Γεωθερμία - Ηλιοθερμία

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚO YΛΙΚΟ ΤΕΧΝΙΚΗΣ
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ
γεωθερμία-ηλιοθερμία
ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
ΤΕΧΝΙΚΕΣ
Δρ. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΜΑΛΑΜΑΤΈΝΙΟΣ
INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΜΙΚΡΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ
ΒΙΟΤΕΧΝΩΝ ΕΜΠΟΡΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ
Γεωθερμία - Ηλιοθερμία -
Τεχνικές εξοικονόμησης ενέργειας
Δράσεις προσαρμογής επαγγελμάτων που εκπροσωπούνται από τη ΓΣΕΒΕΕ στα
δεδομένα της οικονομικής κρίσης διαμέσου πιλοτικών σχεδίων τεχνικής κατάρτισης
και συμβουλευτικής - υποστήριξης της πιστοποίησης επαγγελματικών προσόντων
Γεωθερμία - Ηλιοθερμία -
Τεχνικές εξοικονόμησης ενέργειας
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
ΔΡ. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΜΑΛΑΜΑΤΕΝΙΟΣ
ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ
Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων
Γενική Συνομοσπονδία Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδας
Αριστοτέλους 46
104 33, Αθήνα
Τηλ.: 210 8846 852
Φαξ: 210 8846 853
e-mail: info@imegsevee.gr
www.imegsevee.gr
Εκδότης: ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ
Χρονολογία έκδοσης: 2014

Τίτλος: Γεωθερμία - Ηλιοθερμία - Τεχνικές εξοικονόμησης ενέργειας
Συγγραφέας: Δρ. Χαράλαμπος Μαλαματένιος
Επιμέλεια-Διόρθωση: Λένια Μαζαράκη
Σχεδιασμός – παραγωγή:
ACCESS ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ Α.Ε.
Ποσειδώνος 23 & Συντ. Δαβάκη
144 51 Μεταμόρφωση
Τηλ.: 210 3804 460 - Fax: 210 3847447
e-mail: access@access.gr
www.access.gr
© ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ
ISBN: 978-618-5025-30-4
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Tο πρόγραμμα κατάρτισης παρέχει τις απαιτούμενες γνώσεις που θα βοηθήσουν τον τε-
χνίτη υδραυλικό να εγκαθιστά γεωθερμικές αντλίες θερμότητας (ΓΑΘ) και θερμικά ηλιακά
συστήματα (ΘΗΣ) για οικιακές και εμπορικές εφαρμογές, καθώς και στην επιλογή και χρή-
ση τεχνικών και τεχνολογιών εξοικονόμησης ενέργειας και νερού.
Το Κεφάλαιο 1 παρέχει τις βασικές αρχές των ΓΑΘ και ειδικά θέματα σχεδιασμού
και εγκατάστασής τους, καθώς και παράδοσης στον πελάτη και συντήρησής τους. Περι-
λαμβάνονται και άλλα θέματα ενδιαφέροντος, όπως της κοστολόγησης έργων αλλά και
περιβαλλοντικά επιχειρήματα. Στο Κεφάλαιο 2 παρουσιάζονται οι απαιτούμενες δεξιότη-
τες για την εγκατάσταση ενός ΘΗΣ που πληροί τις προσδοκίες απόδοσης και αξιοπιστίας
του πελάτη, ενσωματώνει όλες τις προδιαγραφές ποιότητας και συμμορφώνεται με τους
εφαρμοστέους κώδικες και πρότυπα. Το Κεφάλαιο 3 αναφέρεται στον ενεργειακά αποδο-
τικό εξοπλισμό για το σύστημα παραγωγής ΖΝΧ, στα εξαρτήματα και στις συσκευές που
συμβάλλουν στην εξοικονόμηση ενέργειας και νερού, αλλά και στους τρόπους βελτίωσης
του σχεδιασμού των υδραυλικών εγκαταστάσεων.
7
INTRODUCTION
This training program provides the necessary knowledge that will help the craftsman
plumber to install geothermal heat pumps (GSHP) and solar thermal systems (SWHS) for
residential and commercial applications and in the selection and use of techniques and
technologies to save energy and water.
Chapter 1 provides the basic principles of GSHP and specific issues related to their
design and installation, as well as to the delivery to customers and maintenance. Other
topics of interest are also included, such as costing of projects and environmental argu-
ments. Chapter 2 presents the skills required to install a solar thermal system that meets
the performance and reliability expectations of the client, incorporating all the quality
standards and complying with applicable codes and standards. Chapter 3 deals with the
energy efficient equipment for the DHW system, the components and devices that help
save energy and water, but also provides information on how to improve the design of
plumbing systems.
8
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ENOTHTA 1: Γεωθερμία – Γεωθερμικές Αντλίες Θερμότητας (ΓΑΘ) 13
1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ – Η ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΓΑΘ.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............................................. 14

1.2 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΟΦΕΛΗ – ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΤΩΝ ΓΑΘ....................................... 15
1.2.1 Αντλίες θερμότητας, μια βιώσιμη ενεργειακή λύση ................................ 15
1.2.2 Πρόβλημα του όζοντος και δυναμικό παγκόσμιας θέρμανσης λόγω
των ψυκτικών ουσιών.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .............................................. 18
1.2.3 Μάρκετινγκ.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............................................. 19
1.3 ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΝΤΛΙΑΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ.................................. 21
1.3.1 Κόστος των συστημάτων θέρμανσης.. . .............................................. 22
1.3.2 Αξιολόγηση της επένδυσης ....................................................... 23
1.4 ΓΕΩΛΟΓΙΑ, ΚΛΙΜΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ .. ............................................. 24
1.4.1 Γεωθερμικές πηγές.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .............................................. 24
1.4.2 Υπόγεια ύδατα.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .............................................. 24
1.4.3 Στοιχεία δυναμικού για την Ελλάδα.. . . . .............................................. 29
1.4.4 Ισχύουσα νομοθεσία.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............................................. 30
1.4.5 Διακρίβωση της κατάστασης του εδάφους ......................................... 32
1.5 ΑΡΧΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΑΝΤΛΙΩΝ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ........................................... 32
1.5.1 Φυσικό υπόβαθρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .............................................. 32
1.5.2 Αρχή λειτουργίας μιας αντλίας θερμότητας......................................... 34
1.5.3 Η λειτουργία και τα κύρια μέρη ενός συστήματος ΑΘ............................. 35
1.6 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΥΚΛΟΥ ΤΗΣ ΑΝΤΛΙΑΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ.................. 38
1.6.1 Στοιχεία του κύκλου των αντλιών θερμότητας...................................... 38
1.6.2 Χαρακτηριστικά ενός κύκλου αντλίας θερμότητας ................................ 46
1.6.3 Τυποποιημένος υπολογισμός των COP και SPF..................................... 50
1.7 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΝΟΜΗΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ
ΤΟΥ ΥΔΡΑΥΛΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ .. . . . . . . . . . . . . . . . . .............................................. 51
1.7.1 Προσδιορισμός του θερμικού φορτίου του κτιρίου................................. 51
1.7.2 Προσδιορισμός της ισχύος της αντλίας θερμότητας............................... 52
1.7.3 Θερμοκρασίες τροφοδοσίας .. . . . . . . . . . . . .............................................. 53
1.7.4 Διανομή της θερμότητας .. . . . . . . . . . . . . . . . . ............................................. 56
1.7.5 Δυνατότητες ψύξης με αντλίες θερμότητας ........................................ 61
1.7.6 Δεξαμενή αποθήκευσης .. . . . . . . . . . . . . . . . . .............................................. 63
1.7.7 Ένταξη του υδραυλικού συστήματος – Τυποποιημένες διατάξεις............... 64
1.7.8 Σχεδιασμός και διαστασιολόγηση των υδραυλικών δικτύων...................... 69
9
1.8 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΠΗΓΗΣ ..... 74
1.8.1 Συζευγμένα με το έδαφος συστήματα................................................ 76
1.8.2 Συστήματα άλμης.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................................................. 77
1.8.3 Υπόγεια νερά .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................................................. 88
1.8.4 Άμεση εκτόνωση .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................................................. 92
1.9 ΤΡΟΠΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΣΧΕΤΙΚΟΙ ΕΛΕΓΧΟΙ................................................. 92
1.9.1 Στρατηγικές ελέγχου.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................. 92
1.9.2 Συγκεκριμένα ζητήματα για το σύστημα των αντλιών θερμότητας ............. 92
1.9.3 Αρχές σύνδεσης .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................................................. 93
1.9.4 Στρατηγικές ελέγχου για τη θέρμανση ............................................... 95
1.9.5 Παράδειγμα ενός κοινού συστήματος ............................................... 97
1.9.6 Στρατηγικές ελέγχου για την παραγωγή ζεστού νερού οικιακής χρήσης ......... 98
1.10 ΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ ΕΠΙΤΟΠΙΑΣ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗΣ .. . . . .................................................. 99
1.10.1 Στοιχεία του κτιρίου και του συστήματος θέρμανσης ............................. 99
1.10.2 Αξιολόγηση της πηγής θερμότητας ................................................... 102
1.11 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑΣ .. . . . . . . . . . . .................................................. 104
1.11.1 Ηλεκτρική ασφάλεια . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................................................. 104
1.11.2 Ήπια εκκίνηση .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................................................. 107
1.11.3 Διαστασιολόγηση της κύριας ασφάλειας ............................................ 108
1.12 ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ, ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΘΕΣΗ ΣΕ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΑΝΤΛΙΑΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ
ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΗΘΗΤΙΚΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΩΝ.. . . . .................................................. 108
1.12.1 Εγκατάσταση .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................................................. 109
1.12.2 Ηλεκτρικές συνδέσεις .. . . . . . . . . . . . . . . . .................................................. 111
1.12.3 Σύνδεση της ΑΘ με την καταβόθρα θερμότητας και την πηγή θερμότητας... 111
1.12.4 Γενικός έλεγχος συστήματος.. . . . . . . . .................................................. 112
1.12.5 Θέση σε λειτουργία .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................................................. 113
1.13 ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΟΝ ΠΕΛΑΤΗ ΚΑΙ ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ............................... 114
1.13.1 Επίσκεψη στη μονάδα αντλίας θερμότητας με τον πελάτη....................... 114
1.13.2 Απαραίτητα έγγραφα για τον πελάτη................................................. 115
1.13.3 Περαιτέρω πληροφορίες για τον πελάτη............................................. 116
1.14 ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΝΤΛΙΑΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ................................. 116
1.15 ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΒΛΑΒΩΝ, ΣΥΝΗΘΗ ΛΑΘΗ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ .......................... 118
1.15.1 Εισαγωγή .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................. 118
1.15.2 Σφάλματα των αντλιών θερμότητας.................................................. 119
1.15.3 Σφάλματα των συστημάτων που αφορούν την αντλία θερμότητας............. 119
1.15.4 Τύποι σφαλμάτων κατά την εγκατάσταση .......................................... 124
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 1 .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................................................. 125
ENOTHTA 2: Ηλιοθερμία – Θερμικά Ηλιακά Συστήματα (ΘΗΣ) 127
2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ – Η ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΘΗΣ .. . . . . . . . . . . . . . .................................................. 127

2.1.1 Εισαγωγή .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................. 127
2.1.2 Ηλιακό δυναμικό .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................................................. 128
2.1.3 Η αγορά των θερμικών ηλιακών συστημάτων ...................................... 130
2.1.4 Η κατάσταση στην Ελλάδα.. . . . . . . . . . .................................................. 133
2.2 ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΣΤΑΣΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΘΗΣ .............................................. 134
10
2.2.1 Παραγωγή ζεστού νερού για οικιακή χρήση......................................... 134
2.2.2 Μεγάλα κεντρικά ηλιακά συστήματα.. . .............................................. 135
2.2.3 Θέρμανση κολυμβητικών δεξαμενών με ηλιακή ενέργεια ........................ 136
2.2.4 Θέρμανση χώρων .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .............................................. 137
2.2.5 Δροσισμός/ψύξη χώρων.. . . . . . . . . . . . . . . . . .............................................. 138
2.2.6 Άλλες εφαρμογές των ΘΗΣ .. . . . . . . . . . . . . . .............................................. 139
2.2.7 Διαστασιολόγηση των ΘΗΣ .. . . . . . . . . . . . . . .............................................. 140
2.3 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΟΦΕΛΗ ΤΩΝ ΘΗΣ ................................... 141
2.3.1 Εξοικονόμηση ενέργειας μέσω των ΘΗΣ............................................. 141
2.3.2 Περιβαλλοντικές θεωρήσεις.. . . . . . . . . . . . . .............................................. 143
2.3.3 Οικονομικά στοιχεία των ΘΗΣ.. . . . . . . . . . . .............................................. 143
2.4 ΤΥΠΟΙ ΤΩΝ ΘΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥΣ .. . . . . . . . . . . . ............................................. 145
2.4.1 Κατηγορίες των ΘΗΣ .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............................................. 145
2.4.2 ΘΗΣ φυσικής κυκλοφορίας.. . . . . . . . . . . . . . . ............................................. 146
2.4.3 ΘΗΣ εξαναγκασμένης κυκλοφορίας .. . . . ............................................. 148
2.5 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΣΤΑΣΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΙΣΤΩΣΩΝ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ........... 151
2.5.1 Ηλιακοί συλλέκτες.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .............................................. 152
2.5.2 Δεξαμενή αποθήκευσης .. . . . . . . . . . . . . . . . . .............................................. 156
2.5.3 Το υπόλοιπο κύκλωμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............................................. 157
2.6 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ .................................... 162
2.6.1 Σχεδίαση των ΘΗΣ .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .............................................. 162
2.6.2 Το υποσύστημα του συλλέκτη.. . . . . . . . . . . .............................................. 163
2.6.3 Το υποσύστημα αποθήκευσης.. . . . . . . . . . .............................................. 168
2.6.4 Το υποσύστημα ελέγχου .. . . . . . . . . . . . . . . . . .............................................. 171
2.6.5 Επιτόπια έρευνα.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .............................................. 173
2.6.6 Άλλα θέματα που πρέπει να εξετάζονται............................................. 175
2.7 ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΘΗΣ.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .............................................. 177
2.7.1 Γενικές οδηγίες εγκατάστασης .. . . . . . . . . .............................................. 177
2.7.2 Τοποθέτηση του ηλιακού συλλέκτη .. . . . .............................................. 178
2.7.3 Εργασίες μετά την εγκατάσταση.. . . . . . . . ............................................. 180
2.8 ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΟΝ ΠΕΛΑΤΗ ..................... 181
2.8.1 Διαδικασία που ακολουθείται.. . . . . . . . . . . .............................................. 181
2.8.2 Πρωτόκολλο θέσης σε λειτουργία .. . . . . . .............................................. 1 83
2.9 ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΕΝΟΣ ΘΕΡΜΙΚΟΥ ΗΛΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ.................................... 1 86
2.9.1 Προληπτική συντήρηση .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............................................. 186
2.9.2 Σημαντικές παρατηρήσεις.. . . . . . . . . . . . . . . . ............................................. 191
2.10 ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΒΛΑΒΩΝ, ΣΥΝΗΘΗ ΛΑΘΗ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ .......................... 1 92
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 2 .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............................................. 200
ENOTHTA 3: Τεχνικές Εξοικονόμησης Ενέργειας 201
3.1 Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ -

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............................................. 201
3.1.1 Το ενεργειακό ζήτημα και η κλιματική αλλαγή...................................... 201
3.1.2 Κατανάλωση ενέργειας στην Ε.Ε. (με έμφαση στα κτίρια)........................ 203
3.1.3 Κατανάλωση ενέργειας στην Ελλάδα.. . .............................................. 204
11
3.1.4 Προοπτικές.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................................................. 207
3.2 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΔΙΑΘΕΣΙΜΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΖΝΧ
– ΣYΓΚΡΙΣΕΙΣ ΚΟΣΤΟΥΣ-ΟΦΕΛΟΥΣ. . . . . . . . . . . .................................................. 208
3.2.1 Εισαγωγή .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................. 208
3.2.2 Επιλογή εξοπλισμού για το σύστημα ζεστού νερού................................. 208
3.3 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΕΡΟΥ ΣΕ ΝΕΕΣ
ΚΑΙ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΕΣ ΥΔΡΑΥΛΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ........................................... 211
3.3.1 Επιλογές σχεδιασμού του συστήματος ............................................... 211
3.3.2 Διάμετρος σωλήνα και υλικά κατασκευής........................................... 216
3.3.3 Περίληψη των βασικών θεωρήσεων για τα αποδοτικά συστήματα
παροχής ΖΝΧ .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................................................. 218
3.4 ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΑ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΕΡΟΥ. ................................ 220
3.4.1 Εξαρτήματα εξοικονόμησης νερού ................................................... 221
3.4.2 Οικιακές συσκευές .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................................................. 222
3.5 ΑΛΛΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ .................... 224
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 3.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................................................. 226
12
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
Γεωθερμία – Γεωθερμικές Αντλίες Θερμότητας (ΓΑΘ)
Γενική – εισαγωγική περιγραφή του εκπαιδευτικού αντικειμένου

Στο Κεφαλαίο 1 ο εκπαιδευόμενος θα μάθει τα λειτουργικά χαρακτηριστικά
μιας μονάδας ΓΑΘ καθώς και τις επί μέρους συνιστώσες του συστήματος. Γί-
νεται αναφορά στην ευρωπαϊκή και στην ελληνική αγορά των ΓΑΘ, σε τεχνικές
και εργαλεία μάρκετινγκ αυτής της νέας τεχνολογίας, στο κόστος, αλλά και στα
περιβαλλοντικά της οφέλη, ώστε να μπορεί ο εκπαιδευόμενος να προωθεί τις
ΓΑΘ. Επιπλέον, μαθαίνονται οι βασικές αρχές γεωλογίας, οι τρόποι λειτουργίας
του συστήματος, καθώς και οι εθνικοί κανονισμοί που διέπουν την εγκατάσταση
ενός τέτοιου συστήματος.
Γίνεται εκτενέστερη αναφορά στις τεχνικές λειτουργίες και λεπτομέρειες του συ-
στήματος ΓΑΘ, στα συστήματα διανομής θερμότητας και ενσωμάτωσης υδραυλι-
κού συστήματος, στη διενέργεια επιτόπιας επιθεώρησης.
Σκοπός – αναμενόμενα αποτελέσματα

Τα αναμενόμενα αποτελέσματα από τη μελέτη του Κεφαλαίου 1 σχετίζονται με
την εγκατάσταση, θέση σε λειτουργία και παράδοση στον πελάτη ενός συστήμα-
τος ΓΑΘ, καθώς και με τον έλεγχο της λειτουργίας, επισκευής και συντήρησης
ενός συστήματος ΓΑΘ.
Αναλυτικότερα, ο εκπαιδευόμενος θα μπορεί να επιλέξει και να διαστασιολογή-
σει τις συνιστώσες σε μια τυπική κατάσταση εγκατάστασης, καθώς και την ισχύ
μιας ΓΑΘ για την παραγωγή θερμού νερού. Δίνονται οδηγίες για τον προγραμμα-
τισμό και την προετοιμασία για την εγκατάσταση των αντλιών θερμότητας (των
άνευ ψυκτικού μέσου κυκλωμάτων) αλλά και για καθεαυτήν την εγκατάσταση
μονάδων ΓΑΘ. Θα μπορεί να κάνει μια σωστή εγκατάσταση, καθώς και να πα-
ραδώσει το σύστημα στον πελάτη. Θα μάθει να αναλαμβάνει την τακτική συντή-
ρηση του συστήματος, καθώς και τη διεργασία διάγνωσης αλλά και ανάκτησης/
επισκευής βλαβών.
Έννοιες-κλειδιά / τυχόν βασική ορολογία

Αβαθής γεωθερμία, αντλίες θερμότητας, υπόγεια ύδατα, θερμοκρασίες εδάφους,
κύκλος λειτουργίας, COP, ανοιχτά συστήματα, κλειστά συστήματα.
13
Γεωθερμία – Ηλιοθερμία - Τεχνικές εξοικονόμησης ενέργειας
1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ – Η ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΓΑΘ

Η Ελλάδα έχει πλούσιες γεωθερμικές πηγές και μακρά ιστορία θεραπευτικών θερμών λου-
τρών. Σήμερα δεν παράγεται γεωθερμικός ηλεκτρισμός στην Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι
ένας πιλοτικός σταθμός ισχύος 2 MWe λειτούργησε για περίπου δύο χρόνια στη Μήλο τη
δεκαετία του 1980. Μέχρι το τέλος του 2012 η συνολική εγκατεστημένη ισχύς για άμεσες
χρήσεις στην Ελλάδα εκτιμάται ότι υπερβαίνει τα 180 MWth, παρουσιάζοντας μικρή αύξη-
ση της τάξης του 40% συγκρινόμενη με τα στοιχεία του WGC2010 και αύξηση μεγαλύτερη
του 100% σε σχέση με τα δεδομένα που παρουσιάστηκαν στο EGC 2007 [1].
Η μεγαλύτερη εφαρμογή είναι οι ΓΑΘ (πάνω από το 60% της εγκατεστημένης ισχύος),
ενώ ακολουθεί η χρήση για λουτρά και κολύμβηση (συμπεριλαμβανομένης της θέρμαν-
σης πισινών) και η θέρμανση θερμοκηπίων. Οι άμεσες εφαρμογές (εκτός ΓΑΘ) παρέμειναν
μάλλον στάσιμες τα τελευταία χρόνια, με μικρές μόνο αλλαγές. Υπάρχουν κάποιες νέες
εγκαταστάσεις, ενώ άλλες έχουν κλείσει, κυρίως για λόγους που δεν συνδέονται με τη
γεωθερμική ενέργεια. Από την άλλη, οι αντλίες θερμότητας πηγής εδάφους παρουσιά
ζουν ετήσια αύξηση κατά μέσο όρο 25% τα τελευταία πέντε χρόνια, αν και το 2012
καταγράφηκε μείωση [1].
Άμεσες χρήσεις
Η άμεση χρήση της γεωθερμικής ενέργειας περιλαμβάνει τη θέρμανση θερμοκηπίων και
εγκαταστάσεις υδατοκαλλιεργειών, θέρμανση εδάφους, θέρμανση χώρων, γεωργικής
ξήρανσης και αντλίες θερμότητας πηγής εδάφους. Η εγκατεστημένη ισχύς είναι 180
MWth και η ετήσια χρήση ενέργειας εκτιμάται στα 1000 TJ. Από το 2009 η μεγαλύτερη
εφαρμογή είναι οι ΓΑΘ (50% της χρήσης ενέργειας) και η επόμενη μεγαλύτερη άμεση
χρήση είναι η υδροθεραπεία και οι θερμαινόμενες πισίνες. Η άμεση χρήση (εκτός των
ΓΑΘ) παρέμεινε μάλλον στάσιμη τα τελευταία δέκα χρόνια, με τα κέρδη να αντισταθμί-
ζουν τις απώλειες [1].
ΓΑΘ
Παρά τη σημαντική αύξηση των συστημάτων ΓΑΘ στην Ελλάδα, η χρήση τους δεν είναι
ακόμα τόσο διαδεδομένη όσο σε κάποιες άλλες χώρες, κυρίως της Κεντρικής και Βό-
ρειας Ευρώπης. Η ευρύτερη χρήση των ΓΑΘ στη χώρα ξεκίνησε στα μέσα της προηγού-
μενης δεκαετίας και έφτασε σε κορύφωση περίπου πριν από τρία χρόνια (2010). Τώρα
επηρεάζεται από την οικονομική κρίση καθώς και από τον σκληρό ανταγωνισμό από το
φυσικό αέριο και τις μονάδες κλιματισμού αέρα-νερού [1].
Ο ακριβής αριθμός ομάδων ΓΑΘ που είναι εγκατεστημένες σήμερα στη χώρα δεν είναι
γνωστός, αλλά εν γένει έχουν καταγραφεί πάνω από 800 εφαρμογές των συστημάτων
ΓΑΘ στην Ελλάδα με συνολική εγκατεστημένη ισχύ 64 MWth. Πάνω από 100 εγκαταστά-
σεις έχουν ισχύ μεγαλύτερη των 100 kWth. Οι οριζόντιοι συλλέκτες επιφανειακής θερμό-
τητας είναι εγκατεστημένοι μόνο για σπίτια και τοποθετούνται σε βάθος 1,5-4 μέτρων. Το
βάθος των γεωτρήσεων στα κάθετα συστήματα κλειστού βρόχου κυμαίνεται από 60 έως
100 μέτρα. Περίπου το 61% της καταγεγραμμένης ισχύος αφορά συστήματα ανοιχτού
βρόχου. Τα συστήματα αυτά χρησιμοποιούν υπόγεια νερά (τα οποία πάντα επανεγχέο-
νται), υφάλμυρο νερό και θαλασσινό νερό [1].
Η χώρα σκοπεύει να επιτύχει τους στόχους της Ε.Ε. για θέρμανση και ψύξη από
ΑΠΕ με τη συνεισφορά 50 ktoe από συστήματα ΓΑΘ μέχρι το 2020. Αυτό αντιστοιχεί
σε εγκατεστημένη ισχύ 265 MWth με τις τεχνολογίες να έχουν μερίδιο ως εξής: 45%
14
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 • ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ - ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΕΣ ΑΝΤΛΙΕΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ (ΓΑΘ)
κλειστά, 40% ανοιχτά και 15% οριζόντια συστήματα. Προκειμένου να επιτευχθούν οι

στόχοι για τις ΓΑΘ θα πρέπει να αυξάνεται η εγκατεστημένη ισχύς τους κατά 40 MWth
νέων μονάδων ετησίως μέχρι το 2017. Οι αντίστοιχες επενδύσεις για την επίτευξη αυτού
του στόχου υπολογίζονται περίπου σε 320 εκατομμύρια ευρώ σε εγκαταστάσεις ΓΑΘ [2].
Παρά τη δύσκολη οικονομική συγκυρία, και σύμφωνα με τα στοιχεία που συλλέχθηκαν
από το EurObserv’ER για τις κύριες ευρωπαϊκές αγορές, περίπου 104.000 ΓΑΘ πωλή-
θηκαν το 2010, αριθμός κατά 2,9% χαμηλότερος από το 2009. Ενώ η συρρίκνωση της
αγοράς συνεχίστηκε το 2010, αυτή ήταν μικρότερη από ό,τι τα έτη 2008-2009. Παρ’ όλα
αυτά, οι πωλήσεις του 2010 έκαναν τις εγγραφές των εγκατεστημένων μονάδων της Ε.Ε.
να ξεπεράσουν το όριο του εκατομμυρίου (1.014.436 στο τέλος του 2010). Με βάση κά-
ποιες μεθοδολογικές παραδοχές, το EurObserv’ER κατατάσσει την ευρωπαϊκή εγκατεστη-
μένη ισχύ στα 12.611 MWth, που αντιστοιχεί σε ανανεώσιμη ενέργεια περίπου 2.1 Mtoe.
Οι χώρες που συνέβαλαν τα μέγιστα εκείνη τη χρονιά στις πωλήσεις ΓΑΘ ήταν η Σουηδία
(31.954 μονάδες), η Γερμανία (25.516 μονάδες) και η Γαλλία (12.250 μονάδες) [3].
1.2 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΟΦΕΛΗ – ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΤΩΝ ΓΑΘ

1.2.1 Αντλίες θερμότητας, μια βιώσιμη ενεργειακή λύση
Οι αντλίες θερμότητας, με την αποτελεσματική χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας, μπορούν
να εκμεταλλευτούν τη θερμότητα του περιβάλλοντος από φυσικές πηγές (αέρας, νερό,
έδαφος) ή την αποβαλλόμενη θερμότητα (π.χ. ανάκτηση θερμότητας από τον αέρα εξαε-
ρισμού), ώστε να μειωθεί η ενεργειακή απαίτηση για θέρμανση και ψύξη και να επιτευχθεί
σημαντική μείωση στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Η δυνατότητα μείωσης των εκ-
πομπών CO2 από ένα σύστημα αντλίας θερμότητας συνδέεται άμεσα με τρεις παράγοντες:
• τον ετήσιο συντελεστή απόδοσής του (βλ. 1.6).
• τον τύπο καυσίμου που χρησιμοποιείται για να παραχθεί η ηλεκτρική ενέργεια που
καταναλώνει η αντλία θερμότητας και την απόδοση της παραγωγής και διανομής της.
• τον τύπο του ψυκτικού υγρού που χρησιμοποιείται και το ποσοστό διαρροής από την
αντλία θερμότητας.
Όσο υψηλότερη είναι η απόδοση του συστήματος της αντλίας θερμότητας τόσο λιγότε-
ρη ηλεκτρική ενέργεια χρησιμοποιείται για να λειτουργήσει και να αποδώσει τη θερμότη-
τα που απαιτείται. Φυσικά, η θερμότητα του περιβάλλοντος που χρησιμοποιείται από την
αντλία θερμότητας προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές και δεν συνδέεται με την εκπομπή
αερίων του θερμοκηπίου. Από την άλλη μεριά, η ηλεκτρική ενέργεια παράγεται συνήθως
στις εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας που καίνε συμβατικά καύσιμα όπως άνθρακα,
φυσικό αέριο (ΦΑ), τύρφη κ.λπ. Η χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας επομένως συμβάλλει
στην κλιματική αλλαγή. Το πόσο ακριβώς συμβάλλει εξαρτάται από την ποσότητα και τη
φύση των χρησιμοποιούμενων καυσίμων καθώς επίσης και από τον βαθμό απόδοσης της
παραγωγής και της διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας στον χρήστη.
Ενδεικτικά είναι τα σχήματα που ακολουθούν. Στο Σχήμα 1.1 φαίνεται η ενεργειακή
ισορροπία ενός συστήματος αντλιών θερμότητας. Αντίστοιχα, στο Σχήμα 1.2 παρουσιά
ζεται η ενεργειακή ισορροπία ενός λέβητα πετρελαίου ή ΦΑ. Όπως μπορεί να παρα-
τηρηθεί, έναντι ενός συστήματος λέβητα αερίου ή πετρελαίου ένα σύστημα αντλίας
θερμότητας εξοικονομεί αρχική ενέργεια 47 μονάδων για κάθε 100 μονάδες χρήσιμης
θερμότητας που παράγονται, μια βελτίωση της τάξης του 34% στην αποδοτικότητα. Οι
αντλίες θερμότητας είναι επομένως μια χρήσιμη τεχνολογία για να μειωθεί η εξάρτησή
μας από τις εισαγωγές καυσίμων.
15
Σχήμα 1.1: Ενεργειακή ισορροπία ενός συστήματος αντλιών
Σχήμα 1.2: Ενεργειακή ισορροπία ενός συστήματος με λέβητα φυσικού αερίου

ή πετρελαίου.
Συσχετίζοντας την περιεκτικότητα σε CO2 κάθε μονάδας ενέργειας μπορεί να καθο-

ριστεί το ποσό των εκπομπών CO2 που αποφεύγονται με την αντικατάσταση των συμβα-
τικών συστημάτων θέρμανσης. Ο Πίνακας 1.1 παρουσιάζει την αναλογία αρχικής ενέρ-
γειας (θερμότητα που αποδίδεται πέρα από την ενέργεια των συμβατικών καυσίμων που
απαιτείται για την παραγωγή της ενέργειας, εκφρασμένη σε kWh/kWh) και την ανα-
λογία CO2 (g/kWh) των διαφορετικών μεθόδων θέρμανσης. Σύμφωνα με αυτούς τους
υπολογισμούς, μια αντλία θερμότητας με COP 3,5 εκπέμπει 50% λιγότερο CO2 από έναν
λέβητα πετρελαίου ή 40% λιγότερο από έναν λέβητα αερίου (με αποδοτικότητα 75%).
16
Πίνακας 1.1: Σύγκριση των αναλογιών αρχικής ενέργειας και CO2

μεταξύ των μεθόδων θέρμανσης.
Αναλογία αρχικής
Αναλογία CO2
Μέθοδος θέρμανσης Εποχιακή απόδοση ενέργειας
(g/kWh)
(kWh/kWh)
ΑΘ, συμβατική ηλεκτρική
350% 1,4 0,19
ενέργεια
ΑΘ, πράσινη ηλεκτρική ενέργεια 350% 3,2 0,00
Άμεση ηλεκτρική θέρμανση 100% 0,4 0,66

Λέβητας φυσικού αερίου 75% 0,75 0,31
Λέβητας πετρελαίου 75% 0,75 0,38
Το Σχήμα 1.3 βοηθάει στον υπολογισμό της επίδρασης του CO2 των αντλιών θερμότη-
τας σύμφωνα με τις εκπομπές του CO2 από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και τον
εποχιακό παράγοντα απόδοσής τους.
Ποσοστό της µείωσης/αύξησης των εκποµπών CO2 µε τη χρησιµοποίηση αντλιών θερµότητας
στη θέση των συµβατικών καυστήρων φυσικού αερίου ή πετρελαίου
ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΓΕΝΝΗΤΡΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ ΣΘΗ
ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΓΕΝΝΗΤΡΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ
ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΓΕΝΝΗΤΡΙΑ ΑΝΘΡΑΚΑ

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΓΕΝΝΗΤΡΙΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ
100
Αντικαταστήστε τον
καυστήρα πετρελαίου
50
αύξηση CO2 [%] µείωση CO2 [%]
4
Eπίδραση στην εκποµπή CO2
SPF
3
0
4
Αντικαταστήστε
τον υψηλής απόδοσης SPF
καυστήρα φυσικού αερίου
3
50
0 0-2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2
Eκποµπές CO2 από την παραγωγή ηλεκτρισµού (kg/kWh)
Σχήμα 1.3: Καθαρή επίδραση των αντλιών θερμότητας στις εκπομπές CO2 [4].
Το Σχήμα 1.3 δείχνει ότι οι εκπομπές CO2 στον σταθμό παραγωγής ηλεκτρικής
ενέργειας είναι ο σημαντικότερος παράγοντας των αντλιών θερμότητας που έχει αντί-
κτυπο στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Εάν χρησιμοποιείται ηλεκτρική ενέργεια από
ΑΠΕ (αιολική, υδροηλεκτρική κ.λπ.), οι αντλίες θερμότητας προσφέρουν μεγάλες δυνα-
τότητες για μείωση των εκπομπών CO2. Οι εγκαταστάτες αντλιών θερμότητας πρέπει
να ενθαρρύνουν τους πελάτες τους να μεταπηδήσουν σε έναν πράσινο προμηθευτή
ηλεκτρικής ενέργειας για να μεγιστοποιήσουν τα περιβαλλοντικά οφέλη του συστήμα-
τος θέρμανσής τους.
17
1.2.2 Πρόβλημα του όζοντος και δυναμικό παγκόσμιας θέρμανσης λόγω των
ψυκτικών ουσιών
Οι ψυκτικές ουσίες είναι ένα βασικό συστατικό των αντλιών θερμότητας. Εντούτοις, μερι-
κές ψυκτικές ουσίες μπορεί να είναι επιβλαβείς στο περιβάλλον εάν δραπετεύσουν στην
ατμόσφαιρα λόγω:
• του δυναμικού μείωσης του όζοντος (ΔΜΟ) που οφείλεται στην υπεριώδη (UV)
ακτινοβολία που διασπά τα μόρια των CFC από τις ψυκτικές ουσίες και που απε-
λευθερώνει άτομα χλωρίου που οδηγούν στην καταστροφή του όζοντος. Το όζον
είναι αέριο που συγκεντρώνεται σε στρώμα στο πιο υψηλό επίπεδο της ατμόσφαι-
ρας. Το στρώμα όζοντος προστατεύει εμάς και το περιβάλλον από την υπερβολική
UV ακτινοβολία που μπορεί να προκαλέσει καρκίνο του δέρματος και άλλες ση-
μαντικές ζημίες στην υγεία μας και σε άλλους φυσικούς κύκλους γύρω από μας.
• του δυναμικού αύξησης θερμοκρασίας της Γης (ΔΑΘ) που οφείλεται στη συμβολή
τους στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Οι CFC είναι παραδείγματος χάρη 8.500 φο-
ρές πιο ισχυροί ως αέριο θερμοκηπίου από το CO2.
Πίνακας 1.2: Νομικό καθεστώς, ζητήματα ασφάλειας και χρήση των ψυκτικών ουσιών.
Ψυκτικές ουσίες Κατάσταση Χρήση
CFC: Μόνο καθαρισμένες ψυκτικές
R-11, R-12, R-13, R-113, ουσίες από παροπλισμένες
Απαγορευμένες
R-114, R-115, R-500, και ανακατασκευασμένες
R-502, R-13B1. εγκαταστάσεις.
Δεν χρησιμοποιούνται σε νέο
Μεταβατικές ψυκτικές
HCFC: εξοπλισμό από το 2001. Δεν
ουσίες. Θα καταργηθούν
R-22, R-401, R-402, R-403, μπορούν να χρησιμοποιηθούν
σταδιακά μέχρι το 2015
R-408 και R-409. νέες (μη ανακυκλωμένες) μετά
στην Ε.Ε.
το 2010.
Μακροπρόθεσμα
εναλλακτικές ψυκτικές
HFC: ουσίες. Ακόμα συμβάλλουν Ψυκτικές ουσίες χωρίς χλώριο
R-134Α, R-152Α, R-32, στην αύξηση της για την αντικατάσταση των
R-125 και R-507. θερμοκρασίας λόγω R-12, R-22 και R-502.
του φαινομένου του
θερμοκηπίου.
Μίγματα δύο ή περισ Εξεταζόμενα μεταβατικά ή Σημαντικοί αντικαταστάτες
σότερων καθαρών HCFC. μεσοπρόθεσμα ρευστά. των CFCs.
Μίγματα δύο ή
περισσότερων Αμελητέο ΔΜΟ, αλλά ακόμα
Ρ- 410Α και R- 407C είναι τα
καθαρών HFC ή/ έχουν δυνατότητα αύξησης
δύο πιο σημαντικά.
και υδρογονάνθρακες της θερμοκρασίας.
(προπάνιο).
Φυσικό ρευστό:
Αμελητέα περιβαλλοντική Ενίοτε έχουν σημαντικές
π.χ. αμμωνία (ΝΗ3),
επίδραση. Μερικά από επιπτώσεις ασφάλειας στον
υδρογονάνθρακες (π.χ.
αυτά είναι εύφλεκτα ή σχεδιασμό, στη λειτουργία και
προπάνιο), CO2, αέρας και
τοξικά. τη συντήρηση.
νερό.
18
Τα CFCs (πλήρως αλογονομένοι χλωροφθοράνθρακες) και HCFCs (μερικώς αλο-

γονομένοι χλωροφθοράνθρακες) ήταν πολύ σημαντικές ψυκτικές ουσίες για τη βιο-
μηχανία ψύξης κατά τον 20ό αιώνα. Εντούτοις, το πρωτόκολλο του Μόντρεαλ που
υπογράφηκε το 1987 καθιέρωσε ένα πρόγραμμα για να μειωθεί ή να αποτραπεί η
χρήση των CFCs και HCFCs για να προστατεύσει σε όλο τον κόσμο το στρώμα του
όζοντος. Η σταδιακή κατάργηση αυτών των ψυκτικών ουσιών εντός της Ε.Ε. ρυθμίζε-
ται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2037/2000,
ενώ μερικές χώρες της Ε.Ε. έχουν ακόμα πιο αυστηρή ατζέντα. Ο ακόλουθος πίνακας
περιγράφει τη φύση αυτών των ψυκτικών ουσιών και των εναλλακτικών λύσεών τους,
την κατάσταση και τις χρήσεις τους.
Οι πιο κοινές ψυκτικές ουσίες που χρησιμοποιούνται αυτή την περίοδο στις οικιακές
αντλίες θερμότητας είναι η R134A και η R407C. Αυτές έχουν μηδενική επίδραση στη
μείωση του όζοντος, αλλά συμβάλλουν σημαντικά στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η
ανάπτυξη ΑΘ βασισμένων σε άλλες ψυκτικές ουσίες με καλά περιβαλλοντικά χαρακτη-
ριστικά, όπως οι υδρογονάνθρακες και το διοξείδιο του άνθρακα, συνεχίζεται, αλλά
αυτές δεν έχουν διαδοθεί ακόμα στην αγορά. Η μείωση του όζοντος και το φαινόμενο
της αύξησης της θερμοκρασίας της Γης μπορούν να συμβούν μόνο εάν η ψυκτική ου-
σία δραπετεύσει στην ατμόσφαιρα. Η πρώτη γραμμή προστασίας του περιβάλλοντος
είναι επομένως να εξασφαλιστεί ότι ελαχιστοποιείται η διαρροή και η τυχαία απελευ-
θέρωση μέσω της διαδικασίας της καλής συντήρησης και του κατάλληλου χειρισμού
των ψυκτικών ουσιών.
1.2.3 Μάρκετινγκ
Προκειμένου να αναπτυχθούν οι επιχειρήσεις πρέπει πρώτα να αποκτήσουν πελάτες και,
στη συνέχεια, να τους διατηρήσουν. Επειδή είναι η μόνη λειτουργία μιας επιχείρησης που
ασχολείται άμεσα με τους πελάτες, το μάρκετινγκ και οι πωλήσεις αποτελούν σημαντικό
τομέα δραστηριότητας για τις επιχειρήσεις όλων των μεγεθών. Το «μάρκετινγκ» είναι ο κοι-
νός ορισμός για διάφορες ενέργειες που εστιάζονται μόνο σε ένα αποτέλεσμα:
• Πραγματοποίηση περισσότερων πωλήσεων.
• Απόκτηση περισσότερων πελατών.
• Βελτίωση της εικόνας μιας επιχείρησης.
Κατάστρωση ενός σχεδίου μάρκετινγκ

Το σχέδιο μάρκετινγκ εφαρμόζει την εμπορική στρατηγική σας. «Η εμπορική στρα-
τηγική παρέχει τους στόχους για τα σχέδια μάρκετίνγκ σας. Σας λέει πού θέλετε να
πάτε από το σημείο όπου βρίσκεστε». Ένα σχέδιο μάρκετινγκ μπορεί να αναπτυχθεί ως
αυτόνομο έγγραφο ή ως τμήμα ενός επιχειρησιακού σχεδίου. Σε οποιαδήποτε από τις
δύο αυτές μορφές του το σχέδιο μάρκετινγκ είναι ένα σχεδιάγραμμα για τη κατανόηση
της αξίας των προϊόντων ή/και των υπηρεσιών σας από τους πελάτες σας.
Όλες οι δραστηριότητές σας στο πεδίο του μάρκετινγκ πρέπει να ακολουθούν την αρχή
SMART (ΣΜΚΡΣ). Πρέπει δηλαδή να είναι:
Specific - Συγκεκριμένες: Να είστε ακριβής για αυτό που πρόκειται να επιτύχετε.
Measurable - Μετρήσιμες: Υπολογίστε τους στόχους σας.
Achievable - Κατορθωτές: Προσπαθείτε πάρα πολύ;
19
Realistic - Ρεαλιστικές: Έχετε τους πόρους για να πραγματοποιήσετε τον στόχο σας (εργα-
τικό δυναμικό, χρήματα, υλικά);
Timed - Συγχρονισμένες: Δηλώστε πότε θα επιτύχετε τον στόχο (σε έναν μήνα; μέχρι τον
Φεβρουάριο του 2015;).
Σημαντικά θέματα
Παίρνει χρόνια για να κερδίσει κάποιος την εμπιστοσύνη του καταναλωτή. Για να τη χάσει
χρειάζονται μόνο μερικά δευτερόλεπτα. Αξιολογήστε τα σημεία που εσείς ή/και οι υπάλ-
ληλοί σας θα μπορούσαν να αυξήσουν την ποιότητα για μια αποτελεσματική συνομιλία
πωλήσεων. Δέκα (10) είναι τα βασικά σημεία που πρέπει να αποφεύγετε στις πωλήσεις:
1. Ένας στερεότυπος ή προκαθορισμένος χαιρετισμός.
2. Πρόωρη και ανακριβής αξιολόγηση των αναγκών. Πολύ σύντομη παρουσίαση των
προϊόντων και λύσεων. Το να κάνετε ερωτήσεις επιφανειακές αντί για ερωτήσεις
ουσίας.
3. Η παρουσίαση μιας υποτιμημένης προσφοράς (είναι εύκολο να μειωθεί η τιμή της
προσφοράς, αλλά πώς θα αιτιολογήσετε μια υψηλότερη τιμή;).
4. Υποστηρίζετε τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα προϊόντων αντί των οφελών για τον
πελάτη. Πρώτα τονίστε τη χρησιμότητα για τον καταναλωτή, έπειτα συζητήστε για
τα τεχνικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα.
5. Η απρόσωπη επικοινωνία (παθητική ή εγωκεντρική σύνταξη). Προσπαθήστε να πεί-
τε εσείς...
6. Να μην ελέγχετε εάν το προτεινόμενο προϊόν ταιριάζει στις ανάγκες και στις επιθυ-
μίες του πελάτη.
7. Να φοβάστε τον σιωπηλό πελάτη ή τις αντιρρήσεις του.
8. Η προσπάθεια να κλειστεί η πώληση πάρα πολύ νωρίς.
9. Να ξεχάσετε να παρουσιάσετε στον πελάτη πρόσθετα προϊόντα που θα τον/την
παρακινούσαν για περαιτέρω πωλήσεις.
10. Να μην τον/την ενθαρρύνετε κατά τη διάρκεια της απόφασης για την αγορά.
Πουλήστε τα οφέλη, όχι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα! Μη μιλάτε απλώς για την
αποδοτικότητα μιας ΑΘ. Πείτε επίσης ότι θα μειώσει το ενεργειακό κόστος και ότι
είναι εύχρηστη.
• Εξηγώντας τα οφέλη δημιουργείται η επιθυμία για αγορά!
• Σταματήστε να «πουλάτε» και αρχίστε να χτίζετε τη σχέση με τον πελάτη σας!
• Η σχέση με τον καταναλωτή είναι το κλειδί − ανακαλύψτε τι θέλουν οι καταναλω-
τές, καθορίστε την προστιθέμενη αξία του προϊόντος!
• Παρουσιάστε τα πλεονεκτήματα των αντλιών θερμότητας (βάσει του πίνακα).
Πίνακας 1.3: Οφέλη των αντλιών θερμότητας.
Χρηματοοικονομικές πλευρές
Χαμηλό κόστος θέρμανσης λόγω της πολύ Περίοδος αποπληρωμής μέσα σε μερικά
υψηλής αποδοτικότητας. χρόνια.
Χαμηλές λειτουργικές δαπάνες. Δεν απαιτείται καπνοδόχος ή καπναγωγός.
20
Χρηματοοικονομικές πλευρές
Κανένα καύσιμο εκτός από την ηλεκτρική
ενέργεια δεν είναι απαραίτητο, π.χ. δεν
Χαμηλές δαπάνες συντήρησης.
απαιτείται η ύπαρξη δεξαμενής πετρελαίου,
γεγονός που μειώνει δραστικά τις δαπάνες.
Μπορεί να προσφέρονται επιχορηγήσεις ή Ειδικά τιμολόγια για το ηλεκτρικό για τις
χαμηλότοκα δάνεια. αντλίες θερμότητας.
Τεχνικές πτυχές
Πλήρως αναπτυγμένη τεχνολογία. Εξοικονόμηση χώρου.
Υψηλότερη ασφάλεια λειτουργίας. Υψηλή διάρκεια.
Φιλική προς τον χρήστη. Σύγχρονο σχέδιο.
Ποιότητα εγκατάστασης. Ποιότητα του συστήματος.
Πιστοποιητικό για την καλή ποιότητα των Πιστοποιημένος εγκαταστάτης αντλιών
αντλιών θερμότητας. θερμότητας.
Πτυχές προστασίας περιβάλλοντος
Μείωση των εκπομπών του CO2 σε σύγκριση Οι αντλίες θερμότητας χρησιμοποιούν την
με τα συμβατικά συστήματα. ενέργεια του περιβάλλοντος.
Καμία τοπική εκπομπή για να προσθέσει
Φιλική προς το περιβάλλον.
στην ατμοσφαιρική ρύπανση.
Η ενέργεια αντλιών θερμότητας είναι Οι αντλίες θερμότητας ενθαρρύνονται από
ανανεώσιμη ενέργεια. τις πολιτικές της Ε.Ε. και της κυβέρνησης.
Συναισθηματικές πτυχές
Κάνετε κάτι για το περιβάλλον. Καθαρή τεχνολογία.
Πτυχές άνεσης
Πλεονεκτήματα άνεσης των συστημάτων
Πλήρως αυτοματοποιημένο σύστημα.
χαμηλής θερμοκρασίας.
1.3 ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΝΤΛΙΑΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ

Οι περισσότεροι πελάτες ενός νέου συστήματος θέρμανσης ή αντικατάστασής του θα θεω-
ρήσουν το κόστος σημαντικό παράγοντα κατά την απόφασή τους ποιο σύστημα να επιλέ-
ξουν. Αυτή τη στιγμή το κόστος εγκατάστασης μιας αντλίας θερμότητας είναι μεγαλύτερο
από αυτό ενός κοινού συστήματος λέβητα που λειτουργεί με πετρέλαιο ή με φυσικό αέριο
ή ενός λέβητα που λειτουργεί με βάση το ηλεκτρικό ρεύμα, αλλά οι λειτουργικές δαπάνες
είναι λιγότερες.
Ο εγκαταστάτης πρέπει να πείσει τον πελάτη ότι το σύστημα αντλιών θερμότητας είναι
η πλέον πρόσφορη λύση. Αυτό μπορεί να γίνει υπολογίζοντας το συνολικό κόστος για ολό-
κληρο τον κύκλο ζωής των εναλλακτικών θέρμανσης και επιδεικνύοντας στον πελάτη ότι η
λύση της αντλίας θερμότητας έχει νόημα από οικονομική άποψη. Προκειμένου να πραγ-
ματοποιηθεί αυτός ο υπολογισμός ο εγκαταστάτης πρέπει να κατανοήσει τις δαπάνες που
συνδέονται με ένα σύστημα θέρμανσης, πότε εμφανίζονται αυτές και πώς να συγκρίνει τα
διαφορετικά συστήματα.
21
1.3.1 Κόστος των συστημάτων θέρμανσης

Οι δαπάνες που συνδέονται με όλα τα συστήματα θέρμανσης περιλαμβάνουν τις δαπάνες
επένδυσης, τις λειτουργικές δαπάνες και τις δαπάνες απόσυρσης:
Δαπάνες σχεδιασμού και επίβλεψης της εγκατάστασης.

Αδειοδότηση.
Κόστος Κόστος εξοπλισμού (περιλαμβανομένων των δαπανών
επένδυσης: παράδοσης).
Κόστος εγκατάστασης.
Κόστος εκκίνησης.
Ετήσιο κόστος ηλεκτρικής ενέργειας ή καυσίμων.
Λειτουργικές
Ετήσια συντήρηση (εργασία + ανταλλακτικά).
δαπάνες:
Κόστος επισκευής (εάν χαλάσει).
Κόστος απόσυρσης: Κόστος επεγκατάστασης.
Το κόστος επένδυσης είναι μια δαπάνη που γίνεται μία φορά και πρέπει να καταβληθεί για
τον σχεδιασμό, την εγκατάσταση και την προμήθεια του συστήματος. Για τα μικρά έργα
όπως οι μονοκατοικίες τα στοιχεία που απαριθμούνται ως κόστος επένδυσης μπορούν να
παρασχεθούν από τον εγκαταστάτη έναντι ενός ποσού κατ’ αποκοπή. Αυτό το ποσό κατ’
αποκοπή μπορεί να περιλάβει το κόστος συντήρησης του πρώτου έτους, αλλά πιθανώς
αποκλείει άλλες δαπάνες που συνδέονται με το έργο, π.χ.:
• Επαναδιαμόρφωση του κήπου μετά την εγκατάσταση υπόγειων σωληνώσεων.
• Αναβάθμιση της παροχής ηλεκτρικού ρεύματος από τη ΔΕΗ ή/και του μετρητή κα-
τανάλωσης ρεύματος.
• Εγκατάσταση δεξαμενής πετρελαίου ή παροχής αερίου σε συμβατικό λέβητα.
• Αφαίρεση και διάθεση του υπάρχοντος εξοπλισμού θέρμανσης.
• Επαναδιακόσμηση των δωματίων (π.χ. εάν προστίθενται ή μετακινούνται θερμαντι-
κά σώματα).
Οι λειτουργικές δαπάνες είναι δαπάνες που πρέπει να γίνουν προκειμένου να λει-
τουργήσει και να συντηρηθεί το σύστημα. Η σημαντικότερη λειτουργική δαπάνη πιθανόν
είναι το ηλεκτρικό ρεύμα. Το ετήσιο κόστος ηλεκτρικού ρεύματος πρέπει να βασίζεται στο
κόστος της ηλεκτρικής κιλοβατώρας (kWth).
Το κόστος του ηλεκτρικού ρεύματος για τις αντλίες θερμότητας πρέπει να βασιστεί στο
ευεργετικότερο τιμολόγιο για τη λειτουργία αντλιών θερμότητας που είναι διαθέσιμο στον
πελάτη. Τα ειδικά τιμολόγια αντλιών θερμότητας είναι διαθέσιμα σε μερικές χώρες από
τους προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτά τα τιμολόγια παρέχουν φτηνότερη ηλεκτρι-
κή ενέργεια όταν η ζήτηση από άλλους καταναλωτές είναι χαμηλή, δηλαδή αργά τη νύχτα,
νωρίς το πρωί και για μερικές μικρές χρονικές περιόδους κατά τη διάρκεια της ημέρας
(π.χ. νυχτερινό τιμολόγιο). Γενικά, τα τιμολόγια χαμηλής χρέωσης εκτός ωρών αιχμής που
έχουν διαμορφωθεί για τους θερμοσυσσωρευτές δεν είναι κατάλληλα για τις αντλίες θερ-
μότητας, εκτός αν παρέχουν μια περίοδο χαμηλής χρέωσης κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Τα τιμολόγια παροχής ηλεκτρικής ενέργειας περιλαμβάνουν μια «πάγια» χρέωση. Αυτό
αφορά το σταθερό κόστος σύνδεσης με το δίκτυο της ΔΕΗ. Όλα τα σπίτια χρησιμοποιούν
22
ηλεκτρικό ρεύμα, έτσι δεν θα ήταν λογικό να διατεθεί ολόκληρο το πάγιο της ΔΕΗ στην ΑΘ.
Εντούτοις, όπου η εγκατάσταση μιας αντλίας θερμότητας αυξάνει το πάγιο (λόγω της ανά-
γκης για περισσότερη ισχύ ή για τη χρήση διαφορετικού τιμολογίου), το επιπλέον κόστος
πρέπει να διατεθεί στην ΑΘ. Αυτό το κόστος μπορεί να είναι σημαντικό, έτσι το σημείο αυτό
πρέπει να προσεχτεί.
Μια ακριβής ανάλυση των δαπανών για ηλεκτρική ενέργεια (ή για τα καύσιμα σε κοινά
συστήματα θέρμανσης) θα λάμβανε υπόψη την εποχιακή αλλαγή στην κατανάλωση ενέρ-
γειας και θα τη συνέδεε με μια μηνιαία ή τριμηνιαία εκτίμηση του κόστους· ωστόσο τόσο
μεγάλη λεπτομέρεια δεν είναι απαραίτητη για τις απλές συγκρίσεις μεταξύ των συστημά-
των υπό τον όρο ότι το κόστος της ηλεκτρικής κιλοβατώρας (ή των καυσίμων) δεν είναι
εποχιακά εξαρτώμενο.
Η συντήρηση των λεβήτων και των αντλιών θερμότητας γίνεται συνήθως στο πλαίσιο
μιας ετήσιας σύμβασης που περιλαμβάνει και την προβλεπόμενη συντήρηση και το κόστος
των εργατικών για αυτή. Το κόστος των ανταλλακτικών μπορεί να χρεωθεί χωριστά ή να
περιληφθεί στη σύμβαση συντήρησης ή, τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του συστήματος, να
καλυφθεί από την εγγύηση.
Το κόστος επεγκατάστασης και απόρριψης του χρησιμοποιημένου εξοπλισμού ανα-
μένεται να αυξηθεί γενικά, ως αποτέλεσμα της ανησυχίας για το περιβάλλον και της επα-
κόλουθης νομοθεσίας. Αν και είναι πιθανό ότι το κόστος της απόρριψης των σημαντικό-
τερων υλικών των συστημάτων θέρμανσης θα καλυφθεί τελικά από τη νομοθεσία για την
ευθύνη των κατασκευαστών, π.χ. την Οδηγία Απόρριψης Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού
Εξοπλισμού, ένα λογικό κόστος για την απόρριψη του εξοπλισμού μπορεί να υπολογιστεί
στο κόστος του κύκλου ζωής.
1.3.2 Αξιολόγηση της επένδυσης

Ο απλός χρόνος αποπληρωμής είναι μια στοιχειώδης μορφή αξιολόγησης της επένδυ-
σης που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να μας βοηθήσει να επιλέξουμε ανάμεσα σε δύο
ή περισσότερες επιλογές, μια από τις οποίες μπορεί να είναι «να μην κάνουμε τίποτα». Ο
απλός χρόνος αποπληρωμής ορίζεται ως το χρονικό διάστημα στο οποίο το άθροισμα των
ταμειακών ροών (καθαρό όφελος) υπερβαίνει το κόστος της επένδυσης.
Παραδείγματος χάρη, σε έναν ιδιοκτήτη προσφέρεται ένα σύστημα αντλίας θερμότη-
τας με συνολικό κόστος εγκατάστασης 10.000 €. Οι υπολογισμοί δείχνουν ότι η ετήσια λει-
τουργική δαπάνη θα είναι 600 € έναντι της ετήσιας λειτουργικής δαπάνης για το υπάρχον
σύστημα θέρμανσης που είναι 1.600 €. Η καθαρή ετήσια εξοικονόμηση είναι επομένως
1.000 €. Η περίοδος αποπληρωμής είναι το κόστος εγκατάστασης προς την ετήσια εξοι-
κονόμηση: 10.000
Απλός χρόνος αποπληρωμής = 1.000 = 10 έτη.
Κατά τη σύγκριση δύο διαφορετικών επενδύσεων, π.χ. σύγκριση μιας νέας αντλίας θερ-
μότητας με έναν νέο λέβητα, η περίοδος αποπληρωμής ισούται με τη διαφορά του αρχι-
κού κόστους των δύο επενδύσεων διά της διαφοράς των λειτουργικών δαπανών.
Είναι ελαφρώς δυσκολότερο να καθοριστεί η περίοδος αποπληρωμής όταν εμφανίζο-
νται ακανόνιστα οι δαπάνες και τα οφέλη κατά τη διάρκεια του χρόνου ζωής της επέν-
δυσης. Η πιο συνηθισμένη μέθοδος είναι να δημιουργήσουμε ένα λογιστικό φύλλο που να
παρουσιάζει τις σωρευτικές δαπάνες και τα οφέλη σε μηνιαία βάση. Το σημείο στο οποίο
τα οφέλη υπερβαίνουν τις δαπάνες μπορεί να καθοριστεί έπειτα από εξέταση.
23
Υπάρχουν βέβαια και άλλες, πιο πολύπλοκες –τις περισσότερες φορές– μέθοδοι για
την αξιολόγηση της επένδυσης, όπως είναι ο μέσος βαθμός απόδοσης της επένδυσης, η
μέθοδος ταμειακών ροών, η κοστολόγηση στη διάρκεια ζωής του εξοπλισμού, η μέθοδος
της καθαρής παρούσας αξίας (ΚΠΑ), ο έντοκος χρόνος αποπληρωμής, ο εσωτερικός βαθ-
μός απόδοσης της επένδυσης (IRR) κ.λπ. [5].
Περιβαλλοντική επίδραση σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής

Η προσέγγιση ολόκληρου του κύκλου ζωής μπορεί επίσης να εφαρμοστεί στις περιβαλλο-
ντικές επιδράσεις όπως οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Σε αυτή την περίπτωση το
κύριο κόστος της επένδυσης υπολογίζεται από την ενσωματωμένη ενέργεια που συνδέεται
με την κατασκευή και την εγκατάσταση του συστήματος. Η λειτουργική δαπάνη είναι η
εκπομπή άνθρακα από τον λέβητα ή η εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα (στον σταθμό
παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος) που συνδέεται με την ηλεκτρική ενέργεια που κατα-
ναλώνεται από την αντλία θερμότητας. Αν και οι αντλίες θερμότητας μπορούν να έχουν
περισσότερη ενσωματωμένη ενέργεια από τους λέβητες, οι εκπομπές διοξειδίου του άν-
θρακα του κύκλου ζωής τους είναι πολύ χαμηλότερες.
1.4 ΓΕΩΛΟΓΙΑ, ΚΛΙΜΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ

1.4.1 Γεωθερμικές πηγές
Εκτός από τη γεωθερμική ενέργεια υψηλής και χαμηλής ενθαλπίας, υπάρχει και η δυνατό-
τητα αξιοποίησης της λεγόμενης αβαθούς γεωθερμικής ενέργειας (earth energy) με θερ-
μοκρασίες υπόγειων πετρωμάτων και ρευστών μικρότερες από 25 ºC. Σε βάθη 0-100 m
η αποθηκευμένη θερμική ενέργεια προέρχεται και ανανεώνεται συνεχώς από δύο πηγές:
(α) τη ροή θερμότητας από το εσωτερικό της Γης (50-100 mW.m-1.sec-1) και (β) την ηλιακή
ακτινοβολία. Αυτή η θερμική ενέργεια εκφράζεται με θερμοκρασίες των 15-20 ºC, που
είναι πολύ ευνοϊκές για την απόδοση των γεωθερμικών αντλιών και δίνουν τη δυνατότητα
εκμετάλλευσης πολύ μεγαλύτερων ποσοτήτων γεωθερμικής ενέργειας.
Η αβαθής γεωθερμική ενέργεια χαμηλών θερμοκρασιών μπορεί να αξιοποιηθεί είτε
με εκμετάλλευση της θερμικής ενέργειας αβαθών πετρωμάτων δημιουργώντας γήινο
εναλλάκτη με σειρά αβαθών γεωτρήσεων 50-100 m (δίχως κίνηση ρευστού) είτε με εκμε-
τάλλευση υπόγειων νερών θερμοκρασίας 15-20 ºC, τα οποία στη συνέχεια και σε ειδικές
περιπτώσεις μπορούν να επαναδιοχετευθούν σε υπόγειους υδροφορείς. Στις μεγάλες ιζη-
ματογενείς λεκάνες παρατηρούνται επάλληλοι υπόγειοι υδροφορείς με θερμοκρασίες 15-
20ºC και στην περίπτωση αυτή συντρέχουν οι καταλληλότερες συνθήκες για αξιοποίηση
μεγαλύτερων ποσοτήτων θερμικής ενέργειας [6].
1.4.2 Υπόγεια ύδατα

Όταν η βροχή πέφτει στο έδαφος, το νερό δεν σταματά. Μια ποσότητα από αυτό ρέει στην
επιφάνεια σε ρέματα ή λίμνες, μια άλλη ποσότητα χρησιμοποιούν τα φυτά, ένα τμήμα εξα-
τμίζεται και επιστρέφει στην ατμόσφαιρα, ενώ ένα άλλο τμήμα νερού χύνεται στο έδαφος.
Φανταστείτε ένα ποτήρι νερού επάνω σε έναν σωρό άμμου. Πού πηγαίνει το νερό; Το νερό
κινείται στα διαστήματα μεταξύ των μορίων της άμμου.
Υπόγεια ύδατα είναι το νερό που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, στις
ρωγμές και στα κενά που υπάρχουν στο χώμα, στην άμμο και στους βράχους. Τα υπόγεια
ύδατα αποθηκεύονται και κινούνται αργά μέσω των στρωμάτων του χώματος, της άμμου
24
και των βράχων, δημιουργώντας τα υδροφόρα στρώματα. Τα υδροφόρα στρώματα απο-

τελούνται συνήθως από αμμοχάλικο, άμμο, ψαμμίτη ή θρυμματισμένους βράχους, όπως
ο ασβεστόλιθος. Αυτά τα υλικά είναι διαπερατά επειδή έχουν μεγάλα διαστήματα μεταξύ
των συνδέσεων που επιτρέπουν στο νερό να τα διατρέξει. Η ταχύτητα ροής των υπόγειων
υδάτων εξαρτάται από το μέγεθος των διαστημάτων στο χώμα ή στον βράχο και από το
πόσο καλά αυτά τα διαστήματα είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους.
Η περιοχή όπου το νερό γεμίζει το υδροφόρο στρώμα καλείται κορεσμένη ζώνη (ή ζώνη
κορεσμού). Στην κορεσμένη ζώνη όλες οι ρωγμές στον βράχο και όλα τα διαστήματα με-
ταξύ των κόκκων του βράχου ή του χώματος γεμίζουν με νερό. Το ανώτερο όριο αυτής
της ζώνης καλείται στάθμη νερού. Η στάθμη νερού μπορεί να βρίσκεται μόνο ένα μέτρο
κάτω από την επιφάνεια του εδάφους ή μπορεί να βρίσκεται εκατοντάδες μέτρα κάτω
από αυτή. Η ζώνη επάνω από τη στάθμη νερού όπου τα διαστήματα πόρων περιέχουν και
ατμό και νερό είναι γνωστή ως ακόρεστη ζώνη.
Το νερό από τα υδροφόρα στρώματα μπορεί να έρθει στην επιφάνεια με φυσικό τρόπο
μέσω μιας πηγής ή μπορεί να βγει στις λίμνες και στα ρεύματα. Τα υπόγεια ύδατα μπορούν
επίσης να εξαχθούν μέσω ενός πηγαδιού, με μια γεώτρηση στο υδροφόρο στρώμα.
Σχήμα 1.4: Υδροφόρος ορίζοντας υπόγειων υδάτων.
Επαναφόρτιση των υπόγειων υδάτων

Τα υπόγεια ύδατα μπορούν να βρεθούν σχεδόν παντού. Η στάθμη του νερού μπορεί να
είναι βαθιά ή ρηχή και μπορεί να ανέβει ή να κατέβει, γεγονός που εξαρτάται από πολ-
λούς παράγοντες. Η επαναφόρτιση των υπόγειων υδάτων προκύπτει κυρίως από τη διήθη-
ση των βροχοπτώσεων και τη διήθηση των επιφανειακών υδάτων μέσω των γεωλογικών
στρωμάτων. Τα υπόγεια ύδατα επανεμφανίζονται στις πηγές και ως επιφανειακά ύδατα σε
χαμηλότερο ύψος ή αντλούνται από πηγάδια.
Η επαναφόρτιση, η επανεμφάνιση και η άντληση έχουν ως αποτέλεσμα τις διακυμάν-
σεις της στάθμης του νερού. Ανάλογα με τον τύπο και την ένταση των βροχοπτώσεων,
του εδάφους και του σχηματισμού των βράχων, της κατάστασης του εδάφους και της
βλάστησης και της ανάπτυξης, ένα κυμαινόμενο ποσό νερού διαρρέει την ανώτερη ζώνη
του εδάφους (ακόρεστη ζώνη· ζώνη μεταξύ της επιφάνειας εδάφους και της στάθμης του
25
νερού). Εκεί, το μεγαλύτερο μέρος του νερού θα αποθηκευτεί προσωρινά ή θα επιστραφεί

στην ατμόσφαιρα μέσω της εξάτμισης.
Το νερό που διαρρέει προς τα χαμηλότερα σημεία του εδάφους −και η διαμόρφωση
των βράχων− συμβάλλει στην επαναφόρτιση υπόγειων νερών και στην αύξηση της στάθ-
μης του νερού. Η επαναφόρτιση των υπόγειων υδάτων οφείλεται κυρίως στις βροχοπτώ-
σεις κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου, δεδομένου ότι κατά τη διάρκεια αυτής της
περιόδου η εξάτμιση είναι πολύ χαμηλή.
Σύστημα υπόγειων υδάτων

Το σύστημα των υπόγειων υδάτων περιλαμβάνει τα υδροφόρα στρώματα και τα ημιδιαπε-
ρατά στρώματα1 που βρίσκονται στη λεκάνη απορροής. Το σύστημα όχι μόνο αποθηκεύει
το διηθημένο και διασταλαγμένο νερό ωσότου γεμίσουν όλες οι σχισμές, αλλά κατευθύνε-
ται επίσης και προς τα επιφανειακά ύδατα και τα σημεία εκροής.
Η μείωση των ετήσιων βροχοπτώσεων, το σφράγισμα της επιφάνειας του εδάφους από
την εδαφολογική συμπίεση ή την αστικοποίηση και η μεταβολή της ικανότητας διήθησης
των ανώτερων στρωμάτων μπορούν να μειώσουν την παραγωγή των υπόγειων υδάτων.
Εάν η άντληση υπόγειων υδάτων υπερβαίνει το ποσοστό επαναφόρτισης, πρέπει να ανα-
μένεται ένα κρίσιμο χαμήλωμα της στάθμης του νερού.
Τα υπόγεια ύδατα είναι συχνά η μεγαλύτερη άμεσα προσιτή και χρησιμοποιήσιμη πηγή
γλυκού νερού, συμπεριλαμβανομένου του πόσιμου νερού. Η υγεία και οι οικονομικές πτυ-
χές από αυτό είναι ανεκτίμητες. Η προστασία των πόρων αυτών, η ποσότητα και η ποιό-
τητά τους είναι ζωτικής σημασίας και αφορά όχι μόνο το κράτος αλλά και όλους εμάς. Η
χρήση των υπόγειων υδάτων για την παροχή πόσιμου νερού έχει προτεραιότητα έναντι
όλων των άλλων μορφών χρήσης, συμπεριλαμβανομένης και της χρήσης τους ως πηγής
θερμότητας για τις αντλίες θερμότητας.
Απαραίτητη ποσότητα υπόγειων υδάτων για τη χρήση αντλιών θερμότητας

Για να καθορίσετε εάν υπάρχει ικανοποιητική ποσότητα υπόγειων υδάτων απαιτείται μια
δοκιμαστική άντληση για δυο τρεις ημέρες. Η απαίτηση για νερό μιας αντλίας θερμότητας
νερού/νερού ανέρχεται σε περίπου 160 λίτρα/ώρα ανά kW θερμότητας για μια διαφορά
θερμοκρασίας 4 Κ. Η στάθμη του νερού πρέπει να μην είναι χαμηλότερη από 15 μ., αλλιώς
η κατανάλωση ενέργειας για την αντλία τροφοδότησης θα είναι πολύ υψηλή.
Χημική σύνθεση για τη χρήση σε αντλίες θερμότητας

Η χημική σύνθεση των υπόγειων υδάτων κυμαίνεται ευρέως από περιοχή σε περιοχή, έτσι
ώστε μόνο μια χημική ανάλυση μπορεί να καθορίσει την καταλληλότητα του συγκεκρι-
μένου νερού ως πηγής θερμότητας για τις αντλίες θερμότητας νερού/νερού. Πρέπει να
εξεταστεί επίσης η πιθανότητα αλλαγής της ποιότητας του νερού κατά τη διάρκεια του
έτους λόγω της γεωργικής δραστηριότητας.
1 Τα ημιδιαπερατά στρώματα είναι βραχώδη στρώματα μικρής διαπερατότητας, π.χ. αργιλικού σχιστό-
λιθου ή αργίλου, τα οποία περιορίζουν ή εγκλωβίζουν τη ροή του νερού.
26
Πίνακας 1.4: Αποδεκτή ποιότητα νερού για τους εναλλάκτες θερμότητας πλάκας –
κατασκευαστής − εξαρτώμενες τιμές.
Όριο Όριο
διακύμανσης διακύμανσης
Κριτήριο Κριτήριο
της Αξιολόγηση της Αξιολόγηση
αξιολόγησης αξιολόγησης
συγκέντρωσης συγκέντρωσης
(mg/l) (mg/l)
<2 + < 7,5 0
Αμμωνία NH3 2 έως 20 0 Τιμή pH 7,5 έως 9 +
> 20 - >9 0
< 300 + Περιεχόμενο <2 +
Χλωρίδιο
> 300 0 σε Ο2 >2 0
< 10 μS/cm 0 < 0.05 +
Υδρόθειο
10 έως
+ -H2S > 0.05 -
Αγωγιμότητα 500 μS/cm
> 500 μS/cm - <1 0
HCO3-/ SO4²-
Σίδηρος (Fe) < 0.2 + >1 +
διάλυμα > 0.2 0 Όξινο < 70 0
<5 + ανθρακικό 70 έως 300 +
Ανθρακικό ιόν
5 μέχρι 20 0 (HCO3-) > 300 0
οξύ (δραστικό)
> 20 - Διάλυμα < 0.2 +
Μαγγάνιο < 0.1 + αργίλιου (Al) > 0.2 0
(Mn)διάλυμα > 0.1 0 < 70 +
< 100 + Θειικό 70 έως 300 0
Νιτρικό άλας
άλας
NO3 διάλυμα > 100 0 > 300 -
<1 +
Θειώδες
1 μέχρι 5 0
Χλώριο άλας (SO3), <1 +
>5 - ελεύθερο
+: Κανονικό, καλή αντίσταση στη διάβρωση.

0: Προβλήματα με τη διάβρωση θα μπορούσαν να εμφανιστούν, ειδικά εάν περισσότεροι
από ένας παράγοντες εκτιμώνται με 0.
-: Αυτό το νερό δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί.
Στον Πίνακα 1.4 προτείνονται οι χαρακτηριστικές τιμές των κατώτατων ορίων της ποιό-
τητας του νερού, αν και αυτές διαφέρουν από κατασκευαστή σε κατασκευαστή. Τίθεται
κυρίως ως στόχος να προστατευτεί ο εναλλάκτης θερμότητας από ανοξείδωτο χάλυβα
από τη διάβρωση και η εμμονή στις τιμές των κατώτατων ορίων που τίθενται από τον κα-
τασκευαστή μπορεί να είναι μια απαίτηση της εξουσιοδότησης. Εάν υπάρχει οποιαδήποτε
αμφιβολία για τη δυνατότητα εφαρμογής των κριτηρίων (ή τη σημασία της λειτουργίας
πέρα από αυτά τα όρια) θα πρέπει να συμβουλευτείτε τον κατασκευαστή.
Προστασία των υπόγειων υδάτων

Η προστασία των υπόγειων υδάτων από τον αντίκτυπο της ανθρώπινης δραστηριότητας
είναι σημαντική επειδή:
27
• Τα υπόγεια ύδατα είναι μια σημαντική πηγή πόσιμου νερού.

• Λόγω της κίνησης υπόγειων υδάτων αργά μέσω του εδάφους. Ο αντίκτυπος των αν-
θρώπινων δραστηριοτήτων δεν μπορεί να αναγνωριστεί γρήγορα. Μόλις μολυνθούν
τα υπόγεια νερά είναι συχνά πολύ δύσκολο και πολύ δαπανηρό να καθαριστούν,
ακόμα και μετά την αφαίρεση της πηγής της ρύπανσης.
• Τα υπόγεια ύδατα παρέχουν τη βασική ροή στα συστήματα επιφανειακών υδάτων,
που επιτρέπει στα ρέματα και στους ποταμούς να ρέουν κατά τη διάρκεια ξηρασίας,
και είναι συχνά σημαντικά στην υποστήριξη των υγρότοπων και των οικοσυστημά-
των τους.
• Η γεωργική, η βιομηχανική και άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες δημιουργούν κιν-
δύνους στην ποιότητα και στην ποσότητα των υπόγειων νερών.
Ιστορικά, η κύρια ευρωπαϊκή νομοθεσία που έχει σχέση με την προστασία των υπό-
γειων υδάτων είναι η Οδηγία 80/68/EOK. Αυτή η οδηγία αναμένεται να εκτοπιστεί από
την οδηγία πλαίσιο για το νερό το 2013. Αυτή η οδηγία υπόγειων νερών περιλαμβάνει
έναν κατάλογο ουσιών που, βάσει της τοξικότητάς τους, της εμμονής και της δυνατό-
τητάς τους για βιο-συσσώρευση, είναι ταξινομημένες στον κατάλογο Ι (Πίνακας 1.5) και
στον κατάλογο ΙΙ (Πίνακας 1.6). Οι ουσίες του καταλόγου Ι κρίνεται ότι έχουν την υψηλό-
τερη ρυπογόνο ικανότητα. Οι βασικές απαιτήσεις αυτής της οδηγίας είναι ότι:
• Η είσοδος ουσιών του καταλόγου Ι στα υπόγεια νερά πρέπει να αποτραπεί.
• Η μόλυνση των υπόγειων νερών από ουσίες του καταλόγου ΙΙ πρέπει να αποτραπεί.
• Όπου υπάρχει κίνδυνος εισόδου ουσιών του καταλόγου Ι στα υπόγεια νερά ή μόλυν-
σης των υπόγειων νερών από ουσίες του καταλόγου ΙΙ μια απαλλαγή (π.χ. σε έναν
ποταμό) μπορεί μόνο να εγκριθεί υπό τον όρο της προγενέστερης έρευνας.
Οι κατάλογοι Ι και ΙΙ είναι σημαντικοί τόσο στις αντλίες θερμότητας υπόγειου νερού όσο
και στις αντλίες θερμότητας επίγειας πηγής, όπου πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η πιθανό-
τητα τυχαίας μόλυνσης των υπόγειων νερών λόγω της αποτυχίας εξοπλισμού.
Πίνακας 1.5: Κατάλογος Ι σύμφωνα με την οδηγία για τα υπόγεια ύδατα (80/68/EOK).
Οργανοαλογόνες ενώσεις και ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν τη δημιουργία τέτοιων

ενώσεων στο υδάτινο περιβάλλον.
Οργανοφωσφορικές ενώσεις.
Οργανοκασσιτερικές ενώσεις.
Υδράργυρος και ενώσεις υδραργύρου.
Κάδμιο και ενώσεις καδμίου.
Κυανιούχα.
Ουσίες που έχουν ιδιότητες καρκινογόνες, μεταλλαξιογόνες ή τερατογόνες σε υδάτινο

περιβάλλον ή διαμέσου αυτού.
Ορυκτέλαια και υδρογονάνθρακες.
28
Πίνακας 1.6: Κατάλογος ΙΙ σύμφωνα με την οδηγία για τα υπόγεια ύδατα (80/68/EOK).
Τα ακόλουθα μεταλλοειδή και τα μέταλλα και οι ενώσεις τους: Ψευδάργυρος, χαλκός,
νικέλιο, χρώμιο, μόλυβδος, σελήνιο, αρσενικό, αντιμόνιο, μολυβδαίνιο, τιτάνιο, κασσίτερος,
βάριο, βηρύλλιο, βόριο, ουράνιο, βανάδιο, κοβάλτιο, θάλιο, τελλούριο και άργυρος.
Βιοκτόνα και παράγωγά τους που δεν περιλαμβάνονται στον κατάλογο Ι.
Ουσίες που έχουν βλαπτικό αποτέλεσμα στη γεύση ή/και στην οσμή των υπόγειων υδάτων,
καθώς και ενώσεις που είναι δυνατόν να προκαλέσουν τη δημιουργία τέτοιων ουσιών στα
ύδατα και να τα κάνουν ακατάλληλα για την ανθρώπινη κατανάλωση.
Τοξικές ή ανθεκτικές οργανοπυριτικές ενώσεις και ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν τη
δημιουργία τέτοιων ενώσεων στα ύδατα, με εξαίρεση εκείνες που είναι βιολογικά αβλαβείς
ή εκείνες που μετασχηματίζονται γρήγορα μέσα στο νερό σε ουσίες αβλαβείς.
Ανόργανες ενώσεις του φωσφόρου και απλός φώσφορος.
Φθοριούχα.
Αμμώνιο και νιτρώδη.
Οι απαιτήσεις της Οδηγίας όσον αφορά τα υπόγεια νερά περιλαμβάνουν:

• Τη δημιουργία διοικητικών μονάδων για τα υπόγεια νερά που είναι γνωστές ως οργα-
νισμοί υπόγειων νερών και την ταξινόμηση αυτών των υπόγειων νερών είτε σε καλή
είτε σε φτωχή θέση εξαρτώμενη από την ποσότητα και τη χημική ποιότητα.
• Την εξασφάλιση ότι δεν θα υπάρξει επιδείνωση στην παρούσα κατάσταση.
• Την αποκατάσταση των οργανισμών των υπόγειων νερών σε φτωχή θέση όπου αυτό
είναι τεχνικά εφικτό και δεν συνεπάγεται δυσανάλογο κόστος.
• Την αποτροπή ή τον περιορισμό εισόδου των ρύπων στα υπόγεια νερά.
• Τον προσδιορισμό οποιωνδήποτε σημαντικών και συνεχών ανοδικών τάσεων των
ρύπων στα υπόγεια νερά, καθώς και τη διαδικασία να αντιστραφεί η συγκεκριμένη
κατάσταση.
• Την εισαγωγή καθεστώτος ελέγχου για την αφαίρεση των διάχυτων εκτεθειμένων
πηγών που είναι ικανές να προκαλέσουν ρύπανση.
• Τη σύνταξη μιας νέας οδηγίας υπόγειων νερών στην οποία να εκφράζεται ενδιαφέ-
ρον για την πρόληψη ρύπανσης.
1.4.3 Στοιχεία δυναμικού για την Ελλάδα

Η Ελλάδα διαθέτει αξιοποιήσιμο γεωθερμικό δυναμικό, κυρίως στον τομέα της αβαθούς
γεωθερμίας. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, η μέση θερμοκρασία του υπεδάφους της
χώρας στα 8 μέτρα (m) κυμαίνεται από 12-17 oC. Αναλυτικότερα οι θερμοκρασίες ανά
περιοχή της Ελλάδας παρουσιάζονται στον Πίνακα 1.7.
Πίνακας 1.7: Μέση Θερμοκρασία Υπεδάφους στα 8 m στην Ελλάδα [7].
Περιοχή Μέση Θερμοκρασία
Βόρεια Ελλάδα 12-14 oC
Κεντρική Ελλάδα 13-15 oC
Νότια Ελλάδα 14-16 oC
Νησιωτικές περιοχές 15-17 oC
Ορεινές περιοχές 2-4 oC χαμηλότερα
29
Προκειμένου να χαρτογραφηθεί το γεωθερμικό δυναμικό σε μια έγκυρη και επικαι-

ροποιημένη βάση δεδομένων, η Ε.Ε. συγχρηματοδότησε το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα
ThermoMap, το οποίο έδωσε έμφαση στην οριζόντια ρηχή γεωθερμική ενέργεια μέσα στα
πρώτα 10 m κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Ο στόχος του έργου ήταν η προώθη-
ση ενός περιβάλλοντος πληροφόρησης για την ανάπτυξη γ/θ συστημάτων πολύ μικρού
βάθους στην Ευρώπη.
Από την επεξεργασία δεδομένων (γεωλογικά, υδρογεωλογικά, εδαφολογικά και κλιμα-
τικά δεδομένα καθώς και δεδομένα ανάγλυφου/τοπογραφίας και χρήσεων γης/εδαφικής
κάλυψης) δημιουργήθηκε στα πλαίσια του έργου ένας διαδραστικός χάρτης με την εφαρ-
μογή του MapViewer που βρίσκεται στη διεύθυνση: http://thermomap.edu-zgis.net/. Εκεί
ο χρήστης μπορεί να λάβει κάποιες βασικές πληροφορίες για να ξεκινήσει την εφαρμογή
εκτίμησης του ρηχού γ/θ δυναμικού επιλέγοντας ανάμεσα στον «Χάρτη Περίγραμμα Ευ-
ρώπης» και στις «Περιοχές Δοκιμής». Στον διαδραστικό χάρτη μπορεί ο χρήστης να δει μια
γενική εκτίμηση του ρηχού γ/θ δυναμικού της χώρας (Σχήμα 1.5) για 0-3, 3-6 και 6-10 μ.,
καθώς και άλλα δεδομένα της χώρας όπως η μέση ετήσια θερμοκρασία αέρα, το ετήσιο
ύψος ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων, οι κλίσεις, ο τύπος του εδάφους κ.ά. Όταν ο
χρήστης επιλέξει μια περιοχή δοκιμής και τα μέτρα βάθους που τον ενδιαφέρουν, το πρό-
γραμμα εμφανίζει την εκτίμηση της θερμικής αγωγιμότητας στο στρώμα αυτό.
Σχήμα 1.5: Γενική εκτίμηση του ρηχού γ/θ δυναμικού της Ελλάδας [8].
1.4.4 Ισχύουσα νομοθεσία

Το νομοθετικό πλαίσιο για τις ΓΑΘ αποτελείται από τον Ν. 3175/2003 και την Υ.Α.
13068/2009, όπου περιγράφεται η διαδικασία αδειοδότησης συστημάτων ΓΑΘ. Σύμφω-
να με τον Ν. 3175/2003, το «γεωθερμικό δυναμικό είναι το σύνολο των γηγενών φυσικών
30
ατμών, των θερμών νερών, επιφανειακών ή υπόγειων, και της θερμότητας των γεωλογι-
κών σχηματισμών, που υπερβαίνουν τους 25 οC». Επίσης, «τα γεωθερμικά πεδία διακρίνο-
νται στις εξής κατηγορίες:
αα. Χαμηλής θερμοκρασίας όταν η θερμοκρασία του προϊόντος κυμαίνεται από 25-90 οC.
ββ. Υψηλής θερμοκρασίας όταν η θερμοκρασία του προϊόντος υπερβαίνει τους 90 οC».
Αβαθής Γεωθερμία είναι η αποθηκευμένη ενέργεια των γεωλογικών σχηματισμών (πε-
τρωμάτων, υδροφορέων) του φλοιού της Γης με μορφή θερμότητας, σε θερμοκρασία μι-
κρότερη των 25 οC. Η ενέργεια αυτή προέρχεται από την αποθήκευση της προσπίπτουσας
ηλιακής ακτινοβολίας στη γήινη επιφάνεια.
Επίσης, το Άρθρο 11, «Ενεργειακά συστήματα θέρμανσης ή ψύξης» του Ν. 3175/2003,
αναφέρει:
1. Η εγκατάσταση για ίδια χρήση ενεργειακών συστημάτων θέρμανσης ή ψύξης χώ-
ρων μέσω της εκμετάλλευσης της θερμότητας των γεωλογικών σχηματισμών και
των νερών, επιφανειακών και υπόγειων, που δεν χαρακτηρίζονται, σύμφωνα με τις
διατάξεις του νόμου αυτού, γεωθερμικό δυναμικό, επιτρέπεται ύστερα από άδεια
που χορηγείται στον κύριο του ακινήτου από την Περιφέρεια όπου υπάγεται το ακί-
νητο (βάσει Ν. 3852/2010 αρθ. 186 παρ. 14), και
2. Με απόφαση του υπουργού Ανάπτυξης ρυθμίζονται οι ειδικότεροι όροι για την έκ-
δοση των αδειών αυτών.
Στο Άρθρο 2 της Υ.Α. 13068/2009 ορίζεται ως σύστημα «ο συνδυασμός μηχανημά-
των ή/και δικτύων ή/και γεωτρήσεων ή/και εγκαταστάσεων, με τον οποίο επιτυγχάνεται η
θέρμανση ή και η ψύξη χώρων μέσω της εκμετάλλευσης της θερμότητας των γεωλογικών
σχηματισμών και των νερών, επιφανειακών και υπόγειων, που δεν χαρακτηρίζονται από
την κείμενη νομοθεσία ως γεωθερμικό δυναμικό.
Στο Άρθρο 3 αναφέρεται ότι η άδεια του συστήματος ΓΑΘ εκδίδεται υπέρ του ιδιοκτήτη
ή επικαρπωτή του ακινήτου από την αρμόδια Περιφέρεια. Στο Άρθρο 4 αναφέρονται οι
περιοριστικοί όροι των συστημάτων αβαθούς γεωθερμίας. Ειδικότερα, ότι οι γεωτρήσεις
οφείλουν να απέχουν τουλάχιστον:
α) Δύο μέτρα από τα όρια της ιδιοκτησίας.
β) Πέντε μέτρα από υφιστάμενο γειτονικό κτίσμα διαφορετικής ιδιοκτησίας.
γ) Πέντε μέτρα από το όριο της απαλλοτριωμένης ζώνης σιδηροδρομικής γραμμής.
δ) Δέκα μέτρα από κεντρικό αγωγό μεταφοράς φυσικού αερίου.
ε) Πέντε μέτρα από τους κεντρικούς υπόγειους αγωγούς (ύδρευσης, άρδευσης, απο-
χέτευσης κ.λπ.).
στ) Δέκα μέτρα από γραμμές διανομής ηλεκτρικής ενέργειας υψηλής τάσης, εκτός αν
ανάμεσα στη γραμμή και στη γεώτρηση μεσολαβεί κτίσμα.
ζ) Πέντε μέτρα από γραμμές διανομής ηλεκτρικής ενέργειας μέσης τάσης, εκτός αν
ανάμεσα στη γραμμή και στη γεώτρηση μεσολαβεί κτίσμα.
Στο ίδιο άρθρο περιγράφονται και οι εξαιρέσεις, καθώς και οι τεχνικές προϋποθέσεις
των γεωτρήσεων. Επίσης, ότι «σε περίπτωση εκμετάλλευσης θερμότητας με τη χρήση επι-
φανειακών ή υπόγειων νερών ο χρήστης υποχρεούται στην επαναφορά του συνόλου των
χρησιμοποιούντων νερών και στην ίδια ποιότητα στον αρχικό αποδέκτη». Στην αντίθετη
περίπτωση απαιτείται έκδοση άδειας χρήσης νερού στην οποία πρέπει να τεκμηριώνε-
ται η διαθεσιμότητα των ποσοτήτων που θα χρησιμοποιηθούν καθώς και η σκοπιμότητα
31
έκδοσής της σύμφωνα με το Σχέδιο Διαχείρισης Υδάτινων Πόρων, ενώ οι αντλίες και τα
συστήματα θα πρέπει να είναι πιστοποιημένα.
Στο άρθρο 5 καθορίζονται τα απαιτούμενα δικαιολογητικά, ενώ η διαδικασία χορήγη-
σης της άδειας περιγράφεται στο άρθρο 6 ως εξής:
• Έλεγχος από την αρμόδια υπηρεσία της πληρότητας των δικαιολογητικών.
• Εάν η περιοχή βρίσκεται εντός χαρακτηρισμένου γεωθερμικού πεδίου, χρειάζεται
γνωμοδότηση του ΙΓΜΕ για τον καθορισμό του μέγιστου βάθους μέχρι το οποίο είναι
επιτρεπτή η άντληση ρευστών ή γενικότερα η εκμετάλλευση της θερμότητας των
γεωλογικών σχηματισμών που δεν χαρακτηρίζονται γεωθερμικό δυναμικό, καθώς
και άλλοι ενδεχόμενοι περιορισμοί ή απαγορευτικοί όροι εγκατάστασης για την προ-
στασία του γεωθερμικού δυναμικού και του περιβάλλοντος.
• Η αρμόδια υπηρεσία απευθύνεται στον υπουργό Ανάπτυξης ή στον γενικό γραμμα-
τέα Περιφέρειας κατά τις διακρίσεις του άρθρου 5 αρ. 3 κ 4 του 3175/2003.
1.4.5 Διακρίβωση της κατάστασης του εδάφους

Για τη διαστασιολόγηση των οριζόντιων εναλλακτών θερμότητας για τη συγκεκριμένη
θερμότητα που μπορεί να εξαχθεί από το έδαφος είναι διαθέσιμες οι τυπικές τιμές (Πί-
νακας 1.8 και για περισσότερες λεπτομέρειες ανατρέξτε στο υποκεφάλαιο 1.8). Τυπικά
υπάρχουν τρεις μορφές της κατάστασης του εδάφους που διαφοροποιούν τη διάταξη των
οριζόντιων συλλεκτών. Ο παρακάτω πίνακας θα σας βοηθήσει να αποφασίσετε ποιο είδος
εδάφους υπάρχει στην περιοχή όπου βρίσκεται το κτίριο.
Πίνακας 1.8: Χαρακτηριστικά των διάφορων εδαφών.
Σύνθεση του εδάφους Ειδικά χαρακτηριστικά

Θρυμματίζονται αμέσως, δεν θα μπορούσαν
Ξηρά, μη συνεκτικά εδάφη. να διαμορφωθούν σε μια σφαίρα και να
ξεδιπλωθούν (άμμος, αμμοχάλικο).
Δεν θρυμματίζονται, έχουν ισχυρή συνοχή, θα

Συνεκτικά εδάφη, υγρασία. μπορούσαν να διαμορφωθούν σε μια σφαίρα
και να ξεδιπλωθούν (άργιλος, αργιλικά εδάφη).
Διαποτισμένα από νερό. Άμμος/ Άμμος ή αμμοχάλικο που είναι μόνιμα

αμμοχάλικο. διαποτισμένα από νερό.
1.5 ΑΡΧΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΑΝΤΛΙΩΝ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ

1.5.1 Φυσικό υπόβαθρο
Αλλαγή κατάστασης
Η «κατάσταση» μιας ουσίας είναι στερεή, υγρή ή αέρια, αλλά μέσα σε ένα κλειστό σύστημα
μπορούν να συνυπάρξουν δύο καταστάσεις ανάλογα με τη θερμοκρασία και την πίεση. Στους
κύκλους ψύξης ενδιαφερόμαστε συνήθως για τη μετάβαση μεταξύ υγρής και αέριας. Η εξάτμι-
ση σε σταθερή πίεση εμφανίζεται μέσα από τρεις διαφορετικές φάσεις, δηλαδή υγρή, υγρή συν
αέρια και υπέρθερμο ατμό (αέριο). Οι φυσικές αρχές ισχύουν για τις διεργασίες εξάτμισης όλων
των υγρών, αλλά εδώ παρουσιάζονται για την εξάτμιση του νερού.
32
Φάσεις εξάτμισης
σε ένα δοχείο στο διάγραμμα πίεσης (p) – ενθαλπίας (h)
Σχήμα 1.6: Στάδια εξάτμισης Σχήμα 1.7: Στάδια εξάτμισης στο

λογαριθμικό διάγραμμα p-h
1 υγρό, 2 υγρός ατμός, 3 υπέρθερμος
1 θέρμανση υγρού
ατμός
2 εξάτμιση
Ι κρίσιμο σημείο
3 υπερθέρμανση ατμού
ΙΙ καμπύλη κορεσμένου ατμού
ΙΙΙ καμπύλη κορεσμένου υγρού
α) Υγρό: Η θερμοκρασία του υγρού είναι κάτω από το σημείο ζέσεώς του. Εάν ένα
καθαρό υγρό στο σημείο (α) θερμανθεί υπό σταθερή πίεση, η θερμοκρασία θα αυξηθεί.
β) Κορεσμένο υγρό: Το υγρό έχει φτάσει στο σημείο ζέσεως (ts). Η θερμοκρασία ζέσε-
ως, γνωστή επίσης και ως θερμοκρασία κορεσμού, εξαρτάται από την πίεση. Η καμπύλη
κορεσμένου υγρού, ΚΚΓ (ΙΙΙ στο Σχήμα 1.7), αντιπροσωπεύει το σημείο ζέσεως του υγρού
σε διαφορετικές πιέσεις. Για παράδειγμα, σε κανονική ατμοσφαιρική πίεση το σημείο ζέσε-
ως του νερού είναι 100°C (ts=100°C για ps=1,013 bar). Σε χαμηλότερη πίεση, π.χ. 0,123
bar, το νερό βράζει στους 50°C (ts=50 °C για ps=0,123 bar).
γ) Υγρός ατμός: Η καμπύλη ΚΚΥ/ΚΚΑ (καμπύλη κορεσμένου υγρού/καμπύλη κορε-
σμένου ατμού) είναι το όριο της περιοχής στο διάγραμμα p-h όπου το υγρό και ο ατμός
μπορούν να συνυπάρχουν. Μέσα σε αυτή την περιοχή εάν το υγρό θερμανθεί λίγο ένα
μέρος του θα μετατραπεί σε ατμό. Αυτή η περιοχή είναι πολύ σημαντική καθώς πολλές
τεχνικές διεργασίες πραγματοποιούνται στη φάση του υγρού ατμού. Ο υγρός ατμός είναι
ένα μίγμα υγρού που βράζει (σημείο β) και κορεσμένου ατμού (σημείο δ), και βρίσκονται
σε θερμοδυναμική ισορροπία το ένα με το άλλο. Επομένως, έχουν την ίδια πίεση και την
ίδια θερμοκρασία (κατάσταση κορεσμού ps, ts). Η κατάσταση του υγρού ατμού δεν μπο-
ρεί να καθοριστεί από την πίεση ή τη θερμοκρασία μέχρι να μας δοθεί μια άλλη ιδιότητα.
Ο όρος ή η «ποιότητα» του υγρού ατμού καθορίζεται από το περιεχόμενό του σε ατμό.
Το περιεχόμενο σε ατμό (x) είναι το ποσοστό του ρευστού που έχει εξατμιστεί σε αυτό
το σημείο. Στην καμπύλη κορεσμένου υγρού (αριστερά του διαγράμματος) x=0, δηλαδή
υπάρχει υγρό αλλά δεν υπάρχει ατμός.
33
x1=0,25 σημαίνει ότι 25% του υλικού είναι

ατμός και το υπόλοιπο 75% είναι υγρό
(το σημείο x1 είναι πιο κοντά στη γραμμή
ζέσεως, δηλαδή το μεγαλύτερο μέρος είναι
υγρό).
x2=0,8 σημαίνει ότι 80% του υλικού είναι
ατμός και το υπόλοιπο 20% είναι υγρό
(το σημείο x2 είναι πιο κοντά στη γραμμή
ατμού, δηλαδή το μεγαλύτερο μέρος είναι
ατμός).
Σχήμα 1.8: Περιεχόμενο σε ατμό στο λογαριθμικό διάγραμμα p-h.
Στην καμπύλη κορεσμένου ατμού (δεξιά του διαγράμματος) x=1 υπάρχει ατμός αλλά
δεν υπάρχει καθόλου υγρό που βράζει. Εάν ένα ρευστό εντός της περιοχής που οριοθε-
τείται από τη καμπύλη ΚΚΥ/ΚΚΑ θερμαίνεται υπό σταθερή πίεση, όλη η ενέργεια που
προσλαμβάνει θα χρησιμοποιηθεί για να αυξηθεί το περιεχόμενό του σε ατμό (x). Η θερ-
μοκρασία παραμένει σταθερή κατά τη διάρκεια της διεργασίας εξάτμισης. Αυτή η αλλαγή
αναπαρίσταται από μια οριζόντια γραμμή στο διάγραμμα p-h. Εάν η πίεση αυξάνεται αλλά
η θερμοκρασία διατηρείται σταθερή, ένα μέρος του ατμού θα συμπυκνωθεί για να μειώσει
το περιεχόμενο σε ατμό (x). Αυτή η αλλαγή αναπαρίσταται από μια κάθετη γραμμή στο
διάγραμμα p-h.
δ) Κορεσμένος ατμός: Το υγρό έχει εξατμιστεί πλήρως, η πίεση κορεσμού ps και η
θερμοκρασία ζέσεως ισχύουν ακόμα. Αυτό το σημείο είναι ακριβώς στην καμπύλη συμπύ-
κνωσης (καμπύλη κορεσμού του ατμού).
ε) Υπέρθερμος ατμός: Περαιτέρω θέρμανση του ξηρού κορεσμένου ατμού (σημείο
Δ) υπό σταθερή πίεση προκαλεί άνοδο στη θερμοκρασία ατμού και γίνεται «υπέρθερ-
μος» (σημείο ε). Ο υπέρθερμος ατμός έχει θερμοκρασία πάνω από τη θερμοκρασία ζέσε-
ως ts. Ο υπέρθερμος ατμός δεν μπορεί να συμπυκνωθεί μόνο με την αύξηση της πίεσης.
Η διεργασία εξάτμισης που περιγράφεται για το νερό ισχύει για πολλά ρευστά ακόμα κι
αν οι θερμοκρασίες και η πίεση που συνδέονται με τις μεμονωμένες καταστάσεις ποικίλ-
λουν αρκετά. Αυτό περιλαμβάνει και τα ρευστά που εμφανίζονται κανονικά ως αέρια σε
θερμοκρασία δωματίου.
Θερμοδυναμικός κύκλος
Ως θερμοδυναμικός κύκλος ορίζεται μια διεργασία κατά την οποία ένα ρευστό υποβάλ-
λεται σε μια σειρά αλλαγών στην κατάστασή του πριν τελικά επιστρέψει στην αρχική του
κατάσταση. Ένας θερμοδυναμικός κύκλος που σχεδιάζεται σε οποιοδήποτε διάγραμμα
ιδιοτήτων σχηματίζει μια κλειστή καμπύλη. Κατά τη διάρκεια του κύκλου η θερμότητα
μπορεί να μετασχηματιστεί σε έργο ή αντίστροφα.
1.5.2 Αρχή λειτουργίας μιας αντλίας θερμότητας

