You are on page 1of 17
DE CUONG MON: KHOA HQC TRAI DAT VA SY SONG * ‘Trinh bay nhimg khai nigm co ban vé H¢ Mat Trai va Trai dat; Chuyén dng ciia ‘Trai dit xung quanh Mit trai va nhimng hé qua ciia ching? 1. Khai nigm vé Hé Mat Trai va Trai Dat a. Khai nigm Hé Mat Troi + Thién Ha 1d nhiig tép hgp sao khéng 1d ( trung binh mdi thién ha ¢6 khoing 100 ti sao). ~ Ngdn Ha 14 tén goi khéc ciia Thién Ha dang elip gidng hinh hai cdi dia up vio nhau phong to & gitta chita Hé Mat Troi. ~ HG Mt Tri 1d mOt hé théng thign thé c6 Mat Trai Li ngéi sao 6 trung tam va 8 hinh tinh ehinh thie quay xung quanh. Ngodi ra cdn nhidu thién thé khéc nhé hon. i lim trung tim, thi 8 hanh tinh theo thir ty tir gan dén xa mat troi in lugt la: Sao ial Sao ‘fEllpe- Trai Ddt - Sao Héa ~ Sao Méc ~ Sao Thé - Thién Virong tinh ~ Hai vurong tinh. Ngoai 8 hinh tinh chink thite, trong HMT cén cé: hanh tinh lin, ede tiéu hanh tinh, vé tinh, thién thach va sao chéi - Céc hinh tinh xoay quanh Mit Tréi véi quy dao gan trén, duéng nh trén cling mat phing véi xich dgo cia né. Cac hanh tinh c6 huéng xoay tring voi hung tu xoay ciia Mat Trdi quanh tryc ciia nd. b. Khéi niém chung vé Trai Dat - Trai dit 14 m6t hanh tinh thuge vong trong cia Hé Mat Trai ( hanh tinh thir 3 tinh tir MT) va 14 hanh tinh In nhdt trong cdc hanh tinh dat dé ctia HMT xét vé ban kinh, khdi lugng va mat d6 vat cht. C6 tinh de xit nhat va cé khi quyén va thiy quyén day, - Ngudn gc ciia TD: hanh tinh nay duge hinh thanh cach day 4,55 ty nim va sy sdng xudt hign trén bé mit cia né khodng 1 ty nam truéc. Ké tir d6, sinh quyén cila TD di cé thay déi ding ké,bau khi quyén va cac diéu kién v6 co khéc, tao diéu kign thudn Igi cho sy phd bién cia céc vi sinh vat wa khi cing nhu hinh thanh ting ozon — lop bao vé quan trong, cing véi tir truémg TD da ngan chan cdc bite xa c6 hai va che ché cho sy song = Hinh dang: Trai dat c6 hinh clu véi gin % bé mat lA bién va dai dong, hon % la luc dia. = Kich ther + Bain kinh trung binh: 6371,11km + Chu vi xich dgo: 40076km; + Dign tich bé mat TD: 510,2 trigu km2 ng ciia Trai Dat quanh Mat Troi - Khai nigm Hoang dgo : Mat phiing quy dao Trai dit quanh Mat Trai cit thién cau theo duréng tron goi Ia hoang dao 2. Chuyén = Trai dit chuyén dong quanh Mat Trdi theo quy dao hin elip (gan tron) va hoan thinh mét ving mat 365,26 ngay. Scanned with CamScanner sang DOng) voi mit phang hoang dao tur quay (tt Tay in dong tring hudn; 6°33" sO Truc Trai dat ludn nghiéng | gde khong dai Ia 6 m/s (~30km/s). Téc do chuyén dong 1a 29,8kn dng Tri Dat quanh Mat Troi im clia Mit Troi 3. HG qua chuy‘ = Chuyén dong bieu kién hang n: + 1a chuyén dng khong c6 thye ctia MT du tién cua TD quanh MT + hign tugng MT [én thién dint én be mat TD ge sinh ra bi chuyén d6ng tinh ha hign tugng tia sing MT chiéu thing géc sath voi tigp tuy = Mita va sur phan chia ede mia trong nim - © Miia @ ete ving gin xich dao: khéng ¢6 mila. Trong nim cé 2 thoi diem nihigt d@ Kén cao hon (thing 3, 9); mat mé hon (thing 6, 12). + Miia 6 ving gin chi tuyén: c6 biéu hign mia nhumg khong 16 rét + Miia 6 cae ving én déi: 4 mia 16 rét + Mia 6 ving eye: quan nim lanh gié hung cing chia Kim 2 mia 18 mia dong va mia he (Mat trdi chigu vudng géc & ban cdu nao thi ving cue dé li mia hé) i ngin khac nhau theo mia va theo vi do - Hign tuong ngiy dém + Miia hé: ngay dai hon dém + Muta déng: dém dai hon ngay + Xich dao: ngiy dém dai bing nhau; cing xa xich dao ngéy dém cing chénh Iéch +Tir2 dug vong cyc c6 ngay hoe dém eye dai (sudt 24 gid) +Tai 2 oye 06 6 thing ngay va 6 thang dém + Trong nim, ¢6 2 ngdy xuin phn va thu phin Ii ngay vi dém 6 moi noi déu bing nhau - Tao thanh cde vanh dai chiéu sng/nhigt trén trai dat + Vinh dai ndi tuyén + Vanh dai ngogi tuyén trong vong eye + Vanh dai ngogi tuyén ngoai vong cue inh bay chuyén d6ng ty quay quanh truc cia Trai dft va nhiing hé qua cia «GDn ching? 