Ch−¬ng 3

ThiÕt kÕ s¶n phÈm, lùa chän c«ng NghÖ,

ho¹ch ®Þnh c«ng suÊt
I. ThiÕt kÕ s¶n phÈm
1.1. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan
Trong viÖc kÕ ho¹ch ho¸ hÖ thèng s¶n xuÊt, c¸c quyÕt ®Þnh ®−îc x©y dùng cã
liªn quan ®Õn viÖc thiÕt kÕ s¶n phÈm còng nh− thiÕt kÕ qu¸ tr×nh c«ng nghÖ ®Ó s¶n xuÊt
s¶n phÈm hay dÞch vô.
Chu kú ®êi sèng s¶n phÈm ®i qua mét lo¹t c¸c giai ®o¹n: Giíi thiÖu s¶n phÈm,
giai ®o¹n ph¸t triÓn, h−ng thÞnh vµ suy gi¶m. Chóng ta sÏ xem xÐt mét vµi ho¹t ®éng
chÝnh ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña chu kú sèng cña s¶n phÈm ë b¶ng 3.1.
Nh− vËy, chu kú sèng cña s¶n phÈm ®−îc chia ra thµnh bèn giai ®o¹n nh− ®−îc
chØ ra trong h×nh. V× vËy, chiÕn l−îc ho¹t ®éng vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ ph¶i phï hîp
víi tõng giai ®o¹n cña chu kú sèng do ®Æc tÝnh cña s¶n phÈm, sè l−îng, c¬ cÊu thÞ
tr−êng, vµ h×nh thøc cña c¹nh tranh ®h thay ®æi.
B¶ng 3.1
Giíi thiÖu
Ph¸t triÓn H−ng thÞnh Suy gi¶m
s¶n phÈm
Mang ®Æc tÝnh
XuÊt hiÖn mét
§Æc tÝnh s¶n Ph©n biÖt T¨ng c−êng hµng ho¸ vµ
mÉu thiÕt kÕ
phÈm lín tiªu chuÈn ho¸ ®−îc tiªu
thèng trÞ
chuÈn ho¸ cao
Sè l−îng s.phÈm ThÊp T¨ng dÇn Cao Cao
C¬ cÊu thÞ C¸c doanh Tan ra vµ hîp Mét vµi c«ng
“Survivors”
tr−êng nghiÖp nhá nhÊt ty lín
H×nh thøc cña §Æc ®iÓm ChÊt l−îng s¶n Gi¸ c¶ sù tin
Gi¸ c¶
c¹nh tranh s¶n phÈm phÈm dïng

1.2. Kh¸i niÖm Nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn s¶n phÈm

Nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn s¶n phÈm lµ nh÷ng cè g¾ng cña doanh nghiÖp trùc tiÕp
h−íng vµo ®æi míi s¶n phÈm vµ c«ng nghÖ. Nã bao gåm c¸c bé phËn: Nghiªn cøu c¬
b¶n, nghiªn cøu øng dông, ph¸t triÓn s¶n phÈm míi, ®−a s¶n phÈm míi ra thÞ tr−êng.
Nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn s¶n phÈm cã thÓ diÔn ra theo hai h−íng: Ph¸t triÓn mét

27
lo¹i s¶n phÈm míi (xÐt vÒ mÆt h×nh thøc) vµ ®æi míi s¶n phÈm hiÖn cã (xÐt vÒ mÆt chÊt
l−îng). Tuy cã nh÷ng ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt kh¸c nhau nh−ng trªn thùc tÕ hai h×nh thøc
nµy th−êng ®an kÕt víi nhau, thËm chÝ th−êng ®−îc thùc hiÖn kÕt hîp víi nhau mét
c¸ch cã ý thøc.
Trong tr−êng hîp thø nhÊt, s¶n phÈm míi chØ kh¸c biÖt so víi s¶n phÈm cò ë
kÝch th−íc, h×nh d¸ng, kiÓu l¾p ghÐp,... Nh÷ng chi tiÕt, bé phËn vµ chøc n¨ng c«ng
dông ®h ®−îc biÕt ®Õn th−êng ®−îc b¶o tån, cñng cè, thËm chÝ cã thÓ ®−îc c¶i tiÕn,
n©ng cÊp thªm. Môc ®Ých cña viÖc ®æi míi s¶n phÈm trong tr−êng hîp nµy lµ ®Ó khai
th¸c triÖt ®Ó thÞ tr−êng s¶n phÈm.
Trong tr−êng hîp thø hai, sù ®æi míi s¶n phÈm g¾n víi viÖc thiÕt kÕ nh÷ng s¶n
phÈm míi hoµn toµn hoÆc c¶i tiÕn vÒ c¬ b¶n nh÷ng s¶n phÈm ®h ®−îc biÕt ®Õn theo
h−íng t¹o cho s¶n phÈm nh÷ng chøc n¨ng míi, nh÷ng gi¸ trÞ sö dông míi, lµm cho s¶n
phÈm cã chÊt l−îng cao h¬n h¼n, hoÆc lµm cho nã cã kÕt cÊu kh¸c biÖt râ rµng, hoÆc
lµm gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt mét c¸ch ®¸ng kÓ.

1.3. C¸c thµnh phÇn trong nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn s¶n phÈm
Cã bèn thµnh phÇn c¬ b¶n trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn s¶n phÈm.
§ã lµ:
a. Nghiªn cøu c¬ b¶n lµ nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh lý thuyÕt lµm nÒn
t¶ng cho nghiªn cøu øng dông.
b. Nghiªn cøu øng dông lµ viÖc vËn dông c¸c kÕt qu¶ cña nghiªn cøu c¬ b¶n
vµo thùc tÕ ®Ó t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cô thÓ.
c. Ph¸t triÓn lµ c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn viÖc chuyÓn giao c¸c kÕt qu¶ cña
nghiªn cøu øng dông vµo ph¸t triÓn s¶n phÈm míi.
d. Tæ chøc thùc hiÖn lµ c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn viÖc thiÕt kÕ x©y dùng c¸c
h×nh mÉu ban ®Çu cña s¶n phÈm, x¸c ®Þnh c¸c lo¹i m¸y mãc, thiÕt bÞ vµ vËt
liÖu ®Ó s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm tõ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ ph¸t
triÓn.

1.4. Tæ chøc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn s¶n phÈm míi

VÒ mÆt néi dung, c«ng t¸c nghiªn cøu, ph¸t triÓn s¶n phÈm míi gåm 3 néi dung
chñ yÕu sau:
Mét lµ, tæ chøc hÖ thèng c¸c bé phËn tham gia c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu, thiÕt
kÕ s¶n phÈm vµ c«ng nghÖ míi.
Hai lµ, tæ chøc c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu, thiÕt kÕ s¶n phÈm vµ c«ng nghÖ míi.
28
 Ba lµ, / chøc lùc l−îng c¸n bé nghiªn cøu thiÕt kÕ s¶n phÈm vµ c«ng nghÖ míi.
VÒ h×nh thøc tæ chøc, cã thÓ tæ chøc theo ba h×nh thøc ®−îc thÓ hiÖn ë c¸c s¬ ®å
sau:
S¬ ®å 3.1.VÞ trÝ cña nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn s¶n phÈm
trong c¬ cÊu tæ chøc cña doanh nghiÖp

CÊp c«ng ty CÊp c«ng ty

R&D

Doanh Doanh Doanh Doanh

nghiÖp X R&D R&D
nghiÖp Y nghiÖp X nghiÖp Y
ty
(M« h×nh a) (M« h×nh b)

