Alfabetik Sıraya Göre

Tam 480 Adet.

Ç e k
na ra r
e
K yim le
e
D rad a
Bu
Dikkat
Sınavlarda
Çıkabilir!
 î v â nu
D
- T ürk
g â t i’t
L u

Türk dili tarihinin yeniden yazılmasını sağlayan ve Türkçenin karanlıktaki

pek çok konusunu aydınlatan Dîvânu Lugâti’t-Türk’ü bizlere kazandıran,
Türklük biliminin (Türkoloji) kurucusu, Türk sözlükçülüğünün atası
'Kâşgarlı Mahmud Anısına'
Sınavlarda ve özellikle kendimizi daha anlaşılır kılmada yardımcı olacak
atalarımızdan yadigar deyimleri derlemeye çalıştım.

Ahmet F
atih ERD
EM

1
 Açığa vurmak: Gizli, saklı bir şeyi
herkese duyurmak, ortaya
çıkarmak.”Yıllardır içinde sakladığı sırrı
mahkemede açığa vurdu.”
Açığı çıkmak: Saklamakla görevli bulunduğu para, eşya
veya başka bir şeyin sayım sonucu eksik olduğu
anlaşılmak.
“Kasiyerin salı günü akşamı 10.000 lira açığı çıktı.”
Açık kalpli /yürekli: Samimî, içi temiz, içi dışı bir olan
kimse. “Komşumuz kadar açık kalpli bir adam görmedim.”
Açık kapı bırakmak: Gerektiğinde bir konuya yeniden
dönebilme imkânı bırakmak, kesip atmamak, ileriyi
düşünerek ılımlı davranmak.
“Bu kadar kesin konuşmayalım, açık kapı bırakalım da iyi
düşünebilme fırsatları olsun.”
Ağırdan almak: Bir işi yapmakta acele etmemek, yavaş
davranmak, isteksiz görünmek. “Hiç sebep yokken işi
ağırdan almanı bir türlü anlamıyorum.”
Ağır gelmek: 1) Ağrına gitmek, onuruna dokunmak.
“Hak etmediğim şu sözler öylesine ağır geldi ki bana.”
2) yapılması güç gelmek. “Bu yaştan sonra inşaat işlerinde
çalışmak artık ağır geliyor benim gibi ihtiyara.”
Ağız aramak /yoklamak: Öğrenilmek istenilen şeyi
söyletecek yolda dil kullanmak. “Ağzını ara bakalım o
konuda bir şey biliyor mu?”
Ağız / söz birliği etmek: Daha önce bir konuda anlaşarak
aynı şeyi yapmak ya da söylemek. “Ağız birliği etmeliyiz.”
Ağızda sakız gibi çiğnemek: Bir düşünceyi, bir sözü tekrar
edip durmak. “Dolap da dolap! Artık ağzında sakız gibi
çiğneyip durma !”
Ağız değiştirmek: Daha önce söylediğinin tersini
söylemeye başlamak. “Babasını görünce korkusundan
ağız değiştirdi.”
Ağız kalabalığı: Birbirini tutmayan, gereksiz, konu dışı
sözler. “Asıl meseleyi ağız kalabalığı ile ört bas edip
kaçamazsın!”
Ağzı (bir karış) açık kalmak: Çok şaşırmak, şaşakalmak.
“Onca seneden sonra sevdiği arkadaşını birden
karşısından görünce ağzı açık kaldı.”
Ağzı kulaklarına varmak: Çok sevinmek, sevindiği her
hâlinden belli olmak. “Takdirname alınca sevincinden ağzı
kulaklarına vardı.”
Ağzı laf yapmak: Güzel, inandırıcı söz söyleme yeteneği
olmak. “Politikacı mı olacaksın, ağzın laf da yapmalı.”
Ağzına (veya ağzının içine) bakmak: 1) Ne diyeceğini
beklemek. 2) Onun sözüne göre hareket etmek.
Ağzına baktırmak: Etkili, güzel konuşarak kendini zevk ile
dinletmek, dinleyenleri kendisine hayran etmek. “O, ağzına
baktırmasını bilen ender hatiplerdendi.”
Ağzına bir parmak bal çalmak: Amacına ulaşmak için birini
tatlı sözlerle bir süre oyalamak, kandırmak; umut verip
ikna ederek işini yaptırmak. “Öyle bir insan ki ağzına
bir parmak bal çal, sonra her istediğini yaptır.”
Ağzında bakla ıslanmamak: Sır saklamayı
becerememek,sırrı hemen açığa vurmak.
“Ağzında bakla ıslanmayan bu adama nasıl oluyor da
açılıyorsun?”
Ağzından çıkanı kulağı işitmemek: Sözlerini tartmadan,
düşünmeden, öfke içinde, nere varacağını hesaplamadan
konuşmak. “İyice çıldırmış olmalısın. Çünkü ağzından
çıkanı kulağın duymuyor.”
Ağzından girip burnundan çıkmak: Çeşitli yollara
başvurarak birini bir şeye razı etmek; veya
kandırmak. “Ağzından girip burnundan çıktı ve ondan para
koparmayı başardı.”
Ağzından kaçırmak: Söylemek istemediği bir şeyi, boş
bulunup söyleyivermek. “Dikkatli ol, lafı ağzından kaçırıp da
gideceğimiz yeri söyleme.”
Ağzından laf almak / çekmek: Bir kimseyi değişik yollarla ve
ustalıkla konuşturup birtakım gizli şeyleri
öğrenmek. “Boşuna uğraşma, ağzımdan laf alamazsın.”
Ağzını bıçak açmamak: Kırgınlıktan, üzüntüden ya da
herhangi bir sebepten ötürü söz söyleyecek durumda
olmamak. “Boşuna uğraşma, evin yanışına öyle üzülmüş ki
ağzını bıçak açmıyor.”
Ağzının payını vermek: Sert söz ve davranışlarla karşılık
vererek bir kimseyi yaptığına pişman etmek. “Demek öyle,
ben de senin ağzının payını vermezsem bana da Hasan
demesinler!”
Ağzının tadı kaçmak: Rahatı kaçmak, huzurunu kaybetmek,
bir kimsenin kurulu dirliği, düzenliği bozulmak. “Şu vızır vızır
işleyen yol buradan geçince ağzımızın tadı kaçtı.”
Ağzı süt kokmak: Çok genç, toy ve tecrübesiz olmak. “Şu
ağzı süt kokan mı yarışacak benimle.”
Ağzı var dili yok: 1) Oldukça sessiz, sakin, kendi hâlinde. 2)
Konuşmayıp susan, derdini anlatmayan. “Telâşlanma sakın,
ağzı var dili yok o çocuğun, seni hiç üzmez.”
Ağzıyla kuş tutsa…: “Ne kadar çaba gösterse, ne yapsa da”
anlamında kullanılır. “Ağzıyla kuş da tutsa da bu eve adım
atamaz.”
Ah almak: Birinin bedduasını üstüne çekmek. “Zalimliğine
devam edersen daha çok kişinin ahını alacaksın.”
Akan sular durmak: Artık itiraz edilebilecek, karşı durulacak
bir nokta kalmamak. “Siz Mehmet Ağa`ya gidin, o devreye
girdi mi akan sular durur, kolay anlaşırsınız.”
Akıl kârı olmamak: Akıllı, dengeli ve ölçülü bir kişinin
yapacağı iş olmamak. “Akıl kârımı senin yaptığın bu iş?”
Akıl sır ermemek: Bir işin gizli yönlerini, niteliğini, asıl
sebebini anlayamamak. “Bu işi nasıl berbat ettiğine hâlâ
akıl sır erdiremedim.”
Akıntıya kürek çekmek: Olmayacak,gerçekleşmeyecek bir iş
uğrunda boşuna çaba sarf etmek.
“Desene boşun kürek çekmişiz, olmayacak bu iş.”
Aklı çıkmak: Titizlikle üzerinde durmak, çok korku
geçirmek,çok korkmak.“Elbisem yırtılacak diye aklı çıkıyor.”
2
Aklına esmek: Daha önce düşünmemiş olduğu şeyi birden
yapmaya karar vermek.“Birden aklına esti, kalkıp sahile
indi.”
Aklına gelen başına gelmek: Olmasından korktuğu şeyin
zarar verici etkisine uğramak.“Aklıma gelen başıma geldi,
evi su bastı.”
Aklını peynir ekmekle yemek: Akılsızca, şaşkınca, delice
işler yapmak. “Okula böyle gidilir mi? Sen aklını peynir
ekmekle mi yedin?”
Al aşağı etmek: Birini bulunduğu yerden, mevkiden
indirmek. ”Ya, gördün mü, demek ki el oğlu adamı al aşağı
ediyormuş !”
Ali Cengiz oyunu: Kurnazca, haince aklı durduracak iş
yapmak anlamında kullanılır.
“Bana bir Ali Cengiz oyunu oynadılar ki sormayın gitsin.”
Ali kıran baş kesen: Çok zorba, kaba kuvvetle hâkimiyet
kuran. “Mehmet, sınıfın Ali kıran baş kesini olmuştu.”
Allak bullak etmek: Kurulu düzeni bozmak, karmakarışık bir
duruma getirmek. “Çocuklar evi allak bullak edip gitmişler.”
Allayıp pullamak: Kötü görünüşü kapatmak için bir şeyi
süslemek, donatmak. “Hurda arabaları allayıp pullayıp
pazara çıkarmışlar.”
Altında kalmamak: 1) Bir şeyi karşılıksız
bırakmamak.“Onun bana yaptığı iyiliğin altında kalır
mıyım?” 2) Bir şeyin üstesinden gelmek.
“Bana verdiği işin altında kalmayacağım.”
Altından girip üstünden çıkmak: Bir serveti, bir parayı, bir
kaynağı gereksiz yere, düşüncesizce, sorumsuzca
harcayıp kısa zamanda bitirmek. “Bir ayda o kadar paranın
altından girip üstünden çıktı.”
Altından kalkmak: Bir zorluğu yenip işi başarmak.
“Telâşlanma, işin altından kalkacaktır o.”
Amana gelmek: Teslim olmak, önce direnirken zor
karşısında boyun eğmek. “Nihayet düşman amana geldi.”
Aman dilemek: Önce direnirken zor karşısında boyun eğip
canının bağışlanmasını istemek, galip gelenin
merhametine sığınmak. “Aman dileyene kılıç kalkmaz.”
Anasından doğduğuna pişman etmek: Çok eziyet
ederek canından bezdirmek, bir kimseyi çok üzmek.