1, Sr chuyén dong tr quay quanh trye cita Trai dit + Tri Dat tw quay quanh truc tuéng twong ndi lién hai cute va nghiéng 66°33’ so véi mit phing quy dao. ~ Husng ty quay: tir Tay sang Dong. Scanned with CamScanner huéng ty quay cla = Thoi gian: 24 gid/ ving. Mat Trai tring voi A . vo ma Tréi Dat ty > Do huréng chuyén dong cita Tréi pat quanh ee ‘Trai Dat nén mét ngdy 4ém theo Mat Trdi dai hon Khoang thai gian t quays _s Mat ney dém thy dai 23 gi 56 phi 4 gidy - Téc dé goc quay: 15°/gid = Téc dé tar quay 6 xich dao: cao nhit & xich dao (464m/s), gia im din vé 2 ue 2. Hé qua ctia chuy dn dong ty quay = Sinh ra nhip digu ngay dém uy nén Iudn mgt nua fat Troi dug chiéu sang 1a ban a 4 Do TD hinh cat huéng ve Mi ‘ra khudt sau bi ban dém in tyc tao nhip ign trén khip cdc 4 Trdi Dat quay quanh rye Tie digu ngay dém ludn pl kd vye cia Trai Dat + Tée dé quay trong d6i lon = coho ste tin tai va phat trign eda mu ic vat thé theo chiéu ngang iu nhin xudi theo chiéu chuyén bén phai. Con 6 niza cdu Nam qua dai => 20 didu kign thudn loi ngiy dém khéng Jn loai sinh vat trén hanh tinh. éch hiréng chuyén dong cia ¢ 8 mat TD bj Iéch huéng. N an dong sé lech vé + Vat chuyén d6ng trén b dong thi & niza cau Bic, vat chuy' Ich vé ben trai (DL Ber - Coriolis) yy TD khac nhau 6 cée vi d6. thé do chuyén dong tyr quay goi =>Nguyén nhin: Van tc tyr qual a: t8c a6 géc quay TD, v: toe + Lye anh hudng téi moi chuyén dng ngang cia vat duge tinh bing F = 2a.v.sina trong 46: la hye Coriol 1 d6 diém da cho. 6 vat thé, + Anh huréng dén huéng chuyén dong cia gid, dong sng, dong bién, céc khdi khi, duong dan,... Sur khvic nhau vé thoi gian & cdc dia diém thuée cdc kinh tuyén khac nhau hh 24 mai gig, méi mai gom 15° kinh tuyén, gid chinh thite 1a + Chia toin b6 TD thinl gig di qua kinh tuyén gi + Gig ciia kinh tuyén géc di qua dai thién vin Greenwich (London) duge ch jrge anh sé tir 1 dén on lam git quéc té (gio GMT) va duge dinh s6 0; Cée mii tiép theo di 23 theo hung déng ciia mii gbe + Trong mét mii lay chung mét gid => phia déng: mdi mai ting 1 gid +Tir mii git géc + Tir nmi gids gbc => phia tay: mdi mi giém 1 gid di theo bién gidi quéc gia + Durong phan chia mii gid ¢6 Scanned with CamScanner inh tuyén 180 062 hia cua k faye ls G1) ngay, con tt ‘ iy lam kinh tuyén doi ngay ; Jn 180 duge Ly lim kinh tuyén dot «e ping thl qua kinh tuyén 180 néu di tir TAY nhau: thi 1) ngiy. ae ii s Khai nigm Nhimng Khai nigm co’ ban vé ef trde bén trong cla sprai dats ji magma? 1. CAu tric bén trong cita Trai dat = VoTr | ai . , 4 an Trai 1a lop ngoai 4.V6 Trai DAt 1a quyén ngoai cing trong s6 cde quyén trong cua ‘Trai Dit, 1a lop ng ctia thach quyén. + C6 hai kigu vo: + Kidu vo dai duong 1) Lop trim tich tre chira gin két, diy 0 - vai km. 2) Lop mong gém chit yéu li bazan, day 1,7 + 0,8 km. 3) Lop dai dirong, gdm chi yéu 1a serpentinit. + Kidu vo luc dia 1) Lop trim tich c6 vai bé day tir 0 dén vai km; 2) Lép phite hgp, gdm chii yéu La dé magma, diy 20 -70km Lop chi (manti): ( manti ngodi, manti trong) + Gidi han: tir day v6 TD t6i d6 su 2.900km + Thinh phan edu tao: da siéu bazo, gidu mudi Mg, Fe, Si + Ty trong ting theo d@ sau + Nhiét d6 tang tir 500° C t6i 3.800°C + Bao Manti 6 trang thai ctmg - Nhan: Nhan ngodi, nhan trong + Gigi han: tir d6 sit 2.900km + Thanh phan cau tao: Silicat + Phan chia thanh 2 phan: nhan ngoai.(2.900km én 5.100km), nhan trong (5.100km dén tam TD) + Nhiét d@ nhan: 4000°C & ap sudt Ién -> thay d6i cdu trie bén trong ciia céc nguyén tir & hinh thanh céc electron ty do => tao ra tinh dan dién, tir tinh... 2. Dinh nghia va céc tiéu chi phin loai dé magma Da Magma duge hinh thinh do magma két tinh trong long dit hodc trén = Dinh nghid bé mat cia vo Trai Dat - Clie tiéu chi phan logi: + Theo d6 sau: + Da magma xim nhap sau (két tinh dudi séu, kién trae toan tinh hat thd va vita) + Da magma xam nhép ndng (Két tinh gan mat dat, kién tric toan tinh hat nhé) + Dé magma phun trio (d6ng cig trén mat dat, kién triic porfir) Scanned with CamScanner + Theo ti é SiO, d& magma silicat va di magma phi silicat Khodng vat silicat 1a lép khodng vat I6n nhdt va quan trong nhat trong cac lop Khong vat tao dé, chiém khoang 90% v6 Trai Dat (VD: thach anh va cdc dang da hinh cia nd) «Theo him hamg oxitsilc trong dé: Phin chia thanh cde nhém: Magma siéu mafic, magma mafic, magma trung tinh va magma axit Phan logi va ede dit chinh theo ham lirgng SiO, magma siéu mafic 6 ham lung SiO, <45%. TY trong 16n, sim miu, M6t sd chin: Dunit, peridotit, pyroxenit (xm nh), picrit (phun trdo) = Nhém di magma mafic: him lrgng 45% 65%. Cae dé ehinh: granit (xm nhp),riolit (phun tréo) Civ 4: Trinh bay khiti quat chung yé sinh quyén, ede yéu t6 anh huéng dén sy phan bb sinh vat tren Trai dit va vai trd eda sinh quyén déi véi con ngudi? 