ED

YC
AJ
20
11

Atlas niedoborów składników

MINERALNYCH w uprawIE ROŚLIN
sadowniczych I JAGODNIKÓW
ORAZ PROGRAMY ICH NAWOŻENIA
PRZEDSTAWICIELE HANDLOWI EKOPLON SA
Głównym celem nawożenia jest uzyskiwanie takich plonów, przy których zapew-
niona jest opłacalność produkcji oraz wysoka jakość owoców z jednocześnie mi-
nimalnym obciążeniem środowiska naturalnego.

Nawożenie roślin sadowniczych opiera się na znajomości wymagań pokarmo-

wych roślin, wynikach analizy chemicznej gleby i rośliny oraz na ocenie siły wzro-
stu, wysokości plonowania roślin i jakości ich owoców.

W sadzie czy jagodniku możemy mieć do czynienia z różnymi poziomami odży-

wienia roślin w składniki pokarmowe:

• Głęboki niedobór składnika pokarmowego – stan odżywienia roślin zakłóca-

jący w sposób drastyczny procesy biochemiczne. Taki stan wywołuje widoczne
objawy niedoboru danego składnika.
• Niedobór utajony określa stan odżywienia rośliny, w którym jej tkanki
i organy są niedostatecznie zaopatrzone w jeden lub kilka składników pokarmowych.
Niedobór ma silny wpływ na wzrost i plonowanie roślin, ale nie daje widocznych
symptomów zewnętrznych.
• Odżywienie optymalne oznacza stan rośliny, w którym procesy biochemiczne za-
chodzą na optymalnym poziomie.
• Odżywienie luksusowe, to stan rośliny, gdzie mamy przekroczenie krytycznych
zawartości składników pokarmowych. Efektem tego stanu może być zahamowanie
wzrostu lub pogorszenie jakości plonu.
• Nadmiar toksyczny - to taki stan odżywienia, który powoduje silne zahamowanie
wzrostu oraz obniżenie plonowania.
(Grzebisz 2008)

Niedobory składników mineralnych w roślinie mogą być następstwem:

• ograniczonej możliwości przemieszczania składnika pokarmowego w roślinie: z tym

zjawiskiem mamy do czynienia w przypadku uszkodzenia tkanek pni, konarów i pę-
dów (np. w wyniku nadmarznięcia drzew w okresie zimy),
• ograniczeń w pobieraniu składników przez podkładki wynikające z genetycznych ich
uwarunkowań,
• niedoboru lub nadmiaru wody w glebie,
• występowania w profilu glebowym zbitej, nieprzepuszczalnej warstwy,
• przemarznięcia lub nadmarznięcia systemu korzeniowego,
• uszkodzenia systemu korzeniowego przez gryzonie,
• niskiej lub zbyt wysokiej temperatury gleby lub powietrza,
• niskiej transpiracji (np. w wyniku chłodnej i wilgotnej pogody),
• braku składnika w glebie,
• nieodpowiedniego pH gleby (zbyt niskiego lub wysokiego),
• silnej sorpcji kationów przez kompleks sorpcyjny gleby (głównie K+),
• antagonizmu występującego pomiędzy jonami w roztworze glebowym.


 Niedobór składników mineralnych

Konsekwencją niedoboru składników pokarmowych w roślinie są zaburzenia jej

funkcji życiowych. Zaburzenia te objawiają się często zmianami w wyglądzie ro-
śliny. Objawy niedoborów składników, szczególnie w początkowej fazie ich po-
wstawania, niełatwo jest rozpoznać i rozróżnić. Rozpoznawanie objawów niedo-
borów komplikuje także fakt częstego występowania na roślinie objawów braku
kilku składników pokarmowych.

Objawy niedoboru poszczególnych składników

pokarmowych
Azot (N):
• małe, cienkie, jasnozielone liście, przedwcześnie zmieniające kolor na żółto-zielony
lub czerwono-purpurowy. Ogonki liściowe przybierają barwę czerwono-brunatną,
• pędy są cienkie, krótkie oraz szybko kończą swój wzrost. Drzewa słabiej rosną,
a wzrost nie odpowiada wzrostowi charakterystycznemu dla danej odmiany,
• drzewa zawiązują mało pąków kwiatowych, owoce na ogól są drobne, niesmaczne,
choć dobrze wybarwione i jędrne. Owoce mają tendencję do wcześniejszego dojrze-
wania i opadania. Owoce szybko tracą zieloną barwę skórki,
• pierwsze objawy niedoboru azotu pojawiają się na starszych liściach
i stopniowo przemieszczają się na liście wyżej położone na pędzie.

