İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR.....................................................................................
İçindekiler......................................................................................
Özet.................................................................................................
Ön söz..............................................................................................
Giriş...................................................................................................
I -Salih Bey ve pozisyonlara dahil edilmesi
I -1 Doğumu ve yetiştirilmesi
I-2 Mevkilerdeki mertebesi
I -3 Ölümü
I I -Salih Bey’in kostantine bölgesi sırasındaki kültürel yaşam
I I -1 Kültür merkezleri
I I -2 Vakıfların organizasyonu
I I -3 Eğitime ve bilim adamlarına olan ilgisi
I I I -Salih Bey, şehir halkının kolektif tahayyülünde.
I I I -1 Kostantine’de Kadınları giyen elbisesi (Mlaya) hikayesi ve
siyah renginin ardındaki anlam
I I I -2 Sidi Mhemmed El-ghrab (karga) efsanesi
I I I -3 "‫*"قالو العرب قالو‬Araplar dedilerki* Mersiyesi
Sonuç.............................................................................................
Ekler.........................................................................................
Kaynakça..............................................................................
 TEŞEKKÜR
Baştan önce bu çalışmayı tamamlamamı sağlayan Allah'a hamd ve
şükrediyorum.
İkinci olarak, bu tezi gerçekleştirilmesindei destek ve katkılarından
dolayı danışmanım Abderezak Khadir teşekkürlerimi sunarım.
Ayrıca bu konunun seçilmesinde büyük rol oynayan Prof. Toufik
Dahmani'ye ve bana verdiği değerli bilgiler için en içten
teşekkürlerimi sunarım. Bu mütevazı çalışmayı tartışmayı kabul eden
değerli heyete de teşekkürlerimi sunuyorum.
Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü hocalarımı da unutmadan bu
çalışmayı benimle paylaşan ‘’Dounya Matouk’’arkadaşıma ve bana
uzaktan, yakından yardım eden herkese teşekkür ederim.
Ardından: Özellikle ayaklarının altına cenneti yaratana, hayattaki
meleğime, başarımın sırrı duasına, kiymetli ve fedakar anneme bu
çalışmayı armağan ediyorum Allah ömrünü uzatsın. Ve gözümün
görmek özlediği ve bugün neredeyse benimle olduğu, sevgili
babamın ruhuna, Allah ona rehamet eylesin. Sahip olduğum en
değerli şeye kardeşlerim: Souhila, Mahdia, Lamia, Mouhemmed,
Fariza, Souad, Karima. Ve hayatımı güzelleştiren çiçeklere,
yeğenlerime: Kaouter, Adem, Manal, Fadwa, Merve ve küçük
melek İbtisam. Ayrıca bu araştırmayı tüm sınıf arkadaşlarıma,
özellikle de son yıllarda birliktelik yaşadığım kişilere ve Yüksek
Lisans kapsamdaki meslektaşlarıma armağan ediyorum.
Hafızamın kapsadığı ve tezimin kapsamadığı kişilere, hepinize,
mütevazi çabamın meyvesini adıyorum.
FELLA CHENDRİ
 TEŞEKÜR

Rahmen ve rahim olan Allah ın adıyla ....öncelikle Allah’a verdiği tüm nimetler
için şükrediyorum.

Hatıramı tamamlamamda bana çok yardımcı olan danışmanım Dr Abdul

Razzak khadir’ e ve tüm Türk dili ve Edebiyatı bölüm mensuplarına çok
teşekkür ederim,

   Ayrıca değerli bilgileriyle bana destek vererek yolumu açan Dr. toufik
dahmani’ye ve bu çalışmanın tamamlanmasında benimle birlikte emek veren
meslektaşıma Fella şendri ye de teşekkür ederim,

  Son olarak Akadimik yolumda yanımda olan ve beni destekleyen aileme

teşekkür ederim,annem Tasadit ve babam Muhammed,Allah onları
korusun,ağabeyime ve cindy Nesim e ve kardeşlerim Saleh,Münir,lunas, ve tek
kız kardeşım sonya ve benim en değerli ve hayatımın neşesi yeğnim’e Rinas

Ve arkadaşlarım Amel,Sanaa, Fayruz u da unutmuyorum,herkesi teşekkür

ediyorum ,

DOUNYA MATOUK
 ÖZET
Salih Bey, marifetleri halk hafızasında kalan büyük beylerden biri olarak
kabul edilir. Yaşamında ve biyografisinde, özellikle ölümünde ve ölümünden
sonra birinci dereceden bir fenomeni temsil etmiştir. Bu, onun saltanatı
sırasında Cezayir'in doğusunda (doğu beyliği), özellikle de kültürel
açıdan köklü bir değişime neden olan askeri, kentsel ve kültürel
başarılarda kaynaklanmaktadır. Ve ülke genelinde olduğu gibi bir
durgunluk yaşadıktan sonra kültür hayatını gün ışığına çıkaran ve ona
ayrı bir hareket kazandıran Salih Bey dönemine kadar, Kostantine'de
kültürel ve medeniyet gelişimine hizmet eden birçok medreseler ve
camiler kurulmasıyla kültürün gelişmesinde rol oynamaktadır.
ÖN SÖZ :
Bu çalışmada kostantine bölgesinde osmanlı döneminden kalan destanlarından
başarıları bölgenin simge yapılarında hala tanık olan ve cezayir doğu tarihinde
etkili bir etkiye sahip olan en ünlü şahsiyetlerden Salih Bey’i incelemektedir,
bunun nedeni, kostantine tarihinde işgal ettiği konum ve osmanlı döneminde
Cezayir hükümdarları arasında kazandığı itibar ve özelde kostantine ve genel
olarak cezayir doğusu arasında sahip oldğu popülerliktir.Bu kültürel ve bilimsel
ve sosyal hizmetler , ekonomik organizasyonlar ve kentsel tesisler konusundaki
büyük çalışmalarından kaynaklanmaktadır.dolayısıyla Salih Bey’in kişiliğini ve
eserlerini tesbit etmeye çalıştık.

Sorunsal:

Bu sorunu çözmek için aşağıdaki sorunu ortaya koyuyoruz:

Salih beyin adı, hala zamanı simüle eden ve unutulma rüzgarları karşısında ve
çeşitli alanlarda duran bir dizi tarihi kanıtla ilişkilendirilmiştir: Salih Bey
kimdir ?, kuşkusuz yanıtlaması gereken başka sorular da vardır: başarıları
nelerdi, özellikle kültürel olanlar ve onun hükümdarlığı sırasında kostantine’nin
kültür alanları nelerdi ve sonu nasıldı?

Bu ve diğer soruları cevaplamak için konumuzu şu şekilde formüle ettik :

Giriş, üç Bölüm ve Sonuç.

Planı:

Giriş bölümünde , osmanlı dönemindeki kültürel yaşamı ve Salih Bey

döneminden önceki kültürel durumu ele aldık ve bu sayede onun bu alanda
yaptığı farklılığı ve dönüşümü anladık.

Birinci bölümegelince Salih Bey başlığı altında doğumu, yetişmesi, nitelikleri

ve iktidara giden yolu ile çeşitli alanlardaki başarılarından bahsettik.ve sonu
trajik olan salih Bey cinayetine de değindik.

İkinci bölüm ise ’’Salih Bey’in Kostantine bölgesi sırasındaki kültürel

yaşam’’,içinde camiler, okullar zaviyeler ve kütüphaneler arasında değişen
Kostantine şehrindeki kültür merkezlerinden bahsettik. Ve Bey’in eğitime ve
alimlere olan ilgisinden ve ilmi hayatı kontrol altına almak için izlediği eğitim
politikasından da bu bölümde bahsettik .
 Üçüncü bölümüne gelince (Salİh Bey, şehir halkının kolektif tahayyülünde) bu
benin şehir halkının ruhunda bıraktığı büyük etkiden bahsettik . Daha sonra
Bey’in zaviyelerin şeyhleriyle bağlayan ilişkinin mahiyetinden ve Sidi
Muhammed el-Ghurab efsanesinden incelemektedir , Ve sonunda ölümünün
yasını tutarken Bey hakkında söylenen ünlü kitabeyi‘’Araplar
ddedilerki’’açıklamaya çalıştık.

Konuyu seçme nedenleri:

Bu konuyu aşağıdakiler de dahil olmak üzere çeşitli nedenlerle seçtik:

Salih Bey'in şahsiyetini, özellikle de Türk köklü olduğunu incelemeye yönelik

güçlü merakımız ve arzumuz, çünkü iki ülkenin (Cezayir ve Türkiye) yüzyıllara
uzanan ortak bir tarihi ve gelenekleri vardır.

Osmanlı hakimiyeti döneminde, özellikle Salih Bey döneminde

Kostantine'deki
kültürel hayatın mahiyetini göstermek,başarılarını ve davranışlarını
öğrenmektedir,ve Kostantine kadınlarının elbiselerine siyah renk almasına neden
olan karakteri budur.

Konunun doğası bizi bu tür konular için uygun olan betimleyici tarihsel
yönteme güvenmeye zorlamıştır.

Kaynaklar ve referanslar:

Bu çalışmayı başarmak için,en önemlilerinden bahsedilmiş olan birkaç

çalışmaya güvendik: kasantina Ayam Salih Bey El-bayayat kitabı Qashi
fatima Al-Zahra tarafından, ve ayrıca ,araştırmamızın çeşitli ayrıntılarını
seçmemize yardımcı olduğu için, Abu al-Qasim Saadallah’n Cezayir’in
hakkındaki yazılarına da güvendik, Kaynaklar arasında el-Antari Muhammed
Salih'in Kostantine tarihine de değiniyoruz. Ve Saidoni Nasir Al-Din, Osmanlı
döneminde Cezayir tarihi üzerine bir çalışma ve araştırma kitabında. Ve
Konumuza hizmet eden birçok üniversite tezi ve makalesinin yanı sıra onlardan
çok yararlandık.

Zorluklar ve Engeller:

Araştırmamızda karşılaştığımız engellere gelince, bunlar çoktur, en önemlileri

şunlardır:
 Bu konuda Türkçe kaynak bulunmaması ve genel olarak Salih Bey'in kişiliği
hakkında bilgi eksikliği. Kaynakları kullanmanın zorluğu, özellikle Türkçe
olmamasıdır.
Giriş

GİRİŞ:
kostantine,Tutku ve havanın ve Asma köprölerin şehri, M.Ö 600 yılına
tarihlenen şehir fenikeliler ile serüvenine başlayıp daha sonra Cirta1 adı ile (kent
anlamına gelmektedir) uzun yıllar Numidya krallığının kenti olmuştur.
Devamında ,Roma şehri olarak gelişmiş,adını M.S.313 de Roma imparatoru
Constantin den almıştır2.

En eski ve asil cezayir şehrilerinden biridir, cezayir’in doğusunda yer alan ve

çağlar boyunca içinde medeniyetler geçmiştir3.Osmanlı’da 16.yüzyıldan itibaren
Doğu beyliği’nin başkenti haline geliyor4.

Osmanlı hakimiyeti döneminden önemli konumu nedeniyle doğu

beyliği’nin başkentiydi ve onu çeşitli kültürler’in buluşma yeri haline getirdi*,
ayrıca ülkenin ikinci önemli şehridir 5 ve Cezayirin en büyük vilayeti olarak
gelirlerinin büyük kısmı kostantine’den almaktaydı6

Eski kostantine şehir tüm hızıyla devam ediyor, Arap Müslüman şehir
damgası aynı zamanda bu antik kentin uygarlıklarının bir sonucuydu. Bu eski
kostantine kentinin içinde taşıdğı çeşitli uygarlık istasyonlarından geçeşini
belirleyen bütün bir hafıza ve bütün bir referens noktaları sistemidir.

Merkezi konumu ve tarihi sembolik ve sosyo.kültürel önemi nedeniyle şehrin

eski mahallesi. Bozulma durumuna rağmen sermaye kimliği önemini koruyor,
kentin merkezliği, görsel peyzajı, ve rumbel boğazlarında sunduğu manzara,
mekanomorfolojik yönü... onu görünüşten daha önemli kılıyor7 .

Osmanlı döneminde doğu beyliğinde kültürel yaşam ... kostantine’nin

bilimsel hayatı iyiydi ve bunu göstüren birkaç gösterge vardır. Kostantine,
hafsiler döneminden miras aldığı güçlü bir kültür dengesine sahiptir. Sonraki

1998,‫الرباط‬, ‫دار المعرفة‬,}‫ط‬,‫{د‬,3‫ ج‬,‫أحمد توفيق وأحم سجلون‬:‫ تر‬,‫افريقيا‬:‫ مارمولكاليخال‬1

2
CONSTANTİNE(CEZAYİR-ALGERİA)-ÜNSAL AKTAŞ
3
Sabri hizmetli : türklerin yönetimi dönrminde Cezayir’in idaresi ve kurumları, A.Ü. İlahiyat Fakültesi İslam tarihi
ve sanatları Bölümü Başkanı s:94
4
Selman Sağlam : Cezayir’de yaşayan Türkler, 13 ocak 2015 Salı yayılan Constantine’de halen yaşayan osmanlı:
Salih bey Blogu,
5
Sabri hizmetli : türklerin yönetimi dönrminde Cezayir’in idaresi ve kurumları, A.Ü. İlahiyat Fakültesi İslam tarihi
ve sanatları Bölümü Başkanı s:94
6
Küzey Afrikada bir osmanlı nesli kuloğulları, ahmet kavası,Osmanlı araştırmaları xxı , istanbul 2001
7
La régénération urbaine et la promotion du patrimoine en Algerie : cas de la veille ville de constantine
(meémoire pour l’ortention du diplome de majiste , sayfa:”)
Giriş

yüzyılda kostantine beyliğinin kültürel hayatta aktif olduğu bilinmektedir.

Bölgedeki pek çok siyasi olaydan etkilenmeyen zaviyeler, bazıları taşrada
tesavvuf tarikatlarının himayesinde, bazıları ise büyük devlerin himayesinde
yayılmıştır8.

Bu osmanlılar, genelde cezayir’e özelde kostantine yiyecek,içecek ,unvan,

zanat ve gelenekler gibi doğu uygarlık araçlarını getirdikleri için şehrin sosyal ve
ekonomik hayatını ve kültürel hayatıda etkilenmiştir. Tüm bu araçlar, tıpkı
osmanlılar gibi kostantine toplumunun kültürünü etkilerken, Cezayir’de yaygın
olmayan hanefi düşünce ekolünü getirip bilinmeyen tesavvufi yöntemleri de
beraberlerinde getirmişlerdir.diğer yandan mimariyi de etkilemiştir. Cami ve
türbeler müzik,hat,ve belağat gibi eserlerde bulundurmuşlar, sosyal ve ilmi
amaçlara hizmet eden cezaevleri de kurumuşlardır.9 Her kademede eğetimin
okullarda, camilerde ,köşelerde yaygınlaştırıldığı ve bu eğetimin din , dil ve fıkıh
ilimlerinden İmam Malik10 doktirini üzerine olan ilgisinden ayrılmadığı, Türkler
tarafından da iyi bilinmektedir doktrinlerini empoze etmemeleri dışında
tarikata mensuptular.

Halk bunu yayınlamak için çalışmamış, daha ziyade hanefi müftüsünü 11

atamış ve yetkililer , kervansaraylarının liderliği başta olmak üzere çeşitli
ayrıcalıklar verecek fakun aılesini kendilerine yakınlaştırmıştır. AL-HAJAJ 12.MS
16 yüzyılda aşağdakiler de dahil olmak üzere seçkin bilimsel kişikleri biliyordu.

Kostantine’de Omar EL-wezzan ve Yahya EL-Fakron ve EL-zibaridan

AbdAL-rahmen-EL-akhdari ve bu adamlar, bilime öncülük edenler de dahil
olmak üzere bir grup önde gelen öğrenci çakardı ve büyük aileler gururlu
hikayeler ve hikayelerdi onların adınaydı: fakun ailesinin anlatıcısı , İbn
Naamon’un köşesi , İbn Namon’un köşesi Badis bu köşeler , ziyaretci bilim
adamlarının oturduğu yerlerdi.13

Bilime olan ilgi ve bilginin yayılması, okullara ve camilere ilgiyi doğurmuuş

ve bu kurumlar ilmi , dini , sosyal ve siyasi alanlarda önemli rol oynamışlardır.
8
, ‫ وتعليق أبو القاسم سعد هللا دار الغرب االسالمي‬+‫ منشورات الهداية لكشف حال من ادعى العلم والوالية تقديم وتحقيق‬,‫عبد الكريم ابن الفكون‬
28 ‫ ص‬1987 ‫بيروت لبنان‬
9
143‫ ص‬2007‫ دار المغرب االسالمي الجزائر‬. 1‫ ج‬,)1830.1500( ‫ تاريخ الجزائر الثقافي‬,‫أبو القاسم سعدهللا‬
10
46‫ص‬,1998 ’ ‫ لبنان‬, ‫ بيروت‬, ‫دار الغرب االسالمي‬,1‫ط‬,1‫ ج‬,‫أبوالقاسم سعد هللا تاريخ الجزائر الثقافي‬.
11
489‫ص‬,1985 1‫ ط‬,‫لبنان‬,‫بيروت‬,‫ مؤسسة الرسالة‬, ‫تعريف الخلق برجال السلف‬,‫ أبو القاسم محمد الحفناوي‬.
12
48‫ ص‬,‫ شيخ االسالم المرجع السابق‬,‫أبو القاسم سعد هللا‬
13
29‫ المرجع س ص‬, ‫ شيخ االسالم‬, ‫أبو القاسم سعد هللا‬
Giriş

Aralarında İBNÜ’AL_FAKUN , İBN Badis ve İBN Cellul, İBN AL_BAŞTARZİ ve

KOTAHK ALİ ve DİĞERLERİ. Bu Aileleler sosyal ve bilimsel bir statüye sahipmiş ve
bu kurumların en önemlileri camilerde ,Vaysset: *kosantine’nin yüzden fazla
camiye vardı ,Her camide kuran-i kerimi ezberlemek için ayrılmış kultuklar ve
vakfiye makamları için bir şeyh bulunmaktaydı diye söylemişti 14. ve bu sayı
özellikle islahat yapmaya çalışan salih Bey döneminde daha da artmıştır,
kapsamlı,bircok okul kurmuş ve çeşitli kabilelerden gelen öğrencileri okumaya
teşvik etmektedir.

Osmanlı dönemindeki kostantine olayına gelince, kültür dersek haklı

olduğumuza inanıyoruz ki genelde Cezayir’de özelde doğuda osmanlının diğer
sektörler, özellikle de askeri sektörü kadar önem görmemesi , askeri güce
güvenmeyi gerektiren dönemin şartlarına uygun ,ve bunun nedeni osmanlıların
bu ülkeye yabancı olduklarını hıssetmeleri olabilir, ve bu nedenle Arap-İslam
kültürü, ,Niceliksel ve kökensel gelişiminde,öznelliğine ve İslam dinini yaymak
için camiler ,okullar,zaviyeler ve hatta okullarla sınırlı kültürel kurumlardan
başlayarak Cezayir İslam toplumuna dayanıyordu.İslam eğitimi. Hamdan Bin
othman khoja’yı: (Cezayir toplumunda entelektuel enerjiler vardı vebu nedenle
bilim ve edebiyata değer verdiler ve aralarında şairler, tarih profiörleri ve yasa
koyucular vardı) demesine neden olan şey budur15.

EL-buabdelli şeyhi bu konuda Cezayir’de Osmanlı döneminin kültür

merkezlerinin şehirlerden dağlara ve köylere taşınmasıyla ayırt edildiği
söylüyor16.

Enstitülerinin birçoğu o zamanlar Cezayir ülkesinde ünlüydü ve
kostantine,coğrafı konumunu Cezayir doğu bölgesinin ortasında olması
nedeniyle nitelendirdi, ve bu da onu doğuya doğudan bir geçit haline getirdi.

Coğrafı benzersizliği şercan balıkcılığı gibi sahip olduğu ayrıcalıklara ek

olarak, Bilim adamlarının ve maceracıların sanatsal ve entelektüel zevkleri için
bir destinasyon haline getirmiştir.

14
E.VAYSSETES,OPCİT,V3,P115
73‫ ص‬ANEP +‫ منشورات‬, ‫ الدكتور محمد العربي الزبيري‬+‫ وتحقيق‬+‫ تقديم وتعريب‬, ‫ المرآة‬,‫ حمدان بن عثمان خوجة‬15
16
- Chqrles. ST. Cabre. Constantùne et quelque autre arabes constantùnois, inRA, année.1913.p89
Giriş

Bu dönemede kostantine’de yayılan bilim alına gelince, neredeyse

geleneksel bilimler,hukuk,dili, edebiyat,aritemetik ile sınırlıydı, ve bu bilimleri
öğreten en önemli aileler kostantine’deki eski bilim aileleridir...*

Osmanlı hakimeyeti devrinde çok sayıda alimi,tallebesi,

kitabı ,kütüphanesi ,ilim ve irfan merkezi bulunan bu şehir ülkenin en önemli
kültür merkezi durumudaydı.hür düşünceli ,serbest görüşlü ve geniş bilgisi olan
alimleri halka her yönden yol gösterirlerdi.

Yukarıda bahsedilen eski bilimlerin varlığına rağmen , kültürel yaşam

genel olarak kültürel durgunluk ile karakterize edildi, ülkenin geri kalanı gibi ,
bunun nedeni bu alana fazla önem vermemeleridir taki kültürel arzuyu gün
ışığına çıkaran ve ona farklı bir akım kazandıran Saleh Bey’e kadar 17 ki bundan
sonraki bölümlerde inceleyeceğiz.

1. Osmanlı döneminden kostantine şehrinde kltürel etkinin tezahüeleri

Kostantine , Osmanlı döneminde başkentten sonraki ikinci şehirdir, öyleki

,özellikle siyasi ve ekonomik hayatta refaha şahit olmuştur, kültürel açıdan
dönemin şartlarına uygun olarak siyasi ve askeri taraflara büyük önem
vermeleri sonucunda kültürel boyut tam olarak ilgi görmemiştir.ancak Osmanlı
–Cezayir karışımı iki toplum arasında bir tür kültürel alışverişe yol açtı.Buradan ,
kostantine şehrinde osmanlı kültürel etkisinin tezahürlerini inceliyoruz.

a) Kentsel etki: Kostantine’nin konutları, karmaşık olmayan mimari

planlamlarıyla ayırt edilmiştir, ve bir veya iki katlı ve açık bir avlu olarak
bilinen islami üslüba teslimi, alenin ihtiyaç ve ihtiyaçlarına cevap
veren ,yaşam amaçlı odalarla çevirili, konfor ve kolaylıklar sağlıyor, aynı
zamanda toplumun ve şehrin hakim gelen eklerine yanıt verir ve bunlarla
uyumludur,ve ailenin kutsallığını ve ahlakını koruyan islami değerlere
uygunluğunun yanı sıra,tavanları heyerarşik olarak şekillendirmek gibi
yapan süreciğinde doğal faktörler üzerindeki etkisi...18
Osmanlılar bugüne kadar ölümsüz birçok mimari eser bıraktılar ve özel
osmanlı üüslubıyla harmanlanmış Endelüs mimari karakteri ile ayırt
edildiler mimarların yazıtlarla süslemekle ilgilendikleri ve çanak

.111‫ ص‬,1999,1988 ‫ السنة الجامعية‬, ‫ قسنطينة‬+‫ جامعة منتوري‬+‫ مطبوعات‬,‫ دراسات في تاريخ الجزائر الحديث‬,‫ أحميدة عميراوي‬17
‫ دراسة تاريخية أثرية (مذكرة لنيل سهادة الماجستر في التراث والدراسات االثرية) اعداد الطالب‬,‫ المسكن بمدينة قسنطينة خالل العهد العثماني‬18
144‫العياشي هواري ص‬
Giriş

çömlek,fayans,mazayik,kaymaktaşıve mmermerin geleşmiş kentsel

yöntemlerini kullandıkları yerler ve ayrıntılı geometrik şekillerle
tasarlanmıştır19. Osmanlı süsleme yöntemleri açısındda, kostantine
konutlu,karanfil ,lale çiçeği, ağaç(servi) gibi bitki unsurlarından ve hilal
gibi sembolik unsurlardan etkilenmiştir20
Bu kentsel simge yapılar arasında şunlardan söz ediyoruz: Souk El-Ghazal
cami, yeşil(ALAKHDAR) CAMİ, Sidi El kettani camii, ve yeşil cami okulu ve
ABDULRAHMAN baştarzi’nin köşesi , ve mimari ve sanatsal bir şaheser
olan ve Cewayir’deki en lüks saraylardan biri olan Ahmet bey sarayı biçok
mekan, hammamlar ve otellerin yanı sıra özgünlüğünü korumaktadır21.
b) Kutlamalar ve etkinlikler:
 RAMAZAN AYI: Ramazan ay muslumanlar için oruç tutular özel bir ay
olarak kabul edilir. Hilal görülür görülmez bir top atışıyla orucun
başladığını haber verir. Kabızılık sabahının üçünde, müslümanların
yemeyi içmeyi bırakmaları, sigara içmemeleri ve gül kokusundan
sakınmalar ile şafaktan sonra başlar . hasta genellikle ilacı almayı
reddeder, ancak hastalık onu bölgelere gitmeye zorlzrsa ,o günlerde daha
sonra akşam altıda oruç tutarlar ve kahvaltıyı da top atışıya duyururlar22.
 RAMAZAN BAYRAMI: Mübarek ramazan ayı biter bitmez,sakinlerin bu
bayram vesilesitle birbirlerini başlarından veya sağ omuzlarından öperek
tebrik ettikleri ramazan bayramı olacaktır.Ogünsaraya herkes girebileceği
bey sıradan halk için bir akşam yemeği partisi düzenler.
Kostantine şehrinde ertesi gün ,bey atına bindiği ve davulların görültülü
olduğu ardından en iyi atların ve katırların semerli ve işlemeli örtülerle
kaplı olduğu ve çok sayıda insanın alayını takiptiği özel bir gelenek
vardır.Bey geniş bir yastığa oturur ve barut sesi ve müz,ğ,n ezgileri altında
atlar arasındaki yarışı başlatır. Daha sonra Bey,uşaklarına ve
muhafızlarına hediyeler dağıtır ve en iyi şovalyelere ödüller verir.
Çocuklara gelince,onlar için ucretsiz limon ve portakal suyu yedikleri

,‫ قالمة‬,1945 ‫ماي‬8 ‫ جامعة‬,‫ واقع الحياة االجتماعية في بايلك الشرق في ظل حكومة الداي حسين العام‬:‫ جبيري ايمان و بوياسي مريم‬19
111‫ ص‬,2016-2015
145‫ ص‬,‫ المثدر السابق‬, ‫ العياشي هواري‬20
‫عبد القادر دحدوح – جامعة تيبازة (مجلة محكمة نصف سنوية تثدر عن‬.‫ المعالم االثرية االسالمية بمدينة قسنطينة خالل الفترة العثمانية د‬21
69‫) ص‬2015-1437-13 ‫وزارة الشؤون الدينية واالوقاف الهدد‬
38‫ العياشي هواري ذالمرجع السابق ص‬22
Giriş

salınacaklar ve cadırlar kurlur ve genllikle onlara aracılık eden mahkumlar

için af verilir23.
 MEVLİT: erkekten iki koçun dişiden bir koçun kesilmesiyle temsil
edilir ,sonra oğlanın adı anons edilir. Diğer yarısı misafirler için ziyafet
olarak servis edilir .aynı gün yeni doğan bebiğin saç tutamları kuyumcuda
kesilip tartılır ve ağırlıkları altından paraya çrvirelerek fakirlere verilir.
 EVLİLİK: Kostantine şehrinde evlilik arabuluculuk yoluyla yapılmıştır ve
her zaman kocanın veya karının ailesinindotu olan yaşlı bir kadın
tarafından yapılır...evliliğin nasıl kutlanacağına gelince,koca,törenden bir
kaç gün önce şehrin mahallelerinde davul ve mezmur sesleriyle
dolaşır ,evlendiğigün,kocasıarkadaşlarıtarafından
hammamagötürülürken,kırmızı bir cübbe giyerek ,yanında ince bir kılıçla
bir tur daha yapar,daha sonra karısına evinde katılır ve birleriyle evli
olduklarını beyan eder ve buarada karısı kocasının evine at üzerinde
taşınmış ve flüt ve davullu arkadaşları eşlik etmektedir24.
c) MÜZİKAL VE SANATSAL ETKİ:

Cezayir tarihindeki bu osmanlı döneminde ZURNA batı’da olduğu gibi

osmanlı vilayetlerinde ve Cezayir’de de başlamıştır zurna gelenekleri ,coğrafı
olarak ükedeki çeşitli yapılara ve sosyal ve kültürel seviyelere yayıldı...

Al-ghayta tarafından bir bakıma en çok icat edilen cezayir Endülüs
şarkılarına gelince derin bir şekilde kostantine’deki tanıdıkaların şarkı
söylemesi ve ondan cıkan çişitli müzik dallarıdır,Hansali tarikatının
mahjozları ve mutasvvufleri ve diğerleri de dahil olmak üzere,hepsi ülke
çapında diğer müzikelerden daha net bir şekilde türkettiklerini taşır,kemanın
çalınma tarzında bile net olarak tanımlanmış etkiler,bazı geleneksel türk ve
yünan müzik türlerindeki muadillerine çok yakındır, belki de cezayir müziği,
üzerindeki osmanlı etkisinin bu modeli ,turk araştırmacı Metin AND’İN
yayınadığı çalışmasında:(Music,song and the performing arts traditions:
pastand present develepements) şöyle demeye yönletti:’’ Türkler 16
M.y.yılın başında müziğe egemen ollmuştur ve cezayir,kostantine ve tunus
şehrine ve diğer Afrika Akdeniz şehirlerine müzik getirmişlerdir ve geçmeden

39‫ العياشي هواري ذالمرجع السابق ص‬23

40‫ العياشي هواري المرجع السابق ص‬24
Giriş

Türk müziğinin diğer ülkelerdeki Mağrip muadilleri üzeerindeki etkisi ortaya

çıkmıştır25.

ELBİSE: Kostantine toplumunda nüfüs ve kültürel mezheplerin çeşitliliği

nedeniyle birçok giyim türü ortaya çıktı,... Kostantine şehrinin sakinleri ,
yanlarına bağlı ve kollu ve Barnos adı verilen bir başlık ile gevşek ve geniş bir
elbise giyiyorlardı:üzerine püsküllü bir iç çamaşır eklerin, erdemiler,yakaları
açık düğme ve ipliklerle süslü iki veya bedeyaler, geniş ve bol işlemeli
panolonlar giyerler ve bu gazlı bez veya kırmızı ekrana eklendirir 26. Türklerin
kıyafetleri genellikle kişinin kibir ve heveslerine göre altın,gümüş veyaipekte
saz ve püsküllerle süslenir. Türban ve bükülmesi , yapıldığı malzeminin
türünü oluşturur,insanların onu giyen adamın değerini yırgıladığı standattır.
Bütün kıyafetlerinin ötesinde adam omuzuunda taşıdığı ve tüm vücudunu
kapladığı bir broş takıyor ve kentli kadınlar , en iyi ve en lüks malzemelerden
zengin sınıfın kadınlar için yappılmış ,küçük bir gömlek giyerler ve
pantolondan topuğun sağ tarafı aşağı ine ve ipek elbise işlemeleri
bakımınndan zengindir ve arkadan bir kurdeleye bağlanır , kostantine’in
kadın elbisesinin en önemli yönlerinden biri,evin dışına çıkarken siyah bir şal
olan saleh bey’in vefatının üzüntüsünden giydiği söylenmektedir,kostantine
halkı arasında özel statü27.

Burda belirilimki,kırsal nüfüsünü osmanlı kültüründen ve türklerin

giyiminden etkilenmediğini,bundan çok etkilenen şehir sakinlerinin aksine eski
gelenek ve göreneklerine bağlı kaldığını,çünkü kiyafetlerin işlerinin doğasını
taklit ettiğini belirtelim,bulundukları bölgenin iklimine uyygundu28.

Osmanlılar,ruhlarında akan dinsel bir tutku ile basit bir kültürel
formasyona sahipti , buna rağmen türkler cami,çeşme,medrese,kışlar,köprü,
hasthane,su yolu,tersane...,kütüphane gibi hayır müesseselerini garp ocaklarınn
çeşitli ,şehirlerinde inşa etmişlerdir Müzik giyim ve yemek kültüründe de
türklerin etkisi olmuştur cezayir’de bir çol kahramanlık destanlarını türk halk
şairleri şiirlerinde terennüm etmiler.

AYFER AYTAÇ, ARAŞTIRMACI GAZETECİ YAZAR,Tarık ileri tarafından yazıldı ,‫ فتوخات الزرنجية في الجزائر العثمانية‬25
101,103‫ص‬2006,‫الجزائر‬,‫دار القصبة للنشر‬,‫عبد القادرزبادة‬:‫ تع‬, ‫ الجزائرفي عهد ريلس البحر‬:‫ وليام سبنسر‬26
‫ ص‬2013,‫مصر‬,‫دار المصرية للكتاب‬,1‫ط‬, ‫ صقحات من تاريخ ومعالم قسنطينة ملكة الشرق الجزائري ومدينة الجسور المعلقة‬:‫ محمد عثمان‬27
44
105‫ ص‬,‫مصدر سابق‬,‫ وليام سبنسر‬28
 I bölüm: salih Bey ve pozisyonlara dahil edilmesi

I-bölüm: Salih Bey ve pozisyonlara dahil edilmesi:

I-1- Doğumu ve yetiştirilmesi:
Batı Anadolu'da Ege Denizi kıyısında, İzmir şehrinde doğan Salih bin
Mustafa'dır.

(1137 AH / 1725 AD) orta dereceli bir aileden,İlk yıllarını normal yaşadı29.

Salih bey bir kavgada yanlışlıkla bir akrabasının ölümüne sebep oldu ve
cezadan kurtulmak için otuz yaşını doldurmadan yurdunu ve ülkesini terk
etmek ve deniz maceralarına atılmak zorunda kalmıştır30.

Not: ‘’ Anavatanda bir kabahat işleyerek kaçanlar,anasına.babasına

gücenenler,kavgacı ve sergüzeştci tabiatlerinin sevkiyle tali denemek isteyenler
hep mağribe koşardı.İstanbul,İzmir,Antalya'da garp ocaklarının birer vekili
bulunup bunlar mezkur sahil sancaklarında(terlemeden para kazanmak ve
solumadan can vermek isteyenler bayrağınız altına gelsin) diyerek tellal çağırtır,
icabet eddenleri toplar ve bir gemi dolduracak kadar çoğalınca hemen cezayire
yollardı’’.31

Cezayir’deki Garp ocaklar’ına gençleri toplamak vazifesini gören İzmir’deki

cezayir han’ına gelerek garp ocaklar’ına yazıldı, Ve 1741’de daha 16 yaşında
iken Cezayir limanına, Cezayir devletine bağlı Dey Paşa'nın karargâhına
inmiştir32.

Cezayir'e yerleştikten sonra Al-Awjaq kafede çalıştı, kafenin sahibine yardım

etti, yaşı küçük olduğu için ve hayattaki tecrübesizliği ve ülkedeki durumla ilgili
cehaleti bu işi yapmak zorunda kalmış ancak Salih Bey'in Cezayir gerçeğini
tanımasına ve o dönemde hüküm süren hükümet itaatini ve yönetim tarzını
görmesine izin verdi. Bu çalışma aynı zamanda meclis AL’awcaq
(OCAKLAR)da bulunan birçok Türk ile tanışmasını da sağlamıştır.

29
288‫ ص‬,‫مرجع سابق‬,‫دراسات وابحاث‬,‫ناصر الدين سعيدوني‬
30
75‫ ص‬,‫ مرجع سابق‬,‫محمد الصالح العنتري‬
31
Aziz Sarnih İlter, Şimali Afrikıı'da Türkler, Vakit Gazete-Matbaa, İstanbul 1936, I,
S :107
32
Cezayir’de Osmanlı izleri (1516-1830) 314 yılık osmanlıHakimiyetinde Cezayir’den
kitabeler,Eserler,Meşhurlar,Mehmet TÜTÜNCÜ,ÇAMLICA BASIM YAYIN/123,BASKI:İstanbul2013 s:379
 I bölüm: salih Bey ve pozisyonlara dahil edilmesi

Desteğini esirgemeyenler, daha sonra meclis Divanı'dan yeniçeri grubuna

katılmasına izin vermek için izin almış.

Ardından, oradaki Türk garnizonunun güçlendirilmesine katkıda bulunmak ve

kırsal kesimden vergi tahsilatına katılmak için Kostantine'ye giden "Yıllık Doğu
kampanyasına" katılmaktadır.33

I-2- Ailesi:
Salih Bey, Ahmed bey kuloğlu’nun kızıyla evlenmiş.Kaynaklar, eski arkadaşı
Ahmed Al-Zawawi bin Calul'un kızı olan ikinci bir kadınla evlendiğini
belirtiyor.

İlk karısına gelince, ondan bir kızı, ikinci karısının geri kalan çocukları
Hammouda ve Al-Hüseyin vardı.Kızları ise Ümmü Hani Hanım ve Emine
Hanım,Ve ,Aisha, Fatima ve Khadduc hanımdı.34

Oğlu Al-Hüseyin'e gelince, adı Kostantine'nin tarihi ile ilişkilidir, çünkü MS

1806'da beyisi olmuştur ve yönetimi MS 1807'de sona ermiştir.

Görev süresi boyunca “El-Fira” şehri kalesiTunus'tan ayrıldı ve Kostantine'inn

yanına vardıklarında küçük bir orduyla onlara gitmiştir.Karşı karşıya geldiler ve
bey yenildi ve eljamila* tarafa kaçmıştır.

O zaman Tunus kalesi ilerleyip ülkenin önüne geçti ve Kostantine şehrinin

sakinleri ile savaşlarda ve mücadele ederken otuz gün kalmışlar ve Kostantine'de
kuşatma bir süre kalmış.ve haber Paşa'ya ulaştığında35. İki şövalye ve asker
kalesi inşa etti.

Böylece denizdeki askerlerin kalesini ve karadaki şövalyelerin kalesini gönderdi

,ta ki birkaç gün sonra gelip, Kostantine'nin eteklerindeki Tunus kalesiyle
karşılaşıp aralarında büyük bir kavga çıkana kadar. Bu sayede Konstantinopolis
Tunus kalesini kazandı, malzeme ve mühimmat ele geçirdi ve 600 Tunuslu asker
Cezayir ordusuna katıldı.

Bu zaferin ardından Cezayir'den Tunus'a yürüme emri geldi. Böylece "Hussein

Saleh Bey’in oğlusu" ve "Başa Ağa" beyleri MS 1807 Temmuz'unda 18.bin

33
60‫ ص‬,‫ مرجع سابق‬,‫ناصر الدين سعيدوني‬
34
‫ص‬309‫مصدر سابق‬، ‫ دراسات وأبحاث‬،‫ناصر الدين سعيدوني‬.
35
74‫ص‬,2007,‫الجزائر‬,‫ ديوان المطبوعات الجامعية‬2‫ الموجز في تاريخ الجزائر (الجزائر الحديثة) ج‬,‫يحي بوعزيز‬
 I bölüm: salih Bey ve pozisyonlara dahil edilmesi

adamı Tunus'a götürdü,Tunus'un El Kaf kenti yakınlarındaki Wadi Sirat'ta

Tunus ordusuyla çatıştılar. Cezayirlilerin yenildiği ve dağıldığı savaşlar üç gün
boyunca gerçekleşti ve sadece birkaç Türk hayatta kaldı.

Bu başarısızlığın sebebinin bazı Cezayirlilerin Tunuslularla iş birliği yaparak

onlara savaşta faydalı haberler vermesi olduğu ve bunun için rüşvet alan Farjiwa
lideri* “Mustafa Ben Achour”un da aralarında olduğu söylendi36.

I-3- Özellikleri:
Salih el-Antari, Salih Bey'in niteliklerini överek, onu << iyi bir biyografiye
sahip, şikayet edenlerin sözlerini dinleyen, mazlumları destekleyen, övgüye
değer bir politikaya sahip bilge bir adam olarak nitelendirdi >>.37

Saltanatı, aktif ve hareketli bir dönemdi, çünkü Salih Bey olağanüstü bir yolu
temsil ediyordu, aynı zamanda hem sıradan hem de olağanüstüydü.

Yeniçeri modelinin Osmanlı özelliklerini ve geleneksel lider imajını

birleştirdi.Kontrol ile ünlüydü ve pozisyonlarında katı, yargılarında sertti.

Ülkenin çeşitli yerlerinde ünlü oldu ve doğu bölgesindeki dönemi bir rönesans,
refah ve iyileşme dönemiydi ve krallığının işlerini sanki içinde bağımsız kralmış
gibi yönetmeye başladı.38 Charles Ferro onun hakkında şunları söylemişti:
<<Kostantine hükümdarları arasında en dikkat çekici hükümdar aktif, savaşçı ve
yöneticiydi>>..39

I-4-: Mevkilerdeki mertebesi:

36
76-75‫ص‬,‫مرجع سابق‬,‫يحي بوعزيز‬
37
75 ‫ ص‬، ‫ مصدر سابق‬، ‫محمد الصالح بن العنتري‬.
38
82.90‫ ص‬2005 ، ‫ الجزائر‬، ‫ قسنطينة‬، +‫ ميدبلوس‬، ‫ قسنطينة في عهد صالح باي البايات‬،‫فاطمة الزهراء قشي‬.
39
L.CHARLES FERAUD , LES BEN.DGELLAB.SULTANS DE TOUGRART,REVUE AFRICAINE , N°24 ,1879 ,P109
10
‫ منشورات‬،‫ تقديم الشيخ عبد الرحمان شيبات‬،‫ ترجمة صاح نور‬،‫م‬1792-1873 ‫ تاريخ بايات قسنطينة في العهد التركي‬،‫وجيت فايسات‬
25-24 ‫ ص‬،‫قرطبة‬
 I bölüm: salih Bey ve pozisyonlara dahil edilmesi

I-4-1:Davralınması:
Salih Bey, Al_Ocağ'a bağlı kafelerden birinde çalışmış ancak arzusu farklı olsa
da bu iş onun Yeniçeri unsurlarına ve nüfuzlu kişilere yakınlaşmasını
sağlamıştır.40

Salih Bey'in kişiliği ve cesareti, özellikle Tunus'a karşı düzenlenen " Zarg Ainu
beyi" kampanyasına katılmasıyla kamuoyunda ortaya çıkmaya başlamıştır. Ve
(Zarg Ainu beyi) döneminde Al-Qul şehrinin liderliğini üstlendiği için ahmed
bey ile ünlü Ahmed kuloğlu’nun(Ahmed bin Ali Al-Turki) onaylaması, ayrıca
Ahmed kulğlu'nun görevden sorumlu olduğu sırada Baş Sayar 41görevlerinde
ona eşlik etti.

Zarg Ainu'nun vefatından sonra Doğu Bey'in başına El-Qulli getirilmiş, böylece
Salih Bey ile olan ilişkisi güçlenmiş, onun yardımcısı ve refakatçisi olmuş ve
yeni Bey'in yanında ön sıralarda yer almıştır.42

Böylece Salih bin Mustafa'nın yolu, ülkenin doğusundaki hükümdar beyi ile
olan teması sayesinde daha yüksek rütbelere doğru yükselmeye devam etti.

Mevsimlik seferlerde ve ardı ardına görev yaptığı Tunus beylerine karşı

yapılan muharebelerde askeri becerisi ve iyi yönetimi ile ayırt edildi.

Ümmü'l-Hawadir'in sahibi şu sözlerinde zikretmiştir: <<Türklerin eski

devirlerinde, savaşlarla tanınanlar dışında bey makamına yükselmemeleri âdetti.
cesaret, iyi yönetim ve siyaset.Böylece onların emri, çoğalmak ve doğruluk idi.
>>43

Ancak kısa süre sonra, Ahmed Kuloğlu bey'nin onu MS 1762'de Awres*'teki
Harakita* kabilesine üç yıl boyunca liderlik etmesi için atadığı üst düzey
pozisyonlara yerleşti.

Sonra kızıyla evlendi ve onu MS 1765'te altı yıl boyunca "Bey Halifesi"
konumuna yükseltti.

40

41
* BAŞ SAYAR : Postanenin başıdır
42
90-89‫ص‬, ‫مرجع سابق‬,‫فاطمة الزهراء قشي‬
43
374‫ص‬,1980, ‫قسنطينة‬,‫مطبعة البعث‬,‫أم الحواضر تاريخ مدينة قسنطينة‬,‫محمد المهدي علي بن شعيب‬
 I bölüm: salih Bey ve pozisyonlara dahil edilmesi

Böylece Salih, beylerin emirlerine riayet ederek ve menfaatlerini gözeterek

tebaa işlerini yürütmedeki kabiliyetini ve meşruiyete bağlılığını ispat etmiştir.

Ahmed Kuloğlu’yu halefi olarak önermesinin nedeni budur, bu yüzden

Muhammed Othman Paşa Deyi onu 1771 yılında Kostantine'ye bey olarak
atadı.44

I-4-2:Salih Bey'in başarıları:

Salih Bey (MS 1771-1792) gerek askeri, gerek mimari, gerek bilimsel gerekse
diğer başarıları bakımından Konstantin'in en büyük ve en ünlü beylerinden biri
olarak kabul edilir. Bu işlerin sayılarının çokluğu ve alanlarının çeşitliliği göz
önüne alındığında, bunları askeri işler, kentsel sömürüler, ekonomik ve idari
örgütlenmeler, sosyal reformlar ve kültürel hizmetler olarak sınıflandırarak
sunmaya çalışacağız.

I-4-2-A: Askeri eylemler (savaş):

Salih Bey'in askeri alanda ünlü olduğu eserler ve çokluğu ile vergi toplamak ve
asileri cezalandırmak için yapılan konsolosluk seferleriydi. Beyliğin nüfuzunu
genişletmek ve devletin otoritesini uzak bölgelere yaymak için Konstantin'den
uzak askeri bölgeleri hedef alan kargaşa ve askeri saldırılara son vermek, çöl
saldırıları ve dağlık bölgeler gibi, onun savaş eylemleri bir dış saldırıyı
püskürtmek veya Kostantine Beyliği'nin doğu sınırlarını güvence altına almaya
yönelik değilse, Salih Bey'in gerçekleştirdiği her tür askeri eylem için bir veya
iki modelden bahsedeceğiz.

1-A: Vergi toplamak için üç ayda bir yapılan kampanyalar:

Burada Kostantine'nin güneyindekiAl- Zmoul kabilesine ve ardından "Qanaq

Taşuda"45merkezinden Sakniya46*kabileye karşı bir kampanyadan bahsediyoruz.

Bu süre zarfında Salih Bey, birçok para cezası vermeyi ve Sakniyah kabilesinin
çekimser adamlarının çoğunu öldürmeyi başardı.

44
‫المؤسسة‬,‫الحياة العامة في عهده‬,‫نظام الدولة‬, ‫ أعماله‬,‫حروبه‬, ‫) سيرته‬1791-1766(‫ داي الجزائر‬,‫محمد عثمان باشا‬,‫أحمد توفيق المدني‬
133‫ص‬,‫م‬1986,‫الجزائر‬,‫الوطنية للكتابة‬
45
Al-Qanaq: Yolcunun indiği yer anlamına gelir. bazı doğu bölgelerinde ise Kanak'ta yürüdüğü, yani çok farklı
yerlere indiği söyleniyor
46
Saknia: Melilla ovalarında bulunan bir kabile
 I bölüm: salih Bey ve pozisyonlara dahil edilmesi

Bu bağlamda, onun, Şeyhleri Muhammed el-Şalhum'un isteklerini sınırlamak

için Farjiwa*'da (MS 1776-1781) ouled Aşur’a tekrar tekrar saldırma
girişimlerine atıfta bulunuyoruz.

Bu askeri faaliyete ek olarak, koruyucu Şeyh Sidi Ahmed Al-Zawawi'nin47

faaliyetinden askeri bir kampanyadan sıyrıldı, takipçileriyle birlikte Ozghar
dağın’da başvurdu ve halkı Beylik otoritesine karşı kışkırtmaya çalıştı.48

2-A: Uzun vadeli askeri saldırılar:

Belki de Salih Bey'in Beylik içinde gerçekleştirdiği en önemli askeri eylemler,

Beyliğin güneyindeki Touggourt49 halkının 1788'de Bani Cellab yönetimi altında
özerkliğe sahip olan Touggourt halkına boyun eğdirmesiydi.

El-Antari'nin ifade ettiği şey budur: "...ve çöl vatanının en uzak yeri olan
Toquurt'a ulaşmıştı. Ona ulaşan Salih Bey dışında önceki beyler ona ulaşmadı,
sonrakiler de onu yakalamadı. ve ona itaat edinceye kadar yetmiş gün orada
kaldı."50

Böylece bu seferin Salih Bey'in Beylik nüfuzunu genişletmek, Touggourt

halkını boyunduruk altına almak ve üzerlerine vergi koymak için
gerçekleştirdiği en önemli askeri seferlerden biri olduğu bize açıktır. Wadi Reg
bölgesini yönetmekte babasının yerine geçen Şeyh Farhat'ın aldığı para
cezasından,

Salih Bey, 1788 yılı başında Tunus hükümdarı "Rakoun" adlı seferinde ateşkese
yardım etmiş, bütün bu sebepler Salih Bey'i sefere hazırlanmaya sevk etti51, bu
yüzden Salih Bey kendisinden önceki beylerin yapmadığını yaptı ve Taqrat
valisi ile müzakereler yaptı, ancak başarısız oldular.

Büyük bir orduyla yürüdü ve birkaç hafta boyunca Toqourt'u kuşattı, ta ki Şeyh
Farhat İbn Jallab ondan güvenlik isteyinceye kadar,böylece Salih Bey, tüm savaş

47
Ahmed Al-Zawawi: Kostantine'deki ünlü Murabıtlardan biri, köşesi Özgar Dağı'nda bulunan Shataba'da
yaşıyordu.
48
241‫ ص‬،2008 ،‫ دار البصائر‬،2‫ ط‬،‫ دراسات وأبحاث في تاريخ الجزائر في العهد العثماني‬،‫ناصر الدين سعيدوني‬
49
Touggourt: Biskra'dan 227 km uzaklıkta, Cezayir çölünde bir vaha.
،‫ الجزائر‬،‫ ديوان المطبوعات الجامعية‬،‫ يحي بوعزيز‬:‫ مراجعة وتقديم وتعليق‬،‫ تاريخ قسنطينة‬،‫محمد صالح بن العنتري‬
50

62‫ص‬
51
242‫ ص‬،‫ المرجع السابق‬،‫ دراسات و ابحاث في تاريخ الجزائر‬,‫ناصر الدين سعيدوني‬
 I bölüm: salih Bey ve pozisyonlara dahil edilmesi

masraflarını ve üç yüz riyallik bir vergi52 ve çok sayıda at ve kölenin armağanı

karşılaması karşılığında onu güvence altına aldı..53

3-A: Dışarıdan gelebilecek bir saldırıyı püskürtmek ve hudutları emniyete

almak için yapılan askeri hareketler:

Bu bağlamda, onun "Kont ORELLY" kampanyasına verilen cevaba katılımını

ve Tunus Beyi Hamouda Paşa üzerindeki tutumunu, Salİh Bey'in "Kont
ORELLY" tarafından yönetilen İspanyol deniz saldırısını engellemedeki
katkısını hatırlıyoruz. Cezayir, Muhammed Othman Paşa döneminde MS 30
Haziran-16 Temmuz 1775 döneminde ve Salİh Bey'in Cezayir'e dönerken
İspanyol seferinin gelişini fark etmesiyle yıllık Dönüşünü* takdim ettikten sonra
İspanyol seferine tabi tutulmuştur. Cezayir Dey, güçlerini topladı ve Cezayir'in
doğu taraflarında, Wadi El Harrach ve Wadi El Hamiz'de* pozisyonunu almak
için hızla geri döndü ve İspanyol kampanyasının öncülerine saldırıyı başlattı ve
Cesaret ve cesaretin nadir olduğunu gösterdi54 , nezaretçi kaptanı, “Salih Bey
Kostantine vadi tarafından geldi ve İspanyolların önüne binlerce deve sundu.
bentlere yaklaşınca, halk onu her taraftan takip etti, böylece bir adamın seferini
yürüttüler ve tektanrıcılık sözünü duyurdular..... Hıristiyanların çoğunu yerde
başsız yatarken buldular.... Onlardan kaçanları denize kadar takip ettiler...
Böylece onu takip edenleri öldürdüler..."55

Belki de soru, Salih Bey'in Ouadi El-Harash yakınlarında kamp kurduğu

ordunun sayısında yatıyor ve toplamda, büyük olasılıkla birkaç bini aştı, ancak
bazı kaynaklar bu sayının, taarruza katılan toplam 100.000 askerden 20.000'i
olduğunu tahmin ediyor. Önemli olan Salih Bey'in çok sayıda asker ve askerine
rağmen İspanyol seferini küçük düşürücü bir yenilgiye uğratmada etkili rolü
olan önemli bir strateji uygulamış olmasıdır.56

Beyliğin doğu sınırlarını güvence altına alma çabalarına gelince, 1783-1787

yıllarında Tunus Beyi Hamouda Paşa'ya karşı sert duruşunda temsil edildiler.57
52
Riyal (bassetas): 303 Fransız frangı, 0,63 İspanyol dolarına eşit Filistin riyali anlamına gelir.
Bakınız: Al-Arabi Al-Zubeyri, Dış Ticaret, s. 26-54

53
118‫ ص‬،‫ المرجع السابق‬،‫رشيد بورويبة‬
54
E. Mercie,OP.CIT.p27
55
100 ،99‫ ص‬،‫ المصدر السابق‬،‫ محمد عثمان باشا داي الجزائر‬،‫أحمد توفيق المدني‬
56
‫للمزيد من المعلومات انظر‬: E .Mercier, Histoire De Constantine , p273.274.275
57
244 ‫ ص‬،‫ المرجع السابق‬،‫ دراسات وابحاث في تاريخ الجزائر‬،‫ناصر الدين سعيدوني‬
 I bölüm: salih Bey ve pozisyonlara dahil edilmesi

Tunus Beyi Salih Bey'in siyasi zekasının ve bu tür konulardaki iyi tavrının en
güzel kanıtı olan bu tutumu, Salih Bey, Tunuslu Ali Bey'in zulmünden kaçmak
için güney Tebessa'ya yerleşen Tunuslu aşiretlerin peşine düşerken Tunuslu Ali
Bey'in komutanı Hassan Al-Kabir'in sebep olduğu kayıpların tazminini talep
etmekte ısrar ettiğinden, bu kabileler Cezayir'i yurt olarak seçmişler ve Salih
Bey, bunun için 40.000 bıçaklık bir tazminat belirleyerek isteklerini kabul etmiş
ve Kasım 1783'ün sonunda elçisi kendisine ulaştığında teklifi reddetmiştir.

Ve Muhammed Othman Paşa Deyi, Salih Bey'e karşı yazıp protesto etti ve o
aşiretleri şaşırtmak ve cezalandırmak için kuvvetlerini El-Jarid'e götürdü, ancak
Salih Bey onunla yüzleşti. Maceranın sonuçlarından korktu ve savaşı terk etti ve
Salih Bey'e mektup yazıp ona hediyeler gönderdi ve onunla Haziran 1784'te
25.000 bıçaklık58 bir maddi tazminat ödemeyi kabul etti ve mesele iki ülke
arasında sakin kaldı. 1787 yılı başlarında, Konstantinlilerin bir kısmının göç
edip Tunus'a gelip Salih Bey Hammouda Paşa'yı kendilerini buna tahrik etmekle
suçladığı ve Tunus'u işgal etmek için 6 bin kişilik bir ordu oluşturduğu ve
Hammouda Paşa'nın da aynısını yapıp 5 bin Türk ve Kuloğullar59'ı askere aldığı,
ve birkaç yabancı, ama konunun yankılarından korkuyordu,Cezayirli Awjaq ile
müzakerelere girmeyi tercih etti ve Venedikliler de onu ülkesine saldırmakla
tehdit ettikleri için kendi isteği dışında kayıplar için tazminat ödemeyi kabul
etti.60

I-4-2:B: Kentsel başarıları:

Bey, 1775'te bir cami ve Sidi El Kettani61 okulu inşa ettirdiği ve yakınlarına
büyüklük ve kapasite ile karakterize edilen kendi evlerini inşa ettiği ve yanına
maiyet için evler ve daireler inşa ettiği için önemli kentsel başarılara sahipti. bey
ve malları ve hizmetçileri ile bu binaların yanında meyve bahçeleri, bahçeler,
ahırlar, hamamlar, dükkânlar ve dükkânlar kurmuştur.

O da bir han inşa etmeye karar verdi, bu yüzden el-Matmaty diyor ki,
"...böylece Annaba'nın yargıcı, ileri gelenleri, reisleri ve adaleti ve onlardan (..)
en erdemli, dindar ve en erdemli olanı seçmelerini istedi. Allah katında onlardan
en korktukları için iki saf adalet üzerinde anlaştılar ve hakim (..) şehadetini su
58
Bıçak: İtalya'da dolaşan, altından yapılmış bir madeni para.Tunus altın parası diyorlardı (Mahboob), yaklaşık
3,50 gram ağırlığında.Bakınız: Rashad Al-Imam, s.352
59
Kuloğul: Türk bir baba ve Cezayirli bir annenin soyundan geliyor.
60
65‫ ص‬،‫ المصدر السابق‬،‫العنتري‬
61
39. ،38‫ ص‬،‫ المصدر السابق‬،‫محمد الطاهر بن أحمد النقاد‬
 I bölüm: salih Bey ve pozisyonlara dahil edilmesi

getirmeye ve sulama yapmaya harcar." Han inşa edildi. İki kat üzerine geniş ve
güzel bir şekilde, hanın verimlerini ve dükkanları tamir etmek için eşikleri ve bu
işi Emin Zaki'nin elinde yaptı.62

Ve bu kentsel yapılara, surların dışında, "Sidi Atti" kidiyasının karşısındaki yeni

kapıda, cadde ve tahkimatı yönünde Bey inşaatının yararına atfedildiği için bir
başka dükkan ve otel grubu eklenmiştir. Yahudiler için evlerini ve dükkanlarını
inşa ettikleri bu bölge63, Kantara kapısı ile uçurumun kenarı arasında yer alır. bir
yandan hareketlerini kontrol eder ve faaliyetlerini kontrol eder,ve onları Babu'l-
Cabiyye ve Sidi'l-Kitani mahallesindeki Müslümanların evlerinden
uzaklaştırmak, diğer taraftan da aralarında bir ihtilaf çıkmasın diye, onlardan
ayrı tutmak için, Kostantine kentindeki Yahudilerin sayısı, bazı resmi belgelerde
belirtildiği gibi 5.000'den fazla kişi oluncaya kadar arttı64.Böylece Salih Bey bu
terkedilmiş parti hareketine, faaliyetine ve hayatına geri döndü

Ayrıca, üretken bir pınarı yaptı,Al-Matmaty'nin bize bahsettiği gibi, Annaba'nın

suya ihtiyacı olduğunu kendisine bildiren Cezayir Sultanı Muhammed Othman
Paşa'nın emriyle, doğudaki halefi Salih Bey, gözün idaresini emretti. Burası,
Annaba'nın merkezinden Fas'a altı mil uzaklıktaki Hamra* olarak bilinen bir
yerde bulunan Idug Dağı'nda. Bu da Salih'in parayı harcamasını ve adamların
emeğini sarf etmesini gerektirdi ve bu caddeyi de suyu memleket kapısına
ulaştırmak için hassas bir mühendislikle inşa etti. 65

Beyin, en önemli başarıları arasında yer alan ve beş asır önce yıkılan romanlı "
Bab al-Qantara " köprüsünün onarımı için de bir proje hazırladı66. Köprünün
onarılmasındaki amaç, Beylik'in doğu bölgeleri ile şehir halkının trafiğini ve
ulaşımını kolaylaştırmak, Kostantine'yi ticari konvoylar ve askeri seferlerin
kullandığı doğu ve güney doğu yollarına bağlamaktı.

62
‫ال‬++‫ر على قت‬++‫لطان الجزائ‬++‫ريض س‬++‫ار في تح‬++‫ائر واألبص‬++‫ شرح تنوير البص‬،‫علي بن داود الشريف البوعناني المطماطي‬
156 ‫ الورقة‬+،‫ المملكة العربية السعودية‬،7/218 ‫ محفوظ تحت رقم‬،‫ المنورة‬+‫ مخطوط موجود بمكتبة المدينة‬،‫الكفار‬.
63
O dönemde Yahudiler, şehrin ticaret merkezine yakınlığı nedeniyle şehrin güneybatısında Bab al-Wadi
Meydanı'nın altında yer alan Bab al-Jabiya bölgesi başta olmak üzere tüm mahallelere dağılmıştı. .
Bakınız: Mercie, s437
64
146‫ ص‬،1998 ،‫ الجزائر‬،‫ دار الغرب االسالمي‬،1‫ج‬,)1830-1500(‫ تاريخ الجزائر الثقافي‬،‫بو القاسم سعد هللا‬

156‫ وجه الورقة‬،‫ المصدر السابق‬،‫علي بن داود المطماطي‬

65

Peyssonnel et Desfontains, Voyage Dans Les Régences De Tunis Et

66

D’Alger ,librairie de gide éditeur annales des voyages, paris,1858,p347

 I bölüm: salih Bey ve pozisyonlara dahil edilmesi

Salih Bey'in en önemli yapılarının ve başarılarının bu kısa sunumuyla, onun

saltanatı sırasında Kostantine şehrinin kültürel ve kentsel tezahürleri bakımından
dünyadaki çeşitli modern şehirlerle karşılaştırılabilir olduğu bizim için netleşir.

I-4-2-C:Ekonomik ve İdari Kuruluşlar:

Askeri ve kentsel kazanımlara ek olarak, kendilerini empoze eden idari ve
ekonomik organizasyonları da görüyoruz.Çünkü Salih Bey'in içinde Doğu
Beyliği'nin refahına yardımcı olan övgüye değer güzellikler vardı. Ve
Kostantine'yi Cezayir eyaletinde ticari ve endüstriyel faaliyet açısından ikinci
şehir yaptı,tarım koşullarını iyileştirmek, tarımsal üretimi geliştirmek ve
Konstantin'e yeni ürünler tanıtmak için çok çalıştı ve onu dikti.

Bu alandaki eleştirmenler şunları dile getirdi: “dikme etmeye çok hevesliydi, bu

yüzden efendimin bahçelerini ve diğer meyve bahçelerini dikti ve sefahat için
bir kule ve sarnıçlar inşa etti ve zeytin dikmekten daha fazlasını yaptı…
kendisine dikimi getirene iyilik eder... ta ki büyük özeninden dolayı, ağacı olan
herkesin ona bir riyal, yüzü olan da ona yüz verir denilinceye kadar.

Ve ağaçların budanmasını, denetlenmesini, sulanması ve bakımının yapılmasını

emretti, çünkü bu, istikrara götüren iyiliklerdendir.67

Bu sözden, Salih Bey'in bahçeye büyük önem verdiğini ve halkı maddi

destekler karşılığında bu tür işleri yapmaya teşvik etmek arzusunda olduğunu
görüyoruz ki bu da halkı, özellikle de yoksulları cesaretlendiren ve teşvik eden
şeydir. Bu açıdan bakıldığında Salih Bey iki hizmet vermiştir, birincisi şehir
hizmetidir ikincisi kamu hizmetidir ve bu Salih Bey'i ayıran bir özelliktir.

I-4-2:D: Sosyal reformlar ve kültürel hizmetler:

Bu alan bugün çalışmamızın alanıdır ve buna bağlı olarak başarılarından
burada kısaca bahsedeceğiz, detayları ilerleyen bölümlerde yer alacaktır.

Salih Bey, bu alanda kendi adıyla anılan ve saltanatını öne çıkaran, o dönemde
Konstantinli arabulucu üzerinde genel hayır ve beklenen ve istenen fayda ile

67
39‫ ص‬،‫ المصدر السابق‬،‫محمد الطاهر بن أحمد النقاد‬
 I bölüm: salih Bey ve pozisyonlara dahil edilmesi

dönen reform çalışmalarını kaydetti. Kültürel hizmetleri arasında okul ve

camilerin kurulması yer almaktadır.

Bunlardan Sidi El Kettani'nin diğer camilere ve Kostantine okullarına ve

zaviyelerine de özen gösterdiği bir dönemde birçok vakfiyeye tahsis edilen cami
ve okulunu anıyoruz68. Hükümdarlığı döneminde büyük camilerin sayısı (05),
mescitlerin sayısı yetmişin üzerinde, zaviyelerin sayısı ise on üç (13) zaviye69
olarak tahmin edilmiştir.Bu cami ve okulların kültürel rollerini yerine
getirebilmeleri için Salih Bey, öğretmen ve öğrencilerin bağlı olduğu, etüt ve
ibadet yerlerindeki işçilerin buna tabi olduğu kesin bir sistem oluşturmuştur.

Buradan, Kostantine'nin çağdan çağa farklılık gösteren kendine has bir kültürel
karaktere sahip olduğunu ve dolayısıyla ilmî statüsünün, başarılarıyla tanınan
Saleh Bey (1771-1792) dönemine kadar dönemden döneme farklılık gösterdiğini
görüyoruz. özellikle kültürel alanda, ikincisi büyük bir iz bıraktı Etkisi bu açıdan
etkilidir.

I-5: Ölümü
I-5-A: El-Khaznaci davası ve Salih Bey'in öldürülmesi:
Bu konu Akhbar Balad kostantine ve Hükümdarları kitabının yazarı ile Eşref'in
kaptanı, İbnü'l-Attar ve diğer kaynaklar tarafından ayrıntılı olarak
belirtilmiştir.Hazinetci70, Paşa'nın pulunu çalıp Salih Bey'e bir mektup yazarak,
onu Anaba'dan kendisine gelen Hıristiyanlara buğday sürmeye zorlamış ve bu,
Muhammed bin Osman Paşa'nın satmamaları için bütün beylere
göndermesinden sonradır.71

Salih Bey efendisinden kendisine gelen emre uyarak buğday satmaya başlamış,
ta ki ihtiyar bir Türk yanına gelene ve Salih Bey onu satmadığı için ona şöyle
demiştir:"Hıristiyanlar ve çocukları memnun oluncaya kadar o ve çocukları

68
،‫ع‬++‫ر والتوزي‬++‫ة للنش‬++‫ركة الوطني‬++‫ الش‬،3‫ ط‬،‫ة االحتالل‬++‫ بداي‬،‫ديث‬++‫ر الح‬++‫اريخ الجزائ‬++‫ محاضرات في ت‬،‫أبو القاسم سعد هللا‬
164‫ ص‬،1982 ،‫الجزائر‬
69
248‫ ص‬،‫ المرجع السابق‬،‫ دراسات وأبحاث في تاريخ الجزائر‬،‫ناصر الدين سعيدوني‬
70
Hazinetci:Vergi borçlarından elde edilen tüm servet ve parayı bankaya devretmekle görevli,
Ve onun emrinde, Beyleğ'in tüm gelirlerinin muhasebe kayıtlarını denetleyen başkatiptir.
71
50‫ص‬،‫ المصدر السابق‬،‫مؤلف مجهول‬
41
49‫ ص‬،‫ المصدر السابق‬،‫مذكرات الحاج أحمد شريف الزهار‬
 I bölüm: salih Bey ve pozisyonlara dahil edilmesi

sabretsin." dolayısıyla Bu adam, kendisine ihtiyacı olanı veren ve harcayan

Muhammed bin Osman Paşa'ya şikayette bulunmuş.72

Salih Bey Dönüş73 servisine geldiğinde, paşa, bey ile görüşerek ona İspanyollara
buğday ve inek sürme konusunu sormuş, ancak bu konuda uyarmıştır. Bunun
üzerine Salih Bey, Hazinetci'den Paşa'ya gönderdiği mektubu ona vermiş.

Böylece Paşa, Hazinetci'nin arkasında hareket ettiğinden eminmiş .Ve bu onu

çok kızdırmış, ama Dönüş'u teslim etme süresinin sonuna kadar bu konuda
sessiz kalmıştır.

Sonra "Şahzade evi hazinetcisi" ile bir araya gelmiş, ve Paşa ona hazinetci
hakkında şikayette bulunmuş, bu yüzden hazindarı74 onu ortadan kaldırmakla
görevlendirilmiştir, ve yerine kızı Hassan bin Muhammed'in kocası ve ikinci kızı
Ali Burghul'un kocası tarafından çıkış ajanı olarak atanmıştır.75

Böylece Salih Bey,Ve Yahudiler ile Hazneci arasında yapılan Avrupa'ya tahıl
ihraç etme anlaşmasını durdurmuş.Yahudilerin Bey'e karşı komploları, ihracatı,
kontrol etme yöntemini benimsemesi ve fakir yılların tahıl toprakları olan Dey'in
görüşüne saygı duymasıyla başlamıştır76.

1207 H. -1792 yılının yazında Kostantine'den Salih Bey sayısız parayla gelerek
Day’a ve ailesine çok para vermiş77.

Çünkü Salih Bey, Cezayir hazinesine yakın olan Kostantine beyliğ'inde

geçirdiği zamandan dolayı başıboş paraya sahipmiştir, o yüzdenFakirlere para
ve hediyeler dağıtılmıştır, Ayrıca Day’ı tarafından misafir edilmiştir, ancak
Dayı, özellikle Kostantine Köprüsü'nün yapıldığı ve şehre su getirildiğine dair

72

73
Dönuş: paşa vergisi anlamına gelir ve bey'in her 3 yılda bir Cezayir Dey'e taşıdığı iki tür büyük dönüş ve her altı
ayda bir bey halefi tarafından küçük dönüş taşınır. The metropolis of Constantine kitabından, s. 128
7443
hazneci: Vergi yükümlülüklerinden elde edilen tüm serveti Beylik'e teslim etmekle görevli ve baş katipe ve
diğer iki katipin emirlerine tabidir
75 44
38‫ ص‬،1980 ،‫ مطبعة البعث‬،‫ تاريخ مدينة قسنطينة‬،‫ أم الحواضر في الماضي والحاضر‬،‫محمد المهدي بن شغيب‬
76
‫مذكرة شهادة الماستر في التاريخ الحديث‬,1792-1771 ‫صالح باي ودوره في الحة الفكرية والعلمية في قسنطية‬, ‫جهيدة زروخي‬
32‫ص‬،2013-2012, ‫جامعة المسيلة‬, ‫والمعاصر‬
‫ أعماله نظام الدولة والحياة العامة‬،‫ حروبه‬،‫سيرته‬1791-1766 ‫ محمد بن عثمان باشا داي الجزائر‬،‫حمد توفيق المدني‬
77

131 ،130‫ ص‬،1968 ،‫ الجزائر‬،‫ المؤسسة الوطنية للكتاب‬،‫في عهده‬

 I bölüm: salih Bey ve pozisyonlara dahil edilmesi

birçok söylenti olduğu için bey'in ona isyan etmesinden korkuyormuş. Bu köprü,
Cezayir'de merkezi hükümetin ayrılması ve velilerin korkularını artıran ve onu
görevden alınmasını hızlandıran büyük miktarda para nedeniyle Salih Bey'e
duyurmayı amaçlamıştı. 78

Dayı uygunsuz bir şekilde davranmaya iten şey buydu, ve Salih Bey'in ayrılma
vakti geldiğinde, Şehzadeye havace gibi süslenmiş bey sarığını giydirmiş ve ona
Çanak adı verilen altından bir tüy yapmış ki bu beyler için olmayan bir
elbiseymiştir, böylece bey bunun kendi öldürülmesine bir alâmet olduğunu
anlamış.ve onu kefeni temsil ediyormuş.. 79

Bunun üzerine Paşa, Kostantine'deki Nuba Ağası'na yazıp Salih Bey'i tutuklayıp
hapse atmasını istemiş ve komutan Sebao'ya emir vererek Salih Bey'in yerine
onu Bey yapmış,böylece bu komutan "İbrahim Bousba Bey" Amrewa*'dan kırk
adamı ile Kostantine'ye gitmiş ve olağan hükümlere göre tayin edilmiş ve Salih
Bey'in çocuklarını ve ailesini sakinleştirip ve güvenliğini sağlamıştır.80

Ancak Salih Bey'in sahipleri bu durumdan hoşlanmayarak bu yeni beyi

öldürmeye karar vermişler ve bu, onun ve tüm adamlarının öldürüldüğü ve Salih
Bey'in hapishanesinden serbest bırakıldığı ve yargılandığı hükümdarlığından üç
gün sonra yapılmiştır.81

Salih tarafından yürütülen isyan, özellikle onu korumaya istekli olduklarını

gösteren Konstantin halkı arasında, gücünün ve kudretinin affedilmez bir eylemi
olarak kabul edilir. Davranışlarıyla herkesi şaşırttığı ve zaaflarını ortaya
çıkardığı için kendisine ne bir destek ne de bir tapu vardı.

I-5-B: Salih Bey'in öldürülmesi:

Dayı haber gelince hemen Bouhenk Beye'yi Kostantine'ye atamış ve ona El-
Kharj'ın ajanı, Agha Al-Sbayheyah* ve Cerrar* ordusu eşlik etti.Dayı,
Kostantine'deki Osmanlı ordusuna merkezi otoritenin emirlere uymaları için
Şahzade vermiş,ve emrine uymuşlar.

78
76‫ص‬، ‫مرجع سابق‬، ‫دراسات وابحاث‬, ‫ناصر الدين سعيدوني‬
79
50‫ ص‬،‫ المصدر السابق‬،‫م ذكرات الحاج أحمد شريف الزهار‬
80
‫اعداد الطالب رياض‬،‫مذكرة لنيل شهادة الماجيستر في الدراسات العليا‬، )‫أخبار بلد قسنطينة وحكامها لمؤلف مجهول(دراسة وتحقيق‬
53‫ ص‬2010-2009 ‫ السن الجامعية‬،‫قسم التاريخ وعلم االثار‬، ‫جامعة منتوري قسنطينة‬،‫بولحبال‬
81
131‫ ص‬،‫ المصدر السابق‬،‫ محمد بن عثمان باشا داي الجزائر‬،‫احمد توفيق المدني‬
 I bölüm: salih Bey ve pozisyonlara dahil edilmesi

Al-Attar, Salih Bey'in yoldaşları tarafından terk edilmeye başlandığını, bu

yüzden İbn el-Fakun'un evinde ona güvendiğinden bahseder.82

Ve hacca eşlik edeceğini söyledi ve yolda kendisini bekleyen Kasbah Divanı'nı

buldu, bu yüzden onu yakaladılar ve Şeyh El-Fakun'a dedi ki: “ Beni İhanet
ettin.

El-Fukun dedi ki: İhanet önünüzde, bu yüzden ülke halkının başına bir kötülük
gelmesinden daha iyidir.’’ Sonra onu Kasbay'a götürüp boğmuşlar..."83

Bu, MS 16 Muharrem 1207'ye tekabül eden MS 1792 Eylül'ündeydi ve ekipler,

Salih Bey'in Darüs-Sultan'ın hazinesinden daha fazla olduğu tahmin edilen 12
milyon altın ve diğer hazinelerle dolu olarak Cezayir'e dönmüşler. 84

Bu rivayete göre Salih Bey'in öldürülme sebebi babasının intikamını alan bir
kadındır ve çoğu kaynak buna işaret eder, ancak "Ernest Mursi" Kostantine'nin
Tarihi adlı kitabında cinayetin sebebini "Ernest Mursi" belirtir. Salih Bey'in
rivayeti, ebelerin uzun süreli görev süresi ve toplayabildiği büyük serveti
nedeniyle ebelerin kıskançlığını uyandırması ve peş peşe gelen ebelerin mali
krizler geçirmesi ve onlara düşmanların doğmasına neden olmasıdır.85

Kimisi Salih Bey'in zaviyelerdeki şeyhlere karşı haksız politikasıyla, çevresinde

bir sürü dedikoduyla dolaştığını, kimisi de Dayı onun itaatinden şüphe duymaya
başladığını söylüyor.Bazıları da, onun ölüme yol açan, day’ın kıskançlığını
kışkırtan insanların kalbinde büyük bir takdir kazandığına inanıyor..

Anlatılanlar ne olursa olsun, gerçek aynıdır ki, Salih Bey Kostantine'deki

Kasbah kalesinde, daha önce de belirtildiği gibi, 2 Eylül 1792'ye tekabül eden 16
Muharrem 1207 tarihinde boğularak öldürür.86 Ve vefat ettiğinde sidi el kettani
Camii’nin yanındaki türbesine gömülür. Bu türbede eşi,kızları ve yakın
akrabalarıyla yatmaktadır.87

82
İbnü'l-Fakun: Kostantine'de, kararlarda geniş ve etkili bir rolü olan bir bilgi ve din ailesindendir ve buna bir
örnek, Salih Bey'in Şeyh el-Balad Muhammed bin'in huzurunda kendini iktidara teslim etmeyi reddetmesidir.
Yahya İbn el-Fakun ve bu, bu ailedeki etkisinin kanıtıdır.
Bkz. Al-Fukun Abdul-Karim, ilim ve velâyet iddiasında bulunanın durumunu ifşa etmede rehber yayın, İbb ve Al-
Qasim Saad Allah, 1987
83
143‫ ص‬،‫ عبدهللا حمادي‬+‫ تحقيق‬،‫ تاريخ قسنطينة‬،‫أحمد بن مبارك العطار‬
84
199‫ ص‬،‫ الجزائر‬،‫ قسنطينة‬،‫ وزارة المجاهدين‬،‫ تاريخ القضاء في الجزائر من العهد البربري الى حرب التحرير الوطني‬،،‫الصادق مزهودة‬
85
Ernest Mercier, Histoire de Constantine, J. Marler et F. Biron, imprimiére editeur,1903, p273.
86
363‫ ص‬،‫ المرجع السابق‬،‫ ورقات جزائرية‬،‫ناصر الدين سعيدوني‬
87
Mehmet TÜTÜNCÜ,a.g.e ,s:379
 I bölüm: salih Bey ve pozisyonlara dahil edilmesi

Böylece birçok karanlık koridoru aydınlatan Pylik mumlarından yanan bir mum
söndürülmüş ve takdiri hak eden diğer başarılar elde edilmiştir.

I-5-C:Türbesi
SalihBey'in aile mezarlığı ( türbesi ) 1775'te yaptırılanSidi-ElKettânî
Medresesi'nin içerisindeki bir avludadır . Kareye yakın dikdörtgen şeklinde olan
türbede 16 kabi rbulunmaktadır . Bunlardan en erken tarihli mezar 1789 , en son
kabir ise 1834 ta rihlidir . Yani burada 40 yıldan fazla bir süre defin yapılmıştır .
Mezarlardan dört tanesinde mezar sahiplerinin kimliklerine dair hiçbir belirti
bulunmamaktadır .Bu belirsiz mezarlardan muhtemelen ikisi SalihBey'in eşleri
Fatma ve Hacce Nakş'e ait olabilir . Diğer mezarlar ise torunları ve yakın
akrabalarına ait olmalıdır.88

Kapıdan girince ilk gördüğümüz şey, içinde bulunan on dört kadı ve hoca
mezarı ile Salih Bey ve ailesinin türbesi… Dikkat çekici olan, diğerlerinden
farklı olarak beyaz mermer kaplı bazı mezarların varlığıdır. Mezarların üzeri
ahşap, diğer tip mezarların üzeri seramik kaplıdır.89

88
Cezayir’de osmanlı izleri,a.g.e,s:379
89
1614‫ص‬، ‫ المرجع السابق‬، ‫دراسات في آثار الوطن العربي‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

II-BÖLÜM; Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel

başarıları
II-1: Kültür merkezleri
Salih Bey, Kostantine şehrini güzelleştirdiği ve bulunduğu konuma yakışır bir
başkent yaptığı, koşulların istikrarına ve devlet makamında uzun süre kalmasına
yardımcı olduğu için bilim ve kültür alanında büyük işler yapmıştır, Ona göre
bu, topluma hizmet etmek ve onun dini ayinlerini yerine getirmesine yardımcı
olmak, halkın gücünü kazanmak ve belki de şöhret için dini görevinin bir
parçası olarak kabul edilir90.

Kültürel hizmetleri arasında Sidi El Kettani91 Camii ve Okulu gibi okulların ve

camilerin kurulması yer almaktadır. H. 1193 / 1779 yılında Yeşil Cami'ye bitişik
bir okul daha yaptırarak sıkı bir sistem haline getirmiş ve katılmak isteyen
öğrencinin Kuran hafızı olmasını şart koşmuştur. Cami ise H. 1156 / 1743
yılında inşa edilmiştir92.

Allah'ın evleri, dini, kültürel ve sosyal bir kurum ve insanların ibadetlerini

gerçekleştirdikleri, dinleri ve dünyevi meselelerini tartıştıkları bir buluşma yeri
olduğu göz önüne alındığında, Cezayir toplumunda camilerin bakımı açıktı.
Şehirde özel camisi olmayan mahalle bulamazsınız93.Salih Bey'in MS 1791'de
son günlerinde adını özenle taşıyan ve Yeni Cami olarak bilinen bir cami daha
inşa ederek yaptığı da budur94.Salih Bey döneminde büyük camilerin sayısı beş,
mescitlerin sayısı yetmişin üzerinde, zaviye sayısının ise 13 olarak tahmin
edilmesi eğitimin her kademeye yayılmasında olumlu bir rol oynamıştır.Bilim
ve din arasındaki yakın ilişki nedeniyle okullar genellikle camilerin yanına inşa
edildi, ancak her okulun içinde bir ibadethane kurulmalıdır95.Ve Salih Bey'in
Vakfiye defterinde Bukasaiah Mektebi ve Sidi İbn Haldun Mektebi olmak üzere

90
10‫ص‬,2009,‫الجزائر‬,‫دارالبصائر‬,‫المساجد العتيقة في الغرب الجزائري‬, ‫يحي بوعزيز‬
91
237‫ص‬,1980 ‫قسنذينة‬,‫مطبعة البعث‬, ‫أم الحواضر تاريخ مدينة قسنطينة‬, ‫محمد المهدي بن علي شعيب‬
92
‫مذكرة لنيل شهادة ماجيستر في التاريخ الحديث والمعاصر‬,1900.1830 ‫دزر بنى المجتمع الجزائري في مقاومة االستعمار‬, ‫الطاهرعمري‬
57‫ص‬199.1998‫الجزائر‬, ‫قسنطينة‬, ‫جامعة االمير عبد القادر للعلوم االسالمية‬,‫غير منشورة‬
93
2010‫دار االمة الجزائر‬,3‫ج‬,‫تاريخ الجزائر‬, ‫عبد الرحمن بن محمد الجياللي‬,
94
32.4‫ص‬1984‫الجزائر‬,‫ المؤسسة الوطنية للكتاب‬+‫دراسات وأبحاث في تاريخ الجزائر العهد العثماني‬, +‫ ناصرالدين سعيدوني‬,
95
198‫ص‬,2004,‫دار الهدى الجزائر‬,1‫ج‬,‫موضوعات وقضايا من تاريخ الجزائر والعرب‬,‫يحي بوعزيز‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

iki orta okulu olduğu ispatlanmış, ancak o zamanki ilkokulların sayısından

bahsetmemiştir96

Kütüphaneler, özel ve halk kütüphaneleri olarak ikiye ayrılmıştır.El-Katania

Mektebi Kütüphanesi, Salih Bey'in kurduğu cami, köşe ve okullara bağlı en ünlü
halk kütüphanelerinden biridir. Araştırmacılar, "Salih Bey'in tutuklanması ve
mühürlenmesi" ibarelerini taşıyan çok sayıda kitap buldular ve Hanefi kadı
Muhammed el-Arabi bin Issa* ve ajan genellikle vakıf mührünün yanına
mührünü koyurmuştur97

Bu kurumlar genel olarak Cezayir'de okuma, yazma ve Arap dilinin

yaygınlaştırılmasında, özellikle Kur'an-ı Kerim'in ezberlenmesinde en büyük
itibara sahipti.Kuran eğitiminin hakimiyeti Cezayir'in çağdaş tarihinin sonraki
aşamalarına kadar devam etti ve bu da Arapça Osmanlı döneminde neden bu
konumunu koruduğunu açıklar. Salih Bey, Kostantine'yi en güzel takım elbise
içinde güzel bir görünüme kavuşturmaya özen göstermiş ve ona geçmişte bildiği
yeri restore ettirmiştir Numidyalıların başkenti ve Hafsilelerin favori koltuğu
olduğu zaman. H. 1202 / 1787'de içinde cami, okul ve mezarlık bulunan Sidi El
Kettani teknesi olmak üzere iki dini kayık yaptırmıştır. H. 1202 / 1787'de içinde
cami, okul ve mezarlık bulunan Sidi El Kettani teknesi olmak üzere iki dini
kayık ve Bir cami, bir türbe, bir konut ve bir banyo içeren MS 1787 civarında
Sidi Mohamed Laghrab kompleksi yaptırmıştır.... 98

  Salih Bey döneminde Kostantine'deki kültür merkezleri ve kurumlar çeşitlidir,

bunlardan en önemlilerini şu şekilde sıralayabiliriz:

II-1-1-Camiler:
Bazı camiler ve mescitler belirli bir zaviyeye bağlı olduğu ve bazı zaviyeler
belirli cami ve mescitlere bağlı olduğu için araştırmacı genellikle cami, cami ve
zaviye adlarında karıştırılmaktadır ve örtüşme sadece isim değil, aynı zamanda
işlevinde de bulunur. Camiler üç çeşittir: Cemaatli mescit, cami ve musalla.

96
257‫ص‬, ‫ الدبعة األولى‬1998‫ دارالعرب االسالمي‬1830-1500 ,1‫تاريخ الجزائر الثقافي ج‬,‫أبو القاسم سعد هللا‬
97
298-294‫المرجع السابق ص‬
98
1608‫ص‬,18‫رقم‬,‫دراسات في آثار الوطن العربي‬,‫حولية االتحاد العام لآلثاربين العرب‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

Cemaat mescetine gelince, Müslümanların cemaat namazını veya Cuma ve iki

bayramı kılmak için toplandıkları camidir ve genellikle vaaz camii olarak
adlandırılır99.

mescide gelince: mescit caminin altındadır ve bir halka veya yöreye özgüdür ve
bu camiler özellikle beş vakit namaz içindi100... Cami ve mescit adlarının hem
anlamsal hem de işlevsel olarak örtüşmesi, onları ibadet ve bilgi yeri olarak
genel anlamıyla ele almamızı gerektirmektedir.İslam'da camiler sadece ibadet
yerleri ve şehrin merkezi değildi. , ancak eğitim tarihi onlarla bağlantılıydı,
böylece ibadet farklı kültür türlerini içeriyordu.101

Musalla ise sur dışında ve geniş bir alanda yapıldı.Rasulullah (s.a.v.) mescidin
dışında iki bayram namazını kıldığı namaz mekânını ilk kanunlaştıran kişi
oldu.102 Osmanlı döneminde Kostantine'deki cami sayısı hakkında istatistikler
değişiyor,Kenti 18. yüzyılda ziyaret eden Al-Ouerthelani'ye* göre, Cuma
namazı için yaklaşık beş cami var ve bazıları çok ayrıntılı, çünkü onların
yaratıcısının bir olduğunu söylüyor103. Salih Bey döneminde daha önce de
belirttiğimiz gibi cami sayısı yetmişi aşmış olup, bu camilerin en önemli ve
ünlülerinden biri Sidi El Kettani Camii'dir.

Sidi El Kettani Camii :

H. 1190 / 1776'da Salih Bey tarafından kurulmuştur104.Şehrin kuzey kesiminde,

Kasbah'ın aşağısında, sömürge zamanlarında negrier meydanı olarak bilinen
Cuma pazarının yanında yer alır. Şimdi Souk Al Asr olarak bilinir105, Cami,
belirgin girişi, beyaz mermerden sütunları, taçlarının, kemerlerinin, kubbelerinin
ve silindirik minaresinin zarafetiyle ayırt edilir106. Yapı malzemeleri ve mimari
dekorasyonu İtalya'dan getirildi. Dikdörtgen şekliyle de öne çıkan bu cami, üst
katında mescidin yer aldığı iki kattan oluşuyor107. Kuruluşundan başlayarak, bir
99
245‫ص‬,‫ المرجع السابق‬,‫أبو القاسم سعد هللا‬
100
-2009 ‫ دراسو عمرانية أثرية ’رسالة مقدمةلنيل شهادة دكتوراه في االثار االسالمية‬+‫عبد القادر دحدوح ومدينة قسنطينة خالل العهد العثمانيفي‬
208-202‫ص‬,2010
101
52‫ص‬,‫ت‬.‫د‬,‫القاهرة‬,‫دار الفكرالعربي‬, ‫ تطور التعليم الديني‬, ‫أحمد شحات‬
102
‫المرجع السابق‬, ‫عبد القادر دحدوح‬
208-202‫ص‬
103
,‫القاهرة‬,‫مكتبة الثقافة الدينية‬,‫ عبد الكافي‬:‫تنوروف‬2‫مح‬,1‫ط‬,‫ نزهة االنطار في فضل علم التاريخ واالخبار‬:‫الحسين بن محمد الورثيالني‬
791‫ص‬,2008
104
237‫ص‬,1980 ‫أم الحواضر في الماضي والحاضر’تاريخ مدينة قسنطينة ومطبعة البعث قسنطينة‬,‫محمد المهدي بن شعيب‬
105
103‫ص‬,2013, ‫تلمسان‬, ‫منشورات وزارة الشؤون الدينية واالوقاف‬,‫المساجد والزوايا في مدينة قسنطينة االثرية‬,‫كمال غربي‬
106
34‫ص‬,2005-2004,‫مذكرة لنيل شهادة الماجيستر في االدب‬, ‫االلغاز الشعبية في مدينة قسنطينة دراسة احصائية تحليلية‬, ‫رتيبة حمود‬
107
16 ‫انظر الملحق رقم‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

dizi bağış operasyonu izledi ve Salih Bey ilk iyilik yapan oldu ve kısa süre sonra
Kostantine'nin ileri gelenlerinden bazıları, örneğin Para Evi'nin temsilcisi
Radwan Khoja bey*, Radwan Khoja beyi gibi üst düzey yetkililer de dahil.
Mustafa Kaysarlı* ve diğerleri izledi108. Yukarıda anlatılanlardan, oynadıkları
büyük dini ve bilimsel rol göz önüne alındığında camilerin ayrıcalıklı bir
konuma sahip olduğu ve Salih Bey'den ve Kostantine halkından özel ilgi
görmelerinin nedeni de budur. 109

II-1-2-Zaviyeler:
Cezayir'de Osmanlı döneminin özellikleri arasında şehirlerden çok kırsalda
ortaya çıkan tesavvuf olgusunun yaygınlaşması vardır ve bu da doğrudan
doğruya halk arasında bilinen adamlar tarafından kurulan açıların ortaya
çıkmasına neden olmuştur. insanlar tesavvuf olarak, bu yüzden ziyaretçi ve
takipçi almak için merkezler kurdular110. Zaviye, önceleri dindar bir aileden
birinin türbesini içeriyordu ve insanlar namaz kılmak için buraya gelirdi, daha
sonra eğitime yönelik hale gelinceye kadar görevleri çoğaldı111, ve Yakın
zamana kadar Cezayir'de Arapça ve İslam kültürünün kaybolmasını önleyen
önemli merkezlerden biriydi112. ayrıca kitleleri eğitimden çok ruhsal olarak y
büyüttü. Bu zaviyelerin, şeyhlerinin ve talebelerinin fen, eğitim, nakil, nüsha,
müelliflik ve tahsile gösterdikleri ilgi sayesinde çeşitli ilim, sanat ve ilm
dallarında kitap ve ilmî yazmaların depoları ve büroları olarak hizmet ettiklerini
de unutmamak gerekir113. Kostantine'ye gelince, o da Sidi Abd al-Memn'in
zaviyesi ve Hansalya'nın zaviyesi de dahil olmak üzere bir dizi açıyı
biliyordu...vb114, Salih Bey'in zaviyelere olan ilgisine gelince, onun zaviyelere
olan ilgisinin derecesini bize bildiren bir kaynağımız yoktu, ancak kayıtlarında
yer alan bir vakıfta Sıdîyusef a'l-. Tilmisani 'nin zaviyesi lehine bir vakf ayırdı.
bunu Salih Bey'in açılara olan ilgisinin bir göstergesi olarak
değerlendirebiliriz.Buna kültürel yönüne olan ilgisini de ekleyin.Bu, Kaşi
Fatıma el-Zehra'nın* Salih Bey'in zaviyelerin vakfiyelerinin takibi için kayıtlar

108
69‫ ص‬,2005 ‫ منشورات ميديا بلوس‬,‫فاطمة الزهراء قشي وكتاب قسنطينة في عهد صالح باي البايات‬
109
69‫ ص‬,2005 ‫ منشورات ميديا بلوس‬,‫فاطمة الزهراء قشي وكتاب قسنطينة في عهد صالح باي البايات‬
110
263‫ص‬,‫المرجع السابق‬,‫أبو القاسم سعد هللا‬
111
132‫ص‬,2007‫الجزائر‬, ‫دار القصبة‬,‫الصراعات الثقافية في الجزائر المستعمرة ’ترجمة محمد عبد الكريم أوزغلة‬, ‫ايفون تورين‬
112
‫جامعة‬, ‫معهد العلوم االجتماعية‬,10‫العدد‬-‫مجلة سيرتا‬,‫المرابطون والطرق الصوفية في الجزائر خالل العهد العثماني‬, ‫العيد مسعود‬
14‫ص‬1988‫الجزائر‬, ‫قسنطينة‬
113
346‫ص‬,‫المرجع السابق‬,‫يحي بوعزيز‬
114
14‫ص‬,‫المرجع السابق‬,‫العيد مسعود‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

tuttuğunu belirtmesine ektir ve bu sadece bir kanaat olarak kalmaktadır115. O da

Sidi Abdel Momen'in zaviyesini de yenilemiş ve tamir etmiştir.bu, zaviye
girişinin üst kısmındaki mermer levhaya kazınmış antik yazıdan
kaynaklanmaktadır116.

II-1-3-Okullar ve Kütüphaneler: Kostantine çok sayıda okula tanık

oldu, Abdel Qader Dahdouh* ise okul sayısının yedi ortaokul olmak üzere
97'ye ulaştığını söylüyor117, İlim okulları, temel işlevi çeşitli dini ve din dışı
bilimleri öğretmek olan kültür kurumlarıdır118.

a) Sidi Lakhdar Okulu:

Salih Bey onu MS 1779/1193H yılında Sidi Lakhdar Camii'ne

bağlamıştır.

Doğu tarafında yanında yer almaktadır,bu okulların özel bir mimari

planlama sistemi vardı119. Ve o ve Sidi El Kettani Mektebi, Salih Bey'in
ister kentsel ister kültürel olsun en önemli başarıları arasında sayılıyor.

b) Sidi El Kettani Okulu:

Salih Bey tarafından MS 1780 yılında yaptırılmıştır.Kettani Camii'nin yanında

yer alır ve çeşitli din ve dünya ilimlerinin incelenmesine adanmıştır, Salih
Bey'in kurduğu bir eğitim sistemine göre, ister öğrenci, ister öğretmen, isterse
sorumlular için okulda ikamet etmekle ilgilidir.Bu okul şehirde entelektüel ve
eğitici bir rol oynamıştır120.,Bu okul orta ve yüksek öğretim kademesi olarak
hizmet vermiş,Çağdaş yüksek yabancı okullarla karşılaştırılabilirdi ve kültürel
açıdan bahsettiğimiz o büyük rolü oynamasını sağlayan şey buydu ve Fransız
döneminde bile bu rolü sürdürdü ve bugün hala var121.

c) Geniş ülkede bulunan okulu:

115
68‫ص‬,‫المرجع السابق‬, ‫فاطمة الزهراء قشي‬
116
345‫ص‬,‫المرجع السابق‬, ‫عبد القادر دحدوح‬
117
95‫ص‬,‫عبد القادر دحدوحو نفس المرجع السابق‬
118
‫ المكز الوطني للدراسات والبحث في الحركة الوطنية وثورة‬+‫الحياة الثقافية في الجزائر خالل العهد العثماني ’منشورات‬,‫أحمد مربوش وآخرون‬
5‫ ص‬,)‫ن‬-‫ت‬-.‫الجزائر(د‬,1954‫أول نوفمبر‬
119
328-3276 ‫ص‬, ‫عبد القادر دحدوح ةالمرجع السابق‬
120
130-129‫ص‬,2007‫جامعة الجزائر‬,‫ المنشآت الدينية بالجزائر خالل العهد العثماني مذكرة دكتوراه‬,‫خيرة بن بلة‬
121
284‫ص‬,‫نفس المرجع السابق‬,‫أبو القاسم سعد هللا‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

Bu okulun masrafları Sidi El Kettani okulunun masraflarına ulaşmasa da

yabancılar ve yolcular için bir sığınaktı.

İslami bilimler ve diğer bilimler öğrencileri için bir destinasyon olmanın yanı
sıra,buradan, Bey'in kültürel açıdan büyük önemi ve onu ilerletme ve tanıtma
konusundaki hevesi bize açıktır ve bu, okullarda uyguladığı eğitim politikası
aracılığıyladır. 122

122
71‫ص‬,7,2013‫ع‬,4‫مج‬,‫مجلة اماراباك‬,‫المراكز الثقافية فيدار السلطان(الجزائر) أواخر العهد التركي‬,‫أشرف صالح محمد سيد‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

II-1-4-Kütüphaneler:
Osmanlı döneminde Cezayir, kitaplarla birçok ülkenin ön saflarında yer
aldı,Öyle ki kitaplar yerli olarak yazılarak ve kopyalanarak üretilmekte veya
Endülüs, Mısır, İstanbul ve Hicaz ülkelerinden yurt dışından getirilmektedir

.Kostantine kentindeki kütüphanelerden bahsetmek istersek, burası onlarla dolu

olduğunu söyleyebiliriz.

Özellikle Salih Bey döneminde mahalli edebiyatın yanı sıra Mashariqa ve

Endülüslülerin kitaplarını içeriyordu.

İstikrar sağladı, alimleri teşvik etti, kitaplar getirdi ve öğrenciler için vakıflar
kurdu... Hem kamu hem de özel kütüphanelere sahiptir123.

 Özel kütüphaneler: Okuma ve araştırma kütüphaneleridir, ancak kitap ve

nüshalarını kıskanan alim aileler ve ileri gelenler çerçevesindedir124,Bu tür
kütüphane sayılamayacak kadar çoktur125 ve Kostantine'deki sayının 14 bin
cilt ile 17 kütüphaneye ulaştığı söylenmektedir126.Abul-Kasim Saadallah*,
Bash Tarzi Kütüphanesi'nden bahsederken, kütüphanelerin en büyüğü ve en
ünlüsü Al-Fakun Kütüphanesi idi ve 500'den fazla el yazması içerdiği için
Al-Fakun Kütüphanesi'nden daha az önemli olmadığına dikkat çekti. , çoğu
fıkıh üzerineydi.Bu kütüphanede iki nadir kitap da bulundu,Koçek Ali
Kütüphanesi de en önemli kütüphanelerden biriydi.Buna göre, Kostantine'nin
ileri gelenlerinden herhangi birinin evinde özel bir kütüphane
bulunmamaktaydı.
 KAMU KÜTÜPHANELER: Çeşitli sanatlarda çeşitli el yazmaları içerir ve
her bakımdan öğrenciler ve profesörler okumak için ona başvururlar,Camiler,
okullar ve köşeler için bir vakıftı ve bu kütüphanelerin en ünlülerinden biri,
Konstantin'de Salih Bey tarafından kurulan Medrese-i Katanya'nın
kütüphanesidir127.

123
5‫ص‬2005‫قسم التاريخ جامعة الجزائر‬,‫مدكرة ماجيستر‬, ‫ العلماء وعالقتهم بالسلطة العثمانية فترة الدايات‬,‫رشيدة شدري معمر‬
124
‫رسالة مقدمو لنيل شهادة الماجيستر في‬, ‫م)بين التأثير والتاثر‬19_‫ه‬13(‫ القافي العثماني بالجزائرما بين القرنين‬+‫الموروث‬, ‫منصور درقاوي‬
‫م جامعة وهران‬2015_2014.‫قسم التاريخ وعلم االثار‬,‫التاريخ الحديث والمعاصر‬
125
305‫المرجع السابق ص‬,‫أبو القاسم سعد هللا‬
126
‫ الشركة‬: ‫تحقيق وتقديم محمد بن عبد الكريم‬, ‫ التحفة المرضية في الدولة البكداشية في بالد الجزائر المحمية‬,‫محمد بن ميمون الجزائري‬
37‫ص‬.‫الجزائر‬,‫الوطنية للنشر والتوزيع‬
127
31-30‫مرجع سابق ص‬, ‫أحمد مريوش وآخرون‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

II-1-5-Ev salonları ve kulüpleri:

Sadece referans olarak, dükkanlar gündüzleri satış için, geceleri ise edebi
arayışlar için kullanılımıştır.

 Bey meclisleri: Salih Bey'in meclisi, Kostantine'deki kültürü adeta

yok olduktan sonra yeniden canlandırdı ve bu meclisler herhangi bir
halk meclisinde Salih Bey tarafından yürütüldü ve buna göre bu
meclisler önemli ve kültür ve yetenek patlaması için uyarıcıydı.
 Yazarlar meclisle: Hanedanlık, ileri gelen ve bilginlerin evlerinde
yapılırdı128.Kostantine'de yazarları ve bilim adamlarını bir araya
getiren ünlü bir kulübü varmış gibi görünüyor.
Ve orada misafirleri kalıyor ve Yahya bin Mahjoub'un*129
başkanlığındaydı ve ilm meclisleri her gün doktrin meseleleri
üzerindeydi... ,Aslında, bilim adamlarının ziyaretleri genellikle
salonlar kurmak için bir fırsattı,Fotokopi ve kağıthaneler genellikle
bilimsel meclislere dönüştürülmüş ve bu nedenle her iki konsey de o
zamanın kültür kurumları arasında yer almıştır. 130

Tüm bu çalışmaların yanısıra, Bey'inbeşyıldır (05 asır) kırık olan Roma El-
QantaraKöprüsü'nü restore edip tamir ettirdiği, böylece harap Roma kalesi
Mansoura'dan taş getirdiği Al-Qantara Köprüsü'nden de söz ediyoruz. Bu
projeye İspanyol mühendis (Don Bartolomeo) nezaretinde Avrupa ülkelerinden
getirdiği yapı malzemeleri131, uzmanlar ve teknikişçileri sağladı, Gazel çarşısının
tepesinde bulunan Ayn el-Arab'dan Babel-Qantara mahallesi sakinlerini kapıdan
su getirme zahmetinden kurtarmak için içme suyu getirmeyi de bu
çalışmasından hedefledi.Kemer, Salih Bey'in halefi Hüseyin Bey tarafından
inşaatı durdurulduğunda köprünün tabanının dayandığı bariyerlerin barikatları
olarak kaldı.132

128
60‫مرجع سابق ص‬,‫محمد بن ميمون الجزائري‬
129
159‫المرجع السابق ص‬,‫أبو القاسم سعد هللا‬
130
‫مذكرة لنيل شهادة‬,‫أنتو بيولوجية‬, +‫’دراسة تاريخيو‬1830_159 ‫الثقافة والمثاقفة في المجتمع الجزائر خالل العهد العثماني‬,‫محفوظ رموم‬
106‫ ص‬2002‫الماجيترفي التاريخ‬
131
164‫ص‬،2007‫م‬،‫الجزائر‬، ‫عين المليلة‬، ‫دار الهدى‬،‫مدينة قسنطينة تاريخ معالم حضارة‬،‫عبد العزيز فياللي‬
132
‫صادرة عن وزارة الشؤون‬،‫السنة الثامنة‬،71-70‫العدد‬، ‫شهرية‬،‫ثقافية‬، ‫مجلة االصالة‬، ‫مذكرة حول اقليم قسنطينة‬، ‫ناصر الدين سعيدوني‬
8-9‫مص‬1979‫جويلية‬-‫جوان‬-‫رجب شعبان ه‬،‫الجزائر‬،‫قسنطينة‬،‫مطبعة البحث‬،‫الدينية‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

II-2-VAKIFLARIN ORGANİZASYONU :

Evkaf, Osmanlı'nın gelişinden önceki dönemde Cezayir tarafından bilinen İslami

bir sosyal olgudur ve Osmanlı döneminde Cezayir'de bulunanlar, kadın ve erkek,
kırsal ve kentsel, Hanefi* ve Maliki* dahil olmak üzere cinsiyet, sınıf veya
mezhep ile sınırlı değildi. , ve sosyal, ekonomik, kültürel ve politik hayatın
çeşitli yönlerine katkıda bulunan bir kurumdur.Şehircilik, kamu veya özel
hazinelere bıraktıklarınızla133.

Vakfiyenin tanımı: Vakfiye sahibi ve tanıkların huzurunda hâkim nezdinde

tescil edilen hukuki bir belgedir134

Vakfın çeşitleri çoktur ve sayılamaz.Gayrimenkul vakfedenler var, kuyu ve

pınar vakfedenler var, tarlanın mahsulü veya bir grup ağacın mahsulü
vakfedenler var, bir de okuma için kendilerine veya eşlerine ve çocuklarına
bağışta bulunanlar vardır. Salih Bey'in yaptırdığı cami ve bitişiğindeki okul
hakkında tuttuğu kitaplar gibi135.

Hapishanede izlenen mezheplere gelince, Osmanlı idaresi altındaki Cezayir'deki

vakıfların çoğu, yerel sözleşmelerde kabul edilen formüle göre İmam Ebu
Hanife en-Nu'man'ın* sözlerini takip etti ve mezhepler arasında seçim yapmakta
özgürler136.

İki mezhep arasındaki fark, Maliki mezhebinin, vakfı, hapsedildiği kamu

yararına harcamayı zaruret olarak görmesi, Hanefi mezhebinin ise vakfın vakfın
vakfından müebbet ve daha sonra da rızık için istifade etmesine izin vermesidir.
topuğun bitmesinden sonra hayır vesilesiyle fayda137.

II-2-1-Sütunları:

- Bağışlayanın veya sırdaşın aklı başında, yetişkin, özgür ve mülkünde tam

tasarruf sahibi olması.

133
‫ مذكرة لنيل شهادة الماستر في التاريخ الحديث‬1792-1771 ‫صالح باي في الحياة الفكرية والعلمية في قسنطينة‬, ‫جهيدة زروخي‬
32‫ ص‬2013-2012 ‫جامعة المسيلة‬,‫والمعااصر‬
134
‫م‬2004‫أفريل‬,‫ه‬1425‫ربيع االول‬,‫دارالهدى عين ميلة الجزائر‬,‫تصدرها مؤسسة الضيخ عبد الحميد بن باديس‬,‫المجلد الثالث‬,‫دوريةالعدد الثالث‬
‫مجلة فكرية‬,‫ جميلة معمري ودور الزوايا في مقاومة الجهل والتبشير المسيحي"مجلة الشهاب الجديد‬278‫ص‬,
135
229‫ص‬228‫المرجع السابق ص‬,‫أبو القاسم سعد هللا‬
136
33‫ص‬,‫المرجع السابق‬,‫جهيدة زروخي‬
137
66‫ص‬65‫مرجع سابق ص‬,‫فاطمة الزهراء قشي‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

- Vakfedilenin, gelirinin ve insanların meyvelerinden yararlandığı gayrimenkul

gibi bir servet kaynağı veya kalıcı nitelikte bir menfaat olması .........

- Ödemenin mülkiyeti hakkı, ödeme ve vakıfın veya değerlerin yönetimine ve

yönetimine veya kampın karşılıklı olarak temyiz edilmesine ve Malikia olmayan
zamanlar aynı olabilir138.

II-2-2-Amaçları:

- Vakfiye geliri cami, zaviye, okul ve türbe temin edilerek belirlendiğinden ilim
adamlarına, âlimlere, fakirlere, muhtaçlara, dullara ve yetimlere
bakmaktır.Birçok Osmanlı dini ve siyasi şahsı vakıf geliri tahsis ettiklerini
biliyordu. cami ve zaviyelere hizmet vermek, kadın kategorisinin yanı sıra
toplumdaki bu sistemi biliyordu139.

- Cezayir ailesinin uyumu ve mirasçıların haklarının korunması üzerinde

çalışmaktadır

Alimlere, öğretmenlere ve öğrencilere yapılan harcamalar, öğrencilerin Fas,

Kairouan, Al-Zaytouna Camii veya Kahire gibi İslami üniversitelerde
çalışmalarına devam etmelerine yardımcı olmaya da katkıda bulunuyor.

-Hükümdarların şikayetlerini ve keyfi kararlarını azaltmak.

Yaşlıların ve küçüklerin geçim kaynaklarını yönetmelerini ve kullanmalarını

sağlamak140.

Örneğin, Hanefi veya Maliki mezhebi gibi belirli bir düşünce ekolüne özen
göstermek.

Toplumsal dayanışma ve uyum. Aynı zamanda soylular (Eşraflar) ve Endülüs

halkı gibi belirli grupların birbirleriyle dayanışmasını da gösterdi.

138
65-64‫ص‬,‫المرجع نفسه‬
139
278‫ص‬,‫المرجع السابق‬,‫جميلة معمري‬
140
‫مص‬2000 ‫بيروت لبنان‬,‫دار الغرب االسالمي‬,1‫ط‬,‫دراسات تاريخية في الملكية والوقف والجباية في الفنرة الحديثة‬,‫ناصر الدين سعيدوني‬
249-232
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

- Hac ile Mekke ve Medine'deki fakirlere yıllık olarak para göndermek gibi
sınırlar dışında dini ve siyasi etki. Salih Bey'in saltanatı boyunca uygulamak ve
özen göstermek istediği şey buydu. 141

141
223-229‫أبو القاسم سعد هللا ص‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

II-2-3- Osmanlı döneminde Kostantine'de vakfiye kurumları:

Osmanlı döneminin sonunda vakfiyelerde vakfedilen mallarda belirgin bir artış

görülmüş ve sorumluların bu vakfedilen malları organize etmek için müesseseler
kurmasına sebep olmuştur.Bu kurumlar arasında:

A-Hanefilerin hayır yolları için vakıf kurumları :

Hanefi zaviye mezhebinin hizmeti ile ilgili tüm vakıfları, okulları, çalışanları ve
fakirleri denetleyen yarı resmi kurumlardır.paşa tarafından atanan bir grup
tarafından yönetilirler.Bu kurum aynı zamanda hayırsever projelerle de
ilgilenirdi. yolların onarımı ve sulama kanallarının genişletilmesi, onları
denetleyen kuruluşlar tarafından alınan bağışlar142.

B-iki Haram-ı Şerifin vakfı (Mekke ve Medine) :

Osmanlı döneminden öncesine dayandığı için en eski vakıflardan biridir, ve
Cezayir'in Mekke ve Medine'ye yaptığı hac ziyaretleri aracılığıyla İslam
dünyasında Cezayir'in yüzünü temsil etmesi nedeniyle siyasi alanda büyük bir
öneme sahipti,Bu kurum, Cezayirlilerin kalbinde kutsal yerlerin kapladığı önem
nedeniyle Konstantin şehrinin vakfiyelerinin çoğunu almıştır. Cezayir'in her
yerinde bir sürü mülkü vardı ve parası İki haram-ı Şerifin'nin fakirlerine aitti ve
bu her iki yılda bir oluyordu143، Kurum, tüm vakıfların yaklaşık dörtte üçünü
denetledi ve Mekke ve Medine sadakalarını Kostantine'den taşıyanların en
ünlülerinden biri Abdel Karim Al-Fakun* ve Hâkim Ahmed Al-Abbasi* idi.

C-Bait Al Mal Vakfı'nın kurumları:

Bu kurum, yetimlerin ve mazlumların tüm parasını ve devletin el koyduğu
malları gözetlediği ve gözetlediği için bir hayır kurumu olarak kabul edilir ،
Vakıf, yolculara, yetimlere, yoksullara ve esirlere yardım etmek ve devlete ait
olan ganimeti elden çıkarmakla ilgilendi, devlete ait ganimetler, vergi ve
teçhizat alımı işlerinden tasarruf ederdi, Ve kamu tesislerinin (yollar, köprüler...)
inşaatını denetler ve ayrıca bazı hayır işleri yapardı, örneğin: fakirlerin ve
yolcuların ölülerini gömmek, muhtaçlara sadaka vermek. 144

142
237-362+‫ص‬,‫بيروت‬,‫دار الغرب االسالمي‬,3‫ج‬,‫أبو القاسم سعد هللا تاريخ الجزائر الثقافي‬
143
84‫ ص‬1986.‫ك الجزائر‬,‫و‬,‫م‬,‫دراسات في الملكية العقارية‬,‫ناصر الدين سعيدوني‬
144
216 ‫أحمد مريوش والمرجع السابق ص‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

D-Endülüs vakıfların kurumu :

Cezayir'de ikamet eden Endülüs topluluğunun zenginleri, Endülüs'ten kaçan
mülteci kardeşlerine mülk vakfediyormuş ve zamanla etkileri arttı ve yetkililer
onları dayanışma ve fakirlere hizmet etme amacı olan bu kurumu kurmaya
teşvik etti145.

E-Zaviyelerin ve evliyaların ve Aşrafların vakıfları :

Al-Ashraf, Cezayir toplumunda seçkin bir gruptur ve özel vakıfları vardır ve
özel bir birliğe (Al-Eshraf) sahiptirler , Bu kurumların vakıfların çoğu, erdemli
evliyaların, okulların ve soyluların türbelerine aittir. Bu vakıfların görevi, eğitim
veya din kurumunun cari maliyetlerini ödemeyi içerir ve fazlası asil yoksullara
ve hazinenin bağışlarına aitti ve bunlar Kostantine şehri de dahil olmak üzere
çeşitli şehirlerde çoktu146.

F - Kamu hizmetleri (yollar, kaynaklar ve akarsular) için

vakıfları :
Dini olmayan kurumlar olarak adlandırılırlar, ancak dini motiflerle ve yoldan
geçenleri söndürerek büyük ödül arzusuyla motive edilirler.Kostantine şehrinin
içinde ve dışında, yollarda ve su yollarında harcamak için çeşitli mülkler
bağışlanmıştır147.

J –Ocaklar Kurumu: Askerler ve kışlalar için yapılan vakıflar:

Bu vakıfların kökeni, askeri rütbelerde yükselen askerlere kadar uzanır, çünkü

vakfedilen mülkün önemi, rütbe veya idari konum yükseltmenin önemi ile
bağlantılıdır. vakfiyeye ait olan ve vakfın geliri, vakıf mümessili askerlerin
vakfiye odaları tarafından sağlanan hediyeler gibi rekreasyonel şeylere
harcanmıştır 148.

Vakıfların organizasyonu :

Salih Bey, Bey'in lehinde camilerin vakfiyelerinde terkedilme olduğu

haberlerinin gelmesiyle, Vakıf Vakfı'nın teşkilatlanmasını ve sponsorluğunu
145
242-241‫ ص‬3‫ج‬,‫أبوالقاسم سعد هللا‬
146
100‫ص‬,‫مرجع سابق‬,‫دراسات في الملكية العقارية‬,‫ناصر الدين سعيدوني‬
147
100‫ص‬, ‫المرجع نفسه‬
148
157‫ ص‬,1999.‫ت الجزائري‬.‫ن‬.‫و‬.‫ ش‬1830-1800 ‫النظام المالي للجزائر في الفترة العثمانية‬, +‫ناصرالدين سعيدوني‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

denetledi. Ajanlar orada yolsuzluk, yağma ve ihmal içinde yaşadılar, bu da

işlevlerini bozdu ve hayvanlar için ahır haline geldi149.bunun üzerine Salih Bey,
H. 1190 / 1776'da kadılara ve hainlere (Hanefi müftüsü Şeyh Abdülkadir er-
Raşdi* ile Hanefi ve Maliki hakimi Şaban bin Celul*) vakfın vakfiyelerini
araştırmaları talimatını veren bir ferman çıkardı. camileri asıl amaçlarından
saptırıp, araştırmalarının sonuçlarını özel bir deftere kaydetmelerini emrettikten
sonra150, her cami için ayrı ayrı küçük defterler yazılmış ve sayıları yüze
ulaşmıştır151,Bu defterlerin kaybolmaması için dört nüsha olarak dört yüksek
memur ve dört kurum arasında dağıtılması emri verildi.Birincisi her hane ve
hazine dairesinin temsilcisi tarafından tutulur, ikincisi Şeyh ile birliktedir.
üçüncüsü Hanefi hâkimiyle, dördüncüsü Maliki hâkimiyle birliktedir152,Ayrıca
altı ayda bir vekillerden hesap sorulmasına karar vermiş ve âlimlerden ve hazine
maliklerinden oluşan (Bilim Kurulu) vakfiye ve fazlalık işlerine her yıl
bakmakla görevlendirmiştir. başka bir mülk satın almak için kullanılır, bu da bir
bağış haline gelir, vb153.

Fatima El-Zahraa Qeşi'ye göre, bu sözleşmelerin kaynağı, tarihte Hanefi hakimi

Seyyid Şaban bin Abdul Celil tarafından tutulan kopyadır, çünkü bu defterin
kalıntıları şu anda torunları İbn Celul'ün evinde korunmaktadır. Bey Saleh'in
kızlarından birinden bahsi geçen hakim ve torunlarındandır154, 1203MS yılları
arasında dağıtılmış ve bir kısmı Salih Bey'in mührü ile mühürlenmiştir ve bizzat
kendisine ait olması kuvvetle muhtemeldir.Salih Bey, vakfiye defterindeki
işlemlerin üçte ikisinden fazlasına taraf olduğu için diğer işlemler, vakfın
kurulmasından önceki satın alma veya netleştirme işlemleri ve parası Sidi El
Kettani camisinin yanı sıra bitişiğindeki okul olan hayırsever Ahbas'ların
çoğuydu155.

Maskaradaki Bey Mohammed el kbir de benzer bir yöntem izledi.Belgelerden

birinde, Tlemcen'deki iki okulun vakfiyelerini takip ettiği (el ele geçirildiği ve
insanlar bunun vakfiye olduğunu unuttuğu) ve kendilerine ait arazileri iki okula
iade ettiği belirtiliyor156.
149
229‫ص‬, ‫فاطمة الزهراء قشي‬
150
E .VAYSSETES.OP.CT.P137
151
67‫فاطمو الزهراء قشي ص‬
152
9‫ص‬2009.‫الجزائر‬,‫داربهاء الدين للنشر والتوزيع‬,‫م‬1792-1771‫سجل صالح باي لالوقاف‬, ‫فاطمة الزهراء قشي‬
153
229‫مرجعسابق ص‬,‫أبو القاسم سعد هللا‬
154
68‫مرجع سابق ص‬,‫قسنطينة في عهد صالح باي‬,‫فاطمة الزهراء قشي‬
155
29‫ص‬,‫المرجع السابق‬, ‫أبو القاسم سعد هللا‬
156
10‫مرجع سابق ص‬,‫فاطمة الزهراء قشي’سجل صالح باي لالوقاف‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

Salih Bey hayırsever olan ilk kişiydi ve kısa süre sonra Beyt Al-Mal ajanı Bay
Radwan Khoja ve Bey Mustafa Feisarli gibi en üst düzey yetkililer arasında
şehrin ileri gelenlerinden bazıları onun örneğini izledi. Ancak Salih Bey'in
mülkü en büyüğüydü157.

Bu kayıt ayrıca şunları bilmemizi sağladıki:

Doğrudan hizmet veren kurumlara yönelik hayırsever veya kamu arasında

vakfın niteliğine göre sözleşmelerin sınıflandırılması. Ve aile arasında son
paradan önce topuğun yararına.

- İster Hanefi, ister Maliki olsun, Hanefi mezhebinde çalışmanın yaygınlığı.

- Salih Bey, şehrin ileri gelenleri ve sahipleri, Müslümanlar ve Yahudiler ile

satın alma ve muhalefet arasında birçok işlem yapmış, camilerle mübadeleyi
engellemesini yasaklamıştır.

Salih Bey, kendisi ve çocukları ile ilgilenmediği için, mülk edinmiş ve H.

1189'da kendisine ve kendisinden sonraki haleflerine ilk vakfınıvermiştir.
Kostantine'nin ileri gelenleri, hayırsever ve atomik bağışlarıyla Yeni
Üniversitesi'ni desteklemek için onu takip etti.158

157
69‫ص‬,‫مرجع سابق‬,‫قسنطية في عهد صالح باي‬,‫فاطمة الزهراءقشي‬
158
12-13‫ص‬,‫المرجع االسابق‬,‫سجل صالح باي لالوقاف‬,‫فاطمة الزهراء قشي‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

II-3- Eğitime ve bilim adamlarına olan ilgisi:

Kostantine'de Salih Bey döneminde kültür kurumlarının ortaya çıkması, eğitimin

düzenlenmesini sağlayan ve eğitim görevini eksiksiz yerine getirmeye yardımcı
olan bir eğitim sisteminin gelişmesiyle bağlantılı olmuştur, Böylece Salih Bey,
öğretmen ve öğrencilerin tabi olduğu, işyerlerinde ve ibadethanelerde
çalışanların tabi olduğu belirli bir sistemi empoze edebilmiştir.

Ayrıca Osmanlılar devlet sistemini genel İslam hukuku çerçevesinde kurmuşlar,

böylece egemenlik, fetih, yetki, kuvvet ve orduların teşkilatlanması alanlarında
büyük başarılar elde edebilmişlerdir, Bu politikada, Cezayir'deki Osmanlı
varlığına siyasi meşruiyet kazandıran ilk kişiler olduklarından, özellikle bilim
adamlarına güvendiler, Fakoun ailesi, kamuoyunu Kostantine vilayetinde
Osmanlı otoritesini kurmaya ikna etmenin arkasındaydı, Ve Al-Antari'nin*
bildirdiği şey şudur: "Efendim Şeyh El-Fakun onlarla tanıştı ve doğru ve faydalı
kamuoyu ile onları protesto etti. Bu Türkler, Osmanlı Padişahının (sic)
huzurundan geldiler ve onlar oğullarıdır. Biz de O'nun biatı ve yönetimi
altındayız, çünkü onlarla karşılaşmamız bize yakışmaz ve onlara yardım
edemeyiz ", Bu ailenin oynadığı çeşitli rollerin ve onun ve Konstantinopolis'in
diğer bilim ailelerinin sahip olduğu birçok pozisyonun yanı sıra ve bu açıdan bu
tür ailelerin otorite ve toplumda özel bir yeri vardı.

Buna göre izlenen eğitim politikasını, Salih Bey döneminde dolaşımda olan en
önemli ilimleri, âlimlerin durumunu ve bunlara olan ilgisini bu bölümde ele
alacağız ve son olarak da önde gelen âlim ve şahsiyetlerden bazılarını ele
alacağız. onun döneminde.

A- Salih Bey dönemindeki eğitim sistemi:

Salih Bey, H. 1194 / MS 1780 Şevvalinde okullar için özel bir kanun
çıkarmıştır ve bu, Sidi El Kettani okolunun birkaç tesisten oluşan ve bu okul için
kullanılan sistemden bahsederken tenkitçilerin el yazmasından anladığımız
şeydir. Aynı zamanda ibadet için de kullanılan bir öğretim salonu içerdiği için
çeşitli amaçlarla, ayrıca Rachid Bourouiba*'ya göre biri profesör için olmak
üzere beş odası ve geri kalan dört odası da öğrenciler içindi159, Rashid

159
‫جويلية‬,140‫عدد‬,‫المجلةالتاريخية المغربية‬,‫عرض معاشيوجميلة‬,‫مخطوط حول تاريخ فترة صالح باي‬,‫محمد الطاهر بن أحمد النقاد‬
19‫ص‬,‫تونس‬,‫منشورات مؤسسة التميمي للبحث العلمي والمعلومات‬,2010
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

Bourouıba’ya göre salih bey,sekiz dahili öğrenciyle herhangi bir sayıda

belirledi160, Ancak eleştirmenler, sayılarının 24 öğrenci olduğuna dikkat çekiyor
ve belki de sayıdaki bu tutarsızlık161, dahili öğrenciler ve harici sistemde
öğrencilerin olması gerçeğinden kaynaklanıyor ve bu nedenle Burouiba'da
sadece dahili sistemdeki öğrenci sayısından bahsedildi. , eleştirmenler tüm
öğrencilerin sayısından bahsederken ve bu odaların yanında başka bir oda ve
abdestlik vardı, Salih Bey de bu okulu sistemin işleyişini sağlayan bir idareye
göre tertip etmiş ve "bütçeden sorumlu bir temsilci, okulu süpüren ve mescidin
kandillerini işleten bir hademe"den oluşmaktadır, Her çalışanın veya öğrencinin
eleştirmenler tarafından belirlenen bir miktarı vardı: “Öğretmenin ücreti yıllık
otuz riyal, acentenin ücreti sekiz riyal, kapıcının ücreti yedi riyal ve altı riyal
alan her öğrenci için. ”

Salih Bey'in belirlediği eğitim programına gelince, profesör öğrencilere “günde

üç kez” ders verdi.İlk ders sabah namazında başlar ve on birinci saatte biter,
ikinci ders saat on ikiden ikindi vaktine kadar devam eder ve üçüncü ders saat
üçten akşama kadar sürer162, Buradan eğitim programının çok sıkı ve düzenli bir
şekilde dağıtıldığını görüyoruz, Salih Bey ayrıca, öğrencilerin ayda iki kez
tamamlamaları gereken Kur'an-ı Kerim okuması olan, günde dört rekât, ikisi
sabah namazından sonra ve diğerleri sabah namazından sonra olmak üzere
günde dört rekât okuma olmak üzere öğretim kursları da kurdu. ikindi namazı ve
bu okumayı okulun kurucusunun ruhunu anmak için bir dua ile bitirmek, olduğu
gibi hadis, fıkıh, gramer ve teoloji çalışmalarını içerir.

Bu programların belirli zamanları vardır, çünkü hadis ilmi, Receb ayından

Ramazan ayına kadar art arda üç ayda öğretilirken, geri kalan bilimler diğer
aylarda çalışılır ve onlar da kitabı okurlar. Dala'il al-Khayrat* her Perşembe ve
Cuma sabah ve akşam, Buna ek olarak Salih Bey, okula kayıtlı öğrencilerin
yerine getirmesi gereken şartları belirleyen bir kanun da çıkarmış ve bu kanunla
öğrencilerin hak ve ödevlerini ve okul kanununu çiğnemeleri halinde onları
etkileyebilecek cezaları belirlemiştir. aşağıdaki noktalarda özetlediğimiz:

* Okula gitmek isteyen öğrencilerden şehir ve taşradan, Hanefi veya Maliki'den

bekar erkek olmaları istendi. 163
160
37‫ص‬,‫المرجع السابق‬,‫رشيد بورويبة‬
161
37‫المصدر السابق ص‬,‫محمد الطاهربن النقاد‬
162
37-38‫ص‬,‫نفس المصدر‬
163
320-319‫ص‬,‫المرجع السابق‬,‫دحدوح‬,‫عبد القادر‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

* Hiçbir öğrenci, zorunlu bir nedeni olmadıkça veya ailesini ziyaret etmedikçe
okul dışında yatamaz.

*Personel ve dışarıdan gelen öğrenciler okulda asla uyuyamazlar.

* Öğretmenin derslerine düzenli olarak katılmayan her öğrenci okuldan

atılacaktır.

* On yıl boyunca seviyesini yükseltmeden ve fen bilimleri yapma becerisi

göstermeden okulda kalan her öğrenci okuldan atılır ve yerine başka bir öğrenci
alınır.

* Tatil en fazla yirmi veya otuz gün sürer ve bu süre sonunda öğrenci okula
dönmez ve hasta olduğu tespit edilmezse okuldan atılır ve dışarıdan veya kurum
içinden başka bir öğrenci alır. onun yeri.

* Arkadaşlarına iyi davranmayan, davranışlarında veya sözlerinde kötü olan

öğrenci, art arda üç kez uyarı alır, ardından davranışı düzelmezse okuldan atılır.

* Okul sakinlerinin ihtiyaçları dışında yiyecek, giyecek ve mutfak gereçlerinin

getirilmesi yasaktır.

* Dahili öğrenciler yiyeceklerini odunla değil, sadece kömürle ısıtabilirler.

*Öğrenciler okul içinde kıyafetlerini yıkayamazlar164.

Böylece Salih Bey, bu sistem aracılığıyla ilmî hayatı kontrol etmek ve onu
hiçbir hata içermeyen imtiyazlı bir ilmî yönüyle kuşatmak istemişti, Weissat'a
şunu söyleten de buydu: "O dönemin Fransız liseleri sistemiyle tanışsaydık,
onsuz olmayacaktı bir sistem."165

Osmanlı dönemi bilimsel bakış açısından genel olarak çeşitlilik ile ayırt edildi,
bu yüzden Kuran çalışmaları ile kastedilen aktarım bilimlerini buluyoruz: tefsir,
hadis, fıkıh, aritmetik, astronomi, tıp, edebiyat ve diğerleri, Salih Bey
döneminde ise aklî ilimler bir tür ortaya çıkış ve yayılma yaşamıştır. 166

164
127‫ص‬,‫المرجع السابق‬,‫رشيد بورويبة‬
165
‫ديوان المطبوعات‬,‫سلسلة الدراسات الكبرى‬,‫الروابط الثقافية بين الجزائ والخارج‬,‫ محمدالطمار‬252‫ص‬,2007,‫الجامعية‬
166
‫ديوان المطبوعات‬,‫سلسلة الدراسات الكبرى‬,‫الروابط الثقافية بين الجزائ والخارج‬,‫ محمدالطمار‬252‫ص‬,2007,‫الجامعية‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

Bu da bu bilimlerin akademik derslerde programlanmasıyla olur, İşte Salih

Bey'in aritmetik ve tıp okumaya başladığı Kataniya Okulu'nda yaptığı da budur
ve bu nedenle bu bilimlerin yayılmasında öncülerden biri olarak kabul edilir.

B- Alimlerin konumu ve iktidarla ilişkileri:

Beyler, onları gözetme rolü oynadıkları için otorite ehlini atamakla sorumlu
olduklarından, alimlerin sonrakilerle (yani otorite) ilişkisi etki ve nüfuzlu bir
ilişkiydi, Buna göre, Cezayir'deki Osmanlıların, onu teşvik etmek, halkına sahip
çıkmak, onu geliştirmek ve yönlendirmek için ne bir eğitim politikası ne de
resmi bir planının olmadığını ve bu durumun, onun seviyesinde bir durgunluğa
ve düşüşe neden olduğunu anlıyoruz167.

Başlangıçta ya Cezayir alimlerine güvenmedikleri için ya da takip ettikleri

Hanefi mezhebinin işlerini yürütmek için alimlerini yanlarında getirdiler,
Diplomatik görevlere atamanın yanı sıra dini işlevler için onlara güveniyorlardı.
Ve özellikle saltanatlarının başlangıcında Cezayir alimlerine güvenmediler168,
ancak yönetimin sınırlarının çizilmesi ve iktidar dizginlerinin Cezayir oğulları
(kuloğulları)* tarafından ele geçirilmesiyle birlikte, daha fazla Cezayir alimleri
önem vermeye başladılar, Otorite, aynı zamanda, alimler grubunun
birlikteliğinden korkmuş ve bazen onları devlet işlerini yürütmekten mahrum
bırakmış ve her zaman aşağıdakiler de dahil olmak üzere çeşitli yöntemler
izleyerek alimleri etkisi altında tutmaya çalışmıştır:

Aralarındaki anlaşmazlığı teşvik etmek

Aralarındaki zayıfları aramak ve onları en yüksek mevkilere teslim etmek

Halkla güçlü bir bağı olan ülkenin alimlerine nüfuz etmekten kaçınmak.

Kendi sürgünlerini seçmeleri için baskı yaparak, onları varlıkları için bir tehdit
olarak gören tüm alimleri sürgüne göndermek169.

Bu vesileyle, otoritenin alimler kategorisinden tedbirini aldığını, çünkü ikincisi

doğrudan konularla ilgili olduğunu ve bunun için alimlerin pozisyonlarında uzun
süre kalmadıklarını ve ne zaman olursa olsun onların pozisyonlarında

167
321 ،‫ ص‬،‫ المرجع السابق‬،1‫ ج‬،‫ تاريخ الجزائر الثقافي‬،‫أبو القسم سعد هللا‬
168
391‫ ص‬،‫نفس المرجع‬
169
409-408‫ص‬.‫المرجع السابق‬,‫تاريخ الجزائر الثقافي‬,‫أبو القاسم سعد هللا‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

kalmadıklarını görüyoruz. bir sorun veya korku ortaya çıkarsa, âlim görevinden
alınır ve bir başkası atanır, Bu nedenle Kostantine'deki alim aileler, hükümdarlar
kararlarını haklı çıkarmak için alimlere danışmaya ve alimlerin otoritesini siyasi
otoriteye tabi bir otorite haline getirmeye hevesli olduklarından, konumlarını
korumak için otoriteye yaklaştılar. ikincisinin yanlış yapması durumunda,
sürüyü tahrik etmeyecek şekilde öğüt vermelidir. Bu nedenle âlimler her zaman
hükümdarla istişare konumunda bulunmalarını kendileri sağlamaya
çalışmışlardır170 ve âlimler ile hükümdarlar arasındaki ilişkinin başlangıcı, tıpkı
âlimlerin paşalara olan ihtiyacı gibi, daha önce de belirttiğimiz gibi istihdam
ilişkisi olmuştur. beyler ise para ve iş hırsıyla sınırlıydı171. Osmanlı rejimini
Cezayir toplumuyla (deyim yerindeyse) sosyolojik bir yabancılaşma içinde
yaşatan sebeplerden biri de bu olabilir172.

Buna göre kültürü her yönüyle ihya etmek için çalışan Salih Bey, genel olarak
ilmî şartları gözetmek için bir ilm heyeti tayin etmiş ve bu sebeple lâyık olanlara
iş vermeye heveslenmiş ve eğitimli bir sınıf oluşturmaya hevesli ve bu, okulların
inşa edilmesi ve bir eğitim sisteminin geliştirilmesi yoluyla olur. Kesinlikle ve
tüm bunların olumlu, geniş kapsamlı sonuçları oldu. İlim hayatında ise
kendisinden sonra gelen beyler onun yolunu izlemiş olsaydı.

Sonuç olarak ve yukarıdakiler aracılığıyla, alimlerin otorite ve tebaa arasındaki

bağı dikkate almalarına ek olarak, otorite ve toplumla ilgili pozisyonlarını not
ettik ve bundan yola çıkarak söyleyebiliriz ki, alimler kategorisi, Bu dönemde
Kostantine toplumu önemli bir konuma sahipti. 173

Salih Bey devrinin önde gelen bazı âlimleri:

* Abdülkadir El Raşidi:
O, Şeyh Abdul Kadir bin Muhammed bin Ahmed bin Mübarek Al-Rashidi'dir ve
saygıdeğer bir bilgin, bilgin ve köktendinci çalışkan araştırmacıdır. H. 12.
yüzyılda, MS 18. yüzyılda Konstantin şehrinde yaşadı, yıldızı yükselene ve ünü
yayılana kadar okudu ve öğrendi, Konstantin'de Salih bey tarafından yaptırılan
170
16‫ص‬، ‫ مركز دراسات الوحدة العربية‬،1‫ ط‬،‫ السلطة الثقافية والسياسية‬،‫علي أوميل‬
171
410 ،309‫ ص‬،‫ المرجع السابق‬،1‫ ج‬،‫ تاريخ الجزائر الثقافي‬،‫أبو القاسم سعد هللا‬
172
90‫ ص‬،‫ المرجع السابق‬،‫ فواصل في الفكر وال ّتاريخ‬،‫احميدة عميراوي‬
173
90‫ ص‬،‫ المرجع السابق‬،‫ فواصل في الفكر وال ّتاريخ‬،‫احميدة عميراوي‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

Sidi El Kattani Okulu'nda öğretmenlik görevini üstlendi. H. 1190'da Salih Bey'in

vakfiyeleri ve çalışma programını düzenlemek174, ilmî hareketi harekete geçirme
yöntemini ve öğrencilerin ondan daha fazla yararlanması için çoklu bilginin
kapsamını genişletmek için kurulan alimler heyetinden biriydi175. Dolayısıyla
Salih Bey'in eğitim politikasında, ilmî hareketi organize etmek ve yürütmek için
o dönemin bilginlerine güvendiğini görüyoruz.

*Abdul Rahman Bash Tarzi:

Cezayirli Bash Tarzi* ailesinden alim Şeyh Abdurrahman bin Ahmed bin
Hamouda bin Mamiş* ve hükümdarlığı döneminde yerleştiği Kostantine
şehrinde geniş çapta yayılan Rahmaniyye* tarikatının şeyhi ve bununla ünlendi
ve bilim ve tasavvufu birleştirdiği için ünü ülkenin her yerine yayıldı. H.
1221'de Konstantin'de Allah rahmet eylesin vefat etti ve Zaviye'de defnedildi176.

Birçok kitabına gelince:

* 45 mesele olan tevhid meseleleri sistemini açıklayan müridin gözü kitabı

* Rahmaniyye sistemi, Rahmaniyye usulü ile ilgili hukuki sebepleri içerir ve

Şeyh Abdurrahman Bash Tarzi'nin birçok mensur yazısı ve dini şiiri vardır177.

Bu bilimsel üretimden Abdurrahman Bash Tarzi'nin seviyesini ve bilimsel

hareketin genişlemesine katkısını ve bunu Rahmaniyye yöntemini yayınlayarak
takdir ediyoruz. 178

* Ebu Abdullah Muhammed bin Kocak Ali:

Bey lehine nazırlık yaptığı Konstantin şehrinin önde gelen ve önemli
şahsiyetlerinden biri olarak kabul edilir ve bu eleştirilerinde şöyle der: ‘’Astorza
*(Kanada), ünlü yazar Seyyid Muhammed bin Kojak Ali krallığın geri kalanının
üzerine oturduğunda...’’179, Dolayısıyla Bin Kocak Ali'nin bu Pilek'teki konumu,
onun yazıları aracılığıyla bize ulaşan bilimsel konumun yanı sıra, bu Pilek'te
temsil edilmiştir:

174
220-219‫ص‬,‫بمطبعة بيرفونتانة في الشرقية في الجزائر‬.2‫ج‬, ‫تعريف الخلف برجال السلف‬,‫أبي القسم الحنفاوي‬
175
42‫ص‬,‫المصدر السابق‬,‫سجل صالح باي لالوقاف‬,‫فاطمة الزهراء قشي‬
176
71‫ص‬,‫محمد بن عثمان باشا‬, ‫أحمد توفيق المدني‬
177
197‫ص‬,‫المصدر السابق‬, ‫أبي القاسم الحنفاوي‬
178
43‫المصدر السابقص‬,‫محمد الطاهر بن النقاد‬
179
43‫المصدر السابقص‬,‫محمد الطاهر بن النقاد‬
II-BÖLÜM: Salih Bey’in kostantine Beyliği sırasındaki kültürel başarıları

Hanefi fıkhı ve diğerleri hakkında, çoğu hapsedilmiş bir el yazması.

* Kendi üzerine, sonra topuklarına kilitlediği ve sonunda Cuma pazarındaki yeni

camiye (Sidi Al-Kitani) ve yanındaki okula gittiği hidâyet kitabı, Al- Aynı
şekilde Buhari için de geçerlidir180.

Buna göre Muhammed bin Kocak Ali önemli kitapları kopyalayıp

kütüphanesine ekliyordu ve içindeki kitapların çoğu önce onun üzerine, sonra da
camiye ve okula hapsedildi,bu onun Konstantin toplumu içinde bilim hareketini
yayma arzusunu gösterir ve buradan, Muhammed bin Kocak Ali'nin ister kitap
kopyalamak ister kendisinden sonra bu kütüphaneden yararlanma arzusu olsun,
bilim hareketinde oynadığı rolü görürür

Sonuç: Yukarıdakilerden hareketle, Salih Bey'in Kostantine'deki saltanat

döneminin, başta kültürel alanda olmak üzere birçok alanda mükemmel bir refah
ve başarılar dönemi olduğunu söyleyebiliriz. çeşitli kültürel kurumların, o
zamanın kültürü bozulmuş olurdu.

Tüm söylenenlere ek olarak, Salih Bey, özellikle eski çağlardan kalma Qantara
Köprüsü'nün* yeniden inşası için girişimde bulunduğunda, özellikle iddialı
projeleri mali olanaklarını aştığında, parası cömert olanlar arasında
sınıflandırıldı. Ali bin Davud Şerif el-Buanani* el yazmasında “Şerh Tanweer
el-Basir ve el-Absarfi*, Cezayir Sultanı'nın kafirlerle savaşmaya teşviki, Salih
Bey'in büyük bir han (otel) inşa ettirip camiler yaptırdığını ve camiler
yaptırdığını zikretmektedir. alimleri ülkesine adadılar , Ve vakıflar’ı kurup
ülkeyi genişletti ve sabaha ülkeyi karanlığa çevirdi..

180
85-81‫ص‬ ،‫ نفخ األزهار عما في مدينة قسنطينة من أخبار‬,‫سليمان الصيد‬
 : Salih Bey, şehir halkının kolektif tahayyülünde.

III Bölüm : Salih Bey, şehir halkının kolektif

tahayyülünde.
III-1 : Kostantine’de Kadınları giyen elbisesi (Mlaya) hikayesi
ve siyah -renginin ardındaki anlam
Giyim her zaman belirli bir çağda bir halkın ve bir ulusun tarihini
görmemizi sağlayan bir araç ve görüntü olmuştur ,Sadece bu değil, aynı
zamanda sosyal, ekonomik ve kültürel hayata da ışık tutuyor181.

Kostantine'de giyim, kültürel karakteri ve tarihi boyutlarıyla ayırt edildi ,

Nasıl olmasın ki, bir çok medeniyet onun tarafından cezalandırılmışken bütün
bu medeniyetler yok olmuş ve bu şehir kadimleri, yerleri ve içinden geçen
medeniyetlerin hikayelerini anlatan insanlarıyla kalmıştır.

Bu bölümde geleneksel kadın Mlaya elbisesi olan eski ve köklü bir

geleneksel elbiseden bahsedeceğiz. Konstantin'in hanımları, Osmanlı
İmparatorluğu'nun egemenliği sırasında ilk kez giydi, tam olarak MS 1792
yılında, Konstantin Salih Bey Al-İzmirli'nin en ünlü beylerinin öldüğü yıl.

Mlaya, özellikle bu elbise ve antik mirasıyla tanınan Konstantin şehrinde,

Doğu Cezayir'deki toplumun özgünlüğünü ifade eden geleneksel bir
elbisedir.Çünkü elbise, onun aracılığıyla toplumun kültürünü ve aidiyetini ifade
eder182.

Bu elbise, ev dışındaki seyahatlerinde onları giyen Konstantinopolis

kadınlarının peçesidir, manevi boyuta bağlı olan ve bölgenin kimliğini on
yıllardır ifade eden mirasa bağlı olan Konstantinopolis kadınının temel
özelliklerinden biri olarak kabul edilir,binlerce şiir ve el-Malouf Muvaşşahları,
pasajlarının çoğunda, büyük sanatçı Muhammed el-Taher el-Fergani tarafından
söylenen "Karanlığın Yıldızı" şiiri gibi Malayan'ın belirtilerini taşır.

O dönemdeki siyah elbise Şii kadınlara atfedildi ve bunun kanıtı, Suriye ve İran
gibi Doğu'nun birçok kadınının günümüze kadar muhafazakarlığıdır183.

181
‫جامعة الشهيد حمد لخضر الوادي‬.‫فاطمة جابري‬.‫أ‬, ‫ واألبعاد‬+‫ دراسة في الدالالت‬+,‫مفردات االلبسة في ذاكرة الجسد ألحالم مستغانمي‬
1‫ص‬,2018 .‫جوان‬,14‫مجلة مقاليد العدد‬,‫المدرسة العليا لالساتذة زرقلة‬.‫د بلقاسم مالكية‬.‫ا‬,)‫(الجزائر‬
182
156‫ص‬,‫المرجع نفسه‬
183
22‫ص‬،2011،‫وزارة الثقافة‬،‫كتاب الزي التقليدي تراث ثقافي حي للجزائر‬
 : Salih Bey, şehir halkının kolektif tahayyülünde.

Tanımı : Tüm vücudu saran, yüzün dışında hiçbir şey bırakmayan siyah bir
örtüdür.Daha sonra bu yüz, bazen burnu ve ağzı kapatan şeffaf beyaz bir bez
parçası olan “Ajar” denen şeyle kapatılır, bedenden geriye gözler ve bir elden
başka bir şey kalmamıştır.

Mlaya'ta çok şey söylendi ve büyük olasılıkla rivayetlerin üzerinde

anlaşmaya vardığı şey, kadının, Konstantin halkı arasında büyük bir
popülariteye ve özel bir konuma sahip olan Bey Konstantin Salih Bey'in 1792'de
ölümü üzerine kederden giydiğidir. Ve şairlerden biri dedi ki:

Seni yalnız ölümle gömdüler …..‫ دفنوك‬j‫من قبل الممات وحيدا‬

Hastalık alevlenmeden önce ölürseniz‫لو مت قبل تفاقم االدواء‬......

zaplanmiş, hapsedilmiş,mahrum bırakılmış‫مسجونة مزجورة محرومة‬......

,Siyah bir Mlayayla kaplımış 184‫محفوفة بمالءة سوداء‬.......

Kadınlar daha önce beyaz hayek giydikleri bilinmesine rağmen siyah

Mlayayı giyerlerdi,Salih Bey'in öldürülmesi nedeniyle kadınların tokat atıp
yüzlerine yas tuttukları söyleniyor185.

Bundan sonra, Setif kadınları aynı elbiseyi giyerek Konstantinopolis'teki

meslektaşlarına katıldı, Ardından 08 Mayıs 1945 olayları geldi ve MLAYA
Cezayir'in doğusuna Jijel, Batna, Souk Ahras, Tebessa ve Guelma şeklinde
yayıldı186.

Mlaya’nın bir bez parçası olmanın ötesine geçen bir geçmişi olduğunu
belirtmekte fayda var.

Mücahidler arasındaki iletişimin güvence altına alınmasına ve para ve

malzeme transferine önemli ölçüde ve çok önemli katkılarda bulundu187.

Mücahidler ve Mücahid kadınların acımasız sömürgeciliğe karşı

savaşmak için kullandıkları silahlardan biriydi, çünkü kılık değiştirmiş olarak
birbirlerine mesaj, mühimmat ve yiyecek iletmek için kullandılar, sömürgecinin
Mlaya giyenleri denetlemeye cesaret edemediği gerçeğinden dolayı188,
184
‫دراسة احصائية تحليلية لمذكرة مكملة لنيل درجة الماجيستر في االدب (تخصص ادب شعبي) اعداد الطالبة‬, ‫االلغاز الشعبية في مدينة قسنطينة‬
41‫ص‬,2005-2004 ‫السن الجامعية‬,‫رتيبة حميود‬
185
22‫ص‬،2011،‫وزارة الثقافة‬،‫كتاب الزي التقليدي تراث ثقافي حي للجزائر‬
186
‫جريدة الراية‬, ‫ر‬. ‫ماضي‬,2018-22 ‫المالية القسنطينية "رمز من رموز الحضارة ترفض الزوال واالندثار –ابريل‬
187
"2021 ‫اوت‬22 ‫مالية قسنطينة" زي تقليدي يروي قصة مدينة يومية الشعب تاريخ االصدار الثالثاء‬
188
‫جريدة الراية‬, ‫ر‬. ‫ماضي‬,2018-22 ‫المالية القسنطينية "رمز من رموز الحضارة ترفض الزوال واالندثار –ابريل‬
 : Salih Bey, şehir halkının kolektif tahayyülünde.

Mlaya Doğu'da bir şehirden diğerine farklılık gösterir.Örneğin Setif'te,

Konstantin'deki sadece yüzü kaplayan "ajar"ın aksine uzun bir "ajar" alırlar ve
aradaki tek fark bu değildir. dikiş biraz farklıdır.Setif'te çarşafın şekli, Setif
jubbası veya "Setif pinwarı" olarak bilinen formdadır.

El Tarf'a gelince, mlaya’nın başka bir hikayesi var, burada değişim

rüzgarlarına karşı biraz kararlılık görüyoruz, Ancak paradoks şu ki, Taref’ı
kadınları Mlayay’ı cihazında yanına almıyor ve bu bir kötülük kaynağı olarak
görülüyor, bu yüzden kadın bunu evlendikten sonra satın alıyor.

Constantine, Setif, El Tarf ve Cezayir'in doğusundaki diğer şehirlerde

olduğu gibi, Malayah Annaba'da da kadınlar tarafından giyilir, ancak modern
giyime açıklık ışığında neredeyse geleneksel veya folklorik bir giysinin
parçasıdır. Constantine, Setif, El Tarf ve Cezayir'in doğusundaki diğer şehirlerde
olduğu gibi, Malayah Annaba'da da kadınlar tarafından giyilir, ancak modern
giyime açıklık ışığında neredeyse geleneksel veya folklorik bir giysinin
parçasıdır, Anneden kızlarına torunlarına miras kalmasına rağmen189.

Mlaya, ülkenin bağımsızlığından sonra, gelişme ve değişim akımı

tarafından süpürülene kadar yıllarca varlığını kararlılıkla korudu190.

III-2 Sidi Mhemmed elghrab (karga) efsanesi

III-2-1 SALİH Bey’in evliyalarla ilişkisi :
Aslında Salih Bey'den ve evliyalarla olan ilişkisinden bahsetmek zordur,
çünkü konu onun için tüm çalışmalarda önemlidir ve aynı kaynaklardan
kapsamlı bir anket ve genel bir fikir vermeye yeterlidir. masallar ve mucizevi
fenomenler akıllara saplanmış, âlimler, ya onlara inananların alaycılığıyla, ya da
işaret, ima ve sembolizmi anlamayan karşı tarafın kibiriyle, onları kayda
geçirmek ve nakletmekle yetinmişlerdir. Salih Bey'in çeşitli şahsiyetler ve
gruplarla kurduğu ilişkiler ağını kurmamızı sağlayan yeni belgelerin
yokluğunda, eserlerini genel yolu ve beyler arasındaki konumu üzerinden
anlamaya çalışıyoruz.

189
"2021 ‫اوت‬22 ‫مالية قسنطينة" زي تقليدي يروي قصة مدينة يومية الشعب تاريخ االصدار الثالثاء‬
190
‫جريدة الراية‬, ‫ر‬. ‫ماضي‬,2018-22 ‫المالية القسنطينية "رمز من رموز الحضارة ترفض الزوال واالندثار –ابريل‬
 : Salih Bey, şehir halkının kolektif tahayyülünde.

Tarihçiler, beylerin evliyalarla olan münasebetlerine ve onlar üzerindeki

konumuna ve önceki beylerden alışık oldukları muafiyetlere okuyucunun
merakını karşılamayan hafif ipuçlarıyla değinmişlerdir.

kimileri, Salih Bey'in El-Katania Okulu'nu kurarak komşu zaviye

kurumları için yarattığı rekabete atıfta bulunmaktan memnundur.

Bu okul, öğrenciler için bir iç sistem izlemesi ve organizasyon açısından

sıkı olması ile ayırt edilmiştir.Öğrencilerin ve müderrislerin giderleri, bey
tarafından kendilerine cömertçe tahsis edilen vakfiyelerle, ardından şehrin
alimleri ve zenginleri tarafından karşılanırdı. tesavvuf ve aşırıcılıktan uzak bilim
adamlarına ve hukukçulara dayanan öğretim ruhundaki rekabet, araştırmacı
Laila Babes tarafından değerlendirildi: "Vakıf işlerinde yönetimin
rasyonelleştirilmesi, dini alanın bağımsızlığına bir darbedir."

Bazıları ise ihtilafın bazı şeyhlerin Salih Bey'in pozisyonlarına

muhalefetinden ve kamuoyunu aleyhine kışkırtmak için sert eleştirilerinden
kaynaklandığını belirtti191.

Bunların arasınd *Shataba zaviyesinden Şeyh Muhammed El-Zawawi El-

Hansali de var. Üçüncü bir taraf ise, Salih Bey'in zaviyelerin yararlandığı
muafiyetlerden geri çekilmesinin nedeni olduğuna inanıyor.

O zaman, şehir içindeki ve eyaletteki inşaat projelerini tamamlamak için

daha fazla paraya ihtiyacı vardı, bu yüzden vergi sistemini birleştirdi, bu da
ödemeyenleri rahatsız etmişti, ve anlaşmazlık, bize Sidi Muhammed el-
Ghurab(karga)efsanesi şeklinde gelen, bey ve Şeyh Muhammed el-Zawawi
arasındaki keskin bir çatışmada doruğa ulaştı192.

III-2-2 Sidi Mhemmed elghrab (karga) efsanesi:

Mohamed Al-Zawawi Al-Hansali, Konstantin'in eteklerinde bir

derviştir,bey'in müttefiki ve destekçisiydi ve muhaliflere veya Konstantin
Beyliği'nin doğu kıyılarında İspanyolların saldırılarına karşı ona malzeme ve
teçhizat sağladı193.

191
129,130‫ ص‬,‫المرجع السابق وفاطمة الزهراء قشي‬
192
178‫ص‬, ‫مرجع سابق‬,‫دراسات وابحاث‬,‫ناصر الدين سعيدوني‬
193
2016-12-24 ‫ط في يوم‬.‫نشر بواسطة ن‬,‫مقال "الترميمات لم تثن زوارها عن زيارتها والنشرة طقس ال يزال مقدسا‬,‫جريدة النصر‬
 : Salih Bey, şehir halkının kolektif tahayyülünde.

Ayrıca Şeyh ile Bey arasında kuvvetli bir dostluk vardı.bey, Şeyh
Muhammed el-Zawawi'nin tavsiyesini dinliyordu, ancak Şeyh onu zulmünü
hafifletmenin gerekliliği konusunda ikna edemediği için aralarındaki ilişki uzun
sürmedi, bu bağlamda İbnü'l-Antari, Salih Bey'in "ölümü yaklaştığında
biyografisinin değişip gerçeği yansıttığını ve ölümüne yol açana kadar
zaviyedeki insanlara zulmetmeye başladığını" yazmıştır194.

Halkı ilgilendiren meselelerde anlaşamamaları üzerine aralarındaki

münasebetler bozulunca Şeyh ona isyan etmiş ve bey düşmanlarının saflarına
katılmıştır195, Şeyh Özgar Dağı'na yerleşerek ona karşı düşmanca sözler ve
tahrikler yöneltti.böylece Bey, sadece derviş ve kaçan yandaşlarıyla savaşmak
için Türklerden oluşan bir askeri baskın düzenledi196, ve baskın onlara
yaklaştığında bölgeyi sabote etti ama asıl amacı olan şeyhi ortadan kaldırmak
olana ulaşamadı,Çünkü müritleri onu Bey'in gazabından kurtarabilmiştir. Şeyh,
topraklarının işgal edildiğini öğrenir öğrenmez, karşılaştığı tüm çiftlikleri ateşe
verdi ve gözden uzak yaşadı ve yaklaşık 300 kişilik müritleri etrafına toplandı.ve
derviş, AL’Ştaba Dağı'nın tepesinde protistocu kaldı.

AL’Shataba Dağı'nda Şeyh El-Zwawi'nin mucizelerinden ‘’KARAMAT’’

bahseden birçok hikaye ve efsane var, bunların arasında Bey ordularının birçok
girişimine rağmen Şeyh Zwawi'ye zarar verememesi,geceleri ona saldırdıkları
ve sabah kendilerini yola çıktıkları yerden dönerken buldukları söylendi197.

Bey'in kararıyla gerçekleşen çatışmaya kadar Şeyh Muhammed El-

Zawawi idama mahkum edildi,Şeyhin son mucizelerine şahit olan ve bedeninin
karga şeklinde uçup, El-Hamma mevkiinin sağındaki Salih Bey'in bahçelerine
konan halkın önünde kendisine beddua ettiği rivayet edildi, beyi bu itibar için
düşündü ve yaptığından pişman oldu ve o zamandan beri Sidi Muhammed El-
Ghurab olarak anılan şeyh adına bir türbe kurdu.

İki taraf arasındaki çatışmanın şiddeti, onu sembolik biçimler alıp geriye
doğru hareket ettirdi, Şeyh El-Zawawi'nin iyiliğine yapılan hakaret nasıl ifade
edilebilir?, ve bey'in prestijinden taviz verilmesine nasıl sessiz kalınabilir?, Bey,
Şeyh'in öldürülmesinden sonra rehabilite edildi. Ve Şeyh'in faziletleri ve
mucizeleri müritlerinin itibarını kurtarır. hükümdar ve emir, beylik güçlerinin
194
,2009‫ط‬, ‫الجزائر‬, ‫عالم المعرفة للنشروالتوزيع‬, ‫ كتاب فريدة منسية في حال دخول الترك بلد قسنطينة واستيالئهم على أوطانها‬65‫ص‬

195
‫ص‬,‫ المرجع السابق‬,‫دراسات وابحاث‬, ‫ناصر الدين سعيدوني‬
196
131‫ص‬, ‫المرجع السابق‬,‫فاطمة الزهراء قشي‬
197
‫نفس المرجع السابق‬
 : Salih Bey, şehir halkının kolektif tahayyülünde.

şeyhi yenilgiye uğratmadaki başarısızlığı hakkında bu tür hikayelerin

yayılmasına izin veriyor,ölümünden sonra bile gardiyan, cesedini şehrin
eteklerindeki Al-Hama'da Salih Bey'in bahçelerine inen uğursuz bir kargaya
çevirerek beyden intikam almıştır198.

Efsane, Saleh Bey'in onurunun tanınması ve belki de cinayet emrini

verdiğinde yaptıklarının kefareti için bir türbe inşa etmeye zorlanmasından sonra
bu bahçelerin o zamandan beri "Sidi Muhammed el-Ghrab" olarak
adlandırıldığında ısrar ediyor.

Aslında bu topraklar, bey'in bazı arazileri satın aldığı satış sözleşmelerine

göre "Sidi Mohamed El Ghrab'ın mozolesinin yakınında" bulunuyordu.

Aslında bu isim, 17. yüzyılın ortalarındaki yayında Şeyh Abdulkerim Al-

Fakun'un kalemi altında geçiyor ve bu da Şeyh El-Ghrab'ın El-Hama'nın gözüne
gömüldüğünü gösteriyor, ayrıca kartal ve kuzgunlar ile Konstantin kayaları ve
su kaynakları ile ilgili mitler de çeşitli ve eskidir.

Buna göre, yeni olan, tesavvuf tarikatları ile otorite arasındaki

mücadelenin koşullarını ifade etmek için mitin bir model olarak kullanılmasında
temsil edilir. Muhtemel mantıklı açıklama, mitin, Bey ile şeyh arasındaki
çatışmadan çatışma odağının sembolik algıya aktarılmasına ve kolektif
tahayyülde karşıtların bir araya gelmesine izin vermesidir.

Garip olan şu ki, bu açıklama rasyonel olarak inandırıcı olmasa da hala

efsanevi anlatı şeklinde sunuluyor ve anlatıcılar ve tarihçiler tarafından
aktarılıyor. halk ise sembol olarak bununla yetiniyor ama ünlü kitabesinde yer
almıyor.’’Araplar dediler ki’’199...

198
132‫فاطمة الزهراء قشي وص‬, ‫المرجع السابق‬
199
132‫نفس المرجع السابق ص‬
 : Salih Bey, şehir halkının kolektif tahayyülünde.

III-2-3 : "‫* "قالو العرب قالو‬Araplar dedilerki* Mersiyesi

Bu fenomenin yaşatılması ve yüceltilmesi olgusu, Salİh Bey, bölge halkı

arasında farklılık göstermiştir.

Buna ilaveten Cezayir’n doğusunda pek çok şehrinde Salih Bey ismini
taşıyan semtler de vardır200 ,ayrıca Kostantine'nin kadınlarının, onun ölümü için
keder ve yas tutmaktan giydiği siyah Mlayadan,Halkın Salih Bey'e duyduğu
üzüntüyü de dile getiren ünlü mersiyesine "Araplar dediler dediler", bilinmese
de toplumsal tahayyülde ortak bir miras haline gelmiştir ve tarihin
gerçekliğini, yazarın hayal gücünü ve ölümün trajedisini birleştirdiği
için “El maluf” bile hala onun hakkında şarkı söyler. şiirde, Salih
Bey'in infazını gerektiren haller ve olaylara eşlik eden hisler, ister
öldürülen kişinin halkı olsun ister şehrin halkı anlatılmaktadır.Hiçbir
Bey Salih Bey gibi yüceltilmemiştir ve ölümsüzleştirilmemiştir. ve bir
argo Bedevi lehçesinde, hafızasını ölümsüzleştiren bir kitabede
temayüz etmiştir,bu sayede onun koşullarını okumaya ve boyutlarını
tahmin etmeye çalışacağız.

Araplar dedilerki ........ Salih'e de parasını da vermeyeceğiz.

Mersiye, Medinelilerin Salih'i, hatırasını, parasını ve mirasını terk etmeme

konusundaki tutumunu ve ısrarını açıkça beyan ederek başlamaktadır.

Sonra haber gelir:

Salih gitti dediler Dinlenmem için mezarını gösterin.

Araplar olmaz dedi Salih Beylerinbeyesi öldü.

Bundan sonra şair, Çavuşlar201 onu iki demirle zincirlemeden önceki

hayatının son sahnelerini betimler ve kendisini prangalardan kurtarmaya
çalışırken başı açıkta kaldığında hareketli görüntüleri vurgular,’’ Salih başı açık

200
Türk Dünyası Araştırmaları vakfı :Cezayir’de Unuttuğumuz Türk varlığı,05 kasım2017
201
Ümit Koç :XV.YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİNDE ÇAUŞLUK TEŞKİLATI,Fırat Üniversitesi
sosyal bilimler Dergisi,Cilt:12,Sayı:2,s:395-420,ELAĞZIĞ-2002
Çavuş : küçük bir askeri rütbeyi ifade eden ve bu manada hala kullanılan eski bir ısıtılhatır,tabir
ise,bağırma,çağırma,ses,şan,şöhret gibi manalar ifade etmektedir
 : Salih Bey, şehir halkının kolektif tahayyülünde.

olarak(....) kaçtı’’. ardından heyecan verici durumlar, şehrin ve halkının özlediği

sembol olan şehit imajına odaklandı202.

Şiirin temel amacı açıkça arınmıştır ve ona bir yandan bey ile sürüsü
arasındaki ilişkiyi, diğer yandan servetini, eserlerini ve marifetlerini öven,
ardından tebaasının onunla ve Onu darağacına teslim etmeyi reddetmeleri,
kederlerini ve yaslarını açıklıyor. şair, Kostantine'yi, Salİh Bey'in kaybından
duyduğu üzüntüyü ağlayarak ifade etmeye çağırır: “Onun için ağlayın, Ey
oğulları ve şehrin Arapları....”, Salih Mustafa Al-İzmirli, bilindiği gibi şehrin
oğlu değil, kendisini askeri olarak kucaklayan bu şehrin, Türkiye'nin oğulları
arasında bir baba rolü oynayıp babalık makamına yükseltebilmiştir. ve onun
tahtına çıkmasını sağladı, böylece sakinlerinin endişelerini ve endişelerini
benimsedi. öte yandan, onu çocuklarına baba olarak benimsedi, bu yüzden
müritlerine karşı dikkatli ve uyanık olan salih evliyalarla yarışmaktadır, daha
doğrusu zihnimize yerleşen ve bazı gerçekleri silen imaj budur203.

Ondan sonra, Bey'in memleketin şeyhi Abdurrahman el-Fakun'un maruz

kaldığı büyük ihanet ve ihanet hakkında ağıt bize görünüyor,asi beyi teslim
etmek ya da Cezayir'e savaş ilan etmek ve şehri Paşa'nın askerleriyle
yüzleşmeye hazırlamak arasında seçim yapıldı.kitabenin dediği gibi ihanet ve
aldatma ifadeleri tekrarlandı: "Bana güvenlik vermişler ve aldatılmışlar."

Ayrıca kitabede ve olayları anlatma biçiminde dikkat çeken şey, yazarın

Arapların diliyle konuşmasıdır, peki diyen Araplar kimlerdir...?, bu yazarın
bahsettiği Arapların kim olduğu konusunda çok farklı yorumlar
yapılmıştır.Bedevi lehçesinden veya bölgedeki lehçelerin karışımından dolayı
Bedevi Arap olma ihtimali yüksek olanlar vardır. (q‫ )ق‬harfi (G) olarak telaffuz
edildiğinden şehir lisanında değildir204.

Şairin Yahudi olduğunu, Araplar adına konuştuğunu söyleyenler ise

Yahudi cemaatine sponsor olan ve sokakta toprak veren Salih Bey'den
yakınıyor,

Ancak bu görüşü zayıftır çünkü şiirde Yahudilerden hiç

bahsedilmemiştir.,buna göre şair, Salih Bey'in Yahudiler üzerindeki konumunu
yüceltmek olan asıl amacı ihmal ederse, bilhassa Bey'in Yahudiler ve onların

202
139,140‫ ص‬,‫المرجع السابق‬
203
142‫ص‬,‫المرجع السابق‬
204
143,144‫ص‬,‫المرجع السابق‬
 : Salih Bey, şehir halkının kolektif tahayyülünde.

bazı dış ticaret kanallarındaki tekelleri üzerindeki konumu konusunda görüşler

uyuşmadığı için, şairin ne yararı olur?.

Şair şehir halkına seslenir ve beyi oğlu Hamuda'ya hitap ettirir ve ona,
babanın oğlu için vasiyetini, mülküne, evine bakmasını tavsiye eder.

‘’Hamouda, oğlum, evin icabına bak’’.

Aile mirası çifte biçimiyle Hammouda'ya aittir: ev ve onun para ve servet

üyelerinin sorumluluğu. evin bakımında temsil edilen ve mağripleri ve diğer
halkların dolaşımındaki "Ev" teriminin kapsamlı anlamını kimseden gizlemeyen
özel bir vasiyetnamedir205.

Maddi mirası:

Altın ve mücevherler, ey salih, hizmetçiler ve nedimelerle birlikte

Beynin mirasından, bolluğu sayılmayan ve dönüş mevsiminde başkente

taşıdığı altın ve mücevher yüklü kutuların görüntüleri akıllara kazındı. Refah
görünür ve bey'in işi meyvesini verir ve serveti ölümünden sonra kalır.

Taht, evin bakımı görevinin devredildiği oğula geri dönmez, babanın

görevini miras alır, ancak hüküm kalıtsal değildir.emirlikten veya onun yerine
kimin geçeceğinden söz edilmiyor çünkü buradaki kitabe insana dokunuyor.206

Salİh Bey, en küçüğü Hüseyin olan beş yaşından büyük olmayan küçük
çocuklarını terk ederken, en büyük oğlu Muhammed, “Hamouda” olarak
adlandırılan 14 yaşındaki, kendisine emanet edilen sorumluluğu almak için
gençken, ve babasının öldürülmesinden sonra amcası (veya annesinin amcası)
onların işlerine bakmakla yükümlüydü.207

Oğul, mirasa, paraya sahiptir ve şehrin Arapları, yani halkı, sevgili bir
hükümdarın kaybının hatırasına ve üzüntüsüne sahiptir.208

Bahsedilen “Şehrin Arapları” tabiriyle, kedere kapılanları ve onlara

muhtaç olanları tanımlamayı bırakıyoruz. onlar bir yanda Medine halkı, bir
yanda Araplar, “Arap” kelimesi bu şekilde kullanılırsa “aileler”, “arkadaşlar”
anlamına gelir, aidiyetten faydalanabilir, ama şiirin başında Salih Bey'in
205
144‫ص‬,‫المرجع السابق‬
206
145‫ص‬،‫المرجع السابق‬
207
‫المرجع نفسه‬
208
145‫ص‬،‫المرجع السابق‬
 : Salih Bey, şehir halkının kolektif tahayyülünde.

Arapların dilinden övgüyle söz ettiğini de unutmayız: "Araplar dedilerki".

Dikkat çeken, beytin veznesi ve kullanılan terminoloji ile yorumlanan Arap
terimi değildir,aksine, Hatra bu konumu ile ayırt edilir ve “Salih” Doğu'nun tüm
vilayetinden beydi. daha sonra Araplardan yani göçebe Araplardan şiirde
bahsedilmiştir,bu da bunun şairin unutkanlığı değil, kendisine biat eden veya
ona zorla rıza gösteren diğer bölgeler olmaksızın özellikle Kostantine ile olan
ilişkisini öne çıkarmak isteyen bir duruş olduğunu gösterir.

" Bunun başıma geleceğini bilseydim, şehirlerde yaşamazdım,

çocuklarımla çadır kurup,Araplarla yaşardım..209"

Bedevi hayatından söz edildiğinde, yaşananlardan pişmanlık duyulur ve

aynı zamanda şehrin bir hırs, zor bir yaşam ve dünya zevkleri üzerinde yoğun
bir rekabetin sembolü olduğu, Bedevi'nin ise dünyanın zevkleri üzerinde yoğun
bir rekabetin sembolü olduğu şeklindeki olağan tabloya düşebilir. memnuniyet
ve basit yaşam.

Hayatı boyunca, özellikle de son günlerinde bildiği, uzun yolunu

belirleyen seçimleri yeniden gözden geçirmesine neden olan sınavlardan biriydi.

Bu geç pişmanlık, Bedevi'nin güç ve tahakkümden uzaklığının ve

birkaçıyla yetindiğinin ve kentsel yaşamın lüksünün, sonunda bu fedakarlıklara
ve sıkıntılara layık olmayan karmaşık bir yaşamın sıradanlığıyla karakterize
edildiğinin bir itirafıdır. . Buna göre Salih Bey'e seçim hakkı verilmiş olsaydı ve
yolculuğun sonunu bilseydi, yolculuğa geri dönmezdi.210

Sonra şair, kederini ifade etmek için merhametli annesine söz verir ,bu
yüzden trajediyi anlamak için mezarı görmek ister ve sanki mezarın önünde
durmak sabrına yardımcı olurmuş gibi yas tutar.

"Dinlenmem için mezarını gösterin..."

Annenin anılması trajedinin inşasında gerekli bir bileşen olarak gelir.Kim

Salih için ağlarsa: çocukları ve annesi, İzmir'de uzakta olsa bile... ve ondan önce
ölmüş olabilir , o önemli değil. 211

209
146‫ص‬،‫المرجع السابق‬
210
147‫ص‬،‫المرجع السابق‬
211
147‫ص‬, ‫ فاطمة الزهراء قشي‬,‫المرجع السابق‬
 : Salih Bey, şehir halkının kolektif tahayyülünde.

Salih İbn Mustafa El-İzmirli, hükümdarlığı boyunca anavatanına

atfedilmemişti. Tercüme yöntemini izlersek, İzmirli'nin doğup doğduğunu,
Cezayir (Başkent) askeri eğitimi, Kostantine ikametgahı ve işi olduğunu ve
Kostantine'nin gömüldüğünü söyleyebiliriz.

Hayatı boyunca doğumundan ve annesinden hiç bahsetmediği gibi

hayatına teşhir edilen biyografi ve biyografilerde de bahsedilmemiştir. Anneye
genellikle atıfta bulunulmaz ve özellikle annesini terk edip intikamdan veya
intikamdan kaçarak denize atmıştır.

Oğlunun akıbetini biliyor muydu? Cezayir'in en büyük beyliği beyi

olduğunu mu haber verdi?,bu yüksek rütbede yirmi yaşından büyük olduğunu
bilecek kadar yaşadı mı? Ailesiyle görüşmüş olabilir, kendisini istemeden
öldüren ve ülkesinden kaçıp Cezayir'e yerleşmesine sebep olan arkadaşının
ailesine kan parası olarak önemli miktarda para gönderdiği belirtiliyor.212

Unutmadı, hatasını telafi etmek istemiştir,belki de şehrinin halkı bu

durumu biliyordu ve kaydetti. Bu şövalye duruşuyla intikamın elinden çok
uzaklardayken memleketindeki yerini almış ve unutulmayı başarmıştır.213

Ve hayatta kalma ve psikolojik istikrar içinde. Kostantine onu kabul etti

ve ona kollarını açtı ve uzun süre kalışı ve pozisyonları ile Salih Bey şehrin
oğullarının oğlu ve babası olmuştur.214

Salih Bey'i yaşatma ve yüceltme yolları, kendisini seven ve ona bağlı olan
Bey'in hayatında ve hatta ölümünden sonra sürüsünün kalbinde bıraktığı büyük
etki nedeniyle şehir halkı ve hatta dışında farklılaşmıştır.

Ve sözlerimizi ünlü yazar Ahlam Mosteghanemi'nin “Ceset Hatırası” adlı

romanında söylediği şöyle son veriyoruz: "kostantine, kendisine bu kadar prestij
ve lüks veren beyesine kin beslemedi, sadece katil ile öldürülen arasında
eşitlendi, bu yüzden Sidi Muhammed El’ghrab Kostantine hükümdarının
şimdiye kadarki en ünlü türbesini yaptı...,ayrıca Sadece Salih Bey adıyla
yönetilen 41 Beyler arasında ölümsüzleştirildi, bu yüzden en güzel ağıt şarkısı
yazıldı: "Araplar Dedilerki.",ve bu güne kadar, kadınları onun yasını tutmak için
hala "siyah mlayası" giyiyorlar. .."

212
148‫ص‬،‫المرجع السابق‬
213
149‫ص‬،‫المرجع السابق‬
214
149‫ص‬،‫المرجع السابق‬
 : Salih Bey, şehir halkının kolektif tahayyülünde.

SONUÇ :

Araştırmamız sonucunda aşağıdaki gibi bir dizi sonuca ulaştık:

Kostantine, büyük kültürel ve bilimsel zenginliğe sahip bir şehirdir, belki de

farklı gruplar ve tüm sosyal düzeyler arasındaki iç içe geçme ve karşılıklı etki,
bu şehirde özel bir kültürel zevk yarattı. Bununla birlikte, bu kültürü
çatışmalarda tutsak tutan gücün yokluğu ve bozulmasıdır.

Salih Bey, Kostantine tarihindeki büyük beylerin sonuncusu ve en ünlüsü olarak

kabul edilir, ancak daha ziyade en yüksek ve en yüksek statüye sahip olanıdır ve
Osmanlı döneminin hükümdarlarından hiçbiri Muhammed EL-kbir dışında
onunla boy ölçüşemez. Saltanatı sırasında şehir, sanayiye ve özellikle tarıma
olan büyük ilgisi nedeniyle önemli bir ekonomik büyümeye tanık oldu,aynı
zamanda iç ve dış ticareti teşvik ederdi, ve savaş işlerinde de çok başarılıydı.

Salih Bey kentsel tesisleriyle ünlüydü, Sidi El Kettani mahallesini ve sokak

köşesini güzelleştirdi, qantara Köprüsü'nü onardı,ve kültür kurumlarıyla
ilgilendi.

Salih Bey'in dini, kültürel ve eğitim kurumları kurma fikri tesadüf

değildi.Mimarlığa ve sanata olan sevgisi ve mimarlığa olan etkisi belki de
gençlik yıllarına dayanıyor çünkü on dokuz yılını şehirlerde geçirmiş.
veTürkiye'nin yapılarını ve dekorasyonlarını izleyen ve etkisinde kalanıdır.

Bu nedenle, İstanbul şehrinde bulunana benzer dini savaş arabaları

yaratmıştır.İnşaat ve imar alanında şehri yöneten diğer beylerden kendisi ile
arasındaki fark açıktır.

Salih Bey'in saltanatı iki farklı dönemle karakterize edilmiştir:

Bunlardan ilki adalet ve hakkaniyet göstermiş, ülkenin ileri gelenlerinin

desteğini ve aşiretlerin desteğini korumayı bilmiştir.

Hükümdarlığının son yılları olan ikinci döneme gelince, ilk biyografisini

değiştirip kendi görüşüne göre zorbalığa uğramış, artık halka saygı göstermeyip
ülke ileri gelenlerinin görüşlerine saygı duymayı bırakmış, bu da onu en
sonunda en korkunç şekilde ölüme götürmüştür.
 : Salih Bey, şehir halkının kolektif tahayyülünde.

Salih Bey'i yücelttiği için tarihinde Kostantine Bey şehrini bulamamış, belki
teşkilat ve tahkimde ondan üstün birini bulamadığından, ve hatırasını yaşattı ve
anısını ünlü şiiri "Araplar Dediler ki" ile seslendirdi.

Zaviye şeyhleri ve aşiret reislerinden gördüğü muhalefete rağmen halkın

saygısını ve ülke ileri gelenlerinin takdirini kazanmayı başarmış olması, ve
yönetimdeki politikasında değişiklik için görevden alınmasına neden olan
sebeplerden biridir. Ve Bey'in lehine olan trajik sona rağmen, onlar için yaptığı
çalışmalar ve başarılar nedeniyle Kostantineler'in hafızasında kaldı.
: Salih Bey, şehir halkının kolektif tahayyülünde.
SALİH BEY’N MERSİYESİ:
ARAPLAR DEDİLERKİ                                            
Araplar dedilerki. . . Salih'e de parasını da vermeyiz.

Ah, onu öldürürsek. . . Boyunlar boyunlara düşer

Araplar olmaz dedi. . . Efenimiz Salih Beylerbeyisidir

Bu Tanrı'dan geldi. . . Ve gelen acımasızdır

                       Ey yürüyüşçüler.                                              

                       Onun evine gidin,

rahatlamış olarak çıktım. . . Bana güvenlik vermişler

                       ve beni aldatmışlar

Bana bir kefen getirmişler. . . İbrahim Bey çok aldatıcı geldi

                        Ey yürüyüşçüler.                                              

                       Onun evine gidin,

  Ey yürüşücü,Allah seni başarılılardan eylesin...

                             Bu davullar neden bağırıyor?

İki ulusalların fendisi olan bey'in durumu hakkında

                  vay başıma gelenler,

           hayal gücü artık görünmüyor

                 Ey dünya, güvende değilsin

                        Ey yürüyüşçüler

                        Onun evine gidin

Ah, Cezayir'e yaklaştım. . . Kalbim neler olduğunu bilememişti

                       Birbirleriyle kavga eden Beyler.

İbrahim Bey çok aldatıcı geldi ...... Ey yürüyüşçüler Onun evine gidin,
Merhametli annesi ne kadar üzülmüştür.

Mezarların arasında nasıl yas tuttuğunu

ve gözyaşlarını denizin dalgaları gibi ağladığını.

Onun yüzünden rehberimi kaybettim ve şehri kuşattıklarında işler zorlaştı. .

Ve kapılar kapanmıştır.

Ve Salih kaçtığında Şalı başına konan uçmuş

Çavuşlar yakalayınca. . Onu iki demirle bağlamışlar

Ve ondan abdest almasını istemişler,

EySalih, tarlaya çıktı.

Bunun başıma geleceğini bilseydim, şehirlerde yaşamazdım,

çocuklarımla çadır kurup,Araplarla yaşardım.

Ey Hamouda, Ey çocuğum.. Evin insanlarına iyi bak.

Beni suçlamayın, çünkü yüreğim ateşle yanıyor

Evine girdiklerinde, içinde altın ve mücevher bulmuşlar,

Ey Salih ve hizmetcilerde .

Salih'in bizi terkettiğini söylemişler

Dinlenmem için,bana mezarını gösterin, .

Rüzgâr estiğinde sağ yanağını öpmeye can atıyorum,

Kostantine'de ne çok yapılmış, ve inşa edilmiş,

Ona üzülün Ey halk, Ey şehrin Arapları215

215
‫كما يغ ّنيها المطرب محمد الطاهر الفرقاني‬
ّ
‫نقال عن فاطمة الزهراء قشي‬
                          

                                               

    
‫‪                                                                    ‬‬

‫‪KAYNAKÇA‬‬
‫‪Arapça:‬‬
‫‪a) Kitaplar:‬‬
‫عبد الكريم ابن الفكون‪ ,‬منشورات‪ +‬الهداية لكشف حال من ادعى العلم والوالية تقديم وتحقيق ‪‬‬
‫وتعليق أبو القاسم سعد هللا دار الغرب االسالمي ‪ ,‬بيروت لبنان ‪ 1987‬ص ‪28‬‬
‫أبو القاسم سعدهللا‪ ,‬تاريخ الجزائر الثقافي (‪ ,)1830.1500‬ج‪ . 1‬دار المغرب االسالمي ‪‬‬
‫الجزائر‪ 2007‬ص‪143‬‬
‫أبوالقاسم‪ +‬سعد هللا تاريخ الجزائر‪ +‬الثقافي‪ ,‬ج‪,1‬ط‪,1‬دار الغرب االسالمي ‪ ,‬بيروت‪ , +‬لبنان ’ ‪‬‬
‫‪,1998.‬ص‪46‬‬
‫أبو القاسم محمد الحفناوي‪,‬تعريف الخلق برجال السلف ‪ ,‬مؤسسة الرسالة‪,‬بيروت‪,‬لبنان‪ ,‬ط‪ 1‬‬
‫‪,1985.‬ص‪489‬‬
‫مارمولكاليخال‪:‬افريقيا‪ ,‬تر‪:‬أحمد توفيق وأحم سجلون‪ ,‬ج‪{,3‬د‪,‬ط}‪,‬دار المعرفة ‪,‬الرباط‪ 1998,‬‬
‫حمدان بن عثمان خوجة‪ ,‬المرآة ‪ ,‬تقديم وتعريب وتحقيق الدكتور‪ j‬محمد العربي الزبيري ‪ ,‬‬
‫‪ ANEP‬منشورات‬
‫أحميدة عميراوي‪ ,‬دراسات في تاريخ الجزائر الحديث‪ ,‬مطبوعات جامعة منتوري‪ j‬قسنطينة ‪ ,‬‬
‫‪,‬السنة الجامعية ‪1999,1988‬‬
‫جبيري ايمان و بوياسي مريم‪ :‬واقع الحياة االجتماعية في بايلك الشرق في ظل حكومة الداي ‪‬‬
‫حسين العام‪ ,‬جامعة ‪8‬ماي ‪ ,1945‬قالمة‪2016-2015 ,‬‬
‫وجيت فايسات‪ ،‬تاريخ بايات قسنطينة في العهد التركي ‪1792-1873‬م‪ ،‬ترجمة صاح نور‪ ،‬‬
‫‪،‬تقديم الشيخ عبد الرحمان شيبات‪ ،‬منشورات قرطبة‬
‫محمد المهدي علي بن شعيب‪,‬أم الحواضر‪ j‬تاريخ مدينة قسنطينة‪,‬مطبعة البعث‪,‬قسنطينة ‪ ,‬‬
‫‪1980‬‬
‫أحمد توفيق المدني‪,‬محمد‪ j‬عثمان باشا‪ ,‬داي الجزائر(‪ )1791-1766‬سيرته ‪,‬حروبه‪ ,‬‬
‫‪,‬أعماله ‪,‬نظام الدولة‪,‬الحياة العامة في عهده‪,‬المؤسسة الوطنية للكتابة‬
‫ناصر الدين سعيدوني‪ j،‬دراسات وأبحاث في تاريخ الجزائر في العهد العثماني‪ ،‬ط‪ ،2‬دار ‪‬‬
‫البصائر‪2008 ،‬‬
‫محمد عثمان‪ :‬صقحات من تاريخ ومعالم قسنطينة ملكة الشرق الجزائري‪ j‬ومدينة الجسور ‪‬‬
‫المعلقة ‪,‬ط‪,1‬دار المصرية للكتاب‪,‬مصر‪2013,‬‬
‫وليام سبنسر‪ j:‬الجزائرفي‪ j‬عهد رياس البحر ‪ ,‬تع‪:‬عبد القادرزبادة‪,‬دار القصبة للنشر‪,‬الجزائر‪ ,‬‬
‫‪2006‬‬
‫فاطمة الزهراء قشي‪ ،‬قسنطينة في عهد صالح باي البايات ‪ ،‬ميدبلوس ‪ ،‬قسنطينة ‪ ،‬الجزائر‪ ، j‬‬
‫‪2005‬‬
‫محمد صالح بن العنتري‪ ،‬تاريخ قسنطينة‪ ،‬مراجعة وتقديم وتعليق‪ :‬يحي بوعزيز‪ ،‬ديوان ‪‬‬
‫المطبوعات الجامعية‪ ،‬الجزائر‬
‫علي بن داود الشريف‪ j‬البوعناني المطماطي‪ ،‬شرح تنوير البصائر‪ j‬واألبصار‪ j‬في تحريض ‪‬‬
‫سلطان الجزائر على قتال الكفار‪ ،‬مخطوط موجود بمكتبة المدينة المنورة‪ ،‬محفوظ تحت رقم‬
‫‪ ،7/218،‬المملكة العربية السعودية‬
‫أبو القاسم سعد هللا‪ ،‬محاضرات في تاريخ الجزائر الحديث‪ ،‬بداية االحتالل‪ ،‬ط‪ ،3‬الشركة ‪‬‬
‫الوطنية للنشر والتوزيع‪ ،‬الجزائر‪1982 ،‬‬
‫محمد المهدي بن شغيب‪ ،‬أم الحواضر‪ j‬في الماضي والحاضر‪ ،‬تاريخ مدينة قسنطينة‪ ،‬مطبعة ‪‬‬
‫البعث‪1980 ،‬‬
‫الصادق‪ j‬مزهودة‪ ،،‬تاريخ القضاء في الجزائر من العهد البربري الى حرب التحرير الوطني‪ ،‬‬
‫وزارة المجاهدين‪ ،‬قسنطينة‪ ،‬الجزائر‬
‫يحي بوعزيز ‪,‬المساجد العتيقة في الغرب الجزائري‪,‬دارالبصائر‪,‬الجزائر‪ 2009,‬‬
‫محمد المهدي بن علي شعيب ‪,‬أم الحواضر‪ j‬تاريخ مدينة قسنطينة ‪,‬مطبعة البعث‪,‬قسنذينة ‪‬‬
‫‪1980‬‬
‫عبد الرحمن بن محمد الجياللي ‪,‬تاريخ الجزائر‪,‬ج‪,3‬دار االمة الجزائر‪ 2010‬‬
‫ناصرالدين‪ j‬سعيدوني ‪,‬دراسات وأبحاث في تاريخ الجزائر العهد العثماني‪ j‬المؤسسة الوطنية ‪‬‬
‫للكتاب‪,‬الجزائر‪1984‬‬
‫‪,‬يحي بوعزيز‪,‬موضوعات وقضايا من تاريخ الجزائر والعرب‪,‬ج‪,1‬دار الهدى الجزائر‪ 2004,‬‬
‫الحسين بن محمد الورثيالني‪ j:‬نزهة االنطار في فضل علم التاريخ واالخبار‪,‬ط‪,1‬مح ‪‬‬
‫‪2‬تنوروف‪ j:‬عبد الكافي‪,‬مكتبة الثقافة الدينية‪,‬القاهرة‪2008,‬‬
‫أحمد شحات ‪ ,‬تطور التعليم الديني ‪,‬دار الفكرالعربي‪,‬القاهرة‪,‬د‪.‬ت ‪‬‬
‫محمد المهدي بن شعيب‪,‬أم الحواضر في الماضي والحاضر’تاريخ مدينة قسنطينة ومطبعة ‪‬‬
‫‪,‬البعث قسنطينة ‪1980‬‬
‫كمال غربي‪,‬المساجد والزوايا في مدينة قسنطينة االثرية‪,‬منشورات وزارة الشؤون الدينية ‪‬‬
‫‪,‬واالوقاف ‪,‬تلمسان ‪2013,‬‬
‫ايفون تورين ‪,‬الصراعات الثقافية في الجزائر المستعمرة ’ترجمة محمد عبد الكريم ‪‬‬
‫‪,‬أوزغلة‪,‬دار القصبة ‪,‬الجزائر‪2007‬‬
‫العيد مسعود‪, j‬المرابطون والطرق‪ j‬الصوفية في الجزائر خالل العهد العثماني‪,‬مجلة سيرتا‪-‬العدد ‪‬‬
‫‪,10‬معهد العلوم االجتماعية ‪,‬جامعة قسنطينة ‪,‬الجزائر‪1988‬ص‪14‬‬
‫أشرف صالح محمد سيد‪,‬المراكز الثقافية فيدار السلطان(الجزائر) أواخر العهد التركي‪,‬مجلة ‪‬‬
‫‪,‬اماراباك‪,‬مج‪,4‬ع‪7,2013‬‬
‫علي أوميل‪ ،‬السلطة الثقافية والسياسية‪ ،‬ط‪ ،1‬مركز‪ j‬دراسات الوحدة العربية ‪‬‬
‫أبي القسم الحنفاوي‪,‬تعريف الخلف برجال السلف ‪,‬ج‪.2‬بمطبعة بيرفونتانة في الشرقية في ‪‬‬
‫الجزائر‬
 ‫محمد بن ميمون الجزائري‪ j,‬التحفة المرضية في الدولة البكداشية في بالد الجزائر ‪‬‬
‫المحمية ‪,‬تحقيق وتقديم محمد بن عبد الكريم ‪ :‬الشركة الوطنية للنشر والتوزيع‪,‬الجزائر‬
‫أبو القاسم سعد هللا تاريخ الجزائر الثقافي‪,‬ج‪,3‬دار الغرب االسالمي‪,‬بيروت ‪‬‬
‫ناصرالدين‪ j‬سعيدوني ‪,‬النظام‪ j‬المالي للجزائر في الفترة العثمانية‪ 1830-1800‬ش‪.‬و‪.‬ن‪.‬ت ‪‬‬
‫الجزائري‪1999.‬‬
‫فاطمة الزهراء قشي ‪,‬سجل صالح باي لالوقاف‪1792-1771j‬م‪,‬داربهاء‪ j‬الدين للنشر ‪‬‬
‫والتوزيع‪,‬الجزائر‪2009.‬‬
‫‪،‬سليمان الصيد‪ ,‬نفخ األزهار عما في مدينة قسنطينة من أخبار ‪‬‬
‫كتاب فريدة منسية في حال دخول الترك بلد قسنطينة واستيالئهم‪ j‬على أوطانها ‪,‬عالم المعرفة ‪‬‬
‫للنشروالتوزيع ‪,‬الجزائر‪, j‬ط‪2009‬‬
‫الجامعية‪,2007,‬ص‪ 252‬محمدالطمار‪,‬الروابط‪ +‬الثقافية بين الجزائ والخارج‪,‬سلسلة ‪‬‬
‫‪،‬الدراسات الكبرى‪,‬ديوان المطبوعات‬
‫عبد العزيز فياللي‪،‬مدينة قسنطينة تاريخ معالم حضارة‪،‬دار الهدى ‪،‬عين المليلة ‪،‬الجزائر‪،‬م ‪‬‬
‫‪2007،‬‬

‫‪b) tezler ve dergeler‬‬

‫المسكن بمدينة قسنطينة خالل العهد العثماني‪(,‬مذكرة لنيل شهادة الماجستر‪ j‬في التراث والدراسات‪ j‬‬
‫‪.‬االثرية)‬
‫االلغاز الشعبية في مدينة قسنطينة‪،‬دراسة احصائية تحليلية لمذكرة مكملة لنيل درجة ‪‬‬
‫‪.‬الماجيستر‬
‫الطاهرعمري‪, j‬دزر بنى المجتمع الجزائري‪ j‬في مقاومة االستعمار ‪‬‬
‫‪,1900.1830.‬مذكرة لنيل شهادة ماجيستر‪ j‬في التاريخ الحديث و المعاصر‬
‫عبد القادر دحدوح ومدينة قسنطينة خالل العهد العثماني في دراسة عمرانية أثرية ‪‬‬
‫‪’.‬رسالة مقدمة لنيل شهادة دكتوراه في االثار‬
‫رتيبة حمود ‪,‬االلغاز الشعبية في مدينة قسنطينة دراسة احصائية تحليلية ‪,‬مذكرة لنيل ‪‬‬
‫‪.‬شهادة الماجيستر‪ j‬في االدب‬
‫منصور درقاوي ‪,‬الموروث‪ j‬القافي العثماني‪ j‬بالجزائرما بين القرنين(‪13‬ه_ ‪‬‬
‫‪19.‬م) ‪،‬رسالة مقدمة لنيل شهادة الماجيستر في التاريخ الحديث و المعاصر‬
‫محفوظ رموم‪,‬الثقافة والمثاقفة في المجتمع الجزائر خالل العهد العثماني ‪ 1830_159‬‬
‫‪.‬رسالة مقدمة لنيل شهادة الماجيستر‪ j‬في التاريخ‬
‫جهيدة زروخي ‪,‬صالح باي في الحياة الفكرية والعلمية في قسنطينة ‪ 1792-1771‬‬
‫‪.‬مذكرة لنيل شهادة الماستر‪ j‬في التاريخ الحديث والمعاصر‬
‫محمد الطاهر بن أحمد النقاد‪,‬مخطوط‪ j‬حول تاريخ فترة صالح باي‪,‬عرض ‪‬‬
‫معاشيوجميلة‪,‬المجلةالتاريخية المغربية‪,‬عدد‪,140‬جويلية‪,2010‬منشورات مؤسسة‬
‫التميمي للبحث العلمي والمعلومات‪,‬تونس‪,‬ص‪19‬‬
‫المعالم االثرية االسالمية بمدينة قسنطينة خالل الفترة العثمانية د‪.‬عبد القادر دحدوح – ‪‬‬
‫جامعة تيبازة (مجلة محكمة نصف سنوية تثدر عن وزارة الشؤون الدينية واالوقاف‬
‫العدد ‪)2015-1437-13‬‬
‫دوريةالعدد الثالث‪,‬المجلد الثالث‪,‬تصدرها‪ j‬مؤسسة الضيخ عبد الحميد بن ‪‬‬
‫باديس‪,‬دارالهدى‪ j‬عين ميلة الجزائر‪,‬ربيع االول‪1425‬ه‪,‬أفريل‪2004‬م ص‪ 278‬جميلة‬
 ‫معمري ودور‪ j‬الزوايا في مقاومة الجهل والتبشير المسيحي"مجلة الشهاب الجديد‪,‬مجلة‬
‫‪,‬فكرية‬
‫مفردات االلبسة في ذاكرة الجسد ألحالم مستغانمي‪ j,‬دراسة في الدالالت ‪‬‬
‫واألبعاد ‪,‬أ‪.‬فاطمة جابري‪.‬جامعة الشهيد حمد لخضر الوادي (الجزائر)‪,‬ا‪.‬د بلقاسم‬
‫‪.‬مالكية‪.‬المدرسة العليا لالساتذة ورقلة‪,‬مجلة مقاليد العدد‪,14‬جوان‪2028‬‬
‫‪‬‬ ‫ناصر الدين سعيدوني‪، j‬مذكرة حول اقليم قسنطينة ‪،‬مجلة‬
‫االصالة ‪،‬ثقافية‪،‬شهرية ‪،‬العدد‪،71-70‬السنة الثامنة‪،‬صادرة عن وزارة الشؤون‬
‫الدينية‪،‬مطبعة البحث‪،‬قسنطينة‪،‬الجزائر‪،‬رجب شعبان ه‪-‬جوان‪-‬جويلية‪1979‬مص‪8-9‬‬
‫‪,‬حولية االتحاد العام لآلثاربين العرب‪,‬دراسات في آثار الوطن العربي‪,‬رقم‪ 18‬‬
‫‪c) Elektronik yayınlar/İnternet:‬‬
‫‪.‬المالية القسنطينية "رمز‪ j‬من رموز‪ j‬الحضارة ترفض الزوال واالندثار‪,‬جريدة الراية ‪‬‬
‫جريدة النصر‪,‬مقال "الترميمات لم تثن زوارها‪ j‬عن زيارتها‪ j‬والنشرة طقس ال ‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪.‬يزال مقدسا‬
‫شرف صالح محمد سيد‪,‬المراكز‪ j‬الثقافية فيدار السلطان(الجزائر‪ )j‬أواخر العهد ‪‬‬
‫‪.‬التركي‪,‬مجلة اماراباك‬
‫‪.‬جميلة معمري ودور‪ j‬الزوايا في مقاومة الجهل والتبشير المسيحي"مجلة الشهاب ‪‬‬
‫مالية قسنطينة" زي تقليدي يروي قصة مدينة يومية الشعب" ‪‬‬
‫‪1. Fransızca:‬‬
‫‪ Charles. ST. Cabre. Constantine et quelque autre arabes constantùnois‬‬
‫‪année.1913.‬‬
‫‪ L.CHARLES FERAUD , LES BEN.DGELLAB.SULTANS DE TOUGRART.‬‬
‫‪REVUE AFRICAINE , N°24 ,1879‬‬
‫‪ La régénération urbaine et la promotion du patrimoine en Algerie : cas de‬‬
‫‪la veil le ville de constantine.‬‬
‫‪ Ernest Mercier, Histoire de Constantine.‬‬
‫‪ Peyssonnel et Desfontains, Voyage Dans Les Régences De Tunis Et D’Alger‬‬
‫‪,librairie de gide éditeur annales des voyages, paris,1858‬‬
‫‪ E.VAYSSETES,OPCİT,V3,P115‬‬
‫‪3.Türkçe:‬‬

‫‪ Sabri hizmetli : türklerin yönetimi döneminde Cezayir’in idaresi ve‬‬

‫‪kurumları. , A.Ü. İlahiyat Fakültesi İslam tarihi ve sanatları Bölümü‬‬
‫‪Başkanı‬‬
‫‪ Kavası Ahmet: ,Osmanlı araştırmaları xxı , Küzey Afrikada bir osmanlı‬‬
‫‪nesli kuloğulları, İstanbul 2001,s:‬‬
‫‪ Aziz Samih İlter, Şimali Afrikıı'da Türkler, Vakit Gazete-Matbaa,‬‬
‫‪İstanbul 1936, I,‬‬
 Cezayir’de Osmanlı izleri (1516-1830) 314 yılık osmanlıHakimiyetinde
Cezayir’den kitabeler,Eserler,Meşhurlar,Mehmet TÜTÜNCÜ,ÇAMLICA
BASIM YAYIN/123,BASKI:İstanbul2013
 Ümit Koç :XV.YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİNDE ÇAUŞLUK
TEŞKİLATI,Fırat Üniversitesi sosyal bilimler
Dergisi,Cilt:12,Sayı:2,s:395-420,ELAĞZIĞ-2002
a) Elektronik yayınlar/İnternet:
 Türk Dünyası Araştırmaları vakfı :Cezayir’de Unuttuğumuz
Türk varlığı,05 kasım2017
 Selman Sağlam : Cezayir’de yaşayan Türkler, 13 ocak 2015
Salı yayılan Constantine’de halen yaşayan osmanlı: Salih bey
Blogu,
 CONSTANTİNE(CEZAYİR-ALGERİA)-ÜNSAL AKTAŞ
 ‫فتوخات الزرنجية في الجزائر العثمانية‬, AYFER AYTAÇ,
ARAŞTIRMACI GAZETECİ YAZAR,Tarık ileri tarafından
yazıldı.