ΤΟΠΙΚΑ ΑΚΡΟΤΑΤΑ – ΘΕΩΡΗΜΑ FERMAT (§2.

7)

Έστω μία συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α

Ορισμός: Η f παρουσιάζει μέγιστο στο x0 A όταν
M
, για κάθε x A f(x0)

To f(x0) λέγεται (ολικό) μέγιστο της f στο Α

Το x0 είναι η θέση του μεγίστου
f(x)
Παρατήρηση: Το σημείο Μ(x0,f(x0)) είναι το υψηλότερο
σημείο της γραφικής παράστασης
x x0

Ορισμός: Η f παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x0 A όταν

υπάρχει δ>0 τέτοιο ώστε ,
f(x) f(x0) , για κάθε x (x0-δ , x0+δ)
Το f(x0) είναι το τοπικό μέγιστο της f M
f(x0)
Το x0 είναι η θέση του τοπικού μεγίστου
Παρατήρηση: Το διάστημα (x0-δ , x0+δ) είναι μια «γειτονιά
σημείων » γύρω από το x0. Έτσι: x0-δ x0 x0+δ x0 x0
Το f(x0) είναι η μεγαλύτερη από όλες τις γειτονικές τιμές της f

Ορισμός: Η f παρουσιάζει ελάχιστο στο x0 A όταν

, για κάθε x A
To f(x0) λέγεται (ολικό)ελάχιστο της f στο Α
Το x0 είναι η θέση του ελαχίστου f(x)

Παρατήρηση: Το σημείο Μ(x0,f(x0)) είναι το χαμηλότερο x0

x
σημείο της γρ. παράστασης
M f(x0 )

Ορισμός: Η f παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x0 A όταν

υπάρχει δ>0 τέτοιο ώστε ,
f(x) f(x0) , για κάθε x (x0-δ , x0+δ)
Το f(x0) είναι το τοπικό ελάχιστο της f
M
Το x0 είναι η θέση του τοπικού ελαχίστου f(x0 )
Παρατήρηση: Το διάστημα (x0-δ , x0+δ) είναι μια γειτονιά x0
σημείων γύρω από το x0. Έτσι: x0-δ x0 x0+δ

Το f(x0) είναι η μικρότερη από όλες τις γειτονικές τιμές της f

To μέγιστο και το ελάχιστο λέγονται (ολικά) ακρότατα της f

Τα τοπικά μέγιστα και τοπικά ελάχιστα της f , λέγονται τοπικά ακρότατα της f

Σχόλια:
1. Μία συνάρτηση μπορεί να έχει από κανένα έως άπειρα τοπικά ακρότατα
2. Ένα ολικό ακρότατο είναι και τοπικό ακρότατο. Το αντίστροφο δεν ισχύει.
3. Ένα τοπικό μέγιστο μπορεί να είναι μικρότερο από ένα τοπικό ελάχιστο,
(ή ένα τοπικό ελάχιστο μπορεί να είναι μεγαλύτερο από ένα τοπικό μέγιστο)
4. Το μεγαλύτερο από τα τοπικά μέγιστα δεν είναι πάντα και το μέγιστο μιας συνάρτησης , και ανάλογα
το μικρότερο από τα τοπικά ελάχιστα δεν είναι πάντα και το ελάχιστο μιας συνάρτησης (γιατί;)
μέγιστο
μέγιστο

τοπικό τοπικό
τοπικόελάχιστο
τοπικόμέγιστο
μέγιστο ελάχιστο

αα ββ
xx11 xx2 2 xx3 3 x4x4

τοπικό μέγιστο

δεν
δενέχει
έχει ελάχιστο
ελάχιστο τοπικό ελάχιστο
τοπικό ελάχιστο

Θεώρημα Fermat: Αν η συνάρτηση f είναι ορισμένη σε διάστημα Δ και:

Το x0 είναι εσωτερικό σημείο του Δ
Είναι παραγωγίσιμη στο x0
M
Παρουσιάζει τοπικό ακρότατο στο x0 f(x0 )

τότε f ΄(x0)=0 x0
x 0-δ x 0 x 0+δ
Απόδειξη

Μ
f(x0)

f(x)

x0-δ x0 x0+δ

f(x0 )

