DSM 5 RUT GON
(Tiéu chi chan doan va chan dodn phan biét)
BIEN DICH
Tran Tién Giang
V6 Thi Diéu Linh
Nguyén Xuan An Chung
Nguyén Thj Mai Anh
Chi dting dé tham khdoGici thiéu
DSM 5 la cuén S6 tay Théng ké va chan doan Réi loan tam than phién ban 5 do Hiép
h6i Tam than hoc Hoa Ky phat hanh nam 2013 thay thé cho phién ban cii truée dé 14
phién ban DSM 4. Ban rit gon nay chon lgc bién dich hon 130 muc réi loan tam than
kh4c nhau gém tiéu ch{ chin doan va chan dodn phan biét trong DSM 5.
Muc dich chinh cia ban rét gon chi nham li¢t ké va gidi thiéu mét cach co ban, cing
nhw gitip ting tinh thuan tin cho viée tra ciru nhanh danh mye réi loan tam than cho
nhiing ai quan tam dén Tinh vue strc khée tam than hoc tham khao cho mue dich hoc
t@p. Cho nén tuyét déi khéng thé sir dung ban rat gon nay dé chan doan hay phan djnh
vé ban than hay ngudi khac, moi hau qua do sir dung cdc ndi dung cita ban dich thi
ngudi sir dung mic nhién ty chju tréch nhiém. Béi ban rat gon khong phan anh hét
toan bé cdc réi loan tam than, tam ly bat thuéng va ngay cd sw phite tap cia chinh cdc
réi loan tam than duoc liét ké trong day.
R6i loan tam than 1a tinh trang xéo trdn, nhiéu loan, sai léch va bat thuong vé cdc khia
canh cia tam ly nguéi chang han nhw nhan thitc, nhan cach, cdm xtc, tinh cam va
hanh vi khong phi hp v6i béi cénh van héa hod gay khé dau, nguy hai cho ban than
ho&c ngwoi khac mét céch dai dang, tai dién. Diu nay Anh hwong nghiém trong toi
sinh hoat c4 nhan, cdc méi quan hé xa héi, cong viéc, chat lrong cuéc séng va strc khée
tam ly (tam than, tinh than). R6i loan tam than (cdn duge goi la bénh tam than, bénh
tam 1f, réi loan tam 1y) van chju trong minh Anh nhin djnh kién td lau cla xa hdi, duge
miéu ta béi nhimng tir ngir hét stre ghé ron, ghé tom va c6 tinh ky thi cao nhw “khéc
ngwéi”, “khang”, “dién ri
“khuyét tat”, “quai dn”,
, “bénh hoan”, “bién thai”, “than kinh”, “dau éc c6 van dé”,
. Dae bit voi xu hwéng van chuong hodc nghé thuat héa
cang khién cho nhing hiéu biét chwa ding, dinh kién ngay cing ning thém. Nhing
dinh kién nhw nay nay can phai dug ditt khoat loai bé néu muén nhan théte ding dan
vé ri loan tam than néi riéng va strc khée tam than néi chung. Béi vi chinh nhing
dinh ki
tam t6i site khée tam than ciia ban than va cling khéng biét cAch tg xir sao cho ding
voi mOt ngwdi chang may c6 van dé vé site khée tam than.
va hiéu nham nhw vay dan téi thc trang can tré va coi nhe hodc khéng quan
Vietnamese DSM 5 Lite 1‘MOt suy nghi sai Jam phé bién vé réi loan tam than 46 1a nhiing ngwéi réi loan tam
than c6 suy nghi khéc ngw@i, tam ly bat thong hoac cé m4u hanh vi ky quai va lic
nao cing phai biéu hién ra ngoai nhw vay. Vay thi nh thé nao dugc coi 14 “suy nghi
khdc nguoi”, nhw thé nao “tam ly bat thwéng” va nhw thé nao 1a “hanh vi ky quai”?
Nhiing ngwoi gan cho ngwéi khac nhirng tir ngtr nay lay cai gi lam tiéu chuan hay quyén
han gi dé dan nhan ngw6i khac bj bénh tam than hay c6 van dé vé tam ly can phai stra
d6i? Chac chan khéng thé can ct vao chi minh sé déng dugc.
Dé xdc dinh va danh gia ding mic liéu dau 14 réi loan tam than ho&c mét hién trang
bat thwéng tam ly va can phai dugc chia chay kh6ng phai dé dang va van cdn nhiéu
sy tranh cai trong giéi chuyén mén. C6 nhiéu quan diém, mé hinh va ly thuyét va phan
loai. O day, chting téi giéi thigu va khuyén khich str dung mé hinh 4D dé xdc dinh. Mac
di DSM 5 mang tinh chat thwéng 1é cia nganh y té 1A phan loai va dinh danh bénh tat
dya trén cdc nhém trigu ching nhung {t nhat cling dp tng tdi thiéu 2/4 tiéu chi cia
mé hinh 4D cho méi mét réi loan tam than dugc liét ké. M6 hinh 4D nay bao gom
Deviance (sy Iéch chudn theo truc dgc ho&c try ngang mang tinh chat dinh long),
lam
Dysfunction (suy gidm hodc réi loan chirc nang dirgc két lun béi cdc biéu hié
sang, cac bai kiém tra twong trng), Distress (su 1é
ra nhimng khé khan, cng thing, suy nhugc hoc dau khé) va Dangerous (4a, dang hoac
+h chudin hodc réi loan chtrc nang gay
tién lwong cé thé sé gay nguy hiém cho ban than hoac ngu0i khac). Nhung ¢iém quan
trong di 1a mé hinh nao van 1a phai dya trén tinh than nguyén tac nghién ctru khoa
hoc, thuc nghiém, sir dung cdc céng cu, phwong phap chan dodn hoac hé tro chan doan
6 d@ higu luc va tin cAy cao va dic biét 1a phai can than diéu tra, déi chiéu dya trén
bang chéng khdch quan. Ch4n doan réi loan tam than cing nhw chan doan cac tinh
trang bénh khac, 14 cOng viée déi héi sy ti man, tan tam va thau hiéu, khong thé qua
loa.
Bang ban dich nay, ching téi mong muén nhimg tiéu chi ch4n doan va chan doan phan
biét du6i day duc nguéi doc chi coi nhw 1a mét dau higu dé nhén dién va phat hién
som, thie day né lyc thim kham tam than chuyén nghiép va c6 duge mot két luan
chinh thirc boi nhing chuyén vién tham van tam ly, nha tam ly hgc lam sang, nha trj
liéu tam ly hodc bac si tam than. Nhitng ngwéi nay du¢c dao tao mét cach bai ban,
chinh quy, cé kinh nghiém thye hanh cao trong linh wye strc khde tam thin chr tuyét
Psychology Translationist Network 2446i khong dya vao mét cudn sich, mot ban dich hay mét bai viét trén mang lam cn
ctr xét doan.
Ban than nhém bién dich x4c dinh DSM 5 14 mét cuén sdch nang tinh chuyén mén, cd
ham Luong hgc thuat va ddi héi kinh nghiém thyc hanh lam sang rat cao. Nhém bién
dich di 44 tham chiéu téi nhi’u cuén sach song phan 1én diya vao s& hgc ban than 46
bién dich 1a chinh. Cho nén ching t6i § thie r6 sy thiéu hut va han ché nhdt djnh trong
ban dich rat gon nay. Béi vay ching t6i chan thanh mong muén c6 duoc su déng g6p
quy bau tir déc gia va nhiing nha chuyén mén dé cé duoc mot ban dich hoan thién, chat
long cao t6i tay moi ngwdi.
an Tién Giang
Thay mt nhom bién dich
Vietnamese DSM 5 Lite 3MUC LUC
CHUONG 1. ROI LOAN PHAT TRIEN THAN KINH....
. Ri loan phat trién tri tué.....
2. Réi loan ng6n nit... ccc secretaries 13
3. R6i loan phat am
4. Réi loan Iuu loat 6 tré 17
5. R6i loan giao tiép xa hdi 19
6. Réi loan phé ty ky.
7. ROi loan tng dng gidM ChE Y one seen ove BB
8. Réi loan hoc tap biét dinh....
9. Réi loan phdi hop phat trién.
410. Réi loan van déng rap khuén \y.. . . 36
CHUONG 2. ROI LOAN LIEN QUAN DEN LOAN THAN..
11. R6i loan hoang twéng .
42. Loan than bénh I ng&n HAM anon non fon seo on
13, R6i loan dang phan ligt
44. Tam than phan ligt. soon sos sous so AT
46. R6i loan phan liét cm xtc 50
16. Cang trudng lve biét dinh.....
CHUONG 3. ROI LOAN LUONG CUC.
17. RGi loan luéng cuc |
18. R6i loan lung cyc II...
19. Réi loan khi sac chu kj.....
CHUONG 4, ROI LOAN TRAM CAM...
