ZALICZENIE PRZEDMIOTU PRZYRODA

1. Zagadnienia z opracowaniem (zał.1)

A. Przyroda i jej składniki

B. Kierunki geograficzne

C. Pogoda i pory roku

D. Jak korzystać z mapy?

E. Człowiek

F. Środowisko w mojej okolicy

G. Działalność człowieka a środowisko

1. Sposób realizacji zadania i termin oddania zaliczenia

I. Wykonanie karty pracy – kierunki geograficzne do 01.02

II. Kalendarz obserwacji pogody ( 3 dni) do 10.02

III. Stworzenie makiety dowolnego układu w organizmie człowieka do 25.02

IV. Wykonanie zielnika z roślin znalezionych w najbliższej okolicy do 10.04

V. Test x2 ( na podstawie zamieszczonych materiałów) pierwszy = 11.02, drugi = 11.03

 A. PRZYRODA I JEJ SKŁADNIKI

1. Przyroda to wszystko co nas otacza. Łączy ze sobą dużo dziedzin nauki - biologię, geografię, fizykę i chemię.

Biologię- czyli naukę o organizmach , między innymi o człowieku, zwierzętach, roślinach.

Geografię - zajmującą się opisem lądów, gór, rzek i miast.

Chemię- która bada cechy otaczających nas substancji.

Fizykę - która wyjaśnia zjawiska zachodzące w przyrodzie.

2. Skąd czerpać informacje o przyrodzie:

-obserwacja,

-Internet,

- filmy przyrodnicze i naukowe,

-doświadczenia,

-książki,

- mapy,

-fotografie,

-audycje radiowe.
3. W OBSERWACJI PRZYRODY POMAGAJĄ: aparat fotograficzny, mapa, taśma miernicza, lupa, kompas,
lornetka, mikroskop

4. Przyrodę poznajemy za pomocą zmysłów: słuchu, smaku, węchu, wzroku i dotyku.

Ćwiczenie 1.

Jak opisać ten przedmiot wykorzystując swoje zmysły?

- Smak ( język) – truskawkowy

- Kolor (oczy) - różowy.......................................

- Dotyk (skóra) - zimny w dotyku

- Zapach (nos) - słodki, przyjemny

ZADANIE NA OCENĘ:

Ćwiczenie terenowe: Przygotowanie zielnika

 1. Do zielnika zbieraj części roślin lub całe rośliny. Rośliny muszą być wysuszone. Zapisz w notatniku miejsce i
datę zbioru.

2. Zebrane okazy wysusz między gazetami (wymieniaj co jakiś czas na suche). Gazety przyciśnij książką.
Zasuszoną roślinę przyklej do kartki z bloku technicznego.

3. Rozpoznaj i opisz swoje okazy. Wykorzystaj do tego książkę lub Internet. Podaj nazwę rośliny i miejsce gdzie
została zebrana.

4. Masz czas do końca maja. Liczba roślin ma wpływ na ocenę:

- 2-3 rośliny dopuszczający (2)

- 4-5 roślin dostateczny (3)

- 6-7 roślin dobry (4)

- 8-10 roślin bardzo dobry (5)

Zdjęcia przykładowych kart z zielników:

B: Kierunki geograficzne
 1. Główne kierunki geograficzne to północ (N), południe (S), wschód (E)i zachód (W). Często stosuje się ich skróty
pochodzące od pierwszych liter nazw angielskich. Aby dokładniej podać położenie wykorzystuje się kierunki
pośrednie. Kierunki główne i pośrednie pokazuje róża wiatrów.

2. JAK wyznaczyć kierunki geograficzne?

A) Za pomocą KOMPASU – przedmiot ten posiada igłę magnetyczną, która wyznacza kierunek północny.

B) Za pomocą GNOMONU – czyli patyka wbitego pionowo w ziemię

C) wykorzystując obserwację przyrody

- Duże skały i drzewa są porośnięte od północy mchem

- Korony drzew rosnących samotnie są większe od południa

- Zimą na dachach domów i na wzniesieniach śnieg utrzymuje się dłużej po stronie północnej

Utrwalenie materiału. Wykonaj kartę pracy do 8 marca.

