You are on page 1of 119

DIRECCIÓN REGIONAL DE EDUCACIÓN DE AYACUCHO

UNICEF

AYAKUCHU-CHANKA QICHWA SIMIPI


QILLQASIRI

Redacción en quechua
Ayacucho-Chanca

Mg. Víctor Gedeón Palomino Rojas

AYACUCHO
2012

YACHAYKUNA Rapi

SUÑAY 5

QALLARIYNI 6

HUK YACHAY: ASPAKAYA1 QILLQAKUNA2 8

1. ASPAKAYA QILLQAKUNA 8

1.1. ¿MAYQINKUNAM ASPAKAYA QILLQAKUNA? 8

1.2. ASPAKAYA QILLQAKUNAPA SAQRUN3 10

1.3. ASPAKAYA QILLQAKUNAPA ALLIN QAWAKUYNIN 20


1.4. QILLQAKUNAPA MUYURIQNIN UTAQ CHIRUN 20

ISKAY YACHAY: MAÑAKUY QILLQASIRI4 24

2. MAÑAKUY QILLQAY 24
2.1. ¿PIKUNAM RUWANMAN? 24
2.2. MAÑAKUYPA SAQRUN 26
2.3. ACHKA RIKCHAQ MAÑAKUYKUNA 26
2.4. MAÑAKUY QILLQAYTA YACHAPAKUSUN 37

KIMSA YACHAY: KAMAYU5 QILLQASIRI 40

3. KAMAYU QILLQA 40

3.1. ¿IMAYNATAM CHIQIRIN6? 40

3.2. KAMAYUPA SAQRUN 42


3.3. ACHKA RIKCHAQ KAMAYUKUNA 42
3.4. KAMAYU QILLQAYTA YACHAPAKUSUN 46

TAWA YACHAY: UCHUY KAMAYU7 QILLQASIRI 50

1
Aspakaya equivale administrativo
2
Qillqa equivale a texto
3
Saqru equivale a estructura
4
Qillqasiri equivale a redacción
5
Fray Domingo de Santo Tomás usa la palabra kamayu equivalente a oficio y oficial.
6
Chiqiriy equivale a circulación
7
Uchuy kamayu es un neologismo que se refiere al memorando.

2
4. UCHUY KAMAYU QILLQA 50
4.1. ¿IMAYNATAM CHIQIRIN? 50
4.2. UCHUY KAMAYUPA SAQRUN 50
4.3. ACHKA RIKCHAQ UCHUY KAMAYUKUNA 51
4.4. UCHUY KAMAYU QILLQAYTA YACHAPAKUSUN 60

PICHQA YACHAY: KARTA QILLQANSIRI 62

5. KARTA QILLQA 62
5.1. ¿IMAYNATAM CHIQIRIN? 62
5.2. KARTAPA SAQRUN 62
5.3. TUKUY RIKCHAQ KARTAKUNA 64
5.4. KARTA QILLQAYTA YACHAPAKUSUN 72

SUQTA YACHAY: YUPANCHA8 QILLQASIRI 74

6. YUPANCHA QILLQA 74
6.1. ¿IMAYNATAM CHIQIRIN? 74
6.2. YUPANCHAPA SAQRUN 74
6.3. TUKUY RIKCHAQ YUPANCHAKUNA 76
6.4. YUPANCHA QILLQAYTA YACHAPAKUSUN 76

QANCHIS YACHAY: AKTA QILLQASIRI 86

7. AKTA QILLQA 86
7.1. ¿IMAYNATAM CHIQIRIN? 86
7.2. AKTAPA SAQRUN 86
7.3. TUKUY RIKCHAQ AKTAKUNA 86

PUSAQ YACHAY: TAYTACHAPA SUTIN UQARIQ9 QILLQASIRI 96

8. TAYTACHAPA SUTIN UQARIQ QILLQA 96


8.1. ¿IMAYNATAM CHIQIRIN? 96
8.2. TAYTACHAPA SUTIN UQARIQ QILLQAPA SAQRUN 96
8.3. TAYTACHAPA SUTIN UQARIQ QILLQATA YACHPAKUSUN 97

ISQUN YACHAY: KAMACHINAKU10 QILLQASIRI 100

9. KAMACHINAKU QILLQA 100


9.1. ¿IMAYNATAM CHIQIRIN?
9.2. KAMACHINAKUPA SAQRUN 100
9.3. TUKUY RIKCHAQ KAMACHINAKUNA 101

CHUNKA YACHAY: CHIQAPCHAQ11 QILLQASIRI 106

8
Yupancha equivale a informe
9
Taytachapa sutin uqariq es una extensión semántica equivalente a declaración jurada
10
Kamachinaku equivale a convenio o contrato
11
Chiqapchaq equivale a certificado (certificador) y constancia

3
10. CHIQAPCHAQ QILLQA 106
10.1.¿IMAYNATAM CHIQIRIN? 106
10.2.CHIQAPCHAQPA SAQRUN 106

CHUNKA HUKNIYUQ YACHAY: QAYAKUQ12 QILLQASIRI 110

11. QAYAKUQ QILLQA 110


11.1.¿IMAYNATAM CHIQIRIN? 110
11.2.QAYAKUQPA SAQRUN 110
11.3.QAYAKUQ QILLQAYTA YACHAPAKUSUN 110

CHUNKA ISKAYNIYUQ YACHAY: CHASKIQ QILLQASIRI 114

12. CHASKIQ QILLQASIRI 114


12.1.CHASKIQPA SAQRUN 114
12.2.QATIPASQA QILLQAMAYTUKUNA 116

ANEXO 118

12
Qayakuq equivale a citación o convocatoria

4
SUÑAY

Urqupi, punapi, qasapi, sunipi, yunkapi, chalapi, qayllas qichwa


runasimi rimaq masiymanmi kay qillqamaytuta suñani.

5
QALLARIYNIN

Kay AYAKUCHU-CHANKA QICHWA SIMIPI QILLQASIRI makillaqa 13, qichwa


runasimi kamachikuypi kachkaspa mana qillqanakuypi kaptinmi paqarimun. Paymi
qillqasiri yachaykunata riqsichiwasun. Ayakuchupi iskay yachaytarpupi 14, iskay
runasimipi yachachiq amawtakunapaqmi kay makillaqa kanqa. Kay qillqamaytum 15
chay aspakaya qillqakunata allin ruwayta yachachiwasun.

Istitusyunkunapiqa16 tukuy rikchaq aspakaya qillqakunam kan; chaykunam


kayman chayman puririn. Kay qillqamaytupim llapa aspakaya qillqakunanata
riqsispa qillqasiriyta yachasun. Llapa yachachiqkunata ichaya qichwa simi qillqaypi
yanapakunman.

Kanakamam qichwa runasimipi ima aspakaya qillqakunatapas manaraq


qillqanchikchu; chaymi kay qillqamaytuta qichwa runasimipi yachachiq
amawtakuna yanapakunampaq ruwamurqaniku. Aswan ¿manachu kartata, aktata,
“oficio” nisqanta… Ayakuchu-Chanka qichwa runasimipi qillqachwan?

13
Makilla equivale a manual
14
Yachaytarpu equivale a cultura
15
Qillqamaytu equivale a libro o texto
16
Istitusyun es la refonologización de institución.

6
PRIMERA UNIDAD: TEXTOS ADMINISTRATIVOS

1. ¿QUÉ SON TEXTOS ADMINISTRATIVOS?

Son documentos que se usan en la interación o comunicación escrita entre las


personas, entre directivos, entre autoridades y persomas naturales.

Los documentos adminitrativos cumplen dos funciones: evalúan cómo circulan las
comunicaciones escritas y cristaliza la comunicación entre personas y entre éstas
con las autoridades y funcionarios o viceversa.

1.1. ¿QUÉ TIPOS DE TEXTOS ADMINISTRATIVOS SON COMUNES?

a. Solicitud
b. Oficio
c. Memorando
d. Carta
e. Informe
f. Declaraciòn jurada
g. Contrato y convenio
h. Certificado y constancia
i. Citación y convocatoria
j. Recibo
k. Resolución, directiva

7
HUK YACHAY: ASPAKAYA QILLQAKUNA

1. ASPAKAYA QILLQAKUNA

Aspkaya qillqakunaqa llaqtaruna llaqta kamachikuqkunawan 17, apullikunawan18


utaq ima qullanawanpas19 rimanakunanpaq qillqakunam.

Aspakaya qillqakunaqa iskay kallpayuqmi: imaynam aspakayakuna purisqantam


taripan, chaynallataq llaqtaruna umalliqwan, apulliwan, qullanawan qillqanakuyta
chiqapchan.

1.1. ¿MAYQINKUNAM ASPAKAYA QILLQAKUNA?

Llaqtarunaqa tukuy rikchaq aspakaya qillqapukunawanmi kamachikuqkunawan


qillqanakun, kanmanmi:

 Mañakuy qillqa
 Kamayu qillqa
 Uchuy kamayu qillqa
 Karta qillqa
 Yupancha qillqa
 Taytachapa sutin uqariq qillqa
 Kamachinaku qillqa
 Chiqapchaq qillqa
 Qayakuq qillqa
 Recibo
 Resolución y directiva

17
Kamachikuq es el gobernante.
18
Apulli equivale a autoridad
19
Qullana equivale a funcionario o autoridad

8
1.2. ESTRUCTURA DE LA DOCUMENTACIÓN ADMINISTRATIVA

Todo documento administrativo presenta total o parcialmente las siguientes


partes:

a. Membrete. Es la inscripción que identifica la institución que envía el


documento; está conformado por el sello del Estado o de la institución
correspondiente; puede complementar la denominación del sector público y
la sede.
b. Nombre del año. Todo docuento de carácter oficial debe llevar en la parte
céntrica superior de la hoja, con mayúscula y entre comillas, el nombre del
año calendario establecido por ley. Esta parte puede ser obviado en los
documentos de circulación interna.
c. Lugar y fecha. Cualquier docuento administrativo debe llevar
obligatoriamente el nombre del lugar, la fecha, el mes y el año en que se
redacta; no tiene ubicación fija.

 Chaskiq qillqa
 Kamachikuq qillqa

1.2. ASPAKAYA QILLQAKUNAPA SAQRUN

Yaqa qayllas aspakaya qillqapukunaqa lliwta utaq wakillan kitikunatam 20 apan.


Aspakaya qillqatikunapa kitinta yupanchaykusun:

1.2.1. Iwaru21 riqsichiq. Kay kititaqa rapipa ichuq kinra umanpim qillqana. Kay
qillqam apachiq iwaruta riqsichin. Iwaru riqsichiqpa kitinkunam: Perú
suyupa utaq may suyupa wiqkanpas 22, iwarupa sutinmi qatin, chaymnanta
llaqtapa sutinpas kanmanmi. Iwaru riqsichiqtaqa rapipa hanay patanmanta
1.5 pachakcha tatkipim23 qillqana. Kaynata:

Siwkaqati Yachaykamachikuna Iwaru


Ayakuchu Llaqta

20
Kiti equivale a parte
21
Iwaru equivale a institución, oficina
22
Wiqka equivale a sello.
23
Pachakcha tatki equivale a centímetro.

9
1.2.2. Watapa sutin. Lliw kamayu qillqapukunam watapa sutinta apanan. Watapa
sutinqa hatun kamachikuywanmi lluqsimun. Watapa sutintaqa rapipa hanay
chawpi umanpim hatun qillqawan qillqana. Kay watapa sutinmi: “AÑO DE
LA RECONCILIACIÓN NACIONAL Y EL RECONOCIMIENTO DE
NUESTRA DIVERSIDAD“ nisqan. Runasimiman tikraptinchikqa kaynachiki
kanman:

“TUKUY RIKCHAQ KASQANCHIK RIQSICHIY HINALLATAQ LLIW SUYU


HUÑUNAKUY WATA”

1.2.3. Kawsay pacha. Chayqa llaqtapa sutin, killapa yupan, killapa sutin,
hinallataq ima wata qillqasqam. Lliw kamayu qillqapukunam ima llaqtapi
qillqasqata, ima punchaw kasqanta, ima killa kasqanta, ima wata kasqanta
apananpuni. Rapipa chawpinmanta alliq kinranmanmi qillqana. Kaynata:

Ayakuchu llaqtapi, 12 punchaw intiraymi killapi, 2012 watapi.

d. Código. Es la parte que sirve para identificar la comunicación escrita y la


institución o dependencia que remite el documento; se escribe con
mayúsculas y se subraya; consta de las siguientes subpartes:

 Denominación del documento. Ejemplo: MEMORANDO.


 Número. Todo documento que sale de una institución debe llevar el
término abreviado Nº seguido por una cifra numèrica correlativa
constituido de tres dígitos renovables anualmente. Ejemplo: Nº 001.
 Cifras del año en que se cursa el documento. Ejemplo: 2012.
 Siglas de la dependencia que remite el documento, separadas por
guion o barras oblicuas en forma descendente. Ejemplo:

MEMORANDO Nº 001-2012-DREA-OGP/J

e. Destinatario. Es el nombre y/o cargo de la persona a quien se dirige el


documento. Comprende la palabra señor/a o señorita, luego la
abreviatura de profesión, el nombre completo y el cargo que ocupa, si
hubiera. Ejemplo:

10
Señor

Víctor Condori Cusihuamán

Director Regional de Educación de Huancavelica

1.2.4. Yupali24. Kay kitiqa ima rikchaq qillqapu kasqanta riqsinapaqmi, hinallataq
qillqa apachiq iwarupa sutintapas riqsichinmi. Yupalipa kitinkunaqa
kaynatam qatinakun:

 Qillqapupa25 yupan. Kay kitiqa qatinaq yupakunam. Sapa watam, kamay


killapi imaniraq qillqaputapas musuqmanta yupachana. Qillqapupa yupanqa
kimsa yupaqillqayuqmi26 kanan: 001-

 Qillqapa sutin. Sapa qillqapum sutiyuq; chay sutintam hatun qillqawan


qillqana. Kaynata: UCHUY KAMAYU

 Wata. Siqichawan27 rakispam watapa yupaqillqanta churana. Kaynata: -


2012

 Iwarupa qallariqnin qillqachankuna. Uchuy siqichawan rakispam apachiq


iwarupa sutin qallariyninkunata qillqana. “Universidad Nacional de San
Cristóbal” nisqan istitusyunpi qillqapu ruwasqa kaptinqa, kaynachiki
kanman: - UNSCH. Putaqa Wawa Wasi nisqanpi qillqapu unachakuptinqa,
kaynachiki kanma: - PWW. “Dirección Regional de Educación de
Ayacucho, Dirección de Gestión Pedagógica” nisqanpi chay qillqapu
ruwasqa kaptinqa, kaynachiki kanman: - DREA-DGP

Ima qillqapupa yupalintaqa hatun qillqawanmi qillqana, hinallataq sikinpi


siqichana28. Llapa yupalipa kitinta huñuptinchikqa, kaynachiki kanman:

001 UCHUY KAMAYU-2012-DREA-DGP


24
Yupali equivale a código.
25
Qillqapu equivale a documento.
26
Yupaqillqa equivale a cifra.
27
Siqi equivale a guion o raya.
28
Siqichay equivale a subrayar

11
1.2.5. Chaskiq. Kay kitiqa qillqapu chaskiqpa sutin riqsichikuqmi. Ima kamayuq
kasqanta ñawpaqta qillqana, hina qipanmanñataq lliw sutinta. Kaynata: Am.
Mariano Titu Yupanki. Am. nisqanqa Amawta kamayupa chintinmi29.

f. Asunto. Es la parte que sintetiza el contenido del documento escrito. Debe


redactarse en forma clara y precisa en un máximo de dos renglones. El
asunto ayuda a comprender rápidamente el contenido o tema central de la
comunicación escrita. Ejemplo:

Asunto: Llamada de atención

g. Referencia. Es la parte opcional de la comunicación escrita; se usa para


mencionar el antecedente o móvil por el cual se redacta el documento que
se remite. Por ejemplo: si Ud. fuera el Director de la IE “Los Licenciados”
de Ayacucho y recibe un memorando del Director de la Región de
Educación de Ayacucho, indicándole que presente el Plan Anual de sus
docentes. Ud. tiene un móvil para enviar un memorando a sus docentes
para solicitar lo pedido por el Director Regional. En ese caso usaría la parte
de REFERENCIA.
h. Texto. Es la parte sustancial de todo documento y comprende el desarrollo
ordenado del mensaje que se desea transmitir.

¿Cómo debe ser el contenido del texto de un documento? Todo


documento debe tener las siguientes características:

 Claridad. Todo documento debe ser claro, inteligible y sin dudas.


 Integridad. La información proporcionada en el documento debe ser
completa, sin vacíos.
 Comprensible. El texto debe ser de fácil comprensión, construida con
expresiones accesibles y no induzcan a múltiples interpretaciones.
 Brevedad. Cualquier documento debe ser breve, ágil, sin expresiones
innecesarias o alambicadas.
29
Chinti es equivalente a abreviatura.

12
1.2.6. Imakaq30. Kay kitiqa qillqapupa ukuntam chintichin. Imakaqtaqa, qillqapu
ñawinchaqkuna mana sasachkunanpaqmi, iskay siqillapi qillqana. Kay kitita
ñawinchaspaqa imamanta kasqanta yachachwanñam. Kaynata:

Imakaq: Mana hamusqamanta anyakuy

1.2.7. Imarayku31. Hukkaq qillqapu qillqay ruwayman apawaptinchikmi kay


kititaqa churana. Allinta hamutaykusun. Sichus ñuqa yachaywasi Umalliq
kayman (Director nisqanyá); hinaptin DREA nisqan umalliq, yachaywasiypi
qayllas amawtakuna intiraymipi tusuq rinanpaq huk kamayu qillqata
apachimuwanman; hinaptinqa ñuqachiki huk qillqapuwan chayta
amawtaykunaman willayta munayman; chayna kaptinchá chay imarayku
nisqan kitita qillqayman ¿IMAYNATA? kaynata:

Imarayku: 212 kamayu-2012-DREA

1.2.8. Qillqapupa ukun. Qayllas qillqapupa ukunmi aswan chaniyuq kanan;


chaypim tukuy ima munasqanchikta ninchik ¿Imaynataq qillqapupa ukun
kanan?

 Chuya32 qillqasqam kanan.

 Qillqapupa ukunqa huntam33 kanan.

30
Imakaq equivale a asunto.
31
Imarayku equivale a referencia.
32
Chuya equivale a claro, transparente.
33
Hunta equivale completo

13
 Ñawinchaspa atiylla puqanam34 kanan; mana pantaspa, mana sasachakuspa
puqanam kanan.

 Mana llumpay rimasapayuqmi kanan. Sapa chitqam 35 iskay kimsa


urasyunniyuqlla36 kanan.