20. R6i loan diéu héa khi sac. 68
21. R6i loan tram cam chit yéu..
22. R6i loan tram cam truéng dién 5 z . i 8
Psychology Translationist Network 423. R6i loan cdm xi tién kinh nguyét..
CHUONG 5. ROI LOAN Lo AU.
24. R6i loan lo au chia tach. 82
25. Cam chon loc 85
26. Am anh so chuyén biét.....
27. Réi loan lo au x hol 89
28. Réi loan hoang s¢........
29. Am so khoang tréng. 96
30. R6i loan lo au lan ta...
CHUONG 6. ROI LOAN AM ANH CUONG CHE...
31. R6i loan am anh cuéng ché 102
32. R6i loan 4m anh dj dang co thé. 105
33. R6i loan tich tre...
34. R6i loan nhé tec sgh 1
35. Rdi loan boc da...
CHUONG 7. ROI LOAN LIEN QUAN BEN SANG CHAN VA CANG THANG...
36. R6i loan phan tng gan bé 116
37. Réi loan gan bé xa hdi giai te ché .... 119
38, R6i loan cang thang sau sang chan
39. R6i loan céing thang ¢Ap tinh 128
40. R6i loan thich ung...
CHUONG 8. ROI LOAN PHAN LY...
44, R6i loan nhan dang phan ly 137
42. Quén phan ly....
43. R6i loan giai thé nhan cach hoac thuc tai 144
CHUONG 9. ROI LOAN TRIEU CHUNG CO'THE.... 147
44. Réi loan triéu ching co thé... woe 148,
45. Réi loan lo 4u nghi bénh 151
46. Réi loan gia benh 154
Vietnamese DSM 5 LiteCHUONG 10. ROI LOAN AN UONG VA NUOI DUONG..
47. Dithyc...
48. R6i loan nhai lai 159
49. R6i loan tranh &n hoac an it 160
50. Chan an tam ly
51. R6i loan an nhiéu - 6i ra aces serra ss 166
82. R6i loan cudng n.........
CHUONG 11. ROI LOAN BAO THAL...
53. Ching tiéu dam.
54. Chung dai tién tuy tién
CHUONG 12. ROI LOAN GIAC NGU...
55. Réi loan mat ngit . . cece 174
56. Réi loan ngii nhiéu.......
57. Ching ngui ro 180
58. Ngii ngat gdm thong khi phé nang. 183
59. Ngii ngat trung wong...
60. Giam thong khi lién quan dén giéc ng... oo soon 1187
61. Réi loan gidc ngu nhip sinh hoc.
62. Cac r6i loan ngii - thirc khong van dong nhan cu nhanh ene
63. Réi loan 4c mong. - . - - 192
64. Réi loan hanh vi trong gidc ngU van d6ng nhn cau nhanh........
65. HOi ching chan khéng ngung dong 196
CHUONG 13. ROI LOAN CHUC NANG TINH DUC.
66. Xuat tinh cham.
67. R6i loan cong durong. 201
68. R6i loan cyrc khoai 6 nt 203,
69. Réi loan hing thu hoa kich thich tinh duc nt
70. R6i loan lam dau ho&c xém nhap ving xurong chau sinh UC... 8 207
71. R6i loan ham muén tinh duc nam
Psychology Translationist Network 672. Xuat tinh som.
CHUONG 14, MUON PHIEN GIOT TINH..
73. Muén phién gidi tinh & tré nho. 213
74. Mu6n phién gidi tinh & thanh thiéu nién va ngudi lon. 214
CHUONG 15. ROI LOAN KIEM SOAT HANH VI
75. R6i loan thach thtrc chéng déi 216
76. R6i loan bing phat gin doan 219
77. R6i loan dao dtrc..
78. Cudng phéng héa......... recs SCE en 225
79. An cap vat....
CHUONG 16. NGHIEN VA LAM DUNG CHAT..
BO, NQhIEA YOU. sores ones onan sonntnsnn 229
81. NgO doc rut
82. Cai rugu 233
83. NgO doc Caffeine. 234
84. Cai Caffeine. 236
85, Nghién cM $8 oo. - ose onsen 2237
86. Ng6 doc can sa...
87. Cai can sa.
88, Lam dung Phencyclidine feosninnin so fons 1242
89. Ng6 doc Phencyclidine.
90. Nghién cac chat gay do giée 246
91. Ng® dc khi dung céc chat gay do gidc 248
92. Nghién chat hit
93. Ng6 dc chat hit... stint si ee 253
94, Nghién Opioi
95. Ngo doc Opioid 257
96. Cai Opioid 258
97. Lam dung thuéc an than, thude ngii va thudc chéng lo au...
Vietnamese DSM 5 Lite 798. NgO doc thuéc an than, thud ngii va thuéc chéng lo au...
99, Cai thuéc an than, thude ngui va thuéc chéng lo au i . : 265
100. Nghién chat kich thich....
101. Ng@ doc chat kich thich 269
102. Cai chAtkich thich. 274
103. Nghién thudc Id.
104. Cai thuécla ........... — - acmuemvarnen a oe 274
105. Nghién of bac. 276
CHUONG 17. ROI LOAN NHAN THUC THAN KINH
108. Mé séng.
107. R6i loan nhan thire than kinh nhe hodc chu yéu 281
108. R6i loan nhén thire than kinh nhé
109. R6i loan nhén thirc than kinh nhe hoaic chil yéu do bénh Alzheimer 0.0. 284
110. R6i loan nhén thre thn kin nhe hoac chil yéu ving tran thai dvong...
111. Réi loan nhén thire than kinh nhe hoac chd yéu voi tiéu thé Lewy 290
4112. R6i loan nhén thire than kinh nhe hodc cht yéu do mach mau nao. 202
113. Réi loan nhén thire than kinh nhe hoae chii yéu do chan thuong so na
144, Réi loan nhan thirc than kinh nhe hodc chi yéu do HIV.... scenic 295
115. R6i loan nhén thre than kinh nhe hodc chi yéu do bénh nha tu...
116. R6i loan nhan thie than kinh nhe hoc chti yéu do bénh Parkinson 297
117. R6i loan nhan thire than kinh nhe hoc chu yéu do bénh Huntington 299
118. R6i loan nhén thire than kinh do da nguyén nhan ..
CHUONG 18. ROI LOAN NHAN CACH..
119. R6i loan nhan cach hoang tuéng 303
120. R6i loan nhén cach phan liét..
121. Réi loan nhan cach dang phan liét...
122. R6i loan nh&n cach chéng déi xé hd.
123. R6i loan nhan cach ranh gidi. 313
4124. R6i loan nhan cach kich tinh...eeee nets ones sonnet 316
Psychology Translationist Network 8125. R6i loan nhén céch ty yéu...
126. R6i loan nhan cach né tranh. 5 i . : 321
127. R6i loan nhén céch phy thudc.
128. Réi loan nhan cach 4m anh cuéng ché 325
CHUONG 19. LECH LAC TINH DUC....
129. R6i loan thi dam... ona eee : 329
130. R6i loan phé dam.......
131. R6i loan co xat. 331
132. R6i loan khé dam...
133. R6i loan bao dam......
134. R6i loan au dam 334
135. R6i loan ai vat.
136. Loan duc cai trang. “ 2A, 337
PHY LUC 14.
PHU LUC 2...
PHU LUC 3.. 354
Vietnamese DSM 5 Lite 9Chuong 1. Réi loan phat trién than kinh
Réi loan phat trién than kinh 1a mOt nhém céc réi loan duge khéi phat va biéu hién
s6m trong qué trinh phat trién - thwong 1A trwéc khi tré vao lép, va duoc dc trung
béi sy kém phat trién gay ra sw suy gidm chite nang cé nhan, x4 hdi, hgc tap hode nghé
nghiép. Nhiing thiéu hut vé sy phat trién nay khdc nhau vé pham vi, tir nhing han ché
rt cy thé trong viée hoc tap hodc kiém soat cdc chire nang diéu hanh dén sy suy giam
toan dién vé ky nang x4 héi hodc tri théng minh.
Cac réi loan phat trién thin kinh thuéng déng thoi xay ra: vi du, nhing ngwoi mac réi
loan phé ty ky thwng bj khiém khuyét tri tué (réi loan phat trién tri tug), va nhiéu
tré r6i loan tang ¢$ng gidm cht ¥ cling gp phai réi loan hoc tap biét djnh. Béi voi mot
56 r6i loan, biéu hién lam sang bao gém céc trigu ching tha cing nhw thiéu hut va
cham tré trong viéc dat dwoc cdc méc mong doi.