1. Khai quit vé sinh quyén mot quyén cia Trai dat, trong 46 c6 toan b@ sinh vat sinh song. Bao trén cia thach quyén (cé thé su t6i 11km), toan bd thoy quyén, ting ddi nh hiru ctia khi quyén (khong 20km), noi o6 cde diéu kign tyr nhién thich hop cho sw séng phat trién. Sinh quyén thug duge hiéu gin lién voi Tre - Pham vi cia sinh quyén ty thuge vo gidi han phin bé cia sinh vat. Giéi han phia trén li noi tiép gidp ting ozon (25-30km) trong ting binh hu , gidi han phia dudi: day su cde h6 dai durong (11km), dét lién ~ t6i anh giéi lop vo phong héa (49 siu trung binh 60m). - Thanh phin vat chat cia sinh quyén: + Vat chat song : gdm céc loai sinh vat sdng trong sinh quyén. + Vat chat c6 ngudn géc sinh vat : than 44,44 voi,diu md,khi d6t. chat hinh thanh do téc dng cia cc sinh vat va cfc qué trinh tao ra sinh vat kha + Vat chi sp vo phong héa ,thé nhudng... id sinh vit khéng tham gia hinh thinh nur dé me, khi hiém inh tir long dat it chat pha ac vat chit co ngudn géc tir vii try ~ Cdu tric eta Sink quyén: gdm quin thé, quan xi, hg sinh thai va sinh agi + Quin thé: Hi mot tip hyp cde o4 thé thudc cing mét loai hay dui loai sinh sdng trong mét sinh cinh nhit dinh + Quin xi: Li mét tip hgp ede quan thé sinh vat cing séng trong mét ving dia Iy-hay sinh cdmh, Hi phan séng hay hitu sinh cba hé sinh thai Scanned with CamScanner chinh, bao gdm tp hp urge goi la sinh canh. dae h quyén tn tai va phat tren on din tc6 12 sinh adi, méi sinh aa 6 va duge cfu thanh 6 théng mo hoan - Hats inh thai (Ecosystem): 1a mot ng mo ho " as dng ciia sinh vat con a caic quin xa sinh vat va khu vye si + Sinh déi (Biom): 1a mot phan cba sin sail dic di khi hu ciia trai dat. Tren trai da ng c i : dea i sinh vit die hi, SnldernipbAtsal dic tnmg rigng vé ting sinh khéi, céc loa tir cdc hé sinh thai dic tnmg. ar hin Kim abit + Sinh quyén: tap hgp ciia tat cd ede hg sinh thai va la HST ty 2. Cie yeu t6 anh hurdng dén sy phiin bé cia sinh quyén trén Trél adit " fl i iét 46 thich hyp, iét d}: Mdi loai thich nghi véi mét gidi han nhigt nhdt dinh. nt 7 aa : Te phat trién nhanh, thudin Igi. Céc loai ua nhiét thudng phén b6 6 cdc Vv e en déi va Xich dao. Trai lai, ede loai chju lanh chi phéin bé 6 cac vi dé cao va cdc vung niii cao, + Nude va do dim khéng khi: li méi tru’ng thufin Igi, sinh vat phat trién manh. Nhing noi co diéu kign nhigt, nude va dm thufin loi nhwe ving Xich dao, nhigt doi am, ean nhigt gid mita, dn déi Am... sé cd nhigu loai sinh vat éng. Con & hoang mac, khi hau rat khé nén cé it loai sinh vét cur tri tai d6 cho yéu la cfy bo gai, ho xurong réng, lac da,... +Anh sing: quyét dinh qué trinh quang hgp cia cay xanh. Cay wa sang phat trién tot & noi cé day dii anh sang, nhiing cay chju bong thudng séng trong béng rim, dudi tan la sinh ciia nhiing cay khic - Dja hinh: Dé cao, hudng suén cia dja hinh anh huéng téi sy phan bé sinh vat + D6 cao: cang lén cao nhiét d6 va dé am thay déi, do dé thanh phan thyc vat thay déi din dén hinh thanh céc vanh dai sinh vat khac nhau + Huéng sun khéc nhau thudng nhan duge lugng nhiét, Am va ché dd chiéu lugng mua khéc nhau nén anh huang téi d6 cao noi bat dau va két thie ctia cac vanh dai sinh vat Suén don gid, nhiéu anh sang sinh vat phat trién manh hon sudn khudt gid, thiéu anh sang. - Thay van: +Nude c6 vai trd rit quan trong déi véi sy phat trién va tn tai cia sinh vat, + Nhimg noi cé nguén nude thugn Igi va 46 dim cao nhu ving xich dao, nhiét d6i dm, cfin nhigt d6i dm, 6n di am... la nhing méi trudng t6t 48 sinh vat phat trién , voi méi truéng nay thi sinh vat rit da dang, phong phi, s6 Iugng cé thé timg loai cfing rat dong. * Sa mac hay hoag mac la nhimg noi khé han lai cé rit it sinh vat sinh séng dé song S61 sinh vat da ¢6 nhiing bién d6i vé hinh thai dé thich nghi. VD: thyc vat thi thudng nh6, xo xac, li thudng hinh gai nhon dé tranh mat nude. DOng vat thi it loai, nhi khat t6t cd kha nang di chuyén xa,.. Scanned with CamScanner i én va phfin bé cia tinh Ii, hod va d6 phi coa dat anh buéng én sue phat trién va PP thug 06 ting day, 46 dm va tinh phat trién. thyc vat. + Dit dé ving khu wt 1 11 t6t nén c6 rit nhiéu loai th vue nhigt déi dm va xich dao ec vat sinh trrdng va loi ciy ua min nhu st, vet, tridu ven