Η θεωρία στα Μαθηματικά Προσανατολισμού

Κεφ 1ο ( 1.1 , 1.2 , 1.3)

 1. Γενικό μέρος των συναρτήσεων (1.1,1.2,1.3)

1. Τι λέμε συνάρτηση f με πεδίο ορισμού το σύνολο  ;

Απάντηση
Έστω Α ένα υποσύνολο του . Ονομάζουμε πραγματική συνάρτηση με πεδίο ορισμού το Α
μία διαδικασία (κανόνα) f , με την οποία κάθε στοιχείο x   αντιστοιχίζεται σε ένα μόνο
πραγματικό αριθμό y . Το y ονομάζεται τιμή της f στο x και συμβολίζεται με f ( x) .
Σχόλια
-Για να εκφράσουμε τη διαδικασία αυτή, γράφουμε: f :→
x → f ( x) .
-Το γράμμα x που παριστάνει οποιοδήποτε στοιχείο του Α λέγεται ανεξάρτητη μεταβλητή,
ενώ
το γράμμα y λέγεται εξαρτημένη μεταβλητή.
- Το πεδίο ορισμού Α της συνάρτησης f συνήθως συμβολίζεται με Df .

2. Τι λέμε σύνολο τιμών μιας συνάρτησης f με πεδίο ορισμού το σύνολο  ;

Απάντηση
Σύνολο τιμών της f λέμε το σύνολο που έχει για στοιχεία του τις τιμές της f σε όλα τα
x   . Είναι δηλαδή: f ( ) = { y / y = f ( x)   ά x  } .
Το σύνολο τιμών της f συμβολίζεται με f ( A ) .

3. Τι εννοούμε όταν λέμε ότι « Η συνάρτηση f είναι ορισμένη σ’ ένα σύνολο  »;

Απάντηση

Εννοούμε ότι το σύνολο  είναι υποσύνολο του πεδίου ορισμού της. Με f(  )

συμβολίζουμε το σύνολο τιμών της f σε κάθε x   .
Είναι δηλαδή f() = {y | y = f(x) για κάποιο x   }.

4. Τι λέμε γραφική παράσταση μιας συνάρτησης f με πεδίο ορισμού το σύνολο A ;

Απάντηση
Γραφική παράσταση της f λέμε το σύνολο των σημείων M(x, y) για τα οποία ισχύει y = f(x) ,
δηλαδή το σύνολο των σημείων M(x, f(x)) , με x  A .
Σχόλια
-Η γραφική παράσταση της f συμβολίζεται συνήθως με Cf .
-Η εξίσωση y = f(x) επαληθεύεται μόνο από τα σημεία της Cf . Επομένως, η y = f(x) είναι η

εξίσωση της γραφικής παράστασης της f.

-Επειδή κάθε x  A αντιστοιχίζεται σε ένα μόνο y  , δεν υπάρχουν σημεία της γραφικής
παράστασης της f με την ίδια τετμημένη. Αυτό σημαίνει ότι κάθε κατακόρυφη ευθεία
έχει με τη γραφική παράσταση της f το πολύ ένα κοινό σημείο (Σχ. 7α). Έτσι, ο κύκλος
δεν αποτελεί γραφική παράσταση συνάρτησης (Σχ. 7β).

y y 7

C
Cf

 x
O x
O
Α (β)
(a)

Γ4 σελ. 2
- Όταν δίνεται η γραφική παράσταση Cf μιας συνάρτησης f, τότε:
α) Το πεδίο ορισμού της f είναι το σύνολο Α των τετμημένων των σημείων της Cf .
β) Το σύνολο τιμών της f είναι το σύνολο f(A) των τεταγμένων των σημείων της Cf .
γ) Η τιμή της f στο x0  A είναι η τεταγμένη του σημείου τομής της ευθείας x = x0 και της
Cf (Σχ. 8).

y y y 8
x=x0
Cf Cf
f (Α)
Cf f (x0) A(x0,f (x0))

O Α x O x O x0 x
(α) (β) (γ)

- Όταν δίνεται η γραφική παράσταση Cf , μιας συνάρτησης f μπορούμε, επίσης, να

σχεδιάσουμε και τις γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων y 9
−f και | f| .
y=f (x)
Μ(x,f (x))
α)Η γραφική παράστασης της συνάρτησης − f είναι
συμμετρική, ως προς τον άξονα xx , της γραφικής x
O
παράστασης της f, γιατί αποτελείται από τα σημεία
M(x, −f(x)) που είναι συμμετρικά των M(x, f(x)) , ως προς Μ΄(x,−f (x))
τον άξονα xx (Σχ. 9). y=−f (x)

y 10
β)Η γραφική παράσταση της | f | αποτελείται από τα
τμήματα της Cf που βρίσκονται πάνω από τον άξονα y = | f (x)| y=f (x)
xx και από τα συμμετρικά, ως προς τον άξονα xx ,
των τμημάτων της Cf που βρίσκονται κάτω από τον
O x
άξονα αυτόν (Σχ. 10).

