\

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΜΙΚΡΩΝ ΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ & ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ

Δ/Ν ΣΗ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ/τΜΗΜΑ XEIPOT. ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ/ΓΡΑΦ. ΕΚΔΟΣΕΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΡΕΘΥΜΝΗΣ

 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το βιβλiο αυτό εντάσσεται στους στόχους του Ιστορικού και

Λαογραφικού Μουσεiου Ρεθύμνης για την προβολή των θησαυρών
του Κρητικού λαίκού πολιτισμού και την προσπάθεια δημιουργ{ας
ενδιαφέροντος και εκτiμησης στο έργο του έλληνα χειροτέχνη, με
σκοπό την ανανέωση της λαίκής μας τέχνης με βάση τη γνήσια λαϊ­
κή μας παράδοση.
Σ' αυτό το λεύκωμα για πρώτη φορά γiνεται μια προσπάθεια να
παρουσιασθε{ η τέχνη της κεντητικής στην Κρήτη ιστορικά και εξε­
λικτικά. Μέσα από το φωτογραφικό υλικό που ακολουθε{ παρου­
σιάζεται η πορε{α του κρητικού κεντήματος από τον 16ο αιώνα
-κεντήματα με καθαρή βυζαντινή ρiζα- μέχρι σήμερα.
Η επιλογή των κεντημάτων έγινε από τις λαογράφους συνεργά­
τιδες του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσε{ου Ρεθύμνης κυρ{ες
Τατιάνα Γιανναρά και Ροδούλα Σταθάκη οι οπο{ες με τον φωτο­
γράφο Α. Χαλικιά επισκέφθηκαν Μουσε{α και ιδιωτικές συλλογές
της Κρήτης και φωτογράφισαν κεντήματα επ{ τόπου. Οι iδιες επέ­
λεξαν τις διαφάνειες από το φωτογραφικό αρχειΌ του ΕΟΜΜΕΧ
και έγραψαν την εισαγωγή και τα συνοδευτικά κε{μενα των φωτο­
γραφιών. Τις ευχαριστώ θερμά για την υπεύθυνη εργασι'α τους και
την πολύτιμη συμβολή τους. ,
Πολλές ευχαριστι'ες εκφράζω στον ΕΟΜΜΕΧ και ιδιαι'τερα
στον Πρόεδρο κ. Νι'κο Αναστασάκη γιατι' χάρη άτο ενδιαφέρον του
και την οικονομική συμβολή του ΕΟΜΜΕΧ έγινε δυνατή η έκδο­
ση αυτή.
Τέλος επιθυμώ ξεχωριστά να ευχαριστήσω τον Ρεθεμνιώτη
συμπατριώτη μου κ. 'Άγγελο Σταυρουλάκη για την επιμέλεια της
μορφής του λευκώματος και την καλή συνεργασι'α μας καθώς και
όλους όσους συνέβαλαν στην πραγματοπο(ηση της έκδοσης αυτής.

ΦΑΛΗ Γ ΒΟΓΙΑΤΖΑΚΗ

Πρόεδρος Δ.Σ.

5
 κεντητική έχει πανάρχαιες ρίζες στον ελληνικό χώρο. Τα παραδοσιακά στοιχεία επαναλαμ­

Ώ βάνονται από γενεά σε γενεά και κρατώντας μια σταθερή πορεία μέσα στους αιώνες, έφθα­
σαν μέχρι την μηχανοποιημένη εποχή μας.

Η ποικιλία των ελληνικών κεντημάτων είναι εξαιρετικό μεγάλη στα διακοσμητικά θέματα, την τεχνι­
κή και τους χρωματισμούς. Οι διάφορες επ ιρρ οές που ήρθαν από την Ανατολή και τη Δύση, κυρίως σε
περιοχές με μεγάλη επ ικ οινωνία, δεν κατόρθωσαν να αλλάξουν τον χαρακτήρα τους. Τα ξένα στοιχεία
αναπλάστηκαν και συχνά aφομοιώθηκαν από τα τοπικά που είχαντη δύναμη να κρατήσουν τη μακραίω­
νη παράδοση και να δημιουργήσουν στον κλάδο αυτό της χειροτεχνίας μία ανεπανάληπτη ελληνική
καλλιτεχνική έκφραση.

Για να μπορούν να μελετηθούν καλύτερα τα ελλην ικά κεντήματα χωρίζονται σε μεγάλες ενότητες,
αντίστοιχες προς τις περιοχές της Ελλάδος. Κάθε ενότητα κεντημάτων δημιουργείται από μία ομάδα
ανθρώπων που ζούν στον ίδιο γεωγραφικό χώρο, έχουν τη ν ίδια ιστορία, τα ίδια ήθη και έθιμα και συνε­
χίζουν παραδοσιακές τεχνικές και πατροπαράδοτα διακοσμητικά θέματα πάνω στα χειροτεχνήματά
τους. "Ετσ ι , στον ευρύτερο ελληνικό χώρο ο ι ενότητες κεντημάτων είναι: Θράκη, Μακεδονία, "Ηπειρος,
Αττική, Κυκλάδες, Δωδεκάνησα, Κρήτη, Κύπρος, Μικρά Ασία κ.τ.λ. Αν και συχνά διαφέρουν στην τεχνι­
κή, στους χρωματισμούς και στα διακοσμητικά θέματα, κρατούν κοινά παραδοσιακά στοιχεία που δια­
μορφώθηκαν στα προχριστιανικά χρόνια. Στη βυζαντινή περίοδο αναπτύχθηκαν, εξελίχθηκαν και δια­
δόθηκαν σε όλη την επ ικ ράτεια . Σ' αυτά στηρίχθηκε η λαϊκή παράδοση που γνωρίσαμε στα σημερινά
χρόνια. Μία από τις πιο σημαντικές ενότητες είναι τα κεντήματα της Κρήτης.

Η Κρήτη με τα παλαιότερα κεντήματά της, που θα μας απασχολήσουν εδώ, απέδωσε ένα προσωπι­
κό ρυθμό που αποτελεί ιδιαίτερο τύπο κεντημάτων ανάμεσα στα άλλα νησιά του Αιγαίου. Χωρίζονται,
όπως και των άλλων περιοχών, ανάλογα με τη χρήση τους σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: τα κεντήματα
που προορίζονται για την εκκλησία, τα κεντήματα της φορεσιάς, ανδρικής-γυναικείας-παιδικής, τα κε­
ντήματα για τις ανάγκες και το στολισμό του σπιτιοϋ .

Η γυναίκα της Κρήτης μάθαινε από τα μικρά της χρόνια την επεξεργασία κάθε ποιότητας κλωστής,
γιατί κάθε μία είχε ειδικό προορισμό . Χοντρές λιναρέν ι ες και μπαμπακερές κλωστές για τους σάκκους
και τις ανάγκες των αγροτικών εργασιών, λεπτότερες για τον ρουχισμό της οικογένειας και του σπιτι­
κού και ακόμα λεπτότερες μεταξωτές, μπαμπακερές και μάλλινες για τα προ ικιάτικα ρούχα και τα κε­
ντήματα. Παράλληλα μάθαινε ανάλογα με τη χρήση κάθε κλωστής ποιές χρωματικές ποικιλίες έπρεπε
να βάψει με ανεξήτιλες φυτικές ουσ ί ες για να είναι έτοιμες για το αργαστήρι ή τελάρο όπως λένε στήν
Κρήτη τον αργαλειό . Εντύπωση προκαλεί ο χρωματικός πλούτος πού δημιούργησε η κρητικιά με τις
φυτικές βαφές, λες και η μόνη προσπάθεια της ήταν -εμπνευσμένη από τη φύση γύρω της- να αποτυ­
πώσει το λαμπερό φως του τόπου της.

Τα κρητικά κεντήματα ανάλογα με την τεχνική της κατασκευής τους διακρίνονται: στα γραφτά­
ζωγραφιστά που γίνονται με ελεύθερα σχεδ ι ασμένα τα θέματα πάνω στο ύφασμα, στα μετρητά ­
ξομπλιαστά που δουλεύονται μετρώντας τις κλωστές του υφάσματος και στα χυτά, τα ξεφιδιστά όπως
λέγονται στην Κρήτη. Συχνά στα καλύτερα κεντήματα για περισσότερο στολισμό χρησιμοποιούσαν και
χρυσοκλωστές. Με τα χειροτεχνήματά της, η γυναίκα της Κρήτης έδωσε μοναδικά δείγματα της ψυχο-

7
σύνθεσής της. Χρησιμοποιώντας τις διάφορες τεχν ι κές, που άρτια γνώριζε, συνδύασε και δημιούργη­
σε αναρίθμητα διακοσμητικά θέματα. Με τη βαθειά της πίστη κράτησε τις παραδόσεις και τις συνέχισε,
αποτύπωσε στα κεντήματά της θρησκευτικά σύμβολα κληρονομημένα από τα πανάρχαια χρόνια με την
ευχή να βοηθήσουν και να προστατεύσουν. θέματα της καθημερινής ζωής, ιστορικά πρόσωπα και γε­
γονότα που τόσο έντονα την άγγιζαν, rφοσπάθησε να τα υφάνει και να τα κεντήσει. Έτσι κατόρθωσε να
δώσει ανεπανάληπτα δείγματα τέχνης ατiό τα πανάρχαια χρόνια μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα και να
διατηρήσει τα παραδοσιακά στοιχεία και τους συμβολισμούς.

Μόνο όταν θέλησε στα τέλη του 19ου αιώνα να μιμηθεί και να αντιγράψει ξενόφερτα σχέδια από
περιοδικά και εφημερίδες που έφθαναν στα χέρια της, τότε τα δημιουργήματά της αλλοιώθηκαν, ξέ­
φυγαν από τον ρυθμό της Κρήτης. Δεν είχαν μέσα τους παράδοση, δεν είχαν κανένα βαθύτερο νόημα,
απλά και μόνο έδειχναν ότι τα γυναικεία χέρια της Κρήτης εξακολουθούσαν στη μηχανοποιημένη επο­
χή μας να δουλεύουν με γνώση. Τότε, σε ορισμένες περιοχές της Κρήτης φωτεινές γυναικείες προ­
σωπικότητες βλέποντας τα κεντήματα και τα υφαντά να αλλοιώνονται π ροσπάθησαν να επαναφέρουν,
όσον ήταν δυνατόν, την πατρ οπαράδοτη με τον τοπικό χαρακτήρα κεντητική και υφαντική τέχνη. Ήταν
μια μεγάλη προσπάθεια που έδωσε κάποια αποτελέσματα.

Είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς την πορεία της κρητικής κεντητικής τέχνης. Δυστυ­
χώς πολλά κρητικά κεντήματα και υφαντά πήραν το δρόμο του εμπορίου. Έτσι, η έρευνα και η μελέτη
βασίζονται σήμερα σε όσα επιβίωσαν σε ελληνικά και ξένα Μουσεία, όπως και σε ιδιωτικές συλλογές.
Για την ευκολότερη κατάταξή τους, τα χωρίζουμε σε τρεις περιόδους.

