2.

PRORAČUN NOSIVOSTI, STABILNOSTI I

UPOTREBLJIVOSTI DRVENIH KONSTRUKCIJA

OPŠTI PRINCIPI

Tehnička mehanika, pri proračunu materijala pod uticajem

spoljašnjih sila, podrazumeva da su ti materijali idelano
elastični, homogeni i izotropni.

Drvo ne ispunjava ni jedan od navedenih kriterijuma, ali se

ipak proračunava po principima tehničke mehanike.
Ispunjenje gore navedenih kriterijuma obezbeđuje se
uvođenjem odgovarajućih korekcionih faktora koji uzimaju
u obzir:

-vlažnost i temperaturu

-dugotrajnost delovanja opterećenja

-tečenje

-materijalnu i geometrijsku imperfekciju

-pravce anizotropije

-promenu zapremine i dr.

 KONCEPTI PRORAČUNA

1. Proračun prema dopuštenim naponima

Računska vrednost dejstava (opterećenja):
F = Fi * c (Fi - opterećenje, c – korekcioni faktor)  uticaji
 
  d d = l / n n=2—4

2. Proračun prema graničnim stanjima (nosivosti i upotrebljivosti)

Računska vrednost dejstava (opterećenja):

Fd = f * Fk (Fk – karakteristična vrednost dejstava, f – parcijalni
koeficijenti sigurnosti  Sd (uticaji)  d
Računska vrednost svojstava materijala: Xd = Xk / m
(Xk _- karakteristična vrednost svojstva materijala, m –
parcijalni koeficijenti sigurnosti materijala) 

Računska nosivost:
Rd = Rd (Xd, ad) , ad – geometrijske veličine  fd
(računska čvrstoća materijala)

Sd  Rd odnosno d  fd
 Proračun prema dopuštenim naponima
Naponi i deformacije pod uticajem najnepovoljnijeg
opterećenja treba da su manji od dopuštenih.
Drvena konstrukcija je neupotrebljiva (nesigurna, nefunkcionalna),
ako nastupi:

• gubitak statičke ravnoteže – celine ili pojedinog dela

• lom kritičnog preseka – usled prekoračenja čvrstoće ili deformacija
• gubitak stabilnosti – zbog izvijanja pojedinih elemenata konstrukcije
• nekontrolisano pomeranje – celine ili pojedinog elementa
ili ako nastanu:

• prevelike deformacije – koje utiču na eksploataciju ili

izgled

• preterane vibracije – koje utiču na neudobnost

elsploatacije

• lokalna oštećenja, utiskivanja i pukotine – koje smanjuju

trajnost i efikasnost

• lokalna izbočavanja – koja utiču na stabilnost

Ugib
 OPTEREĆENJA
Dokaz napona i deformacija sprovodi se za moguće kombinacije
opterećenja.
Merodavna je ona kombinacija koja daje najnepovoljnije uticaje.

• Prva grupa – Osnovna opterećenja ( o )

g
- stalno opterećenje - g
- pokretno opoterećenje (uključujući sneg) - s g+s
- opterećenje vetrom (kao samostalno
opterećenje) -w g+w
Druga grupa – Dopunska opterećenja (d)

- opterećenje vetrom (kada nije samostalno

opterećenje) g+s+w

- opterećenje skela i oplata

- opterećenje privremenih konstrukcija

- trenja na ležištima

- sile kočenja

- temperaturne promene

- skupljanje i bubrenje
 • Treća grupa - Naročita opterećenja ( n)
- zemljotres
- razmicanje oslonaca
- pritisak leda
- požar

Za osnovna opterećenja  = o (osnovni dopušteni naponi)

Za osnovna + dopunska opterećenja  = o * 1,15

Za osnovna + dopunska + naročita opterećenja  = o * 1,50

 Osnovni dopušteni naponi
Koriste se prilikom dimenzionisanja elemenata drvenih konstrukcija, a
zavise od: botaničke vrste drveta, klase drveta, vrste naprezanja i
vlažnosti.
 MODULI ELASTIČNOSTI I KLIZANJA

Koriste se prilikom dimenzionisanja elemenata drvenih konstrukcija

(proračun deformacija), a zavise od: vrste drveta, zapreminske mase,
građe, vlažnosti, temperature.
 Pločasti proizvodi na bazi drveta
U proizvodnji savremenih drvenih konstrukcija koriste se i pločasti proizvodi izrađeni
od drveta:
• Furnirske ploče (“šperploče”) – izrađene od neparnog broja listova furnira koji su
međusobno slepljeni tako da se vlakna susednih furnira u konstrukciji ploče
naizmenično ukrštaju. Dimenzije:
- debljina: 8, 10, 12, 15, 18, 20, 22, 25, 30 mm