bién nhigt dai c6 cde ; hi phat trign vi phin bd 6 cae bai chat vi 6 cic bi fm, trang... Vi thé, rimg ngép min c n fan ra mat dit dé hat song, ém At tiéu gidm nga - + Viing sa mae 6 dt Kho han nén thre va vy dim siu xudng mat dat dé ly nude ngam, tc re din I phdn than va 1é trén mit hay manh + nha t6 sinh hoe quyét dinh di vai su phat trién va phan bd ctia dong val. Déng vat o6 quan hé véi thy vat vé noi cur trt va ngudn thire an, Nhigu loai dng vat an thyre vit Iai 1a thie din etta dng vat an thjt. Vi vay, cdc loai dong vat An thye vat va an thit phai cing sdng trong mét moi truéng sin] ang dén sir phat trién va phan bé cia dong vat: noi na h thai nhat dinh. Do 46, thye dong vat 10 c6 thy vat vat ¢6 anh hur phong phi thi dng vat eding phong phi va nguoe lai. nho mua va d6 4m cao nén phat trién rat vat an cé cing nhu déng VD: thim thye vat & rimg mua nhigt 46i nhanh chéng va da dang, tir d6 kéo theo sy da dang cla dong Jin thit. + Quan hé gita cde ca thé eting loa: hé tro/canh tranh noi + Quan hé gitta cde ca thé khac loai: vé dinh dudng, noi & Bang quan, Hm sinh, Canh tranh, Vat An thit— con méi, Ki i 6, thire an, con cai + § kiéw turong te chinh: sinh — vat chit, H6i sinh, Cong sinh, Hp téc. Con ngwii : + Con ngudi cé anh huéng 1én dén sy phan bé sinh vat. Digu nay thé hign rd nhat trong viéc lam thay déi pham vi phan bé trén nhiéu loai cay trong va vat nudi. + Tich curc: © Vige di chuyén gidng céy, con tir noi nay sang noi khic Vi du: Con ngudi da dura cdc logi cay tréng nh cam, chanh, du Ha Lan... ti chau A, chau Au sang trang 6 Trung Mi, Nam Mi va chau Phi. Nguge lai cdc loai nhu: Khoai tay , cao su, thudc 14... durge dua tir chau Mi sang trong 6 chau A va chau Phi © Trdng rimg, mé rong dign tich rimg © Tyo ra nhiing hé sinh thai nhén tao nhu két hgp trong trot, trong rimg, chan nudi ° Tich cur tham gia bio vé mi trudng, chéng lai qua trinh 6 nhiém méi sinh va quin ly cdc nguén tai nguyén ty nhién va méi trudng Scanned with CamScanner dign tich rimg + Tigu cue: ang 30 vu km?, tam mit » gin bit, chat ph img = Trong i wong 00? ju ke Die di gidm vi 70 tig KM! ygt hoans di. .a Lam tuyét chung nhiéu loat di ae at Bm 4 nhiém moi tne mmai trudmg song cua S11 pj bien dane hoac Je sinh vat an phi rae thai ¢ phién tren Tdi nai sinh song ¥ «Xa rae va nue thai ra séng cia ehiing va Khi chét 1 thai tyr mhign cde hop cl Dura vio cde hé sinh kha ning phan huy nhu ede lori chit ting hop, Jt nbn tgo ma sinh vat khong © gc trir sau, kim loa! diu mé, thu ge hai vv. 3. Vai trd cia sinh quyén adi voi con nguii Quang hgp vi ho hip: 4+ La hai khia canh eta chuyén oxi ty-do va can bing néng do inh hge bién déi sinh khéi tl at va sinh quyén. ha ning lurgng, bén trong sinh v A CO2 trong khi quyén ' ' hanh cdc chat don gidn hon dudi tac dong cla sinh vat, enzym va ede yeu 16 mdi trudng. PL, Digu hoa k ‘ein bot anh sang, téc d6 gid va ting wong mua , 8) thigu 6 nhiém méi trudng = Cung cap tii nguyén: Sinh 4 khowing sin c6 ich nhu dé voi, 44 phén, than bin, vat tham gia vio qué trinh hinh thanh mét sé loai dé hiru cov than 4a, dau m6... * Khai quat vé thd quyén va dat (thd nhuéng); phan tich cic yéu t6 hinh thanh dat? LKhai quat vé thé quyén = Thd quyén la 6p quyén, thach quyén va sinh quyén. v6 chita vat chat toi xdp nim 6 bé mat lye dia-noi tiép xtic vi khi 2. Khai quat vé dat (thé nhudng) - Theo Docutraep (nha thé nhuéng hoc nguvi Nga): “pat la mot vat thé tr nhién hoan toan d9c lp, la sin phim ciia hoat déng tong hop cia dé me, khi hau, sinh vat, tudi (thoi gian) va dia hinh dja phuong”. -Theo Will “ Dit a l6p toi xép 6 bé mft lye dia, o6 kha nding cho, thu hoach thye vt. D6 phi la mét tinh chat het sire quan trong ciia dat, la dc trang co ban ctia DG phi nhiéu cita dat ld kha nding cung cdp cho thyc vat: nude, cac chit dinh dug va cdc yéu t6 khdc (nhur nhigt, Ki...) 4é ching sinh tung va phat trién”. + Dé phi cao hay thdp tuy thuge vio nhiéu diéu kign nin i a p ¢ lung val oi trong canh tac 1a rat quan trong. ee + D6 phi duge chia kim 2 loai: + 6 phi tyr nhign: xudt hign trong qua trinh hinh thanh dat do ta 6 nh p 1g qué trinh hinh thanh dat do tac dng cia cdc yéu t6 tur nhign, chu ¢6 sir tae dng cia con ngudi. vee Scanned with CamScanner + Dé phi nha tao: Ia d6 phi do con neues tic dng vio 46 phi nhién. ~ Vai