Prawo Konstytucyjne W Pigulce

Prawo
konstytucyjne
W PIGUŁCE
61381979791062
61
61381979791062
61381979791062
61381979791062
61381979791062
61381979791062
61381979791062
61381979791062
61381979791062
SPIS TREŚCI
WYKAZ SKRÓTÓW | 9
DZIAŁ I. PRAWO KONSTYTUCYJNE
Część I. Rzeczpospolita | 14
Rozdział 1. Pojęcie prawa konstytucyjnego | 14
Rozdział 2. Zasady oraz podstawowe pojęcia | 15
Testy do Części I. | 25
Część II. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela | 28
Rozdział 1. Zasady ogólne | 28
Rozdział 2. Wolności i prawa osobiste | 31
Rozdział 3. Ekstradycja, Europejski Nakaz Aresztowania, Europejski Nakaz
Dochodzeniowy | 38
Rozdział 4. Wolności i prawa polityczne | 44
Rozdział 5. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne | 47
Rozdział 6. Środki ochrony wolności i praw | 52
Rozdział 7. Obowiązki obywateli | 53
Testy do Części II. | 55
Część III. Źródła prawa | 58
Rozdział 1. Uwagi wstępne | 58
Rozdział 2. Konstytucja RP | 66
Rozdział 3. Ustawy | 67
Rozdział 4. Ratyfikowane umowy międzynarodowe | 69
Rozdział 5. Rozporządzenia z mocą ustawy | 72
61381979791062
61
Rozdział 6. Rozporządzenia | 74
Rozdział 7. Akty prawa miejscowego | 75
Rozdział 8. Akty prawa wewnętrznego | 76
Testy do Części III. | 78
DZIAŁ II. WŁADZA USTAWODAWCZA, WYKONAWCZA, SAMORZĄD

TERYTORIALNY I WŁADZA SĄDOWNICZA
Część I. Władza ustawodawcza | 84

Rozdział 1. Uwagi ogólne | 84
Rozdział 2. Sejm | 89
Rozdział 3. Senat | 98
Rozdział 4. Zgromadzenie Narodowe | 105
Rozdział 5. Posłowie i senatorowie | 107
Rozdział 6. Procedura ustawodawcza | 113
Rozdział 7. Postępowanie z pilnymi projektami ustaw i tryb zmiany
Konstytucji | 117
Rozdział 8. Referendum | 119
Część II. Władza wykonawcza | 124
Rozdział 1. Prezydent RP | 124
Rozdział 2. Rada Ministrów | 134
Część III. Samorząd terytorialny | 146
Rozdział 1. Zadania i struktura | 146
Rozdział 2. Dochody jednostek | 149
Rozdział 3. Referendum, nadzór i prawo zrzeszania się | 150
Testy do Części III. | 152
Część IV. Władza sądownicza | 156
Rozdział 1. Zasady wymiaru sprawiedliwości | 156
Rozdział 2. Organy wymiaru sprawiedliwości | 159
Rozdział 3. Sąd Najwyższy | 161
Rozdział 4. Naczelny Sąd Administracyjny i wojewódzkie sądy
administracyjne | 176
Rozdział 5. Krajowa Rada Sądownictwa | 180
61381979791062
61
Rozdział 6. Trybunał Konstytucyjny | 187
Rozdział 7. Trybunał Stanu | 206
Testy do Części IV. | 213
DZIAŁ III. ORGANY KONTROLI PAŃSTWOWEJ I FINANSE PUBLICZNE
Część I. Organy kontroli państwowej | 218

Rozdział 1. Najwyższa Izba Kontroli | 218
Rozdział 2. Rzecznik Praw Obywatelskich | 232
Rozdział 3. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji | 237
Część II. Finanse publiczne | 244
Rozdział 1. Podstawowe pojęcia | 244
Rozdział 2. Wieloletni Plan Finansowy Państwa i ustawa budżetowa | 255
Rozdział 3. Tryb opracowywania i uchwalania budżetu państwa | 263
Rozdział 4. Wykonywanie ustawy budżetowej | 267
Rozdział 5. Wykonywanie budżetu środków europejskich | 271
Rozdział 6. Zakres budżetu jednostki samorządu terytorialnego | 272
Rozdział 7. Narodowy Bank Polski | 276
Rozdział 8. Rada Polityki Pieniężnej | 284
DZIAŁ IV. STANY NADZWYCZAJNE
Część I. Zagadnienia ogólne | 292

Część II. Poszczególne stany nadzwyczajne | 293
Część III. Ograniczenia w trakcie stanu nadzwyczajnego | 295
Testy do Części I–III. | 296
ODPOWIEDZI DO TESTÓW | 298
61381979791062
61
61381979791062
61
WYKAZ SKRÓTÓW
1. Akty prawa
AktNormU ustawa z 20.7.2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych
innych aktów prawnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1461)
FinPublU ustawa z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 869
ze zm.)
KKS ustawa z 10.9.1999 r – Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 19)
Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483
ze zm. i ze sprost.)
KPK ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2020 r.
poz. 30)
KrRadSU ustawa z 12.5.2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa (t.j. Dz.U. z 2019 r.
poz. 84 ze zm.)
NBPU ustawa z 29.8.1997 r. o Narodowym Banku Polskim (t.j. Dz.U. z 2019 r.
poz. 1810)
NIKU ustawa z 23.12.1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 489
ze zm.)
OrgTrybPostTKU ustawa z 30.11.2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybuna-
łem Konstytucyjnym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2393)
PrUSA ustawa z 25.7.2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t.j. Dz.U.
z 2019 r. poz. 2167)
PrUSP ustawa z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U.
z 2019 r. poz. 52 ze zm.)
RegSejm Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 30.7.1992 r. (t.j. M.P. z 2019 r.
poz. 1028 ze zm.)
61381979791062
61
RMU ustawa z 8.8.1996 r. o Radzie Ministrów (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1171)
SamGminU ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 506
ze zm.)
SamPowU ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 511
ze zm.)
SNU ustawa z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 825
ze zm.)
StatSędzTKU ustawa z 30.11.2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego
(t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1422 ze zm.)
2. Inne skróty
ENA Europejski Nakaz Aresztowania
END Europejski Nakaz Dochodzeniowy
KRRiT Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
n. następny (-e, -a)
NIK Najwyższa Izba Kontroli
Nr numer
poz. pozycja
RM Rada Ministrów
RPP Rada Polityki Pieniężnej
SN Sąd Najwyższy
t.j. tekst jednolity
TK Trybunał Konstytucyjny
TS Trybunał Stanu
UE Unia Europejska
ze zm. ze zmianami
ZN Zgromadzenie Narodowe
10
61381979791062
61
DZIAŁ I. PRAWO KONSTYTUCYJNE
61381979791062
61
61381979791062
61
Czy wiesz, że …
Pierwszą spisaną konstytucją była Konstytucja Stanów Zjednoczonych, napisana
w 1787 r., która weszła w życie w 1789 r. Drugą była ustawa zasadnicza Rzeczypospolitej
Obojga Narodów, przyjęta 3.5.1791 r.
13
61381979791062
61
CZĘŚĆ I. RZECZPOSPOLITA
ROZDZIAŁ 1. POJĘCIE PRAWA

KONSTYTUCYJNEGO
Prawo konstytucyjne to całokształt norm prawnych dotyczących ustroju państw,
czyli takich, których przedmiotem regulacji są:
1) podstawowe instytucje oraz
2) zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.
Normy te określają:
pozycję państwa w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych
podmiot władzy w państwie i formy jej sprawowania przez suwerena
status jednostki w państwie i przysługujące jej prawa oraz wolności, a także

nałożone na nią obowiązki
zasady organizacji i funkcjonowania organów państwowych oraz relacje między

nimi, a także zasady tworzenia prawa
14
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 2. ZASADY ORAZ PODSTAWOWE
POJĘCIA
Ważne
Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli (art. 1 Konstytu-
cji RP).
Konstytucja RP w przepisach Rozdziału I „Rzeczpospolita” formułuje podstawowe

zasady ustrojowe.
KATALOG PODSTAWOWYCH ZASAD USTROJU RP
Zasada Treść
Zasada demokratycznego Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem

państwa prawnego prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwo-
(art. 2 Konstytucji RP) ści społecznej.
Zasada jednolitości państwa Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym.

(art. 3 Konstytucji RP)
Zasada zwierzchnictwa Władza zwierzchnia w Rzeczpospolitej Polskiej należy

narodu do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przed-
(art. 4 ust. 1 i 2 Konstytucji RP) stawicieli lub bezpośrednio.
15
61381979791062
61
Zasada Treść
Zasada niepodległości Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i niena-

i suwerenności ruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności
(art. 5 Konstytucji RP) i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo oby-
wateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia
ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważo-
nego rozwoju.
Zasada podziału władzy Ustrój Rzeczpospolitej Polskiej opiera się na podziale

(art. 10 ust. 1 Konstytucji RP) i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wyko-
nawczej i władzy sądowniczej.
Zasada społecznej Społeczna gospodarka rynkowa oparta na:

gospodarki rynkowej ▶ wolności działalności gospodarczej,
(art. 20 Konstytucji RP) ▶ własności prywatnej,
▶ solidarności, dialogu i współpracy partnerów spo-
łecznych
stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczpospo-
litej Polskiej.
Rzeczpospolita Polska:
1) stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej
źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju,
2) udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu ich związków
z narodowym dziedzictwem kulturalnym (art. 6 ust. 1 i 2 Konstytucji RP).
Ważne
Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konsty-
tucji RP).
Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego (art. 9

Konstytucji RP). Przepis ten oznacza konieczność podjęcia przez państwo wszelkich
działań, w tym wydawania aktów normatywnych, do których zobowiązało się ono
w umowie międzynarodowej.
Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych.
Zagadnienia partii politycznych reguluje szczegółowo ustawa z 27.6.1997 r. o partiach
politycznych.
16
61381979791062
61
Ważne
Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich
w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.
Finansowanie partii politycznych jest jawne (art. 11 ust. 2 Konstytucji RP).
ZAKAZ TWORZENIA ORGANIZACJI TOTALITARNYCH
zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących

się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu,
faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub
dopuszcza:
nienawiść rasową i narodowościową
stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę

państwa albo
przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa (art. 13 Konstytucji RP)
Przesłanki zakazujące tworzenia partii politycznych sformułowane są na tyle ogólni-

kowo, że będą wymagać konkretyzacji w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego,
któremu w art. 188 pkt 4 Konstytucji RP powierzono orzekanie w sprawach zgodności
z Konstytucją RP celów lub działalności partii politycznych.
Ważne
Objęcie regulacją prawną zagadnień związanych z powstaniem i działalnością partii
politycznych nosi miano instytucjonalizacji partii politycznych.
17
61381979791062
61
Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania:
związków organizacji społeczno- ruchów

stowarzyszeń
zawodowych -zawodowych rolników obywatelskich
innych dobrowolnych fundacji

zrzeszeń
ZWIĄZKI ZAWODOWE
powstały w celu ochrony praw pracowniczych
Konstytucja RP podkreśla ich szczególną rolę w realizacji zasady pluralizmu
poza art. 12 Konstytucji RP wolność zrzeszania się w związki zawodowe

gwarantuje także art. 59 Konstytucji RP. Przepis ten wymienia (jako gwarancje
realizacji celów związkowych) prawo do:
▶ rokowań,
▶ zawierania układów zbiorowych pracy,
▶ prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu
funkcjonowanie związków zawodowych regulują ustawy szczególne, a także

umowy międzynarodowe. Podstawową rolę wśród umów międzynarodowych
odgrywają konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy. Związki zawodowe
nie podlegają przepisom ustawy z 7.4.1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach
zgodnie z ustawą z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych związek zawodowy jest

dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania
i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych
związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej

od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz
od innych organizacji
związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy,

18 powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych
i socjalnych
61381979791062
61
zgodnie z ustawą z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych związek zawodowy jest
dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania
i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych
związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej

od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz
od innych organizacji
związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy,

powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych
i socjalnych
Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego prze

kazu (art. 14 Konstytucji RP). Wolność ta oznacza możliwość przekazywania i rozpo
wszechniania poglądów, informacji i idei za pomocą środków masowej komunikacji.
Związana jest też z wolnością odbioru tych przekazów, informacji i idei.
Ważne
Państwo zobowiązane jest do podejmowania działań na rzecz zapobiegania i elimino-
wania zagrożeń wolności prasy i środków społecznego przekazu.
Ustrój terytorialny Rzeczpospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy pub

licznej. Zasadniczy podział terytorialny państwa, uwzględniający więzi społeczne,
gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wy
konywania zadań publicznych, określa ustawa (art. 15 ust. 1 i 2 Konstytucji RP).
Ważne
Wymóg decentralizacji władzy publicznej polega na wprowadzeniu dla potrzeb zarzą-
du państwowego okręgów terenowych z działającymi tam organami w celu przybliżenia
zarządu publicznego do obywateli.
19
61381979791062
61
WSPÓLNOTA SAMORZĄDOWA
ogół samorząd przysługującą ludność

mieszkańców terytorialny samorządowi zamieszkująca
jednostek uczestniczy w ramach ustaw tereny
zasadniczego w sprawowaniu istotną część zadań poszczególnych
podziału władzy publicznych, jednostek
terytorialnego publicznej wykonuje terytorialnych
stanowi z mocy w imieniu własnym uznano zatem
prawa wspólnotę i na własną za „wspólnotę
samorządową odpowiedzialność mieszkańców”
(art. 16 ust. 1 i 2 i powierzono jej
Konstytucji RP) istotną część zadań
publicznych
W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wyko-

nujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywa-
niem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. W drodze
ustawy można tworzyć również inne rodzaje samorządów. Samorządy te nie mogą
naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania dzia-
łalności gospodarczej (art. 17 ust. 1 i 2 Konstytucji RP).
Zgodnie z art. 18 Konstytucji RP pod ochroną i opieką Rzeczpospolitej Polskiej
znajdują się:
1) małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny,
2) rodzina,
3) macierzyństwo i
4) rodzicielstwo.
Jak stanowi art. 19 Konstytucji RP, Rzeczpospolita Polska specjalną opieką otacza we
teranów walk o niepodległość, zwłaszcza inwalidów wojennych.
Ważne
Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia.
Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele pub-
liczne i za słusznym odszkodowaniem (art. 21 ust. 1 i 2 Konstytucji RP).
20
61381979791062
61
PRZESŁANKI DOPUSZCZALNOŚCI WYWŁASZCZENIA
dokonywane jest na cele publiczne za słusznym odszkodowaniem
Własność stanowi podstawę ustroju gospodarczego Polski i jest niezbędnym ele-

mentem jego funkcjonowania. Podkreśla to Konstytucja RP, wymieniając własność
prywatną jako jedną z wartości fundamentalnych społecznej gospodarki rynkowej.
Konstytucja RP nie definiuje pojęcia własności. Nie wprowadza także żadnych zróż-
nicowań ochrony własności ze względów przedmiotowych czy podmiotowych. Arty-
kuł 21 Konstytucji RP nie precyzuje, o jakie formy i typy własności chodzi. Wskazuje
to na wolę ustrojodawcy zagwarantowania ochrony wszelkiej własności. Postano-
wienia tego przepisu rozwinięte są w ustawach zwykłych, a zwłaszcza w KC, który
reguluje m.in. zasady dziedziczenia.
Ważne
Wywłaszczeniu ma towarzyszyć słuszne odszkodowanie.
„Słuszne odszkodowanie” powinno być ekwiwalentem, tj. powinno dawać właścicielowi
możliwość odtworzenia rzeczy, którą utracił.
OGRANICZENIE WOLNOŚCI DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
dopuszczalne tylko w drodze ustawy dopuszczalne tylko ze względu na ważny

interes publiczny (art. 22 Konstytucji RP)
Artykuł 23 Konstytucji RP wprowadza zasadę, według której podstawą ustroju rol

nego państwa jest gospodarstwo rodzinne, z jednoczesnym zastrzeżeniem, że zasada
ta nie narusza postanowień art. 21 i 22 Konstytucji RP, o których mowa powyżej.
Przyjęcie tego zapisu ma szczególny charakter. Oznacza bowiem, że w ramach ustroju
społeczno-gospodarczego istnieje szczególny ustrój rolny, który opiera się na gospo-
darstwach rodzinnych. W odróżnieniu od regulacji art. 20 Konstytucji RP, przyjęto
tu zatem kryterium podmiotowe – rodzina.
21
61381979791062
61
Ważne
Zgodnie z art. 24 Konstytucji RP praca znajduje się pod ochroną Rzeczpospolitej Pol-
skiej. Państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy.
Kościoły i inne związki wyznaniowe posiadają równe prawa. Władze publiczne

w Rzeczpospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych,
światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu pub
licznym. Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi
są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej nieza
leżności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka
i dobra wspólnego. Stosunki między Rzeczpospolitą Polską a Kościołem katolickim
określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy. Stosunki
między Rzeczpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi
określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów
z ich właściwymi przedstawicielami (art. 25 ust. 1–5 Konstytucji RP).
Stosunki państwa z kościołem i związkami wyznaniowymi reguluje szczegółowo usta-
wa z 17.5.1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Ustawa ta deklaruje,
że Rzeczpospolita Polska jest państwem świeckim i neutralnym w sprawach religii
i przekonań. Kościoły i związki wyznaniowe w wykonywaniu swoich funkcji są nie
zależne od państwa.
GWARANCJE WOLNOŚCI W STOSUNKACH PAŃSTWO – ZWIĄZEK WYZNANIOWY
oddzielenie kościoła od państwa
swoboda wypełniania funkcji religijnych
równouprawnienie związków wyznaniowych
Sformułowania Konstytucji RP i ustawy wskazują, że w polskim systemie prawa zasada

oddzielenia kościoła od państwa nie jest rozumiana rygorystycznie i dopuszcza wiele
form współpracy między związkami wyznaniowymi a państwem.
W art. 25 ust. 5 Konstytucji RP ustawodawca przyjął zasadę odrębnej ustawowej re
gulacji pozycji kościołów i innych związków wyznaniowych działających na terenie
Polski. W myśl tego przepisu ustawy regulujące pozycję kościołów i związków wyzna-
22
61381979791062
61
niowych uchwalane są na podstawie umów zawartych między ich przedstawicielami
a Radą Ministrów. W stosunku do kościołów i związków wyznaniowych posiadających
odrębny status ustawowy ustawę o gwarancjach wolności sumienia i wyznania stosuje
się jedynie posiłkowo. Oparcie poszczególnych ustaw na umowach zawartych przez
rząd z przedstawicielami kościołów i związków wyznaniowych ma istotne znaczenie.
Gwarantuje ono wpływ danego związku wyznaniowego na treść ustawy, a ponadto
normuje kwestię, która w zwykłym trybie ustawodawczym nie jest określona – ko
nieczność zawarcia umowy przed złożeniem projektu ustawy do laski marszałkow-
skiej i wyłączność inicjatywy ustawodawczej rządu.
Odrębny charakter ma regulacja pozycji Kościoła katolickiego ze względu na podmio-
towość międzynarodową Stolicy Apostolskiej. Z powyższego wynika przewidziane
w art. 25 ust. 4 Konstytucji RP uregulowanie stosunków między Polską a Stolicą Apo-
stolską oprócz ustawy także w ratyfikowanej umowie międzynarodowej (konkorda
cie). Umowa ta, ratyfikowana przez Polskę, określa przede wszystkim stosunki państwa
polskiego ze Stolicą Apostolską i status Kościoła katolickiego w prawie wewnętrznym.
Ma ona też bezpośrednie znaczenie dla osób wyznania katolickiego.
Konkordat ma podwójne znaczenie dla polskiego systemu prawa:
zawiera zobowiązania jest źródłem prawa krajowego, obowiązuje

międzynarodowe państwa bezpośrednio, co oznacza, że jej postanowieniami
polskiego, których musi ono jest związany ustawodawca, inne organy
dotrzymać prawotwórcze i organy stosujące prawo
Poza Konkordatem pozycję Kościoła katolickiego w państwie określa przede wszystkim

ustawa z 17.5.1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypo
spolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1347 ze zm.). Ustawa ta konkretyzuje ogólne
zasady dotyczące sprawowania kultu, nauczania religii, duszpasterstwa wojskowego
i specjalistycznego, tzw. organizacji kościelnych, prowadzenia działalności charyta-
tywnej, korzystania przez Kościół katolicki ze środków przekazu.
Normy dotyczące sytuacji prawnej kościołów i związków wyznaniowych rozsiane
są także po wielu innych ustawach i dotyczą różnych spraw, m.in. z zakresu prawa
podatkowego, celnego czy oświatowego.
Siły Zbrojne Rzeczpospolitej Polskiej służą:
1) ochronie niepodległości państwa,
2) ochronie niepodzielności jego terytorium oraz
3) zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic.
23
61381979791062
61
Siły Zbrojne zachowują neutralność w sprawach politycznych oraz podlegają cywilnej
i demokratycznej kontroli (art. 26 ust. 1 i 2 Konstytucji RP).
JĘZYK URZĘDOWY W RP
język polski nie narusza to praw mniejszości narodowych zob. art. 27

wynikających z ratyfi kowanych umów Konstytucji RP
międzynarodowych
Godłem Rzeczpospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym

polu (art. 28 ust. 1 Konstytucji RP). Barwami Rzeczpospolitej Polskiej są kolory biały
i czerwony (art. 28 ust. 2 Konstytucji RP).
Ważne
Godło, barwy i hymn Rzeczpospolitej Polskiej podlegają ochronie prawnej.
24
61381979791062
61
TESTY DO CZĘŚCI I.
1. Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym:
a) całego Narodu,
b) wszystkich obywateli,
c) całego społeczeństwa.
2. Rzeczpospolita Polska jest:

a) demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedli-
wości społecznej,
b) państwem zapewniającym realizację praw obywateli, urzeczywistniającym zasady
społecznej gospodarki rynkowej,
c) państwem demokratycznym, urzeczywistniającym zasady demokracji bezpośred-
niej.
3. Rzeczpospolita Polska jest państwem:

a) niejednolitym,
b) federacyjnym,
c) jednolitym.
4. Władza zwierzchnia w RP należy do:

a) społeczeństwa,
b) Narodu,
c) przedstawicieli Narodu.
5. Naród sprawuje władzę:

a) przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio,
b) przez swoich przedstawicieli,
c) bezpośrednio.
25
61381979791062
61
6. Podstawę ustroju gospodarczego RP stanowi:
a) prospołeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności gospodarczej, własności
prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych,
b) społeczna gospodarka rynkowa oparta na swobodzie działalności gospodarczej,
ochronie własności prywatnej oraz dialogu partnerów społecznych i prywatnych,
c) społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej,
własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecz-
nych.
7. Wywłaszczenie w prawie polskim jest:

a) niedopuszczalne,
b) dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusz-
nym odszkodowaniem,
c) dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na ważne cele publiczne
i za odpowiednim odszkodowaniem.
8. Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest w prawie polskim:

a) niedopuszczalne,
b) dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny,
c) dopuszczalne tylko ze względu na ważny interes publiczny, podmiotom zaś, które
poniosły z tego tytułu straty, przysługuje słuszne odszkodowanie.
26
61381979791062
61
Czy wiesz, że …
Zasada in dubio pro reo została co prawda sformułowana w 1562 r. przez Włocha Bossiusa
w Tractatus Varii Criminalis Materiae, jednak jej genezy można dopatrywać się w rzymskim
prawie karnym. Już Cyceron wskazał, że niewyjaśnione i niemożliwe do wyjaśnienia wąt-
pliwości powinno się traktować na korzyść oskarżonego. Hadrian sformułował postulat
stawiany przed wymiarem sprawiedliwości, że „lepiej stu winnych uniewinnić, niż jednego
niewinnego skazać” (Satius enim esse impunitum relinqui facinus nocentis quam innocentem
damnari). Maksyma ta, zresztą jako jedna z nielicznych dotyczących prawa karnego, zo-
stała w dowód respektu dla rzymskich źródeł współczesnej kultury prawnej umieszczona
na kolumnie gmachu Sądu Najwyższego1.
1
M. Mozgawa-Saj, Rzymskie korzenie zasady domniemania niewinności i prawa oskarżonego
do obrony, ZN URz 2018, z. 101, s. 106, 107.
27
61381979791062
61
CZĘŚĆ II. WOLNOŚCI, PRAWA
I OBOWIĄZKI CZŁOWIEKA
I OBYWATELA
ROZDZIAŁ 1. ZASADY OGÓLNE
ZASADY OGÓLNE
Zasada Treść
Zasada nienaruszalności Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi

i poszanowania godności źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona
ludzkiej nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiąz-
(art. 30 Konstytucji RP) kiem władz publicznych.
Zasada wolnościowego Wolność człowieka podlega ochronie prawnej.

statutu jednostki
Każdy jest zobowiązany szanować wolności i prawa in-
nych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego
prawo mu nie nakazuje.
Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych
wolności i praw mogą być ustanawiane:
▶ tylko w ustawie i
▶ tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym pań-
stwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publiczne-
go bądź
28
61381979791062
61
Zasada Treść
▶ dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicz-

nej albo wolności i praw innych osób.
Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Zasada równości wobec Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo
prawa do równego traktowania przez władze publiczne.
(art. 32 i 33 Konstytucji RP)
Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym,
społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.
Kobieta i mężczyzna w Rzeczpospolitej Polskiej mają rów-
ne prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym
i gospodarczym.
Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do:
▶ kształcenia,
▶ zatrudnienia i awansów,
▶ jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej war-
tości,
▶ zabezpieczenia społecznego,
▶ zajmowania stanowisk,
▶ pełnienia funkcji oraz
▶ uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.
Zasada prawa Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z ro-

do obywatelstwa i ochrony dziców będących obywatelami polskimi. Inne przypadki
obywateli za granicą nabycia obywatelstwa polskiego określa ustawa.
(art. 34 i 36 Konstytucji RP)
Obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego,
chyba że sam się go zrzeknie.
Podczas pobytu za granicą obywatel polski ma prawo
do opieki ze strony Rzeczpospolitej Polskiej.
29
61381979791062
61
Zasada Treść
Zasada ochrony Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim na-

mniejszości narodowych leżącym do mniejszości narodowych i etnicznych:
i etnicznych ▶ wolność zachowania i rozwoju własnego języka,
(art. 35 Konstytucji RP) ▶ zachowania obyczajów i tradycji oraz
▶ rozwoju własnej kultury.
Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do:

▶ tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kultural-
nych i instytucji służących ochronie tożsamości religij-
nej oraz
▶ uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich
tożsamości kulturowej.
Zasada ochrony Kto znajduje się pod władzą RP, korzysta z wolności i praw
apatrydów zapewnionych w Konstytucji RP.
Wyjątki od tej zasady, odnoszące się do cudzoziemców,
określa ustawa.
30
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 2. WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE
WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE
Zasada Treść
Prawo do ochrony życia Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi

(art. 38 Konstytucji RP) prawną ochronę życia.
Zakaz eksperymentów Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym,

naukowych bez zgody w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody.
pacjenta
Zakaz tortur, okrutnego, Nikt nie może być poddany:

nieludzkiego i poniżającego ▶ torturom,
traktowania ▶ okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu trakto-
(art. 40 Konstytucji RP) waniu,
▶ okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu karaniu.
Zakazuje się stosowania kar cielesnych.
31
61381979791062
61
Zasada Treść
Nietykalność osobista Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność

i wolność osobista osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może
(art. 41 Konstytucji RP) nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w usta-
wie.
Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku
sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu nie-
zwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. O po-
zbawieniu wolności powiadamia się niezwłocznie rodzi-
nę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności.
Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób
zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach za-
trzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili
zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzyma-
nego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od prze-
kazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone
postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz
z przedstawionymi zarzutami.
Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany
w sposób humanitarny.
Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo
do odszkodowania.
Odpowiedzialność Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuś-

karna za popełnienie cił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę
czynu zabronionego pod obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie
groźbą kary przez ustawę stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie
obowiązującą w czasie jego jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa
popełnienia międzynarodowego.
(art. 42 ust. 1 Konstytucji RP)
Prawo do obrony Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie kar-

w postępowaniu karnym ne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępo-
(art. 42 ust. 2 Konstytucji RP) wania. Może on w szczególności:
▶ wybrać obrońcę lub
▶ na zasadach określonych w ustawie korzystać z obroń-
cy z urzędu.
32
61381979791062
61
Zasada Treść
Zasada domniemania Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie
niewinności zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.
Prawo do rzetelnego Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrze-

sądu i zasada jawności nia sprawy, bez nieuzasadnionej zwłoki, przez właściwy,
postępowania niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze wzglę-
du na:
▶ moralność,
▶ bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny,
▶ ochronę życia prywatnego stron,
▶ inny ważny interes prywatny.
Wyrok ogłaszany jest publicznie.
Dopuszczalność przepadku Przepadek rzeczy może nastąpić tylko:

rzeczy tylko w przypadkach ▶ w przypadkach określonych w ustawie oraz
wskazanych w ustawie, na ▶ na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.
podstawie prawomocnego
orzeczenia sądu
Ochrona prawna życia Każdy ma prawo do ochrony prawnej:

prywatnego, rodzinnego, ▶ życia prywatnego,
czci i dobrego imienia oraz ▶ życia rodzinnego,
prawo do decydowania ▶ czci,
o swoim życiu osobistym ▶ dobrego imienia oraz
(art. 47 Konstytucji RP) ▶ decydowania o swoim życiu osobistym.
Ochrona rodziny i życia Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie
Rodzinnego z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno
(art. 48 Konstytucji RP) uwzględniać:
▶ stopień dojrzałości dziecka,
▶ wolność jego sumienia i wyznania oraz
▶ jego przekonania.
Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może

nastąpić tylko:
▶ w przypadkach określonych w ustawie oraz
▶ na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.
33
61381979791062
61
Zasada Treść
Wolność i ochrona Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowa-

tajemnicy nia się. Ich ograniczenie może nastąpić jedynie:
komunikowania się ▶ w przypadkach określonych w ustawie oraz
(art. 49 Konstytucji RP) ▶ w sposób w niej określony.
Prawo do nienaruszalności Przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu

mieszkania może nastąpić jedynie:
(art. 50 Konstytucji RP) ▶ w przypadkach określonych w ustawie oraz
▶ w sposób w niej określony.
Prawo do zachowania Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie
w tajemnicy informacji ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby.
Władze publiczne nie mogą:
▶ pozyskiwać,
▶ gromadzić i
▶ udostępniać
innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demo-

kratycznym państwie prawnym.
Każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych
dokumentów i zbiorów danych. Ograniczenie tego prawa
może określić ustawa.
Każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia
informacji:
▶ nieprawdziwych,
▶ niepełnych lub
▶ zebranych w sposób sprzeczny z ustawą.
Zasady i tryb gromadzenia oraz udostępniania informa-

cji określa ustawa.
Wolność poruszania Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po tery-

się i wyboru miejsca torium Rzeczpospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca za-
zamieszkania mieszkania i pobytu.
Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczpospo-
litej Polskiej.
34
61381979791062
61
Zasada Treść
Wolności, o których mowa powyżej, mogą podlegać

ograniczeniom określonym w ustawie.
Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani za-
kazać mu powrotu do kraju.
Osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone
zgodnie z ustawą, może osiedlić się na terytorium Rzecz-
pospolitej Polskiej na stałe.
Wolność sumienia i religii Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii.

Wolność religii obejmuje:
▶ wolność wyznawania lub przyjmowania religii według
własnego wyboru oraz
▶ uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicz-
nie lub prywatnie, swojej religii przez:
• uprawianie kultu,
• modlitwę,
• uczestniczenie w obrzędach,
• praktykowanie i
• nauczanie.
Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i in-
nych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzą-
cych oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej
tam, gdzie się znajdują.
Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowa-
nia i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swo-
imi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględ-
niać:
▶ stopień dojrzałości dziecka,
▶ wolność jego sumienia i wyznania oraz
▶ jego przekonania.
Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego

o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem
nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona
wolność sumienia i religii innych osób.
35
61381979791062
61
Zasada Treść
Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona:

▶ jedynie w drodze ustawy, oraz
▶ tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpie-
czeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia,
moralności lub wolności i praw innych osób.
Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani
do nieuczestniczenia w praktykach religijnych.
Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy pub-
licznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań
religijnych lub wyznania.
Wolność wyrażania Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglą-

swoich poglądów dów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.
oraz pozyskiwania
Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu
i rozpowszechniania
oraz koncesjonowanie prasy są zakazane.
informacji
(art. 54 Konstytucji RP) Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzy-
skania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub tele-
wizyjnej.
Warunkowa Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana, z wyjąt-

dopuszczalność ekstradycji kiem przypadków określonych poniżej.
Ekstradycja obywatela polskiego może być dokonana:
▶ na wniosek innego państwa lub
▶ na wniosek sądowego organu międzynarodowego,
jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez

Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej lub
ustawy wykonującej akt prawa stanowionego przez or-
ganizację międzynarodową, której Rzeczpospolita Pol-
ska jest członkiem, pod warunkiem że czyn objęty wnio-
skiem o ekstradycję:
▶ został popełniony poza terytorium Rzeczpospolitej
Polskiej oraz
▶ stanowił przestępstwo według prawa Rzeczpospolitej
Polskiej lub
36
61381979791062
61
Zasada Treść
▶ stanowiłby przestępstwo według prawa Rzeczpospoli-

tej Polskiej w razie popełnienia na terytorium Rzecz-
pospolitej Polskiej, zarówno w czasie jego popełnienia,
jak i w chwili złożenia wniosku.
Nie wymaga spełnienia warunków określonych powyżej
ekstradycja mająca nastąpić na wniosek sądowego orga-
nu międzynarodowego powołanego na podstawie raty-
fikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy między-
narodowej, w związku z objętą jurysdykcją tego organu
zbrodnią:
▶ ludobójstwa,
▶ przeciwko ludzkości,
▶ wojenną lub
▶ agresji.
Ekstradycja jest zakazana, jeżeli:

▶ dotyczy osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia
przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych lub
▶ jej dokonanie będzie naruszać wolności i prawa czło-
wieka i obywatela.
W sprawie dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd.
Prawo do azylu Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczpo-

(art. 56 Konstytucji RP) spolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie.
Cudzoziemcowi, który w Rzeczpospolitej Polskiej poszu-
kuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyzna-
ny status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą
Polską umowami międzynarodowymi.
37
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 3. EKSTRADYCJA, EUROPEJSKI
NAKAZ ARESZTOWANIA, EUROPEJSKI
NAKAZ DOCHODZENIOWY
Ekstradycja przestępców stanowi podstawową formę współdziałania państw w zwal-

czaniu przestępczości.
Ważne
Ekstradycja polega na wydaniu podejrzanego lub przestępcy państwu, któremu przy-
sługuje w stosunku do tej osoby jurysdykcja karna, w celu osądzenia lub wykonania już
orzeczonej kary.
Zgodnie z art. 55 Konstytucji RP ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana,

z wyjątkiem następujących przypadków:
1) ekstradycja obywatela polskiego może być dokonana na wniosek innego państwa
lub sądowego organu międzynarodowego, jeżeli możliwość taka wynika z ra-
tyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej lub ustawy
wykonującej akt prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której
Rzeczpospolita Polska jest członkiem, pod warunkiem że czyn objęty wnioskiem
o ekstradycję:
a) został popełniony poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz
b) stanowił przestępstwo według prawa RP lub stanowiłby przestępstwo według
prawa RP w razie popełnienia na terytorium RP, zarówno w czasie jego popeł-
nienia, jak i w chwili złożenia wniosku;
38
61381979791062
61
2) nie wymaga spełnienia warunków określonych w pkt 1 lit. a i b ekstradycja mająca
nastąpić na wniosek sądowego organu międzynarodowego powołanego na podsta-
wie ratyfikowanej przez RP umowy międzynarodowej, w związku z objętą jurys-
dykcją tego organu zbrodnią ludobójstwa, zbrodnią przeciwko ludzkości, zbrodnią
wojenną lub zbrodnią agresji.
Ekstradycja jest zakazana, jeżeli dotyczy osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia
przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać
wolności i prawa człowieka i obywatela.
W sprawie dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd. Wydanie podejrzanego lub prze-
stępcy następuje na wniosek.
PODMIOTY UPRAWNIONE DO WYSTĄPIENIA Z WNIOSKIEM O EKSTRADYCJĘ
państwo, w którym państwo, na obszar którego państwo, którego

popełniono skutki takiego przestępstwa obywatelem jest sprawca
przestępstwo się rozciągają czynu przestępczego
Każde państwo podejmuje indywidualnie decyzję o wydaniu lub decyzję o odmowie

wydania przestępcy, kierując się:
1) swoim prawem wewnętrznym oraz
2) zobowiązaniami wynikającymi z tzw. umów ekstradycyjnych.
Nie ma ogólnej normy, która nakazywałaby wydanie przestępcy.
Ważne
Państwo, pod którego władztwem znajduje się dana osoba, może samo dokonać pena-
lizacji lub wydać tę osobę na żądanie ekstradycyjne obcemu państwu.
Kraje takie musi jednak łączyć stosowna umowa ekstradycyjna. Wniosek o ekstradycję
jest rozpatrywany przy zachowaniu ukształtowanych przez praktykę prawnych zasad
ekstradycyjnych.
39
61381979791062
61
ZASADY EKSTRADYCYJNE
nie wydaje się przestępców politycznych, którym przysługuje prawo azylu, nie
dotyczy to jednak:
▶ zbrodniarzy wojennych
▶ ludobójców
▶ zbrodniarzy przeciwko ludzkości
nie wydaje się własnych obywateli, nawet w przypadku, gdy jest to ich wielorakie
obywatelstwo
czyn, który stanowi podstawę wniosku o ekstradycję, jest przestępstwem w obu

państwach – żądającym i wydającym. Jest to tzw. zasada identyczności
po wydaniu przestępcy państwo wnioskujące może go sądzić wyłącznie za czyny

będące podstawą żądania ekstradycyjnego
nie wydaje się osób, wobec których w kraju wydającym nastąpiło przedawnienie
ścigania karalności. Nie dotyczy to jednak ciężkich zbrodni, takich jak zbrodnie
przeciwko ludzkości lub zbrodnie wojenne
Ważne
Państwa mogą ustanowić w dwustronnych umowach dodatkowe zasady i warunki
wydania, a także określić organ rozstrzygający zasadność wniosku ekstradycyjnego.
Przepisy prawa polskiego znajdują zastosowanie tylko w przypadku, gdy postanowienia

traktatu, którego Polska jest stroną, nie stanowią inaczej. Zgodnie z art. 2 i 3 Europej
skiej Konwencji Praw Człowieka niedopuszczalne jest wydanie osoby do państwa,
w którym może być ona:
1) skazana na karę śmierci,
2) poddana torturom,
3) poddana nieludzkiemu traktowaniu,
4) poddana poniżającemu traktowaniu lub karaniu.
40
61381979791062
61
Europejski Nakaz Aresztowania (ENA) to decyzja sądowa wydana przez państwo
członkowskie UE w celu aresztowania i przekazania przez inne państwo członkow
skie osoby, której dotyczy wniosek, w celu przeprowadzenia postępowania karnego
lub wykonania kary pozbawienia wolności bądź środka zabezpieczającego.
Jest to pierwszy konkretny środek w dziedzinie prawa karnego wprowadzający zasadę
wzajemnego uznawania orzeczeń w sprawach karnych (także orzeczeń skazujących)
w stosunkach między państwami członkowskimi UE. Stanowi tym samym podstawę
unijnej współpracy sądowej.
Przesłanki związane z wydaniem europejskiego nakazu aresztowania zostały określone
w art. 607a KPK. Przepis ten implementuje treść art. 6 ust. 1 decyzji ramowej 2002/584/
WSiSW z 13.6.2002 r. w sprawie Europejskiego Nakazu Aresztowania i procedury prze-
kazywania osób między państwami członkowskimi, która weszła w życie w stosunku
do Polski 1.1.2004 r.
WYDANIE ENA
możliwe jedynie w związku z toczącym się postępowaniem karnym, niezależnie

od etapu, na jakim się ono znajduje
na etapie postępowania przygotowawczego nakaz może być wydany w odniesieniu

do osoby, która ma w procesie status podejrzanego, czyli co do której wydano
postanowienie o przedstawieniu zarzutów
jeżeli ściganej osobie nie zostały jeszcze przedstawione zarzuty, zgodnie z art. 313
§ 1 KPK istnieje możliwość sporządzenia postanowienia o przedstawieniu
zarzutów, bez ogłoszenia i przesłuchania podejrzanego i wystąpienie do
właściwego sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania
w odniesieniu do postępowania jurysdykcyjnego nakaz będzie dotyczyć

oskarżonego lub osoby skazanej
ENA może być wydany w stosunku do każdego przestępstwa podlegającego

jurysdykcji polskich sądów karnych, a więc również do przestępstwa
popełnionego za granicą
ENA może być wydany w związku z zastosowaniem środka zabezpieczającego
41
61381979791062
61
Europejski Nakaz Aresztowania wydany przez polski sąd nie stanowi, że wobec osoby
ściganej na terytorium innego państwa członkowskiego automatycznie zostanie za-
stosowane tymczasowe aresztowanie. Państwo, w którym wykonywany będzie nakaz,
powinno w pierwszej kolejności przekazać osobę ściganą do państwa, w którym na-
kaz został wydany. Osoba, wobec której został wydany nakaz, może brać udział
w postępowaniu dotyczącym wydania ENA, pozostając na wolności. O zastosowaniu
np. tymczasowego aresztowania stanowić będzie decyzja podjęta przez organ sądowy
państwa, które rzeczywiście wykonuje ENA, jednak kraj wykonujący nakaz nie jest
zobowiązany do aresztowania osoby ściganej.
Ważne
Jeżeli sąd polski pozyska informację o podejrzeniu, że osoba ścigana przebywa na tery-
torium UE, nie jest automatycznie zobligowany do wydania ENA. Najpierw musi ustalić,
czy przestępstwo zarzucane danej osobie w ogóle może zostać objęte nakazem, ponie-
waż mogą zaistnieć potencjalne podstawy do obligatoryjnej odmowy wydania ENA.
Przy wydawaniu nakazu sąd powinien także wziąć pod uwagę kwestię proporcjonal-
ności, stosunku do wagi przestępstwa oraz grożącej kary.
ZAKAZ WYDANIA ENA
wydanie nakazu jest nakaz nie może być wydany w stosunku do osoby co do
niedopuszczalne, której prowadzone jest postępowanie karne o przestępstwo
jeżeli nie wymaga zagrożone karą pozbawienia wolności poniżej roku oraz
tego interes wymiaru w celu wykonania kary pozbawienia wolności lub innego
sprawiedliwości środka polegającego na pozbawieniu wolności na czas
nieprzekraczający 4 miesięcy
Europejski nakaz dochodzeniowy wydaje polski sąd lub organ prowadzący postę-
powanie przygotowawcze. Będzie mógł wystąpić z wnioskiem do innego państwa UE
o przeprowadzenie dowodu znajdującego się w tym państwie. Analogicznie – państwa
UE będą mogły występować do Polski o przeprowadzenie dowodu znajdującego się
na terytorium naszego kraju. Europejski nakaz dochodzeniowy ma więc ułatwić za-
równo przekazywanie dowodów już istniejących w innym państwie członkowskim,
zgromadzonych na potrzeby toczącego się tam postępowania, jak również przeprowa-
dzenie czynności dochodzeniowej za granicą na potrzeby postępowania toczącego się
w Polsce. Wprowadzona regulacja umożliwia więc tymczasowe przekazywanie osób
42
61381979791062
61
pozbawionych wolności w celu zgromadzenia dowodów, sprawdzanie rachunków ban-
kowych i operacji finansowych podejrzanego lub oskarżonego, prowadzenie dochodzeń
niejawnych, podsłuchiwanie rozmów i wgląd w sms-y oraz zabezpieczanie dowodów.
Zgodnie z art. 589w KPK w razie konieczności przeprowadzenia lub uzyskania dowo-
du, który znajduje się lub może zostać przeprowadzony na terytorium innego państwa
członkowskiego UE, sąd, przed którym sprawa się toczy, albo prokurator prowadzący
postępowanie przygotowawcze, może wydać z urzędu lub na wniosek strony, obroń-
cy lub pełnomocnika europejski nakaz dochodzeniowy, chyba że END nie ma w tym
państwie zastosowania.
W przypadku prowadzenia przez Policję lub organy, o których mowa w art. 312 KPK,
dochodzenia lub postępowania sprawdzającego, o którym mowa w art. 307 KPK, albo
w przypadku prowadzenia postępowania przygotowawczego przez organy, o których
mowa w art. 133 § 1 i art. 134 § 1 KKS, END może wydać także prowadzący postępo-
wanie. Wydanie END wymaga zatwierdzenia przez prokuratora.
Ważne
Europejski nakaz dochodzeniowy można wydać także w celu zabezpieczenia śladów
i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem.
ZAKAZ WYDANIA END
wydanie END jest niedopuszczalne, jeżeli:
nie wymaga tego interes prawo polskie nie dopuszcza

wymiaru sprawiedliwości przeprowadzenia lub uzyskania
danego dowodu
43
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 4. WOLNOŚCI I PRAWA
POLITYCZNE
WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE
Zasada Treść
Wolność zgromadzeń Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojo

(art. 57 Konstytucji RP) wych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie
tej wolności może określać ustawa.
Wolność zrzeszania się Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.

Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność
są sprzeczne z Konstytucją RP lub ustawą. O odmowie re-
jestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd.
Ustawa określa rodzaje zrzeszeń podlegających sądowej re-
jestracji, tryb tej rejestracji oraz formy nadzoru nad tymi
zrzeszeniami.
Wolność związkowa Zapewnia się wolność zrzeszania się w:

i prawo do strajku ▶ związkach zawodowych,
(art. 59 Konstytucji RP) ▶ organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz
▶ organizacjach pracodawców.
Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają

prawo do rokowań, w szczególności w celu:
▶ rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz
▶ zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień.
44
61381979791062
61
Zasada Treść
Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizo

wania strajków pracowniczych i innych form protestu
w granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro
publiczne ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub
zakazać go w odniesieniu do określonych kategorii pracow-
ników lub w określonych dziedzinach.
Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych
i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związ-
kowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawo
wym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą
Polską umowy międzynarodowe.
Prawo dostępu do Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych

służby publicznej mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych
(art. 60 Konstytucji RP) zasadach.
Prawo do uzyskiwania Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o:

informacji ▶ działalności organów władzy publicznej oraz
o działalności władz ▶ osób pełniących funkcje publiczne.
publicznych
Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o dzia-
łalności:
▶ organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także
▶ innych osób oraz jednostek organizacyjnych
w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej

i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu
Państwa.
Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp
do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych
organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych
wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.
Ograniczenie tego prawa może nastąpić wyłącznie ze wzglę
du na określone w ustawach:
▶ ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospo-
darczych oraz
▶ ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub waż-
nego interesu gospodarczego państwa.
45
61381979791062
61
Zasada Treść
Tryb udzielania informacji, o których mowa powyżej, okre-

ślają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regu
laminy.
Prawo udziału Obywatel polski ma prawo:

w referendum ▶ udziału w referendum oraz
i wyborach ▶ wybierania Prezydenta, posłów, senatorów i przedstawi-
(art. 62 Konstytucji RP) cieli do organów samorządu terytorialnego,
jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie
przysługują osobom, które prawomocnym orzeczeniem
sądowym są:
▶ ubezwłasnowolnione lub
▶ pozbawione praw publicznych albo wyborczych.
Prawo petycji, Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w inte-

wniosków i skarg resie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do:
(art. 63 Konstytucji RP) ▶ organów władzy publicznej oraz
▶ do organizacji i instytucji społecznych w związku z wy-
konywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu
administracji publicznej.
Tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg określa ustawa.
46
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 5. WOLNOŚCI I PRAWA
EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE
WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE
Zasada Treść
Prawo do własności Każdy ma prawo do:

i dziedziczenia oraz ▶ własności,
ochrony innych praw ▶ innych praw majątkowych oraz
majątkowych ▶ dziedziczenia.
Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia
podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej.
Własność może być ograniczona:
▶ tylko w drodze ustawy i
▶ tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa
własności.
Wolność wyboru Każdemu zapewnia się:

i wykonywania zawodu ▶ wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz
oraz wyboru miejsca ▶ wolność wyboru miejsca pracy.
pracy
Wyjątki określa ustawa.
Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę.
Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane.
Formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania określa
ustawa.
47
61381979791062
61
Zasada Treść
Minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób

ustalania tej wysokości określa Sejm w drodze ustawy.
Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do peł-
nego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie
programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie
i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót
publicznych i prac interwencyjnych.
Prawo do bezpiecznych Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków

i higienicznych pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki praco-
warunków pracy oraz dawcy określa ustawa.
prawo do dni wolnych
Pracownik ma prawo do określonych w ustawie:
od pracy i urlopu
▶ dni wolnych od pracy i
▶ corocznych płatnych urlopów.
Maksymalne normy czasu pracy określa ustawa.
Prawo do ▶ Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w ra-

zabezpieczenia zie niezdolności do pracy ze względu na:
społecznego ▶ chorobę lub inwalidztwo oraz
(art. 67 Konstytucji RP) ▶ po osiągnięciu wieku emerytalnego.
Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa.
Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i niema-
jący innych środków utrzymania ma prawo do zabezpie
czenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa.
Prawo do ochrony Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.

zdrowia
Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, wła-
(art. 68 i 69
dze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki
Konstytucji RP)
zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki
i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.
Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczegól
nej opieki zdrowotnej:
▶ dzieciom,
▶ kobietom ciężarnym,
▶ osobom niepełnosprawnym i
▶ osobom w podeszłym wieku.
48
61381979791062
61
Zasada Treść
Władze publiczne są obowiązane do:

▶ zwalczania chorób epidemicznych i
▶ zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degrada-
cji środowiska.
Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej,
zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.
Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają,
zgodnie z ustawą, pomocy w:
▶ zabezpieczaniu egzystencji,
▶ przysposobieniu do pracy oraz
▶ komunikacji społecznej.
Prawo do nauki Każdy ma prawo do nauki.