 Cortesía. El tono de la redacción del cualquier documento debe ser


respetuoso, cordial, capaz de persuadir positivamente al lector, teniendo en
cuenta la jerarquía del destinatario.
 Cohesión. Los conectores lógicos deben usarse adecuadamente.
 Corrección. Los documentos deben redactarse sin errores ortográficos ni de
construcción.

1.2.9. Despedida o antefirma. Es laparte final del documento, supone una


palabra o frase de atención que se escribe al terminar el texto del documento.
Ejemplo: atentamente, Dios guarde a Ud., etc.

1.2.10. Firma. Viene a ser la rúbrica del responsable de la comunicación


escrita.

1.2.11. Posfirma. Es la parte que identifica inmediatamente a la persona que


envía el documento; comprende:

 Profesión en forma abreviada. Ejemplo: Prof. Ing., etc.


 Nombre completo del responsable de la documentación escrita.
Ejemplo: Mario Cueto Aramburú
 Cargo que desempeña. Ejemplo: Director

1.2.12. Sello. Es la parte que sirve para identificar la dependencia remitente.

34
Puqay equivale a comprender o soplar agua por la boca.
35
Chitqa equivale a párrafo
36
Urasyun es la refonologización del vocablo castellano oración.

14
 Allin llampu rimaywan ruwasqam kanan, rimaykuna allin hayninqawan 37
ruwasqa kaptinqa chaskiqpas allinmi kanqa.

 Urasyun siqikunatapas38, qimilikunatapas39 kaqninpim churana.

 Qillqapupa ukuntaqa mana pantaspam qillqana, qillqay kamachikuyta


hayninqaspa (respetaspa).

1.2.9. kacharpari40. Qillqapupa ukunta tukuruspaqa kacharpari rimaytam qillqana;


chayqa yupaychayuq urasyunmi utaq sumaqlla simiwan puchukaymi.

1.2.10. Qillqali41. Kay kitiqa qillqapu apachiqpa “firma” nisqanmi. Qillqatiqa


sutinchikrayku kayman chayman qillqaymi.

1.2.11. Apachiq. Qillqatipa sikichampim qillqapu apachiqpa sutinta qillqana.


Apachiqpaqa kaykunam kitinkuna:

 Kamayuq42 kasqan chintisqa

 Lliw sutin
 Kamachikuq kasqan

37
Hayninqa, vocablo de la variedad Cusco-Collao, equivale a respeto.
38
Urasyun siqi equivale a signo de puntuación
39
Qimili equivale a sufijo.
40
Kacharpari equivale a despedida o antefirma.
41
Qillqali equivale a firma.
42
Kamayuq equivale a profesión.

15
Kay hina: Yach. Mario Yupanki Pumawakri

2418 Yachaywasi Umalliq

1.2.12. Wiqka43. Chayqa “sello” nisqanmi. Lliw umalliqkunam wiqkayuq kananku;


mana chayqa manachiki kasukunchikmanchu. Wiqkaqa apachiq istitusyun
riqsinapaqmi.

1.2.13. Anexo. Esta parte se eplea cuando hay la necesidad de acompañar a la


comunicación escrita ciertos documentos para ilustrar o aclarar la información
proporcionada, pueden ser fotografías, mapas, textos, etc.

1.2.14. Con copia. Es la parte que se usa cuando se desea hacer conocer la
copia de un documento que tiene un solo destinatario a una o más dependencias
y/o personas.

1.2.15. Distribución. Es la parte que se usa cuando las copias de un documento,


cuyo texto es el mismo y está dirigido a varios destinatarios, hacemos conocer a
varias dependencias y/o personas. Esto ocure en los documentos múltiples,
circulares, resoluciones y directivas.

1.2.16. Pie de página. Al final de todo documento institucional, en el lado inferior


izquierdo, debe figurar, separadas por una barra, las iniciales de las personas que
participaron en la elaboración: Del funcionario o responsable del documento con
mayúsculas, y con minúscula las iniciales del secretario o responsable del
mecanografiado. Ejemplo: AMB/cvv

43
Fray Domingo de Santo Tomás usa la palabra wiqka como equivalente a sello.

16
1.2.13. Qatilli44. Kay kitiqa “anexo” nisqanmi. Qillqapu chiqapchana kaptinmi
qatillitaqa churana. Llapa qatillikunaqa allintam qillqaputa puqachiwanchik
(comprendechiwanchik).

1.2.14. Watrapa45. Watrapaqa “Con copia” nisqanmi. Qillqapu achka


chaskiqkunaman riqsichina (apachina) kaptinqa, watrapatam churana. Ima
qillqapupas watrapuyuqpunim kanan; mana qillqapuykita kasusuptiykiqa
chawanmi maypipas, kaypipas mañakuwaq.

1.2.15. Aypu. Achka istitusyunkunaman utaq chaskiqkunaman kikin qillqapu


aypuna kaptinqa, kay kititam churana. Kayniraq qillqapupiqa sapa
chaskiqkunapa sutintam qillqana.

1.2.16. Rapisiki46. Kay kitiqa “Pie de página” nisqanmi. Maski ima qillqapupipas
ichuq qillqarapipa sikinpim hatun qillqawan qillqatiqpa sutinkuna
qallariychanta qillqana, hina qatiqninmanñataqmi qillqapu ruwaypi
yanapakuqpa sutinkuna qallariychanta uchuy qillqawan qillqana. Kaynata:
RQS/rec

RQS qillqaqa Raúl Quispe Sulca nisqampa sutintam riqsichikun; paychiki


chay qillqapu “firmaq”; rec nisqanñataqmi Rosa Espinoza Cueto nisqanpa
sutinta riqsichiwanchik.

44
Qatilli equivale a anexo
45
Préstamo del quechua Cajamarca-Cañaris, en el que watrapa equivale a copia
46
Rapisiki es equivalente a pie de página.

17
1.3. PRESENTACIÓN FORMAL DE DOCUMENTOS

De acuerdo con Valladares (1997), todo documento debe ser redactado, de tal
forma que su aspecto pueda crear una impresión favorable para la lectura.
Lapresentación formal de los documentos administrativos supone considerar:

1.3.1. Márgenes. Son los espacios en blanco que se deja alredeor de los textos
escritos. Los márgenes dependen de los tamaños de los papeles. Se
distingue dos tipos de papeles:

a. Papel A4. corresponde al tamaño de papel carta y de oficio. El de


mayor uso es el de carta, cuya medida es de 21 cm. de ancho y de
29.7 cm. de ancho.
b. Papel A5. Es, prácticamente, la mitad del tamaño del papel A4. Mide
14.8 cm. por 21 cm.

1.3.2. Las medidas. En los papeles A4, los márgenes pueden ser los siguientes:

 Margen superior: 2.5 cm.


 Margen izquierdo: 3 cm.
 Margen derecho: 2 cm.
 Margen inferior: 2 cm.

18
1.3. ASPAKAYA QILLQATIKUNA ALLIN QAWANAPAQ

Ima aspakaya qillqaputapas sumaq qawakunanpaqmi ruwana. Sichus qillqapu


patanmanta patankama qillqasqa kanman, hinaptinqa manamá ñawinchayta pipas
munanmanchu. Chayna kananpaqqa kaykuntam riqsiykuna:

1.3.1. QILLQAKUNAPA MUYURIQNIN UTAQ CHIRUN47

Qillqarapiqa manam chipuy chipuy qillqasqachu kanan. Rapipa muyuriqninpim


tunpan tupusqa chuyata saqina. Chaytaqa kay “ITINTEC” nisqanmi kamachikurqa.
ITINTEC48 nisqanmi iskay sayay rapikunata riqsichiwanchik:

a. A4 rapi. Chayqa karta sayay hinallataq kamayu sayay rapikunam


(“papel de carta, papel de oficio” nisqanyá).
b. A5 rapi. Kay rapiqa A4 nisqanpa chawpin sayayllam.

1.3.2. TUPUKUNA

Kinranpa A4 rapiqa 21 pachakcha tatkiyuqmi (21 cm.); sayayniñataqmi 29.7


pachakcha tatkiyuq (29.7 cm.). Kananmi A4 rapipa chirunkunata riqsisun:

c. Hanay chiru. Rapipa hanay patanpim yaqa 2.5 pachakcha tatki


chuya rapita saqina.
d. Ichuq chiru. Ichuq patanmanta qillqa qallariykamam 3.0 pachakcha
tatki mana qillqasqata saqina.
e. Alliq chiru. Qillqasqamanta alliq rapipa patankamam 2.0 pachakcha
tatki chuya rapita saqina.
f. Uray chiru. Qillqa puchukaymanta rapipa uray chirunkamam 2.0
pachakcha tatki chuya rapi saqina.
47
Chiru es equivalente a margen o borde
48
Instituto de Investigación Tecnológica Industrial y de Normas Técnicas

19
Ima rapipipas manam llipuy lliputachu qillqana. Huntay huntata qillqaptinchikqa
manachiki pipas ñawinchayta munanmanchu.

Chaymi qillqapa muyuriqninpi chuyata, mana qillqasqata saqina. Qillqarapipa yupinta


qawasun:

20
2.5. pachakcha tatki

2.0 pt.

3. 0
pachakcha

Tatki

2.0 pachakcha tatki

21
TAMAÑO DEL PAPEL A5

21 cm.

14.8 cm.

UNIDAD 2: REDACCIÓN DE LA SOLICITUD

2. SOLICITUD

La solicitud es un documento público, mediante el cual se pide a los organismos


del Estado o estamentos privados la atención de algún derecho.

2.1. CIRCULACIÓN

22
El uso de la solicitud está difundido en las instituciones públicas, pero también en
la empresa privada y paraestatal. En el poder judicial recibe el nombre
RECURSO; el documento siempre va dirigido del solicitante (“inferior”) al superior.

Cualquier persona mayor de edad está facultada para firmar la soicitud. En caso
de menores de edad, representa el padre, la madre o el apoderado.

ISKAY YACHAY: MAÑAKUY QILLQASIRI

2. MAÑAKUY QILLQAY

Mañakuy qillqaqa qillqapu aspakayam (documento administrativo nisqanmi).


Mayqin istitusyunkunapipas ririchunchik49 kasqanta mañakunanchikpaqmi kay

49
Refonologizado, ririchu equivale a derecho.

23
qillqaputaqa qillqanchik. Ririchunchiktaqa iskay rikchaq qillqapupim
mañakuchwan:

a. Sapakamapa mañakuynin. Ririchunchik kaptinqa sapa runam mañakuyta


qillqachwan.

b. Sayapa50 mañakuynin. Aswan ayllu llaqtapa ririchunta uyarichikuyta


munaspaqa saya mañakuytach qillqachwan.

2.1. ¿PIKUNAM RUWANMAN?

Mañakuytaqa, 18 watanmanta pacham, lliw llaqtarunakuna qillqanman. Kay


qillqaputaqa ririchuyuq kaspallam qillqachwan; mana chayna kaptinqa hukkaq
qillqaputach ruwachwan.

Manaraq 18 watayuq kaptinchikqa taytanchik utaq mamanchikmi, hukkaq


ayllupas, ñuqanchik ranti mañakunman.

2.2. ESTRUCTURA

a. Sumilla. Sintetiza o resume el pedido que se efectúa.


b. Destinatario
c. Vocativo
d. Texto. Consta de tres secciones:
 Exordio. Consigna los nombres ya apellidos del solicitante y sus
generales.
 Exposición. Constituye la fundamentación del pedido.
 Conclusión. Viene a ser una frase hecha: Por lo espuesto
e. Lugar y fecha
f. Firma
g. Posfirma
h. Anexo
50
Saya o ayllu llaqta equivale a comunidad

24
2.3. CLASES

Hay dos clases de solicitud:

a. Solicitud individual. Sirve para gestionar la atención de algún derecho en


forma individual.
b. Solicitud colectiva o memorial. Se usa para pedir la atención de un
derecho considerado de interés colectivo.

2.2. MAÑAKUYPA SAQRUN

Kaykunam mañakuypa saqrun:

a. Imakaq (sumilla nisqan). Rapipa alliq umanpim huk utaq iskay siqillapi
mañakuy munasqanchikta qillqana. Kaynata:

YACHAYWASIPI YACHAY TUKUSQAY CHIQAPCHAQ


QILLQARAPITAM MAÑAKUNI

b. Chaskiq. Kay kitipiqa istitusyun umalliqpa apullintam (carguntam) qillqana,


mana sutintachu. Kaynata;

Chumbes llaqtapi 487 Yachaywasi Umalliq wiraqucha (Señor Director


de la Institución Educativa N° 487de Chumbes)

c. Qayakuy. Kay kitipiqa qillqa chaskiqtam rimaykukunchik. Kaynata:

Atawchi unalliq wiraqucha:

d. Qillqapu uku. Kay qillqapupa ukuntaqa kimsa kitipim qillqana:

 Riqsichikuy. Mañakuqmi lliw sutinta, papilninpa yupanta, maypi


tiyasqanta (yachasqanta), maypi llamkasqantapas riqsichinan. Kaynata:

Ñuqa, María CÁRDENAS ROJAS, 28203509 DNI


papilniyuq, 456 Pokras Hatun Ñan Ayacuchu llaqtapi
yachaq, Universidad Nacional de San Cristóbal de
Huamanga nisqanpi Qullqikamayuq hina llamkaq,
qamman tukuy riqsikuyniywan asuykamusqa kaynata
niyki:

25
 Qawachiy. Kay kitipiqa imaraykus mañakusqanchiktam nina. Aswan
allinta mañakunapaqqa kamachikuykunapa yupantapas churanam.
Kaynata:

2005 watamanta 2010 watakamam Chumbes llaqtapi 28536


Yachaywasipi rimarya51 yachayta tukurqani;

Kananmi Colegio Guamán Poma de Ayala nisqanman yaykuyta


munachkani;

Guamán Poma de Ayala nisqanpim rimarya yachaywasipi yachay


tukusqay qillqarapita mañawachkan.

 Tukupay. Kay kitipiqa musuqmantam mañapakuna. Kaynata:

Lliw nisqayraykun Chumbes llaqtapi 487 yupayuq YACHAYWASIPI


YACHAY TUKUSQAY CHIQAPCHAQ QILLQARAPITA MAÑAKUNI.

e. Mañapakuy. Kay kitipia musuqmantam mañapapakuna. Kaynata:

Nisqayman hinam, musuqmanta anchata mañakuyki; quykullawaptiykiqa


allinchá kanqa.

f. Kawsay pacha. Kaypiqa llaqtapa sutinta, hayka punchaw kasqanta, killapa


sutinta hinallataq watapa yupanta qillqana. Kaynata:

Ayakuchu llaqtapi, 23 punchaw aya killapi, 2012 watapi.

g. Qillqati. Mañakuqmi qillqatin.


h. Qillqatiqpa sutin. Mañakuqmi qillqatinpa sikinpi lliw sutinta qillqanan.
i. Qatilli. Mañakuyninchik suni-suni kananpaqmi imatapas qatillichichwan:
qullqi qusqanchikmanta qillqarapi quwasqanchikta, llimpikunatapas,
imatapas. Kaynata:

Qatilli: - Chaskiq52 qillqarapi

- Ñuqapa 4 llimpiy (retratoy)

- DNI papilniypa watrapan

- mana manukusqay qillqarapi

51
Rimarya es la refonologización de primaria.
52
Chaskiq equivale a recibo o el que recibe.

26
2.3. ISKAY RIKCHAQ MAÑAKUYKUNA

Mañakuy qillqapuqa iskay rikchaqmi:

a. Chulla mañakuy. Sapakama ririchunchikta uyarichikuyta


munaspaqa, chulla mañakuyllawanmi mañakuchwan. Kaynata:

27
LLAMKASQAYMANTA CHIQAPCHAQ

QILLQAPUTA MAÑAKUNI

WAMAN PUMA AYALA YACHAYWASI UMALLIQ WIRAQUCHA

Ñuqa PUMAWAKRI QISPI, Susana Norma,


28203411 DNI papilniywan riqsichikuni, 457
yupayuq Mariscal Céceresi Hatun Ñan
nisqanpi yachasqayta willakamuni, Waman
Puma Ayala Yachaywasipi amawta hina
llamkasqayta nispam, qamman hatu-hatun
riqsikuyniywan asuykamuspa kaynata niyki:

Ñuqam 1991 watamanta pacha kanankama Waman Puna Ayala Yachaywasipi


llamkachkaniraq.

Llapan watakuna llamkasqaymanta riqsichinaypaqmi chiqapchaq qillqaputa


Ministerio de Educación nisqan mañamuwachkan; chay raykum, umalliq
wiraqucha, chay qillqaputa mañakamuni; pim kaqta kunaykapullaway nisqay
qillqarapi quykuwananpaq; chaypaqmi qullqi qusqay rapita kay qillqapuman
ratachimuchkani.

NISQAYMAN HINAYÁ: musuqmanta mañarikuyki; quykullawaptiykiqa, allin


kuskachaytachá53 tarillasaq.

Ayakuchu llaqtapi, 2012 watapi, 21 punchaw aya killapi.

Susana Norma Pumawakri Qispi

Watrapa: kikiy allichakunaypaq.

Kananñataq unquspa lisinsa mañakunapaq


53
Kuskachay equivale a justicia.

28
UNQUQ KASPA LISINSATA54 MAÑAKUNI

CANGALLO LLAQTAPI UNIDAD DE GESTIÓN EDUCATIVA NISQAN UMALLIQ


WIRAQUCHA

Ñuqa QUISPE OLARTE, María, 28403411


yupayuq DNI papilniywan riqsichikuspa, Jr.
Mariano Melgar nisqan ñanpi yachasqayta
willakamuspa, 34471/Mx-P yupayuq Putaqa
Yachaywasipi amawta hina llamkasqayta
nispam, qamman hatu-hatun riqsikuyniywan
asuykamuspa kaynata niyki:

Kimsa wataña wiqaw nanaywan unquspaymi Cangallo llaqta Hampina Wasita


rirqani. Hampikamuyuq “doctor” nisqanmi “huk killam samanki” nimuwarqa.

Amawta sayapakuq kamachikuyman hapipakuspam, hampichikunaypaq, huk


killa samayta mañakamuyki, iskay punchaw aymuray killamanta huk punchaw
inti killakama, chaypaqmi Hampina Wasipi “receta” nisqan, hinallataq unqusqay
chiqapchaq qillqaputa kay mañakuyniyman ratachimuchkani.

NISQAYMAN HINAYÁ: musuqmanta mañarikuyki; quykullawaptiykiqa, allin


kuskachaytachá tarillasaq.

Cangallo llaqtapi, 2012 watapi, 27 punchaw ayriway killapi.

María Quispe Olarte

Watrapa: kikiy allichakunaypaq.

Kananñataq paylla55 pasaparuptin musuqmanta mañakunapaq

54
Lisinsa es la refonologizacion de licencia.
55
Paylla, préstamo del quechua Cusco-Collao, equivale a pago.

29
MUSUQMANTA PAYLLAY (“PAGOY”)

MITAYTA MAÑAKUNI

LA MAR LLAQTAPI UNIDAD DE GESTIÓN EDUCATIVA NISQAN UMALLIQ


WIRAQUCHA

Ñuqa, Maximiliano MEZA TOSCANO,


28403426 yupa DNI papilniyuq, Ninapampa
llaqtapi yachaq 3844 yupa Ninapampa
Yachaywasipi yachachiq, qamman hatu-
hatun riqsikuyniywan asuykamuspa kaynata
niyki:

Huk punchaw pawqar killamantaraqmi Ninapampa Yachaywasipi llamkachkani;


pawqar killa tukuytaraqni “PAGOY” lluqsirqamusqa, chaytam mana yachaspay
mana chaskikurqanichu; chayraykum musuqmanta pawqar killa payllayta kay
killapi mitaykunaykipaq56 mañakuni, chaypaqmi “Resoluciónniyta” kay
qillqapuman ratachimuchkani.

NISQAYMAN HINAYÁ: musuqmanta mañarikuyki; quykullawaptiykiqa, allin


kuskachaytachá tarillasaq.

Ninapampa llaqtapi, 2012 watapi, 02 punchaw aymuray killapi.

Maximiliano Meza Toscano

Watrapa: kikiy allichakunaypaq.

Kananñataq atipanakuyman yaykuyta munaspa mañakunapaq

56
Mitay es equivalente a reprogramar, cambiar.

30
AMAWTA KANAPAQ ATIPANAKUYMAN

YAYKUYTA MAÑAKUNI

DIRECTOR REGIONAL DE EDUCACIÓN DE AYACUCHO NISQAN UMALLIQ


WIRAQUCHA

Ñuqa PAREDES ARRIARÁN, María Iris,


28443425 yupa papilniyuq, uña warmakuna
yachachiq kamayuq kasqayta riqsichispam,
138 yupa Mariscal Cáceres nisqan Hatun
Ñanpi tiyasqayta willakuspam, qamman
hatu-hatun riqsikuyniywan asuykamuspa
kaynata niyki:

Ñuqam uchuy warma yachachiq kamayuqpaq yacharqani; Universidad


Nacional de San Cristóbal de Huamanga nisqan suntur wasimantam
lluqsimurqani.

Mayqin Ayakuchupi uchuy warma yachaywasipipas llamkapakuytam munani.

Ayakuchupi amawta kanapaq atipanakuy57 kasqanta yachaspaymi, chayman


churaykuwanaykipaq qamta tukuy riqsikuyniywan mañakamuyki, chaypaqmi
tukuy qillqarapiykunata kay qillqapuyman ratachimuchkani.

NISQAYMAN HINAYÁ: musuqmanta mañarikuyki; quykullawaptiykiqa, allin


kuskachaytachá tarillasaq.

Ayakuchu llaqtapi, 2012 watapi, 03 punchaw puquy killapi.

María Iris Paredes Arriarán

Watrapa: kikiy allichakunaypaq.

57
Atipanakuy equivale a concurso, competencia.

31
Kananñataq siqapa58 chiqapchaq qillqa mañakunapaq

SIQAPA CHIQAPCHAQ

QILLQATAM MAÑAKUNI

DIRECCIÓN REGIONAL DE EDUCACIÓN DE AYACUCHO NISQAN UMALLIQ


WIRAQUCHA

Ñuqa PORRAS ARRIBASPLATA, Efraín,


28400425 yupa papilniyuq, 38677/Mx-P
Pampacangallo Yachaywasipi yachachiq,
Ayacucho llaqtapi, 108 Mariscal Cáceres
nisqan Hatun Ñanpi yachaq, kimsa ñiqi
siqapayuq kaspaymi, kanan qamman tukuy
riqsikuyniywan asuykamuspa kaynata niyki:

Ñuqam tawa ñiqi amawta kaymanña siqiyta munani. Kanan watam huk ñiqiman
siqanapaq atipanakuy kanqa, chaymi ñuqapa siqapay chiqapchaq qillqata
mañakuyki, chay qillqa quwananpaq pim ruwaqman kunaykapullaway;
chaypaqmi tukuy “requisito” nisqanta kay qillqapuyman ratachimuchkani.

NISQAYMAN HINAYÁ:

Musuqmanta mañakamullayki; quykullawaptiykiqa, allin kuskachaytachá


tarillasaq.

Ayakuchu llaqtapi, 2012 watapi, 03 punchaw yaku killapi.

Efraín Porras Arribasplata

Watrapa: kikiy allichakunaypaq.

Kananñataq yachay tukusqamanta chiqapchaq qillqa mañakunapaq

58
Siqapa equivale a escalafón

32
YACHAY TUKUSQAYMANTAM

CHIQAPCHAQ QILLQATA MAÑAKUNI

COLEGIO SECUNDARIO DE MENORES “LOS MOROCHUCOS” NISQAN


UMALLIQ WIRAQUCHA

Ñuqa BERROCAL QUISPE, Carlos César,


28222202 yupa papilniyuq, Jr. Huanta 122
yupayuq ñanpi, Cangallo llaqtapi tiyasqayta
nispaymi, qamman tukuy riqsikuyniywan
asuykamuspa kaynata niyki:

Ñuqam Colegio Secundario de Menores “Los Morochucos” nisqan


yachaywasipi pichqa watapi yachayta tukurqani, huk ñiqimanta pichqa
ñiqikama, 2005 watamanta 2009 watakama.

Kanan suntur yachaywasiman yaykuyta munaptiymi sikunrarya59 tukusqay


qillqata mañawan, chaymi yachay tukusqay chiqapchaq qillqa quwananpaq pim
kaqman kunaykunaykipaq mañakuyki; chaypaqmi tukuy “requisito” nisqanta
kay qillqapuyman ratachimuchkani.

NISQAYMAN HINAYÁ:

Musuqmanta mañakamullayki; quykullawaptiykiqa, allin kuskachaytachá


tarillasaq.

Pampacangallo llaqtapi, 2012 watapi, 22 punchaw puquy killapi.

Carlos César Berrocal Quispe

Watrapa: kikiy allichakunaypaq.

59
Sikunrarya es la refonologización de secundaria.

33
b. Achka mañakuy. Achka runakunapa utaq ayllu llaqtapa ririchun
mañakunapaqqa achka mañakuy (memorial) nisqantachá ruwachwan.
Kaynata:

SECUNDARIA NISQAN YACHAYWASI

UNANCHAYTAM MAÑAKUNIKU

DIRECCIÓN REGIONAL DE EDUCACIÓN DE ABANCAY NISQAN UMALLIQ


WIRAQUCHA

Ñuqayku kay rapipa sikinpi qillqatiqkuna,


sapakama DNI nisqan papilniykuwan
riqsichikuspayku, tukuy riqsikuyniykuwan
qamman asuykamuspayku kaynata niykiku:

Ñuqaykupa llaqtaykuqa Kurampa sutiyuqmi; chay llaqtaqa Chincheros


provincia nisqanpi, Waqana (Huaccana) distritupim kachkan; chaypim 300
ayllukuna yachaniku.

Llaqtaykupiqa “primaria” nisqan yachaywasillam kan. Chaypim yaqa 200


warmaykukuna yachanku. Suqta ñiqita tukuruspankuqa Waqana “secundaria”
yachaywasimanmi wakin yaykunku, wakinñataqmi kayman chayman chiqirin.

Chay Waqanaman riq warmaykukunam, tutapayraq lluqsispanku 3 utaq 2.5


urasta purispanku pisipay pisipayllaña chayanku; hinaspam mana allintachu
yachamunku. Yachaywasi ukupipas puñuyllawanñan arwitakunku.

97 warmakunam Waqanata rinku: iskay chunka qanchisniyuqmi (27) huk ñiqipi


(1º) kachkanku; chunka iskayniyuqñata iskay ñiqipi, pusaqñataq (8) kimsa
ñiqipi, isqunñataq tawa ñiqipi, tawañataq pichqa ñiqipi. Paykunan sapa
punvhaw riyta pisiparunkuña.

Wakin taytamakunapas wawankuwanmi Waqana llaqtamanña ripukunku;


chaypim llamkapakuspanku sasa sasata wawankuta uywanku.

Mana chaynata sasachakunaykupaqmi ñuqayku tukuy riqsikuyniykuwan


“secundaria” yachaywasita Kurampa llaqtaykupi unachaykapullawayku nispa
mañakuykiku. Chaypaqmi ima yanapakuykunapipas ñuqayku sayarisaqku utaq
ima mañakusqaykichiktapas chiqapchachisaqku.

NISQAYKUMAN HINAYÁ:

Musuqmanta qillqapullayku qatikachanaykipaq mañakamuykiku. Chayna


kaptinqa llaqtaykupa ririchunchá sayapakusqa kanqa.

Kurampa llaqtapi, 2012 watapi, 02 punchaw puquy killapi.

34
Sara Auccapuclla Sánchez Juan Oscco Pillaca Julio Rojas Salas

DNI 31344522 DNI 31345612 DNI 31246723

Pedro Huayhua Tito Juan Mendoza Tello Raúl Medrano Santana

DNI 31678911 DNI 31674343 DNI 31089845

María Bartolo Sauri Miguel Elguera Rojas Luis Nicolás Rúa

DNI 31453223 DNI 31787890 DNI 31324456

Efraín Farfán Anaya Vítor Sicha Quispe Raúl Pinto Morote

DNI 31678909 DNI 31453269 DNI 31989878

…………………………,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,… ……………………………….

…………………………,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,… ……………………………….

35
YACHAYWASIPI ÑIQIKUNA

MIRANANTAM MAÑAKUNIKU

DIRECCIÓN REGIONAL DE EDUCACIÓN DE AYACUCHO NISQAN


UMALLIQ WIRAQUCHA

Ñuqayku kay llaqta kamachikuqkuna,


taytamamakuna, amawtakuna, kay rapipa
sikinpi qillqatiqkuna, sapakama DNI nisqan
papilniykuwan riqsichikuspayku, qamman
tukuy riqsikuyniykuwan asuykamuspayku
kaynata niykiku:

Ñuqaykum Putaqa llaqtamanta kachkaniku; chay llaqtaqa Vilcashuamán


provincia nisqanpim kachkan; chaypim 602 ayllukuna yachaniku. 38471/Mx-P
yupayuq yachaywasim llaqtaykupi sasachakuypi kachkan.

Qayna watam 247 warmakuna rimarya yachaywasipi karqaku; chaypim suqta


amawtakuna yachachirqaku; kanan watañataqmi 334 warmakuna yapakamun;
sapa salapim chipuy-chipuy warmakuna aypanñachu.

Huklaw yachaywasiman rinankupaqpas manam hichpallapiqa kanchu nitaq


taytamakunapas qullqiyuqchu.

Yachasqayki hinam, warmakunapa ririchun llaqtampi, kikinpa yachaytarpunpi


hinallataq runasiminpipas yachachikunan.

Nisqaykuman hinam, ñuqayku tukuy riqsikuyniykuwan asuykamuspayku,


38471/Mx-P Putaqa Yachaywasiykupi iskay ñiqi mirachita mañakamuykiku: huk
salata 1ª ñiqipi, huk salata 2ª ñiqipi kachun; chaypaqmi lliw warmakunapa
sutinta apachimuykiku, hinallataq ñuqayku imapipas yanapakusaqku utaq
mañakusqaykichiktapas chiqapchasaqku.

NISQAYKUMAN HINAYÁ:

Musuqmanta qillqapullayku uyariykuwanaykipaq mañakamuykiku. Chayna


kaptinqa llaqtaykupa ririchunchá sayapakusqa kanqa.

Putaqa llaqtapi, 2012 watapi, 02 punchaw puquy killapi.

(kamachikuqkuna, amawtakuna, taytamamakuna qillqatispa DNI yupanta


qillqanan).

36
2.4. MAÑAKUY QILLQAYTA YACHAPAKUSUN

YACHACHIQ KANAYPAQ LLAMKAYTA


MAÑAKUNI

DIRECCIÓN REGIONAL DE EDUCACIÓN DE AYACUCHO


NISQAN UMALLIQ WIRAQUCHA

Ñuqa CHÁVEZ ROBLES, Óscar,


Qichwa yachachiq amawta, 28403411
yupayuq DNI papilniywan riqsichikuni,
457 yupayuq Mariscal Cáceres Hatun
Ñan nisqanpi yachasqayta willakuspa,
qamman tukuy riqsikuyniywan
asuykamuspay kaynata niyki:

Ñuqam qichwakamayuq amawta kani; San Cristóbal de Huamaga


nisqan Suntur Wasimantam lluqsimurqani.

“Marca Perú” nisqan yachaywasikuna kanan wata unanchakusqantam


yachani; chay yachaywasipi Qichwa yachachiq maskasqaychiktapas
yachanim; chayraykum, Umalliq Wiraqucha, qanman asuykamuyki,
mayqin yachaywasipipas qichwa yachachinaypaq llamkayta quykuway
nispa. Mañakuyniy allin sapiyuq kananpaqmi lliw “requisito” nisqanta
mañakuyninmaq qatichimuchkani.

NISQAYMAN HINA:

Musuqmanra mañarikuyki; quykullawaptiykiqa, allin kuskachaytachá


tarillasaq.

Ayakuchu llaqtapi, 2012 watapi, 02 punchaw aya killapi.

Óscar Chávez Robles

Qatilli:

- Qichwa kamayuq yachachiq tituluypa watrapan


- Paqarimusqay qillqapupa watrapan
- 04 qillqatikuna ruwasqay

37
- Papilniypa watrapan.

Yachapanaykipaq:

1. Chiwki kanka Raymi ruwanaykipaq “autorización” nisqanta mañakuy.


2. Suntur yachaywasipi yachay tukusqayki “certificado de estudios” nisqanta
mañakuy.
3. Ayakuchu suyu kamachikuq llaqtaykiman hatun ñan (cerretera)
ruwananpaq mañakuy.
4. Yachaywasipi mana allin umalliqta wischuspa, huk umalliq kananpaq
atipanakuyta mañakuychik.

38
TERCERA UNIDAD: REDACCIÓN DEL OFICIO

OFICIO

El oficio es un documento de carácter oficial usado por los funcionarios que


ocupan cargos directivos en los organismos del Estado o en las instituciones
sociales culturales deportivos, etc. no estatales.

La facultad para firmar oficios la tienen las autoridades de cualquier institución por
más pequeña que esta sea. El oficio se redacta en papel A4.

El área de circulación se da en dos direcciones:

a. Fuera de la institución relaciona a los máximos representantes de las


instituciones y a los jefes de sus unidades intermedias. Esto supone que
los representantes de bancos, colegios, cooperativas, sindicatos, partidos
políticos, clubes deportivos y otras agrupaciones pueden interactuar con
este documento.
b. Dentro de la misma institución enlaza a los jefes de las dependencias
de mando intermedio con la máxima autoridad de la institución y en
diferentes direcciones entre autoridades de la misma entidad.

NOTA. Las personas naturales no tienen la facultad de firmar oficios.

39
KIMSA YACHAY: KAMAYU QILLQASIRI

3. KAMAYU QILLQAY

Kamayu nisqan qillqaputaqa kastilla simipim “oficio” ninku. Kay aspakaya


qillqaputaqa kamayuqpuram apachinakunku, istitusyunkunapi kamachikuqpuram
qillqanakunku. Yachaywasikuna, qullqiwasikuna, hampiwasikuna, minkawasikuna,
ima istitusyunkuna umalliqkunapas kamayutaqa qillqankum.

Umalliqkunallam kamayutaqa qillqatinmanku; mana umalliq kaspaqa, mana


“autoridad” kaspaqa manayá qillqatinmanchu.

3.1. ¿IMAYNATAM CHIQIRIN?

Hawaman lluqsispaqa, istitusyunkuna umalliqpuratam rimanachin, qillqanachin;


paykunapuram kamayunakunmanku.

Istitusyun ukullapi kaspaqa uchuy umalliqkunapuram kamayunakunku 60. Imaynam


Universidad Nacional de San Cristóbal de Huamanga nisqanpi tukuy rikchaq
umalliqkuna kan: Siwkaqati Yachaykamachikuna Iwaru 61, Yachaq Yaykuchiq
Iwaru62, Lliw Yachaymaskaq Iwaru63, Chakrakamayuq Yachay Huñuq Tiqsiwasi 64,
Wachachiykamayuq Yachay Huñuq Tiqsiwasi65, Yachaykamayuq Yachay Huñuq

60
Kamayuy equivale a oficiar.
61
Siwkaqati Yachaykamachikuna Iwaru equivale a Oficina de Vicerrectorado Académico
62
Yachaq Yaykuchiq Iwaru equivale a Oficina de Admisión
63
Lliw Yachaymaskaq Iwaru equivale a Oficina General de Gestión Académica
64
Chakrakamayuq Yachay Huñuq Tiqsiwasi equivale a Facultad de Ciencias Agrarias
65
Wachachiykamayuq Yachay Huñuq Tiqsiwasi equivale a Facultad de Obstetricia

40
Tiqsiwasi66, chaynallataq, chaynallataq. Paykunapuram tiqsiwasi ukupi kamayuta
apachinakunku.

PARTES DEL OFICIO. El oficio tiene la siguiente estructura:

a. Membrete
b. Nombre del año (en oficios de circulación externa)
c. Lugar y fecha
d. Código
e. Destinatario y destino
f. Asunto
g. Referencia (opcional)
h. Vocativo (opcional)
i. Texto
j. Antefirma
k. Firma
l. Posfirma
m. Sello de la institución
n. Anexo (si hubiera)
o. Con copia o distribución
p. Pie de página.

CLASES DE OFICIOS

A. Oficio simple. Se usa para comunicar disposiciones, consultar, responder,


felicitar, invitar, remitir documentos y objetos, realizar gestiones, presentar
funcionarios, participar la realización de actividades, coordinar acciones,
transcribir documentos y proporcionar cualquier otra información a un solo
destinatario. En el código lleva el nombre de OFICIO y lleva la parte de con
copia y no distribución.

66
Yachaykamayuq Yachay Huñuq Tiqsiwasi equivale a Facultad de Ciencias de la Educación.

41
B. Oficio múltiple. Se usa para comunicar cualquier información a varios
destinatarios. El texto del oficio es el mismo, pero dirigido a varios
destinatarios. En el código lleva el nombre de OFICIO MÚLTIPLE y lleva la
parte de distribución en vez de con copia.

3.2. KAMAYUPA SAQRUN

Kaykunam kamayupa saqrun:

a. Iwaru riqsichiq
b. Watapa sutin
c. Kawsay pacha
d. Yupali. Chulla kamayuqa KAMAYU sutillatam kay kitipi apan, achka
kamayuñataqmi ACHKA KAMAYU sutita apan.
e. Chaskiq. Chulla kamayupiqa, maski achka ñawinchaq kaptinpas, chulla
chaskiqllamanmi apachina, chulla chaskiqpa sutillantam qillqana.
f. Imakaq
g. Imarayku (kaptinqa churana, mana kaptinqa manayá)
h. Qillqapupa ukun
i. Kacharpari
j. Qillqati
k. Apachiq
l. Wiqka. Lliw kamayu qillqakunaqa istitusyunpa wiqkantaqa apananpunim,
mana chayqa mana chaniyuqmi kanman.
m. Qatilli
n. Watrapa. Chulla kamayuqa watrapata apananpunim; chaypim chaskiq
chaskisqanta qillqanqa.
o. Aypu. Achka kamayu qillqaqa aypu kititam apananpuni. Kamayupa ukunqa
hina kaqllam, chaskiqkunañataqmi achka. Sapa kamayu qillqarapipim sapa
chaskiqpa sutinta utaq umalliq kasqanta qillqana.
p. Rapisiki

3.3. ACHKA RIKCHAQ KAMAYUKUNA

42
Iskay rikchaqmi kan:

3.3.1. Chulla kamayu. Chulla chaskiqllamanmi rin. Yupalinpim kamayu sutillata


churana. Watrapa kititam apan, manam ayputachu. Kaynam:

“Los Licenciados”
Yachaywasi

“TUKUY RIKCHAQ KASQANCHIK RIQSICHIY HINALLATAQ LLIW SUYU HUÑUNAKUY


WATA”

Ayakuchu llaqtapi, 2012 watapi, 30 punchaw aya killapi

CLL-2012-U-127 YUPA KAMAYU

Wiraqucha:

Am. Luis Gualberto Aronés Infante

Ayakuchu Yachay Suyu Umalliq

AYAKUCHU

IMAKAQ: Qispisqa Yachaywasi Ariyman qayarikuy

Umalliq Wiraqucha:

Tukuy riqsikuyniywanmi rimaykakamuyki hisnaspam kaykunata willakamuyki: a). Kay


wata puquy killamanta pacham “Los Licenciados” nisqan yachaywasipa musuq
salankunata ruwamurqaku; b). Wasi ruwaqkunam quya killapiraq qispirachisqakuña;
c). kay musuq Wasi arinapaqmi qullqicha kachkanraq, chaymi lliw “Los Licenciados”
amawtakuna hinallataq taytamakunapas qam qayarinaypaq kunawarqa.

Allin llamkasqaykita qawarispaymi kay 14 punchaw qapaq killa hamunaykipaq


qayamuyki; qamchá 12.00 chawpi punchawta kay musuq yachaywasita ariykunki.
Yachaysuyu umalliq wiraqucha, kaypim mikuychawan suyasqaykiku; amamá
qunqarunkichu.

Hamunayki chiqap kananta munaspaymi, musuqmanta qayakamuyki hinaspa ancha


riqsikuyniyta nimuyki.

Yupaychayniywan,

43
Jorge Rejas Rojas

“Los Licenciados” Yachaywasi Umalliq

Watrapa: Allichakunapaq.

Rs. JRR/amn

3848 yupa Paras


Yachaywasi

“TUKUY RIKCHAQ KASQANCHIK RIQSICHIY HINALLATAQ LLIW SUYU HUÑUNAKUY


WATA”

Paras llaqtapi, 2012 watapi, 30 punchaw puquy killapi

3848PY/U-2012-127 YUPA KAMAYU

Wiraqucha

Anastasyu Usqurima Yupanki

Wamanqa Yachay Suyu Umalliq

AYAKUCHU

IMAKAQ: Puchuq iskay amawtakunata mañakuyki

Umalliq Wiraqucha:

Tukuy riqsikuyniywan rimaykakukuspaymi kaykunata willakamuyki:

a. Qayna Watam kay 38481/Mx-P yupayuq Paras Yachaywasipi 238


yachaqkuna karqaku; paykunam sapa sala huk amawtayuq suqta salapi
huntarqaku; kanan watañataqmi 317 yaykurqamunku.
b. Sapa salapim 35 warmakunalla yaykunku, chaypas qimi-qimiña.
c. Kimsa salakunaraqmi chunniq, mana yachaqniyuq, kachkan; aswanmi
amawtakuna chay salakunapaq mana kanchu.
d. Lliw yachaq warmakuna uyarinaykupaqmi iskay amawtakunata munaniku.
Ayakuchu Yachay Suyu Iwaru umallisqaypiqa achka amawtakunam
puchuchkan.

Nisqayman hinam, qayllas warmakunakuna uyarinaykupaq, allinta yachachinaykupaq,


chay umallisqaykipi puchuq iskay amawtakunata mañakuyki. Huk punchaw pawqar
killamanta pachayá hamuchunku.

44
Musuqmanta mañakuspaymi ancha riqsikuyniyta niykamullayki.

Yupaychayniywan,

Miguel Pantoja Yausín

38481/Mx-P Paras Yachaywasi Umalliq

Watrapa: Allichakunapaq.

Rs. MPY/amn
3.3.2. Achkapa kamayu. Kay kamayuqa achka chaskiqniyuqmi; aypu kititam
apan; yupali kitinpim achkapa kamayu sutita apan; kamayupa yupanqa
hina chullallam achka chaskiq kaptinpas.

DIRECCIÓN REGIONAL DE EDUCACIÓN DE AYACUCHO

“TUKUY RIKCHAQ KASQANCHIK RIQSICHIY HINALLATAQ LLIW SUYU


HUÑUNAKUY WATA”

Ayakuchu llaqtapi, 2012 watapi, 22 punchaw ayriway killapi

DREA-2012-D-127 YUPA ACHKAPA KAMAYU

Ayakuchu Suyu Yachaywasikunapi Umalliqkuna: Wanta, Wankasankus,


Parinaquchas, Sukri, Fajardo, La Mar

KANAN

IMAKAQ : Huñunakuyman qayarikuy

IMARAYKU : RM Nº 0622-2011-ED

Umalliq Wiraquchakuna:

45
Lliwllaykichiktam riqsikuyniywan rimaykakamuykichik. Ministerio de Educación
nisqanmi kay DREA nisqanwan rimanakuspa huñunakuyman qamkunata
qayakamuchkan; chay huñunakuypim 04 punchaw aymuray killata, kimsa
waqta urasta, DREA nisqanpa huñunakuna wasinpi yachaywasikuna
allinchaymanta rimasun.

Icha mana hamuyta atispaqa, hukkaq yachaywasipi yachachiqtayá


kamachimunki

Hamunaykichikta yupanchaspam, musuqmanta qayakamuykichik, hinaspa


ancha riqsikuyniyta nimuykichik.

Yupaychayniywan,

Am. Luis Gualberto Aronés Infante

Ayakuchu Yachay Suyu Umalliq

Aypu:

a. Yachay Wasikuna Umalliqkunaman 97


b. DREApi llamkaqkunaman 14
c. DREApi waqaychapaq 2

Rs. LAAI/rma

3.4. KAMAYU QILLQAYTA YACHAPAKUSUN

a. Pukuchu haytaypi atipanakunapaq tukuy rikchaq yachaywasikunata qayay.


b. Yachaywasiykipi amawtaykikuna iskay yachaytarpupi, iskay runasimipi
yachayta chaskinanpaq DREA nisqanmanta allin yachaqta mañakuy.
c. Ayakuchu Yachay Suyu Umalliqman yachay taripa aktakunata apachiy.
d. Llaqtaykipi “Alcalde” nisqan yachaywasiyki wiñananpaq yanapakuqta
añanchay.

46
Club Deportivo Manallasaq

Pampacangallo
“TUKUY RIKCHAQ KASQANCHIK RIQSICHIY HINALLATAQ LLIW SUYU
HUÑUNAKUY WATA”

Manallasaq llaqtapi, 2012 watapi, 22 punchaw intiraymi killapi

CDM-2012-P-007 YUPA ACHKAPA KAMAYU

Wiraqucha

...........................................................................................................................

KANAN

IMAKAQ : Pukuchu haytay huñunakuyman qayarikuy

Umalliq Wiraqucha:

Kusikuyniywan rimaykakamuspam, Club Deportivo Manallasaqpa masinkuna


huñunakuyman qayakusqanta nimuyki. Kay 22 punchaw anta killatam, 10.00
urasmanta pacha, Manallasaq llaqtapa pukllanan pampampi, pukuchu haytaypi
atipanakuy kanqa.

Qam haytaq masiykikunapa umalliqnin kaptiykim lliwlla hamunaykichikpaq


qayarikamuyki. Chay atipanakuypim suqta watayuq puqusqa turuta, huk
wawayuq wakata, tawa piyara chaqipa aqata (cerveza nisqanta) llallinakusun.
Hamuspayá mikupakusun, upyapakusun.

Chay atipanakuypi kanapaqqa pusaq chunka sulistam (S/.80.00) quna kanqa.

Patanchay ruwanapaqmi anri nisqaykita utaq manam nisqaykitapas yachayta


munani.

47
Hamunaykichikta yupanchaspam, musuqmanta qayakamuyki hinaspa ancha
riqsikuyniyta nimuyki.

Yupaychayniywan,

Luis Guerrero Carrasco


Club Deportivo Manallasaqpa Umallin

Aypu:

a. Club Deportivo Ankatira


b. Defensor Chaqu
c. 11 amigos de Chaqrampa
d. Sport Familia
e. Los Ágiles de Putaqa
f. Deportivo Vilcashuamán
g. Los Aguerridos de Pampacangallo
h. Club Deportivo Rosaspata
i. Defensor Condorqucha

Rs. LAAI/rma

48
CUARTA UNIDAD: REDACCIÓN DEL MEMORANDO

MEMORANDO

El memorando es un documento simplificado y menos protocolar que el oficio,


utilizado por servidores que trabajan en los orgnismos del Estado, empresas
privadas y paraestatales. Se caracteriza por ser práctico y breve, funcional,
directo e interno, es decir, circula solo dentro del mismo organismo.

Partes:

 Membrete (opcional)
 Código
 Destinatario
 Destinador
 Lugar y fecha
 Asunto
 Texto
 Antefirma
 Firma y posfirma
 Con copia o distribución
 Pie de página

49
Clases:

a. Memorando simple. En el código lleva el nombre de MEMORANDO; lleva


con copia y no distribución.

b. Memorando múltiple. En el código lleva el nombre de MEMORANDO


MÚLTIPLE y lleva también distribución y no con copia.

TAWA YACHAY: UCHUY KAMAYU QILLQASIRI

4. UCHUY KAMAYU QILLQAY

Uchuy kamayu qillqapuqa atiylla ruwanam, manam sasachu. Mayqin istitusyunpi


llamkaqpas, kaqpas, kamachiqraq mana kamachiqraqmi qillqatinman.

4.1. ¿IMAYNATAM CHIQIRIN?

Uchuy kamayuqa hanayman, urayman utaq kinraymanpas rinmanmi ¿Imaynanpi?


Ah, istitusyun kamachiqmi llamkaqman apachinman; llamkaqpas umalliqninman
utaq kikin hina mana kamachiqmanpas apachinmanmi. Istitusyunpi lliw kaq
runakunam uchuy kamayutaqa qillqatinman.

Uchuy kamayutaqa aslla urasyunllawanmi qillqana; manam llumpaytachu rimayta


achalana.

4.2. UCHUY KAMAYUPA SAQRUN

Kaykunam uchuy kamayupa saqrun:

a. Iwaru riqsichiq (munaspaqa)

50
b. Yupali
c. Chaskiq
d. Apachiq
e. Kawsay pacha
f. Imakaq
g. Imarayku (kaptinqa)
h. Qillqapupa ukun
i. Kacharpari
j. Qillqati
k. Wiqka
l. Qatilli (kaptinqa)
m. Watrapa (utaq)
n. Aypu.

4.3. ACHKA RIKCHAQ UCHUY KAMAYU

Uchuy kamayuqa iskay rikchaqmi:

a. Chulla uchuy kamayu

Chulla uchuy kamayutaqa kamachikuykuna chiqichinapaq, hukkaq punchaw


mana llamkay mañakunapaq, mana llamkasqamanta pampachanapaq,
qillqapukuna watrapaspa apachinapaq, imapas ruwasqamanta utaq chayraq
ruray kananmanta willanapaq, maski imapas ninapaqmi.

Yapali kitinpiqa UCHUY KAMAYU sutita apan.

Chulla uchuy kamayutaqa chulla chaskiqllamanmi apachina.

Hukkuna ñawinchanata munaspaqa watrapa kitipim lliwpa sutinta qillqana.


Manam aypu kititaqa apanchu.

Kay qillqaputaqa uyapura rimanakuq hinallam qillqana.

PUNCHAWKUNA

Inti punchaw (domingo)

Killa punchaw (lunes)

Anti punchaw (martes)

51
Quyllur punchaw (miércoles)

Illapa punchaw (jueves)

Chaska punchaw (viernes)

Kuychi punchaw (sábado)

Mana apulli67 kaspaqa kaynatam qillqachwan:

UCHUY KAMAYU

PAYMAN : Am. Roberto Zamora Quispe

345 yupa Qarwaq Yachaywasipa Umalliqnin - Paras

ÑUQAMANTA : Am. María Ayala Esquivel

KAWSAY PACHA : Qarwaq llaqtapi, 09 punchaw intiraymi killapi, 2012 watapi

IMAKAQ : Mana llamkasqay puchaw pampachanata mañakuni

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Umalliq wiraqucha:

Qayninpa 04 punchaw intiraymi killatam mana kay yachaywasinchikman llamkaq


hamurqanichu. Waway pukllachkaspan chakinta pakirquptinmi hampina wasiman
aparqani; chayraykum pampachaykullawayyá nimuyki, Umalliq Wiraqucha.
Pampachaykuwanaykipaqmi Hampina Wasipi qumuwasqan rapita kay
qillqapuyman qatillichimuchkani.

Chaskiykuwasqaykimanta anchata añanchayki.

67
Apulli equivale a autoridad

52
Am. María Ayala Esquivel

Watrapa: Ñuqapaq waqaycha

Apulli kaspañataq kaynata qillqachwan:

Colegio Secundario de Menores “Los Morochucos” de Pampacangallo


Cangallo

247 YUPA-2012-LMY- UCHUY KAMAYU

PAYMAN : Am. Manuel Pizarro Ñaqcha

ÑUQAMANTA : “Los Morochucos” Yachaywasi Umalliq

KAWSAY PACHA : Muruchuku llaqtapi, 12 punchaw yaku killapi, 2012 watapi

IMAKAQ : 11 antipunchaw mana llamkasqaykimanta

-------------------------------------------------------------------------------------------------

Amawta wiraqucha:

Paqarinchalla nimuway ¿imaynanpim qayna punchaw (11 antipunchaw) mana


llamkaq hamurqankichu? Mana chayqa ñuqapa qullanaymanchá yupanchasaq.

53
Uyariq kayniywan.

Am. Samuel Chilingano Ramos

“Los Morochucos” Yachaywasi Umalliq

Watrapa: Yachaywasipaq waqaycha

UCHUY KAMAYU

PAYMAN : Am. Miriam Allpacca Gómez

38428 yupa Yanama Yachaywasi Umalliq

ÑUQAMANTA : Am. Maríano Zamora Caycho

KAWSAY PACHA : Yanama llaqta, 09 punchaw quya killa, 2012 wata

IMAKAQ : Iskay punchaw samaykunaypaq mañakuni

-----------------------------------------------------------------------------------------------------

Umalliq Mamacha68:

Kay 11 punchaw quya killatam “Almenara” nisqan Hampina Wasiman yuyaq


mamayta apasaq, chaypaqmi iskay punchaw (11, 12 quya killata)
samaykunaypaq mañakullayki; kimsa punchaw samaymiki sapa wata
ririchuyku kan, chayraykuyá, mamáy, quykullaway.

Ancha añanchayniywan.

68
Mamacha equivale a señora.

54
Am. Mariano Zamora Caycho

Watrapa: Ñuqapaq waqaycha

UCHUY KAMAYU

PAYMAN : Am. Fortunato Ramírez Cárdenas

38257 yupa Suqus Yachaywasi Umalliq

ÑUQAMANTA : Am. Gladys Naveros Castro

KAWSAY PACHA : Suqus llaqta, 17 punchaw qapaq killa, 2012 wata

IMAKAQ : Yachaqkuna qatipaymanta yupanchay

IMARAYKU : 247 YUPA-2012-SYU- UCHUY KAMAYU

-----------------------------------------------------------------------------------------------------

Umalliq wiraqucha:

Imarayku qillqaputa kutichimuspaymi kayta niyki: “Comunicación” nisqan


yachaypi yachaqkuna qatipasqaytam, Lima pukllaq riq 5º (pichqa ñiqi)
warmakunapa chaninchayninta kay qillqapuman qatichispa yupanchamuchkani.

55
Añanchayniywan.

Am. Gladys Naveros Castro

QATILLI: Iskay qillqarapi warmakunapa chaninchayniyuq

Watrapa: Ñuqapaq waqaycha

b. Achkapa uchuy kamayu. Achkapa uchuy kamayutaqa


kamachikuykuna, ima niykunapas achka chaskiqman apachinapaqmi
qillqana. Yupali kitinpim ACHKAPA UCHUY KAMAYU sutita apan.
Kamayu kaqllam. Kaynata qillqana:

56
Colegio Secundario de Menores “Juan Velasco Alvarado” de Pajonal

Ocros - Huamanga

007 YUPA-2012-JVAP- U- ACHKAPA UCHUY KAMAYU

PAYKUNAMAN : Am. Carmen Cerda Yupanki, José Arana Quispe, Gladys


Nalvarte Rúa, Carlos Inga Degrégori

ÑUQAMANTA : Pajonal “Juan Velasco Alvarado” Yachaywasi Umalliq

KAWSAY PACHA: Pajonal llaqta, 05 punchaw pawqar killa, 2012 wata

IMAKAQ : Yachaqkunapa sutinta apachimuykichik

------------------------------------------------------------------------------------------------------

Amawtakuna:

Kay qillqawan kuskatam sapa kursu69 yachachisqaykichikpi yachaqkunapa


sutinkunata apachimuykichik; chaywanyá sapa punchaw hamusqankuta
yupaychik.

Añaychayniywan.

Am. Félix Arturo Palomino Rojas

“Juan Velasco Alvarado” Yachaywasi Umalliq

AYPU:

Carmen Cerda Yupanki

José Arana Quispe

69 Gladys Nalvarte Rúa


Kursu es la refonologización de curso.

57
KILLAKUNA

Kamay killa (enero)

Puquy killa (febrero)

Pawqar killa (marzo)

Ayriway killa (abril)

Aymuray killa (mayo)

Inti killa (junio)

Anta killa (julio)

Mucuy killa (agosto)

Yaku killa (setiembre)

Quya killa (octubre)

Aya killa (noviembre)

Qapaq killa (diciembre)

58
Colegio Secundario de Menores “José Carlos Mariátegui” de Chumbes

207 YUPA-2012-JCM-U- ACHKAPA UCHUY KAMAYU

WIRAUCHA : ……………………………………………………

ÑUQAMANTA : Chumbes “José Carlos Mariátegui” Yachaywasi Umalliq

KAWSAY PACHA: Chumbes llaqta, 05 punchaw aya killa, 2012 wata

IMAKAQ : Anyakuy

----------------------------------------------------------------------------------------------------

Amawta:

Qammi iskay punchaw aya killata mana llamkaq hamurqankichu,


chaymantam anyamuchkayki; imarayku mana hamusqaykita kutichimuway,
mana chayqa hatun kamachiqmanchá willasaq.

Añaychayniywan.

Am. Wílber Torres Córdova

“José Carlos Mariátegui” Yachaywasi Umalliq

AYPU:

Roberto Dazo Tudela

José Alvites Quispe

Gloria Tito Anchayhua

59
4.4. UCHUY KAMAYU QILLQAYTA YACHAPAKUSUN

a. Amawta kasqaykiman hina warmakunawan paurikuq lluqsinaykichikpaq


umalliqmanta samakuyta mañakuy.
b. 38938/Mx-P yupa Pajonal Yachaywasi Umalliq kaspayki, UGEL Huamanga
nisqanmanta kamachikuyta chaskispa, amawtaykikunaman chiqichiy.
c. 38245/Mx-P yupa Yachaywasipi amawta KASPAYKI, yachaqkunawan Quwi
Tiqti Raymi ruwasqaykimanta Umalliqman yupanchay.
d. Huk yachaywasi Umalliq kaspayki, huk killa samayman yaykuspayki,
hukkaq amawtaman apulliykita saqiy.
e. Punchawniyki rayminaykipaq samakuyta mañakuy.

60
QUINTA UNIDAD: LA CARTA

CARTA

La carta es un medio de comunicación escrito por un emisor, persona o


institución (remitente) enviada a un receptor (destinatario).

La carta puede ser un texto diferente para cada ocasión, ya que el mensaje es
siempre distinto. En ese sentido, sólo en parte puede considerarse texto
plenamente expositivo.

La carta circula en todas las direcciones, dependiendo de las características de la


comunicación.

Partes de la carta:

61
 Membrete (opcional)
 Nombre del año (si es institucional)
 Lugar y fecha
 Código (si es institucional)
 Destinatario
 Destino
 Asunto
 Vocativo
 Texto
 Antefirma
 Firma
 Posfirma
 Anexo
 Con copia
 Distribución
 Pie de página

PICHQA YACHAY: KARTA QILLQASIRI

5. KARTA QILLQAY

Kartaqa qillqaqllapam. Kay qillqapuqa huklawpi kaqman tukuy ima willanapaq,


mañakunapaq, imapas ninapaqmi.

5.1. ¿IMAYNATAM CHIQIRIN?

62
Runapuram kartataqa apachinakuchwan; hinallataq istitusyunkunamanpas
apachichwan; paykunapas apachimuwachwanmi.

5.2. KARTAPA SAQRUN

 Iwaru riqsichiq (istitusyun qillqaptin)


 Watapa sutin (istitusyun kaspapas munaspalla)
 Kawsay pacha
 Yupali (istitusyun kaspa)
 Chaskiq
 Imakaq
 Imarayku (kaptinqa churana, mana kaptinqa manayá)
 Qillqapupa ukun
 Kacharpari
 Qillqati
 Apachiq (istitusyun kaspa)
 Wiqka (istitusyun kaspa)
 Qatilli (istitusyun kaspa)
 Watrapa (istitusyun kaspa)
 Aypu (istitusyun kaspa)
 Rapisiki (istitusyun kaspa)

Clases de carta:

 Carta familiar
 Carta de pésame
 Carta de felicitación
 Carta de agradecimiento
 Carta comercial. Las cartas comerciales son aquellas cuyo contenido está
relacionado con operaciones comerciales, negocios, compra, venta,
propaganda, movimientos internos de una empresa. Pueden ser entre
otras, de acuse de recibo, solicitud de empleo, de crédito, propaganda, de
cobro. Es un mensaje escrito con un fin específico: vender, comprar,
agradecer, cobrar, reclamar, invitar, etc.

63
 Carta solicitud
 Carta de presentación
 Carta de amor
 Carta poder, etc.

5.3. TUKUY RIKCHAQ KARTAKUNA

Tukuy rikchaq kartakunam kan:

a. Ayllu karta. Huk llaqtapi kaspa ayllupura kartanakunapaq. Kaynata:

Unquy70 llaqtamanta, 24 yaku killata, 2012 watata.

Sipas:

Margarita Ninamanku Yawri

Av. Santa Rosa de Lima – San Martín distrito

LIMA

Ancha kuyasqay churilláy:

Unayñam chay Lima llaqtapi kachkanki. Qamqariki ayllunchikman ratasqam

70
El nombre del distrito de Ongoy deriva del quechua Unquy.

64
karqanki. Imaynayá chay chaqwa llaqtapi tarikunki. Manam qammanta
imatapas yachanikuchu, hinaspaykum tuta punchaw mamaykiwan
kamachinakusqa kay kartata apachimuchkaykiku.

Ichapas llamkayta tariruspaqa qullqichaykitam ima qullqiwasipipas musikunki 71


utaq alli-allinta waqaychakunki.

Qamqariki aranwaq72 kaytam munarqanki; qullqichayki kaptinqa chay


aranwapaq yachaywasipiyá yaykukuy. Chaytam mamayki chunkay-chunkayta
kunakamun.

Amayá ñuqaykumantaqa llakikuychu, allinllam kachkaniku, paniykipas


anchatam yuyasunki. Aswan saykuchaykusaq: ama sapallayki ñankunapi
purinkichu imapas pasasunkimanmi.

Kayqayá kisilluchakunata, qanchis rikchaq akuchakunata, hamkachatawan


mamayki apachimusunki; ñuqaykupa sutiykupiyá mikuchaykunki.

Qamllayá allinlla, kuyasqay churilláy. Amamá qunqaruwankikuchu. Hukkaq


punchaw tupananchikkama.

Taytayki,

Serapio Salazar Ccasani


b. Aya karta. Pipas wañuptin utaq llumpa-llumpay sasachakuypi runamasinchik
kaptinqa kay kartatam apachina. Kaynata:

Paras llaqta, 22 punchaw muchuy killa, 2012 wata.

Mama:

Nemesya Willkawari Qasani

Jr. Pokras 456 yupayuq

AYAKUCHU

71
Musikuy equivale a ahorrar.
72
Aranwaq equivale a actriz.

65
kuyasqay tiyalláy:

Wiqi ñawintinmi kay kartata apachikamuyki. Wiñaymasiy wawayki


Alfredom qunqayllamanta wañurukusqa; chayta yachaspaymi ñuqapas
anchata waqaysiyki, llakiykipi yanapakamuyki.

Hawka ayllunchik kachkaptinmi Alfredonchik ripukun, ñawparuwanchik.


Mana llumpayta nanawananchikpaqyá llakinchikta hukllawaykusun.

Kuyasqay tiyalláy, amañayá waqayñachu; kay yanapakuyniyta wakin


qawaqñawsa ayllunchikkunaman niykapullawanki.

Kaypi yachaq aylluykikunam Alfredonchikpa pampakuyniman achka runa


risqanmanta anchata kusikuniku. Arí, wawqiy Mariom chayta willawanku.

Musuqmanta, tiyáy, yanapakuyniyta chaskiykuway.

Anselmo Qasani Morales

c. Samincha karta. Pipas wiñariptinqa, ima allintapas ayparuptinqa


kartachawanmi saminchana (felicitana). Kaynata:

Waqana llaqta, 26 punchaw ayriway killa, 2012 wata.

Tayta:

Juan Palomino Sánchez

Urb. Mariscal Cáceres, Mz. “N” lote 39

66
AYAKUCHU

Kuyasqay wawqíy:

Kusisqallañam kay kartachata qillqamuyki ¿Imaynanpi? Qamsi chay


Universidad Nacional de San Cristóbal nisqan suntur wasiman, Medicina
Humana nisqan kamayuqpaq yachayman yaykurqunki. Marqaychaytayá
chaskiy. Chayta yachaspaykum kaypi kaq aylluykikuna, llaqtamasiykikuna
ancha anchata kusikuniku. Chaymi kay kusisqa saminchayniyta
apachikamuyki.

Llaqtamasinchikkunapas saminchantam apachikamusunki. Paykunam


ninku: “Hampiq kamayuq kaspanqa kay llaqtanchikpi runamansichiktachá
mana qullqillapaq hampiykunqa, yanapaykunqa”. Qamqariki allin
sunquyuqmi kanki, amamá ñuqaykuta qunqaruwankikuchu.

Musuqmanta, wawqilláy, saminchayniyta chaskiykuway.

Kuyaqniyki wawqiyki.

Víctor Palomino Rojas

d. Añaycha karta. Runamasinchikpas, istitusyunpas ñuqanchikrayku imatapas


ruwaptin utaq quwaptinchikqa kay rikchaq kartawanmi añaychachwan.
Kaynata:

Ayakuchu llaqta, 02 punchaw kamay killa, 2012 wata.

Wiraqucha:

Carlos Chuchón Cárdenas

Av. Santa Rosa de Lima Nº 467 – San Martín de Porras

LIMA

67
Riqsisqay wiraqucha:

Ancha ancha añaychayniywanmi kay kartallayta qillqamuyki. Qam raykum,


wiraqucha, aylluy tantata mikurin, pachakun ¿Imananpi? Qammiki kay
Municipalidad Provincial nisqanpi kamachiqkunata rimaykuspa llamkayman
churarqullawanki.

Unayñam mana llamkayniyuq karqani, hinaptinmi qunqaymanta Taytachapa


kachamusqan hina qam rikuriramunki. Mana riqsiwachkaspa llamkayta
maskaykapuwanki. Kayqayá kaypi llamkachkani. Mana qam kaptiykiqa
imaynach kachkaymanku karqa. Llapa churiykunachiki yarqaymanta
purinman karqa, warmiypas hukwanñach ripukunman karqa. Qammi, taytáy,
llumpayta yanapaykuwanki, chay raykum allinlla kachkaniku.

Musuqmantayá ñuqapa añaychayta chaskiykullaway. Manachá qampa


yanapawasqaykitaqa qunqarullaymanchu Munaymanchá qam allinlla
kanaykita.

Musuqmanta, kuyaysqay wiraqucha, añaychayta chaskiykullaway.

Tukuy kuyakuyniywan

Victor Pumawakri Qasani

e. Rantipaku karta. “Carta comercial” ninkum. Chay kartata rantipakuspa


qatupakuspam73 qillqachwan. Kaynata:

Ayakuchu llaqta, 22 punchaw intiraymi killa, 2012 watata.

Mama:

Margarita Ñawis Cárdenas

Comercial Infante Rantikamayuq

73
Qatuy equivale a vender.

68
Av. Mariscal 467

Riqsisqay mamacha:

Unayñam rantiwasiykimanta tukuy imata urqullaspay payllaykipuni


(pagaykipuni); chayraykum kaykunata mañakamuyki:

1. Pachak wayaqa tukuy rikchaq karamiluta


2. Pusaq pachak tatki (metro) “manguera” nisqanta
3. Chunka saku miskita (azucarta)
4. Chunka saku arusta (arroz)
5. Pachak wayaqa kanutu wiryusta (fideos canuto)
6. Waranqa wayaqachakuna kachita
7. Chunka saku maway papata.

Hamuq warmallayman chaykunata quykamuy. Kanan tukuq killatam


payllasqayki74.

Allinllayá, Mama Margarita.

Sara Cusiwaman Awqapuklla

f. Mañaku karta. Mana ririchuyuq kachkaspa mañakuspaqa kay kartatam


qillqana. Kaynata:

Totos llaqta, 07 punchaw aymuray killa, 2012 wata

Wiraqucha

Ranulfo Cavero Carrasco

74
Payllay equivale a pagar.

69
UNSCH nisqan Suntur Wasi, Facultad de Educación Umalliq

AYACUCHO

Qayna watam kay qillqakamayu (secretariado nisqanta) yachayta tukurqani;


llapa istitusyunkunata rispaymi yachapakuyta (práctica) ruwanaypaq
maskamuni.

Chay Suntur Wasi umallisqaykipiqa qillqakamayuta munawaqpaschá;


chayna kaptinqa, istitusyuniykipiyá huk wata qillqakamayu kayta
yachapakuykusaq, chaypaqmi “currículum vitae” nisqanta kay kartayman
qatichimuchkani.

Arí nillawaptiykiqa paqarinllapas qallaykuymanmi. Paqarin minchalla


willaykamullay, taytáy.

Allin willakuyllata suyaspaymi, qammanta tukuy sunquypa añaychanwan


kacharparini.

Ancha riqsikuyniywan.

Eusebio Torres Carhuancho

Practicante

g. Riqsichi karta. Hukaq runata utaq llamkaqta istitusyun pi huñunakumanpas


riqsichispaqa kay kartatam ruwanman.

Ayakuchu llaqta, 14 punchaw aymuray killa, 2012 wata

Mamacha

Ruth Alarcón Munaylla

70
UNSCH nisqan Suntur Wasi, “Maestría” nisqan Umalliq

AYACUCHO

IMAKAQ: Amawta riqsichiy

Chaninchasqa mamalláy:

Tukuy sunquywan rimaykakamuspaymi, tayta Marcelino Tito Cabrera


amawtata riqsichimuyki. Paytaqa unay watañam riqsini; chunka watañam
38118/MX-P Inkaraqay Yachaywasipim llamkan. Kananmi “Maestría” nisqan
Suntur Wasiykiman yaykuyta munan, chayraykum riqsichimuchkayki.
Chaskiykullayyá riqsisqay, mamalláy.

Suntur Wasi UNSCH “Maestríaman” yaykuruptinqa karullamantapas


michirimuchkasaqchá.

Ancha riqsikuyniywan.

Víctor Polanco Rojas

UNSCH Amawta

h. Kuya karta. Pitapas kuyakuyninchikta niyta munaspaqa kay kartatam


apachichwan. Kaynata:

Ayakuchu llaqta, 14 punchaw aymuray killa, 2012 wata

Sipas

Gladys Naveros Castro

AYAKUCHU

71
Tukuy sunquywan kuyasqay sipascha:

Qamllay pacha kuyasqaymantam manaña mikuypas, manaña puñuypas


chayallawanñachu. Maychikataraq kuyayki, qawayrallaqmi qawayki;
qamraykuqa intimanpas lluqaymanchá, kamachikuytapas ayuymanchá 75.

Kay qillqakunatam qamrayku sinrimuchkani; kuyayniytam sunquykipi taqiyta


munani; manchakustinmi kay kartachata apachimuchkayki, ichapas
piñakunman nispay.

Ñuqallayqa manaraqmi warmiwan rimaniraqchu, qawaq ñawsam kallani;


qamwanmi chayraq waylluyta, kuyayta yachachkani. Amalayas manaraq
waynayuqchu kawaq; qammanmi qimikamuchkani, kay sunqullayta
chaskiykuspa waqaychanaykipaq.

Sapa qamta yuyallaptiymi sunquy llanllarin; qammi kuyay ruraqi 76 kanki;


kuyanakuyninchik uminakunanpaqmi ñuqa yanapasqayki; kuyaykullawayyá
Larischa, sunqu suwacha, tipi wiqawcha, chuqru ñuñucha.

Qamta manchakuspaymi, yanqakunata hanlluchkani; amamá, sumaq


warmicha, pinqarullawankichu. Kaynatam kuyayki.

Tukuy sunquywan.

Gedeón Palomino Rojas

i. Hukranti77 karta. “Carta poder” ninkum. Huk runa ñuqanchikrayku sayananta


munaspaqa kay kartatam qillqachwan.

Wankarukma llaqta, 27 punchaw qapaq killa, 2012 wata

75
Ayuy equivale a violar.
76
Ruraqi equivale a autor.
77
Hukranti equivale a “en representación de otro”, dsr poder.

72
Wiraqucha

Am. Anselmo Romero Canchari

Dirección Regional de Educación de Ayacucho nisqan Umalliq

AYAKUCHU

Umalliq Wiraqucha:

Ñuqa, Serafina Curi Sotomayor, 28272835 yupa DNI papilniyuq, 38184


yupa Kirupampa Yachaywasipi llamkaq amawtam, tayta Ramón Salazar
Cáceres amawtaman ñuqarantipi Intiraymi killa chikiyta 78 urquspa, qullqiy
chaskinanpaq atiyniyta quni.

Kay atiyniypi sayaspachá, may istitusyunpipas ñuqapa munasqayta, ñuqapa


rantiypi, chiqapchanqa.

Tukuy riqsikuyniywan.

Serafina Curi Sotomayor

28272835

5.4. KARTA QILLQAYTA YACHAPAKUSUN

a. Qampa sutiykipi qillqamaytukuna urqunanpaq kartata qillqay.


b. Umalliqniykipa taytan wañukuptin kartata qillqay.
c. Warmiyki, huk warmiwan tarirusuptiyki allinpanaykipaq kartata qillqay.
d. Karu llaqtapi churiykita huk umalliq riqsinanpaq kartata qillqay.

SEXTA UNIDAD: EL INFORME

INFORME

78
Chiki es una refonologización de cheque.

73
El informe es un documento empleado por los servidores del Estado con cargo
administrativo o sin él, para exponer el avance o la culminación de acciones
encomendadas; también puede redactarse dando cuenta sobre la ocurrencia de
algún hecho imprevisto considerado de interés.

El informe también lo usan las empresas privadaas y paraestatales. Es de


extensión variable; puede ir acompañado de cuadros fotografías, mapas y otros
elementos auxiliares que den mayor consistencia e ilustración a la información
proporcionada.

Partes

Tiene las mismas partes del memorando cuando se trata de informes simples:

 Membrete (opcional)
 Código
 Destinatario
 Destinador
 Lugar y fecha
 Asunto
 Texto
 Antefirma
 Firma y posfirma
 Con copia o distribución
 Pie de página

74
SUQTA YACHAY: YUPANCHA QILLQASIRI

6. YUPANCHA QILLQAY

Yupanchaqa ”informe” nisqan qillqapum. Istarupaq 79 llamkaqkunam, umalliq kaspa


utaq mana umalliq kaspapas chay qillqaputa ruwanku.

Yupanchapiqa kamachikuy qallarisqata, puririsqata utaq puchukasqatam


willakuna; qunqasllamanta imapas pasarquptinpas yupanchata qillqasirinmankum.

Yupanchamanqa tukuy rikchaq yanapatam qatillichichwan: llimpita, qillqamaytuta,


siqikunata, imatapas.

6.1. ¿IMAYNATAM CHIQIRIN?

Llamkaqmanta umalliqman, umalliqpura qillqanakunmanku.

6.2. YUPANCHAPA SAQRUN

 Iwaru riqsichiq (munaspaqa)


 Yupali
 Chaskiq
 Apachiq
 Kawsay pacha
 Imakaq
 Imarayku (kaptinqa)
 Qillqapupa ukun
 Kacharpari
 Qillqali
 Wiqka
 Qatilli (kaptinqa)
 Watrapa (utaq)
 Aypu.

CLASES DE INFORME

1. Informe ordinario. Usado por los funcionarios que ocupan cargos


jerárquicos intermedios para comunicar a sus jefes el avance o cumplimiento
de las metas o acciones programadas en un periodo establecido de
antemano.

Características

79
Istaru es la refonologización de Estado.

75
Se caracteriza por ser rígido o regular, puede ser diario, semanal, quincenal,
mensual, bimestral, trimestral, semestral; es numerado.

2. Informe extraordinario. Es empleado por los funcionarios que desempeñan


cargos administrativos o por cualquier otra persona miembro de una entidad
para informar a sus inmediatos superiorres asuntos diversos de trabajo.

Características:

 Es un documento flexible porque no hay periodos o momentos para su


presentación
 No hay normas o instrucciones para su elaboración
 Se envía a petición de las autoridades o por la necesidad de informar
cualquier actividad.
3. Informe técnico. Es un documento que usan los especialistas para informar
acciones ejecutadas solo cuando solicita la autoridad. Es un documento que
ilustra, suministra elementos de juicio, orienta las acciones de la autoridad
para que esclarezca, trate o solucione problemas o hechos delicados que
requieren conocimientos especializados. Es elaborado por uno o más
especialistas.

Características

 Lleva informe técnico en el código


 Usa referencia
 Es enumerado
 El que firma lo hace con el sello de colegiatura.

6.3. TUKUY RIKCHAQ YUPANCHAKUNA

Kimsa rikchaqmi kan:

6.3.1. SAPA KUTI YUPANCHA

Chayta chawpi umalliqkunam qillqan, imapas ruwasqanku utaq puririchisqanku


kuraq80 umalliqman yupanchanankupaq.

80
Kuraq equivale a mayor.

76
Sapa kuti yupanchataqa sapa simana, sapa iskay simana, sapa killa, sapa iskay
killa, utaq sapa tawa killam apachinku.

Sapa kuti yupanchaqa yupaliyuqpunim.

6.3.2. QUNQAY YUPANCHA

Chay qillqaputaqa qunqasmanta imapas pasarquptinmi qillqana, chaynallataq ima


kasqanta yupanchayta munaspankum, umalliqkuna qillqanku.

Qunqay yupanchaqa manam patachasqachu.

Qunqay yupancha qillqanapaqqa manam ima kamachikuypas kanchu.

6.3.3. YACHAYSAPA YUPANCHA

Kay qillqaputaqa, umalliq mañakuptinmi, yachaysapakunalla qillqan. “Especialista”


nisqanmi yachayninman hina qillqan.

Yupalinpim YACHAYSAPA YUPANCHA sutita apan.

Kay yupancha qillqatiqkunaqa yachaysapa kasqan wiqkantam churanan (sello de


colegiatura nisqantayá).

Yachaysapa yupancha qillqanapaqqa saqruntam riqsina, hinaspataqmi llapa


yachaykunata sumaqllata patanchana; chayna kaptinqa ñawinchaqmi mana
sasachakunqachu.

Kay yupanchaqa sasachakuykunapim, imapas ruwaykunapim hatun umalliqta


yanapan. Kaynata:

6.4. YUPANCHA QILLQAYTA YACHAPAKUSUN

UNIDAD DE GESTIÓN EDUCATIVA LOCAL

HUAMANGA

77
321 YUPANCHA-2012-UGELH-D

CHASKIQ : Am. Anselmo Romero Canchari

Dirección Regional de Educación de Ayacucho Umalliq

APACHIQ : Unidad de Gestión Educativa Local de Huamanga Umalliq

IMAKAQ : Pawqar killa ruwaykuna

KAWSAY PACHA: Huamanga llaqta, 04 punchaw ayriway killa, 2012 wata

Umalliq Wiraqucha:

UGEL Huamanga nisqan umalliq hinam pawqar killapi ruwasqakunamanta


kaynata yupanchamuni:

1. SAPA KUTI RUWAYKUNA

a. Amawtakuna qatipay. Killapaq patanchasqaman hinam, Amawtakuna


Qatipaq Huñu sapa punchaw Cangallo yachaywasikunam rirqaku.
Paykunam ñuqaman yupanchamuwan:
 329 Wawapukyu Wawa Yachaywasi, chaypis lliwta tarimusqaku,
2 warmi amawtakunas llamkachkanku.
 382 Putika Wawa Yachaywasi, chaypis lliwta tarimusqaku, 3
warmi amawtakunas llamkachkanku.
 314 Chuschi Wawa Yachaywasi, chaypis lliwta tarimusqaku, 2
warmi amawtakunas llamkachkanku.
 365 Kanchakancha Wawa Yachaywasi, chaypis chulla
amawtallata tarimusqaku, huk warmi amawtas mana iskay
simanaña rinchu. María Quispe Pariona amawtam chay mana riq
kachkan. Mana imata paymanta yachaspam huk “Comisión”
nisqanta huñuspa qatipachkaniku. Kay simanam qatipay tukunqa
Wischusunchikpaschá.
 366 kispillaqta Wawa Yachaywasi, chaypis lliwta tarimusqaku, 2
warmi amawtakunas llamkachkanku.
 306 Pampa Cangallo Wawa Yachaywasi, chaypis 3 amawtata
tarimusqaku, 2 warmi amawtakunas mana llamkachkankuchu;
hukninsi pirmisuta mañakusqa, hukninñataqsi unquchkan.
 361 Quskaymarka Wawa Yachaywasi, chaypis lliwta tarimusqaku,
3 warmi amawtakunas llamkachkanku.
 38119/Mx – P Tuksin Yachaywasi, pichqa amawtakunas chaypi
llamkachkanku; huksi mana risqachu chay punchaw, paymi
Marcelina Sicha Mamani; qatipaptinkus unqusqan papilta

78
haywasqaku.
 38121/Mx – P Mullipata Yachaywasi, kimsa amawtakunas chaypi
llamkachkanku; kimsañataqsi Yachapakuq (capacitación
nisqanman) Huamangata risqaku. Qatipaptiymi chiqap kasqa.
 38125/Mx – P Higospampa Yachaywasi, 2 amawtakunas chaypi
llamkachkanku; huksi mana risqachu chay punchaw, paymi Hugo
Reynaga Farfán. Qatipaptiykum huk killa samayta mañakusqa.
 38175/Mx – P Cangalla Yachaywasi, suqta amawtakunas chaypi
llamkachkanku.
 38177/Mx – P Tankiwa Yachaywasi, suqta amawtakunas chaypi
llamkachkanku.
b. Llapa “Especialista” nisqanwan huñunakuy. Sapa simanam lliw
Especialistakunawan musikanapaq huñunakuniku, chaypim qatiq
killapaq ruwaykunata patabchaniku.
c. Umalliqkunawan coordinay. Yaqa sapa punchawmi tukuy rikchaq
umalliqkunawan huñunakuspay kuska ruwanapaq musikaniku.

 UNSCH Suntur Wasi Umalliqwan paykunapa amawta unanchasqa


yachaywasinchikkunapi yachapanankupaq kamachinaku qillqaputa
qillqatiniku.
 COPARE sayapakuqkunawn huñunakuspa iskay runasimipi, iskay
yachaytarpupi yachachiyta musikaniku.
 Qamwanpas, DREA Umalliq Wiraqucha, pusaq kuti huñunakunchik
tukuy yachaywasikunapa sasachakuyni allinchanapaq.

2. PAWA-PAWA RUWAYKUNA
 Iskay kutitam chay “Psicólogo” nisqan Juan José Flores Rojas
Huamanga yachaywasi umalliqkunata warmakuna maqanakuymanta
rimarqa. Lliw yachapakuq riqmanmi chiqapchaq qillqata quniku.
 Qanchis capacitacionkunatam ñuqa arirqani (PELA nisqanmanta,
yachaywan yarqay qarquymanta, warmakunapa ririchunkunamanta,
allpa katkatataymanta, yachaywasikuna allinchaymanta, “Beca 18”
nisqanmanta, kawsaykuna sayapakuymanta)

3. ATISQAKUNA

 Aswan allintañam yachaywasi umalliqkuna llamkachkanku.


 Taytamamakunapas yachachiypi yanapakuchkankuñam.
 Yachaywasikunapi yachaqkunapas kaypacha michiriyta
yachachkankuñam.
 Amawtakunapas sapa punchawñam llamkaq hamunku.

4. HARKAKUYKUNA

 SUTEP nisqan huñum amawtakunata qillayachinku.


 Umalliqpaq atipaypim tukuy rikchaq mañakuy lluqsimun.
 Manam lliw UGEL nisqanpi llamkaqkuna tukuy sunqunwanchu

79
yanapakunku; wakinqa qawayllam qawan.

Chaykunallatam, wiraqucha, yupanchamuyki.

Tukuy riqsikuyniywan.

Miguel Palomino Rojas

UGEL Huamanga Umalliq

QATILLI: - Amawtakuna Qatipaq Huñupa yupanchankun

- Pawqar killa ruwaykuna patanchay

WATRAPA: UGEL waqaycha

MPR/rre

Qarwaququ “San Marcos”

Yachaywasi

80
Qarwaququ llaqta, 27 punchaw yaku killa, 2012 wata

003 YUPANCHA-2012-QSM-D

Wiraqucha

Am. Anselmo Romero Canchari

Dirección Regional de Educación de Ayacucho Umalliq

IMAKAQ : Kimsa salakuna allinchachiy

Umalliq Wiraqucha:

Qarwaququ “San Marcos” Yachaywasi Umalliq kaspaymi qunqayllamanta


kay yupanchata apachimuyki.

1. SASACHAKUY
 Kay pasaq simanatam qunqasllamanta supa-supay wayra kay
llaqtaman chayarqamurqa.
 Llapa ischumanta wasikunatam wayra llatanarparun, hinallataq
kalaminamanta yachaywasiykunatapas tuñirqachispa, kayman
chayman kalaminakunata wakarparin.
 Iskay salakunatam tuñirparichin, hinaptinmi 1º hinallataq 2º
warmakuna mana salayuq kachkanku.
 Llapa Cangallo istitusyunkunaman riptiykupas manam yanapakuyta
munankuchu. Chayraykum qam umalliqman yupanchamuchkayki.

2. ALLINCHAY

 Qayninpa llamkasqaykiman hamuspaymi, huk salapi yaqa waranqa


kalaminakunta rikumurqani.
 Imapaqtaq nispa tapukuptiyqa, “yachaywasikunaman qunapaqmi”
niwarqanki.
 Chayta quykuwaptikikuqa, Cangallo Alcaldem kullukunata
quwaykuta munan, hinallataq chaqllakunatapas.

 Imapas mana kaqtaqa Taytamamakunapa Aymanwanchá 81

81
Ayma es equivalente a asociación.

81
rantisaqku.

3. KUNAKUY

Chayraykum kaykunata qanman kunakamuni:

 Tawa pachak kalaminata mañakuyki iskay salakuna qatanaykupaq;


qamkunapaqa taqisqam kachkan.
 Wasi ruway yachaqta salakuna qatananpaq mañakamullayki.

Chayllatam kanan yupanchamuni, yachaykuspa yanapaykuwanaykipaq.

Tukuy riqsikuyniywan.

Am. Juan Quispe Pérez

Qarwaququ “San Marcos” Yachaywasi Umalliq

Qatilli : 04 “fotografía” nisqan

01 musika (Plan nisqan)

Watrapa: Gobierno Regional Umalliqpaq

Yachaywasipi allchanapaq

JQP/rgo

82
UNIDAD DE GESTIÓN EDUCATIVA LOCAL

VILCASHUAMÁN

002 YUPA YACHAYSAPA YUPANCHA

CHASKIQ : Am. Marcelino Qawana Cervantes

UGEL Vilcashuamán Umalliq

APACHIQ : Am. Teresa Pampañawpa Contreras

IMAKAQ : Anti82 pukllakuna qatipay

IMARAYKU : 047 yupa Uchuy Kamayu-2012-UGELV-U

KAWSAYPACHA: Vilcashuamán llaqta, 24 punchaw yaku killa, 2012 wata

Umalliq Wiraqucha:

Kamachiwasqayki qatipayta tukuruspaymi, allinta qatinachispa, yachaysapa


yupanchata qillqaputa kaynata qillqamuni:

1. QALLARIYNIN

047 yupa Uchuy Kamayu qillqapuwanmi antipi pukllaykuna qatipanaypaq


kamachiwarqanki. Iskay killañam yaqa qayllas llaqtakunapi purikuspay llapa
anti pukllaykunata huñumuni, chaymantam qatiparispa-qatiparispa allinta
patancharuni.

Llapa anti pukllaykunata qatipachiwanki yachaywasikunapi warmakuna


pukllaspalla yachananpaqmi.

2. ÑAWPAQ

Anti pukllaykunataqa yuyaq runakunata tapukuspaymi huñurqani, wakin


runakunaqa manañam yachasqakuñachu utaq tumpallanta yachasqaku.

Yachapayaq (grabadora nisqan) aparatuchawanmi anti pukllaykunata


huñumuni. Chaymantañataq kumputarura83 nisqanpi qillqarani. Hina
qipanmanñataqmi niraqpuralla tarisqayta patancharuni.

82
Anti equivale a ande o andino.
83
Kumputarura es la refonologización de computadora.

83
3. QATIPAY

Kaymi chay patanchasqay:

a. Haykap hinallataq maypi pukllasqaman hina:


 Wasi pukllaykuna:
- Taytamama,
- Wawa pampay,
- Kasarakuy, Kuti waqra,
- Sacha kuchuy,
- Yarqa aspiy,
- Wasi-wasi.
 Uchuy warmapa pukllanan:
- Misiwan ukucha,
- Awiláy machkachallayki,
- Charki palta,
- Pirwalla pirwa,
- Watuchi,
- Quwicha,
- Sacha pilay,
- Wayllunki.

b. Uyarinapaq pukllaykuna:
 Pirwalla pirwa,
 silu punku,
 Awiláy machkachallayki,
 Watuchi.
c. Tupanakunapaq pukllaykuna:
 Kaputi,
 Qunqay mayu,
 Chikuchanakuy,
 Sacha pilay.
d. Tuki pukllaykuna:
 Turu pukllay,
 Chipa chipa,
 Paka paka,
 Quwicha,
 Kachin uchunchay,
 Misiwan ukucha,
 Arkuy punku.
e. Hapichiq pukllaykuna:
 Warakay,
 Ñuchku,
 Sunwayllu,
 Tinka,
 Kuchuchi.
f. Sayapakuy pukllaykuna:
 Wayllunki,

84
 Wipyu,
 Lluchka,
 Kawallu mansay,
 Charki palta.
g. Hamutanapaq pukllay:
 Chitawan atuq,
 ñuchku,
 tiqu
h. Yachanapaq pukllay:
 Paka paka,
 Chipa chipa,
 Turu pukllay,
 Pirwalla pirwa,
 Misiwan ukucha,
 Arkuy punku,
 Kuti waqra,
 Qachwa,
 Watuchi.
i. Puklla-pukllay:
 Pukuchu haytay,
 pukuchu laqyay,
 pukuchu runkuy,
 llallinakuy,
 saqmanakuy
 chintay

4. TUKUYNIN

 Antipiqa tukuy rikchaq pukllaykunam kan; wakinmi kananpacha


yachakunapaq hina, wakinñataqmi qunqanapaq hina kachkan.
 Akllasqa anti pukllaykunataqa yachaywasikunapim chikllirichispa
aswan chipipichina.
 Huklaw llaqtakunapi antipukllaykunata yachaywasipaq huñuspa hina
qatipana kachun.

Chaykunallatam, Umalliq Wiraqucha, yupanchamuyki.

Tukuy riqsikuyniywan.

Víctor Palomino Rojas

475977 yupa “Colegiatura” niqan

Qatilli: 08 kasiti grabasqa

Watrapa: Allchakunaypaq.

85
SÉPTIMA UNIDAD: EL ACTA

EL ACTA

El acta es un documento por el que se deja constancia de la ocurrencia o


realización de un hecho por propia iniciativa o en cumplimiento de una
disposición.

Circulación

El acta permanece en la dependencia o institución correspondiente.

Clases de acta

1. Acta de trabajo. Se usa para verificar la veracidad de la realización de un


acto administrativo con la finalidad de deslindar responsabilidades, prevenir
o cumplir con las disposiciones.

El acta de trabajo se elabora al momento de realizar visitas de inspección,


de resolver problemas y al efectivizar cualquier diligencia encargada por la
autoridad o por propia iniciativa.

Partes de un acta de trabajo:

a. Introducción. Señala el lugar, la hora y la fecha del acta que se redacta;


identifica a las personas que intervienen y especifica la actividad que
motiva dicha acta.
b. Exposición. Desarrolla los aspectos más saltantes de la referida actividad
o solamente menciona sus resultados.
c. Fórmula de aceptación. Expresa la conformidad de los participantes con
el contenido del acta.

86
QANCHIS YACHAY: AKTA QILLQASIRI

7. AKTA QILLQAY

Aktataqa kamachikuyrayku utaq munasqarayku ruwasqanchik chiqapchasqa


saqinapaqmi qillqana.

7.1. ¿IMAYNATAM CHIQIRIN?

Qillqasqa aktaqa hina kikin istitusyunllapim qipan; manam maymanpas rinmanchu.


Pipas chay aktata munaspaqa watrapachikunmanmi.

7.2. AKTAPA SAQRUN

7.2.1. Qallariynin. Chaypim maypi kaqta, ima punchaw kasqanta, ima killa
kasqanta, ima wata kasqanta, pikuna kasqanta, imarayku huñunakusqata
qillqana.
7.2.2. Armakuynin. Chaypiñataqmi imakunas ruwasqata utaq pasasqanta

qillqana.

7.2.3. Arí niynin. Kay kitipiqa runakuna aktapa ukun anri nisqantam qillqana.

7.3. TUKUY RIKCHAQ AKTAKUNA

7.3.1. Llamkay akta. Kay aktataqa imapas ruwasqa chiqapchasqa qipananpaqmi


qillqana.

Amawtakunata qatipaspa aktata qillqasun. Kaynata:

87
LLAMKAY AKTA

(27-10-12)

Chalana llaqtapi, 38206/Mx-P Yachaywasipi, 27 punchaw quya killapi, 2012


watapi, 8.45´ urasta, Cangallo UGEL nisqanpi llamkaqkuna Amawta Michiriq
Kumisyun nisqan, Am. José Espinoza Rúa, Am. Rosa Berrocal Carhuas, Am.
Miguel Rojas Sánchez, hinallataq 38206/Mx-P Yachaywasi Umalliq, Am.
Tatiana Rosales Talaverano huñunakurqaku.

Chay Kumisyunmi amawtakuna watukuq chayamurqaku.

Tawankum sapa salaman yakuspanku amawtawan, yachaqkunawan


rimarqaku. 5° salapim yachachiqta mana tarispanku kay aktata uqarirqaku.
Pedro Ninamanco Sihuas nisqan amawtam chay punchaw mana llamkaq
hamusqachu. Yachaqkunata tapuptinkum paykuna “tawa punchawllam sapa
simana chay amawtaqa llamkan” nispa nirqaku.

Kumisyun Umanchaqmi kay aktata ñawinchaspan wakinta tapurqa “¿Allinchu


icha manachu?” nispa. Lliwmi “chiqapmi” nispa nirqaku. Manaña imapas
ruwana kaptinmi kay llamkay 10.15´ urasta tukurqa, hinaspam sapakama
qillqalirqaku.

José Espinoza Rúa Rosa Berrocal Carhuas

Miguel Rojas Sánchez Tatiana Rosales Talaverano

88
LLAMKAY AKTA

(30-06-12)

Huamanga llaqtapi, “Los Licenciados” Yachaywasipi, 30 punchaw intiraymi


killapi, 2012 watapi, 6.15´ tutayaykuq urasta, “Comisión de Licitación de
Kisko” niqan, Am. Ferriol Ripa Espinoza (Umanchaq), Am. Rosa Huamaní
Tito, Am. Juan Quispe Zamora “sobre” nisqan kichanankupaq
huñunakurqaku.

Kimsankum pusaq sobrekunata kichaspankum, achka qullqi quy munaqta


akllarqaku.

Chay atipanakuytam mama Faustina Anyosa Saavedra llallirqa. Chayna


kanapaqmi lliw sobrekunapi qillqalirqaku.

Kumisyun Umanchaqmi kay aktata ñawinchaspan wakinta tapurqa


“¿Allinchu icha manachu?” nispa. Lliwmi “Allinpunim” nispa nirqaku.
Manaña imapas ruwana kaptinmi kay llamkay 7.00 tuta urasta tukurqa,
hinaspam sapakama qillqalirqaku.

Ferriol Ripa Espinoza (Umanchaq)

Rosa Huamaní Tito

Juan Quispe Zamora

89
2. Acta de sesión. Se usa para testimoniar los asuntos que se tratan, las
incidencias que se sucitan y los acuerdos que se toman en una reunión de
personas. Se redacta en un libro de actas. Para que el libro de actas sea
legalmente válido, debe ser legalizado por un notario, un juez o un
fedatario.

Partes obligatorias:

a. Título. Constituido por el nombre de la sesión y la fecha en que se


realiza la sesión en forma abreviada. El título debe escribirse con
mayúsculas y subrayado.
b. Introducción. Son los mismos datos que ya se indicó.
c. Texto. Se redacta teniendo en cuenta las estaciones de una sesión;

 Control de asistencia
 Lectura ya aprobación del acta de la sesión anterior
 Despacho
 Informes
 Enunciación de la agenda
 Pedidos
 Orden del d{ia

d. Cierre. Es una fórmula hecha: “No habiendo más asuntos que tratar, se
levantó la sesión, siendo… y firmaron”
e. Firmas. Del presidente y del que hizo de secretario.

90
7.3.2. Huñunakuy akta. Runakunapa huñunakuyninpi imakunapas pasasqan
saqinapaq qillqaymi; chay huñunakuypi “acuerdo” nisqanman chayasqanku
churaymi.

Lliw istitusyunkunapim huñunakuy kanpuni; chay wiqkasqa kananpaqmi


aktata qillqana.

Kukkaqmi chay huñunakuyta umanchanan. Istitusyun hina huñunakuypiqa,


Umalliqmi umanchanan. Akta qillqaqpa sutinqa qillqakamayum.

Qillqakamayuqa lliw rimaqpa chanin nisqallantam qillqasirinan.

7.4. HUÑUNAKUY AKTAPA SAQRUN

a. YUPALI. Kay kitipim imamanta huñunakuy kasqanta chintichispa


qillqana; sikinpiñataqmi kaypacha kitita chintichisqatataq qillqanan.
Yupalitaqa siqinam.
b. QALLARIY. Chaypim maypi kaqta, ima punchaw kasqanta, ima
killa kasqanta, ima wata kasqanta, pikuna kasqanta, imarayku
huñunakusqata qillqana.
c. AKTAPA UKUN. Kay kititaqa imaynam huñunakuy pasasqanta
hinam qillqasirina: lista qayay, ñawpaq akta ñawinchay,
chaskisqawan apachisqa qillqarapikuna ñawinchay, yupanchay,
imarayku huñunakuy niy, mañakuykuna, “agenda” nisqan
rimanakuy.
d. WICHQAY. Chayqa ruwasqa urasyunñam, kaynaniraqtam
qillqanku: “Manaña imapas rimana kaptinmi, huñunakuy (suqta
urasta) tukurparin.

 QILLQATIKUNA. Huñunakuy umanchaqpawan qillqakamayupa


qillqatinmi.

91
YACHAYWASI UMALLIQ AKLLAY AKTA

03-04-12

Tunsulla Uqu llaqtapi, 38138/Mx-P Yachaywasipi, Umalliqpa Iwarunpi, 31


punchaw quya killapi, 2012 watapi, 11.15´ urasta, yachaywasi amawtakuna
huñunakurqaku: Sandra Carocancha Porras, Juan Anaya Bonilla, Rosa
Cervantes Saavedra, Carlos Condori, Federico Flores Cárdenas hinallataq
Juana Gómez Chirinos; ñawpaq yupasqam huñunakuyta umancharqa,
tukuyninpi yupasqañataqmi qillkamayuq karqa. Lliw amawtakuna
kasqanman hinam huñunakuy qallaykurqa.

1. Lista qayay84. Qillqakamayuq listata qayaptinmi lliw amawtakuna


chaypi karqa.

2. Ñawpaq akta ñawinchay. Qillqakamayuqmi 02-03-12 qillqasqa aktata


ñawincharqa; tukuruptinñataqmi, huñunakuy Umanchaq amawtakunata
ñawinchay uyarisqankumanta tapurqa.

Manam pipas akta uyarisqankuta anyarqakuchu. Chayraykum,


huñunakuy Umanchaq wischuyman85 qayarqa. Lliwmi makinkuta
uqarirqaku, aw nispa.

KAMACHINAKUY. 02-03-12 qillqasqa aktatam lliw anri nin.

3. Chaskisqa utaq apachisqa qillqakuna ñawinchay. Huñunakuy


Umanchaqmi chaskisqan qillqapukunata ñawincharqa:
 124 yupayuq Achkapa Kamayuta, chaypim UGEL Umalliq mana
llamkaq amawtakunamanta “informe” nisqanta mañakamusqa.
 Taytamamakunapa kartanta, chaypim paykuna “matrícula” nisqan
mana qullqi qunankupaq mañakusqaku.
 Hinallataqmi kutichisqan qillqapukunatapas ñawincharqa. Manam

84
Equivale a control de asistencia.
85
Equivale a votación.

92
pipas imatapas nirqachu.
4. Yupanchaykuna. Huñunakuy Umanchaq Am. Sandra Carocancham
tukuy ruwasqanta yupancharqa:

 Huk taytas Tunsulla Uqu Yachaywasimanta churinta urqurqun.

 Tawa ñiqi (4º) warmakunas, huñupi Umalliqpa Iwarunman rispa,


huk amawta mana allin yachachisqanmanta nanachtkusqaku 86.

 Umalliq amawtakunata qatipaptinsi, wakinqa piñakunku; iskay


amawtakunas mana yachachiyninkunata patanchanraqchu.
 Am. Juan Anayam, huk sipaspa taytamaman hamusqanta willakun.
Suqta ñiqipi yachaq sipassi wiksayuq kasqa, chaysi maqtanwan
chinkarqun, taytamamanñataq waqaspa maskachkan.
 Am. Rosa Cervantesmi salanpi mana karpitakuna kasqanta
nanachikurqa. Kay yupancham “agenda” nisqanman pasarqa.

5. Imarayku huñunakuy niy. Manaña pipas yupanchaptinmi, huñunakuy


umanchaq imarayku huñunakuyta nimun:
a. Tunsulla Uqu Yachaywasipa punchawnin
raymipaq musika (Plan).
b. Yachaywasi Umalliq akllay.
6. Mañakuykuna. Manam pipas mañakurqachu.
7. Imarayku huñunakuymanta rimanakuy. Kaykunamantam rimarqaku:
a. Tunsulla Uqu Yachaywasipa punchawnin raymipaq musikay.
Huñunakuy Umanchaqmi chay qillqaputa ñawinchamun.
 Am. Juana Gómezmi “Alli allinmi” nispa samincharqa. Lliw
patanchasqatas yanapakunqa.
 Am. Juan Anayapas “yanapasaqmi” nispam nirqa; aswan
“Mikuyninchik, Takiyninchik, Qichwa rimanakuy” raymiwan
kusisqa kasqanta riqsichirqa.
 Am. Rosa Cervantespas Tunsulla Uqu Yachaywasi Quya
raymiwan kusikusqanta riqsichirqa.
 Am. Carlos Condoripas chawpi punchaw amawtapura
86
Nanachikuy equivale a quejarse..

93
mikuypi huñunakuywan kusisqa kasqanta riqsichirqa.
 Am. Federico Floresñataq tusuy atipanakuy patanchasqata
sayapakurqa.

KAMACHINAKUY. Tunsulla Uqu Yachaywasipa punchawnin


raymipaq waqaychaytam lliw amawtakuna anri nin.

Tunsulla Uqu Yachaywasipa punchawnin raymipim kaykuna


kanqa:

 Mikuyninchik raymi
 Takiyninchik raymi
 Qichwa simipi sapa ñiqi warmakuna atipanakuy

 Quya87 raymi

 Tusuypi atipanakuy raymi


 Mikuypi amawtakunapa huñunakuynin
 Lliw warmakuna, amawtakuna, wakin taytamamakuna
Chawchura llaqta watukuy.

b. Yachaywasi Umalliq akllay. Huñunakuy umanchaqmi kaynata


nirqa: “Ñuqaqa kay killa tukuykamallam Umalliq kasaq;
UGELmantam kikinchikpura umalliq akllanapaq kamachikamun,
chaypaqmi kanan huñunakuchkanchik ¿Pitaq kanman?” nispam
amawtakunata qayarqa.

 Am. Federico Floresmi hina kikin Am. Sandra Carocanchata


akllarqa. “Allintam umallichkanki Am. Sandra” nirqam.
 Am. Sandrañataqmi Am. Federico Floresta akllarqa.

Mana pipas hukta akllaptinmi, huñunakuy umanchaq maki


uqariyman qayarqa:

Am. Sandra Carocanchapaq pichqa amawtakuna makinta

87
Quya equivale a reina.

94
uqarinku.

Am. Federico Florespaq chulla amawtalla makinta uqarin.

KAMACHINAKUY. Sandra Carocancha Porras amawtam


Tunsulla Uqu 38138/Mx-P yupa Yachaywasi Umalliq kanqa;
chaytam UGEL Umalliqman willanqa.

Manaña imapas rimana kaptinmi, huñunakuy 12.45` kikin punchawta


tukurqa, hinaspam umanchaqwan qillqakamayuq qillqatirqaku.

Am. Sandra Carocancha Porras Federico Flores Cárdenas

95
OCTAVA UNIDAD: LA DECLARACIÓN JURADA

DECLARACIÓN JURADA

La declaración jurada es la manifestación personal, verbal o escrita, donde se


asegura la veracidad de esa misma declaración bajo juramento ante autoridades
administrativas o judiciales. Como consecuencia se presume como cierto lo
señalado por el declarante hasta que se pueda acreditar lo contrario.

La importancia de la declaración jurada se halla en el hecho que permite abreviar


procedimientos tanto ante autoridades judiciales como administrativas, y al mismo
tiempo genera una responsabilidad legal para el declarante en caso que la
declaración jurada resulte ser contraria a la verdad de los hechos que se
acrediten posteriormente, equiparando la declaración jurada con un efectivo
juramento o promesa de decir la verdad.

Como señala Valladares (1997), su uso está de acuerdo a la Ley de Simplificación


Administrativa que elimina obstáculos o costos innecesarios. La declración jurada
es elaborada por la misma peersona declarante o con asesoramiento técnico
como en la SUNAT.

Partes:

a. Código de la declaración. Lleva el nombre de DECLARACIÓN JURADA.


b. Identificación del declarante. Supone consignar nombres ya apellidos,
documentos de identida y el domicilio.

96
c. Texto. Lugo de señalar la fórmula del juramento se afirma un hecho o
situación que conoce o es de su responsabilidad.
d. Lugar y fecha.
e. Firma y posfirma del declarante.

PUSAQ YACHAY: TAYTACHAPA SUTIN UQARIQ88 QILLQASIRI

8. TAYTACHAPA SUTIN UQARIQ QILLQA

Chay qillqapuqa taytachapa sutinta uqarispa imatapas chiqapta hina niymi utaq
qillqaymi.

8.1. ¿IMAYNATAM CHIQIRIN?

Kanan pachaqa tukuy rikchaq istitusyunmi taytachapa sutin uqariq qillqata


mañakun. Mana chiqap kaptinqa manayá allinchu kanman.

Kay qillqapu ruwaqmi mañakuq istitusyunpim saqin.

8.2. TAYTACHAPA SUTIN UQARIQ QILLQAPA SAQRUN


8.2.1. YUPALI

TAYTACHAPA SUTIN UQARIQ sutitam apan.

8.2.2. QILLQAQMANTA
88
Taytachapa sutin uqariq equivale a declaración jurada

97
Kay kitipiqa kaykunatam churana:

 Qillqatiqpa lliw sutikunata


 Papilninkunata
 Maypi tiyasqanta

8.2.3. QILLQAPUPA UKUN

Kay kitipiqa chiqap kasqan niy munasqaykitam qillqana.

8.2.4. KAYPACHA

Ima llaqtapi, hayka punchawpi, ima killapi, ima watapi qillqasqatam kay kitipi
churana.

8.2.5. QILLQALIWAN SUTI

Taytachapa sutin uqariqpata.

8.3. TAYTACHAPA SUTIN UQARIQ QILLQATA YACHAPAKUSUN

TAYTACHAPA SUTIN UQARIY

Ñuqa, Jorge Reymundez Ccorahua, 28345678 DNI papilniyuq,


38673/Mx- P Yanayaku Yachaywaipi llamkaq amawta, kikin Yanayaku
hatun ñanpi yachaqmi, taytatachapa sutinta uqarispa kaynata nini:
Manam Ayacucho llaqtapi ima wasiypas nitaq allpaypas kachu.

Yanayaku llaqtapi, 14 punchaw qapaq killapi, 2013 watapi.

Jorge Reymundez Ccorahua

98
28345678 DNI yupayniyuq

TAYTACHAPA SUTIN UQARIY

Ñuqa, Kéndell Palomino Naveros, 28345008 DNI papilniyuq, 38842/Mx-


P Pillpichakapi llamkaq amawta, 423 yupa Av. Mariscal Cáceres hatun
ñanpi yachaq, taytatachapa sutinta uqarispa kaynata nini:

Amawtamasiykuna Pillpichaka Yachaywasipaq (23 punchawmanta 25


punchawkama ayriway killapi) qullqi maskaq Limata kachawaptinmi
kaykunapi qullqita tukumurqani:

a. Kimsa punchaw mikuypi: S/. 45.00

b. Limapi pasaqikunapi89: S/. 27.00

Lliwpi: S/.72.00

Pillpichaka llaqtapi, 27 punchaw ayriway killapi, 2012 watapi.

Kéndell Palomino Naveros

89
Pasaqi es la refonologización de pasaje.

99
NOVENA UNIDAD: EL CONTRATO

CONTRATO

El contrato es un acuerdo de voluntades, verbal o escrito, manifestado en común


entre dos, o más, personas con capacidad, que se obligan en virtud del mismo,
regulando sus relaciones relativas a una determinada finalidad o cosa. El contrato
es de ambas partes

El contrato es un documento que contiene los acuerdos a los que han llegado dos
o más personas naturales o jurídicas, en suma, es un acuerdo de voluntades que
genera «derechos y obligaciones relativos», es decir, sólo para las partes
contratantes.

El contrato establece relación entrre las personas naturales o jurídicas


contratantes.

Partes:

a. Título. Tipifica la clase de contrato que se celebra.


b. Texto. El texto comprende tres secciones:

 Introducción. Identifica en forma detallada a cada una de las partes


contratantes: nombres y apellidos, documentos de identidad, cargo,
dirección, etc.

100
 Exposición. Desarrolla cada uno de los acuerdos a los que se ha llegado.
 Fórmula de aceptación. Es una frase hecha que generalmente es:
“Estando de acuerdo con el presente contrato en todas sus partes,
pocedemos a firmarlo en señal de conformidad y aceptación, en la ciudad
de … a los … días … del mes de… del año …” .

c. Lugar y fecha. Como se observa, se articula a la fórmula de aceptación.

d. Firma y posfirma de las partes contratantes.

ISQUN YACHAY: KAMACHINAKU90 QILLQASIRI

9. KAMACHINAKU QILLQA

Chay kamachinakuqa – “contrato” ninkum kastilla simipi - iskay utaq achka


runapas huñunakuspanku kamachinakusqan qillqarapipi saqiymi.

9.1. ¿IMAYNATAM CHIQIRIN?

Iskay utaq achka runakunapa “acuerdasqankutam” kamachinaku qillqapuqa


waqaychan; chay qillqarapitam “acuerdaqkunaman” aypuna.

9.2. KAMACHINAKUPA SAQRUN

90
Kamachinaku equivale a convenio o contrato

101
9.2.1. Qillqapupa sutin. Imapi kamachinaku kasqantam sutinchan. Hatun
qillqawanmi qillqana.
9.2.2. Kamachinakupa ukun. Kimsa kitiyuqmi:

a. Qallariynin. Chay kitipim imapi kamachinakuy kasqanta. Sapa


kamachinakuqpa sutinta, maypi tiyasqanta, papilninkunatam kay kitipiqa
churana.
b. Kamachinakuy. Kaypim iskaylawmanta kamachinakuyta allin
patachasqata, sinrichanpi qillqana.
c. Anri niychan. Riqsisqa urasyuntañam kay kitipiqa qillqana. Kaynaniraqmi:
“Lliw kitinpi kay kamachinakuwan sapakama allin kasqaykuta riqsichispam
qillqatiniku anri nisqaykuyta chaninchaspa; ... llaqtapi, ... punchaw killapi, ...
watapi”.

9.2.3. Kaypacha. Anri niychan kitimanmi kayqa ratakun.


9.2.4. Qillqali. Kamachinakupi kaq runakunam kay kiti qillqatinku.

9.2.5. Kamachinakuqkunapa sutin. Qillqatipa sikichanpim “contrataqkunapa”


sutinta qillqana.

9.3. TUKUY RIKCHAQ KAMACHINAKUNA

Tukuy rikchaq kamachinakum kan.

 Imapas alkilanapaq91 (wasi, chakra, taklla....).

 Rantinakunapaq
 Llamkanapaq
 Yachanapaq
 Pukllanapaq, imapaqpas.

9.4. KAMACHINAKU QILLQAYTA YACHAPAKUSUN

91
Alkilay es la refonologización de alquilar.

102
WASI ALKILAY KAMACHINAKU

Kay qillqapu raykum iskay runakuna kamachinakuta qillqatinku;


hukkaqmantam tayta Luis Alberto Aronés Sosa, 10283775 DNI papilniyuq,
Jr. Pokras 127 nisqan ñanpi yachaq, paytam kananmanta pacha
WASIYUQ nisqa kanqa; huk partimantañataq mama Gumercinda Mamani
Curi, 28404098 DNI papilniyuq, Urb. Mariscal Céceres Mz E, lote 24
nisqanpi yachaq, kaymanta qipamanmi ALKILAQ nisqa kanqa.
Iskayninkum kaynata kamachinakunku:

HUK. WASIYUQMI kikinpa qatuwasin Ayacucho llaqtapi, Jr. Pokras 129


nisqan ñanpi kasqanta riqsichin; chay qatuwasitam qillqamaytukuna
rantikunanpaq alkilaqman qun.

ISKAY. Huk watallapaqmi alkilan, chaymi qallarin 01 punchaw aya


killamanta, iskayninku munaspaqa musuqmantach kamachinakuta
qillqatinqaku.

KIMSA. Alkilaqmi kimsa pachak pichqachunka sulista (S/.350.00) sapa


tukuq killata wasiyuqma qunqa.

TAWA. Kay kamachinaku qillqatisqa puchawmi waranqa pichqachunka


sulista (S/.1050.00) alkilaq wasiyuqman qun; kay qullqim kimsa killa
“garantía” nisqanmanta yaykun. Kay qullqitam kamachinaku tukuruptin
kutichipunqa utaq kimsa killa alkilayman yaykunqa.

PICHQA. Yakumanta hinallataq akchimantapas alkilaqmi sapa killa


qullqita qunqa.

SUQTA. Alkilaqmi alli-allinta qatuwasita chaskin; kay kamachinaku


tukuptinqa hina chaynallatam kutichipunqa.

QANCHIS. Kay kamachinakupi imapas mana nisqa kaptinqa,

103
iskayninkuchá allin kawsaypi hapipakuspanku sumaqllata allichanqaku.

Iskayniykum kay kamachinaku qillqaputa ukunta arí niniku, hinaspaykum


iskay watrapapi qillqatiniku.

Ayacucho llaqtapi, 30 punchaw quya killapi, 2012 watapi.

Luis Alberto Aronés Sosa Gumercinda Mamani Curi

Wasiyuq Alkilaq

KARU92 RANTI KAMACHINAKU

Kay qillqapu raykum iskay runakuna ranti kamachinakuta qillqatinku;


hukkaqmantam tayta Jacinto Lara Pozo, 28283755 DNI papilniyuq, mama
Asunta Cáceres Cuti, 28345690 DNI papilniyuqwan kasarasqa, Av.
Ayacuho 124 nisqan ñanpi, Vilcashuamán llaqtapi yachaq, paykutam
kananmanta pacha QATUQKUNA93 nisqa kanqa; huk partimantañataq
mama Esmeralda Peñarreal Pérez, 28474097 DNI papilniyuq, mana
piwan kasarasqa, Jr. Huanta 241, Vilcashuamán llaqtapi yachaq, paytam
kananmanta qipaman RANTIQ nisqa kanqa. Iskayninkum kaynata
kamachinakunku:

HUK. QATUQKUNAM huk karuta rantiqman qatunku kayna saqruyuqta:

a. “Placa” nisqan: K-4477


b. Qatiq: “camioneta” nisqan
c. “Marca” nisqan: Nissan

92
Karu es la refonologización de carro.
93
Qatuq equivale a vendedor.

104
d. “Modelo” nisqan: Civiian
e. Wata: 1984
f. Niraq: puka
g. Yupa siri: MW50-000347
h. Muturpa yupan: ED3323477
i. Tiyana: 06.

ISKAY. QATUQKUNAM mana sasachakuy nitaq ima harkakuypas


karunku qatunankupaq kasqanta riqsichinku.

KIMSA. RANTIQPAS hawka rantisqan karuwan kasqantam riqsichin.

TAWA. Karupa chanintaqa chunka iskayniyuq waranqa sulispim


(S/:12,000.00) qipanku, chaytam RANTIQ makichalla QATUKUNAMAN
qun; paykunam hawkalla qullqita chaskinku.

PICHQA. RANTIQMI Anka karuta chaskin.

Iskayniykum kay kamachinaku qillqaputa ukunta riqsinku, hinaspaykum


iskay watrapapi qillqatiniku.

Ayacucho llaqtapi, 30 punchaw quya killapi, 2012 watapi.

Jacinto Lara Pozo Asunta Cáceres Cuti

Qatuq Qatuq

Esmeralda Peñarreal Pérez

Rantiq

105
DÉCIMA UNIDAD: EL CERTIFICADO Y LA CONSTANCIA

CERTIFICADO

Como señala Valladares (1997), el certificado es un documento que contiene la


afirmación de un hecho real y que fue previamente comprobado por la persona
que otorga. El certificado testimonia los hechos concluidos.

Lo afirmado en el certificado se da por cierto o realizado, existe o es así en la


realidad. Todo certificado que falte a la verdad se concibe como delito y la
persona que la expide es sancionada por las leyes penales del país.

CONSTANCIA

La constancia es un documento similar al certificado, que también acredita la


veracidad de hechos o situaciones que ocurren o acaban de ocurrir. En realidad
se usa indistintamente.

En el presente texto, cualquiera de estos documentos se denominará


CHIQAPCHAQ.

106
El certificado y la constancia pueden solicitar cualquier persona a partir de los 18
años como miembro de una entidad, poseedor de un derecho o constatación de
un hecho o condición.

El certificado y constancia los firman solo las autoridades.

Partes. El certificado y la constancia tienen las siguientes partes:

a. Membrete
b. Cargo de la autoridad que expide el documento
c. Palabra CERTIFICA o DEJA CONSTANCIA
d. Texto
e. Lugar y fecha
f. Firma, posfirma y sello de la autoridad
g. Pie de página.

CHUNKA YACHAY: CHIQAPCHAQ94 QILLQASIRI

10. CHIQAPCHAQ QILLQA

Chiqapchaq qillqa “certificado o constancia” nisqanqa chiqap kasqanta, chiqap


pasasqantam riqsichikun. Pim yanqapuni chiqapchaqtam kamachikuq hayratan 95.

Chiqapchaq qillqaputaqa umalliqllam qillqatinan.

94
Chiqapchaq equivale a certificado (certificador) y constancia
95
Hayratay equivale a sancionar.

107
10.1. ¿IMAYNATAM CHIQIRIN?

Chunka pusaq watanmanta pacham, pi runapas ririchun kaptinqa, imapas chiqap


qawachinan kaptinqa kay qillqaputa mañakunman.

10.2. CHIQAPCHAQPA SAQRUN


10.2.1. Iwaru riqsichiq
10.2.2. Umalliqpa ñiqi kamachikuq kaynin. Kay kitipim umalliqpa ima “cargo”
nisqanpi sayasqanta qillqana.
10.2.3. CHIQAPCHAN rimay
10.2.4. Qillqapupa ukun
10.2.5. Kaypacha
10.2.6. Qillqati
10.2.7. Qillqatiqpa sutin
10.2.8. Umalliqpa wiqkan.
10.2.9. Watrapa

UNIDAD DE GESTIÓN EDUCATIVA LOCAL

VÍCTOR FAJARDO

OFICINA DE PERSONAL DE LA UNIDAD DE GESTIÓN EDUCATIVA


LOCAL DE FAJARDO NISQANPA QILLQATIQ UMALLIQMI,

CHIQAPCHAN:

Mama Carmen Rojas González Huancapi amawtam 31 quyllur punchaw,


quya killata, 9.00 urasta, mana yaku killa payllan 96 qusqamanta
nanachikuq kay iwaruman hamurqa, chayraykum mana yachaywasipi
yachachirqachu.

Kikinpuni kay qillqaputa mañakuptinmi, chiqap kaptin ñuqa quni.

96
Paylla equivale a pago.

108
Fajardo llaqtapi, 31 punchaw yuqa killapi, 2012 watapi.

Am. Pedro Olórtegui Cisneros

Oficina de Perdonal UGEL Fajardo Umalliq

Watrapa: Iwarupi waqaychanapaq

POC/glr

38835/Mx-P QARWAQPAMPA YACHAYWASI

CANGALLO

38835/Mx-P QARWAQPAMPA YACHAYWASI UMALLIQMI,

CHIQAPCHAN:

Iris Cárdenas Vílchez yachaq warmam kay Yachaywasipi, kanan wata,


tawa ñiqipi “matriculasqa” kachkan. Paymi pawqar killamanta pacha
hamuchkan, chaytam ñuqa musuqmanta chiqapchani, chiqap kaptin.

Taytamaman mañakuy qillqapuwan mañakuptinmi kay qillqaputa, chiqap


kaptin, ñuqa quni.

109
Qarwaqpampa llaqtapi, 14 punchaw ayriway killapi, 2012 watapi.

Am. Justiniano Pereyra Castillo

38835/Mx-P Qarwaqpampa Yachaywasi Umalliq

Watrapa: Yachaywasipi waqaychanapaq

JPC/rcr

DECIMOPRIMERA UNIDAD: LA CITACIÓN

CITACIÓN

La citación es un documento de carácter interno breve, por el cual se convoca o


llama a una o varias personas para que acudan a un acto dispuesto por la
autoridad. Generalmente se usa para convocar a una sesión de órganos de
gobierno que tienen pocos miembros.

La citación puede firmar la autoridad que convoca o el/la secretario/a.

110
Partes:

a. Membrete
b. Nombre del documento o código
c. Destinatario (si la citación es individual)
d. Texto
e. Lugar y fecha
f. Firma y posfirma del que cita y sello
g. Pie de página.

CHUNKA HUKNIYUQ YACHAY: QAYAKUQ97 QILLQASIRI

11. QAYAKUQ QILLQA

Qayakuq qillqapuqa istitusyun ukullapi ruwanam; aslla rimayniyuq qillqapum,


chaywanmi chullallata utaq achka runatapas qayakuna.

97
Qayakuq equivale a citación o convocatoria

111
11.1. QAYAKUQPA SAQRUN
11.1.1. Iwaru riqsichiq
11.1.2. Qillqapupa sutin utaq yupalin
11.1.3. Qayasqapa sutin (chullallapaq qayakuy riptinqa)
11.1.4. Qillqapupa ukun
11.1.5. Qayakuqpa qillqatin
11.1.6. Qayakuqpa sutin
11.1.7. Wiqka
11.1.8. Rapisiki

11.2. QAYAKUQ QILLQAYTA YACHAPAKUSUN

Iskay rikchaq qayakuq qillqata ruwasun:

a. Chulla qayakuq
b. Achka qayakuq

Chulla qayakuq qillqaputa ruwasun:

UNIDAD DE GESTIÓN EDUCATIVA LOCAL

SAN MIGUEL

QAYAKUY

Wiraqucha

Am. Cipriano Samanez Ocampo

38476/Mx-P Ninabamba Yachaywasi Umalliq

DREA Umalliqpa sutinpim, kay 14 antipunchaw muchuy killata, suqta uras


rampiykuyta, kamachikuqpa iwarunpi, qamta qayamuyki. Chaypim

112
rimankichik:

a. Yachaywasi taytamamakunapa nanachikuyninmanta.


b. Awqa wasipi wichqasqa amawtamanta.

San Miguel llaqtapi, 10 punchaw muchuy killapi, 2012 watapi.

María Velapatiño Marcatoma

DREA Qillqakamayuq

Achka qayakuq qillqaputa ruwasun:

38245/Mx-P ICHPIKU YACHAYWASI

HUANTA

QAYAKUY

Qayllas Ichpiku Yachaywasipi llamkaqkunatam, patanchasqaman hina,


qayakuniku:

IMA PUNCHAWTA : 20 chaska punchawta, qapaq killata, 2012 watata

IMA URASTA : 05 rampiykuq urasta

MAYPI : Ichpiku Yachaywasi Umalliqpa Iwarunpi

113
IMAPAQ : - Yachachiy wata tukuypi ruwanakuna

- 2012 wata kacharpariy raymi

Ichpiku llaqtapi, 17 punchaw qapaq killapi, 2012 watapi.

Lourdes Pillaca Sotomayor

38245/Mx-P ICHPIKU YACHAYWASI UMALLIQ

Amawtakuna:

Andrés Ramos Qayanchira ........................................

Maximiliana Torres Yauris ..........................................

Zoraida Aldonate Chuchón ..........................................

Rigoberto Zamora Linares ..........................................

Augusto Talaverano Robles .........................................

Juana Cusihuamán Ticllas ........................................

Silvestre Silvera Jáuregui .........................................

DÉCIMOSEGUNDA UNIDAD: EL RECIBO

RECIBO

114
El recibo es una constancia que sirve para certificar que se ha pagado por un
servicio o producto. A veces también tiene lafunción de control fiscal.

El recibo es el documento mediante el cual una persona física o moral manifiesta


haber recibido valores, bienes o servicios por el concepto expresado en el mismo.

Hay de diversos tipos según el formato:


Factura
Ticket o tique
Voucher
Boleta de venta
Recibo de honorarios, etc.

Su redacción es muy breve: lleva fecha,  nombre de quien expide, quien recibe,
concepto, firma y las cantidades en dinero con letra y número.

CHUNKA ISKAYNIYUQ YACHAY: CHASKIQ QILLQASIRI

12. CHASKIQ QILLQA

Chaskiq qillqaqa imatapas chaskisqamanta chiqapchaq qillqapum. Sichus hukkaq


ima quwasqanchikta “registrayta” munaspaqa, chay chaskiq qillqatam qillqana.

115
12.1. CHASKIQPA SAQRUN
12.1.1. Yupali
12.1.2. Qillqapupa ukun

 Chaskiqpa sutin
 Quqpa sutin
 Imamanta quy-chaskiy

12.1.3. Kaypacha
12.1.4. Chaskiqpa qillqatin
12.1.5. Chaskiqpa sutin

TAWA PACHAKRAYKU (S/.400.00)

Tayta RUFINO TAMAYO GUERRA amawtamantam tawa pachak sulista


(S/.400.00) chaskini, chay qullqitam kamay killa AV. Los Inkas 356 nisqan
wasiypa alkilunmanta quwan.

Parinacochas llaqtapi, 02 punchaw puquy killapi, 2012 watapi.


 

Lucio Cabanas Ramírez

Wasiyuq

116
QATIPASQA QILLQAMAYTUKUNA
ADA-LAFUENTE, Alma: Oír y narrar. Edit. Arica. Lima, 1974. Ver y describir. Edit.
Arica. Lima, 1974.

BEYERSDORFF, Margot: Léxico agropecuario quechua. Centro de Estudios


Rurales Andinos “Bartolomé de las Casas”.

117
CAVERO, Mario: Diccionario quechua Castellano. Runa simi rimay
yachanaykipaq. Ediciones FARGRAF s.r Ltda. Lima, 2000.

CERRÓN-PALOMINO y otros: Vocabulario políglota incaico. Quechu – aimara –


castellano. GTZ, Lima, 1998.

DE SANTO TOMÁS, Fray Domingo (1951). Lexicón o vocabulario de la lengua


general del Perú. Edición del Instituto de Historia de la UNMSM, Lima.

ESPINOZA, Nemesio: Redacción para la administración pública y privada, Edit.


San Marcos, Lima 1996.

FELMANN, Erich: Teoría de los medios masivos de comunicación. Edit. Kapelusz.


Bs. As. 1977.

GARCÍA, F. – BENITO, U.: Lingüística y comunicación escrita. Edit. Abedul. Lima,


1997.

JOLIBERT, Josette: Formar niños productores de textos. Edit. DOLMEN,


Chile,1995.

JOLIBERT, Josette y otros: Interrogar y producir textos. Edit. DOLMEN. Chile,


1998.

MARTÍNEZ, S. : Redacción general. Edit. Mercurio. Lima, 1979.

MUNICIPALIDAD DEL QOSQO: Diccionario quechua – español – quechua. Edit.


Mercantil E.I.R.Ltda. Cusco, 1995.

PALOMINO, Gedeón – QUINTEROS, Genaro: Yachakuqkunapa simi qullqa.


Ayakuchu Chanka simipi. Edit. Corporación Gráfica Navarrete S.A. Lima, 2005.

QUESADA, Félix: Diccionario quechua Cajamarca-Cañaris. Ministerio de


Educación. Instituto de Estudios Peruanos, Lima, 1976.

ROJAS MARCELO (2006). Manual de redacción científica, Lima.

ROJAS, Demóstenes: Redacción comercial y estructurada. Edit. Carrera. Bogotá,


1976.

SALINAS, Luis: Redacción técnica y científica. Edit. UNAM. Lima, 1993.

SOTO, Clodoaldo: Gramática quechua Ayacucho-Chanca. Ministerio de


Educación. Instituto de Estudios Peruanos, Lima, 1976.

VALLADARES, Otto: Manual de ortografía. Edit. Mantaro. Lima, 1997.


Manual de redacción administrativa. Edit. Mantaro, Lima,
1997.

118
VENTURA VERA, Jorge : Redacción administrativa. Edit. Nuevo Perú. Lima,
1994.

WEBER, David: Ortografía. Lecciones de quechua. Instituto Lingüístico de


Verano. Yarinacocha, Pucallpa, 1998.

119

You might also like