C: POGODA I PORY ROKU
1. Pogoda to zjawiska zachodzące w powietrzu otaczającym kulę ziemską, czyli w atmosferze. Aby przedstawić
pogodę , musimy opisać jej SKŁADNIKI:

- Temperaturę powietrza

- Ciśnienie atmosferyczne

- Kierunek i prędkość wiatru

- Zachmurzenie

- Opady atmosferyczne

- Osady atmosferyczne

A) temperatura powietrza – do jej pomiaru służy termometr. W Polsce temprtaturę przedstawia się w stopniach
Celcjusza (oC). Jeśli temperatura jest wyższa niż 30 oC to mówimy, że jest UPAŁ. Temperatura poniżej 0 oC to MRÓZ.

B) ciśnienie atmosferyczne to nacisk powietrza na powierzchnię Ziemi. Ciśnienie może być wysokie lub niskie.
Ciśnienie mierzymy przy pomocy BAROMETRU. Jednostką są hektopaskale (hPa).
C) kierunek i prędkość wiatru – wiatr to przemieszczanie się powietrza poziomo nad Ziemią. Nazwa wiatru pochodzi
od nazwy kierunku, z którego wieje. Gdy wiatr wieje od zachodu nazywamy go zachodnim. Prędkość wiatru
mierzymy za pomocą wiatromierza.

D) zachmurzenie – czasami niebo jest bezchmurne , a czasem pokryte chmurami. Stopień pokrycia nieba chmurami
nazywa się zachmurzeniem.

E) odpady atmosferyczne to deszcz (krople wody), śnieg (płatki zbudowane z kryształków lodu), grad ( grudki lodu od
5 mm do 50mm)

F) osady atmosferyczne - osadzają się na ziemi lub powierzchni przedmiotów. Zbudowane z kropel wody lub
kryształków lodu. Są to: rosa( krople wody na wychłodzonych roślinach i przedmiotach. Najczęściej obserwowana
nad ranem, szadź (małe igły lodu na gałęziach), szron (kryształki na zimnym podłożu), gołoledź (lodowa powłoka)
Zadanie. Jak prowadzić obserwacje pogody?

1. Obserwuj pogodę przez kolejne 3 dni i wykonuj pomiary 2 razy dziennie o tej samej porze.

2. Określ stopień zachmurzenia na podstawie własnych obserwacji wg. Wzoru

- Brak zachmurzenia (niebieskie niebo)

- Zachmurzenie małe (pojedyncze chmury na niebie)

- Zachmurzenie duże (przewaga chmur)

- Zachmurzenie całkowite ( nie widać niebieskiego nieba)

1. Obserwuj występowanie osadów i opadów atmosferycznych

2. Na podstawie prognozy pogody w telewizji lub Internecie wpisz do tabeli wartość ciśnienia (1 raz dziennie)

3. Przykładowy dzień:

DATA i GODZINA Wtorek Wtorek

19.01 19.01
9:00 18:00
rano wieczorem
Temperatura
powietrza -7oC -5oC

Zachmurzenie Brak Duże

Opady/osady Opady - Opady - śnieg

Brak Osady - brak
Osady-
szron

Ciśnienie 997 hPa -

atmosferyczne
Zadanie na ocenę:

TABELA OBSERWACJI POGODY …........................................................................(imię i nazwisko,klasa)

DATA i GODZINA

Temperatura
powietrza

Zachmurzenie

Opady/osady

Ciśnienie
atmosferyczne
 1. Pory roku:

W Polsce występują 4 kalendarzowe pory roku.

WIOSNA zaczyna się 21 marca to RÓWNONOC WIOSENNA - dzień i noc trwają po 12 godzin. Z dnia na dzień robi się
coraz cieplej. Czasami rano występują przymrozki, a temperatura w dzień niekiedy jest wyższa niż 20 oC. Wiosana to
czas zmian, rośliny się rozwijają, zakwitają drzewa. Zwierzęta wychodzą ze swych kryjówek. Ptaki budują gniazda i
składają w nich jaja.

LATO zaczyna się 22 czerwca to PRZESILENIE LETNIE - dzień jest najdłuższy w całym roku. Charakterystycznym
zjawiskiem są burze z opadami deszczu lub gradu. W przyrodzie rośliny intensywnie rosną, kwitną i owocują.
Większość zwierząt wychowuje swoje młode.

