Sytuacja pod Ujściem – pospolite ruszenie
1. DATA: 24-25 lipca 1655 rok
2. Wojsko polskie i szwedzkie – kontrast:
POLSKIE
Najmniej wojownicza szlachta:
„Ze wszystkiej bowiem szlachty
zamieszkującej obszary Rzeczypospolitej
wielkopolska właśnie najmniej była
wojownicza.”
Nieliczni posiadają doświadczenie
wojenne, słabo wyszkoleni:
„(…) złożony z poczciwych wieśniaków na
poczekaniu w piechotę zmienionych i z
jegomościów prosto od strzyży owiec
oderwanych (…)”
Słabo wyposażeni:
Stawał na przykład towarzysz z kopią na
dziewiętnaście stóp długą i w pancerzu na
piersiach, ale w słomianym kapeluszu „dla
chłodu” na głowie”
Brak dyscypliny:
„Dziwni to byli żołnierze, z którymi
rotmistrzowie niełatwo do sprawy przyjść
mogli.”
„(…) I trudno było dyscyplinę wprowadzać,
bo się o nią bracia urażała mocno, jako
godności obywatelskiej przeciwną. Ogłaszano
wprawdzie „artykuły”, ale ich słuchać nie
chciano.”
Nie słuchano rozkazów, nie uważano
podczas musztry:
„(…) inny w czasie musztry na gorąco
narzekał, inny ziewał, jadł lub pił, inny
pachołka wołał, a wszyscy w szeregu nie
poczytywali za rzecz drożną gawędzić tak
głośno, że rozkazów oficerów nikt dosłyszeć
nie mógł (…)”
W obozie polskim panuje bezład, hałas,
samowola, bałagan i niezadowolenie:
„Z jednej strony stał bezładny obóz polski, do
zbiegowiska jarmarcznego podobny,
hałaśliwy, pełen dysput, rozpraw nad
rozporządzeniami wodzów i niezadowolenia,”
SZWEDZKIE
Ludzie wojny, spokojni, istni
rzemieślnicy:
„(…) z drugiej, maszerowały groźne,
milczące czworoboki, na jedno skinienie
wodzów rozciągające się z regularnością
machin w linie i półkola; zwierające się w
kliny i trójkąty tak sprawne jak miecz w ręku
szermierza; najeżone rurami muszkietów i
włóczni, prawdziwi ludzie wojny, zimni,
spokojni, istni rzemieślnicy, którzy do
mistrzostwa doszli w rzemiośle.”
Dobrze wyposażeni:
„(...) lud doborny, rosły, ubrany
w grzebieniaste hełmy z czółnami
zachodzącymi na uszy, w żółte skórzane
kaftany, zbrojny w rapiery i w muszkiety,
zimny i uparty w boju (…)”
Słuchają poleceń wodza:
„(…)i na każde skinienie wodza gotowy.”
17 tysięcy żołnierzy:
„a wszystkich żołnierzy było 17 tysięcy”
Arwid Wittenberg – dowódca:
„ Arwid Wittenberg, stary wódz, któremu
młodość na wojnie trzydziestoletniej zbiegła,
prowadząc siedmnaście tysięcy weteranów, w
żelazną dyscyplinę ujętych.”
Żelazna dyscyplina:
„(…)prowadząc siedmnaście tysięcy
weteranów, w żelazną dyscyplinę ujętych.”
 - Od początku skazani na przegraną: - Doświadczeni, groźni,
„Któż z ludzi doświadczonych mógł wątpić, - Lud uparty w boju
jaki będzie rezultat spotkania i na czyją
stronę musi paść zwycięstwo?”

3. Strony konfliktu - bohaterowie:

POLSKA
a) Krzysztof Opaliński:
- wojewoda poznański:
„potężny wojewoda poznański”
- Próbuje osłabić w ducha w szlachcie i
podburzyć ją przeciw królowi polskiemu;
narzekał on na króla, bo wystawił cała
Wielkopolskę na śmierć; narzekał na
niewdzięczność i ospałość królewską:
SZWECJA
a) Arwid Wittenberg – dowódca:
„ Arwid Wittenberg, stary wódz, któremu
młodość na wojnie trzydziestoletniej zbiegła,
prowadząc siedmnaście tysięcy weteranów, w
żelazną dyscyplinę ujętych.”

„Pewnego popołudnia nadszedł przed bazary

sam wojewoda poznański i wmieszał się
między szlachtę, rozmawiając łaskawie z tym,
z owym lub ze wszystkimi i skarżąc się trochę
na króla, że wobec zbliżającego się
nieprzyjaciela nie przysłał ani jednej
chorągwi kwarcianej.
— Nie myślą o nas, mości panowie — mówił
— i bez pomocy nas zostawiają (…) W
niełasce jesteśmy, mości panowie, w niełasce!
Jako na jatki nas tu wydali.”

„Agamemnon” zaś sam nie znał się po prostu

na niczym i mowę swoją rozpoczął
znów od narzekań na niewdzięczność i
ospałość królewską, na lekkie serce, z jakim
całą Wielkopolskę i ich pod miecz wydano”

b) Władysław Skoraszewski: b) tu też Hieronim Radziejowski, bo jest

- szanowany i sławny rycerz: zdrajcą
„Posłano tedy po rotmistrzów łanową
piechotą dowodzących, a szczególnie po pana
Władysława Skoraszewskiego, któren był nie
tylko rycerz sławny i niezrównany, ale stary
praktyk wojenny znający wojnę jak pacierz.
Rad jego istotni nawet wodzowie nieraz
słuchali; tym więc skwapliwiej pożądano ich
teraz.”

- patriota, sprzeciwia się poddaniu pod

protekcję króla szwedzkiego, jednak na
wezwanie patrioty odpowiada niewielu
żołnierzy:
„Nagle drzwi wchodowe otworzyły się z
 trzaskiem i wypadł z nich pan Władysław
Skoraszewski. Obecni cofnęli się w
przerażeniu. Ten człowiek, zwykle tak
spokojny i łagodny, o którym mówiono, że
rany mogły się goić pod jego ręką, wyglądał
teraz strasznie. Oczy miał czerwone, wzrok
obłąkany, odzież rozchełstaną na piersiach;
obu rękoma trzymał się za czuprynę i tak
wpadłszy jak piorun między szlachtę krzyczał
przeraźliwym głosem:
— Zdrada! morderstwo! hańba! Jesteśmy
Szwecją już, nie Polską! Matkę tam mordują
w tym domu!”

c) Hieronim Radziejowski:
- zdrajca, pokazuje wrogowi słabe punkty
wojsk polskich, udziela wskazówek
mających ułatwić Szwedom prowadzenie
działań wojennych na terenie Polski:
„A ja raduję się tą myślą, bo moje krzywdy i
moja niewinność będą pomszczone; Zdrada a
oprócz tego widzę już jak na dłoni, że szabla
waszej miłości i moje rady włożą tę nową,
najpiękniejszą w świecie koronę na głowę
Karola Gustawa.”

- Stanisław Skrzetuski
Rotmistrz kaliski ze Skrzetuszewa i
stryjeczny brat Jana Skrzetuskiego. Brał
udział w pospolitym ruszeniu, gdzie jako
jeden z nielicznych sprzeciwił się umowie
ze Szwedami, zawartej w Wielkopolsce

- Stach Ostrożka – błazen, towarzyszący

Opalińskiemu

4. Ostatecznie Polacy poddają się pod protekcję króla Szwedzkiego. Szlachta przyjmuję
tą wiadomość z entuzjazmem. Wittenberg zaprasza ich na ucztę.