trd cita d: + La noi con ngudi va sinh vat cu tri. + La tur ligu sin xudt khdng thé thay thé duge Jit cia con ngudi. cia sin xudt nong nghiép. + La noi dign ra cde hoat déng san xui + La noi cung cdp made va loc nude. = Thanh phin ciia dat: gdm 4 tp chinh khoang ; lear 3 = Chim ti 1é i wom ning hat khong ¢6 mau sie Toang 10 va kich thud to nhé Khe n vi ete cht ha tan durge dem dén Jn durge tir sir phong héa eta dé mi + Nguén géc: NI tir lop phia trén, + Chit hitu co: i. «Ti lé nhd, tan tai chi yéu trong ting trén cling eta lép dt, Chat hiru co tao thanh chat min c6 miu den hose xém thm. + Ngudn gée: Xie sinh vat bj phn hiy,.. + Nude: « Tn tai trong cdc khe héng cita cc hat khodng. + Neudn gée: Chi yéu do tir ngodi xim nhép vao tao thanh dung dich dat. + Khong khii + Tan tai trong cdc khe hdng ctia cae hat khong. = Neudn gc: Tir khi quyén xm nhip vio hoe do dat sinh ra. trge nhiin t6 va vai trd co ban clia cate nhan t6 a6) 3. Cac nhin t hinh thanh dat (néu d cung cap chat v6 co cho dat, quyét dinh Ja nhimg san pham phong héa tir da thnh phin co gidi, khoang vat, anh hudng true ti¢p tinh chat li, héa cia dat, ~ Khi hau: + Anh huéng truc tiép dén sur hinh thinh dat thong qua mhigt - Am: Nhiét am phong héa Dai goc— ---> bj pha hity —---—-------> dit Nhiét, dm anh hung dén sur héa tan, rita tréi, tich ty vat chat. + Anh hudng gin tiép qua tac dong khi hau: Khi hu -> sinh vat -> da - Thiiy + Nude tham gia vio qué trinh phong héa héa hc + Nude Ii mdi trudng dién ra cae qué trinh héa hoc, sinh hoe xay ra trong dat Scanned with CamScanner + X6i mon, rita trot A at vo co thanh vat = ons my da, ehuyen hoa elnat VO S ré pha hily da, i a sb, B io ve dat, chong - Sinh vit: nda khi hau va ch ung cap vit chat hit €0, + Thye ¥ chit hirw co thong qua quang hep x6i mon riza tri. de sic vat tao mon . tqo két cau tam bign di tinh chat dat: tinh thoang khi, 4+ Vi sinh vat: phan gidi x |: song trong + Dong v dai a lung nhigt, 49 am. = Dja hinh: Jam, qué trinh + Anh hnrong gidn tigp dén qué trinh hinh thanh dat théng qué + viing nii cao, do nhigt d6 thap nén qué trinh phong hod xdy ra chi hinh thanh dat yeu, 4: Dia hinh déc kim cho qui trinh xém thyre, x6i mon manh, dic biét khi 16p phot thyc vit bj phi huy. 12 phing, qui trinh bdi ty chiém wu thé, ting dat day va gidu chat dinh + Onoi dudng hon, huréng stan khae nhau sé nhdn duge hrong nhiét, am khac nhau, -> anh in tiép toi sur hinh thanh dat, +7G hinh thanh tudi + Chiéu dai twéi cia dt durge tinh ti khi bat dau hinh thanh ( ti khi sén pham phong hoa bit dau tich Itiy vat chat hiru co) cho dén nay + Dit c6 tudi cdng cao, TG hinh thanh dat cdng dai thi sw phat trién cha dat cang ro rét - Con nguii: + Hoat dong tich cue: nang dé phi cho dat, chng xdi mon + Hoat déng tiéu cc: dét rimg lam nuong ray, xoi mon dat, lam dung phan bén trong qué trinh sin xuat, chén vii réc thai,.... Khai quat chung vé bién va dai dwong, vai tro cia bién va dai dwong adi véi con va hai dao Vigt Nam? ; nhimg hiéu biét co bin ve ngu' 1. Khai nig vé bien va dai dwong 10 Scanned with CamScanner aa thu a - Dai duong 1a mot ving lén chita nie man tao thanh thanh phan co bain ciia al Khoang 71% dign tich be mat TD ( khoang 361 trigu km2) durge cae dai dirong ©’ a al h9i nude fién tue theo tap quiin duge chia thanh m6t vai dai durong chi cht va mot so cite bién nho. = Cé $ dai duong trén TG theo thir tr dign tich gidm dan, ching gdm Thai Binh Duong, Dai Tay Duong, An Dé Duong, Nam Dai Duong, va Bac Bing Duong. = Nhiing b} phan 6 ria ede dai durong 6 kich thurée lin, It hay nihigu tich bigt voi dai duong got 1a bign, nhiimg bo phan twong ty nhue thé cia bién goi Hd vinh, nhé hon goi la ving. = Cae digu kign hai vain: + Sng la cde song bE mat xudt hign tai ting trén cting etta bién hay dai durong. Ching thuimg duge tao ta do tae dung eta gid, nhung dai khi efing do hoat dong dia chin va 6 thé tan truyén hing nghin kin. Dé cao eta s6ng 6 thé chi nhé e& chye em nhumg efing e6 thé 16m t6i c& s6ng thin. 4 Hai hu: Dong hai nu Ki chuyén dong true tigp, lién tue va tuong doi én dinh cita nude bién va hu théng & mOt trong cae dai durong cia TD. @ nhimg khu vue © Chiing rit quan trong trong vige xe dinh khi hu eéia cde Lye dia, dic gin bign. n tuong nude bign, nude séng én xuéng trong mot chu ky thoi gian phy