H.M.

1. Osnovni pravci tehničkog progresa u tehnologiji i mehanizaciji površinskog kopa?

Po pravilu, novi PK se opremaju najsavremenijom mehanizacijom,koja se bira i verifikuje

kroz primjenu naucnih metoda projektovanja.

Zbog djelovanja naucno-tehnickog progresa nastaje potreba i za povremenim

rekonstrukcijama PK.

Rekonstrukcija PK kroz zamjenu pojedine osnovne mehanizacije vrsi se i u slucaju

neizmjenjenih prirodnih uslova,a vezan je sa uticajem tehnickog procesa.Teoretska
istrazivanja i iskustvo iz prakse ovaj rok zamjene osnovne rudarske i transportne opreme na
PK utvrduje se na 8-12 god.za serijske masine.Izuzeci od ovoga su kamioni,buldozeri,bageri i
utovaraci.

Busenje minskih busotina se vec danas izvodi savremenim zrvanjskim pneumoudarnim i

termickim busilicama sa kapacitetom 20-60 m/smjeni,i precnicima 160-250mm.

Tehnicki progres rotacionog busenja ide u pravcu konstrukcija manjih busilica na principima
spiralnog busenja za mekse stijene,dok se za srednje cvrste stijene eksperimentise sa
specijalnim krunama.

Bagerovanje je takode proces razaranja,narocito u stijenama koje se ne miniraju vec kopaju

zbog cega je na njega veci uticaj vrsio naucno-tehnicki progres.

Rotorni bageri su najprogresivnije masine na PK zato sto omogucavaju automatizaciju

procesa bagerovanja, transporta i odlaganja.

Osnovni pravci razvoja transporta masa u PK:

- Konstrukcija i primjena snaznijih,brzih i mobilnijih masina za ciklicni transport,

- Veca sigurnost i duzi vijek transdportnih sredstava,
- Brzi razvoj kont. Transporta,
- Kompletna mehanizacija i automatizacija osnovnih i pomocnih procesa sa
upravljanjem pomocu elektronskih racunara.

Sistemi eksploatacije pruzaju mogucnost daljeg usavrsavanja PE min.sir.

Beztransportni sistem eksploatacije sa velikim dreglajnima su najjeftiniji i najpouzdaniji,

pa ih treba uvoditi gdje god je moguce,kao samostalne ili u kombinaciji sa transportom.

Kombinovani sistem eksploatacije u uslovima mijesanih mekanih i cvrstih stijena u

otkrivci vjerovatno su jedan od najefikasnijih pravaca poboljsanja tehnologije na PK.
2. Šeme rada i parametri otkopa, i kapacitet bagera kašikara (sajlaša)?

Bager kašikar je predviđen za kopanje stijene u otkopu, njeno premještanje u kašici na kraće
rastojanje i istovar u transportna sredstva ili u odlagalište.

Bager kašikar se sastoji od kašike (1), nosača kašike (2) koji se sastoji od dvije poluge, ali
može i od jedne poluge, katarke (3), obrtne platforme (4), donjeg rama (5), gusjenica (6),
karoserije (7), dvonoge stojke (8), užadi za držanje katarke (9), sedlastog kućišta ležaja i
mehanizma za pritisak kašike u otkop (10), glavnih koturača (11) i užeta za dizanje (12). Prvi
bageri kašikari pritisak kašike u otkop vrši se preko nauzbljene letve, na nosaču kašike.

Bager kašikari se primjenjuju u različitim rudarsko-tehničkim uslovima i za sve kategorije

stijena. Mekše stijene se bageruju bez prethodnog rastresanja. Čvrste stijene se miniraju na
rastresanje, a vrlo čvrste na odbacivanje.

Upoređenje bagera kašikara vrši se najčešće po sledećim pokazateljima:

1. po masi G, manja masa za istu zapreminu kašike znači savršeniju konstrukciju,

2. po pokazatelju relativne mase k1=G/E,
3. po pokazatelju relativne snage k2=N/E,
4. po koeficijentu kapaciteta bagera k3=Gtc/Erk

Umjesto koeficijenta k1 i k2 u nazivnik se mogu unijeti i radius kopanja ili dužina katarke
(k1=G/ERk, k2=N/ERk).

Čim su koeficijenti manji, to znači savršeniju konstrukciju bagera kašikara. Razlikuju se tri
osnovne vrste bagera kašikara: građevinski, te rudarski bageri za utovar i otkrivku, a u novije
vrijeme i hidraulični bageri.
Svi rudarski bageri izrađuju se sa električnim pogonom. Glavni parametri bagera kašikara su
njihove dimenzije, masa, radni parametri i kaakteristike motora.

Radni parametri bagera kašikara su zapremina kašike, radius i visina kopanja i istresanja.
Radijus kopanja (Rk) je horizontalno rastojanje od obrtne osovine bagera do zuba kašike.
Visina kopanja (Hk) je vertikalno rastojanje od nivoa stajanja bagera do zuba kašike.
maksimalna visina kopanja (Hkmax) odgovara maksimalno podiknutom nosaču kašike a
minimalna dubina kopanja ispod nivo etažebagera (hk).
Radijus istresanja (Ri) je horizontalno rastojanje od obrtne osovine bagera do osovine kašike,
maksimalni radijus istresanja (Rimax) odgovara maksimalno ispruženom nosaču kašike u
horizontalnom položaju.
Visina istresanja (Hi) je vertikalno rastojanje od nivoa etaže do donje ivice otvorene kašike,
maksimalna visina istresanja (Himax) odgovara maksimalno podignutom nosaču kašike.
Visina istresanja (Hi) je vertikalno rastojanje od nivoa etaže do donje ivice otvorene kašike,
maksimalna visina istresanja (Himax) odgovara maksimalno podignutom nosaču kašike.

Bager kašikar bageruje stijene u bloku, usjeku i frontalnom otkopu. Normalnim otkopu u
bloku se smatra, koji obezbjeđuje največi kapacitet bagera kašikara, jer ugao okretanja obično
ne prelazi 90°, a postavljanje transportnih sredstava za utovar je najpogodnije. Prosječani
ugao okretanja bagera kod frontalnog otkopa raste na 110 - 140° što smanjuje kapacitet
bagera.
Širina bloka bira se iz uslova najmanje cijene koštanja kopanja i utovara i uglavnom zavisi od
radnih parametara bagera. Spoljni dio širine bloka (Z) izabira se sa takvim proračunom da
ugao β ne bude veći od 45°. Unutrašnji dio širine bloka (Y) određuje se iz uslova okretanja
bagera i slobodnog prostora od najmanje 0.8 m između bagera i bočne kosine etaže.
Maksimalna širina bloka računa se po formuli:

S=Rk +Ri-C m

Gdje je:

Rk – radius kopanja bagerom kašikarom na nivou etaže ( m),

Ri – radijus istresanja (m),
C – rastojanje od osovine transportne komunikacije do donje ivice etaže (m).
Optimalna širina bloka:

u mekanim stijenama koje se bageruju bez miniranja ili se miniraju samo na rastresanje:

S= 1.5 Rk

u čvrstim stijenama koje se miniraju sa obrušavanjem:

S<(1.5 – 1.7) Rk

3. Šema rada, detalji kopanja, razvoj i kinematika kopanja hidrauličkim bagerima

kašikarima?

Hidraulični bageri pomocu hidrauličnih cilindara omogućuju stvaranje potezne sile u oba
smjera, a snaga prodiranja u stijenu ne zavisi od vlastite mase radnih organa već isključivo od
potisne snage hidrauličnog cilindra. Pokretljivost katarke (pomoću hidrauličnih cilindara)
omogućuje bilo koju trajektoriju kopanja, kao i veliki horizontalni pomak kašike( D – F) što
je posebno važno za prodiranje u raspucalim sedimentnim stijenama, kao i za selektivno
otkopavanje. Konstrukcija obrtne i rasklopne kašike hidrauličnog bagera također doprinosi
boljem kopanju. Poseban efekat kopanja se postiže okretanjem kašike u vertikalnoj ravni,
posle njenog utiskivanja u stijenu po željenom pravcu, čime u proces kopanja unosi
odlamanje. U samom procesu utiskivanja bagerske kašike u stijenu koriste se sve pukotine i
oslabljenja, vrši se stalna promjena pokreta i uglova, što se poboljšava proces kopanja.
kombinacija uvlačenja i izvlačenja hidrauličnih cilindara postižu se željene trajektorije
kopanja hidrauličnim bageromu svim pravcima (a,b,c,d), za razliku od klasičnog (e) koji
kopanje praktično svodi na struganje.

Krupni komadi iz kosine i sa vrha etaže se mnogo lakše i jednostavnije vade i utovaraju
hidrauličnim bagerima (a,b,c,d), čija se željena trajektorija koristi i za ove radove, za razliku
od klasičnih bagera kašikara (e,g) kojima to predstavlja posebne teškoće.
Željena trajektorija kopanja omogućava utiskivanje kašike po strukturnim oslabljenjima što
znatno olakšava kopanje, ili po kontaktima po različitih slojeva, što znatno olakšava
selektivno otkopavanje pomoću hidrauličnih bagera, za razliku od klasičnih koji vrše
struganje u istim uslovima.

Prikupljanje osutog materijala u nožici kosine (a) na horizontalnoj ravni (b) ili sa krupnim
komadima (c) daleko je efikasnije hidrauličnim (I) nego klasičnim (II) bagerom kašikarom,
osiv ove prednosti hidraulični bager može se bez velikih poteškoća usijecati u horizontalnu
ravan što je pogodniji za izradu silaznog usjeka na nižu etažu.
Prednosti hidrauličnog bagera nad klasičnim možemo definisati kao:

 smanjenje minimalnog i znatno povećanje maksimalnog radiusa kopanja na nivou

stajanja bagera, što znatno smanjuje broj premještanja bagera, omogućuje lakše
kopanje i bolje čišćenje etažne kosine i etažne ravni,
 znatno povečanje dubine kopanja ispod nivoa stajanja bagera, što omogućava izradu
silaznog usjeka na nižu etažu sa hidrauličkim bagerima,
 poboljšanje uslova istresanja u transportna sredstva, potpunije pražnjenje i bolje
čuvanje korpe kamiona od stalnih udara,
 lakše izvlačenje iz etaže i utovar krupnih komada,
 povećanje punjenja kašike, posebno u niskim otkopima,
 mogućnost kopanja stijene V – VI kategorije bez miniranja, kroz efekat odlamanja,
 poboljšanje procesa kopanja pronalaženjem ugla kopanja bliskog optimalnim u
konkretnom uslovima,
 mogućnost horizontalnog odnosno pravolinijskog utiskivanja kašike u stijenui njeno
okretanje u horizontalnoj ravni,
 mogućnost horizontalnog, odnosno pravolinijskog pomaka, što omogućava selektivno
kopanje i odvajanje slojeva po kontaktima, što otkopne gubitke i osiromašenja svodi
na minimum.

Kapacitet bagera zavisi od sledećih osnovnih faktora: prirodnih, konstruktivnih, tehnoloških,

organizacionih, subjektivnih i klimatskih.

Teoretski (maksimalni, konstruktivni, deklarisani) kapacitet bagera kašikara održava njegove

maksimalne konstruktivne i energetske mogućnosti i računa se po formuli:
Qt=(3600/tc)*E (m³/h) rastresite mase

Gdje je:

E – zapremina bagerske kašike m³,

tc – teoretsko vrijeme ciklusa bagera s.

Tehnički (maksimalni – trenutni, maksimalni u rezu, teoretski u čvrstoj masi i konkretnoj

stijeni)kapacitet bagera kašikara je maksimalno moguć (trenutni) kapacitet u određenoj stijeni,
a održava, pored konstruktivnih, sve prirodne faktore i računa se po formuli:

Qth=Qt*(kpu/kr)=(3600/tc)*Ekb m³/h čvrste stjenske mase

Gdje je:

kpu – koeficijent punjenja bagerske kašike rastresitom stjenskom masom,

kr – koeficijent rastresitosti u bagerskoj kašici,

kb=kpu/kr – koeficijent bagerovanja, odnosno koeficijent punjenja bagerske kašike čvrstom

stjenskom masom.

5. Šeme rada, parametri otkopa i kapacitet utovarača?

Proces kopanja utovaračem zavisi od zapreminske mase stjenskog materijala. razlikuju se tri
načina kopanja utovaračem:

 razdjelno,
 kontinuirano,
 bagersko kopanje.

Razdjelno kopanje se obavlja prodiranjem kašike u stjenski materijal u prvom ili drugom
stepenu prenosa i sa spuštenom kašikom na nivo etaže (a). Kada je napunjena kašika se
okreće do kraja bez pokretanja utovarača nakon čega se podiže u transportni položaj a
utovarač se kretanjem unazad odmiče od otkopa. Razdjelno kopanje se obavlja u rastresitom
materijalu male zapreminske mase (šljaka, ugalj).

Kontinuirano kopanje (b I) sastoji se u prodiranju kašike u rastresitu gomilu na dubinu 0.2 do

0.5 dužine kašike nakon čega se kašika okreće i u operaciji podizanja se dopunjava.

Bagersko kopanje (b II) je slično kontinuiranom kopanju ali bez okretanja kašike.
Tehnološke šeme rada utovarača mogu se podijeliti u sl grupe:

 Šeme rada sa korištenjem utovarača kao kopačko-utovarne mašine,

 šeme rada sa korištenjem utovarača kao utovarno-transportna mašina,
 šeme rada kao pomoćne mašine.

Šeme rada sa korištenjem utovarača kao kopačko-utovarne mašine

Šeme rada sa korištenjem utovarača kao kopačko-utovarne mašine svode se praktično na

transportni sistemeksploatacije. Utovarači su u ovom slučaju osnovna mašina al mogu biti i
pomoć bagerima naručito za selektivno otkopavanje i rad u više otkopa radi ujednačavanja
kvaliteta rude. Utovar se obično vrši u kamione ili vagone

Šeme rada sa korištenjem utovarača kao utovarno-transportna mašina

Tehnološke šeme rada utovarača kao utovarno-transportna mašine vrlo su česte i uspješne
naručito u brdskim P.K. kao i kod primjene kombinovanog transporta. Granice efektivne
primjene utovarača za transport materijala kreće se od 100 do 1300m. primjena utovarača kao
utovarno transportne mašine racjonalna je kod ograničenih dimenzija P.K., većeg broja revira
i otkopa, manje potrebne zapremine kašike do 5 m³ kod složene geološke građe ležišta kao i
male visine etaže ili sloja.

Šeme rada kao pomoćne mašine.

Tehnološka šema rada utovarača kao pomoćne mašine su također česte zbog njegove
mobilnosti i univerzalnosti primjene. Utovarači se primjenjuju za utovar i premještanje
materijala, održavanje puteva čišćenje masa, humusa, snijega radnih površina, premještanje
kolosjeka i tračnih transportera, planiranje odlagališta, depoa, transport materijala i rezervnih
dijelova, rad na rekultivaciji i sl. Utovarači se mogu i helikopterima dopremiti u brdske i
nepristupačne terene. Helikopterima se povremeno može vršiti i transport mineralne sirovine.

Tehnološke šeme izrade usjeka utovaračima svode se praktično na 2 šeme:

1. šeme izrade usjeka za cijelu visinu,

2. šeme izrade usjeka u slojevima.

Primjenom utovarača (za izradu usjeka) moguća je optimalna širina usjeka od 6 m što je u
poređenju sa izradom usjeka bagerima manje za 3 puta.

Kapacitet utovarača računa se po formuli:

3600∗E∗Kpu∗Kv
Q= tc∗Kr
(m³/h)

Gdje je:

E – zapremina kašike (m³),

Kpu – koeficijent punjenja,
Kv – koeficijent vremenskog iskorištenja utovarača,
tc – vrijeme radnog ciklusa utovarača (s),
Kr – koeficijent rastresitosti stjenske mase,
tc=tk+tpu+tpr+ti (s)
tk – vrijeme kopanja i punjenja kašike,
tpu – vrijeme vožnje punog utovarača,
tpr – vrijeme vožnje praznog utovarača,
ti – vrijeme istovara.

6. Ripovanje, kopanje, utovar, transport i odlaganje skreperom (proračun otpora i

vuče)?

Skreperi su mašine koje objedinjavaju kopanje, utovar,transport i istovar materijala. Skreper

se sastoji od sanduka (1) koji na svome donjem dijelu ima rezni dio (2) koji odsijeca
materijal, a sanduk je preko veznog uređaja (3) vezan za traktor.

Po zapremini sanduka skreperi se dijele na:

 mali skreperi <5 m³,

 srednji 5 – 10 m³,
 veliki >10 m³.

Prema broju osovina skreperi mogu biti :

 dvoosovinski oslonjeni na dvije osovine,

 troosovinski oslonjeni na tri osovine.

Po utovaru razlikujemo skrepere bez (a) i sa elevatorom (b).

U zavisnosti od tipa traktora (tegljača) skreperi su na gusjenicama ili na točkovima.

Pražnjenje skrepera novih konstrukcija vrši se preko potiskivanja zadnjeg pomjerljivog zida
skrepera, a negdje se sreću i stari skreperi sa istresanjem kroz naginjanje donjeg zida. Prema
vrsti prenosa snage skreperi su mehanički, hidromehanički i dizel – električni.

Ripovanje je priprema stijena otkrivke mineralne sirovine za kopanje i utovar ( zamjenjuje

miniranje), a primjenjuje se za više kategorije stijena. Ripovanje se izvodi pomoću posebnog
uređaja koji se nalazi na zadnjoj strani buldozera, ripovanje je praktično oranje bez izvrtanja
brazde koji moze biti prav iskrivljen ili profilni-brzinski. Ripovanje se odvija kroz paralelne
ili paralelno-unakrsne prolaze buldozera.

Kopanje i utovar počinju sa spuštanjem noža skrepera i njegovim zakopavanjem u tlo.

Skreper u hodu kopa stijenu u odrescima, konstantne ili promjenjive debljine, i sve se više
puni. Ispred skrepera se skuplja i gomila stjenski materijal stvarajući vučnu prizmu koja
stvara dodatnu silu i periodično prodire u sanduk skrepera. Transport stijena skreperom ne
razlikuje se od kamijonskog transporta. Razlika je u korist skrepera koji može savladati manje
krivine i veće uspone. Zato se skreperi mogu koristiti i kao transportne mašine (utovar
bagerom) u nedostatku otkopa za skreper ili nedostatku kamiona.

Odlaganje (istresanje) pomoću skrepera vrši se na odlagalištu ili na istresalištu, gdje se

skreper otvara i zadnjim pomjerljivim zidom sanduka istiskuje i prazni u kretanju ili mjestu.
Kada radi na otkrivci, skreper je odlaže u hodu na horizontalnom (a) ili na kosom odlagalištu
(b), a kada radi na mineralnoj sirovini istresa je nad bunkerom (c).

U procesu kopanja skreperom pojavljuju se različiti otpori.

W=W1+W2+W3+W4 (N)

W1=g*(Gs+Gm)*(f+i) (N)

W2=cLkf (N)

W3=1000*L*ch*𝜸*g (N)

W4=W3*𝝁 (N)
Gdje je:

W1 – otpor kretanju punog skrepera,

W2 – otpor stijene rezanju,
W3,W4 – otpor vučne prizme i trenja stjenskog materijala sa sandukom i međusobno
Gs, Gm – masa skrepera i stjenskog materijala (kg),
c – debljina odreska (m),
L – širina odreska (m),
kf – specifični otpor rezanju (N/m²),
h – visina materijala u skreperu (m),
𝜸 – zapreminska masa stjenskog materijala u vučnoj prizmi (t/m³),
𝝁 – koeficijent trenja stjenskog materijala sa sandukom i međusobno (𝝁=0.3 – 0.5),
g – 9.81 (m/s²) ubrzanje Zemljine teže.

7. Šeme rada, parametri otkopa i kapacitet buldozera?

Buldozeri su jaki traktori na gusjenicama ili gumenim točkovima koji sprijeda na dva jaka
nosača nose teško ralo (plug) s nožem. Prema uređaju za transport buldozeri se dijele na:

 buldozeri sa gusjenicama ,
 buldozeri sa gumenim točkovima (turnodozeri).

Prema radnom organu buldozeri mogu biti:

 buldozeri sa neokretnim plugom,

 buldozeri sa okretnim plugom (anglodozeri).

Prema veličini vučne sile buldozeri mogu biti:

 laki 125 do 135 kN,

 srednji 135 do 200 kN,
 teški 200 do 300 kN
 vrlo teški >300 kN.

Prema snazi pogonskog motora buldozeri mogu biti:

 laki p= 15.....60 kW,

 srednji p=60......110 kW,
 teški p=110........220 kW,
 velo teški p>220 kW.

Tehnologija rada buldozera

Buldozer vrši kopanje u prvom stepenu prenosa na taj način što spušta plug koji se zariva u tlo
i odvaja odrezak debljine 20 do 50 cm. Odvojeni stjenski materijal se skuplja ispred pluga
obrazujući vučnu prizmu do visine pluga, a podizanjem pluga prekida se kopanje i buldozer
vrši transport materijala. Kao osnovna mašina za otkrivku buldozer se primjenjuje na vrlo
plitkim P.K. pri čemu se rad izvodi uglavnom po dvije šeme:

 paralelan sa transportom materijala duž cijelog fronta,

 lepezasta sa izradom izlaznih usjeka za transport stjenskog materijala.

Kombinacija buldozera sa bagerom dreglajnom u uslovima brdskog terena je vrlo česta i

efikasna pri tome dreglajn preuzima dizanje stjenskog materijala u odlagalište, a buldozer
kopa u tankim odrezcima i vrši konačno oblikovanje odlagališta.

Primjena buldozera je najčešća u svoljstvu pomoćne mašine uz bagere, za niverisanje etaža i

sl.

Transport materijala buldozerima

U procesu transportovanja jedan dio stjenskog materijala se gubi. Da bi se smanjili gubitci

materijala prilikom transporta koristi se jedan od tri načina rada:

 rad buldozera u plićem usjeku (a,b),

 sparen rad dva buldozera(c),
 međugomilanje stjenskog materijala(d).

Kapacitet buldozera

U procesu rada buldozera javljaju se sl otpori:

W=W1+W2+W3+W4+W5 (N)

W1 – otpor na kretanje buldozera (N),

W2 – otpor stijene na rezanje (N),
W3 – otpor vučne prizme (N),
W4 – otpor pri podizanju materijala uz plug buldozera (N),
W5 – povećanje ili smanjenje otpora zbog nagiba pri radu (N).

Ukupna vučna sila mora biti veća od zbira svih otpora F>W.

Otkopni kapacitet buldozera računa se po formuli:

 3600∗V ∗Kg∗Kn
Q= tc∗Kr
(m³/h)

Gdje je:

V – zapremina rastrešene vučne prizme na plugu buldozera,

Kg – koeficijent kojim se uzima u obzir gubitci stjenskog materijala u procesu transporta,
Kn – koeficijent nagiba trase u radu,
tc – vrijeme radnog ciklusa buldozera,
Kr – koeficijent rastresitosti stjenske mase,
Zavisnosti kapaciteta buldozera od dužine transporta može se prikazati dijagramom.