“Karşıma bir çıksın, onu anasından doğduğuna pişman
edeceğim.”
Araları açılmak / bozulmak: İyi ilişkileri, dostlukları,
arkadaşlık bağları kopmak; birbirlerine dargın hâle gelmek.
“Şu iki çiftin araları nasıl açıldı hâlâ anlayamadım.”
Aralarından su sızmamak: Çok iyi, çok yakın dostluk veya
arkadaşlık kurmak, ahbap olmak. “Şunlara bak, aralarından
su sızmıyor.”
Arka çıkmak: Birilerine karşı, birini korumak; savunmak,
kayırmak. “Babası arka çıkmasaydı onu bir güzel
dövecekti.”
Arkası / sırtı pek: 1) Soğuktan muhafaza edecek biçimde
giyinmiş, iyi giyinmiş olan. 2) Güçlü bir kimseye ya da
yere güvenen.
“Ona göre hava hoş, çünkü karnı tok, sırtı pek
nasıl olsa!”
Armudun sapı var, üzümün çöpü var demek: Hiçbir
şeyi beğenmemek, her şeyin bir kusurunu bulmak.
Armut piş, ağzıma düş: Bir işin hiç emek harcamadan
olmasını, kendiliğinden hazır olup ayağına gelmesini
bekleyenlerin durumunu anlatmak için kullanılır.
Askıya almak: 1) Geciktirmek, belirsiz olarak ertelemek, bir
işi zamanında yapmayıp savsaklamak. 2) Altı boşalmış
yapıyı dikmelerle tutturarak yıkılmaktan kurtarmak. “Söyle
ona, o adamların tayin işlerini askıya alsın.”
Astarı yüzünden pahalı olmak: Bir işin ayrıntısına ödenen
paranın aslına ödenen paradan fazla olması, gerçek
değerinden fazlaya mal olması. “Elbiseyi diktin ama astarı
yüzünden pahalı oldu.”
Aşağıdan almak: Sert konuşan kimselere karşı yumuşak bir
dil kullanmak. “Biraz aşağıdan alırsan onun sana zarar
vermesini kolayca önlersin.”
Aşağı tükürsen sakal, yukarı tükürsen bıyık: Sakıncalı
oluşları eşit olan iki karşıt davranıştan birine karar
verememe zorunluluğunu anlatmak için kullanılır.
Aşık atmak: Birisiyle yarışmak, özellikle kendisinden üstün
birisiyle yarış etmek. “Sen benimle aşık atacak biri değilsin.”
Ateş bacayı sarmak: Bir iş ya da olay önüne geçilemez,
tehlikeli bir durum almak. “Ateş bacayı sarmadan çabuk
gidelim buradan!”
Atıp tutmak: 1) Kendi gücünü aşacağı işler yapacağını
söylemek, abartılı konuşmak. 2) Birisinin arkasından ileri
geri konuşmak, kötü sözler etmek. “Yüzüne karşı söyle,
arkasından atıp tutma adamın.”
Attan inip eşeğe binmek: Bulunduğu dereceden, mevkiden,
önemli görevden daha aşağı bir yere inmek veya
alınmak. “Aklını başına toplamazsan adamı işte böyle attan
indirip eşeğe bindirirler.''
Avucunu yalamak: Umduğunu ele geçirememek,
beklediğini elde edememek. “Avucunu yalamak
istemiyorsan harekete geç.”
Ayağına bağ olmak: Bir işini yapmasına, bulunduğu yerden
ayrılmasına engel olmak. “Bu çocuk ayağıma bağ oldu,
onu bırakıp da bir yere gidemiyorum.”
Ayağını çekmek: Daha önce gittiği yere artık uğramaz
olmak, ilişkiyi ve ilgiyi kesmek. “İyice ayağını çektin,
uğramaz oldun bize.”
Ayağına / ayaklarına kara su inmek: Bir yerde ayakta
beklemekten veya uzun süre dolaşmaktan çok yorulmak.
“Seni aramaktan ayaklarıma kara sular indi.”
Ayağını kaydırmak: Bir yolunu bularak birini bulunduğu
işten, mevkiden uzaklaştırmak.
Ayaklar altına almak: Önem verilmesi gereken şeyleri hiçe
saymak, çiğnemek. “Babasının onun için verdiği emekleri
ayaklar altına alarak o serseriliği seçti.”
Ayak uydurmak: 1) Adımlarını başkasınınkine uydurmak.
2) Kendi gidiş ve davranışını başkasınınkine benzetmek.
“Bu bozuk topluma ayak uydurmak zorunda değiliz.”
Ayıkla pirincin taşını: Bir işin oldukça karışık,
dolaşık, içinden çıkılması güç olduğunu
anlatmak için kullanılır.
Aynı yolun yolcusu: Aynı düşünce ve
davranışta olanlardan her biri.
Ayyuka çıkmak: 1) Pek yükselmek
(ses için).
2) Herkesçe duyulmak, yayılmak.
“Öyle kızgındı ki sesi ayyuka çıkıyordu.”
3
 Balık istifi: Çok sıkışık , üst üste, kalabalık
olarak.
Baklayı ağzından çıkarmak: Gizli tuttuğu
şeyleri açıklamak, söyleyemediği şeyleri sabrı
tükenince söylemek.
Baltayı taşa vurmak : İstemeden
karşısındakini rahatsız edecek, kızdıracak
söz söylemek.
Bam teline basmak (dokunmak) (birinin) : Bir kimseyi
duyarlı olduğu bir konuda kızdıracak söz söylemek,
davranışta bulunmak.
Bardaktan boşanırcasına : (Yağmur için) Çok miktarda,
şiddetli.
Bardağı taşırmak : Sabretme gücü tükenmek.
Basıp geçmek: 1. Önündekini geçmek. 2. Ona
uğramamak. 3. Ona önem vermemek.
Basireti bağlanmak : Olabilecekleri sezdiği halde uygun
biçimde davranamamak.
Bastığı yerde ot bitmemek: Gittiği yere uğursuzluk
götürmek; çok şanssız olmak.
Başa çıkmak (biriyle); Ona gücünü kanıtlamak, istediği
şeyleri yaptırabilmek.
Baş başa vermek : Görüş alışverişinde bulunmak
amacıyla bir araya gelmek, bir iş için güçlerini
birleştirmek..
Baş göstermek : 1. Ortaya çıkmak, belirmek, gözükmek.
2. (Güneş için) Doğmak.
Baş göz etmek (birini) : Onu evlendirmek, evermek.
Başı ağrımak : Bir işi, kararı vb. nedeniyle sorumlu
olmak; bu konulardaki olumsuzluklardan etkilenmek,
üzülmek.
Başı altından çıkmak (birinin) : Kötü bir durum onun
tasarım ve girişimiyle meydana gelmek; kafasının
altından çıkmak.
Başı boş kalmak : Denetim altında bulunmamak, karışanı
görüşeni olmamak.
Başı dara düşmek (başı daralmak) : 1. Sıkıntılı bir durum
içinde olmak. 2. Paraca darlığa düşmek.
Başına çorap örmek : Birini kötü duruma düşürmek için
gizli plan hazırlamak; çorap örmek.
Başından (aşağı) kaynar su (sular) dökülmek : Üzücü,
utandırıcı bir olay, durum karşısında büyük bir sıkıntı
duymak; vücudunu sıcak bir ter basmak; kafasından
kaynar su dökülmek.
Başını boş bırakmak: Bir şeyi ya da kimseyi kendi haline
bırakmak; denetim altına tutmamak.
Başının çaresine bakmak: İçinde bulunduğu güç
durumdan kendi olanaklarıyla kurtuluş yolu aramak.
Başının etini yemek : Birisinden ısrarla, bıkkınlık verecek
ölçüde bir şeyler istemek; kafasının etini yemek.
Baş kaldırmak (bir şeye, birine) : Ayaklanmak, isyan
etmek, karşı gelmek.
Baştan savma (iş): Özen göstermeden, gelişigüzel bir
biçimde yapılan (iş).
Bayram etmek: 1. Çok sevinmek, mutlu olmak.
2. Doyasıya yemek, içmek, dinlemek, bakmak vb.
şeyler yapmak.
Belasını bulmak : Yaptığı kötülüklerin karşılığını
bulmak.
Benzi atmak : Korkudan,heyecandan yüzü sararmak.
Bet bet bakmak: Kötü bir şey yapacakmış gibi bakmak.
Beylik söz: Herkesçe kullanılan, basmakalıp söz.
Bıçak kemiğe dayanmak : Artık dayanılamayacak
duruma gelmek.
Bıçak sırtı: -1. Çok az (fark, zaman), -2. Çok yakın .
Bıyık altında gülmek : Birinin içinde bulunduğu duruma
alay ederek, belli etmeden gülmek.
Bin dereden su getirmek : Birini kandırmak için bir yığın
gerekçe ileri sürmek, aldatıcı sözler söylemek; kırk
dereden su getirmek.
Bindiği dalı kesmek: Yarar sağladığı bir şeyi ortadan
kaldırmak, kendisi için zararlı duruma getirmek.
Bin pişman olmak: Yaptığı şeyden çok pişman olmak.
Bir arpa boyu yol gitmek : Az ilerleme sağlamak.
Bir baltaya sap olmak : Belirli bir iş tutmak, meslek sahibi
olmak.
Bir bardak suda fırtına koparmak : Önemsiz denecek
kadar küçük bir sorunu büyütüp, kavga konusu yapmak.
Birbirine düşmek : Aralarında anlaşmazlık çıkmak.
Bir çuval inciri berbat / murdar etmek : Yolunda giden bir
işi, yanlış bir hareketle ya da sözle bozmak.
Bir dediğini (söylediğini) iki etmemek
(ikiletmemek): Onun her istediğini yerine getirmek.
Bir deri bir kemik (kalmak) : Vücutça çok zayıf ,
zayıflamış .
Bir eli yağda bir eli balda (olmak) : Zenginlik, bolluk
içinde (olmak). Bir kalemde : Toptan, bir işlemde.
Bir kaşık suda boğmak (birini) : Bir kimseye çok kızmak.
Bir koltuğa iki karpuz sığdırmak : Aynı zaman içinde iki
işi birden yapar durumda olmak.
Bir kulağından girip öteki kulağından çıkmak:
Söylenilenlere önem vermemek, hiç uymamak.
Bir pire için yorgan yakmak: Küçük bir zarardan
kurtulmak için çok büyük bir zararı göze almak.
Bir yastığa baş koymak :Evli olmak, hayatını evli olarak
sürdürmek.