Jasnozielone liście jabłoni w środkowej oraz dolnej części pędu spowodowane

niedoborem azotu


Żółtozielone liście gruszy spowodowane silnym niedoborem azotu

Żółtozielone liście czereśni spowodowane niedoborem azotu


 Niedobór składników mineralnych

Fosfor (P):
• osłabienie wzrostu pędów, przebarwienia liści na kolor karminowo-bordowy i/lub
przebarwienie nerwów głównych na kolor fioletowy,
• w okresie wiosennym objawy dotyczą liści w środkowej części pędów, podczas gdy
w okresie letnim wstępują one na młodych liściach, które osadzone są na pędach pod
ostrym kątem,
• w warunkach silnego niedoboru pąki kwiatowe na pędach mogą zamierać,
• owoce są drobne, słabo wybarwione, niesmaczne, mają obniżoną zdolność przecho-
walniczą oraz niską trwałość w obrocie handlowym,
• na truskawkach: niedobór fosforu powoduje późniejsze rozpoczęcie wegetacji,
słabsze ukorzenienie roślin, słabe zawiązywanie oraz drobnienie owoców, a także
opoźnienie dojrzewania owoców,
• liście drobnieją, stają się matowe lub ciemnokarminowe.

Przebarwienia fioletowo-karminowe na liściach jabłoni wynikające z niedoboru fosforu


Bordowe przebarwienie blaszki liściowej gruszy spowodowane niedoborem
fosforu

Brunatne przebarwienia na liściach czereśni w okresie letnim spowodowane

niedoborem fosforu


 Niedobór składników mineralnych

Ciemnokarminowe przebarwienia na blaszce liściowej truskawki spowodowane niedobo-

rem fosforu

Potas (K):
• objawy niedoboru potasu pojawiają się w pierwszej kolejności na starszych liściach,
• przy umiarkowanym niedoborze liście są mniejsze, przy silniejszym niedoborze po-
jawiają się chlorotyczne plamy pomiędzy nerwami oraz na brzegach liści; w krótkim
czasie chloroza brzeżna przechodzi w nekrozę, a brzegi liści podwijają się do góry.
Przy ostrym niedoborze nekroza może objąć całą blaszkę liściową,
• pędy drzew są krótkie, cienkie, podatne na przemarzanie,
• owoce są drobne, słabo wybarwione, mało smaczne, lecz dobrze się przechowują i są
trwałe w obrocie handlowym,
• na truskawce: niedobór tego pierwiastka objawia się drobnieniem liści; przy pogłę-
bianiu się niedoborów następuje brunatnienie brzegów liści a następnie całkowite
ich zamieranie,
• rośliny zawiązują mniej pąków kwiatowych na następny rok,
• plon jest zredukowany, spada wytrzymałość roślin na niskie temperatury, jakość
owoców jest pogorszona.


Zaawansowana nekroza blaszki liściowej spowodowana niedoborem potasu na jabłoni

Brzeżna nekroza blaszki liściowej gruszy spowodowana niedoborem potasu


 Niedobór składników mineralnych

Brzeżna nekroza blaszki liściowej czereśni spowodowana niedoborem potasu

Początkowe objawy niedoboru potasu na liściach truskawki

10
Zaawansowane objawy na liściach truskawki spowodowane niedoborem potasu

Magnez (Mg):
• niedobór magnezu prowadzi do utraty zielonej barwy między głownymi nerwami
liści,
• chloroza stosunkowo szybko przechodzi w nekrozę,
• objawy niedoboru pojawiają się na liściach starszych, u dołu długopędów; liście
z silnymi objawami opadają,
• plon jest zredukowany, spada wytrzymałość drzew na niskie temperatury, a wzrost
roślin jest zahamowany,
• owoce mają tendencję do wcześniejszego dojrzewania i opadania, są drobne, mało smacz-
ne, słabo wybarwione, mają niską przydatność do przechowywania oraz obrotu handlo-
wego,
• na truskawce: na blaszce liściowej widoczne są przebarwienia między nerwami
głownymi.

