ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΔΙΑΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΙΣΜΟΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ 4: ΡΥΘΜΟΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ

[Κεφ. 2.4: Ρυθμός Μεταβολής του σχολικού βιβλίου].

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

ΘΕΜΑ Β

Άσκηση 1.

Δίνεται συνάρτηση g με τύπο g ( x )= x ⋅ f(x) και πεδίο ορισμού το  . Αν ο ρυθμός μεταβολής

της συνάρτησης f είναι f ′(x) = −0,1 , για κάθε x ∈  , και ο ρυθμός μεταβολής της g είναι
 g′(x)
= 20 − 0, 2x , για κάθε x ∈  , να βρείτε:

α. τη συνάρτηση f (x) .

β. την τιμή  g ( 50 ) .

Λύση

α. Παραγωγίζουμε τη συνάρτηση g και έχουμε:

g′ ( x =
) ( x )′ ⋅ f ( x ) + x ⋅ f ′ ( x )
Αντικαθιστώντας τα δεδομένα παίρνουμε:

= f ( x ) + x ⋅ ( −0,1) ⇔
20 − 0, 2x

f ( x=
) 20 − 0,1x (1).

β. Ο τύπος της συνάρτησης g λόγω της σχέσης (1) γίνεται:

g(x) =
x ⋅ f (x) ⇔

= 20x − 0,1x 2 ,
g(x)

οπότε για x = 50 έχουμε

g ( 50 ) = 20 ⋅ 50 − 0,1 ⋅ 502 =1000 − 0,1 ⋅ 2500 = 750 .

1
Άσκηση 2.

Έστω Q(t)  3  2t , t  0 , η τιμή ενός προϊόντος (σε εκατοντάδες ευρώ), t έτη μετά την
κυκλοφορία του προϊόντος στην αγορά. Να βρείτε το ρυθμό μεταβολής της τιμής του
προϊόντος τη χρονική στιγμή που η τιμή του θα έχει μειωθεί στο μισό της αρχικής του
τιμής.
Δίνεται ln 2  0, 693 .

Λύση

Τη χρονική στιγμή t o που η τιμή του προϊόντος θα έχει μειωθεί στο μισό της αρχικής του
τιμής θα ισχύει:

1
Q(t o )  Q(0) 
2

1
3  2-t o  3  20 
2

1
2-t o  
2

2-t o  2-1 

t o  1 έτος.

Ο ρυθμός μεταβολής της τιμής του προϊόντος χρονική στιγμή t είναι

Q(t)  3 2t  (t) ln 2  3 2t ln 2

oπότε για τη χρονική στιγμή t o θα είναι

Q 1  3  21 ln 2  1,5ln 2  1, 0395

δηλαδή περίπου 104 ευρώ/έτος.

2
 ΘΕΜΑ Γ

Άσκηση 1.

∧
Β
Στο διπλανό σχήμα είναι A = 90o . Από το σημείο Α ένας
αθλητής ξεκινάει να τρέχει ευθύγραμμα προς το σημείο Γ. Στο
σημείο Β που απέχει 8 m από το σημείο Α, είναι τοποθετημένη
μία κάμερα, που παρακολουθεί την προσπάθεια του αθλητή.

Να βρείτε το ρυθμό μεταβολής της γωνίας θ που σχηματίζει η

κάμερα καθώς κινείται, όταν η απόσταση κάμερας – αθλητή
είναι 24 m και ο αθλητής έχει ταχύτητα 8 m/sec. Α Γ

Λύση

Διαπιστώνουμε ότι τα μεταβλητά μεγέθη που μας ενδιαφέρουν Β

είναι η γωνία θ που σχηματίζει η κάμερα καθώς κινείται και η
απόσταση του αθλητή από το σημείο Α (έστω χ). θ

Ορίζουμε ως t o τη χρονική στιγμή στην οποία αναζητούμε το

ρυθμό μεταβολής της γωνίας θ που σχηματίζει η κάμερα
καθώς κινείται και Δ το σημείο στο οποίο βρίσκεται ο αθλητής
τη χρονική στιγμή t o . Α Δ Γ
Έτσι γνωρίζουμε:

(AB) = 8 m, (B∆) =24 m, Α∆ = x(t o ) , x ′(t ο ) = 8 m/sec και ζητείται να υπολογίσουμε το

θ′(t o ) .