Bol keseden atmak : Yerine getirilmesi güç vaatler
bulunmak.
Borusu ötmek: Nüfuzu olmak, sözü dinlenmek, sözü
geçmek.
Boy göstermek : Gösteriş olsun diye ortalıkta görünmek.
Boynum kıldan ince : “Haksız olduğum anlaşılırsa,
verilecek her ceza ya boyun eğeceğim.” anlamında.
Bulanık suda balık avlamak: Karışık bir durumdan
yararlanıp çıkar sağlamaya bakmak.
Buluttan nem kapmak : En küçük bir şeyden bile alınmak,
çok alıngan olmak.
Burnu büyümek : Kendini büyük biri olarak görmeye
başlamak;başkalarını beğenmemek.
Burnundan solumak : Çok öfkelenmek,
sinirlenmek.
Burnunda tütmek (bir şey, yer, kimse) : Onu
özlemek,
Burnu yere düşse almaz: Kendini
beğenmiş, kibirli kimse için söylenir.
Burun kıvırmak (bir şeye): Onu beğenmemek,
küçümsemek.
Buz kesilmek : Üzücü bir olay karşısında
donup kalmak.
4
 Caka satmak: Çalım satmak, gösteriş
Çağ açmak: Yeni bir gidişin, tutumun öncüsü olmak;
yapmak. “Caka satmayı bırak da işine bak.”
evrensel bir gidişe yol açmak. “İstanbul’un fethiyle yeni
Can atmak: Çok istemek, çok arzulamak.
bir çağ açıldı.”
“Babası ile parka gitmek için can atıyor.”
Çam devirmek: Farkında olmadan karşısındakini kıracak
Can evinden vurmak: En etkileyici, en can alıcı yönden
ya da kötü bir sonuca yol açacak söz söylemek,
saldırmak; bir daha yaşama imkânı kalmayacak şekilde
davranışta bulunmak. “Onun da çam devirmede üstüne
vurmak. “Onları can evinden vurmalıyız ki bir daha
yok hani.”
bellerini doğrultamasınlar.”
Çamura yatmak: 1. Kendisinden bekleneni, çeşitli
Can kulağıyla dinlemek: Kendini vererek, büyük bir
nedenler ileri sürerek yerine getirmemek, sözünü
dikkatle dinlemek. “Babasının söylediklerini can kulağıyla
tutmamak. "Odasını temizlememek için çamura yatıyor."
dinlemeye başladı.”
Çantada (torbada) keklik: “Ele geçirilmesi o kadar kesin
Canı burnuna gelmek: Bir şey yaparken çok zorluk
ki elde edilmiş sayılır” anlamında kullanılır.
çekmek, bunalmak. “Kömürü taşıdım ama canım da
“Beni çantada keklik sanıyor ama yanılıyor.”
burnuma geldi.”
Çaptan düşmek: Önceleri iyi olan durumu sonradan
Cana minnet (bilmek): İhtiyacı olduğu hâlde arayıp da
bozulmuş olmak; çalışma gücü, verimi tükenmiş olmak.
bulamadığı şeylerden saymak. “Yalnızca su mu? Canıma
“Adamın bir ayda çaptan düşeceğini sandılar.”
minnet, çabuk ver.”
Çarşamba pazarı: Her şeyi açıkta olan, karmakarışık
Canı çıkmak: 1. Ölmek. 2. Çok yorulmak. 3. Çok
yer. “Etrafı çarşamba pazarı gibi yapmış çocuklar.”
yıpranmak. “Onu razı edinceye kadar canım çıktı.”
Çenesi düşük: Geveze, çok konuşan, gereksiz şeyler
Canından bezmek: Çektiği sıkıntılar yüzünden içinde
söyleyen. “Senin kadar çenesi düşük bir adam daha
olduğu hayatı artık istemeyecek bir duruma gelmek.
görmedim.”
“Ne yapayım böyle hayatı, beni canımdan bezdirdi!”
Çığır açmak: Bir alanda yeni bir yol açmak; yeni bir
Canını dişine takmak: Büyük sıkıntıları, tehlikeleri göze
tutum, izlenecek yöntem bulmak. “Bilim adamları
alarak bir işi başarmaya çalışmak.
kanserle mücadelede çığır açmak için kolları sıvadılar.”
“Canını dişine takıp kayayı parçalamaya devam etti.”
Çığ gibi büyümek: Bir olay birdenbire ve etkileyici bir
Canı tatlı: Acıya, üzüntüye ve sıkıntıya
biçimde büyümek. “Olaylar bir anda çığ gibi büyüdü. ”
katlanmayan. “Öyle
Çiçeği burnunda: Çok taze, yeni koparılmış. “Çiçeği
de canı tatlı ki ne zaman bir şey taşınacak olsa bir
burnunda bir haber getirmek için yarışa girdi muhabirler.”
bahane bulup ortadan kayboluyor.”
Çil yavrusu gibi dağılmak: Toplu hâlde bulunan
Canı tez: Sabırsız, beklemeye tahammülü olmayan,
insanların her biri, herhangi bir sebeple bir yana
ivecen.
dağılmak. “Silâh sesini duyunca çil yavrusu gibi
“Bekle de gör, ne canı tez adamsın sen öyle!”
dağılmaya başladılar.”
Cart kaba kâğıt: Yüksekten atan, yapamayacağı şeyleri
Çorap söküğü gibi gitmek: Başlayan bir işin birbirine
yapar gibi konuşan kimselere karşı söylenen küçümseme
bağlı diğer bölümlerinin kolaylıkla halledilmesi. “Hele bir
ünlemi.
başla sen, bak nasıl çorap söküğü gibi gidecek iş.”
Cebi delik: Parasız, cebinde para tutmasını bilmeyen.
Çorbada tuzu bulunmak: Yapılan bir iş ya da hizmette az
“Daha ne kadar cebi delik dolaşacaksın.”
da olsa çabası, emeği bulunmak. “Haydi durmayın,
Cebini doldurmak: Karşılaştığı fırsatları değerlendirerek
çorbada sizin de tuzunuz bulunsun!”
bol para kazanmak. “Cebini doldurmaktan başka bir
Çürük tahtaya basmak: Tedbirsiz hareket edip, kötü
düşüncesi yok adamın.”
sonuçlanacak bir işe girişmek.”Allah kimseyi çürük
Cin çarpmışa dönmek: Neye uğradığını anlayamayacak
tahtaya bastırmasın.”
kadar kötü duruma düşmek. “Bir tokatta cin çarpmışa
döndürdü adamı.”
Cin fikirli: Zeki, çok kurnaz, her zaman kendi çıkarını
kollayan, çok anlayışlı. “Endişelenmeyin; o cin fikirli, o
işin de üstesinden
gelecektir.”
Cüret etmek: Ataklık etmek, yüreklilikle davranmak.
”O, hemen herkesin yanında söz söylemeye
cüret eden bir yapıya sahipti.”

5
Dağ devirmek: Çok zor görünen işleri başarmak. “İşi
ondan iyi kimse yapamaz, ne dağlar devirdiğini bilsen
şaşarsın.”
Dağdan gelip bağdakini kovmak: Daha sonradan geldiği
bir yere ya da karıştığı bir işte eskiden beri bulunan bir
kişinin yerini almaya çalışmak.“Şu densize bak hele,
dağdan gelip bağdakini kovuyor!”
Daldan dala konmak: Çok sık, düşünce ya da konu
değiştirmek.
“Daldan dala konmayı bırak da bir işe sarıl artık.”
Damdan düşer gibi: Aniden, yersiz olarak (söz
söylemek).
“Damdan düşer gibi söz söyleyince ortalık birbirine girdi.”
Dananın kuyruğu kopmak: Olay patlak vermek, beklenen
ve korkulan sonucun gerçekleşmesi.
“Dananın kuyruğu bu gece kopacak, inşallah hayır
demezler.”
Darda kalmak: 1. Zor duruma düşmek.
2. Paraca sıkıntı çekmek.
“Öğretmeninin karşısında darda kalmak istemeyen
Ahmet, ödevini yapmayı hiç ihmal etmezdi.”
Defterden silmek: İlişkisini kesmek, yok saymak, adını
anmaz olmak, unutmak.“Ali’yi defterden iyice sildim.”
Denizden çıkmış balığa dönmek: Yeni bir işe, ortama,
duruma alışmakta zorluk çekmek.“Eski işinden ayrılıp,
yeni işine başlayınca denizden çıkmış balığa dönmüştü.”
Deveye hendek atlatmak: Birisine yapılması çok zor,
hemen hemen yapamayacağı bir işi yaptırmaya
çalışmak.“Senin yaptığın deveye hendek atlatmak, bırak
şu garibin yakasını.”
Diken üstünde oturmak: Bir yerde tedirginlik duymak, her
an kalkmak durumunu belirtir olmak, huzursuz
olmak. “İnan, diken üstünde oturuyorum şurada.”
Dil dökmek: Kandırmak, inandırmak ya da yararlanmak
için tatlı sözler söylemek.“Peşine düşen çocuğu ne kadar
dil döktüyse de evde kalmaya razı edemedi.”
Dile getirmek: 1. Bir meseleyi belirtmek, ortaya atmak,
anlatmak, açıklamak. 2. Birini konuşturmak.“Hiç
umulmadık bir anda konuyu dile getirdi, hepimizin
anlamasını sağladı.”
Dili tutulmak: Herhangi bir sebepten ötürü söz
söyleyemez duruma gelmek.“Sevinçten dili tutuldu bizim
kızın.”
Dili varmamak: Bir sözü söylemeye gönlü razı olmamak.
“Sana git demeye dilim varır mı sanıyorsun?”
Dilinde tüy bitmek: Sık sık söylemekten bıkmak,
usanmak.“Size söyleye söyleye dilimde tüy bitti.”
Dilinin ucuna gelmek: 1. Tam söyleyecekken vazgeçip
söylememek.
2. Hatırladığı şeyi söyleyecekken yine unutuvermek.
“Dilinin ucuna geldi ama utandığı için söyleyemedi.”
Dingonun ahırı: Gireni çıkanı çok olan ,kimin gelip gittiği
belli olmayan yer. “Herkes istediği saatte gelip gidemez
bu eve, dingonun ahırı mı burası!”
Dirsek çürütmek: Okumak, eğitim için uzun yıllar
çalışmak. “Desene boşuna dirsek çürütmüşsün.”
Diş bilemek: Öç almak, kötülük yapmak için fırsat
kollamak; öfkesini gösterir durum almak.“Bana diş
bilediği bakışlarından belli.”