Psychology Translationist Network 101. R6i loan phat trién tri tué
Intellectual Developmental Disorder (F70- F79)
1. Tiéu chi chan doan
Khiém khuyét tri tué (hay con goi 18 Réi loan phat trién tri tué) 14 mét réi loan cing
khdi phat trong giai doan phat trién bao gém sy thiéu hut chirc nang tri tué va thich
‘ng nhan thitc, x4 hdi, va thyc hanh. Dé chan dodn cAn phai d4p tng ba tiéu chi:
A. Thiéu hyt chic ning tri tué: chang han nhw vé mat suy lu4n, giai quyét van a8, lap
ké hoach, tw duy tru tugng, ra céc quyét dink, hoc tap 1y thuyét, va hoc tir kinh
nghiém, duge xéc mhan béi (1) dénh gid lam sang, (2) danh gid cA nhan va (3) bai kiém
tra tri tué tiéu chudn.
B. Thiéu hut chive nang thich tng dn dén that bai trong vidc phat trién, tiép nh4n van
héa x4 hi & mire co ban cho sw d6c lp c nhan va tréch nhiém xa hoi. Néu nhw khong
c6 sy hé trg lién tuc, sw thiéu hut sé lam han ché cac hoat dng cugc séng hang ngay
nhw giao tiép, gia nhap x4 hdi va ty lap trong nhiéu méi truéng nhw 6 nha, tredng
hoc, noi lam viéc va c6ng dong.
C. Sy thiéu hut trf tué va kha n&ng thich éng phai khéi phat trong giai doan phat trién
ban than.
2. Chan dodn phan biét
Chan doan réi loan phat trién tri tué nén duge thyrc hién bat ctr thoi diém nao néu dap
tng tiéu chi A, B va C. Chan doan cho réi loan phat trién tri tué khong nén dworc gia
dinh vi mét tinh trang di truyén hoac bénh cu thé. Mét héi chirng di truyén lién quan
én r6i loan phat trién trf tué nén dug hwu ¥ 1A chan doan ddng thoi voi réi loan phat
trién tri tué.
R6i loan nhan thie than kinh nhe hod chu: yéu: R6i loan phat trién tri tué duge
phan logi vao nhém réi loan phat trién than kinh va né khéc vi réi loan nhan thire
than kinh. Réi loan nhan thite than kinh duoc dc trung béi sw suy giam/mat chic
n&ng nh§n thife va c6 thé gay ra khiém khuyét trf tug. Trong nhiing tredng hop nhw
vay c6 thé dua ra chan dodn cho khiém khuyét tri tué va réi loan nhan théec than kinh.
Vietnamese DSM 5 Lite 11RGi loan hgc tap biét djnh va réi loan giao tiép: Day déu 1a nhting rGi loan phat trién
than kinh nhung chi dic trung trong linh vue giao tiép va hoc tap, khéng thé hién sw
thiéu hut tri tué va hanh vi thitc tmg. Song chting cé thé xay ra cing lic véi réi loan
phat trién tri tué. Do d6, c6 thé dua ra chan dodn cho ca hai néu nhw dap tng day did
cae tiéu chi.
RGi loan phé ty ky: Khiém khuyét tri tué 1a dic diém phé bién & rdi loan phé ty ky.
anh gia khiém khuyét tri tué 6 rdi loan phé ty ky cé thé phic tap hon vi ca nan réi
loan phé ty ky thiéu hut kha nang giao tiép x4 hdi va hanh va diéu nay can tré hong
higu biét va tuan thi quy trinh danh gid. Danh gia chite nang tri tué phd hop trong réi
loan phé ty ky 14 rat can thiét véi sw danh gia xuyén suét trong thoi ky phat trién bei
loan phé ty ky c6 thé khdng 6n dinh, dae biét 1a tré nhd.
Psychology Translationist Network 122. Réi loan ng6én ngi
Language Disorder (F80.2)
1. Tiéu chi chan doan
A. G&p khé khan lign tuc trong viéc tiép thu va sir dung ngén ngi (vi dy nhw néi, viét,
ngén ngir cir chi, ho&c nhiing dang khac) do thiéu kha nang hiéu va str dung nhing
diéu sau day:
1. Han ché s6 lwong tir vung (biét va sir dung to).
2. Han ché vé ngér phap (kha nang két hgp cdc tiv voi nhau dé tao thanh cdc cau
dwa trén cdc quy tac ngir phap va cau tric cau).
3. Dién dat kém (Kha nang str dung tl vung va két néi cdc cau dé giai thich hode
m6 ta mét chu dé, chudi sy kién hoc mét cuéc tré chuyén).
B. Kha nang ng6n ngir kém hon mite mong doi 6 lira tuéi hién tai, diéu nay sé gay ra
nhiing han ché trong viéc giao tiép higu qua, gia nh4p xa hdi, thanh tich hgc tap, hodc
higu suat cong viéc,...
C. Khéi phat cac triéu chitng trong giai doan phat trién som.
D. hing khé khan nay khéng phai 1a do suy giam thinh gic hoac céc gidc quan khéc,
chirc n&ng van dng, hay do thuéc hoc tinh trang than kinh, va dugc gidi thich tét
hon béi khiém khuyét tri tug (rdi loan phat trién tri tug) hodc cham phat trién toan
dién.
2. Chan doan phan biét
Bién thé binh thwéng cia ngén ngi: R6i loan ngén ngit cn phan biét v6i cdc bién
thé binh thuong cia ngén ngif va diéu nay khé thyc hién treéc 4 tuéi. Khi danh gid ca
nhan nao dé bj khiém khuyét ng6n ngir can phai xem xét cdc yéu td van héa, dan téc,
ving mién (vi du tiéng dia phong).
kKhiém thinh hogc suy gidm céc giac quan khac: Khiém thinh can dug logi tr 1a
nguyén nhan chinh gay khé khan vé ngén ngit. Thiéu hut ng6n ngit c6 thé lién quan
én khiém thinh, hod suy giam gic quan khac, hoc thiéu hut van dong phat 4m. Khi
Vietnamese DSM 5 Lite 13thiéu hut ng6n ngir qué mic do cdc vain dé trén mang lai thi chan doan réi loan ngon
ngir.
R6i loan phat trién tri tué: Ng6n ngir cham tién thwéng 1a dic diém cia khiém khuyét
tri tué va chdn doam cé thé khéng dwg thy hién cho dén khi hoan thanh cach danh
gid tiéu chudn. Chan dodn réi loan ngén ngt riéng biét sé khong duge dua ra tri’ khi
thiéu hut ng6n ng& vwgt qué giéi han ca tri tué.
R6i loan than kinh: Réi loan ngén ngir cé thé lién quan dén cac réi loan than kinh,
bao gém chirng déng kinh (vi du: mat ngén ngir hodc hdi chimg Landau-Kleffner).
Ng6n ngif thodi trién: Mat kha nang ngén ngit 6 tré dud
réi loan phé ty ky hodc mét bénh thn kinh cy thé, nhw hdi ching Landau-Kleffner. 6
tré trén 3 tuéi, mat ngon ngt c6 thé 1a trigu chitng cla con 4ng kinh va danh gid tiéu
chun Ia can thiét.
c6 thé 1a dau hiéu cia
3tu
Psychology Translationist Network 143. R6i loan phat am
Speech Sound Disorder (F80.0)
1. Tiéu chi chan doan
A. Khé khan dai dang trong viéc phat 4m Idi n6i gay ra sy kho hiéu va can tré giao tiép
bang 1di ndi.
B. Sy khé khan nay gay ra nhirng han ché dan dén thiéu hiéu qua trong giao tiép xA
hi, thanh tich hgc tap, hiéu suat nghé nghiép hoic bat ctr diéu gi khac.
C. Khéi phat cac triéu ching trong giai doan phat trién som.
D. Nhitng khé khan khong phai 1a do cdc tinh trang bam sinh hogc mac phai, chang han
nhw bai nao, hé ham éch, diée hoc mat thinh gidc, chan thong so nao hodc cdc tinh
trang bénh hofc thin kinh khéc, khiém khuyét tri tué (réi loan phat trién tri tué) ho&c
cham phat trién toan dién.
2. Chan doan phan biét
Bién thé binh thwong cia 4m ngir: Cac bién thé cita giong ndi theo khu vye, xa hdi
hofc ving van héa/dan tc can duge xem xét truée khi dwa ra chén doan.
Khiém thinh hode suy gidm giae quan: Khiém thinh hode diée ¢6 thé dan dén bat
thwéng vé 1éi ndi. Su thiéu hut trong viéc phat 4m cé thé lién quan dén khiém thinh,
suy gidm gidc quan hoi khé khan trong “dién dat” [speech-motor]. Khi cé nhing thiéu
hut trong viée phat am vugt qué nhirng vin dé thwdng lién quan dén nhieng thiéu hut
nay, ¢6 thé chan doén réi loan phat am.