***
Στην πρώτη περίοδο ανήκουν κεντήματα βασισμένα στην βυζαντινή παράδοση. Τα κεντήματα αυτά
συνεχίζουν να τα κεντούν οι κρητικές ως τα μέσα του 19ου αιώνα. Είναι κυρίως ποδόγυροι από φορε­
σιές που ο τύπος τους έχει χαθεί και λησμονηθεί. Σώζονται όμως και λίγα κρεβατοστρώσια, μαξιλάρια
κ.λπ. Ίδια κεντήματα χρησιμοποιούσαν και στις ανάγκες των εκκλησιών, όπως αποδεικνύει ο αέρας
στις ε ι κ. 11, 12. Στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέ ας Υόρκης ύπάρχουν δύο παραδείγματα με κεντη­
μένες αντίστοιχα τις χρονολογίες 1697 και 1726 και στο Μουσείο Βικτωρίας και Αλβέρτου στο Λονδί­
νο άλλα τρία: 1733, 1757 και 1762.
Είναι κεντήματα γραφτό, πάνω σε γεμάτο λινό και λινομπάμπακο ύφασμα. Τα παλαιότερα είναι κε­
ντημένα με πολύχρωμα μετάξια σε ζωηρές αποχρώσεις, και σπανιώτερα κόκκινα (εικ .- 16,21) ή βαθυ­
γάλαζα (εικ. 22,23). Οι βελονιές ήταν διάφορες: βυζαντινό ψαροκόκκαλο, βυζαντινή ψήφα, κρητική
βελονιά, ρίζα κ.τ.λ. Τα διακοσμητικά τους θέματα είναι πολύπλοκες φυτικές συνθέσεις, όπου επικρατεί
το αγγείο, η γάστρα όπως το ονομάζουν στην Κρήτη. Από την γάστρα βλασταίνουν ελικοειδή κλαδιά με
φύλλα και λουλούδια όπου κυριαρχεί το γαρύφαλλο. Ανάμεσα τους η προχριστιανική παράσταση της :
δεομένης γυναίκας με τα aνυψω μένα χέρια, η γοργόνα με τη διχαλωτή ουρά, και ο δικέφαλος αετός. Τις
συνθέσεις συμπλη ρώνουν ζώ(], πουλιά, φίδια, φτερωτά φίδια, διάφορα σύμβολα γονιμότητας όπως και
χριστιανικά σύμβολα (εικ. 1,2,6-1 Ο, 13-15).
Ιδ ιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα παλαιότερα κεντήματα αυτής της πρώτης περιόδου. Τα πρωτότυπα
θέματα παρουσιάζουν εξαιρετική ποικιλία στον τρόπο της σχεδίασης και της κοπιώδους εκτέλεσης.
Όσο περνούν τα χρόνια τα θέματα τυποποιούνται και χάνουν τη ρυθμική ελεύθερη σύνθεσή τους. Όσα
έχουν κεντηθεί στα τέλη του 18ου και στον 1 9ο αιώνα μοιάζουν περισσότερο με αντίγραφα παλαιοτέ­
ρων πρωτότυπων συνθέσεων απ' όπου λε~πειη ψυχή (εικ. 27 -32).
Συχνά στα χρόνια της Τουρκοκρατίας όταν ο τόπος βρέθηκε σε μεγάλη αναστάτωση και σε συνθή­
κες ανέχειας, οι γυναίκες αναγκάστηκαν να μετατρέψουν τις κεντημένες φορεσιές τους σε ιερατικά
άμφια (εικ. 1 ,3,4,5,6).
Ανάμεσα στα διακοσμητικά θέματα των κεντημάτων έχουν διασωθεί και οι τοπικές λαϊκές φορεσιές
της χωρικής της Κρήτης και του λυράρη με τη βράκα και την πέτσα ριγμένη στους ώμους (εικ. 6) . Ή
πέτσα που φορούσε ο κρητικός ριγμένη στους ώμους σ' αυτήν την πρώτη περίοδο, είναι η επιβίωση του
βυζαντινού «λώρου". Ήταν σε σχή μα μακρόστενο με διακόσμηση στις δύο άκρες. Τις πέτσες ύφαιναν
με λεπτά μπαμπακερά ή μεταξωτά ουγιωτά υφάσματα και τις κεντούσαν με νήματα μπαμπακερά ή με­
ταξωτά άσπρα ή χρωματιστά και συχνά με χρυσοκλωστές. Οι βελονιές ήταν χαρακτηριστικές, συνηθέ­
στερα διπρόσωπες. Στην Κpητη την τεχνική αυτή ονομάζουν μονοπρόσωπο κέντημα. Ίσως η ανάγκη για
το διπρόσωπο κέντημα να γεννήθηκε ακριβώς από το γεγονός ότι η πέτσα πέφτει ελεύθερη και έπρε ­
πε το κέντημα να έχει ίδιες τις δύο όψεις.

8
 Τα διακοσμητικά θέματα στις πέτσες ήταν φυτικά, ζωϊκά, θρησκευτικά, κλαδιά δέντρων, φυτά, λου­
λούδια, μόνα ή σε γάστρες, πτηνά και ζώα που εκτός από τον διακοσμητικό τους χαρακτήρα συνδέο­
νται και με τον συμβολισμό της γονιμότητας. Έτσι, βλέπουμε την μυρτιά, τον κισσό, τα σταφύλια με τα
αμπελόφυλλα, τον λεμονανθό, το ρόδι, τα κουκουνάρια, το χελιδόνι, το περιστέρι και το παγώνι, τον πε­
τεινό, το φίδι, να διατηρούν τα πανάρχαια μηνύματά τους. Οι σταυροί, τα τρικέρια, οι εκκλησίες
δηλώνουν ευχές και προστασία. Η πέτσα συμβόλιζε, όπως μας λέει η προφορική παράδοση και το
δημοτικό τραγούδι, την ένωση δύο ή περισσοτέρων ανθρώπων. Ήταν το πολύτιμο δώρο που έκανε η
γυναίκα στον αγαπημένο, στον aρραβωνιαστικό, στον γαμπρό. Μετά την τουρκική κατάκτηση την πέτσα
δεν την έριχναν πια οι κρητικοί στον ώμο, αλλά την τύλιγαν σαν σαρίκι γύρω από τα φέσια τους. Όταν
φόρεσαν τα «φράγκικα» κατάργησαν την πέτσα.

Από τα μέσα του 18ου αιώνα μπαίνουμε στη δεύτερη περίοδο, που θα κρατήσει έως τα τέλη του
19ου αιώνα. Ενώ συνεχίζεται η παλαιότερη παράδοση, την εποχή αυτή γίνονται παράλληλα και μεγά­
λες ανακατατάξεις. Καινούργια στοιχεία εισχωρούν σιγά-σιγά. Επικρατούν οριστικά οι γυναικείες και
ανδρικές φορεσιές της υπαίθρου: ποκάμισο, φούστα, ζιπούνι και ποδιά για τις γυναίκες και η παραδο­
σιακή βράκα με τα γιλέκα και τις μπότες για τους άνδρες. Τα κεντήματα για τις ανάγκες και το στολι­
σμό του σπιτιού παρουσιάζουν αλλαγές, ορισμένα διακοσμητικά θέματα δεν επαναλαμβάνονται πιά .
Γενικά, εκείνο που χαρακτηρίζει την περίοδο αυτή, είναι ότι οι γυναίκες εγκαταλείπουν την μακρόχρο­
νη και επίπονη δουλειά για ένα μόνο κέντημα .

Ένα σημαντικό γυναικείο χειροτέχνημα που είναι δύσκολο να καθορισθεί από πότε ξεκινά η χρήση
του, αλλά το βρίσκουμε σε κάθε προίκα αυτή την περίοδο, είναι η πετσέτα. Οι κοπέλλες στην Κρήτη
ύφαιναν ή κεντούσαν για την προίκα τους εκατόν πενήντα έως διακόσιες πετσέτες. Ο μεγάλος αριθ­
μός, η εξαιρετικά προσεγμένη εργασία και η επιμονή σε ορισμένα διακοσμητικά σχέδια και θέματα,
που είχαν συνήθως σχέση με τον κύκλο της ζωής, δείχνουν καθαρά πώς η πετσέτα στην Κρήτη δεν
εξυπηρετούσε μόνο τον πρακτικό σκοπό. Κάποιος βαθύτερος λόγος έκανε τις γυναίκες να δώσουν
τόση προσοχή σ' αυτό το χειροτέχνημά τους. Τις χάριζαν ή αντίστροφα έπαιρναν δώρο πετσέτες στα
πιο σημαντικά γεγονότα της ζωής τους : γέννηση, γάμο, βαφτίσια, θάνατο. Στον aρραβωνιαστικό, στον
κουμπάρο-σύντεκνο, στον γαμπρό, η πετσέτα ήταν απαραίτητο δώρο. Το πρώτο υφαντό ή κέντημα που
ύφαιναν ή κεντούσαν οι κοπέλλες ήταν για τον παπά όταν ερχόταν για τον αγιασμό στο σπίτι

Στις πετσέτες χρησιμοποιούσαν για την ύφανση νήματα από λινάρι, μπαμπάκι και μετάξι. Για το κέ­
ντημα ετοίμαζαν κλωστές από λινάρι, μπαμπάκι, μετάξι και σπανιότερα μαλλί. Οι βελονιές ποικίλλουν
και τα διακοσμητικά θέματα καλύπτουν όλες τις κατηγορίες: γεωμετρικά, φυτικά και ζωϊκά, θρησκευτι­
κά, της καθημερινής ζωής, ιστορικά. Οι ποικιλίες στην τεχνική της ύφανσης και της διακόσμησης, είναι
αναρίθμητες. Ενδιαφέρον είναι ότι πολλοί χρωματισμοί και διακοσμητικά σχέδια και θέματα υπήρχαν
μόνο σε ορισμένες περιοχές, ενώ θρησκευτικά θέματα και συμβολισμοί σχετικοί με την γονιμότητα
υπήρχαν σε όλες τις περιοχές. Προσεγμένο ήταν και το τελείωμα στις πετσέτες.

Τις πετσέτες τις έδεναν κόμπο και τις κρεμούσαν, πολύτιμο στολίδι στους τοίχους των σπιτικών
τους. Πάνω στον κόμπο έβαζαν ένα εικόνισμα ή μία φωτογραφία αγαπημένου προσώπου. Τα τελευταία
δείγματα από υφασμένες και κεντημένες πετσέτες φθάνουν μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα. Εκτός από
τις ωραιότατες και τόσο σημαντικές πετσέτες, σε αυτήν την περίοδο εξακολουθούσαν να κεντούν κα­
λύματα κρεβατιών, κρεβατόγυρους, μαξιλαροθήκες, τραπεζομάντηλα κ.λπ.

Η τρίτη περίοδος, ο 20ός αιώνας βρίσκει την Κρήτη ελεύθερη. Η μακρά κατοχή της Βενετίας και
της Τουρκίας ανήκει πια στο παρελθόν. Στα δύσκολα χρόνια αυτής της κατοχής ο κρητικός λαός, δια­
τήρησε με aπερίγραπτο κόπο, τη θρησκεία, τη γλώσσα, τα ήθη και έθιμα, τις παραδόσεις αιώνων, και
έτσι δεν έχασε την ταυτότητά του.

Η οικιακή χειροτεχνία τον 20ό αιώνα άρχισε να παίρνει άλλη μορφή. Η γυναίκα της Κρήτης προσπά­
θησε να βρεί το δρόμο της μέσα σε τόσες αλλαγές και να προσαρμοστεί στην καινούργια αυτή εποχή.
Κουρασμένη από τις ατελείωτες ώρες που καθόταν για να υφάνει και να κεντήσει τον ιματισμό της οι ­
κογένειάς της, όπως και του σπιτικού της, με χαρά βλέπει στο εμπόριο να έρχονται τα υλικά έτοιμα,
υφάσματα και νήματα. Στα αστικά κέντρα πρώτα και μετά στην ύπαιθρο, οι γυναίκες της Κρήτης έρχο­
νται σε επαφή με διάφορα ξένα περιοδικά που φθάνουν ακόμα και στα πιο μακρυνά χωριά. Μιμούνται
ξένα διακοσμητικά σχέδια και παραστάσεις. Είναι η εποχή της αντιγραφής, κυρίως σε κεντήματα για το
στολισμό του ρπιτιού. Ο αργαλειός που άλλοτε αποτελούσε απαραίτητο εξάρτημα μιας προίκας και
απαραίτητη εργασία της γυναίκας, έπαυσε σχεδόν να υπάρχει στα διάφορα σπιτικά και πολλές φορές
γινόταν καυσόξυλα. Οι φορεσιές, ανδρικές και γυναικείες εμφανίζονται πλέον μόνο σε γιορτές και πα-

9
νηγύρια, τα .. φράγκικα» επικρατούν. Τη θέση των ό μορφων υφαντών γ ια την χρήση και τον στολισμό
του σπιτικού παίρνουν τα βιομηχανοποιημένα το υ ε μπορίου και στα κεντήματα διακρίνονται οι aντιγρα­
φές από τα ξένα περιοδικά. Ο προσωπικός χαρακτήρας των υφαντών και κεντημάτων δεν υπάρχει, ο
συναγωνισμός για την ωραιότερη προίκα έχει ξεχαστεί.

Όταν στα μέσα του 20ού αιώνα άρχισε ο τουρισμός, ιδιαίτερα ο μ αζ ι κός, ένας μεγάλος θησαυρός
λαϊκής κρητικής τέχνης πουλήθηκε , κι έτσι πολ ύτιμα υφαντά και κεντήματα χάθηκαν για πάντα. Από τη
στιγμή που η γυναίκα της Κρήτης έπαυσε να υφαίνει και να κεντά για την προίκα της, ένα μεγάλο κε­
φάλαιο παράδοσης έκλεισε. Με τον τουρισμό, μερ ικο ί αργαλειοί άρχισαν και πάλι να δουλεύουν και
αρκετές κεντήστρες ξανάπιασαν τη βελόνα τους, με κύριο σ κοπ ό τον βιοπορισμό. Για να κερδίσουν
χρόνο και να τελειώνουν γρήγορα ΤΕΙ υφαντά έγιναν αραιά και τα κεντήματα πρόχειρα. Η υφαντική και η
κεντητική της Κρήτης αλλοιώθηκαν. Τα πατροπαράδοτd- διακοσμητικά σχέδια και θέματα όπως και οι
συμβολισμοί που επί αιώνες διατήρησαν το νόημά τους, άρχισαν να αλλάζουν μορφή.