11
 Niedobór składników mineralnych

Nekrozy między głównymi nerwami blaszki liściowej jabłoni spowodowane niedoborem

magnezu

Chloroza/nekroza między głównymi nerwami blaszki liściowej spowodowana niedoborem

magnezu na gruszy

12
Nekroza między głównymi nerwami blaszki liściowej spowodowana niedoborem magnezu
na czereśni

Wapń (Ca):
• w uprawach drzew owocowych objawy niedoboru tego składnika na częściach we-
getatywnych rośliny pojawiają się stosunkowo rzadko,
• przy niedoborze wapnia liście wierzchołkowe są jasnozielone, występują na nich
plamki o barwie żółto-brązowej, brzegi liści są często postrzępione,
• jabłka o małej zawartości wapnia są drobne oraz podatne na pękanie, korkowacenie
oraz oparzenia słoneczne,
• jabłka z niską zawartością wapnia przechowują się krócej i gorzej z uwagi na zwiek-
szoną wrażliwość na: gorzką plamistość podskórną, szklistości miąższu, rozpad we-
wnętrzny, rozpad chłodniczy, oparzelinę powierzchniową, zbrązowienie przygniezd-
ne; owoce są nietrwałe i gorzej znoszą obrót handlowy,
• gruszki o małej zawartości wapnia są podatne na: skorkowacenie miąższu, oparzeli-
znę starczą, rozpady miąższu oraz lucernowatość (drobne zielone plamki na skórce
dojrzałych owoców),
• gruszki ubogie w wapń gorzej i krócej się przechowują, przedwcześnie dojrzewają, są
mało trwałe w obrocie handlowym,

13
 Niedobór składników mineralnych

• na truskawce: objawy niedoboru wapnia na ich częściach wegetatywnych pojawiają

się stosunkowo często; wierzchołki liści zamierają a ich brzegi są często postrzępione
lub podwijają się do góry; liście wyglądają jak przypalone, są pomarszczone, mniej-
sze oraz zniekształcone,
• następuje ograniczenie wielkości i jakości plonu, owoce drobnieją, są miękkie, podat-
ne na pękanie oraz mniej trwałe w obrocie,
• na czereśniach: owoce mają tendencję do pękania, są mało trwałe w obrocie han-
dlowym.

Rozmyte plamy chlorotyczne na blaszce liściowej jabłoni spowodowane niedoborem

wapnia

14
Jabłka z niedoborem wapnia są podatne na:

Gorzką plamistość podskórną

Plamistość przetchlinkową

15
 Niedobór składników mineralnych

Pękanie

Rozpad wewnętrzny

16
Szklistość miąższu

Gruszki o małej zawartości wapnia są podatne na:

Lucernowatość gruszek

17
 Niedobór składników mineralnych

Pękanie i rozpad

Korkowacenie miąższu

18
Owoce czereśni o małej zawartości wapnia są podatne na pękanie

Uszkodzenia brzegów liści truskawki spowodowane niedoborem wapnia

19
 Niedobór składników mineralnych

Bor (B):
• pąki kwiatowe rozwijają się nieprawidłowo, zamierają kwiaty (szczególnie u grusz),
• owoce są zdrobniałe, zniekształcone, ordzawione, skorkowaciałe, mało smaczne,
mają tendencję do wcześniejszego dojrzewania i opadania,
• liście wierzchołkowe są chlorotyczne, wąskie, kruche, z nekrozami na brzegach,
• wzrost pędów jest ograniczony, może dochodzić do zamierania wierzchołków pę-
dów oraz nekroz i łuszczenia się kory na pniach,
• na czereśniach: zawiązywanie owoców jest słabsze, obserwuje się często obfite
opadanie zawiązków (miękka pestka, brak nasiona w pestce), owoce są zdrobniałe,
zniekształcone, mało smaczne, mają tendencję do wcześniejszego dojrzewania.

Popękane zawiązki u jabłoni spowodowane niedoborem boru

20
Pękanie zawiązków u gruszy spowodowane niedoborem boru

Korkowacenie i zniekształcenie zawiązków u gruszy spowodowane niedoborem boru

21
 Niedobór składników mineralnych

Zamieranie zarodka w owocach czereśni spowodowane niedoborem boru

22
Objawy niedoboru boru na liściach truskawki

Objawy niedoboru boru na owocach truskawki

23
 Niedobór składników mineralnych

Żelazo (Fe):
• objawy niedoboru żelaza pojawiają się na najmłodszych liściach w postaci chlorozy
międzyżyłkowej – nerwy główne pozostają zielone,
• przy silnym niedoborze liście wierzchołkowe przybierają barwę żółtą, na brzegach
liści mogą pojawiać się nekrotyczne plamy; liście te wyginają się ku górze wzdłuż
nerwu głównego,
• wzrost pędów jest ograniczony; przy drastycznym niedoborze żelaza może docho-
dzić do zamierania wierzchołków pędów, a nawet całych konarów.

