Θεωρία

(Κανόνες De L Hospital)

0
Θεώρημα 10 ( μορφή ):
0

Ας είναι f ( x ) και g ( x ) δύο συναρτήσεις οι οποίες είναι παραγωγίσιμες

σε μια περιοχή του α, εκτός ίσως από το α.

f ( x )
Αν lim f ( x ) = 0 , lim g ( x ) = 0, και υπάρχει το lim , τότε
x→ α x→ α x → α g ( x )

f (x) f ( x )
lim = lim .
x→ α g ( x ) x→ α g ( x )


Θεώρημα 2ο ( μορφή )


Ας είναι f ( x ) και g ( x ) δύο συναρτήσεις οι οποίες είναι παραγωγίσιμες

σε μια περιοχή του α, εκτός ίσως από το α.

f ( x )
Αν lim f ( x ) =  , lim g ( x ) = , και υπάρχει το lim , τότε
x→ α x→ α x → α g ( x )

f (x) f ( x )
lim = lim .
x→ α g ( x ) x→ α g ( x )

1
(Μελέτη γραφικής παράστασης συνάρτησης)

Θεώρημα Μέσης τιμής

Αν η συνάρτηση f είναι συνεχής στο κλειστό διάστημα [α,β] και

παραγωγίσιμη στο ανοικτό διάστημα (α,β) τότε υπάρχει ένας, τουλάχιστον
αριθμός ξ ( α,β ) τέτοιο, ώστε:

f (β ) - f ( α )
f (ξ ) =
β-α

Γεωμετρική ερμηνεία του Θ.Μ.Τ.

Υπάρχει ένα σημείο Ξ του διαγράμματος στο οποίο η εφαπτομένη είναι

παράλληλη με τη χορδή ΑΒ, οπότε λ εφ =λ ΑΒ

Ξ(ξ,f(ξ)) f(β)

f(α)

α ξ β

2
Θεώρημα Rolle

Αν μια συνάρτηση f είναι :

• συνεχής στο κλειστό διάστημα [α, β]

• παραγωγίσιμη στο ανοικτό διάστημα (α, β) και
• f(α) = f(β)
τότε υπάρχει ένα, τουλάχιστον, ξ ϵ (α, β) τέτοιο, ώστε :

f ʹ(ξ) = 0

Γεωμετρικά, αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ένα, τουλάχιστον, ξ ϵ (α,β)

τέτοιο, ώστε η εφαπτομένη της Cf στο M(ξ, f(ξ)) να είναι παράλληλη
στον άξονα των x.

Ορισμοί για αύξουσα – φθίνουσα – σταθερή συνάρτηση

▪ Η συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το Α λέγεται αύξουσα σε σύνολο

B  A τότε και μόνο τότε αν  x1 ,x 2  B με x1  x 2  f ( x1 )  f ( x 2 )
▪ Η συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το Α λέγεται φθίνουσα σε σύνολο
B  A τότε και μόνο τότε αν  x1 ,x 2  B με x1  x 2  f ( x1 )  f ( x 2 )
▪ Μια συνάρτηση με πεδίο ορισμού το Α λέγεται σταθερή στο B  A

αν για κάθε x1 ,x 2  B  f ( x1 ) = f ( x 2 )

3
Παράγωγος και μονοτονία

Ας είναι f μια συνάρτηση η οποία παραγωγίζεται σε ένα διάστημα Α τότε:

▪ η f είναι αύξουσα στο Α  f  ( x )  0,  x  A

▪ η f είναι φθίνουσα στο Α  f  ( x )  0,  x  A

Ορισμός τοπικά μέγιστης και ελάχιστης τιμής

▪ Μια τιμή f(x1) λέγεται τοπικά μέγιστη τιμή της f, αν υπάρχει περιοχή
π(x1) τέτοια ώστε για κάθε x  π(x1 ) ισχύει f ( x1 )  f ( x )