Η συνάρτηση με την οποία συνδέονται οι μεταβλητές για τηv τυχαία χρονική στιγμή t είναι
x(t)
εϕθ(t) = .
8
1 x (t)
Παραγωγίζουμε ως προς t τη σχέση και παίρνουμε  (t) 
συν (t)
2
8
1 x (t o )
και για τη χρονική στιγμή t o η παραπάνω σχέση δίνει   (t )  .
συν 2 (t o ) 8
o

Αντικαθιστώντας τα δεδομένα έχουμε:

1 8
 (t o )  
 8 
2
8
 
 24 

1
 (t o )  1 
 1 
2
 
 3 
1
2
1
 (t o )     rad/sec.
 3  9

3
Άσκηση 2.

Η ποσότητα (σε gr) ενός ραδιενεργού υλικού, σε ένα εργαστήριο, κατά τη χρονική στιγμή t (σε
δευτερόλεπτα) δίνεται από τη συνάρτηση f (t)  100  e0,3t .

α. Να βρείτε την αρχική ποσότητα του υλικού.

β. Να αποδείξετε ότι η ποσότητα του υλικού συνεχώς μειώνεται.

γ. Να βρείτε το ρυθμό με τον οποίο μειώνεται η ποσότητα του υλικού τη χρονική στιγμή
t  10 sec.

Λύση

α. Η αρχική ποσότητα του υλικού προκύπτει για t  0 sec

f 0  100  e0,30  100 gr.

β. Έχουμε

0  t1  t 2 

e x γν.αύξ .
0,3t1  0,3t 2 

e0,3t1  e0,3t 2 

100  e0,3t1  100  e0,3t 2 

f (t1 )  f (t 2 ) .

Άρα η f είναι γνησίως φθίνουσα, δηλαδή η ποσότητα του υλικού συνεχώς μειώνεται.

γ. Βρίσκουμε την παράγωγο της συνάρτησης

f (t)  (100  e0,3t )  100  e0,3t 0,3t   30  e0,3t gr/sec

οπότε για t  10 sec παίρνουμε f (10)  30  e3 gr/sec.

4
Άσκηση 3.

Ο όγκος και η επιφάνεια ενός σφαιρικού μπαλονιού ως συνάρτηση της ακτίνας του R είναι
4
V  R 3 και   4R 2 αντίστοιχα. Αν ο όγκος του μπαλονιού αυξάνεται με ρυθμό
3
dV
= 80 cm3 sec τότε:
dt

dR dE
α. Να βρείτε τον ρυθμό αύξησης της ακτίνας και της επιφάνειας του μπαλονιού
dt dt

κατά τη χρονική στιγμή που η ακτίνα του είναι R  2 cm.

dR
β. Να βρείτε την ακτίνα R και το ρυθμό μεταβολής της , κατά τη χρονική στιγμή που η
dt
dE
επιφάνεια του μπαλονιού αυξάνεται με ρυθμό  20 cm2/sec.
dt

Λύση

4 3
α. Δίνεται V  R ή ως συνάρτηση του t
3
4
V(t)  R 3 (t) .
3
dV dV dR
Βρίσκουμε την παράγωγο (με τον κανόνα της αλυσίδας)  
dt dR dt
dV 4 dR dR
Δηλαδή   3R 2 (t)   4R 2 (t)  (1),
dt 3 dt dt

dV(t1 ) dR(t1 )
συνεπώς για τη χρονική στιγμή t1 παίρνουμε  4R 2 (t1 )  .
dt dt

Αντικαθιστώντας τα δεδομένα έχουμε:

dR(t1 )
80  4 22  
dt
dR(t1 )
 5 cm/sec.
dt

Για την επιφάνεια έχουμε   4R 2 ή ως συνάρτηση του t

(t)  4R 2 (t) .