Chloroza międzyżyłkowa liści wierzchołkowych u jabłoni spowodowana niedoborem

żelaza

Silna chloroza liści wierzchołkowych gruszy spowodowana niedoborem żelaza

24
Chloroza międzyżyłkowa liści czereśni spowodowana niedoborem żelaza

Chloroza najmłodszych liści truskawki spowodowana niedoborem żelaza

25
 Niedobór składników mineralnych

Mangan (Mn):
• pierwsze objawy niedoboru manganu pojawiają się na liściach w pełni wyrośniętych
(w środkowej części długopędów), w postaci rozsianej chlorozy pomiędzy głównymi
nerwami liści; chloroza ta zaczyna się od brzegów liści i nie obejmuje nerwów,
• wzrost pędów jest zahamowany a owoce są drobne, mało soczyste lecz dobrze wy-
barwione,
• jabłka i gruszki przy małej zawartości manganu szybko tracą zieloną barwę zasadni-
czą skórki.

Zaawansowana chloroza liści jabłoni spowodowana niedoborem manganu

Rozległa chloroza na blaszce liściowej gruszy spowodowana niedoborem manganu

26
Chloroza liści czereśni spowodowana silnym niedoborem manganu

Cynk (Zn):
• niedobór cynku powoduje silne skrócenie międzywęźli pędów, co daje wrażenie rozeto-
watości liści; liście są małe, wąskie, osadzone blisko siebie na pędzie,
• pomiędzy głównymi nerwami liści oraz na ich brzegach tworzą się chlorozy w postaci
jasnozielonych plam,
• w warunkach silnego niedoboru cynku wierzchołki pędów zamierają, pędy boczne
wyrastające z wierzchołkowej części pędu są krótkie i także zamierają,
• pąki kwiatowe nie rozwijają się, co prowadzi do słabego kwitnienia i owocowania;
owoce są drobne, mało soczyste i często asymetryczne.

27
 Niedobór składników mineralnych

Chlorotyczne liście jabłoni o kształcie łódkowatym spowodowane niedoborem cynku

Siarka (S):
• niedobór siarki prowadzi do zahamowania wzrostu części nadziemnych roślin,
• charakterystycznym objawem są jasnozielone liście wierzchołkowe,
• przy niedoborze siarki rośliny są bardziej podatne na różne stresy.

Jasnozielone liście jabłoni w wierzchołkowej części pędu spowodowane niedoborem siarki

28
Miedź (Cu):
• niedobór miedzi sprawia, że wierzchołkowe liście są małe, wąskie oraz łódkowate w
wyniku podwijania się ich brzegów do góry; liście te po pewnym czasie brązowieją,
ciemnieją i ostatecznie zamierają,
• niedobór miedzi może prowadzić do opóźnienia kwitnienia oraz osłabienie zawiazy-
wania owoców,
• przy silnym niedoborze miedzi na drzewach tworzą się tzw. „czarcie miotły”, co wyni-
ka z wybijania pąków z jednorocznych przyrostów oraz dwuletnich pędów.

Molibden (Mo):
• objawem niedoboru molibdenu jest drobnienie wierzchołkowych lisci; są one jedno-
czesnie pomarszczone, jasnozielone z licznymi drobnymi plamami nekrotycznymi,
• objawem braku molibdenu może być także słabsze tworzenie się nasion.

29
 PROGRAMY NAWOŻENIA

PROGRAMY NAWOŻENIA POSZCZEGÓLNYCH GATUNKÓW

Jabłonie - program nawożenia sadów owocujących

30
31
 PROGRAMY NAWOŻENIA

Grusze - program nawożenia sadów owocujących

32
Śliwy - program nawożenia sadów owocujących

33
 PROGRAMY NAWOŻENIA

Wiśnie i czereśnie - program nawożenia sadów owocujących

34
Maliny - program nawożenia plantacji owocujących
na pędach dwuletnich

Maliny - program nawożenia plantacji owocujących

na pędach jednorocznych

35
 PROGRAMY NAWOŻENIA

Porzeczka - program nawożenia plantacji owocujących

36
Truskawki - program nawożenia plantacji owocujących

37
 PROGRAMY NAWOŻENIA

Tabela mieszanin roztworów roboczych nawozów z grupy EKOLIST.

TABELA MIESZAŃ ROZTWORÓW ROBOCZYCH NAWOZÓW

U, Z, RB, K, Zm, S, T
EKOLIST MIKRO
MAKRO 35+Mg

MONO Mangan
MAKRO 12-4-7

MAKRO 6-12-7

EKOLIST PK-1

MONO Żelazo
MONO Miedź
Nawozy należy mieszać w postaci

MONO Cynk

WAPNIOWA
P fosforowy

MONO Bor
roztworów wodnych

Wapniowy

SALETRA
EKOLIST

EKOLIST

EKOLIST

EKOLIST

EKOLIST

EKOLIST

EKOLIST

EKOLIST

EKOLIST

EKOLIST

EKOLIST
Standard
Mocznik + + + + + + + + + + + + + +

Siarczan magnezu + + + + - + + + + + + + + +

EKOLIST Standard + - - - + + +/- + + + + + +

EKOLIST MAKRO 35+Mg + - - - + + + + + + + + +

EKOLIST MAKRO 12-4-7 - - + + + - + + + + - +/- -

EKOLIST MAKRO 6-12-7 - - + + - - - - + - - - -

EKOLIST PK-1 - - + + - - +/-* - - - - - -

EKOLIST P fosforowy + + + - - + - + + + + + +

EKOLIST Wapniowy + + - - - + - + + + + + +

EKOLIST MONO Bor +/- + + - +/-* - - + + - - + -

EKOLIST MONO Mangan + + + - - + + + + + + + +

EKOLIST MONO Miedź + + + + - + + + + + + + +

EKOLIST MONO Cynk + + + - - + + - + + + + +

EKOLIST MONO Żelazo + + - - - + + - + + + + +

EKOLIST MIKRO U, Z, RB, K, Zm, S, T + + +/- - - + + + + + + + +

SALETRA WAPNIOWA + + - - - + + - + + + + +

+ można mieszać; - nie mieszać; +/-stosować bezpośrednio po sporządzeniu mieszaniny; +/-* nie przekraczać dawki 1l/ha Ekolistu MONO Bor

Tabela mieszanin roztworów roboczych nawozów z grupy MAXIMUS.

+ można mieszać; - nie mieszać; +/-stosować bezpośrednio po sporządzeniu mieszaniny; +* nie przekraczać dawki 1kg/ha

38
 Tabela łącznego stosowanie nawozów Ekolist z wybranymi ze Ś.O.R.

+ można mieszać; - nie można mieszać; stosować ściśle z zaleceniami producenta, opryskiwanie wykonać niezwłocznie po sporządzeniu mieszaniny

SCHEMAT TWORZENIA CIECZY ROBOCZEJ SKŁADAJĄCEJ SIĘ

Z MOCZNIKA, NAWOZU Z GRUPY EKOLIST LUB MAXIMUS ORAZ Ś.O.R.

* Poszczególne składniki dodawać przy włączonym mieszadle

39
 EKOPLON SA, 28-225 Szydłów, Grabki Duże 82
tel. +48 41 / 354 51 69, fax +48 41 / 312 10 89
ekoplon@ekoplon.pl

w w w.maximus.ekoplon . p l
w w w.ekolist.ekoplon. p l

Zalecenia zawarte w ulotce mają charakter ogólny i mogą ulec zmianie w zależności od specyficznych warunków klimatycznych,
glebowych i innych dotyczących uprawy danych gatunków roślin. Producent nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne
szkody powstałe na skutek zastosowania nawozów w specyficznych warunkach, które mogą spowodować zmiany skuteczności
nawozów a nawet uszkodzić roślinę uprawną.

© Ekoplon SA zastrzega sobie prawo autorskie do publikacji „Atlas niedoborów składników mineralnych w uprawie roślin
sadowniczych i jagodników oraz programy ich nawożenia”. Wszelkie treści oraz zdjęcia zawarte w niniejszej publikacji
stanowią własność Ekoplon SA. Żadna inna publikacja ani komercyjne wykorzystanie materiałów (w całości lub w części)
dostępnych w niniejszej publikacji nie jest dozwolona bez wyraźnej pisemnej zgody Ekoplon SA.