CÊp c«ng ty

R&D

R&D Doanh Doanh

R&D
nghiÖp X nghiÖp Y

(M« h×nh c)
1.5. Quy tr×nh ph¸t triÓn s¶n phÈm
Quy tr×nh ph¸t triÓn s¶n phÈm míi cã 6 b−íc ®−îc biÓu diÔn qua s¬ ®å sau:
S¬ ®å 3.2. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n phÈm míi

H×nh thµnh ý t−ëng vÒ Nghiªn cøu kh¶ thi ThiÕt kÕ chi tiÕt
s¶n phÈm míi

§¸nh gi¸ vµ c¶i tiÕn S¶n xuÊt thö

S¶n xuÊt hµng lo¹t Sö dông s¶n phÈm vµ

29 hç trî
 B−íc 1: H×nh thµnh ý t−ëng vÒ s¶n phÈm míi
Trªn c¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu thÞ tr−êng s¶n phÈm hiÖn cã, ng−êi ta cã thÓ h×nh
thµnh nªn ý t−ëng s¶n phÈm míi. Nh÷ng ý t−ëng míi nµy cã thÓ ®−îc thu thËp qua
c«ng t¸c nghiªn cøu cña b¶n th©n doanh nghiÖp, qua c¸c th«ng tin cña chuyªn ngµnh,
qua c¸c quan s¸t cña b¶n th©n c¸n bé nh©n viªn trong c«ng ty, qua c¸c ho¹t ®éng
nghiªn cøu cña c¸c bé phËn cã liªn quan vµ c¸c nguån th«ng tin kh¸c.
B−íc 2: Nghiªn cøu kh¶ thi
Nghiªn cøu kh¶ thi cã c¸c néi dung c¬ b¶n sau:
- Ph©n tÝch thÞ tr−êng ban ®Çu;
- T¹o ra mét kh¸i niÖm kh¸c cho s¶n phÈm;
- Lµm râ yªu cÇu ho¹t ®éng;
- X©y dùng c¸c chØ tiªu thiÕt kÕ vµ thø tù −u tiªn cña chóng;
- Dù b¸o cã tÝnh logic c¸c yªu cÇu cho s¶n xuÊt, ph©n phèi vµ duy tr× s¶n
phÈm trªn thÞ tr−êng.
B−íc 3: ThiÕt kÕ chi tiÕt s¶n phÈm
S¶n phÈm cña giai ®o¹n nµy lµ mét hÖ thèng nh÷ng b¶n vÏ, nh÷ng b¶n thiÕt kÕ
víi nh÷ng møc ®é cô thÓ vµ néi dung kh¸c nhau liªn quan ®Õn toµn bé qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt, l−u th«ng khai th¸c, sö dông c¸c s¶n phÈm ®ã. Trong nhiÒu tr−êng hîp viÖc thiÕt
kÕ chØ ®−îc coi lµ hoµn thµnh khi cã m« h×nh m« pháng s¶n phÈm míi.
B−íc 4: S¶n xuÊt thö
B−íc 5: S¶n xuÊt hµng lo¹t
B−íc 6: Sö dông s¶n phÈm vµ hç trî

II. Lùa chän qu¸ tr×nh c«ng nghÖ

2.1. Kh¸i niÖm
Qu¸ tr×nh c«ng nghÖ lµ tÊt c¶ nh÷ng ph−¬ng thøc, nh÷ng qu¸ tr×nh ®−îc sö
dông ®Ó chuyÓn ho¸ c¸c nguån lùc thµnh s¶n phÈm vµ dÞch vô.
Môc tiªu cña viÖc lùa chän qu¸ tr×nh c«ng nghÖ lµ t×m ra mét ph−¬ng thøc, mét
qu¸ tr×nh tèt nhÊt ®Ó lu«n ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña kh¸ch hµng, b¶o ®¶m chÊt l−îng
s¶n phÈm trong ®iÒu kiÖn cô thÓ cña doanh nghiÖp.

2.2. C¸c lo¹i qu¸ tr×nh c«ng nghÖ

a. S¶n xuÊt theo dù ¸n (Project technology): Dù ¸n s¶n xuÊt lµ mét tËp hîp c¸c
c«ng viÖc trong mét thÓ thèng nhÊt bÞ giíi h¹n vÒ mÆt tµi chÝnh vµ thêi gian thùc hiÖn,

30
nh»m thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu nhÊt ®Þnh. §©y lµ lo¹i h×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm mang
tÝnh ®¬n chiÕc, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kh«ng lÆp l¹i; kh«ng æn ®Þnh c¶ vÒ mÆt kh«ng gian
vµ thêi gian; c¬ cÊu tæ chøc bÞ x¸o trén.
b. Cöa hµng c«ng viÖc (Job shop): Lµ mét lo¹i qu¸ tr×nh c«ng nghÖ thÝch hîp
víi nh÷ng s¶n phÈm ®−îc thiÕt kÕ theo yªu cÇu cña kh¸ch hµng víi sè l−îng nhá,
chñng lo¹i nhiÒu. VÝ dô: cöa hµng in biÓu mÉu, cardvisit... ë ®©y mçi s¶n phÈm chØ sö
dông mét phÇn rÊt nhá nh©n lùc cña doanh nghiÖp; lÖnh s¶n xuÊt phøc t¹p; thêi gian
gi¸n ®o¹n lín; viÖc sö dông thiÕt bÞ kh«ng hiÖu qu¶ do mét sè thiÕt bÞ th× ®−îc sö dông
v−ît qu¸ c«ng suÊt trong khi ®ã mét sè kh¸c l¹i kh«ng ®−îc sö dông.
c. Qu¸ tr×nh c«ng nghÖ theo lo¹t (Batch technology): §©y lµ b−íc ph¸t triÓn
tiÕp theo cña cöa hµng c«ng viÖc víi c¸c s¶n phÈm ®h ®−îc tiªu chuÈn ho¸, tuy nhiªn
møc ®é tiªu chuÈn ho¸ kh«ng cao b»ng s¶n xuÊt d©y chuyÒn. Gièng nh− cöa hµng c«ng
viÖc, lo¹i qu¸ tr×nh c«ng nghÖ nµy thÝch hîp víi c¸c s¶n phÈm cã chñng lo¹i biÕn ®æi
cao nh−ng sè l−îng mçi lo¹i võa ph¶i. Nã thÝch hîp víi viÖc s¶n xuÊt ®Ó kho h¬n lµ s¶n
xuÊt theo ®¬n hµng cña kh¸ch hµng. C¸c cöa hµng s¶n xuÊt b¸nh ngät lµ mét vÝ dô cho
lo¹i h×nh c«ng nghÖ nµy.
HÖ thèng s¶n xuÊt dùa trªn c¬ së qu¸ tr×nh c«ng nghÖ nµy kh¸ linh ho¹t, cã kh¶
n¨ng thÝch øng cao, ®¸p øng kÞp thêi nhu cÇu ®a d¹ng cña kh¸ch hµng. Tuy nhiªn, triÓn
khai, ®iÒu hµnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kh¸ phøc t¹p; khã kiÓm so¸t ®−îc chÊt l−îng vµ khã
c©n b»ng ®−îc nhiÖm vô s¶n xuÊt. Chi phÝ s¶n xuÊt trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm cao.
d. S¶n xuÊt theo d©y chuyÒn: thÝch hîp víi nh÷ng s¶n phÈm cã chñng lo¹i Ýt, s¶n
phÈm ®−îc tiªu chuÈn ho¸ cao, sè l−îng mçi lo¹i lín.
e. C«ng nghÖ s¶n xuÊt liªn tôc (continuous): §©y lµ qu¸ tr×nh c«ng nghÖ cã
khèi l−îng s¶n phÈm lín, chñng lo¹i Ýt, mang tÝnh chuyªn m«n ho¸, tù ®éng ho¸ cao;
tËp trung vèn lín.
§Æc ®iÓm cña lo¹i c«ng nghÖ nµy: M¸y mãc thiÕt bÞ ®−îc bè trÝ theo d©y
chuyÒn; s¶n phÈm di chuyÓn thµnh dßng liªn tôc; m¸y mãc thiÕt bÞ chuyªn dïng; lao
®éng ®−îc chuyªn m«n ho¸ cao; lÖnh ®iÒu hµnh s¶n xuÊt Ýt; dÔ kiÓm so¸t ®−îc nguyªn
liÖu vµ hµng tån kho; l−îng s¶n phÈm dë dang Ýt; chi phÝ cè ®Þnh cao nh−ng chi phÝ
biÕn ®æi thÊp.