► Ανισότητα Ακρότατο
Άσκηση 1 Δίνεται η συνάρτηση f(x)=αx - xα , x>0
Εφαρμογή του θεωρήματος Fermat
α) Να βρεθεί η παράγωγος της f Μια ανισότητα που γράφεται στην μορφή f(x) f(x0) μας
β) Αν αx xα , για κάθε x>0 , να δειχθεί ότι α = e πληροφορεί για την ύπαρξη ακροτάτου στο σημείο x0.
Αν πληρούνται οι συνθήκες, εφαρμόζουμε το θεώρημα Fermat

Άσκηση 2 Αν για τους αριθμούς α1, α2, α3, … , αν ισχύει

α1x + α2x + α3x + … + ανx ν , να δειχθεί ότι: α1 α2 α3 ... αν=1

Το αντίστροφο του θεωρήματος Fermat γενικά δεν

ισχύει.
y=x3
Δηλαδή μπορεί να είναι f ΄(x0)=0 αλλά
O
Η f να μην έχει ακρότατο στο x0
π.χ. για την f(x)=x3 , είναι f ΄(0)=0 ,
x0
αλλά δεν παρουσιάζει ακρότατο στην θέση x=0
ή
Το x0 να μην είναι εσωτερικό σημείο του διαστήματος
Δ

Θεώρημα (Κριτήριο 1ης παραγώγου) - Εύρεση τοπικών ακροτάτων

Έστω συνάρτηση f , παραγωγίσιμη στο (α,β) με εξαίρεση ίσως ένα σημείο x0 στο οποίο όμως είναι συνεχής.
i) Αν f ΄(x)>0 στο (α , x0) και f ΄(x)<0 στο (x0 , β)
τότε το f(x0) είναι τοπικό μέγιστο της f f ΄> 0 f ΄<0
f ΄> 0 f ΄< 0
Απόδειξη

α x0 β α x0 β

Δηλαδή
αν f στο (α , x0) και f στο (x0 , β)
τότε η f παρουσιάζει τοπικό μέγιστο στο x0

ii) Αν f ΄(x)<0 στο (α , x0)

και f ΄(x)>0 στο (x0 , β) f ΄< 0
f ΄<0 f ΄> 0 f ΄> 0
τότε το f(x0) είναι τοπικό ελάχιστο της f

Απόδειξη Όπως η προηγούμενη.

α x0 β α x0 β
Δηλαδή αν f στο (α , x0) και f στο (x0 , β)
τότε η f παρουσιάζει τοπικό ελάχιστο στο x0
Ώστε:
Αν η f ΄ αλλάζει πρόσημο εκατέρωθεν του x0 , τότε το f(x0) είναι τοπικό ακρότατο
iii) Αν η f ΄ διατηρεί πρόσημο στο (α , x0) (x0 ,
f ΄ >0 f ΄<0
β)
f ΄> 0 f ΄< 0
τότε το f(x0) δεν είναι τοπικό ακρότατο
και η f είναι γνησίως μονότονη στο (α , β) α x0 β
Ειδικά: α x0 β
Αν f ΄(x)>0 στο (α , x0) (x0 , β)
f (α , x0) και f (x0 , β) f (α , x0) και f (x0 , β)
τότε η f είναι γνησίως αύξουσα στο (α , β) τότε
τότε
Αν f ΄(x)<0 στο (α , x0) (x0 , β) f στο (α , β) f στο (α , β)

τότε η f είναι γνησίως φθίνουσα στο (α , β)

Απόδειξη

Πιθανές θέσεις τοπικών ακροτάτων

Οι πιθανές θέσεις των τοπικών ακροτάτων μιας συνάρτησης f σε ένα διάστημα Δ είναι:
Τα εσωτερικά σημεία του Δ στα οποία μηδενίζεται η παράγωγος f ΄
Τα εσωτερικά σημεία του Δ στα οποία η f δεν παραγωγίζεται
Τα άκρα του Δ

, λέγονται κρίσιμα σημεία της f στο Δ

► Ολικά ακρότατα συνεχούς

Άσκηση 3 Να βρεθούν τα ολικά ακρότατα της συνάρτησης συνάρτησης σε κλειστό διάστημα
i) Bρίσκουμε τα κρίσιμα σημεία της f
f(x)= ii) Υπολογίζουμε τις τιμές της f στα σημεία
αυτά και στα άκρα του διαστήματος
iii) Από τις τιμές αυτές η μεγαλύτερη είναι το
μέγιστο και η μικρότερη το ελάχιστο