Ching khé doe: Suy giam kha nang néi cé thé 1a do réi loan van déng, chang han nhw
bai nao. Phan biét chitng khé doc véi réi loan phat 4m dia trén cdc du hiéu than kinh
cing nhu céc dic diém hdc biét lién quan dén giong néi, mac dd & tré nhé (duéi 3
tuéi) c6 thé kh6 phan biét, dac biét 1a khi khong c6 hodc c6 sy tham gia van dOng co
thé néi chung (vi du nhw ching khé han [Worster - Drought]).
CAm chon Ige: Cam chon loc 1a mét réi loan lo au durgc dac trung béi su im lng khong
néi trong mét hoan canh nhét dinh nao dé. Han ché néi cé thé 1 d&u hiéu cita r6i loan
nay. Cam chon loc c6 thé phat trién & tré bj réi loan phat am vi nhing khiém khuyét
Vietnamese DSM 5 Lite 15cia réi loan phat am nhung lai cé thé néi binh thudng & moi truong “an toan”, nhu &
nha hoc ban bé than thiét.
Psychology Translationist Network 164. Réi loan luu loat & tré
Childhood-Onset Fluency Disorder (F80.1)
1. Tiéu chi chan doan
A. R6i loan vé sy hru loat binh thudng va théi gian phat ngén khéng tong tng voi
tuéi cla ngwai dé va ky nang ngén ngi, ton tai theo thdi gian, duoc dic trung béi sw
xudt hign thuéng xuyén va duge danh dau cia mot (ho&c nhiéu) biéu hign sau:
1. Am thanh va am tiét lp lai.
2. Su kéo dai 4m thanh cita phy am cing nhw nguyén am.
3. Ti ngir that thedng (ngung nghi trong mét tix).
4. N6i mét céch bé ling (tam ngung hoc khéng hoan thanh cu néi).
5. N6i lé thé, vng vo (kh6ng vao due trong tam).
6. Co thé cng thang qua mite khi néi.
7. Lap lai cdc ti’ don Am.
B. Sw kh khan nay gay rao au khi noi, va nhirng han ché dn dén thiéu hiéu qua trong
giao tiép x héi, thanh tich hoc tap, hodc higu suat nghé nghiép hodc bat ct diéu gi
khéc.
C. Khoi phat cdc trigu ching trong giai doan phat trién som.
D. Sw khé khan nay khéng phai do déng co néi, thiéu hut cm gid, réi loan chite nang
vé thin kinh nhw at quy, khéi u, chén thuong,... hoc mét tinh trang bénh khédc, va
mét réi loan tam than khdc.
2. Chan doan phan biét
Suy gidm giac quan: N6i viét khéng tréi chay [dysfluencies] cé thé lién quan dén viéc
suy giam cdc gide quan, khiém thinh hodc dién dat khé khan. Khi néi viét khong trdi
chay vugt qué nhimng van d@ lién quan dén nhing sy thiéu hut, suy gidm va khé khan
nay cé thé chan doan réi loan lwu loat 6 tré.
Néi viét khéng tréi chay mang tinh binh thwéng: R6i loan hru loat & tré phai dugc
phan biét v6i viéc néi viét khéng tréi chay 1A binh thuéng, thuéng xuyén xay ra & tré
Vietnamese DSM 5 Lite 17nhé, bao gdm lap lai toan bé tir hodc cym tl (vi dy: “Tdi, toi mud, t6i mudn an kem”),
cum tir khong day du, than tir [interjection], ngap ngimng [unfilled pauses], va nhan
xét dat trong ngo&c don [parenthetical remarks]. Néu nhiing khé khan nay tang vé tan
sudt hoc mite d@ phite tap khi tré lon lén, chén dodn réi loan leu loat & tré 1a thich
hop.
Tac dung phy cita thuée: Néi lap cé thé xay ra nhw mot téc dung phy cita thude va c6
thé duge phat hién béi méi quan hé tam thdi voi viée tiép xiic voi thude.
Néi viét khdng tréi chay khéi phat & ngwai trwéng thanh:
éu khéi phat néi viét
khong tréi chay trong hoc sau tuéi thiéu nién, thi dé 1a “ndi vidt khéng trdi chay khoi
phat 6 nguéi trieéng thanh” hon 1a réi loan phat trién than kinh. Ngoai ra néi viét
KhOng tréi chay & ngudi trudng thanh khong c6 mat chan doan trong DSM-5.
Psychology Translationist Network 185. R6i loan giao tiép xa hdi
Social Communication Disorder (F80.82)
1. Tiéu chi chan doan
A. Nhiing khé khan dai dang trong viéc giao tiép xa hdi bang ng6n ngit va phi ng6n ngit
duoc thé hién béi tat ca nhirng diéu sau day:
1. Nhiing thiéu sét trong viéc sir dung giao tiép cho cc muc dich x4 héi, nhw
chao héi va chia sé théng tin, theo céch pha hop v6i béi canh xa hdi.
2. Suy giam Kha nang (thiéu hut linh hoat) thay déi cach giao tiép 48 phi hop
v6i béi canh va nhu cau ngudi nghe, chang han nhw néi chuyén trong 16p hoc
khéc v6i cdch néi chuyén & san choi, biét phan biét cach giao tiép véi tré em va
ngw6i lén, va tranh ding ngén ngi trang trong mét cach thai qua.
3. Khé khn trong viéc tuan theo céc quy tac cho cugc trd chuyén va ké chuyén,
chang han nhv thay phién nhau trong cugc trd chuyén, dgc lai khi bj hiéu 1am
va biét cach sir dung tin higu bang 10i néi va phi ng6n ngir 4é digu chinh sy
twong tac.
4. Khé hiéu nhétng gi khéng duoc néu ré rang (vi di
khéng theo nghia den hoge mo hé ciia ng6n ngt (vi dy: thanh ngi, hai huéc, an
dy, nhiéu § nghia phy thudc vao ng cénh dé giai thich).
iva ra suy Iuan) va ¥ nghia
B. Sy thiéu hut dan dén nhing han ché chive nang trong giao tiép higu qua, tham gia
céc méi quan hé xa hdi, thanh tich hoc tap hoc hiéu suat nghé nghiép, ca nhan
hoc két hop.
C. Khéi phat céc trigu ching trong giai doan phat trién sém nhung nhimng thiéu sét
khéng biéu hign dugc day dit cho dén khi nhu cau giao tiép vugt qua kha nang giao
tiép.
D. Cac triéu ching khéng lién quan dén mét tinh trang bénh hoac tinh trang than kinh
Khac hodc kha nang kém trong céc linh vyc cdu tric tir va ngir php, va khong duge
giai thich tét hon béi réi loan phé ty ky, khiém khuyét tri tué (rdi loan phat trién tri
tué), cham phat trién néi chung hodc réi loan tam than khac.
Vietnamese DSM 5 Lite 192. Chan doan phan biét
RGi loan phé ty ky: Réi loan ph6 ty ky dugc xem xét 14 chdn doan chinh cho céc ca
nhan khiém khuyét giao tiép x4 hi. R6i loan giao tiép x4 héi va réi loan phé tu ky
duoc phan biét béi cdc kiéu hanh vi, sé thich, hoat dng han ché va lip di lap lai c6
trong réi loan phé ty ky nhwng lai kh6ng cé trong réi loan giao tiép xa hdi. Tuy nhién,
cdc ca nhan réi loan phé ty ky chi biéu hién cac kiéu hanh vi, sé thich, hoat ddng han
ché va lap di lép lai trong giai doan phat trién ban dau do dé can mét tign sir toan dién,
Cho nén, sé khéng loai trir chdn doan réi loan phé ty ky di vang mat cdc kiéu hanh vi,
s6 thich, hoat dng han ché va lp di lap lai trong hign tai nhung cdc biéu hién 46 van
c6 mat trong qua khér cia c4 nhan. Vi vay, chi nén chan dodn r6i loan giao tiép xa hdi
néu nhw tién str phat trién khéng cé bat ky bang chtmg gi cho thay c4 nhan c6 céc kiéu
hanh vi, sé thich, hoat déng han ché va lap di lap lai.
Ri loan tang déng giam chu y: Nhing thiéu sot cia réi loan tang déng gidm cha ¥
6 thé lam cho hoat déng giao tiép higu qua, tham gia x4 h6i va thanh tich hoc tap bi
han ché.
RGi loan lo au xa hi: Nhimg trigu ching cia réi loan giao tiép x8 hdi chong chéo voi
16i loan lo 4u x4 h6i. Tuy nhién ¢6 thé xem xét d&c diém phan bién béi théi diém xuat
hién. Trong réi loan giao tiép x4 hdi, cd nhan chwa bao gid cé duge giao tiép hiéu qua,
con réi loan lo 4u xa hdi thi cdc KI nang giao tiép x4 h6i van phat trién nhung sé kém
higu qua do Anh huéng béi lo au, sy hai hoc dau khé khi twong tie xa hOi.