5. Να χαράξετε τις γραφικές παραστάσεις των βασικών συναρτήσεων

α) f ( x) = αx + β β) f ( x ) = αx2 , α  0 γ) f ( x ) = αx 3 , α  0
α
δ) f ( x) = , α0 ε) f ( x) = x , g ( x) = | x | .
x
Απάντηση
Οι γραφικές παραστάσεις φαίνονται παρακάτω :
α) Η πολυωνυμική συνάρτηση f ( x) = αx + β
11
y y y

O x O x O x

a>0 a<0 a=0

Γ4 σελ. 3
β)Η πολυωνυμική συνάρτηση f ( x ) = αx2 , α 0.
y y 12

O x

O x
α>0 α<0

γ) Η πολυωνυμική συνάρτηση f ( x ) = αx 3 , α 0.
y y 13

O x O x

α>0 α<0

α
δ) Η ρητή συνάρτηση f ( x) = , α 0.
x
y y 14

x
O x O

α>0 α<0

ε) Οι συναρτήσεις f ( x) = x , g ( x) = | x | .

y y 15
y= x y = |x |

O x O x

6. Να χαράξετε τις γραφικές παραστάσεις των παρακάτω

συναρτήσεων :
α) f(x) = x , f(x) = x , f(x) = x
β) f ( x ) = α x , 0  α1 γ) f ( x) = logα x , 0  α  1
Απάντηση
Οι γραφικές παραστάσεις φαίνονται παρακάτω :
α) Οι τριγωνικές συναρτήσεις : f ( x) = ημx , f ( x) = συνx , f ( x) = εφx

Γ4 σελ. 4
 y 16
1

O π 2π x
−1
y=ημx (α)
y
1

O π 2π x
−1
y=συνx (β)
y

−π/2 O π/2 3π/2 x

y=εφx (γ)

β) Η εκθετική συνάρτηση f ( x ) = α x , 0  α  1.

y y 17

α
1 1
α
O 1 x O 1 x

α>1 (α) 0<α<1 (β)

γ) Η λογαριθμική συνάρτηση f ( x) = logα x , 0  α  1

y y 18

1 1
1
O 1 α x O α x

α>1 (α) 0<α<1 (β)

7. Πότε δύο συναρτήσεις f, g λέγονται ίσες ;

Απάντηση
Δύο συναρτήσεις f και g λέγονται ίσες
όταν: 22
• έχουν το ίδιο πεδίο ορισμού Α και
y
• για κάθε x  A ισχύει f(x) = g(x) .
Για να δηλώσουμε ότι δύο συναρτήσεις f
και g είναι ίσες γράφουμε f = g .
Σχόλιο:
Έστω τώρα f, g δύο συναρτήσεις με πεδία
ορισμού Α, Β αντιστοίχως και Γ ένα υποσύνολο
των Α και Β. Αν για κάθε x  Γ ισχύει Γ

f ( x) = g ( x) , τότε λέμε ότι οι συναρτήσεις f και
Ο B x
g είναι ίσες στο σύνολο Γ. (Σχ. 22) A

Γ4 σελ. 5
8. Πώς ορίζονται οι πράξεις της πρόσθεσης , αφαίρεσης , γινομένου και πηλίκου δύο συναρτήσεων
f, g ;
Απάντηση
f
Ορίζουμε ως άθροισμα f + g , διαφορά f - g , γινόμενο fg και πηλίκο δύο συναρτήσεων f, g τις
g
συναρτήσεις με τύπους (f + g)(x) = f(x) + g(x) , (f − g)(x) = f(x) − g(x) , (fg)(x) = f(x)g(x) ,  f  (x) = f(x) .Το
g g(x)
πεδίο ορισμού των f + g , f − g και fg είναι η τομή A  B των πεδίων ορισμού Α και Β των
f
συναρτήσεων f και g αντιστοίχως, ενώ το πεδίο ορισμού της είναι το A  B , εξαιρουμένων των
g
τιμών του x που μηδενίζουν τον παρονομαστή g(x) , δηλαδή το σύνολο {x | x  A και x  B , με
g(x)  0} .