yén thign van it trigu (1 ngay c6 1 lan nude bién dang) va ban nhat trigu (1 ngay c6 2 dang va rit). © Thay tricu cd n lan mye nude bi © Diic diém: + Myc nude bién dang lén trong vai gid, ngap ving gian trigu goi la ngap + Nude ding lén dén diém cao nhat cia né goi la triéu cao « Myre nurée bidn hg thip trong vai gid lam 16 ra ving gian triéu goi la trigu nit + Nude ha thap dén diém thap nhit eta n6 goi la trigw thap © Nguyén nhan: Sy thay déi Ive hap din tir Mat Tring (phn chi yéu) va tir cdc thién thé Khe nhur Mat Troi (phn nhé) tai mot diém bat ky trén bé mat Trai Dat trong khi Trai Dat quay di tgo nén hign tugng nude Ién (triéu In) va nude rit (trigu xuéng) vao nhiing khoang thoi gian nhat dinh trong m9t ngay. e Thiy trign dat eye dai khi ma ct Mat Tring va Mat Troi cling nim vé mét phia so véi Trai Dit, va mite triéu phia déi dign lic d6 s8 xuéng diém cyc tiéu. 2. Vai trd cia bién va dai duong déi véi con ngwii - Nhiing yéu t6 c6 loi: + La kho du tr vi dai eita nhiing khoang sin cé ich, tai nguyén sinh hoe, nang lugng: dau md, khi dot, than, nang lung thiy triéu,.. + Cung cap ngudn thity hai san khong 16 v6i 160.000 loai déng vat va 10.000 loai thyc vat iW Scanned with CamScanner + La ciu néi gitia cac luc dia, tré thanh duimg GTVT hét site rong lon “i iva di biét + Tao digu kign thuin loi cho phit trién ede nginh céng nghiép, thyong mat VA ele ee la du lich > Cae yéu té bith tic dong x4u dén moi iy. s6ng thin ) gay thiét hai vé ngudi va tai san, truong ty nhién * Thay doi mre mde bién: mide bién ding cao gay mit dign tich dit canh tac, dign tich nudi trong thy hai san, tie dong bat loi vé ngudn lugi hai sin (tn that cho HST san ho, tac dong cha avit hoa dai dusong Kén ede sinh vat bin), Nude bién ding cing voi nude ngim rit gay ra hign wong xim nhip man 3. Bién va thém Ie dia Vigt Nam - Bién Dong V * Bin Dong 1 mot bién nita kin, nim 6 ria Tay Thai Binh Duong + Dign tich khoang 3,5 trigu km2 trai rong tir vi dg 3° Lén dén vi do 26° Bac va tir kinh 46 100° dén 121° Dong. + Bién Dong wep gitip véi 9 nude 1a Vigt Nam, Trung Quéc, Philippines, Indonesia, Brunei, Vi wi chién luge ddi véi cae made ‘trong kehu v wwe chiu A - Thai Binh Durong néi ia khite ten thé gigi. © Phia déng bic c6 quan dao Dong Sa (TQ) © Phia tay bic cé quan dio Hoang Sa (VN) © Bén trong ving bién, cd hon 200 dio va bai da ngam da duge dat tén, da s6 ching thudc quan dao Trang Sa. + Viét Nam 1a quéc gia ven bién nim bén bé Tay ciia Bién Déng véi be bién dai trén 3.260 km - Thaw Jue dia ciia Vigt Nam +4) Tham iye dia ctia Viét Nam bao gém day bién va ling dit dudi day bién thud phin kéo dai ty nhién cua Linh thé at lin cia luc dia Viét Nam cho dén bé ngoai ciia ria luc dia; noi nao ria ngoai cia b& luc dia cach dudng co sé khong dn 200 hai ly thi thém Inc dia noi dy a dén 200 hai ly ké tir duéng co Jam theo cau tao tyr nhién gom bon phan: mé rong +) Them luc dia Vig + Thém luc dia vinh luc dia khu ve mién Trung; m luc dia khu vue phia Nam; + Tham Iye dia khu vuc quan dio Hoang Sa va Trung Sa. - Nhiing vin dé chi quyén bién dao cia Vigt Nam: ; + Nh nurde Viét Nam la nha nude dau tign trong lich str, it nhat a tir the ky thit XVIT, da chiém hiw va thu thi cht quyén ctia minh déi véi quan dio Hoang Sa va Tring Sa. Viée khang dinh fic BO; 12 Scanned with CamScanner : i cae quy dinh va thye thi chit quyén nay la thye su, 18 rang, lién tue, hoa binh va pha hop voi cae 4 quoc té, : 4 vé mat an nt + Tuy nhién do bién Dang cé vi tri chién Inge quan trong ca h : oh ; aaa ran de bigt ha 2 quan dio TS va HS kien tai nhigu tranh chip phite tap nhat thé gi an gitra Vigt Nam, ‘Trung Quéc v fa va linh thé: Trung ah - quéc phong Kin thong mai quic 1é ddi vei ce quée gia trong kh ro thanh mot trong nhiing khu vue ton t dang la noi tranh chap chi quy 1 Dai Loan, Quan dio Tring Sa li noi tranh chip chit quyén ciia 6 quéc gi tide, Dai Loan, Vigt Nam, Philippines, Malaysia vi Brunet. ; : Vigt Nam khing dinh chi quyén kh6ng tranh cdi abi véi quin dio are a na quyén cha quyén, quyén ti phan d6i véi ving dije quyen kinh té va thém lye dj theo Cong wée Lién higp quéc vé Lugit Bién 1982 . + Chinh phi Vigt Nam dua trén php Ii quéc té di eb nhimg thos khu vue va di dén cam két mét vai vin dé vé vige phan dinh bien, ving bign, dio, quiin dio e6 tranh