Σε αυτή την περίοδο για το στολισμό του σπιτιού επικ ρατ ούσαν οι πάντες και τα κάδρα. Η πάντα
υφαντή ή κεντημένη κρεμιόταν στον τοίχο χωρίς πλαίσ ι ο για να προσφέρε ι στα μάτια μια χαρούμενη ει­
κόνα. Τ α διακοσμητικά θέματα και οι παραστάσε ις που την κοσμούσαν ήταν πολλά: ανάμεσα σε φυτική
και ζωϊκή διακόσμηση παραστάσεις της καθημερινή ς και π ο ιμενικής ζω.ής, ευχές και ρητά, όπως ••κα­
λώς ήλθατε••, ••το πεπρωμένον φυγείν αδύ νατον••. «χάρις, χάρ ιν τίκτει», και άλλα συμπλήρωναν τα διά­
φορα θέματα (εικ. 70, 71, 72, 73).
Στα κεντήματα που ήταν μέσα σε πλαίσια, τα κάδρα, χαρακτηριστική για την περίοδο αυτή επικρατεί
η συνήθεια να βάζουν γύρω από φωτογραφίες κλαδιά με λουλο ύδια και φιόγκους. θέμα που θα πρέπει
να είχε αντιγραφεί από ξένα περιοδικά (εικ. 79). Μια άλλη συνήθεια π ου απλώθηκε σε όλη την Κρήτη
ήταν να κεντούν πάνω σε μαύρο βελούδο κλαδιά με aσημένιες κλωστές, ενώ τα λουλούδια τα σχημάτι­
ζαν από κομμένα κουκούλια μεταξοσκώληκα και τα στόλιζαν με πούλ ι ες (ε ικ . 78). Το σχήμα των κλα ­
διών άφηνε ανάμεσα ελεύθερο χώρο για την τοποθέτηση φωτογραφίας.

Ένα θέμα που υπήρχε σε κάθε σπιτικό, σε πάντα και κυρίως σε κάδρο ήταν ο σταυρός. Κεντημένος
στο κέντρο και πλαισωμένος συνήθως με φυτική διακόσμηση και άλλα σύμβολα ή γράμματα είχε τη
θέση του πάνω από το συζυγικό κρεβάτι (εικ. 69). Μια άλλη συvήθεια, που και αυτή ήρθε από τη Δύση,
ήταν τα διάφορα κεντημένα γράμματα ή μονογρ άμματα, σε σεντόν ια, μαξιλάρια, θήκες , κ . λπ . (εικ. 55).
Σε πάντες και σε κάδρα υπήρχαν σκηνές χαράς και αγάπης, αλλά και μελαγχολίας, όπως η κόρη που
βλέπει το νερό (εικ. 85). Πίσω της έχε ι ένα κυπαρίσι και μπροστά της κυκλάμινα και κεντημένη τη λέξη
•• Η πονε μένη».

Σε αυτήν τη περίοδο κεντήθηκαν και πολλές παραστάσεις φερμένες από τη Δύση κα ι εμπνευσμέ­
νες από την ελληνική μυθολογία. Στην εικ. 86 καθισμένος στον Π ήγασο ο Φρίξος πλησιάζει την Έλλη.
Στις εικ. 81,82 η ••γοργόνα•• δεν θυμίζει καθόλου, εκείνη των παλαιοτέρων κεντημάτων με την διχαλω­
τή ουρά . Σαν θέμα υπάρχει στα νεώτερα κεντήματα, αλλά με μονή ουρά, όπως την κεντούσαν στην Ιτα­
λία. Ο ••δικέφαλος αετός•• με τη μεγάλη πα ράδοση, υφάνθηκε και κεντήθηκε πολλές φορές. Στην εικ.
75 στα φτερά του διακρίνονται σημαίες.

Στις πάντες και στα κάδρα συχνά κεντήθηκαν παραστάσεις ιστορ ι κές ή ιστορικά πρόσωπα, (εικ. 77)
ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η βασιλική οικογένεια ήταν από τα πι ο αγαπημένα θέματα (εικ . 84,76,83).
Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, ότι στην Κρήτη βρίσκουμε σε υφαντά και κεντήματα μορφές αγωνιστών
από τις διάφορες κρητικές επαναστάσεις. Κάθε περιοχή ή ακόμα σχεδόν κάθε χωριό, έχει κεντήσει
τον ήρωά του. Η συνήθεια να υφαίνεται ή να κεντιέται ένα ιστ ορικό γεγονός ή ένα ιστορικό πρόσωπο
διατηρήθηκε μέχρι την Μάχη της Κρήτης τ ο 1941 .
Στην αλλοίωση που έφεραν τα ξένα περιοδικά ή ακόμα και τα μεταφρασμένα ελληνικά και το εμπό­
ριο ήδη από το 1925 με πρωτοπόρο και οδηγό την Αγγελική Χατζημιχάλη από την Αθήνα, κάποιες γυ­
ναικείες προσωπικότητες στην Κρήτη θέλησαν με τη σειρά τους να αντισταθούν . Δυστυχώς δεν είναι
δυνατόν να τις αναφέρουμε όλες. Έτσι θα περιοριστούμε μ όνο σε δύο του Ν ομού Ρεθύμνης, που με το
μόχθο τους, όχι μόνο aντιστάθηκαν αλλά και δημιούργησαν μία μ ετεξέλιξη στη λαϊκή παραδοσιακή κε­
ντητική. Πρώτη και γνωστότερη από όλες είναι η Χρυσή Αγγελ ιδάκη (1884-1982) που δημιούργησε
την Ρεθεμνιώτικη βελονιά. Γεννήθηκε στο χωριό Λούτρα τ ου Ν ομού Ρεθ ύμνης . Η συνεργασία της το
1924-1925 με τη γνωστή αρχαιολόγο Άννη Αποστολάκη, άλλοτε διευθύντρια του Μουσείου Κοσμητι­
κών Τεχνών της Αθήνας, στην συλλογή πληροφοριών και υλικού από τα χωριά της Κρήτης, την έφερε
κοντά στο πρόβλημα της εξαφανίσεως της παραδοσιακή ς χειροτεχνίας.

10
 Η Χρυσή Αγγελιδάκη προσπάθησε σε συνεργασία με την πρόεδρο του Πατριωτικού Ιδρύματος Ιου­
λία Πετυχάκη να δημιουργήσει δικά της σχέδια και να δώσει εργασία σε υφάντριες στο χωριό Μιξόρ­
ρουμα της περιοχής Αγίου Βασιλείου, Ρεθύμνης. Η γνωριμία της με την Αγγελική Χατζημιχάλη στάθη­
κε η αιτία να θεμελιωθεί η μελλοντική δημιουργία της. Κατά τη συνεργασία τους, γεννήθηκε η σκέψη
να aντιγραφούν σε κεντήματα, σχέδια από ρεθεμνιώτικα υφαντά και ιδιαίτερα γεωμετρικά σχέδια που
αναρίθμητα υπήρχαν στα κιλίμια, μπαγκάλια, χιράμια, βούργιες, κρεβατόγυρους και διάφορα άλλα.

Στις πρώτες προσπάθειες της, η Χρυσή Αγγελιδάκη χρησιμοποίησε λινό ύφασμα και μεταξωτές
κλωστές, βαμμένες με φυτικά χρώματα. Η βελονιά που διάλεξε ήταν η ίση μονή, ενώ σε ορισμένα
σημεία χρησιμοποίησε και την περαστή; σε απομίμηση του τρόπου που περνάει το υφάδι ανάμεσα στις
κλωστές του στημονιού. Στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης βρίσκονται οι πρώτες αυτές
προσπάθεις της με αρ. Μ. 1126 και 1127 (εικ. 87,88).
Αργότερα η Χρυσή Αγγελιδάκη χρησιμοποίησε ύφασμα του εμπορίου, εταμίν και κλωστές D.M.C.
Αυτός ο τύπος δουλειάς καθιερώθηκε. Η ίδια δίδαξε τον τρόπο αυτό αντιγραφής υφαντών σε κέντημα,
στο Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνης και αργότερα στις εργάτριες που δημιουργήθηκαν από τις πρώτες
μαθήτριές της. Ο τρόπος της εργασίας παρέμεινε με την ονομασία Ρεθεμνιώτικη βελονιά . Δείγμα αυ­
τής της εργασίας με αρ. Μ. 1201 έχει το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης πάνω σε μαξιλά­
ρι (εικ . 89).
Από τη στιγμή που η Χρυσή Αγγελιδάκη ξεκίνησε με την αντιγραφή των σχεδίων δεν σταμάτησε να
εργάζεται. Η συλλογή των κεντημάτων της που έχει μείνει στον οικογενειακό χώρο, δείχνει την ακατά­
παυστη εργατικότητά της, αλλά και την εξοικίωσή της με τα θέματα, ώστε άρχισε και η ίδια να δημιουρ­
γεί και να συνδυάζει γεωμετρικά σχέδια και χρώματα με εξαίρετη καλλιτεχνική ευαισθησία. Προσπά­
θησε τα χειροτεχνήματα που δημιουργούσε να είναι χρήσιμα στον οικιακό χώρο όπως: κουρτίνες, μαξι­
λάρια, κασελοσκεπάσματα, τραπεζομάντηλα και πολλά άλλα (εικ. 90-97) .
Το Ρεθεμνιώτικο κέντημα, όπως καθιερώθηκε να ονομάζεται, απλώθηκε και πέρα από το Νομό Ρε­
θύμνης, στους άλλους Νομούς της Κρήτης παρουσιάζοντας ένα μοναδικό παράδειγμα σωστfΊς διάσω­
σης λαϊκών προτύπων. Οι γυναίκες αγάπησαν το Ρεθεμνιώτικο κέντημα με τις πολλές παραλλαγές του,
στόλισαν με αυτό τα σπιτικά τους και πολλές φορές πουλώντας τα εργόχειρά τους, κέρδισαν χρήματα.

Το 1974 με πρωτοβουλία της Διευθύντριας στο παράρτημα του Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. Ρεθύμνης Ελένης
Παπαδογιάννη-Γ ρηγοράκη έγινε η φωτογράφηση και αποτύπωση των κεντημάτων της συλλογής της
Χρυσής Αγγελιδάκη. Το έργο της έγινε πλατύτερα γνωστό και το Ρεθεμνιώrικο κέντημα αποτελεί σήμε­
ρα ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο στην εξέλιξη του νεοελληνικού κεντήματος.

Μία από τις τελευταίες προσπάθειες που πρέπει εδώ να αναφερθεί σχετικά με την αντιγραφή από
υφαντό σε κέντημα είναι της Ελένης Κλάδου-Παλαιολόγου (1920-1984) που γεννήθηκε και μεγάλω ­
σε στ' Ανώγεια. Η μεγάλη παράδοση της υφαντικής κα ι κεντηtικής τέχνης της ιδιαίτερης πατρίδας της,
aφομοιώθηκε βαθιά στην ψυχή της κι έτσι όταν ήρθε η ώρα της δημιουργίας, υφάντρα και κεντήστρα η
ίδια, μας έδωσε εξαίρετα παραδείγματα.

Βλέποντας γύρω της τα υφαντά και τα κεντήματα να αλλοιώνονται στην τεχνική και στη διακόσμηση
για να πάρουν τον δρόμο του εμπορίου, εφεύρε ένα πρωτότυπο τρόπο για να βοηθήσει να διατηρη­
θούν, κυρίως στην κεντητική τα πατροπαράδοτα διακοσμητικά θέματα. "Ηξερε ότι η κακή αντιγραφή
αλλοιώνει τον χαρακτήρα του χειροτεχνήματος και βοηθά να χαθεί οριστικά η ταυτότητά του που είναι
ιδιαίτερα πολύτιμη, ανεκτίμητη θα λέγαμε στην εποχή της ομοιομορφίας που απλώνεται γύρω μας .

Η σημαντική εργασία της Ελένης Κλάδου-Παλαιολόγου χωρίζεται σε δύο τομείς: α) στην επιλογή
και αποτύπωση των διακοσμητικών θεμάτων των παλαιών υφαντών και κεντημάτων σε χαρτί, χρησιμο­
ποιώντας μία καινούργια μέθοδο με τη μηχανή ΙΒΜ. Τα 44 σχέδια που παρουσιάζει στο βιβλίο της, ερ­
γασμένα από την ίδια στη γραφομηχανή, είναι ένα πολύτιμο βοήθημα για τις κεντήστρες, γιατί μπορούν
αντιγράφοντας τα σχέδια να εργάζονται πάνω σε σωστά πρότυπα, έχοντας ακόμα για οδηγό το χρωμα­
τολόγιο και τις βελονιές: β) τη μεταφορά διακοσμητικών θεμάτων παλαιών υφαντών σε νεώτερα κε­
ντήματα με τη βελονιά της αλυσίδας. Η μεταφορά της αλυσίδας του αργαλειού, σε βελονιά του χεριού
είναι ένα εξαίρετο βήμα στην πιστή αντιγραφή ενός παλαιού σε νέο χειροτέχνημα. Ωραιότατες είναι οι
aντιγραφές από παλαιές υφαντές βούργιες.

"Ενα παλαιό κέντημα είναι εξαιρετικά δύσκολο να επαναλειφθεί. Γιατί, για να γίνει ακριβώς το ίδιο
πρέπει: οι πρώτες ύλες, τα νήματα από λινάρι, μπαμπάκι, μαλλί και μετάξι να έχουν ειδικά επεξεργα­
στεί από τις γυναίκες· στη συνέχεια οι κλωστές να έχουν βαφεί με φυτικές ανεξήτιλες ουσίες για να εί-

11
ναι έτοιμες για το αργαστήρι. Ακόμα, εκείνο που δεν υπάρχει και δεν επαναλαμβάνεται, είναι η ψυχική
διάθεση της κεντήστρας, την εποχή που το κέντησε.