9. Αν f , g είναι δύο συναρτήσεις με πεδίο ορισμού Α , Β αντίστοιχα , τι

ονομάζουμε σύνθεση της συνάρτησης f με τη συνάρτηση g ;
Απάντηση
Αν f , g είναι δύο συναρτήσεις με πεδίο ορισμού Α, Β αντιστοίχως, τότε ονομάζουμε σύνθεση
της f με την g, και τη συμβολίζουμε με g f , τη συνάρτηση με τύπο ( g f )( x) = g ( f ( x))

και πεδίο ορισμού D f =  x   / f ( x)  .

f (A) B 24
f (x)
f
A g(B)
g
g( f (x))
x
g f
A1

Σχόλια
α) Το πεδίο ορισμού της g f αποτελείται από όλα τα στοιχεία x του πεδίου ορισμού της f για τα
οποία το f ( x) ανήκει στο πεδίο ορισμού της g . Δηλαδή είναι το σύνολο
Dg f =  x   / f ( x)  . (Το Βιβλίο το γράφει ως 1 =  x   / f ( x) 
Είναι φανερό ότι η g f ορίζεται, αν A1   , δηλαδή αν f (  )     .
β) Αν f , g είναι δύο συναρτήσεις και ορίζονται οι g f και f g τότε αυτές δ ε ν ε ί ν α ι
υ π ο χ ρ ε ω τ ι κ ά ίσες. ***Δεν ισχύει η αντιμεταθετική ιδιοτητα

γ) Αν f , g , h είναι τρεις συναρτήσεις και ορίζεται η h ( g f ) , τότε ορίζεται και η (h g ) f και

ισχύει h ( g f ) = (h g ) f . Τη συνάρτηση αυτή τη λέμε σύνθεση των f , g  h και τη
συμβολίζουμε με h g f . Η σύνθεση συναρτήσεων γενικεύεται και για περισσότερες από τρεις
συναρτήσεις. *** Ισχύει η προσεταιριστική ιδιότητα

Γ4 σελ. 6
10. Πότε μια συνάρτηση f λέγεται γνησίως αύξουσα και πότε γνησίως φθίνουσα σε ένα
διάστημα Δ του πεδίου ορισμού της;
Απάντηση
• Η συνάρτηση f λέγεται γνησίως αύξουσα σ’ ένα δ ι ά σ τ η μ α Δ του πεδίου ορισμού
της, όταν για οποιαδήποτε x1 , x2  Δ με x1  x2 ισχύει: f ( x1 )  f ( x2 ) .
• Η συνάρτηση f λέγεται γνησίως φθίνουσα σ’ ένα δ ι ά σ τ η μ α Δ του πεδίου ορισμού
της, όταν για οποιαδήποτε x1 , x2  Δ με x1  x2 ισχύει: f ( x1 )  f ( x2 ) .

Αν μια συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα ή γνησίως φθίνουσα σ’ ένα διάστημα Δ του πεδίου
ορισμού της, τότε λέμε ότι η f είναι γνησίως μονότονη στο Δ.
Στην περίπτωση που το πεδίο ορισμού της f είναι ένα διάστημα Δ και η f είναι γνησίως
μονότονη σ’ αυτό, τότε θα λέμε, απλώς, ότι η f είναι γνησίως μονότονη.

ΠΡΟΣΟΧΗ: ΠΡΟΤΑΣΗ με την οποία λύνουμε ανισώσεις (για ασκήσεις):

➢ Αν f   τότε , για κάθε x1 , x2   ισχύει η ισοδυναμία : x1  x2  f ( x1 )  f ( x2 )

➢ Αν f   τότε , για κάθε x1 , x2   ισχύει η ισοδυναμία : x1  x2  f ( x1 )  f ( x2 )

11. Πότε μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού A λέμε ότι παρουσιάζει στο xo A ολικό μέγιστο και
πότε ολικό ελάχιστο ;
Απάντηση
Μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α θα λέμε ότι:

• Παρουσιάζει στο x0  A (ολικό) μέγιστο, το f(x0 ) , όταν f(x)  f(x0 ) για κάθε x  A

• Παρουσιάζει στο x0  A (ολικό) ελάχιστο, το f(x0 ) , όταν f(x)  f(x0 ) για κάθε x  A .

Το (ολικό) μέγιστο και το (ολικό) ελάχιστο μιας συνάρτησης f λέγονται (ολικά)

ακρότατα της f.

12. Πότε μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού A λέγεται 1 − 1 ;

Απάντηση
Μια συνάρτηση f :  → λέγεται συνάρτηση 1 − 1 , όταν για οποιαδήποτε x1 , x2   ισχύει η
συνεπαγωγή: Αν x1  x2 , τότε f ( x1 )  f ( x2 ) .