chi + Trong nhiing nim qua, du6i su ic hoat déng nhiim quan ly va bao vé chit quy a trén bién. nai diy Trong dé quin dio Hoang Sa g tha thudin voi mot s6 nude trong Jam 16 chi quyén 6 mot sé h dao eta Bang va quan Iy ciia Nha nurée, quan va din ta aa an bién, dio cia Té quéc, bao tich eye trién khai v6 cite loi ich quo 1» chung vé bign déi khi*hau va cde tie dng ciia con nguoi khai dén bién doi khi ha 1. Khai nigm chung vé bién déi khi hau - Bién dai khi hu 1d sy bién déi trang théi ctia khi héu so véi trung binh hoge dao déng cita khi hau duy tri trong mOt khoang thoi gian dai, ai thip ky hoiic dai hon. = Nguyén nhan: Nguyén nhan chinh lam bién 4di khi hu Tréi Dat la do sy gia tang cdc hoat dng tao ra cae chat thai khi nha kinh (CO2, CH4, N20, HFCs, PFCs va SF6), cac hoat déng khai thc qué mire céc bé hap thy khi nha kinh nhu sinh khdi, rig, cc hé sinh thai bign, ven bé va dat lién khéc. = Dau higu bién déi khi hau: + Diu higu ti lich sit va khdo 66 + Séng bang + Thye vat + Loi bing + Khi hau thye vat + Phan tich phan hoa + Cén tring ie Thay déi mue nude bién va cdc ting tram tich/ ming da - Bicu hign cia BDKH: + Nhiét 46 tang © Su néng lén eta dai duong + Mye nude bién ding 13 Scanned with CamScanner + pang tich thu hep lai + Axit héa dgi dong ae -Tae dong cia BDKH: eae g dign a BDKH va made bién dng sé lam i a obilo man 08 hd khan cho thodt nude, tang x6i 1g ba bil ane Anh huéng dén sin xudt néng nghi€ép va sinl err eos A fy én va ven bién (san hé va rimg ngap min), udi trong thiy nhién, suy kim tinh 49 . é ‘ae i ait » Su ndng én todn cfu Him thay di efe he sinh thai tw dang sinh hoe. : aclu ne we ting thién tai ed ve tan 6 va curimg a6 lim cho cfc thi n va co thé tre thanh tham hoa. trong hon = Lich str BDKH eta TD: & trad 1 thin thach khong 4+ Khoiing 45 trigu nam vé trade, 6 Trai dat bj lanh di do m' 5 va vio trai dat. ie te 2 trigu nim trée céng nguyén, trai At ciing trai qua nhidu Hin bing ha lanh Io va gian bang am dp, voi chu ky méi lin khoang 100 nghin nam. Chénh Iéch nhigt 46 trung bin gitta ky bing ha va gian bing khoang 5-7°C, rigng 6 ving cue khoang 10- 15°C. ¥ bang ha cudi cling két thite cfch day khoang 10 -15 nghin nim, Sau én, cdc sinh vat méi din din phat trién. => Nhiing agi khi hau xay ra trong thoi ky dia chat déu do cdc nguyén nhan te nhién, trong d6 cha yéu 14 sy chuyén déng ctia trai dat, cdc vu phun 1a mit troi. Ngay nay, BDKH ngay cang gia trdo cua nii lira va hoat déng eu: ting do tc déng rat lon ciia con ngudi. 2. Tac dgng cia con ngwoi ti bién adi khi hgu _ Khai nim Higu ing nha kinh: 1a két qua ca sy trao ddi khéng cin bing vé nang luong gitia TD voi khong gian xung quanh, dan dén su gia ting nhiét d6 ciia khi quyén TD - Nguyén nhan gay ra HUNK: Cé nhiéu khi gay higu tg nha kinh, gém CO2, CH4, CFC, $02, hoi mudc ... Khi anh sang mat trdi chiéu vao Trai Dat, mét phan duge Trai Dit hdp thu va mét phan duge phin xa vao khéng gian. Céc khi nha kinh cé tac dung itt Ii nhiét ctia Mat tri, khong cho né phan xa di, néu céc khi nha kinh tén tai vira phai thi ching gitp cho nhiét d6 Trai Dat khéng qué lanh nhung néu ching co qua qua la Trai Dat nong lén. trong khi quyén thi - Tac dOng ctta con ngudi t6i HUNK: e Cac nha may, xi nghiép, cdc phyong tién giao thong hang ngay thai ra hang tan bui, hi S02, N20, CO... Nong d6 bui cé xu hudng tang theo thdi gian va hau hét déu vugt qué gidi han cho phép nhiéu lin. 14 Scanned with CamScanner ai ra mot lugng + Nhimg vu chit pha rimg, chiy rimg voi quy mé lon eding thai 1 bui khi va CO2 kha lon am bién 46% khi héu. + Con nguéi lam ting néng 46 khi CH4 tron} ig khi quyén chit yéu do khai thée mo va cde hoat déng ndng nghi + Thay dai sir dung dat, sir dung phin Jam tang ham hang khi N20 ‘ : FC) trong cn Sir dung nhigu cae hep chat Hatocacbon (CFC, HFC, HCFC) trong cong p am Tanh va dd ding sinh hoat pan hoa ge, abt nhien HiGu hoa thach di nel ~ Cie giai phap nhim giam HUNK: is eee fy, tim kidm va str dung e& ngudn ning ir dung nhigu Tigu héa thee a sir dung nhidu Hig wal Gy ey + Han ché i i tnrdmg nhwr nding lurgng gid, ™ Iugng thay thé than thign mdi dia nhigt.. + Sir dung higu qua v c tai nguyén (nude ngot, rimg, xding dau, than ctii,...) cing a tiét kigm ning lugng (dién, khofing sin...) trong sin tai nguyén sinh hoc, ‘a sinh