JESIEŃ zaczyna się 23 września to RÓWNONOC JESIENNA - dzień i noc trwają po 12 godzin. Z dnia na dzień robi się
coraz chłodniej. Pojawiają się mgły i poranne przymrozki. Przyroda przygotowuje się do zimy. Liście drzew zółkną i
opadają. Liczne zwierzęta gromadzą zapasy pożywienia. Część ptaków odlatuje.

ZIMA zaczyna się 22 grudnia to PRZESILENIE ZIMOWE- dzień jest najkrótszy w roku. Temperatura spada poniżej zera ,
często pada śnieg. Część zwierząt zapada w sen zimowy np. Niedźwiedzie.

D: JAK KORZYSTAĆ Z MAPY?

1. Plan – przedstawia obraz przedmiotu widzianego z góry pomieszczania lub niewielkiego obszaru.
Narysowany jest na kartce w pomniejszeniu, czyli w SKALI. Na planie powinna znaleźć się informacja, ile razy
pomniejszono obraz. Jeśli wymiary przedmiotu pomniejszymy 10 razy to wtedy skala ma postać 1:10.

Przykład:

2. Mapa – jest obrazem dużego obszaru lub całej Ziemi, widzianym z góry, umieszczonym na kartce w
odpowiedniej skali. Mapa zawiera także legendę, czyli zbiór umownych znaków kartograficznych.

3. Elementy mapy i planu:

- Tytuł

- Skala
 - Legenda

E. CZŁOWIEK

Organizm człowieka zbudowany jest z komórek. Komórki łączą się ze sobą tworząc tkanki. Tkanki tworzą narządy.
Narządy tworzą układy narządów ( np. Układ pokarmowy czy układ krwionośny). Układy narządów tworzą
ORGANIZM.
Narządy pełnią określone funkcje w organizmie. Na przykład płuca umożliwiają wymianę gazową, to znaczy
pobieranie tlenu i usuwanie dwutlenku węgla. Serce pompuje krew i rozprowadza ją po całym ciele. Mózg
nadzoruje pracę wszystkich innych narządów. Nerki działają jak filtry – wychwytują z krwi szkodliwe
substancje, które później są wraz z moczem wydalane na zewnątrz. Żołądek odpowiada za trawienie
pokarmu. W jelitach natomiast dochodzi do wchłaniania przez organizm substancji odżywczych zawartych
w pokarmie. Kości i mięśnie pozwalają się nam poruszać. Narządy zmysłów, czyli oczy, nos, uszy, język,
odbierają bodźce ze środowiska zewnętrznego, dzięki czemu poznajemy świat.

1. Układy narządów człowieka i ich rola

 Układ narządów Narządy budujące układ
ruchu kości tworzące szkielet, mięśnie
jama nosowa, krtań, tchawica,
oddechowy
oskrzela, płuca
jama ustna, przełyk, żołądek,
pokarmowy jelito cienkie, jelito grube,
ślinianki, wątroba, trzustka
krwionośny serce, naczynia krwionośne
żeński: pochwa, macica, dwa
jajowody, dwa jajniki,
rozrodczy
męski: prącie, dwa
nasieniowody, dwa jądra
Funkcje układu
rusztowanie ciała, ochrona
niektórych narządów,
wykonywanie ruchów i
przemieszczanie się
dostarczanie organizmowi tlenu,
usuwanie dwutlenku węgla
pobieranie, rozdrabnianie,
trawienie pokarmu, usuwanie
niestrawionych resztek pokarmu
rozprowadzanie po organizmie
tlenu i substancji pokarmowych,
obrona przed zakażeniami
wykształcenie męskich i żeńskich
cech płciowych, wydawanie na
świat potomstwa