Η θερμότητα ρέει με φυσικό τρόπο από υψηλότερες προς χαμηλότερες θερμοκρασίες,
π.χ. μέσω των τοίχων ενός σπιτιού τον χειμώνα. Οι αντλίες θερμότητας είναι στην πραγμα-
34
τικότητα ικανές να αναγκάσουν τη θερμότητα να ρεύσει προς την άλλη κατεύθυνση χρη-
σιμοποιώντας ένα σχετικά μικρό ποσό κινητικής ενέργειας υψηλής ποιότητας (ηλεκτρική ή
μηχανική ενέργεια ή θερμότητα αποβλήτων υψηλής θερμοκρασίας).
Κατά συνέπεια οι αντλίες θερμότητας μπορούν να εξάγουν θερμότητα από διάφορες
πηγές χαμηλής θερμοκρασίας, όπως τον αέρα, το έδαφος ή το νερό, τα βιομηχανικά ή
οικιακά απόβλητα, και να τη μεταφέρουν στο σύστημα θέρμανσης ενός κτιρίου ή σε μια
βιομηχανική εφαρμογή σε μια υψηλότερη θερμοκρασία. Με την αντιστροφή του κύκλου
οι αντλίες θερμότητας μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για ψύξη (όπως στα κλιμα-
τιστικά μηχανήματα). Η πλειονότητα των αντλιών θερμότητας στις οικιακές εφαρμογές
κατασκευάζεται κυρίως από ηλεκτρικά κινούμενους συμπιεστές ψυκτικών ρευστών. Τα
ρευστά λειτουργίας είναι συνήθως ψυκτικές ουσίες που έχουν πολύ χαμηλή θερμοκρασία
ζέσεως, χαρακτηριστικά -25°C μέχρι -40 °C σε ατμοσφαιρική πίεση.
Ο θερμοδυναμικός κύκλος για τις αντλίες θερμότητας συμπίεσης χωρίζεται σε τέσσερα
κύρια βήματα:
1. ΕΞΑΤΜΙΣΗ − το ψυκτικό ρευστό εξατμίζεται υπό χαμηλή πίεση και χαμηλή θερμο-
κρασία χρησιμοποιώντας ενέργεια από την πηγή θερμότητας.
2. ΣΥΜΠΙΕΣΗ − ο ατμός του ψυκτικού ρευστού συμπιέζεται σε υψηλότερη πίεση με τη
χρήση των ηλεκτρικών συμπιεστών και οδηγεί σε άνοδο της θερμοκρασίας.
3. ΣΥΜΠΥΚΝΩΣΗ − ο υψηλής πίεσης ατμός του ψυκτικού ρευστού συμπυκνώνεται
υπό υψηλή θερμοκρασία με την έκλυση θερμότητας.
4. ΕΚΤΟΝΩΣΗ – το υγρό ψυκτικό ρευστό εκτονώνεται (διαστέλλεται απότομα) από
την υψηλή πίεση στη χαμηλή πίεση. Αυτό οδηγεί σε απότομη πτώση της θερμοκρα-
σίας και η διεργασία μπορεί να ξαναρχίσει [1].
1 Εξάτμιση
2 Συμπίεση
3 Συμπύκνωση
4 Εκτόνωση
Σχήμα 1.9: Αρχή λειτουργίας μιας αντλίας θερμότητας.
1.5.3 Η λειτουργία και τα κύρια μέρη ενός συστήματος ΑΘ

Το Σχήμα 1.10 παρουσιάζει τη λειτουργία και τα κύρια μέρη ενός συστήματος ΑΘ:
1. Ψυκτικό ρευστό: Το ψυκτικό ρευστό κυκλοφορεί στον κύκλο και αναγκάζεται να
εξατμιστεί σε χαμηλή πίεση και χαμηλή θερμοκρασία και να συμπυκνωθεί σε υψηλή
πίεση και υψηλή θερμοκρασία. Ένα χαρακτηριστικό ψυκτικό ρευστό για τις αντλίες
θερμότητας είναι το R407 C, το οποίο βράζει σε θερμοκρασία -43,9 °C σε ατμο-
σφαιρική πίεση.
35
2. Εξατμιστής. Ο εξατμιστής εναλλάκτης θερμότητας είναι ο «απορροφητής θερμότη-

τας» της αντλίας θερμότητας. Μέσα στον εξατμιστή, το ψυχρό, χαμηλής πιέσεως
ψυκτικό ρευστό απορροφά θερμότητα από την πηγή θερμότητας (ή το ρευστό με-
ταφοράς θερμότητας όπως το υφάλμυρο υπόγειο νερό) και βράζει. Κατά τη διάρ-
κεια της διεργασίας εξάτμισης η θερμοκρασία και η πίεση παραμένουν σταθερές. Η
πηγή θερμότητας μπορεί να είναι το έδαφος, τα υπόγεια νερά, επιφανειακά νερά,
η θάλασσα κ.λπ. Στην περίπτωση της έμμεσης εξάτμισης, όπως φαίνεται στο Σχήμα
1.10, το νερό από το γήινο σύστημα (υδρογεώτρησης ή συνήθως μίγμα νερού και
αντιψυκτικού εάν πρόκειται για γεωεναλλάκτη) κυκλοφορεί μέσω της πηγής θερ-
μότητας και μεταφέρει τη θερμότητα στον εξατμιστή. Για τις γεωθερμικές αντλίες
θερμότητας, πλαστικοί σωλήνες τοποθετούνται οριζόντια στο έδαφος ή βυθίζονται
κατακόρυφα σε μια γεώτρηση.
3. Συμπιεστής. Το αέριο που άλλαξε μορφή εντός του εξατμιστή αναρροφάται από
τον συμπιεστή όπου συμπιέζεται, με συνέπεια να αυξηθούν η πίεση και η θερμοκρα-
σία του. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο συμπιεστής λειτουργεί με ηλεκτρισμό. Οι
περισσότερες από τις αντλίες θερμότητας για οικιακές εφαρμογές συνδυάζουν τον
κινητήρα και τον συμπιεστή μέσα σε ένα ενιαίο πρεσαριστό περίβλημα.
4. Συμπυκνωτής. Το θερμό συμπιεσμένο αέριο από τον συμπιεστή τροφοδοτεί τον συ-
μπυκνωτή εναλλάκτη θερμότητας όπου η θερμότητα μεταφέρεται στο μέσο θέρ-
μανσης (συνήθως τον αέρα ή το νερό). Δεδομένου ότι το αέριο χάνει θερμότητα,
συμπυκνώνεται σε υγρό. Η πίεση και η θερμοκρασία παραμένουν σταθερές.
5. Βαλβίδα εκτόνωσης. Αυτή λειτουργεί ως βαλβίδα τροφοδοσίας ρυθμίζοντας τη
ροή του ψυκτικού ρευστού από τον συμπυκνωτή στον εξατμιστή. Ένα μέρος του
ρευστού λειτουργίας μετατρέπεται από υγρό σε αέριο. Προκειμένου να εξαερω-
θεί το συγκεκριμένο αέριο, λαμβάνει θερμότητα από το υπολειπόμενο υγρό. Αυτό
οδηγεί σε απότομη πτώση της θερμοκρασίας και της πίεσης του ρευστού (υγρού
και αερίου).
6. Άλλα εξαρτήματα που παρουσιάζονται στο Σχήμα 1.10. Ο διακόπτης χαμηλής
πίεσης (ή πιεζοστατικός) εξασφαλίζει ότι η πίεση στην πλευρά χαμηλής πίεσης
του κυκλώματος δεν μειώνεται κάτω από ένα ορισμένο επίπεδο. Αυτό μπορεί να
συμβεί εάν υπάρξει διαρροή και απώλεια ψυκτικού ρευστού ή εάν η πηγή θερ-
μότητας είναι πάρα πολύ μικρή έτσι ώστε να μην υπάρχει αρκετή διαθέσιμη θερ-
μότητα για να εξατμίσει το ψυκτικό ρευστό. Ομοίως, ο διακόπτης υψηλής πίεσης
αποτρέπει να εμφανιστούν υπερβολικές πιέσεις στην πλευρά της υψηλής πίεσης.
Η υπερβολική πίεση οδηγεί στο άνοιγμα μιας βαλβίδας ανακούφισης πίεσης (που
δεν παρουσιάζεται στο σχήμα) ή δίσκου ασφαλείας που διαρρηγνύεται. Ο ξηραντή-
ρας-αποδέκτης λειτουργεί έτσι ώστε να κατακρατήσει την υγρασία από το ψυκτικό
ρευστό. Τα υποπροϊόντα της υγρασίας και του ψυκτικού ρευστού θα μπορούσαν να
προξενήσουν βλάβες στα υπόλοιπα στοιχεία του κύκλου. Σε σοβαρές περιπτώσεις
μπορεί να δημιουργηθεί ακόμα και πάγος και να φράξει τη βαλβίδα εκτόνωσης.
Μια άλλη λειτουργία του αποδέκτη είναι να αποθηκεύσει την περίσσεια ψυκτικού
ρευστού που παρουσιάζεται σε ορισμένες περιπτώσεις. Το γυαλί παρατήρησης χρη-
σιμοποιείται για να βεβαιωθούμε ότι το ψυκτικό ρευστό που οδηγείται στη βαλβίδα
εκτόνωσης έχει συμπυκνωθεί πλήρως (δεν υπάρχει καμία φυσαλίδα αέριας φάσης).
36
Σχήμα 1.10: Λειτουργία μιας αντλίας θερμότητας υφάλμυρου νερού/νερού.
Ένα πλεονέκτημα των ΑΘ είναι ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν εύκολα για εφαρμογές
ψύξης. Οι αναστρέψιμες ΑΘ σχεδιάζονται ώστε να παρέχουν συγκεκριμένα φορτία σε έναν
επιλεγμένο τρόπο λειτουργίας (θέρμανση ή ψύξη). Η αλλαγή του τρόπου λειτουργίας τους
μπορεί να επιτευχθεί με τη χρησιμοποίηση μιας τετράοδης βαλβίδας όπως φαίνεται στο
Σχήμα 1.11. Αυτή αλλάζει μόνο την κατεύθυνση της ροής του ψυκτικού ρευστού.
Εφαρμογή θέρμανσης Eφαρμογή ψύξης

Σχήμα 1.11: Αναστρέψιμη αντλία θερμότητας με τετράοδη βαλβίδα αντιστροφής.
37
1.6 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΥΚΛΟΥ ΤΗΣ ΑΝΤΛΙΑΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ

1.6.1 Στοιχεία του κύκλου των αντλιών θερμότητας
Συμπιεστής
Ο συμπιεστής λειτουργεί ως αντλία αερίου, αναρροφώντας το αέριο που δημιουργείται
στον εξατμιστή και διατηρώντας την επιθυμητή πίεση, η οποία με τη σειρά της διατηρεί
τη σωστή θερμοκρασία, τη θερμοκρασία εξάτμισης. Η εξάτμιση του ψυκτικού ρευστού
στον εξατμιστή είναι μια ισορροπία μεταξύ της θερμότητας που χρησιμοποιείται για τον
βρασμό του υγρού και της ικανότητας αναρρόφησης του συμπιεστή. Το αέριο φεύγει από
τον συμπιεστή έχοντας υψηλή πίεση και θερμοκρασία. Βαλβίδες αντεπιστροφής αποτρέ-
πουν το ψυκτικό ρευστό να ρεύσει προς τα πίσω.
Στις αντλίες θερμότητας για μονοκατοικίες, μικρού και μεσαίου μεγέθους πολυκα-
τοικίες και βιομηχανικά κτίρια χρησιμοποιούνται τρία είδη συμπιεστών: Περιστροφικοί
συμπιεστές, παλινδρομικοί συμπιεστές και σπειροειδείς συμπιεστές. Αυτοί οι τρεις τύποι
συμπιεστών είναι συχνά ερμητικοί, που σημαίνει ότι ο κινητήρας και ο συμπιεστής είναι
εγκιβωτισμένοι μαζί μέσα στο ίδιο κέλυφος (κέλυφος πίεσης). Κατ’ αυτό τον τρόπο αποτρέ-
πουμε τη διαρροή στην ατμόσφαιρα του ψυκτικού ρευστού από μια ένωση ή μια συγκόλ-
ληση. Μόνο δύο ή τρία ηλεκτρικά καλώδια περνούν μέσω του περιβλήματος.
Σχήμα 1.12: Αρχή λειτουργίας του περιστροφικού συμπιεστή.
Περιστροφικοί συμπιεστές χρησιμοποιούνται συχνά στις αντλίες θερμότητας αέρα-

αέρα. Ένα έκκεντρο στροφείο μαζί με ένα μη περιστρεφόμενο αλλά ακτινωτά κινούμενο
πτερύγιο στο κέλυφος συμπιέζει το αέριο (όπως φαίνεται στο Σχήμα 1.12). Οι περιστροφι-
κοί συμπιεστές έχουν γενικά υψηλότερο συντελεστή απόδοσης από τους παλινδρομικούς
συμπιεστές παρόμοιας ικανότητας. Η περιέλιξη του πηνίου των κινητήρων συχνά ψύχεται
από το θερμό αέριο αντί του ψυχρού αερίου αναρρόφησης.
Οι παλινδρομικοί συμπιεστές είναι το παλαιότερο είδος συμπιεστών. Ένα παλινδρο-
μικά κινούμενο έμβολο αναρροφά το αέριο μέσω μιας βαλβίδας αναρρόφησης καθώς
κινείται προς τα κάτω σε έναν κύλινδρο και συμπιέζει το αέριο καθώς κινείται επάνω. Η
βαλβίδα αναρρόφησης είναι κλειστή κατά τη διάρκεια της συμπίεσης και η βαλβίδα πίε-
σης ανοίγει όταν η πίεση στον κύλινδρο υπερβαίνει την πίεση που επικρατεί στην πλευρά
υψηλής πίεσης του συμπιεστή (όπως φαίνεται στο Σχήμα 1.13). Η ανάπτυξη των παλιν-
δρομικών συμπιεστών συνεχίζεται και η καινοτομία αφορά την τοποθέτηση της βαλβίδας
αναρρόφησης στο ίδιο το έμβολο. Σε άλλη περίπτωση, η εκροή του συμπιεστή διαιρείται
στα δύο αλλάζοντας τη κατεύθυνση περιστροφής – χρησιμοποιείται ένα έμβολο αντί για
δύο (τεχνική TS). Η περιέλιξη του πηνίου της μηχανής ψύχεται συνήθως από το ψυχρό
αέριο αναρρόφησης.
38
Σχήμα 1.13: Αρχή λειτουργίας παλινδρομικού συμπιεστή.
Οι σπειροειδείς συμπιεστές είναι οι πιο κοινοί συμπιεστές για τις αντλίες θερμότητας.
Οι σπειροειδείς συμπιεστές έχουν πολλά σημαντικά οφέλη σε σχέση με τους άλλους τύπους
συμπιεστών. Έχουν λίγα κινούμενα μέρη, με συνέπεια πιο μακροχρόνια διάρκεια ζωής και,
το σημαντικότερο, καθιστούν τον συμπιεστή σχετικά αθόρυβο και χωρίς κραδασμούς. Οι
σπειροειδείς συμπιεστές έχουν επιτρέψει την εγκατάσταση αντλιών θερμότητας σε μέρη
όπου θα ήταν «απαγορευμένοι» λόγω του θορύβου και των ηχητικών περιορισμών. Ένα
ακόμη πλεονέκτημα είναι ότι οι σπειροειδείς συμπιεστές γενικά δεν επηρεάζονται από στα-
γόνες υγρού ψυκτικού ρευστού που τυχόν εισρέουν στην αναρρόφησή τους.
Αντίθετα από τους παλινδρομικούς συμπιεστές (κατ’ αναλογία με τους περιστροφι-
κούς συμπιεστές) είναι σημαντικό ο συμπιεστής να κινηθεί στη σωστή κατεύθυνση, π.χ.
όταν χρησιμοποιείται τριφασικό ρεύμα οι φάσεις του ηλεκτρικού ρεύματος να είναι σω-
στά συνδεδεμένες. Στους σπειροειδείς συμπιεστές η περιέλιξη του πηνίου του κινητήρα
ψύχεται συνήθως από το αέριο αναρρόφησης. Η αρχή λειτουργίας παρουσιάζεται στο
Σχήμα 1.14.
Σχήμα 1.14: Αρχή λειτουργίας σπειροειδούς συμπιεστή.
Ο λόγος της πίεσης ορίζεται ως το πηλίκο της πίεσης στην πλευρά υψηλής πίεσης προς
την πίεση στην πλευρά χαμηλής πίεσης. Σε υψηλούς λόγους πίεσης οι παλινδρομικοί συ-
39
μπιεστές έχουν καλύτερη απόδοση. Οι σύγχρονοι περιστροφικοί συμπιεστές για ΑΘ αντιμε-

τωπίζουν αυτό το μειονέκτημα με περισσότερες «περιελίξεις του πηνίου» των κυλίνδρων.
ΑΠΟ∆ΟΣΗ ΣΠΕΙΡΟΕΙ∆ΗΣ
ΠΑΛΙΝ∆ΡΟΜΙΚΟΣ
ΛΟΓΟΣ ΣΥΜΠΙΕΣΗΣ
Σχήμα 1.15: Σύγκριση του βαθμού απόδοσης παλινδρομικού και σπειροειδούς συμπιεστή
για διαφορετικούς λόγους συμπίεσης.
Βαλβίδα εκτόνωσης
Οι βαλβίδες εκτόνωσης λειτουργούν ως μεταβλητές βαλβίδες στραγγαλισμού, διατηρώ-
ντας τη διαφορά πίεσης μεταξύ των μερών της υψηλής και της χαμηλής πίεσης του ψυκτι-
κού κύκλου. Ελέγχουν τη ροή του ψυκτικού ρευστού από τον συμπυκνωτή στον εξατμιστή.
Όταν το ψυκτικό υγρό περνά μέσω της βαλβίδας εκτόνωσης, η πίεση πέφτει και τμήμα του
ψυκτικού υγρού μετατρέπεται σε αέριο. Η θερμότητα που απαιτείται για την εξάτμιση προ-
έρχεται από το ίδιο το ψυκτικό υγρό, με αποτέλεσμα η θερμοκρασία του μίγματος υγρού/
αερίου που πηγαίνει στον εξατμιστή να πέσει μέχρι τη θερμοκρασία εξάτμισης.
Στην απλούστερη μορφή της η ρυθμιστική βαλβίδα είναι ένας σταθερός τριχοειδής
σωλήνας μεταξύ του συμπυκνωτή και του εξατμιστή. Στις αντλίες θερμότητας που λειτουρ-
γούν κάτω από διαφορετικές συνθήκες θέρμανσης και ψύξης χρησιμοποιούνται γενικά οι
θερμοστατικές βαλβίδες εκτόνωσης. Αυτές οι βαλβίδες έχουν καλές ιδιότητες ελέγχου
μέσα σε σχετικά μεγάλο εύρος παραμέτρων λειτουργίας.
Σε μια θερμοστατική βαλβίδα εκτόνωσης ένας βολβός (αισθητήριο θερμοκρασίας) που
γεμίζει με μια πτητική ουσία είναι συνδεδεμένος άμεσα με τον σωλήνα που βρίσκεται στην
εκροή του εξατμιστή και μετατρέπει τη θερμοκρασία σε πίεση. Αυτή η πίεση ενεργεί στον
μηχανισμό της βαλβίδας, έτσι ώστε η βαλβίδα να ανοίγει όταν η θερμοκρασία αλλάζει και
ως εκ τούτου η πίεση στον βολβό γίνεται υψηλή.
Όταν η ροή μέσω του εξατμιστή αυξάνεται, η θερμοκρασία του βολβού πέφτει πάλι. Για
να αντισταθμίσει την πτώση πίεσης στον εξατμιστή ένας άλλος τριχοειδής σωλήνας είναι
συχνά συγκολλημένος στον σωλήνα αναρρόφησης κοντά στον βολβό. Αυτό αναφέρεται
ως εξωτερική εξίσωση πίεσης. Με τη χρήση ρυθμιστικής βίδας που σφίγγει ένα ελατήριο
στη βαλβίδα εκτόνωσης, ο βαθμός υπερθέρμανσης του αερίου που εξέρχεται από τον
εξατμιστή ρυθμίζεται στο επιθυμητό επίπεδο. Η βαλβίδα εκτόνωσης προρυθμίζεται έτσι
ώστε να παρέχει υπέρθερμο ατμό ψυκτικού κατά 4-8 °C.
40
Σχήμα 1.16: Θερμοστατική βαλβίδα εκτόνωσης με εξωτερική εξίσωση πίεσης.
Εξατμιστής
Η λειτουργία του εξατμιστή είναι να εξάγει θερμότητα από το νερό της υδρογεώτρησης ή
του γεωεναλλάκτη και να μεταφέρει αυτή τη θερμότητα στο ψυκτικό ρευστό προκειμένου
αυτό να εξατμιστεί. Η θερμοκρασία εξάτμισης πρέπει πάντα να είναι χαμηλότερη από
τη θερμοκρασία του νερού της υδρογεώτρησης ή του γεωεναλλάκτη. Αυτό επιτυγχάνεται
μέσω της συνεχούς αναρρόφησης του συμπιεστή.
Στις αντλίες θερμότητας με ανεμιστήρα, στις ΑΘ αέρα-αέρα και στις ΑΘ αέρα-νερού το
ψυκτικό ρευστό απορροφά θερμότητα άμεσα από τον αέρα. Δεν απαιτείται νερό για να
μεταβιβαστεί η θερμότητα από την πηγή, που είναι ο ίδιος ο αέρας. Ο εξατμιστής διαμορ-
φώνεται ως πτερυγιοφόρος σπειροειδής σωλήνας. Αυτός είναι μια σειρά χαλκοσωλήνων
με πτερύγια αλουμινίου πρεσαρισμένα επάνω στους σωλήνες, και ένας ανεμιστήρας που
φυσάει αέρα πάνω στα αλουμινένια πτερύγια. Στις αντλίες θερμότητας νερού-νερού και
υφάλμυρου νερού-νερού πρακτικά όλοι σχεδόν οι εναλλάκτες θερμότητας σήμερα είναι
συγκολλητοί ή οξυγονοκολλημένοι πλακοειδείς εναλλάκτες θερμότητας. Οι πλακοειδείς
εναλλάκτες θερμότητας είναι οικονομικοί, συμπαγείς και εξοικονομούν χώρο. Είναι επίσης
εύκολο να μονωθούν.
Σχήμα 1.17: Διαφορετικοί τύποι συμπαγών συγκολλητών πλακοειδών εναλλακτών

θερμότητας.
41
Το υγρό ψυκτικό ρευστό που εισρέει στη βαλβίδα εκτόνωσης εκτονώνεται μέχρις ότου
η πίεσή του μειωθεί στην πίεση εξάτμισης. Κατ’ αυτό τον τρόπο μέρος του υγρού ψυκτι-
κού ρευστού εξατμίζεται ήδη προτού να μπει στον εξατμιστή. Το ποσοστό του ψυκτικού
ρευστού που έχει ήδη εξατμιστεί πριν από την εισροή του στον εξατμιστή αυξάνεται όσο
αυξάνεται η διαφορά θερμοκρασίας που αντιστοιχεί στην πίεση συμπύκνωσης και στην
πίεσης εξάτμισης.
Σχήμα 1.18: Αρχή της διεργασίας εξάτμισης σε έναν εξατμιστή θερμαινόμενο με αέρα.
Θα υπάρχει πάντα ένα μίγμα ατμού και υγρού στην αρχή του εξατμιστή, εντούτοις με
ένα μεταβλητό ποσοστό ατμού. Το αέριο του ψυκτικού ρευστού υπερθερμαίνεται πέρα
από τη θερμοκρασία εξάτμισης στο τελικό μέρος του εξατμιστή και αναρροφάται έπειτα
από τον συμπιεστή ως αέριο. Είναι σημαντικό το αέριο να είναι υπέρθερμο πριν αφήσει
τον εξατμιστή, έτσι ώστε να μην εισαχθεί στον συμπιεστή καθόλου υγρό. Αλλιώς τα υγρά
σταγονίδια μπορεί να προξενήσουν βλάβη στον συμπιεστή.
Συμπυκνωτής
Ο θερμός ατμός οδηγείται από τον συμπιεστή στον συμπυκνωτή. Η λειτουργία του συμπυ-
κνωτή είναι να μεταβιβαστεί η θερμότητα από το ψυκτικό ρευστό στο ρευστό του αποδέ-
κτη θερμότητας (συχνά ζεστό νερό ή αέρας των θερμαντικών σωμάτων). Για να επιτευχθεί
αυτή η ροή θερμότητας, η θερμοκρασία συμπύκνωσης πρέπει πάντα να είναι υψηλότερη
από τη θερμοκρασία του θερμαινόμενου νερού ή αέρα. Το ποσό θερμότητας του συμπυ-
κνωτή που μεταφέρεται στο θερμαινόμενο νερό ή αέρα είναι αριθμητικά ίσο με το ποσό
της θερμότητας που λαμβάνεται από τον εξατμιστή συν την ηλεκτρική ενέργεια που κατα-
ναλώνει ο συμπιεστής. Στις περισσότερες αντλίες θερμότητας ως συμπυκνωτής χρησιμο-
ποιείται συγκολλητός ή οξυγονοκολλητός επίπεδος πλακοειδείς εναλλάκτης θερμότητας.
Υπάρχουν τρεις διαφορετικές ζώνες στον συμπυκνωτή:
Αφυπερθέρμανση: Το ψυκτικό ρευστό είναι υπό μορφή υπέρθερμου ατμού όταν ει-
σάγεται στον συμπυκνωτή. Έπειτα αφυπερθερμαίνεται (ψύχεται) στη θερμοκρασία συ-
μπύκνωσης (κορεσμού). Η ανταλλαγή θερμότητας σε αυτή τη ζώνη δεν είναι τόσο έντονη
επειδή το υπέρθερμο ψυκτικό ρευστό είναι σε μορφή ατμού.
42
Συμπύκνωση: Η συμπύκνωση αρχίζει μόλις ψυχθεί το ψυκτικό ρευστό στη θερμοκρασία

συμπύκνωσής του. Η θερμοκρασία συμπύκνωσης συνδέεται με την πίεση συμπύκνωσης.
Κατά τη διάρκεια της συμπύκνωσης μιας ενιαίας ουσίας και των «αζεοτροπικών» ψυκτι-
κών ουσιών η πίεση και η θερμοκρασία παραμένουν σταθερές. Οι «ζεοτροπικές» ψυκτικές
ουσίες συμπυκνώνονται επίσης υπό σταθερή πίεση, αλλά πέφτει λίγο η θερμοκρασία τους
καθώς τα διαφορετικά συστατικά του ζεοτροπικού μίγματος των ψυκτικών ουσιών συμπυ-
κνώνονται ένα ένα. Αυτό αναφέρεται συχνά ως «ολίσθηση». Η αποδοτικότερη μεταφορά
θερμότητας επιτυγχάνεται σε αυτή τη ζώνη.
Υπόψυξη: Μόλις το ψυκτικό ρευστό έχει συμπυκνωθεί πλήρως και ολοκληρωθεί η αλλα-
γή φάσης στο υγρό, αρχίζει η διεργασία της υπόψυξης. Από εδώ η ανταλλαγή θερμότητας
οδηγεί σε μείωση της θερμοκρασίας του ψυκτικού ρευστού. Η ανταλλαγή θερμότητας είναι
πολύ μικρή, γεγονός που οφείλεται στη χαμηλή ταχύτητα του υγρού ψυκτικού ρευστού. Εί-
ναι σημαντικό να ψυχθεί το υγρό επειδή πρέπει να αποφύγουμε την εμφάνιση φυσαλίδων
στην ή πριν από τη βαλβίδα εκτόνωσης – πράγμα που θα εμπόδιζε εν μέρει τη ροή εκεί.
Οι διεργασίες που περιγράφονται ανωτέρω παρουσιάζονται στο Σχήμα 1.19 (η πτώση
πίεσης στον συμπυκνωτή λόγω τριβών δεν εξετάζεται).
Σχήμα 1.19: Οι διεργασίες σε έναν αερόψυκτο συμπυκνωτή.
Σε μερικές αντλίες θερμότητας ένας μικρότερος εναλλάκτης θερμότητας τοποθετεί-

ται μεταξύ του συμπιεστή και του συμπυκνωτή, αποκαλούμενος απο-υπερθερμαντής. Το
πλεονέκτημα με αυτόν είναι ότι επιτρέπει στο σύστημα να λάβει ένα μέρος της συνολικής
ενέργειας της αντλίας θερμότητας για θερμοκρασίες μεγαλύτερες από τη θερμοκρασία
συμπύκνωσης και να τη χρησιμοποιήσει για την παραγωγή ζεστού νερού χρήσης. Θερμαί-
νοντας το νερό για τη θέρμανση χώρων (π.χ. για τα θερμαντικά σώματα), η θερμοκρασία
συμπύκνωσης της αντλίας θερμότητας θα είναι ακριβώς μερικούς βαθμούς πάνω από
τη θερμοκρασία του νερού θέρμανσης. Στις αντλίες θερμότητας χωρίς αφυπερθερμαντή
είναι απαραίτητο να αυξηθεί προσωρινά η θερμοκρασία συμπύκνωσης επάνω από τη
θερμοκρασία ζεστού νερού χρήσης, γεγονός που μειώνει τον βαθμό απόδοσης COP της
αντλίας θερμότητας.
Λοιπά στοιχεία και εξαρτήματα

Εκτός από τα κύρια στοιχεία της αντλίας θερμότητας που περιγράφονται παραπάνω (εξα-
τμιστής, συμπιεστής, συμπυκνωτής, βαλβίδα εκτόνωσης και ψυκτικό ρευστό) υπάρχουν
43
και άλλα σημαντικά στοιχεία που βρίσκονται σε έναν τυπικό κύκλο αντλιών θερμότητας.
Αυτά είναι το γυαλί παρατήρησης, το φίλτρο, ο αφυγραντήρας, ο αποδέκτης (δοχείο απο-
θήκευσης) και οι πιεζοστατικές βαλβίδες.
Το γυαλί παρατήρησης έχει κανονικά δύο λειτουργίες. Η πρώτη λειτουργία είναι να
παρουσιάσει εάν υπάρχουν φυσαλίδες αερίου παρούσες στο ψυκτικό ρευστό. Εάν υπάρ-
χουν φυσαλίδες, είναι ένα σημάδι ότι υπάρχει έλλειψη ψυκτικού ρευστού. Η δεύτερη λει-
τουργία του γυαλιού παρατήρησης είναι να υποδείξει τυχόν υγρασία στο ψυκτικό ρευστό.
Ένας δείκτης υγρασίας αλλάζει το χρώμα του εάν υπάρχει υγρασία.
Το φίλτρο ψυκτικού ρευστού αποτελείται από ένα φίλτρο που συλλέγει τυχόν στερεά
σωματίδια που περιέχονται στο ψυκτικό υγρό και από ένα ζελατινώδες υλικό που απορρο-
φά την υγρασία. Το φίλτρο τοποθετείται μεταξύ του συμπυκνωτή και της βαλβίδας εκτό-
νωσης.
Ο αποδέκτης είναι δοχείο που αποθηκεύει το ψυκτικό ρευστό που προσωρινά δεν
χρησιμοποιείται στη διεργασία. Ανάλογα με τις συνθήκες λειτουργίας, διαφορετικά ποσά
ψυκτικού ρευστού απαιτούνται για να διατηρήσουν τη διεργασία ψύξης.
Πιεζοστατικές βαλβίδες: Μια μονάδα αντλίας θερμότητας είναι εξοπλισμένη κανονι-
κά με έναν υψηλής και έναν χαμηλής πίεσης διακόπτη ή πιεζοστατική βαλβίδα. Αυτές
είναι συσκευές ασφάλειας. Εάν η πίεση πριν από τον συμπιεστή γίνει πάρα πολύ χαμηλή
ή η πίεση μετά τον συμπιεστή γίνει πάρα πολύ υψηλή, μια πιεζοστατική βαλβίδα θα στα-
ματήσει την αντλία θερμότητας. Η πιεζοστατική βαλβίδα υψηλής πίεσης πρέπει να επανα-
ρυθμιστεί με το χέρι μετά τη λειτουργία. Η πιο κοινή αιτία για το κλείσιμο της πιεζοστατικής
βαλβίδας είναι διακοπές της ροής είτε στην ψυχρή είτε στη θερμή πλευρά (νερό γεωε-
ναλλάκτη ή ζεστό νερό θέρμανσης) είτε η έλλειψη του ψυκτικού ρευστού. Η θέση αυτών
των διαφορετικών στοιχείων παρουσιάζεται στο Σχήμα 1.10. Η τετράοδος βαλβίδα, όπου
εγκαθίσταται, χρησιμοποιείται για να αντιστρέψει τη λειτουργία της αντλίας θερμότητας
(δείτε περισσότερες λεπτομέρειες στο Σχήμα 1.11).
Λιπαντικό έλαιο
Η κύρια λειτουργία του ελαίου είναι η λίπανση του συμπιεστή. Το λάδι είναι απολύτως απα-
ραίτητο μόνο στον συμπιεστή, αλλά ένα τμήμα του λαδιού (χαρακτηριστικά 1% έως 4%
από το βάρος του ψυκτικού ρευστού) περνά μέσω της εξόδου του συμπιεστή και φτάνει
σε άλλα μέρη του κυκλώματος αντλιών θερμότητας. Μέχρι ένα ορισμένο όριο (περίπου
1-1,5% του βάρους του) η παρουσία λαδιού στο ψυκτικό ρευστό έχει τα ακόλουθα πλεο-
νεκτήματα:
• Βοηθά να στεγανοποιηθούν οι διαρροές ψυκτικών ρευστών στους ανοιχτού τύπου
(μη ερμητικούς) συμπιεστές.
• Το στρώμα του λαδιού στους εναλλάκτες θερμότητας βελτιώνει ελαφρώς την ανταλ-
λαγή θερμότητας και κατά συνέπεια τον συντελεστή απόδοσης COP.
• Το λάδι καθιστά ευκολότερο να ανιχνευτούν τυχόν διαρροές στο κύκλο των αντλιών
θερμότητας δεδομένου ότι το λάδι είναι εύκολο να εντοπιστεί στην εξωτερική πλευ-
ρά των συνδέσμων κ.λπ.
Η επιστροφή του ελαίου αποτελεί μια σημαντική πτυχή στην ασφαλή λειτουργία της
εγκατάστασης. Όπου το ψυκτικό ρευστό είναι σε μορφή ατμού το λάδι πρέπει να επιστρέ-
ψει στον συμπιεστή από την ταχύτητα της ροής του ατμού του ψυκτικού ρευστού. Προκει-
μένου να εξασφαλιστεί επιστροφή λαδιού από τον εξατμιστή, ιδιαίτερα όταν η ροή γίνεται
44
προς τα επάνω, το γινόμενο της ταχύτητας και της πυκνότητας του ψυκτικού ρευστού
στην αέρια φάση δεν θα πρέπει να είναι πάρα πολύ χαμηλό.
Σε μικρές βιομηχανικά κατασκευασμένες ΑΘ σπάνια υπάρχουν δυσκολίες ως προς την
επιστροφή του λαδιού πίσω στον συμπιεστή. Όμως, όταν γίνεται συναρμολόγηση επιτόπου
αυτοσχέδιας ΑΘ το ζήτημα της επιστροφής του λαδιού πρέπει να εξετάζεται προσεκτικά.
Η αλλαγή του ψυκτικού ρευστού με κάποιο που έχει αέρια φάση με μικρότερη πυκνότητα
μπορεί επίσης να δημιουργήσει προβλήματα. Σημείωση: Η αλλαγή του ψυκτικού ρευστού
μπορεί να οδηγήσει σε άλλα προβλήματα, όπως η διαλυτότητα του λαδιού στο ψυκτικό
ρευστό κ.λπ. που είναι ακόμα σημαντικότερα από την επιστροφή του λαδιού.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ληφθούν υπόψη τα εξής:
• Όταν ο σωλήνας είναι κρύος το ιξώδες του λαδιού είναι υψηλό και εμφανίζεται ένα
σχετικά παχύ στρώμα λαδιού στα τοιχώματα της γραμμής αναρρόφησης − η επι-
στροφή λαδιού παρακωλύεται.
• Η ταχύτητα ανόδου πρέπει να είναι αρκετά υψηλή, ακόμα και όταν ο συμπιεστής
λειτουργεί υπό μερικό φορτίο.
Ψυκτικό ρευστό
Το ψυκτικό ρευστό κυκλοφορεί μέσα στο σύστημα και απορροφά ενέργεια στον εξατμιστή
σε χαμηλή θερμοκρασία και εκλύει ενέργεια στον συμπυκνωτή σε υψηλή θερμοκρασία.
Αυτό πραγματοποιείται μέσω του μετασχηματισμού του ψυκτικού ρευστού από υγρό σε
αέριο στον εξατμιστή και από αέριο σε υγρό στον συμπυκνωτή.
Τύποι ψυκτικών μέσων

Τα ψυκτικά ρευστά είναι ταξινομημένα σύμφωνα με τη χημική σύσταση των μορίων τους.
Πίνακας 1.9: Τύποι ψυκτικών μέσων.

Χλωροφθοράνθρακες − πλήρως αλογονωμένο μόριο (δεν υπάρχει άτομο
CFC
υδρογόνου), π.χ. R12 (θα εξηγηθεί αργότερα).
Μερικώς αλογονωμένοι χλωροφθοράνθρακες: Μερικά άτομα χλωρίου έχουν
HCFC
αντικατασταθεί από άτομα υδρογόνου, π.χ. R22.
Μερικώς αλογονωμένοι φθοράνθρακες (κανένα χλώριο): Μερικά άτομα
HFC
φθορίου αντικαθίστανται από άτομα υδρογόνου, π.χ. R134a.
Υδρογονάνθρακες (κανένα χλώριο ή φθόριο) όπως το προπάνιο R290 και το
HC
ισοβουτάνιο R600A.
Απαιτήσεις
Υπάρχουν πολλές απαραίτητες ιδιότητες των ψυκτικών μέσων. Πρέπει να είναι:
• φιλικά προς το περιβάλλον
• «ενεργειακά αποδοτικά», δηλαδή ικανά να μεταφέρουν μεγάλα ποσά θερμότητας
ανά kgr μάζας
• κατά προτίμηση άφλεκτα
• κατά προτίμηση μη τοξικά
• απλά στον χειρισμό
45
• συμβατά με τα λιπαντικά και τα ελαστομερή (στεγανωτικά και δακτύλιους)

• χημικά σταθερά.
Πρέπει επίσης:
• να έχουν μεγάλη γκάμα εφαρμογής για διαφορετικές τιμές θερμοκρασίας και πίεσης
• να προκαλούν αύξηση της χαμηλής θερμοκρασίας του θερμού αερίου από τον συ-
μπιεστή.
Κανένα ψυκτικό ρευστό δεν μπορεί να εκπληρώσει όλες αυτές τις απαιτήσεις ταυτό-
χρονα – θα υπάρχουν πάντα μειονεκτήματα.
1.6.2 Χαρακτηριστικά ενός κύκλου αντλίας θερμότητας

Συντελεστής ενεργειακής απόδοσης COP
Η θερμότητα που αποδίδεται από μια αντλία θερμότητας είναι θεωρητικά το άθροισμα
της θερμότητας που εξάγεται από την πηγή θερμότητας και της ενέργειας που απαιτείται
για τη λειτουργία του κύκλου. Η ενεργειακή απόδοση σε σταθερές συνθήκες λειτουργίας
μιας ηλεκτρικής αντλίας θερμότητας συμπίεσης για ορισμένες συνθήκες θερμοκρασίας
αναφέρεται ως συντελεστής ενεργειακής απόδοσης (COP). Ορίζεται ως το πηλίκο της θερ-
μότητας που αποδίδεται από την αντλία θερμότητας προς την ηλεκτρική ενέργεια που
απαιτείται για να κινήσει τον συμπιεστή.
θερμότητα PC
COP = =
ηλεκτρική ενέργεια Pel
Βαθμός απόδοσης - Carnot
Στο Σχήμα 1.20 φαίνεται ο COP για μια ιδανική αντλία θερμότητας ως συνάρτηση της
ανόδου της θερμοκρασίας, όπου η θερμοκρασία της πηγής θερμότητας είναι 0°C. Επίσης,
παρουσιάζεται η σειρά των πραγματικών COP για διαφορετικούς τύπους πραγματικών
αντλιών θερμότητας για διαφορετικές αυξήσεις της θερμοκρασίας.
Σχήμα 1.20: Ο COP ως συνάρτηση της αύξησης της θερμοκρασίας.
46
• ηC =1 ιδανική αντλία θερμότητας (διεργασία Carnot)

• ηC =0,3 κοινά κλιματιστικά μηχανήματα
• ηC =0,7 πολύ αποδοτικές ηλεκτρικές αντλίες θερμότητας
Η αναλογία του πραγματικού COP μιας αντλίας θερμότητας και του ιδανικού COP ορί-
ζεται ως η απόδοση Carnot hC. Η απόδοση Carnot ποικίλλει από 0,30 για τα κοινά κλιματι-
στικά μηχανήματα σε 0,7 για τις πολύ αποδοτικές ηλεκτρικές αντλίες θερμότητας.
Εποχιακός συντελεστής απόδοσης SPF

Η απόδοση λειτουργίας μιας ΑΘ κατά τη διάρκεια μιας περιόδου καλείται εποχιακός συ-
ντελεστής απόδοσης (SPF). Ορίζεται ως το πηλίκο της θερμότητας που αποδίδεται από
την αντλία θερμότητας και της συνολικής κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας κατά τη δι-
άρκεια της περιόδου. Για τον υπολογισμό του SPF, εκτός από την κατανάλωση ηλεκτρικής
ενέργειας του συμπιεστή, πρέπει να περιληφθούν και η κατανάλωση ενέργειας των βοη-
θητικών στοιχείων (αντλία γεωεναλλάκτη, απόψυξη του εξατμιστή, αυτοματισμοί κ.λπ.).
SPF =
Άθροισμα της αποδιδόμενης θερμότητας
=
Σ Qc
Άθροισμα της κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος ΣW
Η απόδοση των αντλιών θερμότητας επηρεάζεται από μεγάλο αριθμό παραγόντων. Για
τις αντλίες θερμότητας στα κτίρια αυτοί περιλαμβάνουν:
• κλίμα − η ετήσια θέρμανση και η ψύξη απαιτούν και μέγιστα φορτία
• θερμοκρασία της πηγής θερμότητας και του συστήματος διανομής θερμότητας
• βοηθητική κατανάλωση ενέργειας (αντλίες, ανεμιστήρες, έλεγχος κ.λπ.)
• ποιότητα σχεδιασμού και κατασκευής της αντλίας θερμότητας
• διαστασιολόγηση της αντλίας θερμότητας σε σχέση με τη ζήτηση θερμότητας και τα
λειτουργικά χαρακτηριστικά της
• αντλία θερμότητας και συστήματα ενεργειακής διαχείρισης της κατοικίας.
Σημαντικές παράμετροι λειτουργίας

Προκειμένου να αξιολογήσουμε εάν μια αντλία θερμότητας βρίσκεται σε καλή κατά-
σταση λειτουργίας πρέπει να μετρηθούν τουλάχιστον τα ακόλουθα στοιχεία:
• Πίεση εξάτμισης.
• Πίεση συμπύκνωσης.
• Βαθμοί υπερθέρμανσης του αερίου στην είσοδο του συμπιεστή.
• Θερμοκρασία του θερμού αερίου στην έξοδο από τον συμπιεστή.
• Υπόψυξη του υγρού μετά τον συμπυκνωτή.
• Θερμοκρασίες εισαγωγής και εξαγωγής του νερού θέρμανσης.
• Θερμοκρασίες εισαγωγής και εξαγωγής του νερού του γεωεναλλάκτη.
Υπερθέρμανση
Η διαφορά θερμοκρασίας του ατμού στη γραμμή αναρρόφησης και της θερμοκρασίας
εξάτμισης είναι η υπερθέρμανση (διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ του σημείου 1 και 1’’
στα Σχήματα 1.21 και 1.22). Για απλούστευση η θερμοκρασία μπορεί να μετρηθεί στην
επιφάνεια της γραμμής αναρρόφησης. Η θερμοκρασία εξάτμισης μπορεί συχνά να διαβα-
στεί από μια κλίμακα θερμοκρασίας στο μανόμετρο. Εναλλακτικά μπορείτε να ανατρέξετε
47
στους πίνακες των ψυκτικών ρευστών. Η υπερθέρμανση προσδιορίζει κατά πόσους βαθ-
μούς πιο θερμό είναι το αέριο αναρρόφησης συγκρινόμενο με τη θερμοκρασίας εξάτμι-
σης. Κανονικά οι τιμές βρίσκονται μεταξύ 4 και 8 °C. Ανεπαρκής υπερθέρμανση οδηγεί
στην εισαγωγή υγρού στον συμπιεστή, με συνέπεια χαμηλότερο συντελεστή ενεργειακής
απόδοσης COP ή την εμφάνιση βλάβης στον συμπιεστή. Η πάρα πολύ υψηλή υπερθέρμαν-
ση έχει ως αποτέλεσμα ο εξατμιστής να λειτουργεί μη αποδοτικά. Αυτό προκαλεί τη μείωση
της απόδοσης COP.
Υπόψυξη
Η υπόψυξη προσδιορίζει πόσο το συμπυκνωμένο υγρό ψυκτικό ρευστό έχει ψυχθεί κάτω
από τη θερμοκρασία συμπύκνωσης. Οι κανονικές τιμές βρίσκονται μεταξύ 2 και 5ºC. Πολύ
μικρή υπόψυξη δείχνει έλλειψη ψυκτικού ρευστού, η οποία οδηγεί σε χαμηλότερη ενερ-
γειακή απόδοση COP. Πάρα πολύ μεγάλη υπόψυξη δείχνει ότι η αντλία θερμότητας υπερ-
φορτώνεται και λειτουργεί με χαμηλότερο συντελεστή απόδοσης COP από τον κανονικό
επειδή η επιφάνεια του συμπυκνωτή δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην πλήρη έκτασή
της. Υπάρχει επίσης κίνδυνος ο πιεζοστάτης της υψηλής πίεσης να διακόψει την παροχή
ή η ανακουφιστική βαλβίδα της υψηλής πίεσης να ανοίξει καθώς προκύπτει υψηλότερη
θερμοκρασία συμπύκνωσης. Μπορούμε να έχουμε μια κατά προσέγγιση εκτίμηση της υπό-
ψυξης αφαιρώντας τη θερμοκρασία συμπύκνωσης (που διαβάζεται άμεσα από το μανό-
μετρο ή από τους πίνακες ψυκτικών ρευστών) από τη θερμοκρασία που μετριέται στην
επιφάνεια της γραμμής του ψυκτικού ρευστού μετά τον συμπυκνωτή.
Θερμοκρασία εξόδου από τον συμπιεστή

Η θερμοκρασία της θερμής επιφάνειας της γραμμής του αερίου δείχνει κατά προσέγγιση
τη θερμοκρασία του ψυκτικού ρευστού μετά τον συμπιεστή. Κανονικά πρέπει να είναι
κάτω από 120ºC για να αποτραπεί η χημική διάσπαση του ελαίου λίπανσης που περιέχεται
στο ψυκτικό ρευστό. Οι πάρα πολύ υψηλές θερμοκρασίες εξόδου μπορεί να είναι το απο-
τέλεσμα πάρα πολύ χαμηλών θερμοκρασιών εξάτμισης, της έλλειψης ψυκτικού ρευστού ή
της φθοράς του συμπιεστή. Σημειώστε ότι οι μετρήσεις θερμοκρασίας της επιφάνειας θα
είναι πάντα μικρότερες από την πραγματική θερμοκρασία του θερμού αερίου. Το σφάλμα
εξαρτάται από το πόσο προσεκτικά γίνεται η μέτρηση.
Αρχή λειτουργίας στο λογαριθμικό διάγραμμα p-h

Η σημασία των μετρήσεων της υπερθέρμανσης, της υπόψυξης και της θερμοκρασίας εξό-
δου από τον συμπιεστή για την απόδοση των συμπιεστών μπορεί να αξιολογηθεί χρησιμο-
ποιώντας το λογαριθμικό διάγραμμα p-h. Η βάση για να εργαστεί κανείς με ένα λογαριθμι-
κό διάγραμμα p-h είναι να σχεδιαστούν τα διαφορετικά στάδια της διεργασίας των ΑΘ στο
διάγραμμα όπως φαίνεται αριστερά στο Σχήμα 1.21. Δεξιά στο Σχήμα παρουσιάζονται τα
αντίστοιχα σημεία στον κύκλο της αντλίας θερμότητας (βλ. Σχήμα 1.10).
1 → 2: Μη ισεντροπική συμπίεση (δεξιά και κάτω από την ισεντροπική γραμμή στο λο-
γαριθμικό διάγραμμα p-h, πράγμα που αποτελεί ένδειξη της ενεργειακής απόδο-
σης της διεργασίας συμπίεσης).
2 → 2': Ψύξη του ψυκτικού ρευστού (το θερμό αέριο που εξέρχεται από τον συμπιεστή)
υπό σταθερή πίεση − μέχρι τη γραμμή συμπύκνωσης.
2’ → 3': Συνεχιζόμενη ψύξη υπό σταθερή πίεση που προκαλεί συμπύκνωση.
3’ → 3': Υπόψυξη υπό σταθερή πίεση.
48
3 → 4: Εκτόνωση υπό σταθερή ενθαλπία.

4 → 1": Εξάτμιση υπό σταθερή πίεση.
1" →1': Υπερθέρμανση υπό σταθερή πίεση στον εξατμιστή.
1' → 1: Υπερθέρμανση υπό σταθερή πίεση στη γραμμή αναρρόφησης.
Σχήμα 1.21: Διεργασία της ΑΘ σε λογαριθμικό διάγραμμα p-h

(στα δεξιά, ο κύκλος – Σχ. 1.10).
I Εξάτμιση ii Συμπίεση III Συμπύκνωση

iv Εκτόνωση V Υπερθέρμανση VI Υπόψυξη
1 Είσοδος στον συμπιεστή 1' Έξοδος από τον εξατμιστή.

1" 100% του ψυκτικού ρευστού έχει εξατμιστεί  αρχή υπερθέρμανσης.
2 Έξοδος από τον συμπιεστή.
2' Το ψυκτικό ρευστό φτάνει τη θερμοκρασία ζέσεως  τέλος της πτώσης της θερμοκρα-
σίας και αρχή της συμπύκνωσης.
3 Είσοδος στη βαλβίδα εκτόνωσης.
3' 100% του ψυκτικού ρευστού είναι συμπυκνωμένο  αρχή υπόψυξης.
4 Είσοδος στον εξατμιστή.
Στο λογαριθμικό διάγραμμα p-h τα συγκεκριμένα ποσά ενέργειας που μετατρέπο-

νται κατά τη διάρκεια των επί μέρους διεργασιών παρουσιάζονται ως διαφορές ενθαλ-
πίας με μορφή ευθύγραμμων τμημάτων και θα μπορούσαν επομένως να διαβαστούν
εύκολα από το διάγραμμα. Οι ακόλουθες συγκεκριμένες διαφορές ενθαλπίας έχουν
σχέση με την αξιολόγηση της διεργασίας της αντλίας θερμότητας:
h2 – h1: Ειδική ενεργειακή απαίτηση του συμπιεστή [kJ/kg].
h2 – h3: Ειδική θερμότητα που εκλύεται από το ψυκτικό ρευστό στον συμπυκνωτή [kJ/kg].
h1 – h4: Ειδική θερμότητα που προσλαμβάνει το ψυκτικό ρευστό στον εξατμιστή [kJ/kg].
49
Προσδιορισμός της δυναμικότητας (ικανότητας) θέρμανσης και ψύξης καθώς επίσης

και της ηλεκτρικής ισχύος που καταναλώνεται στον συμπιεστή:
Με μια ροή μάζας του ψυκτικού ρευστού ṁ (kg/s) και τις διαφορές στη συγκεκριμένη εν-
θαλπία που περιγράφεται παραπάνω είναι δυνατό να υπολογιστούν τα εξής μεγέθη:
Θεωρητική ικανότητα ψύξης: Po=ṁ (h1-h4) σε kW.
Θεωρητική ικανότητα θέρμανσης: PC=ṁ.(h2-h3) σε kW.
Θεωρητική ηλεκτρική ισχύς για τη λειτουργία του συμπιεστή: Pel=ṁ.(h2- h1) σε kW.
Προσδιορισμός του COP του κύκλου των αντλιών θερμότητας:

Με την ικανότητα θέρμανσης και την ηλεκτρική ισχύ που περιγράφηκαν παραπάνω ο COP
του κύκλου της αντλίας θερμότητας θα μπορούσε να υπολογιστεί ως εξής:
ικανότητα θέρμανσης Pc m∙ ∙(h2 - h3) (h2 - h3)
COP = ηλεκτρική ισχύς = P =m ∙ ∙(h - h ) = (h - h )
1 2 1
Σημειώστε ότι η γνώση της ροής της μάζας του ψυκτικού ρευστού δεν απαιτείται για
να υπολογιστεί η απόδοση της αντλίας θερμότητας σε ένα συγκεκριμένο σημείο λειτουρ-
γίας, μόνο οι συγκεκριμένες διαφορές ενθαλπίας. Αυτές οι διαφορές μπορούν εύκολα να
διαβαστούν από το διάγραμμα p-h και είναι ικανοποιητικές για τον υπολογισμό του COP.
Προσδιορισμός της ικανότητας θέρμανσης των αντλιών θερμότητας:

Η ικανότητα θέρμανσης της αντλίας θερμότητας μπορεί εύκολα να καθοριστεί με τη μέ-
τρηση του ρεύματος εισαγωγής στον συμπιεστή, υπολογίζοντας την ισχύ που εισάγεται και
έπειτα πολλαπλασιάζοντας την εισερχόμενη ισχύ με τον COP:
Ηλεκτρική ισχύς=Ρεύμα (Ι) * Τάση (V) * Συντελεστή Ισχύος
Σημείωση: εν γένει ο συντελεστής ισχύος μπορεί να θεωρηθεί ίσος με 1,0. Οπότε:
Ικανότητα θέρμανσης (Pc )=Ηλεκτρική ισχύς (Pel ) × COP
1.6.3 Τυποποιημένος υπολογισμός των COP και SPF

Οι τυποποιημένες μέθοδοι δοκιμής αντλιών θερμότητας καθορίζονται από το ευρωπαϊ-
κό πρότυπο EN14511 για κλιματιστικά μηχανήματα, υδρόψυκτους ψύκτες και αντλίες
θερμότητας με ηλεκτρικά κινούμενους συμπιεστές για τη θέρμανση και ψύξη χώρων. Το
πρότυπο ορίζει τις τυποποιημένες συνθήκες βαθμονόμησης για τις δοκιμές (θερμοκρασίες
πηγής και αποδέκτη θερμότητας κ.λπ.) ανάλογα με τον τύπο της αντλίας θερμότητας,
π.χ. νερού-νερού, υφάλμυρου νερού-νερού, νερού-αέρα κ.λπ. Το EN14511 δεν θέτει ελά-
χιστα κριτήρια ενεργειακής απόδοσης για τις αντλίες θερμότητας. Η σχετική απόδοση των
αντλιών θερμότητας από διαφορετικούς κατασκευαστές μπορεί να συγκριθεί μόνο εάν τα
αποτελέσματα προσδιορίζονται στις ίδιες συνθήκες λειτουργίας.
Συντελεστής ενεργειακής απόδοσης COP

Σύμφωνα με το EN14511, ο COP ορίζεται ως το ποσοστό της θερμικής ισχύος προς την
ηλεκτρική ισχύ που εισάγεται στη μονάδα. Η εισαγωγή ηλεκτρικής ισχύος στη μονάδα λαμ-
βάνεται από την εισαγωγή ισχύος για τη λειτουργία του συμπιεστή (και οποιαδήποτε εισα-
γωγή ισχύος για την απόψυξη – αφορά κυρίως αερόψυκτες ΑΘ και όχι γεωθερμικές), συν
την εισαγωγή ισχύος για όλες τις συσκευές ελέγχου και ασφάλειας της μονάδας, συν την
ανάλογη εισαγωγή ισχύος στις συσκευές μεταφοράς ρευστών (π.χ. ανεμιστήρες, αντλίες)
που εξασφαλίζουν τη μεταφορά θερμότητας από και προς την αντλία θερμότητας.
50
Με βάση τις συνθήκες συνεπούς δοκιμής και τη χρήση τυποποιημένων θερμοκρασιών

πηγής και αποδέκτη θερμότητας είναι δυνατόν να συγκριθούν οι COP των μεμονωμένων
μονάδων αντλιών θερμότητας που έχουν εξεταστεί σύμφωνα με το EN14511. Εντούτοις,
όταν το EN14511 αντικατέστησε το EN255 (το προηγούμενο πρότυπο για τις ΑΘ) μερικά
σημεία δοκιμής άλλαξαν. Αυτό περιπλέκει τη σύγκριση των παλαιών εκθέσεων δοκιμής
(σύμφωνα με το EN255) με τις νέες εκθέσεις δοκιμής (σύμφωνα με το EN14511).
Εποχιακός συντελεστής απόδοσης

Ο υπολογισμός του εποχιακού συντελεστή απόδοσης (SPF) δεν καθορίζεται από το πρό-
τυπο EN14511. Επομένως, κατά τη σύγκριση διαφορετικών συστημάτων ΑΘ με τη χρή-
ση του SPF πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η επιλογή των ορίων των συστημάτων και
η περίοδος παρατήρησης. Υποτίθεται ότι η περίοδος παρατήρησης πρέπει να είναι
ένα πλήρες έτος. Προκειμένου ο SPF να έχει έννοια είναι σημαντικό να διευκρινιστούν
τα εξωτερικά όρια του συστήματος της αντλίας θερμότητας, πράγμα που βοηθάει να
προσδιοριστούν οι απαιτήσεις σε θερμότητα και ενέργεια που συμπεριλαμβάνονται στον
προσδιορισμό και οι βοηθητικές ηλεκτρικές συσκευές και οι απώλειες που ελήφθησαν
υπόψη.
Δεδομένου ότι η παροχή βοηθητικού ηλεκτρικού ρεύματος στις υψηλής ποιότητας
ΑΘ είναι περίπου το 10% της συνολικής απαιτούμενης ισχύος (για τις χαμηλής ποιότητας
μπορεί να είναι πάνω από 15%), είναι επιτακτικό να πιστοποιηθεί ποια είδη βοηθητικών
συσκευών εξετάστηκαν κατά τη σύγκριση των SPF. Συνήθως, η κατανάλωση ενέργειας του
συμπιεστή, οι αυτοματισμοί, η απόψυξη, ο ανεμιστήρας, ο κυκλοφορητής του γεωεναλλά-
κτη και η αντλία νερού συμπεριλαμβάνονται στην αξιολόγηση. Γενικά η κατανάλωση ενέρ-
γειας του κυκλοφορητή (για υδρόψυκτα συστήματα) λαμβάνεται υπόψη μόνο εάν αυτός
είναι ενσωματωμένος στην αντλία θερμότητας.
1.7 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΝΟΜΗΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΥΔΡΑΥΛΙΚΟΥ

ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ
1.7.1 Προσδιορισμός του θερμικού φορτίου του κτιρίου
Κατά την εγκατάσταση μιας αντλίας θερμότητας είναι ιδιαίτερα σημαντικό να είναι ακρι-
βής η διαστασιολόγηση του συστήματος. Οι μεγάλου μεγέθους συσκευές οδηγούν σε δυσα-
νάλογα υψηλές δαπάνες εγκατάστασης και στη μείωση του χρόνου λειτουργίας του συστή-
ματος. Τα θερμικά φορτία για τα νέα κτίρια καθορίζονται σύμφωνα με τα εθνικά πρότυπα
ή τις διαδικασίες υπολογισμού που είναι σύμφωνες με τα ευρωπαϊκά πρότυπα EN128311
(«Συστήματα θέρμανσης στα κτίρια − Μέθοδος για τον υπολογισμό του σχεδιασμού του
θερμικού φορτίου»). Το θερμικό φορτίο πρέπει να υπολογιστεί με βάση τη θερμοκρασία
σχεδιασμού που απαιτείται από τις εθνικές οδηγίες.
Η εμπειρία δείχνει ότι μπορούμε να αναμένουμε τα ακόλουθα (Θερμικά φορτία W/m2):

• Παλαιά κτίρια – πάνω από 75 W/m2.
• Παλαιά κτίρια με καλή μόνωση 75 W/m2.
• Νέα κτίρια με καλή μόνωση 50 W/m2.
• Χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας σπίτια 30 W/m2 ή λιγότερο.
51
250
ΖΗΤΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ kWh/m2 .a

ΖΗΤΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΕΞΑΕΡΙΣΜΟ
ΖΗΤΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΘΕΡΜΑΝΣΗ
ΖΗΤΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΖΕΣΤΟ ΝΕΡΟ ΧΡΗΣΗΣ
200
150
100
50
0
ΠΑΛΑΙΑ ΚΤΙΡΙΑ ΜΕΧΡΙ ΚΤΙΡΙΑ ΜΕΧΡΙ ΣΠΙΤΙΑ ΧΑΜΗΛΗΣ
ΚΤΙΡΙΑ ΤΟ 1984 ΤΟ 1995 ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ
ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
Σχήμα 1.22: Θερμικά φορτία σε κατοικίες ανάλογα με το έτος κατασκευής (γερμανικές οδηγίες).
Η απαίτηση θερμότητας εξαρτάται από τη γεωγραφική θέση (βορράς/νότος, παρα-

θαλάσσιες/ορεινές περιοχές), τη θέση (πόλη ή χωριό/απομονωμένο), την κατάσταση
των ανέμων και πολλά άλλα τοπικά γεγονότα. Για τα υπάρχοντα κτίρια η κατανάλωση
ενέργειας (πετρέλαιο, ΦΑ) στα προηγούμενα έτη μπορεί να αποτελέσει έναν καλύτερο οδη-
γό για το θερμικό φορτίο σε σχέση με τη θεωρητική απαίτηση θερμότητας ανά m2 or m3.
Υπολογισμός του θερμικού φορτίου υφιστάμενων κτιρίων

Το θερμικό φορτίο των κτιρίων μπορεί επίσης να υπολογιστεί με τη χρήση της ετήσιας κα-
τανάλωσης (α) του πετρελαίου θέρμανσης ή του ΦΑ από τον ακόλουθο τύπο.
m3 l
Κατανάλωση σε φυσικό αέριο α Κατανάλωση πετρελαίου α
QH = m
ή QH = l
250 250
3
α X kW α X kW
Ο συντελεστής 250 είναι βασισμένος στη θερμαντική τιμή, την απόδοση (τον τύπο) του
λέβητα, τις ώρες λειτουργίας και το ποσοστό της χρήσης του στη διάρκεια του έτους.
1.7.2 Προσδιορισμός της ισχύος της αντλίας θερμότητας

Η ισχύς της αντλίας θερμότητας καθορίζεται από την απαραίτητη ενέργεια θέρμανσης
στην εξωτερική θερμοκρασία σχεδιασμού. Το θερμικό φορτίο του κτιρίου είναι το σημα-
ντικότερο μέρος της απαραίτητης θερμότητας. Η προετοιμασία του εσωτερικού ζεστού
νερού και η διαθεσιμότητα της αντλίας θερμότητας πρέπει να εξεταστούν επίσης.
Εκτίμηση της διαθεσιμότητας

Μερικές επιχειρήσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας έχουν ειδικά δασμολόγια για τις
αντλίες θερμότητας που περιορίζουν τη διαθεσιμότητα της αντλίας θερμότητας κατά τη
διάρκεια περιόδων μέγιστης κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας (π.χ. σβήνοντας την αντλία
θερμότητας για 3 περιόδους x 2 ώρες ανά ημέρα). Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει πλήρης
διαθεσιμότητα της αντλίας θερμότητας και είναι σημαντικό να αυξηθεί η ισχύς της αντλίας
θερμότητας ώστε να αντισταθμιστεί ο χρόνος κατά τον οποίο δεν λειτουργεί. Η απαραίτητη
θερμική ισχύς της αντλίας θερμότητας μπορεί να υπολογιστεί με τη βοήθεια του τύπου:
52
24 [h]
Zητούμενη Θερμική Ισχύς της AΘ=θερμικό φορτίο [kW] x
Διαθεσιμότητα [h]
Διαθεσιμότητα=24h – (μέγιστη διάρκεια χρόνου σβησίματος x συχνότητα ανά ημέρα)
Εκτίμηση για ζεστό νερό χρήσης

Εάν η αντλία θερμότητας θερμαίνει και το ζεστό νερό χρήσης, η θερμική ισχύς της αντλίας
θερμότητας πρέπει να αυξηθεί κατά 0,25 kW περίπου ανά άτομο (για μια μονοκατοικία).
Αυτή είναι μια εμπειροτεχνική μέθοδος βασισμένη στην εμπειρία των εγκαταστατών.
Η θερμική ισχύς της αντλίας θερμότητας υπολογίζεται από τον τύπο:
PH = PH, Θέρμανσης + PH, ζεστού νερού + PH, πρόσθετη
Το τελευταίο στοιχείο της εξίσωσης (PH,πρόσθετη) αντιπροσωπεύει την επιπλέον θερμική
ισχύ η οποία υποτίθεται ότι είναι συνήθως περίπου 10-20% της συνολικής θερμικής ισχύ-
ος. Καλύπτει τις απώλειες διανομής και επιτρέπει επίσης στο σπίτι να θερμανθεί εκ νέου
σε λογικό χρόνο κατά την εκκίνηση από μια χαμηλή θερμοκρασία. Εναλλακτικά, η αντλία
θερμότητας μπορεί να ταξινομηθεί αυστηρότερα στη θέρμανση και στην απαίτηση ζε-
στού νερού και στην αντίστροφη θερμική ενέργεια που παρέχεται από έναν ηλεκτρικό
θερμαντήρα, δεδομένου ότι απαιτείται μόνο για περιστασιακά μικρές περιόδους.
Η ηλεκτρική ισχύς της αντλίας θερμότητας καθορίζεται από τα στοιχεία του κατα-
σκευαστή για διαφορετικά επίπεδα θερμοκρασίας για δεδομένη θερμαντική ισχύ.
Η ψυκτική ισχύς της αντλίας θερμότητας είναι σημαντική για τον σχεδιασμό της πη-
γής θερμότητας. Μπορεί να υπολογιστεί ως διαφορά μεταξύ της θερμικής ισχύος και της
ηλεκτρικής ισχύος στο σχετικό επίπεδο θερμοκρασίας (ελάχιστη θερμοκρασία στην πηγή
θερμότητας και μέγιστη θερμοκρασία τροφοδοσίας του συστήματος θέρμανσης; π.χ. B0/
W35 για συστήματα άλμης).
1.7.3 Θερμοκρασίες τροφοδοσίας

Σχεδιάγραμμα της θερμοκρασίας τροφοδοσίας του συστήματος θέρμανσης
Στα νέα κτίρια το σύστημα τροφοδοσίας θερμότητας πρέπει να διαστασιολογείται έτσι
ώστε οι θερμοκρασίες τροφοδοσίας να διατηρούνται όσο το δυνατόν χαμηλότερες, ώστε
να μεγιστοποιηθεί η απόδοση. Επομένως, προτιμώνται οι μεγάλης επιφάνειας εκπομποί
θερμότητας όπως η ενδοδαπέδια θέρμανση ή η επιτοίχια θέρμανση.
Σχήμα 1.23: Επίδραση της θερμοκρασίας τροφοδοσίας του συστήματος θέρμανσης στον SPF.
53
Η θερμοκρασία τροφοδοσίας πρέπει γενικά να είναι μικρότερη των 55°C ώστε να

είναι επιτρεπτή η χρήση των συμβατικών αντλιών θερμότητας. Η επιρροή της θερμο-
κρασίας τροφοδοσίας στον SPF του συστήματος παρουσιάζεται στο Σχήμα 1.23. Αντί-
στοιχα, η εξάρτηση της απόδοσης μιας ΑΘ αέρα/νερού από την εξωτερική θερμοκρασία
φαίνεται στο Σχήμα 1.24.
Σχήμα 1.24: Επίδραση της εξωτερικής θερμοκρασίας και της θερμοκρασίας

του ζεστού νερού χρήσης στον COP (R134a).
Μπορείτε να δείτε πώς μειώνεται κατά τη θέρμανση ο COP της ΑΘ με τη μείωση της
εξωτερικής θερμοκρασίας και πώς μειώνεται με την αύξηση της εξωτερικής θερμοκρασίας
κατά την ψύξη. Και στις δύο περιπτώσεις ο λόγος της μείωσης της απόδοσης είναι η αύξηση
της διαφοράς της θερμοκρασίας μεταξύ της απόληξης και της πηγής της θερμότητας. Επο-
μένως, είναι πάντα σημαντικό να διατηρούνται τα επίπεδα θερμοκρασίας της απόληξης και
της πηγής θερμότητας όσο το δυνατόν πιο κοντά για υψηλής απόδοσης συστήματα.
Στην περίπτωση των υφισταμένων κτιρίων η θερμοκρασία τροφοδοσίας του υπάρ-
χοντος συστήματος είναι συχνά πολύ υψηλότερη από αυτή που απαιτείται για να ικανο-
ποιήσει την απαίτηση θερμότητας του κτιρίου. Αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα στην περί-
πτωση των συμβατικών λεβήτων, αλλά εάν αντικατασταθεί ο συμβατικός λέβητας από
μια αντλία θερμότητας είναι σημαντικό η θερμοκρασία τροφοδοσίας να είναι όσο το
δυνατόν χαμηλότερη ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη απόδοση και να ελαχιστοποιηθούν οι
λειτουργικές δαπάνες και οι εκπομπές καυσαερίων.
Υπάρχουν δύο μέθοδοι ικανές να δείξουν εάν το σύστημα θέρμανσης είναι κατάλληλο
για τη χρήση αντλιών θερμότητας. Η επιλογή μεθόδου εξαρτάται από το εάν είναι γνωστή
ή όχι η απαραίτητη θερμαντική ισχύς ανά δωμάτιο.
Μέθοδος A − Όταν είναι γνωστή η θερμαντική ισχύς ανά δωμάτιο: Εάν η θερμαντι-
κή ισχύς ανά δωμάτιο είναι γνωστή (πρέπει να έχει μια ρεαλιστική τιμή) μπορεί να υπολογι-
στεί η απαραίτητη θερμοκρασία εφοδιασμού για να μεταφερθεί η απαραίτητη θερμότητα
στο δωμάτιο χρησιμοποιώντας τους υφιστάμενους εκπομπούς θερμότητας. Αυτό είναι
σημαντικό επειδή τα υπάρχοντα συστήματα θέρμανσης είναι συχνά διαστασιολογημένα
54
για μεγαλύτερες τιμές και θα μπορούσαν να λειτουργήσουν σε μικρότερες θερμοκρασίες

εφοδιασμού που είναι καταλληλότερες για τη χρήση αντλιών θερμότητας.
Κατ’ αρχάς πρέπει να καταγραφούν το θερμαντικό φορτίο των δωματίων και των
θερμαντικών σωμάτων σε όλα τα δωμάτια. Κατόπιν, πρέπει να καθοριστεί η ονομαστι-
κή ισχύς των υπαρχόντων θερμαντικών σωμάτων για τη θερμοκρασία σχεδιασμού του
εφοδιασμού/της επιστροφής (π.χ. 90/70 ð tm=80°C ή π.χ. 80/60 ð tm=70°C). Αυτό
μπορεί να ληφθεί από τα στοιχεία των κατασκευαστών θερμαντικών σωμάτων. Κατό-
πιν μπορεί να καθοριστεί η ισχύς των θερμαντικών σωμάτων όταν χρησιμοποιούνται
σε χαμηλότερες θερμοκρασίες τροφοδοσίας από κατάλληλους παράγοντες μετατροπής
(δίνονται σε Πίνακες).
Χρησιμοποιώντας αυτή τη μέθοδο, μπορεί να καθοριστεί η ελάχιστη δυνατή θερμο-
κρασία τροφοδοσίας που είναι απαραίτητη για να ικανοποιήσει τη ζήτηση θερμότητας
κάθε δωματίου. Το δωμάτιο για το οποίο η θερμοκρασία τροφοδοσίας είναι η μεγαλύτε-
ρη προσδιορίζει την ελάχιστη θερμοκρασία τροφοδοσίας για το σύστημα θέρμανσης. Εάν
υπάρχουν ένα ή δύο δωμάτια που απαιτούν υψηλότερες θερμοκρασίες εφοδιασμού τα
θερμαντικά σώματα σε αυτά τα δωμάτια πρέπει να μεγαλώσουν για να επιτρέψουν τη
μείωση της θερμοκρασίας τροφοδοσίας. Αυτό θα βελτιώσει την απόδοση του συστήματος
αντλίας θερμότητας και θα εξοικονομεί ενέργεια κατά τη διάρκεια της λειτουργίας.
Μέθοδος B − Πειραματικός έλεγχος των απαιτούμενων θερμοκρασιών τροφο-
δοσίας: Κατά τη διάρκεια της εποχής θέρμανσης οι θερμοστατικές βαλβίδες όλων των
δωματίων πρέπει να ανοίξουν και η θερμοκρασία τροφοδοσίας των συστημάτων θέρμαν-
σης πρέπει να μειωθεί σιγά σιγά μέχρι η επιθυμητή θερμοκρασία δωματίου (π.χ. 20-22°C)
να επιτευχθεί στα αντιπροσωπευτικά δωμάτια. Κατόπιν η θερμοκρασία τροφοδοσίας,
οι εξωτερικές θερμοκρασίες και οι θερμοκρασίες δωματίου πρέπει να καταγραφούν. Η
θερμοκρασία τροφοδοσίας και η εξωτερική θερμοκρασία πρέπει να σχεδιαστούν σε μια
γραφική παράσταση όπως φαίνεται στο Σχήμα 1.25. Με τη βοήθεια αυτής της γραφικής
παράστασης μπορεί να καθοριστεί το απαραίτητο επίπεδο θερμοκρασίας για το σύστημα
θέρμανσης.
Σχήμα 1.25: Διάγραμμα για τον πειραματικό προσδιορισμό των πραγματικών

απαραίτητων θερμοκρασιών του συστήματος.
55
Τα πιθανά αποτελέσματα της αξιολόγησης είναι τα ακόλουθα:

• Σύστημα χαμηλής θερμοκρασίας:
ü είναι δυνατή η χρήση αντλίας θερμότητας χωρίς περιορισμούς.
• Σύστημα μεσαίας θερμοκρασίας:
ü χρήση αντλίας θερμότητας υψηλής θερμοκρασίας.
ü χρήση δισθενούς αντλίας θερμότητας (δείτε πληροφορίες στο υποκεφάλαιο 1.9).
• Σύστημα υψηλής θερμοκρασίας:
ü χρήση δισθενούς αντλίας θερμότητας (δείτε πληροφορίες στο υποκεφάλαιο 1.9).
1.7.4 Διανομή της θερμότητας

Ενδοδαπέδια συστήματα
Η ενδοδαπέδια θέρμανση έχει πολύ θετική επίδραση επειδή θερμαίνει το περιβάλλον
(αέρα) μέσω του πατώματος, γεγονός το οποίο επιτρέπει τη σχεδόν βέλτιστη κατανομή
της θερμοκρασίας. Οι θερμοκρασίες για την ενδοδαπέδια θέρμανση καθορίζονται από
το DIN 4725 και το EN1264-3. Η μέγιστη θερμοκρασία της επιφάνειας του πατώματος
δεν πρέπει να υπερβεί τους 29°C. Μόνο σε συγκεκριμένες περιοχές με υψηλές απώλειες
θερμότητας, όπως στους στενούς εξωτερικούς τοίχους, στα μεγάλα παράθυρα ή στις
πόρτες και στο λουτρό η θερμοκρασία επιτρέπεται να φτάσει τους 35°C. Αυτό μπορεί να
επιτευχθεί με την ίδια θερμοκρασία ροής αλλά με υψηλότερη πυκνότητα των σωλήνων
στο πάτωμα (Σχήμα 1.26).
Σχήμα 1.26: Ενδοδαπέδια θέρμανση [9].
56
Τα ενδοδαπέδια συστήματα θέρμανσης έχουν υψηλή θερμική μάζα και αποθηκεύουν

ένα μεγάλο ποσό της θερμικής ενέργειας. Δεν είναι δυνατές απότομες αυξήσεις της
θερμοκρασίας. Αφετέρου τα αποτελέσματα της προσωρινής διακοπής ρεύματος όταν
η αντλία λειτουργεί με ένα τιμολόγιο για αντλίες θερμότητας είναι απίθανο να γίνουν
αισθητά από τους κατόχους. Κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού ενός ενδοδαπέδιου συ-
στήματος θέρμανσης δεν πρέπει να παραμεληθούν τα εξής:
• Η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ της εισόδου και της εξόδου δεν πρέπει να υπερ-
βαίνει τους 5°C.
• Έπιπλα και μοκέτες μπορούν να αποτρέψουν την κατάλληλη θέρμανση όταν δεν
είναι σωστά τοποθετημένα.
• Το μήκος ενός ενιαίου σωλήνα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 100 μέτρα. Συνιστάται
κάθε δωμάτιο να έχει το δικό του κύκλωμα θέρμανσης. Τα κυκλώματα θέρμανσης
πρέπει να συνδεθούν σε πολλαπλή που να επιτρέπει την υδραυλική εξισορρόπηση
και τον έλεγχο της θερμοκρασίας.
• Πρέπει να είναι δυνατός ο αερισμός κάθε κυκλώματος θέρμανσης.
• Η ροή σε κάθε κύκλωμα πρέπει να ρυθμιστεί κατά τη διάρκεια της εκκίνησης λει-
τουργίας του συστήματος.
• Η πρώτη θέρμανση του πατώματος πρέπει να γίνει σύμφωνα με τις τεχνικές οδηγίες
του κατασκευαστή.
Η θερμική αντίσταση του πατώματος μαζί με την επένδυση δεν πρέπει να υπερβαίνει
τα 0,15 m2K/W. Οι σωλήνες που ενσωματώνονται στο πάτωμα έχουν συνήθως διάμετρο
μεταξύ 16 (10) και 25 mm και τοποθετούνται σε απόσταση 80 με 350 mm ο ένας από
τον άλλο. Φτιάχνονται από πολυαιθυλένιο υψηλής πυκνότητας, πολυβουτυλένιο ή μεταλ-
λικά/πλαστικά στοιχεία πολλαπλών στρώσεων. Οι σωλήνες πολυαιθυλενίου πρέπει να κα-
τασκευάζονται σύμφωνα με το πρότυπο EN 15875 υπολογισμένο για 10 bar και 110°C.
Είναι σημαντικό ότι το υλικό των σωλήνων πολυαιθυλενίου περιλαμβάνει ένα εμπόδιο
διάχυσης του οξυγόνου για να μειώσει το ποσοστό μεταφοράς οξυγόνου και την επακόλου-
θη διάβρωση από αυτό των μεταλλικών μερών του συστήματος.
Πλεονεκτήματα
• Σχεδόν ιδανική διανομή θερμοκρασίας.
• Η ενδοδαπέδια θέρμανση είναι η πλέον κατάλληλη για συστήματα αντλιών θερμότη-
τας επειδή δεν απαιτεί υψηλές θερμοκρασίες λειτουργίας – αυτό οδηγεί σε υψηλό-
τερο συντελεστή COP της αντλίας θερμότητας.
• Καλύτερη εμφάνιση και περισσότερος χώρος για το δωμάτιο επειδή δεν απαιτείται
κανένα θερμαντικό σώμα.
• Οι μικρές διαφορές θερμοκρασίας μεταξύ της επιφάνειας πατωμάτων και του αέρα
μειώνουν τα ρεύματα του αέρα.
• Δεν κρυώνουν τα πόδια λόγω της διαστρωμάτωσης.
• Οι θερμοκρασίες του αέρα που απαιτούνται για να επιτευχθεί θερμική άνεση είναι
χαμηλότερες (περίπου 1-2 K) από ό,τι στα συστήματα που χρησιμοποιούν θερμαντι-
κά σώματα. Αυτό συμβαίνει επειδή η μέση θερμοκρασία από ακτινοβολία (και ως εκ
τούτου η επακόλουθη θερμοκρασία ξηρού βολβού) στο δωμάτιο είναι υψηλότερη
απ’ ό,τι για τα συστήματα θερμαντικών σωμάτων που έχουν πολύ μικρότερη επιφά-
νεια.
57
• Τα ενδοδαπέδια συστήματα θέρμανσης είναι εγγενώς ασφαλέστερα από τα συμβα-

τικά συστήματα με θερμαντικά σώματα, ιδιαίτερα για τα παιδιά και τους ηλικιωμέ-
νους, δεδομένου ότι δεν υπάρχει καμία δυνατότητα για δημιουργία εγκαυμάτων που
μπορούν να προκληθούν από την τυχαία συνεχή επαφή με τις καυτές επιφάνειες.
Μειονεκτήματα
• Υψηλότερες δαπάνες επένδυσης.
• Η μετακίνηση των επίπλων ή η αλλαγή του υλικού των πατωμάτων θα μπορούσε να
επηρεάσει την παραγωγή θερμότητας.
• Είναι σχεδόν αδύνατες οι μελλοντικές αλλαγές του συστήματος διανομής θερμότη-
τας.
• Αντιδρούν αργά σε ξαφνικές αλλαγές του σήματος ελέγχου.
Επιτοίχια συστήματα θέρμανσης

Η επιτοίχια θέρμανση επίσης προκαλεί μια αίσθηση άνεσης λόγω των θερμών τοίχων.
Η επιτοίχια θέρμανση χρησιμοποιείται συχνά σε συνδυασμό με την ενδοδαπέδια, όταν
η επιφάνεια του πατώματος είναι πάρα πολύ μικρή για να προσδώσει την απαραίτητη
θερμότητα ή σε περίπτωση ανακαίνισης, όπου το επίπεδο του πατώματος δεν μπορεί
εύκολα να αυξηθεί ή όταν πρέπει να παραμείνει το υπάρχον πάτωμα. Σε γενικές γραμ-
μές υπάρχουν δύο διαφορετικές μορφές επιτοίχιας θέρμανσης.
Επιτοίχια θέρμανση με θερμική σύνδεση με τον τοίχο: Σε αυτή την περίπτω-
ση οι σωλήνες του συστήματος επιτοίχιας θέρμανσης θα τοποθετηθούν άμεσα στον
τοίχο που δεν έχει σοβατιστεί. Κατόπιν οι σωλήνες θα καλυφθούν με ένα ειδικό ασβε-
στοκονίαμα με υψηλή θερμική αγωγιμότητα που δεν επηρεάζεται από τις διαστολές
των σωλήνων που προκαλούνται από τις μεταβολές της θερμοκρασίας. Αυτό το είδος
συστήματος ενεργοποιεί μια μεγάλη θερμική μάζα και επιτρέπει μεγάλη συσσώρευση
θερμότητας στους τοίχους. Αυτό το σύστημα έχει παρόμοια χαρακτηριστικά με τα
ενδοδαπέδια συστήματα θέρμανσης
Αυτός ο τύπος επιτοίχιου θερμικού συστήματος χρησιμοποιείται συχνά για:
• τοίχους μεταξύ των θερμαινόμενων δωματίων
• εξωτερικούς τοίχους με χαμηλή θερμική αγωγιμότητα (τιμή u-<0.3 W/m²K).
Επίσης είναι κατάλληλος για τα δωμάτια που θερμαίνονται/χρησιμοποιούνται διαρκώς.
Σύστημα επιτοίχιας θέρμανσης χωρίς σύνδεση με τον τοίχο: Σε αυτή την πε-
ρίπτωση υπάρχει θερμική μόνωση μεταξύ του τοίχου και των σωλήνων θέρμανσης. Η
θερμική μάζα του τοίχου αποσυνδέεται από τα συστήματα θέρμανσης και δεν μπορεί
να χρησιμοποιηθεί για την αποθήκευση θερμότητας. Αφετέρου, αυτό σημαίνει ότι το
δωμάτιο μπορεί να θερμανθεί σχετικά γρήγορα ανάλογα με το μέγεθος της αντλίας
θερμότητας. Αυτός ο τύπος επιτοίχιου συστήματος θέρμανσης χρησιμοποιείται συχνά:
• για εξωτερικούς τοίχους με υψηλή θερμική αγωγιμότητα (τιμή u >0,3 W/m²K)
• εάν απαιτείται γρήγορη θέρμανση του χώρου (περιστασιακή χρήση − εξοχική
κατοικία)
• για δωμάτια που δεν θερμαίνονται συχνά
• για κατασκευές με τοίχους χωρίς υγρασία.
58
Σχήμα 1.27: Επιτοίχια συστήματα θέρμανσης με (αριστερά)

και χωρίς (δεξιά) θερμική σύνδεση με τον τοίχο [10].
Πρέπει να προσεχτεί ώστε έπιπλα, πίνακες και άλλα αντικείμενα να μην περιορίζουν την
παραγωγή θερμότητας με το να κρύβουν τη θερμαινόμενη περιοχή. Οι τεχνικές προδια-
γραφές για την επιτοίχια θέρμανση είναι ίδιες με αυτές της ενδοδαπέδιας. Το ίδιο σύστημα
θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να χρησιμοποιηθεί επίσης για τον δροσισμό. Εντούτοις,
υπάρχει ο κίνδυνος δημιουργίας συμπύκνωσης εάν οι θερμοκρασίες της επιφάνειας είναι
πάρα πολύ χαμηλές. Το σύστημα ελέγχου πρέπει να σχεδιαστεί έτσι ώστε η θερμοκρασία
του τοίχου να μην πέφτει κάτω από το σημείο δρόσου του αέρα στο δωμάτιο.
Κατά τον σχεδιασμό του επιτοίχιου συστήματος θέρμανσης δεν πρέπει να παραμελη-
θούν τα ακόλουθα:
• Θερμοκρασίες τροφοδοσίας μεταξύ 25 και 40°C.
• Περιορισμός της θερμοκρασίας τροφοδοσίας με μέγιστη τους 45°C.
• Διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ της τροφοδοσίας και επιστροφής 5K.
• Συνιστάται κάθε δωμάτιο να έχει το δικό του κύκλωμα θέρμανσης.
• Τα κυκλώματα της θέρμανσης πρέπει να συνδέονται σε manifold.
• Πρέπει να είναι δυνατός ο εξαερισμός κάθε κυκλώματος θέρμανσης.
• Η ροή σε κάθε κύκλωμα πρέπει να ρυθμιστεί κατά τη διάρκεια της διαδικασίας εκκί-
νησης λειτουργίας-παράδοσης του συστήματος.
• Οι σωλήνες πρέπει να καλυφθούν κατά ελάχιστο με 10 mm ασβεστοκονίαμα (πέρα
από το υψηλότερο σημείο του σωλήνα).
• Μια ενίσχυση πρέπει να περιληφθεί στο ασβεστοκονίαμα.
• Υψηλή θερμοκρασία ακτινοβολίας – οι θερμοί τοίχοι δημιουργούν ωραίο συναί-
σθημα.
• Η επιτοίχια θέρμανση είναι κατάλληλη για συστήματα αντλιών θερμότητας επειδή
δεν χρειάζονται υψηλές θερμοκρασίες – υψηλότερος COP.
• Μικρός αριθμός πεπειραμένων σχεδιαστών και εργολάβων.
• Η μετακίνηση των επίπλων θα μπορούσε να επηρεάσει την ικανότητα θέρμανσης.
• Χρειάζεται προσοχή με τους πίνακες κ.λπ. στον τοίχο.
59
Θερμαντικά σώματα
Η θέρμανση με θερμαντικά σώματα εξακολουθεί να είναι το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο
σύστημα θέρμανσης, ειδικά στα παλαιά σπίτια. Τα νέα συστήματα θερμαντικών σωμάτων
σχεδιάζονται συνήθως ώστε να λειτουργούν σε μέτριες θερμοκρασίες. Κατά τη μετατρο-
πή από τα συμβατικό (λέβητας) σύστημα θέρμανσης σε θέρμανση με αντλία θερμότητας
πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι η μέγιστη θερμοκρασία από μια αντλία θερμότητας είναι
55°C και ότι η οικονομία μιας αντλίας θερμότητας μειώνεται γρήγορα με την αύξηση της
θερμοκρασίας τροφοδοσίας.
• Οι σχεδιαστές και οι εγκαταστάτες είναι εξοικειωμένοι με τα συστήματα θέρμανσης
των θερμαντικών σωμάτων.
• Η εγκατάσταση είναι σχετικά ανέξοδη.
• Μπορεί να αλλάξει η θέση ή η φύση (μέγεθος, σχέδιο) του θερμαντικού σώματος.
• Τα θερμαντικά σώματα απαιτούν υψηλότερες θερμοκρασίες λειτουργίας – ο COP της
αντλίας θερμότητας είναι μικρότερος απ’ ό,τι αυτός των ενδοδαπέδιων συστημάτων.
• Η επιφάνεια των θερμαντικών σωμάτων που απαιτείται για τα συστήματα χαμηλής
θερμοκρασίας πρέπει να είναι σχετικά μεγάλη και μπορεί να καταλάβει μεγάλο μέ-
ρος των τοίχων.
• Οι επιφάνειες θέρμανσης είναι ορατές και μερικές φορές ενοχλητικές αισθητικά.
• Υψηλότερες θερμοκρασίες δωματίου απαιτούνται για να αισθανθούμε άνετα – σε
σύγκριση με τα ενδοδαπέδια ή τα επιτοίχια συστήματα.
• Η κατανομή θερμοκρασίας στο δωμάτιο είναι λιγότερο ιδανική απ’ ό,τι στην ενδοδα-
πέδια ή επιτοίχια θέρμανση.
• Περισσότερη κίνηση του αέρα λόγω της μεγαλύτερης διαφοράς θερμοκρασίας με-
ταξύ του αέρα και της θερμοκρασίας τροφοδοσίας του συστήματος θέρμανσης.
Μονοσωλήνιο σύστημα
Εδώ οι σωλήνες τροφοδοσίας και επιστροφής των θερμαντικών σωμάτων συνδέονται με
έναν κοινό σωλήνα θέρμανσης. Έτσι, η ροή του νερού θέρμανσης μέσω των θερμαντικών
σωμάτων γίνεται σε σειρά. Επομένως, η θερμοκρασία τροφοδοσίας είναι διαφορετική για
κάθε θερμαντικό σώμα. Λόγω της μείωσης της θερμοκρασίας, τα θερμαντικά σώματα στο
τέλος του σωλήνα πρέπει να είναι μεγαλύτερα απ΄ό,τι αυτά στην αρχή για να αποδώσουν
την ίδια ισχύ. Αυτό το σύστημα μπορούμε να το βρούμε συχνά σε συστήματα θέρμανσης
που εγκαταστάθηκαν πριν από τη δεκαετία του 1970. Τα μονοσωλήνια συστήματα δεν
είναι γενικά κατάλληλα για συμβατικές αντλίες θερμότητας.
Δισωλήνιο σύστημα
Η διανομή της θερμότητας γίνεται μέσω χωριστών σωλήνων τροφοδοσίας και επιστροφής.
Κάθε θερμαντικό σώμα συνδέεται και με τον σωλήνα τροφοδοσίας και με τον σωλήνα
επιστροφής. Επομένως, όλα τα θερμαντικά σώματα λειτουργούν με την ίδια θερμοκρασία
παροχής ζεστού νερού. Το δισωλήνιο σύστημα είναι πολύ κοινό για συστήματα λεβήτων
και θερμαντικών σωμάτων. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί επίσης με τις αντλίες θερμότητας,
60
εάν η απαραίτητη θερμοκρασία τροφοδοσίας είναι μικρότερη των 55°C και εάν υπάρχει
υδραυλικός διαχωρισμός μεταξύ του συστήματος διανομής θερμότητας και της αντλίας
θερμότητας (π.χ. δεξαμενή αποθήκευσης).
Πολλαπλό σύστημα
Στην περίπτωση πολλαπλού συστήματος υπάρχει πολλαπλή τροφοδοσία και ένας δέκτης
και κάθε θερμαντικό σώμα συνδέονται μεταξύ της πολλαπλής και του δέκτη. Το σύστη-
μα έχει γίνει δημοφιλές από τότε που άρχισαν να χρησιμοποιούνται οι πλαστικοί σωλήνες
στις εγκαταστάσεις θέρμανσης. Χρησιμοποιείται συχνά στα ενδοδαπέδια και στα επιτοίχια
συστήματα αλλά και στα θερμαντικά σώματα. Εδώ επίσης όλα τα θερμαντικά σώματα/
βρόχοι της ενδοδαπέδιας λειτουργούν με την ίδια μέση θερμοκρασία νερού. Είναι επίσης
κατάλληλο για χρήση με τις αντλίες θερμότητας.
Σχήμα 1.28: Πολλαπλό σύστημα.
Συνδυασμένα συστήματα
Σήμερα πολλοί ιδιοκτήτες κατοικιών αποφασίζουν να χρησιμοποιήσουν έναν συνδυασμό
ενδοδαπέδιας θέρμανσης (λουτρό και είσοδος) και θερμαντικών σωμάτων.
• Οι πελάτες παίρνουν αυτό που θέλουν.
• Είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν τα πλεονεκτήματα και των δύο συστημάτων θέρ-
μανσης για κάθε ξεχωριστό δωμάτιο.
• Πιο περίπλοκος κανονισμός.
• Απώλεια απόδοσης – όλο το νερό θέρμανσης πρέπει να είναι π.χ. 50°C, σε αντίθεση
με τους 35°C που χρειάζονται στην ενδοδαπέδια θέρμανση (ο COP της αντλίας
θερμότητας είναι χαμηλότερος).
1.7.5 Δυνατότητες ψύξης με αντλίες θερμότητας

Παθητική ψύξη
Η παθητική ψύξη διαφέρει από την ενεργητική ψύξη λόγω της έλλειψης του ψύκτη· η επί-
τευξη της ψύξης βασίζεται στη χρήση μιας φυσικής πηγής δροσισμού όπως το έδαφος ή ο
αέρας κατά τη διάρκεια της νύχτας. Η εσωτερική δημιουργία ψύξης προκαλείται από τη
ροή του κρύου νερού μέσω του υπάρχοντος συστήματος ενδοδαπέδιας ή επιτοίχιας θέρ-
μανσης και όχι από τη χρήση κλιματιστικών/συσκευές κυκλοφορίας αέρος, όπως στα συμ-
βατικά συστήματα ψύξης. Οι δροσισμένοι τοίχοι απορροφούν θερμότητα από το δωμάτιο
και τους ανθρώπους στο δωμάτιο λόγω μεταφοράς και ακτινοβολίας. Η απορροφούμενη
61
θερμότητα απορρίπτεται σε φυσικές δεξαμενές δροσισμού, για παράδειγμα στους γήινους

εναλλάκτες θερμότητας ή στον νυχτερινό αέρα. Εκτός από την κατανάλωση ενέργειας για
τη λειτουργία των κυκλοφορητών δεν απαιτείται καμία πρόσθετη ενέργεια.
Σχήμα 1.29: Πιθανοί τρόποι λειτουργίας: θέρμανση – παραγωγή ζεστού νερού – ψύξη.
Η μορφή παθητικής ψύξης της επιφάνειας έχει τα ακόλουθα πλεονεκτήματα:

Η επένδυση είναι μόνο ελαφρώς υψηλότερη απ’ ό,τι στα συστήματα χωρίς παθητική ψύξη.
Δεν υπάρχει καμία επιπλέον δαπάνη για την εγκατάσταση της ενδοδαπέδιας ή επιτοί-
χιας θέρμανσης.
Πλεονεκτήματα θερμικής άνεσης σε σχέση με τα κλιματιστικά: Δεδομένου ότι η ανταλ-
λαγή ενέργειας μεταξύ των ανθρώπων και της επιφάνειας ψύξης βασίζεται κυρίως στην
εκτενή ακτινοβολία, η ψύξη επιφάνειας παρέχει τους κατάλληλους όρους για ένα άνετο
κλίμα δωματίων επειδή δεν υπάρχει καμία έλξη, και συνεπώς καμία αύξηση της σκόνης.
Οικονομικά πλεονεκτήματα: Χαμηλές δαπάνες επένδυσης, χαμηλές λειτουργικές δαπάνες.
Οικολογικά πλεονεκτήματα: Φιλική εναλλακτική πηγή δροσισμού μια και μόνο η τρίο-
δος βαλβίδα και ο κυκλοφορητής λειτουργούν – δεν καταναλώνεται πρόσθετη ενέργεια
για την παραγωγή κρύου αέρα
Ψυκτική ισχύς: Μέχρι περίπου τα 35 W/m² για ελάχιστη θερμοκρασία πατώματος
20°C και θερμοκρασία δωματίου στους 25°C.
Στα γραφεία, 70-80% του ψυκτικού φορτίου σύμφωνα με την εμπειρία μπορεί να το
διαχειριστεί η παθητική ψύξη. Το υπόλοιπο παρέχεται από έναν ψύκτη, οι διαστάσεις του
οποίου είναι ωστόσο ουσιαστικά μικρότερες.
Γενικά μειονεκτήματα της ψύξης επιφανειών:

Η θερμοκρασία επιφάνειας δεν πρέπει να πέσει κάτω από το σημείο δρόσου του εσωτερι-
κού αέρα, δεδομένου ότι θα υπήρχε κίνδυνος η υγρασία των τοίχων ή των πατωμάτων να
συμπυκνωθεί.
Προσέξτε τα κρύα σημεία που αναπτύσσονται πίσω από πίνακες, κάτω από έπιπλα
κ.λπ. Για να αποφύγετε τον κίνδυνο συμπύκνωσης, λειτουργήστε με τη θερμοκρασία τρο-
φοδοσίας όχι χαμηλότερη από το σημείο δρόσου.
Δυσμενείς συνθήκες μπορούν να προκαλέσουν τον σχηματισμό κρύων σημείων καθώς
και περιστατικά διαρροών στην περιοχή του δαπέδου που βασίζεται στον κρύο αέρα από
τον τοίχο, τα οποία πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τον σχεδιασμό. Επίσης, περιστατικά
ξηρασίας στο δάπεδο λόγω του κρύου αέρα από τον τοίχο, τα οποία πρέπει να ληφθούν
υπόψη κατά τη διάρκεια της διαρρύθμισης.
62
Θερμοκρασία επιφάνειας: Συνήθως, η ψύξη τοίχων γίνεται για θερμοκρασίες τρο-

φοδοσίας κρύου νερού +15°C μέχρι +19°C. Η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ της τρο-
φοδοσίας κρύου νερού και της επιστροφής κρύου νερού βρίσκεται μεταξύ 2 K και 3 K. Η
θερμοκρασία επιφάνειας του τοίχου εξαρτάται από τη θερμοκρασία τροφοδοσίας κρύου
νερού και την κατασκευή των τοίχων. Για να εξασφαλιστεί άνεση και να αποτραπεί η συ-
μπύκνωση, η θερμοκρασία της επιφάνειας των τοίχων δεν πρέπει να μειωθεί κάτω από
+18°C. Κατά την ψύξη του δωματίου από το πάτωμα, το χαμηλότερο όριο για τη θερμο-
κρασία της επιφάνειας του πατώματος είναι 20°C.
Ψυκτική ισχύς του γήινου εναλλάκτη θερμότητας: Υποθέτουμε ότι ο γήινος εναλλά-
κτης θερμότητας μπορεί να διαχειριστεί ψυκτική ισχύ περίπου 10-15 W/m².
Έλεγχος σημείου δρόσου: Η περιεκτικότητα σε υγρασία του εσωτερικού αέρα εξαρ-
τάται από την υγρασία στον εξωτερικό αέρα και το εσωτερικό φορτίο υγρασίας (π.χ.
άνθρωποι κ.λπ.). Εάν τα κτίρια χρησιμοποιούν τον μηχανικό εξαερισμό, οι υδρατμοί των
ανθρώπων αφαιρούνται αυτόματα από τον αέρα εξαερισμού. Κατά συνέπεια, οι εγκατα-
στάσεις με ελεγχόμενο εξαερισμό ελαχιστοποιούν τον κίνδυνο σχηματισμού υγρασίας. Θα
πρέπει να γίνονται περίπου 0,5 αλλαγές αέρα ανά ώρα για έναν μέσο κατοικημένο χώρο.
Εντούτοις, ακόμα και ο εξαερισμός από τα παράθυρα μπορεί να αντιμετωπίσει την
αφαίρεση της υγρασίας μέσω της εναλλαγής αέρα, ο οποίος πρέπει να γίνεται μία έως πέ-
ντε φορές ανά ώρα. Με βάση αυτό τον μη συνεχή τύπο αερισμού, ο κίνδυνος σχηματισμού
υγρασίας είναι υψηλότερος. Ο έλεγχος της υγρασίας με τη χρήση αισθητήρα σημείου δρό-
σου (ή σχετικής υγρασίας) είναι απαραίτητος και στις δύο περιπτώσεις. Εάν ο αέρας πέσει
κάτω από την κρίσιμη σχετική υγρασία, η θερμοκρασία τροφοδοσίας πρέπει να αυξηθεί
για να αποτρέψει τη συμπύκνωση της υγρασίας.
Αναστρέψιμα συστήματα – Ενεργητική ψύξη

Αναστρέψιμες αντλίες θερμότητας μπορούν να σχεδιαστούν για να αποδώσουν συγκεκρι-
μένα φορτία για έναν επιλεγμένο τρόπο λειτουργίας (θέρμανση ή ψύξη). Η αλλαγή του
τρόπου λειτουργίας της αντιστρέψιμης αντλίας θερμότητας μπορεί να γίνει με τη χρήση
τετράοδης βαλβίδας αντιστροφής (βλ. Σχήμα 1.11).
1.7.6 Δεξαμενή αποθήκευσης