hoat 7 in nan pha rimg, tich cue trong va chim soc ring Ja mot yéu to én chdng Iai bién doi khi hau. Nhimg cai tién nhur ting cwong né théng bao én, | s8 tiét kigm duge nhiéu nhién + Ngin cl khong thé thigu cho cude chi + Cai tgo ning cap ha say dumg cae loai nha than thign méi trudng.. Jigu va gidm phat thai khi nba kin. giao thong céng cong g6P phan dang ké vige gidm + Sir dung cdc phuong thai ede khi gay higu ting nha kinh vio khi quyén. + Sir dung tiét kiém gidy, tai ché bao niléng, vo chai nhya sé giuip bio vé mdi trong va gidm khi CO2 trong qué trinh sin xuat, i cude s6ng con ngudi va sir tie Ong cia Con ngudi 1. Vai trd edia Trai dat d6i voi cuge séng con ngudi a. TRAI DAT LA KHONG GIAN SINH SONG VA CHE CHG CH TRUGC TAI BIEN CUA THIEN TAI econo = Mai ngudi déu c6 yeu ca lugng khéng An thié 4 éne sé i 9 gian can thiét cho cdc hoat déng son; nh: nha 6, nha nghi, dét ding dé sin xuat hrong thy Am, tai tao chi : eer Pays cc, thye phar 4 moi truimg song (rimg bign khdng gian...). eae = Con ngudi c6 thé gia ting khéng gian séng cin thiét nha : ee ig gian song can i aa . thée va chuyén ddi chite nang, 8 ig can thiét nhat cho minh bang viéc khai - Cu thé phan loai chire ning khong gian song ciia con ngudi: + Cn xiy dung: cung dp mit bing va nén mé nghiép,... ig: cung cap mat bang vA nén méng cho cdc dé thi, khu céng 15 Scanned with CamScanner 3. of cac cong hong gian cho viec xy dune 4 khong $' eva hong. rae i an huy chat thai ; ; + Cn cung cp mat bing cho viée phn hiy ving va kong it cho cfc hoa i tri cho con ngudi: cung cap mit Z i@e xa ha may, xi nghi¢p 2 va khéng gian cho vige a = 7 Sena ie Eel aed ‘i + Cn cung cap mat bing va cdc yéu t6 cdn thict cho hog nghiép, nudi trong thily sin as gees 1 b. TRAIDAT LA NGUON TAI NGUYEN CUA CON NGUO ee ; at Lids in thict + Méi trig 1 noi con ngudi khai thc ngudn vat ligu va ning hrgng 7 fet Hit, mde, khong khi, khoding sin va cic dang hoat dong sin xuit va eude sé luong. > Tuy nhién vice khai thie tai nguyén khong tai tao bj can kigt, tai nguyén tai tao khong é nguyén va suy thoai méi trrdng. iy cang khai thac cdc dang tai mé dén mdi trudng. Gay suy durge phuc hdi din dén can kig ~ Voi sw phat trién etia khoa hoe ki thudt, con ngudi nga Nguyén méi to ra cae dang sin phim 6 tic dgng manh mi trrdng.lim 6 nhiém méi trudng. ¢. TRA DAT LA NOI CHUA DUNG VA PHAN HUY CHAT THAI ~ Phé thai do con ngudi tgo ra trong qua trinh san xudt va tiéu diing duge dua tré lai méi ming. ~ Nhiy hoat dng ctia vi sinh vat va cdc thanh phan méi trudng Khac, phé thai sé bién déi tré thinh cde dang khéc nhau trong mét chu trinh sinh dia héa phire tap, ~ Kha ning déng héa(nén) la kha ning tiép nhan va phan hiy chat thai cua mdi trudng. ~ Khi luong chat thai Ién hon kha nang dong héa, hoac chit thai kho phan hity va xa la thi chat Iugng méi trudng bi suy gidm gay ra 6 nhigm, V6i sinh vai ~ Phin loai chire ning phan hy chat thai: + Bién d6i li héa: pha long, phan hiy héa higc, tach chiét vat thai, doc t6 boi cdc thanh phan mt. + Bién ddi sinh héa: hép thy chat dur tha, tuan hodn chu trinh cacbon, nito, phan hiiy chat thai nd vi Khun va vi sinh vit... + Bién déi sinh hoe: Khong chat thai hit co, min héa... 4. TB LA NOI CUNG CAP THONG TIN CHO CON NGUOI ~ Ghi chép va ttu trt lich sir dia chit, lich si tién héa cia vat chét va sinh Vat, lich sir *uat hign vi phat wién van hia ca lodi neu, ‘ ~ Cung cap cic chi thi Khong gian va tam tho mang tinh chat béo déng sém cac nguy hiém déi vei con Nguoi va cic sinh vat nhu cae phan img sinh ly cia co thé séng triage Khi xay ra cae tai big én nhién ya pia Ps at eee oe 3 Pi 'Y ra cae tai bien thién nhién va hién tugng thién nhién dac biét nhu bao, dong 16 Scanned with CamScanner > Lin twit va cung cap cho con ngudi sy da dang cdc ngudn gen, cdc Ioai dong vit, he sinh thai tr nhign vi nin tgo, cde vé dep va canh quan 66 gi tr thm my, t6n gifo ve vin héa khae. 2. The dng cita con ngudi toi Trai ait = Téc déng tich cir: Tao cinh quan; tan, nhin gidng cay trong, vat nudi, sir dung ¢ ring rimg; ci t90 dit va moi trong; phat 4c nang long ty nhién, - Tae déng tiéu ewe: + Gay 6 nhiém moi trang dat + Gfiy 6 nhiém moi truong mde + Gay 6 nhidm moi trong khOng Kh hai thc tai nguyén sinh vat + Chat pha rimg, qua mire 17 Scanned with CamScanner

You might also like