(art. 70 Konstytucji RP) Nauka do 18. roku życia jest obowiązkowa. Sposób wyko-
nywania obowiązku szkolnego określa ustawa.
Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może
dopuścić świadczenie niektórych usług edukacyjnych przez
publiczne szkoły wyższe za odpłatnością.
Rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół in-
nych niż publiczne.
Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół:
▶ podstawowych,
▶ ponadpodstawowych,
▶ wyższych oraz
▶ zakładów wychowawczych.
Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych
oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także
zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami
wychowawczymi określa ustawa.
Władze publiczne zapewniają obywatelom powszech
ny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą
i wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i or-
ganizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania
pomocy określa ustawa.
Zapewnia się autonomię szkół wyższych na zasadach okreś-
lonych w ustawie.
49
61381979791062
61
Zasada Treść
Prawo rodziny do Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej

pomocy ze strony władz uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trud-
publicznych nej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodziet-
(art. 71 Konstytucji RP) ne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony
władz publicznych.
Matka przed urodzeniem dziecka i po jego urodzeniu
ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych, której
zakres określa ustawa.
Ochrona praw dziecka Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka.

(art. 72 Konstytucji RP) Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej
ochrony dziecka przed:
▶ przemocą,
▶ okrucieństwem,
▶ wyzyskiem i
▶ demoralizacją.
Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opie
ki i pomocy władz publicznych.
W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicz-
nej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane
do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zda
nia dziecka.
Ustawa określa kompetencje i sposób powoływania Rzecz
nika Praw Dziecka.
Wolność twórczości Każdemu zapewnia się wolność:

artystycznej i badań ▶ twórczości artystycznej,
naukowych, wolność ▶ badań naukowych oraz
nauczania oraz wolność ▶ ogłaszania ich wyników,
korzystania z dóbr ▶ nauczania, a także
kultury ▶ korzystania z dóbr kultury.
50
61381979791062
61
Zasada Treść
Ochrona środowiska Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpie

i prawo do informacji czeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokole-
o stanie i ochronie niom.
środowiska
Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.
Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środo-
wiska.
Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz
ochrony i poprawy stanu środowiska.
Ochrona praw Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspoko

lokatorów jeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególności:
(art. 75 Konstytucji RP) ▶ przeciwdziałają bezdomności,
▶ wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz
▶ popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania
własnego mieszkania.
Ochronę praw lokatorów określa ustawa.
Ochrona praw Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników

konsumentów, i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu,
użytkowników prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi
i najemców praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony określa ustawa.
51
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 6. ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI
I PRAW
Środki ochrony wolności i praw to gwarancje umożliwiające podmiotom uprawnio

nym dochodzenie konsekwencji prawnych naruszeń konkretnych wolności i praw.
ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW
zasada wynagrodzenia szkody

wyrządzonej jednostce przez niezgodne z prawem działanie organu władzy
publicznej (art. 77 ust. 1 Konstytucji RP)
zasada zapewnienia sądowego dochodzenia

przez jednostkę pokrzywdzoną naruszonych wolności lub praw
zasada kontroli instancyjnej

czyli możliwości zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji
instytucja skargi konstytucyjnej

wnoszonej do Trybunału Konstytucyjnego i przysługującej każdej osobie, której
konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone (art. 79 ust. 1 Konstytucji RP)
prawo występowania do Rzecznika Praw Obywatelskich

z wnioskiem o pomoc w ochronie wolności i praw, które zostały naruszone przez
organy władzy publicznej (art. 80 Konstytucji RP).
52
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 7. OBOWIĄZKI OBYWATELI
OBOWIĄZKI OBYWATELI
Obowiązki ogólne wobec państwa
Obowiązek Treść
Obowiązek wierności RP Obowiązkiem obywatela polskiego jest:

(art. 82 Konstytucji RP) ▶ wierność RP oraz
▶ troska o dobro wspólne.
Obowiązek przestrzegania Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa RP.

prawa
Obowiązki Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów

fiskalne i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych
(art. 84 Konstytucji RP) w ustawie.
Obowiązek dbałości o stan Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska

środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez
(art. 86 Konstytucji RP) siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności
określa ustawa.
53
61381979791062
61
Obowiązki w dziedzinie obronności
Obowiązek Treść
Obowiązek Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny.

obrony Ojczyzny
Zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa.
Obywatel, któremu przekonania religijne lub wyznawa-
ne zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby
wojskowej, może być obowiązany do służby zastępczej
na zasadach określonych w ustawie.
54
61381979791062
61
TESTY DO CZĘŚCI II.
1. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości
narodowych i etnicznych:
a) wolność zachowania i rozwoju własnego języka,
b) wolność zachowania języka i prawo do jego rozwoju,
c) prawo zachowania własnego języka i wolność jego rozwoju.
2. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości

narodowych i etnicznych:
a) prawo zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury,
b) wolność zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury,
c) prawo zachowania obyczajów i tradycji oraz wolność rozwoju własnej kultury.
3. Możliwość tworzenia przez mniejszości narodowe i etniczne własnych instytucji

edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej
oraz uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej
jest:
a) prawem zagwarantowanym konstytucyjnie,
b) wolnością zagwarantowaną konstytucyjnie,
c) wolnością zagwarantowaną ustawowo.
4. Podczas pobytu za granicą obywatel polski ma prawo do opieki ze strony:

a) stosownych służb RP,
b) służby konsularnej RP,
c) Rzeczypospolitej Polskiej.
55
61381979791062
61
5. Kto znajduje się pod władzą RP, korzysta z wolności i praw zapewnionych w:
a) ustawach i Konstytucji RP,
b) Konstytucji RP,
c) Konstytucji RP, z wyjątkami odnoszącymi się do cudzoziemców opisanymi w usta-
wach.
6. Rzeczpospolita Polska zapewnia prawną ochronę życia:

a) obywatelom polskim,
b) każdemu człowiekowi,
c) każdemu człowiekowi od chwili poczęcia.
7. Poddanie człowieka eksperymentom naukowym, w tym medycznym, jest:

a) zabronione pod groźbą kary,
b) możliwe tylko po wyrażeniu zgody przez daną osobę,
c) możliwe tylko po dobrowolnym wyrażeniu zgody przez daną osobę.
56
61381979791062
61
Czy wiesz, że …
Już w starożytności istniały spisane źródła prawa. Najstarszym kompleksowym kodek-
sem praw, dodatkowo znanym niemalże w całości, jest Kodeks Hammurabiego pocho-
dzący z XVIII w. przed naszą erą. Kolejne kodyfikacje prawa starożytnego miały miejsce
w Egipcie w XIV w. przed naszą erą. Znane prawa helleńskie pochodzą z VI w. przed naszą
erą. W starożytnym Rzymie zasadnicze znaczenie miało początkowo prawo dwunastu
tablic pochodzące z V w. przed naszą erą. Za ukoronowanie osiągnięć prawa starożytnego
uważa się rzymski kodeks cywilny cesarza Justyniana Wielkiego z VI w. naszej ery. Kodeks
Justyniana wyznaczył ramy dla prawa na okres średniowiecza, zaproponowane przez
cesarza zasady kodyfikacji przetrwały do współczesności2.
2
Zob. http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,156046,6495816,Starozytne_systemy_praw-
ne___kodeks_Hammurabiego__prawo.html (dostęp 1.12.2019 r.).
57
61381979791062
61
CZĘŚĆ III. ŹRÓDŁA PRAWA
ROZDZIAŁ 1. UWAGI WSTĘPNE

Źródłem prawa w ujęciu formalnym jest to, co zawiera normy prawa obowiązującego.
ŹRÓDŁA PRAWA W UJĘCIU FORMALNYM
akty stanowienia prawa

sensu stricto (np. ustawy, rozporządzenia)
umowy stanowiące formę tworzenia prawa

w których strony ustalają obowiązujące je normy ogólne i abstrakcyjne
(np. układy zbiorowe pracy)
prawo zwyczajowe
(w mniejszym zakresie)
Ważne
Konstytucja RP wprowadza podział źródeł prawa na akty normatywne powszechnie
obowiązujące oraz wewnętrznie obowiązujące.
W art. 87 ust. 1 i 2 Konstytucji RP wymienione zostały enumeratywnie źródła prawa

stanowionego o charakterze powszechnie obowiązującym.
58
61381979791062
61
ŹRÓDŁA PRAWA W RP
Konstytucja RP
ustawy
ratyfi kowane umowy międzynarodowe
rozporządzenia
akty prawa miejscowego
Zgodnie z art. 88 Konstytucji RP warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz

aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Zasady i tryb ogłaszania aktów norma-
tywnych (ustaw oraz innych aktów normatywnych zawierających przepisy bezwzględ-
nie obowiązujące) określa ustawa z 20.7.2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych
i niektórych innych aktów prawnych.
Ważne
Umowy międzynarodowe, ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie,
są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw.
Artykuł 3 AktNormU stanowi, że akty normatywne ogłasza się niezwłocznie. „Nie-

zwłoczność” tę należy łączyć z zakończeniem całego procesu ustawodawczego, a więc
z zarządzeniem przez Prezydenta RP ogłoszenia ustawy. Dnia 1.1.2012 r. wszedł
w życie przepis stanowiący o tym, że akty normatywne i inne akty prawne podle-
gające ogłoszeniu ogłasza się w formie dokumentu elektronicznego w rozumieniu
ustawy z 17.2.2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania
publiczne, chyba że ustawa stanowi inaczej. Dzienniki urzędowe wydaje się w postaci
elektronicznej, chyba że ustawa stanowi inaczej, a dla każdego dziennika urzędowe-
go wydawanego w postaci elektronicznej organ wydający prowadzi odrębną stronę
internetową.
59
61381979791062
61
Postanowienia omawianej ustawy regulują też wejście w życie aktów normatywnych za-
wierających przepisy powszechnie obowiązujące, stanowiąc w art. 4 ust. 1 AktNormU,
że następuje to po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia, chyba że dany akt norma
tywny określi termin dłuższy. O tej zasady ustawa przewiduje wyjątek.
Ważne
W uzasadnionych przypadkach akty normatywne mogą wchodzić w życie w terminie
krótszym niż 14 dni, a w sytuacji gdy ważny interes państwa wymaga natychmiastowego
wejścia w życie aktu normatywnego i zasady demokratycznego państwa prawnego nie
stoją temu na przeszkodzie dniem wejścia w życie aktu może być dzień jego ogłoszenia
(art. 4 ust. 2 AktNormU) lub można nawet dać temu aktowi wsteczną moc obowiązującą
(art. 5 AktNormU).
Konstytucja RP wyklucza możliwość retroakcji ustaw karnych.

Akty normatywne wydawane na podstawie ustaw można ogłaszać w okresie od dnia
ogłoszenia danej ustawy, a przed dniem jej wejścia w życie. Akt taki nie może wejść
w życie wcześniej niż ustawa (art. 7 AktNormU).
DZIENNIKI URZĘDOWE
Dziennik Ustaw Dziennik Urzędowy dzienniki urzędowe ministrów

Rzeczpospolitej Rzeczpospolitej Polskiej kierujących działami
Polskiej „Monitor Polski” administracji rządowej
dzienniki urzędowe wojewódzkie dzienniki

urzędów centralnych urzędowe
W Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej ogłasza się:

1) Konstytucję RP;
2) ustawy;
3) rozporządzenia z mocą ustawy wydane przez Prezydenta RP;
4) rozporządzenia wydane przez Prezydenta RP, Radę Ministrów, Prezesa RM, mini-
strów kierujących działami administracji rządowej, przewodniczących określonych
w ustawach komitetów, będących członkami Rady Ministrów oraz Krajową Radę
Radiofonii i Telewizji;
60
61381979791062
61
5) teksty jednolite aktów określonych powyżej;
6) orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych ogłoszo-
nych w Dzienniku Ustaw;
7) uchwały Rady Ministrów uchylające rozporządzenie ministra;
8) akty prawne dotyczące:
a) stanu wojny i zawarcia pokoju,
b) referendum ogólnokrajowego, w tym referendum zatwierdzającego zmianę
Konstytucji RP,
c) skrócenia kadencji Sejmu,
d) wyborów do Sejmu i Senatu,
e) wyborów Prezydenta RP,
f) powszechnej lub częściowej mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych do obrony Rzecz-
pospolitej Polskiej,
g) stanu wojennego,
h) stanu wyjątkowego,
i) stanu klęski żywiołowej,
j) stwierdzenia ważności wyboru Prezydenta RP, wyborów do Sejmu i Senatu,
wyborów do Parlamentu Europejskiego oraz ważności referendum ogólnokra-
jowego, w tym referendum zatwierdzającego zmianę Konstytucji RP;
9) inne akty prawne, jeżeli odrębne ustawy tak stanowią (art. 9 AktNormU).
W Dzienniku Urzędowym Rzeczpospolitej Polskiej „Monitor Polski” ogłasza się:
1) zarządzenia Prezydenta RP wydane na podstawie ustawy;
2) uchwały Rady Ministrów i zarządzenia Prezesa RM, wydane na podstawie ustawy;
3) teksty jednolite zarządzeń Prezydenta RP oraz uchwał Rady Ministrów i zarządzeń
Prezesa RM;
4) orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych ogłoszo-
nych w Monitorze Polskim lub aktów normatywnych, które nie były ogłoszone;
5) uchwały Zgromadzenia Narodowego dotyczące:
a) regulaminu Zgromadzenia Narodowego,
b) uznania trwałej niezdolności Prezydenta RP do sprawowania urzędu ze wzglę-
du na stan zdrowia,
c) postawienia Prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu;
6) uchwały Sejmu dotyczące:
a) regulaminu Sejmu,
b) uchwalenia wotum zaufania wobec Rady Ministrów oraz absolutorium dla
Rady Ministrów,
c) uchwalenia wotum nieufności wobec Rady Ministrów lub ministra,
d) pociągnięcia do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu,
e) rozwiązania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego,
61
61381979791062
61
f) wyboru, powoływania lub odwoływania na określone w Konstytucji RP lub
ustawach stanowiska państwowe; uchwałę o powołaniu lub odwołaniu wyma-
gającym zgody Senatu ogłasza się po wyrażeniu takiej zgody;
7) uchwały Senatu dotyczące:
a) regulaminu Senatu,
b) wyboru, powoływania, odwoływania, a także wyrażenia zgody na powoływa-
nie lub odwoływanie przez Sejm na określone w Konstytucji lub ustawach
stanowiska państwowe;
8) akty urzędowe Prezydenta RP dotyczące:
a) zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu,
b) zrzeczenia się urzędu Prezydenta RP,
c) desygnowania i powoływania Prezesa RM oraz Rady Ministrów,
d) przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej tymczasowego peł-
nienia obowiązków,
e) dokonywania zmian w składzie Rady Ministrów na wniosek Prezesa RM,
f) odwoływania ministra, wobec którego Sejm wyraził wotum nieufności,
g) powoływania lub odwoływania na określone w Konstytucji RP i ustawach sta-
nowiska państwowe,
h) powoływania sędziów,
i) nadawania tytułu naukowego profesora i tytułu profesora sztuki,
j) mianowania na stopień generała i równorzędny,
k) nadawania statutu Kancelarii Prezydenta RP,
l) powoływania asesorów sądowych;
9) postanowienia Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzeniu przeszkody w sprawo-
waniu urzędu przez Prezydenta RP oraz powierzeniu Marszałkowi Sejmu tymcza-
sowego wykonywania obowiązków Prezydenta RP;
10) postanowienia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach sporów kompetencyj-
nych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa (art. 10 ust. 2
AktNormU).
W Monitorze Polskim ogłasza się także:
1) uchwały Sejmu i Senatu oraz Zgromadzenia Narodowego inne niż wymienione
powyżej,
2) wyroki Trybunału Stanu, a także
3) postanowienia Marszałka Sejmu, jeżeli ich ogłoszenie w Monitorze Polskim jest
przewidziane w tych uchwałach lub postanowieniach albo jeżeli odrębne ustawy
tak stanowią (art. 10 ust. 3 AktNormU).
W Monitorze Polskim ogłasza się również inne akty prawne, a także ogłoszenia,
obwieszczenia i komunikaty organów, instytucji i osób, jeżeli odrębne ustawy tak
stanowią.
62
61381979791062
61
Prezes Rady Ministrów może zarządzić (art. 10 ust. 5 AktNormU):
1) ogłoszenie w Monitorze Polskim również innych niż określone w art. 9 oraz
w art. 10 ust. 1 AktNormU aktów prawnych,
2) ogłoszenie innych niż określone w art. 10 ust. 2 AktNormU aktów prawnych, ogło-
szeń i obwieszczeń.
DZIENNIKI URZĘDOWE MINISTRÓW
zostały uregulowane w art. 12 AktNormU
w dziennikach urzędowych ministrów kierujących działami administracji

rządowej oraz w dziennikach urzędowych urzędów centralnych ogłasza się:
▶ akty normatywne organu wydającego dziennik urzędowy i nadzorowanych
przez niego urzędów centralnych
▶ uchwały Rady Ministrów uchylające zarządzenia ministra wydającego dziennik
urzędowy
▶ orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach aktów normatywnych,
o których mowa powyżej
▶ ogłoszenia sądowe, jeżeli tak stanowią inne ustawy
w dziennikach urzędowych, o których mowa powyżej, mogą być publikowane

informacje, komunikaty, obwieszczenia i ogłoszenia organów wydających
dziennik urzędowy i nadzorowanych przez niego urzędów centralnych
w dziennikach urzędowych nie zamieszcza się aktów prawnych, które podlegają

ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, „Monitorze Polskim”, jak również aktów
prawnych organów innych niż ten, który wydaje dziennik urzędowy
W wojewódzkim dzienniku urzędowym ogłasza się:

1) akty prawa miejscowego stanowione przez wojewodę i organy administracji nie-
zespolonej;
2) akty prawa miejscowego stanowione przez sejmik województwa, organ powiatu
oraz organ gminy, w tym statuty województwa, powiatu i gminy;
3) statuty związków międzygminnych, statuty związków powiatów oraz statuty
związków powiatowo-gminnych;
4) statuty związków metropolitalnych;
63
61381979791062
61
5) akty Prezesa RM uchylające akty prawa miejscowego stanowionego przez wojewo-
dę i organy administracji niezespolonej;
6) wyroki sądu administracyjnego uwzględniające skargi na akty prawa miejscowego
stanowionego przez: wojewodę i organy administracji niezespolonej, organ samo-
rządu województwa, organ powiatu i organ gminy;
7) porozumienia w sprawie wykonywania zadań publicznych zawarte:
a) między jednostkami samorządu terytorialnego,
b) między jednostkami samorządu terytorialnego i organami administracji rzą-
dowej;
8) uchwałę budżetową gminy, powiatu i województwa oraz sprawozdanie z wykona-
nia budżetu gminy, powiatu i województwa;
9) obwieszczenia o wygaśnięciu mandatu wójta (burmistrza, prezydenta miasta) oraz
o rozwiązaniu sejmiku województwa, rady powiatu lub rady gminy;
10) rozstrzygnięcia nadzorcze dotyczące aktów prawa miejscowego stanowionych
przez jednostki samorządu terytorialnego;
11) statut urzędu wojewódzkiego;
12) inne akty prawne, informacje, komunikaty, obwieszczenia i ogłoszenia, jeżeli tak
stanowią przepisy szczególne (art. 13 AktNormU).
OGŁASZANIE PRZEPISÓW PORZĄDKOWYCH
w drodze w sposób zwyczajowo przyjęty w środkach masowego przekazu

obwieszczeń na danym terenie lub (art. 14 AktNormU)
Błędy w ogłoszonym tekście aktu prawnego prostuje się w formie obwieszczenia.
Ważne
Sprostowanie nie może prowadzić do merytorycznej zmiany tekstu aktu prawnego.
Sprostowanie błędu obwieszcza się w tym samym okienku urzędowym, w którym

ogłoszono prostowany akt.
64
61381979791062
61
Błędy:
1) w tekstach umów międzynarodowych prostuje minister właściwy do spraw zagra-
nicznych;
2) w tekstach aktów innych niż ustawy i umowy międzynarodowe (teksty tłumacze-
nia) ogłoszonych w Dzienniku Ustaw i Monitorze Polskim prostuje Prezes RM,
z własnej inicjatywy lub na wniosek właściwego organu;
3) w tekstach dzienników urzędowych innych niż Dziennik Ustaw i Monitor Polski
prostują organy je wydające (art. 17 AktNormU).
65
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 2. KONSTYTUCJA RP
Konstytucja RP, jako ustawa zasadnicza, stanowi podstawę całego systemu prawa.
Jest to akt normatywny określający:
1) podstawowe zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa,
2) strukturę i kompetencje centralnych i lokalnych organów państwa, a także
3) zasady stosunków między obywatelami i państwem.
Konstytucja RP zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii źródeł prawa, co wyraża się:
1) w jej nadrzędności w stosunku do innych ustaw oraz
2) we wszelkich pozostałych rodzajów aktów normatywnych.
Zgodnie z art. 8 ust. 1 Konstytucji RP ustawa zasadnicza jest najwyższym prawem
Rzeczpospolitej Polskiej. Przepisy Konstytucji RP stosuje się bezpośrednio, chyba
że Konstytucja stanowi inaczej (art. 8 ust. 2 Konstytucji RP). Niezgodność z Konsty-
tucją RP stanowi podstawę uchylenia aktu normatywnego w trybie przewidzianym
dla kontroli konstytucyjności prawa przez kompetentne organy. W Polsce organem
takim jest Trybunał Konstytucyjny. O najwyższej pozycji Konstytucji RP w hierar-
chii źródeł prawa świadczy też szczególny tryb przewidziany dla jej uchwalania oraz
dokonywania zmian.
66
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 3. USTAWY
USTAWA
jest to akt normatywny powszechnie obowiązujący, wydawany przez naczelny

organ państwa. W Polsce organem tym jest parlament
każda podlega kontroli pod względem zgodności z Konstytucją RP
stanowi podstawę obowiązywania wszystkich aktów podstawowych

(np. rozporządzenia), które nie mogą być z nią sprzeczne. Akty sprzeczne z ustawą
podlegają uchyleniu w trybie przewidzianym dla kontroli ich legalności
jest aktem ustanawianym w trybie nazywanym procedurą legislacyjną, który

zapewnia jej odpowiednią legitymację demokratyczną. W państwie demokratycznym
ustawa stanowi podstawę regulacji wszystkich stosunków prawnych
w odniesieniu do niektórych spraw (tzw. obowiązkowa materia ustawowa)

jest wyłączną formą prawotwórstwa
67
61381979791062
61
OBOWIĄZKOWA MATERIA USTAWOWA
sytuacja prawna jednostki w państwie
prawa, wolności i obowiązki przysługujące jednostce w państwie
zasady organizacji i działania naczelnych organów państwa
zasady uchwalania budżetu państwa
ustrój i zakres działania różnych form samorządności
tryb postępowania przed organami państwa i kontroli legalności ich działania
68
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 4. RATYFIKOWANE UMOWY
MIĘDZYNARODOWE
Zgodnie z art. 91 ust. 1 Konstytucji RP ratyfikowana umowa międzynarodowa:

1) stanowi część krajowego porządku prawnego i
2) jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie zależy od wydania ustawy.
Konstytucja RP uznaje za źródła prawa krajowego:
1) umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie oraz
2) umowy zawarte w drodze samodzielnej ratyfikacji Prezydenta RP.
W pierwszym przypadku, po zawarciu umowy międzynarodowej następuje zgoda
na jej ratyfikację wyrażona w formie ustawy, a następnie Prezydent RP dokonuje
ratyfikacji. Przed ratyfikacją Prezydent RP może zwrócić się z wnioskiem do Try
bunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności z Konstytucją RP. Warunkiem
koniecznym dla obowiązywania ratyfikowanej umowy w prawie krajowym jest jej
publikacja w Dzienniku Ustaw.
W drugim przypadku do ratyfikacji umowy międzynarodowej nie jest wymagana
zgoda parlamentu wyrażona w formie ustawy. Konieczna jest jedynie publikacja
ratyfikowanej umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw.
Po dokonaniu wyżej wymienionych czynności prawotwórczych umowa międzynaro-
dowa staje się źródłem prawa krajowego.
69
61381979791062
61
Ratyfi kacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie
wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:
pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych
wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji RP
członkostwa Rzeczpospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej
znacznego obciążenia państwa pod względem fi nansowym
spraw uregulowanych w ustawie, lub w których Konstytucja RP wymaga ustawy
O zamiarze przedłożenia Prezydentowi RP do ratyfikacji umów międzynarodowych,

których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes RM zawiadamia
Sejm. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzyna-
rodowych określa ustawa (art. 89 Konstytucji RP).
Zgodnie z art. 91 ust. 1 Konstytucji RP zasadą jest bezpośrednie stosowanie umów
międzynarodowych, chyba że stosowanie takiej umowy uzależnione jest od wydania
ustawy. Bezpośrednie stosowanie oznacza związanie postanowieniami umowy or
ganów władzy publicznej oraz konieczność uwzględnienia tych postanowień przy
wydawaniu rozstrzygnięć. Uzależnienie stosowania umowy od wydania ustawy na-
stępuje najczęściej w przypadku, gdy postanowienia umowy są zbyt ogólne, nie mają
charakteru normatywnego i wymagają konkretyzacji. W art. 89 ust. 1 Konstytucji RP
wymienione zostały enumeratywnie rodzaje spraw, w których umowy międzynaro-
dowe przed ratyfikacją wymagają zgody parlamentu.
Ważne
W zależności od tego, czy ratyfikacja umowy międzynarodowej wymaga uprzedniej
zgody wyrażonej w ustawie, czy też nie, inne jest jej miejsce w hierarchii źródeł prawa.
Umowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed
ustawą, natomiast umowa ratyfikowana samodzielnie przez Prezydenta RP ma moc
słabszą od ustawy i nie może odnosić się do materii ustawowej. Umowy takie mają
jednak pierwszeństwo przed aktami wykonawczymi do ustaw.
70
61381979791062
61
UMOWA O PRZEKAZANIU KOMPETENCJI
zajmuje szczególne miejsce wśród umów ratyfi kowanych za uprzednią zgodą

parlamentu
polega na przekazaniu organizacji międzynarodowej lub organowi

międzynarodowemu kompetencji władzy państwowej w niektórych sprawach
zgoda na ratyfi kację takiej umowy:

▶ wyrażana jest kwalifi kowaną większością 2/3 głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów
▶ może być też wyrażona w drodze referendum
art. 90 ust. 2 i 3 Konstytucji RP przewiduje alternatywne formy wyrażenia zgody

na ratyfi kację takiej umowy międzynarodowej. Oznacza to możliwość wyrażenia
zgody w jednej z tych form, a w przypadku niewyrażenia woli w jednej z nich,
istnieje możliwość wyrażenia zgody w drugiej formie
Wszystkie inne umowy międzynarodowe niepodlegające ratyfikacji nie są źródłem

prawa w polskim systemie prawa. Polska ma jednak obowiązek przestrzegania prawa
międzynarodowego.
71
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 5. ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ
USTAWY
Ze względu na swój szczególny charakter rozporządzenie z mocą ustawy nie zostało

wyliczone w Rozdziale III Konstytucji RP, lecz swoją podstawę znajduje w art. 234.
Rozporządzenia z mocą ustawy są to akty normatywne dotyczące spraw zastrzeżonych
w zasadzie dla ustawy i posiadające równą jej moc prawną.
Ważne
Szczególny charakter rozporządzeń z mocą ustawy polega na tym, że może być ono
wydawane przez Prezydenta RP na wniosek Rady Ministrów w czasie stanu wojennego,
gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie.
Rozporządzenie takie podlega zatwierdzeniu na najbliższym posiedzeniu Sejmu.
Rozporządzenia z mocą ustawy mogą określać:
zasady i zakres zakres, w jakim mogą w stanie zasady naprawienia

działania organów wojennym zostać ograniczone szkód powstałych
władzy publicznej wolności i prawa człowieka z tego tytułu
Zgodnie z art. 228 ust. 5 Konstytucji RP rozporządzenie z mocą ustawy może:

1) wkraczać w sferę praw człowieka jedynie w niezbędnym zakresie i
2) zawierać mechanizmy prawne zmierzające do jak najszybszego przywrócenia nor-
malnego funkcjonowania państwa.
72
61381979791062
61
Rozporządzenia z mocą ustawy mają taką samą moc prawną jak ustawy zwykłe,
co oznacza, że normy rozporządzenia mogą zmieniać i uchylać normy ustaw, rów-
nocześnie jednak powinny być one zgodne z Konstytucją RP oraz ratyfikowanymi
za uprzednią zgodą parlamentu umowami międzynarodowymi. Czas obowiązy-
wania rozporządzeń z mocą ustawy jest ograniczony i uzależniony od zatwierdzenia
na najbliższym posiedzeniu Sejmu. W razie niezatwierdzenia rozporządzenia przestaje
ono obowiązywać.
73
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 6. ROZPORZĄDZENIA
Rozporządzenie jest aktem normatywnym wykonawczym w stosunku do ustawy

wydawanym przez organy wskazane w Konstytucji RP, na podstawie szczegółowego
upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Rozporządzenia jako
akty normatywne powszechnie obowiązujące zawierają nakazy, zakazy i uprawnienia,
których adresatami mogą być zarówno organy państwa, jak i obywatele oraz inne
podmioty. W Polsce rozporządzenia wydawane są przez organy wskazane w Kon
stytucji RP, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu
jej wykonania.
TREŚĆ UPOWAŻNIENIA DO WYDANIA AKTU WYKONAWCZEGO
organ właściwy do zakres spraw przekazanych wytyczne dotyczące

wydania rozporządzenia do uregulowania treści aktu
Kompetencje do wydawania rozporządzeń posiadają:

1) Prezydent RP, RODZAJE AKTÓW PRAWA MIEJSCOWEGO
2) Rada Ministrów,
3) Prezes RM,
4) ministrowie kierujący działami administracji
przepisy wykonawcze przepisyrządowej,
porządkowe
5) przewodniczący
▶ tworzy rada określonych w ustawie▶komitetów
gminy w formie orazgminy w formie
ustanawia rada
6) Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.
uchwały uchwały porządkowej
▶ może je podejmować także wójt
Ważne
Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompeten-
cji do wydania tego aktu innemu organowi. Jest to tzw. zakaz subdelegacji.
74
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 7. AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO
TREŚĆ UPOWAŻNIENIA DO WYDANIA AKTU WYKONAWCZEGO
Akty prawa miejscowego mają charakter generalno-abstrakcyjny. Adresowane
są do z góry nieokreślonej liczby podmiotów i zawierają ogólne postanowienia, jed-
nak obowiązują do na obszarze
jedynie
organ właściwy zakres działania organów, którewytyczne
spraw przekazanych je wydają. Zgodnie
dotyczące
wydania
z art. 94 rozporządzenia
Konstytucji RP akty prawa miejscowego
do uregulowania treści aktu
wydawane są przez organy samorzą
du terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej. Wydanie takiego
aktu wymaga upoważnienia zawartego w ustawie.
RODZAJE AKTÓW PRAWA MIEJSCOWEGO
przepisy wykonawcze przepisy porządkowe

▶ tworzy rada gminy w formie ▶ ustanawia rada gminy w formie
uchwały uchwały porządkowej
▶ może je podejmować także wójt
75
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 8. AKTY PRAWA
WEWNĘTRZNEGO
Akty prawa wewnętrznego adresowane są tylko do jednostek organizacyjnie podle

głych organowi wydającemu te akty i tylko te jednostki są nimi związane.
ŹRÓDŁA PRAWA O CHARAKTERZE WEWNĘTRZNYM
uchwały Rady Ministrów zarządzenia Prezesa RM i ministrów
Uchwały Rady Ministrów są aktami o charakterze kolegialnym. Dla ich wydania

nie jest konieczne upoważnienie ustawowe. Rada Ministrów wydaje uchwały na pod
stawie ogólnej kompetencji wynikającej z art. 93 ust. 1 Konstytucji RP. Adresatami
uchwał Rady Ministrów mogą być podległe jej jednostki organizacyjne. Uchwały
te stanowią niezbędny środek, poprzez który rząd może kierować całością podporząd-
kowanych mu organów.
UCHWAŁY RADY MINISTRÓW
mogą regulować nie mogą wkraczać nie mogą stanowić podstawy dla
sprawy nienależące w materię wydawania decyzji administracyjnych
do zakresu regulowaną czy orzeczeń sądowych wobec
ustawowego ustawowo obywateli lub osób prawnych
76
61381979791062
61
Ważne
Uchwały adresowane do innych, niż podległe Radzie Ministrów, podmiotów lub okre-
ślające materię wykraczającą poza zakres działania rządu mogą zostać uznane za nie-
zgodne z Konstytucją RP.
Zarządzenia Prezesa RM i ministrów to akty zawierające generalno-abstrakcyjne

normy prawne. W przeciwieństwie do uchwał Rady Ministrów mogą być wydawane
wyłącznie na podstawie ustawy. Zarządzenia Prezesa RM regulują działanie całej
administracji rządowej, natomiast zarządzenia poszczególnych ministrów dotyczą
poszczególnych działów administracji rządowej.
ZARZĄDZENIA
Prezesa Rady Ministrów poszczególnych ministrów
regulują działanie całej administracji dotyczą poszczególnych działów

rządowej administracji rządowej
Jako akty prawa wewnętrznego zarządzenia nie mogą wkraczać w sferę prawa po
wszechnie obowiązującego. W przeciwnym razie mogą zostać uznane za niezgodne
z Konstytucją RP.
Ważne
Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowią-
zującym prawem.
77
61381979791062
61
TESTY DO CZĘŚCI III.
1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP są:
a) Konstytucja RP, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządze-
nia,
b) Konstytucja RP, ustawy, umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia,
c) Konstytucja RP, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
2. Akty prawa miejscowego:

a) nie są źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP,
b) są źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP,
c) są źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP, ale tylko na obszarze działania
organów, które je ustanowiły.
3. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego

jest:
a) przejście całego procesu legislacyjnego,
b) prawidłowy typ uchwalenia,
c) ich ogłoszenie.
4. Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych określone są w:

a) Konstytucji RP,
b) ustawie,
c) stosownych aktach wykonawczych.
5. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie

są ogłaszane w trybie:
a) wymaganym dla ustaw,
b) pilnym,
c) zwykłym.
78
61381979791062
61
6. Zasady ogłaszania innych umów międzynarodowych:
a) określa ustawa,
b) są takie same, jak dla ustaw,
c) są zawarte w tych umowach.
7. Ratyfikacja przez RP umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga

uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie:
a) jeśli umowa dotyczy kwestii wymienionych enumeratywnie w Konstytucji RP,
b) zawsze,
c) tylko gdy umowa dotyczy pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów woj-
skowych.
79
61381979791062
61
61381979791062
61
DZIAŁ II. WŁADZA
USTAWODAWCZA,
WYKONAWCZA, SAMORZĄD
TERYTORIALNY I WŁADZA
SĄDOWNICZA
61381979791062
61
61381979791062
61
Czy wiesz, że …
W Sparcie wykształcił się bardzo specyficzny ustrój polityczny. Na czele państwa sta-
ło dwóch królów, o bardzo ograniczonych kompetencjach. Do ich obowiązków, oprócz
funkcji kapłańskich, należało dowodzenie armią. Rada Starszych nosiła w Sparcie nazwę
Geruzji. W jej skład wchodziło z urzędu dwóch królów oraz 28 gerontów, wybieranych
dożywotnio przez Zgromadzenie. Rada była faktycznie kolegialnym organem zarządu
państwem. Do jej kompetencji należało zwoływanie Zgromadzenia i zgłaszanie wnio-
sków pod głosowanie. Miała również szerokie uprawnienia sądownicze. Najpóźniej wpro-
wadzonym elementem spartańskiego ustroju było 5 eforów wybieranych przez Zgroma-
dzenie na rok. Ich kompetencje były bardzo rozległe. Stopniowo zagarnęli całą władzę
administracyjną, kontrolę nad organami władzy, kierownictwo nad polityką zagraniczną
oraz sądownictwo. Wszyscy pełnoprawni Spartanie zasiadali w Zgromadzeniu Ludowym,
które decydowało o wojnie i pokoju oraz dokonywało wyboru gerontów i eforów. Decyzje
na Zgromadzeniu zapadały przez aklamację (okrzyk) i na ogół bez wcześniejszej dyskusji
– Zgromadzenie ludowe w Sparcie bardziej przypominało zdyscyplinowany obóz wojsko-
wy niż rozpolitykowany parlament 1.
1
Za http://www.e-historia.com.pl/61-podrecznik-do-nauki-historii/starozytnosc/397-2-3-ustroj-
-polityczny-panstw-starozytnej-grecji (dostęp 1.12.2019 r.).
83
61381979791062
61
CZĘŚĆ I. WŁADZA USTAWODAWCZA
ROZDZIAŁ 1. UWAGI OGÓLNE

System wyborczy danego kraju to ogół zasad postępowania związanych z powoły
waniem organów w drodze wyborów. Pojęcie systemu wyborczego jest szersze niż
pojęcie prawa wyborczego.
Pojęcie „prawo wyborcze” może mieć znaczenie przedmiotowe lub podmiotowe.
POJĘCIE PRAWA WYBORCZEGO
w znaczeniu przedmiotowym w znaczeniu podmiotowym

przyjęte zasady systemu wyborczego prawo obywatela do udziału
danego państwa w wyborach i związane z tym
uprawnienia
FUNKCJE WYBORÓW
legitymacyjna kreacyjna programowa informacyjno-edukacyjna
84
61381979791062
61
ZASADY PRAWA WYBORCZEGO
Zasada powszechności
– dotyczy określenia kręgu osób uprawnionych do czynnego udziału w wyborach.
Stanowi ona gwarancję, że wszyscy obywatele dorośli i zdolni do podejmowania
decyzji w sprawach publicznych dopuszczeni są do udziału w wyborach.
Prawa wyborcze przysługują zatem wszystkim obywatelom, którzy ukończyli
18 lat, nie są pozbawieni praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem sądu, nie
są pozbawieni praw publicznych i nie są ubezwłasnowolnieni
Zasada bezpośredniości
– oznacza wybory jednostopniowe. Wyborca dokonuje wyboru bezpośrednio
na kandydata, nie zaś przy pomocy organów pośredniczących w przekazaniu
jego woli. Wyborca osobiście wskazuje, na kogo chce oddać głos. Ponadto oddanie
głosu następuje samodzielnie, bez ingerencji innych podmiotów (osób trzecich,
urządzeń lub poczty)
Zasada proporcjonalności
– zgodnie z tą zasadą mandaty dzieli się między poszczególne listy kandydatów
odpowiednio do liczby uzyskanych głosów. Konieczne jest zatem utworzenie
okręgów wielomandatowych. W zależności od technik arytmetycznych przyjętych
przy podziale mandatów, system proporcjonalny ma wiele odmian
Zasada tajności
– oznacza zapewnienie głosującemu tajemnicy wyboru. Wyborca oddaje swój
głos w taki sposób, by pozostałe osoby nie wiedziały, na kogo głosuje. Nie ma on
obowiązku ujawniać komukolwiek, na kogo głosuje. Zasada ta dotyczy tylko
jednego stadium procesu wyborczego – głosowania
Zasada równości
W znaczeniu formalnym
– oznacza przyznanie każdemu wyborcy w wyborach do tego samego
organu jednakowej liczby głosów
W znaczeniu materialnym
– oznacza, że waga każdego głosu jest taka sama, tzn. każdy głos
jest w równym stopniu ważny i w równym stopniu wpływa na wynik
wyborów
85
61381979791062
61
Współczesne systemy demokratyczne przewidują zazwyczaj istnienie czterech zasad
prawa wyborczego: powszechność, równość, bezpośredniość i tajność, a w ujęciu
5-przymiotnikowym – także proporcjonalność.
WYBORY DO SEJMU I SENATU – PORÓWNANIE ZASAD WYBORCZYCH
Zasada Wybory do Sejmu Wybory do Senatu
powszechności + +
bezpośredniości + +
równości formalnej + +
równości materialnej + –
tajności + +
proporcjonalności + –
86
61381979791062
61
PRAWO WYBORCZE
czynne bierne
– całokształt przepisów – ogół norm prawnych określających
uprawniających obywateli warunki, jakim musi odpowiadać obywatel,
do wpływania na kreowanie organów aby mógł kandydować i być wybrany
przedstawicielskich poprzez wybory. do organu przedstawicielskiego.
Z podmiotowego punktu widzenia
jest to prawo obywatela do głosowania
w wyborach i podejmowania innych posłowie senatorowie
czynności wyborczych
posłem może senatorem może
zostać obywatel zostać obywatel
polski mający polski mający
– prawo wybierania posłów
prawo wybierania, prawo wybierania,
i senatorów ma każdy obywatel
który najpóźniej który najpóźniej
polski, który najpóźniej w dniu
w dniu wyborów w dniu wyborów
głosowania kończy 18 lat oraz nie jest:
kończy 21 lat kończy 30 lat
▶ pozbawiony praw publicznych
prawomocnym orzeczeniem sądu,
▶ pozbawiony praw wyborczych
prawomocnym orzeczeniem który nie został prawomocnym wyrokiem
Trybunał Stanu, skazany na karę pozbawienia wolności
▶ ubezwłasnowolniony za przestępstwo umyślne ścigane
prawomocnym wyrokiem sądu. z oskarżenia publicznego
Ważne
Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent RP w drodze postanowienia, nie później
niż na 90 dni przed upływem ich 4-letniej kadencji. Wybory wyznaczane są na dzień
wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem kadencji obu izb. Posta-
nowienie Prezydenta RP podaje się do wiadomości publicznej i ogłasza w Dzienniku
Ustaw najpóźniej w 5 dniu od dnia zarządzenia wyborów.
87
61381979791062
61
PODMIOTY UPRAWNIONE DO ZGŁASZANIA
KANDYDATÓW NA POSŁÓW
partie polityczne wyborcy
Ważne
Nie można kandydować jednocześnie do Sejmu i Senatu.
Zgodnie z art. 101 Konstytucji RP ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd

Najwyższy. Wyborcom przysługuje prawo zgłaszania do Sądu Najwyższego prote
stów przeciwko ważności wyborów na zasadach określonych w ustawie.
Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki waż-
ności wyborów do Sejmu i Senatu określa szczegółowo ustawa z 5.1.2011 r. – Kodeks
wyborczy.
88
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 2. SEJM
Sejm jest jednym z dwóch – obok Senatu – organów władzy państwa w zakresie wła
dzy ustawodawczej. Sprawuje on kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakre-
sie określonym przepisami Konstytucji RP i ustaw.
W doktrynie brak jest zamkniętego katalogu funkcji Sejmu. Najczęściej wymienia się
tu funkcje:
1) ustawodawczą,
2) kontrolną,
3) kreacyjną,
4) współkształtowania podstawowych kierunków polityki państwa.
FUNKCJE SEJMU
Ustawodawcza
Sejm jest najważniejszym kreatorem prawa. Funkcja ta wynika z konstytucyjnego
podziału władz i nakłada na Sejm obowiązek tworzenia aktów prawnych rangi
ustawowej. Materią ustawową są w szczególności prawa i obowiązki obywateli.
Ustawą o szczególnym znaczeniu jest ustawa budżetowa.
W drodze ustawy Sejm upoważnia Prezydenta RP do ratyfi kowania
i wypowiadania niektórych umów międzynarodowych.
Sejm ma również możliwość podejmowania pewnych decyzji w formie uchwały.
Dotyczy to m.in. zarządzania referendum czy przyjmowania założeń polityki
fi nansowej państwa
Kontrolna
Sejm i jego organy sprawują kontrolę nad rządem i podległą mu administracją.
Funkcja ta wykonywana jest:
▶ na posiedzeniach plenarnych:
• absolutorium dla rządu,
• wotum zaufania, 89
▶ na posiedzeniach komisji – dezyderaty komisji,
▶ indywidualnie przez posłów:
• interpelacje poselskie, 61381979791062
61
Sejm ma również możliwość podejmowania pewnych decyzji w formie uchwały.
Dotyczy to m.in. zarządzania referendum czy przyjmowania założeń polityki
fi nansowej państwa
Kontrolna
Sejm i jego organy sprawują kontrolę nad rządem i podległą mu administracją.
Funkcja ta wykonywana jest:
▶ na posiedzeniach plenarnych:
• absolutorium dla rządu,
• wotum zaufania,
▶ na posiedzeniach komisji – dezyderaty komisji,
▶ indywidualnie przez posłów:
• interpelacje poselskie,
• zapytania poselskie
Kreacyjna
polega na kompetencji do powoływania innych konstytucyjnych organów
państwa. Sejm powołuje:
▶ samodzielnie:
• Prezesa RM i na jego wniosek całą Radę Ministrów,
• sędziów Trybunału Konstytucyjnego,
• sędziów Trybunału Stanu (z wyjątkiem przewodniczącego),
• 4 członków Krajowej Rady Sądownictwa,
• 4 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
• członków Rady Polityki Pieniężnej,
▶ wspólnie z innymi organami:
• Rzecznik Praw Obywatelskich,
• Rzecznika Praw Dziecka,
• Prezesa NIK,
• Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych,
• Prezesa IPN,
▶ na wniosek Prezydenta – Prezesa NBP
Współkształtowania
polega na współdecydowaniu oraz oddziaływaniu na rząd, a niekiedy
inspirowaniu go do podejmowania działań oraz ustalaniu priorytetów
politycznych i społecznoekonomicznych. W tej funkcji mieści się:
▶ uchwalanie budżetu,
▶ uchwalanie innych ustaw dotyczących finansów publicznych,
▶ obowiązek Prezesa RM przedstawienia Sejmowi exposé i uzyskania wotum
zaufania,
▶ decydowanie o stanie wojny i o zawarciu pokoju
90
61381979791062
61
Ważne
Zgodnie z art. 116 Konstytucji RP Sejm decyduje w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej
o stanie wojny i zawarciu pokoju. Sejm podejmuje uchwałę o stanie wojny jedynie w ra-
zie zbrojnej napaści na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub gdy z umów międzyna-
rodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. Jeżeli Sejm nie
może zebrać się na posiedzenie, o stanie wojny postanawia Prezydent RP.
Sejm składa się z 460 posłów, wybieranych w wyborach:

1) powszechnych,
2) równych,
3) bezpośrednich,
4) proporcjonalnych,
5) i w głosowaniu tajnym.
Kadencja Sejmu wynosi 4 lata. Rozpoczyna się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze
posiedzenie i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej
kadencji. Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej
2/3 głosów ustawowej liczby posłów.
Ważne
Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednocześnie skrócenie kadencji Senatu.
W przypadku skrócenia kadencji Sejmu stosuje się odpowiednio art. 98 ust. 5 Konsty-
tucji RP (art. 98 ust. 3 Konstytucji RP). Prezydent RP, po zasięgnięciu opinii Mar
szałka Sejmu i Marszałka Senatu, może w przypadkach określonych w Konstytucji RP
zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Wraz ze skróceniem kadencji Sejmu skrócona
zostaje również kadencja Senatu (art. 98 ust. 4 Konstytucji RP).
Prezydent RP, zarządzając skrócenie kadencji Sejmu, zarządza jednocześnie wybory
do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu
45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent RP zwołuje pierwsze
posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie później niż na 15 dzień, po dniu przeprowa
dzenia wyborów (art. 98 ust. 5 Konstytucji RP).
Organami Sejmu są:
1) Marszałek Sejmu,
2) wicemarszałkowie,
3) Prezydium Sejmu,
4) Konwent Seniorów oraz
5) komisje sejmowe.
91
61381979791062
61
Zadania organizacyjno-techniczne i doradcze, związane z działalnością Sejmu i jego
organów, wykonuje Kancelaria Sejmu.
ORGANY SEJMU
MARSZAŁEK SEJMU
Sposób wyboru:
Kandydata na Marszałka Sejmu przedstawia co najmniej 15 posłów. Wybór dokonywany
jest bezwzględną większością głosów.
Kompetencje:
▶ stanie na straży praw i godności Sejmu,
▶ reprezentowanie Sejmu,
▶ zwoływanie posiedzenia Sejmu,
▶ przewodniczenie obradom Sejmu,
▶ czuwanie nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego organów,
▶ kierowanie pracami Prezydium Sejmu i przewodniczenie jego obradom,
▶ zwoływanie Konwentu Seniorów i przewodniczenie jego obradom,
▶ nadawanie biegu inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom
organów państwa skierowanym do Sejmu, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu,
▶ nadawanie biegu dokumentom przedkładanym w sprawach związanych z członko-
stwem Rzeczpospolitej Polskiej w Unii Europejskiej,
▶ nadawanie biegu petycjom złożonym do Sejmu,
▶ prowadzenie spraw z zakresu stosunków z Senatem,
▶ prowadzenie spraw z zakresu stosunków Sejmu z parlamentami innych krajów,
▶ prowadzenie spraw z zakresu stosunków Sejmu z instytucjami oraz innymi organami
Unii Europejskiej,
▶ przedstawianie okresowych ocen wykonania przez organy administracji państwowej
obowiązków wobec Sejmu i jego organów oraz posłów oraz przekazywanie wniosków
w tym zakresie Prezesowi RM, prezydiom komisji sejmowych oraz posłom,
▶ udzielanie posłom niezbędnej pomocy w ich pracy, w tym czuwanie nad wykonaniem
wobec posłów przez organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz
inne jednostki organizacyjne obowiązków określonych w ustawie o wykonywaniu
mandatu posła i senatora,
▶ sprawowanie pieczy nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Sej-
mu oraz wydawanie stosownych zarządzeń porządkowych, w tym o użyciu w razie
konieczności Straży Marszałkowskiej,
▶ nadawanie w drodze zarządzenia statutu Kancelarii Sejmu,
92
61381979791062
61
▶ ustalanie projektu budżetu Kancelarii Sejmu, po zasięgnięciu opinii Komisji Regula-
minowej, Spraw Poselskich i Immunitetowych i Prezydium Sejmu, oraz nadzorowanie
jego wykonania,
▶ powoływanie i odwoływanie Szefa Kancelarii Sejmu, po zasięgnięciu opinii Komisji
Regulaminowej i Spraw Poselskich,
▶ powoływanie i odwoływanie zastępców Szefa Kancelarii Sejmu, po zasięgnięciu opinii
Szefa Kancelarii Sejmu,
▶ podejmowanie innych czynności wynikających z Regulaminu Sejmu.
PREZYDIUM SEJMU
Skład:
Marszałek i wicemarszałkowie w liczbie 4–5.
Sposób wyboru:
Wicemarszałkowie wybierani są w takim samym trybie co Marszałek. Ich liczba jest
zmienna.
Kompetencje:
▶ ustalanie planu pracy Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów,
▶ ustalanie tzw. tygodni posiedzeń z wyprzedzeniem co najmniej 3-miesięcznym,
▶ dokonywanie wykładni Regulaminu Sejmu, po zasięgnięciu opinii Komisji Regulami-
nowej, Spraw Poselskich i Immunitetowych,
▶ opiniowanie spraw wniesionych przez Marszałka Sejmu,
▶ organizowanie współpracy między komisjami sejmowymi i koordynowanie ich dzia-
łania,
▶ ustalanie zasad organizowania doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i jego organów,
▶ powoływanie doradców sejmowych oraz korzystanie z opinii i ekspertyz,
▶ określanie przypadków, w których dokument w postaci elektronicznej spełnia wymóg
formy pisemnej wynikający z przepisów Regulaminu Sejmu,
▶ podejmowanie innych czynności wynikających z Regulaminu Sejmu.
KONWENT SENIORÓW
Skład:
Marszałek, wicemarszałkowie oraz przewodniczący klubów i kół poselskich.
Sposób wyboru:
Jest to jedyny organ Sejmu, który nie jest wybierany.
93
61381979791062
61
Kompetencje:
▶ projektowanie planów prac Sejmu,
▶ projektowanie porządku dziennego poszczególnych posiedzeń Sejmu i ich terminów,
▶ wnioskowanie co do trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dzien-
nego posiedzenia Sejmu,
▶ wnioskowanie co do wyboru przez Sejm jego organów,
▶ ustalanie zadań i przebiegu pracy Kancelarii Sejmu,
▶ wykonywanie innych spraw przekazywanych przez Marszałka lub Prezydium Sejmu.
KOMISJE W SEJMIE
STAŁE
Komisje sejmowe są organami kontroli sejmowej w zakresie określonym Konstytucją

RP i ustawami.
Sejm, na wniosek Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, w drodze
uchwały, wybiera skład osobowy poszczególnych komisji.
Pierwsze posiedzenie komisji zwołuje i prowadzi Marszałek Sejmu. Na tym posiedzeniu
komisja wybiera ze swego grona prezydium komisji w składzie: przewodniczący oraz
zastępcy przewodniczącego.
Podziału części budżetowych pomiędzy komisje sejmowe dokonuje Marszałek Sejmu,
po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu, kierując się przedmiotowym zakresem dzia-
łania komisji.
Do kompetencji komisji stałych w Sejmie zalicza się:
▶ rozpatrywanie i przygotowywanie spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu,
▶ wyrażanie opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, Marszałka
Sejmu lub Prezydium Sejmu.
NADZWYCZAJNE
Sejm może powoływać i odwoływać komisje nadzwyczajne. Powołując takie komisje,

Sejm określa cel, zasady i tryb ich działania.
Do ich kompetencji należy realizacja określonych przez Sejm zadań.
94
61381979791062
61
ŚLEDCZE
Komisje śledcze występują tylko w Sejmie.

