τής νηφαλιότητας...
»Πατέρες κα ί άδελφοί! Σπλαχνιστείτε τόν παρα­
ζαλισμένο κα ί σκοτισμένο άλλά πιστό λαό. Βοηθήστε
τον νά ξεπεράσει τή θανάσιμη πνευματική κρίση,
πού περνά, κα ί νά συνέλθει. Θά συνέλθει ό λαός μέ
τή δική σας συμπαράσταση, συμπαράσταση πατρική
καί διακριτική, γιά τήν οποία θά σάς άνταμείψει μέ
τήν υίική άγάπη του καί μέ τήν ολόθυμη ύπακοή του.
Εύχομαι νά μή διαψευσθεΐ ή βαθιά μου πίστη σ ’ αυ­
τόν τόν τρόπο εξόδου άπό τήν κρίση».
***
Ά πό τόν Φεβρουάριο τοΰ 1918, μετά τή δημο­
σίευση τοΰ διατάγματος γιά τόν χωρισμό τής Εκκλη­
σίας άπό τό Κράτος, ξέσπασε όλη ή άντιχριστιανική
μανία τών μπολσεβίκων, οί όποιοι άρχισαν νά σφρα­
γίζουν ναούς, νά καταργοΰν καί νά λεηλατοΰν εκκλη­
σιαστικές σχολές, νά μετατρέπουν ιερούς χώρους σέ
κέντρα χοροΰ.
***

Σύλληψη καί μαρτύριο

Στίς 3 Ιουνίου τοΰ 1918 ό Ιεράρχης πληροφορή-
θηκε τά σχέδια τής συλλήψεώς του άπό έναν τυχαίο
άκροατή τους. Αποφάσισε, ωστόσο, νά μήν έγκατα-
λείψει τήν έπαρχία, άλλά νά παραμείνει στή θέση
του, άνάμεσα στό ποίμνιό του, καί, άν ήταν θέλημα
τοΰ Κυρίου, νά μαρτυρήσει γι’ Αυτόν.
 27

Ενημέρωσε τούς συνεργάτες του. ’Έστειλαν στό

καμπαναριό του Καθεδρικού Ναού τόν μοναχό Μ ι­
χαήλ μέ τήν εντολή νά σημάνει συναγερμό μέ τίς κα­
μπάνες τή στιγμή τής συλλήψεως.
Τήν ϊδια νύχτα, μία ώρα μετά τά μεσάνυχτα, όλο
τό τετράγωνο, στό όποιο βρισκόταν τό έπισκοπεΐο,
κυκλώθηκε άπό στρατιώτες. Είχαν φέρει μιάν άμαξα
μέ γρήγορα άλογα, μέ τήν όποία θά έβγαζαν τόν άρ-
χιεπίσκοπο άπό τήν πόλη τό συντομότερο δυνατό καί
θά τόν οδηγούσαν στή γειτονική πόλη Μοτοβίλιχα.
Μέσα στό σκοτάδι μερικές φιγούρες πλησίασαν
τήν εξώπορτα τής άρχιερατικής κατοικίας. Ή τα ν
κλειδωμένη. Τήν ξήλωσαν καί μπήκαν. Χτύπησαν
τήν άλλη πόρτα. ’Άνοιξε ό θυρωρός.
-Π ού είναι ό ’Ανδρόνικος;
-Πάνω.
Μερικοί οπλισμένοι στρατιώτες εμειναν έκεΐ. Α ­
νέβηκαν μόνο τρεις άνδρες, ό πρόεδρος τής Εκτελε­
στικής Έπιστροπής τής Πέρμ Μάλκωφ, ό άστυνομι-
κός διευθυντής τής Πέρμ Ίβάντσενκο καί ό βοηθός
τοΰ άστυνομικοΰ διευθυντή τής Μοτοβίλιχα, Ζουζ-
γκώφ. Ό δεσπότης άγρυπνοΰσε μαζί μέ δύο κληρι­
κούς.
-Π οιός άπό σάς εΐναι ό άρχιεπίσκοπος Α νδρόνι­
κος; τούς ρώτησαν.
-Έ γ ώ είμαι, άπάντησε ήρεμα ό ιεράρχης.
Τή στιγμή εκείνη οί καμπάνες τοΰ Καθεδρικού
Ναού σήμαναν συναγερμό. Άκούστηκαν μερικοί πυ­
ροβολισμοί, καί ή καμπανοκρουσία σταμάτησε.
Πρόσταξαν τόν άρχιεπίσκοπο νά τούς άκολουθή-
σει δίχως χρονοτριβή. Εκείνος υπάκουσε άδιαμαρτύ-
28