R6i loan phat trién tri tué va cham phat trién toan dién: Nhing ngwoi mac réi loan
phat tri tué hodc cham phat trién toan dién cé thé thiéu hut ky nang giao tiép xa héi.
Do d6, réi loan giao tiép x4 héi & cdc ca nhan nay phai cé sy vuot qua giéi han tri tué
mot cAch ré rang méi dua ra mot chan dodn rigng bidt.
Psychology Translationist Network 206. Réi loan phé tu ky
Autism Spectrum Disorder (F84.0)
1. Tiéu chi chan doan
A. Nhiing thiéu sot dai dang trong giao tiép xa hdi va tong tac x4 hdi biéu hién trén
nhiéu béi canh trong ca tién sir sir lan hién tai béi tat cA nhiing didu sau day:
1. Nhirng thiéu sét trong tinh twong tac vahé tro cam xiic xa hd
ti cdch tiép can xa hdi dén vide that bai trong cudc trd chuyén binh thidng; suy
giam va phan tan sy chi f, cdm xtic; khdng thé bat dau hode dap tng voi cdc
nhw bat thwéng
twong tac xa hi
2. Nhiing thigu sét giao tiép phi ngén ngit duro str dung cho tuong tae xa h
tty sy thiét lap kém trong giao tiép bang 16i néi va phi ngén ngir dén nhirng bat
thong trong giao tiép bang mat va ngén ngit co’ thé ho&c thiéu hut trong viée
higu va six dung cr chi - thiéu biéu cdm trén khuén mit va trong giao tiép phi
ngén ngi.
3. Nhimng thiéu hut trong viée phat trién, duy tri va hiéu duge cae méi quan hé:
khé kh&n trong viéc diéu chinh hanh vi phd hop véi cdc béi canh x8 hOi khac
nhau; gp khé khan trong “choi tuéng tugng” hogc két ban; khéng hing tha
hoat d9ng theo nhém. Mic 49 nghiém trong cy thé: Mire 49 nghiém trong dya
trén nhiing thiéu sét trong giao tiép x4 hdi va nhting mé hinh han ché, lap di lap
lai cha hanh vi.
B. Cc mu hanh vi, sé thich hoc hoat dng bj han ché, lap di lap lai, duge biéu hién
bai it nhat hai trong sé nhieng diéu sau day trong hign tai hoac qua khtr:
1. Loi n6i hodc sir dung a vat mot cach rap khudn, lap lai.
2. Khang khang git nguyén 16i sinh hoat, nhimg nghi thite chudi hanh vi phi
ngon ngir hoac 16i néi (vi du: cure ky cng thang v6i nhing thay déi nhé, gap Kho
khan trong chuyén déi, 16i suy nghi va nghi thirc chao héi cing nhac, can phai
di cing mét con dwéng va An thite n giéng nhau méi ngay).
Vietnamese DSM 5 Lite 213. Han ché cao vé nhitng sy htng thd c6 dinh bat thuong va cwong d6 tap trung
(wi dy: gan bé manh mé hoge ban tam voi céc vat bat thuéng, nhing sw hing
tht bi han ché qua mirc).
4. Tang hoic gidm sy cam nhan hogc quan tam thai qua véi méi trwong (vi du:
thé & voi cam gidc dau, nhiét 46, am thanh gay hai hoc say mé thi gidc véi Anh
sang chuyén dng). Mire 4 nghiém trong cu thé: mire 46 nghiém trong dya trén
nhiing thiéu sét trong giao tiép xa héi, va cdc han ché, lap di 1p lai trong hanh
vi.
C. Cée trigu ching phai cé trong giai doan phat trién sém nhung ¢6 thé khéng biéu
hién day di cho dén khi nhu cau xa hi vwot qua kha nang, hodc c6 thé bj che gidu boi
cdc chién lugc tmg phé da hoc trong cudc séng sau nay.
D. Céc trigu ching gay suy giam dang ké chtte nangxa hdi, nghé nghiép hode cAc linh
vue quan trong khdc vé mit lam sang.
E. Nhiing tinh trang trén khéng duoc giai thich tét hon béi khuyét tat tri tué (réi loan
phat trién tri tug) hoc cham phat trién toandién. Khuyét tat tri tué va réi loan phé ty
ky thong xuyén xdy ra dong thoi; 46 dua ra chdn doan xay ra dng thdi la rdi loan
phé tw ky va khiém Khuyét tri tug, kha nang giao tiép x4 hi nén & dwéi mtte dy kién
cho mirc dé phat trién chung.
2. Chan doan phan biét
Hi ching Rett: Tuong tac x4 hGi bj gién doan cé thé durgc quan sat trong giai doan
thoai lui cita hGi ching Rett (thurdng 1a tiv 1 - 4 tudi); do 46, mot ty 1é dang ké cdc tré
gai bj anh hwéng c6 thé c6 mét sé biéu hién dap tng tiéu chi chan doan cho réi loan
phé tu ky. Tuy nhiéi
, saul giai doan nay, hau hét nhiing nguoi mac hdi chtrg Rett déu
cai thién ky nang giao tiép x héi va cdc d&c diém tu kj khéng cén 1a van dé chinh dang
lo ngai. Do dé, réi loan phé ty ky chi nén duge xem xét khi dap tg tat cd tidu chi chén
doan.
Cam chan Ige: Trong cam chon loc, sw phat trién s6m thuéng khéng bj xdo tron. Dita
tré bi anh hwéng thwéng thé hién ky nang giao tiép pha hop trong cdc béi canh nhat
dinh. Ngay ca khi trong méi trwéng khién ching khéng néi, tinh x4 hdi ciia chting
khéng hé suy giam va cling khéng cé cdc kiéu hanh vi lp di lp lai.
Psychology Translationist Network 22RGi logn giao tiép x4 hdi va rdi loan ngén ngw: Trong mét sé dang r6i loan ngon nw,
c6 thé 6 van a8 vé giao tiép va mét sé khé khan xa hi thir phat. Tuy nhién, cdc réi
loan ngén ngir cu thé thuéng khéng lién quan dén viéc giao tiép phi ngén ngir bat
thwng cling nhw khéng cé sy hién dién cia cdc hanh vi, s6 thich, hoat dong bi han ché
va lap di lap lai. Khi cac c& nhan thé hién sy suy yéu trong giao tép x4 hdi va céc hoat
déng twong tac x4 hi khéc nhung khéng thé hién hanh vi ho&c sé thich bj han ché thi
ap dung tiéu chi vé mit x4 hdi cho réi loan giao tiép x4 héi thay vi réi loan phé tu ky.
Nhung sé ch&n doan cho réi loan phé ty ky thay cho réi loan giao tiép x4 hdi bat ctr lic
nao néu nhw théa man céc tiéu chi chan dodn réi loan phé ty ky. va can cn than xem
xét tién str c6 nhing hanh vi lap di lap lai hay khéng.
R6i loan phat trién tri tué khéng cé réi loan phé tw ky: R6i loan phat trién tri tué
Khéng cé réi loan phé ty ky voi ri
4 nhan khiém khuyét tri tué khéng phat trién ngOn ngit va hinh thanh céc ky nang
loan phé ty ky c6 thé khé phan biét 6 tré nhé. Cac
bigu twong la thdch thive cho chan doan phan biét, vi hanh vi lap di lap lai cling throng
xay ra 6 cdc cé nhan nhw vay. Chan doan réi loan phé ty ky & cé nhan khiém khuyét
tri tué khi giao tiép va tuong tac xa héi bi suy giam dang ké so véi mirc dé phat trién
cdc ky nang phi ngén ngir cia c4 nhan (vi du ky nang van déng tinh té, giai quyét van
8 khdng 101) 1 phd hyp. Ngugc lai, chéin dodn réi loan phat trién tri tué 1a chan doan
thich hyp khi khong c6 sw chénh Iéch ré rang gitra cdc ky nang giao tiép va cdc ky nang
tri tué khac.
R6i loan van déng rap khuén: Cac hanh déng 1ap di 1ap lai theo khuén mu 1a dic
diém chan doan cia réi loan phé ty ky. Do 46 mét chan doan bé sung réi loan van dong
rap khuén khéng dugc dua ra néu nhw cdc hanh d6ng lip di lap lai nay duoc giai thich
t6t hon bang réi loan phé ty ky. Song chan doan cho ca hai néu nhw cac hanh vi
ap di
1p lai nay gay ra thong thich va tré thanh trong tam diéu tri.
R6i loan tang déng gidm chi y: Sy bat thuéng ctia sir chai ¥ (tap trung qué mirc hodc
dé bj phan tam), cling nhw sy hiéu dng la dc diém phé bién nhimng c4 nhan réi loan
phé tyr ky. Can xem xét chan don réi loan ting déng gidm chit ¥ khi khé kh&n vé chit
J hoje ting dong vuot qué mitc thudng thay & nhing ngudi cé tuéi tam ly twong
dwong.