Στις επόμενες περιπτώσεις η εγκατάσταση δεξαμενής αποθήκευσης είναι απαραίτητη:
• Εάν ο ελάχιστος χρόνος λειτουργίας της αντλίας θερμότητας (τυπικά 5 με 10 λεπτά)
δεν μπορεί να εξασφαλιστεί με κανέναν άλλο τρόπο.
• Εάν η ροή μέσω της αντλίας θερμότητας θα μπορούσε να μειωθεί σημαντικά λόγω
των συστημάτων ελέγχου (π.χ. θερμοστατικές βαλβίδες στα θερμαντικά σώματα, κυ-
κλώματα θέρμανσης με πρόσμιξη για τον έλεγχο της θερμοκρασίας τροφοδοσίας–
στην περίπτωση συνδυασμού θερμαντικού σώματος/ενδοδαπέδιας θέρμανσης).
• Για να υπερνικήσει τα μεγάλα διαστήματα διακοπής ρεύματος που απαιτούνται από
το τιμολόγιο των αντλιών θερμότητας.
• Σε περίπτωση συστημάτων αέρα/νερού με αντιστρέψιμο κύκλο.
Η δεξαμενή αποθήκευσης βρίσκεται στην ψυχρή ή στη θερμή πλευρά (ροή ή επιστρο-
φή) του συστήματος θέρμανσης. Εξασφαλίζει την ομαλή λειτουργία της αντλίας θερμότη-
τας χωρίς συχνή εκκίνηση των συμπιεστών. Οι κατασκευαστές αντλιών θερμότητας συστή-
νουν συνήθως να γίνεται επανεκκίνηση των αντλιών θερμότητας αφού περάσουν 5 έως
63
10 λεπτά από μια διακοπή, για να αποφευχθεί η συγκέντρωση θερμότητας στην περιέλιξη
των μηχανών. Αυτός ο περιορισμός μπορεί να εισαχθεί στο λογισμικό ελέγχου.
Ενδοδαπέδια θέρμανση: Στην περίπτωση της ενδοδαπέδιας η αντλία θερμότητας μπο-
ρεί να σταματήσει για αρκετές ώρες χωρίς να υπάρξει απώλεια της θερμικής άνεσης. Έτσι,
δεν υπάρχει ανάγκη για ύπαρξη δεξαμενής για τη θέρμανση. Επιπλέον στα συστήματα εν-
δοδαπέδιας θέρμανσης δεν υπάρχει κανονικά κανένα πρόβλημα με τη συχνότητα επανεκ-
κίνησης της ΑΘ, λόγω της αργής αντίδρασης του συστήματος στη μεγάλη ποσότητα αποθη-
κευμένης μάζας. Ο ελάχιστος χρόνος λειτουργίας της αντλίας θερμότητας μπορεί εύκολα
να επιτευχθεί. Οι μόνες καταστάσεις όπου είναι χρήσιμη μια δεξαμενή αποθήκευσης είναι
όταν υπάρχουν εκτεταμένες διακοπές στον ανεφοδιασμό της θερμότητας και εάν η εσωτε-
ρική λειτουργία του νερού παρέχεται από τη δεξαμενή προσωρινής αποθήκευσης.
Θερμαντικά σώματα (καλοριφέρ)/fan coils: Είναι απαραίτητο να υπάρχει δεξαμενή,
επειδή εδώ η ροή μάζας μέσω της αντλίας θερμότητας μπορεί να επηρεαστεί έντονα από
τη χρήση των θερμοστατικών βαλβίδων, έτσι οι ελάχιστοι χρόνοι λειτουργίας της αντλίας
θερμότητας δεν θα μπορούσαν να εξασφαλιστούν. Επιπλέον σε περίπτωση διακεκομμένης
παροχής ηλεκτρικού ρεύματος η αποθήκευση θερμότητας σε μια δεξαμενή αποθήκευσης
είναι απαραίτητη επειδή το ίδιο το σύστημα (θερμαντικά σώματα) έχει περιορισμένη θερ-
μική ικανότητα αποθήκευσης.
1.7.7 Ένταξη του υδραυλικού συστήματος – Τυποποιημένες διατάξεις

Μονοσθενής αντλία θερμότητας χωρίς παραγωγή ζεστού νερού χρήσης
Στα ακόλουθα παραδείγματα οι αντλίες θερμότητας λειτουργούν μονοσθενώς, το οποίο
σημαίνει ότι δεν απαιτείται κανένα πρόσθετο σύστημα θέρμανσης (δείτε το υποκεφάλαιο
1.9). Η παραγωγή ζεστού νερού χρήσης γίνεται από ένα χωριστό σύστημα που δεν έχει
καμία επίδραση στο σύστημα αντλιών θερμότητας.
 ΑΘ με το σύστημα ενδοδαπέδιας θέρμανσης (θερμικός κύκλος μίας κατεύθυν-
σης): Το Σχήμα 1.30 παρουσιάζει την απλούστερη μορφή ένταξης αντλιών θερμότητας, η
οποία παρουσιάζεται συχνά σε ενιαίες κατοικίες με ενδοδαπέδιο σύστημα θέρμανσης. Λόγω
της μάζας αποθήκευσης του ενδοδαπέδιου συστήματος, εξασφαλίζονται οι ελάχιστοι χρόνοι
λειτουργίας της αντλίας θερμότητας. Επομένως δεν απαιτείται δεξαμενή αποθήκευσης.
Σχήμα 1.30: Σύστημα ΑΘ με άμεσο θερμικό κύκλωμα (π.χ. ενδοδαπέδια θέρμανση).
64
 Αντλία θερμότητας με έλεγχο σε μεμονωμένα δωμάτια: Στο Σχήμα 1.31 παρου-

σιάζεται μία ΑΘ σε συνδυασμό με ένα σύστημα θέρμανσης με έλεγχο σε μεμονωμένα δω-
μάτια (π.χ. θερμοστατικές βαλβίδες). Εξαιτίας του γεγονότος ότι η ροή του νερού μέσω του
κυκλώματος θερμότητας θα μπορούσε να ποικίλλει, μια βαλβίδα παράκαμψης παράλληλα
στο κύκλωμα θερμότητας είναι απαραίτητη για να εξασφαλίσει το ελάχιστο ποσοστό ροής
μέσω της αντλίας θερμότητας. Η δεξαμενή αποθήκευσης εξασφαλίζει τον ελάχιστο χρόνο
λειτουργίας της αντλίας θερμότητας. Δεδομένου ότι η δεξαμενή είναι στον σωλήνα επι-
στροφής, το κύκλωμα ανεφοδιασμού θα αντιδράσει γρήγορα όταν αυξάνεται το φορτίο.
Σχήμα 1.31: Σύστημα αντλίας θερμότητας με έλεγχο σε μεμονωμένα δωμάτια.
Σχήμα 1.32: Σύστημα αντλίας θερμότητας με έλεγχο σε μεμονωμένα δωμάτια και

παραγωγή ζεστού νερού χρήσης.
65
Μονοσθενής αντλία θερμότητας με παραγωγή ζεστού νερού χρήσης

To Σχήμα 1.32 παρουσιάζει μια αντλία θερμότητας σε συνδυασμό με ένα σύστημα θέρ-
μανσης με έλεγχο μεμονωμένου δωματίου (π.χ. θερμοστατικές βαλβίδες) και με παραγωγή
ζεστού νερού χρήσης. Το σύστημα θέρμανσης είναι παρόμοιο με την αρχή λειτουργίας
που αναπτύχθηκε στο Σχήμα 1.31. Η παραγωγή ζεστού νερού γίνεται από τον εναλλάκτη
θερμότητας μέσα στη δεξαμενή ζεστού νερού χρήσης. Επιπλέον υπάρχει μια ηλεκτρική
θερμάστρα μέσα στη δεξαμενή για να αυξήσει τη θερμοκρασία όταν είναι απαραίτητο.
Μια πιο λεπτομερής περιγραφή της παραγωγής ζεστού νερού χρήσης από αντλία θερμό-
τητας μπορεί να βρεθεί στο υποκεφάλαιο 1.9.
Μονοενεργητικά συστήματα αντλιών θερμότητας

Στα ακόλουθα παραδείγματα η ΑΘ λειτουργεί σε μονοσθενή λειτουργία, το οποίο σημαίνει
ότι η συμπληρωματική θερμότητα από τα άμεσα ηλεκτρικά συστήματα χρησιμοποιείται
για να ικανοποιήσει την απαίτηση θερμότητας (βλ. υποκεφάλαιο 1.9).
Σχήμα 1.33: Μονοενεργητική αντλία θερμότητας με έλεγχο σε μεμονωμένα δωμάτια.
 Μονοενεργητική αντλία θερμότητας με έλεγχο σε μεμονωμένα δωμάτια: Το

Σχήμα 1.33 παρουσιάζει πάλι σύστημα θέρμανσης με έλεγχο σε μεμονωμένα δωμάτια.
Στη δεξαμενή αποθήκευσης βρίσκεται μια ηλεκτρική αντίσταση η οποία αυξάνει τη θερ-
μοκρασία του νερού θέρμανσης μετά την αντλία θερμότητας. Αυτή η συμπληρωματική
θερμότητα απαιτείται μόνο κατά τη διάρκεια των πιο κρύων ημερών του έτους, όταν η
ΑΘ δεν μπορεί μόνο να παράσχει την απαραίτητη θερμοκρασία τροφοδοσίας. Σε αυτή
την περίπτωση είναι σημαντικό να τοποθετηθεί η δεξαμενή αποθήκευσης στον σωλήνα
ανεφοδιασμού. Αυτή η διάταξη χρησιμοποιείται συχνά σε συστήματα αέρα/νερού. Στην
περίπτωση των συστημάτων αέρα/νερού με αναστρέψιμο κύκλο για αποπαγοποίηση είναι
απαραίτητη μια δεξαμενή αποθήκευσης επειδή η ενέργεια για την αποπαγοποίηση θα
προέλθει κυρίως από το σύστημα θέρμανσης. Η αποθηκευμένη θερμότητα πρέπει επομέ-
νως να είναι διαθέσιμη για τη λειτουργία της αποπαγοποίησης.
 Μονοενεργητική αντλία θερμότητας με έλεγχο σε μεμονωμένα δωμάτια και
νερό χρήσης – σύστημα πόσιμου νερού: Το σύστημα θέρμανσης που παρουσιάζεται
στο Σχήμα 1.34 είναι παρόμοιο με την αρχή που περιγράφηκε στο Σχήμα 1.33. Το ζεστό
66
νερό χρήσης παράγεται από το πόσιμο νερό που θερμάνθηκε στον πλακοειδή εναλλάκτη
θερμότητας – χρησιμοποιώντας τη θερμότητα που προέρχεται από τη δεξαμενή αποθή-
κευσης ζεστού νερού. Η δεξαμενή αποθήκευσης θερμότητας είναι χωριστή. Πιο εκτενή
περιγραφή αυτού του συστήματος μπορείτε να βρείτε στο υποκεφάλαιο 1.9.
Σχήμα 1.34: Μονοενεργητική αντλία θερμότητας με έλεγχο σε μεμονωμένα δωμάτια

και σύστημα νερού βρύσης.
Αντλία θερμότητας σε συνδυασμό με θερμικό ηλιακό σύστημα για την παραγωγή ΖΝΧ
Στο Σχήμα 1.35 παρουσιάζεται μια αντλία θερμότητας σε συνδυασμό με ένα θερμικό
ηλιακό σύστημα για την παραγωγή ζεστού νερού χρήσης. Το κύκλωμα θέρμανσης είναι
ένα άμεσο κύκλωμα με ικανοποιητική μάζα αποθήκευσης (π.χ. ενδοδαπέδια θέρμανση).
Η δεξαμενή ζεστού νερού χρήσης θα μπορούσε να θερμανθεί από τον ηλιακό και –όταν η
ηλιακή ακτινοβολία είναι πολύ μικρή– από την αντλία θερμότητας μέσω του πλακοειδούς
εναλλάκτη θερμότητας. Με ένα τέτοιο σύστημα μπορεί να καλυφθεί η ζήτηση για ζεστό
νερό χρήσης σε ποσοστό έως και 70% από τον ηλιακό θερμοσίφωνα.
Σχήμα 1.35: Αντλία θερμότητας σε συνδυασμό με ένα θερμικό ηλιακό σύστημα.
67
Δισθενής αντλία θερμότητας

Στην περίπτωση δισθενούς αντλίας θερμότητας ένα μέρος της θερμότητας καλύπτεται
από την αντλία θερμότητας και το υπόλοιπο παρέχεται από ένα πρόσθετο σύστημα θέρ-
μανσης.
 Αντλία θερμότητας σε συνδυασμό με έναν λέβητα πετρελαίου ή αερίου: Ο πιο
κοινός συνδυασμός μιας αντλίας θερμότητας είναι με έναν λέβητα πετρελαίου ή φυσικού
αερίου. Αυτός ο συνδυασμός είναι σχεδόν πάντα απαραίτητος κατά τη χρήση της αντλίας
θερμότητας με πηγή θερμότητας τον αέρα (εκτός από τη Νότια Ευρώπη). Όταν η θερμο-
κρασία περιβάλλοντος είναι πάρα πολύ χαμηλή για να φτάσει ο COP την τιμή 2.5 έως 3,
είναι συνήθως οικονομικότερο (και επίσης περιβαλλοντικά αποδεκτό) να χρησιμοποιηθεί
μια πρόσθετη πηγή θερμότητας. Περισσότερες πληροφορίες για τα δισθενή συστήματα
μπορούν να βρεθούν στο υποκεφάλαιο 1.9, «Τρόποι λειτουργίας και σχετικοί έλεγχοι».
Στο Σχήμα 1.36 παρουσιάζεται ο συνδυασμός μιας αντλίας θερμότητας με έναν λέβη-
τα αερίου ή πετρελαίου, όπου είναι εμφανή τα δύο κυκλώματα θέρμανσης ελεγχόμενης
θερμοκρασίας και η παραγωγή ΖΝΧ. Η δεξαμενή αποθήκευσης ενεργεί ως υδραυλική απο-
σύνδεση μεταξύ της αντλίας θερμότητας και της διανομής θερμότητας. Έτσι εξασφαλίζεται
πάντα η ροή μέσω της αντλίας θερμότητας, ανεξάρτητα από το σύστημα διανομής θερμό-
τητας. Αυτό εξασφαλίζει τον ελάχιστο χρόνο λειτουργίας της αντλίας θερμότητας. Επιπλέον,
αυτή η δεξαμενή αποθήκευσης θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να υπερνικήσει τον
χρόνο διακοπής του ηλεκτρικού ρεύματος. Σε αυτή την περίπτωση η δεξαμενή πρέπει να
διαστασιολογηθεί σύμφωνα με μια συγκεκριμένη παράμετρο του συστήματος όπως ο χρό-
νος που παραμένει σβηστό, η ισχύς της αντλίας θερμότητας, το σύστημα θέρμανσης κ.λπ.
Σχήμα 1.36: Δισθενής αντλία θερμότητας σε συνδυασμό με λέβητα αερίου ή πετρελαίου.
Επάνω από το δισθενές σημείο λειτουργεί μόνο η ΑΘ. Το δισθενές σημείο είναι η εξωτε-
ρική θερμοκρασία όπου η παροχή θερμότητας της ΑΘ είναι ίση με τη ζήτηση θερμότητας,
κάτω από αυτή τη θερμοκρασία η ΑΘ δεν μπορεί πλέον να καλύψει τη ζήτηση για θέρμαν-
68
ση (βλ. κεφάλαιο 1.9, Τρόποι λειτουργίας και έλεγχος). Κάτω από το δισθενές σημείο η ΑΘ
προθερμαίνει το θερμαντικό μέσο και κατόπιν ο λέβητας αυξάνει τη θερμοκρασία μέχρι
την απαραίτητη θερμοκρασία τροφοδοσίας. Κατά τη διάρκεια των πιο κρύων ημερών του
έτους είναι επίσης δυνατό να λειτουργεί μόνο ο λέβητας (χωρίς την ΑΘ).
1.7.8 Σχεδιασμός και διαστασιολόγηση των υδραυλικών δικτύων

Τα μικτά συστήματα έχουν κυκλώματα διανομής προσαρμοσμένα στη λειτουργία του πλή-
ρους συστήματος. Οι κύριες διατάξεις που παρέχουν θέρμανση περιγράφονται στις ακό-
λουθες παραγράφους. Εάν εγκαθίστανται στο ίδιο σύστημα περισσότερες από μία αντλίες
θερμότητας, αυτές συνδέονται παράλληλα εάν έχουν το ίδιο μέγεθος και σε σειρά εάν
έχουν διαφορετικά μεγέθη.
Το σύστημα τροφοδοσίας πρέπει να περιλαμβάνει τα ακόλουθα στοιχεία ως ελάχιστο:
• έναν ή περισσότερους κυκλοφορητές
• πιθανώς ένα ηλεκτρικό εφεδρικό σύστημα (υποχρεωτικό για τα συστήματα αέρος/
νερού)
• μια δεξαμενή αποθήκευσης εάν είναι απαραίτητο
• ένα δοχείο εκτόνωσης με βαλβίδα ασφάλειας
• διανομείς της θερμότητας.
Μερικά από αυτά τα στοιχεία μπορούν να ενσωματωθούν σε ένα ενιαίο πλαίσιο το
οποίο ονομάζεται υδραυλική μονάδα.
Περίληψη των υπαρχόντων προτύπων

• Πρότυπο EN10216-1: Αυτά τα πρότυπα αφορούν τον προσδιορισμό και τις διαστά-
σεις των μη κραματικών χαλυβδοσωλήνων.
• Πρότυπο EN1057: Αυτά τα πρότυπα αφορούν τους προσδιορισμούς και τις διαστά-
σεις των χαλκοσωλήνων και των μεταλλικών μερών: Η ανόπτηση καθίσταται κατά-
στασης R220 και η σκλήρυνση κατάστασης R290 (προσδιορισμοί που δείχνουν τη
μηχανική αντοχή σε MPa). Η προτιμητέα σκληρότητα είναι ανόπτησης R220.
• Πρότυπα EN13349, EN12735: Εξετάζουν τις εργασίες οικοδόμησης και τα χαρα-
κτηριστικά των χαλκοσωλήνων για εγκαταστάσεις περιβαλλοντολογικής μηχανικής.
• ENISO 15875: Συστήματα πλαστικών σωλήνων για εγκαταστάσεις ζεστού και κρύου
νερού: Αυτό το πρότυπο καθορίζει τις διαστάσεις και ορισμένες μηχανικές, φυσικές
και χημικές ιδιότητες που είναι απαραίτητες για σωλήνες και συνδέσεις από δια-
σταυρωμένο πολυαιθυλένιο XLPE.
• Πρότυπο ISO 10508: Καθορίζει τα μηχανικά, φυσικά και χημικά χαρακτηριστικά
που απαιτούνται για τους σωλήνες και τις συνδέσεις στα θερμοπλαστικά υλικά που
προορίζονται για συστήματα ζεστού και κρύου νερού.
• Πρότυπα EN12318, EN12319, EN12202: Αφορούν τον προσδιορισμό και τις
διαστάσεις των σωλήνων από συνθετικό υλικό για το διασταυρωμένο πολυαιθυλένιο
(XLPE), πολυβουτάνιο (PB) και πολυπροπυλένιο (PP) αντίστοιχα.
Κυκλοφορητές
Κάθε κυκλοφορητής θα πρέπει να επιλεγεί σε σχέση με τις χαρακτηριστικές του καμπύ-
λες (παροχή και μανομετρική πίεση) και σε σχέση με αυτές του συστήματος. Μπορεί να
επιλεγεί με περισσότερες από μία ταχύτητες. Για κυκλώματα που λειτουργούν με κρύο
69
νερό είναι απαραίτητο να χρησιμοποιηθεί μια αντλία κατάλληλη για το κρύο νερό και η
συμπύκνωση δεν πρέπει να δημιουργήσει κίνδυνο βραχυκυκλώματος. Επιπλέον, η μόνωση
της αντλίας δεν πρέπει να προκαλεί υπερθέρμανση. Εάν δεν υπάρχει βαλβίδα ελέγχου για
τη μέτρηση της ροής, pressure tapping points θα πρέπει να εγκατασταθούν και στις δύο
πλευρές του κυκλοφορητή, έτσι ώστε να μπορεί να μετρηθεί το μανομετρικό ύψος.
Η βαθμονόμηση των κυκλοφορητών γίνεται προσεκτικά προκειμένου να καθοριστεί
το κύκλωμα με τους πιο δυσμενείς όρους, η πτώση πίεσης και η συνολική απόδοση του
συστήματος. Σε κάθε περίπτωση, κάθε κυκλοφορητής επιλέγεται από τα διαφορετικά πρό-
τυπα που βρίσκονται στους καταλόγους των κατασκευαστών, λαμβάνοντας υπόψη τους
ακόλουθους παράγοντες:
• το θεωρητικό σημείο λειτουργίας να βρίσκεται όσο γίνεται πιο κοντά στην καμπύλη
«παράδοσης» της προτεινόμενης αντλίας
• στην περίπτωση μιας υπερδιαστασιολογημένης αντλίας, η απαραίτητη πτώση πίε-
σης θα προστεθεί στο δίκτυο ώστε να υπολογιστεί η θεωρητική ροή.
Κύριος κυκλοφορητής
Ο υπολογισμός του κύριου κυκλοφορητή καθορίζεται ως συνάρτηση της συνολικής θερμι-
κής ισχύος της αντλίας θερμότητας και του εφεδρικού συστήματος, με μέγιστη διαφορά
θερμοκρασίας μεταξύ του εξερχόμενου νερού και του νερού επιστροφής 7 K.
Δευτερεύων κυκλοφορητής
Ο υπολογισμός των δευτερευόντων κυκλοφορητών καθορίζεται ως συνάρτηση των απαι-
τήσεων στη ζώνη στόχου, με μέγιστη διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ του εξερχόμενου νε-
ρού και του νερού επιστροφής 7 K.
Υδραυλική διανομή
Σχεδιασμός
Τα υδραυλικά κυκλώματα αποτελούνται από ιδίας φύσεως μη διαβρωτικά υλικά. Το υδραυ-
λικό σύστημα διανομής κατασκευάζεται παραδείγματος χάρη με τη χρήση σωλήνων από
συνθετικό υλικό. Η σύνδεση στην αντλία θερμότητας γίνεται με τη χρήση εύκαμπτων σω-
λήνων σε μια διάταξη χοάνης (τύπου «κυνηγετικό κέρας») ή με αντικραδασμικά χιτώνια. Οι
συνδέσεις με τους κύριους αγωγούς πρέπει να κατασκευάζονται με τη χρήση μηχανικών
συνδετήρων του τύπου συμπίεσης, με υποδοχή με πτύχωση ή δακτύλιο ολίσθησης, ή με
πτυχωτούς συνδέσμους.
Στην περίπτωση εγκατάστασης με δύο κυκλοφορητές σε σειρά είναι απαραίτητο να
δημιουργηθεί μια παράκαμψη ή ένας αγωγός χαμηλής ροής μεταξύ των δύο κυκλωμάτων
διανομής για να τα διαχωρίσει υδραυλικά. Η διαφορά μεταξύ της ροής στην κύρια πλευρά
και της ροής στη δευτερεύουσα πλευρά ρέει μέσω του κυκλώματος παράκαμψης. Για να
αποφύγουμε φαινόμενα αντίστροφης ροής πρέπει να ακολουθείται η ακόλουθη σχέση:
Ροή στην κύρια πλευρά μεγαλύτερη από αυτή στη δευτερεύουσα.

Σε όλες τις περιπτώσεις οι περιορισμοί των διαφορετικών ροών και θερμοκρασιών που
συνδέονται με κάθε κύκλωμα οδηγούν στην εγκατάσταση μιας βαλβίδας ελέγχου σε κάθε
κύκλωμα. Αυτή η συσκευή εγκαθίσταται στον σωλήνα επιστροφής και έχει κατά προτίμηση
μια συσκευή μέτρησης της ροής.
70
Υπολογισμός
Στους σωλήνες, η ταχύτητα του νερού καθορίζεται από το γεγονός της γραμμικής πτώ-
σης πίεσης μεταξύ 100 Pa/m και 150 Pa/m, το οποίο σημαίνει μεταξύ 10 mm H2O/m
και 15 mm H2O/m.
Θερμομόνωση
Οι σωλήνες έχουν θερμική μόνωση κατά μήκος ολόκληρου του μήκους τους, συμπεριλαμ-
βανομένων των συναρμολογήσεων και των αντλιών. Οι εσωτερικοί σωλήνες είναι μονωμέ-
νοι με τη βοήθεια ενός εύκαμπτου υλικού κλειστής κυψελοειδούς δομής, τύπου ARMAF-
LEX ή παρόμοιου. Το ελάχιστο πάχος αυτού του υλικού είναι το ακόλουθο:
• 9 mm για εξωτερική διάμετρο μέχρι 20 mm
• 13 mm για εξωτερική διάμετρο μέχρι 25 mm ή μεγαλύτερη.
Εφαρμόζεται υπό μορφή ολόκληρων σωλήνων ή τμημάτων.
Τα τμήματα των υδραυλικών δικτύων που τοποθετούνται υπαίθρια ή σε ένα κρύο δω-
μάτιο είναι εξοπλισμένα με θερμικό ανιχνευτή παγετού, εκτός εάν προβλέπεται στην εγκα-
τάσταση η χρήση αντιπηκτικού. Γι’ αυτούς τους σωλήνες το ελάχιστο πάχος του μονωτικού
υλικού είναι 13 mm. Εάν χρησιμοποιείται κυψελοειδές μονωτικό προβλέπεται πάχος 25
mm. Σε όλες τις περιπτώσεις η θερμομόνωση θα συνεχιστεί με ένα κατάλληλο τέρμα και
θα παρασχεθεί μηχανική προστασία για το μονωτικό υλικό μέχρι ύψος 2 m.
Διασυνδετικοί αγωγοί (headers) διανομής

Οι διασυνδετικοί αγωγοί διανομής βρίσκονται εντός του κτιρίου, κατά προτίμηση στο κε-
ντρικό μέρος του και σε μια εύκολα προσβάσιμη θέση. Προβλέπεται κάποιου είδους μηχα-
νολογική προστασία των αγωγών αυτών, προκειμένου να αποφευχθεί ο εκφυλισμός των
συνιστωσών τους (ροοδείκτες, θερμόμετρα κ.λπ.). Οι διασυνδετικοί αγωγοί έχουν τη μορφή
δίδυμων κύριων αγωγών (τύπου ράβδου ή με διάφορα συναρτησιακά στοιχεία) και κατα-
σκευάζονται από ορείχαλκο ή συνθετικά υλικά. Για τα αναστρέψιμα κυκλώματα εδάφους
θέρμανσης/ψύξης με νερό σε χαμηλή θερμοκρασία, ένας διασυνδετικός αγωγός αποτελεί-
ται από 6 εξαγωγές κατ’ ελάχιστο.
Σύστημα με διασυνδετικό αγωγό χαμηλής ροής

Η διεργασία αυτή αφορά κυρίως εγκαταστάσεις που είναι εξοπλισμένες με αναστρέψιμη
ενδοδαπέδια θέρμανση και fan coils, αλλά μπορεί επίσης να εφαρμοστεί σε διατάξεις
που αποτελούνται από αναστρέψιμη ενδοδαπέδια θέρμανση και καλοριφέρ. Στην τε-
λευταία περίπτωση είναι σημαντικό να κλείνει το κύκλωμα των καλοριφέρ κατά τη
λειτουργία ψύξης.
Από την υδραυλική μονάδα της ΑΘ νερού/νερού ή εδάφους/νερού η σύνδεση με τον
διασυνδετικό αγωγό χαμηλής ροής γίνεται με θερμικά μονωμένες σωλήνες. Έτσι παρέχεται
μια μη πεπιεσμένη σύνδεση μεταξύ του κυκλώματος κύριας παραγωγής, το οποίο συνίστα-
ται από την αναστρέψιμη αντλία θερμότητας και την υδραυλική μονάδα και τα δίκτυα κα-
τανάλωσης (ενδοδαπέδια θέρμανση και fan coils). Η ηλεκτρική εφεδρεία (εάν υπάρχει) εν-
σωματώνεται στη δεξαμενή αποθήκευσης. Όλα αυτά τοποθετούνται στα κατάντη της ΑΘ.
Σημειώσεις:
• μια αντλία θερμότητας νερού/νερού ή εδάφους/νερού δεν χρειάζεται οπωσδήποτε
ηλεκτρική εφεδρεία
71
• συνιστάται η ύπαρξη δεξαμενής προσωρινής αποθήκευσης (buffer tank) στο σύστη-

μα αντλίας θερμότητας.
Ο διασυνδετικός αγωγός χαμηλής ροής πρέπει να είναι κατασκευασμένος από μη δια-
βρωτικό υλικό (π.χ. από ανοξείδωτο ατσάλι 316L). Όποιο κι αν είναι το σημείο λειτουργίας,
η κύρια παροχή πρέπει πάντα να είναι μεγαλύτερη (έστω και λίγο) από το άθροισμα των
δευτερευόντων παροχών.
• Η κύρια αντλία κυκλοφορίας λειτουργεί συνεχώς. Αυτό καθιστά δυνατή τη χρήση της
δεξαμενής αποθήκευσης (buffer tank). Η αντλία κυκλοφορίας έχει σταθερή παροχή.
• Η αντλία θερμότητας του κυκλώματος fan coil λειτουργεί συνεχώς προκειμένου να
καλυφθεί η ζήτηση των χρηστών κατά τις περιόδους θέρμανσης και ψύξης.
• Η λειτουργία των αντλιών διακόπτεται όταν δεν υπάρχει ζήτηση για θέρμανση και ψύξη.
• Εάν υπάρχει δίοδη βαλβίδα ελέγχου στα fan coils ή έχουν εγκατασταθεί θερμοστα-
τικές βαλβίδες σε όλα τα καλοριφέρ, εγκαθίσταται ένας ρυθμιστής της διαφορικής
πίεσης στα κατάντη της αντλίας μεταξύ των σωλήνων τροφοδοσίας και επιστροφής.
Έτσι εξασφαλίζεται μια ελάχιστη παροχή εάν είναι κλειστές όλες οι βαλβίδες ελέγχου.
Σχήμα 1.37: Σχηματικό διάγραμμα εγκατάστασης με διασυνδετικό αγωγό χαμηλής ροής.
Σύστημα με δεξαμενή αποθήκευσης

Αυτή η διεργασία αφορά κυρίως εγκαταστάσεις που είναι εξοπλισμένες με ένα αναστρέψι-
μο σύστημα ενδοδαπέδιας θέρμανσης/ψύξης και fan coils, αλλά μπορεί επίσης να εφαρ-
μοστεί σε εγκαταστάσεις που είναι εξοπλισμένες με αναστρέψιμο κύκλωμα ενδοδαπέδιου
και καλοριφέρ. Στην τελευταία περίπτωση είναι πολύ σημαντικό να διακόπτεται το κύκλω-
μα των καλοριφέρ στη λειτουργία ψύξης.
Με θερμικά μονωμένους σωλήνες γίνεται η σύνδεση της αντλίας θερμότητας με τη
δεξαμενή αποθήκευσης. Η ηλεκτρική εφεδρεία (εάν υπάρχει – μια αντλία θερμότητας
νερού/νερού ή εδάφους/νερού δεν χρειάζεται υποχρεωτικά κάποιο εφεδρικό σύστημα)
κατά προτίμηση πρέπει να εγκαθίσταται στον σωλήνα ροής μεταξύ της αντλίας θερμότη-
τας και της δεξαμενής αποθήκευσης ή να ενσωματώνεται στη δεξαμενή αποθήκευσης.
Τα κυκλώματα των καταναλωτών τροφοδοτούνται από ξεχωριστούς σωλήνες που είναι
τοποθετημένοι στο επάνω μέρος του δοχείου.
Η δεξαμενή αποθήκευσης, η οποία έχει στόχο τον περιορισμό των σύντομων περιόδων
λειτουργίας της αντλίας θερμότητας, πρέπει να διαστασιολογείται σύμφωνα με τις ειδικές
ανάγκες του κατασκευαστή της αντλίας θερμότητας, με δική του ευθύνη.
72
Σημείωση: Στη διαμόρφωση του παραπάνω συστήματος το κύκλωμα που πρέπει να λη-
φθεί υπόψη περιορίζεται στο κύριο (πρωτεύον), το οποίο σημαίνει αμελητέο περιεχόμενο
του δικτύου σε νερό.
Όσο μεγαλύτερος ο όγκος της δεξαμενής αποθήκευσης τόσο μικρότερος θα είναι ο αριθ-
μός των εκκινήσεων του συμπιεστή. Αυτό σημαίνει αύξηση της υπηρεσιακής ζωής του
συμπιεστή. Στην περίπτωση που στο υδραυλικό μέρος υφίσταται και ένας πρόσθετος συσ-
σωρευτής, ο κατασκευαστής πρέπει να δεσμευτεί σχετικά με την ικανοποιητική λειτουρ-
γία του συνόλου του εξοπλισμού.
Σχήμα 1.38: Σχηματικό διάγραμμα εγκατάστασης με δεξαμενή αποθήκευσης.
Η κύρια αντλία κυκλοφορίας ελέγχεται από τη λειτουργία της αντλίας θερμότητας. Η

αντλία κυκλοφορίας έχει σταθερή παροχή.
Η αντλία κυκλοφορίας του κυκλώματος ενδοδαπέδιας θέρμανσης λειτουργεί συνεχώς
προκειμένου να διευκολυνθεί η εναλλαγή θερμότητας.
Η αντλία κυκλοφορίας των κυκλωμάτων καλοριφέρ ή fan coils λειτουργεί συνεχώς προ-
κειμένου να καλυφθεί η ζήτηση των χρηστών κατά τις περιόδους θέρμανσης ή ψύξης.
Η λειτουργία των δευτερευουσών αντλιών διακόπτεται τις περιόδους όπου δεν υπάρχει
ζήτηση για θέρμανση ή ψύξη (δροσισμό). Εάν υπάρχει δίοδη βαλβίδα ελέγχου στα fan coils
ή έχουν εγκατασταθεί θερμοστατικές βαλβίδες σε όλα τα καλοριφέρ, εγκαθίσταται ένας
ρυθμιστής της διαφορικής πίεσης στα κατάντη της αντλίας μεταξύ της τροφοδοσίας και
της επιστροφής. Έτσι εξασφαλίζεται μια ελάχιστη παροχή στην αντλία εάν είναι κλειστές
όλες οι βαλβίδες ελέγχου.
Άμεσα συνδυασμένα συστήματα με καλοριφέρ χαμηλής ροής και ενδοδαπέδια

θέρμανση
Από την αντλία θερμότητας μόνο μία αντλία κυκλοφορίας μπορεί να τροφοδοτεί δύο κυ-
κλώματα, ένα κύκλωμα καλοριφέρ και ένα αναστρέψιμο ενδοδαπέδιο κύκλωμα, τα οποία
να είναι σε παράλληλη διάταξη. Η ηλεκτρική εφεδρεία (εάν υπάρχει) ενσωματώνεται
στον συσσωρευτή. Η όλη διάταξη τοποθετείται κατάντη της αντλίας θερμότητας.
73
Σχήμα 1.39: Σχηματικό διάγραμμα μιας εγκατάστασης με κυκλώματα καλοριφέρ και

ενδοδαπέδια θέρμανση εν παραλλήλω.
Σημειώσεις:
• μια αντλία θερμότητας νερού/νερού ή εδάφους/νερού δεν χρειάζεται οπωσδήποτε
ένα εφεδρικό ηλεκτρικό σύστημα
• συνιστάται ο εφοδιασμός της εγκατάστασης με συσσωρευτή (buffer tank).
Τα θερμαντικά σώματα (καλοριφέρ) πρέπει να διαστασιολογούνται για χαμηλή θερμοκρα-
σία του νερού, με μέγιστη τιμή τους 40 °C. Είναι πολύ σημαντικό να διακόπτεται το κύκλω-
μα των θερμαντικών σωμάτων κατά τη λειτουργία ψύξης (μέσω βαλβίδας απομόνωσης).
Η αντλία κυκλοφορίας έχει σταθερή και συνεχή παροχή. Η λειτουργία της διακόπτεται
εκτός των περιόδων θέρμανσης και ψύξης. Εάν όλα τα καλοριφέρ διαθέτουν θερμοστατι-
κές βαλβίδες, εγκαθίσταται ένας ρυθμιστής ή βαλβίδα της διαφορικής πίεσης κατάντη της
αντλίας μεταξύ της τροφοδοσίας και της επιστροφής. Έτσι διασφαλίζεται ελάχιστη παροχή
στην αντλία όταν (και εάν) είναι κλειστές όλες οι θερμοστατικές βαλβίδες.
Σημείωση: Αυτό το σύστημα είναι κατάλληλο επίσης και για τα fan coils όταν λειτουργούν
σε κατάσταση θέρμανσης. Πάντως, είναι απαραίτητο αυτά να έχουν σήμανση χαμηλής
θερμοκρασίας στους 40°C.
1.8 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΠΗΓΗΣ

Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που πρέπει να εξεταστούν προκειμένου να επιλεγεί η πιο
κατάλληλη πηγή θερμότητας σε κάθε μεμονωμένη περίπτωση, όπως είναι οι ενεργειακές
ανάγκες της κατοικίας, ποιος τύπος υπάρχοντος συστήματος θέρμανσης χρησιμοποιείται,
πού βρίσκεται γεωγραφικά η κατοικία και ποιοι πόροι είναι διαθέσιμοι γύρω από την κατοι-
κία. Επίσης, κατά την επιλογή πηγής θερμότητας μπορεί να είναι αποφασιστικοί οι νόμοι
και οι κανονισμοί που ισχύουν στην περιοχή.
Οι πηγές θερμότητας μπορούν να διαιρεθούν σε δύο κύριους τύπους: Θερμότητα αέρα
και θερμότητα εδάφους ή ύδατος. Η κύρια διαφορά μεταξύ αυτών είναι ότι η αποδο-
τικότητα μιας αντλίας θερμότητας αέρα μειώνεται πολύ περισσότερο από τους άλλους
τύπους όταν πέφτει η εξωτερική θερμοκρασία. Παραδείγματος χάρη, η θερμοκρασία του
επιφανειακού χώματος μένει σχετικά σταθερή και υψηλότερη από τη θερμοκρασία του
αέρα μια κρύα ημέρα, ακόμα και τον χειμώνα. Μια αντλία θερμότητας που έχει ως πηγή
74
θερμότητας τον υπαίθριο αέρα δεν μπορεί σχεδόν ποτέ να καλύψει τις συνολικές ανάγκες
ενέργειας της κατοικίας (δεν μπορεί να είναι μονοσθενής) και συνήθως πρέπει να εξαρ-
τηθεί από μια σχετικά μεγάλη βοηθητική πηγή θερμότητας. Στη Βόρεια Ευρώπη, π.χ., η
βοηθητική πηγή θερμότητας πρέπει να διαστασιολογηθεί για να καλύψει το 100% της
ανάγκης επίδρασης της κατοικίας. Γενικότερα, όσο πιο θερμό είναι το κλίμα στο οποίο
πρόκειται να εγκατασταθεί μια ΑΘ τόσο πιο σύνηθες είναι να χρησιμοποιείται ο αέρας του
περιβάλλοντος ως θερμική πηγή. Η ουσιώδης διαφορά μεταξύ μιας ΑΘ αέρα και μιας ΑΘ
εδάφους παρουσιάζεται στα Σχήματα 1.40 έως 1.42.
Σχήμα 1.40: Αντλία θερμότητας με θερμική πηγή τον αέρα (δισθενής λειτουργία).
Σχήμα 1.41: Αντλία θερμότητας με το έδαφος ως θερμική πηγή

σε μονοσθενή τρόπο λειτουργίας.
Σχήμα 1.42: Αντλία θερμότητας με το έδαφος ως θερμική πηγή με βοηθητικό

θερμαντήρα (δισθενής λειτουργία).
75
1.8.1 Συζευγμένα με το έδαφος συστήματα

Αιτιάσεις για τα συζευγμένα με το έδαφος συστήματα
• Οι θερμοκρασίες της πηγής είναι πιο σταθερές από αυτές των συστημάτων με πηγή
τον αέρα.
• Η αντλία θερμότητας, εάν είναι οικονομική η χρήση της, μπορεί να καλύψει ολόκλη-
ρη τη ζήτηση θερμότητας (μονοσθενής).
• Δεν εξαρτώνται από την ποσότητα και την ποιότητα μιας πηγής ύδατος.
Δυναμικό των επίγειων εναλλακτών

Σε βάθος κάτω των 1-2 μέτρων υφίσταται πολύ μικρή μεταβολή στη θερμοκρασία του
εδάφους. Αυτή η θερμότητα του εδάφους προέρχεται κυρίως από την ηλιακή ενέργεια,
η οποία ακτινοβολείται στην επιφάνεια της Γης και στη συνέχεια αποθηκεύεται στο έδα-
φος. Το καλοκαίρι, ειδικά το μεσημέρι, ο ήλιος ακτινοβολεί έως και 1000 W/m2 στην
επιφάνεια της Γης (ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος του τόπου), αλλά τον χειμώνα
μόνο μέχρι 200 W/m2 είναι διαθέσιμα. Το ρεύμα μετάδοσης θερμότητας με επαφή, που
ρέει από το εσωτερικό της Γης (πυρήνας) προς το εξωτερικό στρώμα (φλοιός) αντιπρο-
σωπεύει μια ελάχιστη ποσότητα της τάξης των 0,042 έως 0,063 W/m2 και πρακτικά
μπορεί να αγνοηθεί.
Το έδαφος δρα ως «αποθήκευση» της ηλιακής ενέργειας, αντισταθμίζοντας τις όποιες
μεταβολές στην ηλιακή ακτινοβολία. Ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες είναι δυνατό να
εξαχθούν μεταξύ 10 W/m2 (ξηρό έδαφος-χώμα) και 40 W/m2 (υγρό έδαφος-χώμα) σε
κάθε τετραγωνικό μέτρο στην επιφάνεια του εδάφους κατά την ψυχρότερη ημέρα του
έτους. Αυτά τα «νούμερα» αυξομειώνονται σημαντικά ανάλογα με τη θερμοχωρητικότη-
τα του εδάφους, τη θερμική του αγωγιμότητα, το περιεχόμενό του σε υγρασία (νερό),
τη διασπορά του νερού και των υδρατμών και την ποσότητα της ηλιακής ακτινοβόλησης
στη συγκεκριμένη περιοχή. Η θερμοκρασία της Γης κανονικά ξαναδημιουργείται μέσω της
έντονης ηλιακής ακτινοβολίας το καλοκαίρι και της παροχής θερμότητας μέσω του ζεστού
αέρα και της βροχής.
83kWh/m2 cc 1.0m Kristianstad, Sweden
Σχήμα 1.43: Η θερμοκρασία της επιφάνειας της Γης.
76
1.8.2 Συστήματα άλμης

Οριζόντιοι συλλέκτες
Γενικές αρχές
Η θερμότητα της επιφάνειας του εδάφους ήταν μια από τις σημαντικότερες πηγές θέρ-
μανσης όταν εισήχθη η τεχνολογία των αντλιών θερμότητας κατά τις δεκαετίες του 1970
και του 1980. Πάντως, με την πάροδο των ετών, οι κάθετοι συλλέκτες γίνονται όλο και πε-
ρισσότερο σημαντικοί. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για αυτό, μεταξύ των οποίων σημαντικό-
τεροι είναι η απροθυμία των ιδιοκτητών των οικιών να επιτρέψουν σε μεγάλους εκσκαφείς
να σκάψουν τον κήπο τους, ο φόβος της πρόκλησης παγετού και ο φόβος για παρακώλυ-
ση των κήπων τους από την κανονική τους χρήση.
Ωστόσο, οι οριζόντιοι συλλέκτες είναι ακόμα η καλύτερη επιλογή εάν υπάρχει αρκετός
διαθέσιμος χώρος. Από τεχνολογική άποψη, οι οριζόντιοι συλλέκτες εργάζονται πραγματικά
καλά. Είναι εξίσου καλοί με τη θέρμανση στρώματος πετρωμάτων, και ως προς το κόστος
αυτή η πηγή θερμότητας είναι αρκετά φτηνότερη. Οι συλλέκτες θερμότητας επιφάνειας εδά-
φους έχουν αποδειχτεί επίσης πολύ αξιόπιστοι και έχουν καταδείξει μακρά διάρκεια ζωής.
Αρχή λειτουργίας
Οι σωλήνες του συλλέκτη (PE) θάβονται κάτω από το έδαφος (βαθύτερα από το στρώμα
του παγετού). Μια αντλία κυκλοφορίας κυκλοφορεί την άλμη (μίγμα νερού και αντιπηκτικής
ουσίας) μέσω των πλαστικών σωλήνων, οπότε με τον τρόπο αυτό η άλμη προσλαμβάνει την
ενέργεια που είναι αποθηκευμένη στο υπέδαφος. Αυτό το σύστημα ονομάζεται έμμεσο
σύστημα. Η διαμόρφωση των σωλήνων ή του συλλέκτη μπορεί να γίνει κατά πολλούς και
διάφορους τρόπους. Στο Σχήμα 1.44 παρουσιάζεται ένας οριζόντιος εναλλάκτης θερμότη-
τας μονού βρόχου και στο Σχήμα 1.45 ένας οριζόντιος εύκαμπτος συλλέκτης 3 βρόχων.
Σχήμα 1.44: Σχηματικό διάγραμμα της θέρμανσης με πηγή το έδαφος.
Σχήμα 1.45: Εύκαμπτος συλλέκτης.
77
Σωλήνες συλλέκτη και άλμη

Οι σωλήνες των συλλεκτών κατασκευάζονται συχνά από πολυαιθυλένιο υψηλής πυκνότητας
(HDPE), με συνήθεις διαμέτρους -25, -32 ή -40 mm και εκτιμώνται για πίεση 6 bar. Ο βρό-
χος τοποθετείται οριζόντια χωρίς ενώσεις στο χώμα. Για να προστατευτεί από το πάγωμα,
το νερό αναμιγνύεται με κάποια αντιπηκτική ουσία, συνήθως αλκοόλη ή γλυκόλη, που παρέ-
χει προστασία μέχρι και κάτω από -15 °C. Αυτό το μίγμα συχνά ονομάζεται «άλμη».
Δημιουργία παγετού
Σε ορισμένες περιπτώσεις η δημιουργία παγετού μπορεί να παρενοχλήσει τη σπείρα. Όταν το
έδαφος γύρω από τον συλλέκτη παγώνει, ο όγκος του εδάφους αυξάνεται. Το διαποτισμένο
με νερό χώμα περιέχει κανονικά περίπου 35-40% νερό. Καθώς παγώνει το νερό, ο όγκος
αυξάνεται κατά 11%, το οποίο προκαλεί έναν αυξημένο όγκο του χώματος κατά περίπου 4%
(0,4x0,11=0,04, δηλαδή 4%). Αυτό θα αναγκάσει την επιφάνεια του εδάφους να ανυψωθεί.
Σχήμα 1.46: Ανύψωση εδάφους λόγω πάγου και διάμετρος παγώματος

γύρω από τον συλλέκτη.
Πρέπει να σημειωθεί ότι εάν τηρηθούν πιστά οι αρχές της μέγιστης παραγωγής της εξό-
ρυξης (ανάλογα με το έδαφος, βλ. «Διάταξη συστήματος» ) και της χωροταξικής διάταξης
(όπως παρουσιάζονται στα «Τοποθέτηση του συλλέκτη» και «Πρακτική Γνώση») μπορούν να
αποφευχθούν σημαντικές ανυψώσεις του εδάφους λόγω του πάγου στις χώρες της Νότιας
και Κεντρικής Ευρώπης. Εάν σε αυτά τα μέρη της Ευρώπης συμβούν ανυψώσεις λόγω
παγετού, αυτό είναι πάντα ένας δείκτης ότι έχει υπερκεραστεί η μέγιστη ισχύς εξόρυξης.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η επιφάνεια του οριζόντιου συλλέκτη είναι πολύ μικρή.
Διάταξη συστήματος
Κατά τη διαστασιολόγηση του συλλέκτη επιφάνειας εδάφους είναι σημαντικές οι ακόλου-
θες παράμετροι:
• Αγωγιμότητα του εδάφους.
• Θερμοκρασία του εδάφους.
• Σχεδίαση του συλλέκτη.
• Η ειδική εξόρυξη ενέργειας από το χώμα.
• Τοπικό κλίμα.
• Ψυκτική ισχύς της αντλίας θερμότητας.
• Ετήσιο ενεργειακό φορτίο.
78
Στον Πίνακα 1.10 αναφέρεται η ειδική παραγωγή της εξόρυξης ανά m² επιφάνειας
συλλέκτη. Οι τιμές ισχύουν για έναν χρόνο λειτουργίας 1.800 ή 2.400 ωρών κατ’ έτος,
σύμφωνα με το VDI 4640 (Verein Deutscher Ingenieure) και για τις συνθήκες της Κε-
ντρικής Ευρώπης. Σε ειδικές εφαρμογές με εκτενέστερη ετήσια λειτουργία πρέπει επίσης
να ληφθεί υπόψη το ετήσιο ειδικό έργο εξόρυξης, το οποίο καθορίζει τη μακροπρόθεσμη
επίδραση. Η ετήσια εξόρυξη πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ 50 και 70 kWh/m². Αυτό έχει
ισχύ για τη λειτουργία μόνο για θέρμανση. Εάν υπάρχει ψεκασμός θερμότητας κατά τη
διάρκεια του καλοκαιριού (ψύξη, επαναφόρτιση) οι τιμές μπορεί να είναι διαφορετικές.
Πίνακας 1.10: Ειδική παραγωγή εξόρυξης σύμφωνα με το VDI 4640
Ειδική παραγωγή εξόρυξης

Σύσταση εδάφους
για 1800 h/έτος για 2400 h/έτος
Ξηρό, μη συνεκτικό έδαφος 10 W/m² 8 W/m²
Συνεκτικά εδάφη, υγρά 20-30 W/m² 16-24 W/m²
Κορεσμένη με νερό άμμος /
40 W/m² 32 W/m²
αμμοχάλικο
Η δυνατή εξόρυξη θερμότητας είναι περίπου η ίδια για όλα τα υδατοκορεσμένα εδάφη.
Το βάθος εκσκαφής πρέπει να είναι τουλάχιστον 20 cm κάτω από το τοπικό στρώμα
παγετού. Ανάλογα με την τοπική μέση θερμοκρασία το βάθος εκσκαφής συνήθως κυμαί-
νεται μεταξύ 0,6 και 1,5 m. Στο κεντρικό και νότιο τμήμα της Ευρώπης το βάθος μπορεί
να είναι μόνο 0,6-0,8 m. Επίσης, ο συλλέκτης θα πρέπει να τοποθετείται κατά προτίμη-
ση σε επιφάνειες του κήπου όπου δεν χρειάζονται εργασίες συντήρησης (π.χ. φτυάρισμα)
κατά τη διάρκεια του χειμώνα, καθώς το χιόνι στην πραγματικότητα λειτουργεί ως μονω-
τικό κάλυμμα με αποτέλεσμα να διατηρούνται υψηλότερες θερμοκρασίες στο έδαφος.
Πρέπει να είναι δυνατή η εκσκαφή στο αντίστοιχο βάθος στον κήπο. Η οικονομία της
μονάδας δεν θα επηρεαστεί εάν τοποθετηθεί ένα μικρό μόνο ποσοστό του συλλέκτη (10-
15%) πιο ρηχά από το συνιστώμενο βάθος. Ένας βολικός τρόπος ελέγχου του βάθους του
εδάφους (χώματος) είναι η τοποθέτηση μιας συνήθους ράβδου ενίσχυσης σ’ ένα φορητό
γεωτρητικό μηχάνημα και η διεξαγωγή μιας απλής γεώτρησης δοκιμής στον κήπο.
Η απόσταση μεταξύ των σωλήνων πρέπει να είναι αρκετά μεγάλη ώστε να αποφευχθεί
η ταυτόχρονη ανάπτυξη δακτυλίων πάγου γύρω από τους σωλήνες του συλλέκτη. Αυτό εν
γένει επιτυγχάνεται εάν η απόσταση μεταξύ των σωλήνων είναι τουλάχιστον 0,8 μέτρα.
Οι διαδρομές των μεμονωμένων σωλήνων πρέπει να περιοριστούν σε ένα μήκος
της τάξης των 100 m για σωλήνες διαμέτρου 25 mm και σε 400 m γι’ αυτές των 40
mm, διαφορετικά η πτώση πίεσης στον σωλήνα και η συνεπαγόμενη ισχύς άντλησης θα
είναι πολύ μεγάλη. Όλες οι διαδρομές των σωλήνων θα πρέπει να έχουν το ίδιο μήκος
ώστε να δημιουργούν τις ίδιες πτώσεις πίεσης και έτσι να επιτυγχάνονται παρόμοιες συν-
θήκες ροής. Κατ’ αυτό τον τρόπο, το πεδίο του συλλέκτη εξάγει ενέργεια από το έδαφος
με ομοιόμορφο τρόπο. Τα άκρα των σωλήνων συναντώνται σε διασυνδετικούς αγωγούς
ροής και επιστροφής οι οποίοι εγκαθίστανται σε ένα ελαφρά υψηλότερο σημείο (για
εξαερισμό). Θα πρέπει να είναι δυνατό να απομονώνεται ξεχωριστά η κάθε διαδρομή
σωλήνα (π.χ. στην περίπτωση ζημιάς).
79
Σχήμα 1.47: Απόσταση μεταξύ των σωλήνων προκειμένου να αποφευχθεί μόνιμο πάγωμα.
Η εκσκαφή
Η εκσκαφή μπορεί να εκτελεστεί με διάφορους τρόπους· και είναι πρωτίστως η φύση του
κήπου αυτή μέσω της οποίας θα αποφασιστεί ο καλύτερος τρόπος. Στην περίπτωση νέας
κατασκευής οι εργασίες εδάφους μπορούν συνήθως να εκτελεστούν χωρίς να χρειαστεί
πάρα πολλή πρόσθετη δαπάνη. Ένας μικρός εκσκαφέας caterpillar περιστρεφόμενος
κατά 360ο λειτουργεί στους περισσότερους κήπους. Μπορούν επίσης να εξεταστούν εκ-
σκαφείς τάφρων καθώς και εκσκαφείς αναρρόφησης. Πάντα χρησιμοποιείτε έναν μεγάλο
εκσκαφέα κατά το σκάψιμο για τους μεγάλους συλλέκτες ώστε να μειωθούν οι δαπάνες
ανασκαφής.
Τοποθέτηση του συλλέκτη

 Καταλληλότητα του εδάφους: Ορισμένα χώματα είναι ακατάλληλα για τους ρηχούς
επίγειους συλλέκτες. Για παράδειγμα, το ξηρό αμμώδες χώμα έχει πολύ φτωχή θερ-
μική αγωγιμότητα και απαιτεί μακριούς και ακριβούς συλλέκτες. Εάν το έδαφος
είναι επιρρεπές σε ανύψωση παγετού, όπως η ιλύς, πρέπει κανείς να είναι πολύ προ-
σεκτικός. Αυτά τα χώματα μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές ανυψώσεις λόγω
παγετού. Πρέπει επίσης να είστε πολύ προσεκτικοί κατά την τοποθέτηση των μονά-
δων σε βαλτώδες έδαφος ή σε υγρότοπους, λόγω της περιορισμένης σταθερότητας
του εδάφους.
 Διάγραμμα τοποθέτησης: Είναι πολύ σημαντικό να σχεδιαστεί ένας χάρτης του συλλέ-
κτη. Ο χάρτης πρέπει να κρατηθεί μαζί με τα άλλα σημαντικά έγγραφα σχετικά με το
σπίτι.
 Πλήρωση του συλλέκτη: Στις περισσότερες περιπτώσεις ο εγκαταστάτης μηχανικός
πρέπει να γεμίσει τον συλλέκτη ο ίδιος και να κάνει έπειτα μια δοκιμή για διαρροές. Η
μίξη του αντιπηκτικού υγρού και η πλήρωση του συλλέκτη πρέπει να γίνουν από ένα
μεγάλο δοχείο με μια ισχυρή αντλία, π.χ. μια βυθιζόμενη αντλία. Η άλμη πρέπει να
αντληθεί επισταμένως έως ότου γεμίσει κατάλληλα ο συλλέκτης και δεν παραμένει
κανένα κενό αέρα.
 Εξέταση διαρροών: Η δοκιμή πίεσης πρέπει πάντα να γίνεται για τις νέες εγκατα-
στάσεις ή μετά την επισκευή των συλλεκτών. Αυτό είναι πολύ σημαντικό τόσο από
80
λειτουργική άποψη όσο επίσης αναφορικά με τις περιβαλλοντικές ανησυχίες. Πολλές

τοπικές αρχές απαιτούν επίσης ένα αρχείο της δοκιμής για διαρροές.
 Αποκάθαρση του παρασυρμένου αέρα: Η πιο κοινή αιτία των διακοπών στη λει-
τουργία μιας πρόσφατα εγκατεστημένης μονάδας είναι ότι ο αέρας παραμένει στο
σύστημα άλμης. Είναι επομένως κρίσιμο να απομακρύνεται επισταμένως ο αέρας
από το σύστημα. Μπορεί να χρειαστεί αρκετός χρόνος για να απελευθερωθεί το σύ-
στημα από τον αέρα. Η αντλία άλμης μπορεί, στους περισσότερους τύπους αντλιών
θερμότητας, να λειτουργήσει χωριστά. Λειτουργήστε την αντλία έως ότου απομα-
κρυνθεί όλος ο αέρας από το σύστημα. Μια λεπτομερής αποκάθαρση του αέρα
του συστήματος πάντα ωφελεί, καθώς αποφεύγονται οι δαπανηρές νέες επισκέψεις
στον πελάτη. Επίσης εξασφαλίστε ότι η είσοδος στην αντλία κρατιέται πάντα επάνω
από την ατμοσφαιρική πίεση. Διαφορετικά μπορεί να διαρρεύσει αέρας μέσα στο
κύκλωμα του συλλέκτη κατά τη διάρκεια της λειτουργίας.
Σχήμα 1.48: Παράδειγμα τοποθέτησης ενός οριζόντιου συλλέκτη.
Πρακτική γνώση
• Τα υγρά και πηλώδη εδάφη είναι ιδανικά.
• Επιχωματώστε με άμμο τον σωλήνα του συλλέκτη με λεπτόκοκκο υλικό στην πε-
ρίπτωση του εδάφους με αμμοχάλικα για την επίτευξη μιας συνεπούς και καλής
θερμικής μεταφοράς στον σωλήνα του συλλέκτη.
• Εάν, για παράδειγμα, πρέπει να διασταυρωθεί ένας σωλήνας συλλέκτη με έναν κε-
ντρικό αγωγό ύδατος τότε συστήνεται να τοποθετείται ο κεντρικός αγωγός ύδατος
περίπου 0,5 m πιο βαθιά (κάτω από τον σωλήνα του συλλέκτη) και να μονώνεται ο
σωλήνας του συλλέκτη σε μήκος περίπου 1 m στην περιοχή της διασταύρωσης (βλ.
τοπικούς κανονισμούς).
• Όταν η διανομή στα κυκλώματα του συλλέκτη γίνεται σε έναν άξονα στον κήπο, θα
πρέπει να βάλετε τους σωλήνες τροφοδοσίας από την αντλία θερμότητας στον άξο-
να σε απόσταση 70 cm τον έναν από τον άλλο.
• Με την εξαίρεση δέντρων με βαθιές ρίζες, η φύτευση του κήπου μπορεί να πραγμα-
τοποιηθεί κανονικά.
• Η επιφάνεια του συλλέκτη δεν πρέπει να ασφαλτώνεται ή να καλύπτεται από διακο-
σμητικούς θόλους για να επιτρέπεται η αναγέννηση της θερμότητας του εδάφους
από τον ήλιο και τη βροχή.
• Όσο πιο βαρύ, λεπτόκοκκο και υγρό είναι το χώμα τόσο μεγαλύτερη μπορεί να είναι
81
η απόσταση τοποθέτησης και η αντίστοιχη διάμετρος των σωλήνων.

• Επιλέξτε να είναι εξίσου μακριά όλα τα κυκλώματα ή εγκαταστήστε βαλβίδες εξισορ-
ρόπησης στους σωλήνες με ακανόνιστα μήκη.
• Εάν το επίπεδο του συλλέκτη δεν είναι οριζόντιο, π.χ. τοποθέτηση σε πλαγιές λόφων,
πρέπει να παρέχετε εξαερισμό σε κάθε κύκλωμα συλλέκτη στο υψηλότερο σημείο του.
• Η ελάχιστη διάσταση του σωλήνα ανεφοδιασμού για τον εξερχόμενο σωλήνα και τον σω-
λήνα επιστροφής από την αντλία θερμότητας στον διανομέα είναι DN 32 mm για θερ-
μική ισχύ μέχρι 8 kW και DN40 mm για τα 9-18 kW (σε μέγιστο μήκος σωλήνα 20 m).
Συλλέκτες κάθετης οπής γεώτρησης

Βαθιές οπές γεώτρησης μπορούν να γίνουν και σε σκληρό και σε μαλακό πέτρωμα/βράχο.
Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας διάτρησης πρέπει να αποφευχθούν διάφορα επιβλαβή
συμβάντα, όπως π.χ.:
• Το τρύπημα κάποιων τεχνολογικών υλικών (καύσιμα, λιπαντικό, υδραυλικό έλαιο
κ.λπ.) με αποτέλεσμα διαρροή στο περιβάλλον.
• Διείσδυση επιφανειακού ύδατος στο υπόγειο νερό.
• Μίξη των στρωμάτων υπόγειου ύδατος. Εάν π.χ. η οπή διαπερνά τις στάθμες τόσο
του φρέσκου όσο και του αλατισμένου ύδατος, πρέπει να γίνει ένα μόνιμο στεγανω-
τικό παρέμβυσμα μεταξύ των μεμονωμένων σταθμών.
Εδώ ισχύουν οι ίδιες διαδικασίες διάτρησης που χρησιμοποιούνται για την εξαγωγή
ύδατος. Τα βάθη διάτρησης για τις εγκαταστάσεις άλμης κυμαίνονται συνήθως μεταξύ
40 και 200 m. Συχνά το βάθος δεν υπερβαίνει τα 100 μέτρα επειδή σε μερικές χώρες
απαιτούνται τότε ειδικές άδειες (βλ. τις εθνικές απαιτήσεις).
Όλες οι συνιστώσες πρέπει να αποτελούνται από αντιδιαβρωτικά υλικά (π.χ. με στρώμα
χαλκού, πλαστικά, ανοξείδωτο χάλυβα), τα οποία αντιστέκονται στα υδροχημικά στοιχεία
(π.χ. βαρέως μεταλλοποιημένο ύδωρ). Όπου είναι δυνατόν δεν πρέπει να χρησιμοποιείται
καμία υπόγεια ένωση. Σε κάθε περίπτωση μια δοκιμή διαρροών πρέπει να βεβαιώσει τη
στεγανότητα σε διαρροές του συλλέκτη.
Οι συλλέκτες κάθετης γεώτρησης είναι συνήθως έμμεσα συστήματα, δηλαδή πλαστικοί
σωλήνες σε σχήμα U που γεμίζουν με άλμη και τοποθετούνται μέσα στην οπή της γεώτρησης.
Κατά τη λειτουργία, η άλμη επανακυκλοφορίας μεταφέρει θερμότητα από το έδαφος στον
εξατμιστήρα της ΑΘ. Στη διαδικασία αυτή δεν εξάγεται καθόλου υπόγειο ύδωρ. Στον Πίνακα
1.11 δίνονται ορισμένες τιμές για την ειδική εξόρυξη θερμότητας ανά μέτρο οπής γεώτρησης.
Πίνακας 1.11: Τιμές ειδικής εξόρυξης θερμότητας από το έδαφος.
Ειδική εξόρυξη θερμότητας ανά

Σύσταση εδάφους
m οπής γεώτρησης
Ξηρές φερτές ύλες. 10-30 W/m
Αργιλικοί σχιστόλιθοι. 20-55 W/m
Ξηρό πέτρωμα με υψηλή στάθμη θερμικής
40-80 W/m
αγωγιμότητας.
Υπέδαφος με μεγάλη ροή υπόγειου ύδατος. 50-100 W/m
82
Διπλοί σωλήνες σχήματος U

 Βασικές αρχές: Στη Γερμανία, στην Ελβετία και στην Αυστρία οι διπλοί σωλήνες
σχήματος U είναι τα πιο κοινά συστήματα. Στο Σχήμα 1.49 παρουσιάζεται η διατομή
ενός σωλήνα U που συχνά χρησιμοποιείται στις αντλίες θερμότητας. Στην αρχή δη-
μιουργείται μια οπή με διάμετρο D1 και στη συνέχεια η διπλή σωλήνα σχήματος U
εισάγεται σ’ αυτήν και η οπή γεμίζεται με ένα υλικό με μεγάλη θερμική αγωγιμότητα.
Στις περισσότερες περιπτώσεις χρησιμοποιείται ένα μίγμα τσιμέντου/μπετονίτη. Σε ορι-
σμένες θέσεις είναι ιδανική και η κρυσταλλική άμμος. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να
συμπληρωθεί πλήρως η οπή από το κατώτατο σημείο της έως την επιφάνεια χωρίς
καθόλου κενά.
Σχήμα 1.49: Διατομή ενός διπλού σωλήνα σχήματος U.
 Διαστασιολόγηση: Κατά μέσο όρο, με τα συστήματα αυτά μπορεί να επιτευχθεί μια

ειδική εξόρυξη θερμότητας της τάξης των 55W/m. Στον Πίνακα 1.12 παρέχονται οι
αναμενόμενοι ρυθμοί εξόρυξης για τις συνθήκες της Κεντρικής Ευρώπης, σύμφωνα με
το VDI 4640. Η ακριβής διαστασιολόγηση εξαρτάται σημαντικά από τις γεωλογικές και
υδρο-γεωλογικές συνθήκες, οι οποίες εν γένει δεν είναι γνωστές σ’ έναν εγκαταστάτη
συστημάτων θέρμανσης. Έτσι, η διαστασιολόγηση θα πρέπει να γίνεται από μια εξειδι-
κευμένη εταιρεία γεωτρήσεων.
Τα στοιχεία του Πίνακα 1.12 μπορούν να εφαρμοστούν μόνο εφόσον ισχύουν οι παρα-
κάτω προϋποθέσεις:
• Εξόρυξη θερμότητας μόνο μέχρι 30 kW δυναμικού.
• Το μήκος του μεμονωμένου εναλλάκτη της γεώτρησης πρέπει να είναι 40 έως 100 m.
• Η μικρότερη απόσταση μεταξύ των εναλλακτών τύπου γεώτρησης πρέπει να είναι:
- Τουλάχιστον 5 m για μήκος εναλλάκτη από 40 έως 50 m.
- Τουλάχιστον 6 m για μήκος εναλλάκτη >50 και έως 100 m.
- Διπλοί σωλήνες με μεγέθη DN 20, DN 25 ή DN 32.
• Δεν ισχύουν για μεγάλο αριθμό μικροσυστημάτων σε περιορισμένη περιοχή.
Πίνακας 1.12: Δυνατές τιμές ειδικής εξόρυξης θερμότητας για εναλλάκτες

θερμότητας τύπου γεώτρησης (VDI 4640, Μέρος 2).
Ειδική εξόρυξη
Υπέδαφος θερμότητας [W/m]
1800 h/a 2400 h/a
Γενικές καθοδηγητικές τιμές:
Φτωχό υπέδαφος (ξηρές φερτές ύλες)
25 20
[l<1,5 W/(m.K)].
83
Ειδική εξόρυξη
Υπέδαφος θερμότητας [W/m]
1800 h/a 2400 h/a
Γενικές καθοδηγητικές τιμές:
Σύνηθες πετρώδες υπέδαφος και υδατοκορεσμένα
ιζήματα 60 50
[l<1,5-3,0 W/(m.K)].
Συμπαγές πέτρωμα με υψηλή θερμική αγωγιμότητα
84 70
[l>3 W/(m.K)].
Μεμονωμένα πετρώματα:
Αμμοχάλικο, άμμος, ξηρά. <25 <20
Αμμοχάλικο, άμμος, υδατοκορεσμένα. 65-80 55-65
Αργιλώδες έδαφος, υγρό. 35-50 30-40
Ασβεστόλιθος (συμπαγές). 55-70 45-60
Αμμόλιθοι. 65-80 55-65
Γρανίτης. 65-85 55-70
Βασάλτης. 40-65 35-55
Γνεύσιος. 70-85 60-70
Μια τυπική οπή σωλήνα σχήματος U σε βραχώδες υπόστρωμα

Σε χώρες όπως η Σουηδία τα πιο κοινά συστήματα είναι έμμεσες αντλίες θερμότητας βρα-
χώδους υποστρώματος, όπου ένας πλαστικός σωλήνας σε σχήμα U γεμάτος με άλμη βυ-
θίζεται στη οπή της γεώτρησης. Οι οπές γενικά δεν ξαναγεμίζονται με τίποτα. Το υπόγειο
νερό στη γεώτρηση είναι το μέσο για τη μεταφορά της θερμότητας μεταξύ του πετρώμα-
τος και του πλαστικού σωλήνα. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα το ύδωρ που περιβάλλει
τους πλαστικούς σωλήνες επιτρέπεται να παγώσει.
Σχήμα 1.50: Λειτουργικό διάγραμμα της θέρμανσης βραχώδους υποστρώματος.
84
Ο συλλέκτης συχνότερα αποτελείται από έναν σωλήνα πολυαιθυλένιου, PEM, Ø 40

mm, που υπολογίζεται για πίεση 6 bar, και έχει ένα συγκολλημένο κατώτατο κομμάτι σχή-
ματος U. Για προστασία από το πάγωμα, το ύδωρ στον συλλέκτη περιέχει αντιπηκτικό για
την αποτροπή της πήξης του κάτω από τους -15°C (συνήθως χρησιμοποιείται οινόπνευμα
ή γλυκόλη).
Μερικές από τις αντλίες θερμότητας, κυρίως οι μικρότερες μονάδες, χρησιμοποιούν
την άμεση εκτόνωση. Σε αυτές τις αντλίες θερμότητας η ψυκτική ουσία οδηγείται άμεσα
στον συλλέκτη (συνήθως έναν σωλήνα χαλκού), όπου και εξατμίζεται.
 Διαστασιολόγηση των εναλλακτών θερμότητας οπής γεώτρησης σε βραχώδες
υπόστρωμα: Κατά τον υπολογισμό της διάστασης της γεώτρησης είναι κρίσιμες η θερμική
αγωγιμότητα και η θερμοκρασία του βραχώδους υποστρώματος, καθώς επίσης και η ψυ-
κτική ισχύς και η ετήσια ενεργειακή εξόρυξη της αντλίας θερμότητας. Σε μια μέση ετήσια
θερμοκρασία περίπου 0°C για την εισερχόμενη άλμη αναμένεται μια εξαγωγή ενέργειας
μεταξύ 40 και 50 W/m της οπής γεώτρησης (για γνεύσιο ή γρανίτη στη Βόρεια Ευρώπη).
Αυτό δίνει ένα αποτελεσματικό μήκος γεωτρήσεων περίπου 120-150 m κάτω από το επί-
πεδο του υπόγειου ύδατος για μια αντλία θερμότητας 9 kW. Για κάθε γεώτρηση υπάρχει
ένα σταθερό κόστος συν ένα μεταβλητό κόστος, ανάλογα με το βάθος.
Οι σημαντικές παράμετροι κατά τη διαστασιολόγηση των γεωτρήσεων είναι:
• Η εξόρυξη ενέργειας.
• Η μέση θερμοκρασία του πετρώματος.
• Η θερμική αγωγιμότητα του πετρώματος (λ ή k).
• Η απόσταση από επιφάνεια έως το επίπεδο του υπόγειου ύδατος.
• Η σχεδίαση του συλλέκτη.
Γεώτρηση
 Γενικές αρχές: Ο γνεύσιος, ο γρανίτης και ο ασβεστόλιθος είναι τα πιο κοινά είδη
πετρώματος, και ειδικά τα δύο πρώτα έχουν καλή θερμική αγωγιμότητα. Το πάχος του
στρώματος γης επάνω από το βραχώδες υπόστρωμα είναι σημαντικό για το κόστος διά-
τρησης. Είναι ακριβότερο να γίνει γεώτρηση μέσω του στρώματος γης απ’ ό,τι μέσω του
στερεού βράχου. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η οπή της γεώτρησης πρέπει να τοποθε-
τηθεί σε κάψα σε έναν σωλήνα μέσω του στρώματος της γης (περίβλημα) προκειμένου να
μην καταρρεύσει. Ένα από τα προβλήματα με τη θέρμανση βραχώδους υποστρώματος
είναι η ανάγκη να είναι γνωστό το πάχος και τα χαρακτηριστικά των στρωμάτων του εδά-
φους προκειμένου να είναι δυνατόν να υπολογιστεί το κόστος της εγκατάστασης.
 Σήμανση ποιότητας για τους εναλλάκτες θερμότητας οπής γεώτρησης: Προκει-
μένου να διασφαλιστεί η καλή ποιότητα και η μακρά διάρκεια ζωής του εναλλάκτη θερ-
μότητας γεώτρησης, και για να προστατευτούν τα υπόγεια ύδατα, πολλές χώρες έχουν
αναπτύξει κανόνες ή κανονισμούς για τα «ενεργειακά φρεάτια»· για παράδειγμα, το SGU
στη Σουηδία, σε συνεργασία με τους δύο μεγαλύτερους οργανισμούς γεώτρησης Geotek
και Avanti, έχουν αναπτύξει τους κανόνες Normbrunn 97. Στη Γερμανία και στην Ελβε-
τία υπάρχει επίσης μια ετικέτα ποιότητας για τους εναλλάκτες θερμότητας γεωτρήσεων
(Gütesiegel für Erdwärmesonden-Bohrfirmen), η οποία είναι επίσης αποδεκτή στην Αυ-
στρία. Όλοι αυτοί οι κανόνες ισχύουν όχι μόνο για το ίδιο το ενεργειακό φρέαρ, αλλά θέ-
τουν και απαιτήσεις για τον εξοπλισμό και την κατάρτιση των γεωτρυπανιστών.
85
 Τεχνική της γεώτρησης: Η τεχνική που εφαρμόζεται συχνότερα για τη διάτρηση των
βράχων είναι η «Σφύρα Μέχρι Κάτω στην Οπή - Down The Hole Hammer» (DTH). Μια σφύ-
ρα οδηγούμενη από πεπιεσμένο αέρα βυθίζεται στην οπή και τροφοδοτείται με πεπιεσμένο
αέρα μέσω των σωλήνων γεώτρησης. Η ίδια η διάτρηση εκτελείται με τον τρόπο αυτό στο
κατώτατο σημείο της οπής. Η συγκεκριμένη τεχνική είναι ιδιαίτερα κατάλληλη για οπές που
φτάνουν τα 200 μέτρα. Προκειμένου να επιτευχθούν βάθη διάτρησης μέχρι περίπου 180
μέτρα, που θεωρείται πρακτικά το βαθύτερο όριο για τα ενεργειακά φρεάτια, απαιτείται
ένας συμπιεστής που παράγει πίεση περίπου 25 bar. Η πίεση απαιτείται εν μέρει για να
εκτελεστεί η εργασία διάτρησης και εν μέρει για να υπερνικηθεί η στατική πίεση της υδά-
τινης στήλης. Η διάμετρος της γεώτρησης είναι συνήθως 115 ή 140 mm. Ο δακτύλιος της
γεώτρησης πρέπει να σχεδιαστεί για τη διάτρηση και τοποθέτηση της επένδυσης, με δυνα-
τότητα διάτρησης μέχρι του συνήθους βάθους γεώτρησης, και επίσης να είναι σε θέση να
κινηθεί σε διαφορετικές επιφάνειες χωρίς να καταστρέφονται ευαίσθητες περιοχές κήπων.
 Τεκμηρίωση της γεώτρησης: Ο ανάδοχος της γεώτρησης, μετά την ολοκλήρωση
της εργασίας, θα υποβάλει μια έκθεση των εργασιών του στον ιδιοκτήτη της οικίας. Αυτή
η έκθεση πρέπει να περιέχει πληροφορίες για το βάθος διάτρησης, τη διάμετρο της
οπής, την απόσταση στον βράχο, τον αριθμό μέτρων του σωλήνα επένδυσης, το επίπεδο
υπόγειου νερού, το βάθος στις φέρουσες ρωγμές ύδατος, το υδάτινο δυναμικό κ.λπ.
Προσδιορισμός θέσης των εναλλακτών θερμότητας γεωτρήσεων

Εάν απαιτούνται περισσότεροι από ένας εναλλάκτες θερμότητας γεωτρήσεων, πρέπει να
αποφευχθεί η πιθανότητα το υπόγειο ψυχρό νερό που προέρχεται από την περιοχή γύρω
από την πρώτη γεώτρηση να πλησιάσει κοντά στη δεύτερη γεώτρηση. Αυτό θα μπορούσε
να εξασφαλιστεί μόνο εάν επιτευχθούν ελάχιστες αποστάσεις 5 έως 6 μέτρων μεταξύ των
γεωτρήσεων και με κατεύθυνση ροής των υπόγειων υδάτων όπως φαίνεται στο Σχήμα 1.51.
Σχήμα 1.51: Τοποθέτηση των κάθετων εναλλακτών θερμότητας

(1, 2, 3 εναλλάκτες γεώτρησης).
Πρακτική γνώση
• Πλήρωση του συλλέκτη: Στις περισσότερες περιπτώσεις ο συλλέκτης παραδίδεται γε-
μισμένος και/ή δοκιμασμένος ως προς τις πιέσεις από τον ανάδοχο της διάτρησης,
εκτός από μερικές περιπτώσεις όπου οι εγκαταστάτες μηχανικοί υποτίθεται ότι θα
πρέπει να γεμίσουν τον συλλέκτη οι ίδιοι.
86
• Εξέταση για διαρροές: Πρέπει πάντα να εκτελείται στις νέες εγκαταστάσεις, ή κατά
την επισκευή ενός συλλέκτη, δοκιμή της στεγανότητας σε διαρροές. Αυτό είναι πολύ
σημαντικό, τόσο από τη λειτουργική πλευρά όσο και από την περιβαλλοντική προο-
πτική. Διάφορες τοπικές αρχές απαιτούν επίσης αρχείο των δοκιμών πίεσης.
• Απομάκρυνση του αέρα από την άλμη: Η πιο συνήθης διαταραχή της λειτουργίας σε
μια πρόσφατα εγκατεστημένη μονάδα είναι ότι παρασύρεται αέρας με την άλμη. Εί-
ναι επομένως εξαιρετικά σημαντικό να εκτελείται επισταμένως η αποκάθαρση αέρα
του συστήματος άλμης. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί αρκετός χρό-
νος για να απομακρυνθεί όλος ο αέρας μέσα από το σύστημα. Ενεργοποιήστε την
αντλία άλμης (στις περισσότερες αντλίες θερμότητας μπορεί να λειτουργεί χωριστά)
και εξαερώστε την έως ότου αποσπαστεί όλος ο αέρας. Η επισταμένη απομάκρυνση
του αέρα από το σύστημα πάντα είναι αποδοτική, δεδομένου ότι με τον τρόπο αυτό
αποφεύγονται δαπανηρές επισκέψεις στον πελάτη.
• Άδειες: Μερικές τοπικές αρχές απαιτούν την έκδοση γραπτής άδειας προκειμένου να
επιτραπεί η εγκατάσταση μιας ΑΘ βραχώδους υποστρώματος (βλ. «εθνικό μέρος»).
Σύνδεση πηγής θερμότητας και αντλίας θερμότητας – για ΑΘ άλμης/νερού

 Διακλαδωτής (manifold)
• Ο διακλαδωτής (εάν υπάρχει) του επίγειου συλλέκτη μπορεί να προσαρμοστεί υπαί-
θρια. Ένας θάλαμος διακλαδωτή μπορεί να γίνει με τσιμεντένιους δακτυλίους με μια
διάμετρο για παράδειγμα 1.500 mm. Οι συνδετικοί σωλήνες θα πρέπει επομένως να
τοποθετηθούν έτσι ώστε να έχουν μια ήπια άνωθεν κλίση προς τον διακλαδωτή και
να μπορούν να αεριστούν εύκολα. Οι σωλήνες που εισέρχονται στον θάλαμο ή που
περνούν από τους τοίχους της οικίας πρέπει να προστατευτούν από μηχανική ζημία
με πρόσθετη μόνωση. Ένα παράδειγμα ενός θαλάμου διακλαδωτή παρουσιάζεται
στο Σχήμα 1.52.
Σχήμα 1.52: Διαμόρφωση «διακλαδωτή».
 Αποστάσεις ασφαλείας
• Από τους κεντρικούς αγωγούς ύδατος κατ’ ελάχιστο 1,5 m (προστασία παγώματος).
• Από τους αγωγούς αποχέτευσης κατ’ ελάχιστο 1 m (προστασία παγώματος).
87
• Όταν είναι παράλληλοι στα κτίρια κατ’ ελάχιστο 1 m (ανύψωση παγετού).

• Όταν οι σωλήνες πρέπει να διασταυρωθούν μεταξύ τους πρέπει να μονωθούν ανα-
λόγως (προστασία παγώματος).
• Πάντα να φροντίζετε να βρίσκεστε 1 m εντός των ορίων της ιδιοκτησίας.
 Σ
υναρμολόγηση: Όλα τα μέρη της εγκατάστασης της πηγής θερμότητας πρέπει να
είναι ανθεκτικά στη διάβρωση και οι εκτεθειμένες στο κρύο εξωτερικές συνιστώσες
πρέπει να μονώνονται με ανθεκτική στους υδρατμούς μόνωση για να αποφευχθεί η
συμπύκνωση. Είναι σημαντικό να περιορίζεται στο ελάχιστο η πτώση πίεσης, καθώς η
ενέργεια άντλησης ανακτάται με πολύ χαμηλό βαθμό χρησιμότητας.
Διαστασιολόγηση της αντλίας άλμης – για ΑΘ άλμης/νερού

 Π αροχή μάζας της άλμης: Για την επιλογή της ΑΘ απαιτείται η παροχή μάζας της άλ-
μης, η οποία πρέπει να είναι συμβατή με την ψυκτική ισχύ της ΑΘ και υπολογίζεται ως:
p χ 3600
qm = 0
cp χ ΔΤ
qm: παροχή μάζας της άλμης [kg/h], P0: ψυκτική ισχύς της αντλίας θερμότητας
[kW], cp: ειδική θερμοχωρητικότητα της άλμης (cp=3,9 kJ/kg.K), ∆T: διαφορά θερ-
μοκρασίας (3 K).
 Δ ιαφορική πίεση της αντλίας: Για να καθοριστεί η απαιτούμενη διαφορική πίεση της
αντλίας είναι αναγκαίες οι εξής τιμές:
• Πτώση πίεσης των σωλήνων του συλλέκτη (από το διάγραμμα πίεσης για σωλήνες).
• Πτώση πίεσης στον εξατμιστή (από τον κατασκευαστή της ΑΘ).
• Πτώση πίεσης των προσαρμογών (περίπου 0,5 bar − από την εμπειρία).
• Το υπολογισμένο ύψος παράδοσης της αντλίας άλμης πρέπει να αυξηθεί κατά έναν
παράγοντα 1,3-1,5, λόγω του μεγαλύτερου ιξώδoυς της άλμης σε σύγκριση με το
ύδωρ.
Εξαιτίας του γεγονότος ότι αφενός το ιξώδες της άλμης αυξάνεται σημαντικά στις χα-
μηλές θερμοκρασίες και αφετέρου μειώνεται η ικανότητα μεταφοράς θερμότητας της άλ-
μης σε σχέση με το νερό, συστήνεται να προστίθεται όχι περισσότερο από το απαιτούμενο
αντιπηκτικό ή αυτό που συστήνεται από τον κατασκευαστή της αντλίας. Διαφορετικά θα
αυξανόταν χωρίς νόημα η απαραίτητη ενέργεια άντλησης για την άλμη και έτσι θα μειω-
νόταν ο εποχιακός παράγοντας απόδοσης του συστήματος.
1.8.3 Υπόγεια νερά

Γενικές αρχές
Η βασική αρχή είναι η άντληση υπόγειου ύδατος μέσω του εξατμιστή ή μέσω ενός
ενδιάμεσου εναλλάκτη θερμότητας στο κύκλωμα της άλμης στον εξατμιστή. Το υπό-
γειο νερό εξάγεται από μια γεώτρηση και έπειτα (συνήθως) επανεισάγεται στο έδαφος
μέσω μιας δεύτερης γεώτρησης μετά την αντλία θερμότητας. Το πλεονέκτημα αυτής
της τεχνικής είναι ότι το υπόγειο νερό διατηρεί υψηλότερη θερμοκρασία, η οποία πα-
ράγει υψηλότερη ισχύ και καλύτερο COP.
Παρατηρείται μόνο μια μικρή διακύμανση στη θερμοκρασία των υπόγειων νερών σε
βάθος για παράδειγμα 10 μέτρων ή περισσότερο (στην Κεντρική Ευρώπη κατά μέσο όρο
περίπου 10°C). Ανάλογα με την περιοχή του φρέατος και του βάθους στο οποίο λαμβάνε-
88
ται το υπόγειο νερό, η θερμοκρασία των υπόγειων νερών είναι κανονικά ακριβώς μερικούς
βαθμούς μικρότερη από τη μέση τον χειμώνα. Εφόσον τα υπόγεια νερά είναι διαθέσιμα
σε επαρκείς ποσότητες, έχουν ικανοποιητική ποιότητα και σε λογικό βάθος, αυτή η πηγή
θερμότητας μπορεί να είναι ιδιαίτερα καλή όσον αφορά τη θερμική συμπεριφορά της.
Σχήμα 1.53: Αρχή λειτουργίας μια αντλίας θερμότητας νερού-νερού.
Τεχνικές απαιτήσεις
Προτού αρχίσουν οι εργασίες για την πραγματική γεώτρηση πρέπει να γίνει μια γεώτρηση
δοκιμής για να διερευνηθεί η γεωλογία, συμπεριλαμβανομένου του βάθους και του πά-
χους των υδατοφόρων στρωμάτων που είναι κατάλληλα για την εξαγωγή υπόγειου νερού
και της χημικής σύστασης του ύδατος. Τα αποτελέσματα της διάτρησης δοκιμής και οι
όροι που επιβάλλονται από τις αρχές θα βοηθήσουν στη σχεδίαση των γεωτρήσεων ώστε
να συμμορφώνονται με τους τοπικούς κανόνες. Πρέπει να σημειωθεί ότι ένα φρεάτιο για
μια αντλία θερμότητας −από ένα οικιακό φρεάτιο− μπορεί να αντληθεί μέχρι και 20 ώρες
συνεχώς. Η ικανότητα του φρέατος και των υδατοφόρων στρωμάτων καθίσταται έτσι ση-
μαντικότερη για τα φρεάτια αντλιών θερμότητας απ’ ό,τι για τα φρεάτια οικιακού ύδατος.
Τα παρακάτω σημεία είναι σημαντικά για την εγκατάσταση μιας ΑΘ νερού-νερού:
ΠΟΣΟΤΗΤΑ: Τα υπόγεια νερά πρέπει να είναι διαθέσιμα σε μεγάλες ποσότητες. Γι’ αυτό
είναι απαραίτητο να εξεταστεί το φρεάτιο για 2 ή 3 ημέρες. Οι απαιτήσεις ύδατος είναι
περίπου 200 l/h για κάθε kW θερμαντικής ικανότητας (μειώνοντας τη θερμοκρασία των
υπόγειων υδάτων περίπου 4 Κ). Το επίπεδο υπόγειων νερών δεν πρέπει να εξαχθεί κάτω
από τα 15 m καθώς αυτό θα απαιτήσει υπερβολική ενέργεια άντλησης.
ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ: Η ελάχιστη θερμοκρασία των υπόγειων νερών στην εισαγωγή δεν
πρέπει να είναι κάτω από 7-8°C (δηλαδή όταν λιώνει το χιόνι) και δεν πρέπει να πέσει κάτω
από 3-4°C. Εναλλακτικά, μπορεί να ελεγχθεί η πτώση της θερμοκρασίας.
ΠΟΙΟΤΗΤΑ: Για να προστατευτεί ο εναλλάκτης θερμότητας από τη διάβρωση δεν πρέ-
πει να ξεπεραστούν ορισμένες κρίσιμες τιμές (βλ. υποκεφάλαιο 1.4). Είναι επομένως απα-
ραίτητη μια ανάλυση ύδατος. Η ποιότητα του νερού μπορεί να ποικίλλει σε όλη τη διάρκεια
του έτους, εξαρτώμενη για παράδειγμα από τη χρήση του εδάφους έτους για γεωργικές
εργασίες (π.χ. διάδοση του πηλού).
89
Επομένως, η χρήση του υπόγειου νερού ως πηγής θερμότητας περιλαμβάνει τόσο οφέ-
λη όσο και μερικούς κινδύνους και δυσκολίες:
• Η πρόσβαση στο ύδωρ πρέπει να είναι άφθονη και μόνιμη. Όσο χαμηλότερη είναι
η θερμοκρασία των υπόγειων νερών τόσο υψηλότερος είναι ο απαραίτητος ρυθ-
μός εξόρυξης. Στις βόρειες περιοχές της Ευρώπης η θερμοκρασία είναι τόσο χα-
μηλή ώστε είναι ουσιαστικά αδύνατο να λειτουργήσει εκεί μια μονάδα θέρμανσης
υπόγειου νερού. Απαιτούνται τεράστιες ποσότητες ύδατος.
• Το ύδωρ πρέπει να είναι χωρίς διαβρωτικούς μολυσματικούς παράγοντες και να
περιέχει πολύ χαμηλά επίπεδα σιδήρου και μαγγανίου. Εάν το ύδωρ επιστροφής
ανατροφοδοτείται στο έδαφος, αυτό το φρέαρ επιστροφής μπορεί να φράξει λόγω
της ύπαρξης αλάτων στο ύδωρ. Μπορεί να σχηματιστούν σωματίδια όταν ψύχεται
το ύδωρ ή σε επαφή με τον αέρα κατά τη διάρκεια της διαδικασίας.
• Πρέπει να υπάρξει κοντά μια γεώτρηση έγχυσης (επιστροφής) για να αποχετευτεί
το δροσισμένο ύδωρ. Σημειώνεται ότι η στάθμη του ύδατος στο φρέαρ εξόρυξης
μειώνεται και η στάθμη του ύδατος στο φρέαρ επιστροφής ανέρχεται. Η διαφορά
μεταξύ των δύο σταθμών ύδατος εξαρτάται από τη διαπερατότητα του εδάφους
και τον ρυθμό εξόρυξης.
Εάν προτείνεται μια αντλία θερμότητας υπόγειου νερού, είναι πολύ σημαντικό να συ-
ζητούνται οι συνθήκες με τον γεωτρυπανιστή, τον προμηθευτή της ΑΘ και τις αρμόδιες
τοπικές αρχές.
Σχήμα 1.54: Τοποθέτηση των φρεατίων τροφοδοσίας και επιστροφής.
Προσδιορισμός θέσης των φρεατίων

Πρέπει να αποφεύγεται η παράκαμψη μεταξύ του ύδατος επιστροφής και ανεφοδιασμού.
Αυτό θα μπορούσε να εξασφαλιστεί μόνο εάν κρατηθούν οι ελάχιστες αποστάσεις 15 μέ-
τρων μεταξύ των γεωτρήσεων τροφοδοσίας και επιστροφής και η κατεύθυνση ροής των
υπόγειων νερών είναι όπως αυτή που φαίνεται στο Σχήμα 1.54.
Διαστασιολόγηση της αντλίας υπόγειου ύδατος

> Παροχή μάζας του νερού: Η παροχή μάζας του νερού πρέπει να είναι συμβατή με
την ψυκτική ικανότητα της αντλίας θερμότητας. Ο υπολογισμός γίνεται ως εξής:
p0 χ 3600
qm =
cp χ ΔΤ
qm: παροχή μάζας νερού [kg/h], P0: ψυκτική ισχύς της αντλίας θερμότητας [kW], cp:
ειδική θερμοχωρητικότητα του νερού (cp=4,187 kJ/kg.K), ∆T: διαφορά θερμοκρασίας
(max. 4 K).
90
Θεωρώντας μια πτώση θερμοκρασίας 4,3°C, ο τύπος απλοποιείται σε 200 l/h/ψυκτι-

κό kW.
> Πίεση αντλίας: Κατά τη διαστασιολόγηση του συστήματος είναι σημαντικά τα εξής:
• Το ύψος της γεωθερμικής εξόρυξης. Η διαφορά στο ύψος μεταξύ της στάθμης του
νερού στη γεώτρηση εξόρυξης και στο φρεάτιο έγχυσης.
• Η απώλεια πίεσης στον εξατμιστή της ΑΘ – βλ. τις τεχνικές προδιαγραφές της ΑΘ.
• Αντίσταση του σωλήνα − από ένα διάγραμμα τριβής του σωλήνα.
• Αντίσταση των ενσωματωμένων προσαρμογών − συνήθως ~0,2 bar.
Σχήμα 1.55: Φρέαρ τροφοδοσίας και επιστροφής (βλ. διαφορά μεταξύ

των σταθμών του νερού).
Σύνδεση με την αντλία θερμότητας

Όταν χρησιμοποιείται υπόγειο νερό ή νερό από πηγή πρέπει να εγκαθίσταται ένα μεγάλο
φίλτρο με μέγεθος πλέγματος περίπου 400 m. Συνιστώνται φίλτρα με αυτόματη απόπλυση.
Οι συνδετικοί σωλήνες πρέπει να τοποθετηθούν στο έδαφος με κάτωθεν κλίση προς τα φρε-
άτια σε ένα ανθεκτικό βάθος ως προς τον παγετό. Όλες οι σωλήνες υπόγειου ύδατος όταν
είναι εξωτερικές πρέπει να είναι καλυμμένες με μια μόνωση ανθεκτική στους ατμούς (λαμ-
βάνει χώρα συμπύκνωση επάνω στους σωλήνες). Επιπλέον, τα ηλεκτρικά καλώδια που οδη-
γούν στην ΑΘ πρέπει να είναι μαζεμένα σε ένα προστατευτικό κλωβό στο φρέαρ εξόρυξης.
Σχήμα 1.56: Παράδειγμα – διάγραμμα σύνδεσης της αντλίας θερμότητας.
91
1. Αντλία αναρρόφησης με βαλβίδα αντεπιστροφής

2. Φίλτρο
3. Εκκένωση
4. Κλωβός εγκιβωτισμού
5. Τροφοδοσία και επιστροφή της πηγής θερμότητας
6. Εύκαμπτοι σωλήνες σύνδεσης
7. Υδρόμετρο
1.8.4 Άμεση εκτόνωση

Στα συστήματα άμεσης εκτόνωσης η ψυκτική ουσία της αντλίας θερμότητας κυκλοφορεί
ως μέσο μεταφοράς της θερμότητας στον συλλέκτη όπου εξατμίζεται. Έτσι δεν χρειάζονται
ούτε εναλλάκτης θερμότητας αλλά ούτε και αντλία κυκλοφορίας της άλμης. Τα συστήματα
άμεσης εκτόνωσης χρησιμοποιούν οριζόντιους επίγειους συλλέκτες. Ο συλλέκτης καλείται
επίσης βρόχος εξατμιστή. Τα εν λόγω συστήματα ΑΘ χρησιμοποιούνται σπανίως γενικά και
καθόλου στην Ελλάδα, και για τον λόγο αυτό δεν θα γίνει περαιτέρω αναφορά σε αυτά.
1.9 ΤΡΟΠΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΣΧΕΤΙΚΟΙ ΕΛΕΓΧΟΙ

1.9.1 Στρατηγικές ελέγχου
Το σύστημα ελέγχου πρέπει να είναι σχεδιασμένο έτσι ώστε να μεγιστοποιεί το δυναμικό
εξοικονόμησης ενέργειας της αντλίας θερμότητας. Αυτό σημαίνει ότι:
• Η αντλία θερμότητας θα λειτουργεί με τoν υψηλότερo πιθανό COP πάντα.
• Η αντλία θερμότητας θα έχει τον πιο μακροχρόνιο δυνατό χρόνο αξιοποίησης.
• Η συμπληρωματική πηγή θερμότητας θα πρέπει να χρησιμοποιείται το λιγότερο δυ-
νατόν.
Το σύστημα ελέγχου θα εξασφαλίσει επίσης υψηλό επίπεδο άνεσης τόσο για τη θέρ-
μανση όσο και για το ζεστό νερό βρύσης. Αυτό πρέπει να γίνει έτσι ώστε οι συνθήκες
υπό τις οποίες λειτουργεί η αντλία θερμότητας να μη μικραίνει τον χρόνο ζωής της. Μια
προϋπόθεση για οικονομική χρήση είναι ότι το σύστημα θέρμανσης είναι όσο το δυνατόν
περισσότερο προσαρμόσιμο στις αντλίες θερμότητας, π.χ. η επιφάνεια της πηγής εκπο-
μπής θερμότητας είναι αρκετά μεγάλη ώστε να παρέχει επαρκή θέρμανση του χώρου σε
σχετικά χαμηλή θερμοκρασία ροής.
1.9.2 Συγκεκριμένα ζητήματα για το σύστημα των αντλιών θερμότητας

Χαρακτηριστικά μιας αντλίας θερμότητας
Σε σύγκριση με τους ηλεκτρικούς λέβητες και κλίβανους, και αυτούς που λειτουργούν με
πετρέλαιο ή ξύλα, η αντλία θερμότητας έχει ορισμένους περιορισμούς και διαφορές που
είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψη:
• Μια αντλία θερμότητας επιτυγχάνει υψηλότερη ισχύ και υψηλότερο COP εάν η θερ-
μοκρασία τροφοδοσίας του μέσου θέρμανσης (δηλαδή ζεστό νερό για τα θερμαντι-
κά σώματα) είναι χαμηλή.
• Μια αντλία θερμότητας επιτυγχάνει υψηλότερη ισχύ και υψηλότερο COP εάν η θερ-
μοκρασία της πηγής είναι υψηλή.
92
• Η αντλία θερμότητας μπορεί να μην είναι σε θέση να παράγει θερμοκρασία υψηλό-

τερη από 50-55 oC. Αυτό εξαρτάται από το ψυκτικό μέσο και τις τεχνικές λεπτομέ-
ρειες του ψυκτικού κυκλώματος.
• Η επένδυση ανά kW είναι αρκετά υψηλότερη για ένα σύστημα αντλιών θερμότητας
απ’ ό,τι για τους αντίστοιχους λέβητες, κλίβανους και ηλεκτρικά καλοριφέρ με αντί-
σταση.
• Η μέγιστη ισχύς της αντλίας θερμότητας μπορεί να είναι μικρότερη από τη μέγιστη
ισχύ (θέρμανση συν ζεστό νερό) που απαιτείται στο σπίτι. Ένας λέβητας μπορεί να
καθοριστεί με ένα μεγάλο περιθώριο ασφάλειας, ενώ το οικονομικά βέλτιστο μέγε-
θος για μια αντλία θερμότητας νερού/νερού βρίσκεται μεταξύ 30% και 90% της
απαίτησης σε θερμότητα κατά τον σχεδιασμό του κτιρίου ανάλογα με τον τρόπο
λειτουργίας (μπορεί να ισχύουν οι εθνικοί κανονισμοί – βλ. το εθνικό μέρος).
Βέλτιστη χρήση της αντλίας θερμότητας

Οι ουσιαστικές διαφορές στις λειτουργικές δαπάνες εμφανίζονται μεταξύ μιας ΑΘ που λει-
τουργεί βέλτιστα και μιας που λειτουργεί κατά «ελαττωματικό» ή «ατελή» τρόπο. Σημαντικοί
παράγοντες:
• Η θερμοκρασία τροφοδοσίας πρέπει να διατηρηθεί όσο το δυνατόν χαμηλότερη στο
σύστημα θέρμανσης.
• Η αντλία θερμότητας θα παραγάγει μόνο νερό στη θερμοκρασία που απαιτείται
εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή. Κατά συνέπεια, πρέπει να χρησιμοποιηθεί η μετα-
βαλλόμενη συμπύκνωση (βλ. «Μεταβαλλόμενη συμπύκνωση» στο 1.9.3).
• Επιλέξτε μια πηγή θερμότητας με τη μέγιστη ετήσια μέση θερμοκρασία.
• Σιγουρευτείτε ότι ο εξοπλισμός ελέγχου δεν επιτρέπει ποτέ τη μη απαραίτητη ενερ-
γοποίηση της συμπληρωματικής πηγής θερμότητας.
• Χρειάζεται προσοχή με τα νυχτερινά τιμολόγια και την αδιάλειπτη παροχή ηλεκτρι-
κού ρεύματος, δεδομένου ότι μπορεί να προκαλέσουν ενεργοποίηση του συμπληρω-
ματικού συστήματος.
• Εάν είναι δυνατόν, αφήστε την ΑΘ να παραγάγει θερμότητα για το σύστημα θέρ-
μανσης αντί για το σύστημα ζεστού νερού βρύσης (προτεραιότητα θέρμανσης) όταν
απαιτείται συμπληρωματική πηγή θερμότητας. Αυτό θα μεγιστοποιήσει τον COP.
Οι ακόλουθοι παράγοντες είναι σημαντικοί για τη μεγιστοποίηση του χρόνου ζωής του
συστήματος:
• Όσο μικρότερη είναι η διαφορά μεταξύ της θερμοκρασίας ροής του συστήματος
θέρμανσης και της θερμοκρασίας της εισερχόμενης άλμης τόσο μικρότερη μεταβο-
λή στην πίεση του συμπιεστή είναι απαραίτητη. Ένας ελαφρώς φορτωμένος συμπιε-
στής πρέπει να έχει μακρύτερη διάρκεια ζωής.
• Συνεχίστε τη συντήρηση της ΑΘ, π.χ. διατηρήστε τα φίλτρα και τους εναλλάκτες
θερμότητας καθαρούς και ελέγξτε το επίπεδο του ψυκτικού μέσου.
• Σιγουρευτείτε ότι η ΑΘ έχει όσο το δυνατόν λιγότερες εκκινήσεις και διακοπές. Απο-
φύγετε την περιττή ανακύκλωση λόγω των ακατάλληλα ρυθμισμένων ελέγχων.
1.9.3 Αρχές σύνδεσης

Μια αντλία θερμότητας μπορεί να συνδεθεί με το σύστημα θέρμανσης με πολλούς δια-
φορετικούς τρόπους. Ο κατευθυντήριος κανόνας, εντούτοις, είναι ότι πρέπει να συνδεθεί
93
στο σημείο του συστήματος όπου η θερμοκρασία έχει την ελάχιστη τιμή της, δηλαδή στο
κύκλωμα επιστροφής (πριν από τη συμπληρωματική θερμότητα). Έτσι, τόσο η ισχύς όσο
και ο COP της αντλίας θερμότητας θα μεγιστοποιηθούν.
Μεταβαλλόμενη συμπύκνωση
Η μεταβαλλόμενη συμπύκνωση σημαίνει ότι η θερμοκρασία ροής της ΑΘ διατηρείται στην
ελάχιστη απαιτούμενη τιμή προκειμένου να ικανοποιήσει το θερμικό φορτίο. Εάν μια εξω-
τερική θερμοκρασία +5 οC απαιτεί θερμοκρασία ροής +35 oC στα θερμαντικά σώματα,
κατόπιν η αντλία θερμότητας πρέπει να παράγει νερό μόνο σε θερμοκρασία 35 oC κατά
προσέγγιση. Εάν η εξωτερική θερμοκρασία μειωθεί και απαιτείται υψηλότερη θερμοκρα-
σία θερμαντικών σωμάτων, τότε η θερμοκρασία ροής της αντλίας θερμότητας πρέπει να
αυξηθεί. Αυτό επιτυγχάνεται από μια αυτόματη μονάδα ελέγχου «αντιστάθμισης καιρού»
που ανιχνεύει την εξωτερική θερμοκρασία και ρυθμίζει τη θερμοκρασία του θερμαντικού
σώματος όπως απαιτείται. Για να παραγάγει την επιθυμητή θερμοκρασία ροής η ΑΘ μπο-
ρεί είτε να λειτουργεί/διακόπτει τη λειτουργία της είτε να ρυθμίζεται συνεχώς με π.χ. έναν
μετατροπέα συχνότητας. Εάν απαιτείται συμπληρωματική θερμότητα, η αντλία θερμότη-
τας πρέπει να εξακολουθεί να λειτουργεί στη μέγιστη ισχύ.
Σχήμα 1.57: Παράδειγμα για τη ρύθμιση της θερμοκρασίας επιστροφής του νερού
σύμφωνα με την εξωτερική θερμοκρασία.
Η μεταβαλλόμενη συμπύκνωση πρέπει να χρησιμοποιείται πάντα ει δυνατόν. Τότε η