ρητα. Σέ λίγα λεπτά έμπαινε στήν άμαξα, πού περί-

μενε μπροστά στήν έξώπορτα, μ’ ένα τριμμένο ράσο,
έναν καλογερικό σκούφο, τό άρχιερατικό του έγκόλ-
πιο καί τό ραβδί του στό χέρι. Δίπλα του κάθησε ό
Ζουζγκώφ καί άπεναντί του ένας άπό τούς επιτρό­
πους. ’Αμέσως ή άμαξα κίνησε γιά τή Μοτοβίλιχα.
Οί στρατιώτες στό μεταξύ συνέλαβαν όσους βρή­
καν στό έπισκοπεΐο: τόν άρχιμανδρίτη Παχώμιο, τόν
διάκονο Εύλόγιο, τόν φύλακα, τόν θυρωρό καί τόν
κλητήρα. Τούς μετέφεραν όλους άρχικά στήν Εκτελε­
στική Επιτροπή καί έπειτα στή φυλακή. Σύντομα, ό­
μως, τούς άφησαν ελεύθερους, άφοΰ πρώτα τούς πει­
θανάγκασαν νά ύποσχεθοΰν ενυπόγραφα ότι δέν θά
μιλούσαν σέ κανέναν γιά τή σύλληψη τοΰ άρχιεπι-
σκόπου.
Ή άμαξα σταμάτησε στό ’Αστυνομικό Τμήμα τής
Μοτοβίλιχα γιά άλλαγή άλογων. Κατέβασαν τόν δε­
σπότη καί τόν έκλεισαν σ’ ένα γραφείο. Τότε τηλεφώ­
νησε ό πρόεδρος τής Επιτροπής Εργατών τής Μοτο­
βίλιχα Μιάσνικωφ καί ζήτησε νά τόν περιμένουν.
’Άλλωστε, ή μέρα είχε ήδη χαράξει. Ή κίνηση, πού
είχε άρχίσει στούς δρόμους, φόβιζε τούς έπίδοξους
φονιάδες τοΰ άρχιεπισκόπου.
Ό τα ν σέ λίγο ήρθε ό Μιάσνικωφ, άνακοίνωσε
στούς άστυνομικούς πώς άποφασίστηκε ή άναβολή
τής έκτελέσεως. Τό γνωστοποίησαν στόν ιεράρχη,
άλλά έκεΐνος δέν τό πίστεψε.
- -Γνωρίζω ότι θά μέ έκτελέσουν, ειπε μέ βεβαιό­
τητα....
Στίς 5 ’Ιουνίου τό βράδυ έγινε ή μεταφορά τοΰ ίε-
 29

ράρχη στήν Πέρμ καί ή παράδοσή του στήν Εκτελε­

στική Επιτροπή....
Ό λη τήν ήμέρα τής 6ης ’Ιουνίου τοΰ 1918 ό άρ-
χιεπίσκοπος τήν πέρασε κλεισμένος στό κρατητήριο
τής Εκτελεστικής Επιτροπής τής Πέρμ. Τόν φρου­
ρούσαν κόκκινοι στρατιώτες ιδιαίτερα σκληροί, πού
τόν χλεύαζαν καί τόν έβριζαν άσταμάτητα.
Τό βράδυ τόν εφεραν στό γραφείο γιά άνάκριση.
Γιά πολλή ώρα ό πρόεδρος τής Επιτροπής Μάλκωφ
καί τό μέλος της Σίβκωφ τόν βομβάρδιζαν μέ ερωτή­
σεις. Δέν άπάντησε σέ καμία. Εΐχε κλειστεί στόν εαυ­
τό του καί προσευχόταν άκατάπαυστα. Στό πρόσωπό
του ήταν ζωγραφισμένες ή ειρήνη καί ή άνδρεία...
Οί άνακριτές, βλέποντας ότι έχαναν τόν καιρό
τους, τόν εστειλαν πάλι στό κρατητήριο. Ή εκτέλεσή
του άνατέθηκε στούς άστυνομικούς Ούβάρωφ καί
Πλατούνωφ καί σέ τρεις Λιθουανούς.
Στή μία ή ώρα μετά τά μεσάνυχτα έβγαλαν τόν
ιεράρχη άπό τό κρατητήριο. Τότε πετάχτηκε άπό τό
ύπόγειο ό Ζουζγκώφ καί ζήτησε άπό τόν Πλατούνωφ
νά τόν πάρουν μαζί τους, γιατί ήθελε νά παραβρεθεΐ
«στήν ταφή τοΰ ’Ανδρονίκου». Ό Πλατούνωφ τοΰ εί­
πε ν’ άνέβει στήν άμαξα καί νά καθήσει δίπλα στόν
άρχιεπίσκοπο.
Στόν δρόμο ό 'ιεράρχης ήταν καλοδιάθετος. Κά-
ποια στιγμή γύρισε στόν Ζουζγκώφ καί τοΰ παραπο-
νέθηκε ήρεμα:
- -Σ τό ’Αστυνομικό Τμήμα τής Μοτοβίλιχα μοΰ
φέρθηκαν καλύτερα. Έκεΐ δέν μέ χλεύαζαν...
Α ντί γι’ άλλη άπόκριση ό Ζουζγκώφ τοΰ εΐπε ορ­
γισμένα:
30

