კომლექსური რიცხვები. ალგებრული და ტრიგონომეტრიული ფორმა.

მოქმედებები
კომპლექსურ რიცხვებზე.

კომპლექსური რიცხვი ეწოდება

z=a+ib, a , b ∈ R , (1)

სახის რიცხვებს, სადაც R არის ნამდვილ რიცხვთა სიმრავლე, i წარმოსახვითი ერთეული

განისაზღვრება ტოლობით i 2=−1 , a=ℜ z-ს ეწოდება კომპლექსური რიცხვის ნამდვილი
ნაწილი, ხოლო b=ℑ z -ს წარმოსახვითი ნაწილი. (1)-ს ეწოდება კომლექსური რიცხვის
ალგებრული ფორმა.

შენიშვნა 1. i წარმოსახვითი ერთეულის ძირითად თვისებაზე (i 2=−1) დაყრდნობით

მოვიყვანოთ i რიცხვის ხარისხები მთელი დადებითი მაჩვენებლით:
0 4 8 4n
i =i =i =…=i =1 ,
1 5 9 4 n +1
i =i =i =…=i =i ,
2 6 10 4 n +2
i =i =i =…=i =−1 ,
3 7 11 4 n+3
i =i =i =…=i =−i.

კომპლექსური რიცხვთა ერთობლიობას ეწოდება C კომპლექსური რიცხვთა სიმრავლე.

ცხადია, რომ ნამდვილ რიცხვთა R სიმრავლე არის კომპლექსური რიცხვთა სიმრავლის
ქვესიმრავლე R⊂ C , ვინაიდან ნებისმიერი ნამდვილი რიცხვი შეიძლება წარმოვადგინოთ
კომპლექსური სახით: a=a+i 0.

ორ კომპლექსურ z 1=a 1+i b1 და z 2=a 2+i b2 რიცხვებს ეწოდება ტოლი თუ მათი

ნამდვილი და წარმოსახვითი ნაწილები ტოლია, ე.ი. a 1=a2 , b 1=b2 .

z=a+ib კომპლექსური რიცხვის შეუღლებული აღინიშნება z და ეწოდება კომპლექსურ

რიცხვს z=a−ib .

z 1=a 1+i b1 და z 2=a 2+i b2 კომპლექსური რიცხვების შეკრების, გამოკლების,

გამრავლებისა და გაყოფის ოპერაციები განისაზღვრება ფორმულებით:

z 1+ z2 =( a1 +a 2 )+ i ¿),

z 1−z 2=( a1−a 2) +i ¿),

z 1 z 2=(a ¿ ¿ 1+i b1) ( a 2+i b2 ) =¿ ¿ a 1 a 2−¿ b 1 b2 ¿+i ¿ a 1 b2 + a 2 b 1 ¿,

 z1 a1 +i b1 a1 a2 +b1 b2 a 1 b2 −a2 b1
= = +i ( z 2 ≠ 0 ¿.
z2 a2 +i b2 a22+ b22 a22+ b22

შენიშვნა 2. კომპლექსური რიცხვების შეკრება, გამოკლება და გამრავლება სრულდება

ალგებრული მრავალწევრების შესაბამისი ოპერაციების წესების მიხედვით იმის
გათვალისწინებით, რომ i 2=−1. მაგალითად;

( 3+5 i )( 4−3 i ) =12−9 i+20 i−15 i2 =12+ 11i−15 (−1 )=27+11i .

შენიშვნა 3. კომპლექსური რიცხვების გაყოფისას მრიცხველსა და მნიშვნელს ვამრავლებთ

მნიშვნელის შეუღლებულზე. მაგალითად:

2−3 i (2−3 i)(5−2 i) 10−4 i−15 i+ 6 i 4−19 i 4

2
19
= = = = −i .
5+2 i (5+2 i)(5−2i ) 25−( 2i)
2
29 29 29

ყოველ კომპლექსურ z=a+ib რიცხვს დეკარტეს მართკუთხა კოორდინატთა Oxy

სისტემაში შეესაბამება წერტილი M(a ; b ¿ . ნამდვილ z=a+i0 რიცხვს შეესაბამება Ox ღერძის
წერტილი (a ; 0 ¿ . ამიტომ აბსცისთა ღერძს ნამდვილი (Rez) ღერძი ეწოდება. ხოლო
წარმოსახვით z=0+ ib რიცხვს შეესაბამება Oy ღერძის წერტილი (0 ; b ¿ . ამიტომ
ორდინატთა ღერძს წარმოსახვითი ღერძი (Imz) ეწოდება.

აღვნიშნოთ ⃗
OM -ით z=a+ib კომპლექსური რიცხვის შესაბამისი რადიუს-ვექტორი, ხოლოφ -
ით - კუთხე, რომელსაც ქმნის ⃗
OM ვექტორი ნამდვილი ღერძის დადებით
მიმართულებასთან.

r =|z|= √ a + b რიცხვს ეწოდება z=a+ib კომპლექსური რიცხვის მოდული. (ზოგჯერ

2 2

მოდულს აღნიშნავენ ρ ასოთი). φ=argz კუთხეს უწოდებენ z კომპლექსური რიცხვის

არგუმენტს. მაშინ სამართლიანია ტოლობები:
{
a
cosφ= ,
r ⇒ a=rcosφ .
b
sinφ = ,
b=rsinφ. {
აქედან ვღებულობთ z=a+ib კომპლექსური რიცხვის

r
ტრიგონომეტრიულ ფორმას:

z=r ( cosφ+isinφ). (2)

შენიშვნა 4. კომპლექსური რიცხვის არგუმენტი განისაზღვრება 2 πk , k ∈ Z შესაკრებამდე

სიზუსტით.

მაგალითი: წარმოვადგინოთ z=1+i რიცხვი ტრიგონომეტრიული ფორმით.

ჩვენს შემთხვევაში a=1 და b=1 , მაშინ

r =√ a +b =√ 1+1=√ 2 ,
2 2

a 1 b 1 π
cosφ= = , sinφ= = , აქედან გამომდინარეობს, რომ φ= . შესაბამისად (2)
r √2 r √2 4
ფორმულის თანახმად ვღებულობთ

(
π
4
π
z=√ 2 cos + sin .
4 )
ვთქვათ მოცემულია ორი კომპლექსური რიცხვი თავისი ტრიგონომეტრიული ფორმით:

z 1=r 1 ( cos φ 1+isin φ1 ) , z 2=r 2 ( cos φ2 +isin φ 2 ) . მაშინ სამართლიანია ტოლობები:

z 1 z 2=r 1 r 2 ¿,

z1 r 1
= ¿,
z2 r 2

z=r (cosφ+isinφ) კომპლექსური რიცხვის n -ური ხარისხი გამოითვლება ფორმულით:

n n
z =r ¿) (მუავრის ფორმულა).

ამოცანები

1. შეასრულეთ მოქმედებები: 1) ( 3+i ) + (−3−8i ) ; 2) ( 5−4i ) + ( 7+4 i ) ; 3) (−6+2 i ) + (−6−2i ) ; 4)

( 0,2+0,1i) + ( 0,8−1,1i) ; 5) ( 2−3 i ) + ( 5+6 i )+ (−3−4 i ) ; 6) ( 1−i )−( 7−3 i )−( 2+i )+ ( 6−2i ) .
 6 20 30 36 54 2 3 4 5 11 21 31 41 2 3 4
2. გამოთვალეთ: 1) i +i +i +i +i ; 2) i+i +i +i +i ; 3) i+i +i +i +i ; 4) i⋅i ⋅i ⋅i ; 5)
1 1 1 1 1
+ + +
i 3 i 5 ; 6) i 13 i 23 i 33 .
3. შეასრულეთ მოქმედებები: 1) −i √ 5⋅4i √5 ; 2) ( 5−3i )⋅2 i ; 3) ( 3+4 i )( 3−4i ) ; 4) ( 5+3i )( 2−5i ) ; 5)

(−2−i ) ( 1+i) ; 6) 4 +2i+ (−1+6 i ) ( 6−i ) ; 7) ( 3−2i )( 5+4 i )−7i+1 ; 8) ( 23 − 13 i)( 13 + 43 i) ; 9) ( 0,2−0,3 i ) ( 0,5+0,4 i ) .
1 1 1−i 3−2 i ( 1−2i ) ( 2+i ) 2+3i ( 3+ 2i ) ( 2−i ) a+bi
i
10) ; 11) 1−i ; 12) 1+i ; 13) 1+3i ; 14) 3−2i ; 15) ( 4+i ) ( 2−2 i ) ; 16) ( 2+ 3i ) ( 1+i ) ; 17) a−bi

( )
2
√5+i 1
( a+bi )( b+ai ) 1−3 i 4 i+1 a+bi a−bi
+ − 1−i
18) b−ai ; 19) √ 5−2i ; 20) i−2 3i−1 ; 21) a−bi a+bi . 22) ;
4. წარმოადგინეთ ტრიგონომეტრიული ფორმით:

1) 3i ; 2) −1+i ; 3) 1−i √ 3 ; 4) √ 3 −i ; 5) 2
√3 1
− i (2) ; 6).
−3 i; 7 ¿−1−i ; 8 ¿ 1+ √3 i ; 9 ¿− + √ i .
1 3
2 2

5. წარმოადგინეთ ალგებრული ფორმით:

1)
5 cos
[ ( π2 )+i sin( π2 )] ; 2)
[
4 cos − ( π3 )+isin (− π3 )] ; 3)
cos π +i sin π
; 4)
[
2 cos ( π4 )+i sin( π4 )] ; 5)
3 ( cos 0+isin0 )
.
7. აიყვანეთ შესაბამის ხარისხში:
6
(2 2)√3 − 1 i 4
6 −1 √ 3 10
(1−i) 8
(−1+ √ 3 i) ;4 ¿ ( √ 3−i) ;5 ¿ ( + i) ; (−1−i)12 ;
1) ; 2) . ; 3) 2 2 6)