2. Jak się poruszamy?

Poruszanie się jest możliwe dzięki układowi ruchu. Tworzą go szkielet i mięśnie.
- Szkielet budują kości i stawy.
- Kości to twarde narządy zbudowane z białek i soli mineralnych.
- Stawy to ruchome połączenia kości, umożliwiające wykonywanie ruchów.
Funkcje układu szkieletowego:
- Czaszka – chroni mózg i narządy zmysłu oraz przednie odcinki przewodów pokarmowego i
oddechowego.
- Kręgosłup – jest oparciem dla czaszki, klatki piersiowej i szkieletu kończyn.
- Klatka piersiowa – chroni serce i płuca.
- Szkielet kończyn – tworzy rusztowanie dla rąk i nóg.
Mięśnie są zbudowane z komórek, które są zdolne do kurczenia się.
Podstawowe elementy szkieletu człowieka

3. Jak się odżywiamy?

Układ pokarmowy służy do pobierania, rozdrabiania i trawienia pokarmu. Niestrawione resztki pokarmu są
usuwane z organizmu przez odbyt w postaci kału.
Trawienie to rozkład pokarmu na drobiny za pomocą substancji trawiących (enzymów trawiennych).
Strawiony pokarm jest rozprowadzany do komórek ciała za pomocą krwi.
Narządy budujące układ pokarmowy i ich rola:
- jama ustna – rozdrabnianie pokarmu za pomocą zębów, mieszanie rozdrobnionego pokarmu ze
śliną i formowanie kęsów;
- przełyk – przesuwanie kęsów pokarmu do żołądka;
- żołądek – trawienie pokarmu;
- jelito cienkie – dalsze trawienie pokarmu, przenikanie drobin pokarmu do krwi (wchłanianie);
- jelito grube – wchłanianie wody, formowanie kału z niestrawionych resztek pokarmu i usuwanie na
zewnętrz przez odbyt.
W trawieniu pokarmu ważną rolę pełnią ślinianki, wątroba i trzustka. Narządy te produkują substancje,
które pomagają w trawieniu pokarmu. Ślinianki produkują ślinę, która zmiękcza i częściowo trawi pokarm.
Wątroba i trzustka wytwarzają substancje, które dostają się do części jelita cienkiego znajdującego się tuż
za żołądkiem. Wątroba produkuje żółć, która rozbija tłuszcz na kropelki, dzięki czemu tłuszcz jest szybciej
rozkładany przez substancje trawiące. Trzustka wytwarza substancje rozkładające białka, cukry i tłuszcze.
4. Jak oddychamy?
Układ oddechowy służy do pobierania z otoczenia powietrza i usuwania zużytego. Zawarty w powietrzu
wdychanym tlen jest rozprowadzany przez krew do komórek. Z komórek krew zabiera dwutlenek węgla i
przenosi go do puc.
Rytmiczne ruchy klatki piersiowej umożliwiają wykonywanie wdechów i wydechów. Są one możliwe dzięki
skurczom i rozkurczom mięśni międzyżebrowych i przepony. Podczas wdechu mięśnie te się kurczą, klatka
piersiowa się rozszerza i powietrze jest zasysane do płuc. Podczas wydechu mięśnie się rozkurczają, klatka
piersiowa opada i powietrze wydostaje się z płuc.
Narządy budujące układ oddechowy i ich rola:
- jama nosowa – nawilżanie, ogrzewanie i oczyszczanie wdychanego powietrza;
- krtań – podczas wydechu struny głosowe są wprawiane w drgania i powstają dźwięki;
- tchawica i oskrzela – oczyszczanie powietrza i doprowadzenie go do płuc;
- płuca – wymiana gazowa, która polega na przenikaniu do krwi tlenu a z krwi do płuc dwutlenku
węgla.

Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

6. Układ krwionośny
Układ krwionośny odpowiada za transport substancji po organizmie:
- transportuje tlen z płuc do komórek;
- transportuje składniki pokarmowe z jelita cienkiego do komórek ciała;
- zabiera z komórek niepotrzebne substancje i przenosi je do narządów, których zadaniem jest
usunięcie ich z organizmu.
Narządy budujące układ krwionośny i ich rola:
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