Βρίσκουμε την παράγωγο (με τον κανόνα της αλυσίδας)

dE dE dR
 
dt dR dt

5
dE dR dR
 4  2R(t)   8R(t)  (2),
dt dt dt

συνεπώς για τη χρονική στιγμή t1 παίρνουμε

dE(t1 ) dR(t1 )
 8R(t1 )  .
dt dt

Αντικαθιστώντας τα δεδομένα έχουμε:

dE(t1 )
 8 2  5 
dt

dE(t1 )
 80 cm2/sec.
dt

dV dR
β. Από τη σχέση (1) έχουμε  4R 2 (t)  ,
dt dt

συνεπώς για τη χρονική στιγμή t 2 παίρνουμε

dV(t 2 ) dR(t 2 )
 4R 2 (t 2 )  
dt dt

dR(t 2 )
80  4R 2 (t 2 )  
dt

dR(t 2 )
20  R 2 (t 2 )  (3).
dt

dE dR
Από τη σχέση (2) έχουμε  8R(t)  , συνεπώς για τη χρονική στιγμή t 2 παίρνουμε
dt dt

dE(t 2 ) dR(t 2 )
 8R(t 2 )  
dt dt

dR(t 2 )
20  8R(t 2 )  
dt

dR(t 2 )
5  2R(t 2 )  (4).
dt

Διαιρώντας τις σχέσεις (3) και (4) κατά μέλη παίρνουμε R(t 2 )  8 cm και με αυτό ως
δεδομένο η σχέση (4) δίνει

dR(t 2 ) 5
 cm/sec.
dt 16

6
 ΘΕΜΑ Δ

Άσκηση 1.

H θερμοκρασία (σε βαθμούς κελσίου) ενός συστήματος στις δύο πρώτες ώρες μιας
πειραματικής μέτρησης δίνεται από τη συνάρτηση:

Ν(t)  t 4  2t 2  12t  1 , ( t σε ώρες)

α. Να βρείτε τη θερμοκρασία του συστήματος στο τέλος της πρώτης ώρας του πειράματος.

β. Να αποδείξετε ότι ο ρυθμός μεταβολής της θερμοκρασίας μηδενίστηκε ανάμεσα στην πρώτη
και την δεύτερη ώρα.

Λύση

α. Η θερμοκρασία του συστήματος στο τέλος της πρώτης ώρας του πειράματος είναι:

(1)  14  2 12  12 1  1  10 oC.

β. Βρίσκουμε την παράγωγο της συνάρτησης  Ν (t)  4t 3  4t  12 .

Η συνάρτηση Ν  είναι συνεχής στο 1, 2 και ισχύει  (1)  (2)  4  28  112  0 ,
άρα από θεώρημα Bolzano η εξίσωση N′(t) = 0 έχει μία τουλάχιστον ρίζα στο 1, 2 , δηλαδή ο
ρυθμός μεταβολής της θερμοκρασίας μηδενίστηκε ανάμεσα στην πρώτη και την δεύτερη ώρα.

7
Άσκηση 2.

Το διάστημα, σε μέτρα, που διανύει ένα κινητό σε χρόνο t , σε sec, δίνεται από τη συνάρτηση
S(t)  t 3  2t 2  4t , 0  t  5 .

α. Να βρείτε το ρυθμό μεταβολής της ταχύτητας του κινητού τη χρονική στιγμή t .

β. Να βρείτε την επιτάχυνση του κινητού τη χρονική στιγμή t  4 sec.

γ. Να αποδείξετε ότι υπάρχουν δύο χρονικές στιγμές που η ταχύτητα παίρνει στη μία την
ελάχιστη τιμή της και στην άλλη τη μέγιστη τιμή της.

Λύση

α. Η ταχύτητα του κινητού δίνεται από την παράγωγο της συνάρτησης S , άρα

U  t   S(t)  (t 3  2t 2  4t)  3t 2  4t  4
και ο ρυθμός μεταβολής της τη χρονική στιγμή t είναι U (t)  (3t 2  4t  4)   6t  4 .

β. Η επιτάχυνση του κινητού τη χρονική στιγμή t εκφράζεται από το ρυθμό μεταβολής της
ταχύτητας, άρα α(t)  U (t)  6t  4 .

Για τη χρονική στιγμή t  4 sec έχουμε α(4)  6  4  4  20 m/sec2.

γ. Η συνάρτηση της ταχύτητας είναι συνεχής ως πολυωνυμική στο κλειστό διάστημα 0,5
άρα σύμφωνα με το θεώρημα μέγιστης και ελάχιστης τιμής θα υπάρχουν δύο χρονικές στιγμές
στο διάστημα αυτό που η ταχύτητα παίρνει στη μία την ελάχιστη τιμή της και στην άλλη τη
μέγιστη τιμή της.

Ημερομηνία τροποποίησης: 31/8/2011