► Εύρεση τοπικών ακροτάτων

Άσκηση 4 Να βρείτε τα τοπικά ακρότατα της συνάρτησης i) Εξετάζουμε την συνέχεια της f στο πεδίο
ορισμού και βρίσκουμε την παράγωγο f ΄
f(x)= (x+3)2(x-2)3
ii) Καταστρώνουμε πίνακα (μονοτονίας) και

Άσκηση 5 α) Να βρεθούν τα τοπικά ακρότατα της f(x)=x -3x+2

3 βρίσκουμε το πρόσημο της f ΄

β) Να βρεθεί το σύνολο τιμών της συνάρτησης f iii) Από το πρόσημο της f ΄ στα επί μέρους διαστή-
ματα, συμπεραίνουμε την μονοτονία της f και
βρίσκουμε τα τοπικά ακρότατα
γ) Να βρεθεί το πλήθος των ριζών της εξίσωσης x3-3x+2=0
Συνέπειες
Άσκηση 6 Δίνεται η συνάρτηση Από την μονοτονία και τα ακρότατα βρίσκουμε:
Το σύνολο τιμών της f:
α) Nα βρείτε τα τοπικά ακρότατα της f
Είναι η ένωση των συνόλων τιμών που βρίσκουμε
β) Να βρεθεί το σύνολο τιμών της συνάρτησης f στα υποδιαστήματα του πεδίου ορισμού
γ) Να βρεθεί το πλήθος των ριζών της εξίσωσης x3-3x+2=0 Το πλήθος των ριζών της f :
Ως αποτέλεσμα της συνέχειας, της μονοτονίας και
Άσκηση 7 Δίνεται η συνάρτηση f(x)=
του συνόλου τιμών σε κάθε υποδιάστημα

α) Να βρεθεί η μονοτονία και το πρόσημο της g(x)=x2-1-2xlnx Το πρόσημο της f:

β) Να μελετηθεί η f ως προς τα τοπικά ακρότατα Ως αποτέλεσμα των ριζών και της μονοτονίας

γ) Να δειχθεί ότι (x-1)2 xln2x , για κάθε x>0 Τη λύση εξίσωσης:

Ως αποτέλεσμα προφανούς ρίζας και μονοτονίας
δ) Να λυθεί η εξίσωση f(x)=0

Άσκηση 8 Να βρεθούν οι τιμές των α , β ► Eύρεση παραμέτρων

ώστε η συνάρτηση f(x)= x2+αx+βlnx να έχει
ακρότατα στα σημεία x=1 και x=3.
Μετά να καθορίσετε το είδος των ακροτάτων.
Δουλεύουμε με το θ. Fermat: «Για να έχει ακρότατο στο x0 πρέπει . . . »
Προσοχή!!! Ο μηδενισμός της f ΄ στο θ. Fermat είναι αναγκαία συνθήκη
για την ύπαρξη ακροτάτου , και όχι ικανή.
Έτσι, αφού βρούμε τις παραμέτρους πρέπει να επαληθεύουμε τα
ακρότατα με πίνακα μονοτονίας

Άσκηση 9 Δίνεται η συνάρτηση f : , δύο φορές παραγωγίσιμη ► Κρίσιμα σημεία

για την οποία ισχύει: f 3(x)+f 2(x)+f(x)=ex+x2-x-1 , για κάθε x Αν η συνάρτηση είναι παραγωγίσιμη σε
ανοικτό διάστημα, τα κρίσιμα σημεία τα
α) Να δειχθεί ότι η f έχει ένα ακριβώς κρίσιμο σημείο.
αναζητάμε στις ρίζες της 1ης παραγώγου.
β) Να δειχθεί ότι η f έχει ένα ακριβώς ακρότατο το οποίο να βρεθεί Αν δεν μηδενίζεται η f ΄ δεν υπάρχουν
κρίσιμα σημεία

Άσκηση 10 Δίνεται η παραγωγίσιμη στο συνάρτηση f για την οποία

f (x)+βf (x)+γf(x)=x -2x +6x-1 , για κάθε x
3 2 3 2
, με β , γ και β2<3γ ,
α) Να αποδειχθεί ότι η f δεν έχει ακρότατα
β) Να δειχθεί ότι η f είναι γνησίως αύξουσα
γ) Να δειχθεί ότι η εξίσωση f(x)=0 έχει μοναδική ρίζα διάστημα (0,1)
Σημαντική παρατήρηση:
0
Αν f παραγωγίσιμη στο (α,β) και
f ΄(x) 0 , για κάθε x (α,β)
τότε η f δεν παρουσιάζει ακρότατο στο (α,β)
Αν f συνεχής στο [α,β] και α β α β
f ΄(x) 0 , για κάθε x (α,β)
τότε η f παρουσιάζει ακρότατα στα α και β