Vietnamese DSM 5 Lite 23‘Tam than phan liét: Tam thin phan ligt kh6i phat & tré nhé thuong tién trién sau mot
théi gian phat trién binh thwéng, ho&c gan nhw binh throng. M6t giai doan tién triéu
ching [prodromal] dwoc mé ta suy gidm x4 héi, hing tha va niém tin khéng dién hinh
xay ra cé thé bj nham 14n véi nhivng thiéu s6t x hi trong réi loan phé ty ky. Ngoai
ra hoang twéng va do gidc, IA dac diém chinh cita tam thin phan liét cht khéng phai
r6i loan phé ty ky. Tuy nhién, can phai tinh dén cac kha n&ng c4 nhén mac r6i loan phé
tu ky tré nén cu thé trong viéc giai thich cdc cau héi lién quan dén cac dac diém chinh
cia tam thin phan liét (vi dy: “Ban cé nghe thay giong néi khi khéng 6 ai 6 a6 khéng”).
Psychology Translationist Network 247. Réiloan tang d6ng giam chu y
Attention Deficit Hyperactivity Disorder (F90)
1. Tiéu chi chan doan
A. Dign bién kéo dai cla sy mat tap trung va (hoac) tang dng can tré chire nang ho&e
phat trién nhw duoc dic trung béi (1) va (hoc) (2):
1. Khéng chu ¥: 6 (ho&c nhiéu hon) cdc triéu ching sau day da ton tai {t nhat 6
thang dén mt mirc 46 khéng ddng nhat vi mirc 6 phat trién va téc dong tryc
tiép khia canh xa hdi va hoat dong nghé nghiép:
Lwu ¥: Céc triéu chting khéng chi 1a biéu hién cita hanh vi d6i nghjch, thach
thie, thi dich ho&c khéng hiéu céc nhii
m vu, chi dan. Déi voi thanh thiéu nién
16n tuéi va ngwéi lén (ti 17 tuéi tré 1én), cdc triéu ching kéo dai mét nam.
a. Thwng khdng chti ¥ dén chi tiét ho&c mac 141 bat cn trong hoe tap, tai
noi 1am viée hoac trong cac hoat déng khac.
b. Thwdng gap khé khan trong viée duy tr] sw chi trong céc nhiém vy
hoc hoat dng giai tri.
c. Thwéng xuyén khéng lang nghe nhirng 16i nguoi khac truc tiép néi voi
minh.
d. Thwong khéng lam theo hwéng dan va khéng hoan thanh viéc hoc, cong
viée hoc nhiém vy tai noi lam viée (vi du: bat dau lam viée nhanh chéng
nhung cing mau mat tap trung).
e. Thong gap kho khan trong viéc sp xép cdc nhiém vu va hoat dng (vi
du: khé khan trong viéc quan ly cdc nhiém vu; khé khan trong viec gitr va
sip xép dd dac theo thé ty; céng viée 1n x6n; kha nang quan ly thi gian
kém; that bai trong viéc hoan thanh cong viéc ding thdi han).
£. Thuong né tranh, khong thich, khong muén tham gia céc hoat déng,
nhiém vu ddi héi swe kién tri va ¥ chi (vi du: viée hoc hay bai tap vé nh
véi nguwdi 1én 1a nhéng ban bdo cAo, van ban hoan chinh, chinh siva
nhimg van ban dai,..
Vietnamese DSM 5 Lite 25g. Thuong danh mat nhieng th can thiét cho viée hoat dQng hodc nhiém
vu (vi du: d6 ding hoc tp, sich, dung cu, vi, chia kho4,...).
i. Thwéng hay quén trong cdc hoat déng hang ngay (vi du: lam viéc nha,
chay viée vat; d6i v6i nhing ngudi én 1a dp lai cudc goi nhd, tra tin
hang thang, ghi nh nhimng cugc hen).
2. Tang dng va béc dng: 6 (hoac nhi’u hon) céc triéu ching sau day @ ton tai
it nhat 6 thang dén m6t mite 46 khéng dong nhat voi mie a9 phat trién va tac
dgng truc tiép khia canh xa héi va hoat déng nghé nghiép.
Lwu y: Céc triéu ching khéng chi 1a biéu hién cita hanh vi déi nghich, thach
thc, thi dich hodc khéng hiéu cdc nhiém vy, chi dan. D6i v6i thanh thiéu nién
lon tudi va ngwoi lon (ty 17 tuéi tre 1én), ft nhat 5 triéu cheng tro én.
a. Thwong ctr dng chan tay, ding ngdi khong yén.
b. Thudng rdi khéi chd trong céc tinh hudng, trudng hop yéu cau phai
ngéi nguyén vi tri (vi du: dé ai dé trong lp hoc, trong van phong ho&c
noi 1am vigc, hoac trong nhiing hoan canh cn phai gitr nguyén vi tri).
c. Thuong chay nhay, leo tréo trong cdc tinh huéng khéng phd hgp (Luu
§: & ngwdi lon, cé6 thé han ché adi voi cdm gide khong dugc nghi ngoi).
d. Thwng kh6ng thé choi hay tham gia céc hoat dng mét cach trat ty.
e, Thuong té nhw 1a “ban ron”, ban than nhw thé “bj gan d6ng co” (vi du:
khéng 6n dinh hodc khéng thoai mai khi & yén mét ché trong khoang théi
gian dai, & nha hang hay nhiing cugc gip mat; c6 thé duge nhing ngudi
Khe cho rang €6 1a biéu hién ciia sy khong duge nghi ngoi hoac khé theo
kip ngwdi khac).
£. Thuong néi chuyén qué nhiéu.
g. Throng néi nhanh nhau trudc khi nghe xong cau héi (vi du: hoan thanh,
cau néi cia ngwoi khac, khéng thé dgi dén Iugt minh trong cugc déi
thoai).
h. ThwOng khéng thé cho di dén lugt minh (chang han nhw xép hang).
Psychology Translationist Network 26i. Thuong xuyén phién nhiéu, xen vao van dé cia ngudi khdc (vi du: chen
vao cdc cuge déi thoai, trd choi, hode céc hoat dng; cé thé str dung dd vat
cila ngwéi khac ma khéng xin phép hoac khéng duoc sw cho phép;
ngwéi lén, cé thé tranh gidnh viée mA ngwoi khac dang lam).
B. Mét sé trigu ching khéng chti ¥ hodc hiéu dgng-béc ddng da xudt hidn trwéc 12 tudi.
C. Mét s6 triéu ching khéng chit ¥ hoac hiéu déng-béc ding cé mat & hai hodc trong
nhiéu béi canh, méi trwéng (vi du: 6 nha, trudng hoc, hogc noi 1am viée; voi ban bé
hodc ngwéi than; trong nhimg hoat déng khac).
D. C6 bang chirng ré rang rang cdc triéu chirng da tac déng vao hoac lam giam chat
lwong ciia cdc chite nang xA hdi, hoc tap ho&c nghé nghigp.
E. Cac triéu ching khéng chi xay ra trong giai doan cia tam than phan liét hoje nhém
bénh loan than va khong durgc giai thich tt hon béi bat ctr réi loan tam than nao (vi
du: réi loan cdm xtic, réi loan lo au, réi loan phan ly, réi loan nhan cach, ngé déc chat
hodc cai nghién).
2. Chan doan phan biét
RGi loan thach thire chéng déi: Cac ca nhan réi loan thach thttc déi lap cé thé chéng
lai céc nhiém vu trong cong viée hodc quy dinh 6 trwdng hgc vi ho chéng lai viée tuan
thi cdc yéu cau ctia ngwoi khac. Hanh vi cia nhing ngwéi nay duge dic trung béi sw
tiéu cuc, thi dich va thach thirc. Nhimng triéu chtmg nay phai duoc phan biét véi 4c
cam véi trwéng hoc hogc cc nhigm vy ddi héi tinh than do khé khin trong viée duy
tri né luc tinh than, quén huéng din va béc déng & nhieng ngwoi mac réi loan tang
dong gidm chit ¥. Chan doan phan biét o6 thé phtte tap hon do 4 nhan réi loan ting
dng giam chit ¥ c6 thé phat trign thai d6 chéng déi thir phat adi véi cdc nhiém vu duge
giao va lam gidm t&m quan trong cia cdc nhiém vy nay.