Dize getirmek: Kendisine karşı geleni alt ederek
buyruğunu dinler duruma getirmek, boyun eğdirmek.
“İki saatte düşmanı dize getirebiliriz.”
Dizgini (dizginleri) ele almak: Yönetimi ele geçirmek, işi
kendisi yönetmeye başlamak.“Dizginleri ele almazsak
fabrika kargaşa içinde boğulup kalacak, üretim
yapılamayacak.”
Dizini dövmek: Çok pişman olmak.“Çocuklarını küçük
yaşta eğitmezsen sonradan dizini döversin.”
Dokuz doğurmak: 1. Bir işi güçlükler içinde sonuca
ulaştırmak.
2. Merakla, heyecanla, sabırsızlıkla, sıkıntı çekerek
beklemek.“Otobüs gelinceye kadar dokuz doğurdu.”
Dört başı mamur: Her yanı bakımlı, elverişli, güzel, tam
istenildiği gibi.“Alırsam dört başı mamur bir ev alacağım.”
Dört elle sarılmak: Yapacağı işe büyük bir önem verip
özen göstererek girişmek.“Başarılı olmak istiyorsan dört
elle sarıl işine!”
Dört gözle beklemek: Özleyerek, çok isteyerek, büyük bir
sabırsızlıkla beklemek.
“Annemin yolunu dört gözle beklemeye başladım.”
Dut yemiş bülbüle dönmek: Susmak; konuşkanlığını,
sevincini, neşesini yitirmek; sesi çıkmaz olmak.
“Onu dut yemiş bülbüle döndürmezsem bana da Hasan
demesinler!”
6
Ecel teri dökmek: Çok korkmak, heyecan içinde bulunup
terlemek. “Köprüden geçerken ecel terleri döktüler.”
Ekmeğine yağ sürmek: Birinin yararına göre eylemde
bulunmak, istemese de birinin işine yarayacak biçimde
hareket etmek.“O işi bana vermemekle yabancıların
ekmeğine yağ sürdün sen.”
Ekmeğini taştan çıkarmak: En zor işleri bile yapıp
geçimini sağlayacak beceriklikte olmak, her türlü işi
yapmak.“Ekmeğini taştan çıkaran insanların arasına
katılmakta gecikmedi.”
El açmak: 1. Dilenmek. 2. Yardımını almak için
yalvarmak.
“İhtiyarlayıp da el açacağı hiç aklına gelmemişti.”
Elden ayaktan düşmek (veya kesilmek): Yaşlılık, hastalık
sebebiyle iş yapamaz, yürüyemez, kendi işini göremez
duruma gelmek.
“Allah kimseyi elden ayaktan düşürmesin.”
Ele avuca sığmamak: 1. Şımarık davranmak. 2. Söz
dinlememek, kural tanımamak, zapt edilememek.
“Sen ne ele avuca sığmaz bir çocukmuşsun meğer.”
El ele vermek: Güçleri birleştirip işbirliği yapmak,
yardımlaşmak.
“Bu ödevi ancak el ele verirsek yapabiliriz.”
Eli sıkı: Kolay para harcamayan, cimri, çok tutumlu.
“Bu kadar eli sıkı bir adam olmak zorunda değilsin.”
Elle tutulur gözle görülür: Çok açık, gizli bir tarafı yok.
“Şu zamana kadar elle tutulur gözle görülür bir iş
yaptın mı ?”
El üstünde tutulmak: Çok değer verilip sevilmek,
kendisine büyük ölçüde saygı gösterilmek.“Dedem
ailemizde el üstünde tutulurdu.”
Enine boyuna: 1. Her yönü ile, eksiksiz, bütün ihtimalleri
göz önünde tutarak. 2. İri yarı, gösterişli (adam).
”Şu meseleyi enine boyuna bir kez daha düşünelim.”
Etekleri tutuşmak: Çok telâşlanmak, heyecanlanmak.
“Babasını parkta göremeyince etekleri tutuşmaya
başladı, yoksa gelmeyecek miydi?”
Etekleri zil çalmak: Çok sevinmek, işler yolunda
olmak.“Yazılı sınavı umduğundan iyi geçen Halit`in
etekleri zil çalıyordu.”
Etliye sütlüye karışmamak: Kendini
ilgilendirmeyen meselelerden, toplumu derinden
etkileyen olaylardan uzak durmak, kaçınmak
ve hiçbiriyle ilgilenmemek. “Kendine sahip çık, sakın
etliye sütlüye karışayım deme oğlum.”
Evdeki hesap çarşıya uymamak: Önceden tasarlanan,
düşünülen bir iş umulduğu gibi gitmemek, başka bir
yöndegelişmek. “O kadar uğraştık ama evdeki
hesap çarşıya uymadı, bu paraya istediğimiz
gibi bir ev bulamadık.”
Faka basmak: Tuzağa düşmek, aldatılmak.
“Beni nasıl faka bastırdılar anlayamadım bir türlü!”
Falso vermek: Açık vermek veya kusurlu bir durumu
olmak, kusuru açığa çıkmak. “Eninde sonunda bir falso
verir dedim.”
Fareler cirit oynamak: Bir yer ıssız olmak, kimseler
bulunmamak.“Koca köyde fareler cirit atıyordu.”
Feleğin çemberinden geçmek: Hayatta çok günler
görmüş, acı tatlı olaylar yaşayıp tecrübe kazanmış,
olgunlaşmış.
“O ihtiyar mı? Feleğin çemberinden geçmiş biridir o.”
Fellik fellik aramak: Telâşla, hemen her köşeye bakarak
heyecanla aramak.“Bütün her yeri fellik fellik aradım ama
bıçağı bulamadım.”
Feragat sahibi: Gönlü tok, özveri gösterebilen, fedakârlık
yapabilen.
Ferman dinlememek: Kural, yasa, söz dinlememek; hiçbir
yerden buyruk almamak.“Âşığın gönlü ferman dinlemez
oldu.”
Fırıldak çevirmek: Düzen kurmak, hileli iş görmek.
“Yine ne fırıldak çeviriyorsun sen?”
Fırsat düşkünü: Çıkar sağlamak, kötülük yapmak için
fırsat kollayan kimse.“Fırsat düşkünü insanlardan nefret
ederim.”
Fikir yürütmek: Bir konu üzerinde kendi düşüncesini
söylemek, tahminlerde bulunmak.“Bu konuda fikir
yürütmek işime gelmiyor.”
Fincancı katırlarını ürkütmek: Zararı dokunacak bir
kimsenin hoşuna gitmeyen bir davranışta
bulunmak.“Kaymakamla konuşurken dikkatli ol, fincancı
katırlarını ürkütme sakın!”
Fink atmak: Hiçbir şeye aldırmadan gönlünce gezip
eğlenmek, şurada burada oynayıp zıplamak.
Fiskos etmek: Birilerinin bulunduğu bir yerde birkaç kişi
gizlice ve alçak sesle konuşmak.
“Utanmıyor musunuz bu kadar kişi içinde fiskos etmeye?”
Fitil olmak: 1. Çok içip sarhoş olmak. 2. Aşırı ölçüde
kızmak.“Fitil oluyorum şu adamın hareketlerine!”
Fitne sokmak: İnsanları birbirine düşürecek, aralarını
bozacak davranışta bulunmak, sözler sarf etmek.
Fol yok yumurta yok: Ortada (bir konu ile ilgili) hiçbir
belirti olmadığı hâlde varmış gibi bir kuşkuya
düşmek.“Henüz ortada fol yok yumurta yok, sen adama
para ödemeye kalkışıyorsun.”
Fora etmek: Açmak, çözmek.“Bütün yelkenleri
fora ettik.”
Forsu kalmamak: Sözü geçmez olmak; bir
konuda saygınlığı, gücü kalmamak.“Adamları
arasında da forsu kalmayacak onun.”
Foyası meydana çıkmak: Yalanı, dolanı,
hilesi, kötü niteliği, kusuru ortaya
çıkmak.“Yakında onun da diğerleri gibi foyası
7 meydana çıkacak.”

Gafil avlamak / avlanmak: Bir kimseyi hazırlıksız ve
habersiz bir anında yakalamak, güç duruma düşürmek,
güç durumundan yararlanmak.
“Paranın değerinin düşeceğini bilmiyordum, gafil
avlandım.”
Göbeği çatlamak: Birçok güçlükleri yenmek için çok
uğraşmak, pek çok çaba sarf etmek.“Onu razı edeceğim
diye göbeğim çatladı.”
Göklere çıkarmak: Aşırı ölçüde övmek.
“Adamı bu basit iş için göklere çıkartıp şımarttıkça
şımarttılar.”
Gökten zembille mi indi?: “Ona niçin ayrıcalık
gösteriliyor?”, “Onun ne özelliği var ki ona özel imkânlar
tanınıyor?” anlamında kullanılır.
Gölge düşürmek: Bir şeyin önemini ve değerini
azaltacak, ününü düşürecek işler yapmak.
Gölgesinden korkmak: Çok korkak olmak, en basit işlere
bile girmekten korkar olmak.
“Gölgesinden korkan adamlarla hiçbir işe girilmez.”
Gün görmek: Bolluk, mutluluk, esenlik içinde huzurlu
günler geçirmek.“Kaygılanma evlâdım, daha çok günler
göreceksin.”
Günü birliğine: Sabah gidip akşam dönmek üzere.“Size
günü birliğine konuk olmak istiyoruz.”
Güvendiği dağlara kar yağmak: Güvendiği kimselerden
yardım alamamak, güvendiği bir şeyin işe yaramadığı
anlaşılmak.
“Çok umutlusun, inşallah güvendiğin dağlara kar
yağmaz.”
Göz boyamak: Gösterişle aldatmak, bir şeyi iyi gibi
göstermek, kandırmak, yanıltmak.
Göz atmak: Kısaca, dikkatli değil de şöyle bir
bakıvermek; üzerinde fazla durmamak.“Kütüphaneye
şöyle bir göz atıp gitti.”
Gözdağı vermek: Korkutmak, tehdit etmek, istediğini
yaptırmak için yıldırmak.“Ona öyle bir gözdağı verin ki bir
daha buralara ayak basmasın!”
Gözden düşmek: Kendisine daha önce duyulan sevgi ve
ilgiyi kaybetmek.“Eskisi gibi top oynayamayan Ali bir
sene gözden düştü.”
Göz dikmek: Bir şeyi ele geçirmek isteğinde
olmak.“Komşusunun tarlasına göz dikti.”
Ben neden
yokum
acaba
Göz kulak olmak: 1. Korumak, bakmak, gözetmek. 2.
Görme ve işitme yoluyla öğrenmeye çalışmak.
“Yolda ona göz kulak ol da başına bir şey gelmesin.”
Gözleri dolmak: Ağlayacak gibi olmak, göz pınarlarına
yaş yürümek.“Hiç beklemediği bir anda beni karşısında
görünce gözleri dolu dolu oldu.”
Gözleri yaşarmak: Üzücü ve duygulandırıcı bir durum
karşısında gözlerinden yaş gelmek.“Gurbetteki oğlundan
gelen mektup eline tutuşturulunca gözleri yaşardı.”
Göze almak: Bir iş nedeniyle karşılaşabileceği her türlü
zararı ve tehlikeyi önceden kabullenmek.“Vatan için kim
ölümü göze almaz?”
Göze batmak: 1. Başkalarını aşırı söz ve davranışlarıyla
tedirgin etmek. 2. Kıskançlığa, çekememezliğe yol
açmak.“Her davranışınla gözüme batıyorsun. Kendine bir
çeki düzen ver.”
Göze girmek: Yetenekleri ve davranışları ile çevresinde,
bulunduğu yerde sevgi ve güven kazanmak.
“Kısa zamanda yaptıklarıyla göze girmeyi başardı.”
Göz gezdirmek: 1. Derinlemesine incelemeden okumak.
2. Bir şeyi, bir yeri pek fazla dikkat etmeden çabucak
incelemek.“Raftaki mallara şöyle bir göz gezdirip
çıkalım.”
Göz kırpmamak: 1. Hiç uyumamak.
2. Tehlikeye aldırmamak.
“Bu gece hiç göz kırpmadım, hep seni düşündüm.”
Gözüne girmek: Birinin sevgi ve ilgisini kazanmak.
Gözü arkada kalmak: Kendisi ayrıldıktan sonra, bıraktığı
şey veya kimse ile ilgili tedirginliği sürmek,merak etmek.
“Köyden ayrılıyordu ama gözü de arkada kalmıştı.”
Gözü pek (kara): Korkusuz, atılgan, cesur, tehlikelere
aldırmayan. “Gözü pek insanlardan korkulmaz, çünkü
kartlarını açık oynarlar.”
Göz yummak: Kabahatlerini, kusurlarını hoş karşılamak,
görmezlikten gelmek, bağışlamak.“Sana bu yaşa
gelinceye kadar göz yumdum, ama artık yeter.”
Gözü ısırmak: Bir kimseyi sanki tanır gibi olmak.
8
 Haber uçurmak: Çabucak,
gizlice haber
göndermek.“Hemen haber
uçurun köye, kaymakam bu
gece misafir olacakmış!”
Haddini bildirmek: Yetkisi
dışındaki işlere karıştığı için sert
bir karşılık vererek onu
cezalandırmak, yola getirmek,
uslandırmak, yetki sınırını
bildirmek.
Hallaç pamuğu gibi atmak: Bir arada, toplu bulunan
şeyleri ya da kimseleri dağıtmak, parçalamak; bu yolla
sağa sola, her birini bir yana atmak.”Sizin takımı hallaç
pamuğu gibi atacağız sahadan.”
Hangi dağda kurt öldü?: Kendisinden hiç umulmayan,
beklenilmeyen bir kimsenin olumlu davranışı
görüldüğünde; “Nasıl oldu da böyle güzel bir iş, bir iyilik
yaptı?” anlamında söylenir.
Hapı yutmak: Kötü bir duruma düşmek, zarar ve ziyana
uğramak.“Hapı yuttuk desene!”
Har vurup harman savurmak: Hesapsızca, düşüncesizce
harcamak; malını, parasını ölçüsüzce, bol bol harcayıp
tüketmek.
Haşir neşir olmak: Aralarında bulunduğu kimselerle
kaynaşmak, bir arada bulunup uğraşmak; kimi işlerle
ilgilenip durmak.“İnsanlarla haşir neşir olmayı sevdiğim
söylenemez.”
Havadan sudan konuşmak: Öylesine, gelişigüzel,
rastgele konuşmak.
Havanda su dövmek: Bir işle boşuna uğraşmak.“Senin
yaptığına havanda su dövmek derler,bırak artık şu işle
uğraşmayı.”
Hayra yormak: Bir rüya ya da olayı iyi ve yararlı bir
durumun işareti görmek.
Hem kel hem fodul: “Bu kadar kusuruna, bu
yeteneksizliğine rağmen bir de övünüyor, üstünlük
taslıyor” anlamında kullanılır.
Hem nalına hem mıhına (vurmak): Birbirine zıt olan iki
yanı da desteklemek.“Ben hem nalına hem de mıhına
vuran adamlardan korkarım.”
Hem suçlu hem güçlü: Gerçekte kendisi suçlu olduğu
hâlde suç işlememiş gibi davranan ve karşısındakini
suçlamaya çalışan kimse.
Her telden çalmak: Pek çok konuda bilgi sahibi olmak,
içinde bulunduğu ortamın şartlarına göre her çeşit iş
yapabilir olmak.
Hop oturup hop kalkmak: Ya heyecanından ya da
öfkesinden yerinde duramaz olmak.
Iska geçmek: 1. Hedefe isabet ettirememek,vuramamak.
2. Üzerinde durmamak, önem vermemek, atlamak.
“Bu sefer de ıska geçersen kaybedeceksin.”
Islah etmek: Hatası, yanlışı olan kimseyi yola
getirmek, doğru olanı görmesini sağlamak.
“Allah seni ıslah etsin, ne zaman düzeleceksin!”
İbret almak: Kötü bir olaydan etkilenerek
ders almak.
“Çocuklar bu olaydan ibret alırsa bir daha
sorun çıkmaz.”
İcabına bakmak: 1. Gereğini yerine getirmek.
2. Yok etmek.
“Onun icabına bakarız, merak etme. ”
İçi dışı bir (olmak): İkircikli olmayan, iki yüzlü
davranmayan, düşündüğünü açıkça söyleyen, özü sözü
bir olan.
“İçi dışı bir olan insanlara her zaman güvenebiliriz.”
İçi içine sığmamak: Çok heyecanlanmak, coşkunluk
duymak ve sevincini belli etmekten kendini
alamamak. “Annemi karşımda görünce ne yapacağımı
şaşırdım, içim içime sığmıyordu, koşup boynuna
sarıldım.”
İçinden pazarlıklı: Sinsi, yapacağı kötülükleri
sezdirmeyen.
“Senin gibi içten pazarlıklı adamlarla iş yapmam ben.”
İçine kurt düşmek: Kuşkulanmak, kendisine zarar
geleceğinden şüphe etmek. “Tilkiyi civarda dolaşırken
gördüğü andan itibaren içine kurt düşmüştü.”
İçine sindirmek: Benimsemek, iyice kabul etmek.
İçine sinmemek: 1. İçi rahat etmemek, yaptığı şeyden
memnun olmamak. 2. İstediği gibi olmadığı için rahatlık,
mutluluk duymamak; tadına varamamak. “İşi bitirdim ama
hiç de içime sinmedi.”
İçini dökmek: Dertlerini, sıkıntılarını, üzüntülerini
anlatmak.
“Şu koca dünyada içimi dökecek bir insan bulamadım.”
İçini kemirmek: Bir üzüntü ve düşünce dolayısıyla
rahatsızlık duymak. “İçini kemiren bu düşünceden
kurtulmak istiyordu.”
İçini (bir) kurt yemek: Sürekli olarak bir kaygı içinde
olmak.
İğne atsan yere düşmez: Çok kalabalık, yürünecek gibi
değil.
İğne ile kuyu kazmak: Zor denecek bir işi yetersiz araç
ve gereçlerle başarmaya çalışmak.
İğne ipliğe dönmek: Aşırı derecede zayıflamak, kilo
vermek.
“O iri yarı adam hapisten çıktı ki iğne ipliğe dönmüş.”
İki ayağını bir pabuca sokmak: Bir kimseyi, bir işi
yapması için zorlamak, sıkıntıya sokmak.
İki dirhem bir çekirdek: Çok şık, özenli giyinmiş (kimse).
“Bugünkü toplantıya iki dirhem bir çekirdek gelmiş.”
İki yakası bir araya gelmemek: Geçim sıkıntısı içinde
olmak ve borçtan kurtulamamak.“Bilmiyorum ne zaman
iki yakamız bir araya gelecek.”
İnce eleyip sık dokumak: Titizlik göstermek, bir şeyi en
ince ayrıntılarına kadar araştırmak, gözden geçirmek.
“O kadar da ince eleyip sık dokunacak bir iş değil,
kaygılanma.”
İpe un sermek: İstenilen işi yapmamak için
birtakım bahaneler, sebepler ileri sürmek, güçlük
çıkarmak, engeller göstermek.
İple çekmek: Zamanın gelmesini sabırsızlıkla
beklemek, çok istemek. “Yarını iple
çekiyorum.”
İzinden yürümek: Birine içten bağlanarak
onun başladığı işi aynı anlayışla sürdürmek,
fikirlerini ve hareketlerini aynen benimsemek.
9
 Jetonu geç düşmek: Bir
Kendini dev aynasında görmek: Kendisini olduğundan
konuyu, sorunu ya da
büyük bir adam sanmak; üstün, yetenekli, güçlü görmek.
düşünceyi geç ve güç
“Kendini dev aynasında görmekten ne zaman
anlamak. “Jetonu geç düşüyor
vazgeçeceksin?”
galiba, şaka yaptığımızı
Kılı kırk yarmak: Titizlenmek, çok dikkat ederek en ince
anlamadı hâlâ.”
ayrıntılarına kadar incelemek, önemle üstünde
Jurnal etmek: Biriyle ilgili, yetkili kimselere kötülemede
durmak. “Bir malı almadan önce kılı kırk yararcasına evirir
bulunmak; yazılı, sözlü ihbarda bulunmak.
çevirir ve öyle alırdı.”
Kabak (birinin) başına (başında) patlamak: Birçok
Kitabına uydurmak: Yasal olmayan bir işi kimi
kimsenin ilgili olduğu olaydan yalnızca bir kimse zararlı
boşluklardan yararlanarak yasalmış gibi göstermek.
çıkmak; beklenmediği
Köküne kibrit suyu dökmek: Bir daha belirmeyecek, ortaya
halde, bir işin zararlı sonucuna katlanmak.
çıkmayacak biçimde yok etmek, ortadan kaldırmak.
Kabak tadı vermek: Bıktırmak, usanç vermek, tatsız
Kulağı delik: Olup bitenleri çabuk haber alan, hemen her
olmaya başlamak. “Senin bu şakaların da artık kabak
şeyden haberi olan. “Ne kulağı delik adamdır o, ne
tadı vermeye başladı.”
öğreneceksen ona sor.”
Kabına sığmamak: Sevinçten taşkın hareketlerde
Kulağı kirişte (olmak): Söylenecek sözü, gelecek haberi
bulunmak.
dikkatlice (beklemek). “Kulağınız kirişte olsun, ne
Kabuğuna çekilmek: Tek başına kalmak, dış dünya ile
duyarsanız iletin hemen.”
ilgisini kesmek, kimse ile görüşmemek. “Kazadan sonra
Kulağına kar suyu kaçmak: Rahatını bozan bir haber
iyice kabuğuna çekildi.”
işitmek, sıkışık bir duruma düşmek.
Kalburla su taşımak: Verimsiz, verim alınamayacak,
Kulağına küpe olmak: Başına gelen bir işten, gördüğü
olmayacak bir işle uğraşmak.
olaydan ders alıp hiç unutmamak. “Umarım bu iş senin
Kale almamak: Önemsiz görmek, sözünü etmeye değer
kulağına küpe olur da aynı hataya bir daha düşmezsin.”
bulmamak.
Kulak asmamak: Aldırıp önemsememek, dinlememek.
“O, kale alınacak bir insan değil.”
“Kulak asma sen onun söylediklerine.”
Kaleyi içinden fethetmek: Karşı taraftan birinin yardımını
Kulak kabartmak: Çaktırmadan, belli etmemeye çalışarak
alarak davasını kazanmak.
dinlemek. “Dayanamayıp konuşmalara kulak kabarttı.”
Kanadı altına almak: Korumak, gözetmek, himayesi
Kuş uçurmamak: Hiç kimsenin geçmesine, kaçmasına izin
altına almak. “Yeğenini kanadının altına aldı.”
vermemek, bunun için çok dikkatli davranmak. “Sıkı
Kara gün dostu: Yalnız iyi günlerde değil sıkıntılı, üzücü,
gözcülerdir, kuş uçurtmazlar, merak etme!”
düşkünlük günlerinde de insanın yardımına koşan,
Kuyruğuna basmak: Birini tahrik etmek, saldırmasına
dostunu yalnız bırakmayan kimse.
yol açmak.
Karaman’ın koyunu sonra çıkar oyunu: “Dış görünüşe
Küçük dilini yutmak: Çok şaşmak, hayrete düşmek,
aldanmamalı, bir kişi ya da iş olağan görünebilir, ancak
donakalmak, hiçbir şey söyleyemez hale gelmek.
altından neler çıkabileceği hiç belli olmaz.” anlamında
“Ne o dostum, küçük dilini mi yuttun?”
kullanılır.
Külahları değişmek: “Araları bozulmak, bozuşmak”
Karınca kararınca: Az, önemsiz ve küçük de olsa, gücü
anlamında tehdit olarak kullanılır.
yettiği kadar, elinden geldiğince. “Caminin yapımına
“Hareketlerini düzeltmezsen külahları değişiriz, ona göre!”
karınca kararınca o da katkıda bulunmaya karar verdi.”
Küplere binmek: Haddinden fazla öfkelenme, kızmak,
Kaşla göz arasında: Çok çabuk, kimsenin sezmesine
sağa sola ateş saçmak. “Yeni saatimi kırdığımı öğrenen
fırsat vermeyecek kadar az bir zaman içinde. “Kaşla göz
annem küplere bindi.”
arasında kapıverdi mendili.”
Laf atmak: 1. Dokunaklı sözlerle sataşmak, uzaktan
Kaş yapayım derken göz çıkarmak: İşi düzelteyim, bir
işittirmek. 2. Karşılıklı söyleşmek, konuşmak. 3. Sözle
iyilik yapayım derken bozmak ve büyük bir zarar
sarkıntılık etmek. “Laf atarak beni sinirlendirmeye
vermek.
çalışıyorlardı.”
Kedi gibi dört ayak üstüne düşmek: En zor, en tehlikeli
Lafa tutmak: Birini konuşarak, gereksiz meseleler
durumdan zarar görmeden kurtulmak.
anlatarak işinden alıkoymak. “Onu biraz lafa tutup
Kedi olalı bir fare tuttu: İlk defa, neden sonra kendisinden
oyalamaya başladılar.”
beklenen bir iş yapabildi. “Temsilcimiz, nihayet kedi olalı
Lafı (sözü) ağzına tıkamak: Birinin sözünü bitirmesine
bir fare tuttu, yüklü bir iş yakaladı.”
fırsat vermemek, onu susmak zorunda bırakmak,
Kel başa şimşir tarak: Pek çok ihtiyaç giderilmeyi
konuşmasını önlemek. “Ağzını açar açmaz lafı ağzına
beklerken gereksiz özenti ve gösterişi belirtmek için
tıkadılar adamcağızın.”
kullanılır.
Lamı cimi yok: “Hiçbir bahane, itiraz, mazeret,
Kemerleri sıkmak: Tutumlu davranmak, açlığa ve
duraksama, karşı gelme yok” anlamında
susuzluğa katlanmak. “Kemerleri sıktıra sıktıra
kullanılır.
millette hâl bırakmadılar.”
Leb demeden leblebiyi anlamak: Daha sözün
Kendine yontmak: Ortaya çıkan fırsattan yararlanıp
başında ne demek istediğini anlamak, anlayışlı
başkalarını düşünmeyerek hep kendi çıkarını
ve kavrayışlı olmak.
sağlayacak yönde hareket etmek. “Hep kendine
Lokmasını saymak: Birinin ne kadar yediğine
yontma, biraz da bizi düşün, biz de insanız!”
10 bakmak, çok yiyeceğinden korkmak.
Madalyanın ters (öteki) yüzü: Olumlu bir olay, iş ya da
durumun düşünülmesi, hesaba katılması gereken
olumsuz yönü.
Madik atmak: Hile, düzen ve oyunla aldatmak; dolap
çevirmek. “Ona kolay kolay kimse madik atamaz.”
Mal etmek: 1. Bir malı hakkı olmadığı hâlde
kendisininmiş gibi göstermek veya saymak. 2. Bir mala,
bir değer karşılığında sahip olmak. “O tarlayı kendisine
mal etmesine göz yummayacağım.”
Mantar gibi yerden bitmek: Birdenbire ya da
kendiliğinden ortaya çıkmak. “Adamlar mantar gibi
yerden bitmişlerdi, bir anda etrafımızı sarıverdiler.”
Maskara olmak: Gülünç hallere düşmek, alay konusu
olmak. “Kim düşmanının maskarası olmak ister?”
Maval okumak: Tutarlı, inandırıcı olmayan, yalan sözler
söylemek. “Kes sesini, maval okumandan bıktım artık!”
Maymun iştahlı: Kararsız, hevesi çabuk geçen.
“Maymun iştahlılığı yüzünden başına olmadık işler geldi.”
Mekik dokumak: İki yer arasında durmadan gidip
gelmek. “Mağaza ile ev arasında tam elli beş yıl mekik
dokumuştu.”
Meteliğe kurşun atmak: Parasız pulsuz kalmak, hiç
parası olmamak. “Dün meteliğe kurşun atıyordu, ya
bugün…”
Meydanı boş bulmak: Kendisine mani olacak kimse
bulunmadığı için aşırı davranışlarda bulunmak, bir
şeyden çekinmemek. “Meydanı boş bulan eşkıyalar
ortalığı kasıp kavurmaya başlamışlardı.”
Minnet etmek: Boyun eğmek, yalvarmak.
“Ona buna minnet etmeden yaşamak istediğimi
biliyorsun.”
Mumla aramak: Çok istek ve özlemle aramak. “O anneyi
siz mumla arayacak ama bir daha bulamayacaksınız.”
Nabza göre şerbet vermek: Birinin hoşuna gidecek,
eğilimlerine cevap verecek biçimde davranmak.
“Nabza göre şerbet vermeyi iyi biliyorsun.”
Nalıncı keseri gibi kendine yontmak: Hemen her işte
kendi çıkarını düşünerek hareket etmek.
Nefes aldırmamak: Dinlenmesine fırsat vermemek,
sıkıştırmak, rahat bırakmamak. “Nefes aldırmadı bize,
sabaha kadar çalıştırdı.”
Nefes tüketmek: Bir şeyi anlatmaktan çok yorulmak.
“Boşuna nefes tüketiyorsun, baksana anlamıyor.”
Ne oldum delisi olmak: Beklemediği bir duruma yükselip
şımarmak, ölçüsüz hareketler yapmak.
“Dikkat et, ne oldum delisi olan insanlar gibi olma.”
Nevri dönmek: Çok öfkelenmek, sinirlenip kızmak
ve bu sebeple rengi değişmek. “Saygısızca
konuşunca nevri döndü, öfkeyle elini kaldırdı.”
Nuh der peygamber demez: Son derece inatçıdır,
düşüncelerini değiştirmez, söylediklerinde ve
inançlarında direnir.
Nutku tutulmak: Korkudan, üzüntüden, heyecandan
konuşamaz olmak. “Beni karşısında görünce
nutku tutuldu.”
Ocağına düşmek: Birine yardım etmesi için yalvarmak,
koruması için sığınmak. “Ocağına düştüm ağam, beni bu
işten ancak sen kurtarırsın!”
Ocağına incir dikmek: Birinin evini barkını dağıtmak,
düzenini alt üst etmek, yuvasını yıkıp toparlanamaz hâle
getirmek. “Ben de senin ocağına incir dikmezsem dedi
ama dediğine pişman oldu.”
Okkanın altına girmek: Haksız yere eziyet çekmek, zarar
ve ceza görmek. “Uyanık ol da okkanın altına gireyim
deme, tamam mı?”
Ok yaydan çıkmak: Geri dönüşü olmayan,
vazgeçilemeyecek bir şey oldu. "Ok yaydan çıktı bir kere,
çaresiz dövüşeceğiz."
Oldu bittiye getirmek: Emrivaki yapmak, geri dönülmesi
güç ve imkânsız bir durum oluşturmak.
“Oldu bittiye getirerek tarlayı satın aldılar.”
Omuz silkmek: Aldırmamak, önem vermemek,
benimsememek.
“Sana bunu alacağım dedim ama o, omuz silkti.”
On parmağında on marifet: Çok hünerli, becerikli,
ustalığı çok, elinden her iş gelir.
Oyuna gelmek: Aldatılmak, tuzağa düşürülmek.
“Onların oyununa gelmemeye çalış, dikkatli ol.”
Oyunbozanlık etmek: Mızıkçılık etmek, birlikte yapılması
gereken işten tek taraflı vazgeçmek.
“Oyunbozanlık etme de gel birlikte eğlenelim.”
Öç almak: Yapılan bir kötülüğün acısını aynı derecede
bir kötülük yaparak çıkarmak. “Öç alma fikrinden
vazgeçirmeliyiz onu.”
Öküzün altında buzağı aramak: Kimi sebepler, bahaneler
uydurarak suç ve suçlu bulma çabasında olmak.
Ölçüyü kaçırmak: Uygun derecenin üstüne çıkmak, aşırı
gitmek. “Sofraya her oturuşunda ölçüyü kaçırırdı.”
Ömür çürütmek: Uzun süre bir şey için emek vermiş
olmak, ya da boşuna zaman harcamış olmak.
“Bu ev için bir ömür çürüttüm ben.”
Ömür törpüsü: İnsanı yıpratan, yoran, sıkıntıya sokan,
uzun ve yorucu iş.
Ön ayak olmak: Bir işin yapılmasında ilk başlayan olup
herkesi arkasından sürüklemek. “Haydi ön ayak ol da
koşsunlar biraz.”
Örümcek kafalı: Geri düşünceli, yenilikleri kolay kabul
etmeyen.
Özrü kabahatinden büyük: Bir kabahat için özür dilerken
daha büyük bir kabahat işleyen kimse için söylenir.
11

Pabucu dama atılmak: Kendisinden üstün birinin
çıkmasıyla gözden düşmek, değer ve itibarını
kaybetmek. “Yeni bir elektrikçi aldılar, desene Murat’ın
pabucu dama atıldı.”
Paçaları sıvamak: Bir işi yapmak için hazırlanmak.
“Bir an önce paçaları sıvayıp işe başlamak istiyordu.”
Palas pandıras: Acele olarak, hazırlanmaya zaman
bulamadan. “Palas pandıras evden çıkmak zorunda
kaldık.”
Pamuk ipliği ile bağlamak: Etkisi az sürecek, köksüz,
geçici bir çözüm yolu bulmak.
Parmağı ağzında kalmak: Çok şaşırmak, hayrete düşmek.
Pay biçmek: Bir fikir elde edebilmek için, durumu bir şey
ile kıyaslamak.
Payidar olmak: Kalmak, yok olmamak, yaşamak.
“Milletimiz ilelebet payidar olacaktır.”
Peyda olmak: Ortaya çıkmak, belirmek, oluşmak.
“Köşede bir adam peyda oldu.”
Pire için yorgan yakmak: Önemsiz bir şey için kızıp daha
büyük zarara yol açacak davranış içine girmek.
Pireyi deve yapmak: Küçük, basit bir olayı büyütüp mesele
yapmak, aşırı abartmak.
Pişkinliğe vurmak: Çıkarı için kötü bir davranışa veya söze
aldırmamak.
Pişmiş aşa su katmak: Yoluna girmiş, bitmek üzere olan
bir işi bozmak ya da aksatmak.
“Pişmiş aşa su katabilir, onu buraya sokmayın.”
Pişmiş kelle gibi sırıtmak: Anlamsız, çirkin, yersiz, dişlerini
göstererek gülmek. “Pişmiş kelle gibi gülmeyi bırak da
işine bak.”
Posta koymak: Birini korkutmak, gözdağı vermek, tehdit
etmek.
Postu sermek: Kısa bir süre için gittiği yerde, saygısızca
ve sorumsuzca uzun süre kalmak.
Pot kırmak: Gaf yapmak, farkında olmayarak
karşısındakini kıracak, incitecek söz söylemek. “Dikkatli ol,
bir pot kırma sakın.”
Punduna getirmek: Bir şeyi yapmak için uygun şartları
elde etmek, fırsat kollamak. “Punduna getirir getirmez
patlattı yumruğunu.”
Pusuya düşmek: Pusu kuran kimsenin saldırı alanı içine
girmek. “Eyvah,pusuya düşürdüler bizi!”
Rafa kaldırmak (koymak): Bir iş üzerinde artık durmamak,
o işi kenara itmek, ihmal etmek. “Bizim dosyayı yine rafa
kaldırmışlar.”
Ramak kalmak: “Bir şeyin olmasına çok az kalmak”
anlamında kullanılır. “Makinenin elime değmesine ramak
kalmıştı ki güçlükle kendimi geri attım.”
Rayına oturmak: Bozulmuş, düzensiz hâle gelmiş
bir işi yoluna koymak, iyi duruma getirmek.
Rengi atmak: 1. Solmak. 2. Korku, heyecan
sebebiyle benzi sararmak.
Renk vermemek: Bir konu ile ilgili duygularını,
düşüncelerini belli etmemek; bildiği halde bilmez gibi
görünmek.
12
Saati saatine uymamak: Bir kimsenin durumu, huyu sık
sık değişir olmak. “Ona güvenemem, çünkü saati saatine
uymaz.”
Saçını süpürge etmek: (Kadın) çok büyük istekle çalışıp
hizmet etmek, özveri ile birileri uğrana çalışmak.
Saman altından su yürütmek: Hiç kimseye sezdirmeden
iş çevirmek, ortalığı birbirine karıştırmak.
Sarı çizmeli Mehmet Ağa: Kim olduğu bilinmeyen kimse.
Selâm verip borçlu çıkmak: Küçük bir ilgi göstermek
karşılığında hemen kendisine bir iş yüklenilmek.
Sermayeyi kediye yüklemek: Parasını yiyip bitirmek, işini
ve parasını kaybetmek, batırmak.
Seyirci kalmak: Bir olay karşısında hiç tepki
göstermemek, işe karışmamak.
Sıcağı sıcağına: Hemen, olayın üzerinden fazla zaman
geçmeden, unutulmadan. “Sıcağı sıcağına gidip onları
barıştırmayı düşündü.”
Sıfırı tüketmek: 1. Elinde avucunda bir şey kalmamak,
malı ve parayı bitirmek. 2. Gücü kalmamak.
Sık boğaz etmek: Bir şey yaptırmak için birini zorlamak.
Sırra kadem basmak: Bir kimse ortalıktan yok olmak.
Sırtını dayamak: 1. Güçlü bir yere veya birine güvenmek.
2. Bir yere dayanmak ya da yaslanmak.
Sırtını yere getirmek: 1. Üstün gelmek. 2. Güreşte rakibi
sırt üstü yere yatırarak yenmek. “Onun sırtını kimse
kolay kolay yere getiremez.”
Sinek avlamak: Satış yapamamak, iş ve müşteri
olmadığından boş oturmak, iş yapamaz olmak.
Soğuk duş etkisi yapmak: Ansızın bildirilen tatsız bir
haber karşısında olumsuz bir tepki göstermek.
Sözünün eri olmak: Verdiği sözü ne pahasına olursa
olsun yerine getiren bir kişi olmak. “Ona güvenin, o
sözünün eri olan birisidir.”
Su götürmez: Kesin, başka bir yoruma açık olmayan.
Sudan çıkmış balığa dönmek: Yeni bir işe, ortama,
duruma alışmakta zorluk çekmek.
Suya sabuna dokunmamak: Sakıncalı konulardan uzak
durmak, davranışlarıyla birilerini incitmeyecek yol
tutmak.
Sünger çekmek: Unutmak, silmek, hiçbir şey olmamış
saymak.
Sürüden ayrılmak: Herkesin tuttuğu yolu bırakıp ayrı bir
yol takip etmek. “Sürüden ayrılanı kurt kapar mı?”
Süt dökmüş kedi gibi: Bir kabahat işleyip de bu
kabahatinden dolayı utanan, korkan kimsenin durumunu
anlatmak için kullanılır.
Şaha kalkmak: 1. Atın ön ayaklarını yerden kesip arka
ayakları üstünde yerde durması. 2. Coşmak, kükremek,
baş kaldırmak.
Şeytanın ayağını kırmak: 1.Aksiliği, uğursuzluğu
yenmek. 2. Herhangi bir sebepten ötürü yapamadığı bir
şey yapmak.
Şeytana külahını ters giydirmek: Çok kurnaz
olmak; oyuna getirmek,kendisine iyi
davranmayanları bir hile ile yaptıklarına pişman
etmek.
Şimşekleri üzerine çekmek: Söz ve
davranışlarıyla çevresindekileri kızdırmak;
rahatsız etmek; sert eleştirilerine, saldırılarına
hedef ve neden olmak.
 Tabanları yağlamak: 1. Uzak bir
yere yayan olarak gitmek için
hazırlanmak.
2. Hızlıca koşarak kaçmak.
Tadına varamamak: Bir şeydeki ince
güzelliği duyamamak, hissedememek
ya da kavrayamamak.
Takke düştü kel göründü: Kusuru, kabahati örten şey
ortadan kalkınca bütün çirkinlikler, hileler, ayıplar ortaya
çıktı.
Tası tarağı toplamak: Gitmek üzere bütün eşyasını
toplamak.
“Tası tarağı toplamış arabanın gelmesini bekliyorduk.”
Taşı gediğine koymak: Zekice bir hareketle gerekli bir
sözü tam zamanında ve yerinde söylemek.
Taşı sıksa suyunu çıkarmak: Bedence çok kuvvetli,
dinç kimse.
Taş kesilmek: Çok şaşırıp ne yapacağını, ne
söyleyeceğini bilemez olmak; sesini çıkaramamak,
hareket edememek.
Tatlıya bağlamak: Bir anlaşmazlığı tarafları memnun
edecek biçimde bir çözüme ulaştırmak.
Tavşanın suyunu suyu: İki şey arasında çok uzak bir ilgi
olduğunu anlatmak için kullanılır.
Tencere yuvarlanmış kapağını bulmuş: İki değersiz kişi
bir araya gelmiş, birleşmiş, yakışmışlar birbirlerine.
Tepeden bakmak: Küçümsemek, kendini üstün
görmek. “İnsanlara tepeden bakmayı bırak artık, aciz bir
varlık olduğunu düşün.”
Tepesi atmak: Çok sinirlenmek, birden öfkelenmek.
“Tepesi atar atmaz salondakileri dışarı çıkardı.”
Tereciye tere satmak: Birine çok iyi bildiği bir konuda
bilgi vermeye çalışmak.