Άσκηση 11 ► Απόδειξη ανισότητας με χρήση ακροτάτων

Να αποδειχθούν οι ανισότητες Η ανισότητα μας οδηγεί στην εκλογή συνάρτησης f για
την οποία βρίσκουμε τα ακρότατα x0
α) 2xlnx+x2-4x+3 0 , x>0
Τότε ισχύει η σχέση f(x) f(x0), από την οποία προκύπτει
η ζητούμενη
β) ex > 1+x+ , x>0 αφού αποδειχθεί ότι ex > 1+x , x>0

Άσκηση 12 Αν α1, α2, α3, … , αν με α1 α1 α1 ... α1=1 να δειχθεί ότι α1 + α2 + α3 + … + αν ν (1)

Άσκηση 13 α) Από όλα τα ορθογώνια με σταθερό εμβαδό κ2 , κ>0

να βρεθεί εκείνο που έχει την μικρότερη περίμετρο.
►Προβλήματα μεγίστων και ελαχίστων
β) Από όλα τα ορθογώνια με σταθερή περίμετρο 2κ , κ>0
Στα προβλήματα αυτά ζητάμε το μέγιστο ή το
να βρεθεί εκείνο που έχει το μέγιστο εμβαδό.
ελάχιστο ενός μεταβλητού μεγέθους
Εισάγουμε μια μεταβλητή x
Άσκηση 14 Η ναύλωση μιας κρουαζιέρας απαιτεί τη συμμετοχή Εκφράζουμε το μεταβλητό μέγεθος ως
τουλάχιστον 100 ατόμων. Αν δηλώσουν συμμετοχήακριβώς συνάρτηση του x
100 άτομα, το αντίτιμο ανέρχεται σε 1000 ευρώ το άτομο . Μελετάμε την συνάρτηση ως προς τα

Για κάθε επί πλέον άτομο το αντίτιμο ανά άτομο μειώνεται ακρότατα και βρίσκουμε το μέγιστο ή το
ελάχιστο που ζητάμε
κατά 5 ευρώ. Πόσα άτομα πρέπει να δηλώσουν συμμετοχή,
ώστε το πρακτορείο να έχει τα περισσότερα έσοδα;

Άσκηση 15 Έστω η f(x)=x3+αx2+βx+γ με ρίζες ρ1 , ρ2 , ρ3 (ρ1 < ρ2 < ρ3) . Να δειχθεί:

α) α2 >3β β) Η f έχει δύο τοπικά ακρότατα

γ) Αν η f έχει στο x0 τοπικό ακρότατο τότε είναι

Άσκηση 16 Έστω f : δύο φορές παραγωγίσιμη με |f(x)| 1 , για κάθε x

και f 2(0)+[f ΄(0)] 2=4. Να αποδειχθεί ότι:
α) Υπάρχουν α ,β με α < β τέτοια ώστε |f ΄(α)| 1 και|f ΄(β)| 1
β) Η συνάρτηση g(x)=f 2(x)+ [f ΄(x)]2 παρουσιάζει μέγιστο σε εσωτερικό σημείο του [α,β]
γ) Υπάρχει x0 τέτοιο ώστε f(x0)+f ΄΄(x0)=0

Άσκηση 17 Δίνεται η παραγωγίσιμη συνάρτηση f στο διάστημα [α,β]

α) Αν η f έχει μέγιστη τιμή την f(α) , να δείξετε ότι f ΄(α) 0
β) Αν η f έχει ελάχιστη τιμή την f(β) , να δείξετε ότι f ΄(β) 0
γ) Αν f ΄(α)>0 και f ΄(β)<0 , να δείξετε ότι η f παίρνει την μέγιστη τιμή της σε εσωτερικό σημείο x0 του
διαστήματος [α ,β] στο οποίο επί πλέον είναι: f ΄(x0)=0

Άσκηση 18 Δίνεται η συνάρτηση f(x)=ln - +1 , με α>0

α) Να βρείτε το πεδίο ορισμού Α και την παράγωγο της f

β) Να μελετήσετε την f ως προς την μονοτονία και τα τοπικά ακρότατα
γ) Να βρείτε το πρόσημο της f

δ) Να λύσετε την εξίσωση ln = -1

ε) Αν ln -β , για κάθε x>0 , να βρείτε την τιμή του β