δυνατότητα εξοικονόμησης ενέργειας της αντλίας θερμότητας μεγιστοποιείται. Παρακά-
τω παρουσιάζεται ένα παράδειγμα ενδοδαπέδιας θέρμανσης, όταν η θερμοκρασία του
κυκλώματος θέρμανσης διαμορφώνεται σύμφωνα με τις εξωτερικές καιρικές συνθήκες. Σε
αυτή την περίπτωση ο αισθητήρας θερμοκρασίας βρίσκεται πραγματικά «στην επιστροφή»
της αντλίας θερμότητας. Αυτή η καμπύλη αντιστάθμισης των καιρικών συνθηκών (που
προσεγγίζεται εδώ από μια ευθεία γραμμή) είναι χαρακτηριστική για το σπίτι.
Ρυθμισμένη ή σταθερή συμπύκνωση

Σε αυτή την περίπτωση η αντλία θερμότητας λειτουργεί για να θερμάνει μια δεξαμενή
συσσώρευσης σε μια σταθερή θερμοκρασία υπό θερμοστατικό έλεγχο. Αυτό σημαίνει
ότι η αντλία θερμότητας λειτουργεί με σχεδόν σταθερή θερμοκρασία συμπύκνωσης.
Μια τρίοδη βαλβίδα ρυθμίζει τη θερμοκρασία ροής στο σύστημα καλοριφέρ. Σε αυτό
το σχήμα η αντλία θερμότητας παράγει υψηλότερες θερμοκρασίες νερού από τις απαι-
94
τούμενες, για το περισσότερο χρονικό διάστημα από το σύστημα καλοριφέρ. Το μειονέ-

κτημα του χαμηλότερου COP και της δεδομένης ισχύος αντισταθμίζεται εν μέρει από
τον ευκολότερο έλεγχο − έναν θερμοστάτη. Η παροχή ζεστού νερού οικιακής χρήσης
απλοποιείται επίσης, ορισμένες φορές χωρίς την ανάγκη για ενισχυτικό θερμαντήρα. Η
σταθερή συμπύκνωση συστήνεται μόνο σε ειδικές περιπτώσεις, δεδομένου ότι δεν κάνει
τη βέλτιστη χρήση της δυνατότητας εξοικονόμησης ενέργειας της αντλίας θερμότητας.
1.9.4 Στρατηγικές ελέγχου για τη θέρμανση

Είναι σημαντικό η αντλία θερμότητας να ελέγχεται κατάλληλα για να εξοικονομεί όσο το
δυνατόν περισσότερη ενέργεια. Σημειώνονται επίσης τα εξής:
Συστάσεις για τη στρατηγική βασικού ελέγχου:
• Η ΑΘ θα είναι πάντα η κύρια πηγή θερμότητας που χρησιμοποιείται όταν αυξάνεται
το θερμικό φορτίο.
• Δεν πρέπει να τίθεται σε λειτουργία η συμπληρωματική θέρμανση προτού ελεγχθεί
ότι η αντλία θερμότητας χρησιμοποιείται ήδη ή είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθεί.
Επιπρόσθετες συστάσεις:
• Η αντλία θερμότητας πρέπει να χρησιμοποιεί μεταβαλλόμενη συμπύκνωση (βλ. «Με-
ταβαλλόμενη συμπύκνωση» στο 1.9.3).
• Η πρόσθετη πηγή θερμότητας δεν πρέπει να είναι σε θέση να λειτουργήσει μέχρι να
είναι πραγματικά απαραίτητο.
• Σε δισθενείς λειτουργίες, όταν έχει επιτευχθεί η απαιτούμενη θερμοκρασία και έχει
σταματήσει η συμπληρωματική θέρμανση, η αντλία θερμότητας θα μπορούσε να
συνεχίσει να λειτουργεί για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, π.χ. 20 λεπτά, για να
αποφευχθούν περιττές διακοπές στη λειτουργία της αντλίας θερμότητας.
• Η αντλία θερμότητας πρέπει να ρυθμίζεται έτσι ώστε οι χρόνοι λειτουργίας να μην
είναι πάρα πολύ σύντομοι (>20 λεπτά).
Οι περισσότερες αντλίες θερμότητας στην αγορά έχουν ενσωματωμένες μονάδες ελέγ-
χου που θα χειριστούν τη λειτουργία κατά τρόπο κατάλληλο. Αυτές οι μονάδες ελέγχουν
και τη συμπληρωματική θέρμανση. Η συμπληρωματική θέρμανση (συχνά αποκαλούμενη
βοηθητική ή κορυφή ή πρόσθετος ή θέρμανση αιχμής) συνήθως ρυθμίζεται από τη μονά-
δα ελέγχου της αντλίας θερμότητας, είτε αυτός ο συμπληρωματικός θερμαντήρας είναι
ένας λέβητας και μια τρίοδη βαλβίδα είτε ένας ηλεκτρικός θερμαντήρας εμβάπτισης.
Ορισμένες φορές είναι αναπόφευκτο ή ακόμα και ευνοϊκό, για οικονομικούς ή τεχνι-
κούς λόγους, να χρησιμοποιηθεί το ήδη υφιστάμενο σύστημα για τον χειρισμό της συμπλη-
ρωματικής θέρμανσης. Έτσι, είναι εξαιρετικά σημαντικό να διασφαλιστεί ότι η συμπλη-
ρωματική θέρμανση δεν μπορεί να αναλάβει ολόκληρο το θερμικό φορτίο και η αντλία
θερμότητας να παραμείνει αδρανής. Αυτά τα δύο συστήματα θέρμανσης μπορεί να μην
επιτρέπεται να λειτουργούν ποτέ το ένα ανεξάρτητα από το άλλο, ενώ πρέπει να συνδέο-
νται και να ελέγχονται με κατανοητό τρόπο.
Εάν χρησιμοποιείται ένας υφιστάμενος λέβητας ως συμπληρωματικό σύστημα θέρμαν-
σης, τότε πρέπει να εξοπλιστεί με μια ηλεκτρικά ελεγχόμενη τρίοδη βαλβίδα. Εάν αυτή δεν
υπάρχει ήδη, συνιστάται να εγκαθίσταται ταυτόχρονα με την εγκατάσταση της αντλίας
θερμότητας. Σημείωση: Δεν είναι η ίδια με τη βαλβίδα εκτροπής για θέρμανση/ζεστό νερό
(βλ. 1.9.5).
95
Όταν διάφορες αντλίες θερμότητας χρησιμοποιούνται σε ένα σύστημα θέρμανσης, η

διοχέτευση με σωλήνες τους πρέπει να συνδεθεί στη σειρά (τουλάχιστον εάν η άνοδος θερ-
μοκρασίας είναι σημαντική μεταξύ της επιστροφής και της μπροστινής γραμμής). Πρέπει
να αρχίσουν ένας ένας καθώς η απαίτηση θέρμανσης αυξάνεται. Εάν η αρχική διαταγή
των αντλιών θερμότητας είναι ποικίλη, ένας παρόμοιος λειτουργών χρόνος μπορεί να επι-
τευχθεί σε όλες τις μονάδες.
Επιλογή της συμπληρωματικής πηγής θερμότητας

Η επιλογή της συμπληρωματικής πηγής θερμότητας καθοδηγείται από μερικούς παρά-
γοντες. Π.χ. ποια ισχύς απαιτείται; Ο υφιστάμενος λέβητάς μου λειτουργεί; Χρειάζομαι
περισσότερο χώρο στο λεβητοστάσιο; Έχω πρόσβαση σε καυσόξυλο; Είναι η δεξαμενή πε-
τρελαίου σε καλή κατάσταση; Είναι η εγκατάσταση νέα ή μετασκευασμένη κ.λπ.; Είναι ικα-
νοποιητική η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος για τη συμπληρωματική ηλεκτρική θέρμανση,
λαμβάνοντας υπόψη το συνολικό φορτίο για το σπίτι, συμπεριλαμβανομένης της αντλίας
θερμότητας και άλλες καταναλώσεις;
Όταν εγκαθίσταται μια αντλία θερμότητας νερού/νερού, μπορεί να χρειάζονται μόνο
μερικά kW συμπληρωματικής θέρμανσης, και το ευκολότερο και φτηνότερο πράγμα που
μπορεί να χρησιμοποιεί γι’ αυτό θα ήταν μια θερμάστρα εμβάπτισης. Εντούτοις, το κό-
στος της αυξημένης βελτίωσης της παροχής ηλεκτρικού ρεύματος μπορεί μερικές φορές
να είναι σημαντικό. Εάν εγκατασταθεί μια αντλία θερμότητας αέρος/ύδατος στη δισθε-
νή εναλλακτική λύση ή σε εν μέρει παράλληλη δισθενή λειτουργία, θα απαιτηθεί μια συ-
μπληρωματική πηγή θερμότητας που μπορεί να καλύψει ολόκληρη την απαίτηση δύναμης
θερμότητας. Στην περίπτωση αυτή η καλύτερη λύση μπορεί να είναι η εγκατάσταση ενός
λέβητα πετρελαίου − ή ένας λέβητας ή κλίβανος αερίου ή απλώς να ενσωματωθεί η υπάρ-
χουσα πηγή θερμότητας για τη συμπληρωματική θέρμανση.
Διαφορετικοί τύποι συμπληρωματικών πηγών θερμότητας

Διατίθενται διάφορες συμπληρωματικές πηγές θερμότητας:
• Υπάρχων λέβητας πετρελαίου/λέβητας αερίου/λέβητας βιομάζας/συνδυασμοί.
• Νέος λέβητας πετρελαίου/λέβητας αερίου/λέβητας βιομάζας/συνδυασμοί.
• Πρόσθετος καυστήρας συσσωματωμάτων βιομάζας σε έναν υπάρχοντα κλίβανο.
• Νέος λέβητας συσσωματωμάτων βιομάζας (pellets).
• Υπάρχων ηλεκτρικός κλίβανος.
• Νέα θερμάστρα εμβάπτισης στον ηλεκτρικό λέβητα.
• Ηλεκτρική θερμάστρα εμβάπτισης σε μια δεξαμενή συσσώρευσης.
• Άμεσα θερμαντικά σώματα ηλεκτρικής ενέργειας, σταθερά ή φορητά.
• Σιδηρόσομπα.
• Κεραμόσομπα.
Η συνηθέστερη λύση είναι να επιλεχτεί ο υπάρχων λέβητας αερίου/πετρελαίου/βιο-
μάζας ή να εγκατασταθεί μια νέα ηλεκτρική θερμάστρα εμβάπτισης ως συμπληρωματική
πηγή θερμότητας. Στα σπίτια που χρησιμοποιούν τα άμεσα ηλεκτρικά θερμαντικά σώματα
όπου προστίθενται οι αντλίες θερμότητας η επιλογή είναι πολύ συχνά να χρησιμοποιηθούν
τα υπάρχοντα θερμαντικά σώματα για τη συμπληρωματική θερμότητα.
Η πρόσθετη πηγή θέρμανσης τοποθετείται πάντα μετά την αντλία θερμότητας στην
κατεύθυνση της ροής, προκειμένου η αντλία θερμότητας να λειτουργεί με όσο το δυνατόν
96
χαμηλότερες θερμοκρασίες. Στα σπίτια με τις άμεσες ηλεκτρικές θερμάστρες οι θερμο-

στάτες των ηλεκτρικών αυτών σωμάτων πρέπει να τεθούν μερικούς βαθμούς χαμηλότερα
από τη ρύθμιση της αντλίας θερμότητας. Τα ηλεκτρικά θερμαντικά σώματα θα συνδεθούν
μόνο όταν δεν μπορεί να εκπληρώσει τη ζήτηση η αντλία θερμότητας.
1.9.5 Παράδειγμα ενός κοινού συστήματος

Σύνδεση και έλεγχος μιας αντλίας θερμότητας με έναν νέο ή υπάρχοντα κλίβανο/λέβητα
με μια τρίοδη βαλβίδα χωρίς παραγωγή ζεστού νερού οικιακής χρήσης.
Σχήμα 1.58: Αρχές σύνδεσης.
Χρήση: Όταν υπάρχει ένα νέο ή υφιστάμενο πλήρως λειτουργικό σύστημα με έναν κλί-
βανο πετρελαίου, κλίβανο αερίου, καυστήρα συνδυασμού, καυστήρα πελλετών, ηλεκτρικό
κλίβανο ή κλίβανο καυσόξυλου με μια δεξαμενή συσσώρευσης. Εγκαθίσταται μια αντλία
θερμότητας για να μειώσει την κατανάλωση ενέργειας κατά τη θέρμανση.
Σύνδεση: Η αντλία θερμότητας συνδέεται με το κύκλωμα επιστροφής του συστήματος
θέρμανσης σύμφωνα με το σκίτσο. Ο λέβητας είναι εξοπλισμένος με μια τρίοδη βαλβίδα
για τη ρύθμιση της εξερχόμενης θερμοκρασίας. Κανονικά, η υπάρχουσα αντλία κυκλοφο-
ρίας κρατιέται χωρίς να συνδεθεί ηλεκτρικά. Η κυκλοφορία έπειτα θα ρυθμίζεται από την
ενσωματωμένη στην αντλία θερμότητας αντλία κυκλοφορίας.
Έλεγχος και επεξεργασία: Η συσκευή ελέγχου της αντλίας θερμότητας, με αντίστοι-
χους αισθητήρες θερμοκρασίας περιβάλλοντος και επιστροφής, θα ανοίξει και θα κλείσει
την αντλία θερμότητας σύμφωνα με μια προκαθορισμένη καμπύλη. Όταν η αντλία θερμό-
τητας μόνη της δεν μπορεί πλέον να διατηρήσει τις ζητούμενες προκαθορισμένες θερμο-
κρασίες, θα συνδεθεί η συμπληρωματική πηγή θερμότητας (ο κλίβανος) με το άνοιγμα της
διακλάδωσης. Η λειτουργία του λέβητα πρέπει να συνδεθεί με τη λειτουργία της βαλβίδας,
έτσι ώστε ο λέβητας να μην εκκινεί εάν η αντλία θερμότητας ικανοποιεί το 100% της ζή-
τησης. Διαφορετικά ο λέβητας θα σπαταλούσε ενέργεια με το να ανακυκλώνει μόνο και
μόνο για να διατηρείται θερμός.
Σημείωση: Είναι σημαντικό το νερό να μη διατρέχει τον λέβητα όταν η αντλία θερμότητας
ικανοποιεί την απαίτηση θέρμανσης. Η διάβαση του ύδατος μέσω του λέβητα θα οδη-
γούσε σε περιττή απώλεια ενέργειας μέσω των σωλήνων. Σε περιπτώσεις όπου υπάρχει
μόνο μία χειροκίνητη βαλβίδα διακλάδωσης στο υπάρχον σύστημα συνιστάται αυτή να
συμπληρωθεί με μια ηλεκτρική μηχανή ή να αλλάξει η παλαιά διακλάδωση με μια νέα με
κινητήρα. Σημειώνεται η σημασία του να είναι απολύτως σφιχτή η βαλβίδα διακλάδωσης
97
όταν κλείνει. Οι έχουσες διαρροή βαλβίδες διακλάδωσης πρέπει να αντικατασταθούν κατά

τη διάρκεια της εγκατάστασης αντλιών θερμότητας.
1.9.6 Στρατηγικές ελέγχου για την παραγωγή ζεστού νερού οικιακής χρήσης
Οικονομία
Οι περισσότερες εγκαταστάσεις αντλιών θερμότητας παράγουν τόσο θερμότητα «καλο-
ριφέρ» (=θερμοπομπός δαπέδου κ.λπ.) όσο και ζεστό νερό για την κουζίνα και το λουτρό
(ΖΝΧ). Παρότι η παραγωγή ΖΝΧ από την αντλία θερμότητας δεν είναι και η πλέον οικο-
νομική επιλογή, εντούτοις εφαρμόζεται, καθώς αυτό αποτελεί απαίτηση της αγοράς. Οι
πελάτες το βρίσκουν δύσκολο να αποδεχτούν ότι μπορεί π.χ. να είναι οικονομικότερη η
παραγωγή ΖΝΧ από έναν θερμαντήρα εμβάπτισης κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού από
το να χρησιμοποιούν την αντλία θερμότητας.
Υποθέστε ότι η διαφορά μεταξύ της εγκατάστασης μιας αντλίας θερμότητας με και χω-
ρίς παραγωγή ΖΝΧ είναι περίπου 2.000 €. Με κατανάλωση ζεστού νερού 5.000 kWh/έτος
(~ η τυπική οικογένεια) η αντλία θερμότητας θα εξοικονομούσε 3.000 kWh, με έναν COP
2,5. Από αυτό προκύπτει χρόνος απόσβεσης 6,7 έτη, για κόστος ηλεκτρικής ενέργειας της
τάξης του 0,1 €/kWh [2.000/(3.000 x 0,1)=6,7]. Εάν η κατανάλωση είναι η μισή από
αυτή, ο χρόνος εξόφλησης θα διπλασιαστεί, δηλαδή 13,4 έτη. Σε όλα αυτά δεν έχει συνυ-
πολογιστεί το γεγονός ότι η αντλία θερμότητας, κατά το χρονικό διάστημα που χρειάζεται
συμπληρωματική θέρμανση, θα παρήγε θερμότητα με μεγαλύτερο COP απ’ ό,τι όταν θα
παρήγε το ΖΝΧ, ή το γεγονός ότι ο θερμαντήρας εμβάπτισης θα χρειαζόταν να λειτουργεί
περιοδικά για να θερμάνει το νερό σε θερμοκρασίες ³ >60 oC (ανάλογα με τους εθνικούς
κανονισμούς) προκειμένου να αποφευχθεί η νόσος των λεγεωνάριων.
Το συμπέρασμα που προκύπτει από αυτό είναι ότι στις υπάρχουσες κατοικίες, εάν ο
ηλεκτρικός θερμοσίφωνας είναι σε καλή κατάσταση και καλά μονωμένος ή εάν η κατα-
νάλωση ΖΝΧ είναι μικρή (3.000 kWh/έτος ή και μικρότερη), η συμβουλή που μπορεί να
δοθεί στον πελάτη είναι να εγκαταστήσει μια αντλία θερμότητας που παράγει θερμότητα
μόνο για το σύστημα καλοριφέρ (θέρμανση χώρων). Οι πιο κοινές εναλλακτικές λύσεις
στην Κεντρική Ευρώπη είναι η εγκατάσταση μιας χωριστής αντλίας θερμότητας για την
παραγωγή ΖΝΧ με μία υψηλής θερμοκρασίας ψυκτική ουσία όπως είναι το R134a και μια
ενσωματωμένη δεξαμενή συσσώρευσης, ή να χρησιμοποιηθεί ένα σύστημα γλυκού νερού.
Παράμετροι που πρέπει να εξεταστούν

Οι παράμετροι που επηρεάζουν την παραγωγή ΖΝΧ με μια ΑΘ είναι οι εξής:
• Εάν η ισχύς της αντλίας θερμότητας είναι σχετικά χαμηλή και η παραγωγή ΖΝΧ είναι
μεγάλη πρέπει να χρησιμοποιηθεί μια δεξαμενή συσσώρευσης.
• Συνήθως μια αντλία θερμότητας δεν μπορεί να παράγει νερό με θερμοκρασία άνω
των 50 οC, το οποίο κάνει δύσκολη τη λήψη πολύ καυτού νερού. Αυτό ισχύει ιδιαίτε-
ρα εάν οι σωλήνες έχουν μεγάλο μήκος και ανεπαρκή μόνωση.
• Κατά την εγκατάσταση μιας αντλίας θερμότητας σε μια πολυκατοικία πρέπει να
υπάρξει «κορύφωση» της θερμοκρασίας του ζεστού νερού προτού διανεμηθεί μέσω
των σωλήνων. Ως εναλλακτική λύση μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια υψηλής θερμο-
κρασίας ψυκτική ουσία όπως το R134a.
98
• Ο θερμαντήρας νερού πρέπει να εξοπλιστεί με έναν επιπλέον θερμοσίφωνα ή κάτι

ανάλογο, για να θερμαίνεται περιοδικά το νερό στους 65 οC προκειμένου να απο-
φευχθεί η νόσος των λεγεωνάριων.
• Εναλλακτικά το ΖΝΧ θα μπορούσε να παραχθεί μέσω ενός συστήματος γλυκού
νερού.
• Οι ΑΘ λειτουργούν συνήθως με χαμηλότερο COP κατά την παραγωγή ΖΝΧ.
Η εμπειρία δείχνει ότι ανά πάσα στιγμή θα πρέπει να διατηρείται στη βρύση θερμο-
κρασία τουλάχιστον 45 οC, ειδάλλως οι ένοικοι θα έχουν παράπονα. Αυτή η θερμοκρασία
αρκεί για να διαλύσει τα λίπη σε ένα τηγάνι.
1.10 ΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ ΕΠΙΤΟΠΙΑΣ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗΣ

Ο σκοπός της επιτόπιας αξιολόγησης είναι να συλλεχθούν αναλυτικές πληροφορίες για
την κατοικία, το υπάρχον σύστημα θέρμανσης, τα φορτία θέρμανσης και οποιουσδή-
ποτε περιορισμούς στην εγκατάσταση ενός συστήματος αντλίας θερμότητας. Αυτές οι
πληροφορίες αποτελούν τη βάση για την επιλογή, τη διαστασιολόγηση και την εκτίμηση
κόστους της εγκατάστασης αντλίας θερμότητας.
1.10.1 Στοιχεία του κτιρίου και του συστήματος θέρμανσης

Το πρώτο βήμα είναι να συλλεχθούν και να επιθεωρηθούν τα στοιχεία του οικοδομήμα-
τος και του συστήματος θέρμανσης για να ανακαλυφθεί εάν είναι κατάλληλη μια αντλία
θερμότητας σε αυτή την εφαρμογή, εάν απαιτούνται οποιεσδήποτε προσαρμογές στο σύ-
στημα θέρμανσης, ποια ικανότητα θέρμανσης απαιτείται κ.λπ. Περαιτέρω πληροφορίες
για αυτή τη διαδικασία μπορούν να βρεθούν στο υποκεφάλαιο 1.7, «Συστήματα διανομής
θερμότητας και ενσωμάτωση του υδραυλικού συστήματος».
Εκτίμηση του μεγέθους (capacity) της αντλίας θερμότητας

Εκτίμηση του θερμικού φορτίου του κτιρίου
o αυτόνομη οικία o οικία με ταράτσα
o μονοκατοικία o πολυκατοικία
__________ Έτος κατασκευής
Θερμαινόμενη περιοχή διαβίωσης (m²): ______________
Παράθυρα: o μονοί υαλοπίνακες o διπλοί υαλοπίνακες o μονωτικό γυαλί
Υπολογισμός εξωτερικής θερμοκρασίας: ____________ °C
Τιμές στόχοι για τις θερμοκρασίες δωματίων:
Καθιστικό: _____ °C
Κρεβατοκάμαρα: _____ °C
Λουτρό: _____ °C
Κουζίνα: _____ °C
Άλλο _______: _____ °C
Άλλες/ειδικές απαιτήσεις του ενοίκου:__________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
99
Με αυτές τις πληροφορίες μπορεί να υπολογιστεί το θερμικό φορτίο του κτιρίου σύμ-
φωνα με κάποια απλοποιημένη μέθοδο, όπως π.χ. τη μέθοδο ΗΑΕ για τον κατά προσέγγιση
υπολογισμό του θερμικού φορτίου ενός κτιρίου σύμφωνα με το DIN 4701/83. Είναι σημα-
ντικό να σημειωθεί ότι αυτή η διαδικασία θεωρείται μια πρώτη εκτίμηση για τη διαστασιο-
λόγηση της αντλίας θερμότητας και δεν αντικαθιστά τον ακριβή υπολογισμό του φορτίου
θερμότητας που πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τους εθνικούς κανονισμούς.
Εκτίμηση της απαραίτητης θερμικής ισχύος βάσει της ετήσιας κατανάλωσης καυσίμων:
Το αποτέλεσμα του υπολογισμού του θερμικού φορτίου του κτιρίου που προκύπτει από την
παραπάνω διαδικασία θα μπορούσε να ελεγχθεί από την ετήσια κατανάλωση καυσίμων.
Επομένως, πρέπει να συλλεχθούν τα ακόλουθα στοιχεία.
o μονή σόμπα - καύσιμα:
o πετρέλαιο ____________ litre/year o φυσικό αέριο _____________ m3 / year
o ηλεκτρισμός __________ kWh/year o υγραέριο ________________ litre/year
o ξύλο ________________ m³/ year o κάρβουνα _______________ kg/ year
o κεντρική θέρμανση - καύσιμα:
o πετρέλαιο ____________ litre/year o φυσικό αέριο _____________ m3 / year
o ηλεκτρισμός __________ kWh/year o υγραέριο ________________ litre/year
o ξύλο ________________ m³/ year o κάρβουνα _______________ kg/ year
Ηλικία του υπάρχοντος συστήματος θέρμανσης ___________ έτη.
Ισχύς του υπάρχοντος συστήματος θέρμανσης ____________ kW (λάβετε υπόψη ότι οι
παλαιοί λέβητες πετρελαίου είναι συχνά υπερδιαστασιολογημένοι).
Η απαραίτητη θερμική ισχύς μπορεί να υπολογιστεί με χρήση του ακόλουθου τύπου (μια
περιγραφή αυτού του τύπου μπορεί να βρεθεί στο υποκεφάλαιο 1.7):
Κατανάλωση πετρελαίου (λίτρα/έτος) ή ΦΑ (σε m3/έτος)
Απαραίτητη θερμική ισχύς =
250 λίτρα (m3)/κW* έτος
Απαραίτητη θερμική ισχύς =______________ kW
Εκτίμηση χρόνων διακοπής λειτουργίας

o Ναι o Όχι
Διάρκεια: ________ ώρες/ημέρα συχνότητα: ________ φορές ανά ημέρα
Διαθεσιμότητα = 24 - (διάρκεια * συχνότητα) = 24 (____ * ___) = _____ ώρες
24 [h]
heating power of the HP = building heat load [ kW ] X
Availability [h]
Εκτίμηση της παραγωγής ζεστού νερού χρήσης
o από την κεντρική θέρμανση o χωριστός θερμοσίφωνας
o με την αντλία θερμότητας (για τη θέρμανση και την παραγωγή ζεστού νερού χρήσης)
o Άλλος: _________
o Αριθμός ατόμων που ζουν στην οικία: ____________
Εάν το ζεστό νερό χρήσης θερμαίνεται επίσης από την αντλία θερμότητας, η θερμαντική
ικανότητα της αντλίας θερμότητας πρέπει να αυξηθεί κατά περίπου 0,25 kW ανά άτομο
για ένα απομονωμένο κτίριο κατοικίας.
100
Πρόσθετη απαίτηση για ζεστό νερό χρήσης (πισίνα κ.λπ.): _______________

o Ναι o Όχι
Λίτρα ανά ημέρα: ______
Απαραίτητη θερμοκρασία: _____ °C
Εάν υπάρχει πρόσθετη απαίτηση για ζεστό νερό χρήσης το μέγεθος της αντλίας θερμότη-
τας πρέπει να αυξηθεί σύμφωνα με την απαίτηση αυτή.
Διαστασιολόγηση της αντλίας θερμότητας

Php = Ph, heating + Ph, hot water + Ph, add
PHP : Ισχύς της αντλίας θερμότητας.
PH, θέρμανση : Απαιτούμενη ζήτηση θερμότητας του κτιρίου που αυξάνεται από την επιρ-
ροή των διαστημάτων διακοπής του ηλεκτρικού ρεύματος.
PH, πρόσθετη : Εφεδρεία στη θερμαντική ισχύ, η οποία συνήθως υποτίθεται ότι είναι πε-
ρίπου 10-20% της συνολικής θερμαντική ισχύος. Καλύπτει όλες τις μη συ-
μπεριλαμβανόμενες απαιτήσεις, όπως οι απώλειες θερμότητας στις σωλη-
νώσεις. Επιτρέπει επίσης την επαναθέρμανση μιας οικίας ύστερα από ένα
διάστημα λειτουργίας σε μερικό φορτίο σε ένα λογικό χρονικό διάστημα
μετά την εκκίνηση από χαμηλή θερμοκρασία. Αυτό το μέρος, όπως επίσης
και το πρόσθετο μέρος αιχμής της θερμαντικής ισχύος, θα μπορούσε να
καλυφθεί από μια ηλεκτρική θερμάστρα, καθώς απαιτείται μόνο για πολύ
λίγες ώρες λειτουργίας ετησίως.
Απαραίτητη θερμαντική ισχύς (στη θερμοκρασία υπολογισμού) ΡHP_________ kW
Ισχύς εξόρυξης (ψυκτική ισχύς) της αντλίας θερμότητας (θερμική ισχύς - ηλεκτρική
ισχύς): _____ kW
Στοιχεία για την κατανάλωση ηλεκτρικής ισχύος της αντλίας θερμότητας μπορούν να
βρεθούν στις τεχνικές προδιαγραφές του κατασκευαστή.
Σύστημα διανομής της θερμότητας

Η αξιολόγηση του υπάρχοντος ή προγραμματισμένου συστήματος διανομής της θερμότη-
τας είναι κρίσιμη για την εξεύρεση του κατά πόσο είναι κατάλληλη μια αντλία θερμότητας.
o Τμηματικό θερμαντικό σώμα (χάλυβας)
o Τμηματικό θερμαντικό σώμα (χυτοσίδηρος)
o Θερμάστρα μεταλλικού πλαισίου (steel panel)
o Fan coil
o Ενδοδαπέδια θέρμανση
o Θέρμανση τοίχων
Διανομή θερμότητας από:
o Αντλία o Βαρύτητα (μονοσωλήνιο σύστημα)
 μη κατάλληλη για χρήση με αντλίες
θερμότητας χωρίς αλλαγή σε ένα
πλήρως αντλητικό σύστημα
Εξωτερική θερμοκρασία σχεδιασμού: ____________ °C
Θερμοκρασίες ανεφοδιασμού/επιστροφής στην εξωτερική θερμοκρασία σχεδιασμού:
____ °C
101
• Στην περίπτωση συστημάτων θέρμανσης τοίχων ή πατωμάτων με θερμοκρασία ανε-

φοδιασμού <40°C και μικρή διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ του ανεφοδιασμού και
της επιστροφής θα ήταν κατάλληλη μια αντλία θερμότητας.
• Στην περίπτωση συστημάτων θερμαντικών σωμάτων με θερμοκρασίες ανεφοδια-
σμού <55°C (στην εξωτερική θερμοκρασία σχεδιασμού) οι συμβατικές αντλίες θερ-
μότητας θα ήταν δυνατές. Στην περίπτωση των συστημάτων θερμαντικών σωμάτων
(όπου η ροή του νερού μέσω των θερμαντικών σωμάτων μπορεί να επηρεαστεί από
τον χρήστη) απαιτείται μια δεξαμενή αποθήκευσης (buffer tank) για να εξασφα-
λιστεί μια ελάχιστη ροή νερού μέσω της αντλίας θερμότητας και ελάχιστοι χρόνοι
λειτουργίας του συμπιεστή (περισσότερες λεπτομέρειες μπορούν να βρεθούν στο
υποκεφάλαιο 1.7).
• Στην περίπτωση συστημάτων θερμαντικών σωμάτων με θερμοκρασίες ανεφοδια-
σμού πάνω από 55°C ελέγξτε εάν μια αντλία θερμότητας θα ήταν κατάλληλη σύμ-
φωνα με τις αρχές που αναφέρονται στο υποκεφάλαιο 1.7.3.
• Συνιστάται να ελέγχεται η έκβαση αυτής της αξιολόγησης κατά τη διάρκεια των πιο
κρύων ημερών του έτους. Π.χ. εάν το αποτέλεσμα είναι ότι πρέπει να είναι αποδεκτό
ένα σύστημα χαμηλής θερμοκρασίας, πρέπει να τεθεί η θερμοκρασία ανεφοδια-
σμού στους 55°C. Εάν κατόπιν μπορούν να επιτευχθούν με τα υπάρχοντα θερμα-
ντικά σώματα οι ελάχιστες θερμοκρασίες δωματίου κατά τη διάρκεια των πιο κρύων
ημερών, το σύστημα θέρμανσης είναι κατάλληλο για τη χρήση αντλίας θερμότητας.
• Εάν υπάρχουν μόνο ένα ή δύο δωμάτια που παραμένουν πάρα πολύ κρύα, μπορούν
να διευρυνθούν τα θερμαντικά σώματα σε αυτά τα δωμάτια.
Προσδιορισμός θέσης της αντλίας θερμότητας

Αναλυτικές πληροφορίες για τον προσδιορισμό της θέσης της αντλίας θερμότητας μπο-
ρούν να βρεθούν στο κεφάλαιο το σχετικό με την «εγκατάσταση και εκκίνηση λειτουργίας»
και στις τεχνικές προδιαγραφές του κατασκευαστή.
Προσδιορισμός θέσης και χώρου που απαιτούνται για την αντλία θερμότητας: ______
__________________________________________
o Έχουν εξεταστεί οι εκπομπές ήχου.
o Έχουν εξεταστεί οι τεχνικές προδιαγραφές του κατασκευαστή.
o Έχουν ληφθεί υπόψη οι απαιτήσεις για αναθεώρηση (π.χ. απαιτήσεις χώρου).
o Έχει εξεταστεί το μέγεθος των θυρών (έλεγχος δυνατότητας μεταφοράς στο εσωτε-
ρικό της αντλίας θερμότητας).
1.10.2 Αξιολόγηση της πηγής θερμότητας

Περισσότερες αναλυτικές πληροφορίες για την αξιολόγηση της πηγής θερμότητας μπο-
ρούν να βρεθούν στο υποκεφάλαιο 1.8.
Συλλέκτης οπής γεώτρησης

Απαιτούμενη ισχύς εξόρυξης (ψυκτική ισχύς) της αντλίας θερμότητας: _______ kW
Τύπος σωλήνα: o Διπλός o Μονός
Ειδική ισχύς εξόρυξης: _________ W/m
Απαραίτητο μήκος της γεώτρησης (ψυκτική ισχύς/ειδική ισχύς εξόρυξης): ________ m
102
Μέγιστο βάθος της γεώτρησης (πληροφορίες από γεωλόγο): _______ m

Αριθμός οπών/γεωτρήσεων (=απαραίτητο μήκος/μέγιστο βάθος): ______
Θα μπορούσε να εγκατασταθεί το απαραίτητο μήκος του κάθετου συλλέκτη καλύπτο-
ντας την απαίτηση ελάχιστης απόστασης μεταξύ των γεωτρήσεων:
 Ναι  είναι δυνατός ο συλλέκτης οπής γεώτρησης.

 Όχι  δεν είναι δυνατός ένας συλλέκτης οπής γεώτρησης.
Οριζόντιος συλλέκτης
Απαραίτητη ισχύς εξόρυξης (ψυκτική ισχύς) της αντλίας θερμότητας: _______ kW.
Διαθέσιμη επιφάνεια (μη καλυμμένη - χρησιμοποιήσιμη για τον συλλέκτη): _______ m².
Ειδική παραγωγή εξόρυξης σύμφωνα με τον Πίνακα 1.10: _________ W/m²
Μέγιστη δυνατή παραγωγή εξόρυξης (ειδική παραγωγή εξόρυξης W/m² * διαθέσιμος χώ-
ρος m²): __________ W.
Η μέγιστη δυνατή παραγωγή της εξόρυξης είναι ≥ της ψυκτικής ισχύος της αντλίας θερμό-
τητας στη θερμοκρασία υπολογισμού: o ναι o όχι
Χονδρικός γρήγορος έλεγχος:
o Ο διαθέσιμος χώρος ≤2 * θερμαινόμενη επιφάνεια  δεν είναι δυνατός οριζόντιος
συλλέκτης.
o Ο διαθέσιμος χώρος >2 * θερμαινόμενη επιφάνεια  είναι δυνατός οριζόντιος συλλέ-
κτης.
Αποτέλεσμα – μόνο πράσινες απαντήσεις: Ο οριζόντιος συλλέκτης είναι κατάλληλη πηγή
θερμότητας;
o ναι o όχι
Υπόγειο νερό
o υφίσταται δοκιμή της υδρολογίας o δεν υφίσταται δοκιμή της υδρολογίας
Έκβαση της ανάλυσης ύδατος:

Θειικό άλας _________ (<70mg/l)
Ηλεκτρική αγωγιμότητα _________ (10-500μS/m)
Μαγγάνιο _________ (<0,1mg/l)
Σίδηρος _________ (<0,2mg/l)
Χλωρίδιο _________ (300mg/l)
Ελεύθερο επιθετικό ανθρακικό οξύ _________ (<5mg/l)
103
Οξυγόνο _________ (<2mg/l)

Τιμή pH _________ (7,5-9)
Νιτρικό άλας _________ (<100mg/l)
Αμμωνία _________ (<2mg/l)
Όλες οι τιμές είναι κάτω από τις μέγιστες τιμές:  ναι  όχι
Δοκιμή άντλησης
Διαθέσιμη ροή όγκου: ____________ litre/h.
Απαίτηση: περ. 200 l/h*kW(ισχύς θέρμανσης) για ένα ΔΤ 4K ή περ. 240 l/h*kW(ισχύς θέρμανσης)
για ένα ΔΤ 3K.
Μπορούν να καλυφθούν οι ανωτέρω περιγεγραμμένες απαιτήσεις για τη ροή όγκου:
 ναι  όχι
Βάθος του υπόγειου νερού:  <15 m  ≥15 m
Είναι εγγυημένη μια ελάχιστη θερμοκρασία επιστροφής 4°C μετά την εξόρυξη θερμό-
τητας;  ναι  όχι
Μπορεί να αποφευχθεί η πτώση θερμοκρασίας που προκαλείται από την τήξη του νε-
ρού;
Αποτέλεσμα - πράσινες απαντήσεις μόνο: Το νερό είναι μια κατάλληλη πηγή θερμότη-
τας;
Επίσημες εγκρίσεις
Δεν απαιτούνται επίσημες άδειες για την επιλεγμένη πηγή θερμότητας ή έχει κινηθεί η
διαδικασία για τη λήψη των επίσημων αδειών;  ναι  όχι
Πληροφορίες για τον πελάτη

• Επισημάνθηκαν στον καταναλωτή οι τεχνικές ιδιομορφίες σε σχέση με το σύστημα
(π.χ. υγιές επίπεδο της ΑΘ, καμία κατασκευή, π.χ. πισίνα κ.λπ. στον επίγειο συλλέκτη
κ.λπ.).
• Η θερμομόνωση του κτιρίου συμμορφώνεται με τα πρότυπα και τις νομικές απαιτή-
σεις. Δεν απαιτείται πρόσθετη μόνωση.
1.11 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑΣ

1.11.1 Ηλεκτρική ασφάλεια
Το ηλεκτρικό ρεύμα μπορεί να σκοτώσει. Τα προστατευτικά μέτρα για τους ανθρώπους, τα
καλώδια και τις μηχανές πρέπει να σημειωθούν. Κανένα πρόσωπο δεν πρέπει να εκτελέσει
οποιαδήποτε ηλεκτρολογική εργασία εκτός αν έχει λάβει την κατάλληλη κατάρτιση. Ορι-
σμένες κατηγορίες ηλεκτρολογικής εργασίας μπορούν να πραγματοποιηθούν μόνο από τα
πρόσωπα που διαθέτουν τα απαιτούμενα προσόντα.
Προστασία από προσωπικό τραυματισμό

To Κέντρο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (KYAE) του Υπουργείου Εργασίας και Κοι-
νωνικής Ασφάλισης έχει δημιουργήσει ένα ενδιαφέρον εγχειρίδιο σχετικά με την ασφάλεια
και τα μέτρα προστασίας που πρέπει να λαμβάνονται από όσους εμπλέκονται σε ηλεκτρο-
104
λογικές εργασίες, προκειμένου να μειωθούν τα ηλεκτρολογικά ατυχήματα στη χώρα μας.

Ο τίτλος του είναι «Ασφάλεια Ηλεκτρολογικών Εργασιών» [11].
Προστασία από έμμεση και άμεση επαφή

Γενικοί κανόνες ασφάλειας για την εργασία σε συσκευές
1. Σβήστε και απομονώστε την παροχή ρεύματος.
Εάν το καλώδιο παροχής ηλεκτρικού ρεύματος είναι αποσυνδεμένο κάνετε μια προ-
σωρινή γείωση.
2. Εξασφαλίστε ότι η παροχή ρεύματος δεν θα επιστρέψει.
Εάν δεν μπορείτε να δείτε το σημείο μόνωσης από όπου εργάζεστε, σιγουρευτείτε ότι
η τυχαία επανασύνδεση στο ρεύμα από κάποιον άλλο δεν είναι δυνατή.
3. Ελέγξτε ότι το κύκλωμα είναι πραγματικά νεκρό.
Έχετε απομονώσει το σωστό κύκλωμα;
4. Γειώστε το κύκλωμα στο οποίο εργάζεστε.
Μερικά κυκλώματα μπορεί να περιέχουν αποθηκευμένη ενέργεια.
5. Εξασφαλίστε ότι δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος τραυματισμού από την επαφή με γειτ-
νιάζοντα εξοπλισμό.
Πρέπει να αποτραπούν δύο πιθανές αιτίες ηλεκτροπληξίας:

• Άμεση επαφή με αγωγούς, τερματικά και αμόνωτα μέρη, που ανήκουν στο κύκλωμα
ηλεκτρικού ρεύματος.
• Απρόβλεπτη έκθεση σε επικίνδυνη τάση μέσω αποτυχιών στις ηλεκτρικές συνδέσεις
μόνωσης και/ή γειώσεις.
Σχήμα 1.59: Κίνδυνος ατυχημάτων.
Προστασία από την άμεση επαφή:

Ό λοι οι ζωντανοί αγωγοί πρέπει να προστατεύονται από τυχαία επαφή. Αυτή η προ-
στασία είναι εγγυημένη μέσω:
• Μόνωσης (π.χ. περιβάλλοντας τους αγωγούς και τα τερματικά με μονωτικό υλικό).
• Περίφραξης (π.χ. αποτρέποντας με φυσικό τρόπο την πρόσβαση σε ζωντανά
μέρη).
• Εγκατάστασης σε ύψος ή σε μη προσιτό μέρος (π.χ. εναέριες γραμμές).
 Η μόνωση πρέπει να προστατεύεται από μηχανική ζημία και υπερβολική θέρμανση:
105
• Επιλέξτε τα κατάλληλα καλώδια για την εφαρμογή (τιμές ρεύματος, τιμές θερμο-
κρασίας, θωράκιση κ.λπ.) και τοποθετήστε τα με τέτοιο τρόπο, ώστε να ελαχιστο-
ποιήσετε τον κίνδυνο ζημίας.
• Προστατεύστε τους συνδέσμους από την υπερθέρμανση. Οι σύνδεσμοι πρέπει να
εκτιμηθούν σωστά για την εφαρμογή. Μην καλύπτετε τις ασφάλειες με καλώδιο.
Μην υπερβαίνετε τις τιμές για τις ασφάλειες που συστήνονται από τον κατα-
σκευαστή της συσκευής.
Ηλεκτρική προστασία για τους κινητήρες

Διακόπτης θερμικής υπερφόρτωσης / διακόπτης προστασίας του κινητήρα:
Όταν εμφανίζεται μηχανική υπερφόρτωση ή μια αστοχία σε μια εξωτερική γραμμή (απώ-
λεια φάσης), το ρεύμα στον κινητήρα αυξάνεται και οδηγείται σε υπερθέρμανση. Για να
αποτραπεί η ζημία στις περιελίξεις του κινητήρα, οι διακόπτες θερμικής υπερφόρτωσης
απομονώνουν την παροχή. Αυτό προστατεύει τη μηχανή έως ότου αποκατασταθεί η
βλάβη και επιτρέπει την αδιάλειπτη λειτουργία των κινητήρων στο ίδιο κύκλωμα που δεν
διατρέχει κίνδυνο.
Σχήμα 1.60: Προστασία του κινητήρα.
Όλα τα θερμικά ρελέ και πολλοί διακόπτες προστασίας των κινητήρων αποτελούνται
μόνο από έναν διακόπτη θερμικού σφάλματος. Αυτό δεν προσφέρει καμία προστασία
ενάντια σε ένα βραχυκύκλωμα. Μια συσκευή προστασίας βραχυκυκλώματος (ασφάλεια
ή μικροσκοπικός διακόπτης διακοπής του κυκλώματος) είναι αποτελεσματική μόνο όταν
εγκαθίσταται στην αρχή της γραμμής.
Σχήμα 1.61: Προστασία των αγωγών.
106
Μια συσκευή προστασίας από βραχυκύκλωμα πρέπει να είναι ίδιων ή υψηλότερων χα-
ρακτηριστικών από τη συσκευή θερμικής προστασίας. Όπου οι μικροσκοπικοί διακόπτες
διακοπής του κυκλώματος χρησιμοποιούνται να είναι τύπου Δ (εκτίμηση σύμφωνα με τον
κινητήρα).
Θερμικό ρελέ – προστασία κινητήρα: Το θερμικό ρελέ είναι η αποτελεσματικότερη
και πιο αξιόπιστη προστασία ενάντια στην υπερθέρμανση για τους ηλεκτροκινητήρες. Ένας
αισθητήρας θερμοκρασίας θερμίστορ, συντελεστής θετικής θερμοκρασίας (PTC), ενσωμα-
τώνεται στο πηνίο του κινητήρα από τον κατασκευαστή, έτσι ώστε να υπάρχει πολύ καλή
θερμική επαφή μεταξύ της σπείρας και του αισθητήρα. Αυτό συνδέεται με ένα εξωτερικό
τμήμα που μεταστρέφει τον κύριο επαφέα (K1) εάν η θερμοκρασία των περιελίξεων του
κινητήρα φτάσει σε ακραίες τιμές για οποιονδήποτε λόγο.
Σχήμα 1.62: Θερμικό ρελέ προστασίας κινητήρων.
1.11.2 Ήπια εκκίνηση

Το ρεύμα εκκίνησης (εισροής) για έναν ηλεκτροκινητήρα είναι πολύ υψηλότερο από το
ρεύμα λειτουργίας. Καθώς ο κινητήρας επιταχύνει το ρεύμα πέφτει. Μόνο όταν ο κινη-
τήρας έχει φτάσει στην ονομαστική του ταχύτητα λειτουργίας, μόνο τότε είναι σωστό το
ρεύμα που δίνεται στην πλακέτα με τα στοιχεία του κινητήρα. Στα συστήματα ΑΘ η πιο
συνήθης μέθοδος για τη μείωση του ρεύματος εκκίνησης είναι η ήπια εκκίνηση του αντι-
στάτη. Σε αυτή τη μέθοδο μια αντίσταση παρεμβάλλεται προσωρινά στο κύκλωμα του κι-
νητήρα για να περιορίσει το ρεύμα έως ότου ο κινητήρας αρχίσει να περιστρέφεται. Άλλες
μέθοδοι είναι η ηλεκτρονική ήπια εκκίνηση (όλο και περισσότερο συνήθης) και η εκκίνηση
star-delta (κυρίως για μεγάλους κινητήρες).
Το σύστημα ήπιας εκκίνησης δεν παρέχεται πάντα ως τμήμα μιας τυποποιημένης μο-
νάδας αντλιών θερμότητας και μπορεί να πρέπει να γίνει ειδική παραγγελία αν είναι απα-
ραίτητο. Οι ασφάλειες και οι διακόπτες στην παροχή ηλεκτρικού ρεύματος για τις αντλίες
θερμότητας χωρίς εξοπλισμό ήπιας εκκίνησης πρέπει να επιλεχτούν ανάλογα με το ρεύ-
μα εκκίνησης. Το ρεύμα εκκίνησης είναι ιδιαίτερα σημαντικό όταν τοποθετούνται αντλίες
θερμότητας σε υφιστάμενα κτίρια επειδή σε αυτή την περίπτωση θα μπορούσε να είναι
δύσκολο και ακριβό να αυξηθεί η ισχύς της παροχής και το μέγεθος των καλωδίων για να
107
ανταποκρίνονται στην αντλία θερμότητας. Οι περισσότερες εγκαταστάσεις μετασκευών

επομένως θα προϋποθέτουν ήπια εκκίνηση.
Σημειώνεται ότι το υψηλό ρεύμα εκκίνησης προκαλεί επίσης επιπλέον θέρμανση στις
περιελίξεις των κινητήρων. Εάν ο κινητήρας τίθεται σε εκκίνηση πάρα πολύ συχνά, τότε η
θερμότητα θα συγκεντρωθεί και μπορεί να προκαλέσει θερμικό σφάλμα. Οι κατασκευα
στές μπορούν επομένως να επιβάλουν έναν ελάχιστο χρόνο μεταξύ των διαδοχικών εκ-
κινήσεων στο λογισμικό ελέγχου. Αυτός είναι συχνά ο λόγος για τον οποίο οι συμπιεστές
αντλιών θερμότητας δεν ξεκινούν αμέσως όταν αναμένεται.
1.11.3 Διαστασιολόγηση της κύριας ασφάλειας

Το ρεύμα εκκίνησης μπορεί επίσης να έχει επιπτώσεις στο κόστος της παροχής ηλεκτρικού
ρεύματος εάν πρέπει να αυξηθεί το μέγεθος της κύριας ασφάλειας (ή της συμφωνηθείσας
μέγιστης ζήτησης) για το κτίριο. Σε πολλές περιοχές η διαφορά στο κόστος μεταξύ μιας
ασφάλειας 16 Α και 25 Α (για τριφασικά κυκλώματα), αντίστοιχα, μπορεί να ποικίλλει έως
και 300 €/έτος. Το κόστος για την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος μπορεί επίσης να επηρεά-
σει την επιλογή ή τον τύπο της συμπληρωματικής πηγής θερμότητας, και ορισμένες φορές
τη διαστασιολόγηση της ίδιας της αντλίας θερμότητας. Για μια τριφασική σύνδεση ισχύουν:
Ι = ρεύμα (A), P = ισχύς (W), V = τάση (V), cosφ = συντελεστής ισχύος (~0,8 για κινητή-
ρες και 1 για αντιστάσεις).
Όπως φαίνεται από τον δεύτερο τύπο, μια χαμηλή τιμή του συντελεστή ισχύος αυξάνει
το ρεύμα και επομένως το μέγεθος της ασφάλειας, της συσκευής υπολειπόμενου ρεύματος
(RCD), του διακόπτη διακοπής του κυκλώματος και του καλωδίου. Ο συντελεστής ισχύος
για ένα φορτίο αντίστασης όπως μια θερμάστρα εμβάπτισης έχει τιμή 1. Οι ηλεκτροκινη-
τήρες όπως ο κινητήρας του συμπιεστή αντλιών θερμότητας έχουν συχνά τιμή συντελεστή
ισχύος μεταξύ 0,8 και 0,9. Λόγω των αρμονικών, οι μετατροπείς συχνότητας που ελέγχουν
τους κινητήρες μπορεί να οδηγήσουν σε τιμές του συντελεστή ισχύος μικρότερες από 0,7.
Σε ορισμένες περιπτώσεις (συνήθως μεγαλύτερα εμπορικά και βιομηχανικά κτίρια)
μπορεί να είναι οικονομικώς αποδοτικό (ή να απαιτείται από τον προμηθευτή ηλεκτρικής
ενέργειας) να εγκατασταθούν πυκνωτές διόρθωσης του συντελεστή ισχύος στα κυκλώμα-
τα του κινητήρα προκειμένου να αυξηθεί η τιμή του συντελεστή ισχύος. Αυτό θα εξαρτηθεί
από τις ρυθμίσεις δασμολογίων και δοσολογίας ηλεκτρικής ενέργειας.
Προσοχή: Συνιστάται ΟΛΕΣ οι ηλεκτρολογικές συνδέσεις να γίνονται από αδειούχο
εγκαταστάτη ηλεκτρολόγο.
1.12 ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ, ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΘΕΣΗ ΣΕ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΑΝΤΛΙΑΣ

ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΗΘΗΤΙΚΩΝ ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΩΝ
Η ολοκλήρωση και η θέση σε λειτουργία του συστήματος αντλιών θερμότητας περιλαμβά-
νουν τις ακόλουθες δραστηριότητες:
• Εγκατάσταση της αντλίας θερμότητας ð από τον εγκαταστάτη αντλιών θερμότη-
τας ή τον μηχανικό ψύξης (ή συστημάτων διαχωρισμού ή DX).
• Ολοκλήρωση του ηλεκτρικού κυκλώματος ð από ηλεκτρολόγο.
108
• Σύνδεση της ΑΘ με την πηγή και την καταβόθρα θερμότητας ð από τον εγκαταστά-
τη αντλιών θερμότητας.
• Δοκιμή πίεσης του συστήματος ð από τον εγκαταστάτη αντλιών θερμότητας.
• Αρχική λειτουργία και λειτουργική δοκιμή ð από ειδικό μηχανικό για θέση σε λει-
τουργία ή τον εγκαταστάτη αντλιών θερμότητας.
• Παράδοση στον πελάτη ð από τον εγκαταστάτη αντλιών θερμότητας.
Σε κάθε στάδιο της διαδικασίας θέσης σε λειτουργία όλα τα στοιχεία σχετικά με το
σύστημα (προστιθέμενα ψυκτικά μέσα, αποτελέσματα δοκιμής πίεσης κ.λπ.) πρέπει να
συμπεριληφθούν σε μια έκθεση θέσης σε λειτουργία. Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η διαδι-
κασία θέσης σε λειτουργία πρέπει να πραγματοποιηθεί σύμφωνα με τις οδηγίες του κατα-
σκευαστή, διαφορετικά θα μπορούσε να εμφανίσει προβλήματα σε σχέση με την εγγύηση
Άνθρωποι που απαιτούνται στην περιοχή εγκατάστασης

Ο ηλεκτρολόγος, ο εγκαταστάτης, ο υπεύθυνος προγράμματος (εάν όχι ο εγκαταστάτης)
και το πρόσωπο που θα λειτουργήσει το σύστημα στο μέλλον θα πρέπει να βρίσκονται στην
περιοχή κατά τη διάρκεια της εγκατάστασης και της παράδοσης.
Το σύστημα πρέπει να εγκατασταθεί και να τεθεί σε λειτουργία από ένα άτομο με τα
απαιτούμενα προσόντα, το οποίο να έχει λάβει κατάρτιση για το συγκεκριμένο προϊόν από
τον κατασκευαστή της αντλίας θερμότητας.
1.12.1 Εγκατάσταση
Επιθεώρηση ζημίας
Οποιαδήποτε ζημία που προκαλείται κατά τη διάρκεια της μεταφοράς, της εκφόρτωσης
και της τοποθέτησης της αντλίας θερμότητας ή κατά την τοποθέτηση των αγωγών συλλο-
γής πρέπει να αναφερθεί χωρίς καθυστέρηση.
Όλοι οι αγωγοί πρέπει να σφραγιστούν με πώματα μέχρι να συνδεθούν, έτσι ώστε κανένα
σκουπίδι να μην περάσει στο σύστημα. Ο καθαρισμός των αγωγών συλλογής είναι πολύ
δαπανηρός!
Αντλία θερμότητας - τοποθέτηση

Στο σημείο που επιλέγεται για την αντλία θερμότητας πρέπει να επικρατεί ξηρασία και να
μη βρίσκεται κάτω από κρεβατοκάμαρα. Είναι ενδεδειγμένο να αποφεύγονται οι πλάκες
λιθόστρωσης στο δωμάτιο των αντλιών θερμότητας επειδή οι σκληρές λείες επιφάνειες
μπορούν να εντείνουν το επίπεδο θορύβου μέσω ανάκλασης. Σε όλες τις περιπτώσεις συ-
στήνεται να εξασφαλιστεί μόνωση από τον θόρυβο και τις δονήσεις όπως συστήνεται από
τον κατασκευαστή της αντλίας θερμότητας.
Το δωμάτιο πρέπει να είναι αρκετά μεγάλο για να διασφαλιστεί ότι διατηρείται η συνι-
στώμενη ελάχιστη απόσταση μεταξύ της αντλίας θερμότητας, των εξωτερικών τοίχων και
των παρακείμενων συσκευών. Οι ελάχιστες αποστάσεις που υποδεικνύονται στις οδηγίες
των κατασκευαστών είναι πολύ σημαντικές για τη συντήρηση και πρέπει πάντα να ισχύουν.
Εντούτοις, ένα δωμάτιο που είναι πάρα πολύ μεγάλο πρέπει επίσης να αποφευχθεί δεδομέ-
νου ότι μπορεί να παράγει αντήχηση.
Άλλες απαιτήσεις για το δωμάτιο είναι ότι πρέπει να προστατεύεται από τον παγετό
(ελάχιστη θερμοκρασία +5°C) και να έχει καλό εξαερισμό. Ανατρέξτε στις προδιαγραφές
109
των κατασκευαστών για τις απαιτήσεις εξαερισμού όπου η αντλία θερμότητας εγκαθίστα-
ται στο ίδιο δωμάτιο με έναν λέβητα ή κάμινο. Εάν η αντλία θερμότητας εγκαθίσταται σε
ένα ντουλάπι ή ένα περίβλημα στο οποίο εμπεριέχονται όλοι οι έλεγχοι, οι δείκτες, και τα
ηλεκτρικά συστήματα προστασίας, η θερμοκρασία στο εσωτερικό δεν πρέπει να υπερβαί-
νει τους 35°C. Αυτό σημαίνει ότι ένας χώρος ισοδύναμος με περίπου 20% της ωφέλιμης
περιοχής επιφάνειας αφήνεται ελεύθερος.
Γενικές απαιτήσεις για τοποθέτηση (EN 378 - Μέρος 3):

• Ένα ειδικό δωμάτιο μηχανών μπορεί να είναι απαραίτητο.
• Ο εξοπλισμός πυρόσβεσης πρέπει να συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις της τοπικής
πυροσβεστικής.
• Η εγκατάσταση των αγωγών και των βαλβίδων ψύξης πρέπει να συμμορφώνεται με
το EN 378 Μέρος 2.
• Τα μέρη ψύξης που εγκαθίστανται στην ύπαιθρο πρέπει να είναι κατάλληλα για αυτό
τον σκοπό.
Εγκατάσταση της αντλίας θερμότητας και των βοηθητικών μερών

Για την εγκατάσταση της αντλίας θερμότητας και των βοηθητικών μερών οι ακόλουθες
δραστηριότητες πρέπει να πραγματοποιηθούν σύμφωνα με τις προδιαγραφές του κατα-
σκευαστή:
• Εγκατάσταση της αντλίας θερμότητας.
• Εγκατάσταση των βοηθητικών μερών και των μερών παρακολούθησης για το κύ-
κλωμα της αντλίας θερμότητας όπως διευκρινίζεται στο εγχειρίδιο εγκατάστασης
του κατασκευαστή και στη σχηματική αναπαράσταση του συστήματος.
• Εγκατάσταση των επιπρόσθετων μερών στο κύκλωμα θέρμανσης, π.χ. βαλβίδες
ελέγχου, αποστραγγιστική βαλβίδα, βαλβίδες απομόνωσης, βαλβίδες ανακούφισης
από την πίεση, αισθητήρες θερμοκρασίας και μετρητές πίεσης κ.λπ.
Περάτωση του κύκλου αντλιών θερμότητας

Για τις αντλίες θερμότητας συστημάτων split ή άμεσης εκτόνωσης το κύκλωμα ψύξης πρέ-
πει να ολοκληρωθεί στην περιοχή. Επομένως, ο βρόχος εξατμιστήρων στην αντλία θερμό-
τητας πρέπει να συνδεθεί στην αντλία θερμότητας. Όλη η εργασία συγκόλλησης πρέπει να
γίνει με αδρανές αέριο (άζωτο) και ο χαλκός ή ο υδράργυρος πρέπει να χρησιμοποιηθούν
ως υλικά συγκόλλησης. Ως τελικό βήμα, οι συγκολλημένες ενώσεις πρέπει να συνδεθούν με
τη σκληρή ύλη συγκολλήσεως.
Μετά την ολοκλήρωση του κυκλώματος πρέπει να πραγματοποιηθεί έλεγχος διαρροών
με άζωτο υπό πίεση και ένα κενό. Το κύκλωμα πρέπει έπειτα να γεμίσει με το κατάλληλο
ψυκτικό μέσο σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή (συνήθεις τιμές 3-5 Κ). Για τις
αντλίες θερμότητας με κλειστούς κύκλους ψύξης όλα τα προαναφερθέντα βήματα πραγ-
ματοποιούνται στο εργοστάσιο.
Σημείωση: Η πλήρωση του κυκλώματος ψύξης πρέπει να γίνει από ένα ικανό πρόσωπο ή
τον τεχνικό υπηρεσιών του κατασκευαστή.
Απαιτήσεις για τους αγωγούς ψύξης (το EN 378 - Μέρος 2):

Όλοι οι αγωγοί και τα συνιστώντα μέρη στον βρόχο ψύξης πρέπει να συμμορφώνονται με
τα σχετικά πρότυπα. Πρέπει να φτιάχνονται και να κατασκευάζονται κατά τέτοιο τρόπο
110
ώστε να είναι στεγανοί και να μπορούν να αντισταθούν στις μέγιστες πιέσεις και στις θερ-
μοκρασίες που μπορούν να εμφανιστούν υπό λανθασμένες συνθήκες.
Τα υλικά, το πάχος των τοίχων, η συνέπεια, η αντίσταση στη διάβρωση και οι εξετα-
στικές διαδικασίες πρέπει να επιλεχτούν αναλόγως, έτσι ώστε να είναι κατάλληλα για την
επιλεγμένη ψυκτική ουσία.
Οι ακόλουθες απαιτήσεις πρέπει να ικανοποιούνται:
• Οι σωλήνες πρέπει να είναι θερμικά μονωμένοι.
• Ο εξοπλισμός ασφάλειας, οι αγωγοί και οι συναρμολογήσεις πρέπει να προστατεύο-
νται από τους δυσμενείς περιβαλλοντικούς παράγοντες.
• Πρέπει να εξεταστεί επίδομα για την επέκταση και τη συστολή των αγωγών μεγάλου
μήκους.
• Το εύκαμπτο δίκτυο αγωγών πρέπει να προστατεύεται από μηχανική και στρεπτική
πίεση.
1.12.2 Ηλεκτρικές συνδέσεις

Οι ηλεκτρικές συνδέσεις πρέπει να γίνουν σύμφωνα με τα σχετικά εθνικά πρότυπα και
τις οδηγίες της εταιρείας παροχής ηλεκτρικής ενέργειας. Η ικανότητα ανεφοδιασμού
αντλιών θερμότητας και το βραχυκύκλωμα πρέπει να ανταποκρίνονται στις προδιαγρα-
φές του κατασκευαστή.
Σημείωση: Με την ολοκλήρωση της ηλεκτρικής σύνδεσης, μην εκκινήσετε την αντλία θερ-
μότητας για να ελέγξετε την παροχή ρεύματος! Αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει σοβαρή
και ανεπανόρθωτη ζημία.
Η προστασία από βραχυκύκλωμα πρέπει να παρέχεται σύμφωνα με τις οδηγίες εγκα-
τάστασης. Είναι ενδεδειγμένο να χρησιμοποιείται ένας αδρανής τριφασικός διακόπτης
διακοπής της παροχής με έναν σφιγκτήρα-δαχτυλίδι.
Εγκατάσταση των καλωδίων των αισθητήρων:

Μη συνδέετε την κεντρική τάση στα καλώδια των αισθητήρων, δεδομένου ότι αυτό θα
μπορούσε να καταστρέψει τον ελεγκτή. Τα καλώδια αισθητήρων πρέπει να είναι καλυμ-
μένα ή να τοποθετούνται στο εσωτερικό των αγωγών για να αποφύγουν τα προκληθέντα
λάθη παρέμβασης και μετατροπής στον εξοπλισμό ελέγχου.
Ο αισθητήρας εξωτερικής θερμοκρασίας πρέπει να αναρτάται σε ύψος περίπου 2,5
μέτρων στον εξωτερικό τοίχο του κτιρίου (βόρεια/βορειοδυτικά). Ο αισθητήρας επιστρο-
φής θερμότητας τοποθετείται μέσα στην αντλία θερμότητας κατά την παράδοση. Εάν
χρησιμοποιείται μια προσωρινή δεξαμενή, ο αισθητήρας επιστροφής θέρμανσης πρέπει
να εγκατασταθεί στην προσωρινή δεξαμενή.
1.12.3 Σύνδεση της ΑΘ με την καταβόθρα θερμότητας και την πηγή θερμότητας
Για τη σύνδεση της αντλίας θερμότητας σε άλλα μέρη του συστήματος πρέπει να πραγ-
ματοποιηθούν οι ακόλουθες δραστηριότητες σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή:
• Συνδέστε την αντλία θερμότητας με το σύστημα διανομής θερμότητας.
• Συνδέστε την αντλία θερμότητας με την πηγή θερμότητας (οι συσκευές split και τα
συστήματα DX πρέπει να συνδεθούν από έναν μηχανικό ψύξης).
• Ενσωματώστε την αντλία θερμότητας στο βανών νερού (εάν είναι απαραίτητο).
111
• Πληρώστε το σύστημα θέρμανσης με νερό (ή με αντιψυκτικό εάν το σπίτι είναι δεύ-

τερη κατοικία για την αποφυγή παγετού κατά τη διάρκεια της μη κατειλημμένης
περιόδου).
• Πληρώστε τους συλλέκτες επίγειας πηγής με άλμη σύμφωνα με το εγχειρίδιο εγκα-
τάστασης του κατασκευαστή.
• Όλα τα κρύα μέρη πρέπει να μονωθούν με ανθεκτική στον ατμό μόνωση για την
αποφυγή συμπύκνωσης.
Σχόλιο: Τα υδραυλικά κυκλώματα πρέπει να είναι απομονωμένα από την παροχή νερού
του νοικοκυριού για την αποφυγή κινδύνου μόλυνσης (ανατρέξτε στους τοπικούς κανονι-
σμούς για το νερό για αποδεκτές μεθόδους πλήρωσης και απομόνωσης του συστήματος).
1.12.4 Γενικός έλεγχος συστήματος

Όταν έχουν ολοκληρωθεί οι εργασίες εγκατάστασης είναι ενδεδειγμένο να ελεγχθούν οι
ακόλουθες πτυχές προτού τεθεί σε λειτουργία η αντλία θερμότητας:
q Τα μέρη του συστήματος είναι χωρίς ορατή ζημία.
q Υπάρχει βασική παροχή νερού.
q Οι ηλεκτρικές συνδέσεις είναι ασφαλείς.
q Η παροχή της τάσης ταιριάζει με τις αναγραφόμενες απαιτήσεις σε τάση των μο-
νάδων (αντλία θερμότητας, αντλία κυκλοφορίας, εφεδρικός θερμαντήρας κ.λπ.).
q Η αντίσταση σε ωμ των διάφορων μονάδων.
q Η γείωση είναι πλήρης.
q Το όριο διακοπής του διακόπτη ανοίγματος του κυκλώματος είναι σωστό.
q Κανένα εργαλείο ή άλλα αντικείμενα δεν έχουν ξεχαστεί μέσα στην ΑΘ (ή σε
οποιεσδήποτε από τις διάφορες μονάδες εάν το σύστημα αποτελείται από πολλά
στοιχεία).
q Καλή ροή μέσω του ανταλλάκτη αέρα/νερού.
q Εύκολη πρόσβαση στην αντλία θερμότητας.
q Ικανοποιητικός χώρος εργασίας που να επιτρέπει την αφαίρεση περιβλημάτων.
q Οι σφραγίσεις γύρω από τους σωλήνες και τις ενώσεις περιβλημάτων (για τον εξα-
τμιστήρα) είναι υδατοστεγείς.
q Τα κολάρα σύνδεσης έχουν σφιχτεί πλήρως στους αγωγούς.
q Όλοι οι αγωγοί έχουν στερεωθεί ασφαλώς.
q Το ψυκτικό μέσο και οι αγωγοί νερού είναι λεπτομερώς μονωμένοι.
q Υπάρχει καλή ροή προς τις μονάδες ΑΘ.
q Οι αποχετευτικοί αγωγοί και οι αγωγοί εξαερισμού εγκαθίστανται στα κατάλληλα
σημεία για τα κυκλώματα πηγής και θέρμανσης.
q Η τάπα από ορείχαλκο εγκαθίσταται στη βαλβίδα μανιταριών (σύνδεση
SCHRADER).
Ολόκληρο το σύστημα πρέπει να εξεταστεί για την υδατοστεγανότητά του. Οι έλεγ-
χοι για την πίεση πρέπει να πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια της κατασκευής του
συστήματος, του δικτύου ή του τμήματος δικτύων προτού αυτό επικαλυφθεί με βαφή,
μονωθεί και καλυφθούν τα χάσματα. Ο έλεγχος δοκιμής είναι δύο φορές σαν αυτόν
της πίεσης λειτουργίας.
112
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στον έλεγχο του υποδαπέδιου συστήματος και του
συστήματος της πηγής θερμότητας (ειδικότερα, η διατήρηση της πίεσης στους υποδα-
πέδιους αγωγούς κατά την επικάλυψη με σκυρόδεμα του δαπέδου και το στέγνωμα του
σκυροδέματος). Ο έλεγχος πρέπει να πραγματοποιηθεί σύμφωνα με τη διαδικασία δοκιμής
που συστήνεται από τον κατασκευαστή.
1.12.5 Θέση σε λειτουργία

Η ευθύνη για τη θέση σε λειτουργία εξαρτάται από τον σχεδιασμό και την πολυπλο-
κότητα των συστημάτων. Οι περισσότερες μονάδες αντλιών θερμότητας προορίζονται
να τεθούν σε λειτουργία από ειδικούς ή από εγκαταστάτες που έχουν λάβει την απα-
ραίτητη κατάρτιση από τον κατασκευαστή. Οι ακόλουθες πληροφορίες προτείνουν την
ακολουθία εργασιών που εκτελούνται χαρακτηριστικά αλλά πάντα με την καθοδήγηση
Οι ακόλουθες εργασίες και έλεγχοι πρέπει να ολοκληρωθούν προτού η εγκατάσταση
αντλιών θερμότητας τεθεί σε λειτουργία:
• Τα κυκλώματα θέρμανσης ή/και ζεστού νερού πρέπει να εγκατασταθούν πλήρως,
να πληρωθούν και να καθαριστούν.
Σημείωση: Η αντλία θερμότητας δεν πρέπει να τεθεί σε λειτουργία χωρίς ένα μέσο διάχυ-
σης της θερμότητας που παράγεται.
• Η ηλεκτρική εγκατάσταση πρέπει να είναι πλήρης.
• Όλοι οι αισθητήρες πρέπει να εγκατασταθούν και να συνδεθούν με τον ελεγκτή.
• Ελέγξτε τη συγκέντρωση του αντιψυκτικού για τις εγκαταστάσεις άλμης.
• Ελέγξτε τη ρύθμιση όλων των συσκευών ασφάλειας και των θερμοστατών.
• Ελέγξτε ότι το σύστημα θέρμανσης έχει γεμίσει, έχει αεριστεί και έχει διατηρηθεί
σταθερή η ατμοσφαιρική πίεση.
• Ελέγξτε ότι όλες οι βαλβίδες τερματισμού της λειτουργίας στα κυκλώματα πηγής και
θέρμανσης είναι ανοιχτές.
• Ελέγξτε την ακολουθία ξεκινήματος του ελεγκτή.
• Ελέγξτε καλά την περιστροφική κατεύθυνση της αντλίας άλμης (ή του ανεμιστήρα
για την πηγή αέρα).
• Ελέγξτε την περιστροφική κατεύθυνση και την ομαλή λειτουργία του συμπιεστή
(αυτό πρέπει να γίνει αφότου έχει ολοκληρωθεί το κύκλωμα ψυκτικών ουσιών και
έχει γεμίσει).
• Ελέγξτε τις λειτουργικές τοποθετήσεις του συστήματος ελέγχου.
• Ελέγξτε ότι ο θερμαντικός τρόπος έχει επιλεχθεί.
• Αφότου έχουν πραγματοποιηθεί οι διάφοροι έλεγχοι και οι ρυθμίσεις το σύστημα
μπορεί να τεθεί σε λειτουργία και έλεγχοι να διενεργηθούν για να επιβεβαιώσουν ότι
ολόκληρο το σύστημα λειτουργεί σωστά. Επομένως, πρέπει να ελεγχθούν τα εξής:
• Οι θερμοκρασίες ρευστών στα βασικά σημεία στο σύστημα (ροή άλμης και επιστρο-
φή, ροή θέρμανσης και επιστροφή, ψυκτική ουσία).
• Η θερμοκρασία των δωματίων.
• Το ότι το σύστημα λειτουργεί χωρίς αδικαιολόγητο θόρυβο ή δόνηση.
• Το ότι τα συστήματα παρακολούθησης, ασφάλειας και ελέγχου λειτουργούν σωστά.
• Κατάσταση/ρύθμιση των διάφορων ρυθμιστικών μερών.
113
• Η κατανάλωση ενέργειας του συμπιεστή και άλλων σχετικών συστατικών (ρεύμα και
τάση).
• Η υπερθέρμανση του αερίου αναρρόφησης (συνήθως σε περίπου 7 Κ).
Η έκβαση της διαδικασίας αυτής πρέπει να τεκμηριωθεί σε μια έκθεση θέσης σε λει-
τουργία, πιστοποιώντας ότι το σύστημα λειτουργεί αποτελεσματικά. Αυτή η έκθεση θέσης
σε λειτουργία παρέχει ένα σημείο αναφοράς για όλες τις επόμενες επισκέψεις υπηρεσιών.
Η έκθεση θέσης σε λειτουργία και τα επόμενα αρχεία υπηρεσιών θα ενεργήσουν ως πραγ-
ματικό «ιατρικό αρχείο» που θα αποδειχτεί πλέον χρήσιμο για τη διάγνωση των ελαττωμά-
των και της δραστηριότητας συντήρησης προγραμματισμού.
Συνιστάται η αρχική λειτουργία της αντλίας θερμότητας να διενεργείται από ή υπό την
παρουσία της αρμόδιας επιχείρησης για την επόμενη συντήρησή της.
1.13 ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΟΝ ΠΕΛΑΤΗ ΚΑΙ ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ

Η παράδοση μιας αντλίας θερμότητας στον τελικό χρήστη μετά την εγκατάστασή της είναι
ένα από τα κρισιμότερα βήματα. Μια προβληματική παράδοση μπορεί να έχει ως αποτέ-
λεσμα υψηλό κόστος για τον εγκαταστάτη με παράλληλη μείωση του κέρδους του. Επίσης,
μπορεί να οδηγήσει σε δυσαρέσκεια του πελάτη.
Σχεδόν όλες οι εγκαταστάσεις αντλιών θερμότητας απαιτούν κάποιες επιπρόσθετες
ρυθμίσεις μετά την πώλησή τους. Μπορεί να είναι απαραίτητο να απομακρυνθεί ο αέρας
από το κύκλωμα της άλμης ή των θερμαντικών σωμάτων για να εκτελεστεί η πρόσθετη
πλήρωση ύδατος ή άλμης, ο καθαρισμός των φίλτρων και οι ρυθμίσεις της μονάδας ελέγ-
χου. Με την ενημέρωση του πελάτη και την περιγραφή των πιο κοινών δυσλειτουργιών
ένα μεγάλο μέρος των σχετικών με την εκκίνηση του συστήματος ζητημάτων μπορεί να
αντιμετωπιστεί από τον χρήστη.
Είναι επίσης σημαντικό να επισημανθεί στον πελάτη ότι ενδεχομένως να υπάρξουν
διακοπές στη λειτουργία του συστήματος κατά την αρχική περίοδο χρήσης του. Στις πε-
ρισσότερες περιπτώσεις δεν είναι σημαντικές και χρειάζεται μόνο επανεκκίνηση του συ-
στήματος. Εάν οι διακοπές συνεχιστούν πρέπει να ενημερωθεί ο εγκαταστάτης. Η σωστή
διαδικασία παράδοσης πρέπει να περιλάβει τη σαφή ενημέρωση για όλα αυτά τα θέματα,
έτσι ώστε ο πελάτης να είναι κατάλληλα προετοιμασμένος και να μπορεί να αντιμετωπίσει
έναν μεγάλο αριθμό προβλημάτων που ενδεχομένως να εμφανιστούν.
1.13.1 Επίσκεψη στη μονάδα αντλίας θερμότητας με τον πελάτη

Η ενημέρωση του πελάτη πρέπει να συμπεριλαμβάνει τα εξής:
• Σχηματική περιγραφή της λειτουργία της αντλίας θερμότητας. Ενημερώστε τον
πελάτη για τις διαφορές μεταξύ μιας ΑΘ και των συμβατικών πηγών θέρμανσης,
δηλαδή για τις μέγιστες θερμοκρασίες, την περιορισμένη επίδραση, την ανάγκη για
βοηθητική θέρμανση, τη σημασία των χαμηλών θερμοκρασιών εξόδου κ.λπ.
• Πρέπει να δει τα διάφορα μέρη των εγκαταστάσεων στο λεβητοστάσιο και το
εγχειρίδιο.
• Πρέπει να δει τις λειτουργίες και τον χειρισμό της μονάδας ελέγχου.
• Την εκκίνηση της αντλίας θερμότητας.
• Τη ρύθμιση του συστήματος ελέγχου και επεξεργασίας. Η ρύθμιση της εσωτερικής
θερμοκρασίας και του ζεστού νερού εξετάζεται χωριστά.
114
• Ενημέρωση και επίδειξη των διαφορετικών συνθηκών λειτουργίας, της λειτουργίας

της αντλίας θερμότητας, της λειτουργίας της αντλίας θερμότητας σε συνδυασμό με
το εφεδρικό σύστημα και της λειτουργίας παραγωγής ζεστού νερού χρήσης.
• Επεξήγηση των διαφορετικών ειδών προειδοποιητικών σημάτων και πώς ο χρήστης
μπορεί να διορθώσει δυσλειτουργίες δευτερεύουσας σημασίας.
• Επίδειξη του τρόπου αποκατάστασης της λειτουργίας των προειδοποιητικών σημά-
των ύστερα από τις διακοπές.
• Ενημέρωση σχετικά με τον τρόπο εξαέρωσης και πλήρωσης με νερό του συστή-
ματος.
• Επίδειξη των λειτουργιών σε περίπτωση της χρήσης του εφεδρικού συστήματος
θέρμανσης και παραγωγής ζεστού νερού χρήσης σε περίπτωση προβλήματος της
• Τερματισμό της λειτουργίας του συστήματος αντλίας θερμότητας.
Λάβετε υπόψη σας ότι ο πελάτης ενδεχομένως να μην είναι «μηχανικός» και υπογραμ-
μίστε του ότι θα είστε ευτυχείς να παράσχετε τις συμβουλές σας τηλεφωνικώς, εάν υπάρ-
ξουν οποιαδήποτε προβλήματα!
1.13.2 Απαραίτητα έγγραφα για τον πελάτη

Πρέπει να παραδοθούν στον πελάτη τα ακόλουθα έγγραφα:
• Εγχειρίδιο της αντλίας θερμότητας στην εθνική γλώσσα. Το εγχειρίδιο πρέπει να
περιέχει την περιγραφή της λειτουργίας, μια περιγραφή της συνδεσμολογίας,
την περιγραφή και τον χειρισμό της μονάδας ελέγχου, την περιγραφή και τις
διαδικασίες από τις λειτουργίες των προειδοποιητικών σημάτων, τον τρόπο συ-
ντήρησης από τον πελάτη και τεχνικά στοιχεία της αντλίας θερμότητας, όπως
τον τύπο ψυκτικών ρευστών και την ποσότητά τους.
• Τεχνικά στοιχεία για τα κύρια μέρη του εξοπλισμού που περιλαμβάνονται στην εγκα-
τάσταση τα οποία δεν περιγράφονται στα έγγραφα του κατασκευαστή των αντλιών
θερμότητας (λέβητας, αντλίες κυκλοφορίας κ.λπ.).
• Σχέδια των αγωγών θερμότητας, των ενεργειακών φρεατίων κ.λπ.
• Σχηματική διάταξη των υδραυλικών εγκαταστάσεων της μονάδας ΑΘ.
• Σχηματική διάταξη της ηλεκτρικής εγκατάστασης της μονάδας ΑΘ.
• Πιστοποιητικό εγγύησης.
• Λεπτομέρειες επικοινωνίας για συντήρηση κ.λπ.
Τα έγγραφα πρέπει να παρουσιαστούν σε έναν συνταγμένο φάκελο. Συστήνεται να
υπάρχει ένα επιπλέον αντίγραφο (περιγραφή λειτουργίας, ελέγχου και προειδοποιητικών
σημάτων της μονάδας) στο λεβητοστάσιο δίπλα στις αντλίες θερμότητας.
Είναι σημαντικό να διευκρινίζονται τα ζητήματα εγγύησης και ευθύνης σχετικά με την
εγκατάσταση των αντλιών θερμότητας, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των εγκατα-
στατών καθώς και των πελατών, ποιες είναι οι εγγυήσεις, από ποιον εκδίδονται και τελικά
ποιος είναι υπόλογος στον πελάτη. Ο εγκαταστάτης πρέπει να προσφέρει εγγύηση εξοπλι-
σμού και λειτουργίας του συστήματος, ισχύος τουλάχιστον δύο ετών, με την προϋπόθεση
ότι ο κατασκευαστής μπορεί να καλύψει αυτή την εγγύηση στον εγκαταστάτη. Σήμερα
οι περισσότεροι κορυφαίοι Ευρωπαίοι κατασκευαστές αντλιών θερμότητας προσφέρουν
εγγύηση τουλάχιστον δύο ετών για τα προϊόντα τους.
115
Σε πολλές περιπτώσεις εμπλέκονται σε μια εγκατάσταση διάφοροι πωλητές και υπερ-

γολάβοι. Ο εγκαταστάτης πρέπει να προσπαθήσει να είναι ο μόνος υπόλογος ως προς τον
πελάτη, αρμόδιος για τον εξοπλισμό και τη λειτουργία του συστήματος, έτσι ώστε ο πελά-
της να κάνει μόνο ένα τηλεφώνημα σε περίπτωση προβλήματος. Διαφορετικά προκύπτουν
προβλήματα ανάληψης ευθυνών μεταξύ των διάφορων εμπλεκομένων. Η εμπειρία έχει
δείξει ότι τα προβλήματα και οι ευθύνες μεταφέρονται από τον έναν στον άλλο με αποτέ-
λεσμα να δημιουργούνται μεγάλες διαφωνίες και να δυσαρεστείται ο πελάτης.
1.13.3 Περαιτέρω πληροφορίες για τον πελάτη

Σε όλη την Ε.Ε., εάν ένα προϊόν είναι ελαττωματικό ή δεν λειτουργεί ο καταναλωτής έχει δι-
καίωμα επιστροφής για επιδιόρθωση ή αντικατάσταση για ένα διάστημα δύο ετών από την
αγορά του. Επιπλέον, για τους πρώτους έξι μήνες μετά την παράδοση ο πωλητής –και όχι
ο καταναλωτής– πρέπει να αποδείξει ότι το πωληθέν προϊόν ανταποκρινόταν στη συμφω-
νία πώλησης [12]. Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Καταναλωτή παρέχει πληροφορίες και
συμβουλές σε καταναλωτές που πραγματοποιούν αγορές αγαθών και υπηρεσιών στην Ε.Ε.
Στην Ελλάδα ο καταναλωτής/πελάτης μπορεί να ενημερωθεί για τα δικαιώματά του
και να πράξει αναλόγως σε περίπτωση που έχει πέσει θύμα απάτης στο Κέντρο Προστα-
σίας Καταναλωτή (ΚΕ.Π.ΚΑ – www.kepka.org), αλλά και στη Γενική Γραμματεία Κατα-
ναλωτή (www.efpolis.gr). Στις ιστοσελίδες των παραπάνω υπηρεσιών μπορεί κανείς να
βρει τις πληροφορίες που τον ενδιαφέρουν κατά περίπτωση, ανάλογα με το είδος της
προστασίας που χρειάζεται ως καταναλωτής. Συγκεκριμένα, στην ιστοσελίδα της Γ.Γ.Κ.
υπάρχει «Βιβλιοθήκη» αρχείων με όλη τη σχετική νομοθεσία. Ο καταναλωτής μπορεί να
επικοινωνήσει με τους αρμόδιους για κατά περίπτωση συμβουλές. Η RAPEX ασχολείται
με τις κοινοποιήσεις Μη Ασφαλών Προϊόντων, σε περίπτωση που η εγκατάσταση υπόκει-
ται σε αυτή την κατηγορία.
1.14 ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΝΤΛΙΑΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ

Οι διαδικασίες συντήρησης στοχεύουν στο:
• να παρέχεται η βέλτιστη απόδοση
• να αυξηθεί ο χρόνος ζωής του εξοπλισμού
• να διατηρηθεί η καλύτερη δυνατή θερμική άνεση των πελατών μακροπρόθεσμα.
Επίσης, συνιστάται η αξιολόγηση της λειτουργίας του συστήματος σε κάθε περιοδική
επίσκεψη. Αυτή η αξιολόγηση πρέπει να καταγραφεί στο βιβλίο συντήρησης και να συγκρι-
θεί με την έκθεση ανάθεσης. Το ημερολόγιο συντήρησης είναι ένας πραγματικός «ιατρικός
φάκελος» μιας εγκατάστασης καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της που θα είναι πολύ χρήσι-
μη για τη διάγνωση και τη συντήρηση.
Η πραγματοποίηση της κανονικής/περιοδικής συντήρησης όπως συνιστάται από τον
κατασκευαστή μπορεί να είναι μια απαίτηση της εγγύησης.
Σύμβαση συντήρησης: Συστήνεται να καθιερωθεί μια σύμβαση συντήρησης με τον
πελάτη. Αυτή η σύμβαση καθορίζει τη συχνότητα των επισκέψεων καθώς και των διαδι-
κασιών που πραγματοποιούνται σε κάθε επίσκεψη. Μια ετήσια επίσκεψη πρέπει να προ-
γραμματιστεί κατά τη διάρκεια της ψυχρής-χειμερινής περιόδου ώστε να γίνει έλεγχος στη
λειτουργία της διαδικασίας απόψυξης (για τις αντλίες θερμότητας αέρος), του θερμοστάτη
και των ρυθμίσεων ασφάλειας. Η θερμική ικανότητα αξιολογείται με τη μέτρηση της δια-
φοράς θερμοκρασίας μεταξύ της ροής και της επιστροφής.
116
Προσόντα της εταιρείας συντήρησης: Η συντήρηση του συστήματος πρέπει να πραγ-

ματοποιηθεί από μια καταρτισμένη επιχείρηση/ένα πρόσωπο που σέβεται τους κανονι-
σμούς και τους ισχύοντες τοπικούς νόμους.
Τύπος συντήρησης: Υπάρχουν τρεις κατηγορίες επεμβάσεων συντήρησης για τα συ-
στήματα αντλιών θερμότητας:
• προληπτική συντήρηση
• περιοδική συντήρηση
• επισκευή.
Αυτά τα αποτελέσματα των διαδικασιών συντήρησης πρέπει να καταγραφούν σε ένα
βιβλίο συντήρησης, έτσι ώστε η επιδείνωση μιας κατάστασης να μπορεί να προβλεφθεί
πριν από τη βλάβη. Οποιοδήποτε ελάττωμα πρέπει να επιδιορθωθεί.
Περιοδική συντήρηση
Τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο ο τεχνικός συντήρησης ελέγχει ότι το σύστημα αντλιών
θερμότητας λειτουργεί καλά. Πραγματοποιήστε τις διαδικασίες συντήρησης που συστήνο-
νται από τον κατασκευαστή στο εγχειρίδιο λειτουργίας και συντήρησης.
Ο συντηρητής διενεργεί τις ακόλουθες διαδικασίες:
• ρωτά τον χρήστη εάν έχουν προκύψει οποιαδήποτε προβλήματα με το σύστημα
• ελέγχει όλα τα φίλτρα αέρα ή νερού κάθε τρεις μήνες
• ελέγχει εάν έχει υπάρξει διακοπή της αντλίας θερμότητας μετά την ενεργοποίηση
του μηχανισμού ασφαλείας (δείκτης «σφάλματος» ενεργοποιημένος)
• κάνει δοκιμή για τη διαρροή ψυκτικής ουσίας
• ελέγχει την απόδοση των αντλιών θερμότητας
• ελέγχει το μανομετρικό του κυκλοφορητή του κυκλώματος γεωθερμικών εναλλα-
κτών θερμότητας
• κάνει οπτικό και ακουστικό έλεγχο του συστήματος (ασυνήθιστοι ήχοι, αποσυνδεμέ-
νη συστοιχία, μόνωση, ίχνη νερού κ.λπ.)
• κάνει περιοδικό έλεγχο του αντιψυκτικού υγρού
• ελέγχει τις ηλεκτρικές συνδέσεις
• ελέγχει τους συμπιεστές, τους ανεμιστήρες και τις αντλίες
• ελέγχει τις ρυθμίσεις του αυτοματισμού ελέγχου των αντλιών θερμότητας
• αντικαθιστά όλα τα εξαρτήματα και τα καλώδια που βρίσκονται προβληματικά
• καθαρίζει τα φίλτρα των υδραντλιών και των εξατμιστών/συμπυκνωτών
• ελέγχει όλες τις βίδες και τα μπουλόνια (κάλυψη, υποστήριξη κ.λπ.)
• αντικαθιστά όλα τα φθαρμένα τμήματα της μόνωσης.
Στα συστήματα αέρα-αέρα ή νερού/άλμης σε αέρα ο συντηρητής ελέγχει τα συμπυ-
κνώματα για την κατάλληλη αποστράγγιση και αύξηση των φυκιών κάθε τρεις μήνες. Εάν
τα φύκια είναι εμφανή, συμβουλευτείτε έναν ειδικό για την κατάλληλη χημική επεξεργα-
σία. Στις περισσότερες περιπτώσεις μια εφαρμογή φυκοκτόνου κάθε τρεις μήνες θα απαλ-
λάξει από το πρόβλημα.
Επισκευή
Αυτό είναι το επιδιορθωτικό τμήμα της συντήρησης. Όλες οι επισκευές πρέπει να πραγ-
ματοποιηθούν από καταρτισμένο προσωπικό, ειδικά για επεμβάσεις στο κύκλωμα ψύξης.
117
Ξεκινώντας από το σύμπτωμα ή τα συμπτώματα που εμφανίστηκαν πρέπει να γίνουν τα

ακόλουθα:
• καθορίστε τη θέση του ελαττώματος
• καθορίστε τις πιθανές αιτίες ή το ελαττωματικό εξάρτημα/εξαρτήματα
• πραγματοποιήστε τους απαραίτητους ελέγχους
• εκτελέστε τις απαραίτητες διορθωτικές ενέργειες
• επιβεβαιώστε ότι το σύστημα λειτουργεί σωστά.
Τα ηλεκτρικά προβλήματα είναι η πιο κοινή αιτία των επειγόντων επιδιορθώσεων. Η
ανίχνευση ενός πιθανού ηλεκτρικού προβλήματος περιλαμβάνει συνήθως τη λήψη των
μετρήσεων τάσης στα βασικά σημεία και τη σύγκρισή τους με την κανονική λειτουργία
(ρύθμιση).
Η μη ηλεκτρική επιδιόρθωση για τα συστήματα με βρόχο νερού πρέπει να αρχίσει με
τον έλεγχο του ποσοστού ροής και της θερμοκρασίας σύμφωνα με τον έλεγχο λειτουργίας.
Οι διαρροές, η κατάλληλη λειτουργία των αντλιών και η αναλογία στον εναλλάκτη θερ-
μότητας νερού-ψυκτικού είναι πρωταρχικό μέλημα. Οποιεσδήποτε αποκλίσεις πρέπει να
διορθωθούν προτού χρησιμοποιηθεί πάλι το σύστημα [13].
1.15 ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΒΛΑΒΩΝ, ΣΥΝΗΘΗ ΛΑΘΗ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ

1.15.1 Εισαγωγή
Όταν ο εγκαταστάτης θέτει σε λειτουργία ένα σύστημα αντλίας θερμότητας μπορούν να
προκύψουν σφάλματα ή δυσλειτουργίες από δύο διαφορετικά αίτια:
• Εκείνα που συνδέονται άμεσα με την αντλία θερμότητας (π.χ. έλλειψη ψυκτικής ου-
σίας, ελαττωματικός διακόπτης πίεσης, βαλβίδα εκτόνωσης κ.λπ.)
• Εκείνα που συνδέονται με το υπόλοιπο σύστημα (π.χ. το χαμηλό ποσοστό ροής του
νερού μέσω των θερμαντικών σωμάτων, φραγή της πηγής αέρος, μη ενεργοποίηση
των ηλεκτρικών διακοπτών, σφάλματα στις ηλεκτρικές συνδέσεις κ.λπ.).
Το πρόβλημα είναι ότι δύο διαφορετικές αιτίες μπορούν να παραγάγουν τις ίδιες ενδεί-
ξεις προβληματικής λειτουργίας και δεν είναι πάντα εύκολο ο εγκαταστάτης να ξέρει εάν
η ευθύνη είναι δική του, του κέντρου υπηρεσιών2 ή του κατασκευαστή της αντλίας θερμό-
τητας. Για παράδειγμα, η υπερβολικά συχνή ενεργοποίηση του αυτοματισμού ασφαλείας
για την υψηλή θερμοκρασία μπορεί να προκληθεί από:
• μεγαλύτερη ποσότητα ψυκτικού υγρού, βλάβη η οποία αποδίδεται στο κέντρο υπη-
ρεσιών (ή στον κατασκευαστή αντλιών θερμότητας σε περίπτωση που η πλήρωση
γίνεται στο εργοστάσιο)
• κλειστή ή φραγμένη βαλβίδα εκτόνωσης (βλάβη η οποία αποδίδεται στον κατα-
σκευαστή αντλιών θερμότητας)
• διακοπή της λειτουργίας του κυκλοφορητή στο κύκλωμα θέρμανσης (βλάβη η οποία
αποδίδεται στον εγκαταστάτη).
Ο εγκαταστάτης πρέπει να διενεργήσει έλεγχο ώστε να διαπιστωθεί εάν το σφάλμα (ή
τα σφάλματα) είναι στην αντλία θερμότητας ή στο υπόλοιπο σύστημα, προτού απευθυνθεί
σε ειδικό στις αντλίες θερμότητας ή στο κέντρο υπηρεσιών. Σε αυτό το κεφάλαιο περιγρά-
φονται τα σφάλματα που αφορούν το υπόλοιπο σύστημα. Εντούτοις, έχουμε προσθέσει
2 Ως «κέντρο εξυπηρέτησης» αναφέρεται ένα κέντρο που έχει εξουσιοδότηση να διαχειρίζεται τα ψυκτι-
κά υγρά και αναλαμβάνει την παράδοση της αντλίας θερμότητας στον πελάτη.
118
μερικά είδη σφαλμάτων που συνδέονται με την ίδια την αντλία θερμότητας (διαρροή του
ρευστού, κορεσμένο φίλτρο αποξηραντήρα κ.λπ.) που είναι εύκολα ανιχνεύσιμα από τον
εγκαταστάτη, ο οποίος είναι σε θέση να δώσει μια αρχική διάγνωση στο κέντρο υπηρεσιών
ή στον κατασκευαστή αντλιών θερμότητας [14].
1.15.2 Σφάλματα των αντλιών θερμότητας

Πίνακας 1.13: Σφάλματα των αντλιών θερμότητας.
ΕΛΑΤΤΩΜΑ Αιτία Λύση
Ο κύριος διακόπτης είναι
Ανοίξτε τον κύριο διακόπτη.
κλειστός.
Αντικαταστήστε την ασφάλεια
ή επαναφέρετε στις αρχικές
Ο λαμπτήρας Η ασφάλεια είναι
ρυθμίσεις (reset) το MCB. Εάν η νέα
του Πίνακα Ελέγχου ελαττωματική ή το
ασφάλεια καταστραφεί ή το MCB
δεν λειτουργεί. MCB ενεργοποίησε τον
επανενεργοποιήσει το σύστημα
μηχανισμό ασφαλείας.
ασφάλειας τότε διερευνήστε το
σφάλμα.
Αποσυνδεμένα καλώδια. Αποκαταστήστε τις συνδέσεις.
Ανεπαρκής φάση του Αντικαταστήστε την ασφάλεια εάν είναι
ρεύματος. κατεστραμμένη. Ελέγξτε τις συνδέσεις.
Πτώση του Αναφερθείτε στις οδηγίες
Το θερμικό ρελέ έχει
θερμικού ρελέ/ εγκατάστασης για τις σωστές ρυθμίσεις
ρυθμιστεί πολύ χαμηλά.
προστασία του και επαναφέρετε τις αρχικές ρυθμίσεις.
κινητήρα. Το θερμικό ρελέ είναι
Αντικαταστήστε το θερμικό ρελέ.
ελαττωματικό.
Μηχανική υπερφόρτιση. Αναφερθείτε στο κέντρο υπηρεσιών.
Ανεπαρκής ποσότητα Προσθέστε περισσότερο ψυκτικό υγρό
ψυκτικού υγρού. (ειδικός).
Φυσαλίδες Εκκενώστε και πληρώστε με νέο
Λανθασμένο αέριο.
στο κλείστρο. ψυκτικό υγρό.
Ο αποξηραντήρας είναι
Αντικαταστήστε τον αποξηραντήρα.
επιβαρυμένος.
1.15.3 Σφάλματα των συστημάτων που αφορούν την αντλία θερμότητας

Τα στοιχεία που αναφέρονται στη συνέχεια προέρχονται από την αναφορά [15].
Τμήμα εξατμιστή – ενεργοποίηση αυτοματισμού ασφάλειας χαμηλής πίεσης
Πιθανές αιτίες Λύση
Η θερμοκρασία ψυχρής πηγής είναι πάρα
πολύ χαμηλή (οποιοσδήποτε τύπος αντλίας
θερμότητας).
Αντικαταστήστε
Ελαττωματικός διακόπτης πίεσης ψυκτικού υγρού.
τον διακόπτη πίεσης (ειδικός).
119
Πιθανές αιτίες Λύση

Η κλίση των κάθετων συλλεκτών είναι πάρα πολύ
Προσθέστε περισσότερους συλλέκτες.
μικρή (τύπος γεωθερμικής αντλίας θερμότητας).
Διαρροή του ψυκτικού υγρού. Επισκευάστε τη διαρροή ή/και
Ενδείξεις: Ενδέχεται να εμφανιστούν ίχνη ελαίου αντικαταστήστε τα ελαττωματικά
στο σημείο της διαρροής, δημιουργία πάγου στην εξαρτήματα, κατόπιν πληρώστε με το
εξωτερική εκτονωτική βαλβίδα. ρευστό (ειδικός).
Κύκλωμα γεωθερμικών εναλλακτών θερμότητας (νερού)
Κάποια βαλβίδα είναι κλειστή. Ανοίξτε τη βαλβίδα.
Ελέγξτε το ύψος της αντλίας
Εμβαπτιζόμενη αντλία σε λανθασμένο ύψος,
ή αντικαταστήστε εάν είναι
ελαττωματική ή πάρα πολύ μικρή.
ελαττωματική ή πάρα πολύ μικρή.
Απελευθερώστε το φρεάτιο και σε
περίπτωση που επαναλαμβάνεται
Φραγμένο φρεάτιο έγχυσης.
εξετάστε τους λόγους της φραγής με
έναν υδρογεωλόγο.
Σωλήνας εξαγωγής ή εγχύσεων τρυπημένος ή
Αντικαταστήστε τον σωλήνα.
σπασμένος.
Καθαρίστε τον εναλλάκτη
Εναλλάκτης θερμότητας με επικάθιση αλάτων ή/ θερμότητας ή/και τα φίλτρα εάν
και φραγμένο φίλτρο από την πλευρά του υπόγειου επαναληφθεί, εξετάστε τις αιτίες
νερού. φραγής (χημική ανάλυση του ύδατος
κ.λπ.).
Ενδιάμεσος εναλλάκτης θερμότητας πάρα πολύ Αναβαθμίστε τον εναλλάκτη
μικρός. θερμότητας.
Πίνακας 1.14: Κατάλογος δευτερευόντων σφαλμάτων των εξατμιστών.