▪ Μια τιμή f(x1) λέγεται τοπικά ελάχιστη τιμή της f, αν υπάρχει περιοχή
π(x1) τέτοια ώστε για κάθε x  π(x1 ) ισχύει f ( x1 )  f ( x )

Είδος ακροτάτου από πρώτη παράγωγο

Ας είναι μια συνάρτηση f παραγωγίσιμη σε διάστημα ( γ,δ ) και

x 0  ( γ,δ ) με f  ( x 0 ) = 0

• Αν x  ( γ, x 0 ) είναι f  ( x )  0 και x  ( x 0 .δ ) είναι f  ( x )  0 τότε

η συνάρτηση στο x 0 έχει μέγιστο.
• Αν x  ( γ, x 0 ) είναι f  ( x )  0 και x  ( x 0 .δ ) είναι f  ( x )  0
τότε η συνάρτηση στο x 0 έχει ελάχιστο.
•

Είδος ακροτάτου από δεύτερη παράγωγο

Ας είναι f μια συνάρτηση δύο φορές παραγωγίσιμη σε ένα διάστημα Α.

Αν x 0  A με f  ( x 0 ) = 0

▪ Αν f  (x 0 )  0 , τότε η f στο x0 έχει τοπικό μέγιστο.

▪ Αν f  (x 0 )  0 , τότε η f στο x0 έχει τοπικό ελάχιστο.

4
 Κυρτότητα συνάρτησης

Ας είναι μια συνάρτηση f που έχει πρώτη και δεύτερη παράγωγο στο Δ.

▪ Αν f  ( x )  0, τότε το διάγραμμα της f στρέφει τα κοίλα προς τα πάνω

στο Δ

Η συνάρτηση είναι κοίλη ή στρέφει τα κοίλα πάνω αν το διάγραμμα της

βρίσκεται κάτω από την εφαπτομένη σε οποιοδήποτε σημείο του (α,β) εκτός
από το σημείο επαφής.

▪ Αν f  ( x )  0, τότε το διάγραμμα της f στρέφει τα κοίλα προς τα κάτω

στο Δ

Η συνάρτηση είναι κυρτή ή στρέφει τα κοίλα κάνω αν το διάγραμμα της

βρίσκεται πάνω από την εφαπτομένη σε οποιοδήποτε σημείο του (α,β) εκτός
από το σημείο επαφής.

Ορισμός σημείου καμπής

Ας είναι μια συνάρτηση f που έχει πρώτη και δεύτερη παράγωγο στο
διάστημα Δ. Αν f  ( x 0 ) = 0 και η f  αλλάζει πρόσημο στο x0, τότε: το

σημείο Α ( x 0 , f ( x 0 ) ) είναι σημείο καμπής του διαγράμματος της f.

5
Ορισμός Κατακόρυφης – Οριζόντιας και Πλάγιας ασύμπτωτης

➢ Aν α  R και ισχύει ένα από τα παρακάτω:

α) lim f ( x ) =  β) lim f ( x ) = ±  γ) lim f ( x ) =  
x→ α+ χ → α− χ→α

Τότε η ευθεία x = α είναι κατακόρυφη ασύμπτωτη του διαγράμματος της f.

➢ Αν lim f ( x ) = α, α  R τότε η y = α είναι οριζόντια ασύμπτωτη του
x →+
διαγράμματος της f στην περιοχή του +  .

➢ Αν lim f ( x ) = α, α  R τότε η y = α είναι οριζόντια ασύμπτωτη του

x →−
διαγράμματος της f στην περιοχή του −  .

h(x)
➢ Αν f(x) της μορφής , όπου h(x), g(x) ακέραια πολυώνυμα και ο βαθμός
g(x)
του h(x) είναι κατά ένα μεγαλύτερος από το βαθμό του g(x) τότε: η ευθεία
y = αx + β , (αx+β είναι το πηλίκο της διαίρεσης h(x) / g(x) ) είναι πλάγια
ασύμπτωτη του διαγράμματος της f.