- širina: 122, 150, 170, 180 cm

-• dužina: 200, 250, (“lesonit
Ploče vlaknatice 280, 300 ploče”)
cm – izrađene od drvenih vlakana prema različitim
tehnološkom postupcima. Koriste se u zatvorenim prostorima sa maliom vlažnošću.
Dimenzije:
- debljina: 2, 3, 4, 6, 8, 10 mm

- širina: 122, 130, 170 cm

- dužina: 122, 152, 170, 183, 244, 260, 274, 305, 366, 520, 549 cm
• Ploče iverice – izrađene od iverja drveta po posebnom tehnološkom postupku,
pod pritiskom i toplotom uz korišćenje lepkova od veštačkih smola. Dimenzije:

• debljina: od 3mm pa naviše rastući po 1mm do debljine od 50 mm

• širina i dužina: kao kod “šperploča” i zavisno od tehnologije proizvodnje

Delovi od metala

Elementi od čelika koji se koriste u drvenim konstrukcijama

dimenzionišu se u svemu prema pravilima koji važe u metalnim
konstrukcijama.
Pri proračunu ovih elemenata koriste se dopušteni naponi kao i za
metalne konstrukcije, ali umanjeni za 10%.
 AKSIJALNO (CENTRIČNO) ZATEZANJE

Sila zatezanja poklapa se sa osom štapa i pravcem vlakana

An = Abr  t = Z / An   td

Za nepoznato
slabljenje:
An = 0,8 Abr
 SAVIJANJE
Nosač je opterećen upravno na svoju podužnu osu (poprečnim opter.
Pravo (čisto) savijanje
Kada je opterećenje u jednoj od glavnih ravni inercije poprečnog preseka

Naponi savijanja:
max  m = maxMx / Wx   md

Naponi smicanja:
max  m = maxT*Sx / Ix * b   md

Napon pritiska na mestu

oslanjanja:
 c = P / A   c d
Ugibi (deformacije):
• za kratkotrajno opterećenje (do tri meseca)
• za dugotrajno opterećenje (duže od tri meseca – uvodi se uticaj tečenja)
max f =  Mx / E *Ix  f dop = l/m  - zavisi od statičkog sistema i
opterećenja + ugib od T sile

Dopušteni ugibi
Koso savijanje
Kada ravan savijanja ne pada u jednu od glavnih ravni inercije
poprečnog preseka
 m =  mx +  my = maxMx /Wx + maxMy /Wy ≤  md

 m   m2  x   m2  y   md
Ty . S x
 m x 
I x .b
Tx . S y
 m y 
I y .h

l fx  x
Mx
f  f f 
2 2
x
m
y E .I x
My
f y  y
E .I y
 EKSCENTRIČNO ZATEZANJE
Naprezanje nosača aksijalnom zatežućom silom i momentom
savijanja

Ugibi i  naponi kao kod pravog savijanja

 AKSIJALNI (CENTRIČNI) PRITISAK
Sila pritiska poklapa se sa osom štapa i pravcem vlakana
Ako nema izvijanja:
 c = N / A   cd

Kada ima izvijanja: Ni =  2 E  Imin /li2 – Ojlerova kritična sila

izvijanja
Deljenjem sa površinom preseka A
dobijamo:
Ni /A= i2min  2 E  /li2 (i2min = Imin/A)

Ako uvedemo oznake:

- vitkost štapa:  = li / imin i

- Ojlerov napon na izvijanje: i = Ni /A

 Dobijamo: i = 2 E  / 2 (1)

Ako se odnos između granične čvrstoće drveta na pritisak (lc ) i

Ojlerovog napona na izvijanje (i ) definiše kao koeficijent izvijanja 
 = lc / i ,

i usvoji da je dopušteni napon na pritisak paralelno vlaknima (cd)

jednak:
cd = lc / n (n = koeficijent sigurnosti),

iz jednačine (1) dobijamo:

 cd =  N / A , odnosno,

stv  c =  N / A   cd

 postupak
 Odeđivanje koeficijenta izvijanja 
Koeficijent izvijanja  određuje se na osnovu deformacija štapa u
elastičnom (E  = const.) i neelastičnom (E   const.) području.