Γι' αυτό, οι σωστές aντιγραφές έστω με διαφορετικά υλικά, είναι σημαντικές όταν κατορθώνουν να
συγκρατήσουν στοιχεία από την παραδοσιακή κρητική κεντητική τέχνη. Στις εικ. 98, 99 διακρίνεται η
προσπάθεια μιας σωστής αντιγραφής από παλαιά κρητικά κεντήματα.

Αν και η κεντητική στην Κρήτη δεν έχει σταματήσει, παρατηρούμε ότι αλλάζει μορφή ανάλογα με
τις συνθήκες της ζωής των γυναικών. Οι αλλεπάλληλες καταστροφές των πόλεων και της υπαίθρου, οι
ξένοι κατακτητές και οι πόλεμοι, δεν κατόρθωσαν να ξεριζώσουν από την κρητικιά την ανάγκη της για
δημιουργία. Αλλοίωσαν την αισθητική της παράδοση, όπως συνέβη σε όλες τις περιοχές της Ελλάδος,
αλλά δεν την ισοπέδωσαν. Ο τουρισμός που σε άλλες περιοχές ισοδυναμεί με πλήρη εξαφάνιση της
λαϊκής παράδοσης, την κρητικιά την βοήθησε αντίθετα να συνεχίσει να υφαίνει και να κεντά, έστω και
πρόχειρα και βιαστικά. Τα παραδοσιακά κρητικά θέματα, όπως η γοργόνα, ο δικέφαλος αετός, η δεο­
μένη με τα aνυψωμένα χέρια, ο διπλούς πέλεκυς, συνεχίζουν τη ζωή τους και με την παρουσία τους
στα σημερινά κεντήματα δηλώνουν την ταυτότητά τους, έστω και λίγο άχρωμη και άτονη, ίσως χωρίς
επίγνωση των συμβολισμών, που ωστόσο παραμένουν αναλοίωτοι διαχρονικά μέσα στους αιώνες.

12
1. Ποδόγυρος, τμήμα 16ος αι.
Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χαvιά
Συλλογή Λόρδου Thomas Sandwith
Το κομμάτι αυτό αποτελούσε μέρος από ποδόγυρο
και έχει μετασκευαστεί σε άμφιο. Οι βελοvιές είvαι:
αλυσίδι, ψαροκόκκαλο και κρητική βελον ιά.
"Υψος 1,10 εκ., μήκος 1,10 εκ.
Αρ.Μ.-
14
2. Ποδόγυρος, τμήμα 16ος αι.
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
Σε λινό ύφασμα κέντημα με μετάξια. Βελονιές:
αλυσίδι, πυκνό και αραιό ψαροκόκκαλο, κρητική
βελονιά. "Εχουν κεντηθεί τα θέματα: γοργόνα με
διπλή ουρά, aνθοφόρα αγγεία και δράκοι.
"Υψος του κομματιού 0,54 εκ. , μήκος 102 εκ.
Αρ. Μ. 1292

3. Στηχάρι 17ος αι.

Εκκλησία Παναγία η Βατιανή, Αρχάνες.
Το στιχάρι πιστεύεται ότι είναι ραμμένο από την
Μαρία Αρχοντοπούλα-Κουτεζοπούλα, τη γυναίκα
του Παπα-Παύλου για την χειροτονία του το 1707.
"Υψος συνολικό 1,41 εκ., φάρδος υφάσματός 0,71
εκ., περιφέρεια ποδογύρου 1,64 εκ. , μήκος μανι­
κιών 0,37 εκ. , φάρδος στον ώμο 0,49 εκ. και στον
καρπό 0,34 εκ. Σε κάθε πλάϊ μικρό λοξό κομμάτι ως
την μέση και μεγάλο από τη μέση και κάτω, μήκος
0.98 εκ. "Υψος κεντήματος 0,31 εκ.
Αρ.Μ. -

4. Λεπτομέρεια από το κέντημα του ποδογύρου στην

πίσω πλευρά του στηχαριού της εικ. 3.
Το κέντημα είναι γινομένο με ψαροκόκκαλοβυζα­
ντινό, ρίζα και γαζί στα περιγράμματα και διπλό φε­
στόνι. "Εχει κύριο θέμα την γοργόνα με την διπλή
ουρά.

15
 5. Φελόvι 17ος α ι.
Εκκλησία Παvαγία η Βατιαvή, Αρχάvες.

Το φελόvι έχει σχηματιστεί από εξαιρετικής τέχvης

ποδόγυρο γυναικείου ενδύματος. Ολόκληρο είvαι
κεvτημέvο με μεταξωτές κλωστές σε βαρύ λιvό
ύφασμα. Οι κλωστές είvαι βαμμέvες με φυτικές βα­
φές.
"Υψος μπροστά στο κέvτρο 1,15 εκ., ύψος πλάτης
στο κέvτρο1,445 εκ. , περιφέρεια 4,30 εκ., φάρδος
υφάσματος Ο, 75 εκ.
Αρ. Μ. -

5
6. Η δεξιά πλευρά του φελονιού της εικ. 5
Επάνω αριστερά το άνοιγμα του λαιμού.

6
7. Ποδόγυρος, τμήμα 17ος α ι.
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
Δωρεά Αvδρέα και Λουίζας Καλοκαιριvού

Από το σχήμα του συμπεραίvουμε ότι χρησιμοποιή­

θηκε για εκκλησιαστικό άμφιο.
Τα εvαλασσόμεvα σχέδια είvαι: δεομέvη με κορώvα
επιβλητική στο κεφάλι και η γάστρα απ' όπου φύε­
ται μικρότερη μορφή, μάλλοv αvδpική σε στάση δέ­
ησης. Και οι δύο μορφές κρατούv γαρύφαλλα και
άλλα λουλούδια, εvώ περιβάλλοvται από αυτά.
Συvολικό μήκος 1,40 εκ. που σχηματίζεται από τρία ,
φύλλί:ι υφάσματος, ύψος στο κέvτρο 0,375 εκ. 9. Κάλυμμα, τμήμα 17ος αι.
Πρ6qθετο μεταξωτό φουvτάκι 0,03 εκ. Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.
Αρ. Μ. 875
Από λουρίδες υφάσματος κομμέvες και ξαvαραμέ­
vες σε vέα διάταξη έχει σχηματισθεί το κάλυμμα.
Β. Ποδόγυρος, τμήμα 17ος α ι.
Σε κάθε λουρίδα διακρίvουμε δύο στεvές ταιvίες
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.
κεvτήματος επάvω και κάτω, και μία κεvτρικήπολύ
Δύο κεvτρικά θέματα αvάμεσα σε κλαριά και λου­ φαρδύτερη. Στις στεvές λουρίδες εvαλλάσοvται τα
λούδια, με κύριο στοιχείο το γαρύφαλλο και τηv σχέδια: μικρό αvθρωπόμορφο σχήμα με ελικοειδής
τουλίπα. ουρές, γαρύφαλλο ή εξαπέταλο λουλούδι, και δικέ­
Στο δεξί κεvτρικό θέμα διακρίvεται ψαρόμορφο τέ­ φαλος αετός. Στηv κεvτρική λουρίδα εvαλάσσοvται
ρας, εvώ στο κέvτρο του αριστερού θέματος παρα­ ή γάστρα με τηv γοργόvα στο κέvτρο και σχηματο­
τηρείται ιδιότυπος σχεδιασμός του δικεφάλου αε­ ποιημέvο άvθιvο θέμα με τοv δικέφαλο αετό πιο
τού. πάvω.
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. 8547 Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. 8545

9
10. Κάλυμμα, 17ος α ι. /
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.
Λεπτομέρεια της εικόνας 9.
Γάστρα με ελικοειδή κλαριά που καταλήγουν σε γα­
ρύφαλλα, χρυσάνθεμα και άλλα σχηματοποιημένα
λουλούδια. Στο κέντρο γοργόνα που κρατά τις δύο
ουρές της και έχει μεγάλη κορώνα στο κεφάλι. Δε­
ξιά και αριστερά, αντωπά και γυρισμένα κατά πρό­
σωπο, μικρά, ιδιότυπα ανθρωπάκια καθισμένα στα
κλαριά. Χαμηλά, δεξιά και αριστερά δράκοντες.
Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. 8548

11. Αέρας 17ος αι.

Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
Μονή Αγίων Ασωμάτων, Αμαρίου Ρεθύμνης
Ο αέρας που μοιάζει με μαξιλάρι είναι φοδραρι­
σμένος με κόκκινο μπαμπακερό αστάρι, θυμίζει με
τα χρώματα και τα σχέδια τους γυναικείους ποδό­
γυρους.--.
Ύψος 0,4Οεκ. , μήκος 0,495 εκ.
Αρ. Μ. 1201
 12. Αέρας 17ος σι.
Εκκλησία Παvαγία η Βατιαvή, Αρχάvες.

Ο Αέρας πιστεύεται ότι κεvτήθηκε από τηv Μαρία 13. Ποδόγυρος 17ος σι.

Αρχοvτοπούλα και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο

φορά σiηv χειροτοvία του άvδρσ της, παπα-Παύλου Ασώματοι Αμορίου Ρεθύμvης
το 1707. Σε λιvό ύφασμα κέvτημα με μεταξωτές κλωστές
Σε λιvό ύφασμα είvσι κεvτημέvοι ρόδακες, τοποθε­ βαμμέvες με φυτικές βαφές. Βελοvιές: διπλό φε­
τημέvοι κατακόρυφα σε τρείς σειρές στο κέvτρο. στόvι, βυζαvτιvό ψαροκόκκαλο, γvωστό σav κρητι­
Από το μελί χρώμα που έχουv στηv περιφέρεια κή βελονιά, βυζαvτιvή διαγώvια, πλαγιαστό φεστό­
τους οι τέσσερις από τους εvvέa. ρόδακες, σχημα­ vι, ελληνική σταυροβελονιά αvαχυτή, πλακωτή.
τίζεται σταυρός. Μήκος κομματιού 2,98 εκ., ύψος κεvτήματος 0,30
"Υψος 0,33 εκ. , φάρδος 0,515 εκ. εκ.
Αρ.Μ.- Αρ. Μ. 1202

12

14. Ποδόγυρος, τμήμα 17ος σι. 15. Ποδόγυρος, τμή"μα 17ος-18ος σι.
Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμvης, Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
Ρέθυμvο
"Υφασμα λιvό. Κλωστές μετάξια. Βαφές φυτικές.
Δωρεά Γεωργίου Βογιατζάκη
Βελοvιές: ρίζα, αvαχυτή, αλυσίδι, ψαροκόκκαλο,
Το τμήμα του ποδόγυρου σχηματίζεται από δύο κρητική βελονιά, ελληνική σταυροβελονιά.
φύλλα μπαμπάκερού υφάdμστος, έva μικρό κομμά­ .Εvαλλάσοvται η γάστρα και δέσμες κλαδιώv,
τι από το τρίτο φύλλο και μια λουρίδα από το στρί­ γvήσιο παραδοσιακό σav εκκλησιαστικό θέμα.
φωμα. Ο ποδόγυρος είvαι κεvτημέvος με μετάξια, Πρόσθετο υφαvτό φουvτάκι από τις ίδιες κλωστές.
γαλάζια, κόκκιvα και χρυσαφιά. Οι βελοvιές είvαι: Μήκος τμήματος Ποδογύρου 1,46 εκ., ύψος 0,35 εκ.
ρίζα, σλυσίδι και κρητική βελονιά. Αρ. Μ. 1428
Μήκος 1,92 εκ., ύψος κεvτήματος 0,31 εκ.
Αρ. Μ. 1183

22
13

14

15
16. Κάλυμμα κρεββατιού 17ος-18ος αι.
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο

Σε χοντρό λινό ύφασμα, κέντημα με μετάξια βαμ­

μένα με ριζάρι και τη βελονιά βυζαντινό ψαροκόκ­
καλο.
Μήκος καλύμματος κρεβατιού 2,37 εκ., το φάρδος
του υφάσματος 0,625 εκ.
Αρ. Μ. 1116

17. Ποδόγυρος, τμήμα Α · 17ος-18ος α ι.

Ιερά Μονή Γωνιάς, Κολυμπάρι

Τμήμα από ποδόγυρο που χρησιμοποιήθηκε γιακά­

λυμμότης Αγίας Τράπεζας της Κυρά-Παναγιάς. Το
ύφασμα είναι μπαμπακερό. Τον ποδόγυρο σχημάτι­
ζαν πέντε φύλλα υφάσματος. Το κέντημα έγινε με
μεταξωτές κλωστές βαμμένες με φυτικές βαφές.
Ύψος κεντήματος 0,27 εκ. συνολικό μήκος υφά­
σματος 3, 76 εκ.
Αρ.Μ. -

18. Ποδόγυρος, τμήμα Β'

Παρατηρούμε ότι στον ποδόγυρο επαναλαμβάνο­
νται συνεχώς τα ίδια σχέδια. Η ποικιλία στην εναλ­
λαγή της θέσεως των χρωμάτων δημιουργεί την
εντύπωση ότι πρόκειται για άλλο κέντημα.

19. Ποδόγυρος, τμήμα 17ος-18οςαι.