Κύκλωμα άλμης (γεωθερμικός τύπος ή τύπος νερού)
Κυκλοφορητής άλμης σπασμένος ή μικρών Επισκευή ή αντικατάσταση του
διαστάσεων. κυκλοφορητή.
Επισκευή, πλήρωση και
Διαρροή στο κύκλωμα άλμης.
εξαέρωση.
Αδειάστε το κύκλωμα άλμης
Η άλμη αρχίζει να παγώνει λόγω έλλειψης γλυκόλης και ξαναγεμίστε το σωστά,
(αντιπηκτικό) σε ορισμένες περιοχές, που προκαλείται εξασφαλίζοντας τη σωστή
από λανθασμένη μίξη. αναλογία του μίγματος νερού-
γλυκόλης.
Επικάθιση αλάτων στο κύκλωμα άλμης (υδροσωλήνες ή
Καθαρίστε.
εναλλάκτες θερμότητας).
Κύκλωμα αέρα (τύπος αέρα)
Ο ανεμιστήρας δεν λειτουργεί. Επισκευή ή αντικατάσταση του
ανεμιστήρα.
120

Σφάλμα στην απόψυξη. Ελέγξτε τη λειτουργία των
Ένδειξη: Ο εξατμιστής καλύπτεται από πάγο. αισθητήρων και του μηχανισμού
ελέγχου. Επισκευάστε ή
αντικαταστήστε. Θα εξαρτηθεί
από το σύστημα απόψυξης της
Η ροή του αέρα εμποδίζεται στη σήτα εισόδου, στον
Καθαρίστε τα στοιχεία.
αγωγό ή στον εξατμιστή (φύλλα ή σκόνη).
Μπλοκαρισμένο κύκλωμα αέρα απαγωγής (ίδιες αιτίες). Καθαρίστε τα στοιχεία.
Ανεπαρκής αφαίρεση του συμπυκνώματος με πιθανή Απελευθερώστε τον αγωγό.
συνέπεια να καλυφθεί ο εξατμιστής με πάγο. Εάν το πρόβλημα οφείλεται
στο πάγωμα του αγωγού
εγκαταστήστε έναν ανιχνευτή
Ο ανεμιστήρας αέρα είναι πάρα πολύ μικρός,
παραδείγματος χάρη μετά την εγκατάσταση αγωγών Αντικαταστήστε τον ανεμιστήρα.
μεγάλου μήκους.
Τμήμα συμπυκνωτή – ενεργοποίηση αυτοματισμού ασφάλειας χαμηλής πίεσης

Πίνακας 1.15: Κατάλογος δευτερευόντων σφαλμάτων των συμπυκνωτών.
ΠΙΘΑΝΕΣ ΑΙΤΙΕΣ ΛΥΣΗ
Κύκλωμα ψυκτικών ουσιών
Πλεονάζουσα ποσότητα ψυκτικού υγρού στην αντλία Ρύθμιση ποσότητας (ειδικός).
Κύκλωμα ύδατος θέρμανσης
Επισκευή ή αντικατάσταση του
Κυκλοφορητής νερού κατεστραμμένος ή πολύ μικρός.
κυκλοφορητή.
Ελέγξτε την ηλεκτρική σύνδεση.
Ελαττωματική μηχανική βαλβίδα. Αντικαταστήστε τη βαλβίδα ή το
μηχανικό μοτέρ της.
Διαρροή νερού του κυκλώματος θέρμανσης.
Επισκευή, πλήρωση και
Ενδείξεις: Υγροί λεκέδες στο σπίτι. Χαμηλή πίεση στον
εξαέρωση.
μετρητή πίεσης του κυκλώματος θέρμανσης.
Αέρας στους σωλήνες. Εξαέρωση.
Άλατα στο κύκλωμα του νερού ή/και φραγή του
Καθαρίστε τα εξαρτήματα.
φίλτρου (λάσπη).
Ο κυκλοφορητής νερού έχει ρυθμιστεί σε χαμηλή
Αυξήστε την ταχύτητα.
ταχύτητα.
Λανθασμένη τιμή ενεργοποίησης του συστήματος Καθορίστε τις σωστές τιμές
ασφαλείας για τη θερμοκρασία εξόδου του νερού. ενεργοποίησης.
121
Ανεπαρκής παραγωγή θερμότητας στην έξοδο
ΠΙΘΑΝΕΣ ΑΙΤΙΕΣ ΛΥΣΗ

Λανθασμένη ρύθμιση καμπύλης θέρμανσης
Αυξήστε τις τιμές του σημείου.
(ρυθμιστής αντιστάθμισης καιρικών συνθηκών).
Σύντομη διάρκεια λειτουργίας. Ρύθμιση χρονομετρητή.
Υπερβολικά μακροχρόνια διάχυση φορτίων από την Ελέγξτε τη διάχυση φορτίων της
εταιρεία παροχής ηλεκτρισμού. εταιρείας παροχής ηλεκτρισμού.
Αντικαταστήστε την αντλία
Η αντλία θερμότητας είναι πάρα πολύ μικρή.
θερμότητας ή προσθέστε εφεδρική.
Η δισθενής θερμοκρασία έχει οριστεί πολύ χαμηλά. Αυξήστε τη θερμοκρασία.
Πλεονάζουσα ή ελλιπής ποσότητα ψυκτικού υγρού Ρυθμίστε την ποσότητα του υγρού
στην αντλία θερμότητας. (ειδικός).
Θερμοκρασία πηγής θερμότητας πάρα πολύ
χαμηλή (για κάθε τύπο αντλίας θερμότητας).
Θερμοκρασία δεξαμενής θερμότητας πάρα πολύ
υψηλή (για κάθε τύπο αντλίας θερμότητας).
Διαρροή ψυκτικού υγρού (ενδέχεται να
εμφανιστούν τα ίχνη πετρελαίου στο σημείο Δείτε επίσης...
διαρροής).
Κύκλωμα γεωθερμικού νερού (τύπος νερού)
Η εμβαπτιζόμενη αντλία είναι πάρα πολύ μικρή. Αντικαταστήστε την αντλία.
Καθαρίστε τον εναλλάκτη
Επικάθιση αλάτων στον εναλλάκτη θερμότητας
θερμότητας ή/και τα φίλτρα και
ή μερικώς φραγμένο φίλτρο στην πλευρά του
εξετάστε τις αιτίες φραγής (χημική
γεωθερμικού ρευστού.
ανάλυση του νερού).
Σωλήνας συλλογής ή επανεγχύσεων
Αντικαταστήστε τον σωλήνα.
κατεστραμμένος ή τρυπημένος.
Αναβαθμίστε τον εναλλάκτη
Ο εναλλάκτης θερμότητας είναι πάρα πολύ μικρός.
Εξωτερικό κύκλωμα άλμης ή νερού (τύπος γεωθερμικός ή νερού)
Δημιουργία πάγου λόγω έλλειψης γλυκόλης Αδειάστε το κύκλωμα και πληρώστε
(αντιψυκτικό) σε ορισμένες περιοχές, που ξανά δίνοντας προσοχή στη μίξη του
προκαλείται από λανθασμένη μίξη. ύδατος και της γλυκόλης.
Επικάθιση αλάτων στο κύκλωμα νερού ή
στον εναλλάκτη θερμότητας στην πλευρά του
Καθαρίστε.
ενδιάμεσου κυκλώματος νερού (υδροφόρο
στρώμα).
Αντικαταστήστε τον κυκλοφορητή με
Πολύ μικρός κυκλοφορητής νερού.
έναν μεγαλύτερο.
122

Μερική φραγή του κυκλώματος συλλογής, στον
αγωγό, στο πλέγμα ή στον εξατμιστή.
Μερική φραγή του κυκλώματος εκτόνωσης αέρα
(ίδιες αιτίες).
Φραγή του σωλήνα απόψυξης/συμπύκνωσης με
Αποφράξτε το κύκλωμα.
αποτέλεσμα στρώμα πάγου στον εξατμιστή.
Ο ανεμιστήρας αέρα είναι πάρα πολύ μικρός (για
παράδειγμα μετά από πρόσθετη παροχή αέρα ή
Αναβαθμίστε τον ανεμιστήρα.
πρόσθετου σωλήνα εκκένωσης τα οποία δεν είχαν
προβλεφθεί αρχικά).
Κύκλωμα ύδατος θέρμανσης
Καθαρίστε ή αντικαταστήστε
Επικάθιση αλάτων στο κύκλωμα νερού ή φραγή του
το φίλτρο. Εάν συνεχιστούν τα
φίλτρου (λάσπη).
προβλήματα ξεπλύνετε το κύκλωμα.
Η ταχύτητα του κυκλοφορητή είναι πολύ μικρή. Αυξήστε την ταχύτητα.
Ο κυκλοφορητής νερού είναι πάρα πολύ μικρός. Αντικαταστήστε τον κυκλοφορητή.
Πίνακας 1.16: Αίτια ανεπαρκούς παραγωγής θερμότητας

Η αντλία θερμότητας παράγει ζεστό νερό, αλλά η θέρμανση χώρων δεν λειτουργεί ή γίνεται με
πολύ αργό ρυθμό
Ο θερμοστάτης του λέβητα έχει ρυθμιστεί πολύ
υψηλά με αποτέλεσμα ο λέβητας να ξεκινά
να λειτουργεί σε πολύ χαμηλές εξωτερικές
Ορίστε χαμηλότερο σημείο στον
θερμοκρασίες (αυτό σημαίνει ότι η αντλία
θερμοστάτη.
θερμότητας «γυρίζει» στη θέρμανση πάρα πολύ
αργά, γεγονός που συμβαίνει κυρίως το φθινόπωρο
ή την άνοιξη).
Ο ρυθμιστής έχει τεθεί στη θέση «καλοκαίρι» (μόνο Αλλάξτε θέση στον ρυθμιστή στη
ζεστό νερό χρήσης). θέση «χειμώνας» (θέρμανση).
Ο εναλλάκτης θερμότητας είναι πάρα πολύ μικρός
Καθαρίστε ή αντικαταστήστε.
ή έχει πιάσει άλατα.
Το θερμαντικό σώμα δεν θερμαίνει
Βαλβίδα ελέγχου κλειστή. Ανοίξτε τη βαλβίδα.
Ανοίξτε τη βαλβίδα ελέγχου του
Η παροχή του νερού είναι πάρα πολύ χαμηλή.
καλοριφέρ.
Αέρας στο θερμαντικό σώμα. Εξαερώστε.
Βαλβίδα διακοπής κλειστή. Ανοίξτε τη βαλβίδα.
Αντικαταστήστε τη βαλβίδα ή τον
Ελαττωματική θερμοστατική βαλβίδα.
αισθητήρα.
123
Πάτωμα πάρα πολύ καυτό ή πάρα πολύ κρύο

Λανθασμένη ρύθμιση της καμπύλης θέρμανσης
Αυξήστε ή μειώστε τις ρυθμίσεις.
(κανόνας συσχέτισης νερού).
Ελαττωματικός αισθητήρας για τη θερμοκρασία
Αντικαταστήστε.
νερού επιστροφής.
1.15.4 Τύποι σφαλμάτων κατά την εγκατάσταση

Συνήθη σφάλματα
• Αντιστροφή σύνδεσης σωλήνων μεταξύ της αντλίας θερμότητας και της δεξαμενής
αποθήκευσης.
• Λανθασμένη εξαέρωση των κυκλωμάτων νερού.
• Λανθασμένη ανάμιξη νερού/γλυκόλης (μερικοί εγκαταστάτες πρώτα πληρώνουν το
κύκλωμα με νερό και μετά προσθέτουν τη γλυκόλη).
• Λανθασμένη ρύθμιση των παραμέτρων (θερμοκρασίες νερού επιστροφής στα κυ-
κλώματα θερμαντικών σωμάτων και πατωμάτων, και του ζεστού νερού χρήσης για
υγειονομικούς λόγους).
Άλλα σφάλματα
• Έλλειψη ανεπίστροφης βαλβίδας.
• Λανθασμένη εγκατάσταση τριοδικών βαλβίδων.
• Έλλειψη φίλτρων στη γραμμή επιστροφής του κυκλώματος θέρμανσης.
• Λανθασμένο ποσοστό γλυκόλης.
• Αντιστροφή της γραμμής επιστροφής (αρχικής και δευτεροβάθμιας).
• Λανθασμένη αρχική ρύθμιση του ποσοστού ροής στα θερμαντικά σώματα ή πατώ-
ματα.
• Λανθασμένη σύνδεση των φάσεων (τριφασικών).
• Εκκένωση των συμπυκνωτών.
• Εσωτερική εγκατάσταση: εσωτερικός αγωγός πάρα πολύ μακρύς, αναρρόφηση/
θέση διανομής.
• Κατεύθυνση της περιστροφής του ανεμιστήρα (αέρος/νερού).
• Έλλειψη φίλτρων στο κύκλωμα του γεωθερμικού νερού.
• Λανθασμένη θέση των αισθητήρων (ειδικότερα για τον υπαίθριο αισθητήρα, αποφύ-
γετε την έκθεσή του στο άμεσο ηλιακό φως).
• Κανόνας σχέσης νερού που ρυθμίζεται λανθασμένα.
124
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 1
1. Andritsos N., Arvanitis A., Dalabakis P., Karytsas C., Mendrinos D., Papachris-
tou M. (2013). “Geothermal Energy Use, Country update for Greece”, Euro-
pean Geothermal Congress 2013.
2. CRES (2012). GSHP market development in Greece ACTION PLAN, Centre
for Renewable Energy Sources and Saving Greece, σελ. 28.
3. EUROBSERV’ER (2011). “Ground – Source Heat Pumps Barometer”, Le
journal des énergies renouvelables No 206.
4. Rawlings, RHD (1999). Technical Note 18/99 – Ground Source Heat Pumps
– A Technology Review. BSRIA (ISBN 0 86022 506 2).
5. FIP-TREET (2007) Χρηματοδότηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και
της Ενεργειακής Αποδοτικότητας. ΚΑΠΕ (ISBN 978-960-86907-7-6).
6. Ανδρίτσος Ν., Αρβανίτης Α., Κολιός Ν., Κουτσινός Σ. (2006). «Εφαρμογή
Γεωθερμικών Αντλιών Θερμότητας σε σύστημα μιας γεώτρησης και η συμβολή
τους στην εξοικονόμηση ενέργειας». Πρακτικά 8ου Εθνικού Συνέδριου για τις
Ήπιες Μορφές Ενέργειας. Θεσσαλονίκη, 29-31 Μαρτίου 2006.
7. Καρύτσας Κ. (2006). Γεωθερμικοί Πόροι, κλίμα και εθνικοί κανονισμοί. Ex-
tend Accredited Renewables training for Heating, IEE, CRES.
8. Αρβανίτης Α. (2013). «Η θερμική αγωγιμότητα του υπεδάφους ως παράμετρος
για το σχεδιασμό των γεωεναλλακτών. Χαρτογράφηση θερμικής αγωγιμότητας
εδαφικών σχηματισμών». Seminar for GROUND – MED project, CRES / Ther-
moMap.
9. http://www.geosonda.com/talno.htm
10. http://www.multitherm.net/p03en.htm
11. Κέντρο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (2011). Ασφάλεια Ηλεκτρολογικών
Εργασιών, Γενική Διεύθυνση Συνθηκών και Υγιεινής της Εργασίας, Υπουργείο
Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης. Υγιεινή & Ασφάλεια. http://www.sarrisg.
gr/n/downloads/2013/ metra%20prostasias.pdf .
12. Γενική Διεύθυνση Υγείας και Προστασίας Καταναλωτών (2005). Η προστασία
των καταναλωτών στην Ευρωπαική Ένωση: Δέκα βασικές αρχές. Ευρωπαϊκή
Επιτροπή.
13. Association Francaise du Froid (επιμ.) 2000. Mieux concevoir les systemes
thermodynamique de chauffage et de climatisation, ca vous interesse?
14. GSP: heat pump: practical course GSP: check list 8 Other: BWP.
15. GSP liste de contrôle pour PAC.
125
Ανακεφαλαίωση του Κεφαλαίου 1

Το Κεφάλαιο 1 παρέχει τις βασικές αρχές των γεωθερμικών αντλιών θερμότητας (ΓΑΘ)
και εμβαθύνει στα θέματα σχεδιασμού και εγκατάστασής τους. Η έμφαση δίνεται στις
εφαρμογές παραγωγής ζεστού νερού για άμεση χρήση και θέρμανση χώρων, καθώς και
στα αναστρέψιμα συστήματα. Περιλαμβάνονται και άλλα θέματα ενδιαφέροντος, όπως
της εξυπηρέτησης πελατών, της κοστολόγησης έργων και τα περιβαλλοντικά επιχειρήμα-
τα. Στο τέλος γίνεται αναφορά στις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθούνται κατά την
τακτική συντήρηση των συστημάτων ΓΑΘ, ενώ παρουσιάζονται και οι πιο συχνές βλάβες
τους αλλά και οι τρόποι αντιμετώπισης αυτών.
126
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Ηλιοθερμία - Θερμικά Ηλιακά Συστήματα (ΘΗΣ)

Στο παρόν κεφάλαιο παρέχονται όλες εκείνες οι γνώσεις που χρειάζεται ο υδραυ-
λικός ώστε να έχει μια σφαιρική εικόνα της κατάστασης της αγοράς των ηλιακών
προϊόντων και των συγκρίσεων κόστους και κέρδους, καθώς και επαρκή γνώση
των ευρωπαϊκών προτύπων και πιστοποιήσεων αλλά και της σχετικής εθνικής και
κοινοτικής νομοθεσίας. Καλύπτονται επίσης οι οικολογικές πτυχές, τα συστατικά
μέρη, τα χαρακτηριστικά και η διαστασιολόγηση των ηλιακών συστημάτων, η επι-
λογή και διαστασιολόγηση των συνιστωσών, ο προσδιορισμός της ζήτησης θερ-
μότητας, καθώς και ο γενικότερος σχεδιασμός των εγκαταστάσεων ΘΗΣ. Τέλος,
αναλύονται τα ειδικά θέματα εγκατάστασης, θέσης σε λειτουργία, συντήρησης,
καθώς και του εντοπισμού και επισκευής βλαβών των ΘΗΣ.

Με την ολοκλήρωση του συγκεκριμένου τμήματος του προγράμματος κατάρτισης
ο τεχνίτης θα διαθέτει τις δεξιότητες που απαιτούνται για την εγκατάσταση ενός
ηλιακού συστήματος θέρμανσης νερού που πληροί τις προσδοκίες απόδοσης και
αξιοπιστίας του πελάτη, ενσωματώνει όλες τις προδιαγραφές ποιότητας και συμ-
μορφώνεται με τους εφαρμοστέους κώδικες και τα πρότυπα, με τη βοήθεια των
βασικών οδηγιών, του εγχειριδίου εγκατάστασης του κατασκευαστή, των προδια-
γραφών των κύριων συνιστωσών, σχηματικών παραστάσεων και σχεδίων.
Έννοιες-κλειδιά / τυχόν βασική ορολογία

Ηλιακή ενέργεια, ηλιακοί συλλέκτες, δεξαμενές αποθήκευσης, αντλίες κυκλοφορίας,
μέσο μεταφοράς της θερμότητας, άμεσα και έμμεσα συστήματα, εργασία σε ύψη.
2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ – Η ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΘΗΣ

Οι τελευταίες εξελίξεις στον τομέα της ενεργειακής τροφοδοσίας, τόσο σε εθνικό όσο και
−κυρίως− σε διεθνές επίπεδο, επαναφέρουν επιτακτικά στην επικαιρότητα τη συζήτηση
για το ενεργειακό πρόβλημα γενικότερα, εάν υποτεθεί ότι η ένταση της συζήτησης αυτής
μειώθηκε ποτέ κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Επιπλέον, ο διαρκώς εντεινό-
μενος προβληματισμός για το περιβάλλον γενικά και για τις κλιματικές αλλαγές ειδικότερα,
με την έντονη ενεργειακή του διάσταση, προσθέτει αναμφίβολα στοιχεία πολυπλοκότητας
και κατεπείγοντος σε ένα ήδη οξύ πρόβλημα.
127
Για την Ελλάδα, όπως άλλωστε για κάθε χώρα, η σχετική συζήτηση οφείλει να συνυ-
πολογίσει ορισμένα ειδικά χαρακτηριστικά. Από τη μια, υπάρχει η έντονη εξάρτηση από
τις εισαγόμενες συμβατικές πηγές ενέργειας οι οποίες, σε συνδυασμό με τον εξαιρετικά
ενεργοβόρο παραγωγικό ιστό, επιτείνουν τις εντάσεις στο ενεργειακό ισοζύγιο με πολλα-
πλές κοινωνικές, οικονομικές και γεωπολιτικές συνέπειες. Από την άλλη, η αξιοποίηση του
πολύ σημαντικού δυναμικού ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μπορεί να αποτελέσει βασική
συνιστώσα μιας εθνικής ενεργειακής στρατηγικής, εάν μάλιστα ληφθεί υπόψη ο κατακερ-
ματισμός του γεωγραφικού χώρου που επιβάλλει εκ των πραγμάτων ένα αποκεντρωμένο
ενεργειακό σύστημα. Από μια άποψη, το «πετρέλαιο» της Ελλάδας είναι ο ήλιος και, δευτε-
ρευόντως, ο άνεμος (με εξαίρεση ίσως τα νησιά του Αιγαίου).
Η αξιοποίηση της ενέργειας από τον ήλιο για τη θέρμανση του νερού είναι μια από τις
παλαιότερες χρήσεις της ηλιακής ενέργειας, ενώ οι αρχές της ηλιακής θερμότητας είναι
γνωστές εδώ και χιλιάδες χρόνια: Μια μαύρη επιφάνεια ζεσταίνεται στον ήλιο, ενώ μια πιο
ανοιχτόχρωμη επιφάνεια παραμένει δροσερή (η άσπρη είναι η πλέον δροσερή). Η αρχή
αυτή βρίσκει εφαρμογή στους ηλιακούς συλλέκτες νερού, που είναι μια από τις πλέον γνω-
στές εφαρμογές άμεσης χρήσης της ηλιακής ενέργειας. Η ηλιακή τεχνολογία εξελίχθηκε
στη σημερινή της μορφή το 1908, όταν ο William Bailey της Carnegie Steel Company
(ΗΠΑ) επινόησε έναν συλλέκτη με ένα μονωμένο δοχείο και χάλκινους σπειροειδείς σωλή-
νες (αρκετά όμοιος με το θερμοσιφωνικό σύστημα). Έως τα τέλη του Α′ Παγκόσμιου Πο-
λέμου ο Bailey είχε πουλήσει 4.000 μονάδες, ενώ ένας επιχειρηματίας από τη Φλόριντα,
ο οποίος αγόρασε τα δικαιώματα της πατέντας, διέθεσε σχεδόν 60.000 μονάδες έως το
1941. Ο περιορισμός όμως στις πωλήσεις χαλκού κατά τον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο οδήγησε
την αγορά ηλιακών συστημάτων θέρμανσης νερού σε απότομη πτώση.
Τα ηλιακά συστήματα από την αρχή θεωρήθηκαν μια εναλλακτική ενεργειακή τεχνο-
λογία που συνέβαλε στην εξοικονόμηση ενέργειας, περιορίζοντας την εξάρτηση από το
πετρέλαιο, και στην ανάπτυξη ενός νέου εγχώριου ενεργειακού πόρου. Η αρχή λειτουρ-
γίας όλων των θερμικών ηλιακών συστημάτων (ΘΗΣ) είναι απλή: Η ηλιακή ακτινοβολία
μετατρέπεται σε θερμότητα που συλλέγεται και μεταφέρεται σε ένα ρευστό. Η θερμότητα
χρησιμοποιείται απευθείας ή μέσω ενός εναλλάκτη μεταφέρεται στην τελική χρήση και
αξιοποιείται σε ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τη θέρμαν-
ση νερού χρήσης, τη θέρμανση χώρων, τη θερμότητα για βιομηχανικές διεργασίες, τον
ηλιακό κλιματισμό, την ξήρανση προϊόντων.
2.1.2 Ηλιακό δυναμικό

Η ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας που φτάνει στην επιφάνεια της Γης ποικίλλει σε με-
γάλο βαθμό εξαιτίας των μεταβαλλόμενων ατμοσφαιρικών συνθηκών και της αλλαγής της
θέσης του ήλιου, τόσο κατά τη διάρκεια της ημέρας όσο και κατά τη διάρκεια του έτους. Τα
σύννεφα αποτελούν την κυρίαρχη ατμοσφαιρική παράμετρο που καθορίζει την ποσότητα
της ηλιακής ακτινοβολίας που φτάνει στη Γη. Συνεπώς, οι περιοχές της Γης με νεφελώδες κλί-
μα δέχονται λιγότερη ηλιακή ακτινοβολία από άλλες περιοχές με κλίματα όπως της ερήμου,
που δεν έχει σχεδόν ποτέ σύννεφα. Σε οποιαδήποτε δεδομένη τοποθεσία, η ηλιακή ακτινοβο-
λία που φτάνει στην επιφάνεια της Γης μειώνεται όσο αυξάνεται η νεφοκάλυψη.
Τα τοπικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά, όπως τα βουνά, οι ωκεανοί και οι μεγάλες λί-
μνες, επιδρούν στον σχηματισμό των νεφών και, επομένως, το ποσό της ηλιακής ακτινοβο-
λίας που παραλαμβάνεται από αυτές τις περιοχές μπορεί να είναι διαφορετικό από αυτό
που παραλαμβάνεται από περιοχές παρακείμενες σε πεδιάδες. Για παράδειγμα, τα βουνά
128
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 • ΗΛΙΟΘΕΡΜΙΑ - ΘΕΡΜΙΚΑ ΗΛΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ (ΘΗΣ)
μπορεί να λαμβάνουν λιγότερη ηλιακή ακτινοβολία από τους παρακείμενους λόφους και
τις πεδιάδες που βρίσκονται σε μικρή απόσταση από αυτά. Aυτό οφείλεται στο γεγονός ότι
οι άνεμοι που φυσούν στα βουνά εξαναγκάζουν κάποιες ποσότητες αέρα να ανέρχονται
και να σχηματίζουν σύννεφα, καθώς ψύχεται η υγρασία που περιέχεται στον αέρα. Οι
ακτές μπορεί επίσης να δέχονται διαφορετικό ποσό ηλιακής ακτινοβολίας από περιοχές
βαθύτερα στην ενδοχώρα.
Εκεί όπου οι αλλαγές στη γεωμορφολογία είναι λιγότερο έντονες το ποσό της ηλιακής
ακτινοβολίας μεταβάλλεται λιγότερο. Η ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας μεταβάλλε-
ται επίσης ανάλογα με την ώρα της ημέρας και την εποχή. Γενικά, υπάρχει περισσότερη
ηλιακή ακτινοβολία κατά τη διάρκεια του μεσημεριού απ’ ό,τι νωρίς το πρωί ή αργά το
απόγευμα. Το μεσημέρι ο ήλιος βρίσκεται ψηλά στον ουρανό και η διαδρομή των ακτίνων
του ήλιου μέσω της ατμόσφαιρας της Γης είναι μικρότερη. Συνεπώς, λιγότερη ηλιακή ακτι-
νοβολία διαχέεται ή απορροφάται και περισσότερη ποσότητα ακτινοβολίας φτάνει στην
επιφάνεια της Γης. Πάντως, εν γένει η ηλιακή ακτινοβολία είναι μια μορφή ενέργειας με
σχεδόν σταθερή και προβλέψιμη ένταση (W/m2) στη διάρκεια του χρόνου και της ημέρας.
Η ολική ηλιακή ακτινοβολία που προσπίπτει πάνω σε μια οριζόντια ή κεκλιμένη επι-
φάνεια έχει δύο συνιστώσες: (α) την άμεση και (β) τη διάχυτη ηλιακή ακτινοβολία. Άμεση
ηλιακή ακτινοβολία είναι αυτή που φτάνει απευθείας από τον ηλιακό δίσκο στην επιφάνεια
του εδάφους, χωρίς να έχει υποστεί σκέδαση (αλλαγή κατεύθυνσης) κατά τη διαδρομή της
μέσα στην ατμόσφαιρα. Εξαρτάται από την απόσταση Ήλιου-Γης, την ηλιακή απόκλιση (δ),
το ηλιακό ύψος (α), το γεωγραφικό πλάτος του τόπου (φ), το υψόμετρο του τόπου (h), την
κλίση της επιφάνειας επί της οποίας προσπίπτει (β), καθώς και από την απορρόφηση και
διάχυση την οποία υφίσταται μέσα στην ατμόσφαιρα.
Διάχυτη ηλιακή ακτινοβολία είναι το ποσό της ακτινοβολίας που φτάνει στην επιφάνεια
του εδάφους μετά την ανάκλαση ή σκέδασή της μέσα στην ατμόσφαιρα, αλλά και μετά
την ανάκλαση πάνω στην επιφάνεια της Γης. Η διάχυτη ηλιακή ακτινοβολία εξαρτάται
από το ηλιακό ύψος (α), το υψόμετρο του τόπου, τη λευκαύγεια του εδάφους, το ποσό και
το είδος των νεφών, καθώς και από την παρουσία διάφορων κέντρων σκεδάσεως (αερο-
λυμάτων, υδροσταγόνων κ.ά.) που υπάρχουν στην ατμόσφαιρα. Όσο μεγαλύτερη είναι η
απόσταση που διανύει η ηλιακή ακτινοβολία μέσα στην ατμόσφαιρα τόσο μικρότερο είναι
το ποσό της ηλιακής ακτινοβολίας που προσπίπτει στην επιφάνεια της Γης. Για τον λόγο
αυτό, η ένταση της ηλιακής ακτινοβολίας είναι πολύ μεγαλύτερη κατά τη θερινή περίοδο
σε σχέση με τη χειμερινή. Τέλος, όσο πιο κάθετα προσπίπτει η ηλιακή ακτινοβολία πάνω σε
μια επιφάνεια στη Γη τόσο μεγαλύτερη είναι η έντασή της.
Για τον υπολογισμό της προσπίπτουσας ηλιακής ακτινοβολίας σε οποιαδήποτε κεκλιμέ-
νη ή/και περιστρεφόμενη επιφάνεια είναι απαραίτητη η γνώση της ηλιακής ακτινοβολίας
στο οριζόντιο επίπεδο. Στην Ελλάδα η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (ΕΜΥ) καταγράφει
εδώ και πολλά χρόνια τις ώρες ηλιοφάνειας ανά ημέρα, αλλά και σε κάποιες περιπτώσεις
την ολική ηλιακή ακτινοβολία (kWh/m2) για διάφορες περιοχές της χώρας. Μπορεί, έτσι,
να ειπωθεί με βεβαιότητα ότι η Ελλάδα παρουσιάζει ιδιαίτερα υψηλό ηλιακό δυναμικό,
περίπου 1.400-1.800 [kWh/(m2.yr)] ετησίως στο οριζόντιο επίπεδο, ανάλογα με το γεω-
γραφικό πλάτος και το ανάγλυφο της περιοχής. Αντίστοιχα με τα παραπάνω δεδομένα
υπάρχουν και σε άλλες χώρες σε όλη την Ευρώπη και στον κόσμο (από μετεωρολογικές
υπηρεσίες κ.λπ.), και έτσι έχει καταστεί δυνατή η διαμόρφωση «ηλιακών χαρτών» που κα-
λύπτουν όλο τον κόσμο, συγκεκριμένες περιοχές, κράτη ή/και περιφέρειες αυτών. Στη συ-
νέχεια παρατίθενται δύο τέτοιοι χάρτες, ένας για την Ευρώπη και ένας ειδικά για την Ελλά-
129
δα (για λόγους σύγκρισης αλλά και επιβεβαίωσης όσων αναφέρθηκαν παραπάνω σχετικά
με το υψηλό δυναμικό της χώρας μας).
Σχήμα 2.1: Μέση ετήσια ηλιακή ακτινοβολία [kWh/m2] στην Ευρώπη 1981-2000 [1].
Σχήμα 2.2: Χάρτης ολικής ετήσιας ακτινοβολίας στο οριζόντιο επίπεδο της Ελλάδας [2].
2.1.3 Η αγορά των θερμικών ηλιακών συστημάτων

Το 2011 η παγκόσμια εγκατεστημένη ισχύς ΘΗΣ σε λειτουργία ήταν ίση με 234,6 GWth,
που αντιστοιχούν σε 335,1 εκ. m2 συλλεκτών. Από αυτά οι 211,5 GWth προέρχονται από
επίπεδους συλλέκτες και σωλήνες κενού, 21,6 GWth από συλλέκτες χωρίς διαφανές κά-
130
λυμμα και τα 1,5 GWth αντιστοιχούν σε συλλέκτες αέρα. Τα στοιχεία αναδεικνύουν μεγά-
λες διαφορές από χώρα σε χώρα, με την Ευρώπη να μην αποτελεί σημαντική αγορά, σε
σύγκριση με μεμονωμένες χώρες όπως η Κίνα, το Ισραήλ ή ακόμα και η Τουρκία. Η Κίνα,
πάντως, με ποσοστό κοντά στο 65% των εγκατεστημένων συστημάτων, αποτελεί μια ιδιό
τυπη περίπτωση με πολύ μεγάλη αγορά που εξηγείται από το μέγεθος του πληθυσμού της
αλλά και από τη διαρκώς αυξανόμενη διείσδυση των ΘΗΣ. Ενδεικτικό της κατάστασης
είναι το σχήμα που ακολουθεί [3].
152,180
EVACUATED TUBE COLLECTORS UNGLAZED WATER COLLECTORS FLAT PLATE COLLECTORS
Cumulated capacity in operation (MWth)
20,000
18,000
15,784
16,000
14,000
12,000 10,710
10,164
10,000
8,000
6,000 4,999 4,612
4,000 3,347 3,334 3,275 2,986
2,000
0
CHINA UNITED GERMANY TURKEY BRAZIL AUSTRALIA INDIA AUSTRIA JAPAN ISRAEL
STAGES
Σχήμα 2.3: Η ηλιακή θερμότητα στον κόσμο (στοιχεία 2011) [3].
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ότι κατά το παρελθόν η συμβολή της θερμι-
κής ηλιακής ενέργειας παρουσιαζόταν συχνά υποτιμημένη, παρότι κατά πολύ σημαντικό-
τερη συγκρινόμενη για παράδειγμα με την αιολική ενέργεια ή τα Φ/Β συστήματα. Στους
λόγους της υποτίμησης αυτής συμπεριλαμβάνονται το μικρό μέγεθος των εγκαταστάσεων,
το ότι δεν παραπέμπει ευθέως σε κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος και, κυρίως, ότι το
εγκατεστημένο θερμικό ηλιακό δυναμικό, μετρούμενο σε m2, δεν συμπεριλαμβανόταν συ-
νήθως στις ενεργειακές στατιστικές λόγω ανομοιογένειας των μονάδων μέτρησης. Για τον
λόγο αυτό, ύστερα από σχετική διερεύνηση και πρόταση της ESTIF που έγινε αποδεκτή
από πολλούς φορείς (IEA, ESTIF, BSi, SEIA...), υιοθετήθηκε ένας συντελεστής μετατροπής
του m2 σε θερμικό kW (kWth) ο οποίος ορίστηκε ίσος με 0,7. Έτσι, επιφάνεια συλλέκτη ίση
με ένα m2 αντιστοιχεί σε 0,7 kWth, με την ίδια λογική που ορίζεται η ονομαστική ισχύς στις
ανεμογεννήτριες ή η ισχύς αιχμής για τα Φ/Β.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια δυναμική ανάπτυξη της
αγοράς. Οι εφαρμογές των ΘΗΣ για θέρμανση και ψύξη κερδίζουν αναγνώριση σε όλο
και περισσότερες χώρες. Ενώ το μεγαλύτερο μέρος της αγοράς το αποτελούν οι οικιακές
εφαρμογές, η ζήτηση από κατασκευαστικές εταιρείες, διαχειριστές κτιρίων και χρήστες
εμπορικών κτιρίων αυξάνεται σημαντικά. Ένας βασικός παράγοντας που θεωρείται υπεύ-
θυνος για την ισχυρή ανάπτυξη της χρήσης της ηλιακής θερμότητας τα τελευταία χρόνια
είναι ότι όλο και περισσότερο οι Κτιριακοί Κανονισμοί απαιτούν τη χρήση ΑΠΕ και τα ηλια
κά θερμικά συστήματα προσφέρουν μια πολύ συμφέρουσα οικονομικά λύση. Αυτό που
άρχισε στη Βαρκελώνη το 1999 γίνεται συνήθης πρακτική σε όλο και περισσότερες χώρες,
περιοχές και κοινότητες σε όλη την Ευρώπη. Η Γερμανία είναι το πιο πρόσφατο παράδειγ-
μα χώρας που απαιτεί θερμότητα από ΑΠΕ στα νέα κτίρια.
131
Η νέα Ευρωπαϊκή Οδηγία για τις ΑΠΕ σκοπεύει να πετύχει, έως το 2020, το 20% της
ενέργειας να προέρχεται από Ανανεώσιμες Πηγές. Για πρώτη φορά γίνεται σε αυτή σαφής
αναφορά στη θερμότητα και ψύξη που αντιστοιχούν στο 50% των συνολικών αναγκών
σε ενέργεια. Η Οδηγία για τις ΑΠΕ αποτελεί έναν ακόμα ισχυρό μοχλό για τη διάδοση των
ηλιακών συστημάτων στις αγορές. Εξαρτάται από τις 27 χώρες μέλη να εφαρμόσουν απο-
τελεσματικά και γρήγορα την Οδηγία.
Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία [4] η αγορά των ΘΗΣ στις χώρες της Ε.Ε.
των 27 εμφάνισε μια σχετική ανάπτυξη το 2012. Η αύξηση σε σχέση με το 2011 ήταν της
τάξης των 2,1 GWth πρόσθετης ισχύος (αντιστοιχεί σε 3 εκατομμύρια m2 νέων ηλιακών
συλλεκτών). Ενώ η μεγαλύτερη ώθηση προήλθε από τη γερμανική αγορά, που είχε αύξηση
7%, η ζήτηση για ΘΗΣ αναπτύχθηκε δυναμικά και στις μικρότερες αγορές. Στην Αυστρία
π.χ. η αύξηση ήταν 4%, που, παρότι δεν δείχνει εντυπωσιακή, η συνολική εγκατεστημένη
ισχύς ανά κάτοικο έφτασε στα 0,41 kWth, κατατάσσοντάς τη δεύτερη μετά την Κύπρο,
που έχει φτάσει στα 0,59 kWth ανά κάτοικο. Η Ελλάδα είναι τρίτη σε αυτή την κατάταξη,
με 0,26 kWth /κάτοικο.
Οι νέες εξελίξεις στις αγορές διαφέρουν σημαντικά. Από τη μια πλευρά, χώρες που
έχουν επηρεαστεί σκληρά από την οικονομική κρίση, όπως η Ισπανία και η Ιρλανδία, γνω-
ρίζουν το τέλος της έντονης οικοδομικής δραστηριότητας που ήταν ισχυρός παράγοντας
ανάπτυξης της αγοράς στο πρόσφατο παρελθόν, ενώ αγορές όπως της Αυστρίας δείχνουν
πιο στιβαρές. Φαίνεται επίσης ότι η αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας δεν είναι στενά συν-
δεδεμένη με τις κλιματολογικές συνθήκες κάθε χώρας. Νότιες χώρες όπως η Κύπρος και η
Ελλάδα έρχονται στην 1η και 3η θέση (στα m2/κάτοικο), αλλά χώρες με το ίδιο γεωγραφι-
κό πλάτος, όπως η Ισπανία, η Πορτογαλία ή η Ιταλία, υστερούν ακόμα από τον ευρωπαϊκό
μέσο όρο των 0,06 kWth/κάτοικο (0,08 m2/κάτοικο).
Σχήμα 2.4: Εγκατεστημένη ισχύς ΘΗΣ στην Ευρωπαϊκή Ένωση στο τέλος του 2012 [4].
132
Ο χάρτης του Σχήματος 2.4 δείχνει πολύ παραστατικά τη συνολική εγκατεστημένη ισχύ
των ΘΗΣ σε όλες τις χώρες της Ε.Ε., μαζί με την κατάταξή τους όσον αφορά τα εγκατεστη-
μένα MWth, καθώς και τη νέα ισχύ που προστέθηκε μεταξύ 2011 και 2012 [4]. Οι αριθμοί
αντιστοιχούν με το σύνολο των εγκαταστάσεων που υπολογίζεται ότι αποδίδουν ενέργεια
(η ESTIF υπολογίζει ότι η διάρκεια ζωής του μέσου συστήματος εγκατεστημένου μετά το
2009 είναι 20 χρόνια). Πρέπει, τέλος, να τονιστεί ότι το μέγεθος της αγοράς των ΘΗΣ στην
Ευρώπη, παρά την αύξησή του, παραμένει ακόμα πολύ χαμηλό σε σχέση με τον στόχο που
είχε τεθεί από τη «Λευκή Βίβλο» (100 εκ. m2 ή 70 GWth για το 2010).
Σήμερα τα θερμικά ηλιακά εξασφαλίζουν ήδη 40.000 θέσεις εργασίας πλήρους απα-
σχόλησης στην Ευρώπη − περίπου μία θέση εργασίας ανά 80 kWth νέας εγκατεστημένης
ισχύος. Οι Ευρωπαίοι κατασκευαστές προηγούνται καθαρά στον τομέα της τεχνολογίας
των θερμικών ηλιακών. Πουθενά αλλού δεν έχει αναπτυχθεί περισσότερο η τεχνολογία
αυτή όσο στην Ευρώπη. Οι ηλιακοί συλλέκτες και τα προϊόντα δοκιμάζονται με τα απαιτη-
τικά ευρωπαϊκά πρότυπα (EN 12975 για συλλέκτες και EN 12976 για συστήματα). Πολλές
μη ευρωπαϊκές χώρες στοχεύουν στην υιοθέτηση παρόμοιων προτύπων και ακολουθούν
την επιτυχημένη διάδοση του συστήματος πιστοποίησης κατά Solar Keymark, το οποίο
εξασφαλίζει ότι τα προϊόντα είναι σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα.
2.1.4 Η κατάσταση στην Ελλάδα

Η διάδοση των ηλιακών συστημάτων στην Ελλάδα ξεκίνησε το 1974, μετά την πετρελαϊκή
κρίση του 1973-74. Τότε παρατηρήθηκε άνοδος του αριθμού των νεοϊδρυόμενων βιο-
μηχανιών, με περίοδο κορύφωσης τη δεκαετία 1980-90. Η δυναμικότητα των Ελλήνων
κατασκευαστών ηλιακών συστημάτων κατά την περίοδο αυτή ποικίλλει, γενικά όμως μπο-
ρούν να ταξινομηθούν σε δύο κατηγορίες: Μικρές, συνήθως οικογενειακές βιοτεχνίες και
οργανωμένες βιομηχανίες. Συνήθως οι βιοτεχνίες συναρμολογούν τα ηλιακά συστήματα
έχοντας αγοράσει τμήματα από μεγαλύτερους κατασκευαστές.
Η Ελλάδα είναι μέσα στη ομάδα χωρών που προηγείται τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε
παγκόσμιο επίπεδο. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί σημαντική εξαγωγική
δραστηριότητα. Τα ελληνικά προϊόντα είναι συνήθως μέσα στις πρώτες επιλογές σε όλες
σχεδόν τις αγορές. Οι Έλληνες κατασκευαστές έχουν βελτιώσει τόσο την απόδοση όσο και
την αξιοπιστία που πιστοποιείται και από τα αποτελέσματα δοκιμών κατά EN και τα πιστο-
ποιητικά κατά SolarKeymark που διαθέτουν.
Σήμερα στην Ελλάδα, στο τέλος του 2012, υπήρχαν 2,89 GWth εγκατεστημένης
ισχύος (περίπου 4,1 εκατ. m2). Τα περισσότερα συστήματα είναι ηλιακοί θερμοσίφω-
νες που αποτρέπουν την εκπομπή 2 εκατομμυρίων τόνων διοξειδίου του άνθρακα
κάθε χρόνο. Η βιομηχανία του κλάδου έχει ετήσιο κύκλο εργασιών της τάξης των 300
εκατομμυρίων € και εξασφαλίζει 3.500 θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης, και
είναι η ισχυρότερη ελληνική βιομηχανία στον τομέα των ΑΠΕ.
Η αρχική σταθερή αύξηση στις πωλήσεις ΘΗΣ στη χώρα μας οφείλεται στις φοροα-
παλλαγές και στα χαμηλότοκα δάνεια για αγορά ηλιακού θερμοσίφωνα καθώς και στον
αναπτυξιακό νόμο για επιχειρήσεις, τα οποία στη συνέχεια καταργήθηκαν. Η άρση των φο-
ροαπαλλαγών για εγκατάσταση ηλιακών συστημάτων σε κατοικίες αποτέλεσε σημαντικό
πλήγμα για την εξέλιξη της ελληνικής αγοράς των ΘΗΣ κατά την εικοσαετία 1990-2010.
Σε συνδυασμό με αυτό, η προώθηση και επιδότηση εγκατάστασης φυσικού αερίου και ο
μειωμένος ΦΠΑ για την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας και αερίου μείωσαν την αντα-
γωνιστικότητα των ηλιακών συστημάτων.
133
Η σχετικά πρόσφατη ανακοίνωση της πολιτείας για την υποχρεωτική ένταξη των ΘΗΣ
για την κάλυψη του 60% του ΖΝΧ στα πλαίσια κρατικών προγραμμάτων που αφορούν
την ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων κατοικίας έρχεται να καλύψει το θεσμικό κενό που
υπήρχε και να προσδώσει νέα ώθηση στην αγορά των ηλιακών θερμικών συστημάτων.
Εξάλλου, στο Ν.3851/2010 (περί Επιτάχυνσης της ανάπτυξης των ΑΠΕ για την αντι-
μετώπιση της κλιματικής αλλαγής), άρθρο 10, παρ. 3, αναφέρεται ότι από 1.1.2011
είναι υποχρεωτική η κάλυψη μέρους των αναγκών σε ΖΝΧ από ηλιοθερμικά συστήματα
και το ελάχιστο ποσοστό του ηλιακού μεριδίου σε ετήσια βάση καθορίζεται σε 60%, με
εξαίρεση την περίπτωση παραγωγής ζεστού νερού χρήσης από άλλες ΑΠΕ. Στο πλαίσιο
αυτής της υποχρέωσης και δεδομένης της υφιστάμενης διαδεδομένης χρήσης των ΘΗΣ,
υπάρχει σοβαρή προοπτική για εξάπλωση των ΘΗΣ σε κεντρικά συστήματα παραγωγής
ΖΝΧ και κεντρικής θέρμανσης.
2.2 ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΣΤΑΣΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΘΗΣ

Η ηλιακή ενέργεια βρίσκει διάφορες πρακτικές και οικονομικά αποδοτικές εφαρμογές στις
σημερινές κατοικίες και άλλα κτίρια του τριτογενούς τομέα (π.χ. γραφεία, καταστήματα,
ξενοδοχεία, κ.λπ.). Οι κύριες εφαρμογές των ηλιακών συλλεκτών είναι:
ü η προετοιμασία ζεστού νερού (ΖΝΧ) στις κατοικίες, στα εμπορικά κτίρια και στη βιο-
μηχανία
ü η θέρμανση νερού σε κολυμβητικές δεξαμενές (πισίνες)
ü η θέρμανση χώρων σε κτίρια
ü ο κλιματισμός χώρων και η ψύξη για αποθήκευση (τρόφιμα κ.λπ.)
ü η ξήρανση γεωργικών προϊόντων
ü η απόσταξη νερού
ü το μαγείρεμα με ηλιακή ενέργεια.
Οι τεχνολογίες για όλες τις παραπάνω εφαρμογές θεωρούνται ώριμες, ενώ για τις δύο
πρώτες από αυτές και οικονομικά βιώσιμες, υπό τις κατάλληλες συνθήκες. Ξεχωριστή ανα-
φορά θα πρέπει να γίνει στα συγκεντρωτικά ηλιακά συστήματα, τα οποία χρησιμοποιού-
νται με οικονομικά αποδοτικό (πλέον) τρόπο για την παραγωγή ηλεκτρισμού, ιδιαίτερα σε
περιοχές με πολύ ηλιασμό. Καθώς το πεδίο αυτό ξεφεύγει από τους στόχους του παρόντος
εγχειριδίου δεν θα γίνει περαιτέρω αναφορά σε αυτές τις τεχνολογίες εδώ.
2.2.1 Παραγωγή ζεστού νερού για οικιακή χρήση

Τα θερμικά ηλιακά συστήματα (ηλιακοί θερμαντήρες) καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος
των αναγκών των νοικοκυριών σε ζεστό νερό και περιορίζουν τις ενεργειακές τους δα-
πάνες. Υπάρχουν πολλά είδη ηλιακών συστημάτων θέρμανσης νερού, που κυμαίνονται
από τα χαμηλού κόστους, απλά θερμοσιφωνικά συστήματα, όπου το νερό κυκλοφορεί
με φυσικό τρόπο και η δεξαμενή αποθήκευσης αποτελεί ζευγάρι με τον συλλέκτη, έως
τα πιο αποδοτικά, σύνθετα και ακριβά συστήματα εξαναγκασμένης κυκλοφορίας, τα
οποία χρησιμοποιούν αντλίες και αισθητήρες/ελεγκτές για τη μεταφορά του ζεστού
νερού από τους συλλέκτες σε ξεχωριστή δεξαμενή αποθήκευσης, όπως φαίνεται στο
σχήμα 2.5.
134
Σχήμα 2.5: Ηλιακός συλλέκτης που θερμαίνει ένα αντιπηκτικό διάλυμα για θέρμανση
νερού οικιακής χρήσης.
Η ποσότητα ζεστού νερού που εξασφαλίζεται με την ηλιακή ενέργεια εξαρτάται από
τον τύπο και το μέγεθος του συστήματος, το κλίμα, καθώς και τα ποιοτικά γνωρίσματα της
θέσης εγκατάστασης, όσον αφορά την έκθεση στον ήλιο. Η οικονομία των συστημάτων
εξαρτάται επίσης από τους ίδιους παράγοντες. Η θέρμανση νερού με ηλιακή ενέργεια
μπορεί να είναι πιο οικονομική για μια διάρκεια ζωής αρκετών δεκαετιών σε σχέση με
τον ηλεκτρισμό, το πετρέλαιο ή το φυσικό αέριο. Η εξοικονόμηση είναι μεγαλύτερη στις
ηλιόλουστες περιοχές, όπου μια επένδυση μερικών χιλιάδων ευρώ σε ένα ηλιακό σύστημα
μπορεί να αποφέρει απόδοση άνω του 10% ετησίως – μεγαλύτερη από τις αποδόσεις των
λογαριασμών καταθέσεων ή των κρατικών ομολόγων.
Είναι σημαντικό να εξετάζεται η εξοικονόμηση στον κύκλο ζωής γιατί το αρχικό κόστος
εγκατάστασης ενός ΘΗΣ μπορεί να είναι τρεις έως έξι φορές μεγαλύτερο από αυτό ενός
συστήματος θέρμανσης που χρησιμοποιεί ηλεκτρισμό ή φυσικό αέριο (προπάνιο). Αυτό που
κάνει συμφέρουσα την επένδυση σε ένα ηλιακό σύστημα είναι η καθημερινή εξοικονόμηση
ενέργειας από την αξιοποίηση της ηλιακής ακτινοβολίας που είναι δωρεάν. Το αρχικό κό-
στος ενός οικιακού συστήματος μπορεί να κυμαίνεται από 1.200 € ή λιγότερο έως 3.000
€, με ποσοστό κάλυψης από την ηλιακή ενέργεια μεταξύ 50 και 85%, το οποίο σημαίνει
ένα κόστος της παρεχόμενης ενέργειας που κυμαίνεται μεταξύ 0,03 και 0,07 € ανά kWh.
2.2.2 Μεγάλα κεντρικά ηλιακά συστήματα

Εάν ο τομέας των μικρών οικιακών συστημάτων εμφανίζει σε ορισμένες χώρες, μεταξύ
των οποίων και στην Ελλάδα, κάποια σημάδια κορεσμού, δεν συμβαίνει το ίδιο με τις με-
γάλες θερμικές ηλιακές εγκαταστάσεις. Παρά το ότι οι τεχνολογίες μπορούν να θεωρη-
θούν ώριμες, οι εφαρμογές είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Υπάρχουν πολλές δυνητικές
εφαρμογές με σημαντικές ανεκμετάλλευτες δυνατότητες εξοικονόμησης μεγάλων ποσών
ενέργειας, όπως για παράδειγμα σε ξενοδοχεία, δημόσια κτίρια, κτίρια γραφείων, βιομη-
χανικές μονάδες κ.λπ. Γενική εξάλλου είναι η εκτίμηση ότι ο τομέας αυτός είναι ο πλέον
ελπιδοφόρος για να αυξηθεί η διείσδυση των θερμικών ηλιακών.
Ο κύριος λόγος για την καθυστέρηση στον τομέα αυτό είναι η συχνά αρνητική εμπειρία
από υφιστάμενες εγκαταστάσεις, λόγω κακού σχεδιασμού και χρήσης χαμηλής ποιότητας
προϊόντων. Για τον λόγο αυτό υπάρχει συγκεκριμένη και άμεση ανάγκη για προτυποτεχνι-
135
κά εργαλεία και μεθόδους σχεδιασμού, τα οποία θα επιτρέπουν την εκπόνηση ολοκληρω-

μένων μελετών για συνολικές ενεργειακές λύσεις, βασισμένων σε ρεαλιστική εκτίμηση του
αναμενόμενου ενεργειακού οφέλους με βάση τα δεδομένα της κάθε εφαρμογής.
Σχήμα 2.6: Μεγάλα θερμικά ηλιακά πεδία.
Μια επιπλέον παράμετρος που συνηγορεί υπέρ της προώθησης των μεγάλων θερμικών
ηλιακών εγκαταστάσεων είναι το ότι δεν περιορίζονται στην παραγωγή ζεστού νερού χρή-
σης, αλλά επιτρέπουν την ενσωμάτωση νέων τεχνολογικών λύσεων και τον συνδυασμό με
άλλες εφαρμογές, όπως για παράδειγμα η εποχιακή-διεποχιακή αποθήκευση θερμότητας,
η αφαλάτωση ή η ηλιακή ψύξη.
2.2.3 Θέρμανση κολυμβητικών δεξαμενών με ηλιακή ενέργεια

Ο φυσικός ετήσιος θερμοκρασιακός κύκλος μιας μη θερμαινόμενης πισίνας ποικίλλει ανά-
λογα με το κλίμα και τη γεωγραφία και, σε πολλά μέρη του κόσμου, περιορίζει την υπαί-
θρια κολύμβηση μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες. Πάντως, η περίοδος των 3 έως 4 μηνών
άνετης κολύμβησης μπορεί να παραταθεί στους 5 με 6 μήνες (σε θερμά κλίματα ακόμα
περισσότερο) με την εγκατάσταση συστήματος θέρμανσης της πισίνας. Αν και με τη θέρ-
μανση μιας πισίνας βελτιώνεται η απόλαυσή της, το κόστος διατήρησης της θερμοκρασίας
του νερού είναι πολύ μεγάλο. Μολαταύτα, εάν γίνει σωστή εκμετάλλευση του ήλιου, τότε το
μεγάλο κόστος θέρμανσης της πισίνας μπορεί να μειωθεί και έτσι να συνεχιστεί η απολαβή
των προνομίων μιας θερμαινόμενης πισίνας.
Σχήμα 2.7: Θερμικό ηλιακό σύστημα θέρμανσης πισίνας [5].
136
Για τη διατήρηση της θερμοκρασίας του νερού σε μια πισίνα τουλάχιστον στους 24°C
ή, κατά προτίμηση, στους 27°C απαιτείται θερμότητα χαμηλής θερμοκρασίας. Η μικρή δι-
αφορά ανάμεσα στη μέση ημερήσια θερμοκρασία μιας μη θερμαινόμενης πισίνας και της
επιθυμητής θερμοκρασίας για κολύμβηση επιτρέπει τη χρήση πολύ απλών αλλά αποδοτι-
κών συλλεκτών, παρόμοιων με τους γυμνούς πλαστικούς σωλήνες. Στο σχήμα 2.7 δίνεται
η τυπική διάταξη ενός ηλιακού συστήματος για θέρμανση πισίνας.
Τα συστήματα αυτά δεν απαιτούν ξεχωριστές δεξαμενές αποθήκευσης, αφού για την
αποθήκευση χρησιμοποιείται η ίδια η πισίνα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, για την ώθη-
ση του νερού μέσω των ηλιακών πλαισίων ή πλαστικών σωλήνων χρησιμοποιείται η αντλία
φιλτραρίσματος της πισίνας. Όταν υπάρχει αρκετή λιακάδα, το φιλτραρισμένο νερό της πι-
σίνας κυκλοφορεί μέσα από τους σωλήνες του συλλέκτη όπου θερμαίνεται από την ηλιακή
ακτινοβολία και, στη συνέχεια, επιστρέφει στην πισίνα. Συνιστάται να περνάει μέσα από το
φίλτρο όλο το νερό της πισίνας μία φορά κάθε 8 έως 12 ώρες.
2.2.4 Θέρμανση χώρων

Η θέρμανση χώρων με ηλιακή ενέργεια αντιπροσωπεύει μια αγορά με πολύ μεγάλο δυνα-
μικό, αν και ενδέχεται να είναι περιορισμένες οι δυνατότητές της σε υφιστάμενες πολυκα-
τοικίες σε πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές. Στους ηλιακούς συλλέκτες θερμαίνεται
αέρας ή ένα υγρό και στη συνέχεια μεταφέρεται με ανεμιστήρες ή αντλίες με χρήση μιας
μικρής ποσότητας ηλεκτρισμού. Τα συστήματα αέρα αποτελούνται από συλλέκτες, ανεμι-
στήρες, αεραγωγούς και ελεγκτές και θερμαίνουν τον αέρα μιας οικίας χωρίς εναλλάκτες
θερμότητας ή αποθήκευση θερμότητας (τα μεγάλα συστήματα με αέρα συνήθως χρη-
σιμοποιούν θερμική αποθήκευση, π.χ. κάδο με βότσαλα). Τα ηλιακά συστήματα με υγρό
αποτελούνται από συλλέκτες, δεξαμενές αποθήκευσης, αντλίες, σωλήνες, εναλλάκτες θερ-
μότητας (στα συστήματα κλειστού βρόχου) και ελεγκτές.
Η μέθοδος κατανομής της θερμότητας που ταιριάζει περισσότερο με τα ΘΗΣ είναι το
ενδοδαπέδιο σύστημα θέρμανσης, στο οποίο χρησιμοποιούνται πλαστικοί, ελαστικοί ή χάλ-
κινοι σωλήνες που ενσωματώνονται σε τσιμεντένιο δάπεδο. Όταν το θερμό νερό ρέει μέσα
από τους σωλήνες, το δάπεδο θερμαίνεται και εκπέμπει τη θερμότητά του στο δωμάτιο.
Τα ενδοδαπέδια συστήματα θέρμανσης (σχήμα 2.8) χρησιμοποιούν μέτριες θερμοκρασίες
νερού για τη μη πρόκληση εγκαυμάτων στις γυμνές πατούσες. Καθώς η διαφορά θερμο-
κρασίας μεταξύ του δαπέδου που εκπέμπει τη θερμότητα και του συλλέκτη είναι μεγαλύτε-
ρη από αυτή ενός συστήματος συλλέκτη/δεξαμενής αποθήκευσης, οι συλλέκτες είναι πιο
αποδοτικοί αφού αποβάλλουν λιγότερη θερμότητα στον κρύο εξωτερικό αέρα.
Σχήμα 2.8: Ηλιακό σύστημα ενδοδαπέδιας θέρμανσης (τα P-1 έως 4 παριστούν τις
αντλίες ή ανεμιστήρες υποβοήθησης της κυκλοφορίας) [5].
137
Είναι εξάλλου δυνατή η σύνδεση του ηλιακού συστήματος με μικρούς εναλλάκτες θερ-
μότητας σε ξεχωριστά δωμάτια. Αυτοί οι μικροί εναλλάκτες θερμότητας αποτελούν τυπο-
ποιημένο υδραυλικό εξοπλισμό σε διαφορετικά μεγέθη και διαθέτουν δικούς τους ανεμι-
στήρες. Η θερμοκρασία του υγρού σε ένα ηλιακό σύστημα φτάνει τους 32,5-50 oC, ενώ
στα συμβατικά συστήματα θέρμανσης στους 70-80 oC. Επομένως, εάν πρόκειται να χρησι-
μοποιηθούν σώματα καλοριφέρ με την ηλιακή θέρμανση, το εμβαδόν της επιφάνειάς τους
θα πρέπει να είναι σημαντικά μεγαλύτερο.
Τα ηλιακά συστήματα συνήθως σχεδιάζονται για να παρέχουν το 40-80% των ετήσιων
αναγκών θέρμανσης ενός νοικοκυριού. Πάντως, το 50% φαίνεται ότι αντιπροσωπεύει τον
πλέον αποτελεσματικό σχεδιασμό, αφού το επιπλέον δυναμικό χρησιμοποιείται μόνο τις
πιο κρύες ημέρες και τις υπόλοιπες παραμένει ανενεργό. Η θερμότητα που δεν παρέχεται
από το ηλιακό σύστημα πρέπει να προέλθει από ένα εφεδρικό σύστημα, συνήθως έναν
συμβατικό κλίβανο. Τα δύο συστήματα μπορούν να χρησιμοποιούν τους ίδιους αγωγούς
και κυκλώματα παροχής της θερμότητας, αλλά το εφεδρικό σύστημα θα πρέπει να είναι
πάντοτε σε θέση να εξασφαλίζει το σύνολο των αναγκών θέρμανσης κατά τις περιόδους
συννεφιάς, όταν η διαθέσιμη ηλιακή θερμότητα είναι περιορισμένη.
2.2.5 Δροσισμός/ψύξη χώρων

Λόγω της σύμπτωσης που υφίσταται μεταξύ της ζήτησης για ψύξη και της μέγιστης δια-
θέσιμης ηλιακής ακτινοβολίας, η τεχνολογία του ηλιακού κλιματισμού φαίνεται ότι είναι
πολλά υποσχόμενη και μπορεί να ανοίξει μια ταχέως αναπτυσσόμενη αγορά. Η ηλιακή
ψύξη προσφέρει μια λύση στην υπερθέρμανση κατά τους θερινούς μήνες και, εκτός αυ-
τού, μειώνει τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας κατά τις θερινές μεσημεριανές ώρες αιχμής.
Η ενεργός ηλιακή ψύξη χρησιμοποιεί θερμική ηλιακή ενέργεια ή ηλιακή ηλεκτρική ενέργεια
για την τροφοδοσία μιας ψυκτικής συσκευής. Υπάρχουν διάφοροι τύποι τεχνολογιών ψύ-
ξης που αξιοποιούν τη θερμική ηλιακή ενέργεια, με την ψύξη με απορρόφηση να είναι η
πρώτη και παλαιότερη από αυτές.
Σχήμα 2.9: Κλιματισμός με τη βοήθεια ενός ενεργητικού ηλιακού συστήματος [5].
Ο κλιματισμός με απορρόφηση δεν χρησιμοποιεί ηλεκτρικό συμπιεστή για τη μηχανική

συμπίεση του ψυκτικού μέσου, αλλά μια θερμή πηγή, π.χ. έναν μεγάλο ηλιακό συλλέκτη,
για την εξάτμιση του ήδη πεπιεσμένου ψυκτικού μέσου από ένα μίγμα απορροφητή-ψυ-
138
κτικού μέσου. Αυτό λαμβάνει χώρα σε μια συσκευή που ονομάζεται εξατμιστής. Παρότι οι
ψύκτες απορρόφησης χρειάζονται ηλεκτρισμό για την άντληση, η ποσότητα αυτή είναι μι-
κρή σε σχέση με την ποσότητα που καταναλώνει ο συμπιεστής σε ένα συμβατικό ηλεκτρικό
κλιματιστικό μηχάνημα. Όταν συνδυάζονται με ηλιακά συστήματα, οι ψύκτες απορρόφη-
σης πρέπει να ρυθμίζονται ώστε να λειτουργούν στις κανονικές θερμοκρασίες λειτουργίας
των ηλιακών συλλεκτών: 82-120°C (βλ. σχήμα 2.9).
2.2.6 Άλλες εφαρμογές των ΘΗΣ

Όπως ήδη αναφέρθηκε στην αρχή του παρόντος υποκεφαλαίου, υπάρχει πληθώρα άλλων
εφαρμογών όπου μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα ΘΗΣ για να προσδώσουν την απαιτού-
μενη θερμική ενέργεια στις διεργασίες. Περιληπτικά κάποιες από τις πιο σημαντικές και
ευρέως διαδεδομένες περιγράφονται στη συνέχεια.
Η χρήση της ηλιακής ενέργειας, για παράδειγμα, για την ξήρανση γεωργικών
προϊόντων δεν είναι κάτι νέο, ιδιαίτερα στις τροπικές περιοχές. Ορισμένα βρώσιμα
αλλά και εμπορικά προϊόντα, π.χ. οι σπόροι του κακάο και του καφέ, εδώ και δεκάδες
χρόνια ξηραίνονται σε σχάρες που τοποθετούνται στον ήλιο. Στην περίπτωση ενός
κλειστού θερμαινόμενου χώρου στον οποίο αποθηκεύεται μια υγρή γεωργική σοδειά
δύο πράγματα συμβαίνουν:
• Η σοδειά ζεσταίνεται από τη θερμή πηγή.
• Ο περιβάλλον αέρας ζεσταίνεται κι αυτός, απορροφά την υγρασία και ανέρχεται,
αφήνοντας χώρο για περισσότερο αέρα.
Τα ηλιακά ξηραντήρια διακρίνονται σε δύο κατηγορίες:
1. Ξηραντήρια στα οποία χρησιμοποιείται άμεσα η ηλιακή ακτινοβολία. Εδώ το ίδιο το
προϊόν απορροφά απευθείας το μεγαλύτερο μέρος της ηλιακής θερμότητας. Αυτά
διακρίνονται περαιτέρω σε τρεις τύπους:
• Παραδοσιακές σχάρες ξήρανσης στον ελεύθερο αέρα.
• Καλυμμένες σχάρες (για προστασία από σκόνη και έντομα).
• Αποξηραντικοί κλωβοί που φέρουν μόνωση και απορροφητικό υλικό.
2. Ξηραντήρια στα οποία η ηλιακή ακτινοβολία χρησιμοποιείται έμμεσα. Στη μέθοδο
αυτή ο αέρας ξήρανσης θερμαίνεται σε χώρο διαφορετικό από αυτόν όπου στοιβά-
ζεται το προϊόν, οπότε τα προϊόντα δεν εκτίθενται άμεσα στις ηλιακές ακτίνες. Είναι
δυνατοί διάφοροι τύποι κατασκευής. Η διάταξη αυτή μπορεί να εξοπλιστεί επιπλέον
με ανεμιστήρες, για βελτιστοποίηση της κυκλοφορίας του αέρα.
Η ηλιακή ενέργεια εξάλλου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αφαλάτωση θαλάσ-
σιου νερού σε κόστος το οποίο επιτρέπει τη γεωργική χρήση του νερού, καθώς και για
την παροχή πόσιμου ύδατος. Καθώς πολλά άγονα εδάφη βρίσκονται κοντά στη θάλασσα,
μπορεί να χρησιμοποιηθεί αφαλατωμένο νερό για την αποκατάσταση της γης. Όταν επι-
τευχθεί η αποκατάσταση των παράκτιων ζωνών, η διαδικασία αυτή μπορεί να προχωρήσει
ακόμα παραπέρα προς το εσωτερικό. Η πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη τεχνική θερμικής
αφαλάτωσης είναι η τροφοδοσία της μονάδας αφαλάτωσης με νερό που έχει θερμανθεί
με ηλιακή ενέργεια. Αυτό έχει δοκιμαστεί αρκετές φορές με ικανοποιητικά αποτελέσματα
σε μονάδες πολυβάθμιας εκτόνωσης (MSF) και λιγότερο συχνά σε μονάδες απόσταξης
πολλαπλής δράσης (MED).
Οι εγκαταστάσεις MSF λειτουργούν θερμαίνοντας απευθείας το θαλασσινό νερό σε
θερμοκρασίες μέχρι 140 ºC, επιτρέποντάς του να εξατμιστεί με σταδιακή μείωση της πίε-
139
σης και συμπυκνώνοντας τον ατμό. Οι εγκαταστάσεις MED χρησιμοποιούν ατμό που πα-
ράγεται από το θερμικό ηλιακό σύστημα για την εξάτμιση του θαλάσσιου νερού και έτσι
αποστάζεται καθαρό νερό από αυτό. Και οι δύο μέθοδοι είναι περισσότερο αποδοτικές
σε μεγαλύτερες θερμοκρασίες, αλλά η MED εμφανίζει καλές αποδόσεις σε θερμοκρασίες
γύρω στους 70 ºC και παρέχει σταθερά αποτελέσματα υπό διαφορετικές συνθήκες. Η
ηλιακή τροφοδοσία μπορεί να προέλθει από συγκεντρωτικούς συλλέκτες (για μεγαλύτερες
θερμοκρασίες) ή ηλιακές δεξαμενές, ή έναν συνδυασμό των δύο.
2.2.7 Διαστασιολόγηση των ΘΗΣ

Το κατάλληλο μέγεθος για ένα ΘΗΣ καθορίζεται με την αξιολόγηση της θερμικής και οικο-
νομικής αποδοτικότητας του συστήματος. Η διαστασιολόγηση ενός συστήματος ηλιακής
θέρμανσης αποτελεί μια αρκετά περίπλοκη διαδικασία, λόγω των πολλών διαφορετικών
μεταβλητών που πρέπει να εξεταστούν. Έχουν αναπτυχθεί διάφορες μέθοδοι διαστασι-
ολόγησης των ΘΗΣ με ποικίλους βαθμούς πολυπλοκότητας. Ο ακριβέστερος τρόπος για
να γίνει η διαστασιολόγηση ενός ΘΗΣ είναι η δυναμική προσομοίωσή του με τη βοήθεια
ενός υπολογιστικού μοντέλου. Aυτά τα μοντέλα κατασκευάζονται με τη χρήση δεδομένων
για την ηλιακή ακτινοβολία, τα θερμικά φορτία, τις ενεργειακές ισορροπίες στα διάφορα
υποσυστήματα και τις λειτουργίες ελέγχου.
Από τη στιγμή που έχει αναπτυχθεί, προγραμματιστεί και διορθωθεί ένα υπολογιστι-
κό μοντέλο, και έχουν αποκτηθεί τα απαραίτητα δεδομένα εισαγωγής, είναι πολύ εύκολο
να μεταβληθούν οι διάφορες παράμετροι του συστήματος προκειμένου να καθοριστεί η
επίδρασή τους στην απόδοσή του. Δυστυχώς, η ανάπτυξη ενός τέτοιου μοντέλου απαιτεί
σημαντικό χρόνο και προσπάθεια εάν το σύστημα είναι πολύ σύνθετο. Επίσης, το μοντέ-
λο είναι χρήσιμο για την προσομοίωση ενός μόνο συστήματος και απαιτεί αλλαγές όταν
μεταβάλλεται η σχεδίαση του συστήματος. Για την απλοποίηση αυτής της διαδικασίας
υπάρχουν τα αρθρωτά υπολογιστικά προγράμματα προσομοίωσης, τα οποία χωρίζουν το
σύστημα σε έναν αριθμό υποσυστημάτων και διαθέτουν ενσωματωμένες υπορουτίνες, με
τις οποίες τα προσομοιάζουν δυναμικά.
Aπό αυτά τα προγράμματα, το TRNSYS είναι πιθανώς το γνωστότερο, με το EMGP3 να
έπεται. Μερικά από τα ακριβέστερα μοντέλα, τα οποία προσομοιάζουν ηλιακά συστήματα
για να προσδιορίσουν την απόδοσή τους, απαιτούν επίσης την εισαγωγή ωριαίων δεδο-
μένων για την ακτινοβολία και είναι τόσο σύνθετα στη χρήση τους που απαιτούν μεγάλη
υπολογιστική ισχύ. Έτσι, οι δυναμικές προσομοιώσεις είναι στις περισσότερες περιπτώσεις
πάρα πολύ λεπτομερείς για τη γρήγορη αξιολόγηση και τροποποίηση των σχεδίων. Μπορεί
επίσης να είναι ακριβές, ανάλογα με τη διαθεσιμότητα και το κόστος της απαιτούμενης
υπολογιστικής ισχύος. Όμως, ακόμη και έτσι, ενδέχεται να μην είναι διαθέσιμα τα λεπτομε-
ρή δεδομένα εισαγωγής που απαιτούνται για τη συγκεκριμένη περιοχή.
Οι προαναφερθείσες απαιτήσεις έχουν επιβάλει την αναγκαιότητα για την ανάπτυξη
απλούστερων μεθόδων διαστασιοποίησης. Μια τέτοια μέθοδος, όπως είναι η ευρέως
διαδεδομένη F-Chart, μπορεί να παράσχει στον χρήστη ικανοποιητικά ακριβείς εκτιμή-
σεις της ετήσιας απόδοσης των πιο κοινών ηλιακών συστημάτων και να επιτρέψει στον
σχεδιαστή να αξιολογήσει εύκολα τις πολυάριθμες παραλλαγές και τις εναλλακτικές λύ-
σεις σχεδίασης. Τα απαραίτητα δεδομένα εισαγωγής συνήθως είναι άμεσα διαθέσιμα
για τις περισσότερες τοποθεσίες και δεν χρειάζεται να είναι πολύ λεπτομερή.
Η μέθοδος αυτή είναι βασισμένη σε συγκεκριμένες διαμορφώσεις συστημάτων και σε
συγκεκριμένες υποτιθέμενες τιμές για μερικές από τις παραμέτρους των συστημάτων. Επί-
140
σης, εκτελείται αυτόματα και ο υπολογισμός του μηνιαίου συνολικού θερμικού φορτίου
που πρέπει να καλυφθεί, το οποίο αποτελείται από το φορτίο θέρμανσης του νερού και
τις απώλειες θερμότητας των σωληνώσεων. Το αποτέλεσμα της F-Chart είναι η μηνιαία
−κατ’ αρχάς− και η ετήσια –τελικά− απολαβή ηλιακής ενέργειας των ΘΗΣ, γνωστό και
ως «ηλιακό κλάσμα» f, δηλαδή το ποσοστό του ετήσιου θερμικού φορτίου που παρέχεται
από την ηλιακή ενέργεια. Τέλος, παρέχεται η δυνατότητα καθορισμού της σχέσης μεταξύ
του ηλιακού κέρδους και της επιφάνειας των συλλεκτών και δημιουργούνται διαγράμματα
όπως αυτό του Σχήματος 2.10.
Σχήμα 2.10: Ετήσιο ηλιακό κέρδος σε συνάρτηση της επιφάνειας των συλλεκτών για ένα
κτίριο στην Αθήνα (από την F-Chart).
2.3 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΟΦΕΛΗ ΤΩΝ ΘΗΣ

2.3.1 Εξοικονόμηση ενέργειας μέσω των ΘΗΣ
Όταν πρόκειται να υπολογιστεί το ετήσιο κόστος της εξοικονόμησης που επιτυγχάνεται
λόγω της μείωσης κατανάλωσης άλλων καυσίμων από την εγκατάσταση ενός ΘΗΣ συνή-
θως εκτελείται μια ανάλυση του κόστους στον Κύκλο Ζωής. Η ανάλυση αυτή στηρίζεται
σε έναν αριθμό παραμέτρων που αφορούν τη θερμική απόδοση του θερμικού ηλιακού
συστήματος και σε πολλούς οικονομικούς παράγοντες. Σε κάθε περίπτωση, η απόδοση του
ηλιακού συστήματος εξαρτάται από:
• τις τοπικές κλιματολογικές συνθήκες
• την επιφάνεια και τον τύπο του συλλέκτη
• το θερμικό φορτίο.
Για παράδειγμα, η διαθεσιμότητα της ετήσιας ηλιακής ακτινοβολίας στην Ευρώπη κυ-
μαίνεται από 830 έως 1660 kWh/m2, υπάρχει δηλαδή μια διακύμανση της τάξης του
2:1. Για ένα συγκεκριμένο φορτίο ζεστού νερού η συμβολή που πρέπει να αναμένεται από
ένα θερμικό ηλιακό σύστημα αυξάνεται με τη διαθέσιμη ποσότητα ηλιακής ενέργειας. Η
θερμοκρασία του περιβάλλοντος ασκεί επίσης σημαντική επίδραση στην απόδοση του συ-
στήματος. Συνεπώς, τα ηλιακά συστήματα θέρμανσης νερού είναι δυνητικά πιο αποδοτικά
όσο νοτιότερα εγκαθίστανται.
141
Η απόδοση του συστήματος εξαρτάται επίσης από το εμβαδόν του εγκατεστημένου

συλλέκτη. Είναι προφανές ότι η συνολική ετήσια απόδοση ενός ηλιακού συστήματος περιο-
ρίζεται τεχνικά από την ποσότητα της ενέργειας που μπορεί να συλλεχθεί κατά τη διάρκεια
του χειμώνα, αφού στα περισσότερα μέρη της Ευρώπης τις υπόλοιπες εποχές είναι εφικτό
ένα πολύ μεγάλο κλάσμα ηλιακής ενέργειας. Οι βελτιώσεις στον σχεδιασμό των συλλεκτών
μπορούν επίσης να έχουν σημαντική επίδραση στη συνολική απόδοση του συστήματος. Για
παράδειγμα, η χρήση μιας επιλεκτικής επιφάνειας βελτιώνει την απόδοση.
Το ετήσιο θερμικό φορτίο έχει και αυτό σημαντική επίπτωση στην απόδοση του συστή-
ματος. Αυτό εξαρτάται από την ποσότητα του ζεστού νερού που χρησιμοποιείται, τη θερ-
μοκρασία τροφοδοσίας του και τη θερμοκρασία του κρύου νερού της παροχής. Εν γένει,
όσο μεγαλύτερο είναι το φορτίο τόσο καλύτερα θα λειτουργεί το σύστημα. Η ποσότητα
του συμβατικού καυσίμου που μπορεί να εξοικονομηθεί από τη χρήση θερμικών ηλιακών
συστημάτων εξαρτάται από την απόδοση του συμβατικού θερμαντήρα που διαφορετικά
θα θέρμαινε το νερό.
Στα κτίρια, σε πολλές περιπτώσεις, οι μεγάλοι καυστήρες κεντρικής θέρμανσης, που
στην πραγματικότητα αποσκοπούν στην κάλυψη του φορτίου θέρμανσης των χώρων
τον χειμώνα, χρησιμοποιούνται ως θερμαντήρες νερού κατά την καλοκαιρινή περίοδο.
Αν και κατά μέσο όρο η ετήσια απόδοση των κεντρικών συστημάτων θέρμανσης που
χρησιμοποιούν πετρέλαιο ή φυσικό αέριο είναι περίπου 65%, η εποχική τους απόδοση
πέφτει κατά τη θερινή λειτουργία σε τιμές που κυμαίνονται μεταξύ 15 και 30%. Σε σχέση
με τις χαμηλής απόδοσης συσκευές θέρμανσης νερού, οι ηλιακοί θερμαντήρες προσφέ-
ρουν ένα πολλά υποσχόμενο υποκατάστατο του φυσικού αερίου ή πετρελαίου.
Μια πρόχειρη εκτίμηση της ετήσιας εξοικονόμησης σε συμβατικά καύσιμα μπορεί να
βασιστεί στη διαίρεση της Ευρώπης σε τρεις ζώνες, στην απόδοση των συμβατικών συ-
σκευών θέρμανσης νερού και στη βάση ότι οι εκπομπές του CO2 οφείλονται κατά κύριο
λόγο σε λέβητες που λειτουργούν με καύσιμο πετρέλαιο. Οι τιμές των επιδόσεων που πα-
ρουσιάζονται παρακάτω θα πρέπει να ληφθούν ως γενικές οδηγίες και μόνο. Κάθε μεμο-
νωμένη εφαρμογή απαιτεί τη δική της συγκεκριμένη αξιολόγηση. Επιπλέον, ο τύπος και
ο όγκος των εκπεμπόμενων ρύπων εξαρτάται από την ενεργειακή πηγή που παρέχει το
καύσιμο εξοικονόμησης. Ειδικότερα:
• Στη Βόρεια Ευρώπη, ένα οικιακό ΘΗΣ μπορεί να παράσχει κατά προσέγγιση 400
kWh/m2 και έτσι να εξοικονομηθούν περίπου 40 λίτρα πετρελαίου ή 45 m3 φυσικού
αερίου ή 500 kWh ηλεκτρικής ενέργειας. Η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του
άνθρακα (CO2) θα είναι περίπου 105 kg.
• Στην Κεντρική Ευρώπη η ηλιακή ενέργεια μπορεί να εξασφαλίσει περίπου το ήμισυ
των ετήσιων αναγκών για ζεστό νερό ενός νοικοκυριού. Υποθέτοντας ότι ένα ηλιακό
σύστημα μπορεί να αποδώσει περίπου 580 kWh/m2, η εξοικονόμηση πρωτογενούς
ενέργειας θα ανερχόταν σε 60 λίτρα πετρελαίου, 65 m3 φυσικού αερίου ή 725 kWh
ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ η μείωση των εκπομπών CO2 θα ήταν 156 kg.
• Στη Νότια Ευρώπη η εξοικονόμηση πρωτογενούς ενέργειας είναι κατά προσέγγιση
διπλάσια απ’ ό,τι στη βόρεια. Ένα ηλιακό σύστημα θέρμανσης νερού μπορεί να πα-
ράσχει κατά προσέγγιση 750 kWh/m2, οπότε η εξοικονόμηση στην πρωτογενή ενέρ-
γεια θα είναι 75 λίτρα πετρελαίου, 84 m3 φυσικού αερίου ή 940 kWh ηλεκτρικής
ενέργειας, με αντίστοιχη μείωση των εκπομπών CO2 της τάξης των 200 kg.
142
2.3.2 Περιβαλλοντικές θεωρήσεις

Η καύση των συμβατικών καυσίμων έχει σοβαρές επιπτώσεις για το περιβάλλον, οι οποίες
είναι σημαντικές αλλά και γνωστές, και δεν υπάρχει λόγος επανάληψής τους εδώ. Μολο-
νότι σημειώνονται σιγά σιγά κάποιες βελτιώσεις στον έλεγχο ορισμένων από αυτές, δεν
είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι η καύση των συμβατικών καυσίμων για θέρμανση και
παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας είναι περιβαλλοντικά μη επιθυμητή. Από την άλλη, η λει-
τουργία ενός ΘΗΣ σημαίνει ότι ένα αντίστοιχο συμβατικό σύστημα θέρμανσης θα πρέπει
να λειτουργεί λιγότερο τον χειμώνα και στις ενδιάμεσες εποχές, ενώ δεν θα χρειάζεται
καθόλου το καλοκαίρι.
Όταν εξετάζονται τα επίπεδα ρύπανσης των διάφορων τύπων ενεργειακή χρήσης είναι
σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη όχι μόνο η ρύπανση που μετράται στο μέρος όπου κατα-
ναλώνεται η ενέργεια, αλλά και όλες οι προηγούμενες εκπομπές ρύπων. Αν και οι θερμικές
ηλιακές τεχνολογίες είναι «καθαρές» κατά τη λειτουργία τους, η κατασκευή, μεταφορά και
εγκατάσταση του όποιου συστήματος συνεπάγεται τη χρήση κάποιων ορυκτών καυσίμων
και, συνεπώς, την εκπομπή ορισμένων αερίων του θερμοκηπίου και ρύπων, πράγμα που
ισχύει για όλα τα συστήματα, είτε είναι ηλιακά είτε συμβατικά.
Ο χρόνος ενεργειακής απόσβεσης των θερμικών ηλιακών συστημάτων αποτελεί ένδει-
ξη για τον χρόνο που χρειάζεται να λειτουργήσει ένα σύστημα πριν παραγάγει την ποσό-
τητα της ενέργειας που καταναλώθηκε για την κατασκευή του. Για τα συστήματα αυτά
έχουν υπολογιστεί χρόνοι ενεργειακής αποπληρωμής κάτω από δύο έτη. Έτσι, εάν υπο-
τεθεί μια διάρκεια ζωής 20 ετών για τις εγκαταστάσεις αυτές, η ενέργεια που παρέχεται
από ένα τέτοιο σύστημα είναι κατά προσέγγιση δέκα φορές περισσότερη από αυτή που
απαιτήθηκε για την κατασκευή του.
Ένα άλλο σημείο που πρέπει να εξετάζεται είναι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των
υλικών που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή των θερμικών ηλιακών συστημάτων. Τα κα-
ταλληλότερα υλικά για τον απορροφητή είναι ο χάλυβας, το αλουμίνιο και ο χαλκός. Στην
περίπτωση του χαλκού το πλεονέκτημα είναι ότι τόσο ο απορροφητής όσο και οι σωλήνες
γίνονται από το ίδιο υλικό, πράγμα που βοηθά τη μετέπειτα ανακύκλωση. Μία ακόμα πε-
ριβαλλοντική επίδραση που πρέπει να εξεταστεί είναι αυτή του χώρου που απαιτείται για
τα θερμικά ηλιακά συστήματα.
Όταν οι ηλιακοί συλλέκτες εγκαθίστανται σε οροφές δεν απαιτείται πρόσθετος χώρος.
Η κατάσταση είναι διαφορετική όταν τοποθετούνται στο ύπαιθρο. Επίσης, πρέπει να λαμ-
βάνονται υπόψη και οι αισθητικές επιπτώσεις των θερμικών ηλιακών συστημάτων, ιδιαί-
τερα όταν η εγκατάστασή τους γίνεται σε ιστορικά ή προστατευμένα κτίρια ή σε περιοχές
όπου η διατήρηση του υφιστάμενου περιβάλλοντος, είτε του φυσικού είτε του ανθρωπογε-
νούς, είναι ευαίσθητο ζήτημα.
Τέλος, τα θερμικά ηλιακά συστήματα παρέχουν θερμική ενέργεια η οποία διαφορετικά
θα προερχόταν από την καύση πετρελαίου, φυσικού αερίου ή άνθρακα, στο σημείο της
κατανάλωσης ή σ’ έναν σταθμό ηλεκτροπαραγωγής, που ενδεχομένως να είναι και πυρη-
νικός αντιδραστήρας. Το απλό αυτό γεγονός θεωρείται από μερικούς το κύριο πλεονέκτη-
μα της ηλιακής ενέργειας, το οποίο όμως βρίσκεται σαφώς εκτός του πεδίου των αμιγώς
οικονομικών συμφερόντων.
2.3.3 Οικονομικά στοιχεία των ΘΗΣ

Το κόστος ενός ΘΗΣ διαφέρει σημαντικά από χώρα σε χώρα, ακόμα και εντός της ίδιας
χώρας. Για παράδειγμα, ένα τυπικό θερμικό ηλιακό σύστημα που εγκαθίσταται σε μια με-
143
μονωμένη κατοικία στην Ελλάδα κοστίζει 700 €, συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ και της
εγκατάστασης (θερμοσιφωνικό σύστημα, συλλέκτης 2,4 m2, δεξαμενή 150 λίτρων). Στη
Γερμανία ένα τυπικό σύστημα για τον ίδιο σκοπό κοστίζει γύρω στις 4.500 € (σύστημα
εξαναγκασμένης κυκλοφορίας, επίπεδος συλλέκτης 4-6 m2, δεξαμενή 300 λίτρων). Τα κό-
στη εξαρτώνται επίσης και από τις ανάγκες για ζεστό νερό και τις κλιματολογικές συνθήκες
κάθε περιοχής.
Σύμφωνα με τους κατασκευαστές των ηλιακών συστημάτων [6], η κατανομή του κό-
στους ενός μέσου μεγέθους συστήματος ζεστού νερού χρήσης με φυσική κυκλοφορία,
βάσει πραγματικών τιμών λιανικής, είναι η ακόλουθη:
• Υλικά: 33%
• Εργατικά: 10%
• Προώθηση + γενικά έξοδα: 43%
• Εγκατάσταση (εργατικά και υλικά): 14%
Αυτή η μέση κατανομή του κόστους δεν ισχύει για όλες τις βιομηχανίες. Αυτό οφείλεται
σε διαφορές στη σύνθεση των προϊόντων, στο δυναμικό και στις μεθόδους παραγωγής και
στις μεθόδους διανομής και πωλήσεων.
Η επένδυση σε ένα ΘΗΣ συνήθως είναι μεγαλύτερη από αυτήν που απαιτείται για έναν
ηλεκτρικό θερμαντήρα ή θερμαντήρα φυσικού αερίου, αλλά το κόστος στον κύκλο ζωής
του ΘΗΣ είναι συνήθως μικρότερο από αυτό ενός συμβατικού συστήματος θέρμανσης.
Σημειώνεται ότι ο απλός χρόνος απόσβεσης μιας επένδυσης σε ΘΗΣ εξαρτάται από τις
τιμές των συμβατικών καυσίμων που αντικαθίστανται. Στις χώρες της Ε.Ε. ο χρόνος από-
σβεσης είναι γενικά μικρότερος των δέκα ετών, όταν η προσδοκώμενη διάρκεια ζωής του
ΘΗΣ είναι 20-30 έτη. Ορισμένες ενδεικτικές τιμές κόστους έχουν ήδη αναφερθεί κατά την
περιγραφή των σχετικών τεχνολογικών εφαρμογών.
Τα ΘΗΣ είναι οικονομικά βιώσιμα μόνο υπό ευνοϊκές συνθήκες. Οι αναπτυξιακές προ-
σπάθειες για τη βελτίωση της κατάστασης αυτής αποβλέπουν στη βελτίωση της απόδοσης
των συνιστωσών και του συστήματος και, παράλληλα, στη μείωση του σχετικά υψηλού κό-
στους του ηλιακού εξοπλισμού. Σημαντικό ρόλο αναμένεται να παίξει η μαζική παραγωγή.
Το κόστος των ηλιακών συλλεκτών, αφού ο συλλέκτης είναι η κυριότερη συνιστώσα του συ-
στήματος, αντιπροσωπεύει περίπου το 40% του συνολικού κόστους του συστήματος. Υπο-
λογίζεται ότι η αύξηση της ετήσιας παραγωγής συλλεκτών από τους κατασκευαστές από
τα 1.000 στα 100.000 m2 θα μπορούσε να μειώσει το κόστος του συλλέκτη κατά 30%.
Από άλλες εκτιμήσεις για την παραγωγή εξοπλισμού σε μεγάλη κλίμακα προκύπτει ότι
τελικά το κόστος μπορεί να μειωθεί στο μισό. Πάντως, μια τέτοια μείωση στα κόστη των
συστημάτων φαίνεται να είναι εφικτή μόνο εάν συνδυαστεί η μεγάλης κλίμακας μαζική
παραγωγή με χαμηλού κόστους τυποποιημένες μεθόδους εγκατάστασης, καθώς και με
τη μείωση των δαπανών για προώθηση και διανομή, που επί του παρόντος ανεβάζουν
σημαντικά τα κόστη των ηλιακών συστημάτων.
Η αρχική επένδυση σε ηλιακά συστήματα περιλαμβάνει την τιμή του παραδοτέου εξο-
πλισμού, δηλαδή τον συλλέκτη, τη δεξαμενή αποθήκευσης, τις αντλίες και τους ανεμιστή-
ρες, τους σωλήνες και τους αγωγούς, τα συστήματα ελέγχου, τους εναλλάκτες θερμότη-
τας και κάθε άλλο εξοπλισμό που σχετίζεται με την ηλιακή μονάδα, καθώς και το κόστος
εγκατάστασης. Το συνολικό κόστος C του εγκατεστημένου εξοπλισμού εν γένει αναλύεται
σ’ ένα τμήμα που εξαρτάται από την επιφάνεια του συλλέκτη CA και σ’ ένα άλλο που είναι
ανεξάρτητο από αυτήν (CE):
144
C=A * CA + CE
όπου Α είναι η επιφάνεια του συλλέκτη.
Από την άλλη, από τη στιγμή που έχει εγκατασταθεί το ηλιακό σύστημα, τα έξοδα
λειτουργίας του είναι μικρά και αποτελούνται μόνο από κάποια κόστη παρασιτικής ενέρ-
γειας για τον μηχανισμό κίνησης (αντλίες) και ελέγχου του συστήματος, καθώς το καύσι-
μο (ηλιακή ακτινοβολία) είναι «δωρεάν», συν τις δαπάνες για επισκευές και συντήρηση.
Ωστόσο, ο εφοδιασμός σε ορυκτά καύσιμα και η πληρωμή τους πρέπει να γίνεται ανά-
λογα με τις ανάγκες για θερμότητα. Επομένως, τα οφέλη του χρήστη από ένα ηλιακό
σύστημα είναι η εξοικονόμηση στις δαπάνες για καύσιμο λειτουργίας.
Η συντήρηση και η ασφάλιση αντιπροσωπεύουν τις επαναλαμβανόμενες δαπάνες για
τη διατήρηση του συστήματος σε καλή λειτουργική κατάσταση και την προστασία από
πυρκαγιά ή άλλες απώλειες. Σε πολλές εγκαταστάσεις επιβάλλονται φόροι ιδιοκτησίας που
συμβάλλουν στην αύξηση του κόστους στον κύκλο ζωής ενός ΘΗΣ σε σχέση με ένα συμ-
βατικό σύστημα. Αντίθετα, ο φόρος εισοδήματος τείνει να μειώσει το κόστος στον κύκλο
ζωής ενός ΘΗΣ σε σχέση με ένα συμβατικό. Το κόστος συμπληρωματικής ενέργειας αφορά
τα έξοδα των καυσίμων για τη λειτουργία της βοηθητικής/εφεδρικής ενεργειακής πηγής,
όποτε απαιτείται. Η παρασιτική ενέργεια, συνήθως ηλεκτρισμός, απαιτείται για τη λειτουρ-
γία των αντλιών και ανεμιστήρων και του εξοπλισμού ελέγχου.
2.4 ΤΥΠΟΙ ΤΩΝ ΘΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥΣ

Τα θερμικά ηλιακά συστήματα (ΘΗΣ) μετατρέπουν την ηλιακή ακτινοβολία σε θερ-
μότητα, σε αντίθεση με τα φωτοβολταϊκά ηλιακά συστήματα που μετατρέπουν την
ηλιακή ακτινοβολία άμεσα σε ηλεκτρική ενέργεια και διαιρούνται σε ενεργητικά και
παθητικά συστήματα. Αν και αυτή η διάκριση δεν είναι πάντα ξεκάθαρη, μπορεί να
ειπωθεί ότι τα ενεργητικά συστήματα χρησιμοποιούν τους συλλέκτες και τη δεξαμε-
νή αποθήκευσης ως χωριστές συνιστώσες και η μεταφορά της ενέργειας γίνεται με
άντληση, ενώ τα παθητικά συστήματα αποτελούν αναπόσπαστα τμήματα του κελύ-
φους των κτιρίων και στηρίζονται στη φυσική μεταφορά της ενέργειας. Η παρακάτω
ανάλυση αφορά αποκλειστικά τα ενεργητικά ηλιακά συστήματα, τα οποία για λόγους
συντομίας θα αναφέρονται ως ΘΗΣ.
2.4.1 Κατηγορίες των ΘΗΣ

Τα ΘΗΣ μπορούν να ταξινομηθούν σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα με τη συγκεκριμέ-
νη εφαρμογή, την τεχνολογία που χρησιμοποιείται, το μέγεθος του συστήματος, τις κλι-
ματολογικές συνθήκες της περιοχής κ.λπ. Η ποικιλία των διατάξεων των συστημάτων
οφείλεται κυρίως στους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους προστατεύονται τα
συστήματα από τον παγετό. Από την άλλη, οι σημαντικές συνιστώσες των ΘΗΣ (συλλέ-
κτες, δεξαμενές/δοχεία αποθήκευσης της θερμότητας – αλλιώς θερμοδοχεία, αντλίες
κυκλοφορίας, εναλλάκτες θερμότητας, συστήματα ελέγχου) παραμένουν κοινές σε
όλες τις διατάξεις, δεδομένου ότι εκτελούν τις κύριες λειτουργίες ολόκληρης της δια-
δικασίας.
Τα συστήματα με συλλέκτες υγρού περιλαμβάνουν τους ηλιακούς συλλέκτες, τη
θερμική αποθήκευση, τη διασύνδεση των φορτίων, καθώς επίσης και τα συστήματα
ελέγχου και τα όργανα. Η ηλιακή ακτινοβολία απορροφάται από τους συλλέκτες, με-
ταφέρεται στο υγρό (μέσο μεταφοράς της θερμότητας) που κυκλοφορεί μέσα στους
συλλέκτες και αποθηκεύεται στις δεξαμενές θερμού νερού για την εν ευθέτω χρόνω
145
χρήση του. Οι ηλιακοί συλλέκτες και η δεξαμενή αποθήκευσης θερμότητας μπορούν

να λειτουργήσουν ανεξάρτητα από τη ζήτηση για θερμότητα, επιτρέποντας στην ηλια-
κή ενέργεια να συλλέγεται και να αποθηκεύεται όποτε είναι διαθέσιμη αρκετή ηλιακή
ακτινοβολία.
Τα συστήματα που κυκλοφορούν το νερό ή το ρευστό μεταφοράς της θερμότητας
μέσα στο σύστημα χωρίς αντλίες καλούνται συστήματα φυσικής κυκλοφορίας. Επειδή
δεν υπάρχει «ηλεκτρική συνιστώσα» είναι γενικά πιο αξιόπιστα, ευκολότερα στη συντήρηση
και ενδεχομένως μεγαλύτερης διάρκειας ζωής από τα «ενεργητικά» συστήματα. Υπάρχουν
δύο τύποι τέτοιων συστημάτων:
1. Οι ενιαίοι θερμαντήρες ή ολοκληρωμένα συστήματα συλλέκτη-αποθήκευσης
που αποτελούνται από μία ή περισσότερες δεξαμενές αποθήκευσης και τοποθε-
τούνται σε ένα μονωμένο περίβλημα με μια διαφανή πλευρά να βλέπει προς τον
ήλιο. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα πρέπει να προστατεύονται από τον παγετό ή
να αποστραγγίζονται.
2. Τα θερμοσιφωνικά συστήματα, τα οποία στηρίζονται στη φυσική μεταφορά για
να κυκλοφορεί το νερό χρήσης στους συλλέκτες και στη δεξαμενή, η οποία βρίσκε-
ται πάνω από τον συλλέκτη. Καθώς το νερό θερμαίνεται στον ηλιακό συλλέκτη, γί-
νεται ελαφρύτερο και ανεβαίνει με φυσικό τρόπο προς τη δεξαμενή που βρίσκεται
από πάνω. Το ψυχρότερο νερό της δεξαμενής ρέει μέσω των σωλήνων προς το κα-
τώτερο σημείο του συλλέκτη, δημιουργώντας έτσι κυκλοφορία σε όλο το σύστημα.
Τα συστήματα εξαναγκασμένης κυκλοφορίας (ή «ενεργητικά») χρησιμοποιούν
αντλίες, βαλβίδες και συστήματα ελέγχου για να κυκλοφορήσουν το νερό ή τα άλλα ρευ-
στά μεταφοράς της θερμότητας μέσα στους συλλέκτες. Υπάρχουν δύο τύποι τέτοιων συ-
στημάτων:
1. Τα συστήματα ανοιχτού βρόχου, που χρησιμοποιούν αντλίες για να κυκλοφορή-
σουν το νερό στους συλλεκτες. Aυτό το σύστημα είναι κατάλληλο σε περιοχές όπου
δεν υπάρχει παγετός για μεγάλες περιόδους και που δεν έχουν σκληρό ή όξινο νερό.
2. Τα συστήματα κλειστού βρόχου, που αντλούν κάποιο ρευστό μεταφοράς θερμό-
τητας, π.χ. ένα αντιψυκτικό μίγμα γλυκόλης και νερού, μέσα στους συλλέκτες. Οι
εναλλάκτες θερμότητας μεταφέρουν τη θερμότητα από το ρευστό στο νερό που
αποθηκεύεται στις δεξαμενές.
Σημειώνεται ότι η παραπάνω διάκριση σε συστήματα ανοιχτού και κλειστού βρόχου
(αλλιώς άμεσα και έμμεσα) ισχύει και για τα θερμοσιφωνικά συστήματα. Τέλος, θα πρέπει
να αναφερθεί ότι υπάρχουν και συστήματα ΘΗΣ στα οποία το μέσο μεταφοράς της θερ-
μότητας είναι ο αέρας (συστήματα/συλλέκτες αέρος).
2.4.2 ΘΗΣ φυσικής κυκλοφορίας

Θερμοσιφωνικά συστήματα
Τα θερμοσιφωνικά συστήματα θερμαίνουν είτε πόσιμο νερό (άμεσα συστήματα) είτε ένα
ρευστό μεταφοράς της θερμότητας (έμμεσα συστήματα) και χρησιμοποιούν τη φυσική
συναγωγή για να το μεταφέρουν από τον συλλέκτη στον εναλλάκτη μέσα στη δεξαμενή
αποθήκευσης, όπως φαίνεται στα διαγράμματα του σχήματος 2.11. Στα άμεσα συστή-
ματα ολόκληρη η εγκατάσταση βρίσκεται στην ίδια πίεση με αυτή του νερού του δικτύου
και, συνεπώς, απαιτούνται στραγγαλιστικές βαλβίδες πίεσης όταν η πίεση του νερού του
δικτύου είναι μεγαλύτερη από την πίεση λειτουργίας των συλλεκτών.
146
OPEN LOOP CLOSED LOOP

THERMOSIPHONIC THERMOSIPHONIC
Σχήμα 2.11: Ανοιχτού (αριστερά) και κλειστού (δεξιά) βρόχου θερμοσιφωνικά συστήματα.
Σε ένα θερμοσιφωνικό σύστημα η δεξαμενή πρέπει να ανυψωθεί επάνω από τον

συλλέκτη, προκειμένου να γίνεται φυσική κυκλοφορία του ρευστού. Το πρωί, καθώς ο
ήλιος αρχίζει να θερμαίνει τους συλλέκτες, το θερμό νερό μέσα σε αυτούς ανεβαίνει
προς τη δεξαμενή λόγω της μικρότερης πυκνότητάς του, ενώ το ψυχρότερο νερό της
δεξαμενής αποθήκευσης ρέει προς τον συλλέκτη με τη βαρύτητα. Σε αυτή την περί-
πτωση δεν απαιτείται καμία αντλία ή σύστημα ελέγχου, επειδή το ρευστό κυκλοφορεί
λόγω της ιδιότητας της θερμικής διαστολής του, όποτε η θερμοκρασία στον συλλέκτη
είναι υψηλότερη από τη θερμοκρασία της δεξαμενής αποθήκευσης.
Ενιαία συστήματα συλλεκτών-αποθήκευσης