- ’Ανακαλέστε τήν απόφαση yia άπεργία τών πα­

πάδων!
- Ό χ ι, δέν θά τήν άνακαλέσω. Γνωρίζω καλά δτι
μέ πάτε γιά εκτέλεση.
Ακολούθησαν τήν κεντρική οδό Σιμπίρσκι καί
βγήκαν άπό τήν Πέρμ. Πέντε βέρστια μακριά άπό
τήν πόλη έστριψαν άριστερά καί μπήκαν στό δάσος.
Σταμάτησαν έκατό μέτρα πιό πέρα καί κατέβηκαν ά­
πό τήν άμαξα.
Ό Ζουζγκώφ έδωσε στόν άρχιεπίσκοπο ένα άπό
τά σκαπτικά εργαλεία, πού είχαν πάρει μαζί τους,
καί τόν πρόσταξε:
-Σκάφε τόν τάφο σου!
Ό ιεράρχης άρχισε νά σκάβει. Τόν βοηθούσαν οί
τρεις Λιθουανοί. Ό ταν τελείωσε, ό Ζουζγκώφ του έ­
δωσε νέα προσταγή:
- ’Έλα, ξάπλωσε!
Υπάκουσε. Ό τάφος, δμως, ήταν μικρός καί δέν
τόν χωρούσε. Σηκώθηκε καί έσκαψε λίγο άκόμα. Ξά­
πλωσε γιά δεύτερη φορά στόν τάφο, άλλά αύτός καί
πάλι άποδείχθηκε μικρός. Μέ τό τρίτο σκάψιμο τόν
έφερε στά μέτρα του. Τότε ζήτησε τήν άδεια νά προ­
σευχηθεί. Τοΰ τό έπέτρεψαν. Προσευχήθηκε γύρω
στά δέκα λεπτά. ’Έπειτα, άφοΰ στράφηκε στά τέσσε­
ρα σημεία τοΰ ορίζοντα καί ευλόγησε άπό μακριά τό
ποίμνιό του, είπε στούς δημίους του:
j -Ε ίμαι έτοιμος.
-Δ έν θά σέ τουφεκίσω, τόν άπείλησε ό Ζουζ­
γκώφ. Ζωντανό θά σέ θάψω, άν δέν άνακαλέσεις τήν
άπόφαση γιά τήν άπεργία.
 31

-Δέν θά τήν ανακαλέσω ποτέ, άποκρίθηκε ό ιε­

ράρχης, ξαπλώνοντας στόν τάφο.
Οί, Αίθουανοί άρχισαν νά τόν σκεπάζουν μέ χώ­
μα.
Ό Ζουζγκώφ πυροβόλησε μερικές φορές. Τό σώ­
μα τοΰ άρχιεπισκόπου ήταν εντελώς άκίνητο. Στή συ­
νέχεια ό Πλατούνωφ πυροβόλησε δύο φορές. Τέλος,
ό Ζουζγκώφ εριξε τή χαριστική βολή. Σέ λίγο τό
μαρτυρικό λείψανο ήταν θαμμένο στή γή....

Σάν επίλογος

Στήν τελευταία πασχαλινή εγκύκλιό του πρός τό

πλήρωμα τής Εκκλησίας τής Πέρμ ό άγιος ίερομάρ-
τυς Ανδρόνικος εγραφε:
«Πέρασε ένας χρόνος ά φ ’ ότου ή ζωή μας μετα-
τράπηκε σέ σκόνη άπό τό φύσημα τής βουλήσεως τοΰ
Θεοϋ, πού μάς έγκατέλειψε πρόσκαιρα καί παιδαγω­
γικά. Μ έ τέτοιους σκληρούς τρόπους συνέτιζε ό Κ ύ ­
ριος τό γένος μας άπό τά πανάρχαια χρόνια. Μέσα
στά πιό τρομερά γεγονότα τής ζωής, μέσα στίς πιό
μεγάλες συμφορές, όχι μόνο ορισμένοι άνθρωποι αλ­
λά κα ί λα οί ολόκληροι συναισθάνονταν τήν άδυνα-
μία τους, αναγνώριζαν τήν άμαρτωλότητά τους καί
έπέστρεφαν στόν παντοδύναμο Προνοητή...
» Ά ς παραδεχθούμε τήν ένοχή μας ένώπιον τοΰ
Θεοϋ, άς παραδεχθούμε πώς Εκείνος μόνο έχει τή
δύναμη νά μάς σώσει, καί άς ζητήσουμε ολόψυχα τή
βοήθειά Του. Βλέπουμε ήδη, άλλωστε, ότι μάς ευλο­
γεί τό παντοκρατορικό Του χέρι. Κ οιτάξτε πόσο μάς
32