7. Co to znaczy być kobietą mężczyzną?

Rozmnażanie to wydawanie na świat potomstwa. Człowiek rozmnaża się płciowo, czyli nowy organizm
powstaje z połączenia się komórek rozrodczych żeńskiej (komórki jajowej) i męskiej (plemnika).
Do rozmnażania służą układy rozrodcze: żeński i męski.
Narządy budujące żeński układ rozrodczy i ich rola:
- parzyste jajniki – wytwarzają komórki jajowe, czyli żeńskie komórki rozrodcze;
- parzyste jajowody – miejsce połączenia się komórki jajowej i plemnika;
- macica – miejsce rozwoju zarodka;
- pochwa – kanał, przez który wydostaje się krew menstruacyjna, a podczas porodu dziecko.
Narządy budujące męski układ rozrodczy i ich rola:
- parzyste jądra – wytwarzają plemniki, czyli męskie komórki rozrodcze;
- parzyste nasieniowody – wprowadzają plemniki z jąder do cewki moczowej;
- penis – narząd przez który wydostaje się nasienie sperma (płyn zawierający plemniki).

ZADANIE: WYKONAJ MAKIETĘ WYBRANEGO UKŁADU NARZĄDÓW I PODPISZ JEGO ELEMENTY.

Przykładowe prace:
F: ŚRODOWISKO W MOJEJ OKOLICY
1. Warunki życia w wodzie

Woda stawia większy opór niż powietrze na lądzie. Dlatego zwierzęta wodne przystosowały się do życia w wodzie
przez:

- Opływowy kształt ciała

- Ciało ich pokrywa śluz

- Do poruszania się służą im płetwy

Rośliny są wiotkie i delikatne aby ich łodygi nie zostały złamane przez prący wody.

W wodzie występują także liczne maleńkie organizmy , które unoszą się w wodzie nazywane są PLANKTONEM.

Wody dzielimy na płynące i stojące.

Do wód płynących zaliczamy rzeki a do wód stojących np. jeziora.

A) RZEKA

- wyróżniamy bieg górny ( woda płynie szybko, na dnie znajdują się kamienie, występuje mało roślin, rybą, która tam
występuje jest pstrąg)

-bieg środkowy (woda płynie wolniej, na dnie piasek i żwir, występują liczne rośliny, ryby – brzana)

-bieg dolny ( mała prędkość wody, na dnie piasek i muł, liczne rośliny, ryby – leszcz)

1. Warunki życia na lądzie

Organizmy żyjące na lądzie musiały się dostosować do warunków panujących na danym obszarze. Przed zimnem
zwierzęta chroni gruba sierść i warstwa tłuszczu, w miejscach gdzie jest gorąco rośliny gromadzą wodę w liściach i
łodygach.

A) W Polsce występują lasy iglaste, liściaste i mieszane. Najpopularniejszym drzewem jest SOSNA.

Rośliny rosnące w lesie tworzą 4 warstwy: ściółka, runo leśne, podszyt oraz korony drzew.

G: DZIAŁALNOŚĆ CZŁOWIEKA A ŚRODOWISKO

Człowiek wykorzystuje zasoby środowiska dla zaspokojenia podstawowych potrzeb oraz poprawy
warunków życia. Obszary zamieszkane przez ludzi ulegają więc znacznemu przekształceniu. Czasami
zmiany te są dla środowiska skrajnie niekorzystne. Dlatego ludzie podejmują różne działania mające na
celu zachowanie przyrody w dobrym stanie i zmniejszenie naszego niekorzystnego wpływu na otoczenie.

1. Jak ludzie zagrażają przyrodzie?

Główne źródła zanieczyszczenia środowiska spowodowane działalnością człowieka to:
- przemysł,
- komunikacja,
- środki chemiczne stosowane w rolnictwie,
- odpady,
- awarie, np. elektrowni, wycieki ropy naftowej z tankowców.
Zanieczyszczenia atmosfery mogą przyczynić się do powstania kwaśnych deszczów – opadów
atmosferycznych zawierających związki siarki. Kwaśne deszcze są szkodliwe dla roślin, mogą też niszczyć
budynki i inne wytwory człowieka.

Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

2. Jak przyroda wpływa na ludzi?

Zależność człowieka od przyrody objawia się m.in. przez:
- konieczność zakładania ubrań odpowiednich do pogody,
- picie większej ilości wody latem w celu uniknięcia udaru słonecznego,
- stosowanie latem kremów z filtrem i okularów przeciwsłonecznych,
- konieczność budowania mostów lub tuneli oraz odpowiednich domów.
Przykłady klęsk żywiołowych niekorzystnie wpływających na gospodarkę człowieka:
- susze powodujące wysychanie roślin uprawnych,
- gwałtowne opady deszczu przyczyniające się do gnicia upraw.