Κύκλος

Κύκλος είναι ο γεωμετρικός τόπος σημείου T ( x, y ) του επιπέδου το οποίο

κινείται έτσι ώστε να απέχει σταθερή απόσταση R από σταθερό σημείο
Κ(α,β). Το Κ λέγεται κέντρο και το R ακτίνα του κύκλου.

Η εξίσωση του κύκλου είναι: x 2 + y 2 + 2gx + 2fy = c = 0 με K(−g, −f )

και R = g 2 + f 2 − c, αν g 2 + f 2 − c  0

Αόριστο ολοκλήρωμα

Μια συνάρτηση F ( x ) λέγεται αόριστο ολοκλήρωμα (ή παράγουσα) της

f σε ένα διάστημα Δ, αν υπάρχει η παράγωγος F ( x ) και ισχύει:
F ( x ) = f ( x ) για κάθε x ∈ Δ.

6
Παραβολή

Παραβολή είναι ο γεωμετρικός τόπος σημείου του επιπέδου , το οποίο

κινείται έτσι ώστε οι αποστάσεις του απο σταθερό σημείο Ε και σταθερή
ευθεία δ του επιπέδου να είναι ίσες. Το σημείο Ε λέγεται εστία και η ευθεία
δ διευθετούσα της παραβολής.

Έλλειψη

Έλλειψη είναι ο γεωμετρικός τόπος του σημείου του επιπέδου , που κινείται
έτσι ώστε οι αποστάσεις του απο δυο σταθερά σημεία Ε και Ε΄ του επιπέδου
να έχουν άθροισμα σταθερό.

Τα σημεία Ε και Ε΄λέγονται εστίες της έλλειψης.

Σειρές

Έστω οτι έχουμε μια ακολουθία πραγματικών αριθμών

α1 , α2 , α3 , . . . α κ , . . .

Η παράσταση α1 + α 2 + α3 + . . . + α κ + . . . =  α κ λέγεται σειρά.
κ =1

Μερικό άθροισμα
ν
Το άθροισμα των ν πρώτων όρων α
κ =1
κ = α1 + α 2 + α3 + . . . + α ν λέγεται

μερικό άθροισμα της σειράς.

Σύγκλιση σειράς

Αν lim Σ ν = σ, όπου σ  R , τότε λέμε οτι η σειρά συγκλίνει προς τον

ν →

αριθμό σ και γράφουμε α
κ =1
κ = σ . Ο αριθμός σ λέγεται άθροισμα της

σειράς. Αν το lim Σ ν είναι το + ή το − ή δεν υπάρχει, τότε λέμε οτι

ν →

η σειρά αποκλίνει.

7
 Αποδείξεις

1. Ας είναι f μια συνάρτηση η οποία παραγωγίζεται σε ένα διάστημα Α

τότε αν :

• f ( x )  0 , ⇒ η f είναι αυξούσα στο Α

• f  (x)  0 , ⇒ η f είναι φθίνουσα στο Α

Απόδειξη

Για να αποδείξουμε ότι είναι αυξουσα αρκει να δείξουμε οτι για κάθε
x1 , x 2  A έχουμε:

f ( x 2 ) − f ( x1 )
0
x 2 − x1

Ας είναι x1 , x 2  A , τότε σύμφωνα με το θεώρημα μέσης τιμής υπάρχει

αριθμός ξ με x1  ξ  x 2 τέτοιος ώστε:

f ( x 2 ) - f ( x1 )
= f (ξ )
x 2 - x1

Αλλά f  ( ξ )  0 διότι ξΑ

f ( x 2 ) − f ( x1 )
άρα  0 οπότε f αύξουσα στο Α.
x 2 − x1

• Ομοίως αποδεικνύεται ότι η f ( x ) είναι φθίνουσα αν f '(x)≤0

8
2. Έστω μια συνάρτηση f ορισμένη σ' ένα διάστημα Δ και x0 ένα
εσωτερικό σημείο του Δ. Αν η f παρουσιάζει τοπικό ακρότατο στο x0 και
είναι παραγωγίσιμη στο σημείο αυτό, τότε : f ʹ(x0) = 0