ώφέλησαν, πόσο μάς αφύπνισαν, πόσο μάς ψύχωσαν

τά διατάγματα γιά τήν πίστη καί τήν Εκκλησία, πού
έκδόθηκαν πρόσφατα στή χώρα μας. Ή θύελλα σκορ­
πίζει τόν βαρύ, πυρωμένο καί πνιγερό άέρα... Μ προ­
στά στόν κίνδυνο τής στερήσεως τής ελευθερίας
τους, τής ελευθερίας νά πιστεύουν κ α ί νά προσεύχον­
ται, οί ορθόδοξοι Ρώσοι άπέκτησαν πιό θερμή πίστη
καί πιό θερμή άγάπη πρός τήν Εκκλησία...
» Υ π ή ρ ξα ν αρχιερείς, ιερείς κα ί μοναχοί πού ά-
ναδείχθηκαν μάρτυρες καί ομολογητές. Κ α ί οί πιστοί
λαϊκοί μ έ αυτοθυσία όρθωσαν τό άνάστημά τους γιά
τήν ύπεράσπιση τής πίστεως καί τής άγιας Εκκλη­
σίας. ’Ή δη πολλοί, σέ διάφορους τόπους, θυσίασαν
καί τή ζωή τους γιά τήν πίστη. Ό Κ ύριος άς αναπαύ­
σει τίς ψυχές τους καί άς ελεήσει μ έ τίς προσευχές
τους κι εμάς κα ί τή Ρωσία».
***
Περισσότερα, σχετικά μέ τήν διδασκαλία καί τήν ζωή
τοΰ ίερομάρτυρος Ανδρονίκου, θά βρήτε στό βιβλίο Ε­
ΝΑΣ ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΟΣ ΙΕΡΑΡΧΗΣ τής έκδόσεως Ιεράς
Μονής Παρακλήτου. Θά τό βρήτε στά χριστιανικά βιβλι-
πωλεΐα.
 «Ή ζωή εχει γίνει πιά τρομερή γιά όλους...
’Έχουμε αύτοεξευτελιστεΐ μπροστά σ’ όλους τούς
λαούς τοΰ κόσμου. Μάς αποφεύγουν σάν τήν πα­
νούκλα καί συνεννοούνται ήδη, όσο έμεϊς άλλη-
λοτρωγόμαστε, νά μοιραστούν τή λατρευτή μας
πατρίδα... Έμεϊς ο! ίδιοι ρημάξαμε τήν πατρίδα
μας...
’Άς στραφούμε όλοι μέ καρδιά γεμάτη συντρι­
βή στόν Θεό, πού μάς τιμώρησε δίκαια γιά τά
άνομα εργα μας.
Ά ς Ικετέψουμε θερμά τόν Κύριο νά μάς λυπη­
θεί.
Ά ς παρακινήσουμε καί τά παιδιά μας καί
τούς συγγενείς μας όλους νά ζητήσουν τό ελεος
τοΰ Θεοϋ. Μόνο Εκείνος μπορεΐ νά μάς σώσει τώ­
ρα, όπως σέ παλαιότερα δύσκολα χρόνια εσωσε
τούς προγόνους μας...
Περιμένετε όλοι έσεΐς οί έπίδοξοι μεταρρυθμι­
στές τής Αγίας ’Εκκλησίας! Θά γίνει καί εδώ χω­
ρισμός τής Εκκλησίας άπό τό Κράτος -δίχως τή
θέλησή μας- καί θά άκολουθήσει αναπόφευκτα
διωγμός τής ’Εκκλησίας άπό τό όχι άπλώς άθρη-
σκο άλλά άντίχριστιανικό κράτος...
Εϊτε τό θέλουμε εϊτε όχι, μιά τέτοια εξέλιξη
δέν εΐναι μακριά. Πρέπει, λοιπόν, νά έτοιμαζόμα-
στε, γιατί ή πίστη μας θά δοκιμαστεί σάν σέ φω­
τιά άπό τό πνεΰμα τοΰ ’Αντίχριστου πρώτα καί
' άπό τόν ϊδιο τόν Αντίχριστο επειτα...»
(Άγιος ’Ανδρόνικος)