Powołuje je Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów. W skład komisji śledczej wchodzi do 11 członków i powinien
on odzwierciedlać reprezentację w Sejmie klubów i kół poselskich mających swoich
przedstawicieli w Konwencie Seniorów.
Do ich działalności stosuje się w zakresie nieuregulowanym przepisy Regulaminu Sej
mu. Komisja związana jest z zakresem przedmiotowym działania określonym w uchwa-
le o jej powołaniu. Może zwrócić się do Prokuratora Generalnego o przeprowadzenie
określonych czynności. Ponadto komisja jest uprawniona do złożenia Marszałkowi Sejmu
wstępnego wniosku o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Try-
bunałem Stanu określonych organów konstytucyjnych. Ze swojej działalności sporządza
sprawozdanie, a swoje stanowisko podejmuje w drodze uchwały.
Ważne
Sejm obraduje na posiedzeniach, co jest równoznaczne z przyjęciem permanentnego
trybu pracy. Zasada permanencji polega na tym, że najwyższy organ jest stale aktyw-
ny oraz że jego posiedzenia zwoływane są autonomicznie przez wewnętrzne organy
kierownicze.
Posiedzenia Sejmu zwołuje Marszałek. Co do zasady są one jawne, jednak Sejm może
na wniosek Prezydium lub grupy co najmniej 30 posłów uchwalić tajność obrad,
jeżeli jest to wskazane ze względu na dobro państwa. Uchwałę w tej sprawie Sejm
podejmuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej
liczby posłów.
PODMIOTY MOGĄCE BRAĆ UDZIAŁ W POSIEDZENIACH SEJMU
Prezydent RP Marszałek Pierwszy Prezes TK Rzecznik Praw

Senatu Prezes SN Obywatelskich
95
61381979791062
61
W posiedzeniach mają prawo także uczestniczyć:
1) członkowie rządu,
2) Prezes NIK,
3) Prezes NBP.
Ważne
Decyzje w Sejmie podejmowane są w drodze głosowania. Zasadą jest podejmowanie
uchwał większością głosów, jednak istnieją pewne kategorie spraw, przy których roz-
strzyganiu wymagana jest większość bezwzględna. Głosowanie jest jawne.
Przedmiotem obrad na posiedzeniach Sejmu są w szczególności:

1) wybór Marszałka, wicemarszałków i sekretarzy Sejmu oraz komisji sejmowych,
2) powoływanie i odwoływanie Prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich, Prezesa
NBP oraz Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych,
3) wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego, zastępców przewodniczącego i człon-
ków Trybunału Stanu, członków Rady Polityki Pieniężnej, członków Krajowej Rady
Radiofonii i Telewizji oraz posłów-członków Krajowej Rady Sądownictwa,
4) orędzia Prezydenta RP,
5) projekty ustaw i uchwał Sejmu,
6) uchwały Senatu o wprowadzeniu poprawek do ustawy uchwalonej przez Sejm lub
jej odrzuceniu,
7) wnioski Prezydenta RP w sprawie ponownego rozpatrzenia uchwalonej ustawy,
8) projekty ustawy budżetowej i innych planów finansowych państwa, a także spra-
wozdania z ich wykonania wraz z wnioskiem w przedmiocie absolutorium,
9) exposé Prezesa RM wraz z wnioskiem o udzielenie rządowi wotum zaufania,
10) wybór Rady Ministrów w wypadkach określonych w przepisach konstytucyjnych,
11) wnioski o wyrażenie wotum nieufności Radzie Ministrów lub poszczególnym mi-
nistrom,
12) uwagi Najwyższej Izby Kontroli do sprawozdań Rady Ministrów z wykonania
zadań społeczno-gospodarczych oraz analiza wykonania budżetu, a także spra-
wozdanie Najwyższej Izby Kontroli ze swojej działalności,
13) informacje Trybunału Konstytucyjnego o istotnych problemach wynikających
z jego działalności i orzecznictwa,
14) coroczne sprawozdania z działalności i uwagi Rzecznika Praw Obywatelskich
o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela,
15) coroczne sprawozdania z działalności Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
16) coroczne informacje Rady Mediów Narodowych o jej działalności,
96
61381979791062
61
17) okresowe informacje Rady Ministrów o udziale Rzeczpospolitej Polskiej w pracach
Unii Europejskiej,
18) sprawy związane z wprowadzaniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał,
19) informacje bieżące i pytania w sprawach bieżących,
20) inne sprawy wniesione lub przekazane przez Prezydenta RP, Radę Ministrów, Pre-
zydium Sejmu, komisje sejmowe oraz posłów.
97
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 3. SENAT
Senat RP, obok Sejmu RP jest organem władzy ustawodawczej w państwie. Jest
to tzw. izba refleksji, powoływana przede wszystkim do dbania o jakość prawa.
Ważne
Senat składa się ze 100 senatorów, a jego kadencja trwa 4 lata i biegnie równocześnie
z kadencją Sejmu. W przypadku skrócenia kadencji Sejmu ulega skróceniu kadencja
Senatu.
Organami Senatu są:

1) Marszałek i
2) nie więcej niż 4 wicemarszałków.
Tworzą oni organ kolegialny – Prezydium Senatu.
Wewnętrznymi organami pomocniczymi Senatu są komisje. Pomocniczą rolę w pracy
Senatu pełnią także sekretarze. Obsługę organizacyjno-techniczną Senatu wykonuje
Kancelaria Senatu.
ORGANY SENATU
Marszałek Senatu
Sposób wyboru:
Kandydata na Marszałka Senatu przedstawia co najmniej 10 senatorów. Wybór doko-
nywany jest bezwzględną większością głosów.
98
61381979791062
61
Kompetencje:
▶ stanie na straży praw i godności Senatu,
▶ reprezentowanie Senatu,
▶ prowadzenie spraw z zakresu stosunków z Sejmem,
▶ ustalanie planu pracy Senatu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów,
▶ zwoływanie posiedzenia Senatu,
▶ ustalanie projektu porządku obrad po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów,
▶ przewodniczenie obradom Senatu i czuwanie nad ich przebiegiem,
▶ zarządzanie drukowania ustaw uchwalonych przez Sejm, projektów ustaw i uchwał
oraz innych druków senackich, a także doręczanie ich senatorom,
▶ sprawowanie nadzoru nad terminowością prac Senatu i jego organów,
▶ sprawowanie nadzoru nad pracami komisji senackich i zlecanie im rozpatrzenia okreś-
lonych spraw,
▶ zwoływanie posiedzenia Prezydium Senatu, przewodniczenie obradom i kierowanie
jego pracami,
▶ zwoływanie Konwentu Seniorów i przewodniczenie jego obradom,
▶ czuwanie nad wykonywaniem wobec Senatu, organów Senatu i senatorów konstytucyj-
nych i ustawowych obowiązków przez organy państwowe i samorządu terytorialnego,
podporządkowane im jednostki,
▶ dokonywanie ocen wykonywania przez organy państwowe i samorządu terytorialnego
obowiązków wobec Senatu, organów Senatu i senatorów oraz przedstawianie tych ocen
senatorom,
▶ udzielanie senatorom pomocy w wykonywaniu mandatu i podejmowanie, na ich wnio-
sek, odpowiednich środków zmierzających do załatwienia przedłożonych spraw,
▶ sprawowanie pieczy nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Se-
natu,
▶ ustalanie projektu budżetu Kancelarii Senatu po zasięgnięciu opinii Prezydium Senatu,
Komisji Regulaminowej, Etyki i Spraw Senatorskich, a w zakresie opieki nad Polo-
nią oraz Polakami za granicą także Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami
za Granicą oraz nadzorowanie wykonywania budżetu,
▶ nadawanie, w drodze zarządzenia, statutu Kancelarii Senatu po zasięgnięciu opinii
Prezydium Senatu oraz Komisji Regulaminowej, Etyki i Spraw Senatorskich,
▶ powoływanie i odwoływanie Szefa Kancelarii Senatu po zasięgnięciu opinii Prezydium
Senatu oraz Komisji Regulaminowej, Etyki i Spraw Senatorskich,
▶ podejmowanie innych czynności wynikających z Regulaminu Senatu.
99
61381979791062
61
Prezydium Senatu
Skład:
Marszałek i nie więcej niż 4 wicemarszałków.
Sposób wyboru:
Wicemarszałkowie wybierani są w takim samym trybie co Marszałek.
Kompetencje:
▶ dokonywanie wykładni Regulaminu Senatu, po zasięgnięciu opinii Komisji Regula-
minowej, Etyki i Spraw Senatorskich,
▶ zlecanie komisjom rozpatrzenia spraw w określonym zakresie,
▶ ustalanie zasad organizowania doradztwa naukowego na rzecz Senatu i jego organów,
powoływania doradców oraz korzystania z opinii i ekspertyz,
▶ określanie zasad zlecania zadań publicznych w zakresie opieki nad Polonią i Polakami
za granicą, rozpatrywanie ofert realizacji tych zadań i zlecanie ich realizacji po zasięg-
nięciu opinii Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą,
▶ czuwanie nad wykonywaniem przez senatorów ich obowiązków,
▶ opiniowanie spraw wniesionych przez Marszałka Senatu,
▶ podejmowanie innych czynności wynikających z Regulaminu Senatu.
Konwent seniorów
Skład:
Marszałek, wicemarszałkowie oraz senatorowie – przedstawiciele klubów senackich oraz
przedstawiciele porozumień, a także klubów parlamentarnych, jeżeli skupiają co najmniej
7 senatorów.
Sposób wyboru:
Konwent Seniorów zwołuje Marszałek Senatu z inicjatywy własnej, Prezydium Senatu
lub na wniosek klubu albo jednego z porozumień pomiędzy klubami i kołami senacki-
mi, o których mowa w Regulaminie Senatu.
Kompetencje:
▶ opiniowanie projektów porządku obrad Senatu,
▶ opiniowanie planu pracy oraz wypowiadanie się w sprawie terminów posiedzeń Senatu,
▶ wskazywanie potrzebnych inicjatyw ustawodawczych,
▶ rozpatrywanie oraz przedstawianie wniosków w sprawie sposobu prowadzenia dys-
kusji lub obrad Senatu,
▶ rozpatrywanie innych spraw przedstawionych przez Marszałka Senatu, Prezydium
Senatu lub przedstawicieli klubów i porozumień, o których mowa w Regulaminie Se-
natu.
100
61381979791062
61
KOMISJE W SENACIE
Stałe
Przewodniczących członków Komisji Stałych powołuje i odwołuje Senat.

Do kompetencji komisji stałych zalicza się:
▶ rozpatrywanie i opracowywanie spraw z własnej inicjatywy oraz przekazanych im
przez Senat, Marszałka Senatu lub Prezydium Senatu,
▶ rozpatrywanie i przedstawianie Senatowi sprawozdań dotyczących ustaw uchwalonych
przez Sejm,
▶ zajmowanie stanowiska co do prawidłowości wprowadzania w życie i sposobu wyko-
nywania ustaw,
▶ możliwość opracowywania w porozumieniu z Komisją Regulaminową, Etyki i Spraw
Senatorskich regulaminów swojego działania.
Nadzwyczajne
Komisje nadzwyczajne są powoływane i odwoływane przez izbę.

Do ich kompetencji należy realizacja określonych przez izbę zadań.
Sekretarzy wybiera Senat ze swego grona w liczbie od 6 do 8. Mają oni za zadanie
pełnienie funkcji pomocniczych wobec Marszałka i wicemarszałka prowadzącego
obrady izby. Prowadzą oni listy mówców, przygotowują protokół posiedzenia, obliczają
wyniki głosowania oraz wykonują inne czynności zlecone przez Marszałka.
101
61381979791062
61
KOMPETETNCJE SENATU
zatwierdzanie ustaw uchwalonych przez Sejm
prawo inicjatywy ustawodawczej
wyrażanie zgody na zarządzenie przez Prezydenta referendum ogólnokrajowego
wyrażanie zgody na powołanie przez Sejm Prezesa NIK oraz Rzecznika Praw
Obywatelskich
podejmowanie uchwał w sprawie przyjęcia lub odrzucenia sprawozdania Krajowej

Rady Radiofonii i Telewizji
wybór 2 senatorów do składu Krajowej Rady Sądownictwa
wybór 2 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
podejmowanie rezolucji, oświadczeń i apeli
Senat obraduje na posiedzeniach. Pierwsze posiedzenie zwołuje Prezydent w ciągu

30 dni od dnia wyborów. Prezydent RP otwiera pierwsze posiedzenie, a następnie
przekazuje przewodnictwo obrad najstarszemu wiekiem senatorowi – Marszałkowi
Seniorowi. Marszałek Senior, przy pomocy powołanych przez siebie 3 sekretarzy,
odbiera ślubowanie od senatorów i przeprowadza wybór Marszałka Senatu. Wybór
dalszych organów przeprowadza już Marszałek Senatu.
Przedmiotem obrad Senatu są w szczególności:
1) ustawy uchwalone przez Sejm,
2) inicjatywy ustawodawcze Senatu i inne uchwały,
3) sprawozdania oraz informacje przedstawiane Senatowi przez Trybunał Konsty-
tucyjny, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajową Radę
Radiofonii i Telewizji, Rzecznika Interesu Publicznego oraz Prezesa IPN – Komisji
Ściganie Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
102
61381979791062
61
PODMIOTY MOGĄCE BRAĆ UDZIAŁ W POSIEDZENIACH SENATU
Prezydent RP
Prezes RM
Marszałek Sejmu
Prezes NIK (w obradach na temat ustawy budżetowej)
członkowie Prezydium Sejmu
członkowie Rady Ministrów
Prezes TK
Rzecznik Praw Obywatelskich
zaproszeni przez Marszałka Senatu goście
Ważne
Posiedzenia Senatu są jawne, jednak ze względu na dobro państwa, na wniosek Prezy-
dium lub grupy co najmniej 10 senatorów, może być uchwalona tajność obrad.
Obradami Senatu kieruje Marszałek lub w jego zastępstwie jeden z wicemarszałków

przy pomocy 2 sekretarzy.
Posiedzenia Senatu odbywają się w terminach ustalonych uchwałą Senatu lub przez
Marszałka Senatu. Z przebiegu posiedzenia Senatu sporządza się protokół oraz spra
wozdanie stenograficzne, które stanowią jedyne urzędowe stwierdzenie przebiegu
obrad.
103
61381979791062
61
Ważne
Decyzje Senatu podejmowane są w drodze głosowania. Uchwały przyjmowane są zwy-
kłą większością głosów w obecności połowy ogólnej liczby senatorów, chyba że przepisy
Konstytucji RP, ustaw lub Regulaminy wymagają większości bezwzględnej.
104
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 4. ZGROMADZENIE NARODOWE
Zgromadzenie Narodowe to organ stanowiący połączenie obu izb parlamentu,

powoływany do wypełnienia szczególnie ważnych zadań. Jest to jednak odrębny
od Sejmu i Senatu organ, który posiada własne kompetencje i obraduje według włas-
nego regulaminu. Obecna Konstytucja RP przewiduje bardzo wąskie uprawnienia dla
tego organu.
Ważne
Zgodnie z art. 114 ust. 1 Konstytucji RP w przypadkach określonych w Konstytucji RP
Sejm i Senat, obradując wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego
zastępstwie Marszałka Senatu, działają jako Zgromadzenie Narodowe.
Nie każdy przypadek zebrania się Sejmu i Senatu na wspólne posiedzenie stanowi
przekształcenie się izb parlamentarnych w Zgromadzenie Narodowe.
Zgromadzenie Narodowe działa tylko w przypadkach określonych w Konstytucji RP.
Status posłów i senatorów, jako członków Zgromadzenia Narodowego, jest jedna
kowy. Przewodniczącym Zgromadzenia Narodowego jest Marszałek Sejmu, a w jego
zastępstwie Marszałek Senatu.
FUNKCJE ZGROMADZENIA NARODOWEGO
Postawienie Prezydenta RP Na wniosek 140 członków ZN dokonuje tego uchwałą

w stan oskarżenia przed podjętą większością 2/3 głosów ustawowej liczby człon-
Trybunału Stanu ków ZN. Z chwilą jej podjęcia funkcje Prezydenta RP
przechodzą na Marszałka Sejmu (art. 145 ust. 2 Konsty-
tucji RP).
105
61381979791062
61
Stwierdzenie trwałej Zgromadzenie dokonuje tego uchwałą podjętą większoś-
niezdolności Prezydenta RP cią 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN. Z chwilą
do sprawowania urzędu jej podjęcia funkcje Prezydenta RP automatycznie prze-
ze względu na stan zdrowia chodzą na Marszałka Sejmu (art. 131 ust. 2 pkt 4 Kon-
stytucji RP).
Odbieranie przysięgi Prezydent RP zobowiązuje się do przestrzegania Kon-

od Prezydenta-elekta stytucji składając przysięgę przed ZN. Z tego uprawnie-
nia wynika kompetencja ZN do stawiania Prezydenta
RP w stan oskarżenia przed Trybunał Konstytucyjny
(art. 130 Konstytucji RP).
Wysłuchanie orędzia W przypadku gdy Prezydent RP wyrazi chęć wygłoszenia

Prezydenta RP orędzia Marszałek Sejmu ma obowiązek zwołać posie-
dzenie ZN (art. 140 Konstytucji RP).
106
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 5. POSŁOWIE I SENATOROWIE
Posłowie i senatorowie są przedstawicielami Narodu, jednak nie wiążą ich instrukcje

wyborców.
Przed rozpoczęciem sprawowania mandatu składają oni (posłowie przed Sejmem a se-
natorowie przed Senatem) odpowiednie ślubowanie. Odmowa złożenia ślubowania
oznacza zrzeczenie się mandatu.
Prawa i obowiązki parlamentarzystów zostały uregulowane w art. 102–108 Konstytu-
cji RP oraz – w sposób szczegółowy – w ustawie z 9.5.1996 r. o wykonywaniu mandatu
posła i senatora.
PRAWA POSŁÓW I SENATORÓW
Związane z pracą w izbie

▶ udział w posiedzeniach izby,
▶ zabieranie głosu i wyrażanie swojego stanowiska,
▶ czynne i bierne prawo wyborcze do organów izb,
▶ podejmowanie inicjatywy co do rozpatrzenia określonej sprawy przez izbę lub
komisję izby,
▶ uczestniczenie w podejmowaniu inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych,
▶ uczestniczenie w dyskusji nad rozpatrywanymi sprawami,
▶ wnoszenie interpelacji, zapytań poselskich i pytań w sprawach bieżących.
Związane ze szczególnym statutem parlamentarzystów

▶ prawo do wszelkich informacji i materiałów oraz wglądu w działalność
organów administracji państwowej, przedsiębiorstw państwowych i innych
jednostek gospodarczych,
▶ prawo dostępu do wiadomości stanowiących tajemnicę państwową i służbową,
▶ prawo podjęcia interwencji poselskiej,
▶ immunitet poselski (senatorski).
O charakterze pracowniczym 107

▶ prawo do bezpłatnego urlopu udzielonego przez zatrudniający parlamentarzystę
zakład pracy dla umożliwienia wykonywania mandatu,
61381979791062
61
▶ uczestniczenie w podejmowaniu inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych,
▶ uczestniczenie w dyskusji nad rozpatrywanymi sprawami,
▶ wnoszenie interpelacji, zapytań poselskich i pytań w sprawach bieżących.
Związane ze szczególnym statutem parlamentarzystów

▶ prawo do wszelkich informacji i materiałów oraz wglądu w działalność
organów administracji państwowej, przedsiębiorstw państwowych i innych
jednostek gospodarczych,
▶ prawo dostępu do wiadomości stanowiących tajemnicę państwową i służbową,
▶ prawo podjęcia interwencji poselskiej,
▶ immunitet poselski (senatorski).
O charakterze pracowniczym
▶ prawo do bezpłatnego urlopu udzielonego przez zatrudniający parlamentarzystę
zakład pracy dla umożliwienia wykonywania mandatu,
▶ prawo do ryczałtu poselskiego (senatorskiego),
▶ prawo do szczególnej ochrony stosunku pracy oraz warunków pracy i płacy
w okresie trwania kadencji i w ciągu 2 lat po jej upływie.
Pozostałe prawa
▶ prawo do bezpłatnego otrzymywania wydawnictw i druków sejmowych (senackich),
▶ prawo do bezpłatnych przejazdów państwowymi środkami komunikacji oraz
przelotów w krajowym przewozie lotniczym, a także bezpłatnych przejazdów
środkami komunikacji miejskiej,
▶ prawo tworzenia biur poselsko-senatorskich działających w terenie,
▶ prawo tworzenia klubów i kół poselskich – w Sejmie, oraz klubów senackich –
w Senacie, oraz wspólnych klubów poselsko-senatorskich.
Podstawowe obowiązki posłów i senatorów to:

1) czynne uczestnictwo w pracach izby i Zgromadzenia Narodowego. Sankcją
za nieprzestrzeganie tego obowiązku jest zmniejszenie diety. Posłowie i senato-
rowie ponoszą w tym zakresie odpowiedzialność regulaminową;
2) składanie oświadczenia o swoim stanie majątkowym. Sankcją za nieprzestrzega-
nie tego obowiązku może być również zmniejszenie diety. Posłowie i senatorowie
ponoszą odpowiedzialność karną za fałszywe zeznania.
Incompatibilitas parlamentarna polega na zakazie łączenia mandatu z określo
nymi urzędami, stanowiskami, funkcjami lub określoną działalnością. Instytu
cja ta ma gwarantować i podkreślać suwerenność parlamentu i niezależność jego
członków.
108
61381979791062
61
Posłów i senatorów obowiązują następujące zakazy:
zakaz zajmowania równocześnie stanowisk w obu izbach
zakaz łączenia mandatu posła (senatora) z funkcją lub stanowiskiem:

▶ Prezydenta
▶ sędziego
▶ Prezesa NIK
▶ Rzecznika Praw Obywatelskich
▶ Rzecznika Praw Dziecka,
▶ Prezesa NBP
▶ członka Rady Polityki Pieniężnej
▶ członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
▶ ambasadora
▶ prokuratora
▶ funkcjonariusza Policji
▶ funkcjonariusza służb ochrony państwa
▶ urzędnika służby cywilnej
▶ czynnego żołnierza
▶ pracownika kancelarii Sejmu, Senatu i Prezydenta RP
▶ w ramach stosunku pracy w centralnych urzędach państwowych, administracji
rządowej i samorządu terytorialnego
zakaz ten nie dotyczy:

▶ członków Rady Ministrów oraz
▶ sekretarzy stanu w administracji rządowej
Ważne
Immunitet jest to wyłączenie lub ograniczenie możliwości odpowiedzialności prawnej
oraz legalnego naruszenia jego nietykalności osobistej.
109
61381979791062
61
IMMUNITET
Materialny (nieodpowiedzialności) Formalny (nietykalności)

(art. 105 ust. 1 Konstytucji RP) (art. 105 ust. 2 Konstytucji RP)
– oznacza niemożność pociągnięcia – oznacza, że poseł (senator) nie może
posła (senatora) do odpowiedzialności być pociągnięty do odpowiedzialności
cywilnej, karnej lub innej za działania karnej bez zgody Sejmu (Senatu). Poseł
wynikające z wykonywania mandatu. lub senator bez zgody odpowiedniej
Za działania mieszczące się w ramach izby lub zrzeczenia się immunitetu nie
wykonywania mandatu poseł (senator) może być również zatrzymany lub
odpowiada wyłącznie przed Sejmem aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go
(Senatem). Zakres i formy tej na gorącym uczynku przestępstwa
odpowiedzialności określają izby i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne
w swoich regulaminach. do zapewnienia prawidłowego
toku postępowania. O zatrzymaniu
Immunitet ten dotyczy działań
powiadamia się niezwłocznie Marszałka
związanych nieodłącznie
odpowiedniej izby, który może
z wykonywaniem mandatu,
nakazać natychmiastowe zwolnienie
tzw. godziwych działań.
zatrzymanego. Niedopuszczalne jest
Jednak w przypadku gdy w wyniku także postępowanie karne wszczęte
takich działań zostaje naruszone bez uchylenia immunitetu przeciwko
dobro osobiste innych osób, posłowi (senatorowi) w czasie, gdy nabył
immunitet ten nie przysługuje. on mandat. Postępowanie takie ulega
Osoby poszkodowane mają zatem umorzeniu w każdym stanie sprawy.
prawo wszcząć postępowanie cywilne
Immunitet ten nie dotyczy
lub – za zgodą Sejmu (Senatu) –
odpowiedzialności dyscyplinarnej
postępowanie karne wobec posłów
i zawodowej.
(senatorów) winnych naruszenia dobra
osobistego. Uchwałę o wyrażeniu zgody
na pociągnięcie posła lub senatora
Jest to immunitet trwały, co oznacza,
do odpowiedzialności karnej podejmuje
że obowiązuje zarówno w trakcie,
Sejm lub Senat – bezwzględną większością
jak i po zakończeniu wykonywania
głosów ustawowej liczby posłów lub
mandatu.
senatorów. Ponadto sam poseł (senator)
Immunitetu materialnego nie można może wyrazić zgodę na pociągnięcie go
uchylić. do odpowiedzialności karnej. Immunitet
Podmiot nie może się go zrzec formalny jest nietrwały – obowiązuje
tylko w czasie wykonywania mandatu
110
61381979791062
61
Posłowie mogą tworzyć kluby lub koła poselskie i zespoły. Klub może utworzyć
15 osób, natomiast koło – 3 osoby. Kluby i koła są formami politycznej organiza
cji posłów w izbie. Stanowią one polityczne struktury partii politycznych w Sejmie.
Posłowie mają obowiązek przynależności do jednego klubu lub koła. Powoływane
są na całą kadencję izby.
Senat, podobnie jak Sejm, obok struktury formalnej ma również swoją strukturę poli
tyczną. Senatorowie mogą zatem tworzyć kluby i koła senatorskie według kryterium
ich organizacyjnej przynależności do partii politycznych. Kluby i koła senatorskie
stanowią reprezentację partii w Senacie i służą reprezentowaniu w izbie ich progra-
mów i stanowiska wobec rozpatrywanych tam kwestii. Natomiast zespoły senatorskie
tworzone są na innych zasadach – niepolitycznych. Zgodnie z Regulaminem Senatu
senatorowie mają obowiązek przynależności do jednego klubu lub koła senatorskie
go. Obowiązek taki nie występuje w przypadku zespołów senatorskich.
FORMY ORGANIZACJI POSŁÓW I SENATORÓW
kluby poselskie/ koła poselskie zespoły poselskie

/senatorskie stanowią struktury mają charakter
stanowią struktury polityczne; składają niepolityczny;
polityczne; składają się się z 3 członków; przynależność nie
z 15 członków; przynależność przynależność do co jest obowiązkowa
do co najmniej jednego jest najmniej jednego jest
obowiązkowa obowiązkowa
111
61381979791062
61
INTERPELACJA
środek kontroli posłów, w szczególności mniejszości parlamentarnej, nad rządem

i podległą mu administracją
polega na skierowaniu pytania do określonych podmiotów (najczęściej

do członków Rady Ministrów) w celu udzielenia przez nich wyjaśnień lub zajęcia
stanowiska
obecnie do występowania z interpelacjami uprawnieni są tylko posłowie.

Senatorowie nie mają takiego prawa. Adresatami interpelacji mogą być:
▶ Prezes RM
▶ ministrowie
powinna być złożona w sprawach o zasadniczym charakterze. Powinna ona

zawierać krótkie przedstawienie stanu faktycznego, a w konkluzji treść pytania.
Ma ona formę pisemną i składana jest Marszałkowi Sejmu
adresat ma obowiązek udzielenia odpowiedzi na interpelację w ciągu 21 dni

na piśmie. Sejm może jednak uznać odpowiedź za niewystarczającą i wezwać
do jej uzupełnienia
Zapytania poselskie składane są w sprawach o charakterze jednostkowym, dotyczą-

cych prowadzonej przez Radę Ministrów polityki wewnętrznej i zewnętrznej, a także
zadań publicznych realizowanych przez administrację rządową.
Zapytanie poselskie musi zawierać:
1) krótki opis stanu faktycznego i
2) treść pytania skierowanego do adresata.
Składa się je na piśmie Marszałkowi Sejmu, który przesyła je niezwłocznie adresato-
wi. Adresat zapytania ma 21 dni na odpowiedź, którą składa na piśmie Marszałkowi
Sejmu.
Zapytania formułowane są ustnie w sprawach bieżących na każdym posiedzeniu Sej
mu. Wymagają one odpowiedzi bieżącej, jednak poseł musi poinformować Prezydium
Sejmu o ogólnej tematyce pytania i jego adresacie na 12 godzin przed rozpoczęciem
posiedzenia.
112
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 6. PROCEDURA
USTAWODAWCZA
PROCEDURA USTAWODAWCZA
Prawo inicjatywy ustawodawczej
posłowie
grupa 100 000 Prezydent Rada
grupa 15 posłów Senat
obywateli RP Ministrów
komisja sejmowa
projekt składany jest na ręce Marszałka Sejmu
Pierwsze czytanie
posiedzenie plenarne Sejmu (kierowane

posiedzenie komisji
są projekty wymienione w art. 37 RegSejm)
odrzucenie projektu skierowanie

w pierwszym czytaniu do komisji
Drugie czytanie
obejmuje: przedstawienie sprawozdania komisji, przeprowadzenie debaty oraz

zgłaszanie poprawek i wniosków
skierowanie do komisji
113
Trzecie czytanie
61381979791062
61
odrzucenie projektu skierowanie
w pierwszym czytaniu do komisji
Drugie czytanie
obejmuje: przedstawienie sprawozdania komisji, przeprowadzenie debaty oraz

zgłaszanie poprawek i wniosków
skierowanie do komisji
Trzecie czytanie
obejmuje:
przedstawienie dodatkowego sprawozdania, lub – jeżeli projekt nie został skierowany
ponownie do komisji – przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków
zgłoszonych podczas drugiego czytania oraz głosowanie
art. 50 ust. 1 RegSejm:

porządek głosowania jest następujący:
Głosowanie ▶ głosowanie wniosku o odrzucenie projektu w całości, jeżeli
wniosek taki został postawiony
▶ głosowanie poprawek do poszczególnych artukułów, przy czym
w pierwszej kolejności głosuje się poprawki, których przyjęcie lub
odrzucenie odrzucenie rozstrzyga o innych poprawkach
projektu ▶ głosowanie projektu w całości w brzmieniu zaproponowanym
w trzecim przez komisje, ze zmianami wynikającymi z przgłosowanych
czytaniu poprawek
Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie tekst przyjętej przez Sejm ustawy

Marszałkowi Senatu oraz Prezydentowi RP
SENAT (30 dni na podjęcie uchwały)
Senat w uchwale może wnosić o:
odrzucenie ustawy wprowadzenie przyjęcie ustawy

do tekstu poprawek bez poprawek
114
PONOWNE POSTĘPOWANIE SEJMOWE
sejm głosuje w sprawie odrzucenia uchwały Senatu (konieczna jest

61381979791062
61
Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie tekst przyjętej przez Sejm ustawy
Marszałkowi Senatu oraz Prezydentowi RP
SENAT (30 dni na podjęcie uchwały)
Senat w uchwale może wnosić o:
odrzucenie ustawy wprowadzenie przyjęcie ustawy

do tekstu poprawek bez poprawek
PONOWNE POSTĘPOWANIE SEJMOWE
sejm głosuje w sprawie odrzucenia uchwały Senatu (konieczna jest

bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów)
ponowne postępowanie sejmowe może zakończyć się:
nieprzegłosowaniem nieprzegłosowaniem przegłosowaniem

uchwały senatu, uchwały Senatu, weta Senatu
wnoszącej wnoszącej poprawki i przekazaniem
o odrzucenie ustawy, i przekazaniem ustawy
i zakończeniem do Prezydenta RP prezydentowi RP
postępowania ustawy wraz
z przyjętymi
poprawkami Senatu
PREZYDENT RP
podpisuje ustawę w terminie 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie
w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej, może jednak przed podpisaniem ustawy:
wystąpić do Trybunału skierować ustawę do Sejmu

Konstytucyjnego z wnioskiem z wnioskiem o ponowne rozpoznanie
w sprawie zgodności ustawy (weto zabezpieczające)
z Konstytucją RP
TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY SEJM

obalenie weta zawieszającego
115
Prezydenta następuje poprzez ponowne
uznanie ustawy za niezgodną uchwalenie ustawy większością
z Konstytucją RP 3/5 głosów, w obecności co najmniej
61381979791062
61
Konstytucyjnego z wnioskiem z wnioskiem o ponowne rozpoznanie
w sprawie zgodności ustawy (weto zabezpieczające)
z Konstytucją RP
TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY SEJM

obalenie weta zawieszającego
Prezydenta następuje poprzez ponowne
uznanie ustawy za niezgodną uchwalenie ustawy większością
z Konstytucją RP 3/5 głosów, w obecności co najmniej
Prezydent RP odmawia
podpisania ustawy. Jeżeli nieprzegłosowanie weta
jednak niezgodność Prezydenta RP
z Konstytucją RP dotyczy
poszczególnych przepisów
ustawy, a Trybunał
zamknięcie postępowania
Konstytucyjny nie orzeknie,
ustawodawczego w związku
że są one nierozerwalnie
z nieuchwaleniem
związane z całą ustawą,
ustawy w brzmieniu
Prezydent RP po zasięgnięciu
dotychczasowym
opinii Marszałka
Sejmu, podpisuje ustawę
z pominięciem przepisów
przegłosowanie weta
uznanych za niezgodne
Prezydenta RP
z Konstytucją RP albo zwraca
ustawę Sejmowi w celu
usunięcia niezgodności
uznanie ustawy za zgodną

z Konstytucją RP
podpisanie ustawy przez Prezydenta RP oraz zarządzenie jej ogłoszenia

w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej
116
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 7. POSTĘPOWANIE Z PILNYMI
PROJEKTAMI USTAW I TRYB ZMIANY
KONSTYTUCJI
Zgodnie z art. 123 Konstytucji RP Rada Ministrów może uznać uchwalony przez

siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw
dotyczących wyboru Prezydenta RP, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu teryto-
rialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów.
TRYB ZMIANY KONSTYTUCJI RP
Prawo inicjatywy w zakresie zmiany Konstytucji RP
Prezydent RP Senat wniosek co najmniej

1/5 ustawowej liczby posłów
Sejm zmiana Konstytucji RP następuje

ustawę o zmianie Konstytucji RP Sejm w drodze ustawy uchwalonej
uchwala większością 2/3 głosów w obecności w jednakowym brzmieniu przez
co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Sejm i następnie przez Senat
Senat postępowanie w sprawie zmiany

ustawę o zmianie Konstytucji RP Senat przepisów Rozdziału I, II lub XII
przyjmuje bezwzględną większością głosów Konstytucji RP
w obecności co najmniej połowy ustawowej Podmioty dysponujące prawem
liczby senatorów inicjatywy w zakresie zmiany
Konstytucji RP mogą zażądać
przeprowadzenia referendum.
Prezydent RP Z wnioskiem w sprawie podmioty 117
Prezydent RP podpisuje ustawę w terminie te zwracają się do Marszałka Sejmu,
21 dni od jej przedstawienia przez Marszałka który zarządza niezwłocznie
61381979791062
61
ustawę o zmianie Konstytucji RP Sejm w drodze ustawy uchwalonej
uchwala większością 2/3 głosów w obecności w jednakowym brzmieniu przez
co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Sejm i następnie przez Senat
Senat postępowanie w sprawie zmiany

ustawę o zmianie Konstytucji RP Senat przepisów Rozdziału I, II lub XII
przyjmuje bezwzględną większością głosów Konstytucji RP
w obecności co najmniej połowy ustawowej Podmioty dysponujące prawem
liczby senatorów inicjatywy w zakresie zmiany
Konstytucji RP mogą zażądać
przeprowadzenia referendum.
Prezydent RP Z wnioskiem w sprawie podmioty
Prezydent RP podpisuje ustawę w terminie te zwracają się do Marszałka Sejmu,
21 dni od jej przedstawienia przez Marszałka który zarządza niezwłocznie
Sejmu i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku przeprowadzenie referendum w ciągu
Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej 60 dni od dnia złożenia wniosku.
Zmiana Konstytucji RP zostaje
przyjęta, jeżeli opowie się za nią
większość głosujących
118
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 8. REFERENDUM
Referendum polega na:

1) udzieleniu na urzędowej karcie do głosowania pozytywnej lub negatywnej odpo
wiedzi na postawione pytanie (albo pytania) lub
2) dokonaniu wyboru między zaproponowanymi wariantami rozwiązań.
REFERENDUM
Ogólnokrajowe Lokalne
tryb i szczegółowe zasady przeprowadzenia tryb i zasady przeprowadzenia
referendum ogólnokrajowego zostały referendum lokalnego określa
uregulowane w ustawie z 14.3.2003 r. szczegółowo ustawa z 15.9.2000 r.
o referendum ogólnokrajowym o referendum lokalnym
W postanowieniach Konstytucji RP przewidziane zostały trzy przypadki referendum

ogólnokrajowego:
1) w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa (art. 125 ust. 1 Konstytucji RP).
Ma prawo je zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co naj-
mniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent RP za zgodą Senatu wyrażo-
ną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby senatorów. Wynik referendum jest wiążący, jeżeli wzięła w nim udział więcej
niż połowa uprawnionych do głosowania;
2) w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej (art. 90
ust. 3 Konstytucji RP). O wyborze trybu wyrażenia zgody na ratyfikację umowy
międzynarodowej w drodze referendum decyduje Sejm, uchwałą podjętą bez
względną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby
119
61381979791062
61
posłów. Referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzyna-
rodowej może zarządzić Sejm lub Prezydent RP za zgodą Senatu. Wynik referen-
dum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy jest wiążący, jeżeli wzięła
w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania;
3) w sprawach zatwierdzenia zmiany Konstytucji RP (art. 235 ust. 6 Konstytucji RP).
Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji RP dotyczy przepisów Rozdziału I, II lub XII,
uprawnione określone podmioty mogą zażądać przeprowadzenia referendum za-
twierdzającego. Z wnioskiem do Marszałka Sejmu o przeprowadzenie referendum
może wystąpić:
a) grupa co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów,
b) Senat,
c) Prezydent RP.
Marszałek Sejmu zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni
od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji RP zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą
opowiedziała się większość głosujących.
Ważne
Ważność referendum ogólnokrajowego stwierdza Sąd Najwyższy.
120
61381979791062
61
1. Prezydent RP zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu:
a) na 15 dzień po dniu przeprowadzenia wyborów,
b) nie później niż na 15 dzień po dniu przeprowadzenia wyborów,
c) nie później niż na 30 dzień po dniu przeprowadzenia wyborów.
2. Wybrany do Sejmu może być:

a) obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów koń-
czy 21 lat,
b) Polak, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat,
c) obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów koń-
czy 18 lat.
3. Wybrany do Senatu może być:

a) obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów koń-
czy 25 lat,
b) obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów koń-
czy 35 lat,
c) obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów koń-
czy 30 lat.
4. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki

ważności wyborów określa:
a) ustawa,
b) Konstytucja RP i ustawy,
c) Konstytucja RP.
121
61381979791062
61
5. Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza:
a) Trybunał Konstytucyjny,
b) Sąd Najwyższy,
c) Naczelny Sąd Administracyjny.
6. Wyborcy, który chce zakwestionować ważność wyborów, przysługuje na zasadach

określonych w ustawie prawo zgłoszenia:
a) protestu,
b) zażalenia,
c) skargi.
7. Posłowie są przedstawicielami:
a) Narodu,
b) wyborców,
c) społeczeństwa.
8. Instrukcje wyborców:
a) wiążą posłów,
b) wiążą posłów w zakresie ograniczonym obowiązującym prawem,
c) nie wiążą posłów.
9. Przed rozpoczęciem sprawowania mandatu posłowie składają ślubowanie przed:

a) Sejmem,
b) Zgromadzeniem Narodowym,
c) Marszałkiem Sejmu.
122
61381979791062
61
Czy wiesz, że …
W Atenach władza podzielona była między trzema głównymi organami państwa. Naj-
ważniejszym z nich było zgromadzenie ludowe, wszystkich wolnych obywateli płci mę-
skiej. Zadaniem zgromadzenia był wybór władzy wykonawczej – rady pięciuset. Rada
zajmował się polityczną administracją kraju oraz kontrolowała trzeci organ państwo-
wy ówczesnych Aten – urzędników (tzw. magistrat). Urzędnicy wybierani byli na rok,
co umożliwiało szybkie odwoływanie osób nieuczciwych bądź niekompetentnych2.
Zob. https://eszkola.pl/historia/organy-wladzy-i-urzedy-w-atenach-5962.html (dostęp: 1.12.2019 r.).

