DEPREMDEN HASAR GOREN YAPILARIN ONARIM VE GUCLENDIRILMES! Hikmet Haseyin Gata! SUMMARY Earthquakes, damages of earthquake are important topics of civil engineering. Since large part of our country is in earthquake zone, earthquake -resistant buildings must be designed and constructed. But some buildings are damaged because of earthquakes. There are very methods for rehabilitations of these buildings. Aims of these methods are to increase rigidities of buildings . moment, shear and axial force capacity of beams,columns.etc. In this study rehabilitations methods were compared for damaged reinforced concrete buildings and submitted numerical an example. OzET Uikemizin baydk bir kisminin 1. derece deprem kusaQinda olma deprem afetinin Snemini arturmakta, depreme dayamikh yaptlar tasarle ve uretmeyi gerekli kilmaktadir. Depreme dayamikli yapi Gretmek kadar depremden hasar yOrmis yapitarin onarim ve giclendirilmesi de Onemli bir konudur, Teknigine uygun olarak tasarlanmig ve imal edilmis yapil . kUGOk depremleri hasarsiz boyék depremleri ise tasiyict sisteminde cok kiigtik hasarlar ile atlatabilmetidis. Buna ratmen bazi yapilar depremden Snemli oranda hasar gormektedir. Depremden hasar g0ren yap 8 onarminda yaptya Gnceki dayanimim! kazandirmak, golendirmede ise tagiyici sisteme gelebilecek deprem etkilerinin daha iyi Karsilanmasi, yOklerin elemanlara daha uygun dafitulmast gibi amaglar hedeNlenmekiedir. Bu caligmada betonarme cercevelerden oluser iayiyict sistemlerin deprem tesirlerine karst giglendirilmesi ve depremden hasar goren bdinalarin onariz yOntemberi incelenmisti. Galigmanin sonunda olasi bir’ depremden hasar gOrebilecek alti ‘ath betonarme bir bidda yaprian cuclendirmeler sonunda yatay yoklere karst tagiyict sistemin davranigindaki deQisiklikier saytsal olarak incelenmis, giglendirme yontemlerinin mukayesesi sunulmustur. J Dr.Mih.Dokuz Eyl! Universitesi Mih.Fak.ingaat Mahendisligi BOlomd , izmir. 22YAPILARIN ONARIM ve GUCLENDIRILMESi Yapilar kullanim sireleri boyunce 62 agirhik, hareketli yakler, dinamik yiikler gibi degisik dis yUklerin etkisi alunda kalmaktadirlar.Bu tesirlerden O1Gr8 yapida projelendirme, imalat hatulany gibi nedenlerle hasarlar meydana geiebilmektedir. Deprem yiklerinden Otdri yapilards belli Slgilerdeki rasara izin verilebilir. ‘Yapilanin deprem etkilerine karsi giclendiriimesinde , meveut y pinin deprem etkilerine karst yaptsal davraniginin iyilestirilmesi (stabiiiteyi, rijitligi arturma gibi); onariminda ise bu tesirlerden hasar goren yapi elemanlarinin depremden Onceki konumuna getirilmesi hedeflenmektedir, Onarim ve giclendirmenin belli ir program dahilinde yapilmast gerekmektedir. Bunun igin depremden hasar goren yapr clemanlari, nedenleri saptanmali yada olasi bir deprem etkisinde yapimin zayif Kalan tay ye) elemanlan saptanmalt gclendirme yOntemieri buna gore belirlenmelidir. DEPREM HASARLARININ SAPTANMASI Deprem etkilerinden hasar gormi betonartie bir yapida tagiyicr elemaniar Uzerindeki catlaklar,hasarlar belirlenir, krokiler uzerinde bu bolgeler belintilir. gerekli Olcdmler yapilir, hasarhi ghdlgelerin fotograflan gekilir, hasarh bOlgede beton tabancast deneyi veya tagiyicr elemanlardan karot Ornei gikartlarak beton dayanim: hakkinda bilgi edinilebilir. Yapinin bulundugu yerdeki zemin Ozellikleri