Ένα ενιαίο σύστημα συλλέκτη-αποθήκευσης (ICS) για θέρμανση νερού έχει την απο-
θήκη θερμότητας μέσα στον συλλέκτη. Aυτός ο τύπος συστήματος αποτελεί μια από
τις απλούστερες μεθόδους θέρμανσης νερού. Ένα σύστημα ICS μπορεί να λειτουργεί
συμπληρωματικά με ένα υπάρχον σύστημα τροφοδοτώντας με προθερμασμένο νερό
κάποια συμβατική δεξαμενή θέρμανσης του νερού, κάθε φορά που ανοίγει μέσα στο
σπίτι η στρόφιγγα του ζεστού νερού. Aυτό το σύστημα μπορεί να αποδώσει μέρος της
ηλιακής ενέργειας στο νερό ακόμα και κατά τις νεφοσκεπείς ημέρες.
Η απλούστερη έκδοση αυτού, ο ενιαίος θερμαντήρας ή θερμαντήρας τύπου ψω-
μιέρας, είναι ένα σύστημα στο οποίο τοποθετούνται μία ή περισσότερες δεξαμενές νε-
ρού άμεσα στον συλλέκτη. Το θερμό νερό ανεβαίνει στο επάνω μέρος της δεξαμενής,
η απόληψη γίνεται από την κορυφή και αντικαθίσταται με κρύο νερό στο κατώτατο
σημείο. Το σύστημα «προοδευτικών σωληνώσεων» είναι ένας πιο σύνθετα κατασκευα-
σμένος συλλέκτης που επιτρέπει στο θερμό νερό να ανέλθει μέσω μιας σειράς σωλη-
νώσεων, όπου το νερό θερμαίνεται όλο και περισσότερο καθώς κινείται προς τα επάνω
μέσα σε αυτούς.
147
Σχήμα 2.12: Ενιαίο σύστημα συλλέκτη-αποθήκευσης (ICS).
Είναι σημαντικό να βελτιστοποιηθεί η ποσοστιαία αναλογία της επιφάνειας του υα-

λοπίνακα και του μεγέθους της δεξαμενής του νερού για να αποδώσουν τα συστήματα
αυτά έναν εύλογο όγκο θερμού νερού, χωρίς να χρειάζεται ηλιακή θέρμανση πολλών
ωρών για την επίτευξη της επιθυμητής θερμοκρασίας των 45-50 oC. Η δεξαμενή πρέ-
πει να χωράει από 40 έως 90 λίτρα νερού για κάθε τετραγωνικό μέτρο διαφανούς
καλύμματος στο περίβλημα του ενιαίου θερμαντήρα. Ιδιαίτερη πρόνοια πρέπει να δί-
νεται στο θέμα των απωλειών θερμότητας, επειδή η αποθηκευμένη ακτινοβολία μπο-
ρεί εύκολα να διαφύγει προς τον εξωτερικό αέρα, ιδιαίτερα κατά τη νύχτα, όταν δεν
υπάρχει καθόλου ηλιακό κέρδος.
Οι ενιαίοι θερμαντήρες νερού τοποθετούνται συνήθως στο έδαφος, δίπλα στον νότιο
τοίχο του σπιτιού (λόγω του βάρους τους). Aυτό τους καθιστά προσπελάσιμους εάν χρη-
σιμοποιείται κινητή μόνωση ή όταν στραγγίζεται το σύστημα κατά τη διάρκεια παγετού.
Aυτός και οποιοσδήποτε άλλος τύπος τοποθετημένου στο έδαφος ηλιακού συλλέκτη θέρ-
μανσης νερού μπορεί επίσης να κατασκευαστεί σε ένα ηλιακό θερμοκήπιο, πράγμα που
θα μπορούσε να εξαλείψει την ανάγκη της στράγγισης του συστήματος για αντιπαγετική
προστασία, εφόσον το θερμοκήπιο είναι κατάλληλα σχεδιασμένο ώστε να αποφεύγονται
οι θερμοκρασίες παγετού.
2.4.3 ΘΗΣ εξαναγκασμένης κυκλοφορίας

Συστήματα εξαναγκασμένης κυκλοφορίας ανοιχτού βρόχου
Τα συστήματα εξαναγκασμένης κυκλοφορίας ανοιχτού βρόχου (σχήμα 2.13) αντλούν
πόσιμο νερό από τη δεξαμενή αποθήκευσης στους συλλέκτες όταν υπάρχει αρκετή
διαθέσιμη ηλιακή ενέργεια για να το θερμάνει και, κατόπιν, το ζεστό νερό επιστρέφει
στη δεξαμενή αποθήκευσης. Δεδομένου ότι το νερό κυκλοφορεί με τη βοήθεια μιας
αντλίας, οι συλλέκτες μπορούν να τοποθετηθούν είτε πάνω είτε κάτω από τη δεξαμενή
αποθήκευσης. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν μία ή δύο δεξαμενές σε διάφορες διατά-
ξεις και ενσωματώνονται εύκολα σε υπάρχοντα συστήματα.
148
Σχήμα 2.13: Σχηματικό διάγραμμα ενός συστήματος εξαναγκασμένης κυκλοφορίας

ανοιχτού βρόχου.
Τα συστήματα ανοιχτού βρόχου είναι κατάλληλα για εφαρμογές οικιακών συστημάτων
ζεστού νερού (ΖΝΧ) σε ήπια και μέτρια κλίματα. Αντιπηκτική προστασία για τις χειρότερες
πιθανές καιρικές συνθήκες παρέχεται είτε με την ανακυκλοφορία του θερμού νερού από
τη δεξαμενή αποθήκευσης είτε γεμίζοντας τους συλλέκτες με άφθονο κρύο νερό. Τα συ-
στήματα αυτά δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται σε περιοχές όπου το νερό είναι εξαιρετικά
σκληρό ή όξινο, καθώς οι αποτιθέμενες ουσίες μπορούν να φράξουν ή να διαβρώσουν
τους αγωγούς του ρευστού στον απορροφητή, κάνοντας το σύστημα να μη λειτουργεί.
Συστήματα με αποστράγγιση (Drain down)
Τα συστήματα με αποστράγγιση είναι συστήματα θέρμανσης νερού ανοιχτού βρόχου στα
οποία το πόσιμο νερό αντλείται από τη δεξαμενή αποθήκευσης στη συστοιχία των συλλε-
κτών όπου θερμαίνεται. Η κυκλοφορία συνεχίζεται έως ότου δεν υφίσταται πλέον διαθέ-
σιμη ηλιακή ενέργεια προς χρήση. Aυτά τα συστήματα είναι κατάλληλα για εφαρμογές
ανεξάρτητων συστήματων, ιδιαίτερα για ζεστό νερό οικιακής χρήσης, σε μέτρια κλίματα.
Μία ή δύο δεξαμενές μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε διάφορες διατάξεις και ενσωματώ-
νονται εύκολα σε υπάρχοντα συστήματα.
Η βαλβίδα αποστράγγισης (αριθμός 8 στο σχήμα 2.14, όπου παρουσιάζεται το σχημα-
τικό διάγραμμα ενός συστήματος με αποστράγγιση) παρέχει την αντιπηκτική προστασία
του συστήματος. Χωρίς ηλεκτρική ισχύ η βαλβίδα κλείνει τις γραμμές τροφοδοσίας και
επιστροφής από τη δεξαμενή και το νερό των συλλεκτών αποστραγγίζεται, αποτρέποντας
το πάγωμα. Οι ηλιακοί συλλέκτες και οι σχετικές σωληνώσεις πρέπει να έχουν κατάλληλη
κλίση για να αποστραγγίζουν την εξωτερική σωλήνωση των συλλεκτών.
Σχήμα 2.14: Σχηματική παράσταση ενός συστήματος με αποστράγγιση (Drain-down).
149
Συστήματα εξαναγκασμένης κυκλοφορίας κλειστού βρόχου

Στα συστήματα αυτά κυκλοφορεί ένα αντιπηκτικό ρευστό μεταφοράς της θερμότητας
από τον κλειστό βρόχο του συλλέκτη σε έναν εναλλάκτη θερμότητας, όπου η θερμότητά
του μεταφέρεται στο πόσιμο νερό. Τα συνηθέστερα χρησιμοποιημένα ρευστά μεταφοράς
της θερμότητας είναι διαλύματα αιθυλενικής γλυκόλης-νερού και προπυλενικής γλυκόλης-
νερού. Aυτά τα ρευστά δεν είναι πόσιμα, ειδικά η αιθυλενική γλυκόλη, και, ως εκ τούτου,
απαιτείται η χρήση εναλλακτών θερμότητας με διπλά τοιχώματα.
Ο βρόχος του συλλέκτη είναι κλειστός (σχήμα 2.15) και επομένως απαιτείται δοχείο
διαστολής και ανακουφιστική βαλβίδα πίεσης. Μπορεί επίσης να χρειάζεται πρόσθετη
προστασία από υπερθέρμανση για να αποτρέπεται η περίπτωση αποσύνθεσης του ρευ-
στού του συλλέκτη ή το να καταστεί αυτό διαβρωτικό. Πρέπει να αποφεύγεται η αυτό-
ματη αντιστάθμιση νερού στα συστήματα κλειστού βρόχου με διαλύματα αντιπηκτικού,
επειδή στην περίπτωση μεγάλης διαρροής μπορεί να εισαχθεί αρκετό νερό στο κύκλωμα
και να αυξηθεί έτσι η θερμοκρασία πήξης του διαλύματος που περιέχει πολύ νερό σε
τιμή μεγαλύτερη από αυτή της θερμοκρασίας περιβάλλοντος, προκαλώντας το πάγωμα
της συστοιχίας των συλλεκτών και των εξωτερικών σωληνώσεων.
Σχήμα 2.15: Διάγραμμα ενός συστήματος εξαναγκασμένης κυκλοφορίας

κλειστού βρόχου.
Τα συστήματα ηλιακής θέρμανσης κλειστού βρόχου είναι κατάλληλα για εφαρμογές

σε απλά και σύνθετα συστήματα ηλιακής θέρμανσης, π.χ. ηλιακή θέρμανση νερού οικια-
κής χρήσης, ηλιακή θέρμανση ζεστού νερού λουτρού, ηλιακή θέρμανση πισίνας ή ηλιακά
συστήματα θέρμανσης χώρων. Επιπλέον, τα ηλιακά συστήματα θέρμανσης κλειστού βρό-
χου είναι κατάλληλα για περιοχές με αμφισβητήσιμη ποιότητα νερού και με οποιεσδήπο-
τε κλιματικές συνθήκες, ενώ αποτελούν επιλογή που προτιμάται για τις εξαιρετικά κρύες
περιοχές.
Κλειστά συστήματα με αποστράγγιση (Drain-back)

Τα κλειστά συστήματα με αποστράγγιση (σχήμα 2.16) είναι γενικά έμμεσα συστήματα θέρ-
μανσης νερού στα οποία κυκλοφορεί το νερό μέσω του κλειστού βρόχου του συλλέκτη σε
έναν εναλλάκτη θερμότητας, όπου η θερμότητά του μεταφέρεται στο πόσιμο νερό. Η κυ-
κλοφορία συνεχίζεται έως ότου υπάρχει διαθέσιμη ηλιακή ακτινοβολία προς χρήση. Όταν
σταματά η λειτουργία της αντλίας, το ρευστό του συλλέκτη ρέει εξαιτίας της βαρύτητας σε
μια δεξαμενή αποθήκευσης ή σε μια ειδική δεξαμενή αποστράγγισης.
150
Σχήμα 2.16: Σχηματική παράσταση ενός κλειστού ενεργητικού ηλιακού

συστήματος με αποστράγγιση.
Τα κλειστά συστήματα με αποστράγγιση είναι κατάλληλα για περιοχές με αμφισβητή-

σιμη ποιότητα νερού και ήπιες κλιματικές συνθήκες, ενώ είναι ιδιαίτερα κατάλληλα για
ανεξάρτητες εφαρμογές θέρμανσης νερού πισίνας και θερμών λουτρών. Οι εφαρμογές
ΖΝΧ και τα σύνθετα συστήματα απαιτούν εναλλάκτες θερμότητας. Τα ανεξάρτητα συστή-
ματα πισίνας και θερμών λουτρών (υδατοθεραπείας) μπορούν να κυκλοφορούν το νερό
της πισίνας ή των θερμών λουτρών άμεσα μέσα από τον συλλέκτη, χρησιμοποιώντας την
υπάρχουσα αντλία κυκλοφορίας και μια απλή παράκαμψη. Η αξιόπιστη προστασία κατά
του παγετού οφείλεται στο γεγονός ότι όταν κλείνει η αντλία, ή σε περίπτωση διακοπής του
ρεύματος, το νερό στο κύκλωμα του συλλέκτη αποστραγγίζεται, με αποτέλεσμα να μην
παραμένει καθόλου νερό στον συλλέκτη για να παγώσει.
2.5 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΣΤΑΣΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΙΣΤΩΣΩΝ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Όπως ήδη αναφέρθηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο, οι κύριες συνιστώσες των θερμικών
ηλιακών συστημάτων είναι λίγο πολύ κοινές σε όλες τις διατάξεις αυτών των συστημάτων,
δεδομένου ότι εκτελούν τις κύριες λειτουργίες ολόκληρης της διαδικασίας. Αυτές οι συνι-
στώσες συνοψίζονται ως εξής:
• Ηλιακός συλλέκτης, όπου η ηλιακή ακτινοβολία απορροφάται και μετατρέπεται σε
θερμότητα, η οποία αποδίδεται στη συνέχεια σε ένα ρευστό μεταφοράς θερμότη-
τας (νερό, αντιπηκτικό ρευστό ή αέρας) το οποίο διατρέχει τον συλλέκτη.
• Αποθήκευση θερμότητας, όπου η συλλεγόμενη θερμική ενέργεια αποθηκεύεται, έτσι
ώστε να μπορεί το ηλιακό σύστημα να λειτουργεί ανεξάρτητα από τη ζήτηση του
ζεστού νερού, επιτρέποντας τη συλλογή και την αποθήκευση της ηλιακής ενέργειας
όποτε είναι διαθέσιμη επαρκής ηλιακή ακτινοβολία. Μόνο σε μερικές εφαρμογές,
όπως στη θέρμανση πισίνας, στη θέρμανση αέρα κατά τη διάρκεια της ημέρας
κ.λπ., επιτρέπεται η διακοπτόμενη λειτουργία και δεν υπάρχει καμία ανάγκη για
αποθήκευση της θερμότητας.
• Aντλία ή ανεμιστήρας για την κυκλοφορία των ρευστών μεταφοράς της θερμότητας
(νερό, αντιπηκτικό ρευστό ή αέρας, αντίστοιχα) μέσα από τους συλλέκτες και τους
εναλλάκτες θερμότητας (για τα συστήματα εξαναγκασμένης κυκλοφορίας).
• Εναλλάκτης θερμότητας, ο οποίος μεταφέρει τη θερμότητα μεταξύ δύο ρευστών
(στα κλειστά συστήματα).
• Συστήματα ελέγχου (θερμοστάτες, βαλβίδες κ.λπ.) που εξασφαλίζουν την αποδοτική
ή/και βέλτιστη λειτουργία του συστήματος.
151
2.5.1 Ηλιακοί συλλέκτες

Παρά τις όποιες προσπάθειες ανάπτυξης νέων τύπων, ο επίπεδος ηλιακός συλλέκτης εξα-
κολουθεί να κυριαρχεί στην αγορά. Στην Ευρώπη, για παράδειγμα, το 83,5% των συλλε-
κτών που τοποθετήθηκαν το 2012 είναι επίπεδοι (τα αντίστοιχα ποσοστά για τους συλλέ-
κτες σωλήνων κενού και τους ακάλυπτους ήταν 12,7% και 3,8%).
Ένας τυπικός επίπεδος συλλέκτης αποτελείται από ένα μονωμένο μεταλλικό πλαίσιο
με γυάλινο ή πλαστικό κάλυμμα, την υαλοκάλυψη, και μια σκουρόχρωμη απορροφητική
πλάκα. Η υαλοκάλυψη μπορεί να είναι διαφανής ή ημιδιαφανής. Το ημιδιαφανές και
χαμηλής περιεκτικότητας σε σίδηρο γυαλί είναι το πλέον διαδεδομένο υλικό υαλοκάλυψης
για τους επίπεδους συλλέκτες, καθώς το γυαλί αυτού του είδους επιτρέπει τη μετάδοση
ενός μεγάλου μέρους της συνολικά διαθέσιμης ηλιακής ενέργειας. Η υαλοκάλυψη επιτρέπει
στις ακτίνες του φωτός να περάσουν και να προσπέσουν στην απορροφητική πλάκα,
αλλά, παράλληλα, μειώνει την ποσότητα της θερμότητας που διαφεύγει. Οι πλευρές και η
βάση του συλλέκτη είναι συνήθως μονωμένες, περιορίζοντας έτσι ακόμα περισσότερο τις
απώλειες θερμότητας.
Η απορροφητική πλάκα είναι συνήθως μαύρη αφού τα σκούρα χρώματα απορροφούν
περισσότερη ηλιακή ενέργεια από τα ανοιχτά χρώματα. Το ηλιακό φως διέρχεται από
την υαλοκάλυψη και προσπίπτει στην απορροφητική επιφάνεια, η οποία θερμαίνεται και
μετατρέπει την ηλιακή ακτινοβολία σε θερμική ενέργεια (βλ. Σχήμα 2.17). Η θερμότητα
μεταφέρεται στον αέρα ή στο υγρό που διαρρέει τους σωλήνες κυκλοφορίας. Επειδή οι
περισσότερες μαύρες βαφές ανακλούν περίπου το 10% της προσπίπτουσας ακτινοβολίας,
ορισμένες απορροφητικές επιφάνειες καλύπτονται με «επιλεκτικές επιστρώσεις», οι οποίες
απορροφούν καλύτερα την ηλιακή ακτινοβολία και είναι πιο ανθεκτικές από τις κοινές
μαύρες βαφές. Η επιλεκτική επίστρωση που χρησιμοποιείται σε συλλέκτες αποτελείται
από συγκεκριμένου πάχους λεπτή στρώση ενός άμορφου ημιαγωγού που επενδύει το
μεταλλικό υπόστρωμα.
Σχήμα 2.17: Εγκάρσια τομή ενός επίπεδου ηλιακού συλλέκτη.
152
Οι απορροφητικές επιφάνειες κατασκευάζονται από μέταλλο, συνήθως χαλκό ή αλου-

μίνιο, γιατί και τα δύο αυτά μέταλλα είναι καλοί αγωγοί της θερμότητας. Ο χαλκός είναι πιο
ακριβός αλλά καλύτερος αγωγός και υφίσταται λιγότερη διάβρωση απ’ ό,τι το αλουμίνιο. Η
απορροφητική πλάκα θα πρέπει να έχει μεγάλη θερμική αγωγιμότητα για να μπορεί να απά-
γει την απορροφούμενη ενέργεια στο νερό με ελάχιστη απώλεια. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι
κατασκευής της απορροφητικής επιφάνειας, και πιο συγκεκριμένα το πώς ενσωματώνονται
σε αυτή (για να υπάρχει η καλύτερη δυνατή επαφή μεταξύ τους) οι σωλήνες στους οποίους
κυκλοφορεί το μέσο διανομής της θερμότητας, όπως φαίνεται και στο Σχήμα 2.18.
Σχήμα 2.18: Διάφοροι τρόποι ενσωμάτωσης στην απορροφητική επιφάνεια

των σωλήνων του ρευστού.
Πρέπει εξάλλου να αναφερθεί ότι οι επίπεδοι συλλέκτες διακρίνονται σε δύο βασικές

κατηγορίες, τους συλλέκτες υγρού και αέρα, ανάλογα με το ρευστό μεταφοράς της θερμό-
τητας. Και οι δύο αυτοί τύποι μπορεί να είναι καλυμμένοι ή ακάλυπτοι. Μάλιστα, στην πε-
ρίπτωση των ακάλυπτων συλλεκτών (οι οποίοι, όπως ήδη αναφέρθηκε, χρησιμοποιούνται
συνήθως για τη θέρμανση νερού στις πισίνες), και δεδομένου ότι δεν είναι απαραίτητο οι
συλλέκτες αυτοί να λειτουργούν σε υψηλές θερμοκρασίες, μπορούν να χρησιμοποιούνται
λιγότερο ακριβά υλικά για τον απορροφητή, όπως κάποιο πλαστικό.
Το γεγονός της πολύ μεγάλης εξάπλωσης των επίπεδων συλλεκτών δεν έρχεται βέβαια
σε αντίφαση με τις συνεχείς προσπάθειες βελτίωσης της ποιότητας και της απόδοσής
τους. Οι προσπάθειες αυτές εστιάζονται κατά κύριο λόγο στα παρακάτω σημεία, τα οποία
χαρακτηρίζουν και τις σημερινές τεχνολογικές τάσεις:
• Στη γενίκευση της χρήσης της επιλεκτικής επιφάνειας η οποία αποτελεί προϋπόθεση
για την επίτευξη υψηλών αποδόσεων σε γενικής φύσης εφαρμογές.
• Στη σταδιακή επικράτηση των ενιαίων απορροφητικών επιφανειών (full face ab-
sorber) οι οποίες, όταν ο συλλέκτης είναι σωστά σχεδιασμένος, επιτρέπουν σημα-
ντική μείωση των θερμικών απωλειών λόγω της μείωσης της κυκλοφορίας του αέρα
στο εσωτερικό του συλλέκτη και της καλύτερης εκμετάλλευσης της διαθέσιμης επι-
φάνειας παραθύρου (φωτογραφία του Σχήματος 2.19).
• Στην εισαγωγή νέων, πιο αποδοτικών τεχνολογιών συγκόλλησης (soldering, laser).
• Στη βελτίωση της εν γένει ποιότητας του συλλέκτη, συμπεριλαμβανομένης της αι-
σθητικής του.
153
• Στη χρήση μονωτικών υλικών που είναι φιλικά προς το περιβάλλον και ικανοποιούν
τις σχετικές νομοθετικές απαιτήσεις.
Σχήμα 2.19: Συλλέκτης με ενιαία απορροφητική επιφάνεια (full face absorber).
Θα ήταν όμως λάθος να θεωρηθεί ότι δεν υπάρχει πια ανάγκη για Ε&Α στον τομέα
των ηλιακών συλλεκτών. Παραμένουν αρκετά σημεία για τα οποία οι λύσεις δεν είναι δε-
δομένες, όπως για παράδειγμα η αναζήτηση λύσεων για την προστασία από τον παγετό
ή η δυνατότητα εύκολης ένταξης σε μεγάλα ηλιακά πεδία. Η μεγαλύτερη όμως πρόκληση
συνίσταται στον σχεδιασμό του προϊόντος ώστε να αξιοποιούνται στον μέγιστο δυνατό
βαθμό οι δυνατότητες που παρέχει η χρήση των πιο αποδοτικών υλικών.
Οι συλλέκτες με σωλήνες κενού είναι η μόνη ουσιαστική εναλλακτική πρόταση στον
επίπεδο συλλέκτη. Η πιο γνωστή εκδοχή τους ήταν παλαιότερα οι σωλήνες κενού μονού
τοιχώματος, οι οποίοι, παρά τις αναμφίβολα μεγαλύτερες επιδόσεις τους στις υψηλές θερ-
μοκρασίες, δεν κατάφεραν ποτέ να επικρατήσουν, κυρίως λόγω συχνών προβλημάτων
αξιοπιστίας (π.χ. η μη διατήρηση του κενού) και του υψηλού κόστους τους.
Το ηλιακό φως εισέρχεται μέσω του εξωτερικού γυάλινου σωλήνα, προσπίπτει στον απορ-
ροφητικό σωλήνα και μετατρέπεται σε θερμότητα. Η θερμότητα μεταφέρεται στο ρευστό
που κυκλοφορεί μέσα στον απορροφητικό σωλήνα. Ο συλλέκτης αποτελείται από σειρές πα-
ράλληλων διαφανών γυάλινων σωλήνων που ο καθένας τους περικλείει έναν απορροφητικό
σωλήνα (αντί για απορροφητική πλάκα) καλυμμένο με επιλεκτική επίστρωση (σχήμα 2.20).
Το θερμαινόμενο υγρό περνάει μέσα από τον εναλλάκτη θερμότητας και αποδίδει θερμότη-
τα σε νερό που είναι αποθηκευμένο σε μια δεξαμενή ηλιακής αποθήκευσης.
Σχήμα 2.20: Σχηματική παράσταση συλλέκτη με σωλήνες κενού.
154
Μπορούν να προστίθενται ή να αφαιρούνται αρθρωτοί σωλήνες όταν μεταβάλλονται

οι ανάγκες για ζεστό νερό. Κατά την κατασκευή του συλλέκτη αυτού γίνεται απορρόφηση
του αέρα μεταξύ των τοιχωμάτων των δύο σωλήνων. Οι απώλειες θερμότητας περιορίζο-
νται στο ελάχιστο, αφού δεν υπάρχει αέρας που να απάγει τη θερμότητα ή να κυκλοφορεί
και να προκαλεί απώλειες μεταφοράς της θερμότητας. Μπορεί πάντως να υπάρξει κάποια
απώλεια θερμότητας λόγω ακτινοβολίας (η θερμική ενέργεια κινείται από τις θερμότερες
προς τις ψυχρότερες επιφάνειες, ακόμα και μέσω του κενού). Ωστόσο, η απώλεια αυτή
είναι μικρή και ασήμαντη σε σχέση με την ποσότητα της θερμότητας που μεταφέρεται στο
υγρό του απορροφητικού σωλήνα.
Σχήμα 2.21: Συλλέκτης με σωλήνες κενού διπλού τοιχώματος (dewar type).

Τα τελευταία χρόνια έχει κάνει την εμφάνισή του ο σωλήνας κενού διπλού τοιχώματος
(dewar type), κυρίως λόγω της παραγωγής του σε χαμηλό κόστος στην Κίνα (φωτογραφία
του Σχήματος 2.21). Οι συλλέκτες αυτοί έχουν ακόμα χαμηλή, αλλά συνεχώς αυξανόμενη
διείσδυση στην ευρωπαϊκή αγορά, ενώ συνιστούν τον τύπο που επικρατεί στην κινέζικη
αγορά. Παρουσιάζει αναμενόμενα πλεονέκτημα σε εφαρμογές υψηλής θερμοκρασίας
(π.χ. ηλιακή ψύξη), αλλά και ορισμένα μειονεκτήματα όπως δυσκολίες στην κατασκευή,
μειωμένη μηχανική αντίσταση (χαλαζόπτωση) και αδυναμία αποβολής της χιονοκάλυψης.
Τέλος, υπάρχουν και οι λεγόμενοι συγκεντρωτικοί συλλέκτες, οι οποίοι χρησιμοποιούν
κάτοπτρα, είτε παραβολικά είτε ημισφαιρικά, για να εστιάσουν τις ακτίνες του ήλιου σε έναν
σωλήνα ή σε ένα σημείο. Χρησιμοποιούνται κυρίως για εφαρμογές υψηλών θερμοκρασιών
που έχουν σχέση με την παραγωγή ατμού. Εκτός από αυτή τη σύντομη περιγραφή δεν θα
αποτελέσουν μέρος της ενότητας αυτής, δεδομένου ότι οι φακοί και οι ανακλαστήρες δεν
μπορούν να εστιάσουν εύκολα τη διάχυτη ακτινοβολία και ως εκ τούτου χρησιμοποιούνται
κυρίως σε περιοχές με υψηλά ποσά άμεσης ακτινοβολίας, δηλαδή γεωγραφικά πλάτη όχι
μεγαλύτερα από 40ο. Όπως έχει επισημανθεί στην προηγούμενη ενότητα, ένα πολύ σημα-
ντικό ποσοστό της ακτινοβολίας είναι η διάχυτη ακτινοβολία. Ένας άλλος λόγος που δεν
χρησιμοποιούνται ευρέως οι συγκεντρωτικοί συλλέκτες είναι ότι πρέπει να περιστρέφονται
για να ακολουθούν την πορεία του ήλιου κατά τη διάρκεια της ημέρας, γεγονός που τους
καθιστά ακριβούς. Μπορεί επίσης να είναι δύσκολο να αποφευχθεί η ανάπτυξη μούχλας
πάνω στους ανακλαστήρες.
Σε κάθε περίπτωση η επιλογή του κατάλληλου τύπου συλλέκτη είναι συνάρτηση της
εφαρμογής για την οποία προορίζεται, σε συνδυασμό βεβαίως με τα υπόλοιπα τεχνικο-
οικονομικά δεδομένα της εγκατάστασης. Για παράδειγμα, στο Σχήμα 2.22 φαίνεται η
μεταβολή των αποδόσεων τριών τυπικών εκπροσώπων διαφορετικών τύπων συλλεκτών
155
με τη θερμοκρασία, από όπου εύκολα συνάγεται ότι σε δεδομένες εφαρμογές χαμηλών

θερμοκρασιών ακόμα και ένας συλλέκτης απλής βαφής μπορεί να είναι πιο αποδοτικός
από έναν άλλο με σωλήνες κενού.
Σχήμα 2.22: Χαρακτηριστικές αποδόσεις τριών τύπων συλλεκτών για διάφορες

θερμοκρασίες.
2.5.2 Δεξαμενή αποθήκευσης

Οι περισσότερες θερμικές ηλιακές εφαρμογές χρειάζεται να έχουν μία καλά μονωμένη
δεξαμενή αποθήκευσης του ζεστού νερού που να είναι σε θέση να αποθηκεύσουν ηλιακή
ενέργεια για 1½ ημέρες. Στα ΘΗΣ χρησιμοποιούνται κυρίως δύο τύποι αποθήκευσης. Ο
πρώτος, γνωστός ως αποθήκευση «ομοιόμορφης θερμοκρασίας», είναι συνήθης στις δεξα-
μενές νερού των συστημάτων θέρμανσης χώρου, ενώ ο άλλος, η «θερμικά διαστρωμένη»
αποθήκευση, είναι ουσιαστικά υποχρεωτικός στα συστήματα αέρος, ενώ χρησιμοποιείται
συχνά και στα οικιακά συστήματα θέρμανσης νερού.
Γενικά, στους οικιακούς ηλιακούς θερμαντήρες χρησιμοποιείται δεξαμενή που περιέ-
χει εμβαπτισμένη ηλεκτρική αντίσταση θέρμανσης, η οποία χρησιμεύει ως εφεδρική πηγή
όταν δεν διατίθεται ή δεν υπάρχει επαρκής ηλιακή ενέργεια. Το νερό αντλείται από το
κάτω μέρος της δεξαμενής αποθήκευσης στον συλλέκτη ή στον εναλλάκτη θερμότητας,
όπου θερμαίνεται (συνήθως κατά 1,5 έως 5 ºC) και επιστρέφεται στο άνω μέρος της δεξα-
μενής. Ένας εμβαπτισμένος σωλήνας στην κορυφή ή στο άνω τμήμα της δεξαμενής τρο-
φοδοτεί ζεστό νερό στο τμήμα κάτω από το θερμοστοιχείο και εξασφαλίζει έτσι τη σωστή
διαστρωμάτωση του ζεστού νερού (Σχήμα 2.23).
Σχήμα 2.23: Θερμική διαστρωμάτωση σε μια δεξαμενή αποθήκευσης (θερμοδοχείο).
156
Οι δεξαμενές αποθήκευσης διακρίνονται σε δεξαμενές υπό πίεση και δεξαμενές σε

κανονική πίεση:
• Οι υπό πίεση δεξαμενές είναι ευρέως διαθέσιμες, αφού όλοι οι συμβατικοί θερμα-
ντήρες νερού με ηλεκτρικό ρεύμα ή φυσικό αέριο λειτουργούν υπό πίεση (μια δεξα-
μενή που συνδέεται απευθείας σε πηγάδι ή στο δημοτικό δίκτυο ύδρευσης πρέπει να
είναι κατασκευασμένη ώστε να αντέχει πιέσεις έως 20 bar). Οι υπό πίεση δεξαμενές
είναι άμεσα διαθέσιμες σε μεγέθη από 20 έως 450 λίτρα και το υλικό κατασκευής
τους είναι χάλυβας με επίστρωση υάλου (για προφύλαξη από τη σκουριά).
• Οι δεξαμενές σε κανονική πίεση χρησιμοποιούνται για αποθήκευση μεγάλων ποσο-
τήτων νερού στα συστήματα θέρμανσης χώρων. Διατίθενται σε μεγέθη από 750
έως 35.000 λίτρα (και άνω), κατασκευάζονται δε από ανοξείδωτο ατσάλι, υαλόνη-
μα ή πλαστικό με αντοχή σε υψηλές θερμοκρασίες. Μέσα στον σπειροειδή σωλήνα
της δεξαμενής κυκλοφορεί το ρευστό του συλλέκτη που απάγει θερμότητα στο νερό.
Η ετήσια απόδοση των συστημάτων είναι σχετικά ανεξάρτητη από την ικανότητα απο-
θήκευσής τους, εφόσον η χωρητικότητα είναι μεγαλύτερη από, περίπου, 50 λίτρα νερού
ανά τετραγωνικό μέτρο της επιφάνειας του συλλέκτη. Όταν υπολογίζονται οι δαπάνες για
αποθήκευση υπάρχει ένα εύρος βέλτιστων χωρητικοτήτων από 50 έως 200 λίτρα/m2, αν
και, βάσει της εμπειρίας, η ιδανική ικανότητα αποθήκευσης τοποθετείται μεταξύ των 70
και 80 λίτρων/m2.
Στην περίπτωση ενός οικιακού συστήματος, παραδείγματος χάρη, οι ιδιοκτήτες μπο-
ρεί να έχουν πλυντήριο πιάτων, πλυντήριο ρούχων, παιδιά που να κάνουν συχνά ντους
ή λουτρά κατά τη διάρκεια της ημέρας, και όλη αυτή η χρήση του νερού πρέπει να
υλοποιηθεί μέσα στις συνολικές ανάγκες νερού χρήσης. Έτσι, κατά τον σχεδιασμό ενός
ηλιακού συστήματος θέρμανσης νερού οικιακής χρήσης είναι σημαντική υπόθεση να
καθορίζεται εξαρχής η ποσότητα του ζεστού νερού που χρησιμοποιεί η οικογένεια σε μια
τυπική ημέρα. Aυτό, συνήθως, βρίσκεται με τη βοήθεια πρακτικών οδηγών που διατίθε-
νται υπό μορφή πινάκων.
2.5.3 Το υπόλοιπο κύκλωμα

Μεταξύ του ηλιακού συλλέκτη και της δεξαμενής αποθήκευσης παρεμβάλλεται ένα ολό-
κληρο κύκλωμα που συνδέει αυτές τις δύο κύριες συνιστώσες του ΘΗΣ. Ένα τέτοιο τυπικό
κύκλωμα περιλαμβάνει τα εξής μέρη (συστατικά):
1. Μία αντλία που εξασφαλίζει την κυκλοφορία (δεν χρειάζεται στα συστήματα φυσι-
κής κυκλοφορίας). Η αντλία ελέγχεται συνήθως από έναν διαφορικό θερμοστάτη,
οπότε τίθεται σε λειτουργία όταν ο ηλιακός συλλέκτης είναι λιγάκι θερμότερος από
τη δεξαμενή αποθήκευσης. Εάν η δεξαμενή αποθήκευσης διαθέτει σπειροειδή σω-
λήνα εναλλαγής θερμότητας στο κάτω μέρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα απλού-
στερο σύστημα ελέγχου, π.χ. ένας αισθητήρας φωτός ή χρονομετρητής ο οποίος
θέτει σε λειτουργία την αντλία κατά τη διάρκεια της ημέρας.
2. Οι σωληνώσεις που συνδέουν τη δεξαμενή αποθήκευσης του ζεστού νερού με τους
συλλέκτες. Η διάταξη των σωληνώσεων πρέπει να εξασφαλίζει το μικρότερο δυνα-
τό μήκος τους. Οι σωλήνες δεν πρέπει να εκτίθενται στις καιρικές συνθήκες όσο
είναι εφικτό, και κατά προτίμηση να βρίσκονται εντός της οικίας. Είναι σημαντικό
να υπάρχουν αρκετοί ξεχωριστοί σωλήνες από τον συλλέκτη προς τους κρουνούς
για τη μείωση των απωλειών θερμότητας και την άμεση παροχή ζεστού νερού στη
χρήση, με ανώτατο όριο καθυστέρησης τα 20 δεύτερα περίπου. Οι σωληνώσεις
157
πρέπει να κατασκευάζονται από αδιάβρωτο υλικό. Από προβλήματα διάβρωσης

κινδυνεύουν περισσότερο τα συστήματα με ανοιχτή διαστολή.
3. Μία μονόοδη βαλβίδα που δεν επιτρέπει στο ρευστό του ηλιακού συλλέκτη να γυρ-
νάει πίσω κατά τη διάρκεια της νύχτας και βοηθάει την εκκένωση της δεξαμενής
αποθήκευσης (δεν χρειάζεται σε όλα τα είδη εγκαταστάσεων).
4. Μία δεξαμενή εκτόνωσης, δηλαδή ένα ανοιχτό δοχείο στο ανώτερο τμήμα της
εγκατάστασης ή μία δεξαμενή πίεσης που περιέχει κατ’ ελάχιστο το 5% του ρευ-
στού του ηλιακού συλλέκτη.
5. Προστασία υπερπίεσης (μόνο σε συνδυασμό με δεξαμενή εκτόνωσης υπερπίεσης),
η οποία πρέπει να ελευθερώνει το ρευστό του ηλιακού συλλέκτη όταν θερμανθεί σε
υπερβολικό βαθμό το σύστημα. Συνήθως αποτελείται από βαλβίδα ασφαλείας και
βαλβίδα αντεπιστροφής (ελέγχου) ή βαλβίδα αντεπιστροφής και αγωγό εξαέρωσης
για την εκτόνωση της υπερπίεσης λόγω της αύξησης του όγκου από τη θέρμανση.
6. Τις εξόδους αέρα, αυτόματες ή απλώς βιδωτές. Αυτές πρέπει να υφίστανται σε
όλα τα υψομετρικά σημεία του συστήματος, αφού πάντοτε θα υπάρχουν θύλακες
αέρα.
7. Μία βαλβίδα πλήρωσης.
8. Ένα φίλτρο ακαθαρσιών για την αντλία, για την απομάκρυνση των ακαθαρσιών π.χ.
από την εγκατάσταση (σε ορισμένες εγκαταστάσεις ίσως να μη χρειάζεται).
9. Μανόμετρα και θερμόμετρα, ανάλογα με τις ανάγκες.
10. Το ρευστό του ηλιακού συλλέκτη, που πρέπει να είναι αντιπηκτικό και μη τοξικό.
Συνήθως χρησιμοποιείται κάποιο πιστοποιημένο υγρό αποτελούμενο από νερό με
40% προπυλενογλυκόλη (αντέχει σε θερμοκρασίες -20 °C) και μια ουσία που μπορεί
να γίνει αντιληπτή με την όραση και τη γεύση, στην περίπτωση διαρροής υγρού του
συλλέκτη στο νερό χρήσης. Ως υγρό του συλλέκτη μπορεί να χρησιμοποιηθεί και
έλαιο, αλλά είναι δύσκολο να στεγανοποιηθεί ένα κύκλωμα συλλέκτη με έλαιο.
Όλα τα ανωτέρω συσχετίζονται λειτουργικά μεταξύ τους, με το καθένα να επηρεάζει
και να επηρεάζεται από το μέγεθος, τον τύπο και την απόδοση των υπόλοιπων. Στη συνέ-
χεια αναφέρονται κάποια βασικά στοιχεία που θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την
επιλογή των σημαντικότερων από τις παραπάνω συνιστώσες.
Aντλία
Το υποσύστημα των συλλεκτών υγρού απαιτεί αντλίες για να κυκλοφορήσει το ρευστό
μεταφοράς της θερμότητας από τους ηλιακούς συλλέκτες στις δεξαμενές αποθήκευσης,
στους εναλλάκτες θερμότητας ή στις δεξαμενές αποστράγγισης. Οι αντλίες πρέπει να κυ-
κλοφορούν το ρευστό μεταφοράς της θερμότητας στην παροχή σχεδίασης, με την ελάχι-
στη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας. Η επιλογή μιας αντλίας απαιτεί τις προδιαγραφές
για την υδροστατική πίεση και τις παροχές του ρευστού, τα υλικά κατασκευής και την
πίεση λειτουργίας. Επίσης, πρέπει να διευκρινιστεί η καθαρή πίεση αναρρόφησης, η οποία
είναι συνάρτηση τόσο της ταχύτητας όσο και της δυναμικότητας της αντλίας.
Επιπλέον, οι αντλίες πρέπει να επιλέγονται ώστε να δίνουν μια μικρή αύξηση της πίεσης
όταν στραγγαλίζεται η ροή του νερού. Στα συστήματα με αξιοσημείωτο στραγγαλισμό η
αντλία πρέπει να επιλέγεται ώστε να λειτουργεί στο οριζόντιο τμήμα της καμπύλης «πίεση
συναρτήσει της παροχής». Η πτώση πίεσης στον βρόχο των συλλεκτών, στα έμμεσα ΘΗΣ,
158
μπορεί να βρεθεί αν προσθέσει κανείς όλες τις πτώσεις πίεσης στον βρόχο. Το άθροισμα
αυτών των πιέσεων είναι η υδροστατική πίεση που πρέπει να μπορεί να παρέχει η αντλία.
Εάν χρησιμοποιείται κλειστό σύστημα με αποστράγγιση, η αντλία πρέπει επίσης να εί-
ναι ικανή να ανυψώσει το ρευστό από τη δεξαμενή αποθήκευσης στο ψηλότερο σημείο
της διάταξης των σωληνώσεων των συλλεκτών, που κανονικά βρίσκεται στη στέγη. Aυτή
η απαίτηση σε υδροστατική πίεση είναι τυπικά μεγαλύτερη από αυτή που υπολογίζεται
για την πτώση πίεσης λόγω τριβών στον βρόχο των σωληνώσεων. Για τους περισσότερους
συλλέκτες υγρού η παροχή της ροής ανά m2 του συλλέκτη είναι της τάξης των 0,015 έως
0,020 l/sec.
Οι τιμές αυτές βασίζονται στον νόμο των ελαττούμενων επιστροφών, ο οποίος ισχύει
για τη ροή των ρευστών μέσα σε συλλέκτες. Στις πολύ υψηλές παροχές η απόδοση των
συλλεκτών βελτιώνεται λίγο, αλλά με το κόστος της αυξανόμενης ισχύος άντλησης. Στις
πολύ χαμηλές ροές ο χρόνος παραμονής του ρευστού στους συλλέκτες είναι πολύ μεγά-
λος, οπότε λαμβάνει χώρα υπερβολική άνοδος της θερμοκρασίας.
Τέλος, η επιλογή του υλικού των αντλιών εξαρτάται πρωτίστως από τη θερμοκρασία
λειτουργίας της και από τον τύπο του ρευστού που χρησιμοποιείται. Έτσι, η χρήση των ρευ-
στών γλυκόλης σε αυξημένες θερμοκρασίες μπορεί να θέσει περιορισμούς στον τύπο των
στεγανωτικών που μπορούν να εφαρμοστούν στις αντλίες. Για τα συστήματα όπου δεν υφί-
σταται ελεύθερο οξυγόνο, όπως συμβαίνει στον βρόχο των συλλεκτών, μπορούν να χρη-
σιμοποιηθούν στροφεία από χυτοσίδηρο. Όταν όμως αντλείται πόσιμο νερό απαιτούνται
στροφεία από ορείχαλκο ή ανοξείδωτο χάλυβα, προκειμένου να αποφευχθεί η διάβρωσή
τους. Τα υλικά των αντλιών πρέπει να είναι συμβατά με τα υλικά των υπόλοιπων τμημάτων
των σωληνώσεων στον βρόχο του ρευστού, για να αποφευχθεί η γαλβανική διάβρωση.
Εναλλάκτης θερμότητας
Σε ορισμένα συστήματα ηλιακής ενέργειας είναι απαραίτητη η παρουσία εναλλακτών
θερμότητας για τη μεταφορά της θερμικής ενέργειας από τους βρόχους του υποσυστή-
ματος των συλλεκτών στους βρόχους του υποσυστήματος της ηλιακής αποθήκευσης ή
στους βρόχους των φορτίων. Αυτοί χρησιμοποιούνται για να απομονώσουν τον βρόχο
του υποσυστήματος των συλλεκτών, που περιέχει αντιπηκτικά ή μη υδάτινα διαλύματα,
από τους βρόχους της αποθήκευσης και αυτούς για τη θέρμανση των χώρων ή το ζεστό
νερό χρήσης.
Οι εναλλάκτες θερμότητας μπορούν, επίσης, να χρησιμοποιηθούν για τη μείωση της
υδροστατικής πίεσης στις δεξαμενές αποθήκευσης, όταν οι συλλέκτες είναι τοποθετημένοι
πολύ ψηλότερα από τη δεξαμενή αποθήκευσης του νερού, δεδομένου ότι οι δεξαμενές
χαμηλής πίεσης είναι αρκετά πιο φτηνές από τα πιεστικά δοχεία. Δεδομένου ότι οι εναλ-
λάκτες θερμότητας απαιτούν μια πεπερασμένη διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ των δύο
ρευμάτων των ρευστών, επιβάλλουν μια απώλεια στην απόδοση ενός συστήματος ηλιακής
ενέργειας.
Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι συστημάτων εναλλακτών θερμότητας: Οι διπλού βρόχου
και οι μονού βρόχου. Ένα σύστημα διπλού βρόχου απαιτεί δύο αντλίες για να διατηρηθεί ο
θετικός έλεγχος της ροής και στις δύο πλευρές του εναλλάκτη θερμότητας. Ένα σύστημα
μονού βρόχου έχει μόνο μία αντλία και, τυπικά, χαρακτηρίζεται είτε από μια σπείρα μέσα
στη δεξαμενή είτε από μια σπείρα που στερεώνεται στο εξωτερικό μέρος της δεξαμενής.
Τα συστήματα μονού βρόχου βασίζονται στην πλευστότητα του θερμού νερού για να δια-
τηρήσουν τη ροή στην πλευρά της δεξαμενής του εναλλάκτη θερμότητας. Η εξαναγκασμέ-
159
νη μεταγωγή στην άλλη πλευρά ενός συστήματος μονού βρόχου διατηρείται με τη βοήθεια
μιας αντλίας.
Δύο τύποι εναλλακτών θερμότητας είναι κατάλληλοι για εφαρμογές μεγάλων ΘΗΣ: οι
πλακοειδείς και οι κελύφους με σωληνώσεις. Ο πρώτος τύπος μπορεί να διασωληνωθεί
με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτευχθεί πραγματική αντιρροή μεταξύ των θερμών και των
ψυχρών ρευστών. Μερική αντιρροή μπορεί να επιτευχθεί με τους εναλλάκτες θερμότητας
τύπου κελύφους με σωληνώσεις. Πολύ υψηλές τιμές αποδοτικότητας, η οποία ορίζεται ως
ο λόγος της πραγματικής μεταφοράς θερμότητας προς τη θεωρητικά μέγιστη, της τάξης
του 0,80 ή και μεγαλύτερες, μπορούν να επιτευχθούν με τους πλακοειδείς εναλλάκτες
Aυτοί οι εναλλάκτες θερμότητας είναι ιδανικοί για τα συστήματα ηλιακής ενέργειας
που χρησιμοποιούνται σε εμπορικές εφαρμογές. Είναι επίσης πολύ συμπαγείς για τον ρυθ-
μό μεταφοράς της θερμότητας που απαιτείται, και έτσι δεν χρειάζονται οποιουδήποτε
είδους θερμική μόνωση. Κατά τη φάση της επιλογής ενός εναλλάκτη θερμότητας για κά-
ποιο σύστημα πρέπει να καθορίζονται τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Ο τύπος, τα υλικά, τα
ρευστά, η ικανότητα εναλλαγής, η θερμοκρασία και η πίεση σχεδιασμού, η αποτελεσματι-
κότητα, η πτώση πίεσης και η παροχή των ρευστών, οι απαιτήσεις απόδοσης, η μόνωση,
η μέθοδος προστασίας έναντι της υψηλής πίεσης και της θερμοκρασίας, καθώς επίσης
και ο ενιαίος ή διπλός διαχωρισμός μεταξύ του πόσιμου νερού και των μη πόσιμων υγρών.
Οι εναλλάκτες θερμότητας πρέπει να σχεδιάζονται ώστε να είναι ανθεκτικοί στην αυξα-
νόμενη διάβρωση από τα ρευστά μεταφοράς της θερμότητας που περιέχουν γλυκόλη, σε
αυξημένες θερμοκρασίες. Δύο συγκεκριμένες προφυλάξεις πρέπει να λαμβάνονται όταν
χρησιμοποιείται διάλυμα αντιψυκτικού: Κατ’ αρχάς, το σύστημα των σωληνώσεων πρέπει
να καθαριστεί και να ξεπλυθεί καλά πριν από την πλήρωση και, σε ένα επόμενο βήμα,
πρέπει να αποτραπούν οι αντιδράσεις του διαλύματος με τους παρεμποδιστές, τα στεγα-
νωτικά και τα υλικά των σωληνώσεων.
Δοχείο διαστολής
Στα ηλιακά συστήματα κάθε κλειστός βρόχος ρευστού απαιτεί και το αντίστοιχο δοχείο
διαστολής του. Τα δοχεία διαστολής πρέπει να σχεδιάζονται ώστε να:
• Αποθηκεύεται ο απαραίτητος πρόσθετος όγκος του ρευστού μεταφοράς της θερμό-
τητας, καθώς διαστέλλεται κατά τη διάρκεια της μέγιστης θερμοκρασιακής διακύ-
μανσης του συστήματος, χωρίς να γίνεται υπέρβαση των μέγιστων επιτρεπόμενων
πιέσεων του συστήματος.
• Διατηρείται η πίεση φόρτισης του συστήματος στις χαμηλότερες θερμοκρασίες του
ή στην περίπτωση μικρής απώλειας του ρευστού του.
Τα δοχεία διαστολής πρέπει να συνδέονται στις πλευρές εισόδου των αντλιών, όσο γί-
νεται πιο κοντά στην αντλία. Aυτό, γενικά, θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του μεγέθους
των δοχείων διαστολής. Επιπροσθέτως, και προκειμένου να μειωθούν οι παρασιτικές απώ-
λειες θερμότητας, το δοχείο διαστολής πρέπει να τοποθετείται κάτω από τον σωλήνα με
τον οποίο συνδέεται. Σε αυτή τη διαμόρφωση δεν χρειάζεται να μονωθεί. Μια εναλλακτική
λύση σ’ ένα κλειστό δοχείο διαστολής είναι ένα ανοιχτό δοχείο διαστολής, το οποίο τοποθε-
τείται επάνω από το υψηλότερο σημείο στον βρόχο του ρευστού των συλλεκτών.
Η διαστολή επιτυγχάνεται αυτόματα επιτρέποντας την αυξομείωση της στάθμης σ’
αυτό το δοχείο, καθώς μεταβάλλεται η θερμοκρασία στον βρόχο του ρευστού. Η διαστα-
σιολόγηση των δοχείων διαστολής εξαρτάται από το αναμενόμενο επίπεδο μεταβολής των
160
θερμοκρασιών, την πίεση του βρόχου και τον τύπο του χρησιμοποιούμενου ρευστού. Η χω-
ρητικότητα της δεξαμενής διαστολής που απαιτείται στον βρόχο των συλλεκτών, τυπικά,
ανέρχεται περίπου στο 10% του όγκου του ρευστού που κυκλοφορεί στον βρόχο.
Ρευστό μεταφοράς της θερμότητας

Το ρευστό μεταφοράς της θερμότητας σε ένα υποσύστημα ηλιακών συλλεκτών με υγρό
είναι το νερό, ή κάποια άλλη ουσία, η οποία αφαιρεί τη συλλεχθείσα θερμότητα και τη
μεταφέρει στο υποσύστημα της αποθήκευσης. Ένα ιδανικό ρευστό μεταφοράς της θερμό-
τητας για ένα ΘΗΣ πρέπει να έχει τις ακόλουθες ιδιότητες και χαρακτηριστικά:
• υψηλή ειδική θερμότητα και πυκνότητα
• χαμηλό ιξώδες και σημείο πήξης
• υψηλή επιφανειακή τάση
• σχετικά χαμηλή πίεση ατμού, μέχρι τους 93,3 οC
• υψηλή θερμική σταθερότητα
• χαμηλή περιεκτικότητα σε διαλυμένα στερεά.
Επιπλέον, το ρευστό αυτό πρέπει να είναι χημικά αδρανές, μη διαβρωτικό, μη τοξικό,
άμεσα διαθέσιμο και φτηνό.
Οι πρώτες δύο ιδιότητες μειώνουν τις ογκομετρικές παροχές που απαιτούνται για να με-
ταφερθεί η θερμική ενέργεια από τα υποσυστήματα των συλλεκτών, μέσω των εναλλακτών
θερμότητας, στις δεξαμενές ηλιακής αποθήκευσης, πράγμα που, με τη σειρά του, μειώνει
τα απαιτούμενα μεγέθη σωλήνων και αντλιών. Το χαμηλό ιξώδες μειώνει, επίσης, την ισχύ
άντλησης που απαιτείται για να κυκλοφορήσουν τα ρευστά μέσω των βρόχων. Η υψηλή επι-
φανειακή τάση μειώνει την πιθανότητα διαρροής. Τα οφέλη που παρέχονται από τις άλλες
ιδιότητες είναι προφανή. Το πόσιμο νερό ικανοποιεί τις περισσότερες από αυτές τις απαι-
τήσεις, εκτός από τη θερμοκρασία πήξης του. Aυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο είναι
δημοφιλή, στα ήπια κλίματα, τα ΘΗΣ άμεσης ανακυκλοφορίας και αυτά με αποστράγγιση.
Το ρευστό που συνηθέστερα χρησιμοποιείται στους βρόχους των συλλεκτών είναι ένα
υδατικό διάλυμα γλυκόλης αιθυλενίου ή προπυλενίου. Η γλυκόλη προπυλενίου προτιμάται
από τους περισσότερους σχεδιαστές λόγω της χαμηλής τοξικότητάς της. Τα θερμικά χαρα-
κτηριστικά και το κόστος των δύο αυτών γλυκολών είναι περίπου τα ίδια. Και οι δύο τύποι
διαλυμάτων γλυκόλης-νερού απαιτούν περιοδική συντήρηση για να αποτραπεί η διάβρω-
ση. Ένα σύστημα που λειτουργεί με γλυκόλες πρέπει να καθαριστεί και να ξεπλυθεί καλά
πριν από την πλήρωσή του. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται γαλβανισμένοι σωλήνες, αφού
τα ανασχετικά της γλυκόλης αντιδρούν με τον ψευδάργυρο δημιουργώντας εναποθέσεις.
Εκτός από τις γλυκόλες, και άλλα ρευστά έχουν χρησιμοποιηθεί επίσης για την προ-
στασία από τον παγετό. Υπάρχουν διαθέσιμα οργανικά ρευστά μεταφοράς της θερμό-
τητας που χρησιμοποιούνται για πολλά έτη στη βιομηχανία, όπως είναι τα σιλικονούχα
έλαια. Aυτά τα ρευστά έχουν πολύ χαμηλές επιφανειακές τάσεις, είναι ακριβά και επιρ-
ρεπή στις διαρροές, σε αντίθεση με τα υδατικά διαλύματα. Έχουν επίσης το πλεονέκτη-
μα να μην απαιτούν περιοδική αντικατάσταση, πράγμα που, αντιθέτως, είναι απαραίτη-
το για τις γλυκόλες.
Βαλβίδες
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στην κατάλληλη επιλογή και τοποθέτηση των βαλβί-
δων/βανών στα συστήματα ηλιακής ενέργειας. Είναι πολύ σημαντική η προσεκτική επιλο-
161
γή των βαλβίδων/βανών επειδή όχι μόνο επηρεάζουν την αποδοτικότητα και την απόδοση
των συστημάτων, αλλά και για λόγους ασφάλειας του προσωπικού και του εξοπλισμού.
Έτσι:
• Οι συρταρωτές βάνες χρησιμοποιούνται για να απομονώσουν συνιστώσες ή τμήμα-
τα σωλήνων. Παρουσιάζουν χαμηλή πτώση πίεσης κατά την κανονική λειτουργία.
• Η βαλβίδα αντεπιστροφής επιτρέπει σε ένα υγρό να διατρέξει έναν σωλήνα κατά μια
κατεύθυνση μόνο και αποτρέπει τον θερμοσιφονισμό.
• Οι βάνες ελέγχου της ροής χρησιμοποιούνται για να ρυθμίζουν τη ροή στην προδια-
γεγραμμένη τιμή της.
• Οι ανακουφιστικές βαλβίδες πίεσης και θερμοκρασίας χρησιμοποιούνται για να προ-
στατεύσουν το σύστημα από πιθανές ακραίες τιμές της πιέσης και της θερμοκρα-
σίας.
2.6 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

2.6.1 Σχεδίαση των ΘΗΣ
Η σχεδίαση των θερμικών ηλιακών συστημάτων αποτελεί βασικά μια προσπάθεια μηχα-
νικής ανάλυσης των συστημάτων που απαιτεί την επιλογή και τον συνδυασμό των κατάλ-
ληλων συνιστωσών για να επιτευχθούν οι στόχοι του αρχικού σχεδιασμού. Το αρχικό βήμα
αυτής της προσπάθειας πρέπει να είναι η σχεδίαση της γενικής σχηματικής αναπαράστα-
σης του συστήματος. Σε πλήρως αναπτυγμένη μορφή η σχηματική αυτή αναπαράσταση
γίνεται ένα διάγραμμα σωληνώσεων και οργάνων το οποίο, πλέον, αποτελεί τον γενικό
οδηγό για τις λεπτομερείς προσπάθειες σχεδιασμού του ηλιακού συστήματος.
Στο διάγραμμα σωληνώσεων και οργάνων προσδιορίζονται γραφικά τα ακόλουθα σχε-
διαστικά μεγέθη/πληροφορίες:
• η γενική διαμόρφωση των συστημάτων ηλιακής ενέργειας και οι αλληλεπιδράσεις με
τα φορτία και τις βοηθητικές πηγές ενέργειας
• οι σημαντικές συνιστώσες των συστημάτων ηλιακής ενέργειας και οι αντίστοιχες
θέσεις τους (συλλέκτες, εναλλάκτες θερμότητας, θερμική αποθήκευση, αντλίες ή
ανεμιστήρες)
• οι σχετικές θέσεις των διάφορων απαραίτητων τμημάτων σωληνώσεων/βοηθητικών
συσκευών (βαλβίδες, ανακουφιστικές βαλβίδες, δοχεία διαστολής κ.λπ.)
• οι σχετικές θέσεις των απαιτούμενων αισθητήρων και οργάνων.
Η ανάπτυξη μιας γενικής σχηματικής αναπαράστασης ενός συστήματος πρέπει να βα-
σίζεται:
• στη λεπτομερή περιγραφή, δηλαδή την επιλογή του βασικού είδους του εξοπλισμού
από το οποίο θα αποτελείται το σύστημα
• στην επιλογή ενός συλλέκτη υγρού και ενός υποσυστήματος διασύνδεσης
• στην προσθήκη των ειδικών συνδετικών σωληνώσεων και των άλλων οργάνων.
Στα υποκεφάλαια 2.4 και 2.5 περιγράφηκαν αναλυτικά τόσο οι διάφορες δυνατές
διατάξεις (τύποι) των ΘΗΣ –μαζί με τα βασικά ζητήματα διασωλήνωσης– όσο και οι κύριες
συνιστώσες που απαιτούνται για τις εφαρμογές των συστημάτων ηλιακής ενέργειας και
παρέχουν τη βάση για την ανάπτυξη των σχηματικών αναπαραστάσεων των ΘΗΣ. Είναι,
εξάλλου, δυνατές μερικές παραλλαγές αυτών των βασικών σχηματικών αναπαραστάσεων
για τα συστήματα συλλεκτών με υγρό, για συγκεκριμένα φορτία ή/και εφαρμογές. Μετά
162
την ολοκλήρωση της σχηματικής αναπαράστασης μπορεί να αρχίσει η διαδικασία του

λεπτομερούς σχεδιασμού των υποσυστημάτων του συλλέκτη, της αποθήκευσης και του
ελέγχου.
Έτσι, μετά τον σαφή προσδιορισμό των αναγκών του ιδιοκτήτη, καθώς και της εκτίμη-
σης των προτεραιοτήτων του, δηλαδή την προδιαγραφή της λειτουργικής διαμόρφωσης
του συστήματος, πρέπει να επιλεγούν τα υποσυστήματα του συλλέκτη, της αποθήκευσης
και του ελέγχου που αποτελούν το σύστημα ηλιακής θέρμανσης.
2.6.2 Το υποσύστημα του συλλέκτη

Όσον αφορά στο υποσύστημα του συλλέκτη (ή των συλλεκτών), που είναι το πιο σημαντικό
και, συνήθως, το πιο ακριβό τμήμα σε οποιοδήποτε ΘΗΣ, οι παράγοντες που πρέπει κάθε
φορά να εξετάζονται περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:
• Τη σχεδίαση της διάταξης των συλλεκτών.
• Τη σχεδίαση της διασωλήνωσης του υποσυστήματος των συλλεκτών.
• Τις απαιτήσεις του υποσυστήματος των συλλεκτών σε παρελκόμενα.
Σχεδίαση της διάταξης των συλλεκτών

Η συστοιχία των συλλεκτών είναι μια ομάδα από μερικά πλαίσια ηλιακών συλλεκτών. Το
σχέδιο διάταξης της συστοιχίας πρέπει να βασίζεται στα εξής:
• Στον τύπο των συλλεκτών.
• Στο μέγεθος των συλλεκτών.
• Στην κλίση και στον προσανατολισμό των συλλεκτών.
• Στη διάταξη του πεδίου των συλλεκτών.
• Στη δομή στήριξης.
Όσον αφορά τον τύπο των συλλεκτών, αυτοί έχουν αναλυθεί λεπτομερώς στο υποκεφά-
λαιο 2.5, οπότε δεν γίνεται περαιτέρω αναφορά εδώ. Το ίδιο ισχύει και για το μέγεθος των
συλλεκτών, που είναι καθαρά θέμα του σχεδιαστή του συστήματος.
Όσον αφορά την κλίση και τον προσανατολισμό των συλλεκτών, ο προτιμώμενος
προσανατολισμός για το βόρειο ημισφαίριο είναι ο συλλέκτης να αντικρίζει τον αληθινό
Νότο, αλλά μια απόκλιση μέχρι 30ο έχει μικρή επίδραση στην απόδοση του συστήματος. Η
προτιμώμενη γωνία κλίσης των συλλεκτών είναι ίση με το γεωγραφικό πλάτος της περιοχής
εγκατάστασης, όταν απαιτείται καλή απόδοση καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, όπως π.χ.
για τη θέρμανση νερού χρήσης.
Εάν το μεγαλύτερο μέρος της ετήσιας ηλιακής θέρμανσης απαιτείται τον χειμώνα,
όπως π.χ. για τη θέρμανση χώρων, πρέπει να χρησιμοποιούνται μεγαλύτερες γωνίες κλί-
σης. Η προτιμώμενη γωνία κλίσης για εφαρμογές θέρμανσης χώρων, με ή χωρίς θέρμανση
νερού χρήσης, είναι ίση με το γεωγραφικό πλάτος του τόπου συν 15ο. Εάν το μεγαλύτερο
μέρος της ετήσιας ηλιακής θέρμανσης απαιτείται κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, η
γωνία κλίσης πρέπει να είναι τουλάχιστον 15ο μικρότερη από το γεωγραφικό πλάτος.
Διάταξη του πεδίου των συλλεκτών

Μετά τον καθορισμό του αριθμού, του μεγέθους, της κλίσης και του προσανατολισμού των
συλλεκτών, οι συλλέκτες πρέπει να χωροθετηθούν κατάλληλα προκειμένου να εγκαταστα-
θούν στον διαθέσιμο χώρο, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η συνολική επιφάνεια που απαιτείται
για την εγκατάσταση, καθώς και το μήκος των συνδετικών σωληνώσεων. Aυτό είναι ιδιαί-
163
τερα σημαντικό όπου είναι περιορισμένη η διαθέσιμη επιφάνεια. Για τους συλλέκτες με
εσωτερικούς διακλαδωτές (σχ. 2.24) οι περισσότεροι κατασκευαστές προτείνουν ότι μπο-
ρούν να εγκατασταθούν σε σειρά το πολύ οκτώ συλλέκτες. Aυτό περιορίζει τα προβλήματα
διαστολών και επιτρέπει την ακόμα πιο ομαλή κατανομή της ροής.
Σχήμα 2.24: Χαρακτηριστικός βρόχος συλλεκτών εν σειρά με εσωτερικές

πολλαπλές αντεπιστροφής.
Οι συλλέκτες με εσωτερικό διακλαδωτή πρέπει να απέχουν μεταξύ τους όσο χρειάζεται

προκειμένου να διευκολύνεται η εγκατάσταση των συνδέσεων ή συζεύξεων των σωληνώ-
σεων, για τη σύνδεση των πολλαπλών και για την παροχή προσαρτήματος στη δομή στή-
ριξης. Επιπλέον, κάθε συστοιχία συλλεκτών με μήκος μεγαλύτερο από 7,6 μέτρα απαιτεί
μια διάταξη πλευρικής θερμικής διαστολής, για να αποφευχθούν πιθανά προβλήματα. Οι
συλλέκτες με εξωτερικούς διακλαδωτές (σχ. 2.25) πρέπει να απέχουν αρκετά ώστε να
επιτρέπουν την εγκατάστασή τους στην υποστηρικτική δομή, ενώ δεν χρειάζονται ειδική
πρόβλεψη για την περίπτωση πλευρικής θερμικής διαστολής.
Σχήμα 2.25: Χαρακτηριστικός βρόχος συστοιχίας συλλεκτών σε σειρά

με εξωτερικές πολλαπλές αντεπιστροφής.
164
Σχήμα 2.26: Χαρακτηριστική διάταξη των συλλεκτών.
Η υψηλότερη συνεχής παρεμπόδιση που προκαλεί η νοτιοανατολική σειρά δεν πρέπει

να σκιάζει τη διαφανή επιφάνεια της επόμενης σειράς. Έτσι, εάν χρησιμοποιούνται εξωτε-
ρικοί διακλαδωτές πρέπει να εξετάζονται για σκίαση τα επάνω τμήματα των διακλαδωτών
και όχι των συλλεκτών. Η απόφαση σχετικά με την τοποθέτηση των συλλεκτών σε σειρές
με ένα, δύο ή περισσότερα ύψη συλλέκτη πρέπει να βασιστεί στο άνοιγμά τους, στα δο-
μικά φορτία, στην επιφάνεια της στέγης, στα εμπόδια που υφίστανται, στην αισθητική,
στις διαμορφώσεις των σωληνώσεων και στην απόδοση. Μια χαρακτηριστική διάταξη των
συλλεκτών παρουσιάζεται στο σχήμα 2.26.
Για να υπολογιστεί η ελάχιστη απόσταση D του διάκενου μεταξύ δύο σειρών συλλεκτών
(σχ. 2.27) μπορεί να χρησιμοποιηθεί η ακόλουθη εξίσωση:
Ελάχιστη απόσταση διακένου: D=L*cos(β)+L*sin(β)*cos(γs)/tan(αs)
όπου:
L: το μήκος των συλλεκτών
β: η γωνία κλίσεως των συλλεκτών
165
γs: η γωνία του ηλιακού αζιμούθιου

αs: η γωνία ύψους του ήλιου
Οι ποσότητες γs και αs μπορούν να καθοριστούν από τις εξισώσεις της ηλιακής γεωμε-
τρίας.
Σχήμα 2.27: Aπόσταση που απαιτείται για αποφυγή της σκίασης των σειρών των συλλεκτών.
Δομή στήριξης
Η εγκατάσταση ενός συλλέκτη σε ένα κτίριο απαιτεί ένα πλαίσιο στήριξής του. Οι συλλέκτες
μπορούν είτε να προσαρτηθούν σε μια κεκλιμένη στέγη είτε να τοποθετηθούν σε μια ειδική
κατασκευή επάνω σε μια επίπεδη στέγη. Σε κάθε περίπτωση, οι συνδέσεις και η κατασκευή
πρέπει να σχεδιαστούν για να φέρουν το μέγιστο μικτό βάρος, το οποίο περιλαμβάνει το
βάρος του συλλέκτη, του ρευστού λειτουργίας και οποιουδήποτε βοηθητικού στοιχείου.
Τα ενεργά φορτία περιλαμβάνουν τον αέρα, το χιόνι και το χαλάζι· αυτά μπορούν να κα-
θοριστούν από τις κλιματολογικές συνθήκες της συγκεκριμένης θέσης. Τα φορτία που δη-
μιουργεί ο αέρας στους συλλέκτες εμφανίζονται ως ανοδικές ή καθοδικές δυνάμεις που
ασκούνται στην κατασκευή.
Η τοποθετημένη στη στέγη κατασκευή πρέπει να:
• αντέχει στα δομικά φορτία σχεδίασης
• μεταφέρει τα φορτία της σειράς των συλλεκτών στη δομή του κτιρίου χωρίς να υπερ-
φορτίζεται η τελευταία
• παρέχει μια σταθερή βάση για τους συλλέκτες
• υποστηρίζει τους συλλέκτες όσον αφορά τις γωνίες αζιμούθιου και κλίσης του σχε-
διασμού, είτε πρόκειται για επίπεδη είτε για κεκλιμένη στέγη
• να υποστηρίζει τους συλλέκτες, τους κύριους αγωγούς εισόδου και εξόδου, καθώς
επίσης και το σύστημα σωληνώσεων στην κατά τον σχεδιασμό κλίση, ώστε να εξα-
σφαλίζεται πλήρες στράγγισμα
και, τελικά, να είναι σε θέση να:
• παρέχει επαρκή απόσταση μεταξύ των συλλεκτών για τη συντήρηση της στέγης και
προκειμένου να αποφεύγεται η συγκέντρωση χιονιού.
Όπου η κλίση της στέγης και ο προσανατολισμός του κτιρίου συμφωνούν με τις απαι-
τήσεις της σχεδίασης για τη γωνία κλίσης και το αζιμούθιο των συλλεκτών, οι συλλέκτες
μπορούν να συνδεθούν απευθείας στις τραβέρσες της στέγης, χωρίς την παρεμβολή άλ-
λης δομής στήριξης.
Τα πλεονεκτήματα αυτής της τεχνικής σχεδιασμού/εγκατάστασης είναι ότι:
166
• εξαλείφεται η ανάγκη για μια δομή στήριξης, πράγμα που μειώνει τις δαπάνες κα-
τασκευής
• μειώνει τα αεροδυναμικά φορτία
• μειώνει τις απώλειες θερμότητας από την πλάτη των συλλεκτών, βελτιώνοντας πα-
ράλληλα την απόδοσή τους
• βελτιώνει την αισθητική.
Aπό την άλλη, τα μειονεκτήματά της είναι ότι:
• εμποδίζει τη συντήρηση και την αντικατάσταση της στέγης
• δυσχεραίνει τη συντήρηση των συλλεκτών/σωληνώσεων.
Σχεδίαση των σωληνώσεων του υποσυστήματος του συλλέκτη

Οι σωληνώσεις στο υποσύστημα του συλλέκτη αποτελούν μια σημαντική παράμετρο κατά
τη σχεδίαση του συστήματος. Οι σωληνώσεις απαιτούνται για να καθοδηγήσουν και να
ελέγξουν τη ροή των ρευστών μεταφοράς της θερμότητας μεταξύ των διάφορων συνιστω-
σών των ηλιακών συστημάτων. Οι βρόχοι των σωληνώσεων περιλαμβάνουν τους σωλήνες
και τις διάφορες διατάξεις που εγκαθίστανται προκειμένου να κατευθύνουν, να αποτρέ-
ψουν, να περιορίσουν ή να ανακουφίσουν τη ροή, καθώς και να εκτελέσουν άλλες λει-
τουργίες, όπως υποδεικνύεται στα σχηματικά διαγράμματα του συστήματος. Ο στόχος
του σχεδιασμού των σωληνώσεων είναι να εκπληρώνονται όλες αυτές οι λειτουργίες με
τον καλύτερο συμβιβασμό μεταξύ των ελάχιστων απαιτήσεων σε παρασιτική ισχύ και του
ελάχιστου κόστους.
Σχήμα 2.28: Διαμορφώσεις σωληνώσεων συλλεκτών.
Οι βασικές διαμορφώσεις σωληνώσεων των συλλεκτών παρουσιάζονται στα σχήματα

2.24, 2.25 και 2.28. Aυτές χρησιμοποιούν ροή εν σειρά ή εν παραλλήλω και εξωτερι-
κούς ή εσωτερικούς κύριους αγωγούς. Η διάταξη πρέπει να εξετάζεται προσεκτικά από
την άποψη του μεγέθους, του τύπου και της εφαρμογής των συστημάτων. Οι διατάξεις
αντίστροφης επιστροφής προτιμώνται γενικά, δεδομένου ότι τείνουν να προάγουν την
167
ομοιόμορφη ροή σε όλους τους συλλέκτες. Εντούτοις, αυτές γενικά απαιτούν μεγαλύτερο
μήκος σωληνώσεων και, επομένως, επιπρόσθετο κόστος. Ικανοποιητική κατανομή ροής
επιτυγχάνεται, συνήθως, εάν η πτώση της υδροστατικής πίεσης μέσω κάθε συλλέκτη είναι
περίπου το 70% της συνολικής πτώσης της υδροστατικής πίεσης μεταξύ των σημείων A και
Β του σχήματος 2.25.
Η άμεση επιστροφή δεν συστήνεται γενικά, εκτός από την περίπτωση μικρών συστη-
μάτων με μεγάλες, χαμηλής αντίστασης πολλαπλές και βαλβίδες εξισορρόπησης. Η εν
σειρά ροή μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο με περιορισμένο αριθμό (2 ή 3) συλλεκτών. Οι
αποδοτικότητες για τα συνδεδεμένα σε σειρά συστήματα μπορούν να είναι ισοδύναμες
με εκείνες για τα εν παραλλήλω συστήματα, υπό τον όρο ότι οι παροχές των ρευστών
επαρκούν για να διατηρείται το ίδιο ολικό ΔT (διαφορά μεταξύ της θερμοκρασίας εξό-
δου και εισόδου του νερού). Εντούτοις, τα συστήματα σε σειρά εμφανίζουν, συνήθως,
μεγαλύτερη αντίσταση και απαιτούν μεγαλύτερες αντλίες, με μεγαλύτερες απώλειες
παρασιτικής ισχύος. Οι συνδυασμοί σε σειρά μπορούν να είναι συμφέροντες για τους
συλλέκτες με σχετικά χαμηλή αντίσταση ροής.
Στα σχέδια των σωληνώσεων πρέπει να παριστάνονται γραφικά τα ακόλουθα στοιχεία:
• Το υλικό, το μέγεθος, ο προγραμματισμός και η διαδρομή των σωληνώσεων, συ-
μπεριλαμβανομένης της πρόβλεψης για την αντιμετώπιση των θερμικών διαστολών.
• Η θέση και οι μέθοδοι σύνδεσης στις διάφορες διατάξεις των σωληνώσεων.
• Η μέθοδος σύνδεσης και οι θέσεις των στηριγμάτων και των συνδετικών των σωλη-
νώσεων με τα κύρια τμήματα του συστήματος, όπως είναι οι συλλέκτες, οι αντλίες,
οι εναλλάκτες θερμότητας και οι δεξαμενές.
• Οι σωληνώσεις και οι συνιστώσες εκείνες που πρέπει να μονώνονται και η μέθοδος
για την τοποθέτηση της μόνωσης, συμπεριλαμβανομένων των καλυμμάτων ή των
άλλων μέσων προστασίας της μόνωσης.
2.6.3 Το υποσύστημα αποθήκευσης

Τα υποσυστήματα αποθήκευσης της θερμότητας αποτελούν τον ενδιάμεσο κρίκο μεταξύ
των υποσυστημάτων των συλλεκτών, που παράγουν τη θερμική ενέργεια, και των συστη-
μάτων που χρησιμοποιούν την ενέργεια, είτε η εφαρμογή αφορά ζεστό νερό χρήσης είτε
θέρμανση χώρων. Η θερμική αποθήκευση απαιτείται για τα συστήματα ηλιακής ενέργειας
επειδή ο χρόνος και ο ρυθμός της ενεργειακής παραγωγής δεν συμπίπτουν πάντα με τις
ενεργειακές ανάγκες. Οι σχεδιαστικές απαιτήσεις περιλαμβάνουν τα εξής:
• Τη σχεδίαση των δεξαμενών αποθήκευσης.
• Τη σχεδίαση των σωληνώσεων του υποσυστήματος αποθήκευσης.
• Τις απαιτήσεις για τις συνιστώσες του υποσυστήματος αποθήκευσης.
H σχεδίαση των δεξαμενών αποθήκευσης έχει περιγραφεί αναλυτικά στο υποκεφάλαιο
2.5, οπότε δεν γίνεται περαιτέρω αναφορά εδώ. Αυτό που σημειώνεται είναι ότι υπάρχουν
κάποιοι εμπειρικοί κανόνες για τη διαστασιολόγηση της δεξαμενής αποθήκευσης, ως εξής:
• Για το ΖΝΧ, το οικονομοτεχνικά βέλτιστο μέγεθος της δεξαμενής αποθήκευσης
κυμαίνεται μεταξύ των 20 και 82 l/m2 εμβαδού της συνολικής συλλεκτικής επι-
φάνειας.
• Για τις εφαρμογές θέρμανσης χώρων, 41 l/m2 της επιφάνειας των συλλεκτών είναι
επαρκή.
168
Επίσης, όταν προστίθεται μια συμπληρωματική πηγή θέρμανσης σε ένα ηλιακό σύστη-
μα θέρμανσης χώρων απαιτείται και μια δεξαμενή προθέρμανσης. Aυτή δεν πρέπει να
είναι μεγαλύτερη από την υπάρχουσα δεξαμενή ζεστού νερού.
Σχεδίαση των σωληνώσεων του υποσυστήματος αποθήκευσης

Οι κατάλληλες συνδέσεις των σωλήνων στις δεξαμενές αποθήκευσης είναι ουσιαστικές για
τη σωστή λειτουργία των συστημάτων και την εκμετάλλευση της αποθήκευσης. Οι συνδέ-
σεις των σωλήνων σε μια κατακόρυφη δεξαμενή πρέπει να έχουν τους αγωγούς και της
εισόδου και της εξόδου του θερμού νερού στην κορυφή, καθώς επίσης και τους αγωγούς
και της εισόδου και της εξόδου του κρύου νερού στον πυθμένα. Aυτή η διάταξη προωθεί
τη θερμική διαστρωμάτωση μέσα στη δεξαμενή και αποδίδει το πιο ζεστό διαθέσιμο νερό
στο φορτίο και το πιο κρύο διαθέσιμο νερό στους συλλέκτες, αυξάνοντας με τον τρόπο
αυτό την αποδοτικότητα των συλλεκτών.
Σε μια οριζόντια δεξαμενή οι συνδέσεις του θερμού νερού πρέπει να είναι στα αντιδια-
μετρικά άκρα της κορυφής, όσο το δυνατόν πιο αραιά γίνεται, ενώ οι συνδέσεις κρύου
νερού πρέπει να είναι αντίστοιχα τοποθετημένες, αλλά στο κατώτατο σημείο. Η είσοδος
του ζεστού νερού και η έξοδος του κρύου νερού πρέπει να βρίσκονται στα αντίθετα άκρα
της δεξαμενής. Aυτή η ρύθμιση παρέχει αντιρροή μέσα στη δεξαμενή και χρησιμοποιεί όλο
τον όγκο της για την αποθήκευση της ηλιακής ενέργειας.
Aπαιτήσεις συνιστωσών του υποσυστήματος αποθήκευσης

Οι συνιστώσες του υποσυστήματος αποθήκευσης περιλαμβάνουν συνήθως τα εξής:
• Δεξαμενή αποθήκευσης.
• Βοηθητική πηγή θέρμανσης.
• Aντλίες.
• Βαλβίδες.
Δεξαμενή αποθήκευσης
Κανονικά πρέπει να είναι διαθέσιμα τα σχέδια της δεξαμενής αποθήκευσης της ηλιακής
ενέργειας για να καθοριστούν οι λεπτομερείς απαιτήσεις από αυτήν. Τα σχέδια αυτά
πρέπει να παρουσιάζουν τη συνολική διαμόρφωση με τις διαστάσεις, το μέγεθος και τις
θέσεις των ακροφυσίων των σωληνώσεων, τις καταπακτές, τις λεπτομέρειες των βάσεων
τοποθέτησης ή των δομών υποστήριξης, καθώς επίσης και το μέγεθος και τη θέση των
ακροφυσίων για τις διατάξεις ελέγχου και τα αισθητήρια όργανα.
Βοηθητική πηγή θέρμανσης

Η βοηθητική ενέργεια μπορεί να παρέχεται από έναν τυποποιημένο θερμαντήρα νερού,
ηλεκτρικό, πετρελαίου ή αέριου, σε διάφορες διαμορφώσεις συστημάτων. Οι πιο συνήθεις
από αυτές παρουσιάζονται στα σχήματα 2.29(α) και 2.29(β). Η βοηθητική πηγή θέρμαν-
σης, όπως φαίνεται στο σχήμα 2.29(α), μπορεί να συνδεθεί σε σειρά με το θερμικό ηλιακό
σύστημα, στον σωλήνα που συνδέει τη δεξαμενή με το φορτίο. Με αυτό τον τρόπο το νερό
επιστρέφει στη δεξαμενή αποθήκευσης. Σε αυτή τη διαμόρφωση το ηλιακά θερμαινόμενο
νερό θερμαίνεται περαιτέρω στον λέβητα. Η θερμοκρασία της επιστροφής μπορεί να είναι
υψηλότερη από τη θερμοκρασία αποθήκευσης, προσθέτοντας με αυτό τον τρόπο μέρος
της βοηθητικής ενέργειας στην αποθήκευση.
169
Σχήμα 2.29: Σχηματική αναπαράσταση των κοινών διαμορφώσεων των βοηθητικών

πηγών θέρμανσης.
Η συνεχής λειτουργία θα οδηγούσε βαθμιαία σε αύξηση της θερμοκρασίας ηλιακής

αποθήκευσης και, έτσι, θα γινόταν χρήση της ικανότητας αποθήκευσης κυρίως για τη
βοηθητική ενέργεια και όχι για την ηλιακή, μειώνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο την αποδοτι-
κότητα των συλλεκτών. Για να αποφευχθεί αυτό το πρόβλημα μπορεί να τοποθετηθεί ένας
βρόχος παράκαμψης της αποθήκευσης. Στην προτιμώμενη διάταξη, που χρησιμοποιεί την
ελάχιστη βοηθητική ενέργεια, η βοηθητική πηγή θέρμανσης τοποθετείται παράλληλα με
το φορτίο [σχήμα 2.29(β)]. Με αυτό τον τρόπο χρησιμοποιείται μόνο το ηλιακά θερμαινό-
μενο νερό κάθε φορά που η θερμοκρασία αποθήκευσης υπερβαίνει την απαιτούμενη από
τη θερμαντική σπείρα ή τον μεταγωγέα θερμότητας θερμοκρασία.
Όταν η θερμοκρασία αποθήκευσης είναι πολύ χαμηλή, η κυκλοφορία του νερού που έχει
θερμανθεί από τον ήλιο διακόπτεται και χρησιμοποιείται αποκλειστικά η βοηθητική πηγή.
Η σωλήνωση και το σύστημα των βαλβίδων πρέπει να διευθετηθούν έτσι ώστε το νερό να
παρακάμπτει τη δεξαμενή αποθήκευσης όταν είναι σε λειτουργία η βοηθητική πηγή θερ-
μότητας. Μια αυτόματη βαλβίδα και μια αντλία παρέχουν θερμότητα από την κατάλληλη
κάθε φορά πηγή. Η βοηθητική ενέργεια μπορεί επίσης να παρασχεθεί στο νερό της δεξαμε-
νής αποθήκευσης από έναν εναλλάκτη θερμότητας που τοποθετείται μέσα στη δεξαμενή.
Aντλίες
Στα υποσυστήματα αποθήκευσης της ηλιακής ενέργειας απαιτείται μια αντλία σε κάθε
χωριστό κύκλωμα για την κυκλοφορία του ρευστού μεταφοράς της θερμότητας. Οι αντλίες
κανονικά απαιτούνται για καθένα από τα ακόλουθα κυκλώματα:
1. από τον εναλλάκτη θερμότητας προς την αποθήκευση
2. από την αποθήκευση προς το σύστημα θέρμανσης χώρων και
3. από την αποθήκευση προς τη δεξαμενή προθέρμανσης ή τον εναλλάκτη θερμότη-
τας του ζεστού νερού χρήσης.
Βαλβίδες
Οι βαλβίδες ανακουφισμού της πίεσης απαιτούνται σε όλες τις υπό πίεση δεξαμενές που
λειτουργούν επάνω από τα 103 kPa. Η προκαθορισμένη πίεση πρέπει να είναι περίπου
το 125% της πίεσης λειτουργίας, αλλά δεν πρέπει να υπερβεί τη σχεδιαστική πίεση της
δεξαμενής. Οι βαλβίδες ανακουφισμού της θερμοκρασίας ρυθμίζουν αυτόματα τη θερμο-
κρασία του παραχθέντος ζεστού νερού, εάν το πρωτογενές νερό είναι θερμότερο από τις
προκαθορισμένες θερμοκρασίες. Για να το κάνουν αυτό οι βαλβίδες αυτές αναμιγνύουν
170
ψυχρότερο νερό με το ζεστό νερό. Οι βαλβίδες πρέπει να εγκαθίστανται στις εξόδους του
ζεστού νερού από τις δεξαμενές θέρμανσης, στο σημείο της διανομής προς τα φορτία.
2.6.4 Το υποσύστημα ελέγχου

Μόλις ολοκληρωθεί η σχεδίαση των υποσυστημάτων των συλλεκτών και της αποθήκευσης
και υφίσταται ένα σχηματικό διάγραμμα του συστήματος μπορεί να προδιαγραφεί και το
σύστημα ελέγχου που θα ρυθμίζει αυτόματα το σύστημα ώστε να ικανοποιεί τις μεταβαλ-
λόμενες συνθήκες λειτουργίας. Για να προδιαγραφεί ένα σύστημα ελέγχου πρέπει να:
• καθοριστεί ποιοι αισθητήρες απαιτούνται για να αναγνωρίζουν κάθε λειτουργική
κατάσταση
• αποφασιστεί ποιος εξοπλισμός πρέπει να ενεργοποιείται ανάλογα, κάθε φορά, με
την κατάσταση λειτουργίας.
Η κύρια υπηρεσία που παρέχουν οι λειτουργικοί έλεγχοι είναι η εξασφάλιση της λει-
τουργίας των συστημάτων όταν, και μόνο όταν, υφίσταται μια καθαρή θερμική παραγωγή.
Μια δευτερεύουσα λειτουργία τους παρέχει προστασία στις δεξαμενές αποθήκευσης από
υπερθέρμανση, κατά τη διάρκεια χαμηλού ή μηδενικού φορτίου, καθώς και στους συλλέ-
κτες από καταστροφή λόγω πήξης του ρευστού μεταφοράς της θερμότητας, κατά τη διάρ-
κεια συνθηκών ψύχους. Οι ακόλουθες διατάξεις και διακόπτες ελέγχου χρησιμοποιούνται
για να εκπληρώσουν τις προαναφερθείσες λειτουργίες:
Διάταξη ελέγχου
Aυτή μετράει μια ελεγχόμενη μεταβλητή, όπως η θερμοκρασία, η υγρασία ή η πίεση, με
ένα αισθητήριο στοιχείο και συγκρίνει την τιμή με ένα εισαγόμενο σήμα για να παραγά-
γει μια κατάλληλη δράση ή έναν παλμό προς μετάδοση στις ελεγχόμενες συσκευές. Οι
διαφορικοί θερμοστάτες, τα υγρασιόμετρα και οι ελεγκτές πίεσης είναι χαρακτηριστικά
παραδείγματα αυτών των διατάξεων. Εκτός από μια συσκευή ελέγχου και μια ελεγχόμενη
συσκευή, ένα υποσύστημα ελέγχου πρέπει να σχεδιαστεί έτσι ώστε οι θερμοκρασίες ή/και
οι πιέσεις που αναπτύσσονται στο ηλιακό σύστημα, λόγω ίσως της αστοχίας μιας συνιστώ-
σας ή λόγω έλλειψης ισχύος, να μη βλάψουν ούτε τις συνιστώσες του συστήματος ούτε το
κτίριο ούτε βεβαίως να διακινδυνεύσουν οι ένοικοι.
Οι διαφορικές συσκευές ελέγχου της θερμοκρασίας παρακολουθούν τα σήματα της
θερμοκρασίας που φτάνουν από τους αισθητήρες και παράγουν σήματα εξόδου του τύ-
που ON ή OFF, όταν οι προεπιλεγείσες τιμές θερμοκρασίας ενδεικνύονται από συγκεκρι-
μένους αισθητήρες. Η βασική λειτουργία τους συνίσταται στο να εκκινεί και να σταματάει
η λειτουργία των συστημάτων όταν οι διαφορικές θερμοκρασίες μεταξύ του συλλέκτη και
της αποθήκευσης υπερβαίνουν τις μέγιστες ή ελάχιστες προεπιλεγμένες τιμές.
Διακόπτες
Οι διακόπτες υψηλής και χαμηλής θερμοκρασίας είναι ηλεκτρικοί διακόπτες που ανοίγουν
ή κλείνουν όταν οι τιμές στους αισθητήρες θερμοκρασίας υπερβαίνουν τα προκαθορισμέ-
να όρια. Οι διακόπτες ροής είναι διακόπτες που κλείνουν όταν ανιχνεύεται η ελάχιστη προ-
καθορισμένη ροή και ανοίγουν όταν η ροή μειώνεται κάτω από τις τιμές που έχουν προ-
καθοριστεί ως ελάχιστες. Εξασφαλίζουν ότι η αντλία θα απενεργοποιηθεί εάν δεν έχουν
αναπτυχθεί εντός κάποιου λογικού χρονικού διαστήματος οι ροές σχεδίασης.
Τα αισθητήρια θερμοκρασίας ανιχνεύουν τη θερμοκρασία του υγρού στην πλευρά
εκκένωσης του συλλέκτη, στην αποθήκη θερμότητας, καθώς και τη θερμοκρασία της
171
δεξαμενής αποθήκευσης του ζεστού νερού χρήσης. Ο αισθητήρας του συλλέκτη πρέπει
να εγκαθίσταται στο πίσω μέρος της συλλεκτικής επιφάνειας, περίπου στο ένα τρίτο του
ύψους του κάτω από την κορυφή. Στα συστήματα αποστράγγισης αυτός ο αισθητήρας
πρέπει να εγκαθίσταται επάνω στην επιφάνεια, επειδή οι αισθητήρες σε κενούς σωλήνες
αποκρίνονται πάρα πολύ αργά και καθυστερούν σημαντικά την εκκίνηση.
Ο αισθητήρας θερμοκρασίας στη δεξαμενή αποθήκευσης πρέπει να τοποθετείται όσο
το δυνατόν πιο κοντά στο κατώτερο σημείο της, αλλά όχι ακριβώς στον πυθμένα. Στις
οριζόντιες δεξαμενές με διαχωριστικά ο αισθητήρας τοποθετείται στο ψυχρό άκρο τους. Ο
αισθητήρας θερμοκρασίας της αποθήκευσης δεν πρέπει να βρίσκεται πολύ κοντά στο ση-
μείο όπου το ηλιακά θερμαινόμενο υγρό εισέρχεται στη δεξαμενή. Εάν όμως συμβεί κάτι
τέτοιο, τότε μπορεί να λάβει χώρα πρόωρο κλείσιμο των αντλιών και ανακυκλοφορία. Τα
συνήθως χρησιμοποιούμενα αισθητήρια περιλαμβάνουν τα θερμοηλεκτρικά ζεύγη, τους
ανιχνευτές θερμοκρασίας αντίστασης λευκόχρυσου και τους θερμίστορες.
Εκτός από ένα υποσύστημα ελέγχου, πρέπει να σχεδιαστεί και ένα σύστημα παρακο-
λούθησης. Aυτό παρέχει οπτικές ενδείξεις της λειτουργίας του συστήματος ή μετράει την
ενέργεια που παράγεται και που αποδίδεται στα φορτία από τα συστήματα ηλιακής ενέρ-
γειας. Το σύστημα λειτουργικής παρακολούθησης δεν είναι απαραίτητο για τη λειτουργία
των συστημάτων ηλιακής ενέργειας, αλλά πρέπει να περιλαμβάνεται ως ένα μέσο χαμηλού
κόστους για την επαλήθευση της λειτουργικής κατάστασης του συστήματος με μια ματιά.
Ο έλεγχος της αλληλεπίδρασης μεταξύ των συστημάτων ηλιακής ενέργειας και των συ-
στημάτων του νερού χρήσης του κύριου κτιρίου ή/και θέρμανσης των χώρων τού επιτρέ-
πει τη χρήση της θερμικής ενέργειας στις ηλιακές δεξαμενές αποθήκευσης όποτε μπορεί
να υπάρξει κάποια θετική ενεργειακή συνεισφορά. Στο σχήμα 2.30 παρουσιάζονται οι
θέσεις των αισθητήρων θερμοκρασίας του κρύου και του ζεστού νερού, που επιτρέπουν
σε μια συσκευή διαφορικού ελέγχου της θερμοκρασίας να διασυνδέσει τα συστήματα
ηλιακής ενέργειας για την παροχή νερού χρήσης με τα συστήματα συνεχούς κυκλοφορίας
του ζεστού νερού.
Σχήμα 2.30: Τυπική διάταξη ελέγχου για ένα κανονικό φορτίο ζεστού νερού.
Μια διαφορική συσκευή ελέγχου της θερμοκρασίας με μια σταθερή λειτουργία 4ο/2 οC
ΟΝ/OFF μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της βαλβίδας V4, η οποία κατευθύνει το
ζεστό νερό επιστροφής στη δεξαμενή αποθήκευσης, όταν η θερμοκρασία αποθήκευσης
(S6) είναι τουλάχιστον 4 οC υψηλότερη από τη θερμοκρασία του νερού επιστροφής (S7).
Εάν η S6 είναι κάτω από 2 οC μεγαλύτερη από την S7, τότε το νερό επιστροφής οδηγείται
κατευθείαν στη δεξαμενή του θερμαντήρα ζεστού νερού.
172
2.6.5 Επιτόπια έρευνα

Τα οικιακά ηλιακά συστήματα θέρμανσης νερού είναι ουσιαστικά προσαρμοσμένα για
κάθε περίπτωση ξεχωριστά, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες σε ζεστό νερό του κάθε
νοικοκυριού και τα χαρακτηριστικά του ακινήτου στο οποίο πρόκειται να τοποθετηθούν.
Είναι λογικό, λοιπόν, σε πρώτη φάση, να γίνει επίσκεψη στο κτίριο και να πραγματοποιηθεί
επιτόπια έρευνα. Η επίσκεψη θα πρέπει επίσης να χρησιμοποιηθεί για να συγκεντρωθούν
πληροφορίες για την αξιολόγηση των (πιθανών) κινδύνων και για να σχεδιαστεί καλύτερα
το πώς μπορεί να επιτευχθεί η ασφαλής πρόσβαση για τις εργασίες.
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι κυριότερες εκτιμήσεις που πρέπει να γίνονται κατά
τον σχεδιασμό ενός οικιακού ΘΗΣ αφορούν:
• το είδος του κύριου ηλιακού συστήματος
• το είδος του συλλέκτη
• το μέγεθος και τη θέση των συλλεκτών
• το κλίμα και τη γεωγραφική τοποθεσία
• τον όγκο για τον επιπλέον χώρο αποθήκευσης νερού και τη θέση του
• τον σχεδιασμό των ρυθμίσεων για την αποθήκευση του νερού, έτσι ώστε να ελαχι-
στοποιούνται οι κίνδυνοι της νόσου των λεγεωνάριων
• τη διαδρομή και το μέγεθος των σωληνώσεων
• το κύριο και το δευτερεύων κύκλωμα.
Τα περισσότερα από αυτά τα σημεία έχουν καλυφθεί σε προηγούμενες ενότητες. Στη
συνέχεια, παρατίθεται ένα τυπικό υπόδειγμα των πληροφοριών (ως «φύλλο ελέγχου») που
θα πρέπει να συγκεντρώνονται κατά τη διάρκεια της επιτόπιας επίσκεψης.
Φύλλο Επιτόπιας Έρευνας

Ημερομηνία: ...................
Στοιχεία πελάτη
Όνομα............................................... .....................................................................................
Διεύθυνση.......................................................................................................................
Τ.Κ. ......................................................................................................................................
Τηλέφωνο..............................................................................................................................
Στοιχεία κατοικίας
Μονοκατοικία o Διώροφη o Τριώροφη o Άλλο o
Κατάσταση: Κατοικούμενη o Νεόδμητη o
Εκτιμώμενη καθημερινή χρήση ζεστού νερού .......... λίτρα
Είδος χρήσης: ................................................................................................................................
Θέση για τον συλλέκτη

Στέγη: Προσανατολισμός: ............ Γωνία (περ.): ...........
Εναλλακτικά: Κεραμοσκεπή o Επίπεδη οροφή o Έδαφος o
Είναι απαραίτητο το υποστηρικτικό πλαίσιο; ΝΑΙ o ΟΧΙ o
Σκίαση: ΝΑΙ o ΟΧΙ o
Πρόσβαση ελεύθερη; ΝΑΙ o ΟΧΙ o
173
Συμπληρωματικά σχόλια:
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
Υφιστάμενη θέρμανση
Φ.Α. o Πετρέλαιο o Ηλεκτρικό o Στερεό καύσιμο o
Αποθήκευση ζεστού νερού
Υφιστάμενη
Ζεστό νερό χαμηλής πίεσης o Πίεση δικτύου o Combi o
Τοποθεσία θερμοδοχείου .............................................
Μέγεθος ........ mm x...........mm Όγκος .................. λίτρα
Θέση του πρόσθετου αποθηκευτικού χώρου .......................................................................
Πάτωμα: Ικανοποιητικό o Χρήζει ενίσχυσης o
Αποθήκευση κρύου νερού
Δεξαμενή αποθήκευσης: Ικανοποιητική o Αντικατάσταση o Ενίσχυση o
Ηλεκτρισμός
Διαθέσιμο ρεύμα o Απαιτείται ενισχυμένη γραμμή με ασφάλεια o
Προτεινόμενη θέση της ένδειξης του ελεγκτή/τηλεχειριστηρίου: .................................
Προτεινόμενο ηλιακό σύστημα θέρμανσης νερού
Κατασκευαστής συλλέκτη ........... Τύπος ..................
Επιφάνεια συλλέκτη ......... m2
Αποθήκευση: Διπλής σερπαντίνας o........... Ξεχωριστό δοχείο o
Πίεσης δικτύου o Οριζόντιο o
Μέγεθος ..... mm x...... mm Όγκος .......... λίτρα
Κύριο Μέγεθος ...... mm Μήκος .............. m
Λίστα έλεγχου του Προτεινόμενου Ηλιακού Συστήματος Θέρμανσης Νερού

Συλλέκτης:
Κατασκευαστής ...............................................
Είδος .....................................................
Νο .....................................................
Επιφάνεια συλλέκτη ...................................... m2
Διάταξη στερέωσης:
Κάντε ένα σχεδιάγραμμα που να δείχνει την προτεινόμενη θέση των συλλεκτών. Εάν πρό-
κειται να χρησιμοποιηθούν επίπεδοι συλλέκτες δείξτε εάν αυτοί θα τοποθετηθούν οριζό-
ντια ή κατακόρυφα:
Εάν είναι απαραίτητο ένα πλαίσιο στήριξης, σημειώστε τις τυχόν ειδικές απαιτήσεις:
......................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
174
Προτεινόμενο Κύριο Κύκλωμα για το ΘΗΣ:

Πλήρως γεμάτο, υπό πίεση, έμμεσο o
Αποστράγγισης έμμεσο o
Αποστράγγισης άμεσο o
Για κύκλωμα πλήρως γεμάτο, υπό πίεση, έμμεσο:
Όγκος δοχείου διαστολής ................................. λίτρα
Προτεινόμενη θέση του δοχείου διαστολής ........................................................................
Περιγράψτε άλλα χαρακτηριστικά σχεδιασμού ώστε να εξασφαλιστεί ένα «εγγενώς ασφα-
λές» σύστημα: ...............................................................................................................................
Για έμμεσο κύκλωμα με αποστράγγιση:

Όγκος του δοχείου αποστράγγισης: ..........................................................................................
Προτεινόμενη τοποθεσία του δοχείου αποστράγγισης: ..........................................................
Για τα άμεσα κυκλώματα: ....................................................................................................……
Δεξαμενή αποθήκευσης ζεστού νερού:

Εξαεριζόμενο προθερμαινόμενο δοχείο o
Μη εξαεριζόμενο προθερμαινόμενο δοχείο o
Εξαεριζόμενο δοχείο διπλής σερπαντίνας o
Μη εξαεριζόμενο δοχείο διπλής σερπαντίνας o
Θερμικό δοχείο προθέρμανσης o
Θερμικό δοχείο διπλής σερπαντίνας o
Μέγεθος του δοχείου αποθήκευσης ............ mm (ύψος) …........ mm (διάμετρος)
Όγκος ............ λίτρα
Περιγράψτε, κατά προτίμηση χρησιμοποιώντας ένα σχεδιάγραμμα, τα προτεινόμενα σχε-
διαστικά χαρακτηριστικά του δοχείου δείχνοντας το μέγεθος των εξαρτημάτων, τη θέση
των εξαρτημάτων κ.λπ.:
Περιγράψτε τα χαρακτηριστικά του προτεινόμενου τρόπου αποθήκευσης ζεστού νερού
που θα ελαχιστοποιεί τον κίνδυνο της νόσου των λεγεωνάριων: ............................................
.......................................................................................................................................................
Περιγράψτε την προτεινόμενη θέση του δοχείου αποθήκευσης του ζεστού νερού και τα
τυχόν πρακτικά ζητήματα που σχετίζονται με την τοποθέτησή του: .....................................
.......................................................................................................................................................
2.6.6 Άλλα θέματα που πρέπει να εξετάζονται