2
123
61381979791062
61
CZĘŚĆ II. WŁADZA WYKONAWCZA
ROZDZIAŁ 1. PREZYDENT RP
Prezydent RP jest, obok Rady Ministrów, organem władzy wykonawczej. Jest wy-
bierany w wyborach powszechnych. Obejmuje on urząd po złożeniu przysięgi przed
Zgromadzeniem Narodowym. Złożenie przysięgi jest warunkiem koniecznym do ob-
jęcia urzędu i od tej daty liczy się bieg kadencji. Niezłożenie przysięgi oznacza niemoż-
ność dokonywania przez Prezydenta RP aktów urzędowych, a w razie ich sporządzenia
skutkowałoby to ich nieważnością i nieskutecznością prawną.
Szczegółowe zasady i sposób przeprowadzenia wyborów na Prezydenta RP określa
ustawa z 5.1.2011 r. – Kodeks wyborczy.
Ważne
Prezydent RP jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpo-
średnich w głosowaniu tajnym.
124
61381979791062
61
WYBORY PREZYDENTA RP
Wybory zarządza Marszałek Sejmu w terminie:
upływ kadencji opróżnienie urzędu

nie wcześniej niż na 100 dni i nie później nie później niż 14 dni
niż na 75 dni przed upływem kadencji po opróżnieniu urzędu
Zgłoszenie kandydatów
▶ Kandydatów na Prezydenta RP mogą zgłaszać wyborcy – co najmniej 100 000
obywateli mających prawo wybierania do Sejmu
▶ Kandydat na Prezydenta RP powinien:
• być obywatelem polskim
• najpóźniej w dniu wyborów ukończyć 35 lat
• korzystać z pełni praw wyborczych do Sejmu
Głosowanie
jeden z kandydatów uzyskał

żaden z kandydatów nie uzyskał więcej
więcej niż połowę ważnie
niż połowy ważnie oddanych głosów
oddanych głosów
ważność wyboru 14 dni po pierwszym głosowaniu przeprowadza

Prezydenta RP stwierdza się ponowne głosowanie. W ponownym
Sąd Najwyższy. głosowaniu wyboru dokonuje się spośród
Wyborcy przysługuje 2 kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu
prawo zgłoszenia do Sądu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Jeżeli
Najwyższego protestu którykolwiek z tych 2 kandydatów wycofa zgodę
przeciwko ważności wyboru na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub
Prezydenta RP na zasadach umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym
określonych w ustawie. głosowaniu dopuszcza się kandydata, który
otrzymał kolejno największą liczbę głosów
W razie stwierdzenia w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku datę
nieważności wyboru ponownego głosowania odracza się o dalszych
Prezydenta RP przeprowadza 14 dni. Wybrany zostaje kandydat, który
się nowe wybory w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów
125
61381979791062
61
Kadencja Prezydenta RP rozpoczyna się w dniu objęcia przez niego urzędu i trwa 5 lat.
Możliwe jest tylko dwukrotne piastowanie tego urzędu przez tę samą osobę. Zasada
ta obowiązuje bez względu na to, czy reelekcja nastąpi bezpośrednio po zakończeniu
kadencji, czy też po pewnej przerwie, w której urząd Prezydenta RP sprawował będzie
ktoś inny.
W razie stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny przejściowej przeszkody w spra
wowaniu urzędu przez Prezydenta RP, jego obowiązki przejmuje czasowo Marszałek
Sejmu. Natomiast w przypadku gdyby Marszałek Sejmu nie mógł przejąć obowiązków
Prezydenta RP – przejmuje je Marszałek Senatu. Konstytucja RP nie określa przy
tym, jakie okoliczności mogłyby spowodować przejściową niezdolność Prezydenta RP
do sprawowania urzędu.
Złożenie z urzędu Prezydenta RP przed upływem kadencji:
następuje wskutek:
▶ śmierci
▶ zrzeczenia się urzędu
▶ uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta RP
do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia uchwałą podjętą
większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia
Narodowego
▶ wydania przez Trybunał Stanu orzeczenia o złożeniu Prezydenta RP z urzędu
orzeczeniem Trybunału Stanu
▶ stwierdzenia nieważności wyborów lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu
po wyborze
w razie zaistnienia złożenia urzędu Prezydenta RP jego obowiązki wykonuje

Marszałek Sejmu, a gdyby i ten nie mógł – Marszałek Senatu (podobnie jak
w przypadku czasowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta RP).
Marszałek Sejmu (Marszałek Senatu) wykonuje obowiązki Prezydenta RP
do czasu wyboru nowego Prezydenta RP
Ważne
Osoba zastępująca Prezydenta RP może wykonywać wszystkie jego obowiązki, z wyjąt-
kiem postanawiania o skróceniu kadencji Sejmu.
126
61381979791062
61
Dymisję Prezydent RP składa Marszałkowi Sejmu. Jest ona bezwarunkowa i nieod
wołalna, co oznacza, że nie może zostać cofnięta.
W trakcie sprawowania urzędu Prezydent RP nie może piastować żadnego innego
urzędu ani sprawować funkcji publicznej.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PREZYDENTA
Za delikt konstytucyjny Za naruszenie prawa

– czyn powodujący odpowiedzialność (za inne przestępstwa niebędące
konstytucyjną Prezydenta RP musi być deliktem konstytucyjnym)
zawiniony. Prawo postawienia Prezydenta RP – w przypadku popełnienia
w stan oskarżenia przysługuje wyłącznie przez Prezydenta RP innego
Zgromadzeniu Narodowemu. Wstępny przestępstwa niż delikt
wniosek w tej sprawie może być złożony konstytucyjny, właściwy
do Marszałka Sejmu przez 140 członków do rozpatrzenia sprawy jest
zgromadzenia. Następnie zostaje on przekazany Trybunał Stanu. Uchwałę
do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, o postawieniu Prezydenta RP
która po przeprowadzeniu postępowania w stan oskarżenia podejmuje
wyjaśniającego uchwala sprawozdanie Zgromadzenie Narodowe
o wystąpieniu do Zgromadzenia Narodowego większością 2/3 głosów
z wnioskiem o postawienie Prezydenta RP w stan na wniosek co najmniej 140 jego
oskarżenia lub o umorzenie postępowania członków. Jeżeli Prezydent RP
w sprawie. Uchwałę w sprawie postawienia zostanie skazany za przestępstwo,
prezydenta w stan oskarżenia podejmuje obok wymierzonych kar
Zgromadzenie Narodowe większością na podstawie ustaw karnych,
co najmniej 2/3 ogólnej liczby członków Trybunał Stanu wymierza także
Sejmu i Senatu. Postawienie Prezydenta w stan karę w postaci sankcji złożenia
oskarżenia oznacza, że nie może on czasowo z urzędu
sprawować urzędu
Ważne
Prezydent RP nie ponosi odpowiedzialności politycznej.
127
61381979791062
61
Wyróżnia się trzy grupy funkcji Prezydenta RP. Należą do nich:
1) reprezentowanie Rzeczpospolitej Polskiej i gwarantowanie ciągłości władzy
państwowej (Prezydent RP jest najwyższym przedstawicielem Polski i gwarantem
ciągłości władzy państwowej),
2) czuwanie nad przestrzeganiem Konstytucji RP,
3) stanie na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności
i niepodzielności jego terytorium.
Z funkcjami tymi wiążą się określone kompetencje sformułowane w przepisach szcze-
gółowych – konstytucyjnych i ustawowych.
KOMPETENCJE PREZYDENTA RP
Związane z władzą ustawodawczą

▶ zarządza wybory;
▶ zwołuje pierwsze posiedzenia izb;
▶ zarządza skrócenie kadencji Sejmu;
▶ uczestniczy w procesie ustawodawczym:
• prawo inicjatywy ustawodawczej,
• prawo weta zawieszającego,
• możliwość zwrócenia się do TK z wnioskiem o stwierdzenie zgodności ustawy
z Konstytucją RP;
▶ posiada prawo wygłoszenia orędzia.
Związane z władzą wykonawczą

▶ uczestniczy w powoływaniu rządu,
▶ dokonuje na wniosek Prezesa RM zmian w składzie rządu,
▶ przyjmuje dymisję Rady Ministrów,
▶ może zwołać Radę Gabinetową, której przewodniczy.
Związane z władzą sądowniczą

▶ powołuje sędziów;
▶ powołuje organy kierownicze sądów i TK:
• Pierwszego Prezesa SN,
• Prezesa NSA,
• Prezesa i wiceprezesa TK,
• Prezesów SN,
• wiceprezesów NSA.
Związane z funkcją głowy państwa

▶ reprezentuje państwo poza jego granicami,
▶ sprawuje zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi oraz posiada inne kompetencje
128 w dziedzinie obronności (wprowadzanie stanu wojennego i stanu wyjątkowego),
▶ nadaje obywatelstwo polskie oraz wyraża zgodę na jego zrzeczenie się,
▶ stosuje prawo łaski,
▶ nadaje ordery i odznaczenia, 61381979791062
61
• Prezesa i wiceprezesa TK,
• Prezesów SN,
• wiceprezesów NSA.
Związane z funkcją głowy państwa

▶ reprezentuje państwo poza jego granicami,
▶ sprawuje zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi oraz posiada inne kompetencje
w dziedzinie obronności (wprowadzanie stanu wojennego i stanu wyjątkowego),
▶ nadaje obywatelstwo polskie oraz wyraża zgodę na jego zrzeczenie się,
▶ stosuje prawo łaski,
▶ nadaje ordery i odznaczenia,
▶ nadaje tytuły naukowe.
Jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych Prezydent RP:

1) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Se-
nat,
2) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczpospolitej Polskiej w in-
nych państwach i przy organizacjach międzynarodowych,
3) przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przed-
stawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych.
Ważne
Przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej Prezydent RP może zwrócić się do Try-
bunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zbadania jej zgodności z Konstytu-
cją RP.
Prezydent RP w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem RM i właści

wym ministrem (art. 133 Konstytucji RP).
Ważne
Prezydent RP, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, nadaje określone w ustawach
stopnie wojskowe.
Kompetencje Prezydenta RP, związane ze zwierzchnictwem nad Siłami Zbrojnymi,

szczegółowo określa wyżej powołana ustawa o stanie wojennym oraz o kompetencjach
Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym orga-
nom RP (art. 134 Konstytucji RP).
Organem doradczym Prezydenta RP w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpie-
czeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego (art. 135 Konstytucji RP).
129
61381979791062
61
W razie bezpośredniego, zewnętrznego zagrożenia państwa Prezydent RP, na wniosek
Prezesa RM, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych
do obrony Rzeczpospolitej Polskiej (art. 136 Konstytucji RP).
Prezydent RP może zwracać się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia
Narodowego. Orędzia nie czyni się przedmiotem debaty (art. 140 Konstytucji RP).
W sprawach szczególnej wagi Prezydent RP może zwołać Radę Gabinetową, którą
tworzy Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem Prezydenta RP.
Ważne
Radzie Gabinetowej nie przysługują kompetencje Rady Ministrów (art. 141 Konstytu-
cji RP).
Korzystając ze swoich kompetencji, Prezydent RP wydaje akty urzędowe.
Ważne
Konstytucja RP przyjmuje generalną zasadę, że akty urzędowe Prezydenta RP wyma-
gają dla swej ważności kontrasygnaty Prezesa RM, który ponosi w tym zakresie odpo-
wiedzialność przed Sejmem.
AKTY PREZYDENTA RP NIEWYMAGAJĄCE KONTRASYGNATY (PREROGATYWY)
zarządzenie wyborów do Sejmu i Senatu
zwoływanie pierwszego posiedzenia obu izb
skracanie kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji RP
inicjatywa ustawodawcza Prezydenta RP
zarządzenie referendum ogólnokrajowego
podpisywanie albo odmowa podpisania ustawy
zarządzenie ogłoszenia ustawy albo umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw

130
zwracanie się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego

61381979791062
61
zarządzenie referendum ogólnokrajowego
podpisywanie albo odmowa podpisania ustawy
zarządzenie ogłoszenia ustawy albo umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw
zwracanie się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego
wniosek do Trybunału Konstytucyjnego
wniosek o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższej Izby Kontroli
desygnowanie i powoływanie Prezesa RM
przyjmowanie dymisji Rady Ministrów i powierzanie jej tymczasowego pełnienia

obowiązków
wniosek do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunał Stanu

członka Rady Ministrów
odwołanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności
zwoływanie Rady Gabinetowej
nadawanie orderów i odznaczeń
stosowanie prawa łaski
nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażenie zgody na jego zrzeczenie się
wniosek do Sejmu o powołanie Prezesa NBP oraz powoływania i odwoływania

Szefa Kancelarii Prezydenta RP
wydawanie zarządzeń na zasadach określonych w art. 93 Konstytucji RP
nadawanie statutu Kancelarii Prezydenta RP

131
zrzeczenie się urzędu Prezydenta RP
61381979791062
61
wniosek do Sejmu o powołanie Prezesa NBP oraz powoływania i odwoływania
Szefa Kancelarii Prezydenta RP
wydawanie zarządzeń na zasadach określonych w art. 93 Konstytucji RP
nadawanie statutu Kancelarii Prezydenta RP
zrzeczenie się urzędu Prezydenta RP
powoływanie:
▶ sędziów
▶ Pierwszego Prezesa SN oraz jego prezesów
▶ Prezesa TK i wiceprezesa
▶ Prezesa NSA i wiceprezesów
▶ członków Rady Polityki Pieniężnej
▶ członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
▶ członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego
▶ oraz ich odwoływanie
W zakres kompetencji Prezydenta RP wchodzi także wydawanie aktów prawnych

mających, poza rozporządzeniem z mocą ustawy, charakter wykonawczy.
AKTY PRAWNE WYDAWANE PRZEZ PREZYDENTA RP
rozporządzenia rozporządzenia zarządzenia postanowienia

z mocą ustawy
132
61381979791062
61
Organem pomocniczym w wykonywaniu kompetencji Prezydenta RP jest Kancelaria
Prezydenta RP. Prezydent nadaje statut Kancelarii w drodze odpowiedniego zarzą-
dzenia.
Szef Kancelarii Zastępcy Szefa Kancelarii
PODMIOTY POWOŁYWANE
dyrektorzy ministrowie
I ODWOŁYWANE PRZEZ
generalni stanu
PREZYDENTA RP
podsekretarze stanu sekretarze stanu
Dyrektorów biur oraz kierowników zespołów działających w ramach poszczególnych

biur Kancelarii powołuje i odwołuje Szef Kancelarii.
Wszelkie działania pracowników Kancelarii podejmowane są w imieniu Prezydenta RP
i to on ponosi za nie odpowiedzialność.
133
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 2. RADA MINISTRÓW
Rada Ministrów jest drugim, obok Prezydenta RP, organem państwa w zakresie
władzy wykonawczej, wyodrębnionym organizacyjnie, funkcjonalnie i kompeten
cyjnie. Zakres jej działania określa ustawa z 8.8.1996 r. o Radzie Ministrów.
W art. 146 ust. 2 Konstytucji RP zawarto zasadę domniemania właściwości Rady
Ministrów w dziedzinie polityki państwa. Jeśli powstaje wątpliwość w gestii jakiego
organu leży dane zadanie, a postanowienia prawne dotyczące organów administra-
cji rządowej i samorządu terytorialnego go nie obejmują, należy ono jednoznacznie
do Rady Ministrów.
RADA MINISTRÓW
prowadzi politykę kieruje całością decyduje we wszystkich sprawach,

wewnętrzną administracji których Konstytucja RP i ustawy
i zagraniczną nie zastrzegają dla Prezydenta RP,
Rzeczpospolitej samorządu lub innego organu
Polskiej administracji państwa
W zakresie określonym w Konstytucji RP i ustawach Rada Ministrów w szczególności:

1) zapewnia wykonanie ustaw,
2) wydaje rozporządzenia,
3) kontroluje i koordynuje pracę organów administracji rządowej,
4) chroni interesy Skarbu Państwa,
5) uchwala projekt budżetu państwa,
6) kieruje wykonaniem budżetu oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych
i sprawozdanie z wykonania budżetu,
7) zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,
134
61381979791062
61
8) zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,
9) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i or-
ganizacjami międzynarodowymi,
10) zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypo-
wiada inne umowy międzynarodowe,
11) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocz-
nie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,
12) określa organizację i tryb swojej pracy.
W skład Rady Ministrów wchodzą: Prezes RM (premier), wiceprezesi (wicepremie
rzy), ministrowie resortowi, ministrowie „bez teki” oraz przewodniczący komitetów
określonych w ustawach.
SKŁAD RADY MINISTRÓW
Prezes RM Wiceprezesi Ministrowie Przewodniczący

▶ Komitetu badań
naukowych
Resortowi ▶ Komitetu integracji
europejskiej
kierują danym działem ministerstwa (resortem)
▶ Sekretariatu
europejskiego,
▶ Rządowego
Bez teki centrum studiów
sprawują funkcje określone przez prezesa RM strategicznych
Członek Rady Ministrów:

1) uczestniczy, na zasadach określonych w Konstytucji RP, w ustalaniu polityki
państwa, ponosząc za treść i za realizację działań rządu odpowiedzialność;
2) jest obowiązany, w zakresie swojego działania, do inicjowania i opracowywania
polityki Rządu, a także przedkładania inicjatyw, projektów założeń projek
tów ustaw i projektów aktów normatywnych na posiedzenia Rady Ministrów
– na zasadach i w trybie określonych w regulaminie pracy Rady Ministrów. Ponad-
to, członek Rady Ministrów realizuje politykę ustaloną przez Radę Ministrów,
a w szczególności:
a) współdziała z innymi członkami Rady Ministrów,
b) nadzoruje działalność terenowych organów administracji rządowej,
c) współdziała z samorządem terytorialnym, organizacjami społecznymi i przed-
stawicielstwami środowisk zawodowych i twórczych,
135
61381979791062
61
d) występuje do Prezesa RM o powołanie zespołów międzyresortowych do wy-
konywania zadań wykraczających poza zakres jego działania,
e) po zawiadomieniu Prezesa RM powołuje rady i zespoły, jako organy pomocni-
cze w sprawach należących do zakresu jego działania (art. 7 RMU);
3) reprezentuje w swoich wystąpieniach stanowisko zgodne z ustaleniami przyjęty
mi przez Radę Ministrów (art. 8 RMU);
4) upoważniony przez Radę Ministrów, reprezentuje Rząd przed Sejmem w spra
wach rozpatrywanych z inicjatywy Rady Ministrów. W takim wypadku minister
składa, po porozumieniu się z Prezesem RM, wszelkie oświadczenia w imieniu
rządu (art. 9 ust. 1 RMU).
Prezes RM, z własnej inicjatywy lub na wniosek członka Rady Ministrów, może, w dro
dze zarządzenia, tworzyć organy pomocnicze Rady Ministrów lub Prezesa RM.
ORGANY POMOCNICZE RADY MINISTRÓW LUB PREZESA RM
stały Komitet lub komitety Rady komitety rady i zespoły

Ministrów w celu inicjowania, do rozpatrywania opiniodawcze lub
przygotowania i uzgadniania określonych doradcze w sprawach
rozstrzygnięć albo stanowisk kategorii spraw należących do zadań
Rady Ministrów lub Prezesa RM lub określonej i kompetencji Rady
w sprawach należących do zadań sprawy Ministrów lub
i kompetencji tych organów Prezesa RM
Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, tworzyć komisje do opracowania

projektów kodyfikacji określonych dziedzin prawa, uwzględniając dorobek nauki
i doświadczenia praktyki. Wydając rozporządzenie określa nazwę i przedmiot działa-
nia komisji oraz jej skład i tryb postępowania (art. 12a RMU).
Rada Ministrów, w uzgodnieniu z zainteresowaną instytucją lub środowiskiem spo-
łecznym, może powoływać, w drodze rozporządzenia, komisje wspólne, składające się
z przedstawicieli rządu oraz tej instytucji lub środowiska.
Celem komisji wspólnych jest wypracowanie wspólnego stanowiska w sprawach
ważnych dla polityki rządu oraz interesów reprezentowanej w komisji instytucji lub
środowiska (art. 13 RMU).
136
61381979791062
61
Ważne
Prezes RM (pierwszy minister, primus inter pares) jest szefem rządu.
W ramach swoich kompetencji Prezes RM:
tworzy rząd, powołuje ministrów, występuje z exposé i z wnioskiem o wotum

zaufania do Sejmu
ma prawo ustalenia w drodze rozporządzeń szczegółowego zakresu działań ministra
zwołuje posiedzenia i przewodniczy im
jest zwierzchnikiem służbowym wszystkich pracowników administracji rządowej

i zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej
powołuje sekretarzy i podsekretarzy stanu na wniosek ministra
może wnioskować o uchylenie rozporządzeń i zarządzeń ministrów
reprezentuje Radę Ministrów
kieruje pracami Rady Ministrów
wydaje rozporządzenia i zarządzenia
zapewnia wykonanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej wykonania
koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów
sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach

określonych w Konstytucji RP i ustawach
sprawuje zwierzchnictwo służbowe nad pracownikami administracji rządowej

i korpusu służby cywilnej
137
61381979791062
61
Przy Prezesie RM działa:
1) Rada Legislacyjna. Prezes RM powołuje członków Rady Legislacyjnej i określa,
w drodze rozporządzenia, zadania oraz szczegółowe zasady i tryb jej funkcjono-
wania;
2) Rządowe Centrum Legislacji jako państwowa jednostka organizacyjna podległa
Prezesowi RM.
Organem pomocniczym Rady Ministrów jest także Kancelaria Prezesa RM. Kan-
celaria zapewnia obsługę:
1) Rady Ministrów i Prezesa RM,
2) wiceprezesów RM,
3) Kolegium do spraw Służb Specjalnych,
4) Rady Legislacyjnej,
5) Szefa Służby Cywilnej.
Kancelaria może obsługiwać również pełnomocnika rządu oraz wskazane przez Pre-
zesa RM organy pomocnicze, komisje i komisje wspólne.
Ważne
Kancelarią kieruje Szef Kancelarii Prezesa RM, powoływany i odwoływany przez Pre-
zesa RM.
Ministrowie są nie tylko członkami organu kolegialnego – rządu, ale także jedno
osobowymi naczelnymi organami administracji.
KOMPETENCJE MINISTRÓW
wydawanie wydawanie rozporządzeń kierowanie, nadzorowanie

aktów i zarządzeń (nie dotyczy i kontrolowanie działalności
prawnych to jednak ministrów „bez podporządkowanych
teki”, którzy mogą wydawać organów, urzędów i jednostek
jedynie zarządzenia) organizacyjnych
przygotowywanie materiałów prowadzenie polityki

do opracowania budżetu państwa krajowej
oraz kontrolowanie jego wykonania
w podległym im resorcie aktów prawnych
138
61381979791062
61
Pomocnikami ministrów są sekretarze i podsekretarze stanu, których powołuje
na wniosek ministrów Prezes RM.
Ministerstwo jest organem pomocniczym ministra. Bezpośredni nadzór nad struk-
turami organizacyjnymi ministerstwa sprawuje Dyrektor Generalny. Status mini
sterstwa określający jego strukturę organizacyjną nadaje Prezes RM w drodze za
rządzenia. Ministerstwo tworzy, znosi lub przekształca Rada Ministrów, w drodze
rozporządzenia.
KOMÓRKI ORGANIZACYJNE MINISTERSTWA
Departamenty Biura Sekretariaty Wydziały

realizacja realizacja zadań obsługa ministra komórki
merytorycznych w zakresie oraz komitetów, organizacyjne
zadań obsługi rad i zespołów wewnątrz departa-
ministerstwa ministerstwa mentów i biur
Członkowie Rady Ministrów nie mogą prowadzić działalności sprzecznej ze swoimi

obowiązkami publicznymi. Konstytucja RP nie wprowadza wyraźnego zakazu łą-
czenia stanowiska członka Rady Ministrów z innymi funkcjami publicznymi. Jednak
na mocy ustawy z 30.11.2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego jego
członkowie nie mogą pełnić innych funkcji. Gdyby te osoby zostały powołane w skład
Rady Ministrów, muszą zrzec się dotychczas sprawowanych funkcji.
Ważne
Sejm może wyrazić wobec ministra wotum nieufności. Wniosek o wyrażenie wotum
nieufności może być zgłoszony przez co najmniej 69 posłów. Minister, wobec którego
Sejm wyraził wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów, jest od-
woływany przez Prezydenta RP.
Członkami rządu są także przewodniczący powoływanych na mocy ustaw komitetów.

Posiadają oni analogiczne, jak ministrowie resortowi, kompetencje. Do takich ko-
mitetów należą: Komitet Badań Naukowych oraz Komitet Integracji Europejskiej.
139
61381979791062
61
Ważne
Członkami rządu mogą być także inni szefowie centralnych organów administracji, powo-
ływani, tak jak inni członkowie rządu. Przysługują im uprawnienia ministrów „bez teki”.
Ważne
Pełnomocnika rządu powołuje i odwołuje Prezes RM (art. 10 ust. 1–3 RMU).
Rada Ministrów odpowiada politycznie przed Sejmem, a realizacji tej odpowiedzial-

ności służą takie instytucje, jak wotum zaufania i wotum nieufności. Poszczególni
ministrowie ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu
za naruszenia Konstytucji RP i ustaw.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ RADY MINISTRÓW
polityczna konstytucyjna
– rada ponosi – odpowiedzialność konstytucyjna ma charakter
odpowiedzialność polityczną prawnokarny. Dotyczy poszczególnych członków
przed Sejmem, gdy między Rady Ministrów. Odpowiedzialność ta ma więc
polityką realizowaną zawsze indywidualny charakter. Za naruszenie
przez Radę Ministrów Konstytucji RP lub ustaw – tzw. delikt
a postulowaną przez konstytucyjny – członek Rady Ministrów
większość parlamentarną zostaje pociągnięty do odpowiedzialności przed
występuje widoczna Trybunałem Stanu. Wniosek o pociągnięcie
rozbieżność, a większość do odpowiedzialności konstytucyjnej może
ta nie aprobuje polityki rządu. zgłosić Prezydent RP lub co najmniej 115 posłów
Skutkiem może być podanie większością 3/5 ustawowej liczby posłów. Wniosek
się przez Radę Ministrów składany jest do Sejmu, a rozpatruje go Sejmowa
do dymisji lub wyrażenie jej Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej.
przez parlamentarne wotum Uchwałę o pociągnięciu członków Rady Ministrów
nieufności przed Trybunał Stanu podejmuje Sejm większością
3/5 ustawowej liczby posłów
140
61381979791062
61
Zasada kolegialności polega na zastrzeżeniu realizacji wszystkich kompetencji Rady
Ministrów dla całego gremium jej członków, z wyłączeniem działania za nią które-
gokolwiek z nich. Rada Ministrów, działając jako organ kolegialny, na posiedzeniach
rozpatruje sprawy wchodzące w zakres jej kompetencji.
Prezes RM zwołuje posiedzenia Rady Ministrów i przewodniczy im. Dla ważności
posiedzenia wymagana jest obecność większości członków Rady Ministrów. Ustawa
o Radzie Ministrów nakłada na członków Rady obowiązek udziału w rozpatrywaniu
spraw i podejmowaniu rozstrzygnięć na posiedzeniu. Posiedzenia mają charakter po
ufny, ale społeczeństwo powinno być poinformowane przynajmniej o ich przedmiocie
i rezultatach. Nie dotyczy to posiedzeń tajnych w całości. Tajność posiedzenia zarzą-
dza jego przewodniczący.
Rozstrzygnięcia podejmowane są w drodze uzgodnienia na posiedzeniu albo
w tzw. drodze obiegowej – poprzez korespondencyjne uzgadnianie stanowisk.
DYMISJA
konstytucyjnie Rada Ministrów podaje się do dymisji w przypadku:

▶ rezygnacji przez Radę Ministrów lub Prezesa RM z dalszego pełnienia funkcji
▶ nieudzielenia przez Sejm wotum zaufania
▶ odmowy udzielenia przez Sejm absolutorium
▶ wyrażenia wotum nieufności
Prezes RM składa dymisję Rady Ministrów na pierwszym posiedzeniu nowo

wybranego Sejmu
Prezydent RP, przyjmując dymisję Rady Ministrów, powierza jej dalsze

sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów
Ważne
W przypadku rezygnacji Prezesa RM Prezydent RP może odmówić przyjęcia dymisji
Rady Ministrów.
141
61381979791062
61
RADA GABINETOWA
jest organem, który tworzy Prezydent RP zwołuje Radę Gabinetową

Rada Ministrów obradująca pod w sprawach szczególnej wagi, sam decydując,
przewodnictwem Prezydenta RP. kiedy taka sprawa występuje. Prezydent RP
Jednak Radzie Gabinetowej przewodniczy posiedzeniu Rady Gabinetowej
nie przysługują kompetencje i udziela głosu. Sam zabiera głos jedynie po to,
Rady Ministrów. Sama nie aby zwrócić uwagę członków Rady Ministrów
ma też żadnych konstytucyjnie na pewne zagadnienia i stymulować ich
określonych kompetencji własnych do podjęcia działania w normalnym trybie
Przedstawicielem Rady Ministrów w województwie jest wojewoda. Tryb powoły-

wania i odwoływania oraz zakres działania wojewodów określa ustawa z 23.1.2009 r.
o wojewodzie i administracji rządowej w województwie.
142
61381979791062
61
1. Kadencja Prezydenta RP trwa:
a) 4 lata,
b) 5 lat,
c) 6 lat.
2. Prezydent RP może być wybrany na kolejną kadencję:

a) tylko raz,
b) 2 razy,
c) 3 razy.
3. Na Prezydenta RP może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu

wyborów kończy:
a) 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu,
b) 21 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu i Senatu,
c) 18 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu.
4. Kandydata na Prezydenta RP zgłasza:

a) 100 000 obywateli,
b) co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu lub grupa
co najmniej 125 posłów albo 25 senatorów,
c) co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.
5. Ważność wyboru Prezydenta RP stwierdza:

a) Naczelny Sąd Administracyjny,
b) Trybunał Konstytucyjny,
c) Sąd Najwyższy.
143
61381979791062
61
6. Prawo zgłoszenia do Sądu Najwyższego protestu przeciwko ważności wyboru
Prezydenta RP na zasadach określonych w ustawie przysługuje:
a) każdemu,
b) każdemu obywatelowi RP,
c) wyborcy.
7. Administracją rządową kieruje:

a) Prezes RM,
b) Rada Ministrów,
c) Prezydent RP.
8. Kierowanie wykonaniem budżetu państwa oraz uchwalanie zamknięcia rachun

ków państwowych i sprawozdania z wykonania budżetu należy do kompetencji:
a) Ministra Finansów,
b) Prezesa RM,
c) Rady Ministrów.
9. Sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi państwa

mi i organizacjami międzynarodowymi należy do kompetencji:
a) Prezesa RM,
b) Ministra Spraw Zagranicznych,
c) Rady Ministrów.
144
61381979791062
61
Czy wiesz, że …
W Rzeczypospolitej po II wojnie światowej wolne wybory miały otworzyć również nowy
etap w funkcjonowaniu samorządu terytorialnego. Niestety wcielenie wschodniej Polski
do ZSRR nie pozwoliło tam na odbudowę samorządności i życia obywatelskiego. Podob-
nie było na ziemiach położonych na zachód od Bugu, gdzie w nowych granicach Polski
została przez Stalina narzucona władza komunistów, których dominacja została ostatecz-
nie utrwalona poprzez sfałszowanie wyborów parlamentarnych w styczniu 1947 r. Hasła
przywrócenia zasad Konstytucji Marcowej wykorzystywane przez komunistów po 1944 r.
były jedynie propagandowymi frazesami. Na wzór sowiecki wprowadzono w całym kraju
wojewódzkie, powiatowe i gminne rady narodowe, które początkowo obsadzane były
na zasadzie politycznej kooptacji – bez przeprowadzania wyborów. W następnych deka-
dach PRL, aż do 1990 r., nigdy nie odbyły się wolne i nieskrępowane wybory ani do parla-
mentu ani do tzw. rad narodowych. Mimo funkcjonowania w obiegu urzędniczym i pro-
pagandowym pojęć takich jak „samorząd terytorialny” w PRL samorządność nie istniała.
Tylko dopełnieniem tego stanu rzeczy była ustawa z 20.3.1950 r. o terenowych organach
jednolitej władzy państwowej. Do 1950 r. podział administracyjny obejmował 14 woje-
wództw. W tym też roku wyodrębniono 3 kolejne, a miasta Warszawa i Łódź uzyskały
status województw. W 1957 r. wyodrębniono kolejno Kraków, Wrocław i Poznań. W roku
1975 utworzono 49 województw i zniesiono powiaty. Taki stan rzeczy obowiązywał aż
do narodzin III Rzeczypospolitej3.
3
Za http://www.powiat.lublin.pl/aktualnosci/historia-samorzadu-terytorialnego-w-polsce-
-siega-jeszcze-i-rzeczpospolitej.html (dostęp: 1.12.2019 r.).
145
61381979791062
61
CZĘŚĆ III. SAMORZĄD TERYTORIALNY
ROZDZIAŁ 1. ZADANIA I STRUKTURA
Samorząd terytorialny jest to organizacja społeczności lokalnej (gmina, powiat)

lub regionalnej (województwo samorządowe). Jest to forma administracji publicz
nej, w której mieszkańcy tworzą z mocy prawa wspólnotę i względnie samodzielnie
decydują o realizacji zadań administracyjnych, wynikających z potrzeb tej wspólnoty
na danym terytorium i dozwolonych samorządowi przez ustawy, pod określonym
ustawowo nadzorem administracji rządowej.
Ważne
W Polsce samorząd terytorialny (gminny) został przywrócony w 1990 r.
Zgodnie z art. 163 Konstytucji RP samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne

niezastrzeżone przez Konstytucję RP lub ustawy dla organów innych władz pub
licznych. Zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej
są wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego jako zadania własne.
Jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa, ustawa może zlecić jednostkom sa-
morządu terytorialnego wykonywanie innych zadań publicznych. Ustawa z 8.3.1990 r.
o samorządzie gminnym oraz ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie powiatowym okre-
ślają tryb przekazywania i sposób wykonywania zadań zleconych (art. 166 ust. 1 i 2
Konstytucji RP).
146
61381979791062
61
Dnia 1.1.1999 r. wprowadzono w Polsce trójstopniowy podział terytorialny i trzy
szczeble samorządu:
1) gminny,
2) powiatowy,
3) wojewódzki.
SAMORZĄD TERYTORIALNY
gminny powiatowy województwa
Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina (art. 164 ust. 1 Kon-

stytucji RP).
Szczegółowe zasady dotyczące działania i organizacji gminy określa ustawa z 8.3.1990 r.
o samorządzie gminnym.
Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego niezastrzeżone dla
innych jednostek samorządu terytorialnego. W myśl art. 164 ust. 2 Konstytucji RP
inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa.
Zasady dotyczące tworzenia i działania powiatu określa ustawa z 5.6.1998 r. o samo
rządzie powiatowym, natomiast zasady tworzenia i działania województwa określa
ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie województwa.
Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo
własności i inne prawa majątkowe.
Ważne
Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej (art. 165
ust. 1 i 2 Konstytucji RP).
Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem or

ganów stanowiących i wykonawczych.
147
61381979791062
61
ORGANY JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
Organy stanowiące Organy wykonawcze

– wybory do organów stanowiących są: – zasady i tryb
▶ powszechne, wyborów oraz
▶ równe, odwoływania organów
▶ bezpośrednie i wykonawczych
▶ tajne. jednostek samorządu
Organy stanowiące określają, w granicach ustaw ustrój terytorialnego określa
wewnętrzny jednostek samorządu terytorialnego. Kodeks wyborczy
Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania
wyborów do organów stanowiących oraz warunki
ważności wyborów określa Kodeks wyborczy
Spory kompetencyjne między organami samorządu terytorialnego i administracji

rządowej rozstrzygają sądy administracyjne (art. 166 ust. 3 Konstytucji RP).
148
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 2. DOCHODY JEDNOSTEK
Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych,

odpowiednio do przypadających im zadań.
DOCHODY JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
dochody własne subwencje ogólne dotacje celowe z budżetu państwa
Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego są określone w ustawie.

Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują
wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych (art. 167 ust. 1–4
Konstytucji RP).
Ważne
Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat
lokalnych w zakresie określonym w ustawie z 12.1.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych
149
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 3. REFERENDUM, NADZÓR
I PRAWO ZRZESZANIA SIĘ
Członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o spra

wach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów
bezpośrednich organu samorządu terytorialnego. Zasady i tryb przeprowadzania
referendum lokalnego określa ustawa z 15.9.2000 r. o referendum lokalnym (art. 170
Konstytucji RP).
NADZÓR NAD DZIAŁALNOŚCIĄ ORGANÓW JEDNOSTEK SAMORZĄDU

TERYTORIALNEGO
działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia

legalności
organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego

są Prezes RM i wojewodowie, a w zakresie spraw fi nansowych – regionalne izby
obrachunkowe
Sejm, na wniosek Prezesa RM, może rozwiązać organ stanowiący samorządu

terytorialnego, jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję RP lub ustawy
(art. 171 ust. 1–3 Konstytucji RP)
Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo zrzeszania się. Zasady, na jakich

jednostki samorządu terytorialnego mogą korzystać z tych praw, określa ustawa
(art. 172 ust. 1–3 Konstytucji RP). Nie jest to jednak jeden akt prawny. Tytułem przy-
kładu można wskazać na chociażby art. 84 ust. 1 SamGminU, który stanowi, że w celu
150
61381979791062
61
wspierania idei samorządu terytorialnego oraz obrony wspólnych interesów, gminy
mogą tworzyć stowarzyszenia, w tym również z powiatami i województwami. Ana-
logiczna regulacja znajduje się np. w art. 75 ust. 1 SamPowU – powiaty mogą tworzyć
stowarzyszenia, w tym również z gminami i województwami. Do stowarzyszeń stosuje
się przepisy ustawy z 7.4.1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach.
151
61381979791062
61
TESTY DO CZĘŚCI III.
1. Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne:
a) niezastrzeżone przez Konstytucję RP lub ustawy dla organów innych władz pub-
licznych,
b) zastrzeżone przez Konstytucję RP dla samorządu terytorialnego,
c) zastrzeżone przez Konstytucję RP i ustawy dla samorządu terytorialnego oraz
zadania zlecone przez administrację rządową.
2. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest:

a) gmina, powiat lub miasto,
b) powiat,
c) gmina.
3. Gmina wykonuje zadania samorządu terytorialnego:

a) niezastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego,
b) określone w ustawie,
c) określone w Konstytucji RP i ustawach.
4. Jednostki samorządu terytorialnego:

a) nie mają osobowości prawnej,
b) mają osobowość prawną,
c) mają ograniczoną osobowość prawną, nie przysługują bowiem im prawa majątkowe.
5. Jednostkom samorządu terytorialnego:

a) nie przysługuje prawo własności, ale przysługują im inne prawa majątkowe,
b) nie przysługuje prawo własności ani inne prawa majątkowe,
c) przysługuje prawo własności i inne prawa majątkowe.
152
61381979791062
61
6. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie:
a) określonej w ustawie,
b) sądowej,
c) konstytucyjnej.
153
61381979791062
61
61381979791062
61
Czy wiesz, że …
Starożytna Grecja i Rzym były państwami, w których wymiar sprawiedliwości rozwinął się
znacząco przez wykształcenie organów sądowych oraz zasad postępowania sądowego.
Wymiar sprawiedliwości spoczywał w starożytnej Grecji na dziewięciu archontach i Are-
opagu, który jako organ kolegialny, był najwyższym trybunałem oraz na późniejszym
trybunale ludowym tzw. heliai. Areopag był organem strzegącym prawa i moralności,
a od 462 r. p.n.e. także sądem kryminalnym. Archont natomiast był najwyższym urzęd-
nikiem w starożytnych Atenach, który przewodniczył radzie Areopagu oraz zajmował się
najważniejszymi sprawami Aten4.
4
P. Wójcikiewicz, Instytucja wymiaru sprawiedliwości, http://docplayer.pl/13471038-Instytucja-
-wymiaru-sprawiedliwosci.html (data dostępu 1.12.2019 r.), s. 157.
155
61381979791062
61
CZĘŚĆ IV. WŁADZA SĄDOWNICZA
ROZDZIAŁ 1. ZASADY WYMIARU

SPRAWIEDLIWOŚCI
Zgodnie z Konstytucją RP wymiar sprawiedliwości, sprawowany przez sądy, powinien

być oparty na czterech podstawowych zasadach.
ZASADY STATUSU PRAWNEGO I ORGANIZACYJNEGO ORGANÓW SĄDOWYCH
Zasada właściwości
Sądy powinny być fachowe. Chodzi tu o obsadę personalną, określenie kompetencji
rzeczowej sądów oraz sposobu organizacji pracy sędziów.
Zasada niezależności
Zasada ta jest gwarancją autonomii sądów i sędziów względem innych organów
państwowych i osób.
Zasada bezstronności
Zasada ta nakazuje neutralność względem jakichkolwiek interesów.
Zasada niezawisłości
Zasada niezawisłości polega na podporządkowaniu sądów wyłącznie
Konstytucji RP i ustawom.
156
61381979791062
61
Wśród zasad postępowania przed sądem wyróżnia się trzy podstawowe reguły.
ZASADY POSTĘPOWANIA PRZED SĄDEM
zasada jawności zasada dwuinstancyjności zasada publicznego

postępowania postępowania ogłoszenia wyroku
W zakresie statusu prawnego sędziego Konstytucja RP gwarantuje niezawisłość sę

dziowską. Zgodnie z art. 178 Konstytucji RP sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu
są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji RP oraz ustawom.
Konstytucja RP gwarantuje ponadto szczególny status sędziego, który polega na tym,
że sędziowie:
1) są w szczególny sposób powoływani na stanowisko – przez Prezydenta RP,
na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa na czas nieoznaczony (art. 179 Konstytucji
RP);
2) są nieusuwalni – złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, prze-
niesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić
jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie.
Sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek uniemożliwiających mu
sprawowanie jego urzędu choroby lub utraty sił. Tryb postępowania oraz sposób
odwołania się do sądu określa ustawa. Ustawa określa granicę wieku, po osiąg-
nięciu której sędziowie przechodzą w stan spoczynku. W razie zmiany ustroju
sądów lub zmiany granic okręgów sądowych wolno sędziego przenosić do innego
sądu lub w stan spoczynku z pozostawieniem mu pełnego uposażenia (art. 180
Konstytucji RP);
3) posiadają immunitet – zgodnie z art. 181 Konstytucji RP sędzia nie może być,
bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie, pociągnięty do odpowiedzial
ności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub
aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli
jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowa-
nia. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa właściwego miejscowo
sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego;
4) posiadają gwarancje odpowiedniego wynagrodzenia – sędziom zapewnia się wa-
runki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich
obowiązków (art. 178 ust. 2 Konstytucji RP);
157
61381979791062
61
5) muszą być apolityczni – sędziów obowiązuje zakaz przynależności do partii
politycznych oraz związków zawodowych oraz zakaz prowadzenia działalności
publicznej, której nie da się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawi-
słości sędziów (art. 178 ust. 3 Konstytucji RP).
Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa z 27.7.2001 r.
– Prawo o ustroju sądów powszechnych (art. 182 Konstytucji RP).
158
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 2. ORGANY WYMIARU
SPRAWIEDLIWOŚCI
Konstytucja RP zakłada dualizm władzy sądowniczej. Władza sądownicza należy

do sądów i trybunałów. Organy te mają monopol władzy sądowniczej, która nie może
być delegowana.
Ważne
Zgodnie z art. 173 Konstytucji RP sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną od in-
nych władz. Wydają one wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej (art. 174 Konsty-
tucji RP).
Wymiar sprawiedliwości w Rzeczpospolitej Polskiej sprawują:

1) Sąd Najwyższy,
2) sądy powszechne,
3) sądy administracyjne oraz
4) sądy wojskowe.
Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny (art. 175
ust. 2 Konstytucji RP).
Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjąt-
kiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów.
159
61381979791062
61
STRUKTURA SĄDOWNICTWA
Sąd Najwyższy
Sądy Powszechne
Sądy Rejonowe Sądy Okręgowe Sądy Apelacyjne

(I instancja) (II instancja) (II instancja w sprawach
rozpatrywanych przez sądy
okręgowe w i instancji)
Sądy Administracyjne
Wojewódzkie Sądy Naczelny Sąd

Administracyjne Administracyjny
(I instancja) (II instancja)
Sądy Wojskowe
Garnizonowe Okręgowe Sąd Najwyższy
Sądy Wyjątkowe
(tworzone tylko w czasie wojny)
Konstytucja RP przewiduje istnienie dwóch trybunałów.
TRYBUNAŁ
Konstytucyjny Stanu
160
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 3. SĄD NAJWYŻSZY
FUNKCJE
Konstytucyjne
Sąd Najwyższy sprawuje nadzór judykacyjny w zakresie orzekania nad
działalnością sądów powszechnych oraz wojskowych
Inne
▶ nadzoruje działalność innych sądów w zakresie orzekania w trybie
nadzwyczajnej kontroli orzeczeń
▶ rozpoznaje skargi kasacyjne w postępowaniu cywilnym od prawomocnych
orzeczeń kończących postępowanie w sprawie
▶ rozpoznaje kasacje w postępowaniu karnym od prawomocnego wyroku sądu
odwoławczego
▶ podejmuje uchwały w celu wyjaśnienia przepisów prawnych rodzących
rozbieżności w orzecznictwie
▶ unieważnia, na wniosek Prokuratora Generalnego, prawomocne orzeczenie
w sprawie, która w chwili orzekania ze względu na osobę nie podlegała
orzecznictwu sądów polskich lub w której w chwili orzekania droga sądowa
była niedopuszczalna, jeżeli orzeczenie to nie może być wzruszone w trybie
przewidzianym w ustawach o postępowaniach sądowych
▶ rozstrzyga zagadnienia prawne kierowane przez sądy odwoławcze
Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojsko

wych w zakresie orzekania oraz wykonuje inne czynności określone w Konstytucji
RP i ustawach (art. 183 ust. 1 i 2 Konstytucji RP).
161
61381979791062
61
Zgodnie z art. 1 SNU Sąd Najwyższy jest organem władzy sądowniczej, powoła-
nym do:
1) sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez:
a) zapewnienie zgodności z prawem i jednolitości orzecznictwa sądów powszech-
nych i sądów wojskowych przez rozpoznawanie środków odwoławczych oraz
podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne,
b) kontrolę nadzwyczajną prawomocnych orzeczeń sądowych w celu zapewnienia
ich zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniają-
cego zasady praworządności i sprawiedliwości społecznej przez rozpoznawanie
skarg nadzwyczajnych;
2) rozpatrywania spraw dyscyplinarnych w zakresie określonym w ustawie;
3) rozpoznawania protestów wyborczych oraz stwierdzania ważności wyborów
do Sejmu i Senatu, wyboru Prezydenta RP, wyborów do Parlamentu Europejskiego
oraz rozpoznawania protestów przeciwko ważności referendum ogólnokrajowego
i referendum konstytucyjnego oraz stwierdzania ważności referendum;
4) opiniowania projektów ustaw i innych aktów normatywnych, na podstawie
których orzekają i funkcjonują sądy, a także innych projektów ustaw w zakresie,
w jakim mają one wpływ na sprawy należące do właściwości Sądu Najwyższego;
5) wykonywania innych czynności określonych w ustawach.
Sąd Najwyższy jest administratorem danych przetwarzanych w postępowaniach są-
dowych.
Ważne
Sąd Najwyższy ma siedzibę w Warszawie (art. 2 SNU).
Izba Cywilna Izba Karna Izba Dyscyplinarna
STRUKTURA SN
Izba Kontroli Nadzwyczajnej Izba Pracy i Ubezpieczeń

i Spraw Publicznych Społecznych
162
61381979791062
61
Prezydent RP, po zasięgnięciu opinii Kolegium Sądu Najwyższego, określa, w dro-
dze rozporządzenia, regulamin Sądu Najwyższego, w którym ustala liczbę stanowisk
sędziego Sądu Najwyższego nie mniejszą niż 120, w tym ich liczbę w poszczególnych
izbach, wewnętrzną organizację Sądu Najwyższego, zasady wewnętrznego postępo-
wania oraz szczegółowy zakres i sposób wykonywania czynności przez asystentów
sędziego, biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia sprawnego funkcjonowania Sądu
Najwyższego, jego izb i organów, specyfikę postępowań prowadzonych przed Sądem
Najwyższym, w tym postępowań dyscyplinarnych, oraz liczbę i rodzaj rozpoznawa-
nych spraw
ORGANY SĄDU NAJWYŻSZEGO
Pierwszy Prezes SN Prezes SN Kolegium SN
Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN zgromadzenie sędziów izby SN
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego jest powoływany przez Prezydenta Rzeczypospo

litej Polskiej na 6-letnią kadencję spośród 5 kandydatów wybranych przez Zgroma-
dzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego i może zostać ponownie powołany tylko
raz. Osoba powołana na stanowisko Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego może
zajmować to stanowisko tylko do czasu:
1) przejścia w stan spoczynku, przeniesienia w stan spoczynku albo
2) wygaśnięcia stosunku służbowego sędziego Sądu Najwyższego.
Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego wybiera kandydatów na stano
wisko Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego spośród sędziów Sądu Najwyższego
w stanie czynnym:
1) nie później niż na 6 tygodni przed upływem kadencji Pierwszego Prezesa Sądu
Najwyższego albo
2) w terminie 14 dni od dnia przejścia w stan spoczynku, przeniesienia w stan spo-
czynku albo wygaśnięcia stosunku służbowego sędziego Sądu Najwyższego albo
zrzeczenia się stanowiska Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego (art. 12 SNU).
163
61381979791062
61
PIERWSZY PREZES SN
powołuje i odwołuje, na wniosek Prezesa SN kierującego pracą danej izby,

przewodniczących wydziałów w tej izbie
reprezentuje SN przed Trybunałem Konstytucyjnym lub w pracach komisji

sejmowych i senackich albo wyznacza inną osobę reprezentującą SN
opiniuje i przedstawia Prezydentowi RP kandydatów na stanowisko Prezesa SN,

wybranych przez zgromadzenie sędziów izby SN
przedstawia Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów Sądu Najwyższego projekt

informacji, o której mowa w art. 5 § 1 zd. 1 PrUSP
określa, po zasięgnięciu opinii Kolegium SN, w drodze zarządzenia, regulamin

Kancelarii Pierwszego Prezesa SN, organizację i zakres działania sekretariatów
sądowych oraz innych jednostek administracyjnych w SN, regulamin Biura
Studiów i Analiz Sądu Najwyższego, a także regulamin pracy i wynagradzania
pracowników SN niebędących sędziami
wykonuje określone w ustawie czynności związane z wyborem ławników SN
wykonuje inne czynności określone w ustawie, regulaminie SN i innych aktach

normatywnych
W czasie nieobecności Pierwszego Prezesa SN zastępuje go wyznaczony przez nie-

go Prezes SN, a w wypadku niemożności wyznaczenia – Prezes SN najstarszy służbą
na stanowisku sędziego.
Prezes SN kieruje pracą danej izby. Jest powoływany przez Prezydenta Rzeczypospoli-
tej Polskiej, po zasięgnięciu opinii Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, na trzyletnią
kadencję spośród 3 kandydatów przedstawionych przez zgromadzenie sędziów izby Sądu
Najwyższego i może zostać ponownie powołany tylko dwukrotnie. Osoba powołana
na stanowisko Prezesa Sądu Najwyższego może zajmować to stanowisko tylko do czasu:
1) przejścia w stan spoczynku, przeniesienia w stan spoczynku albo
2) wygaśnięcia stosunku służbowego sędziego Sądu Najwyższego.
164
61381979791062
61
Do kandydatów na stanowisko Prezesa Sądu Najwyższego oraz ich wyboru przez
zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego przepisy art. 12 § 2 i art. 13 stosuje się
odpowiednio (art. 15 SNU).
Samorząd sędziów Sądu Najwyższego stanowią wszyscy sędziowie Sądu Najwyższe
go w stanie czynnym. W skład samorządu nie wchodzą sędziowie delegowani do peł-
nienia czynności sędziowskich w Sądzie Najwyższym (art. 16 SNU).
ORGANY SAMORZĄDU SĘDZIOWSKIEGO
Zgromadzenie zgromadzenie Kolegium SN