Za elastično područje ( c   cp)

 = lc / i = 2 lc / 2 E  (a)

Ispitivanjima je utvrđeno da je
odnos:
E  / lc = const =312,

pa se iz jednačine (a) dobija da je:  = 2 / 312 2 , odnosno:

 =  2 / 3100 (za elastično područje -   75)
 Za neelastično područje ( c   cp)
Određivanje koeficijenta izvijanja  bazira se na eksperimentalnim
istraživanjima
U važećem standardu za drvene
konstrukcije (JUS U.C9.200), usvojena
je kriva Kočetkova

1
 2
  
1  0.8  
 100 
za neelastično područje -   75
 Vitkost  = li / imin

  120 - za glavne noseće elemente kod kojih konstrukcija ne

omogućuje pouzdanu tačnost proračuna vitkosti

  150 – za glavne noseće elemente za koje se sa dovoljno

sigurnosti može odrediti dužina izvijanja

  175 – za sekundarne elemente čija je stabilnost od

sekundarnog značaja za stabilnost konstrukcije kao celine
 Dužine izvijanja li

a) Osnovni Ojlerovi slučajevi

b) Kod rešetkastih nosača

1. U ravni rešetke

• kada se štapovi ispune vezuju ekserima - li = 0,8 l

• kada se štapovi ispune vezuju vezom na zasek, moždanicima i
zavrtnjima - li = l

• za pojasne štapove - li = l
2. Izvan ravni rešekteli = l
• za štapove ispune - za pojasne štapove dužina izvijanja zavisi od
razmaka ukrućenja kojima se ukrućuje pritisnuti pojas
c) Za krovne konstrukcije prema skici

1. U ravni vezača

• ako je Su  0,75 S, i sistem je pomerljiv  Si = 0,8 S

• ako je Su  0,75 S, i sistem je pomerljiv  Si = S

• ako je sistem nepomerljiv  Si = Su, odnosno Si = So,

zavisno šta je veće
2. Upravno na ravan vezača
• dužine izvijanja jednake su razmacima pridržajnih tačaka
d) Lukovi sa kružnom i paraboličnom osom

Za odnos 0,15  f / l  0,50 i ako se ne sprovodi

tačan proračun

1. U ravni luka
• simetrično opterećen i obostrano uklješten luk - S i = 0,5 S
• simetrično opterećen luk na dva zgloba - S i = 0,625 S
• simetrično opterećen trozglobni luk - Si = 0,7 S
• nesimetrično opterećen (na polovini raspona) uklješten, dvozglobni i
trozglobni luk - Si = 0,5 S
Za veće raspone lukova, prema tačnijem proračunu:
za lukove na dva zgloba - Si = 0,5 l
1 6,15k , gde je k = f / l
•
• za lukove na tri zgloba - Si = l/1,75 1 2k , gde je k = f / l
2. Upravno na ravan luka
• dužine izvijanja jednake su razmacima pridržajnih tačaka
 e) Ramovi sa rešetkastim riglama

1. U ravni rama
• Si = 2 hu + 0,7 ho (napon treba sračunati za veću pritiskujuću silu (N o ili Nu)
Ako je veza između štapova ho i hu izvedena kao zglob, za dužinu izvijanja treba
uzeti Si = hu
2. Upravno na ravan rama
• Ako je veza između štapova ho i hu izvedena kao zglob, za dužinu izvijanja
treba uzeti Si = hu

• Ako čvor na visini hu nije pridržan već je ukrućenje na visini h o + hu , onda

treba uzeti Si = hu + ho
f) Dvozglobni i trozglobni ramovi punog preseka

1. U ravni rama
• za stub (  150 ) S i  S1 4  1,6c , gde je c = 2J S2 / J0 S1
Za   150 dužine izvijanja treba uzeti kao za lukove
• za riglu Si  S1 4  1,6c k , gde je k = J0 N1 / J N2
(N1 i N2 su sile u stubu odnosno rigli)

2. Upravno na ravan rama

• Za stub – dužina izvijanja je od zgloba do gornje ivice rigle
• Za riglu – dužine izvijanja jednake su razmacima pridržajnih tačaka
Za dvozglobne i trozglobne ramove sa vertikalnim stubovima i
horizontalnim riglama (u ravni rama)

K=J1l / J2 h
g) Kod drvenih kuća i sličnih konstrukcija – prema slici