Μουσείο Λαίκής Τέχνης, Αθήνα

Στο μήκος του ποδόγυρου, επαναλαμβάνονται δύο

τύποι aνθοφόρου γάστρας.
Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. 4169

16
17

,
.~~, .1\l
:
...

18
19
 20. Ποδόγυρος, τμήμα 17ος-18ος σι.
Μουσείο Λσίκής Τέχνης, Αθήνα
Από σχηματοποιημένη γάστρα βγαίνει aνθοφόρο
κλσpί, όπου στηρίζεται δικέφαλος αετός. Από τα
φτερά του ξεκινούν κυκλικά φίδια που περιβάλ­
λουν σχηματοποιημένα λουλούδια και πσγώνισ.
Στο επάνω μέρος δύο ζεύγη πουλιών. Ανάμεσα σε
κάθε επαναλαμβανόμενο σχέδιο aνθοφόρα κλαριά
σχηματίζουν γάστρα, έντονα σχηματοποιημένη, με
λουλούδια.
Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο. Μ.Μ.Ε.Χ. 4158

20

26
21 . Κρεβατ6γυροι, τμήματα 17ος-18ος αι.
/στορικ6 Μουσείο Κρήτης, Ηρ(Jκλειο
Συλλογή Thomas Sandwith
Ύφασμα λιν6 και στους δύο γύρους. Κέντημα γινο­
μένο με μετάξια βαμμένα με ριζάρι. Βελονιές: πυ­
κν6 και αραι6 ψαροκ6κκαλο και ρίζα.
Ύψος μικρού κομματιού Ο, 195 εκ., μήκος 0,28 εκ.
Ύψος μεγάλου κομματιού Ο, 17 εκ., μήκος 0,60 εκ.
Αρ. Μ. 2715

22. Κρεβατ6γυρος, τμήμα 17ος-18ος αι.

Ιστορικ6 Αρχείο Κρήτης, Χανιά
Συλλογή Λ6ρδου Thomas Sandwith
Σε λιν6 χοντρ6 ύφασμα γαλάζιο μεταξωτ6 κέντημα
με τις βελονιές: ρίζα διπλή, κρητική βελονιά. Το κέ­
ντημα χωρίζεται σε τρεις ζώνες. Οι δύο ακραίες
περιβάλλουν την σημαντικ6τερη κεντρική. Κύριο
χαρακτηριστικ6 ο ανθικ6ς και φυτικ6ς διάκοσμος
σε επαναλαμβαν6μενη διάταξη. Το σχέδιο είναι
6μοιο με του αέρα της εικ. 11.
Αρ. Μ. -

'),

22
 25. Ποδόγυρος, τμήμα 18ος αι.
Μουσείο Λαίκής Τέχνης, Αθήνα

Τρείς διαφορετικές γάστρες, επαναλαμβάνονται

στο μήκος του ποδόγυρου. Το κυρίαρχο θέμα είναι
η γυναίκα με τα aνυψωμένα χέρια, ή δεομένη που
κρατάει λουλούδια. Στο κεφάλι της στηρίζεται όλο
το επάνω μέρος της άνθινης διακόσμησης με τα
αντικρυστά πουλιά ανάμεσα.
Στη δεξιά πλευρά, δεξιά και αριστερά της σχηματο­
ποιημένης γάστρας, μουσικοί με ανασηκωμένα τα
μανίκια του πουκάμισου και τις τυπικές κρητικές
βράκες κρατούν και παίζουν τις γνωστές κρητικές
λύρες. Η γάστρα καταλήγει σε δικέφαλο αετό με
τρεις σταυρούς πάνω από τα κεφάλια τους.
Στην αριστερή πλευρά ενδιαφέρον έχουν τα μικρά
ανθρωπάκια με τα ιδιότυπα σκουφιά που κάνουν
κούνια πάνω στα κλαριά των λουλουδιών. Ακόμα
αριστερότερα μία γυναικεία μορφή με χαρακτηρι­
στική, όπως θα την λέγαμε σήμερα, χωριάτικη φο­
ρεσιά της εποχής. Πιο πάνω ανδρική μορφή καβάλ­
λα σε δελφίνι.
Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο.Μ. Μ.Ε.Χ. 13494

25

30
26. Ποδόγυρος, τμήμα tΒος αι.
Μουσείο ΛαίΚής Τέχvης, Αθήvα

Κεvτρικό θέμα είvαι ο δικέφαλος αετός. Από τα

φτερά του ξεκιvούv κυκλικά τοποθετημέvα φίδια
που καταλήγουv σε φύλλα και σχηματοποιημέvα
λουλούδια.
Η έvτοvη σχηματοποίηση προδίδει αvτίγραφο από
παλαιότερο πρωτότυπο.
Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. 13495

26
ι .
27. Ποδόγυρος, τμήμα τέλος 18ου αι.
Μουσείο Λαί:Κής Τέχνης, Αθήνα

Κεντρικό θέμα είναι η γοργόνα με τις δύο ουρές.

Ολόγυρα της σχηματοποιημένα φύλλα και λουλού­
δια.
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο. Μ. Μ.Ε.Χ. 7018

28. Κρεβατόγυρος, τμήμα 19ος αι.

Περιηγητική Λέσχη, Αγίου Νικολάου.

Γύρω από επαναλαμβανόμενους στύλους, ελλικο­

ειδή κλαριά με γαρύφαλλα και φύλλα δημιουργούν
δύο διαφορετικά θέματα. Το ένα έχει κεντρικό
θέμα τον δικέφαλο αετό, και το άλλο έχει κατακό­
ρυφα από κάτω προς τα πάνω αντικρυστά τοποθε­
τημένους ένα ζευγάρι μουσικών, ένα ζευγάρι πολε­
μιστών και ψηλά στο κέντρο την γοργόνα με την δι­
χαλωτή ουρά.
Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο.Μ. Μ.Ε.Χ. 8546

28
 29. Ποδό γυρος, τμήμα τέλος 18ου σι.
Μουσείο Λαίκής Τέχνης, Αθήνα

Δύο σχηματοποιημένες γάστρες, εναλλάσόΌνται

στο μήκος του ποδόγυρου. Στη βάση της μιάς αντι­
κρυστοί δράκοι και ανάμεσα μικρά σχηματοποιημέ­
να πουλιά. Στην κορυφή της άλλης γάστρας πουλιά
με λοφία που κρατούν από το ράμφος τους ίριδες.
Δεξιά και αριστερά από το κεντρικό γαρύφαλλο
σταυροί.
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. 13491

30. Ποδόγυρος, τμήμα 19ος σι.

Μουσείο ΛαίΚής Τέχνης, Αθήνα
θέμα εμπνευσμένο από παλαιότερο κέντημα

Σχηματοποιημένη γάστρα με τρεις τύπους που­

λιών, αντικρυστά τοποθετημένων και κλαριά που
καταλήγουν σε γαρύφαλλα, μαργαρίτες, κρίνα και
ρόδακες. Ο κεντρικός ρόδακας έχει το σχήμα του
σταυρού στην μέση .
Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο.Μ. Μ.Ε.Χ. 13484
29
 31 . Ποδόγυρος, τμήμα τέλος 18ουαι.
Μουσείο Λαίκής Τέχνης, Αθήνα

Σχηματοποιημένο το δέντρο της ζωής, επαναλαμ­

βάνεται σε δύο διαφορετικές συνθέσεις. Ελικοειδή
κλαδιά περιβάλλουν ροζέτες που σχηματίζουν λου­
λούδια και καταλήγουν άλλοτε σε γαρύφαλλα και
άλλοτε σε μαργαρίτες. Ανάμεσα πολύχρωμα που­
λιά, και μικρά ζώα αντωπά τοποθετημένα.
Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο.Μ. Μ.Ε.Χ. 13488

32. Ποδόγυρος, τμήμα 19ος αι.

Μουσείο Λαίκής Τέχνης, Αθήνα

Το κεντρικό θέμα είναι τέσσερα σχηματοποιημένα

φύλλα που διαγράφουν την περιφέρεια ρόμβων. Το
εσωτερικό aνθοφόρο αγγείο ξεπερνά το βασικό
σχήμα, και αναπτύσσεται σε πέντε σχηματοποιημέ­
να γαρύφαλλα. Σχεδιο τυποποιημένο, βασισμένο
στο παλαιότερο τύπο του αέρα της εικ. 11.
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο.Μ. Μ.Ε.Χ. 13487
31
34

~··:

·~τι ·
~·· ..

38
 33. Μαξιλαροθήκη, 17ος-1Βος α ι.
Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χανιά
Συλλογή Λόρδου Thomas Sandwith

"Υφασμα μπόλια μπαμπακερή. Μονοπρόσωπα κέ­

ντημα με μετάξια και ασημοκλωστή . Βελονιές: μαζί
διπρόσωπο συνδυασμένο με μονή πλαγιαστή . Το
μονοπρόσωπα κέντημα γινόταν στην Κρήτη και τον
16ο αιώνα.
"Υψος 0,40 εκ. , μήκος Ο, 75 εκ.
Αρ.Μ.-

34. Τμήμα από πανωκόρμι γυναικείας φορεσίας,

1Βου αι.
Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χανιά
Συλλογή Λόρδου Thomas Sandwith
"Υφασμα λινό ουγιωτό. Τις ούγιες-ρίγες σχηματίζει
το ενυφασμένο άστριφτο μετάξι. Το πανωκόρμι εί­
ναι κεντημένο με πολύχρωμα μετάξια. Βελονιές:
γαζί, ρίζα και αναχυτή. Ο διάκοσμ(ις του είναι σε
κατακόρυφη διάταξη όπου εναλλάσσονται λουλού­
δια και κλαδιά.
"Υψος 0,50 εκ., φάρδος κάτω Ο, 72 εκ.
Αρ.Μ.-

35. Βράκα γυναικεία 1Βος αι.

Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χανιά
Συλλογή Λόρδου Thomas Sandwith
"Υφασμα μπόλια μπαμπακερή. Στα ποδονάρια κέ­
ντημα με πολύχρωμα μετάξια. Βελονιές: ρίζα, ψα­
ροκόκκαλο και αναχυτή.
"Υψος βράκας 1,03 εκ.
Αρ.Μ.-
35
36
 36. Πέτσα, άκρη 1Βος-1 9ος α ι.
Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χανιά
Δωρεά Δέσποινας Χριστουλάκη, Χωριό Πλάκα

Ασπροκέντημα ξεφιδιστό-ξεφτιστό σε λινό ύφα­

σμα, δουλεμένο με μπαμπακερές κλωστές. Το κέ­
ντημα έχει γίνει σε δύο ζώνες. Στην πρώτη και με­
γαλύτερη στο κέντρο κατακόρυφος λεπτός σταυ­
ρός και χιαστί φύλλα φτέρης, δεξιά και αριστερά
αντικρυστά παγώνια. Στην δεύτερη ζώνη τρία μικρά
παγώνια με την ίδια κατεύθυνση και ανάμεσά τους
δύο σταυροί. Στην άκρη πλεκτό με την βελόνα τρυ­
πητό σχέδιο και πρόσθετη αγοραστή δαντέλλα.
Φάρδος υφάσματος 0,36 εκ., συνολικό ύψος κε­
ντήματος Ο, 17 εκ.
Αρ. Μ. 130

37 38

39
40
 37. Πέτσα, άκρη 17ος-18ος αι 38. Μαξιλαροθήκη 17ος-18ος οι
Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χανιά Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χανιά
Δωρεά Ελένης Βολωνιτάκη, Χανιά Συλλογή Λόρδου Thomas Sandwith
Ύφασμα μπόλια μπαμπακερή, με κέντημα μονο- . Σε λεπτό άσπρο μπαμπακερό ύφασμα, κέντημα με
πρόσωπο. Βελονιές: τρυπητή βελονιά, διπρόσωπη άσπρη μπαμπακερή κλωστή, και ασημοκλωστή. Βε­
πατητή και μονή πλαγιαστή. Ο συνδυασμός αυτός λονιά, αλυσίδι Τέσσερα ανθικά θέματα είναι τοπο­
των βελονιών είναι περισσότερο γνωστός τα τελευ­ θετημένα διαγώνια στις γωνιές και ένα μεγαλύτερο
ταία χρόνια, σαν «βελονιές του τσεβρέ» από την εκ­ στο κέντρο.
πληκτική προβολή που έγινε στο είδος τα τελευταία Ύψος 0,56 εκ., μήκος 1,00 εκ.
30 χρόνια. Οι βελονιές αυτές όμως έχουν πολύ πα­ Αρ. Μ. -
λαιότερη παράδοση, όπως γίνεται φανερό από
δείγματα κεντημάτων που υπάρχουν στα Μουσεία
39. Τραπεζομάντηλο, τμήμα 18ος-19οςαι
και τις ιδιωτικές συλλογές.
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.
Φάρδος κεντήματος 0,47 εκ., ύψος 0,34 ο/·
Αρ. Μ. 133 Γεωμετρικό tισπροκέντημα σε μπαμπακερή μπόλια.
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο. Μ. Μ. Ε.'χ. 8502

~ ~' ~ ~
~ λ_..Χ
~
Α_Χ
~ ~ ~

- ~
ttl
111

~
....
;Ρ

I~ f
....
' : Θ
ιί
·· (ιi
ι;sa

~
""
i ~ ί:
~·
I i -~,i·-9

' V"'
. .- J

41

41 . Κρεβατόγυρος 18ος-19ος αι
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
Κριτσά Μεραμπέλου

Σε λεπτό λινό ύφασμα, κέντημα μονοπρόσωπο.