2.3. Chu kú sèng cña qu¸ tr×nh c«ng nghÖ

Qu¸ tr×nh c«ng nghÖ cã chu kú sèng liªn quan ®Õn chu kú sèng cña s¶n phÈm
®−îc chØ ra ë h×nh 3.1.

31
 Chi phÝ s¶n xuÊt b.qu©n 1 ®¬n vÞ

Cöa hµng S.xuÊt theo s¶n xuÊt s¶n xuÊt

C«ng viÖc lo¹t d©y chuyÒn liªn tôc

Giíi thiÖu Ph¸t triÓn H−ng thÞnh Suy gi¶m T/gian

H×nh 3.1: Chu kú sèng cña qu¸ tr×nh c«ng nghÖ
2.4. Lùa chän qu¸ tr×nh c«ng nghÖ
Trªn c¬ së giai ®o¹n hiÖn t¹i cña chu kú sèng cña s¶n phÈm chÝnh, c¸c doanh
nghiÖp cã thÓ lùa chän cho m×nh mét lo¹i qu¸ tr×nh c«ng nghÖ trong sè c¸c lo¹i ®h
nghiªn cøu dùa trªn ma trËn qu¸ tr×nh - s¶n phÈm ®−îc tr×nh bµy d−íi ®©y. Khi s¶n
phÈm cña doanh nghiÖp chuyÓn sang giai ®o¹n kh¸c, c¬ cÊu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt còng
ph¶i chuyÓn theo.
Sè l−îng Ýt, tiªu Sè l−îng s¶n Sè l−îng s¶n Mét lo¹i s¶n
chuÈn ho¸ thÊp. phÈm Ýt, chñng phÈm nhiÒu, phÈm ®−îc tiªu
Lo¹i qu¸ tr×nh Mét lo¹i s¶n lo¹i nhiÒu chñng lo¹i võa chuÈn ho¸ cao,
phÈm ph¶i sè l−îng lín
S¶n xuÊt theo CL kh«ng hiÖu
dù ¸n qu¶
Cöa hµng c«ng
viÖc
C«ng nghÖ theo ChiÕn l−îc cã hiÖu qu¶
nhãm s¶n
phÈm
S¶n xuÊt theo
d©y chuyÒn
CL kh«ng
S¶n xuÊt liªn hiÖu
tôc qu¶

32
 III. Ho¹ch ®Þnh c«ng suÊt
3.1. Kh¸i niÖm vµ c¸c lo¹i c«ng suÊt
3.1.1. Kh¸i niÖm: C«ng suÊt lµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña m¸y mãc thiÕt bÞ vµ d©y
chuyÒn c«ng nghÖ cña doanh nghiÖp trong mét ®¬n vÞ thêi gian. Nã th−êng ®−îc ®o
b»ng s¶n l−îng ®Çu ra cña mét doanh nghiÖp hoÆc sè l−îng ®¬n vÞ ®Çu vµo ®−îc sö
dông ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh.
Cã thÓ xem vÝ dô vÒ c¸ch ®o l−êng c«ng suÊt ë mét sè lo¹i h×nh doanh nghiÖp ë
b¶ng sau:
B¶ng 3.2
Lo¹i h×nh doanh nghiÖp §¬n vÞ ®o l−êng c«ng suÊt
§o b»ng s¶n l−îng ®Çu ra
ChÕ t¹o « t« Sè l−îng « t«
S¶n xuÊt thÐp TÊn thÐp
S¶n xuÊt ®iÖn Mega o¸t
S¶n xuÊt l−¬ng thùc TÊn thãc
§o b»ng s¶n l−îng ®Çu vµo
BÖnh viÖn Sè gi−êng bÖnh
Hhng hµng kh«ng Sè chç ngåi
R¹p h¸t Sè chç ngåi
Nhµ hµng Sè chç ngåi hay sè bµn
Tr−êng ®¹i häc Sè l−îng sinh viªn hay sè l−îng khoa
Cöa hµng th−¬ng m¹i DiÖn tÝch mÆt b»ng cöa hµng

3.1.2. C¸c lo¹i c«ng suÊt

a. C«ng suÊt thiÕt kÕ: lµ c«ng suÊt tèi ®a mµ doanh nghiÖp cã thÓ thùc hiÖn
®−îc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thiÕt kÕ.
b. C«ng suÊt hiÖu qu¶: lµ tæng ®Çu ra tèi ®a mµ doanh nghiÖp mong muèn cã
thÓ ®¹t ®−îc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ vÒ c¬ cÊu s¶n phÈm, dÞch vô, tu©n
thñ c¸c tiªu chuÈn, quy tr×nh c«ng nghÖ, kh¶ n¨ng ®iÒu hµnh s¶n xuÊt, kÕ
ho¹ch b¶o d−ìng, duy tr× m¸y mãc, thiÕt bÞ vµ c©n ®èi c¸c ho¹t ®éng. C«ng
suÊt hiÖu qu¶ ®−îc biÓu thÞ b»ng møc ®é sö dông c«ng suÊt thiÕt kÕ (% so
víi c«ng suÊt thiÕt kÕ).
c. C«ng suÊt thùc tÕ: lµ khèi l−îng s¶n phÈm ®¹t ®−îc trong thùc tÕ.
Ba kh¸i niÖm trªn ®−îc dïng lµm c¬ së ®Ó tÝnh hai chØ tiªu: møc hiÖu qu¶ vµ
møc ®é sö dông cña c«ng suÊt. Chóng ®−îc biÓu diÔn d−íi d¹ng c¸c c«ng thøc sau:

33
 C«ng suÊt thùc tÕ
Møc hiÖu qu¶ = × 100 (%)
C«ng suÊt hiÖu qu¶

C«ng suÊt thùc tÕ

Møc ®é sö dông = × 100 (%)
C«ng suÊt thiÕt kÕ

3.1.3. C¨n cø ho¹ch ®Þnh c«ng suÊt

- Nhu cÇu thÞ tr−êng: Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng cÇn ho¹ch ®Þnh,
lùa chän c«ng suÊt lµ sù ¶nh h−ëng tiÒm Èn cña nã tíi kh¶ n¨ng ®¸p øng cña doanh
nghiÖp ®èi víi nhu cÇu vÒ s¶n phÈm, dÞch vô trong t−¬ng lai.
- Mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt: NÕu nhu cÇu cña thÞ tr−êng vÒ
s¶n phÈm vµ dÞch vô thÊp h¬n so víi c«ng suÊt x©y dùng sÏ g©y lhng phÝ lín vÒ n¨ng
lùc s¶n xuÊt thËm chÝ dÉn ®Õn sù ph¸ s¶n cña doanh nghiÖp.
- Kh¶ n¨ng huy ®éng vèn ®Çu t− cña doanh nghiÖp.
- ViÖc ®¶m b¶o c¸c nguån lùc l©u dµi cho ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp.