Ogólne Sędziów SN sędziów izby SN
Do kompetencji Zgromadzenia Ogólnego Sędziów SN należy:

1) dokonywanie wyboru 5 kandydatów na stanowisko Pierwszego Prezesa Sądu
Najwyższego oraz przedstawianie ich Prezydentowi RP;
2) rozpatrywanie projektu informacji, o której mowa w art. 5 § 1 zdanie pierwsze,
i przyjmowanie tej informacji;
3) rozpatrywanie innych spraw z inicjatywy Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,
Prezesa Sądu Najwyższego, Kolegium Sądu Najwyższego lub co najmniej 5 sędziów
Sądu Najwyższego;
4) podejmowanie uchwał w innych ważnych sprawach dotyczących Sądu Najwyższe-
go (art. 17 § 1 SNU).
Do kompetencji zgromadzenia sędziów izby SN należy:
1) dokonywanie wyboru 3 kandydatów na stanowisko Prezesa Sądu Najwyższego
kierującego pracą danej izby;
2) rozpatrywanie projektu informacji o działalności izby oraz stwierdzonych w związ-
ku z nią istotnych problemach, w tym wynikających z orzecznictwa izby oraz przyj-
mowanie tej informacji;
3) opiniowanie przedstawionych przez Prezesa Sądu Najwyższego kandydatów na sta-
nowiska przewodniczących wydziałów w danej izbie;
4) wybór 2 członków oraz 1 zastępcy członka Kolegium Sądu Najwyższego;
5) rozpatrywanie innych problemów dotyczących funkcjonowania izby (art. 19 § 1 SNU).
165
61381979791062
61
KOLEGIUM SĄDU NAJWYŻSZEGO
Pierwszy sędziowie wybrani przez zgromadzenia

Prezesi SN
Prezes SN sędziów izby SN na okres 3 lat
Ważne
Kolegium SN przygotowuje stanowisko w sprawach związanych z działalnością Sądu
Najwyższego oraz współdziała z Pierwszym Prezesem SN w zapewnieniu prawidłowego
funkcjonowania SN.
Do kompetencji Kolegium SN należy w szczególności:

1) opiniowanie projektów aktów, o których mowa w art. 4, art. 14 § 1 pkt 6 i art. 98
§ 2 i 3 SNU;
2) opiniowanie kandydatów na stanowiska kierownicze w jednostkach administra-
cyjnych Sądu Najwyższego;
3) uchwalanie projektu dochodów i wydatków Sądu Najwyższego;
4) ustalanie liczby ławników Sądu Najwyższego;
5) wybór Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu Najwyższego i jego zastępcy.
Do SN powoływani są, z jednej strony, bardzo znani przedstawiciele nauki prawa,
a z drugiej – sędziowie z odpowiednio długim doświadczeniem. Ma to zapewnić
zarówno wysoki poziom merytoryczny orzeczeń, jak i niezależność od innych władz
w systemie trójpodziału władzy.
Ważne
Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego SN powołuje Prezydent RP na wniosek
Krajowej Rady Sądownictwa (art. 29 SNU).
166
61381979791062
61
Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego SN może być powołany ten, kto:
posiada wyłącznie obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych

i publicznych
nie był prawomocnie skazany za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia

publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe lub wobec którego nie wydano
prawomocnego wyroku warunkowo umarzającego postępowanie karne w sprawie
popełnienia przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego lub
umyślnego przestępstwa skarbowego
ukończył 40 lat
jest nieskazitelnego charakteru
ukończył wyższe studia prawnicze w RP i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne
studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej
wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy prawniczej
jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego
posiada co najmniej 10-letni staż na stanowisku sędziego, prokuratora, Prezesa

Prokuratorii Generalnej RP, jej wiceprezesa, radcy, albo przez co najmniej 10 lat
wykonywał w Polsce zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza
nie pełnił służby, nie pracował ani nie był współpracownikiem organów
bezpieczeństwa państwa, wymienionych w art. 5 ustawy z 18.12.1998 r.
o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi
Polskiemu
Wymagania stażu nie dotyczą osoby, która posiada tytuł naukowy profesora albo
stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych i pracowała w polskiej
szkole wyższej, Polskiej Akademii Nauk, instytucie naukowo-badawczym lub innej
placówce naukowej.
167
61381979791062
61
Prezydent RP, po zasięgnięciu opinii Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, obwiesz
cza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” liczbę wol
nych stanowisk sędziego przewidzianych do objęcia w poszczególnych izbach Sądu
Najwyższego (art. 31 § 1 SNU).
Ważne
Stosunek służbowy sędziego SN nawiązuje się po doręczeniu mu aktu powołania (art. 33
§ 1 SNU).
Sędzia obejmuje stanowisko w izbie Sądu Najwyższego wskazane przez niego w karcie
zgłoszenia kandydata, o której mowa w art. 31 § 3 SNU.
Zgodnie z art. 36 § 1 SNU stosunek służbowy sędziego SN wygasa w razie:
śmierci
zrzeczenia się pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego lub

statusu sędziego w stanie spoczynku
prawomocnego wyroku skazującego sędziego za umyślne przestępstwo ścigane

z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe lub warunkowo
umarzającego postępowanie karne w sprawie popełnienia przestępstwa
umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego lub umyślnego przestępstwa
skarbowego
prawomocnego orzeczenia przez sąd środka karnego w postaci pozbawienia praw

publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska sędziego
prawomocnego orzeczenia sądu dyscyplinarnego o złożeniu sędziego z urzędu
utraty obywatelstwa polskiego
nabycia obywatelstwa obcego państwa, chyba że sędzia zrzekł się tego

obywatelstwa w terminie 30 dni od dnia jego nabycia
stwierdzenia, że pełnił służbę, pracował lub był współpracownikiem organów

168 o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi
Polskiemu
61381979791062
61
nabycia obywatelstwa obcego państwa, chyba że sędzia zrzekł się tego
obywatelstwa w terminie 30 dni od dnia jego nabycia
stwierdzenia, że pełnił służbę, pracował lub był współpracownikiem organów

o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi
Polskiemu
Sędzia SN przechodzi w stan spoczynku z dniem ukończenia 65 roku życia.
Sędzia SN będący kobietą może przejść w stan spoczynku z dniem ukończenia 60 roku
życia.
Sędziego SN przenosi się w stan spoczynku na jego wniosek albo na wniosek Kole
gium SN, jeżeli z powodu choroby lub utraty sił został uznany przez lekarza orzecz-
nika ZUS za trwale niezdolnego do pełnienia obowiązków sędziego.
Z wnioskiem o zbadanie zdolności do pełnienia obowiązków może wystąpić zaintere
sowany sędzia oraz Kolegium SN.
Ważne
Sędzia SN może być przeniesiony w stan spoczynku, jeżeli bez uzasadnionej przyczyny
nie poddał się badaniu zdolności do pełnienia obowiązków, w sytuacji gdy z wnioskiem
o badanie wystąpiło Kolegium SN.
W sprawach przeniesienia sędziego w stan spoczynku podejmuje uchwałę Krajowa

Rada Sądownictwa, na wniosek:
1) sędziego albo
2) Kolegium SN (art. 38 SNU).
Datę przejścia sędziego Sądu Najwyższego w stan spoczynku albo przeniesienia sę-
dziego Sądu Najwyższego w stan spoczynku stwierdza Prezydent RP (art. 39 SNU).
Na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Minister Sprawiedliwości, może
delegować, na czas określony, nie dłuższy niż 2 lata, sędziego posiadającego co naj
mniej dziesięcioletni staż na stanowisku sędziego, za jego zgodą do pełnienia czyn
ności sędziowskich w Sądzie Najwyższym (art. 40 § 1 SNU).
169
61381979791062
61
SĘDZIA SN
jest obowiązany postępować zgodnie ze ślubowaniem sędziowskim
powinien strzec wartości związanych ze sprawowaniem władzy sądowniczej

i unikać wszystkiego, co mogłoby przynieść ujmę godności urzędu lub osłabić
zaufanie do jego bezstronności (art. 41 SNU)
ma obowiązek zachować w tajemnicy okoliczności sprawy, o których poza

jawną rozprawą sądową powziął wiadomość ze względu na swoje stanowisko
sędziowskie. Jest to tzw. tajemnica służbowa. Obowiązek zachowania tajemnicy:
▶ trwa także po ustaniu stosunku służbowego
▶ ustaje, gdy sędzia składa zeznania jako świadek przed sądem, chyba
że ujawnienie tajemnicy zagraża dobru państwa albo ważnemu interesowi
prywatnemu, który nie jest sprzeczny z celami wymiaru sprawiedliwości
w powyższych przypadkach Pierwszy Prezes SN może zwolnić sędziego

od obowiązku zachowania tajemnicy. Od obowiązku zachowania tajemnicy,
o którym mowa w tym przepisie, Pierwszego Prezesa SN może zwolnić
Prezydent RP
Czas pracy sędziego określony jest wymiarem jego zadań (art. 43 SNU).
Sędzia SN nie może pozostawać w innym stosunku służbowym lub podejmować
dodatkowego zatrudnienia, z wyjątkiem zatrudnienia w charakterze pracownika:
1) naukowo-dydaktycznego,
2) dydaktycznego lub
3) naukowego
u jednego pracodawcy, w łącznym wymiarze nieprzekraczającym pełnego wymiaru
czasu pracy pracowników zatrudnionych w takim charakterze, o ile nie utrudnia
to pełnienia obowiązków sędziego Sądu Najwyższego.
Sędzia Sądu Najwyższego nie może podejmować innego zajęcia, o charakterze zarob-
kowym lub niezarobkowym, które:
1) utrudniałoby pełnienie przez niego obowiązków sędziego Sądu Najwyższego,
2) uchybiałoby godności urzędu lub
3) mogłoby podważać zaufanie do jego bezstronności lub niezawisłości.
170
61381979791062
61
Sędzia nie może:
być członkiem zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółki prawa
handlowego
być członkiem zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółdzielni
być członkiem zarządu fundacji prowadzącej działalność gospodarczą
posiadać w spółce prawa handlowego więcej niż 10% akcji lub udziałów
przedstawiających więcej niż 10% kapitału zakładowego
prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi

osobami, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem lub
pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności
Sędzia mianowany, powołany lub wybrany do pełnienia funkcji w organach państwo-

wych, w służbie dyplomatycznej, konsularnej lub organach organizacji międzynaro-
dowych oraz ponadnarodowych działających na podstawie umów międzynarodowych
ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską jest obowiązany zrzec się niezwłocznie
swojego urzędu (art. 52 § 1 SNU).
Sędzia SN nie może być pozbawiony wolności ani pociągnięty do odpowiedzialno
ści karnej bez zezwolenia sądu dyscyplinarnego. Nie dotyczy to ujęcia na gorącym
uczynku przestępstwa, jeżeli zatrzymanie sędziego jest niezbędne do zapewnienia
prawidłowego toku postępowania. Do czasu wydania uchwały zezwalającej na po-
ciągnięcie sędziego do odpowiedzialności wolno podejmować tylko czynności nie
cierpiące zwłoki.
Ważne
O zatrzymaniu sędziego niezwłocznie zawiadamia się Pierwszego Prezesa Sądu Naj-
wyższego oraz Prezesa Sądu Najwyższego kierującego pracą Izby Dyscyplinarnej.
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzy-
manego (art. 55 § 1 SNU).
171
61381979791062
61
Sędzia SN odpowiada dyscyplinarnie za:
przewinienia służbowe
uchybienia godności urzędu
swoje postępowanie przed objęciem stanowiska, jeżeli uchybił obowiązkowi

piastowanego urzędu państwowego lub okazał się niegodny urzędu sędziego
wykroczenia
SĄDY DYSCYPLINARNE
I instancja II instancja
Sąd Najwyższy w składzie 2 sędziów Sąd Najwyższy w składzie 3 sędziów
Izby Dyscyplinarnej i 1 ławnika Sądu Izby Dyscyplinarnej i 2 ławników Sądu
Najwyższego Najwyższego
Izba Dyscyplinarna składa się z:

1) Wydziału Pierwszego – rozpatruje w szczególności sprawy:
a) sędziów Sądu Najwyższego,
b) sędziów i prokuratorów dotyczące przewinień dyscyplinarnych wyczerpują-
cych znamiona umyślnych przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego
oraz przewinień wskazanych we wniosku, o którym mowa w art. 97 § 3 SNU.
2) Wydziału Drugiego – rozpatruje w szczególności:
a) odwołania od orzeczeń sądów dyscyplinarnych pierwszej instancji w sprawach
sędziów i prokuratorów oraz postanowień i zarządzeń zamykających drogę
do wydania wyroku,
b) kasacje od orzeczeń dyscyplinarnych,
c) odwołania od uchwał Krajowej Rady Sądownictwa (art. 27 § 2–4 SNU).
172
61381979791062
61
Dyscyplinarnego SN i jego zastępcę wybiera Kolegium SN na okres 4 lat (art. 74 SNU).
usunięcie z zajmowanej funkcji złożenie sędziego z urzędu
upomnienie KARY DYSCYPLINARNE nagana
obniżenie wynagrodzenia zasadniczego sędziego

o 5–50% na okres od 6 miesięcy do 2 lat
Sąd Najwyższy orzeka w składzie 3 sędziów, chyba że ustawa stanowi inaczej. W skła-
dzie orzekającym Sądu Najwyższego może brać udział tylko jeden sędzia delegowany
do pełnienia czynności sędziowskich w Sądzie Najwyższym. Sędzia delegowany nie
może być przewodniczącym składu orzekającego.
Jeżeli Sąd Najwyższy, rozpoznając kasację lub inny środek odwoławczy, poweźmie
poważne wątpliwości co do wykładni przepisów prawa będących podstawą wyda-
nego rozstrzygnięcia, może odroczyć rozpoznanie sprawy i przedstawić zagadnienie
prawne do rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów tego sądu.
Jeżeli w orzecznictwie sądów powszechnych, sądów wojskowych lub Sądu Najwyższego

ujawnią się rozbieżności w wykładni przepisów prawa będących podstawą ich orzekania,
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego lub Prezes Sądu Najwyższego może, w celu
zapewnienia jednolitości orzecznictwa, przedstawić wniosek o rozstrzygnięcie zagadnienia
prawnego Sądowi Najwyższemu w składzie 7 sędziów lub innym odpowiednim składzie.
Z wnioskiem tym mogą wystąpić również:

▶ Prokurator Generalny
▶ Rzecznik Praw Obywatelskich
▶ w zakresie swojej właściwości: Prezes Prokuratorii Generalnej RP, Rzecznik Praw
Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta, Przewodniczący Rady Dialogu Społecznego,
Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego i Rzecznik Finansowy
Jeżeli skład Sądu Najwyższego uzna, że przedstawione zagadnienie wymaga wyjaśnienia,

rozbieżności – rozstrzygnięcia, podejmuje uchwałę, w przeciwnym razie odmawia jej
podjęcia, a jeżeli podjęcie uchwały stało się zbędne – umarza postępowanie.
Jeżeli skład 7 sędziów Sądu Najwyższego uzna, że znaczenie dla praktyki sądowej lub
powaga występujących wątpliwości to uzasadnia, może zagadnienie prawne lub wniosek
o podjęcie uchwały przedstawić składowi całej izby, natomiast izba – składowi 2 lub 173
większej liczby połączonych izb albo pełnemu składowi Sądu Najwyższego.
61381979791062
61
▶ w zakresie swojej właściwości: Prezes Prokuratorii Generalnej RP, Rzecznik Praw
Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta, Przewodniczący Rady Dialogu Społecznego,
Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego i Rzecznik Finansowy
Jeżeli skład Sądu Najwyższego uzna, że przedstawione zagadnienie wymaga wyjaśnienia,

rozbieżności – rozstrzygnięcia, podejmuje uchwałę, w przeciwnym razie odmawia jej
podjęcia, a jeżeli podjęcie uchwały stało się zbędne – umarza postępowanie.
Jeżeli skład 7 sędziów Sądu Najwyższego uzna, że znaczenie dla praktyki sądowej lub
powaga występujących wątpliwości to uzasadnia, może zagadnienie prawne lub wniosek
o podjęcie uchwały przedstawić składowi całej izby, natomiast izba – składowi 2 lub
większej liczby połączonych izb albo pełnemu składowi Sądu Najwyższego.
O posiedzeniu:
1) pełnego składu Sądu Najwyższego lub składu izby albo połączonych izb zawiada
mia się Prokuratora Generalnego;
2) Sądu Najwyższego wyznaczonym w celu rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego
zawiadamia się ponadto:
a) obrońców,
b) pełnomocników w osobach adwokatów i radców prawnych,
c) osoby uprawnione do sporządzania skargi kasacyjnej w sprawach cywilnych.
W posiedzeniu, w zastępstwie Prokuratora Generalnego, może brać udział:
1) zastępca Prokuratora Generalnego,
2) prokurator Prokuratury Krajowej lub
3) prokurator innej jednostki organizacyjnej prokuratury, delegowany do wykony-
wania czynności w Prokuraturze Krajowej, wyznaczony przez Prokuratora Gene-
ralnego lub jego zastępcę do udziału w posiedzeniach Sądu Najwyższego.
Niestawiennictwo na posiedzeniu osób, o których mowa powyżej, o ile zostały prawid-
łowo powiadomione, nie wstrzymuje postępowania.
Prezes Sądu Najwyższego może zobowiązać podmioty zawiadomione o posiedzeniu,
do przedstawienia na piśmie przed posiedzeniem wniosków co do kierunku rozstrzyg
nięcia przedstawionego zagadnienia.
Ważne
Uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego, składu połączonych izb oraz składu całej
izby z chwilą ich podjęcia uzyskują moc zasad prawnych. Skład 7 sędziów może posta-
nowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej (art. 87 SNU).
174
61381979791062
61
PODMIOTY OBSŁUGUJĄCE SN
Kancelaria Pierwszego Kancelaria Prezesa Sądu Biuro Studiów i Analiz

Prezesa Sądu Najwyższego kierującego Sądu Najwyższego
Najwyższego pracą Izby Dyscyplinarnej
Kancelaria Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego wykonuje zadania związane z wy

konywaniem przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego czynności w zakresie
funkcjonowania Sądu Najwyższego, w szczególności w zakresie spraw finansowych,
kadrowych i administracyjno-gospodarczych.
Biuro Studiów i Analiz Sądu Najwyższego wykonuje w szczególności zadania zwią-
zane z pełnieniem przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz Sąd Najwyższy
funkcji związanych z:
1) pieczą nad zgodnością z prawem i jednolitością orzecznictwa sądów powszech-
nych i wojskowych oraz
2) oceną spójności i jednolitości prawa stosowanego przez sądy, w tym w zakresie
orzecznictwa dyscyplinarnego.
175
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 4. NACZELNY SĄD
ADMINISTRACYJNY I WOJEWÓDZKIE SĄDY
ADMINISTRACYJNE
Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez:

1) kontrolę działalności administracji publicznej oraz
2) rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek
samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między
tymi organami a organami administracji rządowej.
Sądami administracyjnymi są:
1) Naczelny Sąd Administracyjny oraz
2) wojewódzkie sądy administracyjne.
SĄDY ADMINISTRACYJNE
Naczelny Sąd Administracyjny wojewódzkie sądy

– sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich administracyjne
sądów administracyjnych w zakresie orzekania w trybie – rozpoznają
określonym ustawami, a w szczególności rozpoznaje w I instancji
środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów i podejmuje sprawy należące
uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne oraz rozpoznaje do właściwości sądów
inne sprawy należące do właściwości Naczelnego Sądu administracyjnych
Administracyjnego na mocy innych ustaw
176
61381979791062
61
Naczelny Sąd Administracyjny wraz z wojewódzkimi sądami administracyjnymi spra-
wuje kontrolę działalności administracji publicznej w zakresie określonym ustawą.
Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów
samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administra
cji rządowej (art. 184 Konstytucji RP).
W skład NSA wchodzą:
1) Prezes NSA,
2) wiceprezesi,
3) sędziowie (art. 30 PrUSA).
Organami NSA są:
1) Prezes NSA,
2) Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA i
3) Kolegium NSA (art. 31 PrUSA).
Naczelny Sąd Administracyjny dzieli się na 3 izby:
1) Izbę Finansową,
2) Izbę Gospodarczą oraz
3) Izbę Ogólnoadministracyjną (art. 39 § 1 PrUSA).
STRUKTURA NSA
Prezes NSA
Prezesa NSA powołuje Prezydent na 6letnią kadencję spośród kandydatów
przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA.
Prezes NSA:
▶ kieruje pracami NSA,
▶ reprezentuje NSA na zewnątrz,
▶ sprawuje nadzór nad działalnością sądów administracyjnych.
Wiceprezesi
Wiceprezesów powołuje i odwołuje Prezydent RP na wniosek Prezesa NSA złożony
za zgodą Zgromadzenia Ogólnego Sędziów NSA.
Prezesi izb i Prezesi ośrodków zamiejscowych
Sędziowie
Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA

▶ rozpatruje informacje Prezesa NSA o rocznej działalności NSA,
▶ przedstawia Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów NSA,
▶ wybiera kandydatów na stanowisko Prezesa NSA,
▶ wyraża zgodę w sprawie powołania i odwołania wiceprezesów NSA,
▶ ustala skład liczbowy Kolegium NSA oraz wybiera jego członków i dokonuje
177
zmian w jego składzie,
▶ rozpatruje i opiniuje inne sprawy przedłożone przez Prezesa NSA lub zgłoszone
przez członków Zgromadzenia Ogólnego Sędziów NSA
61381979791062
61
Prezesi izb i Prezesi ośrodków zamiejscowych
Sędziowie
Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA

▶ rozpatruje informacje Prezesa NSA o rocznej działalności NSA,
▶ przedstawia Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów NSA,
▶ wybiera kandydatów na stanowisko Prezesa NSA,
▶ wyraża zgodę w sprawie powołania i odwołania wiceprezesów NSA,
▶ ustala skład liczbowy Kolegium NSA oraz wybiera jego członków i dokonuje
zmian w jego składzie,
▶ rozpatruje i opiniuje inne sprawy przedłożone przez Prezesa NSA lub zgłoszone
przez członków Zgromadzenia Ogólnego Sędziów NSA
Izba Finansowa
sprawuje, w granicach i trybie określonym przez właściwe przepisy, nadzór nad
orzecznictwem wojewódzkich sądów administracyjnych w sprawach zobowiązań
podatkowych i innych świadczeń pieniężnych, do których mają zastosowanie
przepisy podatkowe oraz o egzekucji świadczeń pieniężnych
Izba Gospodarcza
sprawuje, w granicach i trybie określonym przez właściwe przepisy, nadzór nad
orzecznictwem wojewódzkich sądów administracyjnych w sprawach działalności
gospodarczej, ochrony własności przemysłowej, budżetu, dewizowych papierów
wartościowych, bankowości, ceł, cen, stawek taryfowych oraz opłat (z wyjątkiem
opłat, o których rozstrzyga Izba Ogólnoadministracyjna)
Izba Ogólnoadministracyjna
sprawuje, w granicach i trybie określonym przez właściwe przepisy, nadzór
nad orzecznictwem wojewódzkich sądów administracyjnych w sprawach
niewymienionych w zakresach kompetencji Izby: Finansowej i Gospodarczej
Kolegium NSA
Naczelny Sąd Administracyjny ma siedzibę w Warszawie.
178
61381979791062
61
Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich
sądów administracyjnych w zakresie orzekania w trybie określonym ustawami,
a w szczególności:
1) rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów,
2) podejmuje uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne oraz
3) rozpoznaje inne sprawy należące do właściwości NSA na mocy innych ustaw (art. 3
§ 2 PrUSA).
WOJEWÓDZKI SĄD ADMINISTRACYJNY
rozpoznaje w I instancji sprawy należące do właściwości sądów administracyjnych
tworzy się dla jednego województwa lub dla większej liczby województw
Prezydent RP, na wniosek Prezesa NSA, w drodze rozporządzenia:

▶ tworzy i znosi wojewódzkie sądy administracyjne
▶ ustala siedziby i obszar właściwości wojewódzkich sądów administracyjnych
▶ może tworzyć (poza siedzibą sądu) i znosić wydziały zamiejscowe tych sądów
(art. 16 § 2 PrUSA)
dzieli się na wydziały, które tworzy i znosi Prezes NSA
179
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 5. KRAJOWA RADA
SĄDOWNICTWA
Krajowa Rada Sądownictwa jest pozajudykacyjnym organem władzy sądowniczej,

stojącym na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
Krajowa Rada Sądownictwa może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnio
skiem w sprawie zgodności z Konstytucją RP aktów normatywnych w zakresie,
w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
SKŁAD KRS
Pierwszy Prezes SN
Minister Sprawiedliwości
Prezes NSA
osoby powołana przez Prezydenta RP
15 członków wybranych spośród sędziów SN, sądów powszechnych, sądów

administracyjnych i sądów wojskowych
4 członków wybranych przez Sejm spośród posłów
2 członków wybranych przez Senat spośród senatorów
180
61381979791062
61
Krajowa Rada Sądownictwa wybiera spośród swoich członków Przewodniczącego
i 2 wiceprzewodniczących (art. 187 ust. 1 i 2 Konstytucji RP).
Ważne
Kadencja wybranych członków Krajowej Rady Sądownictwa trwa 4 lata (art. 187 ust. 3
Konstytucji RP).
Zgodnie z art. 1 KrRadSU ustawa reguluje kompetencje, tryb wyboru członków, ustrój
i postępowanie przed Krajową Radą Sądownictwa. Siedzibą Rady jest Warszawa.
KOMPETENCJE KRS
rozpatrywanie i ocena kandydatów do pełnienia urzędu na stanowiskach

sędziów SN oraz stanowiskach sędziowskich w sądach powszechnych, sądach
administracyjnych i sądach wojskowych oraz na stanowiskach asesorów sądowych
w sądach administracyjnych
przedstawianie Prezydentowi RP wniosków o powołanie sędziów w Sądzie

Najwyższym, sądach powszechnych, sądach administracyjnych i sądach
wojskowych oraz o powołanie asesorów sądowych w sądach administracyjnych
przedstawianie Prezydentowi RP wniosków o mianowanie egzaminowanych

aplikantów aplikacji sędziowskiej i aplikacji prokuratorskiej na stanowiska
asesorów sądowych w sądach powszechnych
wyrażanie sprzeciwu wobec pełnienia przez asesorów sądowych w sądach

powszechnych obowiązków sędziego
uchwalanie zbioru zasad etyki zawodowej sędziów i asesorów sądowych oraz

czuwanie nad ich przestrzeganiem
wypowiadanie się o stanie kadry sędziowskiej i asesorskiej
wyrażanie stanowiska w sprawach dotyczących sądownictwa, sędziów i asesorów

sądowych, wniesionych pod jej obrady przez Prezydenta RP, inne organy władzy
publicznej lub organy samorządu sędziowskiego
opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących sądownictwa, sędziów181

i asesorów sądowych, a także przedstawianie wniosków w tym zakresie
61381979791062
61
wypowiadanie się o stanie kadry sędziowskiej i asesorskiej
wyrażanie stanowiska w sprawach dotyczących sądownictwa, sędziów i asesorów

sądowych, wniesionych pod jej obrady przez Prezydenta RP, inne organy władzy
publicznej lub organy samorządu sędziowskiego
opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących sądownictwa, sędziów

i asesorów sądowych, a także przedstawianie wniosków w tym zakresie
opiniowanie programów szkolenia w ramach aplikacji ogólnej i aplikacji

sędziowskiej, zakresu i sposobu przeprowadzania konkursów na aplikację ogólną
oraz egzaminów sędziowskich
opiniowanie rocznych harmonogramów działalności szkoleniowej w zakresie

dotyczącym szkolenia i doskonalenia zawodowego sędziów, asesorów sądowych
i pracowników sądów
sprawowanie nadzoru nad przetwarzaniem danych osobowych przez TK, TS, SN,
NSA oraz sądy apelacyjne
Ponadto KRS wykonuje inne zadania określone w ustawach, a w szczególności:

1) podejmuje uchwały w sprawach wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego
o zbadanie zgodności z Konstytucją RP aktów normatywnych w zakresie, w jakim
dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów;
2) rozpatruje wnioski o przeniesienie sędziego w stan spoczynku;
3) rozpatruje wystąpienia sędziów w stanie spoczynku o powrót na stanowisko sę
dziowskie;
4) wybiera rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych i asesorów
sądowych oraz rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów wojskowych;
5) wyraża opinię w sprawie odwołania prezesa albo wiceprezesa sądu powszechnego
oraz prezesa albo zastępcy prezesa sądu wojskowego;
6) wskazuje jednego członka Rady Programowej Krajowej Szkoły Sądownictwa
i Prokuratury;
7) wyraża opinię w sprawach powołania i odwołania Dyrektora Krajowej Szkoły
Sądownictwa i Prokuratury.
Krajowa Rada Sądownictwa przedstawia Sejmowi, Senatowi i Prezydentowi RP, nie
później niż do 31 maja roku następnego, informację z rocznej działalności oraz po-
stulaty co do aktualnych problemów i potrzeb wymiaru sprawiedliwości. Nad infor-
macją w Sejmie i Senacie nie przeprowadza się głosowania (art. 4 KrRadSU).
182
61381979791062
61
Krajowa Rada Sądownictwa może zarządzić przeprowadzenie:
wizytacji sądu lustracji lustracji pracy sędziego lub asesora sądowego,

albo jego jednostki w sądzie którego indywidualna sprawa podlega
organizacyjnej rozpatrzeniu przez KRS
Ważne
Sędzia może pełnić funkcję wybieranego członka Krajowej Rady Sądownictwa tylko
2 kadencje (art. 10 KrRadSU).
Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA i Minister Sprawiedliwości są członkami Krajowej

Rady Sądownictwa przez okres pełnienia tych funkcji.
Osoba powołana przez Prezydenta RP pełni swoje funkcje w Krajowej Radzie Są-
downictwa bez oznaczania okresu kadencji i może być odwołana w każdym czasie.
Mandat osoby powołanej przez Prezydenta RP wygasa najpóźniej w ciągu 3 miesięcy
po zakończeniu kadencji Prezydenta RP.
WYBÓR CZŁONKÓW KRS PRZEZ SEJM I SENAT
Sejm RP wybiera spośród posłów 4 członków Krajowej Rady Sądownictwa

na okres 4 lat
Senat RP wybiera spośród senatorów 2 członków Krajowej Rady Sądownictwa

na okres 4 lat
członkowie Krajowej Rady Sądownictwa wybrani przez Sejm i Senat pełnią swoją
funkcję do czasu wyboru nowych członków (art. 9 KrRadSU)
Marszałek Sejmu, nie wcześniej niż na 120 i nie później niż na 90 dni przed upływem
kadencji członków Rady wybranych spośród sędziów obwieszcza w Dzienniku Urzędo-
wym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” o rozpoczęciu procedury zgłaszania
kandydatów na członków Rady.
183
61381979791062
61
Podmiotami uprawnionymi do zgłoszenia kandydata na członka KRS
jest grupa co najmniej:
2000 obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, którzy 25 sędziów, z wyłączeniem

ukończyli 18 lat, mają pełną zdolność do czynności sędziów w stanie
prawnych i korzystają z pełni praw publicznych spoczynku
Jedno zgłoszenie może dotyczyć wyłącznie jednego kandydata na członka Rady. Pod-
mioty, o których mowa w art. 11a ust. 2, mogą złożyć więcej niż jedno zgłoszenie.
Kandydata na członka Rady zgłasza się Marszałkowi Sejmu, w terminie 30 dni od dnia
obwieszczenia.
Zgłoszenie kandydata obejmuje informacje o:
1) kandydacie,
2) pełnionych dotychczas funkcjach i działalności społecznej oraz
3) innych istotnych zdarzeniach mających miejsce w trakcie pełnienia przez kandy-
data urzędu sędziego.
Do zgłoszenia dołącza się zgodę sędziego na kandydowanie.
Marszałek Sejmu, w terminie 3 dni od dnia otrzymania zgłoszenia kandydata, zwraca
się na piśmie do prezesa sądu właściwego dla zgłoszonego kandydata, a w przypadku
gdy zgłoszenie dotyczy prezesa:
1) sądu rejonowego, sądu okręgowego albo wojskowego sądu garnizonowego –
do prezesa sądu wyższej instancji,
2) sądu apelacyjnego, wojewódzkiego sądu administracyjnego albo wojskowego
sądu okręgowego – do wiceprezesa albo zastępcy prezesa tego sądu
– z wnioskiem o sporządzenie i przekazanie, w terminie 7 dni od dnia otrzymania
wniosku, informacji obejmującej dorobek orzeczniczy kandydata, w tym doniosłe
społecznie lub precedensowe orzeczenia, i istotne informacje dotyczące kultury urzę-
dowania, przede wszystkim ujawnione podczas wizytacji i lustracji.
Ważne
Sejm wybiera członków Rady na wspólną 4-letnią kadencję, na najbliższym posiedze-
niu Sejmu, większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby
posłów, głosując na listę kandydatów, o której mowa w ust. 4 (art. 11d KrRadSU).
184
61381979791062
61
WYGAŚNIĘCIE MANDATU CZŁONKA KRS
zgodnie z art. 14 ust. 1 KrRadSU mandat wybieranego członka wygasa przed

upływem kadencji w razie:
▶ śmierci
▶ zrzeczenia się mandatu
▶ wygaśnięcia mandatu posła albo senatora
▶ powołania sędziego na inne stanowisko sędziowskie, z wyjątkiem powołania
sędziego sądu rejonowego na stanowisko sędziego sądu okręgowego, sędziego
wojskowego sądu garnizonowego na stanowisko sędziego wojskowego
sądu okręgowego albo sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego
na stanowisko sędziego NSA
▶ wygaśnięcia albo rozwiązania stosunku służbowego sędziego
▶ przejścia lub przeniesienia sędziego w stan spoczynku
zrzeczenie się mandatu w KRS jest skuteczne z chwilą powiadomienia o tym

na piśmie Przewodniczącego Rady. Przewodniczący powiadamia niezwłocznie
organ, który dokonał wyboru członka
Krajowa Rada Sądownictwa powołuje i odwołuje ze swego grona członków Prezy

dium:
1) Przewodniczącego Krajowej Rady Sądownictwa (reprezentuje on Radę),
2) wiceprzewodniczących,
3) członków.
Przewodniczący i wiceprzewodniczący nie mogą sprawować swoich funkcji dłużej
niż 2 kadencje.
Prezydium Rady:
1) kieruje jej pracami,
2) zapewnia właściwe funkcjonowanie między posiedzeniami plenarnymi,
3) przygotowuje projekty porządku posiedzeń plenarnych.
185
61381979791062
61
OBRADY KRS
KRS obraduje na posiedzeniach plenarnych transmitowanych co do zasady

za pośrednictwem Internetu, zwoływanych przez Przewodniczącego Rady w miarę
potrzeb, co najmniej raz na 2 miesiące
posiedzenia plenarne KRS zwołuje się:

▶ na wniosek co najmniej 1/3 jej członków oraz
▶ na wniosek Ministra Sprawiedliwości
obrady KRS są transmitowane za pośrednictwem Internetu, chyba że Rada

podejmie uchwałę o wyłączeniu jawności posiedzenia. Rada wyłącza jawność
posiedzenia w całości lub części, jeżeli jawność mogłaby prowadzić do ujawnienia
informacji podlegających ochronie na zasadach określonych w ustawie z 5.8.2010 r.
o ochronie informacji lub naruszyć ważny interes prywatny przez ujawnienie
danych, o których mowa ustawie o ochronie danych osobowych
do ważności uchwał potrzebna jest obecność co najmniej połowy składu KRS
KRS podejmuje uchwały bezwzględną większością głosów, w głosowaniu jawnym
Krajowa Rada Sądownictwa wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura. Organizację
i tryb jego działania określa regulamin uchwalany przez Krajową Radę Sądownictwa.
Uchwały KRS stają się prawomocne, jeżeli nie przysługuje od nich odwołanie. Uczestnik
postępowania może odwołać się do SN z powodu sprzeczności uchwały KRS z prawem,
jeżeli przepisy odrębne nie stanowią inaczej. Odwołanie nie przysługuje w sprawach
indywidualnych dotyczących powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego
SN. Odwołanie wnosi się w terminie dwutygodniowym od dnia doręczenia uchwały
z uzasadnieniem.
186
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 6. TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY
Trybunał Konstytucyjny nie jest organem wymiaru sprawiedliwości. Stanowi władzę

odrębną i niezależną od innych władz. Jest to zatem samodzielny organ konstytucyj
ny wydający wyroki w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej.
Trybunał Konstytucyjny jest organem władzy sądowniczej, powołanym w celu
wykonywania kompetencji określonych w Konstytucji i ustawach (art. 1 ustawy
z 30.11.2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym).
Zgodnie z art. 197 Konstytucji RP organizację Trybunału Konstytucyjnego oraz tryb
postępowania przed Trybunałem określa ustawa.
Siedzibą Trybunału Konstytucyjnego jest Warszawa.
Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach (art. 188 Konstytucji RP):
zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją RP
zgodności ustaw z ratyfi kowanymi umowami międzynarodowymi, których

ratyfi kacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie
zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe,

z Konstytucją RP, ratyfi kowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami
zgodności z Konstytucją RP celów lub działalności partii politycznych
skargi konstytucyjnej
187
61381979791062
61
Z wnioskiem w sprawach wymienionych w art. 188 Konstytucji RP do Trybunału Kon-
stytucyjnego wystąpić mogą:
1) Prezydent RP,
2) Marszałek Sejmu,
3) Marszałek Senatu,
4) Prezes RM,
5) 50 posłów,
6) 30 senatorów,
7) Pierwszy Prezes SN,
8) Prezes NSA,
9) Prokurator Generalny,
10) Prezes NIK,
11) Rzecznik Praw Obywatelskich,
12) Krajowa Rada Sądownictwa,
13) organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego,
14) ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organi-
zacji pracodawców i organizacji zawodowych,
15) kościoły i inne związki wyznaniowe,
16) każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone.
Organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego oraz ogólnokrajowe organy
związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organi-
zacji zawodowych mogą wystąpić z takim wnioskiem, jeżeli akt normatywny dotyczy
spraw objętych ich zakresem działania.
Ważne
Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi kon-
stytucyjnymi organami państwa (art. 189 Konstytucji RP).
UPRAWNIENI DO WYSTĄPIENIA DO TK O ROZSTRZYGNIĘCIE

SPORU KOMPETENCYJNEGO
Prezydent Marszałek Marszałek Prezes Pierwszy Prezes Prezes

RP Sejmu Senatu RM Prezes SN NSA NIK
188
61381979791062
61
Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi pytanie prawne co do zgodności aktu
normatywnego z Konstytucją RP, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy
toczącej się przed sądem (art. 193 Konstytucji RP).
Ważne
Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów. Sędziów Trybunału wybiera indywi-
dualnie, na 9-letnie kadencje, Sejm bezwzględną większością głosów, w obecności
co najmniej połowy ustawowej liczby posłów spośród osób wyróżniających się wiedzą
prawniczą. Ponowny wybór do Trybunału jest niedopuszczalny.
SĘDZIA TK
może nim zostać osoba, która wyróżnia się wiedzą prawniczą oraz spełnia
wymagania niezbędne do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu
Najwyższego lub sędziego NSA
w sprawowaniu swojego urzędu sąjest niezawisły i podlega tylko Konstytucji

(art. 195 Konstytucji RP). Nie może:
▶ należeć do partii politycznej
▶ należeć do związku zawodowego
▶ prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z zasadami
niezależności sądów i niezawisłości sędziów
▶ podejmować dodatkowego zatrudnienia, z wyjątkiem zatrudnienia
w charakterze pracownika naukowo-dydaktycznego, dydaktycznego lub
naukowego u jednego pracodawcy, w łącznym wymiarze nieprzekraczającym
pełnego wymiaru czasu pracy pracowników zatrudnionych w takim charakterze,
o ile nie utrudnia to pełnienia obowiązków sędziego Trybunału
nie może podejmować innego zajęcia, o charakterze zarobkowym lub

niezarobkowym, które utrudniałoby pełnienie przez niego obowiązków,
uchybiałoby godności urzędu sędziego Trybunału lub mogłoby podważać zaufanie
do jego bezstronności lub niezawisłości (art. 10 StatSędzTKU)
nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności

bez zgody Zgromadzenia Ogólnego. Do czasu wyrażenia zgody na pociągnięcie
sędziego Trybunału do odpowiedzialności karnej lub zgody na pozbawienie
wolności sędziego Trybunału, w stosunku do tego sędziego mogą być podejmowane
tylko czynności niecierpiące zwłoki
189
nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym
uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest konieczne dla zapewnienia
61381979791062
61
niezarobkowym, które utrudniałoby pełnienie przez niego obowiązków,
uchybiałoby godności urzędu sędziego Trybunału lub mogłoby podważać zaufanie
do jego bezstronności lub niezawisłości (art. 10 StatSędzTKU)
nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności

bez zgody Zgromadzenia Ogólnego. Do czasu wyrażenia zgody na pociągnięcie
sędziego Trybunału do odpowiedzialności karnej lub zgody na pozbawienie
wolności sędziego Trybunału, w stosunku do tego sędziego mogą być podejmowane
tylko czynności niecierpiące zwłoki
nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym

uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest konieczne dla zapewnienia
prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia
się Prezesa Trybunału, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie
zatrzymanego. Wniosek o wyrażenie zgody na pociągnięcie sędziego TK
do odpowiedzialności karnej oraz wniosek o wyrażenie zgody na pozbawienie
wolności sędziego TK, jeżeli czyn jest ścigany z oskarżenia publicznego, składa
Prokurator Generalny
wniosek o wyrażenie zgody na pociągnięcie sędziego TK do odpowiedzialności

karnej w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego składa
oskarżyciel prywatny, po wniesieniu sprawy do sądu. Wniosek sporządza
i podpisuje adwokat lub radca prawny, z wyjątkiem wniosków składanych w swoich
sprawach przez:
▶ sędziów
▶ prokuratorów
▶ adwokatów
▶ radców prawnych
▶ notariuszy
▶ profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych (art. 20 i 21 StatSędzTKU)
Sędzia TK odpowiada dyscyplinarnie przed Trybunałem za:

1) naruszenie przepisów prawa,
2) uchybienie godności urzędu sędziego Trybunału,
3) naruszenie Kodeksu Etycznego Sędziego Trybunału Konstytucyjnego lub
4) inne nieetyczne zachowanie mogące podważać zaufanie do jego bezstronności lub
niezawisłości.
Ważne
Za wykroczenia sędzia Trybunału odpowiada tylko dyscyplinarnie.
190
61381979791062
61
Organy TK
Zgromadzenie
Prezes TK
Ogólne Sędziów TK
KOMPETENCJE ZGROMADZENIA OGÓLNEGO TK
zatwierdzanie informacji, o której mowa w art. 13 ust. 1 OrgTrybPostTKU
przedstawianie kandydatów na stanowiska Prezesa i Wiceprezesa TK
wyrażanie zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej oraz pozbawienie

wolności sędziego TK, na zasadach określonych w odrębnych przepisach
stwierdzanie wygaśnięcia mandatu sędziego TK, na zasadach określonych

w odrębnych przepisach
przenoszenie w stan spoczynku sędziego TK trwale niezdolnego do pełnienia

obowiązków sędziego TK, na zasadach określonych w odrębnych przepisach
stwierdzanie utraty statusu sędziego Trybunału w stanie spoczynku, na zasadach

określonych w odrębnych przepisach
uchwalanie regulaminu TK
uchwalanie statutu Kancelarii TK oraz statutu Biura Służby Prawnej TK
uchwalanie projektu dochodów i wydatków TK
uchwalanie Kodeksu Etycznego Sędziego Trybunału Konstytucyjnego
wykonywanie innych czynności, przewidzianych dla Zgromadzenia Ogólnego

w ustawach i regulaminie Trybunału (art. 6 OrgTrybPostTKU)
191
61381979791062
61
Ważne
Zgromadzenie Ogólne podejmuje uchwały bezwzględną większością głosów, w obec-
ności co najmniej 2/3 ogólnej liczby sędziów Trybunału, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Posiedzeniom Zgromadzenia Ogólnego przewodniczy Prezes TK. Głosowanie jest

jawne, o ile żaden z sędziów TK nie zażąda wyłączenia jawności lub jest ono wyłączone
(art. 6 ust. 2 pkt 2–6 OrgTrybPostTKU).
Prezesa TK powołuje Prezydent RP spośród kandydatów przedstawionych przez
Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK na okres 6 lat (art. 10 OrgTrybPostTKU). Kan
dydaci na stanowisko Prezesa Trybunału, głosowanie (art. 11 OrgTrybPostTKU).
Zgromadzenie Ogólne przedstawia Prezydentowi RP kandydatów na stanowisko
Prezesa Trybunału w terminie miesiąca od dnia, w którym powstał wakat.
WYBÓR PREZESA TK
od dnia powstania wakatu do czasu powołania Prezesa TK, pracami Trybunału

kieruje sędzia TK posiadający najdłuższy, liczony łącznie, staż pracy:
▶ jako sędzia w Trybunale
▶ jako aplikant, asesor, sędzia w sądzie powszechnym
▶ w administracji państwowej szczebla centralnego
powyższy sędzia TK zwołuje posiedzenie Zgromadzenia Ogólnego w sprawie

przedstawienia kandydatów na stanowisko Prezesa Trybunału oraz zawiadamia
pozostałych sędziów Trybunału o jego terminie i porządku najpóźniej 7 dni przed
dniem posiedzenia
obradom Zgromadzenia Ogólnego przewodniczy najmłodszy stażem sędzia TK
w posiedzeniu Zgromadzenia Ogólnego w sprawie przedstawienia kandydatów

na stanowisko Prezesa Trybunału uczestniczą sędziowie Trybunału, którzy do dnia
posiedzenia złożyli ślubowanie wobec Prezydenta RP
kandydatów na stanowisko Prezesa Trybunału, Zgromadzenie Ogólne wyłania

w drodze głosowania
każdy sędzia TK może zgłosić swoją osobę do procedury wyłaniania kandydatów

na stanowisko Prezesa Trybunału
192
imiona i nazwiska sędziów Trybunału zgłoszonych umieszcza się na karcie
do głosowania w kolejności alfabetycznej. Nad zgłoszonymi kandydaturami głosuje
się łącznie. Głos jest ważny, gdy znak ,,x” lub ,,+’’ (dwie przecinające się linie)
61381979791062
61
kandydatów na stanowisko Prezesa Trybunału, Zgromadzenie Ogólne wyłania
w drodze głosowania
każdy sędzia TK może zgłosić swoją osobę do procedury wyłaniania kandydatów

na stanowisko Prezesa Trybunału
imiona i nazwiska sędziów Trybunału zgłoszonych umieszcza się na karcie

do głosowania w kolejności alfabetycznej. Nad zgłoszonymi kandydaturami głosuje
się łącznie. Głos jest ważny, gdy znak ,,x” lub ,,+’’ (dwie przecinające się linie)
postawiono w wyznaczonym polu na karcie do głosowania przy nazwisku jednego
sędziego TK
jako kandydatów na stanowisko Prezesa Trybunału, Zgromadzenie Ogólne

przedstawia wszystkich sędziów Trybunału, którzy w głosowaniu otrzymali
co najmniej 5 głosów
w przypadku, gdy wymaganą liczbę głosów uzyskał tylko jeden sędzia Trybunału,
Zgromadzenie Ogólne przedstawia jako drugiego kandydata na stanowisko Prezesa
Trybunału tego sędziego Trybunału, który zdobył najwyższe poparcie wśród
sędziów Trybunału, którzy nie uzyskali wymaganej liczby co najmniej 5 głosów
jeżeli najwyższe poparcie wśród sędziów Trybunału, którzy nie uzyskali liczby
głosów wymaganej, otrzymał więcej niż jeden sędzia Trybunału, Zgromadzenie
Ogólne, łącznie z sędzią Trybunału, który uzyskał co najmniej 5 głosów,
przedstawia jako kandydatów na stanowisko Prezesa Trybunału wszystkich
sędziów Trybunału, którzy zdobyli tę samą, najwyższą liczbę głosów
w przypadku gdy w trybie określonym powyżej nie doszło do wyłonienia

co najmniej dwóch sędziów Trybunału, głosowanie powtarza się. Jeśli
w powtórzonym głosowaniu ponownie nie doszło do wyłonienia co najmniej
dwóch sędziów Trybunału, procedurę przedstawiania Prezydentowi RP
kandydatów na stanowisko Prezesa Trybunału rozpoczyna się od początku
po przeprowadzeniu głosowania i ustaleniu wynikającej z niego liczby oraz osób

kandydatów, Zgromadzenie Ogólne przyjmuje uchwałę w sprawie przedstawienia
wyłonionych sędziów Trybunału jako kandydatów na stanowisko Prezesa
Trybunału, którą przekazuje się niezwłocznie Prezydentowi RP
193
61381979791062
61
Prezes TK:
1) kieruje pracami Trybunału,
2) reprezentuje Trybunał na zewnątrz oraz
3) wykonuje inne czynności określone w ustawie i regulaminie Trybunału.
Ważne
Prezes Trybunału w drodze pisemnego upoważnienia określa, w jakim zakresie w spra-
wach, o których mowa powyżej, zastępuje go Wiceprezes Trybunału.
W szczególnych sytuacjach Prezes Trybunału może upoważnić innego sędziego Try-

bunału do wykonywania niektórych kompetencji określonych powyżej. W przypad-
ku niemożności upoważnienia Wiceprezesa lub innego sędziego Trybunału do wy-
konywania niektórych kompetencji określonych w ust. 1 art. 12 OrgTrybPostTKU,
Prezesa Trybunału zastępuje sędzia Trybunału, o którym mowa w art. 11 ust. 2
OrgTrybPostTKU.
Kontrola konstytucyjności prawa polega na badaniu zgodności aktów normatywnych
z Konstytucją RP i innymi aktami, zajmującymi odpowiednio wyższe miejsce w hie-
rarchii źródeł prawa. Kontrola norm może mieć charakter prewencyjny lub następczy.
CHARAKTER KONTROLI NORM
Prewencyjny Następczy
Prawo zwrócenia się do Trybunału w tym trybie Kontroli następczej podlegają
przysługuje tylko Prezydentowi RP i może tylko akty (normy) obowiązujące.
się odnosić tylko do ustaw już uchwalonych Utrata mocy obowiązującej
przez Sejm i Senat i przedstawionych przez kontrolowany akt
Prezydentowi RP do podpisu oraz do umów przed wydaniem orzeczenia
międzynarodowych przedstawionych Trybunału powoduje umorzenie
Prezydentowi RP do ratyfi kacji. postępowania.
Podczas gdy uruchomienie kontroli prewencyjnej należy, jak już wspomniano, wy-
łącznie do Prezydenta RP, krąg podmiotów mających prawo inicjatywy postępowania
przy kontroli następczej jest stosunkowo szeroki. Inicjatywa taka może mieć formę
abstrakcyjną lub konkretną. Charakter pośredni, ale bliższy pierwszej z tych form,
ma skarga konstytucyjna. W ramach inicjatywy abstrakcyjnej rozróżnia bowiem
tzw. inicjatywę powszechną i inicjatywę szczególną.
194
61381979791062
61
INICJATYWA PRZY NASTĘPCZEJ KONTROLI NORM
Abstrakcyjna
Powszechna
Inicjatywa powszechna oznacza prawo do kwestionowania
konstytucyjności każdego aktu normatywnego, niezależnie od tego, czy
treść tego aktu jest związana z zakresem działania wnioskodawcy. Prawo
to przysługuje niemal wszystkim organom konstytucyjnym państwa.
Szczególna
Inicjatywa szczególna pozwala na kwestionowanie tylko takich
aktów normatywnych, których treść dotyczy zakresu działania
wnioskodawcy. Inicjatywa taka należy do:
▶ organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego,
▶ ogólnokrajowych organów związków zawodowych,
▶ organizacji pracodawców i organizacji zawodowych,
▶ kościołów i związków wyznaniowych,
▶ Krajowej Rady Sądownictwa – w zakresie regulacji dotyczących
niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
Konkretna
Inicjatywa konkretna przyjmuje formę tzw. pytań prawnych. Z pytaniem takim
może wystąpić każdy sąd, jeżeli od rozstrzygnięcia kwestii, czy dany przepis
prawny jest zgodny z Konstytucją, ratyfi kowanymi umowami międzynarodowymi
lub ustawami, zależy rozstrzygnięcie sprawy zawisłej przed tym sądem.
Konieczne jest więc spełnienie warunku tzw. relewantności pytania prawnego.
Prawo to przysługuje wyłącznie składom orzekającym. Mogą one zwracać się
do Trybunału Konstytucyjnego bez pośrednictwa sądów wyższych czy też
prezesów sądów.
Trybunał orzeka:
1) w pełnym składzie w sprawach:
a) sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami
państwa,
b) o stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP oraz
powierzenie Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków
Prezydenta RP,
195
61381979791062
61
c) zgodności z Konstytucją RP celów lub działalności partii politycznych,
d) zgodności ustawy z Konstytucją RP przed jej podpisaniem lub umowy między-
narodowej z Konstytucją RP przed jej ratyfikacją,
e) o szczególnej zawiłości, z inicjatywy Prezesa Trybunału, a także gdy z wnio-
skiem o uznanie sprawy za szczególnie zawiłą do Trybunału zwróci się skład
orzekający wyznaczony do rozpoznania danej sprawy, albo w sprawach, w któ-
rych szczególna zawiłość wiąże się z nakładami finansowymi nieprzewidzia-
nymi w ustawie budżetowej, a w szczególności gdy skład orzekający zamierza
odstąpić od poglądu prawnego wyrażonego w orzeczeniu wydanym w pełnym
składzie;
2) w składzie 5 sędziów Trybunału w sprawach:
a) zgodności ustaw i ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją,
b) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których
ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie;
3) w składzie 3 sędziów Trybunału w sprawach:
a) zgodności innych aktów normatywnych z Konstytucją, ratyfikowanymi umo-
wami międzynarodowymi i ustawami,
b) zażaleń na odmowę nadania dalszego biegu wnioskom podmiotów, o których
mowa w art. 191 ust. 1 pkt 3–5 Konstytucji RP w sprawie zgodności aktu nor-
matywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub
ustawami,
c) zażaleń na odmowę nadania dalszego biegu skargom konstytucyjnym,
d) wyłączenia sędziego Trybunału z przyczyn określonych w art. 39 ust. 2
OrgTrybPostTKU;
4) w składzie jednego sędziego Trybunału w sprawie odmowy nadania dalszego
biegu wnioskom podmiotów, o których mowa w art. 191 ust. 1 pkt 3–5 Konstytu-
cji RP, w sprawie zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi
umowami międzynarodowymi lub ustawami albo skargom konstytucyjnym.
Ważne
Rozpoznanie sprawy w pełnym składzie wymaga udziału co najmniej 11 sędziów Trybu-
nału. Rozprawie przewodniczy Prezes Trybunału, a w razie przeszkód w przewodnicze-
niu przez Prezesa Trybunału – wyznaczony przez niego sędzia Trybunału.
196
61381979791062
61
Wszczęcie postępowania przed Trybunałem następuje na podstawie:
wniosku pytania skargi konstytucyjnej

prawnego uprawnionego podmiotu
Do rozpoczęcia rozprawy:
1) wnioskodawca może wycofać wniosek,
2) skarżący może wycofać skargę konstytucyjną,
3) sąd, który przedstawił Trybunałowi pytanie prawne, może je wycofać.
W przypadku rozpoznawania sprawy na posiedzeniu niejawnym, cofnięcie wnio-
sku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej może nastąpić najpóźniej w ter
minie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia, o którym mowa w art. 92 ust. 3
OrgTrybPostTKU.
Sądy i inne organy władzy publicznej są obowiązane:
1) udzielić Trybunałowi pomocy,
2) na jego żądanie przedstawić akta postępowania wiążące się z postępowaniem
przed Trybunałem, a także
3) udzielić informacji niezbędnych do wszechstronnego wyjaśnienia sprawy.
Postępowanie przed Trybunałem prowadzi się w formie pisemnej, jeżeli ustawa nie
stanowi inaczej.
Wniosek, pytanie prawne i skarga konstytucyjna powinny spełniać wymagania prze
widziane dla pisma procesowego.
Rozprawy przed Trybunałem są jawne, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Przewodni-
czący składu orzekającego może wyłączyć jawność rozprawy ze względu na bezpie
czeństwo państwa lub ochronę informacji niejawnych o klauzuli tajności ,,tajne” lub
,,ściśle tajne”.
197
61381979791062
61
PRZYMUS ADWOKACKORADCOWSKI
istnieje obowiązek zastępstwa skarżącego przez adwokata lub radcę prawnego,

w zakresie:
▶ sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej
▶ sporządzenia i wniesienia zażalenia na postanowienie o odmowie nadania
skardze konstytucyjnej dalszego biegu
▶ reprezentowania skarżącego w postępowaniu przed Trybunałem
nie dotyczy to sytuacji, gdy skarżącym jest sędzia, prokurator, adwokat, radca

prawny, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych
w razie niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej, skarżący może złożyć

do sądu rejonowego swego miejsca zamieszkania wniosek o ustanowienie dla siebie
adwokata lub radcy prawnego z urzędu. Wniosek ten wstrzymuje bieg terminu
do wniesienia skargi. Wznowienie biegu tego terminu następuje pierwszego dnia
po dniu:
▶ doręczenia adwokatowi lub radcy prawnemu rozstrzygnięcia właściwego organu
o wyznaczeniu go pełnomocnikiem skarżącego
▶ uprawomocnienia się postanowienia sądu o oddaleniu wniosku o ustanowienie
adwokata lub radcy prawnego
▶ doręczenia skarżącemu postanowienia oddalającego zażalenie na postanowienie
o oddaleniu wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego
Jeżeli skarżący wniósł nadzwyczajny środek zaskarżenia, Trybunał może zawiesić

postępowanie do czasu rozpoznania tego środka.
Ważne
Koszty postępowania przed Trybunałem ponosi Skarb Państwa.
W myśl art. 79 Konstytucji RP skargę konstytucyjną może wnieść każdy, o ile doszło
do naruszenia jego konstytucyjnych wolności lub praw. Oznacza to, że prawo do skar-
gi przysługuje tym wszystkim osobom, które mogą być podmiotami konstytucyjnych
wolności lub praw. W sposób oczywisty prawo do skargi przysługuje więc osobom
fizycznym – zarówno obywatelom, jak i cudzoziemcom.
198
61381979791062
61
Ważne
Przesłanką wniesienia skargi konstytucyjnej jest naruszenie konstytucyjnych wolności
i praw skarżącego. Formuła ta obejmuje wszystkie wolności i prawa chronione (gwaran-
towane) konstytucyjnie, niezależnie od ich charakteru (wyłączenia co do przedmiotu
skargi dotyczy jedynie art. 56 Konstytucji RP).
Skargę konstytucyjną wnosi się po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest
przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu:
1) prawomocnego wyroku,
2) ostatecznej decyzji lub
3) innego ostatecznego rozstrzygnięcia.
Skarga konstytucyjna zawiera:
określenie kwestionowanego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego,

na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie
o wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego określonych
w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia
niezgodności z Konstytucją RP
wskazanie, która konstytucyjna wolność lub prawo skarżącego, i w jaki sposób

– zdaniem skarżącego – zostały naruszone
uzasadnienie zarzutu niezgodności kwestionowanego przepisu ustawy lub

innego aktu normatywnego, ze wskazaną konstytucyjną wolnością lub prawem
skarżącego, z powołaniem argumentów lub dowodów na jego poparcie
przedstawienie stanu faktycznego
udokumentowanie daty doręczenia wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnięcia
informację, czy od wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnięcia został wniesiony

nadzwyczajny środek zaskarżenia
199
61381979791062
61
Do skargi konstytucyjnej dołącza się:
1) wyrok, decyzję lub inne wydane rozstrzygnięcie,
2) wyroki, decyzje lub inne rozstrzygnięcia potwierdzające wyczerpanie drogi praw-
nej,
3) pełnomocnictwo szczególne.
Ważne
Trybunał może wydać postanowienie tymczasowe o zawieszeniu lub wstrzymaniu wy-
konania orzeczenia w sprawie, której skarga dotyczy, jeżeli wykonanie wyroku, decyzji
lub innego rozstrzygnięcia mogłoby spowodować skutki nieodwracalne dla skarżące-
go albo gdy przemawia za tym ważny interes skarżącego lub ważny interes publiczny.
Postanowienie tymczasowe doręcza się niezwłocznie skarżącemu oraz właściwemu
sądowi lub organowi egzekucyjnemu.
Trybunał uchyla postanowienie tymczasowe, jeżeli ustaną przyczyny, dla których

zostało ono wydane, jednak nie później niż w dniu wydania ostatecznego orzeczenia
w sprawie skargi konstytucyjnej.
W przypadku orzeczenia przez Trybunał o niezgodności aktu normatywnego lub jego
części z Konstytucją postanowienie tymczasowe traci moc po upływie 3 miesięcy
od dnia wejścia w życie tego orzeczenia.
Spory kompetencyjne mogą mieć charakter pozytywny lub negatywny.
CHARAKTER SPORU KOMPETENCYJNEGO
pozytywny negatywny
co najmniej dwa centralne konstytu- co najmniej dwa centralne kon-
cyjne organy państwa uznają się za stytucyjne organy państwa uznają
właściwe do rozstrzygnięcia tej samej się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia
sprawy lub wydały w niej rozstrzygnięcia określonej sprawy
Wniosek o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego powinien wskazywać przepis

Konstytucji lub ustawy określający kompetencję, która została naruszona, oraz kwe-
stionowane działania lub zaniechania.
200
61381979791062
61
Ważne
Wszczęcie postępowania przed Trybunałem powoduje zawieszenie postępowania
przed organami, które prowadzą spór kompetencyjny.
Trybunał, po zapoznaniu się ze stanowiskiem uczestników postępowania, może wydać

postanowienie o tymczasowym uregulowaniu kwestii spornych, a w szczególności
o zawieszeniu czynności egzekucyjnych, jeżeli jest to konieczne dla zapobieżenia
poważnym szkodom lub podyktowane szczególnie ważnym interesem społecznym
(art. 86 OrgTrybPostTKU).
BADANIE ZGODNOŚCI CELÓW LUB DZIAŁALNOŚCI PARTII POLITYCZNYCH

Z KONSTYTUCJĄ RP
istotą postępowania jest ustalenie, czy cele lub działalność partii politycznej
są zgodne z Konstytucją RP
wniosek w sprawie zgodności z Konstytucją RP celów partii politycznej,

określonych w statucie lub programie, lub działalności partii politycznej, Trybunał
rozpoznaje na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznawania wniosków
w sprawie zgodności aktów normatywnych z Konstytucją, ratyfi kowanymi
umowami międzynarodowymi lub ustawam
ciężar udowodnienia niezgodności z Konstytucją działalności partii politycznej

spoczywa na wnioskodawcy
wątpliwości, których nie można wyjaśnić, rozstrzyga się na korzyść partii

politycznej
w celu zebrania i utrwalenia dowodów w sprawie zgodności z Konstytucją RP

działalności partii politycznej Trybunał może, w drodze postanowienia, zlecić
Prokuratorowi Generalnemu przeprowadzenie dochodzenia. Zakres dochodzenia
określony w postanowieniu jest wiążący. Do dochodzenia stosuje się odpowiednio
przepisy KPK
pytanie sądu prowadzącego ewidencję partii politycznych w sprawie zgodności

z Konstytucją RP statutu partii politycznej, w zakresie celów partii i zasad
działania partii określonych w statucie, Trybunał rozpoznaje na zasadach i w trybie
przewidzianych dla pytania prawnego
201
osoby upoważnione do reprezentowania partii politycznej Trybunał ustala
na podstawie statutu partii lub ustawy
61381979791062
61
Prokuratorowi Generalnemu przeprowadzenie dochodzenia. Zakres dochodzenia
określony w postanowieniu jest wiążący. Do dochodzenia stosuje się odpowiednio
przepisy KPK
pytanie sądu prowadzącego ewidencję partii politycznych w sprawie zgodności

z Konstytucją RP statutu partii politycznej, w zakresie celów partii i zasad
działania partii określonych w statucie, Trybunał rozpoznaje na zasadach i w trybie
przewidzianych dla pytania prawnego
osoby upoważnione do reprezentowania partii politycznej Trybunał ustala

na podstawie statutu partii lub ustawy
Trybunał rozpoznaje wniosek, pytanie prawne albo skargę konstytucyjną:

1) na rozprawie albo
2) posiedzeniu niejawnym, jeżeli:
a) pisemne stanowiska wszystkich uczestników postępowania oraz pozostałe do-
wody zgromadzone w sprawie stanowią wystarczającą podstawę do wydania
orzeczenia lub
b) sprawa dotyczy zagadnienia prawnego, które zostało wystarczająco wyjaśnio
ne we wcześniejszych orzeczeniach Trybunału, lub
c) z pisemnych stanowisk wszystkich uczestników postępowania bezspornie wy-
nika, że akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji
publicznej orzekł ostatecznie o konstytucyjnych wolnościach lub prawach albo
obowiązkach skarżącego, jest niezgodny z Konstytucją RP.
Rozpoznanie na posiedzeniu niejawnym w pełnym składzie wniosku, pytania praw-
nego albo skargi konstytucyjnej jest niedopuszczalne.
Przewodniczący składu orzekającego wyznacza termin rozprawy oraz zawiada
mia o nim uczestników postępowania. Rozprawa nie może odbyć się wcześniej niż
po upływie 30 dni od dnia doręczenia uczestnikom postępowania zawiadomienia o jej
terminie. Termin, nie dotyczy:
1) kontroli ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżetowym przed jej
podpisaniem oraz
2) rozpatrzenia wniosku w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu
przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz
3) powierzenia Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Pre-
zydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
do których Trybunał przystępuje niezwłocznie.
202
61381979791062
61
Prezes Trybunału może zarządzić skrócenie terminu, o którym mowa powyżej,
o połowę, chyba że odpowiednio skarżący, sąd przedstawiający pytanie prawne albo
wnioskodawca wyrażą pisemny sprzeciw w terminie 7 dni od dnia doręczenia za-
rządzenia Prezesa Trybunału.
ODROCZENIE ROZPRAWY
Trybunał odracza rozprawę Trybunał może odraczając rozprawę,

w przypadku: także odroczyć Trybunał może
▶ braku dowodu doręczenia lub rozprawę z innych wyznaczyć nowy
▶ stwierdzonej ważnych powodów termin, o którym
nieprawidłowości zawiadamia
w doręczeniu zawiadomienia uczestników
o rozprawie uczestnikom postępowania
postępowania.
Ważne
Obecność na rozprawie wnioskodawcy albo skarżącego, jego przedstawiciela lub peł-
nomocnika jest obowiązkowa. W razie niestawiennictwa prawidłowo zawiadomionych
wnioskodawcy albo skarżącego, jego przedstawiciela lub pełnomocnika, Trybunał uma-
rza postępowanie albo odracza rozprawę.
Jeżeli Trybunał uzna sprawę za dostatecznie wyjaśnioną, przewodniczący składu

orzekającego zamyka rozprawę.
Trybunał rozstrzyga sprawę, wydając orzeczenie w formie wyroku lub postanowie
nia.
203
61381979791062
61
ORZECZENIA TK
Trybunał wydaje wyroki w sprawach: Trybunał wydaje postanowienia

w sprawach:
zgodności ustaw i umów

międzynarodowych z Konstytucją RP rozstrzygania sporów
kompetencyjnych
pomiędzy centralnymi
zgodności ustaw z ratyfi kowanymi konstytucyjnymi organami
umowami międzynarodowymi, których państwa
ratyfi kacja wymagała uprzedniej zgody
wyrażonej w ustawie
rozstrzygania o stwierdzeniu
przeszkody w sprawowaniu
zgodności przepisów prawa, wydawanych urzędu przez Prezydenta RP
przez centralne organy państwowe, oraz powierzenia
z Konstytucją RP, ratyfi kowanymi Marszałkowi Sejmu
umowami międzynarodowymi i ustawami tymczasowego wykonywania
obowiązków Prezydenta RP
skarg konstytucyjnych
innych, w których
ustawa tak stanowi lub
zgodności z Konstytucją celów lub niewymagających wydania
działalności partii politycznych wyroku
Trybunał wydaje orzeczenie po niejawnej naradzie sędziów składu orzekającego. Na-

rada obejmuje dyskusję i głosowanie nad mającym zapaść orzeczeniem i zasadniczymi
motywami rozstrzygnięcia oraz sporządzenie orzeczenia. Naradą kieruje przewodni
czący składu orzekającego. W sprawie o szczególnej zawiłości albo z innych ważnych
powodów można odroczyć wydanie orzeczenia na okres nieprzekraczający 14 dni.
Ważne
Orzeczenie TK zapada większością głosów.
Przewodniczący składu orzekającego zbiera głosy sędziów Trybunału według ich wie
ku, poczynając od najmłodszego, sam zaś głosuje ostatni.
204
61381979791062
61
Członek składu orzekającego, który nie zgadza się z większością głosujących, może
przed ogłoszeniem orzeczenia zgłosić zdanie odrębne, uzasadniając je w formie pi-
semnej, co zaznacza się w orzeczeniu. Zdanie odrębne może dotyczyć także samego
uzasadnienia.
Orzeczenie podpisuje cały skład orzekający, nie wyłączając sędziego przegłosowanego.
MOC WIĄŻĄCA ORZECZEŃ TK I OGŁASZANIE, WEJŚCIE W ŻYCIE
orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne (art. 190 ust. 1

Konstytucji RP)
orzeczenie TK wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał może

określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego, który jest
przedmiotem rozstrzygnięcia. Termin ten nie może przekroczyć:
▶ gdy chodzi o ustawę – 18 miesięcy
▶ gdy chodzi o inny akt normatywny – 12 miesięcy
orzeczenie TK o niezgodności z Konstytucją RP, umową międzynarodową lub

z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne
orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie
w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia
decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych
w przepisach właściwych dla danego postępowania
Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188 Kon-

stytucji RP podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym
akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się
w Dzienniku Urzędowym Rzeczpospolitej Polskiej „Monitor Polski”.
205
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 7. TRYBUNAŁ STANU
Trybunał Stanu jest to konstytucyjny organ państwa orzekający o odpowiedzialno

ści za naruszenie Konstytucji RP lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem
lub w zakresie urzędowania.
Zgodnie z art. 201 Konstytucji RP organizację Trybunału Stanu oraz tryb postępo-
wania przed Trybunałem określa ustawa. W obecnym stanie prawnym jest to ustawa
z 26.3.1982 r. o Trybunale Stanu.
Naczelny
Prezydent Prezes członkowie Prezes Prezes
Dowódca
RP RM Rady Ministrów NBP NIK
Sił Zbrojnych
Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu za naruszenie

Konstytucji RP lub ustawy ponoszą w związku z zajmowanym stanowiskiem
lub w zakresie swojego urzędowania:
posłowie i senatorowie, ale tylko za naruszenie

osoby, którym
członkowie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej
Prezes RM
Krajowej Rady połączonej z osiąganiem korzyści z majątku
powierzył
Radiofonii Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego
kierowanie
i Telewizji oraz zakazu nabywania tego majątku
ministerstwem
(art. 198 ust. 1 i 2 Konstytucji RP)
Prezydent RP może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu za:

1) naruszenie Konstytucji RP lub ustawy,
2) popełnienie przestępstwa lub
206
61381979791062
61
3) popełnienie przestępstwa skarbowego.
W okresie sprawowania urzędu Prezydenta RP nie biegnie przedawnienie karalności
przestępstw lub przestępstw skarbowych, za które osoba sprawująca ten urząd nie
została postawiona w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu. Dotyczy to także
Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, którzy tymczasowo wykonują obowiązki Pre-
zydenta RP.
Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za:
1) naruszenie Konstytucji RP lub ustaw,
2) przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem lub
3) przestępstwa skarbowe popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem.
Jeżeli przeciwko osobom tym wszczęto postępowanie przygotowawcze o przestępstwo
lub przestępstwo skarbowe popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem, pro
kurator jest obowiązany niezwłocznie powiadomić o tym Marszałka Sejmu.
Osoby te mogą być pociągnięte do odpowiedzialności karnej przed Trybunałem Stanu
za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe popełnione w związku z zajmowanym
stanowiskiem, jeżeli w uchwale Sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności konsty-
tucyjnej tych osób łączne pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej
uznano za celowe. W takim przypadku Trybunał Stanu przejmuje do łącznego rozpo
znania sprawę, która toczy się już przed sądem.
Odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje czyny, którymi osoby ponoszące odpo-
wiedzialność przed Trybunałem Stanu, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub
w zakresie swojego urzędowania, chociażby nieumyślnie naruszyły Konstytucję RP
lub ustawę.
SKŁAD TS
Przewodniczący 2 zastępcy 16 członków wybieranych przez Sejm

przewodniczącego spoza grona posłów i senatorów na
czas kadencji Sejmu
207
61381979791062
61
Ważne
Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes SN.
Zastępców Przewodniczącego TS i członków TS wybiera Sejm na swoim pierwszym

posiedzeniu, spoza grona posłów i senatorów na czas swej kadencji. Obaj zastępcy
Przewodniczącego TS i co najmniej połowa członków TS powinna mieć kwalifikacje
wymagane dla stanowiska sędziego.
Trybunał Stanu zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu na okres jego
kadencji, z tym że zachowuje on swoje kompetencje do czasu wyboru nowego składu
Trybunału Stanu.
Do Trybunału Stanu mogą być wybrani wyłącznie:
obywatele niekarani niezatrudnieni korzystający w pełni

polscy sądownie w organach z praw publicznych
administracji rządowej
Sędziowie TS są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji RP oraz ustawom (art. 199

ust. 1–3 Konstytucji RP). Członek TS nie może być bez uprzedniej zgody Trybunału
pociągnięty do odpowiedzialności karnej lub pozbawiony wolności. Członek TS nie
może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku
przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego
toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się przewodniczącego
Trybunału Stanu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego
(art. 200 Konstytucji RP). Zasada ta dotyczy również okresu po upływie kadencji w sto-
sunku do czynów związanych z wykonywaniem funkcji w Trybunale Stanu.
PRZYCZYNY UTRATY STANOWISKA SĘDZIEGO TS
zrzeczenie się trwała utrata zdolności skazanie prawomocnym

funkcji do wykonywania czynności wyrokiem sądu
Utratę stanowiska sędziego TS stwierdza, w drodze postanowienia, Marszałek Sejmu,

informując o tym Sejm.
208
61381979791062
61
W razie wygaśnięcia mandatu członka TS Sejm dokonuje wyboru uzupełniającego.
Ważne
Wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej posła może być
złożony do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej przez Marszałka Sejmu.
Wstępny wniosek o postawienie w stan oskarżenia lub o pociągnięcie do odpowie-

dzialności przed Trybunałem Stanu musi:
1) spełniać warunki wymagane przez przepisy Kodeksu postępowania karnego w sto-
sunku do aktu oskarżenia,
2) zawierać podpisy wszystkich wnioskodawców, a także
3) wskazywać osobę upoważnioną do występowania w imieniu wnioskodawców
w dalszym postępowaniu przed organami Sejmu.
Jeżeli wstępny wniosek nie odpowiada warunkom określonym w ustawie, Marszałek
Sejmu, w uzgodnieniu z Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Komisji Odpowie-
dzialności Konstytucyjnej (przyjmuje ją na posiedzeniu zamkniętym), wzywa repre
zentanta wnioskodawców do uzupełnienia wniosku w terminie 14 dni, wskazując
niezbędny zakres uzupełnienia. W przypadku nieuzupełnienia wstępnego wniosku
Marszałek Sejmu postanawia o pozostawieniu wniosku bez biegu, a w przypadku
uzupełnienia Marszałek Sejmu kieruje wniosek do Komisji Odpowiedzialności Kon
stytucyjnej, która wszczyna postępowanie.
Przewodniczący Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej przesyła niezwłocznie
osobie objętej wnioskiem odpis wstępnego wniosku, informując ją o prawie do złoże-
nia pisemnych wyjaśnień w terminie 30 dni od dnia jego otrzymania oraz o innych
uprawnieniach przysługujących tej osobie w postępowaniu przed Komisją.
Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej może żądać od organów władzy publicznej
oraz organów osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości
prawnej pisemnych wyjaśnień lub przedstawienia dokumentów będących w ich
dyspozycji, jak także akt każdej sprawy przez nie prowadzonej. Czynności dowo-
dowe Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej przeprowadza na posiedzeniach
zamkniętych. W postępowaniu przed Komisją osoba objęta wnioskiem, świadkowie
i biegli zwolnieni są od obowiązku zachowania w tajemnicy informacji niejawnych.
209
61381979791062
61
Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej uchwala sprawozdanie o wystąpieniu
do Zgromadzenia Narodowego z wnioskiem o postawienie Prezydenta RP w stan
oskarżenia albo o umorzenie postępowania w sprawie.
Wniosek o postawienie w stan oskarżenia albo o pociągnięcie do odpowiedzialności
przed Trybunałem Stanu powinien spełniać warunki wymagane przez przepisy KPK
w stosunku do aktu oskarżenia, a wniosek o umorzenie postępowania – zawierać
uzasadnienie faktyczne i prawne tego wniosku.
Następnie Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej przedstawia Zgromadzeniu
Narodowemu sprawozdanie z przeprowadzonego postępowania wraz z wnioskiem.
Z dniem podjęcia przez Zgromadzenie Narodowe uchwały o postawieniu Prezyden-
ta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu sprawowanie urzędu przez Prezy-
denta ulega zawieszeniu. Podejmując uchwałę o postawieniu Prezydenta RP w stan
oskarżenia, Zgromadzenie Narodowe wybiera spośród członków Zgromadzenia
2 oskarżycieli, z których każdy powinien spełniać warunki wymagane przez ustawę
do powołania na stanowisko sędziego. Po podjęciu przez Zgromadzenie Narodowe
uchwały o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia Marszałek Sejmu przesyła prze-
wodniczącemu Trybunału Stanu uchwałę Zgromadzenia Narodowego wraz z uchwa
łą Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej albo wnioskiem mniejszości, które
w dalszym postępowaniu przed Trybunałem Stanu stanowią akt oskarżenia.
Ważne
Postawienie Prezydenta RP w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia
Narodowego, podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków
Zgromadzenia Narodowego.
Uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu innych

osób Sejm podejmuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów, jednak jeżeli chodzi o Prezesa RM lub członków
Rady Ministrów uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności przed Trybunałem
Stanu Sejm podejmuje większością 3/5 ustawowej liczby posłów.
210
61381979791062
61
POSTĘPOWANIE PRZED TS
ściganie przed Trybunałem Stanu jest dopuszczalne w okresie 10 lat

od popełnienia czynu, chyba że czyn stanowi przestępstwo, dla którego
przewidziany jest dłuższy okres przedawnienia. Złożenie wniosku wstępnego
przerywa bieg przedawnienia
przekazanie przez Trybunał Stanu uchwały o postawieniu w stan oskarżenia

powoduje niemożliwość wszczęcia postępowania karnego o ten sam czyn,
a wszczęte postępowanie ulega zawieszeniu
Trybunał Stanu orzeka jako sąd I instancji oraz jako sąd II instancji
w postępowaniu przed Trybunałem Stanu stosuje się odpowiednio przepisy KPK,

chyba że ustawa o Trybunale Stanu stanowi inaczej
Trybunał Stanu rozpatruje sprawę w granicach określonych w uchwale

Zgromadzenia Narodowego lub Sejmu
wykluczenie jawności rozprawy przed Trybunałem Stanu może uzasadnić

wyłącznie wzgląd na bezpieczeństwo państwa lub ochronę informacji niejawnych,
o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne”
termin do wniesienia apelacji wynosi 30 dni i biegnie dla każdego uprawnionego

od daty doręczenia mu odpisu wyroku z uzasadnieniem
termin do wniesienia zażalenia wynosi 14 dni
od wyroku Trybunału Stanu wydanego w II instancji kasacja nie przysługuje
211
61381979791062
61
Za naruszenie Konstytucji RP lub ustawy, albo za przestępstwo popełnione w związku
z zajmowanym stanowiskiem (w przypadku Prezydenta RP za przestępstwo), Try-
bunał Stanu wymierza łącznie lub osobno, na czas od 2 do 10 lat, następujące kary:
1) utratę czynnego i biernego prawa wyborczego w wyborach Prezydenta RP, w wybo-
rach do Sejmu i do Senatu, w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wy-
borach organów samorządu terytorialnego,
2) utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych,
3) zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych w organach państwowych i organiza-
cjach społecznych,
4) zakaz pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach
państwowych i organizacjach społecznych.
Trybunał Stanu z uwagi na szczególne okoliczności może poprzestać na stwierdzeniu
winy oskarżonego. Za czyny wypełniające znamiona przestępstwa Trybunał Stanu
wymierza kary przewidziane w ustawach karnych.
W razie uznania przez Trybunał zawinionego naruszenia Konstytucji RP lub ustaw
albo popełnienia przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem (w przypadku
przestępstwa Prezydenta RP) Trybunał Stanu orzeka:
1) odniesieniu do Prezydenta RP – złożenie go z urzędu,
2) odniesieniu do innych osób – utratę zajmowanego stanowiska, z którego pełnie-
niem związana jest odpowiedzialność konstytucyjna.
212
61381979791062
61
TESTY DO CZĘŚCI IV.
1. Sądy i trybunały są władzą:
a) niezależną, której kompetencje powiązane są z władztwem innych organów,
b) odrębną i niezależną od innych władz,
c) zależną.
2. Sądy i trybunały wydają wyroki w imieniu:

a) Narodu,
b) państwa polskiego,
c) Rzeczypospolitej Polskiej.
3. Wymiar sprawiedliwości w RP sprawują:

a) sądy powszechne oraz trybunały,
b) Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe,
c) trybunały, Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy woj-
skowe.
4. Nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orze

kania sprawuje:
a) Krajowa Rada Sądownictwa,
b) Minister Sprawiedliwości,
c) Sąd Najwyższy.
5. Pierwszego Prezesa SN powołuje:

a) Prezydent RP,
b) Sejm,
c) Krajowa Rada Sądownictwa.
213
61381979791062
61
6. Prezesa NSA powołuje:
a) Sejm,
b) Prezydent RP,
c) Krajowa Rada Sądownictwa.
7. Krajowa Rada Sądownictwa może wystąpić z wnioskiem w sprawie zgodności

z Konstytucją RP aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależ
ności sądów i niezawisłości sędziów do:
a) Naczelnego Sądu Administracyjnego,
b) Sądu Najwyższego,
c) Trybunału Konstytucyjnego.
8. Poza członkami wybranymi przez sądy, Sejm i Senat, KRS składa się z:
a) Pierwszego Prezesa SN, Ministra Sprawiedliwości, RPO i osoby powołanej przez
Prezydenta RP,
b) Pierwszego Prezesa SN, Ministra Sprawiedliwości, Prezesa NSA i osoby powołanej
przez Prezydenta RP,
c) Pierwszego Prezesa SN oraz Ministra Sprawiedliwości lub delegowanego przez
niego Prokuratora Krajowego.
214
61381979791062
61
DZIAŁ III. ORGANY KONTROLI
PAŃSTWOWEJ I FINANSE
PUBLICZNE
61381979791062
61
61381979791062
61
Czy wiesz, że …
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, już 7.2.1919 r. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski
podpisał dekret o Najwyższej Izbie Kontroli Państwa. Zgodnie z dekretem Najwyższa Izba
Kontroli Państwa była władzą podległą bezpośrednio Naczelnikowi Państwa, samodziel-
ną i powołaną do stałej, a wszechstronnej kontroli dochodów i wydatków państwowych,
prawidłowości administrowania majątkiem państwa oraz gospodarki instytucji, zakła-
dów fundacji i funduszów, tudzież jednostek samorządowych i miast. Poza tym Najwyż-
sza Izba Kontroli Państwa kontrolowała wykonanie budżetu. W ten sposób stawała się
możliwa wszechstronna kontrola finansów publicznych1.
1
Za https://www.nik.gov.pl/o-nik/historia-nik/tradycje-kontroli-panstwowej.html (data dostępu:
1.12.2019 r.).
217
61381979791062
61
CZĘŚĆ I. ORGANY KONTROLI
PAŃSTWOWEJ
ROZDZIAŁ 1. NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI
Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym konstytucyjnym organem kontroli państwa

działającym na zasadzie kolegialności.
ZASADY FUNKCJONOWANIA NIK
zasada zasada podległości zasada zasada

kolegialności Sejmowi legalności obiektywizmu
Ważne
Najwyższa Izba Kontroli podlega wyłącznie Sejmowi, a tym samym jest niezależna
od innych organów państwowych. Podległość Sejmowi przejawia się w tym, że Sejm
za zgodą Senatu powołuje i odwołuje Prezesa NIK. Może być on powołany ponownie
tylko raz.
218
61381979791062
61
Najwyższa Izba Kontroli służy Sejmowi pomocą w wykonywaniu drugiej z jego pod-
stawowych funkcji, a mianowicie funkcji kontrolnej. Między innymi Najwyższa Izba
Kontroli co roku przedkłada Sejmowi:
1) sprawozdanie ze swojej działalności w roku ubiegłym,
2) analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej,
3) opinię w sprawie absolutorium dla rządu,
4) informacje o wynikach kontroli zleconych przez Sejm lub jego organy,
5) wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych
z działalnością organów wykonujących zadania publiczne,
6) informacje o wynikach kontroli prowadzonych na wniosek Prezydenta RP i Pre-
zesa RM oraz innych ważniejszych kontroli,
7) wystąpienia zawierające wynikające z kontroli zarzuty dotyczące działalności
członków rządu, Prezesa NBP, kierowników urzędów centralnych i innych insty-
tucji podlegających kontroli Najwyższą Izbę Kontroli,
8) analizę wykorzystania wynikających z kontroli wniosków dotyczących stanowienia
lub stosowania prawa.
Kontrola wykonywana przez Najwyższą Izbę Kontroli może mieć charakter obligato
ryjny lub fakultatywny.
219
61381979791062
61
KONTROLA NIK
Obligatoryjna Fakultatywna
– dotyczy podmiotów, które Najwyższa Izba Kontroli – dotyczy podmiotów, które
ma obowiązek kontrolować. Są to jednostki Najwyższa Izba Kontroli
państwowe, które Najwyższa Izba Kontroli kontroluje może kontrolować. Kontrola
z punktu widzenia legalności, gospodarności, następuje z punktu widzenia
celowości i rzetelności. legalności, gospodarności
Obligatoryjnie kontrola wykonywana jest wobec: i rzetelności.
▶ wszystkich organów administracji rządowej, Najwyższa Izba Kontroli może
▶ Narodowego Banku Polskiego, kontrolować działalność:
▶ państwowych osób prawnych, ▶ organów samorządu
▶ innych państwowych jednostek organizacyjnych. terytorialnego,
Kontrolując wszystkie te podmioty, Najwyższa Izba ▶ komunalnych osób
Kontroli może dokonywać wszechstronnej oceny ich prawnych,
działalności merytorycznej. ▶ innych komunalnych
jednostek organizacyjnych.
Najwyższa Izba Kontroli kontroluje również
na podstawie czterech wskazanych wyżej kryteriów, ale Z punktu wiedzenia
tylko pod kątem wykonania budżetu oraz gospodarki legalności i gospodarności
finansowej i majątkowej: Najwyższa Izba Kontroli
▶ Kancelarie Prezydenta RP i obu izb parlamentu, może kontrolować
▶ Trybunał Konstytucyjny, działalność innych jednostek
▶ Rzecznika Praw Obywatelskich, organizacyjnych i podmiotów
▶ Krajową Radę Radiofonii i Telewizji, gospodarczych w zakresie,
▶ Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych, w jakim wykorzystują one
▶ Instytut Pamięci Narodowej – Komisję Ścigania majątek lub środki państwowe
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, bądź komunalne oraz
▶ Krajowe Biuro Wyborcze, wywiązują się z zobowiązań
▶ Sąd Najwyższy, na rzecz państwa.
▶ Naczelny Sąd Administracyjny,
▶ Państwową Inspekcję Pracy.
Najwyższa Izba Kontroli kontroluje z punktu widzenia legalności, gospodarności,

celowości i rzetelności.
220
61381979791062
61
KRYTERIA KONTROLI
Legalność
oznacza sprawdzenie, czy działalność jednostki kontrolowanej ma podstawę
prawną i jest zgodna z obowiązującym prawem
Rzetelność
oznacza sprawdzenie, czy działania jednostki kontrolowanej są zgodne
z wymaganiami wiedzy i techniki oraz zasadami dobrej wiary
Gospodarność
rozumiana jest dwuwariantowo. Z jednej strony oznacza sprawdzenie, czy
nakłady poniesione w trakcie działania jednostki kontrolowanej przyniosły
możliwie maksymalne efekty. Z drugiej strony polega na osiągnięciu celu przy jak
najmniejszych kosztach poszczególnych przedsięwzięć
Celowość
dwa rodzaje:
Przedmiotowa
oznacza sprawdzenie, czy działania jednostki kontrolowanej prowadzą
do osiągnięcia zamierzonego celu
Metodyczna
polega na trafności wyboru sposobu realizacji zamierzonego celu
Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Prezydentowi RP informacje o wynikach kon

troli przeprowadzonych na jego wniosek oraz informacje o wynikach kontroli prze-
prowadzonych na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezesa RM, a także
o wynikach innych ważniejszych kontroli.
Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Prezesowi RM informacje o wynikach kontroli
przeprowadzonych na jego wniosek oraz informacje o wynikach kontroli przedkła-
dane Sejmowi i Prezydentowi RP.
221
61381979791062
61
Prezes NIK podaje do wiadomości publicznej, po przedłożeniu Sejmowi:
1) analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz
2) sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli.
WSZCZĘCIE KONTROLI PRZEZ NIK
na zlecenie Sejmu na zlecenie na zlecenie z własnej

lub jego organów Prezydenta RP Prezesa RM inicjatywy
Organom powyższym Najwyższa Izba Kontroli składa sprawozdania z kontroli.

Szczególne miejsce w strukturze Najwyższej Izby Kontroli zajmuje Prezes NIK. Kieruje
on nią i odpowiada przed Sejmem za jej działania. Powoływany jest na 6 lat (z możli-
wością tylko jednej reelekcji) przez Sejm bezwzględną większością głosów za zgodą
Senatu. Jeżeli Senat odmówi wyrażenia zgody, Sejm powołuje na stanowisko Prezesa
NIK inną osobę.
Kandydatury na stanowisko Prezesa NIK może przedstawić:
1) Marszałek Sejmu lub
2) grupa co najmniej 35 posłów.
Sejm odwołuje Prezesa NIK, jeżeli:
zrzekł się stanowiska
został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa
złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym

orzeczeniem sądu
Trybunał Stanu orzekł w stosunku do niego zakaz zajmowania kierowniczych

stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością
w organach państwowych
uzna, że stał się on trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby
Na odwołanie Prezesa NIK zgodę musi wyrazić Senat
222
61381979791062
61
złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym
orzeczeniem sądu
Trybunał Stanu orzekł w stosunku do niego zakaz zajmowania kierowniczych

stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością
w organach państwowych
uzna, że stał się on trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby
Na odwołanie Prezesa NIK zgodę musi wyrazić Senat
Prezes NIK nie może:

1) zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej,
2) wykonywać innych zajęć zawodowych,
3) należeć do partii politycznej,
4) należeć do związku zawodowego,
5) prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu.
Prezes NIK wyposażony jest w immunitet. Nie może on zostać bez uprzedniej zgo-
dy Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Nie
może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku,
tzn. przestępstwie, i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędnym warunkiem do zapew
nienia prawidłowego toku postępowania. O jego zatrzymaniu należy niezwłocznie
powiadomić Marszałka Sejmu, który może nakazać jego natychmiastowe zwolnienie.
Wiceprezesów NIK (w liczbie 2–4) powołuje i odwołuje Marszałek Sejmu na wniosek
Prezesa NIK. Dyrektora Generalnego NIK powołuje i odwołuje Prezes NIK za zgodą
Marszałka Sejmu.
Prezesa NIK w razie potrzeby zastępuje wyznaczony przez niego jeden z wicepreze
sów. Ze stanowiskiem wiceprezesa oraz Dyrektora Generalnego NIK nie można łączyć
mandatu posła i senatora.
W ramach Najwyższej Izby Kontroli działa Kolegium NIK jako organ uchwałodawczo-
-opiniodawczy. Składa się on z Prezesa, wiceprezesów NIK, Dyrektora Generalne
go NIK oraz 14 członków powoływanych przez Marszałka Sejmu na wniosek Preze-
sa NIK. Kadencja członków Kolegium NIK trwa 3 lata.
Jednostkami organizacyjnymi NIK prowadzącymi bieżącą działalność kontrolną
są działające na szczeblu centralnym departamenty oraz działające w terenie delega
tury, których siedziby i zakres właściwości terytorialnej określa statut NIK.
223
61381979791062
61
POSTĘPOWANIE KONTROLNE
przeprowadza się według przepisów ustawy z 23.12.1994 r. o Najwyższej Izbie

Kontroli
ma na celu:
▶ ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostek poddanych kontroli
▶ rzetelne jego udokumentowanie i
▶ dokonanie oceny kontrolowanej działalności według kryteriów określonych
w art. 5 NIKU
dla realizacji tego celu kierownicy jednostek podlegających kontroli mają

obowiązek niezwłocznie przedkładać na żądanie NIK wszelkie dokumenty
i materiały, w tym na nośnikach elektronicznych, niezbędne do przygotowania
lub przeprowadzenia kontroli, a także umożliwić dostęp do baz danych,
z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej
upoważnieni przedstawiciele NIK mają prawo do:

▶ swobodnego wstępu do obiektów i pomieszczeń jednostek kontrolowanych
▶ wglądu do wszelkich dokumentów związanych z działalnością jednostek
kontrolowanych, pobierania oraz zabezpieczania dokumentów i innych materiałów
dowodowych, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej
▶ przeprowadzania oględzin obiektów, składników majątkowych i przebiegu
określonych czynności
▶ wzywania i przesłuchiwania świadków
▶ żądania udzielenia wyjaśnień przez osoby, które wykonują lub wykonywały pracę
na podstawie stosunku pracy lub innej umowy w jednostkach kontrolowanych
▶ zasięgania w związku z przygotowywaną lub przeprowadzaną kontrolą
informacji oraz żądania dokumentów od jednostek niekontrolowanych, a także
żądania wyjaśnień od pracowników tych jednostek
▶ korzystania z pomocy biegłych i specjalistów
▶ zwoływania narad w związku z przeprowadzaną kontrolą
▶ przetwarzania danych osobowych
dostęp NIK do dokumentów i materiałów potrzebnych do ustalenia stanu

faktycznego w zakresie kontrolowanej działalności, lecz zawierających informacje
stanowiące tajemnicę ustawowo chronioną może być wyłączony lub ograniczony
jedynie na podstawie innych ustaw (art. 29 ust. 1 i 2 NIKU)
224
61381979791062
61
Ważne
Kontrolę przeprowadzają pracownicy NIK. Kontrolę mogą przeprowadzać również:
Prezes NIK, wiceprezesi oraz Dyrektor Generalny NIK (art. 30 ust. 1 NIKU).
Prezes Najwyższej Izby Kontroli, wiceprezesi, Dyrektor Generalny oraz kontrolerzy

zatrudnieni na stanowiskach: dyrektorów kontrolnych jednostek organizacyjnych NIK,
wicedyrektorów kontrolnych jednostek organizacyjnych NIK, radców Prezesa NIK
i doradców prawnych, ekonomicznych i technicznych przeprowadzają kontrolę na pod
stawie legitymacji służbowej. Natomiast kontrolerzy zatrudnieni na stanowiskach:
głównych specjalistów kontroli państwowej, specjalistów kontroli państwowej, star-
szych inspektorów kontroli państwowej, inspektorów kontroli państwowej i młodszych
inspektorów kontroli państwowej przeprowadzają kontrolę na podstawie legitymacji
służbowej i upoważnienia do przeprowadzenia kontroli (art. 30 ust. 2 NIKU).
MIEJSCE KONTROLI
postępowanie kontrolne prowadzone jest: postępowanie kontrolne

lub poszczególne jego
czynności przeprowadza
w siedzibie w miejscach jeżeli tego wymaga się w miarę potrzeby
jednostki i czasie dobro kontroli – również w siedzibie
kontrolowanej wykonywania również w dniach jednostki organizacyjnej
oraz jej zadań wolnych od pracy Najwyższej Izby
i poza godzinami Kontroli
pracy (art. 32 NIKU)
Kontroler ustala stan faktyczny na podstawie zebranych w toku postępowania do

wodów.
Dowodami są w szczególności dokumenty, zabezpieczone rzeczy, wyniki oględzin,
zeznania świadków, opinie biegłych oraz pisemne wyjaśnienia i oświadczenia (art. 35
NIKU).
225
61381979791062
61
Kontroler może wzywać pracowników jednostki kontrolowanej, a także inne osoby
do stawienia się w celu ich przesłuchania w charakterze świadków.
OSOBY, KTÓRE NIE MOGĄ BYĆ ŚWIADKAMI
obrońca duchowny
co do faktów, o których dowiedział się udzielając co do faktów, o których
porady prawnej lub prowadząc sprawę dowiedział się przy spowiedzi
Ważne
Osoba obowiązana do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajno-
ści „zastrzeżone” lub „poufne” może być przesłuchana w charakterze świadka co do oko-
liczności, których dotyczy ten obowiązek, tylko po zwolnieniu od obowiązku zachowania
tajemnicy, udzielonym na piśmie przez Prezesa NIK.
Osoba obowiązana do zachowania tajemnicy ustawowo chronionej, innej niż okreś

lona powyżej, może być przesłuchana w charakterze świadka co do okoliczności,
których dotyczy ten obowiązek, tylko po zwolnieniu od obowiązku zachowania ta
jemnicy, udzielonym na piśmie przez Prezesa NIK, jeżeli przepisy odrębnych ustaw
przewidują dostęp NIK do takiej tajemnicy.
W razie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia NIK
zawiadamia organ powołany do ścigania przestępstw lub wykroczeń oraz informu-
je o tym kierownika jednostki kontrolowanej lub kierownika jednostki nadrzędnej
i właściwy organ państwowy lub samorządowy (art. 63 ust. 1 NIKU).
Protokoły kontroli i wystąpienia pokontrolne stanowią podstawę do opracowywania
przez Najwyższą Izbę Kontroli informacji o wynikach przeprowadzonych kontroli.
226
61381979791062
61
PRACOWNICY NIK
Prezes NIK wiceprezesi NIK Dyrektor Generalny NIK
pracownicy nadzorujący lub pracownicy zatrudnieni na stanowiskach

wykonujący czynności kontrolne administracyjnych i obsługi
Kontrolerem może być osoba, która:

1) ma obywatelstwo polskie,
2) ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta w pełni praw publicznych,
3) nie była karana za przestępstwo popełnione z winy umyślnej,
4) ma wyższe wykształcenie,
5) ma stan zdrowia pozwalający na zatrudnienie na określonym stanowisku (art. 67
NIKU).
Kontrolerami są pracownicy zatrudnieni na stanowiskach:
1) dyrektorów kontrolnych jednostek organizacyjnych NIK,
2) wicedyrektorów kontrolnych jednostek organizacyjnych NIK,
3) radców Prezesa NIK,
4) doradców prawnych, ekonomicznych i technicznych,
5) głównych specjalistów kontroli państwowej,
6) specjalistów kontroli państwowej,
7) starszych inspektorów kontroli państwowej,
8) inspektorów kontroli państwowej,
9) młodszych inspektorów kontroli państwowej.
Stosunek pracy z kontrolerem nawiązuje się na podstawie mianowania, poprzedzo-
nego umową o pracę na czas nie dłuższy niż 3 lata. Kontrolerów mianuje i rozwiązuje
z nimi stosunek pracy Prezes NIK (art. 68 ust. 1 i 2 NIKU).
227
61381979791062
61
Do obowiązków kontrolera należy w szczególności:
należyte, bezstronne i terminowe wykonywanie zadań
obiektywne ustalanie i rzetelne dokumentowanie wyników kontroli
przestrzeganie tajemnicy ustawowo chronionej
godne zachowanie się w służbie i poza służbą
stałe podnoszenie kwalifi kacji zawodowych (art. 71 NIKU)
Kontroler nie może być członkiem partii politycznej ani publicznie manifestować
poglądów politycznych.
Kontrolerowi ubiegającemu się o mandat posła lub senatora, posła do Parlamentu Eu-
ropejskiego, radnego lub o funkcję wójta, burmistrza lub prezydenta miasta udziela
się urlopu bezpłatnego na czas kampanii wyborczej. Stosunek pracy wygasa wskutek
wyboru na posła, senatora, posła do Parlamentu Europejskiego lub radnego (art. 74
NIKU).
Ponadto, kontroler nie może wykonywać zajęć, które:
1) godziłyby w interes Najwyższej Izby Kontroli,
2) byłyby niezgodne z jej zadaniami,
3) pozostawałyby w sprzeczności z obowiązkami pracownika,
4) mogłyby wywoływać podejrzenie o stronniczość lub interesowność.
Może on jednak podjąć dodatkowe zajęcie zarobkowe po uzyskaniu zgody Preze-
sa NIK (art. 75 NIKU).
Pracownicy NIK, z wyjątkiem Prezesa NIK, wiceprezesów, Dyrektora Generalnego,
dyrektorów i wicedyrektorów jednostek organizacyjnych, mają prawo zrzeszania się
w związkach zawodowych. Kontrolerzy zatrudnieni na stanowiskach radców Preze-
sa NIK, doradców prawnych, ekonomicznych i technicznych, głównych specjalistów
kontroli państwowej, specjalistów kontroli państwowej, starszych inspektorów kontroli
państwowej, inspektorów kontroli państwowej i młodszych inspektorów kontroli pań-
stwowej mogą należeć do związku zawodowego zrzeszającego wyłącznie pracowni
228
61381979791062
61
ków NIK. W Najwyższej Izbie Kontroli może działać tylko jeden związek zawodowy
zrzeszający pracowników, o których mowa powyżej (art. 86 NIKU).
Pracownikowi NIK nie wolno uczestniczyć w:
1) strajkach, ani
2) akcjach zakłócających funkcjonowanie Najwyższej Izby Kontroli (art. 87 NIKU).
Wiceprezesi i Dyrektor Generalny NIK oraz kontrolerzy nie mogą być pociągnięci
do odpowiedzialności karnej z powodu swoich czynności służbowych bez uprzedniej
zgody Kolegium NIK, a Prezes NIK – bez zgody Sejmu. Zasada ta obowiązuje także
po ustaniu stosunku pracy (art. 88 NIKU).
Mianowany kontroler ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną za przewinienia po-
legające na naruszeniu obowiązków pracownika NIK lub uchybieniu godności sta-
nowiska.
upomnienie nagana wydalenie z pracy
KARY DYSCYPLINARNE
nagana z pozbawieniem możliwości przeniesienie na niższe stanowisko służbowe

podwyższania wynagrodzenia z jednoczesnym obniżeniem wynagrodzenia
i awansowania na wyższe stanowisko zasadniczego nie więcej niż o 20% przez
służbowe przez okres do 2 lat okres nie dłuższy niż 6 miesięcy
Nie można wszcząć postępowania dyscyplinarnego po upływie 3 miesięcy od dnia

uzyskania przez dyrektora właściwej kontrolnej jednostki organizacyjnej NIK lub Pre-
zesa NIK wiadomości o popełnionym przewinieniu; nie można wszcząć postępowa-
nia ani wydać orzeczenia o ukaraniu po upływie 3 lat od popełnienia przewinienia.
Jeżeli czyn zawiera znamiona przestępstwa, przedawnienie dyscyplinarne nie może
nastąpić wcześniej niż przewidziano to w przepisach Kodeksu karnego.
229
61381979791062
61
ZAWIESZENIE KONTROLERA
jeżeli przeciwko obwinionemu wszczęto postępowanie karne o ten sam czyn,

który jest przedmiotem postępowania dyscyplinarnego, albo gdy zachodzi
długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania, rzecznik
dyscyplinarny, a w postępowaniu przed Komisją Dyscyplinarną lub Odwoławczą
Komisją Dyscyplinarną – przewodniczący zespołu orzekającego, może zawiesić
postępowanie dyscyplinarne do czasu prawomocnego zakończenia postępowania
karnego lub ustania długotrwałej przeszkody
postanowienie rzecznika dyscyplinarnego doręcza się obwinionemu i obrońcy,

a postanowienie przewodniczącego zespołu orzekającego także rzecznikowi
dyscyplinarnemu (art. 97f NIKU)
mianowany kontroler zostaje z mocy prawa zawieszony w pełnieniu obowiązków

służbowych w razie tymczasowego aresztowania do czasu wygaśnięcia stosunku
pracy (art. 91 NIKU)
ROZWIĄZANIE STOSUNKU PRACY
stosunek pracy z kontrolerem mianowanym rozwiązuje się bez wypowiedzenia

w razie:
▶ trwającej dłużej niż rok niezdolności do pracy spowodowanej chorobą
▶ nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się do lekarza orzecznika ZUS
(art. 92 ust. 2 NIKU)
stosunek pracy z kontrolerem mianowanym rozwiązuje się za wypowiedzeniem

w razie:
▶ dwukrotnej, następującej po sobie, negatywnej oceny kwalifi kacyjnej
▶ orzeczenia przez lekarza orzecznika ZUS trwałej niezdolności do pełnienia
obowiązków służbowych na zajmowanym stanowisku
stosunek pracy z pracownikiem mianowanym można rozwiązać

za wypowiedzeniem w razie likwidacji jednostki organizacyjnej NIK lub
reorganizacji tej jednostki, jeżeli przeniesienie pracownika za jego zgodą do innej
jednostki organizacyjnej nie jest możliwe. Rozwiązanie stosunku pracy z tej
przyczyny wywołuje skutki, jakie przepisy prawa wiążą z rozwiązaniem stosunku
pracy z urzędnikiem służby cywilnej z powodu likwidacji urzędu
(art. 93 ust. 1 i 2 NIKU)
230
rozwiązanie stosunku pracy z kontrolerem mianowanym może nastąpić:
▶ w drodze porozumienia stron
▶ za 3-miesięcznym wypowiedzeniem dokonanym przez kontrolera
61381979791062
61
▶ dwukrotnej, następującej po sobie, negatywnej oceny kwalifi kacyjnej
▶ orzeczenia przez lekarza orzecznika ZUS trwałej niezdolności do pełnienia
obowiązków służbowych na zajmowanym stanowisku
stosunek pracy z pracownikiem mianowanym można rozwiązać

za wypowiedzeniem w razie likwidacji jednostki organizacyjnej NIK lub
reorganizacji tej jednostki, jeżeli przeniesienie pracownika za jego zgodą do innej
jednostki organizacyjnej nie jest możliwe. Rozwiązanie stosunku pracy z tej
przyczyny wywołuje skutki, jakie przepisy prawa wiążą z rozwiązaniem stosunku
pracy z urzędnikiem służby cywilnej z powodu likwidacji urzędu
(art. 93 ust. 1 i 2 NIKU)
rozwiązanie stosunku pracy z kontrolerem mianowanym może nastąpić:

▶ w drodze porozumienia stron
▶ za 3-miesięcznym wypowiedzeniem dokonanym przez kontrolera
(art. 94 NIKU)
Ważne
Kto osobie uprawnionej do kontroli lub osobie przybranej jej do pomocy udaremnia,
utrudnia wykonanie czynności służbowej, w szczególności przez nieprzedstawienie
do kontroli dokumentów lub materiałów nie informuje bądź niezgodnie z prawdą in-
formuje o wykonaniu wniosków pokontrolnych, podlega karze ograniczenia wolności
albo pozbawienia wolności do 3 lat (art. 98 NIKU).
231
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 2. RZECZNIK PRAW
OBYWATELSKICH
Rzecznik Praw Obywatelskich jest jednoosobowym urzędem centralnym, pełnią

cym funkcję ombudsmana. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności
i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji RP oraz w innych aktach
normatywnych.
W sprawach o ochronę wolności i praw człowieka i obywatela Rzecznik bada, czy
wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych
do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw, nie nastąpiło naruszenie prawa,
a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej.
Urząd Rzecznika Praw Obywatelskich powstał w Polsce w 1987 r. Pierwszym rzeczni-
kiem została prof. Ewa Łętowska. Do chwili obecnej urząd ten sprawowali:
1) Ewa Łętowska (1987–1992),
2) Tadeusz Zieliński (1992–1996),
3) Adam Zieliński (1996–2000),
4) Andrzej Zoll (2000–2005),
5) Janusz Kochanowski (2005–2010),
6) Irena Lipowicz (2010–2015),
7) Adam Bodnar (2015–nadal).
Rzecznikiem może być:
obywatel wyróżniający się doświadczeniem wysokim autorytetem

polski wiedzą prawniczą zawodowym oraz ze względu na swe walory
moralne i wrażliwość
społeczną
232
61381979791062
61
Ważne
Rzecznik Praw Obywatelskich powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu na 5 lat,
przy czym istnieje możliwość tylko jednej reelekcji tej samej osoby. Kandydatury
na to stanowisko przedstawić może Marszałek Sejmu lub grupa co najmniej 35 posłów.
Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swej pozycji:

1) niezawisły,
2) niezależny od innych organów państwowych i
3) odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie.
Może być odwołany przez Sejm przed końcem kadencji, jeżeli:
1) zrzekł się wykonywania swoich obowiązków,
2) stał się trwale niezdolny do wykonywania swoich obowiązków na skutek choroby,
ułomności lub upadku sił albo
3) sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu,
4) złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym
wyrokiem sądu.
Rzecznik Praw Obywatelskich ma obowiązek corocznie informować Sejm i Senat o:
swojej działalności oraz stanie przestrzegania praw i wolności człowieka i obywatela
Na wniosek Marszałka Sejmu zobowiązany jest przedstawiać informacje lub podej

mować czynności w określonych sprawach. Może też z własnej inicjatywy przedkładać
Sejmowi i Senatowi określone sprawy wynikające z jego działalności.
Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu:
1) pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani
2) pozbawiony wolności.
Ponadto Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być zatrzymany lub aresztowany,
z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku, tzn. przestępstwie, i jeżeli jego zatrzyma-
nie jest niezbędnym warunkiem do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać
natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
233
61381979791062
61
Rzecznik Praw Obywatelskich nie może:
1) zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej,
ani wykonywać innych zajęć zawodowych,
2) należeć do partii politycznej,
3) należeć do związku zawodowego lub
4) prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu.
FUNKCJE RPO
prewencyjna diagnostyczna kontrolna kreująca
Ważne
Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela.
Podejmuje stosowne czynności, jeśli poweźmie wiadomość o naruszeniu tych praw
i wolności.
Podjęcie czynności przez Rzecznika Praw Obywatelskich następuje:
z własnej inicjatywy
na wniosek obywateli lub ich organizacji
na wniosek organów samorządów
na wniosek Rzecznika Praw Dziecka
Wniosek taki nie wymaga zachowania szczególnej formy ani dokonania stosownych
opłat. Powinien jedynie wskazywać wnioskodawcę oraz osobę, której prawa i wolno
ści zostały naruszone, a także określać przedmiot sprawy.
234
61381979791062
61
Po zapoznaniu się z wnioskiem Rzecznik Praw Obywatelskich może:
1) podjąć sam sprawę i samodzielnie przeprowadzić postępowanie wyjaśniające bądź
zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów albo zwrócić
się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla
zbadania sprawy lub jej części,
2) nie podejmować sprawy, zawiadamiając o tym wnioskodawcę lub osobę, której
sprawa dotyczy,
3) przekazać sprawę według właściwości,
4) poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania.
Rzecznik Praw Obywatelskich bada nie tylko przestrzeganie przepisów prawa, lecz
także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. Prowadząc sprawę samodzielnie
Rzecznik może badać ją na miejscu. Może też żądać wyjaśnień i przedstawienia akt
każdej sprawy prowadzonej przez inne organy.
Po zbadaniu sprawy Rzecznika Praw Obywatelskich może:
wyjaśnić wnioskodawcy, że nie nastąpiło naruszenie praw i wolności człowieka

i obywatela
skierować stosowne wystąpienie do podmiotu, który dopuścił się naruszenia

praw człowieka i obywatela. Wystąpienie takie nie może jednak naruszać zasady
niezawisłości sędziowskiej. Powinno ono zawierać opinie i wnioski Rzecznika
Praw Obywatelskich co do sposobu załatwienia sprawy. Ponadto, Rzecznik może
żądać w wystąpieniu wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowania
sankcji służbowych. Adresat wystąpienia ma obowiązek poinformować w ciągu
30 dni o podjętych działaniach lub o zajętym stanowisku
zwrócić się o zastosowanie przewidzianych prawem środków do jednostki

nadrzędnej nad tą, która dopuściła się naruszenia praw i wolności człowieka
i obywatela
żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz uczestniczyć

w toczącym się już postępowaniu na prawach przysługujących prokuratorowi
żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania

przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu
zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, zaskarżać decyzję

do sądu administracyjnego oraz uczestniczyć w toczących się już postępowaniach
administracyjnych – na prawach przysługujących prokuratorowi
235
wystąpić z wnioskiem o ukaranie w sprawach o wykroczenia, a także wystąpić

61381979791062
61
żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania
przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu
zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, zaskarżać decyzję

do sądu administracyjnego oraz uczestniczyć w toczących się już postępowaniach
administracyjnych – na prawach przysługujących prokuratorowi
wystąpić z wnioskiem o ukaranie w sprawach o wykroczenia, a także wystąpić

o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w tych sprawach
wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia
Rzecznik wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura RPO. Na wniosek Rzecznika
Praw Obywatelskich Marszałek Sejmu może powołać nie więcej niż 3 zastępców, w tym
zastępcę do spraw żołnierzy. Odwołanie następuje w tym samym trybie.
Rzecznik określa zakres zadań zastępcy (zastępców).
236
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 3. KRAJOWA RADA RADIOFONII
I TELEWIZJI
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji to organ stojący na straży:

1) wolności słowa,
2) prawa do informacji oraz
3) interesu publicznego w radiofonii i telewizji.
Do zadań Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji należy:
projektowanie w porozumieniu z Prezesem RM kierunków polityki państwa

w dziedzinie radiofonii i telewizji
określanie, w granicach upoważnień ustawowych, warunków prowadzenia

działalności przez dostawców usług medialnych
podejmowanie, w zakresie przewidzianym ustawą, rozstrzygnięć w sprawach

koncesji na rozpowszechnianie programów, wpisu do rejestru programów oraz
prowadzenia tego rejestru
uznawanie za nadawcę społecznego lub odbieranie tego przymiotu, na warunkach

określonych ustawą
sprawowanie w granicach określonych ustawą kontroli działalności prowadzonej

przez dostawców usług medialnych
organizowanie badań treści i odbioru usług medialnych
prowadzenie monitoringu rynku audiowizualnych usług medialnych na żądanie237

w celu ustalenia kręgu podmiotów dostarczających takie usługi oraz oceny
wykonania obowiązków wynikających z ustawy przez te podmioty
61381979791062
61
sprawowanie w granicach określonych ustawą kontroli działalności prowadzonej
przez dostawców usług medialnych
organizowanie badań treści i odbioru usług medialnych
prowadzenie monitoringu rynku audiowizualnych usług medialnych na żądanie

w celu ustalenia kręgu podmiotów dostarczających takie usługi oraz oceny
wykonania obowiązków wynikających z ustawy przez te podmioty
ustalanie wysokości opłat za udzielenie koncesji oraz wpis do rejestru
ustalanie wysokości opłat abonamentowych
opiniowanie projektów prawnych oraz umów międzynarodowych dotyczących

radiofonii i telewizji lub audiowizualnych usług medialnych na żądanie
inicjowanie postępu naukowo-technicznego i kształcenia kadr w dziedzinie

radiofonii i telewizji
organizowanie i inicjowanie współpracy z zagranicą w dziedzinie radiofonii

i telewizji
współpraca z właściwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony

praw autorskich, praw wykonawców, praw producentów oraz dostawców usług
medialnych
inicjowanie i wspieranie samoregulacji i współregulacji w zakresie dostarczania

usług medialnych
upowszechnianie umiejętności świadomego korzystania z mediów (edukacji

medialnej) oraz współpraca z innymi organami państwowymi, organizacjami
pozarządowymi i innymi instytucjami w zakresie edukacji medialnej
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji może stosować kary administracyjne o charak

terze finansowym wobec nadawców naruszających określone ustawą warunki dzia-
łalności.
238
61381979791062
61
Do kompetencji Rady należy wydawanie rozporządzeń, a w sprawach indywidualnych
– podejmowanie uchwał. Rozporządzenia Rady kierowane są do:
1) podmiotów niepodporządkowanych jej organizacyjnie oraz
2) obywateli.
Uchwały Rady ograniczone są wyłącznie do spraw indywidualnych.
Rozporządzenia i uchwały Rady podlegają kontroli ze strony Trybunału Konsty
tucyjnego pod względem ich zgodności z Konstytucją RP i innymi hierarchicznie
wyższymi od nich aktami normatywnymi.
Czynności Rady o charakterze administracyjnym podlegają kontroli sądowej. W za-
leżności od materii będą to sądy administracyjne lub gospodarcze.
W skład Rady wchodzi 5 członków, z których 2 powołuje Sejm, 1 Senat i 2 Prezy
dent RP, spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środ-
ków masowego przekazu.
Kadencja członków KRRiT wynosi 6 lat, licząc od dnia powołania ostatniego członka;
obowiązuje zakaz reelekcji.
Konstytucja nie zapewnia Radzie niezależności i nie określa, z jakim organem pań-
stwowym jej związki miałyby być bardziej zinstytucjonalizowane. Członków zarzą-
du Rady, w tym Prezesa, powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw Skarbu
Państwa.
Z kolei Prezydent RP potwierdza wygaśnięcie kadencji w przypadku odrzucenia
przez Sejm i Senat sprawozdania Rady, która ma obowiązek przedstawiać je corocznie
do końca marca Sejmowi, Senatowi (mogą w drodze uchwały przyjąć sprawozdanie bez
zastrzeżeń, z zastrzeżeniami i uwagami lub je odrzucić) i Prezydentowi RP.
SKŁAD RADY
▶ w skład Rady wchodzi 5 członków, z których 2 powołuje Sejm, 1 Senat

i 2 Prezydent RP, spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem
w zakresie środków masowego przekazu
STATUS CZŁONKÓW
▶ kadencja członków KRRiT wynosi 6 lat, licząc od dnia powołania ostatniego

członka; obowiązuje zakaz reelekcji
KADENCJA CZŁONKÓW
239
▶ Konstytucja RP nie zapewnia Radzie niezależności i nie określa, z jakim

organem państwowym jej związki miałyby być bardziej zinstytucjonalizowane.
61381979791062
61
▶ kadencja członków KRRiT wynosi 6 lat, licząc od dnia powołania ostatniego
członka; obowiązuje zakaz reelekcji
KADENCJA CZŁONKÓW
▶ Konstytucja RP nie zapewnia Radzie niezależności i nie określa, z jakim

organem państwowym jej związki miałyby być bardziej zinstytucjonalizowane.
Członków zarządu Rady, w tym Prezesa, powołuje i odwołuje minister właściwy
do spraw Skarbu Państwa
▶ Prezydent RP potwierdza wygaśnięcie kadencji w przypadku odrzucenia przez
Sejm i Senat sprawozdania Rady, która ma obowiązek przedstawiać je corocznie
do końca marca Sejmowi, Senatowi (mogą w drodze uchwały przyjąć
sprawozdanie bez zastrzeżeń, z zastrzeżeniami i uwagami lub je odrzucić)
i Prezydentowi RP
Ważne
W razie odrzucenia sprawozdania przez obie izby parlamentu Prezydent RP w ciągu
14 dni od powzięcia decyzji przez Senat może odmówić potwierdzenia wygaśnięcia
kadencji, co powoduje dalsze jej trwanie w dotychczasowym składzie.
Premierowi Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji przedstawia corocznie jedynie „infor

mację” o swojej działalności oraz o podstawowych problemach radiofonii i telewizji.
Prezes RM nie może tej informacji odrzucić.
Naczelną zasadą funkcjonowania Rady jest zasada kolegialności.
Ustawa z 29.12.1992 r. o radiofonii i telewizji przewiduje równocześnie nie tylko ist-
nienie stanowiska Przewodniczącego KRRiT, jako organu wykonawczego Rady, ale
wyposaża go w samodzielne kompetencje czyniące z niego odrębny organ admini
stracji państwowej.
Na wniosek Przewodniczącego KRRiT członkowie Rady wybierają ze swego grona jego
zastępcę. Przewodniczący KRRiT kieruje jej pracami i reprezentuje ją na zewnątrz.
Ponadto może on żądać od dostawcy usług medialnych przedstawienia materiałów,
dokumentów i udzielenia wyjaśnień w zakresie niezbędnym dla kontroli zgodności
działania nadawcy z przepisami ustawy, warunkami koncesji lub wiążącymi go aktami
samoregulacji. Jeżeli jakieś programy naruszają przepisy ustawy, uchwały KRRiT lub
warunki koncesji, Przewodniczący KRRiT może wezwać do zaniechania działań w za-
kresie ich tworzenia i rozpowszechniania, bądź – na podstawie uchwały Rady – nakazać
mu zaniechanie działań naruszających. Ponadto Przewodniczący wypełnia kompe
tencje przekazane mu w przepisach szczegółowych ustawy o radiofonii i telewizji.
240
61381979791062
61
1. Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów administracji rządowej,
NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyj
nych z punktu widzenia:
a) jawności obrotu gospodarczego, celowości, rzetelności i legalności,
b) legalności, gospodarności, celowości i rzetelności,
c) gospodarności, legalności i jawności obrotu gospodarczego.
2. Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować działalność organów samorządu

terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek or
ganizacyjnych z punktu widzenia:
a) legalności, gospodarności i rzetelności,
b) gospodarności, legalności i jawności obrotu gospodarczego,
c) jawności obrotu gospodarczego, celowości, rzetelności i legalności.
3. Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować działalność innych (niż organów

administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych, innych państwowych
jednostek organizacyjnych, organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób
prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych) jednostek organiza
cyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie:
a) w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz
wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa,
b) takim, jak kontrola jednostek samorządu terytorialnego,
c) Najwyższa Izba Kontroli nie może kontrolować działalności takich jednostek.
4. Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez:

a) Prezydenta RP,
b) Sejm, za zgodą Senatu,
c) Sejm i Senat.
241
61381979791062
61
5. Kadencja Rzecznika Praw Obywatelskich trwa:
a) 4 lata,
b) 5 lat,
c) 6 lat.
6. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może zajmować innego stanowiska ani wyko
nywać innych zajęć zawodowych, z wyjątkiem:
a) stanowiska profesora szkoły wyższej,
b) funkcji honorowych, niezwiązanych z wykonywaniem funkcji RPO,
c) nieodpłatnych funkcji honorowych.
7. Członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji są powoływani przez:

a) Sejm,
b) Sejm i Senat,
c) Sejm, Senat i Prezydenta RP.
8. Czy członek Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji może należeć do partii poli
tycznej?
a) tak,
b) tak, ale na okres sprawowania funkcji w KRRiTV powinien to członkostwo zawie-
sić,
c) nie.
242
61381979791062
61
Czy wiesz, że …
Rozpowszechniona jest informacja o tym, że pierwszy budżet państwa stworzono w Pol-
sce już w 1768 r. i znaleźć ją można nawet w podręcznikach. Paradoksalnie jednak braku-
je badań nad tym pierwszym polskim budżetem. Przypadająca w 2018 r. 250. rocznica
uchwalenia tego aktu skłania do analizy zarówno jego treści, jak i praktyki wykonania.
Obie bowiem budzą wątpliwości, czy rzeczywiście mamy do czynienia z budżetem. Akt
ten nigdy nie wszedł w życie i miał tak liczne uchybienia, że dotychczasowe sądy o nim
należy zrewidować2.
2
Zob. P.M. Pilarczyk, 250. rocznica powstania budżetu w Polsce, Prawo Budżetowe 2017, Nr 1,
s. 75 i n.
243
61381979791062
61
CZĘŚĆ II. FINANSE PUBLICZNE
ROZDZIAŁ 1. PODSTAWOWE POJĘCIA
Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicz

nych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności:
1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych,
2) wydatkowanie środków publicznych,
3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa,
4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne,
5) zarządzanie środkami publicznymi,
6) zarządzanie długiem publicznym,
7) rozliczenia z budżetem UE.
ŚRODKI PUBLICZNE
dochody publiczne
środki pochodzące z budżetu UE oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy

udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym
Handlu (EFTA)
środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż

wymienione powyżej
środki, o których mowa w art. 3b ustawy z 6.12.2006 r. o zasadach prowadzenia

polityki rozwoju
244
przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz
innych jednostek sektora fi nansów publicznych pochodzące:
▶ ze sprzedaży papierów wartościowych61381979791062
61
środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż
wymienione powyżej
środki, o których mowa w art. 3b ustawy z 6.12.2006 r. o zasadach prowadzenia

polityki rozwoju
przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz

innych jednostek sektora fi nansów publicznych pochodzące:
▶ ze sprzedaży papierów wartościowych
▶ z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu
terytorialnego
▶ ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych
▶ z otrzymanych pożyczek i kredytów
▶ z innych operacji fi nansowych
przychody jednostek sektora fi nansów publicznych pochodzące z prowadzonej

przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł
Dochodami publicznymi są:

1) daniny publiczne, do których zalicza się: podatki, składki, opłaty, wpłaty z zysku
przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa oraz
banków państwowych, a także inne świadczenia pieniężne, których obowiązek
ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego, państwowych
funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika
z odrębnych ustaw;
2) inne dochody budżetu państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych
jednostek sektora finansów publicznych należne na podstawie odrębnych ustaw
lub umów międzynarodowych;
3) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora fi-
nansów publicznych;
4) dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się
w szczególności:
a) wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze,
b) odsetki od środków na rachunkach bankowych,
c) odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych,
d) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych;
5) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów
publicznych;
6) odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych;
245
61381979791062
61
7) kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych
poręczeń i gwarancji;
8) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów oraz
dochody ze sprzedaży papierów wartościowych lub prywatyzacji.
Środki publiczne przeznacza się na:
1) wydatki publiczne,
2) rozchody publiczne, w tym na rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek
samorządu terytorialnego (art. 6 ust. 1 FinPublU).
ŚRODKI PUBLICZNE
wydatki publiczne rozchody publiczne
na rozchody na rozchody budżetów jednostek

budżetu państwa samorządu terytorialnego
Rozchodami publicznymi są:

1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów,
2) wykup papierów wartościowych,
3) udzielone pożyczki i kredyty,
4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przy-
chody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,
5) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnoś-
cią,
6) płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych instytu-
cjach finansowych.
Ważne
Nadwyżką sektora finansów publicznych jest dodatnia różnica między dochodami pub-
licznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego.
Deficytem sektora finansów publicznych jest ujemna różnica między dochodami pub-
licznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego.
246
61381979791062
61
PODMIOTY SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli

państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały
jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki
związki metropolitalne
jednostki budżetowe
samorządowe zakłady budżetowe
agencje wykonawcze
instytucje gospodarki budżetowej
państwowe fundusze celowe
Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa

Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa KRUS
Narodowy Fundusz Zdrowia
samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,
uczelnie publiczne
Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne
państwowe i samorządowe instytucje kultury
inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie

odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem
przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego
247
61381979791062
61
Jednostkami budżetowymi są jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych
nieposiadające osobowości prawnej, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio
z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów
budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego (art. 11 ust. 1
FinPublU). Jednostka budżetowa działa na podstawie statutu określającego w szcze
gólności jej nazwę, siedzibę i przedmiot działalności.
TWORZENIE, ŁĄCZENIE I LIKWIDACJA JEDNOSTEK BUDŻETOWYCH
państwowe jednostki budżetowe gminne, powiatowe lub wojewódzkie

jednostki budżetowe
organy działające na podstawie

odrębnych ustaw organy stanowiące jednostek samorządu
terytorialnego
Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego tworzy, łączy, przekształca

w inną formę organizacyjnoprawną i likwiduje samorządowy zakład budżetowy.
Instytucja gospodarki budżetowej jest jednostką sektora finansów publicznych
tworzoną w celu realizacji zadań publicznych, która:
1) odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania,
2) pokrywa koszty swojej działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych przycho-
dów.
TWORZENIE INSTYTUCJI GOSPODARKI BUDŻETOWEJ
minister lub Szef Kancelarii organ lub kierownik jednostki,

Prezesa RM o której mowa w art. 139 ust. 2 FinPublU
Instytucja gospodarki budżetowej uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania

do Krajowego Rejestru Sądowego. Działa ona na podstawie statutu nadanego przez
organ wykonujący funkcje organu założycielskiego.
248
61381979791062
61
PAŃSTWOWY DŁUG PUBLICZNY
obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:
wyemitowanych papierów zaciągniętych przyjętych

wartościowych opiewających kredytów depozytów
na wierzytelności pieniężne i pożyczek
wymagalnych zobowiązań
wynikających z odrębnych ustaw uznanych za bezsporne przez

oraz prawomocnych orzeczeń właściwą jednostkę sektora
sądów lub ostatecznych decyzji fi nansów publicznych będącą
administracyjnych dłużnikiem
jest obliczany jako wartość nominalna zobowiązań jednostek sektora

finansów publicznych po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań
między jednostkami tego sektora
przez wartość nominalną zaciągniętej pożyczki, kredytu lub innego

zobowiązania rozumie się zobowiązania, tj. kwotę świadczenia głównego,
wartość nominalną: należną do zapłaty w dniu wymagalności
zobowiązania
wyemitowanych papierów
wartościowych
Przez potrzeby pożyczkowe budżetu państwa rozumie się zapotrzebowanie na środki

finansowe niezbędne do sfinansowania deficytu:
1) budżetu państwa,
2) budżetu środków europejskich,
3) rozchodów budżetu państwa.
249
61381979791062
61
Skarbowy papier wartościowy jest papierem wartościowym, w którym Skarb Pań
stwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru i zobowiązuje się
wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter
pieniężny lub niepieniężny.
Ważne
Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawiane w granicach limi-
tów określonych w ustawie budżetowej.
SKARBOWE PAPIERY WARTOŚCIOWE
Opiewające na świadczenia pieniężne

– mogą być emitowane lub wystawiane wyłącznie przez Ministra Finansów
Opiewające na świadczenia pieniężne uprawniające

do określonych świadczeń niepieniężnych w zamian
za te skarbowe papiery wartościowe
– emituje Minister Finansów w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw
Skarbu Państwa
Opiewające na świadczenia niepieniężne

– emituje minister właściwy do spraw Skarbu Państwa
Za zobowiązania wynikające z wyemitowanych lub wystawionych skarbowych papie-

rów wartościowych odpowiada całym majątkiem Skarb Państwa.
Bon skarbowy jest krótkoterminowym papierem wartościowym oferowanym do sprze
daży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywanym według wartości
nominalnej po upływie okresu, na jaki został wyemitowany (art. 99 FinPublU).
250
61381979791062
61
OBLIGACJA SKARBOWA
papier wartościowy oferowany sprzedawana na rynku pierwotnym:

do sprzedaży w kraju lub ▶ dyskontem
za granicą, oprocentowany ▶ według wartości nominalnej
w postaci dyskonta lub odsetek ▶ powyżej wartości nominalnej i wykupywana
(art. 100 ust. 1 FinPublU) po upływie okresu, na jaki została wyemitowana
Skarbowy papier oszczędnościowy jest skarbowym papierem wartościowym ofero

wanym do sprzedaży:
1) osobom fizycznym,
2) stowarzyszeniom, innym organizacjom społecznym i zawodowym oraz fundacjom
wpisanym do rejestru sądowego, a w przypadku nierezydentów – również wpisa-
nym do innego rejestru urzędowego, o ile warunki emitowania tak stanowią.
Skarbowy papier oszczędnościowy może być wyłączony z obrotu na rynku wtórnym
albo może być przedmiotem obrotu tylko między podmiotami, o których mowa
powyżej, o ile warunki emitowania tak stanowią (art. 101 ust. 1 i 2 FinPublU).
Dotacje są to podlegające szczególnym zasadom rozliczania środki z budżetu pań
stwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz z państwowych funduszy
celowych przeznaczone na podstawie ustawy z 27.8.2009 r. o finansach publicznych,
odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych, na finansowanie lub dofinansowa
nie realizacji zadań publicznych (art. 126 FinPublU).
Ważne
Jedną z podstawowych zasad dotyczących finansów publicznych jest, wprowadzona
w art. 20 Konstytucji RP, zasada społecznej gospodarki rynkowej: Społeczna gospodar-
ka rynkowa oparta jest na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz
solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych.
251
61381979791062
61
ZASADY USTROJU GOSPODARCZEGO POLSKI
zasada społecznej gospodarki rynkowej
zasada ochrony środowiska oparta na zasadzie zrównoważonego rozwoju
zasada wolności wykonywania zawodu
zasada ochrony pracy
Jednym z obowiązków publicznych określonych w Konstytucji RP jest obowiązek po

noszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie
Obowiązek ponoszenia tych obciążeń powinien być koniecznie określony w ustawie.
Odpowiada to zasadzie, że wszelkie obowiązki obywateli mogą być nakładane wy
łącznie w drodze ustawy. Ustawowe określenie tych obowiązków jest bardzo istotne
z uwagi na fakt, że stanowienie norm prawnych przez władzę ustawodawczą zapewnia
ich odpowiednią kontrolę społeczną, a działania władzy wykonawczej nie będą wy-
konywane arbitralnie wobec obywateli. Wykonując ten obowiązek, obywatele przeka
zują część swoich dochodów państwu, dlatego też państwo powinno zarządzać tymi
środkami w sposób przewidziany ustawą oraz wydatkować je, stosując się do rygorów
ustanowionych w ustawie.
Powyższe zasady potwierdza art. 216 Konstytucji RP, zgodnie z którym środki finanso-
we na cele publiczne mają być gromadzone i wydatkowane w sposób określony w usta-
wie. Podobnie zaciąganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych
przez państwo powinno być określone ustawą, z tym że nie wolno zaciągać pożyczek
lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług
publiczny mógłby przekroczyć 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto.
252
61381979791062
61
Zasada jawności finansów publicznych polega m.in. na:
jawności sejmowej debaty budżetowej i debat budżetowych jednostek samorządu

terytorialnego
jawności sejmowej debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa

i debat nad wykonaniem sprawozdań budżetowych jednostek samorządu
terytorialnego
podaniu przez Ministra Finansów do publicznej wiadomości kwot dotacji

udzielonych z budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego,
a także udzielanych przez państwowe fundusze celowe oraz zbiorczych danych
dotyczących fi nansów publicznych i informacji o wykonaniu budżetu państwa za
okresy miesięczne
udostępnianiu corocznych sprawozdań dotyczących fi nansów i działalności

jednostek należących do sektora fi nansów publicznych (art. 34 FinPublU)
Jawność finansów publicznych nie odnosi się do środków publicznych, których

pochodzenie lub przeznaczenie zostało uznane za informację niejawną na podstawie
odrębnych przepisów lub jeżeli wynika to z umów międzynarodowych
Przejrzystość finansów publicznych realizowana jest przez:

1) jednolitą klasyfikację dochodów i wydatków publicznych,
2) jednolite zasady rachunkowości stosowane przez jednostki sektora finansów pub-
licznych,
3) jednolite zasady sprawozdawczości stosowane przez jednostki sektora publicznego.
Zasada państwowego władztwa daninowego oznacza, że nakładanie danin publicz
nych leży w kompetencji ustawodawcy, który wprowadzając tę daninę, powinien
określić jej istotne elementy. Zgodnie z art. 217 Konstytucji RP nakładanie podatków,
innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i sta-
wek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmio-
tów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy.
253
61381979791062
61
ZAKRES REGULACJI USTAW DANINOWYCH
w ustawie powinny znaleźć się
podmiot przedmiot stawki

opodatkowania opodatkowania podatkowe
podstawa nałożenia podatku zasady przyznawania ulg

i innych danin publicznych i umorzeń, kategorie podmiotów
zwolnionych z podatków
Inne kwestie podatkowe mogą zostać uregulowane w przepisach wykonawczych

do ustaw, tzn. w rozporządzeniach.
Jako że obowiązek ponoszenia ciężarów na rzecz państwa stanowi istotną ingerencję
podmiotu publicznoprawnego w sferę własności obywateli, zasady opodatkowania
powinny być określane na tyle wcześniej, aby planowanie interesów i ich odpowiednia
ochrona były realne. Organy stanowiące prawo powinny zatem stosować przy ustawach
podatkowych odpowiednią vacatio legis.
Ważne
Ustawy podatkowe powinny wchodzić w życie przed rozpoczęciem roku kalendarzowe-
go, od którego mają obowiązywać. Zakazane jest wsteczne działanie prawa podatko-
wego. Ponadto, prawo podatkowe powinno być jasne i spójne, stanowione w celu po-
szanowania zasad pewności prawa i zaufania do ustawodawcy oraz ochrony własności
obywateli.
Zgodnie z art. 218 Konstytucji RP organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania

majątkiem Skarbu Państwa określa ustawa.
254
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 2. WIELOLETNI PLAN FINANSOWY
PAŃSTWA I USTAWA BUDŻETOWA
Podstawę przygotowywania projektu ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy

stanowi tzw. Wieloletni Plan Finansowy Państwa. Jest on sporządzany na dany rok
budżetowy i 3 kolejne lata.
Wieloletni Plan Finansowy Państwa:
1) zawiera Program Konwergencji, opracowany zgodnie z rozporządzeniem Rady
(WE) Nr 1466/97/WE z 7.7.1997 r. w sprawie wzmocnienia nadzoru pozycji budże-
towych oraz nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych (Dz.Urz. WE L Nr 209
z 2.8.1997 r., s. 1 ze zm.);
2) określa cele wraz z miernikami stopnia ich realizacji, w układzie obejmującym
główne funkcje państwa.
Wieloletni Plan Finansowy Państwa w części zawierającej Program Konwergencji
określa dodatkowo:
1) główne cele polityki społecznej i gospodarczej;
2) planowane działania i ich wpływ na poziom dochodów i wydatków sektora insty-
tucji rządowych i samorządowych, o których mowa w rozporządzeniu Parlamentu
Europejskiego i Rady (UE) Nr 594/2013 z 21.5.2013 r. w sprawie europejskiego
systemu rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE L
Nr 174 z 26.6.2013 r., s. 1), w tym na długookresową stabilność finansów publicz-
nych;
3) planowaną wstępną kwotę wydatków obliczoną zgodnie ze wzorem zawartym
w art. 112aa ust. 1 FinPublU;
4) zmiany w zakresie podejmowanych działań i celów, w stosunku do poprzedniego
Programu Konwergencji;
5) wstępną prognozę podstawowych wielkości makroekonomicznych wraz z założe-
niami stanowiącymi podstawę jej opracowania.
255
61381979791062
61
Rada Ministrów uchwala Wieloletni Plan Finansowy Państwa, w terminie
do 30 kwietnia, i ogłasza go:
1) Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” oraz
2) Biuletynie Informacji Publicznej.
STRUKTURA USTAWY BUDŻETOWEJ
budżet państwa
załączniki
postanowienia, których obowiązek zamieszczenia w ustawie budżetowej

wynika z ustawy o fi nansach publicznych lub z odrębnych ustaw
Ważne
Ustawa budżetowa jest uchwalana na okres roku budżetowego, którym jest rok kalen-
darzowy. Ustawa ta nie może zawierać przepisów zmieniających inne ustawy.
Budżet państwa określa:

1) łączną kwotę prognozowanych podatkowych i niepodatkowych dochodów budżetu
państwa,
2) łączną kwotę planowanych wydatków budżetu państwa,
3) kwotę planowanych wydatków, obliczoną zgodnie z art. 112aa ust. 1, oraz kwotę
planowanego limitu wydatków, o którym mowa w art. 112aa ust. 3 FinPublU,
4) kwotę planowanego deficytu budżetu państwa wraz ze źródłami jego pokrycia,
5) łączną kwotę prognozowanych dochodów budżetu środków europejskich,
6) łączną kwotę planowanych wydatków budżetu środków europejskich,
7) wynik budżetu środków europejskich,
8) łączną kwotę planowanych przychodów budżetu państwa,
9) łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu państwa,
10) planowane saldo przychodów i rozchodów budżetu państwa,
11) limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych
papierów wartościowych.
256
61381979791062
61
DOCHODY PODATKOWE I NIEPODATKOWE BUDŻETU
podatki i opłaty, w części, która zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowi

dochodów jednostek samorządu terytorialnego, przychodów państwowych
funduszy celowych oraz innych jednostek sektora fi nansów publicznych
cła
wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu

Państwa oraz banków państwowych
wpłaty z tytułu dywidendy
wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego
wpłaty nadwyżki środków fi nansowych agencji wykonawczych
dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne ustawy nie
stanowią inaczej
dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze,

dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile odrębne ustawy nie
stanowią inaczej
odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych państwowych

jednostek budżetowych lub organów władzy publicznej, o ile odrębne ustawy nie
stanowią inaczej
odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych

na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa
odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych
grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej
spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa

257
dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów
w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 4 lit. a i b FinPublU, o ile odrębne ustawy nie
61381979791062
61
grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej
spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa
dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów

w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 4 lit. a i b FinPublU, o ile odrębne ustawy nie
stanowią inaczej
inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych
środki europejskie i środki, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 5 lit. a i b FinPublU,
na realizację projektów pomocy technicznej oraz środki, o których mowa w art. 5
ust. 3 pkt 5 lit. c i d oraz pkt 6 FinPublU, po ich przekazaniu na rachunek dochodów
budżetu państwa
odsetki wykupowane przez nabywców obligacji skarbowych lub nadwyżka

wynikająca z różnicy pomiędzy ceną emisyjną a wartością nominalną zbywanych
obligacji skarbowych (art. 111 FinPublU)
Wydatki budżetu państwa są przeznaczone w szczególności na:

1) funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządo-
wej, organów kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów,
2) zadania wykonywane przez administrację rządową,
3) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,
4) dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego,
5) wpłaty do budżetu UE,
6) subwencje dla partii politycznych,
7) dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami,
8) obsługę długu publicznego,
9) wkład krajowy na realizację programów finansowanych z udziałem środków euro-
pejskich lub środków, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 3, 5 i 6 FinPublU (art. 112
FinPublU).
Ważne
Nadwyżkę budżetu państwa stanowi dodatnia różnica między dochodami a wydatkami
budżetu państwa. Deficyt budżetu państwa stanowi ujemna różnica między dochoda-
mi a wydatkami budżetu państwa.
258
61381979791062
61
Deficyt budżetu państwa oraz inne pożyczkowe potrzeby budżetu państwa mogą być
sfinansowane przychodami pochodzącymi:
ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym

i zagranicznym
z kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych
z pożyczek
z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa
z kwot pochodzących ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek
z nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych
z nadwyżki budżetu środków europejskich, z zastrzeżeniem art. 118 ust. 4 FinPublU
z innych operacji fi nansowych
Budżet państwa składa się z części odpowiadających organom władzy publicznej,

kontroli państwowej, sądom, trybunałom i innym organom wymienionym w art. 139
ust. 2 FinPublU, administracji rządowej.
Dla poszczególnych działów administracji rządowej oraz dla urzędów nadzorowanych
przez Prezesa Rady Ministrów ustala się odpowiednio odrębne części budżetu. Ujmuje
się w nich:
1) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,
2) rezerwę ogólną,
3) rezerwy celowe,
4) obsługę długu Skarbu Państwa,
5) środki własne Unii Europejskiej,
6) przychody i rozchody związane z finansowaniem potrzeb pożyczkowych budżetu
państwa,
7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne ustawy
nie stanowią inaczej.
259
61381979791062
61
Częściami budżetu państwa dysponują dysponenci części budżetowych, jeżeli odrębne
ustawy nie stanowią inaczej.
Dochody i wydatki oraz przychody i rozchody budżetu państwa klasyfikuje się
według zasad określonych w art. 39 FinPublU oraz według części budżetowych,
o których mowa powyżej.
Zgodnie z art. 39 FinPublU dochody publiczne, wydatki publiczne i przychody jedno-
stek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności
oraz pochodzące z innych źródeł, środki pochodzące z budżetu UE oraz niepodlega-
jące zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskie-
go Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), a także środki pochodzące ze źródeł
zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione, klasyfikuje się według:
1) działów i rozdziałów – określających rodzaj działalności,
2) paragrafów – określających rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku oraz środków,
o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 FinPublU.
Rozchody publiczne oraz przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu

terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:
ze sprzedaży papierów wartościowych
z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu

terytorialnego
ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych
z otrzymanych pożyczek i kredytów
z innych operacji fi nansowych
klasyfi kuje się według paragrafów określających źródło przychodu lub rodzaj
Z budżetu państwa, w zakresie ustalonym w ustawie budżetowej, mogą być udzielane:

1) pożyczki i kredyty wynikające z umów międzynarodowych,
2) pożyczki wynikające z ustaw innych niż ustawa budżetowa.
260
61381979791062
61
Ważne
Pożyczki i kredyty udzielane z budżetu państwa są oprocentowane, o ile odrębne usta-
wy nie stanowią inaczej. Wysokość oprocentowania określa umowa.
Podatkowe i niepodatkowe dochody budżetu państwa ujmuje się w załączniku do usta

wy budżetowej według:
1) źródeł dochodów,
2) części i działów klasyfikacji budżetowej.
Wydatki budżetu państwa ujmuje się w załączniku do ustawy budżetowej w podziale na:
1) części, działy i rozdziały klasyfikacji budżetowej wydatków oraz
2) grupy wydatków, z wyodrębnieniem wydatków przeznaczonych na:
a) realizację projektów pomocy technicznej programów finansowanych z udzia-
łem środków europejskich i środków, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 5
FinPublU,
b) współfinansowanie realizacji programów finansowanych z udziałem środków
europejskich i wpłat do wspólnych budżetów pomocy technicznej programów
finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 5
FinPublU,
c) realizację programów, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 5 lit. c i d FinPublU.
Budżet środków europejskich jest rocznym planem dochodów i podlegających
refundacji wydatków przeznaczonych na realizację programów finansowanych
z udziałem środków europejskich, z wyłączeniem środków przeznaczonych na rea
lizację projektów pomocy technicznej oraz środków, o których mowa w art. 4 ust. 2
rozp. Nr 1306/2013.
W budżecie środków europejskich ujmuje się:
1) dochody z tytułu realizacji programów finansowanych z udziałem środków euro-
pejskich,
2) wydatki na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich
w części podlegającej refundacji.
261
61381979791062
61
Wydatki budżetu państwa dzielą się na następujące grupy wydatków:
dotacje i subwencje
świadczenia na rzecz osób fi zycznych
wydatki bieżące jednostek budżetowych
wydatki majątkowe
wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa
wydatki na realizację programów fi nansowanych z udziałem środków, o których

mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 FinPublU, w tym wydatki budżetu środków europejskich
środki własne UE
262
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 3. TRYB OPRACOWYWANIA
I UCHWALANIA BUDŻETU PAŃSTWA
Zgodnie z art. 219 Konstytucji RP Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy

w formie ustawy budżetowej.
Zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowości
oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, a także za-
sady i tryb wykonywania ustawy budżetowej określa ustawa o finansach publicznych.
W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż
rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym. Przepisy dotyczące projektu
ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium bu-
dżetowym.
Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie
w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finan
sową na podstawie przedłożonego projektu ustawy.
Ważne
Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium bu-
dżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz
ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie
Radzie Ministrów.
263
61381979791062
61
ZAŁOŻENIA PROJEKTU BUDŻETU PAŃSTWA NA ROK NASTĘPNY
przedstawia Radzie Ministrów Minister Finansów
muszą uwzględniać ustalenia oraz kierunki działań zawarte w Wieloletnim Planie

Finansowym Państwa
materiały do projektu ustawy budżetowej opracowują i przedstawiają Ministrowi

Finansów dysponenci części budżetowych
materiały do projektu ustawy budżetowej w zakresie programów fi nansowanych

z udziałem środków europejskich i środków, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 5
FinPublU, opracowuje i przedstawia Ministrowi Finansów minister właściwy
do spraw rozwoju regionalnego, z uwzględnieniem wieloletnich limitów wydatków,
o których mowa w art. 122 ust. 1 pkt 2 lit. c FinPublU
materiały do projektu ustawy budżetowej w zakresie środków pochodzących

z Europejskiego Funduszu Rybackiego, Europejskiego Funduszu Morskiego
i Rybackiego oraz środków, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 4 FinPublU,
opracowuje i przedstawia Ministrowi Finansów odpowiednio minister właściwy
do spraw rybołówstwa lub minister właściwy do spraw rozwoju wsi, a w zakresie
środków, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 5b – minister właściwy do spraw
zabezpieczenia społecznego
Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej na rok

następny wraz z uzasadnieniem.
Minister Finansów włącza do projektu ustawy budżetowej dochody i wydatki:
1) Kancelarii Sejmu,
2) Kancelarii Senatu,
3) Kancelarii Prezydenta RP,
4) Trybunału Konstytucyjnego,
5) Najwyższej Izby Kontroli,
6) Sądu Najwyższego,
7) Naczelnego Sądu Administracyjnego wraz z wojewódzkimi sądami administra-
cyjnymi,
8) Krajowej Rady Sądownictwa,
9) sądownictwa powszechnego,
264
61381979791062
61
10) Rzecznika Praw Obywatelskich,
11) Rzecznika Praw Dziecka,
12) Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
13) Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych,
14) Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi
Polskiemu,
15) Krajowego Biura Wyborczego i
16) Państwowej Inspekcji Pracy.
Ważne
Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej i wraz z uzasadnieniem przedkła-
da go Sejmowi w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy
(art. 141 FinPublU). Zgodnie z art. 222 Konstytucji RP Rada Ministrów przedkłada Sej-
mowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy
budżetowej na rok następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze
przedłożenie projektu.
PROWIZORIUM BUDŻETOWE
w przypadku gdy RM do projektu ustawy jeżeli RM przedkłada

przedkłada Sejmowi projekt o prowizorium Sejmowi projekt ustawy
ustawy o prowizorium budżetowym o prowizorium budżetowym,
budżetowym powinna stosuje się przepisy ma ona obowiązek
to uczynić, podobnie jak odnoszące się przedstawić Sejmowi projekt
w przypadku projektu ustawy do projektu ustawy ustawy budżetowej nie
budżetowej, w terminie budżetowej później niż na 3 miesiące
do dnia 30 września roku przed zakończeniem okresu
poprzedzającego rok obowiązywania ustawy
budżetowy o prowizorium budżetowym
Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia prze
kazania jej Senatowi (art. 223 Konstytucji RP).
265
61381979791062
61
Ważne
Prezydent RP podpisuje ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym
przedstawioną przez Marszałka Sejmu w ciągu 7 dni (art. 224 ust. 1 Konstytucji RP).
W przypadku zwrócenia się Prezydenta RP do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie
zgodności z Konstytucją RP ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżeto-
wym przed jej podpisaniem, Trybunał Konstytucyjny orzeka w tej sprawie nie później
niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale (art. 224 ust. 2 Konstytu-
cji RP). Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budże-
towej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu, może on w ciągu
14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu (art. 225 Konstytucji RP).
SKUTKI BRAKU OGŁOSZENIA
jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie zostaną

ogłoszone przed dniem 1 stycznia, to do czasu ogłoszenia odpowiedniej ustawy:
podstawą gospodarki fi nansowej obowiązują stawki należności

jest przedstawiony Sejmowi budżetowych oraz składki
projekt ustawy budżetowej lub na państwowe fundusze celowe
projekt ustawy o prowizorium w wysokości ustalonej dla roku
budżetowym poprzedzającego rok budżetowy
dotyczy to także przypadku, gdy podstawą gospodarki fi nansowej państwa jest

ustawa albo projekt ustawy o prowizorium budżetowym, a przed upływem terminu
obowiązywania ustawy o prowizorium budżetowym nie zostanie ogłoszona ustawa
budżetowa
266
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 4. WYKONYWANIE USTAWY
BUDŻETOWEJ
Dysponenci części budżetowych, w terminie 10 dni roboczych od dnia ogłoszenia usta-

wy budżetowej, przekazują jednostkom podległym informacje o kwotach dochodów
i wydatków, w tym wynagrodzeń. Jednostki te sporządzają plany finansowe w celu
zapewnienia ich zgodności z ustawą budżetową. Nie dotyczy to kwot dochodów
z podatków i ceł pobieranych przez jednostki podległe Ministrowi Finansów (art. 146
FinPublU).
Minister Finansów, w porozumieniu z dysponentami części budżetowych, opracowuje
harmonogram realizacji budżetu państwa (art. 147 ust. 1 FinPublU).
Ważne
Zgodnie z art. 159 FinPublU wykonywaniem budżetu państwa kieruje Rada Ministrów.
ZASADY GOSPODARKI FINANSOWEJ
ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu państwa następuje

na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów
pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych przepisami

i harmonogramem realizacji budżetu państwa
dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych w planie

fi nansowym, z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień i zgodnie
z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem
zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów
267
zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej
oferty, z uwzględnieniem przepisów o zamówieniach publicznych, a w odniesieniu
do organizacji pozarządowych – z odpowiednim zastosowaniem art. 43 i 151
61381979791062
61
pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych przepisami
i harmonogramem realizacji budżetu państwa


FinPublU
Minister Finansów sprawuje ogólną kontrolę:

1) realizacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa,
2) efektywności i skuteczności realizacji budżetu w układzie zadaniowym,
3) wykorzystania środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 FinPublU,
4) poziomu deficytu sektora finansów publicznych.
Dysponenci części budżetowych sprawują nadzór i kontrolę:
1) nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek organizacyjnych,
w tym nad dokonywaniem przez te jednostki wstępnej oceny celowości poniesio-
nych wydatków oraz realizacją właściwych procedur,
2) wykorzystania dotacji udzielonych z budżetu państwa,
3) realizacji zadań finansowanych z budżetu państwa,
4) efektywności i skuteczności realizacji planów w układzie zadaniowym na podsta-
wie mierników stopnia realizacji celów.
Zgodnie z art. 177 FinPublU w przypadku stwierdzenia:
1) niegospodarności w określonych jednostkach,
2) opóźnień w realizacji zadań,
3) nadmiaru posiadanych środków,
4) naruszenia zasad gospodarki finansowej
– może być podjęta decyzja o blokowaniu planowanych wydatków budżetowych.
Ważne
Blokowanie planowanych wydatków budżetowych polega na okresowym lub obo-
wiązującym do końca roku zakazie dysponowania częścią lub całością planowanych
wydatków.
268
61381979791062
61
Decyzje o blokowaniu planowanych wydatków podejmują:
1) Minister Finansów – w zakresie całego budżetu państwa, z wyłączeniem jednostek,
o których mowa w art. 139 ust. 2 FinPublU,
2) dysponenci części budżetowych – w zakresie ich części budżetu państwa.
BLOKOWANIE NA CZAS OZNACZONY
w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej może nastąpić blokowanie

na czas oznaczony planowanych wydatków budżetu państwa. Polega ono
na wstrzymaniu przekazywania środków na realizację zadań fi nansowanych
z budżetu państwa lub okresowym albo obowiązującym do końca roku zakazie
dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków
blokowanie nie może dotyczyć subwencji ogólnej dla samorządu terytorialnego
decyzję o blokowaniu wydatków podejmuje, w drodze rozporządzenia, Rada

Ministrów po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji właściwej do spraw
budżetu
Wykonanie ustawy budżetowej podlega kontroli Sejmu. Zgodnie z art. 226 ust. 1

Konstytucji RP Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowe
go (do dnia 31 maja roku następnego) przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania
ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa.
Rada Ministrów przedstawia także Sejmowi i Najwyższej Izbie Kontroli:
1) sprawozdanie o dochodach i wydatkach związanych z zadaniami z zakresu ad-
ministracji rządowej, realizowanymi przez jednostki samorządu terytorialnego,
i innymi zadaniami zleconymi jednostkom samorządu terytorialnego odrębnymi
ustawami,
2) zbiorczą informację o wykonaniu budżetów jednostek samorządu terytorialnego,
3) ocenę realizacji założeń makroekonomicznych,
4) informację o wykonaniu wydatków w układzie zadaniowym.
269
61381979791062
61
Sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej powinno zawierać:
dochody, wydatki oraz nadwyżkę albo deficyt sektora fi nansów publicznych
dochody i wydatki wynikające z zamknięć rachunków budżetu państwa,

sporządzone według szczegółowości i układu ustawy budżetowej
przychody i koszty państwowych funduszy celowych
przychody i koszty agencji wykonawczych
przychody i koszty instytucji gospodarki budżetowej
przychody i koszty jednostek, o których mowa w art. 9 pkt 14 FinPublU
Do sprawozdania dołącza się:

1) omówienie wykonania budżetu państwa, z uwzględnieniem różnic między wiel-
kościami uchwalonymi a wykonanymi,
2) informację o realizacji wydatków, które nie wygasły z upływem roku budżetowego,
3) omówienie wielkości środków własnych Unii Europejskiej, z uwzględnieniem róż-
nic między wielkościami uchwalonymi a wykonanymi,
4) informacje dotyczące otrzymanych i wydatkowanych środków, o których mowa
w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 FinPublU,
5) informacje o realizacji kwoty wydatków obliczonej zgodnie z art. 112aa ust. 1 oraz
kwoty limitu wydatków, o którym mowa w art. 112aa ust. 3 FinPublU,
6) informacje o sumie obliczonej zgodnie z art. 112aa ust. 5 FinPublU.
Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej
Izby Kontroli podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania,
uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium
(art. 226 ust. 2 Konstytucji RP).
Minister Finansów przedstawia sejmowej komisji właściwej do spraw budżetu
i Najwyższej Izbie Kontroli informację o przebiegu wykonania ustawy budżetowej
za pierwsze półrocze w terminie do dnia 10 września danego roku (art. 183 FinPublU).
270
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 5. WYKONYWANIE BUDŻETU
ŚRODKÓW EUROPEJSKICH
Wydatki związane z realizacją programów i projektów finansowanych ze środków,

o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 FinPublU, są dokonywane zgodnie z procedu
rami określonymi w umowie międzynarodowej lub innymi procedurami obowią
zującymi przy ich wykorzystaniu (art. 184 ust. 1 FinPublU).
Nadzór i kontrolę nad realizacją programów finansowanych z udziałem środków eu-
ropejskich sprawuje minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego. Natomiast
nadzór i kontrolę nad realizacją programów finansowanych odpowiednio z udziałem
środków, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 4 FinPublU, środków Europejskiego Fun-
duszu Morskiego i Rybackiego, i środków Europejskiego Funduszu Rybackiego spra-
wują minister właściwy do spraw rozwoju wsi, minister właściwy do spraw rynków
rolnych oraz minister właściwy do spraw rybołówstwa.
Obsługa bankowa rachunków budżetu państwa jest prowadzona w ramach umowy
rachunku bankowego. Prowadzi ją Bank Gospodarstwa Krajowego w ramach umowy
rachunku bankowego zawartej z Ministrem Finansów.
271
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 6. ZAKRES BUDŻETU JEDNOSTKI
SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest rocznym planem dochodów i wy

datków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki. Jest uchwalany na rok budżeto
wy, którym jest rok kalendarzowy.
Podstawą gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego w danym roku
budżetowym jest uchwała budżetowa, która składa się z:
1) budżetu jednostki samorządu terytorialnego,
2) załączników.
UCHWAŁA BUDŻETOWA JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
budżet jednostki samorządu terytorialnego załączniki
Zgodnie z art. 212 FinPublU uchwała budżetowa jednostki samorządu terytorialnego

określa:
1) łączną kwotę planowanych dochodów budżetu jednostki samorządu terytorialne-
go, z wyodrębnieniem dochodów bieżących i majątkowych,
2) łączną kwotę planowanych wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialne-
go, z wyodrębnieniem wydatków bieżących i majątkowych,
3) kwotę planowanego deficytu albo planowanej nadwyżki budżetu jednostki sa-
morządu terytorialnego wraz ze źródłami pokrycia deficytu albo przeznaczenia
nadwyżki budżetu jednostki samorządu terytorialnego,
4) łączną kwotę planowanych przychodów budżetu jednostki samorządu terytorial-
nego,
272
61381979791062
61
5) łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego,
6) limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych
papierów wartościowych, o których mowa w art. 89 ust. 1 i art. 90 FinPublU,
7) kwotę wydatków przypadających do spłaty w danym roku budżetowym, zgodnie
z zawartą umową, z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez jednostkę sa-
morządu terytorialnego,
8) szczególne zasady wykonywania budżetu jednostki samorządu terytorialnego
w roku budżetowym, wynikające z odrębnych ustaw,
9) uprawnienia jednostki pomocniczej do prowadzenia gospodarki finansowej w ra-
mach budżetu gminy,
10) inne postanowienia, których obowiązek zamieszczenia w uchwale budżetowej
wynika z postanowień organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego.
W uchwale budżetowej organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego może
upoważnić zarząd do:
1) zaciągania kredytów i pożyczek oraz emitowania papierów wartościowych, o któ-
rych mowa w art. 89 ust. 1 i art. 90 FinPublU,
2) dokonywania zmian w budżecie.
Inicjatywa w sprawie sporządzenia projektu uchwały:
budżetowej o prowizorium budżetowym o zmianie uchwały budżetowej
przysługuje wyłącznie zarządowi jednostki samorządu terytorialnego (art. 233 FinPublU)
Projekt uchwały budżetowej sporządza zarząd jednostki samorządu terytorialnego

i przedkłada go:
1) organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego,
2) regionalnej izbie obrachunkowej – celem zaopiniowania
– do dnia 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy.
Wraz z projektem uchwały budżetowej zarząd jednostki samorządu terytorialnego
przedkłada organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego i regionalnej
izbie obrachunkowej:
1) uzasadnienie do projektu uchwały budżetowej,
2) inne materiały określone w uchwale organu stanowiącego jednostki samorządu
terytorialnego w sprawie trybu prac nad projektem uchwały budżetowej.
273
61381979791062
61
Ważne
Opinię regionalnej izby obrachunkowej o projekcie uchwały budżetowej zarząd
jednostki samorządu terytorialnego jest obowiązany przedstawić, przed uchwaleniem
budżetu, organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego.
Uchwałę budżetową organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego podejmuje

przed rozpoczęciem roku budżetowego, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach
– nie później niż do dnia 31 stycznia roku budżetowego (art. 239 FinPublU). Do czasu
podjęcia uchwały budżetowej, jednak nie później niż do dnia 31 stycznia roku budże-
towego, podstawą gospodarki finansowej jest projekt uchwały budżetowej przedsta
wiony organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego (art. 240 ust. 1
FinPublU).
W przypadku gdy Rada Ministrów uchwali projekt ustawy o prowizorium budżeto-
wym, organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego, na wniosek zarządu,
może podjąć uchwałę o prowizorium budżetowym jednostki samorządu terytorial-
nego na okres objęty prowizorium budżetowym (art. 241 FinPublU).
Ważne
Budżet jednostki samorządu terytorialnego wykonuje jej zarząd. Sprawuje on ogólny
nadzór nad realizacją, określonych uchwałą budżetową dochodów i wydatków, przy-
chodów i rozchodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego (art. 247 ust. 1 i 2
FinPublU).
ZASADY GOSPODARKI FINANSOWEJ
ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu jednostki samorządu

terytorialnego następuje na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących
przepisów
pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych w przepisach

i harmonogramie realizacji budżetu, jeżeli został on opracowany

274 zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej

61381979791062
61
pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych w przepisach
i harmonogramie realizacji budżetu, jeżeli został on opracowany


FinPublU
Sprawozdanie z wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego sporzą-

dza się na podstawie danych z ewidencji księgowej budżetu. Sprawozdanie powinno
uwzględniać w szczególności:
1) dochody i wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego w szczegółowości
określonej jak w uchwale budżetowej,
2) zmiany w planie wydatków na realizację programów finansowanych z udziałem
środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 FinPublU, dokonane w trakcie
roku budżetowego,
3) stopień zaawansowania realizacji programów wieloletnich (art. 269 FinPublU).
Sprawozdanie finansowe jednostki samorządu terytorialnego zarząd przekazuje or
ganowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego, w terminie do dnia
31 maja roku następującego po roku budżetowym (art. 270 ust. 1 FinPublU).
Ważne
Nie później niż dnia 30 czerwca roku następującego po roku budżetowym, organ stano-
wiący jednostki samorządu terytorialnego podejmuje uchwałę w sprawie absolutorium
dla zarządu po zapoznaniu się z:
1) sprawozdaniem z wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego,
2) sprawozdaniem finansowym,
3) sprawozdaniem z badania sprawozdania finansowego,
4) opinią regionalnej izby obrachunkowej,
5) informacją o stanie mienia jednostki samorządu terytorialnego,
6) stanowiskiem komisji rewizyjnej.
275
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 7. NARODOWY BANK POLSKI
Narodowy Bank Polski jest centralnym bankiem państwa, wyłącznie uprawnionym

do emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy
Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.
Narodowy Bank Polski posiada osobowość prawną i prawo używania pieczęci z god
łem państwowym.
Ważne
Narodowy Bank Polski nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych.
Działalność NBP jest prowadzona na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej. Siedzibą NBP

jest Warszawa (art. 2 NBPU).
ZADANIA NBP
utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki

gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP
organizowanie rozliczeń pieniężnych
prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi
prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami
prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa
276 regulowanie płynności banków oraz ich refi nansowanie
kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego

61381979791062
61
prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami
prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa
regulowanie płynności banków oraz ich refi nansowanie
kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego
działanie na rzecz stabilności systemu fi nansowego w zakresie instytucji fi nansowej

w rozumieniu art. 4 pkt 4 ustawy z 5.8.2015 r. o nadzorze makroostrożnościowym
nad systemem fi nansowym i zarządzaniu kryzysowym w systemie fi nansowym
działanie na rzecz wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka systemowego,

o którym mowa w art. 4 pkt 15 ww. ustawy
opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz

międzynarodowej pozycji inwestycyjnej
wykonywanie innych zadań określonych ustawami (art. 3 NBPU)
Narodowemu Bankowi Polskiemu przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków

pieniężnych Rzeczpospolitej Polskiej (art. 4 NBPU).
ORGANY NBP
Prezes NBP Rada Polityki Pieniężnej Zarząd NBP

– w czasie jego nieobecności – Przewodniczącym RPP – w skład Zarządu NBP
zastępuje wiceprezes NBP – jest Prezes NBP. Obok wchodzą Prezes NBP
pierwszy zastępca Prezesa NBP. niego do Rady Polityki – jako przewodniczący
Wiceprezesi NBP kierują Pieniężnej obligatoryjnie oraz 6–8 członków
wyznaczonymi przez wchodzi 9 osób Zarządu, w tym
Prezesa NBP działami wyróżniających się wiedzą 2 wiceprezesów NBP
pracy NBP z zakresu fi nansów
277
61381979791062
61
Narodowy Bank Polski wykonuje swoje zadania poprzez centralę i inne jednostki
organizacyjne, w szczególności oddziały okręgowe.
Prezes NBP powoływany jest przez Sejm na wniosek Prezydenta na 6letnią kadencję.
Ta sama osoba nie może być Prezesem NBP dłużej niż przez dwie kolejne kadencje.
Kadencja Prezesa NBP wygasa:
1) po upływie okresu 6-letniego,
2) razie śmierci,
3) razie złożenia rezygnacji,
4) razie odwołania.
Odwołanie Prezesa NBP może nastąpić, gdy:
1) nie wypełnia on swych obowiązków na skutek długotrwałej choroby,
2) został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwo,
3) złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym
orzeczeniem sądu,
4) Trybunał Stanu orzekł wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk
lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach
państwowych.
Prezesa NBP w czasie jego nieobecności zastępuje wiceprezes NBP – pierwszy zastępca
Prezesa NBP. Wiceprezesi NBP kierują wyznaczonymi przez Prezesa NBP działami
pracy NBP.
PREZES NBP
jest przełożonym wszystkich pracowników NBP
przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP oraz reprezentuje NBP

na zewnątrz
reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych

instytucjach bankowych oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej,
w międzynarodowych instytucjach fi nansowych
przy wydawaniu zarządzeń podlegających ogłoszeniu oraz decyzji

administracyjnych ma prawo używania pieczęci z godłem państwowym
ustala, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych,

zasady przechowywania wartości pieniężnych w bankach i przedsiębiorstwach
produkujących znaki pieniężne oraz transportowania tych wartości przez banki
278 i te przedsiębiorstwa
realizuje zadania wynikające z przepisów o powszechnym obowiązku obrony

61381979791062
61
przy wydawaniu zarządzeń podlegających ogłoszeniu oraz decyzji
administracyjnych ma prawo używania pieczęci z godłem państwowym
ustala, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych,

zasady przechowywania wartości pieniężnych w bankach i przedsiębiorstwach
produkujących znaki pieniężne oraz transportowania tych wartości przez banki
i te przedsiębiorstwa
realizuje zadania wynikające z przepisów o powszechnym obowiązku obrony

Rzeczpospolitej Polskiej (art. 11 NBPU)
Zarząd kieruje działalnością Narodowego Banku Polskiego.

W skład Zarządu NBP wchodzą:
1) Prezes NBP – jako przewodniczący oraz
2) 6–8 członków Zarządu, w tym 2 wiceprezesów NBP.
Ważne
Członków Zarządu NBP powołuje i odwołuje Prezydent RP na wniosek Prezesa NBP
na okres 6 lat.
Do zadań zarządu NBP należy:

1) realizowanie uchwał Rady Polityki Pieniężnej,
2) podejmowanie uchwał w sprawach niezastrzeżonych w ustawie do wyłącznej kom-
petencji innych organów NBP,
3) realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej,
4) okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego,
5) nadzorowanie operacji otwartego rynku,
6) ocena funkcjonowania systemu bankowego,
7) analiza stabilności krajowego systemu finansowego,
8) uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP,
9) uchwalanie prowizji i opłat bankowych stosowanych przez NBP oraz ustalanie ich
wysokości,
10) określanie zasad gospodarowania funduszami NBP,
11) określanie zasad organizacji i podziału zadań w NBP,
12) określanie zasad polityki kadrowej i płacowej w NBP,
13) uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP,
14) sporządzanie rocznego sprawozdania finansowego NBP,
15) opracowywanie bilansów obrotów płatniczych państwa z zagranicą,
16) przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kiero-
wanych do RPP.
279
61381979791062
61
Członek Zarządu NBP nie może zajmować żadnych innych stanowisk i podejmować
działalności zarobkowej lub publicznej poza pracą naukową, dydaktyczną lub twór-
czością autorską. Członek Zarządu będący członkiem partii politycznej lub związku
zawodowego obowiązany jest na okres kadencji w Zarządzie zawiesić działalność w tej
partii lub w tym związku, pod rygorem odwołania z Zarządu.
W wykonaniu swoich zadań NBP współdziała z właściwymi organami państwa

w kształtowaniu i realizacji polityki gospodarczej państwa, dążąc przy tym
do zapewnienia należytej realizacji założeń polityki pieniężnej, a w szczególności:
przekazuje organom państwa założenia polityki pieniężnej oraz informacje

dotyczące realizacji polityki pieniężnej i sytuacji w systemie bankowym
współdziała z Ministrem Finansów w opracowaniu planów fi nansowych państwa
opiniuje projekty aktów normatywnych z zakresu polityki gospodarczej
opiniuje projekty aktów normatywnych dotyczących działalności banków

i mających znaczenie dla systemu bankowego (art. 21 NBPU)
Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu. Prezes NBP i inni przedstawi-
ciele organów NBP są obowiązani do przedstawienia informacji i udzielenia wyjaśnień
dotyczących polityki pieniężnej i działalności NBP przed Sejmem i Senatem oraz ich
komisjami.
Narodowy Bank Polski realizuje politykę walutową ustaloną przez Radę Ministrów
w porozumieniu z Radą Polityki Pieniężnej. Zasady ustalania kursu złotego w stosunku
do walut obcych ustala Rada Ministrów w porozumieniu z Radą.
Ważne
Narodowy Bank Polski ogłasza bieżące kursy walut obcych oraz kursy innych wartości
dewizowych (art. 24 NBPU).
280
61381979791062
61
EMISJA ZNAKÓW PIENIĘŻNYCH
znakami pieniężnymi znaki pieniężne wzory i wartość nominalną

Rzeczpospolitej emitowane przez banknotów oraz wzory, wartość
Polskiej są banknoty NBP są prawnymi nominalną, stop, próbę i masę
i monety opiewające środkami płatniczymi monet oraz wielkość emisji
na złote i grosze na obszarze RP znaków pieniężnych, jak
również terminy wprowadzenia
ich do obiegu ustala Prezes NBP
w drodze zarządzenia
W celu kształtowania podaży pieniądza i działalności kredytowej NBP gromadzi

rezerwy obowiązkowe banków, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych
oraz Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej.
Rezerwę obowiązkową banków stanowi wyrażona w złotych część środków pie
niężnych w złotych i w walutach obcych zgromadzonych na rachunkach bankowych,
środków uzyskanych z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych oraz innych
środków:
1) przyjętych od innego banku krajowego, spółdzielczej kasy oszczędnościowokre-
dytowej oraz Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej;
2) przyjętych od banku zagranicznego na podstawie umów zawartych przed dniem
wejścia w życie ustawy;
3) pozyskanych z zagranicy co najmniej na 2 lata;
4) pozyskanych na podstawie umów o prowadzenie indywidualnych kont emerytal-
nych oraz pozyskanych na podstawie umów o prowadzenie indywidualnych kont
zabezpieczenia emerytalnego w rozumieniu przepisów o indywidualnych kontach
emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego;
5) uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych zabezpieczonych hipotecznie
o okresie wykupu powyżej 5 lat oraz ze sprzedaży listów zastawnych o okresie
wykupu powyżej 5 lat (art. 38 ust. 2 NBPU).
Ważne
Narodowy Bank Polski może udzielać bankom kredytu refinansowego w złotych w celu
uzupełnienia ich zasobów pieniężnych (art. 42 ust. 1 NBPU).
281
61381979791062
61
Narodowy Bank Polski może przyjmować od banków weksle do dyskonta i redyskon
ta. Zarząd NBP określa rodzaje weksli przyjmowanych przez NBP do dyskonta i redys-
konta oraz uchwala zasady i tryb ich dyskonta oraz redyskonta (art. 44 ust. 1 i 2 NBPU).
Narodowy Bank Polski może przyjmować do przechowania i administrowania oraz
jako przedmiot zabezpieczenia papiery wartościowe, w tym papiery wartościowe,
których jest emitentem (art. 50 NBPU).
Narodowy Bank Polski może:
emitować i sprzedawać papiery wartościowe
sprzedawać i kupować dłużne papiery wartościowe w operacjach otwartego rynku
organizować obrót papierami wartościowymi, których jest emitentem, oraz

papierami wartościowymi emitowanymi albo poręczanymi lub gwarantowanymi
przez Skarb Państwa
otwierać rachunki lokat terminowych banków (art. 48 NBPU)
Narodowy Bank Polski prowadzi rachunki:

1) banków,
2) budżetu państwa,
3) Bankowego Funduszu Gwarancyjnego,
4) Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej,
5) innych osób prawnych, za zgodą Prezesa NBP (art. 51 ust. 1 NBPU).
Narodowy Bank Polski realizuje funkcje centralnej bankowej instytucji dewizowej
przez:
1) gromadzenie rezerw dewizowych,
2) zarządzanie rezerwami dewizowymi oraz
3) podejmowanie czynności bankowych i innych mających na celu zapewnienie bez-
pieczeństwa obrotu dewizowego i płynności płatniczej kraju.
282
61381979791062
61
Ważne
Założenia polityki pieniężnej, sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej
oraz akty normatywne organów NBP – z wyjątkiem aktów, o których mowa w art. 54
ust. 1 NBPU – ogłaszane są w Dzienniku Urzędowym Rzeczpospolitej Polskiej „Monitor
Polski”.
283
61381979791062
61
ROZDZIAŁ 8. RADA POLITYKI PIENIĘŻNEJ
Rada Polityki Pieniężnej jest to organ samodzielnie podejmujący decyzje, który

uczestniczy w procesie realizacji polityki finansowej państwa.
Przewodniczącym RPP jest Prezes NBP. Obok niego do Rady Polityki Pieniężnej obli-
gatoryjnie wchodzi 9 osób wyróżniających się wiedzą z zakresu finansów.
SKŁAD RPP
Prezes NBP Osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów

– jest – w skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzi 9 osób
Przewodniczącym wyróżniających się wiedzą z zakresu finansów.
RPP Są oni powoływani na 6letnią kadencję
3 osoby 3 osoby 3 osoby

powoływane przez powoływane powoływane
Prezydenta RP przez Sejm przez Senat
Wszystkie osoby wchodzące w skład RPP muszą na czas pełnienia funkcji w niej
zawiesić swoje członkostwo w partii politycznej lub związku zawodowym, pod ry
gorem odwołania. Ponadto członkowie RPP nie mogą zajmować żadnych innych sta
nowisk ani podejmować działalności zarobkowej lub publicznej poza pracą naukową,
dydaktyczną lub twórczą, autorską. Jeżeli RPP wyrazi zgodę w formie uchwały, możliwe
jest podjęcie działalności w organizacjach międzynarodowych.
Członkowie RPP nie mogą zostać odwołani przed upływem kadencji. Ponowne
powołanie tej samej osoby do RPP jest niemożliwe. Zasady te mają wzmocnić apo-
lityczność RPP.
284
61381979791062
61
Kompetencje RPP związane są z realizacją polityki finansowej państwa, a przede
wszystkim z ustalaniem corocznych założeń polityki pieniężnej, które Rada ma obo-
wiązek przedłożyć do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę
Ministrów projektu ustawy budżetowej.
KOMPETENCJE RPP
ustalanie wysokości stóp procentowych NBP
ustalanie zasad i stopy rezerwy obowiązkowej banków oraz spółdzielczych kas

oszczędnościowokredytowych i wysokości jej oprocentowania
określanie górnych granic zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP

pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i fi nansowych
zatwierdzanie planu fi nansowego NBP oraz sprawozdania z działalności NBP
przyjmowanie rocznego sprawozdania fi nansowego NBP
ustalanie zasad operacji otwartego rynku
Ważne
W ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego RPP ma obowiązek złożenia Sej-
mowi sprawozdania z wykonania założeń polityki pieniężnej. Sprawozdanie to ma cha-
rakter informacyjny i nie może być podstawą do odwołania członków RPP.
Rada Polityki Pieniężnej zwoływana jest co najmniej raz w miesiącu przez Przewod-
niczącego (Prezesa NBP). Wszystkie ustalenia zapadają na posiedzeniach w formie
uchwał podejmowanych większością głosów przy obecności co najmniej 5 członków.
285
61381979791062
61
1. Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budże
towej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu, Prezydent RP
może zarządzić skrócenie kadencji Sejmu w ciągu:
a) 7 dni,
b) 14 dni,
c) 21 dni.
2. Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy bu

dżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu, Prezydent
Rzeczypospolitej:
a) ma obowiązek w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu,
b) może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu,
c) może przedłożyć własny projekt ustawy budżetowej lub prowizorium budżetowego.
3. Za wartość polskiego pieniądza odpowiada:

a) Narodowy Bank Polski,
b) Prezes NBP,
c) Rada Polityki Pieniężnej.
4. Organami NBP są:

a) Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP,
b) Prezes oraz wiceprezesi NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP,
c) Prezes NBP, Przewodniczący Rady Polityki Pieniężnej, Rada Polityki Pieniężnej
oraz Zarząd NBP.
5. Prezes NBP jest powoływany przez Sejm:

a) na wniosek Prezydenta RP,
b) na wniosek grupy co najmniej 115 posłów,
c) za zgodą Senatu, na wniosek Prezydenta RP.
286
61381979791062
61
6. Kadencja członków Rady Polityki Pieniężnej trwa:
a) 5 lat,
b) 6 lat,
c) 7 lat.
7. Członkiem Rady Polityki Pieniężnej może zostać osoba, która:

a) wyróżnia się wiedzą z zakresu finansów,
b) posiada wykształcenie wyższe ekonomiczne,
c) posiada co najmniej stopień doktora ekonomii.
287
61381979791062
61
61381979791062
61
DZIAŁ IV. STANY
NADZWYCZAJNE
61381979791062
61
61381979791062
61
Czy wiesz, że …
Latem 2010 r., podczas szalejących powodzi, stan klęski żywiołowej nie został wprowa-
dzony. Zgodnie bowiem z Konstytucją RP, trzeba byłoby odwołać wybory prezydenckie,
zaplanowane na 2.6.2010 r. Tłumaczono wówczas, że pomoc poszkodowanym będzie
udzielana w takiej skali, jakby stan klęski został ogłoszony.
291
61381979791062
61
CZĘŚĆ I. ZAGADNIENIA OGÓLNE
Stan nadzwyczajny to instytucja prawa wewnętrznego, polegająca na odstąpieniu
od konstytucyjnego systemu sprawowania władzy uzasadnionym powstaniem szcze
gólnego zagrożenia państwa.
Wprowadzenie określonego stanu nadzwyczajnego będzie zgodne z Konstytucją RP
tylko wówczas, gdy wystąpią łącznie warunki szczególne przewidziane dla stanu
nadzwyczajnego.
RODZAJE STANÓW NADZWYCZAJNYCH
stan wojenny stan wyjątkowy stan klęski żywiołowej
292
61381979791062
61
CZĘŚĆ II. POSZCZEGÓLNE STANY
NADZWYCZAJNE
STANY NADZWYCZAJNE
Stan wojenny
Akt zarządzający stan wojenny podejmuje Prezydent RP na wniosek Rady
Ministrów. Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego Prezydent
przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od jego podpisania, a Sejm rozpatruje
je niezwłocznie i może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności
co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Przesłanki stanu wojennego są ściśle określone w Konstytucji RP. Stan ten
może zostać wprowadzony w razie zewnętrznego zagrożenia państwa,
zbrojnej napaści na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej bądź gdy z umowy
międzynarodowej wynika zobowiązanie Rzeczpospolitej Polskiej do wspólnej
obrony przeciwko agresji.
Stan wojenny może zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium
Polski. Jest on z reguły występującą w sferze wewnętrznej konsekwencją stanu
wojny dotyczącego stosunków z innymi państwami i uchwalanego przez
Sejm jedynie w razie zbrojnej napaści na terytorium Polski lub gdy z umów
międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciw agresji.
Dopiero jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, kompetencja decydowania
o stanie wojny przechodzi na Prezydenta. Zewnętrzne determinanty stanu wojny
powodują, że trudno jest z góry oznaczyć czas, na który ma on być wprowadzony.
Nie jest również wobec tego konstytucyjnie ustalona granica trwania stanu
wojennego.
Stan wyjątkowy
Akt zarządzający stan wyjątkowy podejmuje Prezydent RP w trybie
analogicznym jak w przypadku stanu wojennego.
293
Konstytucja RP określa przesłanki sta nu wyjątkowego. Należy do nich:
▶ zagrożenie konstytucyjnego ustroju Rzeczpospolitej Polskiej,
▶ zagrożenie bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.
61381979791062
61
Nie jest również wobec tego konstytucyjnie ustalona granica trwania stanu
wojennego.
Stan wyjątkowy
Akt zarządzający stan wyjątkowy podejmuje Prezydent RP w trybie
analogicznym jak w przypadku stanu wojennego.
Konstytucja RP określa przesłanki sta nu wyjątkowego. Należy do nich:
▶ zagrożenie konstytucyjnego ustroju Rzeczpospolitej Polskiej,
▶ zagrożenie bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.
Stan wy jątkowy może zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium
Polski na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni.
Prezydent RP może wprawdzie go przedłużyć, ale tylko raz na czas nie dłuższy
niż 60 dni i wyłącznie za zgodą Sejmu.
Stan klęski żywiołowej

Stan klęski żywiołowej wprowadzany jest przez Radę Ministrów w celu
zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych
noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia. Stan ten może
być wprowadzony na części lub na całym terytorium RP na czas oznaczony,
nie dłuższy niż 30 dni. Można go przedłużyć tylko za zgodą Sejmu.
294
61381979791062
61
CZĘŚĆ III. OGRANICZENIA W TRAKCIE
STANU NADZWYCZAJNEGO
Należy podkreślić, że Konstytucja RP, dopuszczając zwiększenie uprawnień organów
władzy wykonawczej w czasie obu tych stanów, jak i w czasie stanu klęski żywiołowej,
wyraźnie jednak wskazuje na granice, których nie można im przekroczyć.
Podczas stanów nadzwyczajnych zakazana jest zmiana:
1) postanowień Konstytucji RP,
2) ordynacji wyborczych do obu izb parlamentu oraz organów samorządu terytorial-
nego,
3) ustawy o wyborze Prezydenta RP,
4) ustaw o stanach nadzwyczajnych.
Ważne
Konstytucja RP stanowi też, że w czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni
po jego zakończeniu nie może (mogą) być:
1) skrócona kadencja Sejmu,
2) przeprowadzane referendum ogólnokrajowe,
3) przeprowadzone wybory do obu izb parlamentu oraz organów samorządu terytorial-
nego i wybory prezydenckie.
Gdyby kadencje tych organów wybieralnych uległy w czasie stanu nadzwyczajnego

zakończeniu, ulegają one odpowiedniemu przedłużeniu. Jeżeli zaś stan nadzwyczajny
wprowadzony został tylko na części terytorium RP, to tam gdzie on nie obowiązuje
można przeprowadzać wybory do organów samorządu terytorialnego.
295
61381979791062
61
TESTY DO CZĘŚCI I–III.
1. Stan wyjątkowy może zostać wprowadzony w razie:
a) zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub po-
rządku publicznego,
b) zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium RP lub gdy
z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko
agresji,
c) zewnętrznego lub wewnętrznego zagrożenia państwa.
2. Stan wyjątkowy na części albo na całym terytorium państwa może być wprowa
dzony:
a) na czas nieoznaczony,
b) na czas nieoznaczony lub oznaczony,
c) na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni.
3. Stan wyjątkowy na części albo na całym terytorium państwa na czas oznaczony,

nie dłuższy niż 90 dni, może wprowadzić Prezydent RP na wniosek:
a) Rady Ministrów,
b) Sejmu,
c) Senatu.
4. Stan klęski żywiołowej może wprowadzić:

a) Rada Ministrów na całym terytorium państwa, wojewoda zaś na terenie wojewódz-
twa,
b) Rada Ministrów,
c) Rada Ministrów na wniosek wojewody.
296
61381979791062
61
5. Stan klęski żywiołowej wprowadza się:
a) w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych no-
szących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia,
b) w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli
lub porządku publicznego,
c) w przypadku zaistnienia klęski żywiołowej.
6. Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela

w czasie stanu wojennego oraz wyjątkowego nie może ograniczać:
a) wolności i praw dotyczących wolności człowieka, obywatelstwa, ochrony życia,
humanitarnego traktowania, ponoszenia odpowiedzialności karnej oraz swobód
politycznych,
b) wolności i praw dotyczących swobód obywatelskich,
c) wolności i praw dotyczących godności człowieka, obywatelstwa, ochrony życia, hu-
manitarnego traktowania, ponoszenia odpowiedzialności karnej, dostępu do sądu,
dóbr osobistych, sumienia i religii, prawa do składania petycji oraz dotyczących
rodziny i dziecka.
297
61381979791062
61
ODPOWIEDZI DO TESTÓW
DZIAŁ PIERWSZY.
Test do Części I.
1. b), art. 1 Konstytucji RP
2. a), art. 2 Konstytucji RP
3. c), art. 3 Konstytucji RP
4. b), art. 4 ust. 1 Konstytucji RP
5. a), art. 4 ust. 2 Konstytucji RP
Test do Części II.

5. c), art. 37 ust. 1 i 2 Konstytucji RP
Test do Części III.

1. a), art. 87 ust. 1, art. 104 ust. 1 Konstytucji RP
2. c), art. 87 ust. 2, art. 104 ust. 1 Konstytucji RP
3. c), art. 88, art. 104 ust. 1 Konstytucji RP
4. b), art. 88 ust. 2, art. 104 ust. 1 Konstytucji RP
298
61381979791062
61
7. a), art. 89 art. 104 ust. 1 Konstytucji RP
DZIAŁ DRUGI.
Test do Części I.
3. c), art. 99 ust. 2 Konstytucji RP

8. c), art. 146 ust. 4 pkt 6 Konstytucji RP
9. c), art. 146 ust. 4 pkt 9 Konstytucji RP
Test do Części III.

Test do Części IV.

299
61381979791062
61
DZIAŁ TRZECI.
Test do Części I.

DZIAŁ CZWARTY.
Testy do Części I–III.

300
61381979791062
61
Prawo
konstytucyjne
W PIGUŁCE
Publikacja stanowi kompleksowe opracowanie do nauki i powtórki

przed egzaminem. W książce zostały zawarte najważniejsze zagadnienia
z zakresu prawa konstytucyjnego, których znajomość pomoże Ci w
zdaniu egzaminu w trakcie studiów.
Przejrzysta struktura | Łatwa nawigacja
wyróżnienia przykłady schematy, tabele testy

najważniejszych ułatwiające pomocne sprawdzające
informacji zrozumienie w zapamiętywaniu poziom wiedzy
materiału
Karta zdrapka w środku

3-miesięczny dostęp do serwisu
Cena 24,90 zł
Wydawnictwo C.H.Beck ISBN: 978-83-8198-048-7
ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
tel.: 22 311 22 22, faks: 22 33 77 601
e-mail: dz.handlowy@beck.pl
www.ksiegarnia.beck.pl
61381979791062
61

Prawo Konstytucyjne W Pigulce

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Prawo Konstytucyjne W Pigulce

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Prawo

DZIAŁ I. PRAWO KONSTYTUCYJNE

DZIAŁ II. WŁADZA USTAWODAWCZA, WYKONAWCZA, SAMORZĄD

Część I. Władza ustawodawcza | 84

DZIAŁ III. ORGANY KONTROLI PAŃSTWOWEJ I FINANSE PUBLICZNE

Część I. Organy kontroli państwowej | 218

DZIAŁ IV. STANY NADZWYCZAJNE

Część I. Zagadnienia ogólne | 292

ODPOWIEDZI DO TESTÓW | 298

ROZDZIAŁ 1. POJĘCIE PRAWA

pozycję państwa w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych

podmiot władzy w państwie i formy jej sprawowania przez suwerena

status jednostki w państwie i przysługujące jej prawa oraz wolności, a także

zasady organizacji i funkcjonowania organów państwowych oraz relacje między

Konstytucja RP w przepisach Rozdziału I „Rzeczpospolita” formułuje podstawowe

KATALOG PODSTAWOWYCH ZASAD USTROJU RP

Zasada demokratycznego Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem

Zasada jednolitości państwa Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym.

Zasada zwierzchnictwa Władza zwierzchnia w Rzeczpospolitej Polskiej należy

Zasada niepodległości Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i niena-

Zasada podziału władzy Ustrój Rzeczpospolitej Polskiej opiera się na podziale

Zasada społecznej Społeczna gospodarka rynkowa oparta na:

Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego (art. 9

Finansowanie partii politycznych jest jawne (art. 11 ust. 2 Konstytucji RP).

ZAKAZ TWORZENIA ORGANIZACJI TOTALITARNYCH

zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących

nienawiść rasową i narodowościową

stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę

przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa (art. 13 Konstytucji RP)

Przesłanki zakazujące tworzenia partii politycznych sformułowane są na tyle ogólni-

związków organizacji społeczno- ruchów

innych dobrowolnych fundacji

powstały w celu ochrony praw pracowniczych

Konstytucja RP podkreśla ich szczególną rolę w realizacji zasady pluralizmu

poza art. 12 Konstytucji RP wolność zrzeszania się w związki zawodowe

funkcjonowanie związków zawodowych regulują ustawy szczególne, a także

zgodnie z ustawą z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych związek zawodowy jest

związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej

związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy,

związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej

związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy,

Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego prze­

Ustrój terytorialny Rzeczpospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy pub­

ogół samorząd przysługującą ludność

W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wyko-

dokonywane jest na cele publiczne za słusznym odszkodowaniem

Własność stanowi podstawę ustroju gospodarczego Polski i jest niezbędnym ele-

OGRANICZENIE WOLNOŚCI DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

dopuszczalne tylko w drodze ustawy dopuszczalne tylko ze względu na ważny

Artykuł 23 Konstytucji RP wprowadza zasadę, według której podstawą ustroju rol­

Kościoły i inne związki wyznaniowe posiadają równe prawa. Władze publiczne

GWARANCJE WOLNOŚCI W STOSUNKACH PAŃSTWO – ZWIĄZEK WYZNANIOWY

oddzielenie kościoła od państwa

swoboda wypełniania funkcji religijnych

równouprawnienie związków wyznaniowych

Sformułowania Konstytucji RP i ustawy wskazują, że w polskim systemie prawa zasada

Konkordat ma podwójne znaczenie dla polskiego systemu prawa:

zawiera zobowiązania jest źródłem prawa krajowego, obowiązuje

Poza Konkordatem pozycję Kościoła katolickiego w państwie określa przede wszystkim

język polski nie narusza to praw mniejszości narodowych zob. art. 27

Godłem Rzeczpospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym

2. Rzeczpospolita Polska jest:

3. Rzeczpospolita Polska jest państwem:

Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego prze

Ustrój terytorialny Rzeczpospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy pub

Artykuł 23 Konstytucji RP wprowadza zasadę, według której podstawą ustroju rol

Wolność zgromadzeń Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojo

Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizo