Professional Documents
Culture Documents
GHANAIAN LANG.
ASANTE TWI
Objectives and Theory
PART TWO
ƆKASAMMRA ( LEXUS AND STRUCTURE) 20 MRKS
1a.Ɛdeεn ne ɔkasa? 2mrk
b.Kyerε ɔkasasin ahodoɔ mmiεnsa 3mrk
2.Wie ɔpon yi so adwuma 4mrk
Nsεm Asekyerε
a. ………….. ahotɔ
b. Mankani fufuo …………
c. nnawɔtwe ………….
d. ………….. efunu
Composition (Susutwerε)
Yi deε εdidi soɔ yi mu baako pε na fa Asente-Twi nsεmfua ɔha aduonum (150) anaa deε εboro
saa twerε ho asεm.
1.Tikyani ne Okuafoɔ,hwan pa ara na ne ho wɔ mfasoɔ?
2.Wo ne wo nnamfonom sukuufoɔ kɔɔ nsrahwε wɔ baabi.Twerε krataa kɔma wo sewaa na ka deε
wohunuiε kyerε no.
3.Twerε w’adamfo a wopε n’asεm paa ho asεm.
4.Adwuma a mepε sε mεyε no daakye.
Nsεmmisa
i.Akwansini sεn na na εda baabi a Adoe teε ne nea na Akyekyedeε teε ntam?
ii.Na Anene te he?
iii.Wogyedi sε εdeεn na εmaa εdɔm no kɔhyiaa wɔ Anene fie?
iv.Nkra bεn na Anene de kɔmaa Akyekyedeε?
v.Da bεn na wɔyε ayie wɔ Anene kurom?
vi.Adεn nti na wogyedi sε na Akyekyedeε nkɔɔ Anene kurom da kɔsi berε a na wɔreyε ayie no?
vii.Sε Akyekyedeε ka sε,nyε den a,ɔrepε akyerε sεn?
viii.Akyekyedeε yεε dεn na ɔkɔɔ ayie no ase?
ix.Kyerε saa asεm yi ase sεdeε εteε wɔ akenkansεm no mu.”adwene ahyε no ma”
x.Fa nsεmfua a εmmoro nson to akenkansεm yi din.
Yi mmuaeε A – D mu baako a εyε pa ara a εfa Akanfoɔ
mmusuakuo,Ntɔn/Ntɔre,Nnabuo,Afahyε ho.
1.Wo maame wɔfa yo wo deεn? a) nanankansoa b) papa panin c) wɔfa panin d)
nana
2.Wobεfrε wo maame nuabarima sεn? a) nana b) papa c) wɔfa d) wɔfaase
3.Sε wo papa de obi bεware wo maame a,saa opnipa no yε wo maame deεn?
a) kora b) ba c) abanoma d) akumaa
4.Wo maame kunu nuabarima yε wo maame? a) nuabarima b) asew c) kunu d)
akumaa
5.Wo papa yere nuamaa yε wo papa? a) asenom b) nuamaa c) ɔyerenom d)
wɔfaasenom
6.Wo nuabarima mma yε wo deεn? a) wɔfaasenom b) nananom c) mma d)
abusuafoɔ
7.Akanfoɔ ntɔn gu ahodoɔ sεn? a) 24 b) 18 c) 12 d) 8
8.Aduanafoɔ akraboa ne ……. a) etwie b) ako c) ɔkraman d) εkoɔ
9.Wɔn a wɔto εna kɔsi εna baako soɔ na wɔfrε wɔn ……..
a) ntɔn b) adehyeε c) abusua d) atenankonnwa
10.Abusua bεn na wɔn akraboa ne Anene? a) Asakyiri b) Asenneε c) Asonafoɔ
d) Bretuo
11.Ntɔn bεn na wɔn sa yε dwεε? a) Bosomakɔmfo b) Bosommuru c) Bosomafram
d) Bosompra
12.Bosomprafoɔ akyiwadeε ne …… a) ɔkwakuo b) ɔmampam c) afaseε d)
dɔkono
13.Ntɔn bεn na wɔn da ne memeneda,akraboa ne Akyekyedeε εnna wɔwɔ suban pa ne
animuonyam? a) Bosomsika b) Bosommuru c) Bosomakonsi d) Bosomayεnsu
4. Wɔɔkye a yεdefam dan ho yi abɔ ahe?
a) prεmtoberε b) dɔnko c) prεmtoberε abɔ apa ho sima aduasa d) nɔnsia ne fa
PART I
ƆKASAMMRA ( LEXIS & STRUCTURE) 20 MRKS
1a.Fa εnne nnyegyeε atwerεdeε yi mu biara twerε nsεm ahodoɔ
a)ε = …………. , ………… b)u = ……………, …………… c)ɔ = …………. ,
……………
b.Fa anom annyegyeε a εfata hyεhyε faako a wagya hɔ no na εbiara nwie pεyε.
d)……. …… a …… a e).o…… i …….. a
2.Twerε Edinakyitobea a εfata toa εkasamu biara so na εnni mu.
f) Agyinamoa no afa ɔpon no ………….
g) Nsoronma pue wɔ…………….
h) Ama te n’awofoɔ ………………
3.Twerε na sensane ntεmgyinafoɔ aseε wɔ ɔkasamu biara mu.
i) Ɛha ara na nnora yεhunuu no
j) Ne ho yε fε deε nanso ɔnni suban
k) Manhunu bi,anka mεtɔ brε wo
l) Ɔkɔtɔɔ ntoma no wɔ Nsawam tɔnn
4.Wie ɔpon yi so adwuma
Borɔ-kasa
Asante-Twi
m.Postposition ………….
n.Emphatic Particle …………..
o.Prefix ……….....
p.Numeral …………..
5.Kyer εdin nkyerεkyerεmu a εwɔ ɔkasamu biara mu
q.Abɔfra bεn na ɔbaa ha?
r.Menim ɔbra ɔbaa korɔ a ne ba nie.
s.Yesu maa mmarima mpemnum aduane diiε.
t.Onipa biara hia nnframa.
PART II AKENKAN NE AYƐSƐM ( COMPREHENSION) 10MRKS
Da bi ɔkraman bi a ɔrekyinkyinni kɔhunuu sε dompe bi tua Anomaa bi ano a ɔsi
dua kusuu bi so.Ɛsiane sε ɔkraman yi ntumi mforo dua nti, ɔkɔbutuu dua no ase hyεε aseε
kamfoo anomaa no sε “Aa! Anomaa mesrε wo to dwom dεdεεdε baako na mentie”.
Esian sε εyεε anomaa no dε sε εyεε anomaa no dε sε ɔkraman no rekamfo no nti ɔbuee
n’ano sε ɔreto dwom no pε na dompe no firi n’ano tɔɔ fam.Ɛhɔ ara na ɔkraman no maa so
tuu mmirika kɔɔeε
Ɛyεε Anomaa no ya sε wama ɔkraman no adaa daa no agye ne dompe no, nanso εsiane
sε ɔntumi nyε ho hwee nti,ɔgyae ma no kaeε.
Ɔkraman yi rekɔ no,ɔduruu nsamsoɔ anaa εtwene bi so a ɔhunuu sε ne sumsum da nsuo
no,n’adwene yεε no sε ɔkraman foforɔ na dompe tua n’ano wɔ nsuo no ase.Wie nti,ɔtɔɔ
nsuo no mu sε ɔrekogye dompe no nso.Ɔbuee n’ano sε ɔregye dompe foforɔ no pε na ne
deε no firi tɔɔ nsuo no mu.Esiane sε ɔkraman no nnim asudware yie nti nsuo no de no
kɔeε.Enti na Mpanimfoɔ yεε akasabεbuo sε “W’ani ansɔ deε wowɔ a,εhwere wo koraa”.
Nsεmmisa
i.Ɛdeεn na na εtua anomaa no ano?
ii.Ɛhefa na na anomaa no si?
iii.Ɛhefa na εkraman no kɔbutuuieε?
iv.Ɛdeεn asεm na ɔkraman no kakyerε anomaa no?
v.Ɛdeεn na Anomaa no yɔeε?
vi.Dompe no firi tƆeε no,ɔdeεn na ɔkraman yɔeε?
vii.Ɔkraman no duruu εtwene no soɔ no,εdeεn na ohunuiε
viii.Na εyε ɔkraman foforɔ na εwɔ nsuo no aseε?
ix.Toa saa asεm yi so “w’ani ansɔ deε wo wɔ a ……………..?
x.Fa nsεm a εmmoro nsɔn to abasεm yi din.
SUSUTWERƐ (COMPOSITION)
Yi deε εdidi soɔ yi mu baako pε na fa Asante-Twi kasa nsεmfua 120 twerε ho asεm.
1.Twerε wo sukuu ho asεm
2.Twerε atipεnfoɔ krataa kɔma w’adamfo wɔ sukuu foforɔ mu.To nsa frε no w’awoda
pontoɔ ase.
3.Ka ayεmoa (pet) a wopε n’asεm paa ho asεm.
4.Wo sukuu kɔɔ nsrahwε bi wɔ “Aburi gardens” wokɔhyiaa oburoni ma no faa wo
adamfoɔ.Sεn na wobεka wo ho asεm akyerε no?
Yi mmuaε A – D mu baako a εyε pa ara a εfa Akanfoɔ Abusuabɔ ne sεdeε yεhwε yεn ho
yie firi asame ho.
1.Ayɔnkofa a εda nnopa no bi ntεm εnam mogya amaa awareε nti ne ………..
a) adanfoɔ b) abusua c) nkutahodie d) ntɔn
2.Abusua kumaa mu nnipa ne agya,εna ne a) nsenom b) mma c) nkumaafoɔ d)
nkontafoɔ
3.Sε ɔbarima bi kɔware a,n’abusua ne ɔbaa no abusua bεyε abusua ………..
a) abusua kumaa b) baako c) mmieou d) bebree
4.Agya papa ne papa yε ne deεn? a) nanakansoa b) nanabarima c) wɔfa panin d)
nana
5.Agya ba ne ba yεn ne …….. a) nanabarima b) nana c) nanakansoa d) nana
mεε
6.Agya yere nuabarima yε ne deεn? a) n’akumaa b) n’akonta c) n’ase d)
nuabarima
7.Sε wo papa de wo kɔware maame bi a,saa maame no yε wo deεn?
a) kora b) maame c) maame ketewa d) maame nua
8.Ɛna papa nuabaa yε ne deεn? a) akumaa b) sewaa c) nuabaa d) maame
9.Ɛna maame nuabarima yε ne ….. a) papa b) wɔfa c) nuabarima d) papa
kumaa
10.Wo maame kunu nuammaa yε ne deεn?
a) ne yerenom b) ne nkumafoɔ c) ne nsenom d) ne nnamfoɔ
11.Wo maame kunu ba yε ne deεn? a) ne ba b) n’abanoma c) ne kunu d) ne ba
ketewa
12.Wo papa nuabaa yε wo …… a) maame b) sewaa c) kora d) nuabaa
13.Wo maame de wo kɔware papa bi.Saa papa yi nso wɔ mma mmienu.Saa mmɔfra no yε
wo deεn
a) kora b) nuanom c) nnamfoɔ d) yɔnkonom
14.Ɔba maame nuabarima yε ne …… a) papa b) wɔfa c) nuabarima d) akonta
15.Ɔpira,yareε ne asεm a εfaa to onipa berε a n’ani nna ne ho soɔ no ne ………
a) ntokwa b) asane c) ntorɔ d) abufuo
16.Efie akwanhyia baako ne …a) lɔre asehwe b) sekan twa c) agobɔnedie d)
mmrikatuo
17.Sε yεanhohoro yεn nsa yie na yεdidi a,deεn na εtumi to yεn?
a) owuo b) yareε c) asεm d) nsɔhwε
18.Ɛdeεn na εtaa de lɔre akwanhyia ba? a) adidie dodoɔ b) mmirika bɔne tuo c) aniha
d) ntɔkwa
19.Nsuo denden tɔ a,deεn na εde ba?
a) anigyaε b) nsusan c) nsuo beree d) yareε
20.Ɛdeεn na εtumi patre yεn de yεn to fam? a) ntuto b) kwadu ahohono c) paneε d)
dadewa
Yi mmuaeε A – D mu baako a εyε pa ara a εfa Ghanafoɔ afadeε,Nnipa yεhyε wɔn so bɔ
bra pa
(Role model),mmɔntεm sεeε ne n’asiesie εnna Nidie ne Afεfεsεmdie ho.
21.Afadeε a amammerε kwan soɔ Ghanafoɔ de siesie wɔn ho no ne ………..
a) ntoma b) adwuradeε c) atadeε d) abɔsoɔ
22.Suban a εdidi soɔ yi mu deε εwɔ he na sε obi da no adi a εfata?
a) ebegu-a-egu b) bɔfrimyε c) aniha d) asaborɔ
23.Ɔkwan a obi si fa so bɔ ne bra na mmara ho kwan anaasε obiara gye no tom wɔ yεn
mmɔtεm ne
a) aniberε b) afεfεsεndie c) ahoɔyaa d) pεsεminkomenya
24.Asantefoɔ atadeε a wɔtaa de kɔ adwabɔ seε ne ……….
a) kaba ne siliiti b) kente c) agbada d) batakari
25.Afadeε yi nyinaa nhyε animounyam:gye sε ………..
a) apuskeleke b) kaba ne siliiti c) hwε m’awaamu d) I’m aware
26.Sε obi de afadeε hyε animounyam a,εka onii no …………
a) sɔfo b) ankasa c) tikya d) ɔhene
27.Sε obi de ho hyε dwumadie bi mu a,yεtumi ka sε onii yε ……….
a) pεsεminkomenya b) wɔ atuhoakyε c) aniberε d) nim dodo
28.Dwumadie a εdidi soɔ yi mu deε εwɔ he na εnyε mmɔtεm sεeε?
a) mframa den bɔ b) nnua aduadua c) gɔta mu tim d) nsusan
29.Asoɔden ho mfasoɔ baako ne …a) anigyeε b) akwanhyia c) abasobɔ d)
nkankɔ
30.Nsiyɔni (industrious) bεn na w’atumi ahyhyε afadie lɔre wɔ Ghana ha?
a) Okunini Bosommuru Kofi Anang b) Apostel Kwadwo Safo Kantanka
c) Abena Dolphen d) John Mensah Sabah
31.Ghana baasakuo (Big six) no mu baako ne
a) John Mensah Sabah b) Ako Agyei c) David Dontoh d) Grace Omaabo
32.Ghanani bεn na ɔnam ahobasua so bεyεε Amansan nyinaa kubeatan Twerεfoɔ panin ne
mprεnsa soɔ? a) Dr.Mohammed Ebin Chambas b) Bosommuru Kofi Anang
c) John Mensah Sabah d) Ɔsagyefo Dr.Kwame Nkrumah
33.Agodie a εtumi de nkabom ne asomdwoeε ba ɔman yi mu ne ………..
a) mmirikatuo b) bɔɔlobɔ c) akuturukubɔ d) hockey bɔ
34.Ghana Black Star bɔɔlobɔ sahene bεn na onyaa Abibima (Africa) mu abasobɔ,
sε obi onim bɔɔlobɔ paa wɔ afi 1991,19192 ne 19193 mu?
a) Asamoah Gyan b) Abedi Ayew Pele c) Stephen Appiah d) C.K Akonor
35.Nnwomasuo ho mfasoɔ baako ne …. a) adambɔ b) mpuntuo c) yareε d)
nsɔhyε
36.Ghanani bεn na ɔhyehyε anaa ɔtwaa “National Anthem” nnwom no?
a) Kwadwo Antwi b) Ephraim Amu c) Awurama Badu d) Nana Kwame
Ampadu
37.Ghana agodini baako ne ……
a) Nana Kwame Ampadu b)David Dontoh c) Mery Ghansah d) Diana Asamoah
38.Ghana manpanin bεn na ɔdan n’ani kyerε ban kutawonsa 24th 2012 mu.
a) Jerry John Rawlings b) John Evans Atta Mills
c) John Agyekum Kuffour d) John Dramani Mahama
39.Ghana Black Star bɔɔlobɔni bεn na n’ankasa bɔɔ bɔɔlo too Fatawo Dawda atena ma
bεrε a yεne Portugal resi akan no? a) Dede Ayew b) John Boye c) Christian Atsu
d) Asamoah Gyan
40.Ghana nyaa fahodie wɔ afe bεn mu? a) 1960 b) 1957 c) 1947 d) 1857