Problemi i përafrimit

Problemi i përafrimit është ngushtësisht i lidhur me problemin e interpolimit

që u shqyrtua në seminaret e shkuara. Supozojmë se funksioni y  f  x  i
vazhdueshëm në segmentin  a, b nuk njihet analitikisht, por njihen vlerat e tij në
një sistem prej n pikash (nyjesh) të segmentit  a, b . Kjo është njëlloj sikur të themi
se f  x  është dhënë në trajtën tabelore
a  x1 , x2 , , xi , , xn  b
y1 , y2 , , yi , , yn
ku yi  f  xi  , i  1,2,3,4 . Në mjaft raste konkrete, p.sh., kur nyjet  xi , yi  janë të
dhëna që fitohen nga matjet me gabime të pashmangshme, kërkesa themelore që
interpolanti të kalojë nëpër nyjet e interpolimit, duket e ngurtë dhe e paarsyeshme.
Në këto raste, zëvendësimi i kësaj kërkese me kërkesën e ”zbutur” që interpolanti
të kalojë “përafërsisht” nëpër nyje, jo vetëm shkon në kahen logjike, por jep një
frymëmarrje më të gjërë trajtimi. Problemi i përafrimit të funksionit f  x  në këtë
rast konsiston në gjetjen e funksionit   x  nga një klasë e njohur, që përshtat “më
mirë” të dhënat  xi , yi  dhe që me anën e tij mund të llogaritim me përafërsi çdo
vlerë tjetër të funksionit të panjohur f  x  Ky njihet me emrin përafrim diskret në
nyje.

Baza teorike e përafrimit të këtij lloi është Teorema e Vajershtrasit: Për çdo
funksion f  x  të vazhdueshëm në segmentin  a, b dhe   0 , egziston një
polinom P( x) i tillë që f  x  – P  x   
Supozojmë se midis madhësive x dhe y ka lidhje të përafërt lineare të formës
y  c0  c1 x
ku konstantet c0 dhe c1 do të përcaktohen me kushtin që drejtëza y  c0  c1 x të
kalojë “sa më pranë”, ose të themi “nëpërmes” pikave  xi , yi 
Madhësitë yi  c0  c1xi , i  1,2,3,....n quhen vlera të llogaritura të madhësisë y
sipas modelit linear y  c0  c1 x . Diferencën  i  yi  yi me të drejtë mund t’a
quajmë gabim apo shmangie të modelit y  c0  c1 x në pikën xi .
Konsiderojmë madhësinë S që jep shumën e katrorëve të gabimeve (shmangieve)
i :
n n

  (c0  c1x i )  yi 
2
S  i
2

i 1 i 1

Duket menjëherë se S  0 dhe se S = 0 ndodh vetëm në rastin kur të gjitha pikat

 xi , yi  ndodhen në drejtëzën y  c0  c1 x .Eshtë e kuptueshme se S është në fakt
funksion i formës
S  S  c0 ,c1  sepse madhësitë e tjera janë të gjitha të njohura. Duke patur parasysh
çfarë u tha më sipër për madhësinë S, mund të formulohet ky problem matematik:
Të përcaktohen vlerat e ndryshoreve c0 ,c1  , që minimizojnë funksionin
S  S  c0 ,c1  . Nga pikëpamja gjeometrike, problemi i mësipërm konsiston në
gjetjen e drejtëzës që kalon “nëpërmes” pikave  xi , yi  në mënyrë optimale.

 S n n n n

 c  0  2[(c0  c1 xi )  yi ] 1  0  c0   c1xi   yi  0
 0  i1  i1 i 1 i 1
  n  n
S
  0  2[(c  c x )  y ]  x  0  c x  c x  x y  0
n n

 0i  
2
 c1 i 1
0 1 i i i
 i1 i 1
1 i
i 1
i i
Përftojmë sistemin e dy ekuacioneve lineare për përcaktimin e dy të panjohurave
c0 dhe c1
 n n

nc0  c1  xi   yi
 i 1 i 1
 in 123232rëedsfsdfsdfsd
n n
(1)
c
 0 
xi  c1  xi   xi yi
2

i 1 i 1 i 1

Ushtrimi 1.

Të përafrohet sistemi i nyjeve me ndihmëm e MKV-së

x i: 1 2 5 7
yi: 2.1 2.9 6.1 8.3

Për llogaritjen me dorë të një modeli konkret është e dobishme organizimi i

llogaritjeve sipas tabelës së mëposhtme.

xi yi x i2 xiyi
1 2.1 1 2.1
2 2.9 4 5.8
5 6.1 25 30.5
7 8.3 49 58.1
n n n n

 xi  15
i 1
 yi  19.4
i 1
 x2i  79
i 1
x y
i 1
i i 

96.5

Shkruajmë sistemin (1)

4c0  15c1  19.4 c0  1.0440

 
15c0  79c1  96.5 c1  0.9352

Modeli i llogaritur është y =1.0440 + 0.9352 x

Modelet Jolineare

Mjaft modele jolineare mund të linearizohen me anën e manipulimeve të thjeshta

algjebrike. Supozojmë p.sh. se duam të llogaritim me anën e MKV koeficientat a
dhe b të modelit eksponencial
y  aebx (2)
duke përdorur të dhëna të tabeluara. Trajtimi drejtpërdrejt i modelit (2) me anën e
MKV si në paragrafin 8.4 kërkon minimizimin e shumës së katrorëve të gabimeve:
S  a, b     aebxi  yi 
n 2
[min]
i 1

S S
Kushtet e minimumit dhe pas llogaritjesh të thjeshta çojnë në
a b
sistemin e dy ekuacioneve jolineare

 n bxi n
a  e   yie  0
bx i

 i1 i 1
 n n
a x e 2bxi  x y e bxi  0
 
i 1
i 
i 1
i i

Ndërkaq, n.q.s. logaritmojmë të dy anët e barazimit (2) marrim

ln( y)  ln(aebx )  ln( y)  ln(a)  ln(ebx )  ln( y)  ln(a)  b ln(e x )
ln( y)  ln(a)  bx.
Pas zëvendësimeve Y  ln  y  , X  x, c0  ln(a), c1  b (3)
fitohet modeli linear
Y  c0  c1 X (4)
Ndërkaq tabela e të dhënave pas zëvendësimeve të mësipërme transformohet në
tabelën
x1, x2, x3, …, xn
y1, y2, y3, …, yn
 x1, x2, x3, …, xn
ln(y1), ln(y2), ln(y3), …, ln(yn)
Me anën e MKV të llogaritet modeli eksponencial y  aebx që përafron të dhënat
x i: 0 1 2 3 4
yi: 1.5 2.5 3.5 5.0 7.5
Linearizojmë modelin
ln( y)  ln(aebx )  ln( y)  ln(a)  ln(ebx )  ln( y)  ln(a)  b ln(e x )
ln( y)  ln(a)  bx.
Pas zëvendësimeve Y  ln  y  , X  x, c0  ln(a), c1  b
fitohet modeli linear
Y  c0  c1 X
Tabela merr formën
xi 0 1 2 3 4
ln(yi) 0.4055 0.9163 1.2528 1.6094 2.0149

xi ln(yi)
0 0.4055
1 0.9163
2 1.2528
3 1.6094
4 2.0149
n n
x i2 xi ln(yi)
0 0
1 0.9163
4 2.5056
9 4.8282
16 8.0596
n n

 x  10
i 1
i  ln( y )  6.1989
i 1
i x
i 1
2
i  30  x ln( y )  16.3097
i 1
i i

Shkruajmë sistemin (1)

 5c0  10c1  6.1989 c0  0.4574
 
10c0  30c1  16.3097 c1  0.3912

Duke përdorur c0  ln(a), c1  b  a  ec0 , c1  b

a  ec0  a  e0.4574  a  1.5800
c1  b  b  0.3912
Modeli eksponencial y  1.58e0.3912 x