RGi loan bing phat gian dogn: Réi loan tang dng gidm chit ¥ va réi loan bing phat
gidn doan cing chia sé cae hanh vi béc dng & mic 46 cao. Tuy nhién, nhing ngwdi
méc réi loan bung phat gian doan cho thay sw gay han nghiém trong déi voi ngw
khéc ma day khong phai 14 dac diém ciia réi loan tang dong giam cht ¥ cing nhw réi
loan bing phat gidn doan khéng gap phai van dé v6i sy chit ¥ duy tri nh thay trong
réi loan tang dGng gidm chi §. Ngoai ra, réi loan bing phat gian doan 1a rat hiém xay
Vietnamese DSM 5 Lite 27ra trong thdi tho 4u. Réi loan bing phat gin doan cé thé duge chan doan voi sy hién
dién cita réi loan tang déng giam cht ¥.
RGi loan phat trién than kinh khdc: Hoat déng van déng gia ting cé thé xay ra trong
r6i loan tang d6ng giam chi ¥ cn phai dugc phan biét voi hanh vi van dong lap di lip
lai dc trung cho réi loan van dong rp khudn va mot s6 treong hgp ciia réi loan phd
ty ky. Trong ri loan van déng rap khu6n, hanh vi van dng noi chung 1a 6 dinh va
1p di 1&p lai (vi du: rung chuyén co’ thé, ca rang) trong khi viée dig ngoi khong yén
[fidgetiness] va hiéu ddng [restlessness] trong réi loan ting dong gidm chi ¥ thudng
dugc khai quat héa va khéng dugc dic trung béi céc chuyén déng rap khuén lap di lip
lai.
RGi loan hgc tap biét dinh: Tré cé réi loan hgc tap biét dinh cé thé kh6ng t4p trung vi
that vong, thigu htmg tha hoac kha nang han ché. Tuy nhién, sw khéng tap trung &
nhing ngu6i mac réi loan hoc tap biét dinh nhung khéng mac réi loan tang déng giam
cht ¥ nhing hoat dong bén ngoai cng viéc hoc tap khéng bj suy gidm.
Réi loan phat trién tri tué: Cac triéu chimg cla réi loan tang déng gidm chi ¥ phé
bign & tré em dugc dat trong méi trudng hoc thuat khéng pha hyp voi kha nang tri
tué ctia ching nhung lai khéng 16 rang trong cdc nhiém vu phi hoc thuat khac. Chan
don réi loan tang dng gidm chi ¥ & cA nhan khiém khuyét tri tué ddi héi sy mat tap
trung hodc hiéu ddng thai qué d6i so voi tudi tam ly.
RGi loan phé ty ky: CAc ca nhan mac réi loan tang d6ng gidm cha ¥ va nhing ngwdi
mac réi loan phé tw ky déu biéu hién sy khéng tap trung, réi loan chirc nang x4 hdi va
hanh vi khé quan 1y. R6i loan chic nang xa h6i va tir chéi cd nhan déng Ira [peer
rejection] nhin thay & nhing ngwdi mic réi loan ting d6ng giam chti y phai dugc phan
biét vOi gidi tec ché [disinhibition] x4 h6i, sy c6 lap va su th o v6i tin hidu giao tiép
trén khudn mit va tong mau nhin thay 6 nhing ngwdi bi réi loan phé ty ky. Tré bj réi
loan phé ty ky c6 thé biéu hién con gin dit vi khéng thé chiu dyng dugc su thay déi
so véi tign trinh du kién cia ching. Ngugc lai, tré bi réi loan tang déng giam chit ¥ c6
thé hoat dng sai hodc néi con thinh né trong qua trinh bién déi chii yéu vi sy béc dng
ho§c kha nang ty kiém soat kém.
R6i loan phan Wng gan bé: Tré mac réi loan phan tng gan bé cé thé biéu hién sy gi:
ite ché x hi, nhung khéng phai 1a cum triéu ching day aii cia réi loan tang dng
Psychology Translationist Network 28giam chi ¥ va biéu hién cdc dic diém khac nhw thiéu cée méi quan hé lau dai khong
phai la dic diém cia réi loan tang ddng giam chi y.
RGi loan lo Au: Réi loan ting déng giam chi y chia sé cac triéu ching mat tap trung
[inattention] v6i réi loan lo au. Cac c4 nhan mac réi loan tang dng gidm chit ¥ mat
tap trung vi ho bi hp din véi cdc kich thich bén ngoai, cdc hoat ddng méi hog méi
ban tam véi cdc hoat dong thi vi. Didu nay dugc phan biét voi sy mat tap trung do lo
lang va sw tram tu [rumination] thay trong cdc réi loan lo au. Su thdp thom
[restlessness] cé thé dec nhin thay trong cdc réi loan lo au. Tuy nhién, trong réi loan
giam tang d6ng gidm chi §, triéu chirng khéng lién quan dén lo Au va sy tram tw.
R6i logn tram cam: Cac c4 nhan réi loan tram cam c6 thé khéng cé kha nang tap trung.
Tuy nhién, kém tap trung trong céc réi loan lién quan dén tam trang chi tro nén néi
bat trong giai doan tram cam.
R6i loan lwéng cwe: Cac cA nhan bi réi loan lwéng cuc cé thé cé hoat déng tang én,
kha n&ng tap trung kém va tng tinh béc déng, nhung cdc dic diém nay phéi két hop
thanh giai doan, xay ra vai ngay mt Tan. Trong réi loan lung cy, tang tinh béc dong
ho&c khéng tp trung duge di kém voi tam trang tang cao, hoang twong khuéch dai
[grandiosity] va cdc dic diém hrong cue cu thé khéc. Tré bi rdi loan ting dong giam
chi y cé thé cho thay nhirng thay déi dang ké vé tam trang trong cing mét ngay; kha
nang nhv vay 1a khéc biét v6i mét giai doan hung cam, phai kéo dai 4 ngay tré Ién 46
tré thanh mot chi sé lam sang cia réi loan long cic, ngay ca 6 tré em. Réi loan leong
cyte hiém gap ¢ tré vj thanh nién, ngay ca khi dé bj kich thich va tire gian nghiém trong
néi bat, trong khi réi loan tang déng giam chi ¥ 1a phé bién & tré em va thanh thiéu
nién khi thé hién sy tire gidn va dé bi kich thich qua mttc.
RGi loan diéu héa khi sc: Réi loan diéu hda khi sc duoc dic trung béi sy cau kinh
lan téa, va khong hap thu sy that vong, nhung béc ding va sy chit ¥ khong té chive
kh6ng phai 1a dac diém chinh yéu. Tuy nhién, c4 nhan réi loan diéu hoa khi sac van cé
triéu ching dap irng réi loan tang déng gidm cht ¥, do dé can chan don riéng biét réi
loan tang dng gidm chit y.
R6i loan nhan céch: ( thanh thiéu nién va ngudi trvéng thanh, cé thé khé phan bidt
r6i loan tang dng gidm chi ¥ v6i réi loan nhan céch ranh gi6i, réi loan nhan cach tw
yéu va céc réi loan nhan cach khéc. Tat cA nhimng réi loan nay ¢6 xu hwéng chia sé cdc
Vietnamese DSM 5 Lite 29dic diém cla khong cé trat ty, x40 tron [disorganization], tinh xam pham xa hdi
[intrusiveness social], réi loan chire nang cam xtic va nh4n thite. Tuy nhién, réi loan
tang déng gidm chti ¥ khéng dug dic trung béi ndi sy bi bé roi, ty gay thuong tich,
yéu ghét [ambivalence] cue diém hode céc dic diém khac ciia r6i loan nhan cdch. C6
thé can quan sat lam sang mé rong, phong van cung cp théng tin hoac lich str chi tiét
dé phan biét hanh vi béc dong, xm pham xa hdi hoac hanh vi khong pha hgp voi hanh
vi ty yéu, hung hang hoc héng hach dé thyc hién cdc biéu hién nay.
Nhom bénh loan thi
6i loan tang dong giam chii ¥ khéng duoc chan doan néu nhw
cdc trigu chimng thiéu tap trung va hiéu dOng chi xay ra trong qué trinh nhém bénh
loan than.
Thuéc gay ra trigu ching RGi loan tang d6ng gidm cha ¥: Cac triéu ching khong tap
trung, tang déng hoac béc déng do sit dung thuéc (vi du: thude gian phé quan,
isoniazid, thuéc an than kinh (d4n dén bénh ngéi khéng yén [akathisia]), thuéc thay
thé tuyén gidp dugc chan don 1a céc r6i loan khdc duge chi dinh hoc khéng xéc djnh).
Réi loan nh4n thie thin kinh: R6i loan nhan thir than kinh chi yéu sém (mat tri
nh6) va (hoac) réi loan nhan thétc than kinh nhe khéng dugc biét 1a cé lién quan dén
r6i loan tang déng giam chit nhung c6 thé cé cdc dac diém lam sang twong ty. Nhting
diéu kién nay duge phan biét v6i rdi loan tang déng giam chti ¥ khoi phat mugn.