Βελονιές: διπρόσωπη σταυροβελονιά σφιχτή που
ανοίγει τρύπες και γαζί ζιγκ-ζαγκ. Ο πολύχρωμος
40. Κάλυμμα κρεββατιού, 1863
διάκοσμος του είναι τοποθετημένος σε ζώνες.
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
Στην πρώτη κάτω εναλλάσσονται λουλούδια, στην
Μάλες Ιεράπετρας
δεύτερη και μεγαλύτερη γάστρες με λουλούδια και
Σε λεπτό μπαμπακερό ύφααμa, κέντημα με μπα­ κατακόρυφα κλαδιά με μικρά ζώα και στην τρίτη μι­
μπακερές . κλωστές, βαμμένες με φυτικές βαφές. κρά πουλιά.
'Ακρη ολόγυρα αγοραστή δαντέλα. Βελονιές: σταυ­ Συνολικό μήκος 2,90 εκ. , ύψος 0,62 εκ., ύψος κε­
ρωτή, γαζί σε σχήμα ζιγκ-ζαγκ. ντήματος 0,20 εκ.
Αρ. Μ. 1290 Αρ. Μ. 1457

42
42. Πετσέτα 19ος αι.
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
Κριτσά Μεραμπέλου

Λεπτό μπαμπακερό ύφασμα με κέντημα μονοπρό­

σωπα τρυπητό. Βελονιές: διπρόσωπη σταυρωτή,
γαζί σε σχήμα ζιγκ-ζαγκ. Διάκοσμος φυτικός
σχηματοποιημένος. Στιiν άκρη για τελείωμα, δί­
χρωμο πλεκτό με το βελονάκι,
Συνολικό μήκος πετσέτας 1,11 εκ., φάρδος 0,475
εκ.

Αρ. Μ. 838

42
 44 . Πετσέτα 19ος αι.
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.

Σε ύφασμα μπαμπακερό, κέντημα μονοπρόσωπο.

Εναλλάσσονται τέσσερα παραλληλόγραμμα σχήμα­
43. Πετσέτες, άκρες 19ος αι. τα που στηρίζονται σε λεπτή βάση . Ξεχωρίζουν εκ­
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο κλησίες, κυπαρίσια και μικρά ζώα. Στην άκρη της
Ιεράπετρα πετσέτας ολόγυρα έντονα σχηματοποιημένα κλα­
διά με φύλλα.
Δύο πετσέτες από μπαμπακερή μπόλια, κεντημέ­
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. 8425
νες με μετάξια. βελονιές: ρίζα και τρυπητή. Το κέ­
ντημα και στις δύο είναι μονοπρόσωπο.
45. Πετσέτα 19ος α ι.
Στην κάτω πετσέτα ο διάκοσμος είναι φυτικός
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.
σχηματοποιημένος και σχηματίζει το περίγραμμα
πέντε μικρών σπιτιών με κεραμίδια. Στο εσωτερικό Σε ύφασμα μπαμπακερό κέντημα μονοπρόσωπο,
ανθικά σχήματα ή πρόσωπα που χαμογελούν. τέσσερα καράβια. Στη μέση κάθε καραβιού ξεχωρί­
Στην επάνω πετσέτα εναλλάσσονται μικρά καράβια ζει μια εκκλησία. Δεξιά και αριστερά ανθρώπινες
με δύο ορθογώνια σχήματα και κλαδιά με φύλλα. μορφές, και λουλούδια. Στην άκρη δαντέλα πλεγ­
"Υψος 1,20 εκ. , φάρδος 0,55 εκ. μένη με το βελονάκι.
Αρ. Μ. 1458 · Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. 8473

43

44
 46

I.
i '
ij 4 7. Κεφαλομάντηλο 19ος α ι.
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
Ιεράπετρα

Σε αpαχνούφαντη μπαμπακερή μπόλια, μονοπρό­

σωπο κέντημα με την βελονιά ρίζα σε πυκνές σει­
ρές, ασημοκλωστή. Διάκοσμος φυτική σύνθεση.
Κάθε πλευρά του κεφαλομάντηλου Ο, 72 εκ.
Αρ. Μ. 1452

48. Ποκάμισο γυναικείο, λεπτομέρεια 19οςαι.

I; Μουσείο Λαίκής Τέχvης, Αθήνα
I;
Περιοχή Ηρακλείου

ι Τρυπητό και ανεβατό κέντημα σε μεταξωτή μπόλια.

ir
Η ένωση και άκρη έχουν μεταξωτή δαντέλα δου­
λεμένη με τη \ι βελόνα του ραψίματος.
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο.Μ. Μ.Ε.Χ. 13510

49. Πετσέτα 19ος σι.

Συλλογή Ασπασίας Μπικάκη κα(Ειρήνης Κουμαν­
δράκη-Μαρκάκη " Το Κρητικό Σπίτι" . Χανιά

Η ύφανση αυτή γίνεται με έξη πατήθρες στον αργα­

λειό. Τις ούγες-ρίγες σχηματίζει ανάμεσα στο
άψητο μετάξι, στριμέvη κλωστή από το ίδιο μετάξι.
Τα γεωμετρικά μέρη του διακόσμου έχουν υφανθεί
στον αργαλειό και τα ελεύθερα γραφτά σχέδια
έχουν κεντηθεί στο χέρι με άστριφτο μετάξι.
Στην άκρη η πετσέτα στολίζεται με λεπτή δαντέλα
πλεγμέvη στο βελονάκι με μπαμπακερή κλωστή.
Φάρδος 0,62 εκ. , συνολικό μήκος 1,43 εκ. , ύψος
κεντήματος Ο, 12 εκ.
Αρ. Μ.-

4
46. Πετσέτα 19ος σι.
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.

Σε ύφασμα μπαμπακερό, κέντημα μονοπρόσωπο με

τρυπητή βελονιά, τέσσερις συνθέσεις. Η κάθε μία
δημιουργεί ορθογώνιο παραλληλόγραμμο με κε­
ντρικό θέμα ανοιχτό λουλούδι και μικρότερα ολό­
γυρα. Επάνω μικροί σταυροί.
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. 8475

46
48

47
50

-.... . .....
~ ··
,_ .. #

·•.t . ·~

~· -
••••
 51. Πετσέτα 19ος α ι.
Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμvης, Ρέ­
θυμvο

Στο ουγιωτό ύφασμα από άψητο μετάξι, έχουv κε­

vτηθεί οι δύο στεvές πλευρές με μεταξωτές
κλωστές. Βελοvιά,
μεταξοβελονιά. Στο κέvτρο
κάθε πλευράς ελληvικές σημαίες και κορώvα. Δε­
ξιά και αριστερά κλαρί ελιάς με φύλλα και καρπούς.
Στις άκρες μεταξωτό κοπαvέλι.
Συvολικό μήκος πετσέτας 1,33 εκ., φάρδος 0,69
εκ., φάρδος δαvτέλλας 0,25 εκ.
Αρ.Μ. 82

52. Πετσέτα 19ος-2Οος α ι.

Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμvης, Ρέ­
θυμvο

Στο ουγιωτό ύφασμα από άψητο μετάξι, κέvτημα

50. Πετσέτα 19ος αι. στις στεvές πλευρές με μεταξωτές κλωστές. Το
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο κέvτημα χωρίζεται, από ξεφτιστό τρυπητό κέvτη­
Από το Κληροδότημα Χατζηστυλιαvάκη μα με τηv βελόvα σε τρεις ζώvες. Στηv πρώτη ζώvη
Σε αραχvούφαvτη μπαμπακερή μπόλια, κέvτημα ποταμός με λουλουδάκι σε σταυροειδές σχήμα.
μοvοπρόσωπο γιvομέvο με μετάξια, χρυσόvημα και Στηv δεύτερη ζώvη μεγάλος ποταμός, και στα
χρυσό τέλι και τηv μοvή πλαγιαστή βελοvιά. Πυκvός διάχωρα σχηματοποιημέvα λουλούδια. Στηv τρίτη
αvθικός διάκοσμος. Ολόγυρα στις στεvές πλευρές ζώvη οκτώ κοκοράκια στηv σειρά. Πάvω από τηv
μπιμπίλα από χρυσόvημα εργασμέvη με τηv βελόvα τρίτη ζώvη στο κέvτρο το μοvόγραμμα ΑΣ. Στις δύο
του ραψίματος. άκρες πλεκτή μεταξωτή δαvτέλα.
Συvολικό μήκος 1,58 εκ., φάρδος 0,83 εκ., ύψος Συvολικό μήκος πετσέτας 1,64 εκ., φάρδος Ο, 70
κεvτήματος 0,27 εκ. εκ., δαvτέλλα 0,025 εκ.
Αρ. Μ. 1407 Αρ. Μ. 99

52
53

53. Πετσέτα 19ος-20ος αι. 54. Τραπεζομάντηλο 19ος-20ος αι.

Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης, Ρέ­ Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης, Ρέ­
θυμνο θυμνο

Στην πετσέτα από άψητο μετάξι, ξεφιδιστό κέντη­ Στο ουγιωτό από άψητο μετάξι τραπεζομάντηλο,
μα, εργασμένο με μεταξωτές κλωστές και την βε­ κέντημα στο χέρι, γινομένο στο τελάρο του αργα­
λονιά πεταδούρα. Ολόγυρα στο εργασμένο μέρος λειού, με μπαμπακερές κλωστές. Σε μιά σειρά επα­
της πετσέτας πρόσθετα φουντάκια από τις ίδιες ναλαμβάνονται το δέντρο της ζωής και μεγάλα όρ­
κλωστές. θια αντικρυστά κοκόρια. Στο κέντρο τα αρχικά Μ. Κ.
Μήκος συνολικό της πετσέτας 1,42 εκ. , φάρδος Ολόγυρα δαντέλα αγοραστή.
0,56 εκ. , ύψος κεντήματος 0,22 εκ. Συνολικό μήκος 1,90 εκ. , φάρδος 1,61 εκ., δαντέ­
Αρ. Μ. 90 λα φάρδος 0,07 εκ.
Αρ. Μ. 1005

54
 56. Πετσετάκι για δίσκο 20ος α ι.
Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμvης, Ρέ­
θυμvο

Σε άσπρο μπαμπακερό ύφασμα του εμπορίου κο­

φτό κέvτημα στηv περιφέρεια και στις τέσσερες
γωvίες. Εσωτερικά στις πλευρές και στο κέvτρο ξε­
φιδιστό κέvτημα δουλεμέvο με βελονιές στον
αέρα και φεστόν ι.
"Υψος 0,415 εκ., μήκος 0,40 εκ.
Αρ. Μ. 1027

56

. ...•••••·........
. .. ..-·
•
.•
.....
.. .... ..... .. ... ..
. •.. .. ...- .... ··.·. - ... ....... .... .. . ...
.
"' ••
... !I•
.
•••
-. ~ ~
~ ~-

• '
•• •
••• •••
•• ••
...
•••

,, ,. ,,
',
'
.. • • ?_...,
•••••• ••••• ••••
• ~·
•••••
1:
• •
• ••
•

• •
ι
•
•• •• •• ι
ι
•• •••
••• ••• ·=·~·
••
••
' , . t\ ••••
• •
•• •• 1 \ ~ •• ••
•• •• •• ••
•• •• ••
ι

•• ••ι
•
••
• •• ~: .•
•• ••
.. ••
•• •• ••• •
ι

•• •• ••
•• • ••
•• ••• •
••• ••
• •• •• ι

••
••
•
 ) )

57. Μεσοφόρι αστικής φορεσιάς 19ος-20ος αι.

Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χανιά
Δωρεά Χαρίκλειας Ν. Σ κουλά
Μεσοφόρι από χασέ, με κοφτό κέντημα στον ποδό­
γυρο. Το ύψος του κεντήματος διαμορφώνεται σε
δύο ζώνες. Στην πρώτη επαναλαμβάνεται το σχήμα
του λαχουριού και στην δεύτερη σχηματίζονται
τσαμπιά από σταφύλια.
Ύψος κεντήματος 0,23 εκ.
Αρ. Μ.-

57

53
·--
 59. Γιλέκι γυvαικείο 19ος αι.
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
Βώροι Μεσσαράς

Ο ράφτης τέρζής έχει ράψει και κεvτήσει το βε­

λούδιvο γιλέκι. Το κέvτημα έχει γίvει με χρυσά
χάρτζια. Το γιλέκι φορέθηκε από Τουρκοκρητικιά
58. Ποδιά 19ος-20ος αι. και γιαυτό έχουv προστεθεί από τοv τερζή σχέδια
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου. της δικής της παράδοσης.
Γαλάζια σκούρα ποδιά επιδιορθωμέvη και συμπλη­ "Υψος 0,41 εκ., μήκος μαvικιώv 0,35 εκ. , στοv καρ­
ρωμέvη. Το παλαιότερο κομμάτι είvαι αυτό όπου πό γύρος μαvικιού 0,391 εκ. ·
έχει γίvει το γεωμετρικό κέvτημα με τα σχηματο­ Αρ. Μ. 1076
ποιημέvα κλαδιά και λουλούδια.
Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο. Μ. Μ.Ε.Χ. 8430 60. Η πλάτη του γιλέκου της εικ. 59.