3.2. C¸c b−íc tiÕn hµnh ho¹ch ®Þnh c«ng suÊt

§Ó tiÕn hµnh ho¹ch ®Þnh c«ng suÊt, cÇn tiÕn hµnh theo c¸c b−íc sau:
B−íc 1: §¸nh gi¸ c«ng suÊt hiÖn cã cña doanh nghiÖp
Trong b−íc nµy cÇn ph©n tÝch ®Æc ®iÓm lo¹i h×nh s¶n xuÊt ®Ó x¸c ®Þnh c¸c chØ
tiªu ®¸nh gi¸ c«ng suÊt cña doanh nghiÖp cho phï hîp. Ngoµi ra còng cÇn chó ý ®Õn
nh÷ng khã kh¨n khi tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ c«ng suÊt do sù biÕn ®éng hµng ngµy cña lao
®éng, m¸y mãc, thiÕt bÞ,... §iÒu nµy cã ¶nh h−ëng lín ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c
c«ng suÊt hiÖn cã cña doanh nghiÖp.
B−íc 2: ¦íc tÝnh nhu cÇu c«ng suÊt
Nhu cÇu c«ng suÊt ®−îc dù tÝnh c¨n cø vµo dù b¸o nhu cÇu vÒ c¸c lo¹i s¶n
phÈm, dÞch vô trªn thÞ tr−êng trong t−¬ng lai (ng¾n h¹n vµ dµi h¹n). Sau ®ã, tiÕn hµnh
so s¸nh nhu cÇu víi c«ng suÊt hiÖn cã ®Ó cã c¸c quyÕt ®Þnh vÒ c«ng suÊt ng¾n h¹n vµ
dµi h¹n cho thÝch hîp.
B−íc 3: X¸c ®Þnh c¸c chiÕn l−îc cho sù thay ®æi c«ng suÊt
C¨n cø vµo kÕt qu¶ dù b¸o nhu cÇu c«ng suÊt, ng−êi ta cã thÓ ®Ò ra c¸c biÖn
ph¸p ®iÒu chØnh c«ng suÊt cho t−¬ng lai ng¾n h¹n vµ dµi h¹n nh− sau:
a. §èi phã ng¾n h¹n (d−íi mét n¨m)
Cã thÓ tãm t¾t c¸c chiÕn l−îc thay ®æi c«ng suÊt ng¾n h¹n ë b¶ng 3.3
34
 j¶ng 3.3
Lo¹i Ho¹t ®éng
Tån kho s¶n phÈm trong giai ®o¹n cã nhu cÇu thÊp ®Ó ®¸p øng cho
Tån kho
nhu cÇu ë giai ®o¹n sau.
Trong giai ®o¹n cã nhu cÇu cao, cã thÓ yªu cÇu kh¸ch hµng ®Æt cäc
§Æt cäc tr−íc
tr−íc
Huy ®éng nh©n Thuª nh©n c«ng trong giai ®o¹n cã nhu cÇu cao vµ sa th¶i khi nhu
lùc cÇu xuèng thÊp.
Thay ®æi tèc ®é T¨ng giê hoÆc cho c«ng nh©n lµm viÖc b¸n thêi gian trong giai ®o¹n
lµm viÖc nhu cÇu lªn cao hoÆc xuèng thÊp.
§µo t¹o c«ng nh©n theo h−íng lµm mét viÖc nh−ng biÕt nhiÒu viÖc.
§µo t¹o nh©n
§©y lµ mét gi¶i ph¸p thay thÕ cho viÖc thuª thªm hay sa th¶i c«ng
viªn
nh©n khi nhu cÇu thay ®æi.
ThiÕt kÕ qu¸ Thay ®æi néi dung c«ng viÖc t¹i mçi n¬i lµm viÖc ®Ó t¨ng n¨ng suÊt.
tr×nh
Thuª c¸c doanh nghiÖp kh¸c lµm gia c«ng cho m×nh ë giai ®o¹n cã
Hîp ®ång phô nhu cÇu cao, hoÆc lµm gia c«ng cho c¸c ®¬n vÞ kh¸c khi nhu cÇu
xuèng thÊp.
Trong giai ®o¹n cã nhu cÇu thÊp, thùc hiÖn viÖc b¶o d−ìng m¸y
Duy tr× b¶o
mãc thiÕt bÞ ®Ó ®Õn giai ®o¹n cã nhu cÇu cao cã thÓ ho¹t ®éng tèt
d−ìng m¸y mãc
h¬n.

b. §èi phã dµi h¹n: cã thÓ thùc hiÖn theo hai h−íng:
Më réng: Khi më réng c«ng suÊt, cÇn quan t©m ®Õn c¸c vÊn ®Ò: chi phÝ, lîi nhuËn
vµ rñi ro.
Duy tr× hoÆc gi¶m c«ng suÊt: c¾t gi¶m c«ng suÊt th−êng liªn quan ®Õn b¸n nhµ
x−ëng, m¸y mãc, thiÕt bÞ, nguyªn vËt liÖu tån kho vµ sa th¶i lao ®éng. Khi nhu cÇu
gi¶m liªn tôc, chóng ta cã thÓ chÊm døt ho¹t ®éng cña nhµ m¸y.
B−íc 4: §¸nh gi¸ c¸c chØ tiªu tµi chÝnh, kinh tÕ vµ c«ng nghÖ cña tõng ph−¬ng ¸n.
B−íc 5: Lùa chän ph−¬ng ¸n c«ng suÊt thÝch hîp nhÊt víi t×nh h×nh thùc tÕ cu¶ doanh
nghiÖp.

35
 B C

S¶n phÈm A
Tæng
C«ng
suÊt

t0 t1 t2 t3 t4
H×nh 3.2. Sö dông c«ng suÊt theo c¸c giai ®o¹n cña s¶n phÈm

3.3. C¸c m« h×nh ho¹ch ®Þnh c«ng suÊt

Cã mét vµi m« h×nh ®−îc sö dông ®Ó ho¹ch ®Þnh c«ng suÊt: Ph©n tÝch gi¸ trÞ
hiÖn t¹i ®−îc dïng khi ta cã gi¸ trÞ cña dßng vèn ®Çu t−; M« h×nh ho¹ch ®Þnh tæng hîp
®−îc sö dông ®Ó t×m gi¶i ph¸p sö dông tèt nhÊt c«ng suÊt hiÖn cã trong giai ®o¹n ng¾n;
Ph©n tÝch ®iÓm hoµ vèn cã thÓ dïng ®Ó x¸c ®Þnh sè l−îng s¶n phÈm t¹i ®iÓm hoµ vèn
khi so s¸nh chi phÝ víi doanh thu. Trong phÇn nµy, chóng t«i tËp trung giíi thiÖu m«
h×nh chñ yÕu ®−îc sö dông ®Ó ho¹ch ®Þnh c«ng suÊt ng¾n h¹n: Bµi to¸n quy ho¹ch
tuyÕn tÝnh. Sau ®ã, chóng ta sÏ ¸p dông m« h×nh thø 2: ph©n tÝch c©y quyÕt ®Þnh ®èi víi
vÊn ®Ò më réng c«ng suÊt dµi h¹n.

3.3.1. Bµi to¸n quy ho¹ch tuyÕn tÝnh ¸p dông ®Ó x¸c ®Þnh c«ng suÊt ng¾n
h¹n trong tr−êng hîp doanh nghiÖp s¶n xuÊt nhiÒu lo¹i s¶n phÈm víi mét nguån
lùc nhÊt ®Þnh
VÝ dô ®Çu tiªn ¸p dông m« h×nh sÏ ph¶n ¸nh nh÷ng khã kh¨n trong viÖc ®o
l−êng c«ng suÊt trong mét doanh nghiÖp s¶n xuÊt nhiÒu lo¹i s¶n phÈm. Khi th¶o luËn
vÒ vÝ dô d−íi ®©y cña c«ng ty ELG, chóng t«i sÏ chØ cho b¹n ®äc mét c¸ch t×m kiÕm
tèt nhÊt c¸ch sö dông c«ng suÊt trong mét kÕ ho¹ch ng¾n h¹n.
VÝ dô: C«ng ty ELG s¶n xuÊt 2 lo¹i Radio: radio x¸ch tay (PR) vµ radio v«
tuyÕn (CB). Ng−êi qu¶n trÞ phßng kinh doanh nãi :” Chóng t«i cã thÓ b¸n hÕt nh÷ng
s¶n phÈm ®h s¶n xuÊt trong t−¬ng lai”. Sau ®ã C« Êy hái Gi¸m ®èc s¶n xuÊt:” C«ng
suÊt b×nh qu©n th¸ng cña C«ng ty lµ bao nhiªu?”. Ng−êi gi¸m ®èc s¶n xuÊt tr¶ l¬× r»ng

36
c«ng suÊt phô thuéc vµo sè l−îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra.
“ Hai s¶n phÈm cña chóng ta, mçi c¸i cã yªu cÇu vÒ sè l−îng kh¸c nhau cña ba
lo¹i lao ®éng: lao ®éng s¶n xuÊt trùc tiÕp trªn d©y chuyÒn, phôc vô s¶n xuÊt vµ lao
®éng gi¸m s¸t. Trong th¸ng tíi, chóng ta sÏ cã 316 giê lao ®éng phôc vô s¶n xuÊt, 354
giê lao ®éng trùc tiÕp trªn d©y chuyÒn, vµ 62 giê lao ®éng gi¸m s¸t. V× vËy, c«ng suÊt
sÏ phô thuéc vµo sè l−îng c¸c lo¹i s¶n phÈm mµ chóng ta sÏ s¶n xuÊt”.
BiÕt r»ng, mçi CB yªu cÇu 0,4 giê lao ®éng phôc vô s¶n xuÊt, 0,5 giê lao ®éng
trùc tiÕp trªn d©y chuyÒn vµ 0,05 giê lao ®éng gi¸m s¸t. Mçi s¶n phÈm cña PR yªu cÇu
0,5 giê lao ®éng phôc vô s¶n xuÊt, 0,3 giê lao ®éng trùc tiÕp trªn d©y chuyÒn vµ 0,1 giê
lao ®éng gi¸m s¸t.
Mçi CB b¸n ra t¹o ra mét kho¶n lîi nhuËn lµ 50$ vµ PR thu ®−îc 40$. C«ng
suÊt cña nhµ m¸y trong th¸ng tíi lµ bao nhiªu? Sè l−îng cña mçi lo¹i CB vµ PR nªn
s¶n xuÊt lµ bao nhiªu lµ cã hiÖu qu¶ nhÊt?
VÊn ®Ò kÕt hîp s¶n xuÊt nhiÒu lo¹i s¶n phÈm ph¶i ®èi mÆt víi mét nguån lùc
h¹n chÕ chÝnh lµ vÊn ®Ò cña c«ng ty ELG. Nã ®−îc tãm t¾t ë b¶ng 3.4.
B¶ng 3.4
Nhu cÇu vÒ mçi lo¹i lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt Sè l−îng lao ®éng
C¸c lo¹i lao ®éng ra 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm (Giê) cã thÓ huy ®éng
CB PR (Giê)
Phôc vô s¶n xuÊt 0,4 0,5 316
S¶n xuÊt trùc tiÕp 0,5 0,3 354
Gi¸m s¸t 0,05 0,1 62

C«ng suÊt trong th¸ng tíi cña c«ng ty ELG sÏ phô thuéc vµo sù kÕt hîp s¶n xuÊt
hai lo¹i s¶n phÈm trªn. NÕu tÊt c¶ nguån lao ®éng cu¶ th¸ng tíi ®−îc sö dông chØ ®Ó
s¶n xuÊt c¸c lo¹i Ra®io CB th×:
Sè l−îng lao ®éng gi¸n tiÕp cã thÓ s¶n xuÊt ®−îc:
316 giê : 0,4 giê/mét s¶n phÈm = 790 s¶n phÈm
Sè lao ®éng trùc tiÕp trªn d©y chuyÒn sÏ s¶n xuÊt ®−îc:
354 giê : 0,5 giê/s¶n phÈm = 708 s¶n phÈm
Sè lao ®éng gi¸m s¸t cã thÓ s¶n xuÊt ®−îc:
62 giê : 0,05 giê/s¶n phÈm = 1240 s¶n phÈm.
Khi mét CB yªu cÇu tÊt c¶ ba lo¹i lao ®éng trªn, sè l−îng tèi ®a cña CB cã thÓ
s¶n xuÊt sÏ lµ sè nhá nhÊt trong c¸c sè trªn, 708 ®¬n vÞ. Nãi c¸ch kh¸c, chóng ta cã thÓ
chØ s¶n xuÊt m¸y PR. NÕu mçi lo¹i lao ®éng dµnh hÕt cho viÖc s¶n xuÊt PR, sè lao
37
®éng phôc vô, lao ®éng trùc tiÕp trªn d©y chuyÒn vµ lao ®éng gi¸m s¸t cã thÓ s¶n xuÊt
lÇn l−ît lµ 632, 1180 vµ 620 s¶n phÈm PR. Sè l−îng tèi ®a PR cã thÓ ®−îc s¶n xuÊt lµ
620.
Sù c©n nh¾c vÒ mÆt c«ng suÊt cña c«ng ty ELG sÏ lµ (1)708 s¶n phÈm CB b»ng
viÖc sö dông toµn bé lao ®éng trùc tiÕp trªn d©y chuyÒn; (2) 620 s¶n phÈm PR b»ng
viÖc sö dông toµn bé lao ®éng gi¸m s¸t; hay (3) kÕt hîp s¶n xuÊt c¶ CB vµ PR. Sù kÕt
hîp tèt nhÊt gi÷a CB vµ PR lµ bao nhiªu? Nãi c¸ch kh¸c, cã c¸ch tèt nhÊt nµo ®Ó sö
dông c«ng suÊt hiÖn cã trong kÕ ho¹ch ng¾n h¹n cña c«ng ty? C©u hái nµy sÏ ®−îc tr¶
lêi khi chóng ta ¸p dông Bµi to¸n quy ho¹ch tuyÕn tÝnh.
§Ó ¸p dông bµi to¸n quy ho¹ch tuyÕn tÝnh trong ho¹ch ®Þnh c«ng suÊt ng¾n h¹n
cña doanh nghiÖp chóng ta tiÕn hµnh theo c¸c b−íc sau:
B−íc 1: X¸c ®Þnh biÕn quyÕt ®Þnh
§èi víi c«ng ty ELG, cã hai biÕn quyÕt ®Þnh - Sè l−îng m¸y CB (ký hiÖu X1) vµ
sè l−îng m¸y PR (ký hiÖu X2) sÏ ®−îc s¶n xuÊt trong th¸ng tíi.
B−íc 2: X¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu ®o l−êng “tèt nhÊt” hoÆc “kÐm nhÊt” cña mçi
quyÕt ®Þnh.
ChØ tiªu ®èi víi c«ng ty ELG lµ tæng lîi nhuËn ph¶i ®¹t tèi ®a.
Tøc lµ: F = LNCB ×X1 + LNPR× X2 ⇒ max
Hay: F = 50X1 + 40 X2 ⇒ max
B−íc 3: X¸c ®Þnh c¸c giíi h¹n vÒ sè l−îng s¶n phÈm sÏ ®−îc s¶n xuÊt.
Giíi h¹n cho X1 vµ X2 nh− sau:

Nguån Sö dông nguån Giíi h¹n nguån

Phôc vô s¶n xuÊt 0,4X1 + 0,5X2 ≤ 316
S¶n xuÊt trùc tiÕp 0,5X1 + 0,3X2 ≤ 354
Gi¸m s¸t 0,05 X1 + 0,1X2 ≤ 62

B−íc 4: ¸p dông thuËt to¸n ®¬n h×nh ®Ó t×m ph−¬ng ¸n tèi −u

Tr−íc hÕt chóng ta chuyÓn bµi to¸n vÒ d¹ng chÝnh t¾c:
F = 50X1 + 40 X2 ⇒ max
0,4X1 + 0,5X2 + S1 = 316
0,5X1 + 0,3X2 + S2 = 354
0,05 X1 + 0,1X2 + S3 = 62

38
 Sau ®ã, ta lËp b¶ng tÝnh to¸n ®Ó t×m ph−¬ng ¸n tèi −u. KÕt qu¶ nh− sau:
X1 X2 S1 S2 S3
X Cij PA
50 40 0 0 0
S1 0 316 0,4 0,5 1 0 0
S2 0 354 0,5 0,3 0 1 0
S3 0 62 0,05 0,1 0 0 1
0 -50 -40 0 0 0
S1 0 32,8 0 0,26 1 -0,8 0
X1 50 708 1 0,6 0 2 0
S3 0 26,6 0 0,07 0 -0,1 1
35.400 0 -10 0 100 0
X2 40 126,15 0 1 3,8 -3,07 0
X1 50 632,3 1 0 -2,3 3,84 0
S3 0 17,7 0 0 -0,27 -0,115 1
36.661 0 0 37 69,2 0

Gi¶i ph¸p tèi −u lµ s¶n xuÊt 632 CB vµ 126 PR sÏ cho lîi nhuËn tèi ®a lµ 36.661
USD. VÒ sö dông nguån lao ®éng, ph−¬ng ¸n trªn cho phÐp sö dông hÕt sè lao ®éng
phôc vô vµ sè lao ®éng trùc tiÕp s¶n xuÊt trªn d©y chuyÒn. Riªng lao ®éng gi¸m s¸t cã
d− ra 17,7 giê.

3.3.2. Sö dông lý thuyÕt quyÕt ®Þnh trong lùa chän c«ng suÊt
3.3.2.1. C¸c t×nh huèng trong viÖc ra quyÕt ®Þnh
Ra quyÕt ®Þnh trong ®iÒu kiÖn ch¾c ch¾n, trong ®ã ng−êi ra quyÕt ®Þnh biÕt ch¾c
ch¾n hËu qu¶ hay kÕt qu¶ cña bÊt kú quyÕt ®Þnh ®−îc lùa chän nµo. VÝ dô: Khi göi
tiÕt kiÖm, ta biÕt ch¾c ch¾n sè tiÒn lhi thu ®−îc sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh.
Ra quyÕt ®Þnh trong ®iÒu kiÖn kh«ng ch¾c ch¾n trong ®ã ng−êi ra quyÕt ®Þnh kh«ng
biÕt ®iÒu g× sÏ x¶y ra ®èi víi kÕt qu¶ cña mçi c¸ch lùa chän. ThÝ dô: trong 5 n¨m tíi
thÕ giíi cã trõ ®−îc bÖnh SIDA hay kh«ng lµ mét ®iÒu b©y giê kh«ng thÓ nãi tr−íc
®−îc.
Ra quyÕt ®Þnh d−íi ®iÒu kiÖn rñi ro, trong ®ã ng−êi ra quyÕt ®Þnh biÕt ®−îc x¸c
suÊt x¶y ra ®èi víi kÕt qu¶ cña ph−¬ng thøc ®h lùa chän. VÝ dô: ta kh«ng biÕt ch¾c
lµ ngµy mai cã m−a hay kh«ng? Tuy nhiªn, ta cã thÓ biÕt ®−îc vµo mïa m−a ë miÒn
Trung, x¸c suÊt cã m−a lµ 50%.
Khi ra quyÕt ®Þnh d−íi ®iÒu kiÖn kh«ng ch¾c ch¾n, ng−êi ra quyÕt ®Þnh kh«ng
biÕt ®−îc hËu qu¶ hµnh ®éng cña m×nh sÏ nh− thÕ nµo. Cßn khi ra quyÕt ®Þnh d−íi ®iÒu

39
kiÖn rñi ro, ng−êi ra quyÕt ®Þnh sÏ cè g¾ng tèi ®a ho¸ phóc lîi mong ®îi cña m×nh.
C¸ch tiÕp cËn ra quyÕt ®Þnh ®iÓn h×nh lµ tèi ®a ho¸ gi¸ trÞ tiÒn tÖ mong ®îi.
3.3.2.2. Mét sè thuËt ng÷ cÇn n¾m
- Sù lùa chän: C¸ch thøc hµnh ®éng hoÆc chiÕn l−îc mµ ng−êi ra quyÕt ®Þnh
cã thÓ lùa chän. Khi dïng c©y quyÕt ®Þnh, sù lùa chän nµy ®−îc biÓu diÔn
b»ng nót « vu«ng .
- Tr¹ng th¸i tù nhiªn: ViÖc x¶y ra t×nh huèng mµ ng−êi ra quyÕt ®Þnh kiÓm
so¸t ®−îc rÊt Ýt hoÆc kh«ng kiÓm so¸t ®−îc. Nã ®−îc biÓu diÔn b»ng nót trßn
Ο.
Trong lý thuyÕt quyÕt ®Þnh, ng−êi ta cã thÓ sö dông b¶ng quyÕt ®Þnh hoÆc c©y
quyÕt ®Þnh ®Ó lùa chän ph−¬ng ¸n tèi −u cña m×nh. VÒ b¶n chÊt, hai c¸ch sö
dông nµy lµ t−¬ng ®−¬ng nhau.

3.3.2.3. C¸c ph−¬ng ph¸p sö dông ®Ó lùa chän ph−¬ng ¸n c«ng suÊt tèi −u

Sö dông b¶ng quyÕt ®Þnh

B¶ng quyÕt ®Þnh cho ta biÕt ®èi víi bÊt kú sù lùa chän ë mét tr¹ng th¸i tù nhiªn
nµo còng cho ta mét kÕt qu¶ biÓu thÞ b»ng gi¸ trÞ tiÒn tÖ.
a. Ra quyÕt ®Þnh d−íi ®iÒu kiÖn kh«ng ch¾c ch¾n
Khi ta hoµn toµn kh«ng ch¾c ch¾n lµ tr¹ng th¸i tù nhiªn sÏ x¶y ra nh− thÕ nµo,
ngay c¶ x¸c xuÊt kÕt qu¶ s¶y ra trong mçi tr−êng hîp còng kh«ng biÕt th× ta cã thÓ
chän 1 trong 3 chØ tiªu ®Ó ra quyÕt ®Þnh. §ã lµ:
- Maximax (chØ tiªu l¹c quan): ChØ tiªu nµy gióp ta t×m ra c¸ch lùa chän tèi −u
trong c¸c c¸ch lùa chän ®h cho kÕt qu¶ tèi ®a.
- Maximin (chØ tiªu bi quan): §èi víi chØ tiªu nµy, ta chän ra trong sè c¸c
c¸ch lùa chän cã kÕt qu¶ tèi thiÓu, lÊy ra c¸i tèi ®a.
- May rñi ngang nhau: ChØ tiªu nµy gióp ta t×m ra kÕt qu¶ trung b×nh lín nhÊt
trong sè c¸c c¸ch lùa chän.
VÝ dô: C«ng ty bia HuDa ®ang xem xÐt viÖc më mét ph©n x−ëng s¶n xuÊt bia
®en xuÊt khÈu. Cã ba ph−¬ng ¸n vÒ c«ng suÊt nh− sau:
- X©y dùng mét nhµ m¸y lín cã c«ng suÊt 250.000 lÝt/n¨m (S1)
- X©y dùng mét nhµ m¸y võa, cã c«ng suÊt 100.000 lÝt/n¨m (S2)
- X©y dùng mét nhµ m¸y nhá cã c«ng suÊt 50.000 lÝt/n¨m (S3)
T×nh h×nh thÞ tr−êng vÒ s¶n phÈm cña C«ng ty cã thÓ lµ thuËn lîi (nhu cÇu ngµy

40
cµng cao); kh«ng thuËn lîi (nhu cÇu thÊp vµ ngµy cµng gi¶m).
Sau khi tÝnh to¸n thu chi, bé phËn Tµi vô cña C«ng ty ®h dù kiÕn ®−îc b¶ng lêi
lç sau:
B¶ng 3.5 §VT: 103 USD
Ph−¬ng ¸n c«ng suÊt ThÞ tr−êng thuËn lîi ThÞ tr−êng kh«ng thuËn lîi
C«ng suÊt lín 100 - 90
C«ng suÊt võa 60 - 10
C«ng suÊt nhá 40 -5

C¨n cø vµo c¸c c¸ch lùa chän trªn, chóng ta x©y dùng b¶ng quyÕt ®Þnh nh− sau:
B¶ng 3.6 §VT : 103 USD
Tr¹ng th¸i thÞ tr−êng C¸ch lùa chän
PA c«ng
Kh«ng May rñi
suÊt ThuËn lîi Maximax Maximin
thuËn lîi ngang nhau
S1 100 - 90 100 - 90 5
S2 60 - 10 60 - 10 25
S3 40 -5 40 -5 17,5
Theo chØ tiªu l¹c quan, ta chän ph−¬ng ¸n S1 (x©y dùng nhµ m¸y cã c«ng suÊt
250.000lÝt/n¨m); Theo chØ tiªu bi quan (maximin), ta chän ph−¬ng ¸n (S3) x©y dùng
nhµ m¸y cã c«ng suÊt 50.000 lÝt/n¨m; Theo chØ tiªu may rñi ngang nhau, ta chän
ph−¬ng ¸n (S2), x©y dùng nhµ m¸y cã c«ng suÊt lín 100.000 lÝt/n¨m.

b. Ra quyÕt ®Þnh d−íi ®iÒu kiÖn rñi ro

§ã lµ t×nh tr¹ng lÊy quyÕt ®Þnh theo x¸c suÊt. Cã nhiÒu tr¹ng th¸i tù nhiªn cã thÓ
x¶y ra, mçi tr¹ng th¸i cã mét x¸c suÊt riªng. NÕu c¸c sè liÖu trong b¶ng quyÕt ®Þnh cã
c¸c gi¸ trÞ cã ®iÒu kiÖn vµ x¸c suÊt ph©n bè cho mçi tr¹ng th¸i tù nhiªn th× ta cã thÓ x¸c
®Þnh gi¸ trÞ mong ®îi b»ng tiÒn (EMV) cña c¸c c¸ch lùa chän. C¸ch lùa chän nµo cã
EMV lín nhÊt th−êng ®−îc dïng ®Ó ra quyÕt ®Þnh.
C«ng thøc tÝnh EMV nh− sau:
EMVi = ∑ EMVij Sij ⇒ Max
Trong ®ã:
EMVi: gi¸ trÞ tiÒn tÖ mong ®îi cña ph−¬ng ¸n i
EMVij : Gi¸ trÞ mong ®îi cña t×nh huèng J cña ph−¬ng ¸n i
Sij: X¸c suÊt cña t×nh huèng j cña ph−¬ng ¸n i.
VÝ dô: Còng vÝ dô trªn, nÕu kh«ng ®iÒu tra thÞ tr−êng, bé phËn Marketing cña
C«ng ty −íc l−îng x¸c suÊt x¶y ra cña c¸c lo¹i thÞ tr−êng nh− sau:
B¶ng 3.7

41
 Ph−¬ng ¸n c«ng X¸c suÊt cña tõng tr¹ng th¸i thÞ tr−êng
Tæng x¸c suÊt
suÊt ThuËn lîi Kh«ng thuËn lîi
S1 0,5 0,5 1.0
S2 0.5 0.5 1.0
S3 0.6 0.4 1.0

Tõ sè liÖu cña b¶ng 3.5 vµ 3.7, ta cã thÓ tÝnh ®−îc nh− sau:
EMVS1 = 100 × 0,5 + (- 90) × 0,5 = 5
EMVS2 = 60 ×0,5 + (-10) × 0,5 = 25
EMVS3 = 40 × 0,6 + (-5) × 0,4 = 22
Ta chän ph−¬ng ¸n S2, tøc lµ x©y dùng nhµ m¸y c«ng suÊt võa.

c. ChuyÓn viÖc ra quyÕt ®Þnh lùa chän c«ng suÊt tõ ®iÒu kiÖn kh«ng ch¾c
ch¾n sang ®iÒu kiÖn ch¾c ch¾n
Khi doanh nghiÖp kh«ng cã th«ng tin chÝnh x¸c vÒ thÞ tr−êng sÏ ph¶i lùa chän
ph−¬ng ¸n c«ng suÊt trong ®iÒu kiÖn kh«ng ch¾c ch¾n. ViÖc lùa chän nµy sÏ cã møc ®é
m¹o hiÓm nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ cã thÓ cã c¸c c¬ quan t− vÊn, hoÆc ®iÒu
tra nghiªn cøu thÞ tr−êng cã ®−îc nh÷ng th«ng tin ch¾c ch¾n vÒ nhu cÇu thÞ tr−êng
muèn b¸n l¹i th«ng tin ®ã cho doanh nghiÖp. Mua l¹i th«ng tin chÝnh x¸c ®ã sÏ gióp
doanh nghiÖp chuyÓn tõ viÖc ra quyÕt ®Þnh lùa chän ph−¬ng ¸n c«ng suÊt trong ®iÒu
kiÖn kh«ng ch¾c ch¾n sang quyÕt ®Þnh ch¾c ch¾n, kh«ng ph¶i chÞu rñi ro n÷a. Tuy
nhiªn, ®Ó cã ®−îc c¸c th«ng tin ®ã, doanh nghiÖp ph¶i tr¶ mét gÝa nhÊt ®Þnh. Gi¸ tèi ®a
ph¶i tr¶ khi mua th«ng tin chÝnh x¸c gäi lµ gi¸ trÞ mong ®îi cña c¸c th«ng tin hoµn h¶o.
C«ng thøc tÝnh:
EVPI = EMVmc - EMV1
Trong ®ã:
EVPI : gi¸ trÞ mong ®îi cña th«ng tin hoµn h¶o
EMVmc : Gi¸ trÞ mong ®îi trong ®iÒu kiÖn ch¾c ch¾n
EMV1: Gi¸ trÞ mong ®îi trong ®iÒu kiÖn rñi ro
VÝ dô: §Ó thËn träng gi¸m ®èc ®Ò nghÞ xem xÐt thªm ph−¬ng ¸n ®Æt mua th«ng
tin thÞ tr−êng cña mét c«ng ty dÞch vô th«ng tin cã uy tÝn. C«ng ty dÞch vô th«ng tin
yªu cÇu tr¶ cho hä 4000 USD ®Ó hä tiÕn hµnh ®iÒu tra thÞ tr−êng vµ tÝnh to¸n c¸c x¸c
suÊt cÇn thiÕt. KÕt qu¶, c«ng ty dÞch vô ®h tÝnh ®−îc c¸c lo¹i x¸c suÊt theo 2 h−íng
®iÒu tra thÞ tr−êng:
T1: H−íng thuËn lîi. Tøc lµ tæ chøc ®iÒu tra ë n¬i thÞ tr−êng thuËn lîi hoÆc thêi

42
gian thuËn lîi P(T1) = 0,7.
T2: H−íng kh«ng thuËn lîi. Tøc lµ tæ chøc ®iÒu tra ë n¬i thÞ tr−êng kh«ng thuËn
lîi hoÆc thêi gian kh«ng thuËn lîi P(T2) = 0,3.
C¸c gi¸ trÞ x¸c suÊt tÝnh ®−îc cho ë b¶ng sau:
B¶ng 3.8
TT kh«ng
H−íng ®iÒu tra PA c«ng suÊt TT thuËn lîi Tæng x¸c suÊt
thuËn lîi
S1 0,6 0,4 1,0
P(T1) = 0,7 S2 0,7 0,3 1,0
S3 0,8 0,2 1,0
S1 0,3 0,7 1,0
P(T2) = 0,3 S2 0,4 0,6 1,0
S3 0,3 0,7 1,0
C¨n cø vµo b¶ng sè liÖu ë b¶ng 3.5 vµ 3.8 ta tÝnh ®−îc kÕt qu¶ nh− sau:
H−íng thÞ tr−êng thuËn lîi :
EMV11: 100 × 0,6 + (- 90) × 0,4 = 24
EMV12: 60 × 0,7 + (- 10) × 0,3 = 39
EMV13: 40 × 0,8 + (- 5) × 0,2 = 31
EMV1 = Max {24; 39; 31} = 39
H−íng thÞ tr−êng kh«ng thuËn lîi:
EMV21 : 100 × 0,3 + (- 90) × 0,7 = - 33
EMV22 : 60 × 0,4 + (- 10) × 0,6 = 18
EMV23 : 40 × 0,3 + (- 5) × 0,7 = 8,5
EMV2 = Max {- 33; 18; 8,5} = 18
Gi¸ trÞ mong ®îi ch¾c ch¾n: EVPI = [39 × 0,7 + 18 × 0,3] - 25 = 7.7
Nh− vËy, gi¸ trÞ lín nhÊt mµ C«ng ty cã thÓ chÊp nhËn mua th«ng tin hoµn h¶o
tèi ®a lµ 7,7 ngµn USD. So s¸nh víi gi¸ mµ C«ng ty dÞch vô th«ng tin ®Æt ra lµ 4 ngµn
USD th× C«ng ty cã thÓ chÊp nhËn ®−îc.

Dïng c©y quyÕt ®Þnh

C¸c quyÕt ®Þnh cã thÓ ®−îc tr×nh bµy d−íi d¹ng b¶ng mµ còng cã thÓ ®−îc tr×nh
bµy d−íi d¹ng c©y quyÕt ®Þnh. Dïng b¶ng quyÕt ®Þnh ®−îc thuËn lîi ®èi víi mét tËp
hîp quyÕt ®Þnh vµ mét tËp hîp tr¹ng th¸i tù nhiªn. Tuy nhiªn, trong nhiÒu tr−êng hîp
bao gåm mét dhy quyÕt ®Þnh, tr¹ng th¸i tù nhiªn vµ khi ta cã mét hoÆc nhiÒu quyÕt
®Þnh liªn tiÕp, quyÕt ®Þnh sau ®−îc dùa vµo kÕt qu¶ cña quyÕt ®Þnh tr−íc th× ta dïng
c©y quyÕt ®Þnh sÏ thÝch hîp h¬n.
43
 M©y quyÕt ®Þnh lµ lèi tr×nh bµy b»ng s¬ ®å qu¸ tr×nh x¶y ra quyÕt ®Þnh, trong ®ã
chØ cho ta c¸ch lùa chän c¸c kh¶ n¨ng quyÕt ®Þnh, c¸c tr¹ng th¸i tù nhiªn víi c¸c x¸c
suÊt t−¬ng øng vµ chi phÝ ph¶i tr¶ cho mçi c¸ch lùa chän vµ tr¹ng th¸i tù nhiªn.
ViÖc ph©n tÝch bµi to¸n b»ng c©y quyÕt ®Þnh gåm cã 5 b−íc nh− sau:
- LiÖt kª ®Çy ®ñ c¸c ph−¬ng ¸n kh¶ n¨ng
- LiÖt kª ®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ra quyÕt ®Þnh
- X¸c ®Þnh thu nhËp, chi phÝ, lîi nhuËn ®Ó biÕt râ lêi, lç t−¬ng øng víi tõng
ph−¬ng ¸n kÕt hîp víi tõng t×nh h×nh thÞ tr−êng
- X¸c ®Þnh x¸c suÊt x¶y ra cña c¸c biÕn cè
- VÏ c©y quyÕt ®Þnh.
Tõ vÝ dô trªn chóng ta cã thÓ vÏ c©y quyÕt ®Þnh nh− sau:
0,5 100
5
a 0,5 -90
25 0,5
25 60
II1
b 0,5 -10
0,6
22 40
28,7 c 0,4 -5
0,6
I 24 100
a
-90
0,4
0,7
39 39 60
0,7 b
III1
0,3 -10
0,8
31 40
c 0,2 -5
0,3
-33 100
32,7 - 4
a 0,7 -90
0,3 18 0,4
18 60
III2
b 0,6 -10
0,3
8,5 40
c 0,7
-5

44