Απόδειξη

Θεωρούμε ότι στο σημείο στο οποίο x = x 0 η συνάρτηση έχει τοπικό

μέγιστο. Αφού η συνάρτηση έχει τοπικό μέγιστο στο x 0 τότε υπάρχει
περιοχή π ( x 0 ) τετοια ωστε:
f ( x )  f ( x0 ) , x π ( x 0 )

Αν x = x 0 + Δx τότε f ( x 0 + Δx ) − f ( x 0 )  0

f ( x 0 + Δx ) − f ( x 0 )
Ετσι αν Δx  0 παιρνουμε 0
Δx

f ( x 0 + Δx ) − f ( x 0 )
οπότε lim 0
Δx → 0 Δx

δηλαδή f  ( x 0 )  0

f ( x 0 + Δx ) − f ( x 0 )
αν Δx  0 παίρνουμε 0
Δx

f ( x 0 + Δx ) − f ( x 0 )
οπότε lim 0
Δx →0 Δx

δηλαδή f  ( x 0 )  0

9
3. Να αποδείξετε ότι η εξίσωση του κύκλου είναι x 2 + y 2 = R 2 .

Απόδειξη

Έστω T ( x, y ) σημείο του

Κ(α,β)
κύκλου. Τότε ( KT ) = R .
Τ(x,y)

Αλλά

(KT) = (x − α)2 + (y − β)2

Άρα (x − α)2 + (y − β)2 = R  (x − α) 2 + (y − β) 2 = R 2 (1)

Αν σημείο T ( x, y ) επαληθεύει την (1) τότε

(TK) 2 = R 2  (TK) = R άρα το Τ ανήκει στον κύκλο.

Συμπέρασμα: Η εξίσωση του κύκλου με κέντρο το Κ(α,β) και ακτίνα R

είναι η (x − α) 2 + (y − β) 2 = R 2

10
4. Να αποδείξετε ότι εξίσωση της εφαπτομένης του κύκλου x 2 + y 2 = R 2

σε σημείο του Τ(x,y) είναι x x1 + y y1 = R 2

Απόδειξη:

Παραγωγίζουμε την εξίσωση του κύκλου και έχουμε:

x1
2x + 2yy = 0 , οπότε για το σημείο Τ ισχύει: λ ε = −
y1

x1
Άρα η εφαπτομένη ε έχει εξίσωση: y − y1 = − (x − x1 ) η οποία
y1

γράφεται:

y y1 − y12 =− x x1 + x12  x x1 + y y1 = x12 + y12 

x x1 + y y1 = R 2

1
5. Nα αποδείξετε οτι (τοξημx) =
1 − x2

Απόδειξη:

y = τοξημx  x = ημy

dy dy 1 1 1
1 = συνy  = = =
dx dx συνy 1 − ημ 2 x 1 − x2

• Ομοίως υπολογίζεται και η παράγωγος του τοξσυνx

11
 1
6. Να αποδείξετε οτι (τοξεφx) =
1 + x2

Aπόδειξη:
y = τοξεφx  x = εφy

dy dy 1 1 1
1 = τεμ 2 y  = = =
dx dx τεμ 2 y 1 + εφ 2 y 1 + x 2

• Ομοίως υπολογίζεται και η παράγωγος του τοξσφx.