59

60
 62. Καπό τι 19ος-20ος αι.
Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης, Ρέ­
θυμνο

Το καπό τι ήταν πάντοτε ραμμένο και κεντημένο από

τον ράφτη-τερζή: Ήταν εργασμένο με γαλάζια
σκούρα τσόχα και φοδραρισμένο με κόκκινη τσόχα.
Στις γωνίες μπροστά επάνω στο σημείο που ράβε­
ται η κουκούλα έβαζε ο τερζής ένα τριγωνικό κομ­
μάτι μαύρο βελούδο και το στόλιζε με πολύχρωμα
μεταξωτά σεράδια. Στην δεξιά πλευρά διακρίνεται
το μονόγραμμα του άνδρα που το φορούσε: I.M.M.
61. Κοντό χι 19ος-20ος α ι. Τα ίδια τρίγωνα κεντούσε και στις κάτω γωνίες. Το
Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης, Ρέ­ καπότι στόλιζε επίσης ο τερζής σε όλα τα στριφώ­
θυμνο ματα εσωτερικά με χρωματιστές υφαντές ταινίες.
Δωρεά Φαλής Βογιατζάκη Εξωτερικά κεντούσε με μαύρα σεράδια και τυπικά
Το κοντόχι είναι ραμμένο από τον ράφτη-τερζή σε σχέδια ολόγυρα στο στρίφωμα, στα ανοίγματα, στη
γαλάζια σκούρα τσόχα και κεντημένο από τον ίδιο θέση της τσέπης, ολόγυρα στα κουμπιά, στον καρ­
με χρυσόνημα και χρυσά σεράδια. πό και από τον καρπό ως τον αγκώνα.
Ύψος 0,45 εκ. Μήκος 0,80 εκ.
Αρ. Μ. 1014 Αρ. Μ. 451
61

56
62
63
63. Πετσέτα 20ος αι.
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.

"Υφασμα μπαμπακερό. Κέvτημα με σταυροβελοvιά.

Το μοvόγραμμα κεvτημέvο με ρίζα. Η δαvτέλλα
στηv άκρη γιvομέvη με βελόvα του ραψίματος. Φυ­
τική σχηματοποιημέvη διακόσμηση .
Αρ. Φ. Μ. Ε.Ο.Μ. Μ.Ε.Χ. 8454

64. Πετσέτα 20ος αι.

Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.

Μπαμπακερό ύφασμα. Φυτική διακόσμηση, όπου

διακρίvεται το «ρόδι» .
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. 8476 64
-
65. Πετσέτα 20ος α ι.
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.

Σε ύφασμα μπαμπακερό κεντημένα τέσσερα σπίτια 67. Πετσέτα 20ος α ι.

με σταυροβελονιά και πολύχρωμες μπαμπακερές
κλωστές. Μέσα στο περίγραμμά τους μικρά διάφο­
ρα σχήματα. Ανάμεσα στα σπίτια τρικέρια και κυπα­
ρίσια. Πάνω στη σκεπή δύο αντικρυστά μικρά ζώα.
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. 8511
66. Πετσέτα 20ος αι.
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.
Υq)αντή πετσέτα με κέντημα σταυροβελονιd. Εναλ­
λάσσονται τρείς γλάστρες με γαρύφαλλα.
Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο.Μ. Μ.Ε.Χ. 8450
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.
Σε μπαμπακερό ύφασμα, κεντημένα με σταυροβε­
λονιά, λουλούδια και κλαδιά. Στην άκρη δαντέλα με
το βελονάκι.
Η κεντήστρα εδώ, έχει καταφέρει να δώσει ελλικο­
ειδές σχήμα στα κλαδιά που συναντάμε συνήθως
στα γραφτά κεντήματα αν και χρησιμοποιεί μια κα­
θαρά γεωμετρική βελονιά. Αυτή της η προσπάθεια
έχει επιτύχει να δώσει ένα πολύ ανάλαφρο ύφος
σε όλο το κέντημα.
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο.Μ. Μ.Ε.Χ. 8427

67
65
66
65. Πετσέτα 20ος α ι.
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.
Σε ύφασμα μπαμπακερό κεντημένα τέσσερα σπίτια
με σταυροβελονιά και πολύχρωμες μπαμπακερές
κλωστές. Μέσα στο περίγραμμά τους μικρά διάφο­
ρα σχήματα. Ανάμεσα στα σπίτια τρικέρια και κυπα­
ρίσια. Πάνω στη σκεπή δύο αντικρυστά μικρά ζώα.
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο. Μ. Μ.Ε.Χ. 8511
66. Πετσέτα 20ος αι.
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.
Υψαντή πετσέτα με κέντημα σταυροβελονι6. Εναλ­
λάσσονται τρείς γλάστρες με γαρύφαλλο.
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ.8450
67. Πετσέτα 20ος αι.
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.
Σε μπαμπακερό ύφασμα, κεντημένα με σταυροβε­
λονιά, λουλούδια και κλαδιά. Στην άκρη δαντέλα με
το βελονάκι.
Η κεντήστρα εδώ, έχει καταφέρει να δώσει ελλικο­
ειδές σχήμα στα κλαδιά που συναντάμε συνήθως
στα γραφτά κεντήματα αν και χρησιμοποιεί μια κα­
θαρά γεωμετρική βελονιά. Αυτή της η προσπάθεια
έχει επιτύχει να δώσει ένα πολύ ανάλαφρο ύφος
σε όλο το κέντημα.
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. 8427
67
 68. Κρεβατόγυρος 20ος αι.
Περιηγητική Λέσχη Α γίουΝικολάου.

Σε μπαμπακερό ύφασμα κεντημένη με σταυροβε­

λονιά, με μπαμπακερές κλωστές σε δύο χρώματα
κόκκινο και σκούρο γαλάζφ, ανάμεσα σε γεωμετρι­
κά σχήματα, μια γυναικεία μορφή. Στα χέρια της
κρατάει λάβαρο με σταυρό. Οι δύο γραμμές που
σχηματίζουν γωνίες λέγονται «Ο δρόμος του έρω­
τα" . Γιατί ο έρωτας δεν είναι πάντοτε ίσιος και εύ­
κολος, αλλά γεμάτος γωνίες και δυσκολίες.
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο. Μ.Μ.Ε.Χ. 8474

69. Πάντα τοίχου 20ος αι.

Συλλογή Ασπασίας Μπικάκη και Ειρήνης Κουμαν­
δράκη-Μαρκάκη " Το Κρητικό Σπίτι". Χανιά

Σε μάλλινο κάμπο είναι κεντημένος με μάλλινες

κλωστές ο σταυρός. Στη βάση του καρδιά και άγκυ­
ρα, και στη σταύρωση κορδέλλα με μίμηση γραμμά­
των. Ολόγυρα ανθικός διάκοσμος.
"Υψος 0,85 εκ. , μήκος 0,63 εκ.
Αρ. Μ. -
68

62
69
 70. Πάvτα τοίχου 20ος α ι.
Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χαvιά
Δωρεά Μαριάvθη Παπαδάκη, Χαvιά

Ποιμεvική παράσταση κεvτημέvη με μάλλιvες

κλωστές σε μάλλιvο κόκκιvο ύφασμα τού αργα­
λειού. Κλωστές βαμμέvες με φυτικές βαφές. Τηv
παράσταση της βοσκοπούλας και του βοσκού πλαι­
σιώvουv τα πρόβατα, ο σκύλος και συμπληρώvουv
έvας τσαλαπετειvός και λουλούδια.
"Υψος 0,68 εκ., μήκος 1,4 7 εκ.
Αρ. Μ. 48

71. Πάvτα τοίχου 20ος α ι.

Συλλογή Ασπασίας Μπικάκη και Ειρήvης Κουμαv­
δράκη-Μαρκάκη " Το Κρητικό Σπίτι", Χαvιά
Σε μάλλιvο κάμπο κεvτημέvος με μάλλιvες
κλωστές, φυτικός διάκοσμος. Στο κέvτρο η φράση :
«Χάρις χάριv τίκτει".
Μήκος 1,00 εκ., φάρδος 0,60 εκ.
Αρ. Μ. -

70

64
71
 74. Πάντα τοίχου 20ος αι.
Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνου, Ρέ­
θυμνο

Στο κάτω μέρος σύνθεση κλαδιών κληματαριάς με

τσαμπιά και φύλλα, και δεξιά και αριστερά δύο επι­
72. Πάντα τοίχου 20ος αι.
βλητικοί πολύχρωμοι τσαλαπετεινοί. Στο επάνω μέ­
Συλλογή Ασπασίας Μπικάκη και Ειρήνης Κουμαν­
ρος, στο κέντρο της σύνθεσης τραπέζι με άσπρο
δράκη-Μαρκάκη "Το Κρητικό Σπίτι", Χανιά
τραπεζομάντηλο, φρουτιέρα με φρούτα, πιάτο και
Σε μαύρο βελούδο κεντημένος με μεταξωτές βάζο με λουλούδια. Κάτω από το τραπέζι μαυρόα­
κλωστές φυτικός διάκοσμος και το καλωσόρισμα: σπρος σκύλος.
«Καλώς ήλθαφ•. Αρ. Φ. Μ. 1001
Ύψος 0,48 εκ., μήκος 1,50 εκ.
Αρ. Μ.--'- 75. Πάντα τοίχου 1914
Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χανιά
73. Πάντα τοίχου 20ος α ι.
Σε μάλλινο κόκκινο κάμπο, κεντημένος με μάλλινες
Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνου, Ρέ­
κλωστές στον αργαλειό και συμπληρωμένος στο
θυμνο χέρι ο δικέφαλος αετός. Φορά κορώνα και στα
Μάλλινο ύφασμα, κέντημα με μεταξωτές κλωστές φτερά του διαγράφονται σημαίες. Ολόγυρα ανθι­
και την βελονιά μεταξοβελονιά. Στο κέντρο ψαρά­ κός διάκοσμος. Η βελονιά που έχει χρησιμοποιηθεί
δες σε βάρκα και ψαράς στην άκρη του μώλου. γίνεται όμοια στον αργαλειό και στο χέρι, ονομάζε­
Ολόγυρα τους πλούσιος ανθικός διάκοσμος. Στο ται πόντος .
κάτω μέρος:" Το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον". Ύψο_ς Ο, 74 εκ. , μήκος 0,36 εκ.
Αρ. Φ. Μ. 1000 Αρ. Μ.-

72
73

GόJCιoooψvoY ~uιό.:ι άtfιlatov \

 77. Πάντα τοίχου 20ος α ι.
76. Πάντα τοίχου 20ος αι. Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χανιά
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο Σε μάλλινο κόκκινο κάμπο, κέντημα με μάλλινες
Κομιτάδες Σφακίων κλωστές. Αριστερά ο «ΒΑΡΔΑΣ σ ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ
Σε μπαμπακερό ύφασμα έχει κεντηθεί με σταυρο­ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ" . Στο κέντρο η « ΕΛΛΑΣ" με
βελονιά και μπαμπακερές κλωστές η « ΒΑΣΙΛΙΚΥ φτερά, αριστερά της η «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ", η «ΚΡΗΤΗ"
0/ΚΟΓΕΝΙΑ » . Ανάμεσα σε φυτικό διάκοσμο οι μορ­ και δεξιά της η «ΗΠΕΙΡΟΣ", Η «ΛΕΣΒΟΣ». Κρα­
φές. από αριστερά: "η πριγκίπισα Σοφία", «Ο πρί­ τούν κορδέλλα με κεντημένες τις λέξεις: 1912
γκιψ Γεώργιος ", «η βασίλισα "Ολγα ", «Ο βασιλεύς ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΝΩΣΙΣ 1913. Ανάμεσα φυτικός διά­
Γεώργιος". Στις τρεις πλευρές δίχρωμο βελονάκι. κοσμος .