Προκειμένου να μειωθεί ο αριθμός των θανάτων και των σοβαρών ατυχημάτων που οφεί-
λονται στην εργασία σε μεγάλα ύψη οι εκάστοτε εθνικές Διευθύνσεις/Υπηρεσίες Υγείας και
Ασφάλειας έχουν εισαγάγει μια ολοκληρωμένη σειρά κανονισμών και οδηγιών που πρέπει
να ακολουθούνται από όλες τις επιχειρήσεις που οι υπάλληλοί τους εργάζονται σε μεγάλα
ύψη. Σύμφωνα με αυτές, είστε υποχρεωμένοι να κάνετε αξιολόγηση των κινδύνων για όλες
τις εργασίες που διεξάγονται σε ύψος και να εφαρμόσετε ρυθμίσεις ώστε να:
• Εξαλείψετε ή να ελαχιστοποιήσετε τους κινδύνους από την εργασία σε ύψος.
175
• Αποκτήσετε συστήματα ασφαλείας της εργασίας για την οργάνωση και την εκτέλεση
εργασιών σε ύψος.
• Αποκτήσετε συστήματα ασφαλείας για την επιλογή κατάλληλου εξοπλισμού ερ-
γασίας.
• Αποκτήσετε συστήματα ασφαλείας για την προστασία των ανθρώπων από τις συνέ-
πειες της εργασίας σε ύψη.
Οι κανονισμοί και οι οδηγίες τονίζουν την ιεράρχηση για την ασφαλή εργασία σε ύψη:
• Αποφύγετε τον κίνδυνο με το να μην εργάζεστε σε ύψη, εάν αυτό είναι εφικτό.
• Προλάβετε τις πτώσεις: Όπου δεν είναι εφικτό να αποφευχθεί η εργασία σε ύψη εί-
στε υποχρεωμένος να λάβετε κατάλληλα και επαρκή μέτρα για να αποτρέψετε τον
κίνδυνο της πτώσης περιλαμβάνοντας την εκλογή του πιο κατάλληλου εξοπλισμού
εργασίας (σύμφωνα με τους κανονισμούς).
• Αμβλύνετε τις συνέπειες της πτώσης: Όπου ο κίνδυνος για ένα πρόσωπο ή αντικεί-
μενο παραμένει, λάβετε κατάλληλα και επαρκή μέτρα για την ελαχιστοποίηση της
απόστασης και των συνεπειών κάθε πτώσης, όπως τη χρήση κιγκλιδωμάτων στις
σκαλωσιές, ενώ πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στα μέτρα ατομικής προστασίας,
όπως οι ζώνες ασφαλείας.
Εντός των πλαισίων των κανονισμών απαιτείται να:
1. Εκτιμήσετε τον κίνδυνο ώστε να σας βοηθήσει να αποφασίσετε πώς να εργάζεστε
με ασφάλεια.
2. Ακολουθήσετε την ιεραρχική σειρά για την ασφαλή εργασία σε ύψη (δηλαδή την
αποφυγή, την πρόληψη και τον μετριασμό).
3. Σχεδιάσετε και οργανώσετε σωστά τις εργασίες σας, λαμβάνοντας υπόψη τις καιρι-
κές συνθήκες και την πιθανότητα έκτακτης ανάγκης.
4. Βεβαιωθείτε ότι όσοι εργάζονται σε ύψος έχουν τις κατάλληλες δεξιότητες.
5. Κάνετε χρήση του κατάλληλου εξοπλισμού εργασίας.
6. Διαχειριστείτε τους κινδύνους από την εργασία σε ή γύρω από εύθραυστες επιφά-
νειες και από την πτώση αντικειμένων.
7. Ελέγχετε και διατηρείτε σε καλή κατάσταση τον εξοπλισμό εργασίας που πρέπει
να χρησιμοποιείται και να επιθεωρήσετε την τοποθεσία εκτέλεσης των εργασιών
(συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης και των εξόδων).
Κατά την προετοιμασία για την εγκατάσταση ενός ΘΗΣ απαιτείται ως εκ τούτου να
προβείτε σε αξιολόγηση του κινδύνου σε σχέση με την εργασία σε ύψος και να σχεδιάσετε
το πώς θα οργανώσετε την εργασία σας λαμβάνοντας υπόψη την τοποθεσία, τις καιρικές
συνθήκες και την εμπειρία και την ικανότητα των συναδέλφων σας ή των αναδόχων οι
οποίοι μπορεί να εργάζονται μαζί σας σε ύψη.
Εξάλλου, υπάρχουν διάφορες κανονιστικές απαιτήσεις που πρέπει να τηρούνται πριν
να μπορέσει να λάβει χώρα οποιαδήποτε οικιστική ανάπτυξη. Θα πρέπει, λοιπόν, πάντοτε
να ελέγχονται εκ των προτέρων οι συγκεκριμένες κανονιστικές απαιτήσεις που αφορούν
σε ένα σύστημα ηλιακής θέρμανσης. Με άλλα λόγια, θα πρέπει πάντα να ζητείται η γνώ-
μη της αρμόδιας πολεοδομικής αρχής, όσον αφορά τον σχεδιασμό, την κατασκευή, τους
κανονισμούς για τα ΘΗΣ, καθώς επίσης της τοπικής εταιρείας ύδρευσης όσον αφορά τις
απαιτήσεις παροχής νερού.
176
Πολεοδομία: Ως γενικός κανόνας, θα πρέπει να χορηγείται άδεια από το τοπικό πολεο-

δομικό γραφείο πριν από την εκτέλεση οποιασδήποτε προσθήκης. Κατά συνέπεια, πρέπει
να εξακριβωθεί από το τοπικό πολεοδομικό γραφείο εάν η προτεινόμενη εγκατάσταση
αποτελεί προσθήκη ή όχι. Η εγκατάσταση ηλιακής θέρμανσης νερού εμπίπτει συνήθως
στην κατηγορία των επιτρεπόμενων προσθηκών, εκτός εάν το κτίριο είναι διατηρητέο ή
εάν βρίσκεται εντός προστατευόμενης περιοχής.
Οικοδομικοί Κανονισμοί: Θα πρέπει πάντοτε να ακολουθείται πιστά ό,τι προβλέπεται
από τον εκάστοτε ΓΟΚ σχετικά με την ενσωμάτωση των ΘΗΣ στα κτίρια και να υπάρχει
συμμόρφωση με τον κανονισμό αυτό, κατά το μέτρο που επηρεάζουν τα θέματα της κα-
τασκευής, το φορτίο της οροφής, τις καιρικές συνθήκες, την αντοχή στη φωτιά, τη μόνωση
κ.τ.λ.
Παροχή Νερού: Εξετάζοντας την εγκατάσταση ενός ΘΗΣ, όπως ισχύει και με κάθε
άλλο είδος υδραυλικής εγκατάστασης, συνιστάται να γίνεται αρχικά μια επαφή με την
τοπική εταιρεία ύδρευσης για να συζητηθεί με αυτή η προτεινόμενη εγκατάσταση και να
ζητηθούν συμβουλές.
2.7 ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΘΗΣ

2.7.1 Γενικές οδηγίες εγκατάστασης
Πριν από την εγκατάσταση του ΘΗΣ διαβάστε προσεκτικά όλες τις οδηγίες εγκατάστασης
που αναφέρονται και απεικονίζονται στο εγχειρίδιο του συγκεκριμένου συστήματος. Εκτός
αυτού ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στα εξής:
• Πριν από την τοποθέτηση τoυ ΘΗΣ είναι απαραίτητο να συμφωνηθούν μεταξύ του
πελάτη και του εγκαταστάτη όλες οι λεπτομέρειες για τη σωστή και ασφαλή εγκα-
τάσταση της συσκευής όπως επιλογή θέσης, διαδρομή σωληνώσεων και καλωδίων,
στατική αντοχή και έλεγχος της επιφάνειας που θα τοποθετηθεί η συσκευή κ.λπ.
• Η θέση που θα επιλέξετε να εγκαταστήσετε τον ηλιακό συλλέκτη δεν θα πρέπει να
σκιάζεται, καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, από δέντρα ή άλλα εμπόδια.
• Η εγκατάσταση πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τους ισχύοντες τοπικούς ηλεκτρολο-
γικούς και υδραυλικούς κανονισμούς.
• Για καλύτερη απόδοση ο συλλέκτης πρέπει να αντικρίζει τον Νότο για το Βόρειο
Ημισφαίριο και τον Βορρά για το Νότιο Ημισφαίριο. Σε περίπτωση που δεν είναι
απόλυτα εφικτό να τοποθετηθεί η συσκευή προσανατολισμένη προς τον Ισημερινό,
μπορείτε να την προσανατολίσετε μέχρι 30° ανατολικά, εάν οι μεγαλύτερες ανά-
γκες για ζεστό νερό είναι πριν από τις 14:00, ενώ εάν είναι μετά τις 14:00 μπορείτε
να την προσανατολίσετε μέχρι 30° δυτικά. Και στις δύο περιπτώσεις οι απώλειες της
συνολικής απολαβής της ηλιακής ενέργειας δεν ξεπερνούν το 6% ετησίως.
• Εάν το ΘΗΣ πρέπει να εγκατασταθεί σε στέγη όπου η γωνία κλίσης είναι <15° ή
>32°, θα πρέπει απαραίτητα να χρησιμοποιηθεί διαφορετικός εξοπλισμός από τη
στάνταρ βάση στερέωσης της συσκευής, παρόμοιος με αυτόν που χρησιμοποιείται
σε περιοχές που είναι επιρρεπείς σε κυκλώνες, καταιγίδες και δυνατούς ανέμους.
• Για την ασφαλέστερη τοποθέτηση ενός ηλιακού θερμοσίφωνα σε επικλινείς στέγες
είναι απαραίτητο η βάση στήριξης να τοποθετηθεί σε σημείο τέτοιο ώστε η δεξα-
μενή νερού να βρίσκεται επάνω ακριβώς από ένα δοκάρι (ποτέ ανάμεσα σε δύο
δοκάρια).
177
• Εάν η επιφάνεια πάνω στην οποία πρόκειται να τοποθετηθεί η συσκευή (επικλινής

ή επίπεδη) δεν είναι συμβατή με τον στάνταρ εξοπλισμό που παρέχεται με την κάθε
συσκευή θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ένας διαφορετικός εξοπλισμός τον οποίο θα
προτείνει, επιλέξει και τοποθετήσει ο εγκαταστάτης, σε συνεννόηση πάντα με τον
πελάτη.
• Όταν πρόκειται για τοποθέτηση σε επικλινή στέγη τα ελάσματα «D» θα πρέπει να
βιδώνονται με κατάλληλες βίδες και παξιμάδια επάνω στα δοκάρια της στέγης έτσι
ώστε να εξασφαλίζεται η ορθή και ασφαλής τοποθέτηση του ηλιακού θερμοσίφωνα.
• Σε περιοχές που υπόκεινται σε βαριές χιονοπτώσεις πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προ-
σοχή ώστε να μη μαζευτεί χιόνι πίσω από τη δεξαμενή και να ελεγχθεί εάν τα στηρίγ-
ματα του στάνταρ εξοπλισμού είναι ικανά να αντέξουν το βάρος του αναμενόμενου
χιονιού.
• Το ίδιο ισχύει και σε περιοχές όπου επικρατούν δυνατοί άνεμοι, τυφώνες, κυκλώνες,
ανεμοστρόβιλοι και έντονες καταιγίδες. Σε αυτές τις περιπτώσεις η δεξαμενή θα
πρέπει να είναι τοποθετημένη σταθερά επάνω στη σκεπή και δεμένη με πρόσθετους
μεταλλικούς ιμάντες. Τότε θα πρέπει να χρησιμοποιήσετε απαραίτητα ένα ειδικό σετ
εγκατάστασης.
• Τόσο οι σωλήνες του ηλιακού θερμοσίφωνα όσο και οι σωλήνες του ζεστού και
κρύου νερού θα πρέπει να είναι καλά μονωμένες.
• Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην πλήρωση και στη σύνδεση του κλειστού κυ-
κλώματος. Μόνο εξειδικευμένοι τεχνικοί μπορούν να αναλάβουν αυτή την εργασία.
Πριν αρχίσει η πλήρωση του κλειστού κυκλώματος με το θερμικό υγρό θα πρέπει
πρώτα να γεμίσει πλήρως η δεξαμενή νερού.
• Αφού τελειώσετε την εγκατάσταση της συσκευής καθαρίστε τον χώρο όπου πραγ-
ματοποιήθηκε η εργασία.
• Συμπληρώστε την εγγύηση με όλες τις αναγκαίες πληροφορίες και ταχυδρομήστε τα
αντίστοιχα φύλλα στην κατασκευάστρια εταιρεία και στον αντιπρόσωπο αντίστοιχα,
σύμφωνα με τις οδηγίες της εγγύησης.
2.7.2 Τοποθέτηση του ηλιακού συλλέκτη

Πέρα από τις παραπάνω πιο «γενικές» οδηγίες εγκατάστασης, ειδικά για τους ηλιακούς
συλλέκτες ισχύουν τα εξής:
• Η απόσταση του θερμοσίφωνα από τα σημεία κατανάλωσης ζεστού νερού πρέπει
να είναι όσο το δυνατόν μικρότερη.
• Η απόσταση μεταξύ διαδοχικών συλλεκτών να είναι περίπου 5-10 cm ή όπως ορίζει
ο κατασκευαστής.
• Η απόσταση μεταξύ διαδοχικών σειρών για συλλέκτες πλάτους 1 μέτρου είναι:
• για κλίση 45ο και λειτουργία όλο τον χρόνο τουλάχιστον 1,4 μέτρα
• για κλίση 30ο και θερινή λειτουργία τουλάχιστον 0,6 μέτρα.
• Κάθε συλλέκτης πρέπει να έχει μικρή ανοδική κλίση προς το εξαεριστικό για να είναι
δυνατή η εξαέρωση του κυκλώματος. Συνήθως αρκεί κλίση 0,5-1,0% ως προς τον
σωλήνα εξόδου του ζεστού νερού.
• Μέχρι να ολοκληρωθεί όλη η εγκατάσταση, και εφόσον επικρατεί ηλιοφάνεια, το
τζάμι του συλλέκτη πρέπει να είναι σκεπασμένο.
178
Στερέωση
Όταν το υλικό της ταράτσας είναι συμπαγές, π.χ. τσιμέντο ή τσιμεντόπλακες, η στερέωση
γίνεται με ατσαλόκαρφα μήκους 4-5 cm τουλάχιστον, τρία (3) σε κάθε βάση. Επίσης,
μπορούν να χρησιμοποιηθούν U-Pats 12 mm με στριφόνια 5/16 μήκους 7 cm. Όταν το
υλικό της ταράτσας δεν είναι συμπαγές ή δεν επιδέχεται τραυματισμό (π.χ. επίστρωση
αλουμινίου, μαλτεζόπλακες), η στερέωση γίνεται με βάσεις από οπλισμένο σκυρόδεμα δι-
αστάσεων 20x20 cm που εγκλωβίζουν τα πόδια των μεταλλικών βάσεων των συλλεκτών.
Άλλη λύση στην περίπτωση αυτή είναι η στερέωση των συλλεκτών πάνω σε κατασκευή
από σιδηροδοκούς, που στερεώνονται με τη σειρά τους κατάλληλα πάνω στην ταράτσα.
Σχήμα 2.31: Τοποθέτηση των συλλεκτών και σύνδεσή τους με το θερμοδοχείο.
Πλήρωση του συλλέκτη με μίγμα νερού-αντιψυκτικού

Το αντιψυκτικό υγρό αναμιγνύεται με καθαρό νερό, στην προτεινόμενη από τον κατα-
σκευαστή αναλογία. Αφού επιβεβαιωθεί ότι η τάπα αδειάσματος του συλλέκτη είναι σωστά
σφιγμένη, το κύκλωμα γεμίζεται σιγά σιγά με το μίγμα από το άνοιγμα Β (σχ. 2.31).
Τοποθέτηση και σύνδεση του θερμοδοχείου με τον ή τους συλλέκτες: Στην περίπτωση
θερμοσιφωνικού συστήματος το θερμοδοχείο τοποθετείται επάνω στη βάση του, εφαρμό-
ζονται οι στεγανοποιητικές ροδέλες φίμπερ στα ρακόρ και συνδέονται τα έτοιμα κομμάτια
των σωλήνων. Βεβαιωθείτε ότι η συσκευή δεν γέρνει προς τη μία ή την άλλη πλευρά, κα-
θώς επίσης ότι οι σωλήνες προσαγωγής και απαγωγής του νερού είναι κατακόρυφοι και
στο υψηλότερο σημείο του δοχείου. Χρησιμοποιήστε απαραιτήτως αλφάδι.
Συμπλήρωση κλειστού κυκλώματος με μίγμα νερού αντιψυκτικού: Το κλειστό κύκλω-
μα γεμίζεται με το υπόλοιπο μίγμα σιγά σιγά, ώστε να φεύγουν οι φυσαλίδες του εγκλω-
βισμένου αέρα, μέχρι να ξεχειλίσει το στόμιο πλήρωσης. Στη συνέχεια, βιδώνεται η τάπα
χωρίς να σφιχτεί εντελώς.
Τοποθέτηση της ηλεκτρικής αντίστασης και του θερμοστάτη:
• O ακροδέκτης της γείωσης ( ) στην κλέμα θα πρέπει να συνδεθεί με τον αγωγό
γείωσης του κτιρίου.
179
• Το καλώδιο ηλεκτρικού ρεύματος θα πρέπει να συνδεθεί σε πίνακα με διακόπτη του

οποίου η απόσταση διαχωρισμού των επαφών πρέπει να είναι μεγαλύτερη των 3 χιλ.
• Η στάνταρ ισχύς της ηλεκτρικής αντίστασης είναι 4000 W για τάση δικτύου 230
V. Κατόπιν παραγγελίας, οι ηλεκτρικές αντιστάσεις προσφέρονται με ισχύ από 800
W έως 4000 W. Για τάση 110 V διατίθεται ηλεκτρική αντίσταση ισχύος από 800 W
έως 2000 W.
Σημείωση:
• Oι ηλεκτρικές συνδέσεις πρέπει να γίνονται από αδειούχο ηλεκτρολόγο.
• Βεβαιωθείτε ότι όλες οι ηλεκτρικές συνδέσεις συμμορφώνονται με τους ηλεκτρι-
κούς κανονισμούς που ισχύουν στην περιοχή και στο κτίριο.
• Μην ανοίγετε την ηλεκτρική αντίσταση εάν η δεξαμενή είναι άδεια.
Σύνδεση με το δίκτυο της πόλης και με το δίκτυο ζεστού νερού: Οι συνδέσεις του ηλια-
κού θερμοσίφωνα με το δίκτυο της πόλης και με το δίκτυο ζεστού νερού πρέπει να γίνονται
με λυόμενους συνδέσμους (ρακόρ) και όχι με κολλήσεις. Ανάμεσα στο συγκρότημα βαλβί-
δων και στο θερμοδοχείο δεν θα πρέπει να παρεμβάλλεται κανένα εξάρτημα. Η σφαιρική
βάνα απομόνωσης πρέπει να τοποθετείται πριν από το συγκρότημα βαλβίδων, στην πλευ-
ρά του κρύου νερού. Όμοια τοποθετείται και η σφαιρική βάνα στην πλευρά του ζεστού
νερού. Οι βάνες αυτές πρέπει να βρίσκονται σε χώρο εύκολα προσπελάσιμο.
2.7.3 Εργασίες μετά την εγκατάσταση

1. Το σύστημα συμπληρώνεται με αντιψυκτικό μίγμα μέχρι να ολοκληρωθεί το γέμισμα
και, στη συνέχεια, βιδώνεται η τάπα μαζί με το στεγανωτικό δακτύλιο.
2. Μετά από δύο (2) ημέρες, σε ώρες που δεν έχει ήλιο, γίνεται έλεγχος της στάθμης
του αντιψυκτικού μίγματος. Εάν χρειαστεί, συμπληρώνεται νερό.
3. Μονώνονται οι σωλήνες ζεστού και κρύου νερού για καλύτερη απόδοση και προ-
στασία από τον παγετό.
4. Εάν η πίεση του δικτύου πόλης υπερβαίνει την τιμή που αναγράφεται στην πινακί-
δα του θερμοδοχείου πρέπει να τοποθετηθεί μειωτήρας πίεσης στην εισαγωγή του
δικτύου, μετά τον μετρητή της εταιρείας ύδρευσης.
Έλεγχος διαρροών και δοκιμή πίεσης της εγκατάστασης

• Ο εγκαταστάτης πρέπει να κλείσει τη βάνα πριν από τον αυτόματο πλήρωσης (πλευ-
ρά δικτύου πόλης).
• Χρησιμοποιείται χειραντλία με μανόμετρο, σε προσιτό σημείο του κυκλώματος των
συλλεκτών, για την επίτευξη της πίεσης δοκιμής.
• Ανυψώνεται η πίεση του συστήματος στα 5 bar.
• Γίνεται έλεγχος των σωληνώσεων και των λοιπών εξαρτημάτων του κλειστού κυκλώ-
ματος για διαρροές, αρχίζοντας από τις θέσεις των συνδέσεων (ρακόρ, κολλήσεις
κ.λπ.).
• Εάν εντοπιστούν διαρροές, αποστραγγίζεται το κλειστό κύκλωμα (εάν αυτό είναι
απαραίτητο) και γίνεται η επιδιόρθωση.
• Γεμίζεται το σύστημα πάλι με νερό.
• Ξανακλείνεται η βάνα πριν από τον αυτόματο πλήρωσης (πλευρά δικτύου πόλης).
180
• Επαναφέρεται το κλειστό κύκλωμα στην πίεση δοκιμής των 5 bar.

• Η πίεση του κλειστού κυκλώματος διαβάζεται από το μανόμετρο της χειραντλίας.
• Αφήνεται το σύστημα σε ηρεμία για μισή ώρα και μετά ξαναδιαβάζεται η πίεση του
μανόμετρου. Εάν αυτή έχει πέσει, αυτό σημαίνει ότι υπάρχει κάποια διαρροή. Επο-
μένως, αυτή πρέπει να εντοπιστεί και να επιδιορθωθεί.
• Μετά το τέλος της υδραυλικής δοκιμής συνδέεται το δοχείο διαστολής και το ασφα-
λιστικό των συλλεκτών.
• Ρυθμίζεται η πίεση του αυτόματου πλήρωσης, ανάλογα με την κατακόρυφη από-
σταση του αυτόματου πλήρωσης από τους συλλέκτες (απαιτείται πίεση 1 bar για
κάθε 10 μέτρα ύψος και επιπλέον 0,5 bar). Στη συνέχεια, ανοίγει η βάνα που είναι
τοποθετημένη πριν από τον αυτόματο πλήρωσης.
2.8 ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΟΝ ΠΕΛΑΤΗ

2.8.1 Διαδικασία που ακολουθείται
Η ενεργοποίηση του κυκλώματος συλλέκτη περιλαμβάνει τα ακόλουθα βήματα:
• Προετοιμασία ενεργοποίησης.
• Εκτέλεση ενεργοποίησης.
• Ολοκλήρωση ενεργοποίησης.
Εκτέλεση ενεργοποίησης: Για τον εσωτερικό καθαρισμό του κυκλώματος συλλέκτη
μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα κατάλληλο ρευστό μεταφοράς θερμότητας. Για αυτό τον
σκοπό πρέπει να χρησιμοποιηθεί ένα φίλτρο (π.χ. φίλτρο ακαθαρσιών της αντλίας εσωτε-
ρικού καθαρισμού και πλήρωσης) στη σφαιρική βάνα για την απομάκρυνση ακαθαρσιών
ή υπολειμμάτων συγκόλλησης. Για την ενεργοποίηση του κυκλώματος συλλέκτη με ρευ-
στό μεταφοράς θερμότητας απαιτείται μια κατάλληλη αντλία εσωτερικού καθαρισμού και
πλήρωσης με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
• Aυτοαναρρόφηση.
• Μανομετρικό τουλάχιστον 50 m.
• Παροχή περ. 1 m³/h.
• Αντοχή στη γλυκόλη.
• Εξοπλισμένη με παγίδα ακαθαρσιών.
Εσωτερικός καθαρισμός και πλήρωση κυκλώματος συλλέκτη

1. Εσωτερικός καθαρισμός κυκλώματος συλλέκτη.
• Συνδέστε τον σωλήνα πίεσης της αντλίας εσωτερικού καθαρισμού και πλήρωσης με
τη βάνα προσαγωγής.
• Συνδέστε τον σωλήνα αναρρόφησης της αντλίας εσωτερικού καθαρισμού και πλή-
ρωσης με τη βάνα απαγωγής.
• Χρησιμοποιήστε οπωσδήποτε παρεμβύσματα!
• Σύνδεση μπιτονιού με ρευστό μεταφοράς θερμότητας με την αντλία εσωτερικού κα-
θαρισμού και πλήρωσης.
• Ανοίξτε τις βάνες.
• Ενεργοποιήστε την αντλία εσωτερικού καθαρισμού και πλήρωσης.
181
• Αντλήστε το ρευστό μεταφοράς θερμότητας στο κύκλωμα, έως ότου να μην εξέρχο-
νται πλέον φυσαλίδες αέρα και ακαθαρσίες.
• Αντικαταστήστε το μπιτόνι πριν από την αναρρόφηση αέρα.
• Ανοίξτε και κλείστε επανειλημμένως βραχυπρόθεσμα τη βάνα απαγωγής, προκει-
μένου να απομακρυνθούν οι φυσαλίδες αέρα. Το κύκλωμα συλλέκτη πρέπει να εί-
ναι πλήρως εξαερωμένο. Δεν επιτρέπεται να έχει σχηματιστεί κανένα στρώμα αέρα
μέσα στην εγκατάσταση.
• Η διαδικασία εσωτερικού καθαρισμού πρέπει να συνεχιστεί για τουλάχιστον 30 λε-
πτά προκειμένου να απομακρυνθεί εντελώς ο αέρας από το κύκλωμα συλλέκτη.
• Ανοίξτε και κλείστε επανειλημμένως βραχυπρόθεσμα τη βάνα, για να απομακρυνθεί
ο αέρας και για να γεμίσει η γραμμή της αντλίας με ρευστό μεταφοράς θερμότητας.
• Εάν δεν επαρκεί το μανομετρικό της αντλίας εσωτερικού καθαρισμού και πλήρω-
σης, η πίεση της εγκατάστασης πρέπει να αυξηθεί ανάλογα με μια αντλία χειρός.
2. Διενεργήστε έλεγχο πίεσης.
• Κλείστε τη βάνα απαγωγής.
• Αυξήστε την πίεση έως την πίεση ενεργοποίησης της βαλβίδας ασφαλείας (6 bar).
• Ο έλεγχος πίεσης πρέπει να τεκμηριώνεται σε πρωτόκολλο.
• Ο έλεγχος πίεσης πρέπει να διενεργείται σύμφωνα με τα ισχύοντα εθνικά πρότυπα.
• Κατά τον έλεγχο πίεσης με αέρα, σφραγίστε το σημείο εκτόνωσης του διαχωριστή
φυσαλίδων με τάπα Rp ½.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Κίνδυνος πρόκλησης υλικής ζημίας!

Σε περίπτωση παγετού, το νερό στο κύκλωμα συλλέκτη μπορεί να καταστρέψει τις σωλη-
νώσεις! Δεν είναι δυνατή η πλήρης εκκένωση των συλλεκτών (ακόμα και κατά την άσκηση
πίεσης με αέρα). Αμέσως μετά την εκκένωση γεμίστε το κύκλωμα με ρευστό μεταφοράς
Ολοκλήρωση ενεργοποίησης
1. Ελέγξτε την αντιπαγετική προστασία με το όργανο ελέγχου αντιπαγετικής προστα-
σίας.
2. Εξαερώστε τον κυκλοφορητή μέσω του κοχλία εξαέρωσης στην μπροστινή πλευρά
της αντλίας.
3. Ρυθμίστε την πίεση της εγκατάστασης σε πίεση πλήρωσης pa, Min.
4. Τοποθετήστε ένα μεταλλικό δοχείο κάτω από τον αγωγό εκτόνωσης της βαλβίδας
ασφαλείας.
5. Βιδώστε τις τάπες στις βάνες και θέστε την κόκκινη ένδειξη του μανόμετρου στην
πίεση λειτουργίας pa, Min.
6. Ανοίξτε τη σφαιρική βάνα και τον ρυθμιστικό κοχλία στον ροοστάτη DS. Λύστε τα
στηρίγματα των βανών μεταγωγής στο κύκλωμα ηλιακής εγκατάστασης.
Εάν η σφαιρική βάνα του εξαεριστικού παραμείνει ανοιχτή κατά τη στασιμότητα των
συλλεκτών, το ρευστό μεταφοράς θερμότητας διαφεύγει υπό μορφή ατμού από το κύ-
κλωμα εγκατάστασης ηλιακών! Η απώλεια ρευστού μεταφοράς θερμότητας μπορεί να
οδηγήσει σε λειτουργική βλάβη της εγκατάστασης ή/και σε μείωση της διάρκειας ζωής
της εγκατάστασης!
182
ΠΡΟΣΟΧΗ: Κίνδυνος τραυματισμού λόγω έκλυσης ατμού!

Κλείστε τη σφαιρική βάνα μετά την ολοκλήρωση της εξαέρωσης.
Ρύθμιση παροχής
1. Ορίστε στον ελεγκτή τον χειροκίνητο τρόπο λειτουργίας [Manual].
2. Στο μενού επιλογής ρυθμίστε την απόδοση του κυκλοφορητή ηλιακών σε 100%.
3. Μειώστε τον αριθμό στροφών του κυκλοφορητή κυκλώματος ηλιακών, έως ότου
επιτευχθεί η προβλεπόμενη ονομαστική παροχή.
4. Ρυθμίστε με ακρίβεια την παροχή χρησιμοποιώντας κλειδί Άλεν στον ροοστάτη.
5. Υπολογίστε τον ελάχιστο αριθμό στροφών του κυκλοφορητή κυκλώματος ηλιακών
μιας τυπικής ηλιακής εγκατάστασης:
• Ορίστε στον ελεγκτή τον χειροκίνητο τρόπο λειτουργίας [Manual].
• Στο μενού επιλογής ρυθμίστε χειροκίνητα τον αριθμό στροφών του κυκλοφορητή
κυκλώματος ηλιακών.
6. Στο μενού επιλογής επιλέξτε τον αυτόματο τρόπο λειτουργίας.
7. Μετά την πρώτη θέρμανση της ηλιακής εγκατάστασης ελέγξτε την πίεση και κλεί-
στε τη σφαιρική βάνα στο εξαεριστικό.
ü Οι χαμηλές θερμοκρασίες του κυκλώματος συλλεκτών οδηγούν σε:
• Υψηλότερο ιξώδες του ρευστού μεταφοράς θερμότητας.
• Μεγαλύτερη πτώση πίεσης στο σύστημα.
ü Οι υψηλότερες θερμοκρασίες του κυκλώματος συλλεκτών οδηγούν σε:
• Χαμηλότερο ιξώδες του ρευστού μεταφοράς θερμότητας.
• Μικρότερη πτώση πίεσης και επομένως αύξηση της παροχής της εγκατά-
στασης.
• Σε πλήρη ηλιακή ακτινοβολία κατά τις μεσημεριανές ώρες, η διαφορά θερμο-
κρασίας μεταξύ προσαγωγής και επιστροφής σε 100% απόδοση αντλίας του
κυκλώματος ηλιακής εγκατάστασης θα πρέπει να είναι 10-15 K.
Η ένδειξη του ροοστάτη προσαρμόζεται στο ρευστό μεταφοράς θερμότητας. Η κάτω
ακμή του αιωρούμενου σώματος αντιστοιχεί στην τιμή ανάγνωσης στον ροοστάτη. Προ-
κειμένου να εξασφαλίζεται η ροή σε ελάχιστο αριθμό στροφών του κυκλοφορητή κυκλώ-
ματος ηλιακών, πρέπει να υπολογιστεί ο επιτρεπόμενος ελάχιστος αριθμός στροφών του
κυκλοφορητή κυκλώματος ηλιακών σε συνάρτηση με τις υδραυλικές συνθήκες της εγκατά-
στασης. Στον χαμηλότερο αριθμό στροφών του κυκλοφορητή κυκλώματος ηλιακών πρέπει
να εξασφαλίζεται επαρκής ροή υπό όλες τις συνθήκες λειτουργίας της εγκατάστασης.
2.8.2 Πρωτόκολλο θέσης σε λειτουργία

Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, συνιστάται σε κάθε περίπτωση η σύνταξη ενός «πρω-
τοκόλλου θέσης σε λειτουργία» του ΘΗΣ, το οποίο και δίνεται στον ιδιοκτήτη του συστή-
ματος (ως εγγύηση σωστής θέσης σε λειτουργία και παράδοσης του συστήματος στον
πελάτη). Ένα τέτοιο πρωτόκολλο μπορεί να έχει την εξής μορφή:
183
Τοποθεσία εγκατάστασης: Φορέας εκμετάλλευσης:

Εγκατάσταση Έλεγχος: Ολοκληρωμένος/Τιμή ρύθμισης
Εγκατάσταση συλλεκτών σύμφωνα με τις
οδηγίες και με ασφάλεια έναντι των δυσμενών
καιρικών συνθηκών.
Εγκατάσταση ισοδυναμικών συνδέσεων
στις σωληνώσεις κυκλώματος ηλιακών
(ηλεκτρολόγος).
Εγκατάσταση αγωγού εκροής (μεταλλικού) στη
βαλβίδα ασφαλείας του κυκλώματος ηλιακών.
Δοχείο συλλογής για το ρευστό της ηλιακής
εγκατάστασης κάτω από τον αγωγό εκροής.
Εγκατάσταση και ρύθμιση θερμοστατικής
βαλβίδας ανάμιξης ζεστού νερού χρήσης στην Ρυθμισμένη τιμή: ________ °C
έξοδο ζεστού νερού του θερμοδοχείου νερού
χρήσης ή του θερμοδοχείου τύπου Combi.
Μόνο για ηλεκτρική αντίσταση: Σωστή σύνδεση
ηλεκτρικής αντίστασης (ηλεκτρολόγος).
Έλεγχος σύνδεσης του (των) ανοδίου (-ων)
αντιδιαβρωτικής στο θερμοδοχείο
Ενεργοποίηση
Προσαρμογή αρχικής πίεσης του δοχείου Ρυθμισμένη τιμή: ________ bar
διαστολής στο ύψος εγκατάστασης.
Εσωτερικός καθαρισμός κυκλώματος ηλιακών Νερό □ Ρευστό ηλιακής εγκατ. □
με:
σε _____ bar και _____ °C
Έλεγχος πίεσης κυκλώματος ηλιακών με Αέρα □ Νερό □
Ρευστό ηλιακής εγκατάστασης □
Πλήρωση κυκλώματος ηλιακών με ρευστό
μεταφοράς θερμότητας και πλήρης εξαέρωση.
Αντλία χειρός □ Αντλία εσωτερικού
Πλήρωση με:
καθαρισμού/πλήρωσης □
Ρύθμιση πίεσης εγκατάστασης pa, Min και σε _____ bar και _____ °C
ρύθμιση στο μανόμετρο (κόκκινη ένδειξη)
Εξασφάλιση αντιπαγετικής προστασίας έως _____ °C
Με ενσωματωμένο διαχωριστή φυσαλίδων:
Αφαίρεση καπακιού εξαερισμού του
εξαεριστικού στο σημείο εκτόνωσης, κατά την
επιτυχή δοκιμή πίεσης με αέρα.
Ρύθμιση παροχής σε 100% αριθμό στροφών
_____ l/min
αντλίας
184

Κλειστή βάνα μπροστά από τη διάταξη
εξαέρωσης (σκεπή) μετά την πρώτη
προθέρμανση.
Τάπες στις βάνες FE, βάνες μεταγωγής σε
κανονική θέση. Έλεγχος ροπής σύσφιγξης στις
φλάντζες του θερμοδοχείου (κάλυμμα θυρίδας
ελέγχου /ανόδιο).
Πλήρωση θερμοδοχείου και εξαέρωση.
σε _____ bar (νερό χρήσης)
Εκτέλεση ελέγχου πίεσης του θερμοδοχείου
σε _____ bar (θέρμανση)
Ετοιμότητα λειτουργίας του εξοπλισμού
ασφάλειας του θερμοδοχείου νερού χρήσης.
Σε εγκαταστάσεις υποστήριξης συστήματος
θέρμανσης:
Το θερμοδοχείο τύπου Combi προς τη βαλβίδα
ασφαλείας της εγκατάστασης έχει διαμορφωθεί
χωρίς διάταξη φραγής ή έχει εγκατασταθεί
επιπρόσθετη βαλβίδα ασφαλείας;
Θερμοκρασία θερμοδοχείου νερού χρήσης στο _____ °C
θερμόμετρο μετά την προθέρμανση
Ελεγκτής ηλιακών
Σύνδεση αισθητήρων θερμοκρασίας και εξόδων
σύμφωνα με τη συγκεκριμένη υδραυλική
εγκατάσταση.
Κλειστό καπάκι ακροδεκτών.
Λογικές εμφανιζόμενες τιμές.
Έλεγχος λειτουργίας κυκλοφορητή με τον
τρόπο λειτουργίας «Χειροκίνητος/Αυτόματος/
Απενεργοποίηση» και ρύθμιση «Auto»
[Αυτόματη].
Τιμές ρύθμισης ελεγκτή ηλιακών
Υπόδειξη: Είναι δυνατός ο καθορισμός περαιτέρω τιμών ρύθμισης σύμφωνα με την επιλεγμένη
υδραυλική εγκατάσταση.
Ρυθμισμένος τύπος υδραυλικής εγκατάστασης. Παραλλαγή υδραυλικής εγκατάστασης:
Θερμοδοχείο 1__K, Θερμοδοχείο 2__K,
Προσαρμογή ρυθμιστή στην εγκατάσταση ……..
Θερμοδοχείο 3__K
Θερμοδοχείο 1__K, Θερμοδοχείο 2__K,
Προσαρμογή ρυθμιστή στην εγκατάσταση ……
Θερμοδοχείο 3__K
Ρυθμιστής «Προτεραιότητα αισθητήρα».
Ρυθμιστής «Αύξηση θερμοκρασίας επιστροφών Ρυθμισμένη τιμή: ________ °C
συστήματος θέρμανσης TRmax».
185

Λειτουργία «Προστασία εγκατάστασης» ενεργή; Ναι □ Όχι □
Λειτουργία «Προστασία συλλέκτη» ενεργή; Ναι □ Όχι □
Λειτουργία «Αξιοποίηση αποβαλλόμενης Ναι □ Όχι □
θερμότητας για ψύξη» ενεργή;
Παράδοση και κατευθυντήριες οδηγίες στον φορέα εκμετάλλευσης της εγκατάστασης
Τα έγγραφα τεκμηρίωσης των εγκατεστημένων
Ναι □ Όχι □
συστατικών μερών της εγκατάστασης
συνοδεύουν την εγκατάσταση.
Κατευθυντήριες οδηγίες στο φορέα
Ναι □ Όχι □
εκμετάλλευσης.
Η εγκατάσταση ηλιακής θερμικής ενέργειας συναρμολογήθηκε, τοποθετήθηκε και

τέθηκε σε λειτουργία λαμβάνοντας υπόψη τα αναφερόμενα σημεία και τηρώντας τα
σχετικά πρότυπα και τις εφαρμοστέες διατάξεις:
Ημερομηνία:
Υπογραφή του φορέα εκμετάλλευσης:
Υπογραφή κατασκευαστή/Σφραγίδα κατασκευαστικής εταιρείας:
2.9 ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΕΝΟΣ ΘΕΡΜΙΚΟΥ ΗΛΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

2.9.1 Προληπτική συντήρηση
Εν γένει πρέπει να υπάρχει ένα εγχειρίδιο συντήρησης το οποίο θα πρέπει να περιγράφει
με σαφήνεια και απλότητα τις διαδικασίες συντήρησης για κάθε συνιστώσα του συστήμα-
τος και, παράλληλα, να παρέχει ένα πρόγραμμα επιθεώρησης του εξοπλισμού. Πρέπει,
εξάλλου, να διατηρείται ένα μόνιμο αρχείο της κατάστασης του εξοπλισμού για τον προ-
γραμματισμό αυτών των εργασιών συντήρησης, όπως είναι η επιθεώρηση, ο καθαρισμός,
η λίπανση και η αντικατάσταση.
Συνιστάται να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στον ακόλουθο κατάλογο εργασιών συντήρη-
σης, δεδομένου ότι θα παρατείνει σημαντικά την αποδοτική λειτουργική ζωή των ηλιακών
συστημάτων:
Συλλέκτες
• Με την πάροδο του χρόνου, σκόνη και άλλοι ρύποι θα επικαθίσουν στις επιφάνειες
που είναι εκτεθειμένες στον αέρα και στις καιρικές συνθήκες, καθώς επίσης στις
πιθανές αμμοθύελλες, στο ράντισμα με θαλασσινό νερό, στους βιομηχανικούς ρυ-
παντές, στα απορρίμματα των εντόμων και των πουλιών.
Έλεγχος: Οι επιφάνειες πρέπει να είναι ελεύθερες από ξένα υλικά και οργανισμούς.
Εάν όχι, οι επιφάνειες πρέπει να τριφτούν μέχρι να καθαρίσουν και με μια μάνικα να
ξεπλυθούν με νερό υπό πίεση. Η χρήση συσκευής καθαρισμού με αέριο και η χρήση
απορρυπαντικών μπορεί να είναι απαραίτητες, στις χειρότερες των περιπτώσεων.
• Η συμπύκνωση των υδρατμών ανάμεσα στις επιφάνειες ενός συλλέκτη μπορεί να
προκαλέσει οξείδωση, να διευκολύνει την ηλεκτρολυτική προσβολή μεταξύ των ανό-
μοιων μετάλλων ή/και να υποβοηθήσει την ανάπτυξη μυκήτων.
186
Έλεγχος: Για την παρουσία συμπύκνωσης. Εάν ανιχνευτεί, θα πρέπει να εξεταστεί

η εγκατάσταση και να εξακριβωθεί η αιτία. Η αποκατάσταση γίνεται μέσω καθαρι-
σμού, επαναβαφής όπου χρειάζεται και, στη συνέχεια, επισκευής του ελαττώματος.
Μπορεί να απαιτηθούν οι υπηρεσίες ενός ειδικού για μια εκτεταμένη ή δύσκολη
εργασία επισκευής.
• Τα τμήματα από αλουμίνιο ενός συλλέκτη είναι δυνατό να υποστούν διάβρωση, που
ενδεχομένως οφείλεται σε ελαττωματική ανοδίωση, σε απρόσεκτο χειρισμό κατά τη
διάρκεια της μεταφοράς ή της εγκατάστασης και στην ηλεκτρολυτική δράση μεταξύ
του χαλκού και του αλουμίνιου.
Έλεγχος: Για έντονη και προοδευτική διάβρωση του αλουμίνιου. Δεν υπάρχει καμία
θεραπεία σ’ αυτό και απαιτείται αντικατάσταση. Οι πρόχειρα εγκατεστημένοι συλλέ-
κτες αλουμίνιου μπορεί να υποστούν εσωτερική διάβρωση, που οδηγεί σε διαρροές
μέσω του μετάλλου. Οι ελαττωματικές επιστρώσεις αλουμίνιου, όταν βρίσκονται σε
επαφή με ένα άλλο μέταλλο (ιδιαίτερα χαλκό) υπό συνθήκες υγρασίας, είναι πιθανό
να υποστούν διάβρωση λόγω της αναπόφευκτης ηλεκτρολυτικής δράσης.
• Δεν είναι όλα τα στεγανοποιητικά μέσα που χρησιμοποιούνται για τα πλαίσια των
συλλεκτών ευσταθή στην υπεριώδη ακτινοβολία και ενδέχεται να λάβει χώρα κά-
ποια επιδείνωσή τους. Μια ελαττωματική στεγανοποίηση θα επιτρέψει στο νερό
και στην υγρασία να διαπεράσουν στο εσωτερικό του συλλέκτη, με αποτέλεσμα τη
δημιουργία συμπύκνωσης και των σχετικών με αυτή βλαβών. Επίσης, μπορεί να
εμφανιστεί υπερβολική σκλήρυνση των στεγανοποιήσεων.
Έλεγχος: Της κατάστασης των στεγανοποιητικών μεταξύ των τμημάτων του πλαι-
σίου. Η υπερβολική σκλήρυνση θα αφήσει τα στεγανοποιητικά σε εύθραυστη κα-
τάσταση. Στις χειρότερες περιπτώσεις απαιτείται πλήρης επαναστεγανοποίηση του
συλλέκτη.
• Τα ηλιακά πλαίσια μπορεί να υποστούν ζημιά από διάφορους τεχνίτες που εργάζο-
νται στη στέγη, όπως οι ειδικοί επισκευής τηλεοπτικών κεραιών ή στεγών.
Έλεγχος: Οι εργάτες που εργάζονται στη στέγη θα πρέπει να είναι προσεκτικοί για
την αποφυγή τραυματισμού των ηλιακών συλλεκτών. Επισκευή απαιτείται ανάλογα
με την περίπτωση.
• Οι πλαστικοί συλλέκτες για θέρμανση νερού πισίνας πρέπει να μην επηρεάζονται
από την υπεριώδη ακτινοβολία και το χλώριο και η συγκόλληση πλαστικού με πλα-
στικό πρέπει να γίνεται με καλά ελεγμένες και δοκιμασμένες μεθόδους και υλικά.
Έλεγχος: Της ακαμψίας των πλαστικών επιφανειών και των διακλαδωτών σύνδεσης.
Εάν υφίσταται η παραμικρή χαλάρωση, τότε είναι προφανές ότι υπάρχει βλάβη. Η
μόνη πηγή πληροφόρησης είναι οι οδηγίες των κατασκευαστών.
• Οι εστιακοί και οι ημιεστιακοί συλλέκτες διαθέτουν ανακλαστικές επιφάνειες οι
οποίες μπορεί να αποχρωματιστούν (το λαμπερό λευκό γίνεται κίτρινο, το βαθύ
μπλε γίνεται ανοιχτό μπλε) από την υπεριώδη αποσύνθεση ή από τους ρύπους, τη
σκόνη και τις επικαθίσεις.
Έλεγχος: Της κατάστασης των ανακλαστικών επιφανειών. Απαιτείται καθαρισμός
και επιδιόρθωσή τους για να ανανεωθούν. Aυτό περιλαμβάνει την επαναστίλβωση
των μεταλλικών ανακλαστήρων και την επαναβαφή των βαμμένων επιφανειών.
• Οι απορροφητές κατασκευάζονται συνήθως από χαλκό, αλουμίνιο ή χάλυβα, με επι-
λεκτικές επιστρώσεις. Οι πραγματικές επιλεκτικές επιστρώσεις προετοιμάζονται με
187
τη χρήση όξινων λουτρών, ηλεκτροστατικών διεργασιών κ.λπ. Οι περισσότερες από

αυτές παρουσιάζουν υψηλή πιστότητα για μεγάλα χρονικά διαστήματα, ενώ άλλες
όχι. Διάφοροι κατασκευαστές βαφών προσφέρουν τις βαφές τους ως επιλεκτικές
επιστρώσεις − οι επιφάνειες που βάφονται κατ’ αυτό τον τρόπο δεν είναι πραγματι-
κά επιλεκτικές κατά τη λήψη της ηλιακής ενέργειας. Η βαφή σε μέταλλο μπορεί να
είναι ιδιαίτερα ύποπτη.
Έλεγχος: Περιοδικός έλεγχος των επιστρώσεων. Πρέπει να αποθηκεύεται μια μικρή πο-
σότητα κατάλληλης ισοδύναμης βαφής για την επικάλυψη των φθαρμένων περιοχών
στις βαμμένες επιφάνειες. Η ελαττωματική περιοχή πρέπει να καθαρίζεται πριν από
την εφαρμογή της βαφής. Η ζημιά στις επιλεκτικές (μη βαμμένες) επιφάνειες δεν μπο-
ρεί να αποκατασταθεί τόσο εύκολα − απαιτείται η προσφυγή στους εγκαταστάτες.
Στηρίξεις
• Τα στηρίγματα των συλλεκτών μπορεί να υποστούν μετακίνηση ή στρέβλωση λόγω
της έκθεσης σε υψηλές θερμοκρασίες, της εγκατάστασης του κτιρίου ή της ανικανό-
τητας των άκαμπτων στηριγμάτων να δεχτούν θερμική κίνηση.
Έλεγχος: Των στηριγμάτων ότι έχουν παραμείνει άθικτα. Η υπερβολική μετακίνη-
ση των στηριγμάτων μπορεί να προκαλέσει αλυσιδωτή ζημιά στους σωλήνες που
συνδέονται με τον συλλέκτη, καθώς επίσης και στην κατασκευή/στέγη στην οποία
εδράζονται τα στηρίγματα.
• Οι στέγες και τα στηρίγματα μπορεί να υποστούν κάποια μετακίνηση λόγω της διά-
ταξης της κατασκευής ή των κλιματολογικών συνθηκών, που οδηγούν σε ρωγμές ή/
και ατέλειες στη στεγανοποίηση.
Έλεγχος: Της καλής κατάστασης της στεγανοποίησης. Εάν βρεθούν ατέλειες, θα
πρέπει να καλυφθούν ή να γεμίσουν τα κενά με υλικό για προστασία από τις και-
ρικές συνθήκες. Οι σοβαρές ατέλειες μπορεί να απαιτήσουν την επιδεξιότητα ενός
οικοδόμου. Είναι πολύ σημαντικό το θέμα της στεγανότητας να ελέγχεται σε τακτά
χρονικά διαστήματα, για παράδειγμα ετησίως, ώστε να προληφθεί η αποσάρθρωση
εξαιτίας της διείσδυσης υγρασίας ή νερού.
• Οι μεγάλης εντάσεως άνεμοι, το χιόνι και ο παγετός μπορεί να προκαλέσουν φθορές
στην εγκατάσταση των συλλεκτών.
Έλεγχος: Μετά από μια περίοδο δυσμενών καιρικών συνθηκών ελέγχεται ότι η εγκα-
τάσταση παρέμεινε ανέπαφη. Οι πιθανές ατέλειες θα πρέπει να επισκευαστούν κα-
τάλληλα.
Σωληνώσεις
• Η θερμομόνωση που καλύπτει τους σωλήνες και τις δεξαμενές/κυλίνδρους είναι πι-
θανό να έχει φθαρεί με την πάροδο του χρόνου. Η θερμομόνωση πρέπει να διατη-
ρείται σε καλή κατάσταση για να είναι αποδοτική.
Έλεγχος: Ότι η θερμομόνωση έχει παραμείνει στη θέση της και ότι οι συνδετικές ταινίες
μεταξύ των τμημάτων της μόνωσης δεν έχουν χαλαρώσει. Η ελαττωματική μόνωση
και οι ενισχύσεις της θα πρέπει να αποκαθίστανται, όπως κάθε φορά απαιτείται.
• Στα άμεσα συστήματα νερού λαμβάνει χώρα υψηλότερη κυκλοφορία του νερού.
Σε περιοχές με σκληρό νερό είναι σύνηθες τα άλατα να δημιουργούν επιστρώσεις ή
επικαθίσεις στις σωληνώσεις. Σε περιοχές με νερό χωρίς άλατα είναι πιθανότερο να
συμβεί διάβρωση.
188
Έλεγχος: Περιοδικός έλεγχος της κατάστασης των σωλήνων και επισκευή/αντικατά-

σταση/καθαρισμός με χημικά, ανάλογα με την περίπτωση.
• Οι σωλήνες χαλκού αρκετά συχνά συνδέονται με μεθόδους συγκόλλησης με τήξη,
οι οποίες χρησιμοποιούν καλάι και άλλα υλικά που υποβοηθούν τη συγκόλληση. Η
χρήση και η υπερβολική ποσότητα αυτού του καταλυτικού υλικού μπορεί να προκα-
λέσει διάβρωση.
Έλεγχος: Η ασημοκόλληση χαμηλής τήξης είναι γενικά γνωστό ότι προκαλεί πολύ πε-
ριορισμένη χημική αντίδραση με τον χαλκό· έτσι δικαιολογείται η διαδεδομένη χρήση
της στις συγκολλήσεις με τήξη των σωληνώσεων νερού. Εντούτοις, είναι γνωστό ότι
σε μερικές περιπτώσεις έχει συμβεί ένας αριθμός αστοχιών. Η αψευδής μαρτυρία
των πρασινομπλέ επιστρώσεων στο εσωτερικό του σωλήνα και η ενδεχόμενη διά-
βρωση και αστοχία οδηγούν σε μία μόνο λύση, μετά την αστοχία: Την αντικατάστα-
ση των ενώσεων τήξης με χωνευτές ενώσεις.
Βαλβίδες
• Οι κύριες δεξαμενές αποθήκευσης του νερού ελέγχονται συνήθως από σφαιρικές
βάνες ρύθμισης. Ένα ελαττωματικό φλοτέρ θα γεμίσει βαθμιαία με νερό, θα βυθι-
στεί και θα προκαλέσει συνεχή υπερχείλιση. Παρόμοιο πρόβλημα μπορεί να προκλη-
θεί από μια φθαρμένη ροδέλα στη σφαιρική βάνα ρύθμισης.
Έλεγχος: Ότι λειτουργούν σωστά το φλοτέρ και η σφαιρική βάνα ρύθμισης. Ένα
ελαττωματικό φλοτέρ απαιτεί αντικατάσταση − αυτό μπορεί να γίνει με το να ξε-
βιδωθεί το ελαττωματικό φλοτέρ και στη θέση του να τοποθετηθεί ένα παρόμοιο
καινούριο. Μια ελαττωματική σφαιρική βάνα ρύθμισης απαιτεί συνήθως την αντι-
κατάσταση της ροδέλας − αυτό γίνεται με την αφαίρεση του πίρου διαχωρισμού
από τη βάνα, το ξεβίδωμα αυτής και την απομάκρυνση και αντικατάσταση της
φθαρμένης ροδέλας με καινούρια.
• Αστοχία της κυκλοφορίας του ζεστού νερού μεταξύ του συλλέκτη και της δεξαμενής
Έλεγχος: Σε ένα θερμοσιφωνικό σύστημα πρέπει να γίνεται έλεγχος του κατά πόσο
υπάρχουν οποιαδήποτε αεροστεγή τμήματα ή φυσικά εμπόδια και να καθαρίζονται.
Σε ένα σύστημα με αντλία κυκλοφορίας πρέπει να γίνεται έλεγχος του κατά πόσο η
αντλία παραμένει σε κατάσταση λειτουργίας. Πρέπει, επίσης, να ελέγχονται οι ηλε-
κτρικοί διακόπτες και οι ασφάλειες. Στην πλειοψηφία των εγκαταστάσεων χρησιμο-
ποιούνται αντλίες με σφραγισμένο στροφέα. Aυτές δεν μπορούν να επισκευαστούν
επιτόπου εάν ο κινητήρας ή το στροφείο έχουν υποστεί βλάβη. Εντούτοις, μερικές
αντλίες διαθέτουν συμπλέκτη. Εάν αυτός απελευθερωθεί μερικές φορές και περι-
στραφεί η αντλία με το χέρι, τότε μπορεί να απαλλαχθεί από το μπλοκάρισμα. Η
ελαττωματική αντλία συνήθως επιστρέφεται στον προμηθευτή ως μερική ανταλλα-
γή για μια νέα αντλία. Σε περίπτωση αντλίας οδηγούμενης από ιμάντα θα πρέπει να
ελέγχεται περιοδικά η τάση του ιμάντα και οι διατάξεις στεγανοποίησης.
• Είναι πιθανό να έχουν εγκατασταθεί ένας μεγάλος αριθμός βαλβίδων/βανών απο-
μόνωσης ή/και ελέγχου. Η ελαττωματική στεγανοποίησή τους θα οδηγήσει σε διαρ-
ροές και, στις περιοχές με σκληρό νερό, στην εναπόθεση καταστροφικών αλάτων.
Στις περιοχές με μαλακό νερό οι διαρροές στις βάνες θα προκαλέσουν διάβρωση
και αποχρωματισμό.
189
Έλεγχος: Της στεγανότητας των βαλβίδων/βανών περιοδικά και, ανάλογα με την πε-
ρίπτωση, αντικατάσταση των παρεμβυσμάτων. Οι έντονα φθαρμένες βάνες πρέπει
να αντικαθίστανται.
Όλο το σύστημα
• Στις εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούνται συμπυκνωμένα αντιπηκτικά υγρά, όπως
είναι η αιθυλενογλυκόλη, είναι πιθανή η διάσπασή τους σε οργανικά οξέα, με επακό-
λουθη μείωση στο pH του διαλύματος. Το ρευστό πρέπει να αντικατασταθεί πριν να δι-
ασπαστεί σε τέτοια έκταση ώστε να μην προσφέρει πλέον προστασία από τον παγετό.
Έλεγχος: Το αντιπηκτικό θα πρέπει να συμπληρώνεται σε ετήσια βάση. Ο εγκαταστά-
της πρέπει να αφήσει πίσω του σαφείς οδηγίες ως προς την περιοδική συμπλήρωση
του αντιπηκτικού υγρού. Ο χρήστης πρέπει να είναι ιδιαίτερα ενήμερος για τον τοξι-
κό χαρακτήρα (ενδεχομένως) του υγρού που χρησιμοποιείται για την πλήρωση του
συστήματος. Η εμφάνιση οποιονδήποτε ρόδινων, μπλε ή πράσινων ιχνών γλυκόλης
στην κάνουλα εκκένωσης αποτελεί ένδειξη πιθανού ραγίσματος ή διαρροής μεταξύ
του πρωτεύοντος και δευτερεύοντος κυκλώματος του συστήματος· στην περίπτωση
αυτή απαιτείται επειγόντως η παρέμβαση εξειδικευμένου τεχνίτη.
• Τα συστήματα που λειτουργούν με έλαια δεν πρέπει να εμφανίζουν διαρροές ρευστού.
Έλεγχος: Σε ολόκληρο το σύστημα εάν υπάρχουν διαρροές αυτές πρέπει να επισκευ-
άζονται και να συμπληρώνεται το σύστημα με υγρό.
• Είναι πιθανό να έχουν εγκατασταθεί εξαεριστήρες. Aυτοί μπορεί να είναι αυτόματοι
ή απλοί.
Έλεγχος: Ότι λειτουργεί σωστά το σύστημα περιοδικού εξαερισμού. Η αποτυχία της
λειτουργίας του θα προκαλέσει εμπόδια στην κυκλοφορία του νερού μέσα στην εγκα-
τάσταση. Οι εξαεριστήρες τείνουν να στάζουν όταν δεν είναι καλά σφιγμένοι, μετά τον
εξαερισμό. Αυτές οι διαρροές μπορεί να προκαλέσουν διάβρωση ή/και απόθεση αλά-
των. Στην περίπτωση που εμφανίζονται τέτοιες ατέλειες θα πρέπει να καθαρίζονται η
βαλβίδα και η βελόνα εξαερισμού, το βίδωμα να γίνεται προς τα μέσα σταθερά και να
ελέγχεται ότι δεν υφίσταται καμία διαρροή όταν κλείνει η βαλβίδα.
• Είναι πιθανόν να υπάρχουν μία ή περισσότερες στρόφιγγες εκκένωσης.
Έλεγχος: Ότι οι στρόφιγγες εκκένωσης δεν στάζουν. Αυτό μπορεί να προκαλέσει ζη-
μία. Θα πρέπει να επισκευάζονται ή να αντικαθίστανται οι ελαττωματικές στρόφιγ-
γες εκκένωσης.
• Οι δεξαμενές αποθήκευσης του νερού και οι κύλινδροι που κατασκευάζονται από
μέταλλο δεν έχουν απεριόριστη ζωή. Η αστοχία αυτών των συνιστωσών αρχίζει συ-
νήθως με μικρές διαρροές που θα οδηγήσουν τελικά σε σημαντικές απώλειες νερού,
προκαλώντας σοβαρές ζημιές λόγω πλημμύρας.
Έλεγχος: Ότι οι δεξαμενές κρύου νερού είναι σε καλή κατάσταση, τόσο εσωτερικά όσο
και εξωτερικά. Χρειάζεται παρατήρηση της κατάστασης της εξωτερικής επιφάνειας
του κυλίνδρου αποθήκευσης του ζεστού νερού, ιδιαίτερα γύρω από την ένωση της
εμβαπτιζόμενης αντιστάσεως θέρμανσης και τις συνδέσεις όπου χρησιμοποιούνται
μπουλόνια. Στη συνέχεια, πρέπει να ληφθεί απόφαση για το εάν είναι απαραίτητο να
αντικατασταθούν οι δεξαμενές.
• Τα ηλιακά συστήματα είναι επίσης εφοδιασμένα με κάποιες διατάξεις ασφάλειας
και ελέγχου της θερμοκρασίας. Aυτές πρέπει να βρίσκονται σε άριστη κατάσταση
για να εκπληρώσουν τη λειτουργία τους.
190
Έλεγχος: Της σωστής λειτουργίας των παραπάνω διατάξεων ασφάλειας. Πρέπει να

προσομοιάζονται οι ελεγχόμενες συνθήκες λειτουργίας και να παρατηρείται η επι-
τυγχανόμενη δράση ελέγχου. Εάν αποδειχτεί ότι οι ηλεκτρικές διατάξεις ελέγχου δεν
λειτουργούν, θα πρέπει να γίνει έλεγχος των ασφαλειών πριν από την περαιτέρω
επιθεώρηση του εξοπλισμού για ελαττώματα.
• Συνήθως χρησιμοποιούνται συναρμογές από ορείχαλκο στις σωληνώσεις του νερού.
Ο ορείχαλκος περιέχει κυρίως χαλκό και ψευδάργυρο. Εντούτοις, σε μερικές περιο-
χές, τα χαρακτηριστικά του νερού μπορεί να προκαλέσουν τη διάλυση του ψευδάρ-
γυρου, αφήνοντας τον αρχικό ορείχαλκο με πόρους και επιρρεπή σε διαρροές.
Έλεγχος: Πριν από την εγκατάσταση, εάν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ακίνδυνα
στην τοποθεσία της εγκατάστασης συναρμογές από ορείχαλκο. Εάν δεν μπορεί να
χρησιμοποιηθεί ορείχαλκος, λόγω των γνωστών δυσκολιών διάλυσης του ψευδάρ-
γυρου, θα πρέπει να χρησιμοποιείται αντ’ αυτού ειδικό κράμα ατσαλιού, το «gun
metal», παρόμοιο με αυτό από το οποίο κατασκευάζονται τα όπλα. Επίσης, πρέπει
να αντικαταθίστανται οι αλλοιωμένες λόγω διάλυσης του ψευδαργύρου συναρμογές
με αντίστοιχες κατασκευασμένες από το προαναφερθέν ειδικό κράμα ατσαλιού.
• Στις περιοχές με σκληρό νερό η ηλεκτρική αντίσταση εμβαπτισμένου τύπου μπορεί
να αστοχήσει λόγω της εναπόθεσης αλάτων στο εμβαπτιζόμενο στοιχείο.
Έλεγχος: Περιοδικά, κατά την έναρξη της κύριας εποχής ηλιακής θέρμανσης, ότι ο
εμβαπτιζόμενος ηλεκτρικός θερμαντήρας είναι έτοιμος για λειτουργία.
• Η εναλλακτική θέρμανση σε μια πισίνα μπορεί να παρέχεται μέσω ενός λέβητα, που
τροφοδοτείται με στερεά καύσιμα, πετρέλαιο ή αέριο. Λαμβάνοντας υπόψη την πα-
ρουσία του χλωρίου στο νερό της πισίνας, το μολυσμένο νερό, που κυκλοφορεί μέσω
του φίλτρου και της πισίνας, δεν πρέπει να κυκλοφορεί άμεσα μέσα από τον λέβητα,
δεδομένου ότι αυτό συντελεί, εν συνεχεία, στη γρήγορη διάβρωσή του. Διατίθενται
ειδικοί λέβητες, με επένδυση γυαλιού ή με άλλου είδους εσωτερικές επιστρώσεις·
αν και αυτοί θα δώσουν πολύ μεγαλύτερη διάρκεια ζωής από τους απλούς, χωρίς
επίστρωση λέβητες, τείνουν να είναι ογκωδέστεροι και οποιαδήποτε ατέλεια στην
επίστρωση διαταράσσει την προστατευτική επίδραση.
Έλεγχος: Σε περίπτωση αστοχίας του λέβητα, εάν αυτή προκλήθηκε από την άμεση κυ-
κλοφορία του νερού της πισίνας μέσω του λέβητα. Πρέπει να υπάρξει αντικατάσταση
με ένα έμμεσο σύστημα. Μερικοί κατασκευαστές προσφέρουν έναν λέβητα για χρήση
σε πισίνες, ο οποίος ενσωματώνει έναν ξεχωριστό εναλλάκτη θερμότητας, έτσι ώστε το
νερό της πισίνας να μην περνάει μέσα από τον ίδιο τον λέβητα, αν και τόσο ο λέβητας
όσο και ο ειδικός εναλλάκτης θερμότητας εγκαθίστανται σε ένα κοινό περίβλημα.
2.9.2 Σημαντικές παρατηρήσεις

Μερικοί κατασκευαστές συλλεκτών προσφέρουν μέχρι πέντε έτη εγγύησης στα προϊόντα
τους, ένας μικρότερος αριθμός μέχρι δέκα έτη και μόνο πολύ λίγοι τολμούν να προσφέ-
ρουν 15 έτη ή/και παραπάνω. Οι πελάτες δεν πρέπει να παρασύρονται από την προσφο-
ρά μεγάλων σε διάρκεια περιόδων εγγύησης, διότι κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι οι κα-
τασκευαστές θα παραμείνουν στην αγορά τόσο πολύ. Ως εκ τούτου, αυτός ο παράγοντας
δεν πρέπει να επηρεάζει υπερβολικά μία απόφαση.
Η πείρα έχει δείξει ότι η αποτελεσματική διάρκεια ζωής ενός συλλέκτη και του σχετικού
με αυτόν εξοπλισμού μπορεί να παραταθεί κατά πολύ, με τη λογική και επιμελή συντήρη-
ση. Οι συλλέκτες τοποθετούνται συνηθέστερα επάνω ή μέσα στις στέγες, καθώς επίσης και
191
σε άλλες, λιγότερο ή περισσότερο μη προσπελάσιμες θέσεις, οι οποίες μπορεί να απαιτούν

σκάλες για την πρόσβαση σε αυτές.
Στα θέματα της συντήρησης μπορεί, μεταξύ των άλλων, να περιλαμβάνεται και κάποιο
στοιχείο που απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις Παρέχεται, λοιπόν, η συμβουλή προς τον ιδιο-
κτήτη ενός συστήματος να αφήνει τη συνήθη και επαναλαμβανόμενη συντήρηση σε έναν
ανάδοχο με εμπειρία σε αυτό τον συγκεκριμένο τομέα. Είναι, παράλληλα, συνετό να επιζη-
τηθεί και να ληφθεί μια διαβεβαίωση από τον εγκαταστάτη ότι είναι πρόθυμος και ικανός
να αναλάβει την επακόλουθη τακτική συντήρηση, καθώς επίσης να ληφθεί μια προσφορά
για το κόστος αυτής, κατά τη στιγμή που γίνεται η παραγγελία της αρχικής εγκατάστασης.
2.10 ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΒΛΑΒΩΝ, ΣΥΝΗΘΗ ΛΑΘΗ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ

Πολλά ΘΗΣ σε όλη την Ευρώπη και στην Ελλάδα έχουν ηλικία άνω των είκοσι ετών και χρει-
άζονται συντήρηση ή/και επισκευή. Δεδομένου ότι υπήρξαν εκατοντάδες κατασκευα-
στές ηλιακών συλλεκτών στη δεκαετία του 1980, είναι μερικές φορές δύσκολο για κά-
ποιον να αναφερθεί στο ποιο πρόβλημα υπάρχει με το σύστημά του, όταν εμφανίζεται
κάτι να μην πηγαίνει σωστά ή όταν το σύστημα απλώς δεν λειτουργεί το ίδιο καλά όπως
στο παρελθόν. Είναι, επίσης, πιθανό ένας εμπειρογνώμονας να μπορεί να βοηθήσει τον
χρήστη να εντοπίσει ένα πρόβλημα, εάν του δοθούν επαρκείς πληροφορίες.
Όσον αφορά τη γενική λειτουργία του συστήματος, οι κύριες ερωτήσεις που πρέπει να
γίνονται είναι: Τι κάνει το σύστημα; Θερμαίνει νερό χρήσης, θερμαίνει ένα σπίτι ή κτίριο,
θερμαίνει μια πισίνα ή μια εγκατάσταση υδατοθεραπείας ή κάποιο συνδυασμό των ανωτέ-
ρω; Ποια είναι τα γενικά συμπτώματα − δεν λειτουργεί καθόλου, λειτουργεί μερικές φορές,
λειτουργεί όταν δεν πρέπει, δεν φαίνεται να είναι τόσο αποδοτικό όσο ήταν πριν; Το πρό-
βλημα μπορεί να είναι κάτι προφανές, όπως π.χ. ένα σπασμένο κάλυμμα, μια διαρροή ή
κάποιο εξάρτημα με κινητήρα που δεν λειτουργεί. Εάν το πρόβλημα δεν είναι προφανές, ο
επιδιορθωτής χρειάζεται όσο περισσότερες πληροφορίες είναι δυνατό να συγκεντρώσει ο
ιδιοκτήτης, ώστε να βοηθηθεί στην ανακάλυψη και στη διόρθωση του προβλήματος. Όσα
αναφέρονται στη συνέχεια βοηθούν στη συλλογή των απαιτούμενων πληροφοριών.
Τα προβλήματα στα ΘΗΣ προκύπτουν γενικά είτε λόγω σχεδιαστικών ανεπαρκειών είτε
λόγω ανεπαρκούς ή/και ακατάλληλης εγκατάστασης. Τα τυπικά προβλήματα που μειώ-
νουν την αποδοτικότητα των συστημάτων είναι:
• θερμικές απώλειες από την αποθήκευση, τις σωληνώσεις και άλλες ηλιακές συνιστώσες
• παγίδευση του αέρα και παρεμπόδιση της ροής γενικότερα
• βλάβες του υποσυστήματος ελέγχου
• βλάβες και αποκλίσεις από τον προβλεπόμενο ρυθμό λειτουργίας
• ελαττωματικοί διαφορικοί θερμοστάτες
• ακατάλληλη εγκατάσταση του εξοπλισμού.
Επιπλέον, υπάρχουν περιπτώσεις όπου δεν λειτουργεί σωστά ένα τμήμα του εξοπλισμού
και αναγκάζει ένα άλλο τμήμα να αστοχήσει. Aν και αυτό είναι σπάνιο, μπορεί εντούτοις να
συμβεί. Οι θεομηνίες, όπως οι κεραυνοί, που προκαλούν ξαφνικές ηλεκτρικές υπερτάσεις,
μπορεί να είναι η αιτία πολλών προβλημάτων. Σε πολλές περιπτώσεις αυτός ο τύπος ζημί-
ας/βλάβης καλύπτεται από την ασφάλεια του ιδιοκτήτη της κατοικίας.
Στον πίνακα που ακολουθεί παρέχεται μια συνοπτική αναφορά στα προβλήματα που
μπορούν να δημιουργηθούν, στα πιθανά αίτια και στις δυνατότητες επισκευής τους, για τις
συνήθεις περιπτώσεις δυσλειτουργίας ενός συστήματος.
192
Πρόβλημα Πιθανά Αίτια Διόρθωση

Εάν ο σωλήνας από τον συλλέκτη είναι
πολύ πιο ζεστός από τον σωλήνα προς τον
Κακή συλλέκτη, ελέγξτε τις διατάξεις που είναι
Παρεμπόδιση της ροής του
απόδοση πιθανόν να ευθύνονται για την παρεμπόδιση
ρευστού.
ενός ΘΗΣ. της ροής, όπως για παράδειγμα θερμόμετρα
και λανθασμένα τοποθετημένες βάνες
αντεπιστροφής.
Ελέγξτε τους εξαεριστήρες χειροκίνητα και,
Παγίδευση αέρα στο
εάν είναι ελαττωματικοί, αντικαταστήστε τους
σύστημα.
άμεσα.
Εάν η πίεση είναι χαμηλή, κλείστε τον
κυκλοφορητή και προχωρήστε με τον ίδιο
Απώλεια πίεσης στο σύστημα.
τρόπο όπως στην περίπτωση: «Το σύστημα
χάνει πίεση».
Ένα φραγμένο φίλτρο
εμποδίζει την ελεύθερη ροή Καθαρίστε τα φίλτρα.
του ρευστού.
Αντικαταστήστε όλη την κατεστραμμένη ή
Ανεπαρκής εξωτερική
φθαρμένη μόνωση σε όλες τις εξωτερικές
μόνωση.
σωληνώσεις.
Ελέγξτε το κάλυμμα για βρομιά ή σκουπιδάκια,
ελέγξτε εάν οι οπές αποβολής της υγρασίας
είναι φραγμένες, τα μπουλόνια και το
Ο συλλέκτης χρειάζεται
πλαίσιο των συλλεκτών για ίχνη σκουριάς,
συντήρηση.
τον συλλέκτη για απώλειες αερίων και την
επιφάνεια του απορροφητή για πιθανές
διαρροές ή απολέπιση της βαφής της.
Ελέγξτε τη βαλβίδα ελέγχου της ροής στην
Ανομοιόμορφη ροή μέσω των
εξαγωγή του κύριου αγωγού εξόδου κάθε
συλλεκτών σε μία γραμμή
σειράς συλλεκτών, για να διαπιστωθεί η
μεταφοράς.
ομοιομορφία της ροής μέσω κάθε γραμμής
μεταφοράς της διάταξης.
Συνδέστε την έξοδο του κύριου αγωγού σε
διαμόρφωση αντεπιστροφής.
Ξεπλύνετε επισταμένα το σύστημα των
σωληνώσεων πριν από τη σύνδεσή τους με
τους συλλέκτες.
Μη συνδέετε παραπάνω από οκτώ συλλέκτες
σε μία γραμμή μεταφοράς.
Εγκαταστήστε ένα φίλτρο στον βρόχο των
συλλεκτών για να συγκρατούνται τα ξένα
σωματίδια πριν εισέλθουν στους συλλέκτες.
Χρησιμοποιείτε τη συνιστώμενη από τους
κατασκευαστές παροχή ως ελάχιστο όριο.
Διαστασιολογήστε προσεκτικά την αντλία του
βρόχου των συλλεκτών.
193

Καθορίστε το στρώμα μόνωσης που είναι
Η απόδοση του συλλέκτη
πάρα πολύ κοντά στην επιφάνεια του
ελαττώνεται κατά τη
απορροφητή να είναι από υαλοβάμβακα
λειτουργία του.
χωρίς συγκολλήσεις, για να αποτραπεί η
απώλεια των αερίων.
Καθορίστε τις στεγανοποιήσεις των
υαλοπινάκων/πλαισίων και απορροφητών/
πλαισίων να είναι από μονομερές ελαστικό
αιθυλενο-προπυλενο-διένιου, για να διατηρούν
τη στεγανότητά τους.
Καθορίστε τις ανοχές στις συνδέσεις της
επιφάνειας του απορροφητή για να αποτραπεί
η καταστροφή λόγω θερμικής διαστολής.
Καθορίστε την επικάλυψη του πλαισίου ώστε
να είναι κατάλληλη για τις συνθήκες της
προτεινόμενης θέσης εγκατάστασης.
Οι διαφορικές θερμοκρασίες εκκίνησης
και διακοπής σε μια διάταξη διαφορικού
ελέγχου της θερμοκρασίας δεν πρέπει να
είναι μεγαλύτερες από 11°C ή μικρότερες
Τα όρια των θερμοκρασιών
από 4,4 οC για την εκκίνηση και μεταξύ 1,7
ελέγχου δεν είναι σωστά
και 2,8 οC για τη διακοπή. Η θερμοκρασία
καθορισμένα.
ελέγχου για προστασία από παγετό πρέπει να
είναι 10 οC και η θερμοκρασία ελέγχου για
προστασία από υπερθέρμανση δεν πρέπει να
υπερβαίνει τους 96,1 οC.
Ο διακόπτης παροχής
Δεν Τοποθετήστε τον διακόπτη τροφοδοσίας
ηλεκτρικού ρεύματος είναι
λειτουργούν στη θέση ΟΝ. Αντικαταστήστε τις καμένες
στη θέση OFF ή υπάρχουν
οι αντλίες ασφάλειες ή ενεργοποιήστε την αυτόματη
καμένες ασφάλειες ή έχει
κυκλοφορίας. ασφάλεια.
πέσει η αυτόματη ασφάλεια.
Ελέγξτε την τάση στην:
έξοδο του ηλεκτρικού πίνακα
Δεν διατίθεται η απαραίτητη
είσοδο του διαφορικού θερμοστάτη (ΔΘ)
τάση τροφοδοσίας.
έξοδο από τον ΔΘ.
Ελέγξτε ότι ο διαφορικός
Εάν δεν υπάρχει ρεύμα στην έξοδο του
θερμοστάτης είναι στη θέση
ηλεκτρικού πίνακα, επισκευάστε τον
ΟΝ. Εάν η ενδεικτική λυχνία
ακολουθώντας τον συνήθη κώδικα πρακτικής.
δεν ανάβει, ελέγξτε την τάση.
Εάν δεν υπάρχει ρεύμα στην είσοδο του ΔΘ,
διορθώστε την αιτία της διακοπής μεταξύ του
ΔΘ και του ηλεκτρικού διακόπτη.
Εάν δεν υπάρχει τάση στην έξοδο του ΔΘ,
κοιτάξτε το εγχειρίδιο του κατασκευαστή του.
Ελέγξτε την τάση στην είσοδο του
Η τάση δεν φτάνει στο
κυκλοφορητή. Εάν δεν υπάρχει τάση,
κύκλωμα ελέγχου της αντλίας
ελέγξτε τη στεγανότητα των επαφών και την
μέσω του βοηθητικού ρελέ.
καλωδίωση. Επισκευάστε κατά περίπτωση.
Ελέγξτε τον αυτόματο υπερφόρτωσης του
κινητήρα.
194

Ελέγξτε το εγχειρίδιο του κατασκευαστή για
την προβλεπόμενη ένταση του ρεύματος και,
Αστοχία κυκλοφορητή. εάν αυτή είναι υψηλή, ελέγξτε για αστοχία του
κινητήρα. Αντικαταστήστε τον σύμφωνα με τις
οδηγίες του κατασκευαστή του.
Αφαιρέστε το κέλυφος του κινητήρα και
περιστρέψτε το στροφείο με το χέρι. Εάν ο
Έχει κολλήσει το στροφείο
άξονας του στροφείου δεν περιστρέφεται
ή έχει καταστραφεί ο
ελεύθερα, ελέγξτε το κέλυφος ή το στροφείο.
ένσφαιρος τριβέας.
Αντικαταστήστε σύμφωνα με τις οδηγίες του
κατασκευαστή.
Ελέγξτε εάν ο κυκλοφορητής λειτουργεί στη
Ο αυτόματος διαφορικός
θέση ΟΝ. Ελέγξτε την τάση του κυκλοφορητή
θερμοστάτης εκκίνησης δεν
όταν οι αισθητήρες θερμοκρασίας είναι
λειτουργεί σωστά.
γεφυρωμένοι.
Ελέγξτε τους αισθητήρες ξεσυνδέοντάς τους,
διπλώστε τις άκρες των καλωδίων στη θέση
των αισθητήρων, ελέγξτε τη συνέχεια των
καλωδίων με τη βοήθεια ενός ωμόμετρου. Εάν
Βλάβη των αισθητήρων
η αντίσταση είναι μηδενική, αντικαταστήστε
θερμοκρασίας.
τα ελαττωματικά φορτία. Εάν η συνέχεια είναι
εντάξει, καθορίστε τις θερμοκρασίες στον
συλλέκτη και στο κάτω μέρος της δεξαμενής
Ελέγξτε την αντίσταση των καλωδίων με ένα
ωμόμετρο. Συγκρίνετε την αντίσταση των
αισθητήρων με το διάγραμμα αντίστασης/
θερμοκρασίας του διαφορικού θερμοστάτη.
Εάν η αντίστοιχη θερμοκρασία είναι
πολύ υψηλή ή χαμηλή για τη μετρούμενη
αντίσταση, αντικαταστήστε τους
ελαττωματικούς αισθητήρες.
Οι κυκλο-
Ο διακόπτης του διαφορικού
φορητές Βάλτε τον διακόπτη στη θέση AUTO.
θερμοστάτη είναι στη θέση
λειτουργούν
ΟΝ.
συνεχώς.
Ελέγξτε με το να ξεσυνδέετε από έναν
Ο διαφορικός θερμοστάτης αισθητήρα κάθε φορά. Εάν ο κυκλοφορητής
έχει βλάβη. συνεχίζει να λειτουργεί, αντικαταστήστε τον
διαφορικό θερμοστάτη.
Ίδια αντιμετώπιση με την περίπτωση: «Βλάβη
Οι αισθητήρες έχουν βλάβη.
των αισθητήρων θερμοκρασίας».
195

Ο αισθητήρας θερμοκρασίας του συλλέκτη
πρέπει να συνδέεται είτε στην πλάτη της
Οι αισθητήρες είναι απορροφητικής επιφάνειας, στο ένα τρίτο από
εγκατεστημένοι σε λάθος την κορυφή και στο κέντρο, ή σε κατάλληλη
θέσεις. οπή στον κύριο αγωγό εξόδου, ώστε ο
αισθητήρας να βρίσκεται ακριβώς επάνω από
την έξοδο του συλλέκτη.
Ο αισθητήρας θερμοκρασίας της δεξαμενής
αποθήκευσης πρέπει να βρίσκεται
στερεωμένος στην επιφάνεια της δεξαμενής
ή, καλύτερα, εγκατεστημένος σε κατάλληλη
οπή, κοντά στον πυθμένα της δεξαμενής.
Ένας λανθασμένα τοποθετημένος αισθητήρας
θα διαβάζει θερμοκρασία περιβάλλοντος,
οπότε η διάταξη ελέγχου θα αντιλαμβάνεται
πάντα μεγάλη θερμοκρασιακή διαφορά και το
σύστημα θα λειτουργεί συνεχώς.
Οι αισθητήρες θερμοκρασίας ή οι θερμικοί
διακόπτες που προστατεύουν το σύστημα
από παγοποίηση πρέπει να τοποθετούνται σε
κατάλληλες οπές στους κεντρικούς αγωγούς
εισόδου και εξόδου, όσο το δυνατόν πιο κοντά
στον συλλέκτη. Για την ορθή προστασία του
συστήματος πρέπει να προβλεφθούν και
εφεδρικοί αισθητήρες, συνδεδεμένοι ώστε να
λειτουργούν αυτόνομα.
Η αντλία Προβείτε σε έλεγχο της φάσης περιστροφής
λειτουργεί, του κινητήρα μετά την εγκατάσταση,
Ο κινητήρας της αντλίας είναι
αλλά δεν καθώς και μετά από κάθε αποσύνδεση και
αντίστροφα καλωδιωμένος.
κυκλοφορεί επανασύνδεση. Επανασυνδέστε σωστά τον
ρευστό. κινητήρα.
Ο εναλλάκτης
Χρησιμοποιείτε ρεαλιστικούς συντελεστές
θερμότητας
αποδοτικότητας κατά τη φάση της
δεν μεταφέρει
διαστασιολόγησης του εναλλάκτη. Οι
τη θερμότητα
Ο εναλλάκτης θερμότητας εμβαπτιζόμενοι εναλλάκτες θερμότητας
από τον βρόχο
είναι υποδιαστασιολογημένος λειτουργούν με συντελεστή αποδοτικότητας
των συλλεκτών
για το συγκεκριμένο σύστημα. περίπου 0,15 σε ένα τυπικό ηλιακό σύστημα,
με τον ίδιο
οι κελύφους με σωληνώσεις με 0,6. Οι
ρυθμό που
πλακοειδείς εναλλάκτες με πλαίσιο μπορούν
αυτοί τον
να φτάσουν σε αποδοτικότητα το 0,85.
προμηθεύουν.
Εάν το επιτρέπει η διάταξη του συστήματος,
χρησιμοποιείτε είτε εναλλάκτη κελύφους
με σωληνώσεις είτε πλακοειδή με πλαίσιο.
Αναλύστε οικονομοτεχνικά τους δύο αυτούς
τύπους, εξισορροπώντας το αρχικό κόστος με
την καλύτερη απόδοση που προσφέρουν στο
σύστημα.
196

Χρησιμοποιείτε ρεαλιστικές σχεδιαστικές
παραμέτρους, που τελικά θα υφίστανται στο
πραγματικό σύστημα.
Διαστασιολογήστε τον εναλλάκτη θερμότητας
για μέση απολαβή ηλιακής ενέργειας στο
διάστημα μίας ώρας πριν και μίας μετά το
ηλιακό μεσημέρι, κατά τον μήνα με τη μέγιστη
ακτινοβολία.
Υπερβολική Τοποθετήστε κάθετες βαλβίδες
απώλεια αντεπιστροφής με ελατήριο στη γραμμή
θερμότητας επιστροφής της συστοιχίας και στη γραμμή
Δεν υπάρχουν βαλβίδες
κατά τη εισόδου ζεστού νερού στη δεξαμενή
ελέγχου για τη
διάρκεια αποθήκευσης.
θερμοσιφωνική προστασία
της νύχτας
του συστήματος προστασίας
από τους
από τον παγετό και την
συλλέκτες Προδιαγράψτε τη χρήση βαλβίδων μαλακής
ανακυκλοφορία.
και/ή τον έδρασης.
εναλλάκτη
Μόλυνση Δεν υφίσταται διάταξη
Εγκαταστήστε διάταξη αποφυγής της
στο σύστημα αποφυγής της αντιρροής στη
αντιρροής στη γραμμή του κρύου νερού του
τροφοδοσίας γραμμή του κρύου νερού του
δικτύου πόλεως.
νερού πόλεως. δικτύου πόλεως.
Αδυναμία στον
καθαρισμό Δεν υπάρχουν βάνες για
Προδιαγράψτε την εγκατάσταση βανών
του ιζήματος την αποστράγγιση των
εκκένωσης σε όλες τις δεξαμενές.
από τη δεξαμενών.
δεξαμενή.
Ροή «βραχείας διαδρομής» Χρησιμοποιείτε κάθετες δεξαμενές, όπου αυτό
από την είσοδο στην έξοδο. είναι δυνατό.
Μεγάλος
όγκος νερού Τοποθετήστε την είσοδο και έξοδο του νερού
στη δεξαμενή στα αντίθετα άκρα και ύψη της δεξαμενής.
αποθήκευσης Εφοδιάστε τις δεξαμενές με διατάξεις
δεν αλλάζει ανάμιξης για να αυξηθούν το μήκος που
ποτέ διανύει η ροή και ο χρόνος υστέρησης.
θερμοκρασία.
Εφοδιάστε το σύστημα με έναν κύριο αγωγό
διανομής για κάθε ρεύμα εισόδου.
Διάβρωση στη διαχωριστική Χρησιμοποιήστε δεξαμενή με εσωτερική
επιφάνεια νερού-αέρα. επικάλυψη.
Υπολείμματα
Χρησιμοποιήστε δεξαμενή από φάιμπεργκλας,
από διάβρωση
εφόσον δεν απαιτείται να βρίσκεται υπό πίεση.
είναι διασκορ-
πισμένα στο Τοποθετήστε φίλτρα σε όλες τις γραμμές
σύστημα. εξόδου του νερού από τη δεξαμενή, ώστε
να κατακρατούνται τα υπολείμματα της
διάβρωσης.
197

Φθορά στις
σωληνώσεις Εφοδιάστε κάθε μεγάλο τμήμα των
Δεν υπάρχει πρόβλεψη για
και, πιθανόν, σωληνώσεων με βρόχο διαστολής.
θερμικές διαστολές.
στις
συνιστώσες.
Η σωλήνωση έχει Υπολογίστε το μέγεθος της σωλήνωσης
Διάβρωση του διαστασιολογηθεί για χρησιμοποιώντας παροχές σχεδιασμού που
σωλήνα. ταχύτητα του ρευστού αντιστοιχούν σε ταχύτητα ροής μεταξύ 1,2
μεγαλύτερη από 1,8 m/s. και 1,8 m/s.
Τοποθετήστε τη γραμμή πλήρωσης στην
Το σύστημα
Η γραμμή πλήρωσης με νερό πλευρά εισόδου του κρύου νερού του
λειτουργεί
δικτύου δεν είναι σωστά εναλλάκτη (εάν υπάρχει) ή στη γραμμή
με χαμηλή
εγκατεστημένη. τροφοδοσίας των συλλεκτών (εάν δεν υπάρχει
απόδοση.
εναλλάκτης).
Χαμηλή
Φθαρμένο στροφείο. Αντικαταστήστε με νέο στροφείο ή
απόδοση της
στεγανοποιήστε το.
αντλίας.
Ελέγξτε την τάση στον κινητήρα, για χαμηλή
Χαμηλές στροφές του
τάση, φθαρμένους ένσφαιρους τριβείς,
κινητήρα.
υπερφόρτωση.
Ελέγξτε για κατάλοιπα και καθαρίστε
Φραγμένο φίλτρο ή φίλτρα.
σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή.
Θορυβώδης
Φθαρμένοι ένσφαιροι τριβείς
λειτουργία της Αντικαταστήστε τους.
του κινητήρα.
αντλίας.
Χαμηλη πίεση εκκένωσης. Σταματήστε την εκκένωση.
Έχουν επικαθίσει κατάλοιπα

Βγάλτε το κάλυμμα της αντλίας και καθαρίστε.
στο στροφείο.
Το σύστημα Ο εναλλάκτης θερμότητας Αποστραγγίξτε και καθαρίστε τον εναλλάκτη
προθέρμα- έχει επικαλυφθεί από άλατα. θερμότητας.
νσης του
νερού δεν
λειτουργεί Η αντλία δεν λειτουργεί Κοιτάξτε στο χωρίο: «Οι αντλίες κυκλοφορίας
σωστά. σωστά. δεν λειτουργούν σωστά».
Διαρροές στην Ενεργοποιήστε τις βαλβίδες με το χέρι για να

Το σύστημα
ανακουφιστική βαλβίδα καθαριστούν οι έδρες της βαλβίδας από τα
χάνει πίεση.
πίεσης. ξένα σωματίδια.
Τοποθετήστε ανακουφιστική βαλβίδα πίεσης
Υπερπίεση στο Έλλειψη ανακουφιστικής σε κάθε συνιστώσα και βρόχο σωληνώσεων
σύστημα. βαλβίδας πίεσης. που μπορούν να απομονωθούν και να
υπερθερμανθούν.
Ρυθμίστε τις ανακουφιστικές βαλβίδες πίεσης
να εκτονώνουν σε πίεση χαμηλότερη από
την πίεση σχεδιασμού της συνιστώσας που
προστατεύουν.
198

Κατευθύνετε την εκκένωση της
ανακουφιστικής βαλβίδας πίεσης σε ανοιχτό
δοχείο ή υδρορροή.
Επισκευάστε ή σφίξτε τις ενώσεις.
Διαρροές στις σωληνώσεις
και τις ενώσεις. Αντικαταστήστε τις φθαρμένες συνιστώσες
Το σύστημα κατά περίπτωση.
παρουσιάζει
Οι συνδετικοί ελαστικοί
απώλεια Σφίξτε τα κολάρα των ελαστικών αγωγών.
αγωγοί μεταξύ των
υγρών. Εάν συνεχιστεί η διαρροή, αφαιρέστε τους και
συλλεκτών παρουσιάζουν
ελέγξτε για κατάλοιπα ή ρωγμές. Καθαρίστε ή
διαρροές.
αντικαταστήστε κατά περίπτωση.
(Αδιάλυτη γλυκόλη) Δεν πρέπει να κυκλοφορεί

κρύα γλυκόλη στον εναλλάκτη κατά την
έναρξη λειτουργίας του συστήματος. Η
γλυκόλη μπορεί να βρίσκεται σε θερμοκρασία
κάτω από τους 0 οC και μπορεί να προκαλέσει
Σπασμένοι σωλήνες. την πήξη του νερού, καταστρέφοντας τον
εναλλάκτη. Τοποθετήστε έναν θερμοστάτη
στην πολλαπλή έξοδο του συλλέκτη, ο οποίος
θα σταματάει τη λειτουργία της αντλίας
μέχρι η θερμοκρασία της γλυκόλης να
σταθεροποιηθεί πάνω από τους 4,4 οC.
(Διάλυμα γλυκόλης) Ελέγξτε τη συγκέντρωση
της γλυκόλης κάθε φθινόπωρο, πριν από
τη χειμερινή περίοδο. Εάν η συγκέντρωση
είναι χαμηλή, αφαιρέστε μία μικρή ποσότητα
υγρού από τον βρόχο και συμπληρώστε
αρκετή αδιάλυτη γλυκόλη ώστε να αυξηθεί
η συγκέντρωσή της και να γίνει ίση με την
προβλεπόμενη.
(Διάλυμα γλυκόλης) Μετά από κάθε
απώλεια υγρού στον βρόχο από διαρροές,
αποστραγγίσεις κ.λπ. προσθέστε ποσότητα
διαλύματος στον βρόχο της γλυκόλης,
με την ίδια συγκέντρωση γλυκόλης όπως
του αρχικού μίγματος. Μη χρησιμοποιείτε
μεθόδους αυτόματης πλήρωσης, γιατί η
γλυκόλη μπορεί να διαλυθεί, χωρίς να το
καταλάβει ο διαχειριστής του συστήματος, σε
μια συγκέντρωση που μπορεί να προκαλέσει
την πήξη του συστήματος ακόμα και κατά τις
συνήθεις χειμερινές συνθήκες.
199
1. METEOTEST Βέρνη, Ελβετία.
2. SolarGIS 2011.
3. Solar Heat Worldwide: Markets and Contribution to the Energy Supply 2011.
Edition 2013.
4. 2013. Solar thermal and conce ntrated solar power barometer. A study car-
ried out by EurObserv’ER.
5. 1999. TRAining software material in the field of SOLar systems (TRASOL).
Multimedia εφαρμογής (CD-ROM) εκπαιδευτικού περιεχομένου. Εκδότης
ΚΑΠΕ.
6. Sun in Action II: A Solar Thermal Market Strategy For Europe. Study by ESTIF,
co-financed by the European Commission under the ALTENER program.
Ανακεφαλαίωση Κεφαλαίου 2
Το 2ο Κεφάλαιο του Εκπαιδευτικού Εγχειριδίου αφορά τα θερμικά ηλιακά συστήματα
(ΘΗΣ). Σε αυτό παρουσιάζονται όλες οι απαιτούμενες πληροφορίες και παρέχονται οι
αναγκαίες γνώσεις για την εγκατάσταση ενός ΘΗΣ που πληροί τις προσδοκίες απόδοσης
και αξιοπιστίας του πελάτη, ενσωματώνει όλες τις προδιαγραφές ποιότητας και συμμορ-
φώνεται με τους εφαρμοστέους κώδικες και πρότυπα. Όλα αυτά με τη βοήθεια βασικών
οδηγιών, των προδιαγραφών των κύριων συνιστωσών, σχηματικών παραστάσεων και
σχεδίων. Βέβαια σε κάθε περίπτωση ο εγκαταστάτης/συντηρητής θα πρέπει να ανατρέ-
χει και στο εγχειρίδιο εγκατάστασης του κατασκευαστή.
200
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
Τεχνικές Εξοικονόμησης Ενέργειας

Στο κεφάλαιο αυτό αναλύονται οι γνώσεις που χρειάζεται ο υδραυλικός ώστε να
μπορεί να παρέχει τεκμηριωμένες συμβουλές στους πελάτες σχετικά με τον κα-
ταλληλότερο και πιο ενεργειακά αποδοτικό εξοπλισμό για το σύστημα παραγωγής
ζεστού νερού (ΖΝΧ). Επίσης, παρουσιάζονται τεχνικές που θα βοηθήσουν τον τε-
χνικό να βελτιώσει τον σχεδιασμό των υδραυλικών εγκαταστάσεων, αλλά και να
κάνει τις κατάλληλες επιλογές όσον αφορά τις σωληνώσεις και τις προσαρμογές,
τα εξαρτήματα και τα συστήματα ελέγχου, με στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας
και νερού.

Ο εκπαιδευόμενος, παρακολουθώντας το εν λόγω πρόγραμμα κατάρτισης, θα
μπορεί να παρέχει τεκμηριωμένες συμβουλές στους πελάτες σχετικά με τον κα-
ταλληλότερο και πιο αποδοτικό ενεργειακά εξοπλισμό για το σύστημα παραγωγής
ζεστού νερού (ΖΝΧ), ενώ θα μπορεί να βελτιώσει τον σχεδιασμό των υδραυλικών
εγκαταστάσεων και να κάνει τις κατάλληλες επιλογές εξαρτημάτων και συστημά-
των ελέγχου, με στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας και νερού.
Έννοιες-κλειδιά/τυχόν βασική ορολογία

Εξοικονόμηση ενέργειας, εξοικονόμηση νερού, σωστός σχεδιασμός και υλοποίηση
υδραυλικών εγκαταστάσεων, ενεργειακά αποδοτικά συστήματα παροχής ΖΝΧ,
κατάλληλος υδραυλικός εξοπλισμός.
3.1 Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

- ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
3.1.1 Το ενεργειακό ζήτημα και η κλιματική αλλαγή
Κατά μέσο όρο, η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) εξαρτάται από τις εισαγωγές καυσίμων για το
50% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας και προβλέπεται ότι, μέσα στα επόμενα 30
χρόνια, το ποσοστό αυτό (επομένως, και η «ενεργειακή εξάρτηση» της Ε.Ε.) θα αυξηθεί στο
70%. Δεδομένου ότι οι χώρες μας εξαρτώνται πολύ από την εισαγωγή καυσίμων όπως το
πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και ο άνθρακας, οποιαδήποτε πίεση στην αλυσίδα ανεφοδια-
201
σμού (π.χ. κοινωνική αναταραχή, τεχνικά προβλήματα, τρομοκρατία κ.λπ.) έχει συνήθως
ως αποτέλεσμα τις υψηλότερες τιμές και, τελικά, το ενεργειακό έλλειμμα.
Οι προηγούμενες ενεργειακές κρίσεις κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1970 και
του 1980 έχουν δείξει τις καταστρεπτικές σε μεγάλο βαθμό συνέπειες που έχουν στις
οικονομίες και τις κοινωνίες. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αποκρίνονται σε αυτές τις ανη-
συχίες με την ανάπτυξη πολιτικών που στοχεύουν στη διαφοροποίηση του ενεργειακού
ανεφοδιασμού τους, στην ανάπτυξη των γηγενών πόρων και στην αύξηση της ικανότητας
αποθήκευσης της παραγόμενης ενέργειας, στην αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας
και στην εξασφάλιση μακροπρόθεσμων συμβάσεων με τους παραγωγούς.
Το πετρέλαιο, όπως και τα άλλα συμβατικά καύσιμα (φυσικό αέριο, άνθρακας, τύρ-
φη κ.λπ.), είναι μια πεπερασμένη πηγή με περιορισμένα αποθέματα. Υπάρχουν σημαντικά
στοιχεία ότι η παραγωγή πετρελαίου θα φτάσει παγκοσμίως στο μέγιστο πριν από το τέλος
αυτής της δεκαετίας, δεδομένου ότι οι ανακαλύψεις νέων κοιτασμάτων πετρελαίου δεν
είναι επαρκείς για να αντισταθμίσουν τη μείωση των γνωστών αποθεμάτων. Συγχρόνως, η
ζήτηση για πετρέλαιο αυξάνεται συνεχώς, ειδικά στις αναπτυσσόμενες οικονομίες όπως η
Κίνα και η Ινδία, και θα μπορούσε να ξεπεράσει την παραγωγική ικανότητα στα ερχόμενα
έτη. Αυτή η κατάσταση ωθεί αναπόφευκτα τις τιμές του πετρελαίου προς τα επάνω. Το
φυσικό αέριο, που αναφέρεται συχνά ως εναλλακτική επιλογή, αντιμετωπίζει παρόμοιο
ρυθμό μείωσης με το πετρέλαιο, αν και το μέγιστο της παραγωγής είναι πιθανό να πραγ-
ματοποιηθεί αργότερα, περίπου το 2040.
Η αλλαγή του κλίματος, που αναφέρεται επίσης και ως αύξηση της θερμοκρασίας της
Γης, εμφανίζεται λόγω μιας ενδυνάμωσης του φαινομένου του θερμοκηπίου, ένα φυσικό
φαινόμενο που βοηθά να διατηρείται η Γη θερμότερη από ό,τι θα ήταν χωρίς αυτό. Το
φαινόμενο του θερμοκηπίου προκαλείται από αέρια, όπως το διοξείδιο του άνθρακα, τα
οποία παγιδεύουν μερική από την ενέργεια του ήλιου που αλλιώς θα εκπεμπόταν πίσω στο
Διάστημα (Σχήμα 3.1).
Σχήμα 3.1: Το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
202
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 • ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΙΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
Η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα (CO2) στην ατμόσφαιρα είναι κατά προ-
σέγγιση 30% υψηλότερη από τα προβιομηχανικά επίπεδα και οφείλεται πρώτιστα στην
καύση των συμβατικών καυσίμων. Αυτό έχει οδηγήσει στην ένταση του φαινομένου του
θερμοκηπίου, αυξάνοντας αργά τη θερμοκρασία της επιφάνειας της Γης μεταξύ 0,4 και
0,8 οC. Η αύξηση της θερμοκρασίας λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου θα μπορούσε
να φτάσει στους 3 έως 5 οC πριν από το τέλος του αιώνα. Αυτό θα οδηγήσει στη συχνότερη
εμφάνιση καταστροφικών καιρικών φαινομένων, στην καταστροφή των οικοσυστημάτων
και στην εξαφάνιση ειδών, σε προβλήματα παροχής νερού, στην αύξηση της στάθμης της
θάλασσας και στην παράκτια διάβρωση, σε προβλήματα υγείας στον άνθρωπο και στα
ζώα κ.λπ.
3.1.2 Κατανάλωση ενέργειας στην Ε.Ε. (με έμφαση στα κτίρια)

Τα 160 εκατομμύρια κτίρια στην Ε.Ε. καταναλώνουν σχεδόν το 40% της ενέργειας και
παράγουν πάνω από το 40% των εκπομπών CO2, ποσοστό που συνεχώς αυξάνεται. Επι-
πλέον, το ποσοστό αυτό είναι μεγαλύτερο από τα αντίστοιχα της βιομηχανίας και των
μεταφορών (βλ. Σχήμα 3.2 – Σημείωση: με τον όρο «υπηρεσίες» εννοούνται τα κτίρια
του τριτογενούς τομέα, δηλαδή τα κτίρια γραφείων, εμπορικά, νοσοκομεία, ξενοδοχεία
κ.λπ.). Τα νοικοκυριά απορροφούν τα 2/3 της συνολικής ενέργειας που καταναλώνεται
στον κτιριακό τομέα.
Μtoe
1200
1100 ΓΕΩΡΓΙΑ
Ω Α 1100
ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΓΕΩΡΓΙΑ
1000 1000
900 900 31,4% 2,4%
ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ
800 800 & ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ
ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ
Ο & ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ
Ε
700 700 38,7%
600 600
500 500
ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ
400 400
300 300
200 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ 200
100 100
27,5%
ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ
1990 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 ΠΗΓΗ : EUROSTAT, ∆ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2008
Σχήμα 3.2: Τελική κατανάλωση ενέργειας ανά τομέα στην Ε.Ε. των 27 (MΤΙΠ3).
Το μεγαλύτερο ποσοστό της ενέργειας που καταναλώνεται στα κτίρια αφορά τη θέρ-
μανση χώρων (το 57% της κατανάλωσης στις κατοικίες και το 52% στα μη οικιακής χρή-
σης κτίρια). Πρέπει να αναφερθεί ότι η χρήση καυσίμων για τη θέρμανση χώρων ευθύνεται
για το 25% του συνόλου των εκπομπών CO2 της Ε.Ε. Η θέρμανση νερού αφορά το 25% της
οικιακής κατανάλωσης και το 9% των μη οικιακών χρήσεων.
3. Το 1 MΤΙΠ (αγγλικά Mtoe) χρησιμοποιείται για το 1 εκατ. τόνους ισοδύναμου πετρελαίου (ΤΙΠ –
αγγλικά toe), και είναι μονάδα ενέργειας: Το ποσό ενέργειας που απελευθερώνεται με την καύση 1
τόνου αργού πετρελαίου, περίπου 42 GJ.
203
Σχήμα 3.3: Κατανάλωση ενέργειας ανά τελική χρήση στον τριτογενή (αριστερά) και
οικιακό (δεξιά) τομέα στην Ε.Ε.
Ο φωτισμός καταναλώνει περίπου το 4% της συνολικής ενέργειας στον οικιακό τομέα

(περίπου 9 MΤΙΠ), ενώ στον τριτογενή τομέα, όπου κυρίως χρησιμοποιούνται λάμπες φθο-
ρισμού, καταναλώνονται περίπου 18 MΤΙΠ, ή το 14% της ενέργειας του τομέα. Μια άλλη
παράμετρος είναι ότι ο φωτισμός ευθύνεται για το 25% των εκπομπών των εμπορικών
κτιρίων. Ο κλιματισμός είναι μια δραστηριότητα που συνεχώς αυξάνεται στον οικιακό και
τον τριτογενή τομέα. Η συνολική κατανάλωση ενέργειας για κλιματισμό είναι περίπου 3
MΤΙΠ (0,7% της συνολικής κατανάλωσης και στους δύο τομείς), ποσό που αναμένεται να
διπλασιαστεί μέχρι το 2020. Η κατανάλωση ενέργειας ανά τελική χρήση στα κτίρια της
Ε.Ε. (σύμφωνα με στοιχεία του 2000) παρουσιάζεται στο Σχήμα 3.3.
Σήμερα η ενέργεια που καταναλώνεται στον κτιριακό τομέα προέρχεται στο μεγαλύ-
τερο ποσοστό της από ορυκτά καύσιμα. Στο Σχήμα 3.4 φαίνεται ότι πάνω από το 70%
της ενέργειας που καταναλώνεται στην Ε.Ε. προέρχεται από πετρέλαιο, φυσικό αέριο και
στερεά καύσιμα, ενώ οι ΑΠΕ εισφέρουν κατά ένα πολύ μικρό ποσοστό.
ΑΠΟΡΡΙΠΤΟΜΕΝΗ
ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ
1200 1200 ΑΠΟΒΛΗΤΑ
1100 ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ
Σ 1100 3,8%
HΛΕΚΤΡΙΣΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ
1000 1000
ΑΠΟΡΡΙΠΤΟΜΕΝΗ
ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Κ Σ
ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΣ 20,6% 5,1%
900 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ 900
ΑΠΟΒΛΗΤΑ
800 800
ΑΕΡΙΟ
Ε
700 700
600 600
500 500 ΑΕΡΙΟ

ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ
Ρ
300 300 23,7%
200
200
42,2%
100 100 ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ
ΣΤΕΡΕΑ
Ε ΚΑΥΣΙΜΑ
Μ
1990 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
ΣΗΜΕΙΩΣΗ : ANANEΩΣΙΜΕΣ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ
ΠΗΓΗ : EUROSTAT, ∆ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2008
Σχήμα 3.4: Τελική κατανάλωση ενέργειας ανά καύσιμο στην Ε.Ε των 27 (σε MΤΙΠ).
3.1.3 Κατανάλωση ενέργειας στην Ελλάδα

Με τη βοήθεια των σχημάτων που ακολουθούν θα γίνει προσπάθεια να περιγραφεί η κατά-
σταση της κατανάλωσης ενέργειας (ανά τομέα και ανά καύσιμο) στην Ελλάδα, καθώς και
η έντονη εξάρτηση της Ελλάδας από τα εισαγόμενα καύσιμα. Στο Σχήμα 3.5 φαίνεται η
ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση το 2009, η οποία έφτασε το επίπεδο των 30,63 Mtoe.
204
Όπως φαίνεται από το γράφημα, η ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση καλύφθηκε κυρίως

από στερεά καύσιμα (εγχώριοι πόροι – 28%), προϊόντα πετρελαίου (εισαγόμενα – 55%),
αέρια (κυρίως εισαγόμενο φυσικό αέριο – 10%), ενώ οι ΑΠΕ (εγχώριος πόρος) κάλυψαν
μόνο το 6% της ακαθάριστης κατανάλωσης στη χώρα.
Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί ότι η χρήση φυσικού αερίου (για ηλεκτροπαρα-
γωγή και θέρμανση, αλλά και στις μεταφορές) προβλέπεται ότι θα συνεχίσει να αυξάνεται
μέχρι το 2020 και η Ελλάδα μοιάζει να διαθέτει επαρκές δυναμικό για να ανταποκριθεί
στην αύξηση αυτή. Παρ’ όλα αυτά, η αυξανόμενη ζήτηση αιχμής μπορεί να θέσει προ-
κλήσεις. Επομένως, η Ελλάδα ορθώς προσπαθεί να διαφοροποιήσει περαιτέρω τις οδούς
και τις πηγές ως προς τις εισαγωγές, επεκτείνοντας ταυτόχρονα την ικανότητα εισαγωγής
LNG (υγροποιημένου ΦΑ).
ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ
ΑΠΕ ΕΝΕΡΓΕΙΑ
1,86 - 6% 0,98 - 1%
ΑΕΡΙΑ ΣΤΕΡΕΑ ΚΑΥΣΙΜΑ
2,97 - 10% 8,43 - 28%
ΠΡΟΪΟΝΤΑ
ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ
16,99 - 55%
ΣΥΝΟΛΙΚΑ Μtoe 30,63
Σχήμα 3.5: Ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση

(Ενεργειακό μίγμα σε % των συνολικών Mtoe), 2009 [1].
Στο Σχήμα 3.6 παρουσιάζεται η εξέλιξη της συνολικής τελικής κατανάλωσης (αλλιώς, η
«ζήτηση» για ενέργεια) στην Ελλάδα ανά τομέα για τη χρονική περίοδο 1971-2009. Αυτό
που παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητο σ’ αυτό το χρονικό διάστημα ήταν η τελική κατανάλω-
ση στον βιομηχανικό τομέα (η οποία το 2009 αντιστοιχούσε στο 17% της συνολικής ζήτη-
σης – όπως φαίνεται στο Σχήμα 3.7), ενώ παρατηρήθηκε έντονη αύξηση της ζήτησης στον
τομέα των μεταφορών (45% του συνόλου το 2009), καθώς και στην κατηγορία «άλλα» του
Σχήματος 3.6, η οποία προσδιορίζεται στο Σχήμα 3.7 ως η ζήτηση των νοικοκυριών (24%),
των υπηρεσιών (10% το 2009) κ.λπ. Όπως είναι εμφανές, η τελική κατανάλωση του τομέα
των μεταφορών στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλή (η ισοδύναμη μέση τιμή για την ΕΕ-27 είναι
33%), ενώ είναι επίσης εμφανής η αυξητική τάση της κατανάλωσης στον τριτογενή τομέα.
Η τελική κατανάλωση ανά καύσιμο φαίνεται στο Σχήμα 3.7 (δεξιά), από όπου μπορεί
να διαπιστωθεί ότι τα προϊόντα πετρελαίου κυριαρχούν στην ελληνική αγορά (66% στην
τελική κατανάλωση – βασικά λόγω της αποκλειστικής τους χρήσης στον τομέα των μετα-
φορών).
Παρ’ όλα αυτά, τόσο η εφαρμογή μέτρων για τη βελτίωση της αποδοτικότητας της
τελικής χρήσης της ενέργειας όσο και η ύφεση είχαν ως αποτέλεσμα σημαντική μείωση
της κατανάλωσης τελικής ενέργειας κατά τη χρονική περίοδο 2008-2011. Πιο συγκεκρι-
μένα, η Ακαθάριστη Εγχώρια Κατανάλωση (η οποία πάντως περιλαμβάνει τις εισαγωγές
καυσίμων και ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά επίσης και τις εξαγωγές των επεξεργασμένων
205
προϊόντων πετρελαίου και ηλεκτρισμού) έπεσε από τα 30,7 Mtoe το 2009 στα 28,8 Mtoe
το 2010, και ακόμα περισσότερο στα 27,9 Mtoe το 2011 (σύμφωνα με τα μη δημοσιευμέ-
να στοιχεία που υποβλήθηκαν από το ΥΠΕΚΑ στην EUROSTAT).
* Περιλαμβάνονται ο οικιακός τομέας, ο εμπορικός τομέας και οι δημόσιες υπηρε-
σίες, ο αγροτικός/δασικός τομέας, η αλιεία και οι μη προσδιορισμένες χρήσεις.
Σχήμα 3.6: Τελική κατανάλωση ανά τομέα από το 1971 μέχρι το 2009 [2].
ΑΛΙΕΙΑ AΠΟ∆Ι∆ΟΜΕΝΗ
ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ
ΓΕΩΡΓΙΑ 0% ΣΤΕΡΕΑ
0,87- 4% 0,05- 0% ΚΑΥΣΙΜΑ
0,17- 1%
ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ
2,14 - 10% 3,46 - 17% ΕΝΕΡΓΕΙΑ
ΠΡΟΪΟΝΤΑ
4,70 - 23% ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ
13,66 - 66%
ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ ΑΠΕ
4,85 - 24% 1,13 - 6%
ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΑΕΡΙΑ
9,22 - 45% 0,82 - 4%
ΣΥΝΟΛΙΚΑ Μtoe 20,54 ΣΥΝΟΛΙΚΑ Μtoe 20,54
Σχήμα 3.7: Συνολική τελική κατανάλωση ανά τομέα (αριστερά) και ανά καύσιμο (δεξιά)
(σε % των συνολικών Mtoe), 2009 [1].
Όπως είναι εμφανές, και λαμβάνοντας υπόψη ότι οι εγχώριοι ενεργειακοί πόροι είναι ο
λιγνίτης και οι ΑΠΕ (με μια μικρή παραγωγή πετρελαίου και αερίου), η Ελλάδα εξαρτάται
σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές καυσίμων. Στο επόμενο γράφημα παρουσιάζεται μια
πιο σχηματική άποψη των ενεργειακών εισαγωγών ανά καύσιμο. Η Ελλάδα πρακτικά ει-
σάγει ολόκληρη την ποσότητα πετρελαίου και ΦΑ που χρειάζεται. Οι πηγές από τις οποίες
προμηθεύεται το ΦΑ ποικίλλουν, αλλά και οι πηγές αργού πετρελαίου και προϊόντων πετρε-
206
λαίου είναι αρκετά διαφοροποιημένες, ενώ η Ελλάδα λαμβάνει μέτρα για να αυξήσει την
εγχώρια παραγωγή πετρελαίου.
ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ %
ΣΤΕΡΕΩΝ ΚΑΥΣΙΜΩΝ %
ΛΙΘΑΝΘΡΑΚΑ %
ΚΑΥΣΙΜΩΝ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ %
ΑΚΑΤΕΡΓΑΣΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ & ΝGL %
AEΡΙΩΝ ΚΑΥΣΙΜΩΝ %
ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ %
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Σχήμα 3.8: Εξάρτηση από τις εισαγωγές συνολικά και ανά καύσιμο (%), 2009 [1].
3.1.4 Προοπτικές
Οι δυσμενείς επιπτώσεις από την παραγωγή και κατανάλωση της ενέργειας μπορούν να
μετριαστούν είτε με τη μείωση της κατανάλωσης είτε αλλάζοντας τον τρόπο παραγωγής
ενέργειας σε επιλογές που μπορούν να υποστηρίξουν την αειφόρο ανάπτυξη. Η εξέλιξη
της τεχνολογίας έχει σίγουρα μεγαλύτερο δυναμικό από την αλλαγή των συνηθειών κατα-
νάλωσης αγαθών και υπηρεσιών. Μια τέτοια αξιολόγηση δεν θα πρέπει να αποκλείσει τις
προσπάθειες για εγκατάλειψη των μη ορθολογικών και ρυπογόνων τρόπων κατανάλωσης.
Ειδικά στα κτίρια υπάρχουν σημαντικές δυνατότητες βελτίωσης της κατανάλωσης ενέρ-
γειας, εάν π.χ. ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι τα σύγχρονα κτίρια καταναλώνουν το 60% της
ενέργειας των κτιρίων που κατασκευάζονταν τη δεκαετία του 1970. Μερικά στοιχεία:
Λέβητες: 10 εκατ. οικιακοί λέβητες στην Ε.Ε. είναι παλαιότεροι των 20 ετών. Η αντικα-
τάστασή τους μπορεί να εξοικονομήσει το 5% της ενέργειας για θέρμανση.
Φωτισμός: Με πιο αποδοτικά εξαρτημάτα φωτισμού και συστημάτα ελέγχου, με την
αξιοποίηση φυσικού φωτισμού κ.ά. μπορεί να επιτευχθεί εξοικονόμηση 30-50%.
Δροσισμός: Μπορεί να εξοικονομηθεί ένα 25% της ενέργειας που καταναλώνεται για
δροσισμό με τη χρήση κλιματιστικών που πληρούν τις απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης.
Πράσινη Ενέργεια: Η χρήση ΑΠΕ, η Συμπαραγωγή Ηλεκτρισμού και Θερμότητας
(ΣΗΘ), τα δίκτυα τηλεθέρμανσης και οι ΑΘ είναι επιλογές με δυναμικό εξοικονόμησης.
Βιοκλιματικός σχεδιασμός: Η εφαρμογή ενεργητικών και παθητικών ηλιακών συστη-
μάτων, η αξιοποίηση του φυσικού φωτισμού και φυσικού δροσισμού μπορούν να μειώσουν
τις ενεργειακές απαιτήσεις ενός κτιρίου έως και 60%.
Ακόμα καλύτερα αποτελέσματα μπορούν να επιτευχθούν μέσω της σωστής Ενεργεια-
κής Διαχείρισης των κτιριακών εγκαταστάσεων (δηλαδή τη διαχείριση των ενεργειακών
απαιτήσεων των εγκαταστάσεων). Πράγματι, με τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτι-
κότητας στην τελική χρήση, δηλαδή με την παροχή των ίδιων ενεργειακών υπηρεσιών με
μικρότερες ποσότητες παρεχόμενης ενέργειας ή την επίτευξη περισσότερων ενεργειακών
207
υπηρεσιών με την ίδια παρεχόμενη ποσότητα ενέργειας, η ειδική κατανάλωση ενέργειας

μπορεί να ελαττωθεί κατά 20-50% μέσω βελτιώσεων σε ήδη υφιστάμενες εγκαταστάσεις
που χρησιμοποιούν ενέργεια, και κατά 50-90% στην περίπτωση των νέων εγκαταστάσεων.
3.2 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΔΙΑΘΕΣΙΜΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΖΝΧ –

ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ ΚΟΣΤΟΥΣ-ΟΦΕΛΟΥΣ
Η θέρμανση του νερού είναι συνήθως η δεύτερη μεγαλύτερη χρήση της ενέργειας σε ένα
σπίτι (μετά τη θέρμανση και ψύξη χώρων) [3]. Παρά την ένταση πόρου του, το σύστημα
παροχής ζεστού νερού σπάνια αποτελεί έναν τομέα σημαντικής εστίασης κατά την κατα-
σκευή ενός σπιτιού. Ως αποτέλεσμα, πολλά σπίτια σήμερα έχουν κατασκευαστεί με κακή
απόδοση, αναποτελεσματικά συστήματα παροχής ζεστού νερού που χρειάζονται αρκετά
λεπτά για να παρέχουν το ζεστό νερό στο σημείο της χρήσης και σπαταλούν μεγάλες ποσό-
τητες ενέργειας και νερού κατά τη διαδικασία. Περίπου 10 έως 15% της χρήσης ενέργειας
που συνδέεται με ένα σύστημα παροχής ζεστού νερού σπαταλιέται σε απώλειες διανομής.
Μελέτες έχουν δείξει ότι το μέσο σπίτι χαραμίζει πάνω από 13.800 λίτρα νερού τον χρόνο
κατά την αναμονή για να φτάσει το ζεστό νερό στο σημείο χρήσης [4].
Το πόσο γρήγορα και αποτελεσματικά μπορεί να παράσχει ένα σύστημα ζεστού νερού
κατάλληλα θερμασμένο νερό στο σημείο της χρήσης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες
που συμβαίνουν σε τρεις διακριτές φάσεις:
1. Παραγωγή: Το πόσο αποτελεσματικά μπορεί να μετατρέψει ένας θερμαντήρας νε-
ρού την ηλεκτρική ενέργεια ή φυσικό αέριο (ανάλογα με τον τύπο της συσκευής) σε
ωφέλιμο ζεστό νερό έχει σημαντική επίδραση στη συνολική απόδοση του συστήμα-
τος. Η παραγωγή ζεστού νερού μπορεί να γίνει πιο αποτελεσματική με την επιλογή
ενός θερμαντήρα νερού με έναν υψηλότερο συντελεστή ενέργειας (EF).
2. Διανομή: Μόλις θερμαίνεται, το ζεστό νερό πρέπει να παραδοθεί στο προβλεπόμε-
νο σημείο χρήσης στο σπίτι. Διάφοροι παράγοντες επηρεάζουν την αποδοτικότητα
της διανομής και μπορούν να παίξουν ρόλο σε ένα πιο αποτελεσματικό σύστημα.
Αυτοί περιλαμβάνουν:
• το μήκος των σωληνώσεων μεταξύ του θερμαντήρα νερού και ενός συγκεκριμέ-
νου υδραυλικού είδους (fixture)
• τη διάμετρο των σωλήνων και τα υλικά τους
• το εάν η σωλήνωση είναι μονωμένη (ή όχι).
3. Χρήση: Το ζεστό νερό χρησιμοποιείται από μια ποικιλία από υδραυλικά είδη και
συσκευές σε όλο το σπίτι (βρύσες, ντους, πλυντήρια ρούχων και πλυντήρια πιάτων).
Χρησιμοποιώντας προϊόντα όπως οι βρύσες και τα ντους που λειτουργούν σε χαμη-
λότερες ταχύτητες ροής θα αυξηθεί η αποδοτικότητα του συστήματος.
Τόσο η παραγωγή όσο και η χρήση του ζεστού νερού μπορούν να μειωθούν μέσω
απλών προϊοντικών λύσεων. Ειδικά όσον αφορά στην παραγωγή του ΖΝΧ, η επιλογή θερ-
μαντήρων νερού με υψηλότερους συντελεστές EF μειώνει την ενέργεια που απαιτείται για
να εξυπηρετήσει τις ανάγκες σε ζεστό νερό μιας κατοικίας.
3.2.2 Επιλογή εξοπλισμού για το σύστημα ζεστού νερού

Κατά το παρελθόν οι θερμαντήρες νερού αποθήκευσης (με δεξαμενή) ήταν ο πιο συνη-
θισμένος τύπος εξοπλισμού. Πρόσφατα, οι θερμαντήρες νερού με βάση τη ζήτηση (άνευ
208
δεξαμενής) εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα, ενώ διατίθεται τόσο οι αντλίες θερμό-

τητας όσο και οι ηλιακοί θερμαντήρες νερού.
Οι ακόλουθες επιλογές είναι διαθέσιμες για εγκατάσταση σε νέες ή υπό μετασκευή
παλαιότερες κατοικίες:
• Οιθερμαντήρεςνερούαποθήκευσης(μεδεξαμενή)
είναι πολύ πιο αποδοτικοί απ’ ό,τι ήταν στο παρελθόν
3
(ελέγξτε το συγκεκριμένο μοντέλο/κατασκευαστή, κα-
θώς η αποδοτικότητα μπορεί να διαφέρει ανάλογα με
τον τύπο του καυσίμου και την τεχνολογία), αλλά ακό-
μα είναι λιγότερο αποδοτικοί από ό,τι τα περισσότερα
συστήματα με βάση τη ζήτηση λόγω της απώλειας
θερμότητας και της χρήσης ενέργειας στη φάση της
αναμονής.
• Οι στιγμιαίοι (άνευ δεξαμενής) θερμαντήρες νε-
ρού, αν και –σύμφωνα με τους ειδικούς– δεν είναι
σωστή η ονομασία τους, δεδομένου ότι ο θερμαντή-
ρας δεν ξεκινάει (συνήθως) ακαριαία με ζεστό νερό,
εξαλείφουν τις απώλειες σε θέση αναμονής και μπο-
ρούν να μειώσουν σημαντικά τη χρήση ενέργειας. Τα
συστήματα αυτά ζεσταίνουν νερό μόνο όταν υπάρχει
ζήτηση για ζεστό νερό από το σύστημα. Είναι κρίσιμο στην περίπτωση των θερμαντή-
ρων νερού άνευ δεξαμενής να θεωρούνται οι απαιτούμενες παροχές ζεστού νερού και
να διαφαλίζεται ότι (όπως και με κάθε άλλο σύστημα) δεν είναι πάρα πολύ μεγάλες οι
αποστάσεις από τον θερμαντήρα νερού μέχρι τα υδραυλικά είδη (ή, εάν είναι, ότι αντι-
μετωπίζονται επαρκώς με επανακυκλοφορία ή συμπληρωματική θέρμανση).
• Τα ηλιακά (και ηλιακά υποβοηθούμενα) συστήματα θέρμανσης νερού ζεσταί-
νουν το νερό χρησιμοποιώντας την ενέργεια του ήλιου. Μπορούν να μειώσουν την
κατανάλωση ενέργειας έως και 90% σε ορισμένες περιοχές, αλλά είναι χρήσιμα ακό-
μα και στα νεφελώδη και τα βόρεια κλίματα. Δεν θα πρέπει να ξεχνάει κανείς ότι
ο ήλιος έχει το δικό του χρονικό πλαίσιο για την παροχή ενέργειας και ότι η χρήση
νερού από τους ενοίκους γίνεται σε διαφορετικό χρόνο. Είναι πιθανό να χρειάζεται
ένας συμπληρωματικός θερμαντήρας με το ηλιακό σύστημα καθώς, κατ’ ελάχιστο,
θα χρειαστεί ζεστό νερό το βράδυ και το σύστημα δεν θα μπορεί να ικανοποιήσει
όλες τις ανάγκες από μόνο του.
• Οι θερμαντήρες νερού αντλίας θερμότητας χρησιμοποιούν ηλεκτρική ενέργεια
για να μεταφέρουν θερμότητα αντί να παράγουν θερμότητα οι ίδιοι. Για παράδειγ-
μα, οι αντλίες θερμότητας πηγής εδάφους (γεωθερμικές) μετακινούν τις θερμοκρα-
σίες του θερμού εδάφους στην κατοικία τον χειμώνα για την παροχή θέρμανσης
και μεταφέρουν τον θερμό αέρα των εσωτερικών χώρων έξω από την κατοικία το
καλοκαίρι για να παρέχουν ψύξη.
• Οι μονάδες συνδυασμού παρέχουν τόσο θέρμανση χώρων όσο και ζεστό νερό σε
ένα σύστημα, εξαλείφοντας την ανάγκη για δύο ξεχωριστά συστήματα. Τα συστήμα-
τα αυτά χρησιμοποιούν έναν φυσητήρα (ο οποίος επιτρέπει στον αέρα να κυκλοφο-
ρήσει πάνω από μια σπείρα παραγωγής ζεστού νερού και μέσα στους αεραγωγούς
της κατοικίας) ή ένα υδραυλικό σύστημα θέρμανσης ακτινοβολίας (που χρησιμο-
ποιεί σωληνώσεις νερού εγκατεστημένες κάτω από τα δάπεδα ή στα κατωκάσια).
Είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για τις περιπτώσεις όπου διατίθεται περιορισμένος χώρος
για μηχανικά συστήματα και παρέχουν βελτιωμένη απόδοση.
209
• Τα συστήματα ανάκτησης θερμότητας από το νερό αποστράγγισης κάνουν

ακριβώς αυτό: Ανακτούν θερμότητα από το ζεστό νερό που εγχύεται στην αποχέ-
τευση μέσω μιας απλής σπείρας από σωλήνα νερού που τροφοδοτείται πίσω στον
θερμοσίφωνα. Αυτό μειώνει την ποσότητα του έργου που πρέπει να κάνει ο θερ-
μαντήρας για να παραγάγει ζεστό νερό στην απαιτούμενη θερμοκρασία. Δεδομέ-
νου ότι μια σημαντική ποσότητα ζεστού νερού στις κατοικίες χρησιμοποιείται για
τα ντους, αυτό είναι μια εξαιρετική θέση για να εγκατασταθεί ένα τέτοιο σύστημα
ανάκτησης θερμότητας. Ωστόσο, τα οικιακά συστήματα αποτελούν πρόκληση λόγω
της μικρότερης ροής του νερού και της ανάγκης για δεξαμενές αποθήκευσης, που
δεν είναι αναγκαία σε εμπορικές εφαρμογές.
Χαρακτηριστικά του εξοπλισμού που πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη κατά την
επιλογή του εξοπλισμού:
• Βαθμολογία Πρώτης Ώρας (FHR). Ο δείκτης αυτός μετράει το πόσο ζεστό νερό θα
είναι διαθέσιμο κατά τη διάρκεια της πιο πολυσύχναστης ώρας της ημέρας (αλλιώς,
την ποσότητα του νερού που μπορεί να παράσχει ο θερμαντήρας νερού την πρώτη
ώρα μετά την έναυσή του). Μια μεγάλη δεξαμενή αποθήκευσης δεν μεταφράζεται
απαραιτήτως σε υψηλότερο FHR. Ο ρυθμός αποκατάστασης είναι σημαντικός, κα-
θώς καταδεικνύει την ικανότητα του θερμαντήρα νερού να αναπληρώνει το ζεστό
νερό, καθώς αυτό τραβιέται από τη δεξαμενή.
• Αποδοτικότητα. Η αποδοτικότητα ενός θερμαντήρα νερού μετριέται με τον Συντελε-
στή Ενέργειας (EF), ο οποίος συνήθως εμφανίζεται δίπλα στην ενεργειακή ετικέτα. Όσο
μεγαλύτερος είναι αυτός τόσο πιο αποδοτικός ενεργειακά είναι ο θερμαντήρας νερού.
Πίνακας 3.1: Σύγκριση των θερμαντήρων νερού και σημαντικά χαρακτηριστικά τους.
Αναμενόμενα
Τύπος θερμαντή- Ενεργειακά ενεργειακά
Αναμενόμενη
ρα νερού οφέλη Vs. Κατάλληλα οφέλη σε όλη Κύρια
διάρκεια
υψηλής απόδο- Ελάχιστες προ- κλίματα τη διάρκεια πλεονεκτήματα
ζωής
σης διαγραφές ζωής του
εξοπλισμού
Υψηλής από-
δοσης θερμαντή-
ρας αποθήκευσης Οποιο- Έως και Χαμηλότερο
10%-20%. 8-10 έτη.
(με δεξαμενή) δήποτε. 365 €. αρχικό κόστος.
(πετρελαίου, αερί-
ου, ηλεκτρικός).
Στιγμιαίος (άνευ
Απεριόριστη
δεξαμενής) Οποιοδή- Έως και
45%-60%. 20 έτη. παροχή ζεστού
φυσικού αερίου ή ποτε. 1.300 €.
νερού.
ηλεκτρικός.
Η πιο αποδοτική
65% επιλογή όσον
Αντλία (σύγκριση με Ήπιο- Έως και αφορά την
10 έτη.
θερμότητας. ηλεκτρική Θερμό. 650 €. κατανάλωση
αντίσταση). ηλεκτρικής
ενέργειας.
Η μεγαλύτερη
ΘΗΣ με ηλεκτρική
Ήπιο- Έως και εξοικονόμηση
αντίσταση (για 70%-90%. 20 έτη.
Θερμό. 1.600 €. ενέργειας με χρήση
back-up).
μιας ΑΠΕ.
210
3.3 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΕΡΟΥ ΣΕ ΝΕΕΣ ΚΑΙ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΕΣ

ΥΔΡΑΥΛΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
Ο αποδοτικός σχεδιασμός του συστήματος παροχής ζεστού νερού, ο οποίος περιλαμβάνει
τον σχεδιασμό για την ελαχιστοποίηση των μηκών των σωλήνων και, στο μέτρο του δυνατού,
των διαμέτρων τους, μπορεί να μειώσει σημαντικά τη σπατάλη ενέργειας και νερού του συ-
στήματος παροχής ζεστού νερού. Επίσης, παρέχει απτά οφέλη τόσο για τους ιδιοκτήτες των
κατοικιών όσο και για τους κατασκευαστές. Για τους ιδιοκτήτες των κατοικιών είναι ιδιαίτερα
επιθυμητή η ευκολία της γρήγορης άντλησης ζεστού νερού από τα υδραυλικά είδη, όπως εί-
ναι και οι μειωμένες δαπάνες για νερό και ενέργεια που σχετίζονται με ένα αποδοτικό σύστη-
μα παροχής ζεστού νερού. Για τους κατασκευαστές, ένα αποτελεσματικό σύστημα παροχής
ζεστού νερού μπορεί να μειώσει τα κόστη για τα υλικά και την εγκατάσταση.
3.3.1 Επιλογές σχεδιασμού του συστήματος
Οι στρατηγικές για την αντιμετώπιση των προβλημάτων στον τομέα της παροχής (διανο-
μής) του νερού διαφέρουν σαφώς στις νέες και τις υπάρχουσες κατοικίες. Σε νέες κατα-
σκευές υπάρχει μια πληθώρα από στρατηγικές για να εξασφαλιστεί η αποδοτική παρο-
χή του ζεστού νερού, δεδομένου ότι ξεκινάει κανείς από το μηδέν. Υπάρχουν βέβαια και
στρατηγικές σχεδιασμού των υδραυλικών συστημάτων που μπορούν να εφαρμοστούν και
κατά τη μετασκευή υφιστάμενων εγκαταστάσεων. Παρόλο που τα μεμονωμένα σχέδια θα
διαφέρουν από έργο σε έργο, υπάρχουν τέσσερις βασικοί τύποι του συστήματος παροχής
ζεστού νερού που χρησιμοποιούνται σε μονοκατοικίες και πολυκατοικίες. Αυτοί είναι:
• Συστήματα κορμού και διακλαδώσεων.
• Συστήματα πυρήνα.
• Συστήματα διακλαδωτή για ολόκληρη την κατοικία.
• Συστήματα ανακυκλοφορίας αναλόγως της ζήτησης.
Για να βοηθηθούν οι ενδιαφερόμενοι σχετικά με τον σχεδιασμό και την επιλογή του
σχεδίου οι ακόλουθες υποενότητες παρέχουν μια σύντομη περιγραφή του κάθε συστήμα-
τος και γίνεται συζήτηση επί των θεμάτων ζωτικής σημασίας για την αποδοτικότητά του.
Συστήματα κορμού και διακλαδώσεων
Τα συστήματα κορμού και διακλαδώσεων χαρακτηρίζονται από μία μακριά, μεγάλης δι-
αμέτρου κύρια γραμμή (δηλαδή, τον «κορμό») που τρέχει από τον θερμαντήρα νερού
προς το πλέον απομακρυσμένο υδραυλικό είδος της κατοικίας. Όπως απεικονίζεται στο
Σχήμα 3.9, κατά μήκος της γραμμής, «κλάδοι» από τον κύριο κορμό παρέχουν ζεστό νερό
σε διάφορες περιοχές της κατοικίας, και μικρότερα «παρακλάδια» διακλαδίζονται για να
παρέχουν ζεστό νερό σε μεμονωμένα υδραυλικά είδη. Συνήθως ο κύριος κορμός χρησι-
μοποιεί μεγαλύτερη διάμετρο σωλήνωσης για την εξασφάλιση επαρκούς ροής, με μικρό-
τερης διαμέτρου σωληνώσεις να διακλαδίζονται προς τα μεμονωμένα υδραυλικά είδη.
Σχήμα 3.9: Γενική διαμόρφωση τυπική για τα συστήματα κορμού και διακλαδώσεων.
211
Τα συστήματα κορμού και διακλαδώσεων είναι ο πιο κοινός τύπος συστήματος πα-
ροχής ΖΝΧ. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μονοκατοικίες αλλά και σε πολυκατοικίες.
Όσον αφορά τη μεγιστοποίηση της αποδοτικότητας του συστήματος παροχής ΖΝΧ, τα
συστήματα κορμού και διακλαδώσεων είναι πιο κατάλληλα για τις μικρότερες κατοικίες,
κατοικίες με σχετικά λίγα υδραυλικά είδη ή για πολυκατοικίες εφόσον εγκαθίστανται ξεχω-
ριστά σε κάθε διαμέρισμα. Μπορεί να είναι δύσκολο να σχεδιαστεί ένα αποδοτικό σύστη-
μα κορμού και διακλαδώσεων σε μεγαλύτερες κατοικίες με μεγάλους χώρους και μεγάλο
αριθμό υδραυλικών ειδών. Από όλα τα συστήματα παροχής ΖΝΧ που παρουσιάζονται εδώ
τα συστήματα κορμού και διακλαδώσεων έχουν το μεγαλύτερο δυναμικό για να είναι ανα-
ποτελεσματικά, εάν δεν ληφθεί μέριμνα για τη συγκέντρωση της τοποθέτησης των υδραυ-
λικών ειδών και την ελαχιστοποίηση των μηκών ροής των σωλήνων.
Συστήματα πυρήνα
Τα συστήματα πυρήνα αποτελούν έναν ιδιαίτερο τύπο των συστημάτων κορμού και δια-
κλαδώσεων. Αξίζουν ειδική αναφορά καθώς είναι, εκ σχεδιασμού, γενικά πιο αποδοτικά
από ό,τι ένα παραδοσιακό σύστημα κορμού και διακλαδώσεων. Τα συστήματα πυρήνα
χρησιμοποιούν έναν κεντρικό πυρήνα υδραυλικών, όπου οι υδραυλικές περιοχές (δηλαδή,
οι κουζίνες, τα μπάνια, τα δωμάτια πλυντηρίων) τοποθετούνται σε άμεση γειτνίαση με τον
θερμαντήρα νερού. Το ζεστό νερό διοχετεύεται απευθείας σε κάθε υδραυλικό είδος ή ομά-
δα υδραυλικών ειδών χρησιμοποιώντας σωλήνωση μικρότερης διαμέτρου όταν ενδείκνυ-
ται και όσο το δυνατόν πιο ευθεία διαδρομή. Το Σχήμα 3.10 απεικονίζει αυτές τις βασικές
αρχές σχεδιασμού. Όπως φαίνεται στο σχήμα, η σχετική εγγύτητα των υδραυλικών ειδών
και οι απευθείας οριζόντιες γραμμές ελαχιστοποιούν το μήκος των σωληνώσεων και τον
χρόνο που απαιτείται για το ζεστό νερό να φτάσει σε κάθε υδραυλικό είδος.
Σχήμα 3.10: Γενική διαμόρφωση τυπική για τα συστήματα πυρήνα.
Καθώς τα συστήματα πυρήνα χρησιμοποιούν μικρότερη −και μικρότερης διαμέτρου−

σωλήνωση, μπορούν να μειώσουν σημαντικά την αγώγιμη απώλεια θερμότητας και την
ποσότητα του νερού που οι χρήστες σπαταλούν περιμένοντας για να φτάσει το ζεστό νερό
στα υδραυλικά είδη. Μπορούν επίσης να γίνουν με οποιονδήποτε τύπο σωλήνωσης (ή και
πολλούς τύπους εάν χρειάζεται) – ο χαλκός, το CPVC, και το πολυαιθυλένιο διχτυωτής
212
επένδυσης (ΡΕΧ) είναι οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενοι τύποι. Ως εκ τούτου, τα συστήματα

πυρήνα παρέχουν μεγαλύτερη ευελιξία και μπορεί να είναι λιγότερο ακριβά και πιο γρήγο-
ρα για να εγκατασταθούν σε σχέση με άλλους τύπους συστημάτων.
Τα συστήματα πυρήνα μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο στις μονοκατοικίες όσο και
στις πολυκατοικίες. Είναι παρόμοια με τα συστήματα κορμού και διακλαδώσεων κατά το
ότι είναι πιο κατάλληλα για μικρότερες κατοικίες ή κατοικίες με σχετικά λίγα υδραυλικά
είδη. Μπορεί να μην είναι κατάλληλα για κτίρια πολυκατοικιών, εάν χρησιμοποιηθούν ως
σύστημα παροχής ζεστού νερού σε κεντρικό επίπεδο. Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί
ότι δεδομένου ότι τα συστήματα πυρήνα τροφοδοτούν κάθε υδραυλικό είδος ή σημείο
χρήσης με τη δική τους γραμμή, μπορεί να είναι δύσκολο να αναβαθμιστούν σε μεταγενέ-
στερο χρόνο.
Συστήματα διακλαδωτή για ολόκληρη την κατοικία

Τα συστήματα διακλαδωτή για ολόκληρη την κατοικία, που ονομάζονται επίσης συστήμα-
τα παράλληλου σωλήνα ή οικιακής ροής, χρησιμοποιούν μικρής διαμέτρου, εύκαμπτους
σωλήνες (π.χ. ΡΕΧ) που πηγαίνουν απευθείας στο κάθε υδραυλικό είδος από έναν κεντρικό
διακλαδωτή. Όπως φαίνεται στο Σχήμα 3.11, ο κεντρικός διακλαδωτής τυπικά διατηρείται
σε στενή γειτνίαση με τον θερμαντήρα νερού. Ο διακλαδωτής μπορεί να είναι κατασκευα-
σμένος από πλαστικό ή μέταλλο.
Σχήμα 3.11: Γενική διαμόρφωση τυπική για τα συστήματα διακλαδωτή για την κατοικία.
Η χρήση εύκαμπτων σωλήνων επιτρέπει σε αυτά τα συστήματα να εγκατασταθούν πιο

γρήγορα από ό,τι τα άκαμπτα, μη ευέλικτα υδραυλικά συστήματα, καθώς απαιτούνται
λιγότερα εξαρτήματα κατά την εγκατάσταση. Καθώς ο εύκαμπτος σωλήνας παρέχεται ως
καρούλια συνεχούς σωλήνωσης, οι υδραυλικοί μπορούν να διαμορφώσουν σχετικά μεγά-
λες διαδρομές σωλήνωσης χωρίς να χρειάζεται να εγκαθιστούν εξαρτήματα σύνδεσης σε
τακτά διαστήματα. Επιπλέον, λόγω της ευελιξίας της σωλήνωσης, αυτή μπορεί να επανα-
προσανατολιστεί όπως απαιτείται εφαρμόζοντας συνεχείς σαρωτικές στροφές, εξαλείφο-
ντας έτσι την ανάγκη για τη χρήση γωνιών, που είναι χρονοβόρο να εγκατασταθούν και
συμβάλλουν σε απώλεια της πίεσης και της θερμότητας καθώς το νερό κινείται μέσα από
το σύστημα.
Τα συστήματα διακλαδωτή για ολόκληρη την κατοικία επίσης αντισταθμίζουν την
πίεση και, ως εκ τούτου, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ταυτόχρονα πολλά υδραυλικά
213
είδη χωρίς δραματικές αλλαγές στην πίεση ή τη θερμοκρασία. Όπως σημειώνεται πα-
ραπάνω, η εξάλειψη των ενσωματωμένων εξαρτημάτων μειώνει επίσης τις απώλειες
πίεσης, επιτρέποντας τη χρήση σωλήνωσης μικρότερης διαμέτρου, 3/8 της ίντσας. Οι
μικρότερης διαμέτρου σωληνώσεις, με τη σειρά τους, παρέχουν ζεστό νερό για υδραυ-
λικά είδη γρηγορότερα και με λιγότερες απώλειες νερού και ενέργειας από τα συμβα-
τικά συστήματα σωληνώσεων.
Τα συστήματα διακλαδωτή για ολόκληρη την κατοικία μπορούν να χρησιμοποιηθούν
είτε σε μονοκατοικίες είτε σε πολυκατοικίες. Αυτός ο τύπος συστήματος αποτελεί ιδανική
επιλογή για μεγαλύτερες κατοικίες με πολύ μεγάλους χώρους και πολλαπλά υδραυλικά
είδη στα οποία μπορεί να είναι απαραίτητες σωληνώσεις μεγαλύτερου μήκους. Όπως με
τα συστήματα πυρήνα, τα συστήματα διακλαδωτή για ολόκληρη την κατοικία παρέχουν
κάθε υδραυλικό είδος με μια ανεξάρτητη γραμμή και μπορεί να είναι δύσκολο να αναβαθ-
μιστούν.
Συστήματα ανακυκλοφορίας αναλόγως της ζήτησης

Τα συστήματα ανακυκλοφορίας αποτελούνται από έναν βρόχο ζεστού νερού συνεχούς
ροής που επανακυκλοφορεί το νερό σε ολόκληρη την κατοικία. Όπως φαίνεται στο Σχήμα
3.12, μία αντλία κυκλοφορίας αντλεί ζεστό νερό μέσα από τον βρόχο ανακυκλοφορίας
και επιστρέφει στον θερμαντήρα νερού τυχόν υπολείμματα νερού σε θερμοκρασία περι-
βάλλοντος που διαμένουν εντός του βρόχου. Εναλλακτικά, η αντλία μπορεί να επιστρέψει
αυτό το νερό στη γραμμή του κρύου νερού, ενώ ταυτόχρονα να αντλεί ζεστό νερό από τον
θερμαντήρα νερού. Η αξιοποίηση της γραμμής κρύου νερού ως επιστροφής είναι συχνά
μια βολική λύση για τα ανεπαρκή συστήματα διανομής που υφίστανται μετασκευή. Τα
συστήματα ανακυκλοφορίας εξοικονομούν νερό, αφενός επειδή μπορούν να μειώσουν
τον χρόνο αναμονής για ζεστό νερό σχεδόν στο μηδέν (εξαλείφοντας έτσι την απώλεια
νερού στην αποχέτευση), αφετέρου με την επιστροφή σε θερμοκρασία περιβάλλοντος του
νερού που αποθηκεύεται στη σωλήνωση πίσω στον θερμαντήρα. Αυτό μειώνει το έργο που
πρέπει να κάνει ένας θερμαντήρας νερού για να επιτευχθεί μια αποδεκτή θερμοκρασία.
Επιπλέον, ο βρόχος ανακυκλοφορίας τοποθετείται τυπικά εκεί όπου μπορεί να διατηρείται
όσο το δυνατόν βραχύτερος και σε απόσταση 3 μέτρων από κάθε υδραυλικό είδος [5].
Τα συστήματα ανακυκλοφορίας αναλόγως της ζήτησης έχουν βρεθεί ότι είναι πε-
ρισσότερο ενεργειακά αποδοτικά από ό,τι άλλα συστήματα ανακυκλοφορίας με χρο-
νοδιακόπτη ή με βάση τη θερμοκρασία, καθώς το ζεστό νερό έλκεται εντός του βρό-
χου ανακυκλοφορίας μόνο όταν χρειάζεται ζεστό νερό. Τα συστήματα αναλόγως της
ζήτησης χρησιμοποιούν ηλεκτρονικούς ανιχνευτές εγκατεστημένους στα υδραυλικά είδη
ώστε να προσαρμόζονται αυτόματα οι θερμοκρασίες περιβάλλοντος του στάσιμου νε-
ρού στον βρόχο ανακυκλοφορίας ζεστού νερού. Όταν ο χρήστης ενεργοποιεί την αντλία
με το πάτημα ενός κουμπιού ή μέσω ενός αισθητήρα κίνησης που βρίσκεται κοντά στο
υδραυλικό είδος ζεστού νερού, ο αισθητήρας μετράει τις αλλαγές της θερμοκρασίας
στον βρόχο ανακυκλοφορίας και ενεργοποιεί την αντλία κυκλοφορίας μέχρις ότου το
νερό στον βρόχο φτάσει σε μια συγκεκριμένη θερμοκρασία, και τότε το νερό παρέχεται
στο υδραυλικό είδος.
Η έρευνα δείχνει ότι τα συστήματα ανακυκλοφορίας με χρονοδιακόπτη και αυτά που
λειτουργούν βάσει της θερμοκρασίας μπορεί να χρησιμοποιούν μεγάλη ποσότητα ενέρ-
γειας για να διατηρούν τη θερμοκρασία του νερού στον βρόχο ανακυκλοφορίας και
θεωρούνται ενεργειακά μη αποδοτικά.
214
Σχήμα 3.12: Γενική διαμόρφωση τυπική για τα συστήματα ανακυκλοφορίας.
Τα συστήματα ανακυκλοφορίας αναλόγως της ζήτησης μπορούν να παρέχουν στους

κατασκευαστές μεγαλύτερη ευελιξία από τους άλλους τύπους των συστημάτων, διότι
μπορούν να επιτρέψουν μεγαλύτερες διαδρομές σωληνώσεων και λιγότερο κεντρική το-
ποθέτηση των υδραυλικών ειδών. Παρά το γεγονός ότι τα συστήματα ανακυκλοφορίας
αναλόγως της ζήτησης χρησιμοποιούν ενέργεια κατά τη λειτουργία τους, μπορούν να εξοι-
κονομήσουν ενέργεια με τρεις τρόπους:
• Το νερό στον βρόχο ανακυκλοφορίας που επιστρέφεται στον θερμαντήρα νερού
γενικά είναι θερμότερο από το νερό που εισέρχεται στην κατοικία, και ως εκ τούτου
ο θερμαντήρας νερού απαιτεί λιγότερη ενέργεια για να κρατήσει το νερό ζεστό.
• Καθώς το ζεστό νερό διανέμεται με μεγάλη παροχή στα υδραυλικά είδη, κατά τη
διανομή χάνεται σημαντικά λιγότερη θερμότητα.
• Η μεγάλη παροχή διανομής επίσης επιτρέπει στο ζεστό νερό να φτάσει ταχύτερα
στα υδραυλικά είδη, και ως εκ τούτου απαιτείται λιγότερο ζεστό νερό για την εκκίνη-
ση του βρόχου ανακυκλοφορίας [5].
Παρότι το κόστος της αντλίας και της καλωδίωσης των απαιτούμενων αισθητήρων
αποτελούν επιπρόσθετα έξοδα, τα συστήματα ανακύκλωσης μπορεί να εγκαθίστανται τα-
χύτερα και χρησιμοποιούν λιγότερο σωλήνα από τα παραδοσιακά συστήματα διανομής,
το οποίο με τη σειρά του μπορεί να μειώσει το κόστος εγκατάστασης.
Λόγω της ενέργειας που απαιτείται για την ανακυκλοφορία του νερού σε θερμοκρα-
σία περιβάλλοντος που είναι αποθηκευμένο στο σύστημα, τα συστήματα ανακύκλωσης
αναλόγως της ζήτησης μπορεί να μην είναι κατάλληλα για μεγαλύτερες κατοικίες, όπου
είναι αναγκαίοι οι μεγάλοι βρόχοι ή όταν δεν είναι πρακτικό να εγκατασταθούν υδραυλικά
είδη σε απόσταση τριών μέτρων από τον βρόχο. Έτσι, ενώ οι κατασκευαστές θα πρέπει να
σταθμίσουν τα οφέλη της εξοικονόμησης νερού σε σχέση με τα σχετιζόμενα με την ενέρ-
γεια πιθανά μειονεκτήματα που συνδέονται με τη χρήση αυτού του τύπου συστήματος σε
μεγάλες κατοικίες, η ενέργεια που εξοικονομείται από τη μείωση της ποσότητας του νερού
που θερμαίνεται και στη συνέχεια διαφεύγει στην αποχέτευση συνήθως ξεπερνά κατά
πολύ την ενέργεια που χρησιμοποιείται για τη λειτουργία της αντλίας.
215
3.3.2 Διάμετρος σωλήνα και υλικά κατασκευής

Ο αποδοτικός σχεδιασμός και η αποδοτική διάταξη του συστήματος παροχής ζεστού νε-
ρού θα αντιμετωπίσουν τη σπατάλη νερού από τις μεγάλες διαδρομές σωληνώσεων, αλλά,
όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το υλικό των σωληνώσεων και η διάμετρος του σωλήνα
επηρεάζουν και αυτά την αποδοτικότητα του συστήματος. Για μια δεδομένη ονομαστική
διάμετρο του σωλήνα (όπου η διάμετρος μετράται εξωτερικά), η εσωτερική διάμετρος θα
ποικίλλει ανάλογα με το υλικό, καθώς το υλικό έχει διαφορετικά πάχη τοιχώματος. Αυτό
σημαίνει ότι πανομοιότυπα σχεδιασμένα συστήματα παροχής ζεστού νερού, με εξαίρεση
τον τύπο του υλικού που χρησιμοποιείται, θα αποθηκεύουν διαφορετικούς όγκους θερμού
ύδατος εντός των αντίστοιχων συστημάτων.
Από την άλλη, κατά την αξιολόγηση των σωλήνων και των εξαρτημάτων, η επιλογή του
υλικού είναι ζωτικής σημασίας για διάφορους λόγους, στους οποίους περιλαμβάνεται η
ανθεκτικότητα, η ενσωματωμένη ενέργεια και το συνολικό αποτύπωμα άνθρακα στην πα-
ρασκευή του προϊόντος. Η ποιότητα του νερού μπορεί επίσης να επηρεαστεί από τα υλικά,
οπότε η υγεία και η καλή διαβίωση των ενοίκων αποτελούν επίσης μέλημα. Ενώ υπάρχει
ποικιλία από διαθέσιμα υλικά, και το καθένα έχει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά
του, είναι δύσκολο να βρεθεί μια ολοκληρωμένη, συγκριτική ανάλυση του κύκλου ζωής
των υλικών των υδραυλικών εγκαταστάσεων που θα επιτρέψει την επί ίσοις όροις σύγκρι-
σή τους. Σε τελική ανάλυση όμως, τα νεότερα, ελαφρύτερα και με πιο αποδοτικό τρόπο
παραγόμενα υλικά θα προκαλούν μικρότερη ενεργειακή και περιβαλλοντική επιβάρυνση
από τα βαρύτερα, περισσότερο υψηλής έντασης παραγωγής υλικά. Ωστόσο, η αντοχή στη
διάβρωση και η έκπλυση αποτελούν πηγή ανησυχίας σε ορισμένα προϊόντα.
Κατά τον σχεδιασμό των συστημάτων παροχής ζεστού νερού οι κατασκευαστές έχουν
πολλές διαθέσιμες επιλογές σχετικά με το υλικό του σωλήνα. Στη συνέχεια παρατίθεται
μια γρήγορη επισκόπηση των τύπων υλικών για να βοηθηθούν οι ενδιαφερόμενοι ώστε να
ξεκινήσουν τη δική τους αξιολόγηση των σωλήνων και εξαρτημάτων:
Το πολυβινυλοχλωρίδιο (PVC) είναι ένα πλαστικό υλικό που χρησιμοποιείται συχνά για
την τροφοδοσία του νερού στις κατοικίες από την κεντρική παροχή, στις πισίνες και στα
συστήματα αποστράγγισης καταιονισμού. Το PVC περιέχει φθαλικούς εστέρες, οι οποίοι εί-
ναι αμφιλεγόμενοι όσον αφορά τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία, ιδιαίτερα στην
έκθεση των βρεφών. Αν και είναι ασαφές κατά πόσο η χρήση των σωληνώσεων από PVC
μπορεί να αυξήσει την έκθεση του ανθρώπου στους φθαλικούς εστέρες σε σημαντικό βαθ-
μό, με το PVC υπάρχουν και άλλα θέματα. Μερικές φορές χρησιμοποιείται μόλυβδος ως
παράγοντας σκλήρυνσης στο PVC κατά τη διάρκεια της διαδικασίας παρασκευής. Όσον
αφορά στα θετικά, το χλωριωμένο PVC (CPVC) παρέχει καλύτερη αντοχή στη διάβρωση σε
καταστάσεις με νερό υψηλής οξύτητας.
Ο χαλκός είναι ένα από τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα υλικά σωληνώσεων, λόγω
της διαθεσιμότητας και της ανθεκτικότητάς του. Ο χαλκός μπορεί να διαβρωθεί υπό την
παρουσία νερού με υψηλή περιεκτικότητα οξέων και, όπως το PVC, μπορεί να περιέχει μό-
λυβδο. Στις ΗΠΑ, σε Πολιτείες όπως η Καλιφόρνια και το Βερμόντ, έχει δραματικά μειωθεί
ο επιτρεπόμενος μόλυβδος στα υδραυλικά εξαρτήματα σε κάτω από 0,25%.
Ο γαλβανισμένος χάλυβας δεν χρησιμοποιείται πια ευρέως, λόγω της μεγάλης τάσης
του να διαβρώνεται και της μειωμένης ωφέλιμης διάρκειας ζωής του. Όπως μπορούν να
επιβεβαιώσουν πολλοί ιδιοκτήτες κατοικιών και μετασκευαστές, ο γαλβανισμένος χάλυ-
βας αποτελεί συχνά τον κινητήριο παράγοντα για την αλλαγή ολόκληρων των υδραυλικών
συστημάτων σε παλιά σπίτια, λόγω των διαβρωμένων γαλβανισμένων σωληνώσεων. Εκτός
216
από την εσωτερική διάβρωση, η οποία προκαλεί περιορισμένη ροή του νερού, άλλα μέ-
ταλλα που χρησιμοποιούνται σε βαλβίδες και εξαρτήματα μπορούν να προκαλέσουν την
ταχύτερη διάβρωση του γαλβανισμένου χάλυβα.
Το δικτυωτό πολυαιθυλένιο (ΡΕΧ) είναι ένα εύκαμπτος πλαστικός σωλήνας που είναι
εξαιρετικά ανθεκτικός στο πάγωμα και επιτρέπει τη χρήση λιγότερων εξαρτημάτων σε σχέση
με τα άκαμπτα συστήματα σωληνώσεων. Λιγότερα εξαρτήματα σημαίνει μικρότερη απώλεια
πίεσης, το οποίο καθιστά δυνατή τη μείωση του μεγέθους του σωλήνα, μειώνοντας τον πε-
ρίκλειστο όγκο. Το PEX έχει μεγάλη αντοχή και χαμηλή διάβρωση εξαιτίας της πολύπλοκης
μοριακής σύνθεσής του. Ωστόσο, το PEX πρέπει να φυλάσσεται μακριά από το άμεσο ηλιακό
φως, καθώς η υπεριώδης ακτινοβολία το διασπά με την πάροδο του χρόνου.
Άλλα υλικά περιλαμβάνουν το PE-RT (πρόσφατα εγκεκριμένο για χρήση, στον Διεθνή
Κώδικα Υδραυλικών του 2012), το πολυπροπυλένιο και το πολυαιθυλένιο.
Ο Πίνακας 3.2 παρουσιάζει ορισμένους κοινούς τύπους σωλήνων που χρησιμοποιού-
νται για συστήματα παροχής ζεστού νερού και παραθέτει τη χωρητικότητα νερού που
κάθε τύπος αποθηκεύει ανά πόδι (foot) του σωλήνα για δεδομένη διάμετρο σωλήνα. Εί-
ναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η επιλογή υλικού του σωλήνα θα υπαγορευθεί σε κάποιο
βαθμό από τον τύπο του συστήματος παροχής ζεστού νερού που θα εγκατασταθεί στην
κατοικία. Για παράδειγμα:
• Τα συστήματα κορμού και διακλαδώσεων και τα συστήματα πυρήνα μπορούν να
χρησιμοποιούν οποιοδήποτε τύπο σωλήνωσης, αν και παραδοσιακά χρησιμοποιείται
ο χαλκός.
• Στα συστήματα διακλαδωτή για ολόκληρη την κατοικία συνήθως χρησιμοποιούνται
εύκαμπτες σωληνώσεις όπως PEX-Al-PEX, PE-AL-PE, ή PEX CTS SDR 9.
• Στα συστήματα ανακυκλοφορίας αναλόγως της ζήτησης συνήθως χρησιμοποιείται
χαλκός ή σωληνώσεις CPVC, αλλά μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούνν σωλήνες PEX.
Οι κατασκευαστές θα πρέπει να προσέξουν ότι όταν χρησιμοποιούνται σωληνώσεις χαλ-
κού υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι χαλκού που μπορούν να χρησιμοποιηθούν: χαλκός τύπου
Μ, L, ή Κ. Από τους τρεις, οι τύποι L και M παραδοσιακά χρησιμοποιούνται σε υδραυλικά
συστήματα κατοικιών, ενώ ο σωλήνας τύπου K, που είναι και το πιο παχύ είδος σωληνώσεων,
χρησιμοποιείται ως επί το πλείστον για τις κύριες παροχές και τις υπόγειες γραμμές νερού.
Πίνακας 3.2: Εσωτερικός όγκος των διάφορων σωληνώσεων διανομής νερού [6].
Ουγγιές νερού ανά πόδι σωλήνωσης ζεστού νερού
Ονομαστική PEX-
Χαλκός Χαλκός Χαλκός CPVC PEX
διάμετρος CPVC AI-PEX PE-AL-
τύπου τύπου τύπου CTS CTS
σε ίντσες SCH 40 ASTM F PE
M L K SDR 11 SDR 9
(in) 1281
⅜ 1.06 0.97 0.84 N/A 1.17 0.63 0.63 0.64
½ 1.69 1.55 1.45 1.25 1.89 1.31 1.31 1.18
¾ 3.43 3.22 2.90 2.67 3.38 3.39 3.39 2.35
1 5.81 5.49 5.17 4.43 5.53 5.56 5.56 3.91
1¼ 8.70 8.36 8.09 6.61 9.66 8.49 8.49 5.81
1½ 12.18 11.83 11.45 9.22 13.20 13.88 13.88 8.09
2 21.08 20.58 20.04 15.79 21.88 21.48 21.48 13.86
217
Μετατροπές: 1 γαλόνι (gallon - που ισοδυναμεί με 3,8 λίτρα)=128 ουγγιές (ounces)

1 ουγγιά (ounce)=0,00781 gallons (0,0296 λίτρα).
0,5 γαλόνια (gallons – 1,9 λίτρα)=64 ουγγιές (ounces)
0,6 γαλόνια (gallons–2,3 λίτρα)=76,8 ounces.
Ενώ οι κατασκευαστές ενθαρρύνονται να εξετάζουν το πώς το υλικό των σωληνώσεων
και οι σχετιζόμενες διάμετροι επηρεάζουν την αποδοτικότητα των συστημάτων παροχής
ζεστού νερού, η διάμετρος δεν θα πρέπει να ελαχιστοποιείται σε τέτοιο βαθμό που να θέτει
σε κίνδυνο τη λειτουργικότητα του συστήματος. Οι διάμετροι των σωληνώσεων θα πρέπει
να διαστασιολογούνται σύμφωνα με τις ειδικές ανάγκες, τους περιορισμούς του σχεδια-
σμού, καθώς και τους ισχύοντες κώδικες ή πρότυπα. Για παράδειγμα, οι κύριες γραμμές
παροχής απαιτούν μεγαλύτερες διαμέτρους για τη διασφάλιση επαρκούς ροής νερού σε
καθένα από τα υδραυλικά είδη που συνδέονται με αυτή τη γραμμή. Μικρότερης διαμέ-
τρου σωληνώσεις μπορεί να είναι αποδεκτές για την τροφοδοσία νερού από την κύρια
γραμμή παροχής προς τα μεμονωμένα υδραυλικά είδη.
3.3.3 Περίληψη των βασικών θεωρήσεων για τα αποδοτικά συστήματα παροχής ΖΝΧ
Κατά τη φάση σχεδιασμού μιας νέας κατοικίας είναι σημαντικό να εξετάζονται όλες οι
ειδικές ανάγκες του έργου ή οι πολεοδομικοί περιορισμοί προκειμένου να προσδιοριστεί το
σύστημα παροχής ζεστού νερού και το υλικό που θα εξυπηρετήσει καλύτερα την κατοικία.
Ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά σε αρκετές ρυθμίσεις κάθε είδος συστή-
ματος παροχής ζεστού νερού, κανένα σύστημα δεν καλύπτει πλήρως τις ανάγκες κάθε
κατοικίας. Για να βοηθηθούν οι κατασκευαστές με την επιλογή του πιο κατάλληλου συστή-
ματος για τις κατοικίες τους, ο Πίνακας 3.3 παρέχει μια σύνοψη των βασικών ζητημάτων
για κάθε τύπο συστήματος παροχής ζεστού νερού.
Πίνακας 3.3: Βασικές θεωρήσεις για τα συστήματα παροχής ζεστού νερού.
Τύπος συστήματος παροχής ζεστού νερού
Θεώρηση Διακλαδωτή Ανακυκλοφορίας

Κλάδου
Πυρήνα για ολόκληρη αναλόγως
και διακλαδώσεων
την κατοικία της ζήτησης
Καταλ- • Μικρότερες • Μικρότερες • Μπορεί να • Μικρότερες
ληλότητα κατοικίες. κατοικίες. χρησιμοποιηθεί κατοικίες όπου τα
σύμφωνα • Κατοικίες με σχετικά • Κατοικίες με σχετικά σε οποιαδήποτε υδραυλικά είδη
με τον τύπο λίγα υδραυλικά είδη. λίγα υδραυλικά είδη. μονοκατοικία ή δεν είναι κεντρικά
της κατοικίας. • Ανεξάρτητα • Ανεξάρτητα πολυκατοικία, αλλά τοποθετημένα κοντά
διαμερίσματα σε διαμερίσματα σε είναι πιο κατάλληλο στον θερμαντήρα
πολυκατοικίες. πολυκατοικίες. για: νερού.
• Μεγαλύτερες • Ανεξάρτητα
κατοικίες όπου διαμερίσματα σε
μπορεί να χρειάζονται πολυκατοικίες.
μεγαλύτερες • Μεγαλύτερες
διαδρομές κατοικίες με
σωληνώσεων. μεγάλο αριθμό
• Κατοικίες με μεγάλο υδραυλικών ειδών,
αριθμό υδραυλικών με την προϋπόθεση
ειδών. ότι μπορεί να
• Πολυκατοικίες με εγκατασταθεί
τρεις ή λιγότερους ένα σύστημα
ορόφους με ένα ανακυκλοφορίας σε
κεντρικό σύστημα που απόσταση 3 μέτρων
παρέχει ζεστό νερό σε από κάθε υδραυλικό
πολλαπλές μονάδες. είδος.
218

Κλάδου
Διάταξη και • Εγκαταστήστε τα • Εγκαταστήστε τα • Μπορεί να • Μπορεί να
στρατηγική υδραυλικά είδη κοντά υδραυλικά είδη κοντά χρησιμοποιηθεί χρησιμοποιηθεί
σχεδιασμού. στον θερμαντήρα στον θερμαντήρα με μια λιγότερο με μια λιγότερο
νερού για να νερού για να συγκεντρωτική συγκεντρωτική
ελαχιστοποιηθεί το ελαχιστοποιηθεί το διάταξη, όπου διάταξη, όπου αλλιώς
μήκος σωλήνωσης μήκος σωλήνωσης χρειάζονται θα χρειάζονταν
έως το πλέον έως το πλέον μεγαλύτερα μήκη μεγαλύτερα μήκη
απομακρυσμένο απομακρυσμένο σωλήνων. σωλήνων.
υδραυλικό είδος. υδραυλικό είδος. • Οι σωλήνες οδεύουν • Τοποθέτηση των
• Ένας μακρύς κύριος • Οι σωλήνες οδεύουν από τον διακλαδωτή υδραυλικών ειδών
κορμός τροφοδοτεί απευθείας από τον προς τα επί μέρους εντός 3 μέτρων από
με νερό τα πιο θερμαντήρα νερού υδραυλικά είδη. τον βρόχο και σε
μακρινά υδραυλικά στα επί μέρους • Τοποθέτηση του σχετική εγγύτητα για
είδη, τα επί μέρους υδραυλικά είδη. διακλαδωτή κοντά να ελαχιστοποιηθεί το
υδραυλικά είδη στον θερμαντήρα μέγεθος του βρόχου
συνδέονται με τον νερού. ανακυκλοφορίας.
κύριο κορμό. • Οι σωλήνες οδεύουν
απευθείας από τον
βρόχο στα επί μέρους
υδραυλικά είδη.
Υλικά και • Μπορεί να • Μπορεί να • Χρησιμοποιούνται • Συνήθως

διάμετρος χρησιμοποιηθεί κάθε χρησιμοποιηθεί κάθε εύκαμπτες χρησιμοποιούνται
σωλήνωσης. τύπος σωλήνωσης, αν τύπος σωλήνωσης, σωληνώσεις όπως σωληνώσεις χαλκού
και οι χαλκοσωλήνες και πολλαπλοί οι PEX. ή CPVC.
είναι οι πλέον τύποι εάν υπάρχει • Μπορεί να • Μπορεί να
συνήθεις. ανάγκη, παρότι οι χρησιμοποιηθεί χρησιμοποιηθεί
• Απαιτούνται πιο συνήθεις είναι ο σωλήνας μικρότερης σωλήνας μικρότερης
μεγαλύτεροι σωλήνες χαλκός και τα CPVC, διαμέτρου από τον διαμέτρου για να
για την κύρια PEX. διακλαδωτή προς τα τροφοδοτηθούν τα
γραμμή του κορμού, • Μπορεί να επί μέρους υδραυλικά επί μέρους υδραυλικά
ενώ μπορούν να χρησιμοποιηθεί είδη – μια διάμετρος είδη από τον βρόχο
χρησιμοποιηθούν σωλήνωση σωλήνα 3/8 της ανακυκλοφορίας.
μικρότερες μικρότερης ίντσας είναι ιδανική.
σωληνώσεις για την διαμέτρου που να
τροφοδοσία των επί συνδέει απευθείας
μέρους υδραυλικών τον θερμαντήρα
ειδών. με τα επί μέρους
υδραυλικά είδη.
Υλοποίηση. Παραδοσιακό Απαιτείται καλός Μπορεί να εγκατασταθεί Μπορεί να είναι πιο

σύστημα με το οποίο σχεδιασμός για τη πιο γρήγορα από τα ακριβό από τους άλλους
είναι εξοικειωμένοι συγκέντρωση της παραδοσιακά άκαμπτα τύπους συστημάτων.
οι περισσότεροι τοποθέτησης των συστήματα. Απαιτείται η
επαγγελματίες υδραυλικών ειδών και Απαιτούνται λιγότερα εγκατάσταση
υδραυλικοί. την ελαχιστοποίηση των εξαρτήματα και η αντλιών, διακοπτών ή
Απαιτεί σχεδίαση μηκών των σωληνώσεων. εγκατάσταση είναι πιο αισθητήρων και μια
για συγκεντρωτική Παρέχει ευελιξία στην ευέλικτη. σημαντική ποσότητα
τοποθέτηση των επιλογή υλικού για τον σωληνώσεων για τον
υδραυλικών ειδών σωλήνα. βρόχο ανακυκλοφορίας.
και ελαχιστοποίηση Χρησιμοποιεί Μπορεί να απαιτείται
των μηκών ροής των λιγότερο υλικό από τα η εκπαίδευση του
σωλήνων. συστήματα κορμού ιδιοκτήτη.
και διακλαδώσεων και
μπορεί να είναι μια
διάταξη λιγότερο ακριβή
και πιο γρήγορη να
εγκατασταθεί.
219

Κλάδου
Αποδο- Εμφανίζει τη μεγαλύτερη Οι μικρότερης Εξισορροπεί την Εάν σχεδιαστεί
τικότητα πιθανότητα να είναι μη διαμέτρου σωλήνες που πίεση, επιτρέποντας κατάλληλα, μπορεί να
και άλλες αποδοτικό. οδεύουν απευθείας να χρησιμοποιούνται είναι το πλέον αποδοτικό
θεωρήσεις. Μπορεί να είναι ο στα υδραυλικά ταυτόχρονα τα σύστημα παροχής
πιο δύσκολος τύπος είδη μπορούν να υδραυλικά είδη χωρίς ζεστού νερού.
συστήματος για μειώσουν τις απώλειες αλλαγές στην πίεση ή
να ικανοποιηθούν θερμότητας λόγω τη θερμοκρασία.
οι «αυστηρές» αγωγής σε σχέση με τα Η εξάλειψη των κατά
προδιαγραφές. συστήματα κορμού και μήκος εξαρτημάτων
διακλαδώσεων. μειώνει την απώλεια
πίεσης και επιτρέπει
την ακόμα περαιτέρω
μείωση της διαμέτρου
σωλήνα έναντι των
άλλων συστημάτων.
Η μειωμένη διάμετρος
σωλήνα παρέχει πιο
γρήγορα το ΖΝ και με
λιγότερη σπατάλη νερού
και ενέργειας.
3.4 ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΑ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΕΡΟΥ

Όπως αναφέρθηκε ήδη, το νερό (ζεστό ή κρύο) χρησιμοποιείται από πληθώρα υδραυ-
λικών ειδών/εξαρτημάτων/συσκευών σε ένα νοικοκυριό. Με τη χρήση προϊόντων τα
οποία φέρουν την κατάλληλη σήμανση/τυποποίηση της απόδοσής τους όσον αφορά
στην κατανάλωση νερού αυξάνεται η αποδοτικότητα τόσο ως προς την ενέργεια όσο
και ως προς το νερό του συστήματος με τη χρήση λιγότερου ζεστού νερού στο σημείο
της χρήσης. Δεν είναι όμως μόνο η χρήση του ήδη ζεσταμένου νερού, αλλά και του
νερού γενικότερα. Και αυτό διότι η Αμερικανική Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλο-
ντος (EPA) εκτιμά ότι τουλάχιστον το 3% της ηλεκτρικής ενέργειας που χρησιμοποιεί-
ται ετησίως στις ΗΠΑ συνδέεται με την απλή μετακίνηση και επεξεργασία του πόσιμου
νερού και την παροχή υπηρεσιών κοινής ωφελείας λυμάτων. Αυτό αντιστοιχεί σε πε-
ρίπου 25 δισεκατομμύρια κιλοβατώρες (kWh) ή το ισοδύναμο 45 εκατ. τόνων αερίων
του θερμοκηπίου ανά έτος.
Εξίσου σημαντικό στοιχείο προς εξέταση στα υδραυλικά συστήματα είναι η χρήση
του νερού. Καθώς η αύξηση του πληθυσμού δημιουργεί μεγαλύτερη ζήτηση για πόσιμο
νερό, η υπάρχουσα προσφορά δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί. Σε επίπεδο Ε.Ε., ήδη
από το 2007 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προετοιμάζει ένα πλέγμα κανονιστικών και μη
δράσεων για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας και την εξοικονόμηση νερού. Το 21%
των απολήψεων στην Ευρώπη αφορά στην ύδρευση ενώ το 60-80% της κατανάλωσης
ύδρευσης αφορά κατοικίες (35%-48% στην κατ’ οίκον χρήση νερού στο μπάνιο). H
προώθηση των τεχνολογιών και πρακτικών που προάγουν την αποδοτική χρήση των
υδάτινων πόρων καθώς και μιας νοοτροπίας για την εξοικονόμηση νερού είναι ανάμε-
σα στις βασικές της προτεραιότητες [7].
Ένας τρόπος εξοικονόμησης νερού –και, κατ’ επέκταση, ενέργειας– είναι η θέσπιση
και εφαρμογή κανονισμών όσον αφορά την κατανάλωση νερού των διάφορων ειδών/
εξαρτημάτων. Αυτά αφορούν συνήθως καζανάκια και βρύσες με πιο συχνά όρια:
220
• καζανάκια: 4,5-6 l/χρήση

• βρύσες: 6-9 l/min (εδώ ειδικότερα υπάρχουν και άλλα «όρια», όπως π.χ. στις ΗΠΑ
για την παροχή για τη βρύση της κουζίνας της τάξης των 2.2 gpm ή για τη βρύση
του νιπτήρα του μπάνιου της τάξης των 1.5 gpm).
• κεφαλές ντους: 9-13 l/min.
Στις επόμενες παραγράφους περιγράφονται συνοπτικά τόσο τα εξαρτήματα/υδραυ-
λικά είδη εξοικονόμησης νερού όσο και οι συσκευές που καταναλώνουν ζεστό νερό σε
μια κατοικία (ή ένα κτίριο γενικότερα) ώστε ο εγκαταστάτης υδρυαλικός να μπορεί να
παρέχει τις κατάλληλες συμβουλές στους πελάτες του όσον αφορά τη χρήση των κατάλ-
ληλων κάθε φορά συσκευών με στόχο τη μείωση της σπατάλης τόσο του νερού όσο και
της ενέργειας.
3.4.1 Εξαρτήματα εξοικονόμησης νερού

Συστήματα εξοικονόμησης νερού για οικιακή κατανάλωση κυκλοφορούν στην αγορά σε
προσιτές τιμές. Στον εξοπλισμό του σπιτιού μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα εξής συστή-
ματα (παρατίθεται και μια σύντομη τεχνικοοικονομική αξιολόγηση των εναλλακτικών
συσκευών και εξοπλισμού [7]):
Συστήματα κεφαλών ντουσιέρας: Με την ενσωματωμένη τεχνολογία μπορούν να
επιφέρουν εξοικονόμηση έως και 40% στην κατανάλωση νερού για ντους. Η επένδυση
σε νέες κεφαλές ντους είναι οικονομικά συμφέρουσα καθώς έχει θετική Καθαρή Παρού-
σα Αξία και ο χρόνος αποπληρωμής είναι συνήθως μικρότερος από δύο έτη για όλες τις
κατηγορίες νοικοκυριών. Η επίδραση της αλλαγής της τιμής του νερού ή του κόστους
επένδυσης δεν επηρεάζει σημαντικά τη βιωσιμότητα της επένδυσης, η οποία σε κάθε πε-
ρίπτωση παραμένει θετική, για την περίπτωση του νοικοκυριού των τεσσάρων ατόμων.
Βρύσες με περιορισμό ροής: Πρόκειται για βρύσες που αναμιγνύουν αέρα μέσα
στο νερό δίνοντας τη ροή που απαιτείται για την άνετη χρήση νερού. Η ροή για τη βρύ-
ση μπάνιου πρέπει να είναι μικρότερη από αυτή της βρύσης κουζίνας. Συνεπώς, μέσω
των συγκεκριμένων συστημάτων δημιουργείται η εντύπωση πιο δυνατής ρεύσης από την
κεφαλή του ντους, εξοικονομώντας νερό και παράλληλα «ξεγελώντας» την άνεση του
χρήστη. Η επένδυση σε νέες βρύσες είναι οικονομικά συμφέρουσα μόνο στην περίπτωση
του νοικοκυριού των τριών ατόμων, όπου η κατανάλωση είναι αυξημένη αλλά ταυτόχρο-
να δεν απαιτείται η αντικατάσταση μεγάλου αριθμού βρυσών. Ο χρόνος αποπληρωμής
κυμαίνεται από δύο έως δέκα έτη. Η επίδραση της αλλαγής της τιμής του νερού ή του
κόστους επένδυσης είναι σημαντική, καθώς η επένδυση γίνεται βιώσιμη με μείωση του
κόστους επένδυσης κατά 50% ή ακόμα και με αύξηση της τιμής του νερού κατά το ίδιο
ποσοστό για την περίπτωση του νοικοκυριού των τεσσάρων ατόμων.
Ακροφύσια εξοικονόμησης: Η επένδυση σε ακροφύσια εξοικονόμησης είναι οικο-
νομικά συμφέρουσα καθώς έχει θετική Καθαρή Παρούσα Αξία και ο χρόνος αποπλη-
ρωμής είναι μικρότερος από δύο έτη για όλες τις κατηγορίες νοικοκυριών. Η επίδραση
της αλλαγής της τιμής του νερού ή του κόστους επένδυσης δεν επηρεάζει σημαντικά
τη βιωσιμότητα της επένδυσης, η οποία σε κάθε περίπτωση παραμένει θετική για την
περίπτωση του νοικοκυριού των τεσσάρων ατόμων.
Διακόπτες παροχής νερού με φωτοκύτταρα. Πρόκειται για διακόπτες μεγάλου
συγκριτικά κόστους, των οποίων η χρήση δε συναντάται τόσο σε κατοικίες όσο σε κοινό-
221
χρηστους χώρους. Μέσω των συστημάτων αυτών επιτυγχάνεται η μέγιστη εξοικονόμη-

ση, μια και η βρύση κλείνει αυτόματα όταν δεν γίνεται χρήση νερού.
Συστήματα αυτόματης διακοπής της παροχής νερού. Πρόκειται για συστήματα
οικονομικά αλλά όχι τόσο αποτελεσματικά, μια και ο χρήστης πρέπει να πιέζει διαρκώς
τον διακόπτη.
Καζανάκια ελεγχόμενης ή διπλής ροής: Πρόκειται για καζανάκια μικρής ροής
τριών λίτρων και μεγάλης ροής έξι λίτρων (ούτως ή άλλως πρέπει να αποφεύγονται τα
καζανάκια σταθερής ροής). Λόγω της αυξημένης κατανάλωσης νερού στη συγκεκρι-
μένη χρήση και της μεγάλης δυνατότητας εξοικονόμησης που προσφέρει η χρήση των
νέων προϊόντων, η οποία είναι της τάξης του 60%, η επένδυση στα νέα προϊόντα είναι
οικονομικά συμφέρουσα και βιώσιμη καθώς έχει θετική Καθαρή Παρούσα Αξία και
χρόνο αποπληρωμής συνήθως μικρότερο από δύο έτη για τις κατηγορίες νοικοκυριών.
Η επίδραση της αλλαγής της τιμής του νερού ή του κόστους επένδυσης δεν επηρεάζει
σημαντικά τη βιωσιμότητα της επένδυσης, η οποία σε κάθε περίπτωση παραμένει θε-
τική για την περίπτωση του νοικοκυριού των τεσσάρων ατόμων.
Συσκευές μετατόπισης νερού: Έχουν ιδιαίτερα μικρό χρόνο απόσβεσης με σημαντι-
κή εξοικονόμηση νερού σε κάθε περίπτωση. Η επίδραση της αλλαγής της τιμής του νε-
ρού ή του κόστους επένδυσης δεν επηρεάζει σημαντικά τη βιωσιμότητα της επένδυσης,
η οποία σε κάθε περίπτωση παραμένει θετική, για την περίπτωση του νοικοκυριού των
τεσσάρων ατόμων. Η χρήση των συσκευών αυτών συνιστάται όταν υπάρχουν περιορι-
σμένοι πόροι, αλλά η λύση είναι μεσοπρόθεσμη ενώ δεν αποφεύγονται και οι διαρροές
από το καζανάκι παλαιάς τεχνολογίας.
3.4.2 Οικιακές συσκευές

Δύο είναι οι οικιακές συσκευές οι οποίες καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες νερού (ζε-
στού ή/και κρύου) και ενέργειας: Τα πλυντήρια πιάτων και τα πλυντήρια ρούχων. Για τις
εν λόγω συσκευές, πέρα από τις όποιες οδηγίες έχουν κυκλοφορήσει κατά καιρούς για
την εξοικονόμηση νερού και ενέργειας από αυτές (οδηγίες καλής «συμπεριφοράς»), πρέ-
πει να αναφερθεί ότι υπάρχει μια σειρά σημάνσεων. Συγκεκριμένα, πέρα από την τυπική
σήμανση CE, η οποία αποτελεί βασική ένδειξη περί της συμμόρφωσης ενός προϊόντος με
τη νομοθεσία της Ε.Ε. και καθιστά ικανή την ελεύθερη διακίνηση των προϊόντων εντός
της ευρωπαϊκής αγοράς, υπάρχει η «Οικολογική Σήμανση» της Ε.Ε. (Ecolabel), η οποία
σχετίζεται με τον οικολογικό σχεδιασμό των συνδεόμενων με την ενέργεια προϊόντων (μη
υποχρεωτική – προ το παρόν δεν εφαρμόζεται στα πλυντήρια ρούχων/πιάτων), ενώ οι
περισσότερες από τις συσκευές αυτές διαθέτουν και σήμανση «Energy Star» (Ενεργειακό
Αστέρι), η οποία πάντως είναι εθελοντική.
Η πιο σχετική με το αντικείμενο σήμανση όμως είναι η «Ενεργειακή Ετικέτα» (Ενερ-
γειακή Σήμανση). Αυτή αποτελεί έναν τρόπο γνωστοποίησης στον καταναλωτή της ενερ-
γειακής αποδοτικότητας των οικιακών συσκευών. Τον βοηθάει έτσι να επιλέξει έναν πιο
αποδοτικό εξοπλισμό και να εξοικονομήσει χρήματα. Η σήμανση παρέχει επίσης και
άλλες πληροφορίες οι οποίες σχετίζονται με τη χρήση ενέργειας ή άλλων πόρων: Π.χ.
κατανάλωση νερού, όγκος της συσκευής κ.λπ. Πιο συγκεκριμένα, η ενεργειακή ετικέτα
ενός πλυντηρίου ρούχων έχει ως εξής:
222
Σχήμα 3.13 Πληροφορίες Σήμανσης − Παράδειγμα για τα πλυντήρια ρούχων.
Τι σημαίνει όμως στην πραγματικότητα η ταξινόμηση της ενεργειακής αποδοτικότητας;

Για τα πλυντήρια ρούχων: Για τον υπολογισμό του Δείκτη Ενεργειακής Απόδοσης (EEI)
ενός μοντέλου πλυντηρίου ρούχων οικιακής χρήσης συγκρίνονται η σταθμισμένη ετήσια
κατανάλωση ενέργειας του πλυντηρίου ενώ λειτουργεί στο πρόγραμμα για βαμβακερά
ρούχα θερμοκρασίας 60 oC, υπό πλήρες και μερικό φορτίο, αλλά και στο πρόγραμμα για
βαμβακερά ρούχα θερμοκρασίας 40 oC, υπό μερικό φορτίο, με την τυπική ετήσια κα-
τανάλωση ενέργειας του ίδιου τύπου πλυντηρίου ρούχων. Για την ετήσια κατανάλωση
ενέργειας λαμβάνονται υπόψη η σταθμισμένη κατανάλωση ενέργειας, η σταθμισμένη
ισχύς στην κατάσταση «εκτός λειτουργίας», η σταθμισμένη ισχύς σε «κατάσταση αναμο-
νής», η σταθμισμένη διάρκεια του προγράμματος και ο συνολικός αριθμός των τυπικών
κύκλων πλυσίματος ανά έτος. Τάξη ενεργειακής απόδοσης:
A+++ EEI<46
A++ 46<EEI<52
A+ 52<EEI<59
A 59<EEI<68
B 68<EEI<77
C 77<EEI<87
D EEI>87
Για τα πλυντήρια πιάτων: Για τον υπολογισμό του Δείκτη Ενεργειακής Απόδοσης (EEI)
ενός μοντέλου οικιακού πλυντηρίου πιάτων συγκρίνεται η ετήσια κατανάλωση ενέργειας
223
του οικιακού πλυντηρίου με την τυπική ετήσια κατανάλωση ενέργειας του μοντέλου
αυτού. Για την ετήσια κατανάλωση ενέργειας λαμβάνονται υπόψη η κατανάλωση ενέρ-
γειας για τον τυπικό κύκλο, η ισχύς σε «κατάσταση εκτός λειτουργίας» για τον τυπικό κύκλο
πλυσίματος, η ισχύς σε «κατάσταση αναμονής» για τον τυπικό κύκλο πλυσίματος και ο
συνολικός αριθμός τυπικών κύκλων πλυσίματος ανά έτος. Το σχήμα που έχει προταθεί από
την Επιτροπή για να τεθεί σε εφαρμογή έως τις 30 Ιουνίου 2014:
A++- A++ A+ A B C D
EEI<50 50≤EEI≤56 56≤EEI≤63 63≤EEI≤71 71≤EEI≤80 80≤EEI≤90 EEI≥90
3.5 ΑΛΛΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Η συνολική απόδοση του συστήματος σε μεγάλο βαθμό επηρεάζεται από την αποτελε-
σματικότητα της αποστολής − εάν ο πελάτης θα πάρει το επιθυμητό αποτέλεσμα ή όχι.
Η κύρια κινητήρια δύναμη σχετικά με τις βιώσιμες πρακτικές από την πλευρά του ζεστού
νερού είναι ότι η αποδοτικότητα του συστήματος καταλήγει στην έξοδο του ζεστού νερού
− τη βρύση, το ντους. Εάν τα υδραυλικά στο ενδιάμεσο δεν είναι αποτελεσματικά όσον
αφορά την παροχή ζεστού νερού απλώς οι πελάτες δεν μπορούν να έχουν τόσο νερό όσο
νομίζουν ότι μπορούν να έχουν. Το ίδιο ισχύει και για το κρύο νερό που χάνεται σε αναμονή
για το ζεστό − απόβλητα.
Έτσι, κάποια «πρακτικά» θέματα που προκύπτουν και αφορούν πάντα στην εξοικονό-
μηση νερού (ζεστού ή κρύου) έχουν να κάνουν π.χ. με την πίεση που παρέχεται το νερό.
Πιο συγκεκριμένα, οι δημοτικές επιχειρήσεις παροχής ύδρευσης και οι λοιποί προμηθευτές
αυτού του «αγαθού» χρησιμοποιούν αντλίες και αντλιοστάσια για την ενίσχυση των πιέσεων
ύδρευσης στα δίκτυα παροχής. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η πίεση μπορεί να υπερβαί-
νει τα 200 psi. Οι περισσότεροι κωδικοί υδραυλικών εγκαταστάσεων απαιτούν τη χρήση
βαλβίδων ρύθμισης πίεσης (PRV) στα οικιακά συστήματα όπου η πίεση του παρεχόμενου
νερού υπερβαίνει τα 80 psi, καθώς οι υψηλότερες πιέσεις μπορούν να σπάσουν τους σω-
λήνες και να προκαλέσουν ζημιές στα εξαρτήματα.
Διασφαλίζοντας ότι το νερό εισέρχεται σε μια υδραυλική εγκατάσταση με πίεση που
δεν υπερβαίνει τα 60 psi (414 kilopascal [kPa]), μπορεί να προκύψει σημαντική εξοικο-
νόμηση νερού, μειώνοντας την ποσότητα του νερού που βγαίνει από το υδραυλικό είδος
και μειώνοντας την πιθανότητα διαρροής νερού από τους σωλήνες, διαρροής από τους
θερμαντήρες, για βρύσες που στάζουν, και καταστροφικά γεγονότα εάν οι σωλήνες, οι
εύκαμπτοι σωλήνες ή άλλες συνιστώσες σε μια εγκατάσταση που χρησιμοποιεί νερό εκρα-
γούν. Η διατήρηση της πίεσης στα 60 psi μπορεί επίσης να συμβάλει στη διατήρηση της
απόδοσης των υδραυλικών ειδών, στη μείωση του θορύβου του πλυντήριου πιάτων και
ρούχων, και να μειώσει το ποσοστό βλαβών σε ένα σύστημα υδραυλικής εγκατάστασης.
Εξάλλου, η μόνωση των σωλήνων ζεστού νερού μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την
αποδοτικότητα ενός συστήματος διανομής ζεστού νερού. Με τη μόνωση των σωλήνων ζε-
στού νερού μειώνεται ο ρυθμός της απώλειας θερμότητας και μπορεί να παραδοθεί νερό
που είναι 2 ºC έως 4 ºC θερμότερο από ό,τι μπορούν να το παραδώσουν οι μη μονωμένοι
σωλήνες. Περιβλήματα σωλήνων φτιαγμένα από αφρό πολυαιθυλενίου ή νεοπρενίου με
πάχη είτε ½ είτε ¾ της ίντσας είναι η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη μόνωση. Η εσωτερική
διάμετρος του περιβλήματος του σωλήνα πρέπει να ταιριάζει με τη διάμετρο του σωλήνα
224
για στενή εφαρμογή. Το δέσιμο της μόνωσης κάθε 30 ή 60 cm, με τη χρήση ταινίας, σύρ-
ματος ή καλωδίου, θα βοηθήσει επίσης να διατηρηθεί η μόνωση σε επαφή με τον σωλήνα.
Μόνωση θα πρέπει να χρησιμοποιείται σε όλο το μήκος των σωλήνων ζεστού νερού, συ-
μπεριλαμβανομένων των γωνιών και των συνδέσεων, αλλά θα πρέπει να διατηρείται του-
λάχιστον 15 cm μακριά από την καμινάδα των θερμαντήρων νερού πετρελαίου ή αερίου.
Η μόνωση αποδίδει καλύτερα με μία τιμή R της τάξης του 3,0 ή μεγαλύτερη [8].
Εξωτερικές χρήσεις
Σε κάποιες πηγές αναφέρεται ότι έως και το 56% της ποσότητας του νερού που κατανα-
λώνεται σε μια κατοικία το καλοκαίρι χρησιμοποιείται για την άρδευση του γκαζόν και των
κήπων (ανάλογα βέβαια με τις ανάγκες της τοποθεσίας/άρδευσης).
Η εγκατάσταση και η κατάλληλη ρύθμιση συστημάτων αυτόματων καταιονιστήρων μπο-
ρεί να συμβάλει σημαντικά στην εξοικονόμηση νερού, αλλά και η συνειδητή θεώρηση σχε-
δίων αρχιτεκτονικής τοπίου, και η επιλογή των φυτών και του γκαζόν μπορούν επίσης να
μειώσουν παρά πολύ τη χρήση σε εξωτερικούς χώρους του νερού. Ο καθορισμός ζωνών δεν
αφορά μόνο τα συστήματα θέρμανσης και ψύξης – τα φυτά εξωτερικών χώρων μπορούν
επίσης να χωριστούν σε ζώνες για να εξασφαλιστεί ότι η πιο εντατική από άποψη νερού
κηπουρική λαμβάνει χώρα σε μια μικρή περιοχή κοντά στην κατοικία, και ότι τα λοιπά χαρα-
κτηριστικά του τοπίου εξωραΐζονται ώστε να μειωθεί η κατανάλωση νερού. Οι σκέψεις για
επαναχρησιμοποίηση του «γκρίζου νερού» (δηλαδή του νερού που προέρχεται από βιολογικό
καθαρισμό) καθίστανται ύψιστης σημασίας σε περιοχές με χαμηλές βροχοπτώσεις, καθώς
αυτό μπορεί να παρέχει νερό για φύτευση σε πεζούλες κοντά στην κατοικία.
Οι έξυπνοι ελεγκτές άρδευσης εξατομικεύουν το νερό που εφαρμόζεται με τις ανάγκες
των φυτών, ενσωματώνοντας στοιχεία από τις καιρικές συνθήκες, τις συνθήκες του εδά-
φους και το κλίμα, για να προσδιορίσουν το πότε και το πόσο θα ποτίσουν.
Αποσκλήρυνση και φιλτράρισμα του νερού
Η αποσκλήρυνση και το φιλτράρισμα του νερού έχουν τόσο πλεονεκτήματα όσο και μειο-
νεκτήματα σε σχέση με την αειφορία.
Οι αποσκληρυντές νερού παρατείνουν τη διάρκεια ζωής του εξοπλισμού και των συ-
σκευών με την αφαίρεση της δυνατότητας για δημιουργία συσσωρεύσεων σε σωλήνες και
ευαίσθητο εξοπλισμό. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, η υπερβολική αποσκλήρυνση
μπορεί να προκαλέσει αλμυρό νερό, το οποίο μπορεί να είναι επιθετικό σε ορισμένα ευαί-
σθητα εξαρτήματα του συστήματος.
Επιπλέον, σε μέρη όπως η Καλιφόρνια εξετάζεται το ενδεχόμενο απαγόρευσης των μα-
λακτικών (αποσκληρυντών), λόγω του αλατιού που εναποθέτουν στα δημοτικά συστήματα
αποχέτευσης. Η ετυμηγορία ακόμα εκκρεμεί σε αυτό το σημείο − κανείς δεν φαίνεται να
έχει μια οριστική, επιστημονικά έγκυρη απάντηση στο ερώτημα σχετικά με τα αποδεκτά
επίπεδα αλατότητας.
Όσον αφορά το φιλτράρισμα (διήθηση), σε ορισμένες περιπτώσεις αυτό είναι απαραί-
τητο, λόγω της κακής ποιότητας του νερού, αλλά ο τεράστιος όγκος του νερού που σπα-
ταλάται κατά την επεξεργασία σε συστήματα όπως π.χ. ένα φίλτρο αντίστροφης όσμωσης
είναι αρκετό για να σας κάνει να αναρωτηθείτε για το καθαρό κέρδος − και τη μακροπρό-
θεσμη βιωσιμότητά τους.
Τελικά, η αποδοτικότητα των αποσκληρυντικών νερού καθώς και των συστημάτων φιλ-
τραρίσματος του νερού μπορεί να είναι εξαιρετικά χαμηλή, γι’ αυτό είναι σημαντικό να
κατανοηθούν πλήρως η ανάγκη και το σύστημα πριν από την εγκατάσταση.
225
1. Report of the EC, DG Energy-A1. Data sources: EC (ESTAT, ECFIN), EEA, June
2011.
2. The International Energy Agency (IEA) website, Statistics - Greece: http://
www.iea.org/ stats/graphresults.asp? COUNTRY_CODE=GR.
3. 2009 Residential Energy Consumption Survey. Energy Information Adminis-
tration, Office of Energy Consumption and Efficiency Statistics.
4. Klein, G. (2004). Hot-Water Distribution Systems Part 1. Plumbing Systems
& Design.
5. Acker, L., Klein, G. (2006). Benefits of Demand-Controlled Pumping. Home
Energy.
6. 2009. Πίνακας E202.1 του Διεθνούς Κώδικα Υδραυλικών. Συμβούλιο
Διεθνούς Κώδικα.
7. 2013. 6ο παραδοτέο των υπηρεσιών «ΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ
ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΥΔΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΜΕΤΡΩΝ ΚΑΙ
ΘΕΣΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΝΕΡΟΥ».
8. Guide to the 2007 Built Green Checklist. Home Builders Association of Met-
ro Denver.
Ανακεφαλαίωση Κεφαλαίου 3
Το Κεφάλαιο 3 του εγχειριδίου αφορά, κατά κύριο λόγο, τις κλασικές εφαρμογές των
υδραυλικών εγκαταστάσεων. Σ’ αυτό παρουσιάζονται τεκμηριωμένες συμβουλές σχετικά
με τον καταλληλότερο και πιο αποδοτικό ενεργειακά εξοπλισμό για το σύστημα παραγω-
γής του ζεστού νερού (ΖΝΧ), καθώς και τρόποι βελτίωσης του σχεδιασμού των υδραυλι-
κών εγκαταστάσεων προκειμένου να καταστούν ενεργειακά πιο αποδοτικές. Παρέχονται
επίσης πληροφορίες σχετικά με τα εξαρτήματα και τις λοιπές υδραυλικές συσκευές που
συμβάλλουν στην εξοικονόμηση ενέργειας και νερού.
226
γεωθερμία-ηλιοθερμία
ΤΕΧΝΙΚΕΣ
ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
• Γεωθερμία - Γεωθερμικές Αντλίες Θερμότητας (ΓΑΘ)

• Ηλιοθερμία - Θερμικά Ηλιακά Συστήματα (ΘΗΣ)
• Τεχνικές εξοικονόμησης ενέργειας
Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων

Γενική Συνομοσπονδία Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδας
Αριστοτέλους 46, 104 33 Αθήνα, Τηλ. 210 8846852, Fax. 210 8846853
www.imegsevee.gr • info@imegsevee.gr

Γεωθερμία - Ηλιοθερμία

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Γεωθερμία - Ηλιοθερμία

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚO YΛΙΚΟ ΤΕΧΝΙΚΗΣ

Δρ. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΜΑΛΑΜΑΤΈΝΙΟΣ

INΣΤΙΤΟΥΤΟ ΜΙΚΡΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Εκδότης: ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ

Χρονολογία έκδοσης: 2014

ENOTHTA 1: Γεωθερμία – Γεωθερμικές Αντλίες Θερμότητας (ΓΑΘ) 13

1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ – Η ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΓΑΘ.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............................................. 14

ENOTHTA 2: Ηλιοθερμία – Θερμικά Ηλιακά Συστήματα (ΘΗΣ) 127

2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ – Η ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΘΗΣ .. . . . . . . . . . . . . . .................................................. 127

ENOTHTA 3: Τεχνικές Εξοικονόμησης Ενέργειας 201

3.1 Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ -

Γενική – εισαγωγική περιγραφή του εκπαιδευτικού αντικειμένου

Σκοπός – αναμενόμενα αποτελέσματα

Έννοιες-κλειδιά / τυχόν βασική ορολογία

1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ – Η ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΓΑΘ

κλειστά, 40% ανοιχτά και 15% οριζόντια συστήματα. Προκειμένου να επιτευχθούν οι

1.2 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΟΦΕΛΗ – ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΤΩΝ ΓΑΘ

Σχήμα 1.1: Ενεργειακή ισορροπία ενός συστήματος αντλιών

Σχήμα 1.2: Ενεργειακή ισορροπία ενός συστήματος με λέβητα φυσικού αερίου

Συσχετίζοντας την περιεκτικότητα σε CO2 κάθε μονάδας ενέργειας μπορεί να καθο-

Πίνακας 1.1: Σύγκριση των αναλογιών αρχικής ενέργειας και CO2

ΑΘ, πράσινη ηλεκτρική ενέργεια 350% 3,2 0,00

Άμεση ηλεκτρική θέρμανση 100% 0,4 0,66

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΓΕΝΝΗΤΡΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΓΕΝΝΗΤΡΙΑ ΑΝΘΡΑΚΑ

Eκποµπές CO2 από την παραγωγή ηλεκτρισµού (kg/kWh)

Τα CFCs (πλήρως αλογονομένοι χλωροφθοράνθρακες) και HCFCs (μερικώς αλο-

Κατάστρωση ενός σχεδίου μάρκετινγκ

Πίνακας 1.3: Οφέλη των αντλιών θερμότητας.

1.3 ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΝΤΛΙΑΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ

1.3.1 Κόστος των συστημάτων θέρμανσης

Δαπάνες σχεδιασμού και επίβλεψης της εγκατάστασης.

1.3.2 Αξιολόγηση της επένδυσης

Περιβαλλοντική επίδραση σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής

1.4 ΓΕΩΛΟΓΙΑ, ΚΛΙΜΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ

1.4.2 Υπόγεια ύδατα

και των βράχων, δημιουργώντας τα υδροφόρα στρώματα. Τα υδροφόρα στρώματα απο-

Σχήμα 1.4: Υδροφόρος ορίζοντας υπόγειων υδάτων.

Επαναφόρτιση των υπόγειων υδάτων

νερού). Εκεί, το μεγαλύτερο μέρος του νερού θα αποθηκευτεί προσωρινά ή θα επιστραφεί

Σύστημα υπόγειων υδάτων

Απαραίτητη ποσότητα υπόγειων υδάτων για τη χρήση αντλιών θερμότητας

Χημική σύνθεση για τη χρήση σε αντλίες θερμότητας

+: Κανονικό, καλή αντίσταση στη διάβρωση.

Προστασία των υπόγειων υδάτων

• Τα υπόγεια ύδατα είναι μια σημαντική πηγή πόσιμου νερού.

Οργανοαλογόνες ενώσεις και ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν τη δημιουργία τέτοιων

Ουσίες που έχουν ιδιότητες καρκινογόνες, μεταλλαξιογόνες ή τερατογόνες σε υδάτινο

Ορυκτέλαια και υδρογονάνθρακες.

Οι απαιτήσεις της Οδηγίας όσον αφορά τα υπόγεια νερά περιλαμβάνουν:

1.4.3 Στοιχεία δυναμικού για την Ελλάδα

Προκειμένου να χαρτογραφηθεί το γεωθερμικό δυναμικό σε μια έγκυρη και επικαι-

1.4.4 Ισχύουσα νομοθεσία

1.4.5 Διακρίβωση της κατάστασης του εδάφους

Πίνακας 1.8: Χαρακτηριστικά των διάφορων εδαφών.

Σύνθεση του εδάφους Ειδικά χαρακτηριστικά

Δεν θρυμματίζονται, έχουν ισχυρή συνοχή, θα

Διαποτισμένα από νερό. Άμμος/ Άμμος ή αμμοχάλικο που είναι μόνιμα

1.5 ΑΡΧΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΑΝΤΛΙΩΝ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ

Σχήμα 1.6: Στάδια εξάτμισης Σχήμα 1.7: Στάδια εξάτμισης στο

x1=0,25 σημαίνει ότι 25% του υλικού είναι

Σχήμα 1.8: Περιεχόμενο σε ατμό στο λογαριθμικό διάγραμμα p-h.

1.5.2 Αρχή λειτουργίας μιας αντλίας θερμότητας

Σχήμα 1.9: Αρχή λειτουργίας μιας αντλίας θερμότητας.

Έννοιες-κλειδιά / τυχόν βασική ορολογία

1.7 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΝΟΜΗΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΥΔΡΑΥΛΙΚΟΥ