7. Να δείξετε ότι η εξίσωση της παραβολής με εστία Ε(α,0) και

διευθετούσα χ+α=0 είναι ψ2=4αχ

Aπόδειξη:

Έστω τυχαίο σημείο Τ(χ,ψ)

ΤΕ = (χ − α)2 + (ψ − 0)2 = ψ2 + (χ − α) 2

χ + 0ψ + α
ΤΑ = = χ+α
1

(ΤΑ)2 = (ΤΕ)2  ( ψ2 + (χ − α)2 )2 = ( χ + α )2 

 ψ 2 + χ 2 + 2αχ + α 2 = χ 2 + 2χα + α 2  ψ 2 = 2αχ

12
8. Να αποδείξετε ότι εξίσωση της εφαπτομένης της παραβολής είναι

y 2 = 4αχ σε σημείο του Τ(x,y) είναι yy1 = 2α(χ + χ1 )

Απόδειξη:

Παραγωγίζουμε την εξίσωση της παραβολής και έχουμε:

2α
2yy = 2αχ , οπότε για το σημείο Τ ισχύει: λ ε = −
y

2α
Άρα η εφαπτομένη ε έχει εξίσωση: y − y1 = − (x − x1 ) 
y1

y y1 − y12 =− 2α x + 2αx1  y y1 =2α(χ + χ1 )

x 2 ψ2
9. Αν Τ(χ1, ψ1) είναι σημείο της έλλειψης 2 + 2 = 1 με α>β Ε’ (-γ,0)
α β

Ε(γ,0) οι εστίες , και η εκκεντρότητα της τότε ισχύει:

ΤΕ = α − εχ1
ΤΕ’ = α + εχ1

Απόδειξη:

Έχουμε

( ΤΕ’)2 = ( χ1 + γ )2 + ψ12
( ΤΕ )2 = ( χ1 − γ )2 + ψ12
Αφαιρούμε κατά μέλη

( ΤΕ’)2 − ( ΤΕ )2 = ( χ1 + γ ) + ψ12  − ( χ1 − γ ) + ψ12 


2
 
2


13
( ΤΕ’ − ΤΕ )( ΤΕ + ΤΕ’) = χ12 + 2χ1γ + γ 2 + ψ12 − χ12 + 2χ1γ − γ 2 − ψ12 

( ΤΕ’ − ΤΕ )( ΤΕ + ΤΕ’) 4γχ1

ΤΕ + ΤΕ’ = 2α ( 3)
2γχ1
(TE ') − (TE) = (4)
α

Λύνοντας το σύστημα 3 και 4 βρίσκουμε

γ
ΤΕ = α − χ1 = α − εχ1
α
γ
ΤΕ’ = α + χ1 = α + εχ1
α

10. Ο λόγος των αποστάσεων του τυχαίου σημείου Τ(χ1,ψ1) της έλλείψης

x 2 ψ2 α
+ 2 = 1 όπου α>β απο την εστία Ε και την ευθεία δ : χ = ισούται με
α 2
β ε

ΤΕ
=ε
ΤΔ

Aπόδειξη:

Έχουμε

α α − εχ1
ΤΔ = − χ1 =
ε ε
ΤΕ = α − εχ1
α − εχ1
ΤΔ ε
= =ε
ΤΕ α − εχ1

14
 x 2 ψ2
11. Να δείξετε ότι η εξίσωση της εφαπτομένης της έλλειψης + =1
α2 β2
χχ1 ψψ1
είναι + 2 =1
α2 β

Aπόδειξη:

x 2 ψ2
Παραγωγίζοντας ως προς χ την εξίσωση 2 + 2 = 1 παίρνουμε
α β
2χ 2ψ dψ dψ β2χ
+ =1  =− 2
α 2 β 2 dχ dχ α ψ

β 2 χ1
Άρα η κλίση της εφαπτομένης είναι λ εφ = −
α 2 ψ1

β 2 χ1 2
ψ − ψ1 = − 2 (χ − χ1 )  α 2 ψψ1 − α 2 ψ12 = −β χχ1 + β 2 χ 12
α ψ1

Άλλα α 2 ψ12 + β 2 χ12 = α 2β 2 γιατι το σημείο Α(χ1, ψ1) επαληθευεί την έλλειψη

Επομένως η εξίσωση της εφαπτομένης γίνεται:

2 χχ1 ψψ1
α 2 ψψ1 + β χχ1 = β 2 α 2  + 2 =1
α2 β

15