saptanir. Tagyic: elemanlarda olugan gatlaklarn iva gatlagiolup: olmadifi iva tabakast__kaldtrilarak aragurimah, catlaklarin tagiyict elersanlara gecip gecmedigi kontrol edilmelidir. Hasarh tasiyicrclemanlardaegilme ve kesme kinimalary ayn) ayrisaptanmatidir, Egilme hiriimasinda deprem etkilerin ile Kolona_gelen_e&ilme_momenti_artm kolonun uclerinda_mafsallasmalar meydana gelmistir. Kesme gatlaklan ise kolonun yetersiz kesme kuweti old zaman gortilmektedir (gekil-1 Kolon kesitinin en dig lifindeki beton ezilmeve basladifinda, henuz donati akma birim uzamasina vlasmamis ise kolonda basing kintmatan ortaya qikmaktadir [5]. Buytk cksenel_yokleri_tastyan, donau orani yuksek kolonlarda meydana gelen bu kiriima tra de saptanmalidir (Sekil-2). 23Meveut holon Kesme catlag: Buckulmus, holon fonens: Sigey donat Ezilmis donati — Burulmus ‘donatt ; Burulma Ezilmis_kolon catlagi Burulmus kolon Sekil-2: Basing kiiimasi Seki : Burulma gatlagi ¥ elemanlarda_olusan_burulma rijitlik_merkezleri_cal degil disey tas ypinin_planda_katle kinimalani da belirlenmelicir (Sekil-3), Tim tagiyict elemanlardaki hasarlar daha Onceden hazirlanan formlara yazilmabdir. Ornefin Balkan filkelerinde kullaniian bir formda doldurulmasi gereken 28 madde bulunmaktadir [4]. Bu formda 1-2 nolu maddeler hasar belirleme ekibi, 3-9 nolu maddeler bina hakkindaki bilgileri, 7-11 nolu maddeler tagiyicy sistem hakkindaki bilgileri, 18-21 nolu maddeler hasar derecesi hakkinda bilgileri, 22-24 nolu maddeler kullamlabilirlik hakkindaki bilgileri, 25-27 nolu maddeler yapidaki deger kaybi hakkindaki bilsileri, 28 nolu madde tesbit tarihi ve ekip imzalarin: igermektedir Japon yéntemine gdre ise yapilardaki deprem hasartan saptanmast icin tagiyic: elemaniardaki hasar durumuna g6re 5 derece bulunmak 24ONARIM YONTEMLERi Depremden hasar goren yapilarda hasar dilzeyine gore onarm yontemleri bulunmaktadir. Bu yontemier ile lagyicl clemanlarin tasima “gigleri artunimakte, kite ve rijitlik merkezleri birbirine yaklagurlarak burulma tesirieri azaltilmakta, yapinin dofal periyody ile zemin hakim periyodu birbirinden uzaklaguritmak suretiyle rezonans hali Onlenmektedir. Betonarme kiriglerin Onarim ve Giiclendirilmesi Hasar gérmus betonarme kirislerin onarimi, callaklarin epoksi. recinesi yada cimento serbeti ile dolduruimasindan, mantolama, cetik levhalar ile giclendirmeye kadar genis bir araltkta incelenebilir. Kirigilerde olugan catlakiarin genisligine gre epoksi regineleri yada cimento serbeti basingh olarak enjekte edilir. 0.175 mm. genistifindeki catlaklara epoksi recineleri.2~ 5 mm.genislidindeki catlaklara cimemio serbeti enjekte edilmektedir [4]. Epoksi recineleri zaman igerisinde ozelligini kaybetmeyen.su.asit ve alkalilerden etkilenmeyen.eckme gerilmeleri 100 ke/cm” € kadar cikabilen sentetik recinelerdi Hasarlt betonarme kirislerde mantolama bir, tig yade dért yandan betonlanmak suretiyle yapihr. Mantolama igleminde dave edilen donaular mevcut donatilera kaynaklanarak ankraji saglanir. Meveut. beton yiizeyi pUrtizlendirilerek yeni beton ile ankraj saglanmus olur. Kiriglerde dort taraftan yapilan ve giiglendirmeye yOnelik_mantolamada _kirigin sOneKiilifini_arwurmak icin konulan_ilave_etriyeler_ddsemede_acilan_delikerden_gecirilerek_badlanmahdir _(Sekil-4). Kirislerin mantolanmasinda Beton kelinligi § cm. den az olmamalidir. Hasarh kirisler getik levhalar ile de onariimaktad. Bu durumda 2~10 mm. kalinligindaki celik levhatar kullaniimak suretiyle giclendirme ve onarim yaplabilmektedir. Kullanilacak mantonun rijitiiginin yaterli olmas1, kullantlacak ctriyelerin désemenin delinerek gecirilmesi Onem kazanmaktadit. L | Lodsene _4 Ek etriye a2 Ek donati Sekil-4: Dort taraftan mamtolanmis kiris kesiti.Betonarme Kolonlarin Onarim ve Giglendirilmesi Gatlamig hasarh betonarme kolonlarda da upki kiriglerde oldugu gibi regineler veya cimento serbeti sek beton kullantabilir, Az hasarl, donatilan burkulmamis, betonu gevgemis Kolonlarda yerel olarak Jasm: kaldiriarak yeni beton dékiilmesi suretiyle onarim yapilabilir. Kolonlards olusan hasar derecesine gore bir, iki, Gg yada dOrt taraftan mantolama yaptlabilir (Sekil-5). Mantolamada kirislerde oldugu gibi yeni kullanilan malzemelerin mevout. malzemeler ile ankrajt saglanmalidir. Kat_dosemeleri_detinmek suretiyle yapilan mantolamada kolonun hem eksenel yike hemde efilme momentine gore mukavemeti, dosemeler pn msooimats flan hem csr sth bene one omens pre mUeTEel Oe Kolontardaki hasar derecesi cok fazla ise onarilmadan Once gelik konstraksiyonlarla_askiya_alimmast gerekebilir, Meveut betonarme Kolonlar gelik profillerle olusturulan gok pargalt basing cubuklarinin igine alinabilir. Boylece meveut kolonun eksenel yk tagima kapasitesi ve stnekliligi artunlabilir. Meveut kolon 7 77 Kh Y si Manto Y 7; betonu Y Yi As V//} tom Kaynakty donatilar Sekil-S: Kolonda tek tarafhh mantolama Betonarme Dasemelerin Onarim ve Giiglendirilmesi Betonarme dosemelerdeki yerel catlaklar igin epoksi reginesi ve cimento harci enieksiyonlart kullanilabii Gevgemig beton yerine yeni beton dokilebilir. Meveut dosemenin kainligi dolayisi ile rijittigi arturtms otur. Meveut Betonarme Yapiya Tasiyici Elemanlar Eklenmesi ile Yapilan Onarim ve Giiglendirme Depremden hasar gOrmig betonarme yapilanin onarim veya guclendirilmesi igin yapiya betonarme perdeler, cergeveler, gelik tasiyict clemanlar eklenebilir. Bu eklemeler yapilirken yapinin yatay ylklere gore 26elverigsiz duruma dismesine izin verilmemelidit. Bu sekilde giclendirilen yada on: yiklere gore yapisal davramista degismeler olmaktadir, Eklenen clemanlar eprem kuwetlerinin yapida dagihmint iyilestirmeli, tesirlerin belli elemanlarda yogunlaymasina izin verilmemelidit, Eklenen tasiyict elemanlar yapida ek burulma tesirleri olugturmamamhdir, ORNEK Kalp plant (Sekil-6) da verilen al. kath betonarme yapomn tim kolonlar ve kirigleri (25:50 cm.) boyutunda kat yOkseklikleri 3 m. olarak imal edilmistir. Yapida BS16 betonu ve $220 celik malzemesi kullanilmisur-Yapida yok analizi yapilmug kiriglere gelen yikler hesaplanmisur. Deprem yonetmeligine gbre kat hizalarina etkiyen yatay yikler (tablo-1) de sunulmustur [1]. Yapinin olast bir depremde tagiyics elemanlarinda olusan statik tesirler incelenmistir. Meveut binanin diigey yiiklere gore en elverigsiz yklemeleri yapilarak SAP9O program: ile dusey yitklere gOre statik hesaplari ve tajuma gic yntemine gore kesit tahkikleri yapiimis, sonuclar (wblo-2) de sunulmustur [3], [5]- Kolon ve kiriglerin digey yiklere gore tahkikinde kesitlerin dengeli durumun aluunda kaldiklar tesbit edilmigtir. Mantolanan koloniann yeni durumuna ve yatay yiklere gore yapinin statik ve betonarme hesaplar: yeniden yapilmisur. Bu hesaplara gOre tek taraftan mantolanmak suretiyle kesitleri, donatilart bilyitilen kolonlarin moment tasima kapasiteleri (tablo-4) de sunulmustur. Ornek bina planda y-y voniindeki rijitligi zaywf olarak yapiimigur. A2, D2, A3. D3 kolonlan diger kolonlara oranla daha rijit oidugu igin yatay kuvvetlerden Otdrd olugan statik tesirlerden daha gok etkilenmistir. Yatay kuwvetlere kargi y-) séniinde daha rijit hale getirmek. giglendirmek samaci ile B2, C2, B3, C3 koloniart tek tarftan mantolanarak kesiti 40/53 cm. yapiimis, 4916 donau. eklenmistir (Sekil-7). Olasi bir depremde cercevelerin kat hizslurinda mafsalli olarak rijit cubuklarla birbirlerine bagl oldugu kabul edilerek x ve y yOnlerinde yonetmelik yatay ylklerine gore hesap yapilims sonuclar (tablo-3) de sunulmustur. 2728 ? oo re STs ETT TEE KAT h, (m) wih, Ft) 6 18 22248 169 5 1s 1854.0 aa 4 2 1483.2 n3 3 9 4124 8S 2 6 7416 $1 cf 3 3708 28‘Tablo-2: Kiriglerin digey yaklere gore tahkiki Kirig No Donan | M,(m.) | M(m.) 1,5,10,11,12,13,14,15,18,21,22,23 4916 74 3.60 2 4916 6.85 142 4,6,7,8,9,16,17,19,20 4p 16 apes 3.35 Tablo-3: Diisey yilklere gore mevcut kolonlarin tabkiki Kolon No Donan Ny) M, (tm.) M (tm) Ad 8016 46.96 12.89 13.31 D2 8616 39.43 12.03 13.00 AB 8916 41.68 bE) 13.03 D3 8916 39.49 12.80 pede N an por WRAL are “WH we H A Wy, Y : VW H ¢ WZAb a df Wy, YB 4 y/ y He i ‘ HAL one JH Be y izzzrrrrezs 13%emj_ 25cm | [15cm Sekil-7: Mantolanmss kolon kesiti 29juruma gore mantolanan kiriglerin moment tasima kapasiteleri Kirig No | Yeni Boyut (cm) Donau M, (im) | M (im) K104 25710 41644916 | 18.76 15.47 K106 25710 " 491644916 | 18.76 13.67 107 25710 4g16+4916 | 18.76 15.53 K109 25/70 4pi6+4gi6 | 18.76 15.25 KU3 25/60 4pl6+4g16 | 15.85 10.65 Kus 25/60 4g16+4g16 | 15.85 11.52 Ku6 25/60 4p 16-+4916 | 15.85 10.81 Kus 25/60 4p16+4g16 | 15.85 1201 Kn9 25/65 4g16+4g16 | 17.41 15.00 120 25/65 4gle+agi6 | 17.41 1445 Ki21 25/60 4p16+4916 | 15.85 11.02 K122 25/60 4916+4g16 | 15.85 1212 l 124 25/60 4g16+4g16 | 15.85 16 Burada; M,, kesitin moment tasima kapasitesini, M, kesitte olugen momenti gOstermektedir. SONU! : : Depremden hasar gOren. yapilarin onarim: giglendirilmesi zor, zaman alici ve masrafidir. Yapilarda giglendirme yapilirken yapimin yatay -yiklere gore zayif clemanlani, onarim yapilirken —hasarlt elemanlar cok iyi tesbit edilmelidir.Bu tesbite gore onarim ve giglendirme projeleri tecribeli mUhendislerce hazirlanmalt ve uygulanmahdir. Hepsinden Onemlisi yaptiani onarim ve gUclendirmeye mecbur birakacak 30tasarim ve imalattun kaginilmal — bunun igin depreme dayantkh, yOnetmeliklere uygun binalarin yaptimast zoruntulugu dofmaktadir, KAYNAKLAR Aimar ve Iskan Bakanligt (1975), Afet Bolgelerinde Yapilacak Yapilar Hakkinda YOnetmelik, Ankara. 2.Bayilke, N.(1984), Depremde Hasar Goren Yapilarin Onarimi ve Glclendirilmesi, T.M.M.O.B. Ingaat Mihendisleri Odasi Yayinlant, Ankara 3.Celep, Z., Kumbasar, N.(1991), Orneklerle Betonarme, Sema matbaacihk, istanbul. 4.Demir, H.(1992), Depremden Hasar Gdrmiy Betonarme Yaptlanin Onarimi ve Giclendirilmesi, 17.0.Ingaat Fakaltesi Matbaasi, Istanbul, S.Ersoy, U.(1985),. Betonarme Temel Ikeler ve Tagima Gct Hesabi, T.M.M.O.B. Ingaat Mohendisleri OdasiYayinlant, Ankara 31