Tere yağından kıl çeker gibi: Hiç kimseye zarar
vermeden, çok kolaylıkla yapılan işler için kullanılır.
Ters tarafından kalkmak: Aksi, huysuz ve ters olmak.
“Ters tarafından kalktın galiba, ne dersem tersini
yapıyorsun.”
Teslim bayrağı çekmek: 1. Yenilgiyi kabullenmek,
teslim olmak.
2. Bir çekişme sonunda karşısındakinin istediğini
yapmaya razı olmak. “Yakında teslim bayrağını çekerler,
endişeye kapılmayın.”
Tok evin aç kedisi: Varlıklı olduğu halde doymayan,
ihtiyacı olmadığı halde aç gözlülük eden, her gördüğüne
sahip olmak isteyen (kimse).
Toz kondurmamak: Bir şeyi kusursuz göstermek, onda
bir kusurun olabileceğini kabul etmemek.
Treni kaçırmak: Bir işi gerçekleştirme, bir şeyi elde
etme olanağını yitirmek.
Turnayı gözünden vurmak: Hiç beklenmedik bir
kazanç sağlama imkanını ele geçirmek.
Turp gibi: Çok sağlıklı, sağlam, rahatı yerinde.
Tükürdüğünü yalamak: Verdiği sözden geri dönerek
benliğini küçültmek.
Tüy dikmek: Kötü bir işi, ortaya konan bir söz ya da
davranışla daha da kötüleştirmek.
Tüyleri diken diken olmak: Korku, heyecan, endişe veya
üşümekten vücuttaki tüyler, kıllar kabarmak, dikilmek.
13
Ucuz atlatmak: Güç ve tehlikeli durumdan az bir zararla
sıyrılmak. “Ucuz atlattık, az kalsın uçuruma
yuvarlanacaktık.”
Uçan kuşa borcu (borçlu) olmak: Pek çok kişiye borçlu
olmak.
“Babanın uçan kuşa borcu varmış diyorlar, doğru mu?”
Uçan kuştan medet ummak: Pek sıkıntıda bulunup, bu
sıkıntıdan kurtulmak için her türlü çareye, olmadık yerlere
başvurmak, yardım istemek.
Ununu elemiş, eleğini asmış: Hayatta yapmak
istediklerini yapmış, geri kalan ömrü süresince artık
yapacak önemli bir işi kalmamış kimseler için söylenir.
Uyku gözünden akmak: Çok uykusu gelmek, göz
kapakları kapanmak. “İki gündür yoldaydık, hemen
hemen hiç uyumamıştık, uyku gözlerimizden akıyordu.”
Üç buçuk atmak: Çok korkmak, korku içinde olmak,
istenmeyen bir durum olacak diye korkup durmak.
Üstesinden gelmek: Becermek, üzerine aldığı işi
başarmak, yapmak. “Hiç endişelenme sen, üstesinden
gelecektir o işin.”
Üstüne (üzerine) düşmek: 1. Bir şeyi elde etmek için çok
uğraşmak. 2. (Çocuğu) sevme ya da korumada çok ileri
gitmek. “Şu çocuğun üstüne bu kadar düşmeyelim,
şımardıkça şımarıyor.”
Üstüne titremek: Pek fazla sevgi, özen göstermek; zarar
gelmesin diye itinalı davranmak. “Öğrencilerinin üstüne
böyle titreyen bir öğretmen daha görmedim.”
Üzerinde kara bulutlar dolaşmak: Sıkıntı ve felaketlerle
geçen, uğursuz kabul edilen kötü günler yaşanmak.
"Bir haftadır ailemizin üzerinde karabulutlar dolaşıyor.
Vadesi gelmek (yetmek): 1. Ömrü sona ermek, eceli
gelmek, ölmek. 2. Süresi dolmak, ödeme zamanı
gelmek.
“Vadesi geldi geçiyor ama senet sahibi hâlâ ortalıkta
görünmüyor.”
Varlıkta darlık çekmek: Elinde her imkan olduğu halde
bunlardan yararlanamamak, sıkıntıya düşmek.
Velveleye vermek: Gereksiz bir heyecana, telaşa
düşürmek.
“Bir anda ortalığı velveleye verdiler; bağırmaya, sağa
sola koşmaya başladılar.”
Verip veriştirmek: Ağır sözler söylemek, ağzına ne
gelirse söylemek.
“Yüzüne karşı verip veriştirdi ama o tek kelime bile
söylemedi.”
Veryansın etmek: Hiç insaf göstermeden, acımadan
saldırmak; ağzına geleni söylemek.
Vız gelmek (vız gelip tırıs gitmek): Hiç önemsememek,
aldırış etmemek.
Vidaları gevşemek: Kendini tutamayıp çok
gülmek."Çok komik fıkraymış, inan vidalarım
gevşedi."
Vücuda getirmek: Oluşturmak, meydana
getirmek, var etmek. “Bütün bu canlıları Yüce
Allah`tan başka kim var edebilir.”
Yabana atmak: Önem vermemek, önemsiz görüp dikkate
almamak, üzerinde durmamak.”Babanın sözlerini sakın
yabana atayım deme.”
Yâd etmek: Anmak, hatırlamak.
“Seni her gün yad ederiz buralarda.”
Yağmurdan kaçarken doluya tutulmak: Bir tehlikeden,
güç bir durumdan kaçarken daha kötüsüyle karşılaşmak.
Yağmur yağarken küpünü doldurmak: Kazanma fırsatı
varken ondan yararlanıp para veya mal edinmek. “Bana
bak aslanım, daha ne istiyorsun, yağmur yağarken
küpünü doldur yoksa pişman olursun.”
Yakasına yapışmak: Hesap sormak ya da bir şey istemek
için tutup bırakmamak. “Beni de götüreceksin diye
yakama yapıştı, ben de getirmek zorunda kaldım.”
Yan basmak: 1. Aldanmak. 2. Kaypaklık edip dürüst
davranmamak.
“Sana tanınan bu fırsatı iyi değerlendir, sakın yan
basayım deme.”
Yaş tahtaya (yere) basmamak: Kolay kolay tuzağa
düşmemek, uyanık davranmak. “O, benim yaş tahtaya
basmayacağımı iyi bilir.”
Yelkenleri suya indirmek: Israrından, iddiasından,
direnmekten vazgeçip karşısındakinin dediğini kabul
etmek; yüksekten atıp tutmayı bırakarak
yumuşamak. “Yelkenleri nasıl da suya indi dediğini
yaptıramayınca.”
Yenilir yutulur gibi değil: 1. Yenmeyecek nitelikte
(yiyecekler için). 2. Aşırı, çok pahalı. 3. Çok ağır, kabul
edilmez (söz). 4. Kendisiyle başa çıkılamayacak
durumda olan.
“Doğrusu yenilir yutulur gibi değildi o sözler.”
Yer demir gök bakır: “Hiçbir yerden yardım alma umudu
kalmadı, bütün kapılar kapalı, yardım imkânları ortadan
kalktı.” anlamında çaresizliği anlatmak için kullanılır.
Yerin dibine geçmek: 1. Çok utanmak, sıkılmak. 2.
Kaybolmak, göze görünmez olmak.
“Şuradaydı ama bulamıyorum, yerin dibine geçti sanki!”
Yıldırımları (veya şimşekleri) üstüne çekmek: Kimi
davranışlarıyla pek çok kimseyi kızdırarak eleştirilere,
saldırılara yol açmak.
“Bu hareketlerinle şimşekleri üzerine çekiyorsun.”
Yola getirmek: Birinin bir konudaki ters tutumunu
düzeltmek.
Yolunu sapıtmak: Kötü yola düşmek, doğru yoldan
ayrılmak. “Yolunu sapıtmış şu adamı Allah’tan başka
kim doğru yola getirebilir?”
14
Yukarı tükürsem bıyık, aşağı tükürsem sakal: İki
davranış, iki kimse, iki karşıt şey arasında bir tercih
yapamama zorluğunu anlatmak için kullanılır.
Yumurta kapıya gelmek: Yapılması gereken bir iş için
zaman daralmış olmak, iş çok sıkışık zamana rastlamak.
“Sen hep işleri yumurta kapıya gelince mi yaparsın?”
Yüreği ağzına gelmek: Birden bire çok korkmak, kalbi
yerinden fırlayacakmış gibi hızlı hızlı atmak. “Karanlık ve
ıssız sokakta yürürken bir çığlık duydu, yüreği ağzına
geldi o an.”
Yüreğine su serpilmek: Duyduğu üzüntüyü hafifletecek
bir haberle karşılaşmak, ferahlamak. “Demek
mahkemeye başvurmaktan vazgeçmiş, yüreğime su
serpildi doğrusu, yoksa olayı hemen herkes duyacaktı.”
Yüzünden (suratından) düşen bin parça olmak: Sıkıntısı,
öfkesi ve küskünlüğü yüz ifadesinden belli olmak.
“Babamın yüzünden düşen bin parça, ne oldu yine?”
Zembereği boşanmak: 1. Saatin zembereği kurulmaz
duruma gelmek. 2. Kendini tutamayarak uzun uzun
gülmek.
Zevkten dört köşe olmak: Çok mutlu olduğu anlaşılmak,
çok sevinip keyiflenmek ve aşırı zevk duymak.
“Takımı galip gelince zevkten dört köşe oldu.”
Zeytinyağı gibi üste çıkmak: Bir konuda haksız olduğunu
kabullenmeyerek kurnazlıkla kendini haklı ya da suçsuz
çıkarmaya çalışmak.
Zihnini bulandırmak: 1. Kuşkulandırmak.
2. Düşünemez hâle getirmek.
Zil takıp oynamak: Çok sevinmek.
Ziyan etmek: Yersiz, boş yere harcamak.
“O kadar ekmeği ziyan etmeye utanmıyor
Zokayı yutmak: Aldatılıp zarara sokulmak.
Züğürt tesellisi: Kötü bir işte en önemli şeyi kaybettiği
zaman bazı önemsiz, iyi olmayan bir yan bularak
sevinmek ve kendini avutma.
Zülfüyâra dokunmak: İşle ilgili olanı, hatırlı ve güçlü
kimseyi veya yüksek bir makamı kimi söz ve
davranışlarla gücendirmek, darılmasına yol
açmak. “Hayır geri duramam, zülfüyâra dokunsa da
söyleyeceğim.”
Katkılarından dolayı
Gülbahar Kaya'ya
teşekkür ederim.

Kaynak : Dilbilgisi.net

14