3. Ekologiczny prąd
W Polsce energia elektryczna jest wytwarzana przede wszystkim w elektrowniach węglowych. Powstaje
podczas spalania węgla kamiennego lub brunatnego. Taki sposób wytwarzania energii skutkuje jednak
zanieczyszczeniem atmosfery popiołami i sadzą. Wytwarzane są także gazy cieplarniane oraz szkodliwe
związki, które przyczyniają się do powstawania kwaśnych deszczów. Węgiel jest nieodnawialnym źródłem
energii.
Odnawialne źródła energii to takie, które nie ulegają wyczerpaniu. Korzystając z nich, buduje się:
- elektrownie wiatrowe – zamieniające energię wiatru na elektryczną,
- elektrownie słoneczne – zamieniające energię światła słonecznego na elektryczną,
- elektrownie wodne – wytwarzające energię elektryczną dzięki energii płynącej wody,
- elektrownie geotermalne – zamieniające ciepło z głębin Ziemi w energię używaną do ogrzewania.
4. Zmiany klimatu
Klimat to całość zjawisk pogodowych (temperatura, opady, wiatr) występujących na danym obszarze przez
długi czas.
Człowiek może wpływać na klimat za sprawą na przykład wycinania lasów oraz rozwoju przemysłu i
motoryzacji. Gazy i pyły, które trafiają do atmosfery, mogą mieć wpływ na średnią temperaturę powietrza,
gdyż zwiększają efekt cieplarniany.
Globalne skutki wpływu człowieka na klimat:
- dziura ozonowa – powstaje na skutek zmniejszenia się ilości ozonu (gazu ograniczającego ilość
szkodliwego promieniowania ze Słońca);
- globalne ocieplenie - zjawisko polegające na podniesieniu się średniej temperatury powietrza na
całej Ziemi związane z gromadzeniem się gazów cieplarnianych w atmosferze.

5. Formy ochrony przyrody

Obszar chroniony to takie miejsce, w którym nie jest dozwolona działalność gospodarcza mogąca zagrozić
środowisku lub wprowadzić w nim zmiany.
Obszary chronione to m.in.:

- parki narodowe – obszary o powierzchni co najmniej 1 tys. km2 o szczególnych

walorachprzyrodniczych; w parku narodowym ochronie podlega cała przyroda;

- rezerwaty – obszary o powierzchni mniejszej niż 1 tys. km2, na których ochronie podlega cała
przyroda lub jej składniki (np. rzadkie gatunki zwierząt i roślin lub skały o oryginalnym kształcie);
- parki krajobrazowe – obszary cenne ze względu na krajobraz i przyrodę, na których dopuszcza się
działalność człowieka, ale tylko wówczas, gdy nie powoduje ona zmian w wyglądzie otoczenia;
- obszary chronionego krajobrazu – rozległe obszary obejmujące środowisko naturalne o
szczególnych walorach krajobrazowych, np. doliny rzeczne, lasy, wzgórza, torfowiska.
Pojedyncze drzewa lub ich zespoły oraz unikatowe twory przyrody nieożywionej (głazy, jaskinie) obejmuje
się ochroną jako pomniki przyrody.
Rzadkie i narażone na wyginięcie gatunki roślin i zwierząt podlegają ochronie ścisłej lub częściowej.
Ochrona ścisła polega na zakazie zrywania, wykopywania, sprzedaży, kupowania, wywożenia za granicę
oraz niszczenia miejsc, w których one występują. Przy ochronie częściowej chroniony organizm można w
określonych warunkach pozyskiwać na przykład na celów medycznych. Można również polować na
zwierzęta poza okresem ochronnym.
1. Krajobraz to wygląd poszczególnych obszarów Ziemi.
Cechy krajobrazów:

- Ukształtowanie terenu

- Rodzaj skał

- Wody (rzeki, jeziora)

- Rośliny

- Zwierzęta
Rodzaje krajobrazów:

A) naturalne – niezmieniony przez człowieka np. Leśny, morski

B) kulturowe – zmienione przez człowieka np. Miejski czy rolniczy