Psychology Translationist Network 308. Réi loan hoc tap biét dinh
Specific Learning Disorder (F81)
1. Tiéu chi chan doan
A. Khé khan trong viée hoe va sir dung cdc ky nang hoc tp, duge biéu thj bang sw hién
dién ctia it nhat mét trong cdc triéu ching sau day da t6n tai it nhat 6 thang, mac dit
a dua ra cdc bién phap can thiép nhdm vao nhitng khé khan d6:
1. Doc tly khong chinh xdc hoc cham (vi dy: doc cdc tly don 18 khéng chinh xdc
hoc cham va do dy, thwdng xuyén doan tt, gp kh khan khi phat am ti).
2. Khé hiéu ¥ nghi digu ma minh doc (vi du: c6 thé doc chinh xac van ban nhung
khong hiéu trinh tu, méi quan hé hay suy lan y nghia cia 6).
3. Khé khan vé viét ding chinh ta (vi du: thém bét, hoc thay thé nguyén 4m va
phy am).
4. Dién dat bang van ban khé khan (vi dy: nhiéu 1di ng php, t6 chirc doan van
kém, van ban khé thé hién y twéng).
5. Khé kh&n trong viée nam bat sé cau, sé wong ¥ hoie tinh toan (vi dy: kém
hiéu biét vé sé, vé méi quan hé cia cdc sé; phai dém ngén tay trong ca nhing
phép tinh don gian ma khéng nh6 dugc nhu cdc ban cling tuéi, ham lan trong
tinh toan, cdc phép tinh).
6. Khé khan trong suy lun toan hgc (vi dy: gap khé khan nghiém trong khi 4p
dung cdc khéi niém, su kién hode quy trinh ton hoc dé giai quyét cac vin dé
dinh lwgng).
B. Cac k¥ nang hoc tap co’ ban thap hon so véi mong doi so & dé tuéi cé nhan dé va gay
tac dng dang ké trong két qua hoc tap va nghé nghiép, hoc hoat déng thudng ngay
duge x4e nhan béi thang do va danh gid lam sang toan din. Danh cho cé nhan tw 17
tuéi tré lén, cdc danh gid tiéu chuan c6 thé durgc thay thé béi qué khtr hgc tap cita cA
nhan nay.
C. Nhéng khé khan trong hoc tap bat dau trong nhing nam tuéi di hoc nhung cé thé
khéng biéu hién day dui cho dén khi nhu cau vé nhing ky nang hoc t
nh huéng
Vietnamese DSM 5 Litevugt qua kha nang cé nhan (vi dy nhw cc bai kiém tra, béo cdo phite tap nang tinh
hoc thuat, chuyén sau).
D. Nhimng khé khan trong hoc tap khong duoc giai thich tét hon béi khuyét tat tri tué,
cdc tat vé mat va tai, réi loan tam than hodc th’n kinh khdc, nghjch canh tam ly xa h6i,
thiéu hut sy dao tao.
2. Chan dodn phan biét
Bién thé binh thong trong thanh tich hgc tap: R6i loan hoc tap biét cinh dye phan
biét véi cdc bién thé binh thwéng trong thanh tich hoc tap do cdc yéu t6 bn ngoai (vi
du: thiéu co héi gido duc, giang day kém, hoc ngén ngir thir hai), béi vi nhing khé.
kh&n trong hoc tap van ton tai khi c6 co hdi giao duc day dui va tiép xitc voi cling mot
hwéng din nhu nh6ém dong Ita va nang lyc trong ng6n ngi gidng day, ngay ca khi nd
kh4c voi ng6n ngir me dé cua mot ngwai.
RGi loan phat trién tri tué: Réi loan hgc tap cu thé khdc voi nhig khé khan hoe tap
néi chung 1ién quan dén réi loan phat trién tri tué, vi nhi¢ng khé khan trong hoc tap
xay ra khi chire nang tri tug cé mic a6 hoat déng binh thwdng (tive 14: chi s6 1Q téi
thiéu 70 4 5). Néu sy khiém khuyét tri tué hién dién, réi loan hoc tap biét dinh chi
dugc chan doan chi khi nhing kh6é khan hgc tap vugt nhimng van dé lién quan dén
Khiém khuyét tri tué.
Hoc tap khé khan do réi loan gidc quan va than kinh: R6i loan hoc tap biét dinh
dwgc phan biét v6i nhiing khé khan trong hoc tap do réi loan thn kinh hodc réi loan
gidc quan (vi du: d9t quy & tré em, chan thwong so nao, khiém thinh, suy gidm thi lc),
béi vi trong nhig trwéng hop nay cé nhting phat hién bat thudng vé kiém tra than
kinh.
R6i loan nh4n thirc than kinh: R6i loan hoc tap biét dinh dwgc phan biét véi cdc van
8 hoc tap 1ién quan dén réi loan nhan thitc than kinh, béi vi trong réi loan hgc tap
biét dink, biéu hién lam sang ciia nhikng kh6 khan hoc tap biét dinh xay ra trong thdi
ky phat trién, va nhig kho khan khéng biéu hién nhu mét sy suy giam ré rét tir trang
thai treée day.
RGi loan tang déng gidm cht §: Réi loan hoc biét dinh cé thé duge phan biét voi két
qua hoc tap kém lién quan dén réi loan ting dng giam chi §, béi vi trong diéu kign
Psychology Translationist Network 32sau céc van dé ¢6 thé khong nhat thiét phan anh nhing khé khan cy thé trong viée hoc
cdc ky nang hgc tap ma cé thé phan anh nhiing khé khan khi thyc hign cac kf nang a6.
Tuy nhién, sw xudt hién cia réi loan hoc tap bi
§ thong xuyén hon dy kién. Néu cdc tiéu chi cho cd hai réi loan duge dap ting, c& hai
chan dodn déu c6 thé durge dua ra.
Nh6m bénh loan thin: R6i loan hoc tap biét dinh dwgc phan biét v6i nhiing khé khan
trong hoc tp va xir ly nhn thtfe kh6 lién quan dén tam than phan liét hoge nhém bénh
Joan than, béi vi véi nhimg réi loan nay cé sy suy giam (thuéng 14 nhanh chéng) trong
c4c linh wye chire nang.
Vietnamese DSM 5 Lite 339. Réi loan phdi hop phat trién
Developmental Coordination Disorder (F82)
1. Tiéu chi chan doan
A. CAc ky nang van dong dai héi sur phéi hyp kém hon so véi nhimng gi cé thé dat duge
6 d6 tuéi mong doi. Biéu hién ca sw khé khan 1a vung vé (hay lam roi ve dé vat) nhw
1a sy cham chap va khéng chinh xéc trong viée thw hién cdc kf ning van ddng (vi du:
cam nam mét a3 vat, st dung kéo hodc dao kéo, viét tay, di xe dap hoc tham gia cdc
mén thé thao).
B. Sy thiéu hut ky nng van d6ng trong tiéu chi A tac dng dang ké va lién tuc vao cdc
hoat déng cla cuéc s6ng hang ngay phi hop vi dé tuéi cA nhan (vi du nhw cham séc)
va téc dng dén nang suat hoc tap, trurdng hoc, cac hoat ddng thie hanh va day nghé,
gidi tri va vui choi.
C. Khoi phat cae trigu ching trong giai doan phat trién som.
D. Sy thiéu hut ky nang van déng khéng duoc giai thich tét hon bang khuyét tat tri tué
hodc suy gidm thi hrc va khéng duoc quy cho mét tinh trang than kinh anh huéng dén
chuyén d6ng.
2. Chan dodn phan biét
Suy giam van dng do Cac van d@ trong phéi hgp cé thé lién
quan dén suy gidm chit nang thi gidc va cdc réi loan thn kinh cy thé (vi dy: bai nao,
tén thong tién trién ciia tiéu nao, réi loan than kinh co [neuromuscular]). Trong
nhimg truéng hop nhw vay, cé nhig phat hién bé sung vé kiém tra than kinh.
RGi loan phat trién tri tug: Néu khiém khuyét tri tué hin dién, nang lye van dong c6
thé bj suy gidm theo mic d6 khiém khuyét tri tué. Tuy nhién, néu nhing khé khn van
dong vugt qua nhitng gi cé thé duge giai thich béi khiém khuyét tri tug va cdc tiéu chi
cho r6i loan phéi hop phat trién duoc dap ting, cting déu cé thé dua ra chan dodn cho
ri loan phéi hop phat trién.
RGi loan tang dng gidm chu ¥: Cac cd nhan bj réi loan tang dng gidm chu ¥ c6 thé
nga, va vao cac vat thé hoac lam dé moi thir. Quan sat can than trén cac béi canh khac
nhau 1a can thiét dé xac inh néu thiéu nang lye van dng cé thé quy gan cho sy mat
Psychology Translationist Network 34