Πρόταση (δεν είναι ο ορισμός….)

Απόδειξη με
Μια συνάρτηση f:A → R είναι συνάρτηση 1 − 1 , αν και
απαγωγή σε άτοπο
μόνο αν για οποιαδήποτε x1 , x2   ισχύει η
συνεπαγωγή: αν f ( x1 ) = f ( x2 ) , τότε x1 = x2 .

ΠΡΟΤΑΣΗ με την οποία λύνουμε εξισώσεις (για ασκήσεις):

➢ Αν f 1 − 1 τότε , για κάθε x1 , x2   ισχύει η ισοδυναμία : f ( x1 ) = f ( x2 )  x1 = x2

Γ4 σελ. 7
ΣΧΟΛΙΑ
α) Γράψε 2 συναρτήσεις 1-1 …

α) Από τον ορισμό προκύπτει ότι μια συνάρτηση f είναι 1 − 1 , αν και μόνο αν:
- Για κάθε στοιχείο y του συνόλου τιμών της η εξίσωση f(x) = y έχει ακριβώς μια

λύση ως προς x.
- Δεν υπάρχουν σημεία της γραφικής της παράστασης με την ίδια τεταγμένη. Αυτό
σημαίνει ότι κάθε οριζόντια ευθεία τέμνει τη γραφική παράσταση της f το πολύ
σε ένα σημείο.
- Αν μια συνάρτηση είναι γνησίως μονότονη, τότε είναι συνάρτηση "1 − 1" .Το
αντίστροφο γενικά δεν ισχύει. Υπάρχουν δηλαδή συναρτήσεις που είναι 1 − 1 αλλά
δεν είναι γνησίως μονότονες.
y 34

Παράδειγμα
y=g(x)
x , x  0

Η συνάρτηση η συνάρτηση g(x) =  1 (Σχ. 34) είναι
 , x0 O x
x
1 − 1 , αλλά δεν είναι γνησίως μονότονη.

13. Πότε μια συνάρτηση f με πεδίο ορισμού Α αντιστρέφεται και πώς ορίζεται η αντίστροφη ;

Απάντηση
Μια συνάρτηση f :  → αντιστρέφεται, αν και μόνο αν είναι 1 − 1 .

Τότε για κάθε στοιχείο y του συνόλου τιμών της f , f ( ) , υπάρχει μοναδικό στοιχείο x του
πεδίου ορισμού της Α για το οποίο ισχύει f ( x) = y .

Έτσι, ορίζεται μια συνάρτηση με την οποία κάθε y  f ( ) αντιστοιχίζεται στο μοναδικό x  
για το οποίο f ( x) = y .

Η συνάρτηση αυτή λέγεται αντίστροφη συνάρτηση της f και συμβολίζεται με f −1 .

Επομένως έχουμε f ( x) = y  f −1 ( y) = x (*)

Γ4 σελ. 8
Σχόλια

α) Ισχύει ότι : f −1 ( f ( x)) = x, x  A και f ( f −1 ( y )) = y, y  f ( A ) . Από (*)

β) Η αντίστροφη της f έχει πεδίο ορισμού το σύνολο τιμών f ( ) της f δηλ.

D f −1 = f ( ) , και σύνολο τιμών το πεδίο ορισμού Α της f.

Παράδειγμα αντιστρόφων συναρτήσεων:

Η f ( x) = a x και η g ( x) = log a x ( a  0, a  1 ) είναι αντίστροφες συναρτήσεις

γ) Οι γραφικές παραστάσεις των C f και C f −1 είναι συμμετρικές ως προς την ευθεία

y = x που διχοτομεί τις γωνίες xOy και xOy .

Αιτιολόγηση:

Ας θεωρήσουμε μια 1-1 συνάρτηση f και τις γραφικές παραστάσεις των C f και C f −1
στο ίδιο σύστημα αξόνων .

Αν ένα σημείο M ( ,  ) ανήκει στη C f , τότε το σημείο (  ,  ) θα ανήκει στη γραφική
παράσταση C f −1 και αντιστρόφως. Τα σημεία, όμως, αυτά είναι συμμετρικά ως προς την
ευθεία που διχοτομεί τις γωνίες xOy και xOy  . Επομένως:

Οι γραφικές παραστάσεις των C f και C f −1 είναι συμμετρικές ως προς την ευθεία

y = x που διχοτομεί τις γωνίες xOy και xOy .

Γ4 σελ. 9