Μήκος 1,04 εκ. , ύψος 0,60 εκ. "Υψος 0,63 εκ., μήκος 1,34 εκ.
Αρ. Μ. 769 Αρ. Μ. 176

76

77

68
78. Κάδρο 19ος σι.
Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χαvιά
Δωρεά Νικολάου Πετρουλάκη, Χαvιά

Σε μαύρο βελούδο, κλαδιά κεvτημέvα με aσημέ ­

νιες κλωστές και λουλούδια σχηματισμένα από τα
κουκούλια μεταξοσκώληκα με πούλιες αvάμεσα. Το
σχήμα τωv κλαδιώv αφίvει αvάμεσα ελεύθερο χώρο
για τηv τοποθέτηση φωτογραφίας. Στη φωτογραφία
ο Αντιστράτηγος Πάvος Κορωναίος, « θavώv εv
Αθήvαις τηv 17 Ιαvουαρίου 1899. Εκ τελευταίας
λαμπράς φωτογραφίας του εκ Παρισίοις Καλλιτέ­
χvουΣ. Βάθη 1866-1887".
Ύψος 0,61 εκ. , μήκος
0,58 εκ.
Αρ. Μ. 43
78

69
 79. Κάδρο 20ος αι.
Συλλογή Ασπασίας Μπικάκη και Ειρήνης Κουμαν­
δράκη-Μαρκάκη "Το Κρητικό Σπίτι", Χανιά

Σε λινό ύφασμα κέντημα με φιόγκους και πεταλού­

δες ανάμεσα κλαριά και λουλούδια σε τέτοια διάτα­
ξη που να μένει χώρος ελεύθερος για φωτογρα­
φίες.
Ύψος 0,53 εκ., Μήκος 0,53 εκ.
Αρ. Μ.-

79

1
~\

~
\.'
,,
•- •. οΙ. ld ..... -.
.. \

~
' \\ ~
..
t
...
'· \
~ •
' '

'
80. Κάδρο 20ος αι.
Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χανιά

Σε aτλάζι μεταξωτό, κέντημα με την μεταξοβελο­

νιά. Ανάμεσα στο κέντημα έχει αφεθεί χώρος για
δύο φωτογραφίες. Στην μία ανδρόγυνο και στην
άλλη ο στρατιώτης γυιός τους. Τις φωτογραφίες
πλαισιώνει καφετί κέντημα που μιμείται ξυλόγλυ­
πτο και έχει στην επάνω πλευρά τρείς διακοσμητι­
κούς φιόγκους. Γύρω από το πλαίσιο κλαδιά με
φύλλα και λουλούδια.
"Υψος 0,61 εκ., μήκος 0,53 εκ.
Αρ. Μ.-

80
 81 . Κάδρο 20ος αι. 82. Κάδρο 20ος αι.
Συλλογή Ασπασίας Μπικάκη και Ειρήνης Κουμαν­ Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
δράκη-Μαρκάκη "Το Κρητικό Σπίτι", Χανιά Κουστογέρακο, Σελίνου

Σε μεταξωτό aτλάζι κέντημα με μεταξωτές Σε aτλάζι και επιραμμένο βελούδο κεντημένη με

κλωστές. Στο κέντρο η Γοργόνα με κορώνα και μετάξια, χρυσόνημα και χρυσές πούλιες η «ΓΟΡ­
μαλλιά αληθινά. Στο χέρι της κρατά την άγκυρα ΓΟΝΑ Η ΘΕΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΗΣ" . Φοράει κορώνα
ενός πλοίου που διακρίνεται αριστερά. Στη θάλασ­ και στα χέρια της κρατάει την άγκυρα του πλοίου
σα ψάρια και πάνω δύο πουλιά. και ένα ψάρι. Στην πλώρη του πλοίου μιά ανδρική
"Υψος 0,60 εκ., μήκος 0,51 εκ. μορφή με βράκα, στην πρύμη η ελληνική σημαία.
Αρ. Μ. - Στην θάλασσα ψάρια.
Μήκος 0,94 εκ. , ύψος 0,66 εκ.
Αρ. Μ.1281
81
82
83
 83. Κάδρο 20ος α ι. 84. Κάδρο 20ος αι.
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο ΙστοριΙfό Αρχείο Κρήτης, Χανιά
Κουστογέρακο Σελίνου
Σε aτλάζι χρώματος ζαχαρί κεντημένη η προσωπο­
Σε κόκκινο aτλάζι κέντημα με μετάξια, χρυσόνημα γραφία του Ελευθερίου Βενιζέλου με μεταξωτές
και πούλιες. Μέσα σε κλαδιά από ελιά «η πριγκίπισα κλωστές και την μεταξοβελονιά. Τnν προσωπογρα­
Μαρία και ο πρίγκηψ Γεώργιος". Στο κέντρο επάνω φία περιβάλλουν κλάδοι ελιός δεμένοι κάτω στο
από τους πρίγκηπες μορφή ανδρική μέσα σε δάφνι­ κέντρο με φιόγκο. Ανάμεσα στην προσωπογραφία
νο στεφάνι, κάτω ανάμεσα στους πρίγκηπες κορώ­ και στα κλαδιά της ελιάς τα αρχικά Ε.Β. και «ΔΟΞΑ
να. Πάνω και πλάγια από την πριγκήπισσα Μαρία η ΤΟ/Σ ΝΙΚΗΤΑΙΣ".
γαλλική σημαία και πάνω και πλάγια από τον πρί­ Ύψος 0,59 εκ., μήκος 0,45 εκ.
γκηπα Γεώργιο η ελληνική σημαία. Αρ. Μ. 952
Ύψος 0,55 εκ., μήκος 0,60 εκ.
Αρ. Μ. 1282

84
85. Κάδρο 20ος α ι.
Συλλογή Ασπασίας Μπικάκη και Ειρήvης Κουμαv­
δράκη-Μαρκάκη " Το Κρητικό Σπίτι", Χαvιά

"Υφασμα μπαμπακερό, κεvτημέvο με κλωστές με­

ταξωτές. Πίσω από τηv μελαγχολική γυvαικεία μορ­
φή έvα κυπαρίσσι και μπροστά της κυκλάμιvα. Κα­
θισμέvη μάλλοv σε κάποια γέφυρα βλέπει το vερό.
Κεvτημέvη η λέξη : «Η Ποvεμέvη». Ολόγυρα το κά­
δρο έχει βελούδο καφετί.
Φάρδός 0,05 το βελούδο, ύψος 0,56 εκ., μήκος
0,55 εκ. το κάδρο.
Αρ.Μ.-
 88

86. Κάδρο 20ος α ι.

Συλλογή Ασπασίας Μπικάκη και Ειρήνης Κουμαν­
δράκη-Μαρκάκη "Το Κρητικό Σπίτι", Χανιά

Σε μπαμπακερό aτλάζι, κέντημα με μεταξωτές

κλωστές και βελονιές ριχτές. Το κεντρικό θέμα, "Ο
Φρίξος και η Έλλη " περιβάλλεται με ελικοειδή
γραμμή και φυτικό διάκοσμο. Το Φρίξο παρουσιά­
ζει η κεντήστρα καθισμένο στον Πήγασο.
Ύψος 0,52 εκ., μήκος 0,82 εκ.
Αρ. Μ.-

87. Μαξιλάρι 20ος αι.

Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης, Ρέ­
θυμνο
Δωρεά Γιώργου και Ελένης Α γγελιδάκη

Το μαξιλάρι είναι ένα από τα πρώτα έργα της Χρυ­

σής Αγγελιδάκη. Σε μπαμπακερό ύφασμα έχει κεν­
τήσει με μεταξωτές κλωστές και την βελονιά πε ρα­
στή , γνωστά παλαιότερα Ρεθεμνιώτικα σχέδια.
Ύψος 0,38 εκ., μήκος 0,36 εκ.
Αρ. Μ. 1127

88. Κεντημένη λουρίδα υφάσματος 20ος α ι.

Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης, Ρέ­
θυμνο
Δωρεά Γιώργου και Ελένης Α γγελιδάκη

Η πρώτη προσπάθεια της Χρυσής Α γγελιδάκη να

αντιγράψει τα Ρεθεμνιώτικα υφαντά, κεντώντας με
την βελόνα τα ίδια σχέδια. Η βελονιά που χρησιμο­
ποίησε είναι περαστή βελονιά, που με τα χρόνια
επιβλήθηκε με την ονομασία « Ρεθε μν ιώτικη βελο­
ν ιά>> .
Μήκος 50 εκ., φάρδος 13 εκ.
Αρ. Μ. 1126
89
90

78
89. Μαξιλάρι 20ος αι.
Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσεiο Ρεθύμνης, Ρέ­
θυμνd
Δωρεά Γιώργου και Ελένης Αγγελιδάκη

Το είδος του κεντήματος που πρώτη κέντησε η

Χρυσή Α γγελιδάκη στο Ρέθυμνο, εξελίχθηκε με
τον καιρό -κυρίως για λόγους οικονομικούς- στην
κατασκευή του πάνω σε εταμίν με κλωστές κοτόν
περλέ της D.M.C. Η διακόσμηση είναι πάντοτε γεω­
μετρική, αφού έχει σαν πρότυπο τα γεωμετρικά
υφαντά και ιδιαίτερα της περιοχής Ρεθύμνου.
Ύψος 0,39 εκ. , μήκος 0,54 εκ.
Αρ. Μ. 1201

90. Κουρτίνα 20ος α ι.

Συλλογή Χρυσής Αγγελιδάκη, Ρέθυμνο 91. Μαξιλάρι 20ος α ι.

Ασπροκέντημα σε μπαμπακερή μπόλια. Εναλλάσ­ Συλλογή Χρυσής Αγγελιδάκη, Ρέθυμνο

σονται γεωμετρικός και σχηματοποιημένος ανθικός Σε μπαμπακερό ύφασμα αυστηρό γεωμετρικό κέ­
διάκοσμος. ντημα με την ρεθεμνιώτικη βελονιά.
Αρ. Φ. Μ. Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ.- Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ.-

91

79
 92. Προσώμια 20ος αι.
Συλλογή Χρυσής Αγγελιδάκη, Ρέθυμνο

Σε μπαμπακερό ύφασμα, με την περαστή βελονιά,

την γνωστή σαν ρεθεμνιώτικη, που από την φύση
της αποτυπώνει μόνο γεωμετρικά θέματα.
Κάτω καράβια. Πάνω σχηματοποιημένα φυτικά θέ­
ματα .

Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ.-

92
 94. Μαξιλάρι 20ος α ι.
Συλλογή Χρυσής Α γγελιδάκη, Ρέθυμvο

Σε κόκκιvο κάμπο, τρείς ζώvες. Στηv πρώτη ποικι­

λόχρωμη σύvθεση με ρόμβους. Στηv δεύτερη επα­
vαλαμβαvόμεvο κλαρί με τριφύλι, στηv τρίτη εvαλ­
λάσσοvται γυvαικείες και παιδικές μορφές.
Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ.-

95. Μαξιλάρι 20ος αι.

Συλλογή Χρυσής Α γγελιδάκη, Ρέθυμvο

Σε κόκκιvο μάλλιvο υφαvτό, εvvέα ζώvες με γεω­

μετρικά θέματα όπου κυριαρχούν οι ρόμβοι.
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο. Μ. Μ.Ε.Χ.-

94
 96. Κουρτίνα 20ος αι.
Συλλογή Χρυσής Α γγελιδάκη, Ρέθυμνο

Το σχέδιο αντιγράφει τα κιλίμια της Κρήτης.

Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ.-

96
 97. Κουρτίνα 20ος αι.
Συλλογή Χρυσής Α γγελιδάκη, Ρέθυμνο
Η κουρτίνα έχει σαν κεντρικό σχήμα το παραδοσια­
κό σχέδιο του μπαγκαλιού, που είχε πάντοτε σαν
θέμα το περίγραμμα εκκλησίας. Το κέντημα συ­
μπληρώνεται με θέματα παρμένα από τα κρητικά κι­
λίμια. Ολόγυρα μικρά στρογγυλά φουντάκια, τα
κουμαράκια.
Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο.Μ. Μ.Ε.Χ.-

97
 98. Μαξιλάρι 20ος σι.
Μουσείο Ζυγομαλά. Αυλώνα, Αττική

Σχέδιο εμπνευσμένο από τα κρητικά κεντήματα.

Σύνθεση και σχέδιο Λουκίας Ζυγομαλά. Κέντημα
Σχολές Ζυγομαλά.
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. 13213

98

86
99. Κουρτίvσ 20ος σι.
Μουσείο Ζυγομσλά, Αυλώvσ, Αττική

Σχέδιο εμπvευσμέvο από τα κρητικά κεvτήμστσ.

Σύvθεση και σχέδιο Λουκίας Ζυγομσλά. Κέvτημσ
Σχολές Ζυγομσλά.
Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο. Μ. Μ.Ε.Χ. 13153

99
 ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

«ΚΡΗτΙΚΟ ΚΕΝΤΗΜΑ»

ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΤΟ 1993 ΣΕ 1700 ΑΝτΙΤΥΠΑ

ΣτΙΣ ΕΓΚΑΤ ΑΣΤΑΣΕΙΣ «ΕΠΤ ΑΛΟΦΟΣ Α.Β.Ε.Ε.»

ΓΙΑ ΛΟΓ ΑΡΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΕΟΜΜΕΧ

ΓΕΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ

ΓΡΑΦΕΙΟ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΕΟΜΜΕΧ

ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ EINAI:
ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ APXEIO ΕΟΜΜΕΧ

ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΣΗ

ΤΟΥ Α. ΧΑΛΙΚΙΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

•
ΕΞΩΦΥΛΛΟ

ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤ Α ΥΡΟΥ ΛΑΚ ΙΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΜΙΚΡΩΝ ΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ & . ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ

Δ/Ν ΣΗ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣΠΜΗΜΑ ΧΕΙΡΟΤ. ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ /ΓΡΑΦ. ΕΚΔΟΣΕΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ·

.• \

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΜΙΚΡΩΝ ΜΕΣΑΙΩΝ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑΣ