◊ÍÁøŒflË ¡ÒŸ ª˝ãÕ◊Ê‹Ê — ¬˝Ê∑Χà ª˝ãÕÊ¢∑§ xw

[üÊË◊Œ˜-÷ªflà∑ȧãŒ∑ȧãŒÊøÊÿ¸-Áfl⁄UÁøÃ]

⁄UÿáÊ‚Ê⁄U
ª˝ãÕ ¬⁄U ⁄UÁøà ‚¥S∑Χà ≈UË∑§Ê

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË
©UûÊ⁄UÊh¸
(ªÊÕÊ || ‚ v{} Ã∑§)

“⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË” ‚¥S∑Χà ≈UË∑§Ê∑§Ê⁄U

¬. ¬Í. ªáÊÊøÊÿ¸ üÊË vÆ} «UÊ.Ú Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄¡Ë ◊„UÊ⁄UÊ¡
‚ê¬ÊŒŸ ∞fl¥ Á„UãŒË •ŸÈflÊŒ
¬˝Ê. «UÊÚ. ŒÊ◊ÊŒ⁄U ‡ÊÊSòÊË

Hkkjrh; KkuihB
¬˝Õ◊ ‚¢S∑§⁄UáÊ — wÆv|  ◊ÍÀÿ — {ÆÆ L§¬ÿ
ISBN 978-81-263-5563-6 (Set)
978-93-263-5565-0 (Vol.II)

Hkkjrh; KkuihB
¼LFkkiuk % QkYxqu Ñ".k 9( ohj fu- la- 2470( foØe la- 2000( 18 Qjojh 1944½

iq.;'yksdk ekrk ewfrZnsoh dh Le`fr esa

lkgw 'kkfUrizlkn tSu }kjk laLFkkfir
,oa
mudh /keZiRuh Jherh jek tSu }kjk lEiksf"kr

ewfrZnsoh tSu xzUFkekyk

bl xzUFkekyk ds vUrxZr izkÑr] laLÑr] viHkza'k] fgUnh] déM+] rfey vkfn izkphu
Hkk"kkvksa esa miyC/k vkxfed] nk'kZfud] ikSjkf.kd] lkfgfR;d] ,sfrgkfld vkfn
fofo/k fo"k;d tSu lkfgR; dk vuqlU/kkuiw.kZ lEiknu rFkk muds ewy vkSj
;FkklEHko vuqokn vkfn ds lkFk izdk'ku gks jgk gSA tSu&Hk.Mkjksa dh
xzUFklwfp;k¡] f'kykys[k&laxzg] dyk ,oa LFkkiR; ij fof'k"V fo}kuksa ds
v/;;u&xzUFk vkSj yksdfgrdkjh tSu lkfgR; xzUFk Hkh
bl xzUFkekyk esa izdkf'kr gks jgs gSaA

izdk'kd
Hkkjrh; KkuihB
18] bULVhV~;w'kuy ,fj;k] yksnh jksM] u;h fnYyh&110 003

eqnd
z % fodkl dEI;wVj ,sMa fizVa lZ] fnYyh&110 032

© Hkkjrh; KkuihB }kjk lokZf/kdkj lqjf{kr

Moortidevi Jain Granthamala : Prakrit Grantha No. 32

RAYA`NAS'ARA
of
A
' CH'ARYA KUNDAKUNDA

with

Ratnatrayavardhin$û
Sanskrit Commentary and Hindi Translation

Vol. II
(Gatha 77 to 178)

‘Ratnatrayavardhin$û’ Sanskrit Commentary by

Parampujya Ganacharya Shri 108 Dr. Viragsagar Ji Maharaj

Edited and Translated by

Prof. Dr. Damodar Shastri

BHARATIYA JNANPITH
First Edition : 2017  Price : Rs. 650
ISBN 978-81-263-5563-6 (Set)
978-93-263-5565-0 (Vol.II)

BHARATIY
BHARATIYA JNANPITH
TIYA
(Founded on Phalguna Krishna 9; Vira N. Sam. 2470; Vikrama Sam. 2000; 18th Feb. 1944)

MOORTIDEVI GRANTHAMALA
FOUNDED BY
Sahu Shanti Prasad Jain
In memory of his illustrious mother Smt. Moortidevi
and
promoted by his benevolent wife
Smt. Rama Jain

In this Granthamala critically edited Jain agamic, philosophical,

puranic, literary, historical and other original texts in Prakrit,
Sanskrit, Apabhramsha, Hindi, Kannada, Tamil etc.
are being published in the original form with their
translations in modern languages.
Catalogues of Jain bhandaras,
inscriptions, studies on art and architecture by
competent scholars and popular
Jain literature are also being published.

Published by
Bharatiya Jnanpith
18, Institutional Area, Lodi Road, New Delhi-110 003

Printed at : Vikas computer and Printers, Delhi-110 032

© All Rights Reserved by Bharatiya Jnanpith

 ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê
©UûÊ⁄UÊh¸ (ªÊÕÊ-|| ‚ v{} Ã∑§)

–– •ŸÈ∑§˝ ◊ÁáÊ∑§Ê––
¬Î.
◊Í‹ ª˝ãÕ fl ≈UË∑§Ê πá«U z~x-vv~w
(v) ‚åÃ◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄Uó (ªÊÕÊ-||-}Æ) z~x

(w) •CU◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄Uó (ªÊÕÊ }v-~w) {wv

(x) Ÿfl◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄Uó (ªÊÕÊ ~x-vÆz) {~x

(y) Œ‡Ê◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄Uó (ªÊÕÊ vÆ{-vvx) |~v

(z) ∞∑§ÊŒ‡Ê •ÁäÊ∑§Ê⁄Uó (ªÊÕÊ vvy-vv}) }xz

({) mÊŒ‡Ê •ÁäÊ∑§Ê⁄Uó (ªÊÕÊ vv~-vwz) }||

(|) òÊÿÊŒ‡Ê •ÁäÊ∑§Ê⁄Uó (ªÊÕÊ vw{-vxw) ~xx

(}) øÃȸŒ‡Ê •ÁäÊ∑§Ê⁄Uó (ªÊÕÊ vxx-vx~) ~{v

(~) ¬@Œ‡Ê •ÁäÊ∑§Ê⁄Uó (ªÊÕÊ vyÆ-vyv) ~~~

(vÆ) ·Ê«U‡Ê •ÁäÊ∑§Ê⁄Uó (ªÊÕÊ vyw-vzw) vÆÆ~

(vv) ‚åÃŒ‡Ê •ÁäÊ∑§Ê⁄Uó (ªÊÕÊ vzx-v{z) vÆ}~

(vw) •CUÊŒ‡Ê •ÁäÊ∑§Ê⁄Uó (ªÊÕÊ v{{-v{}) vvy|

(vx) ¬ÊΔUÊãÃ⁄UÿÈQ§Ê — ˇÊ¬∑§ªÊÕÊU vv{Æ

(vy) ≈UË∑§Ê∑§Ãȸ— ¬˝‡ÊÁS× vv}|

¬Á⁄UÁ‡ÊCU — (ªÊÕÊŸÈ∑˝§◊ÁáÊ∑§Ê, ©UhÎà ¬lÊ¥/ªÊÕÊ•Ê¥ ∑§Ë •ŸÈ∑˝§◊ÁáÊ∑§Ê •ÊÁŒ) vv~x-vxw}

 {‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-||) —— 593}

–– ‚ûÊ◊Ê •Á„UÿÊ⁄UÊ––
(‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—)
•ÕŒÊŸË¥ ‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄UÊ ªÈL§÷ÁQ§◊Ê„UÊàêÿ¬˝∑§≈UŸ¬⁄U— ¬˝Ê⁄UèÿÃ– ¬˝Õ◊◊Sÿ ¬ÊÃÁŸ∑§Ê
ÁŸÁŒ¸‡ÿÃ– “¬ÁŒ÷ÁûÊÁfl„UËáÊ ‚ŒË” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ (‚¥. 77) ªÊÕÊ◊Ê⁄Uèÿ “‚ê◊ûÊ ÁfláÊÊ L§ß¸U” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥
ªÊÕÊ¥ (‚¥. 80) ÿÊflØ øÃdÊ ªÊÕÊ •ÁS◊ãŸÁäÊ∑§Ê⁄‘U ÷flÁãÖ ÃÊ‚È ¬˝Õ◊Ê “¬ÁŒ÷ÁûÊÁfl„UËáÊ ‚ŒË”
ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 77) fløÃ, ÿòÊ ÷ÁQ§⁄UÁ„UÃSÿ ŒÈª¸ÁÃ◊ʪ¸ÁSÕÃàfl¥ ÁŸM§Á¬Ã◊ÁSÖ ÃÃÊ˘ŸãÃ⁄¥U
“ªÈL§÷ÁûÊÁfl„UËáÊÊáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 78) fløÃ, ÿSÿÊ¥ ÁŸM§Á¬Ã◊ÁSà ÿŒ˜ ªÈL§÷ÁQ§Áfl„UËŸSÿ
•¬Á⁄Uª˝„USÿÊÁ¬ øÊÁ⁄UòÊ¥ ÁŸ⁄UÕ¸∑§◊flÁÖ Ãà¬pÊØ “⁄Uí¡¥ ¬„UÊáÊ„UËáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 79),
ÃÕÊ “‚ê◊ûÊ ÁfláÊÊ L§ß¸U” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 80), ∞fl¥ m ªÊÕ S×, ÿÿÊªÈ¸L§÷ÁQ§◊Ê„UÊàêÿ¥
Áfl‡ÊŒË∑ΧÃ◊ÁSÖ ∞fl¥ ‚åÃ◊ÊÁäÊ∑§Ê⁄USÿ ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ÁflôÊÿÊ–
•Õ, ÷ÁQ§ÿÈQ§— ∞fl Á‡Êfl◊ʪ¸¬ÁÕ∑§—, ÷ÁQ§⁄UÁ„UÃSÃÈ ŒÈª¸ÁÃ◊ʪ¸¬ÁÕ∑§Ê ÷flÃËÁÃ
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ Á‚¥„UáÊË¿¥UŒ‚Ê ÁŸM§¬ÿÁãÃó

–– ‚åÃ◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U––
•’, ªÈL§-÷ÁQ§ ∑§ ◊Ê„UÊàêÿ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄UŸflÊ‹Ê ‚åÃ◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊ ⁄U„UÊ
„ÒU– ¬„U‹ ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ë ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ’ÃÊ߸U ¡Ê ⁄U„UË „ÒU– ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ◊¥ “¬ÁŒ÷ÁûÊÁfl„UËáÊ
‚ŒË” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. ||) ‚ ‹∑§⁄U “‚ê◊ûÊ ÁfláÊÊ L§ß¸U” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. }Æ) Ã∑§ øÊ⁄U
ªÊÕÊ∞° „Ò¥U– ßUŸ◊¥ “¬ÁŒ÷ÁûÊÁfl„UËáÊ ‚ŒË” ßUàÿÊÁŒ ¬˝Õ◊ ªÊÕÊ (‚¥. ||) „Ò Á¡‚◊¥ ÿ„U ’ÃÊÿÊ
ªÿÊ „ÒU Á∑§ ÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà ¡Ëfl ŒÈª¸ÁÃ-◊ʪ¸ ◊¥ ÁSÕà „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “ªÈL§÷ÁûÊÁfl„UËáÊÊáÊ¥”
ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. |}) „ÒU, Á¡‚◊¥ ÿ„U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ªÈL§-÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà ÷‹ „UË ¬Á⁄Uª„˝ U⁄UÁ„UÃ
„UÊ, ©U‚∑§Ê øÊÁ⁄UòÊ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UË „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “⁄Uí¡¥ ¬„UÊáÊ„UËáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. |~) ÃÕÊ
“‚ê◊ûÊ ÁfláÊÊ L§ß¸U” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. }Æ), ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŒÊ ªÊÕÊ∞° „Ò¥U, Á¡Ÿ◊¥ ªÈL§÷ÁQ§ ∑§
◊Ê„UÊàêÿ ∑§Ê S¬CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚åÃ◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ë ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ¡ÊŸ¥–
•’, ÷ÁQ§ ‚ ÿÈQ§ √ÿÁQ§ „UË Á‡Êfl◊ʪ¸ ∑§Ê ¬ÁÕ∑§ „ÒU •ÊÒ⁄U ÷ÁQ§-⁄UÁ„Uà ŒÈª¸ÁÃ-◊ʪ¸ ∑§Ê
¬ÁÕ∑§ „ÒUó ßU‚ Á‚¥„UáÊË ¿U㌠mÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
{594 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¬ÁŒ÷ÁûÊÁfl„UËáÊ ‚ŒË Á÷ìÊÊ Á¡áÊ‚◊ÿ÷ÁûÊ„UËáÊ¡ßUáÊÊ–

ªÈL§÷ÁûÊ„UËáÊÁ‚S‚Ê ŒÈǪÁŒ◊ǪÊáÊȋǪ•Ê ÁáÊÿŒ¥–– 77––
¿UÊÿÊó ¬ÁÃ÷ÁQ§Áfl„UËŸÊ ‚ÃË, ÷Îàÿ—, Á¡Ÿ‚◊ÿ÷ÁQ§„UËŸ¡ÒŸ—–
ªÈL§÷ÁQ§„UËŸÁ‡Êcÿ— ŒÈª¸ÁÃ◊ʪʸŸÈ‹ÇŸÊ ÁŸÿÃ◊˜––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (ÁáÊÿŒ¥ ŒÈǪÁŒ◊ǪÊáÊȋǪ•Ê) ÁŸÿ◊×,
•fl‡ÿ◊fl ŒÈª¸ÁÃ◊ʪʸŸÈ‹ÇŸ—, ÃŒUÊø⁄UáÊ¥ ŒÈª¸ÁÃ◊fl Ã¥ ¬˝Ê¬ÁÿcÿÁà óßUàÿʇÊÿ—– ∑§ËŒÎ‡ÊÊ ¡Ÿ—?
©UëÿÃó(¬ÁŒ÷ÁûÊÁfl„UËáÊ‚ŒË Á÷ìÊÊ) ¬Á× SflÊ◊Ë, ‚ ¬Á⁄UáÊÃÊ ÷Ãʸ-flÊ ÷flÁÃ, ‚√ÿÊ˘ÁäʬÁÃ⁄UÁ¬
÷flÁÖ ∞fl¥ ÷ÃÎ̧÷ÁQ§⁄UÁ„UÃÊ ‚ÃË ‚ãŸÊ⁄UË ÿmUÊ Sfl‚√ÿ÷ÁQ§⁄UÁ„U× ‚fl∑§—, ©U÷ÊflÁ¬ ŒÈª¸ÁÃ◊ʪ¸◊fl
•ŸÈ‚⁄U×, ∑§Õ◊Á¬ ÃÊÒ ‚Œ˜ªÁÃ¥ Ÿ ¬˝ÊåŸÈ×–
∞fl◊fl (ªÈL§÷ÁûÊ„UËáÊÁ‚S‚Ê) ªÈL¥§ ¬˝Áà ÿÊ ÷ÁQ§—, ÃŒ˜ªÈáÊÊŸÈ⁄UʪÊ flÊ, ú˝UÁ„UÃÊ ÿ— Á‡Êcÿ—,
‚ ŒÈª¸ÁÃ◊ʪ¸‚¥‹ÇŸ—, ÃSÿ ‚ȪÁ× ŸÒfl ÷ÁflcÿÃËàÿʇÊÿ—–

ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¬Áà (÷Ãʸ) ∑§Ë ÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà ‚ÃË (‚ãŸÊ⁄UË) •ÊÒ⁄U (SflÊ◊Ë ∑§Ë
÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„UÃ) ŸÊÒ∑§⁄U, ªÈL§-÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà Á‡Êcÿ, •ÊÒ⁄U (©U‚Ë Ã⁄U„U) Á¡Ÿãº˝ Œfl fl ©UŸ∑§
Á‚hUÊãà ∑§ ¬˝Áà ÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà ¡ÒŸ (ÿ) ÁŸÿ◊× ŒÈª¸ÁÃ-◊ʪ¸ ◊¥ ‚¥‹ÇŸ „Ò¥U––||––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (ÁŸÿÃ¥ ŒÈª¸ÁÃ◊ʪʸŸÈ‹ÇŸ—)
ÁŸÿ◊×, •fl‡ÿ „UË ŒÈª¸ÁÃ-◊ʪ¸ ◊¥ ‚¥‹ÇŸ „ÒU, ©U‚∑§Ê •Êø⁄UáÊ ©U‚ ŒÈª¸Áà Ã∑§ ¬„È°UøÊ∞ªÊ óÿ„U
•Ê‡Êÿ „ÒU– ∑Ò§‚Ê √ÿÁQ§? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (¬ÁÃ÷ÁQ§Áfl„UËŸÊ ‚ÃË, ÷Îàÿ—) ¬Áà ÿÊŸË SflÊ◊Ë,
fl„U ¬Á⁄UáÊÿ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ÷Ãʸ ÷Ë „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ‚flÊÿÊÇÿ ◊ÊÁ‹∑§ ÷Ë „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ÷Ãʸ
∑§ ¬˝Áà ÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà ‚ÃË ÿÊŸË ‚ãŸÊ⁄UË ÿÊ •¬Ÿ ‚flŸËÿ (•Ê⁄UÊäÊŸÊÿÊÇÿ) ∑§ ¬˝Áà ÷ÁQ§ ‚
⁄UÁ„Uà ‚fl∑§ (ŸÊÒ∑§⁄U), ÿ ŒÊŸÊ¥ ŒÈª¸Áà ◊ʪ¸ ∑§Ê „UË •ŸÈ‚⁄UáÊ ∑§⁄U ⁄U„U „UÊÃ „Ò¥U, Á∑§‚Ë ÷Ë Ã⁄U„U, fl
ŒÊŸÊ¥ ‚Œ˜ªÁà ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ–
ßU‚Ë Ã⁄U„U, (ªÈL§÷ÁQ§„UËŸÁ‡Êcÿ—) ªÈL§ ∑§ ¬˝Áà ¡Ê ÷ÁQ§ ÿÊ ªÈáÊÊŸÈ⁄Uʪ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚‚
⁄UÁ„Uà ¡Ê Á‡Êcÿ „ÒU, fl„U ŒÈª¸ÁÃ-◊ʪ¸ ◊¥ ‚¥‹ÇŸ „ÒU, •ÕʸØ ©U‚∑§Ë ‚ȪÁà Ÿ„UË¥ „UÊŸ flÊ‹Ë „ÒU–
 {‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-||) —— 595}

∞fl¥, ÃmUŒfl , ÿÕÊ SflÊÁ◊÷ÁQ§⁄UÁ„UÃÊ ŸÊ⁄UË, Ãʌ·ÊÊ ÷Îàÿ—, ÃÕÊ ªÈL§÷ÁQ§⁄UÁ„U× Á‡ÊcÿÊ ÷flÁÃ,
ÃmUŒfl (Á¡áÊ‚◊ÿ÷ÁûÊ„UËáÊ¡ßUáÊÊ) Á¡ŸSÿ ‚fl¸ôÊÃËÕZ∑§⁄USÿ, ÃŒËÿÊ¬ÁŒCUÁ‚hUÊãÃSÿ ø ÿÊ ÷ÁQ§— üÊhUÊŸ¥
flÊ, ÃÿÊ „UËŸ— ¡ÒŸ—, ¡ÒŸäÊ◊ʸŸÈÿÊÿË, ‚Ê˘Á¬ ŒÈª¸ÁÃ◊ʪ¸‚¥‹ÇŸ ∞fl, Ÿ ‚ȪÁÃ◊ʪ¸ ÁSÕ×–
•òÊ ªÊÕÊÿÊ¥ ÷Q§L§¬ÿÊÁªÃÊ ◊„UûÊÊ flÊ ‚ÍÁøÃÊ– •òÊ ÷Q§— ÁflÁfläÊÊ— ¬˝∑§Ê⁄UÊ— ‚¥∑§ÁÃÃÊ—,
ÿÕÊ ¬Á⁄UáÊËÃÊÿÊ ÷ÊÿʸÿÊ— Sfl¬ÁÃ¥ ¬˝Áà ÷ÁQ§—, SflSflÊÁ◊Ÿ¥ ¬˝Áà ‚fl∑§Sÿ ÷ÁQ§—, ªÈL¥§ ¬˝ÁÃ
Á‡ÊcÿSÿ ÷ÁQ§—, ¡ÒŸSÿ Á¡Ÿãº˝¥ ¬˝Áà ÃÕÊ Á¡ŸflÊáÊË¥ (üÊÈÃŒflÃÊ¥) ¬˝Áà ÷ÁQ§p– ∞ÃÊ‚È ÷ÁQ§cÊÈ
Á¡Ÿãº˝÷ÁQ§—, Á¡ŸflÊáÊË÷ÁQ§— óßUàÿÃÿÊ— ¬˝ÁìʌŸ¥ ◊ÈÅÿ◊Èg‡ÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊáÊÊ¥ fløÃ– •ãÿÊ
÷Q§ÿSÃÈ Ãà‚◊Õ¸ŸÊÿ ŒÎCUÊãÃM§¬áÊ ©U¬SÕÊÁ¬ÃÊ—– ÿÕÊ ‹Ê∑§ ¬ÁÃ÷ÁQ§⁄UÁ„UÃÊ ÷Êÿʸ ŸÊÁº˝ÿÃ,
ÿÕÊ ø ªÈL§÷ÁQ§⁄UÁ„U× Á‡ÊcÿÊ Ÿ ¬˝‡Ê¥‚ŸËÿÊ ÷flÁÃ, ÁÃ⁄UÁS∑˝§ÿÃ ø ¡ŸÒ—, ©U÷ÊflÁ¬
ŒÈª¸ÁÃ◊ʪ¸SÕÊflfl ÷fl×, SflÊø⁄UáÊŸ ÃÊÒ Sfl∑§ËÿÊÁ„UÂê¬ÊŒŸ◊fl ∑ȧL§Ã—, ÃÕÒfl Á¡Ÿãº˝÷ÄàÿÊ
Á¡ŸflÊáÊË÷ÄàÿÊ ø ⁄UÁ„UÃÊ ¡ÒŸÊ˘Á¬ Ÿ ∑§ŒÊÁøŒÁ¬ •÷ËCUÁ‚Áh¥U ¬˝ÊåŸÊÁÃ, ¬˝àÿÈà ŒÈª¸ÁÃ◊fl Sflÿ¥
flÎáÊÊÁà óßUÁà ªÊÕÊÿÊ— ‚Ê⁄U—–
©UŸ∑§Ë Ã⁄U„U „UË •ÕʸØ Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U SflÊ◊Ë-÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà ŸÊ⁄UË ÿÊ flÒ‚Ê ŸÊÒ∑§⁄U ∞fl¥ ªÈL§-
÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà Á‡Êcÿ „UÊÃ Ê „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„Uó (Á¡Ÿ‚◊ÿ÷ÁQ§„UËŸ¡ÒŸ—) Á¡Ÿ ÿÊŸË ‚fl¸ôÊ ÃËÕZ∑§⁄U
∑§ ¬˝Áà •ÊÒ⁄U (‚◊ÿ ÿÊŸË) ©UŸ∑§ mUÊ⁄UÊ ©U¬ÁŒCU Á‚hUÊãà ∑§ ¬˝Áà ¡Ê ÷ÁQ§ ÿÊ üÊhUÊŸ „UÊÃÊ „ÒU,
©U‚‚ „UËŸ ¡ÒŸ ÿÊŸË ¡ÒŸäÊ◊ʸŸÈÿÊÿË, fl„U ÷Ë ŒÈª¸ÁÃ-◊ʪ¸ ◊¥ „Ë ‚¥‹ÇŸ „ÒU, ‚ȪÁÃ-◊ʪ¸ ◊¥ fl„U
ÁSÕÃ Ÿ„UË¥ „ÒU–
ßU‚ (¬˝SÃÈÃ) ªÊÕÊ ◊¥ ÷ÁQ§ ∑§Ë ©U¬ÿÊÁªÃÊ ÿÊ ◊„UûÊÊ ∑§Ê ‚ÍÁøà Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ÿ„UÊ°
÷ÁQ§ ∑§ ÁflÁfläÊ ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§Ê ‚¥∑§Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU, ¡Ò‚ ÁflflÊÁ„Uà ÷Êÿʸ ∑§Ë •¬Ÿ ¬Áà ∑§ ¬˝ÁÃ
÷ÁQ§, •¬Ÿ ◊ÊÁ‹∑§ ∑§ ¬˝Áà ‚fl∑§ ∑§Ë ÷ÁQ§, ªÈL§ ∑§ ¬˝Áà Á‡Êcÿ ∑§Ë ÷ÁQ§ •ÊÒ⁄U ¡ÒŸ (äÊ◊ʸ⁄UÊäÊ∑§)
∑§Ë Á¡Ÿãº˝ fl Á¡ŸflÊáÊË (üÊÈÃŒflÃÊ) ∑§ ¬˝Áà ÷ÁQ§– ßUŸ ÷ÁQ§ÿÊ¥ ◊¥ Á¡Ÿãº˝-÷ÁQ§ fl Á¡ŸflÊáÊË-
÷ÁQ§ óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ ∑§⁄UŸÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ∑§Ê ¬˝◊Èπ ©Ug‡ÿ „ÒU– •ãÿ ÷ÁQ§ÿÊ¥ ∑§Ê ÃÊ ©UŸ
ŒÊŸÊ¥ ∑§ ‚◊Õ¸Ÿ ∑§ Á‹∞ ŒÎCUÊãà M§¬ ‚ ©U¬SÕÊÁ¬Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‹Ê∑§ ◊¥ ¬ÁÃ-
÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà ÷Êÿʸ ∑§Ê •ÊŒ⁄U Ÿ„UË¥ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ, Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ªÈL§-÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà Á‡Êcÿ ¬˝‡Ê¥‚ÊÿÊÇÿ
Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, •Á¬ÃÈ ‹ÊªÊ¥ mUÊ⁄UÊ ÁÃ⁄US∑Χà „UÊÃÊ „ÒU, ŒÊŸÊ¥ „UË ŒÈª¸ÁÃ-◊ʪ¸ ◊¥ „UË π«∏U „UÊÃ „Ò¥U, •ÊÒ⁄U
•¬Ÿ •Êø⁄UáÊ ‚ ŒÊŸÊ¥ „UË •¬Ÿ •Á„Uà ∑§Ê „UË ‚ê¬ÊŒŸ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ©U‚Ë Ã⁄U„U Á¡Ÿãº˝-÷ÁQ§ fl
Á¡ŸflÊáÊË-÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà ¡ÒŸ ÷Ë ∑§÷Ë •÷ËCU Á‚ÁhU ∑§Ê ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, •Á¬ÃÈ ŒÈª¸Áà ∑§Ê „UË
fl„U Sflÿ¥ fl⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ‚Ê⁄U „ÒU–
{596 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¬˝SÃÈÃÁfl·ÿflÒ‡ÊlÊÕZ Á∑§Á@Œ˜ ÁflÁfl˝ÿÃ– ¡ÒŸ‡ÊÊSòÊ·È ÷Q§— üÊhUÊŸSÿ ©U¬ÿÊÁªÃÊ ◊„UûÊÊ

flÊ ’„È U · È SÕ‹ · È ¬˝ Á ìÊÁŒÃÊ– ¬ÁÃ÷ÁQ§—, SflÊÁ◊÷ÁQ§—, ªÈ L §÷ÁQ§—, Á¡Ÿ ã º˝ ÷ ÁQ§—,
Á¡ŸflÊáÊË÷ÁQ§— óßUàÿÃÊ‚Ê¥ ‚flʸ‚Ê¥ ÷Q§ËŸÊ¥ ÁŸM§¬áÊ¥ ¡ÒŸÊøÊÿʸ— ÁflÁfläʬ˝∑§Ê⁄‘UáÊ ∑ΧÃflã×–
ÿÕÊ, SflÊÁ◊÷ÁQ§Áfl·ÿ flÊŒË÷Á‚¥„U-‚ÍÁ⁄U∑§Î Ã (¡ËflãäÊ⁄UøÁ⁄UòÊʬ⁄UŸÊ◊∑§) ˇÊòÊøÍ«UÊ◊ÁáÊ∑§Ê√ÿ
(1/45) ¬˝ÊQ§◊˜ó ªÊ…UÊ Á„U SflÊÁ◊÷ÁQ§— SÿÊŒ˜ •Êà◊¬˝ÊáÊÊŸ¬ÁˇÊáÊË–
SflÊÁ◊Ÿ¥ ¬˝÷¥È ⁄UÊ¡ÊŸ¥ flÊ ¬˝Áà ‚fl∑§Sÿ ÿʌ·ÊË ŒÎ…UÊ ÷ÁQ§÷¸flÁÃ, ÃÕÒfl ◊ÊˇÊ◊ʪ¸SÕSÿ
•Êà◊Ãûfl¥ ¬˝Áà üÊhUÊŸ◊ÈÁøÃÁ◊ÁÃ÷ÊflŸ üÊË∑ȧãŒ∑ȧãŒSflÊÁ◊Ÿ— ‚◊ÿ‚Ê⁄Uªã˝ Õ (ªÊÕÊ v|-v}) ¬˝Ê„ÈU—ó
¡„U áÊÊ◊ ∑§Ê Áfl ¬ÈÁ⁄U‚Ê ⁄UÊÿÊáÊ¥ ¡ÊÁáÊ™§áÊ ‚g„UÁŒ–
ÃÊ Ã¥ •áÊÈø⁄UÁŒ ¬ÈáÊÊ •àÕàÕË•Ê ¬ÿûÊáÊ––
∞fl¥ Á„U ¡Ëfl⁄UÊÿÊ áÊÊŒ√flÊ ÄU ‚g„UŒ√flÊ–
•áÊÈøÁ⁄UŒ√flÊ ÿ ¬ÈáÊÊ ‚Ê øfl ŒÈ ◊ÊÄπ∑§Ê◊áÊ––

¬˝SÃÈà Áfl·ÿ ∑§Ê S¬CU ∑§⁄UŸ ∑§Ë ŒÎÁCU ‚ ÿ„UÊ° ∑ȧ¿U Áflfl⁄UáÊ ¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU– ¡ÒŸ
‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ÷ÁQ§ ÿÊ üÊhUÊŸ ∑§Ë ©U¬ÿÊÁªÃÊ ÿÊ ◊„UûÊÊ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ •Ÿ∑§ SÕ‹Ê¥ ¬⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ
„ÒU– ¬ÁÃ÷ÁQ§, SflÊ◊Ë÷ÁQ§, ªÈL§÷ÁQ§, Á¡Ÿãº˝÷ÁQ§ fl Á¡ŸflÊáÊË÷ÁQ§ óßUŸ ‚÷Ë ÷ÁQ§ÿÊ¥ ∑§Ê
¡ÒŸÊøÊÿÊZ Ÿ ÁflÁfläÊ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ „ÒU–
©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸, SflÊ◊Ë-÷ÁQ§ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ üÊËflÊŒË÷Á‚¥„U ‚ÍÁ⁄U mUÊ⁄UÊ ⁄UÁøà ˇÊòÊøÍ«∏Ê◊ÁáÊ
(¡ËflãäÊ⁄UøÁ⁄UòÊ) ∑§Ê√ÿ (v/yz) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““(‚fl∑§ ∑§Ë) SflÊ◊Ë ∑§ ¬˝Áà ªÊ…∏U ÷ÁQ§
„UÊÃË „ÒU ¡Ê •¬Ÿ ¬˝ÊáÊÊ¥ ∑§Ë ¬⁄UflÊ„U Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ–””
SflÊ◊Ë ÿÊ ¬˝÷È (◊ÊÁ‹∑§) ÿÊ ⁄UÊ¡Ê ∑§ ¬˝Áà ‚fl∑§ ∑§Ë ¡Ò‚Ë ŒÎ…U∏ ÷ÁQ§ „UÊÃË „ÒU, flÒ‚Ë „UË
◊ÊˇÊ◊ʪ˸ ∑§Ë •Êà◊Ãûfl ∑§ ¬˝Áà üÊhUÊ ∑§⁄UŸÊ ©UÁøà „ÒU óßU‚ ÷Êfl ∑§Ê ‹∑§⁄U üÊË∑ȧãŒ∑ȧãŒÊøÊÿ¸
SflÊ◊Ë Ÿ ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ v|-v}) ◊¥ ∑§„UÊ „ÒUó
““¡Ò‚ ∑§Ê߸U äÊŸ ∑§Ê ßUë¿ÈU∑§ (‚fl∑§) ⁄UÊ¡Ê ∑§Ê ¬„UøÊŸ ∑§⁄U üÊhUÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ¡Ë
‹ªÊ ∑§⁄U ©U‚∑§Ë ‚flÊ (•ŸÈø⁄U¬ŸÊ) ∑§⁄UÃÊ „ÒU, flÒ‚ „UË ◊ÊˇÊÊÕ˸ ¬ÈL§· ∑§Ê øÊÁ„U∞ Á∑§ fl„U ¡ËflM§¬Ë
⁄UÊ¡Ê ∑§Ê ¬„UøÊŸ ∑§⁄U ©U‚ ¬⁄U üÊhUÊŸ ∑§⁄‘U •ÊÒ⁄U ©U‚∑§Ê •ŸÈø⁄UáÊ ÷Ë ∑§⁄‘U–””
 {‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-||) —— 597}

¬àãÿÊ— Sfl÷Ãʸ⁄¥U ¬˝Áà ŒÎ…U¬˝◊M§¬Ê ÷ÁQ§SÃÈ ÷Ê⁄UÃËÿ‚¥S∑ΧÁÃÁflôÊÊŸÊ¥ ‚fl¸ÁflÁŒÃÒfl– ŸÊ⁄UËáÊÊ¥

¬Á× ¬⁄U◊E⁄UflŒfl ‡Ê⁄Uáÿ—, ‚◊ȬʂŸËÿp SflËÁ∑˝§ÿÃ–
◊„UÊ÷Ê⁄UÃ (12/148/6) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó
Á◊Ã¥ ŒŒÊÁà Á¬ÃÊ Á◊Ã¥ èÊ˝ÊÃÊ Á◊Ã¥ ‚È×–
•Á◊ÃSÿ ŒÊÃÊ⁄¥U ÷Ãʸ⁄¥U ∑§Ê Ÿ ¬Í¡ÿØ––
flÊŒË÷Á‚¥„U‚ÍÁ⁄UÁfl⁄UÁøÃ ˇÊòÊøÍ«Ê◊ÁáÊ∑§Ê√ÿ˘Á¬ (7/3) ¬˝ÊQ§◊˜ó
¬˝ÊáÊÊ— ¬ÊÁáʪ΄UËÃËŸÊ¥ ¬˝ÊáÊŸÊÕÊ Á„U ŸÊ¬⁄U◊˜–
÷ÁQ§fl‡ÊŸ ŸÊÿ¸— ∑§ŒÊÁøŒÁ¬ ÷Ãȸ— ¬˝ÁÃ∑ͧ‹Êø⁄UáÊ¥ Ÿ ∑ȧfl¸ÁãÖ ©UQ¥§ ø ˇÊòÊøÍ«UÊ◊Ááʪ˝ãÕ
(10/2)ó SflÊ◊Ëë¿Uʬ˝ÁÃ∑ͧ‹àfl¥ ∑ȧ‹¡ÊŸÊ¥ ∑ȧÃÊ ÷flÖ˜

¬àŸË ∑§Ë •¬ŸË ÷Ãʸ ∑§ ¬˝Áà ŒÎ…∏U ¬̋◊ M§¬ ÷ÁQ§ ¡Ê „UÊÃË „ÒU, fl„U ‚èÊË ÷Ê⁄UÃËÿ ‚¥S∑ΧÁÃ
∑§ ÁflôÊÊ¥ ∑§Ê ÁflÁŒÃ „UË „ÒU– ŸÊÁ⁄UÿÊ¥ ∑§ Á‹∞ ¬ÁÃ, ¬⁄U◊E⁄U ∑§Ë Ã⁄U„U „UË, ‡Ê⁄UáÊ-SÕ‹ •ÊÒ⁄U ©U¬ÊSÿ
„UÊÃÊ „ÒU–
◊„UÊ÷Ê⁄Uà (vw/vy}/{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““Á¬ÃÊ ¬Á⁄UÁ◊à (‚ËÁ◊à ◊ÊòÊÊ ◊¥) ŒÃÊ „ÒU, ÷Ê߸U fl ¬ÈòÊ ÷Ë ¬Á⁄UÁ◊à „UË ŒÃÊ „ÒU, ⁄UÊ¡Ê fl
÷Ãʸ ÃÊ •¬Á⁄UÁ◊à ŒÃÊ „ÒU, ÷‹Ê ©U‚ ∑§ÊÒŸ Ÿ„UË¥ ¬Í¡ªÊ?””
flÊŒË÷Á‚¥„U‚ÍÁ⁄U mUÊ⁄UÊ ⁄UÁøà ˇÊòÊøÍ«U∏Ê◊ÁáÊ (¡ËflãäÊ⁄UøÁ⁄UòÊ) ∑§Ê√ÿ (|/x) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ
„ÒUó
““ÁflflÊÁ„Uà ÁSòÊÿÊ¥ ∑§ ¬˝ÊáÊ ÃÊ ©UŸ∑§ ¬Áà „UË „UÊÃ „Ò¥U, •ÊÒ⁄U ∑§Ê߸U Ÿ„UË¥–””
÷ÁQ§ ∑§ fl‡Ê ◊¥ ŸÊÁ⁄UÿÊ° ∑§÷Ë ¬Áà ∑§ ¬˝ÁÃ∑ͧ‹ •Êø⁄UáÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃË– ˇÊòÊøÍ«∏Ê◊ÁáÊ ª˝ãÕ
(vÆ/w) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““∑ȧ‹ËŸ ÁSòÊÿÊ¥ ∑§Ê •¬Ÿ ¬Áà ∑§Ë ßUë¿UÊ ∑§ ÁflL§hU ø‹ŸÊ ∑Ò§‚
„UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU? •ÕʸØ Ÿ„UË¥ „UÊ ‚∑§ÃÊ–””
{598 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¬ÁÃ÷ÁQ§÷ÊflÊÁüÊÃ¥ ¬ÊÁÃfl˝àÿ¥ äÊ◊Z ŸÊÿ¸— ¬Ê‹ÿÁãÃ, Ÿ ø ∑§ÁpŒÁ¬ ÃÊ ÁfløÊ‹ÁÿÃÈ¥ ‚◊Õ¸—

ßUÁà ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ (68/190) flÁáʸÃ◊˜ó
‚◊ÈûÊÊŸÁÿÃÈ¥ ‡ÊQ§Ê ‚‚◊Ⱥ˝Ê fl‚ÈãäÊ⁄UÊ–
÷ÃÈ¥ ‡ÊË‹flÃËÁøûÊ¥ Ÿ ‡ÊÄÿ¥ ◊ã◊ÕŸ ø––
¬˝ÊøËŸ÷Ê⁄UÃ ¬˝ÊÿÊ ◊ÊÃÊÁ¬Ã⁄UÊÒ Sflÿ¥ ∑§ãÿÊ ø fl⁄UÊÁøêÈáÊÊŸ˜ ¬⁄UˡÿÒfl ¬ÁÃM§¬áÊ fl⁄UáÊ¥
∑ȧfl¸Áãà S◊– •ÃÊ ŸÊ⁄UËáÊÊ¥ Sfl¬ÁÃ¥ ¬˝Áà ªÈáÊÊŸÈ⁄UʪM§¬÷ÁQ§— SflÊ÷ÊÁfl∑§Ë ÷flÁà S◊–
fl⁄UÊÁøêÈáÊÊŸÊ¥ ÁŸŒ¸‡Ê ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ (62/64) ∑ΧÃÊ˘Á¬ ŒÎ‡ÿÃó
SflÊÁ÷¡Êàÿ◊⁄UÊªàfl¥ flÿ— ‡ÊË‹¥ üÊÈÃ¥ fl¬È—–
‹ˇ◊Ë— ¬ˇÊ— ¬⁄UËflÊ⁄UÊ fl⁄‘U Ÿfl ªÈáÊÊ— S◊ÎÃÊ—––
ªÈL§÷ÁQ§⁄UÁ¬ Á‡ÊcÿSÿ ∑ΧÃ ¬⁄U◊Êfl‡ÿ∑§Ë ÷flÁÖ Á‡ÊcÿÊ ªÈL§÷Q§ ∞fl ¬˝‡ÊSÿÃ– ©UQ¥§ ø
(¡ËflãäÊ⁄UøÁ⁄UòÊʬ⁄U¬ÿʸÿ) ˇÊòÊøÍ«Ê◊ÁáÊ∑§Ê√ÿ (2/31)ó

¬ÁÃ-÷ÁQ§ ÷Êfl ¬⁄U •ÊÁüÊà ¬ÊÁÃfl˝àÿ äÊ◊¸ ∑§Ê ŸÊÁ⁄UÿÊ° ¬Ê‹ÃË „Ò¥U, ©Uã„¥U ∑§Ê߸U ÷Ë ©U‚ äÊ◊¸
‚ ÁfløÁ‹Ã Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊó ÿ„U ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ ({}/v~Æ) ◊¥ flÁáʸà Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““‚◊Ⱥ˝ ‚Á„Uà ¬ÎÁÕflË ∑§Ê ©UΔUÊÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ‡ÊË‹flÃË SòÊË ∑§ ÁøûÊ ∑§Ê ∑§Ê◊
mUÊ⁄UÊ Á«UªÊÿÊ Ÿ„UË¥ ¡Ê ‚∑§ÃÊ–””
¬˝ÊøËŸ ÷Ê⁄Uà ◊¥ ¬˝Êÿ— ◊ÊÃÊ-Á¬ÃÊ •ÊÒ⁄U Sflÿ¥ ∑§ãÿÊ ÷Ë “fl⁄U” ∑§ ‹Êÿ∑§ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ¡Ê¥øŸ-
¬⁄UπŸ ∑§ ’ÊŒ „UË ¬Áà M§¬ ‚ fl⁄UáÊ ∑§⁄UÃË ÕË– ßU‚Á‹∞ ŸÊÁ⁄UÿÊ¥ ∑§Ë •¬Ÿ ¬ÁÃÿÊ¥ ∑§ ¬˝ÁÃ
ªÈáÊÊŸÈ⁄Uʪ M§¬ ÷ÁQ§ SflÊ÷ÊÁfl∑§ „UÊÃË ÕË–
fl⁄UÊÁøà ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê ÷Ë ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ ({w/{y) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““∑ȧ‹ËŸÃÊ, •Ê⁄UÊÇÿ (SflÊSâÿ), •flSÕÊ, ‡ÊË‹, üÊÈÃ, ‡Ê⁄UË⁄U, ‹ˇ◊Ë, ¬ˇÊ fl ¬Á⁄UflÊ⁄Uó
ÿ fl⁄U ∑§ ŸÊÒ ªÈáÊ ∑§„U ªÿ „Ò¥U–””
ªÈL§÷ÁQ§ ÷Ë Á‡Êcÿ ∑§ Á‹∞ ¬⁄U◊ •Êfl‡ÿ∑§ „UÊÃË „Ò– ªÈL§÷Q§ Á‡Êcÿ „UË ¬˝‡Ê¥‚ŸËÿ „UÊÃÊ
„ÒU– ˇÊòÊøÍ«U∏Ê◊ÁáÊ (¡ËflãäÊ⁄UøÁ⁄UòÊ) ∑§Ê√ÿ (w/xv) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
 {‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-||) —— 599}

ªÈL§÷Q§Ê ÷flÊŒ˜ ÷ËÃÊ ÁflŸËÃÊ äÊÊÁ◊¸∑§— ‚ÈäÊË—–

‡ÊÊãÃSflÊãÃÊ sÃãº˝Ê‹È— Á‡ÊCU— Á‡ÊcÿÊ˘ÿÁ◊cÿÃ––
ªÈL§÷ÁQ§⁄UÁ¬ ⁄UÊ¡÷ÁQ§flŒ˜ ÁŸM§Á¬ÃÊ˘ÁSÖ ©UQ§¥ ø ∑§ÊÁø∑§ ÿʟȬˇ̋ Êʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-458)ó
⁄UÿáÊûÊÿ¡ÈûÊÊáÊ¥ •áÊÈ∑ͧ‹¥ ¡Ê ø⁄‘UÁŒ ÷ûÊË∞–
Á◊ìÊÊ ¡„U ⁄UÊÿÊáÊ¥ ©UflÿÊ⁄UÊ ‚Ê „Ufl ÁfláÊ•Ê––
ªÈL§÷Q§◊¸„Uûfl¥ ÃÕÊ ªÈL§º˝ÊÁ„UáÊÊ¥ ŒÈª¸ÁÃ⁄UÁ¬ ˇÊòÊøÍ«UÊ◊ÁáÊ∑§Ê√ÿ (2/32-34) ‚ÍëÿÃó
ªÈL§÷ÁQ§— ‚ÃË ◊ÈÄàÿÒ ˇÊȺ˝¥ Á∑¥§ flÊ Ÿ ‚ÊäÊÿØ–
ÁòÊ‹Ê∑§Ë◊ÍÀÿ⁄UàŸŸ ŒÈ‹¸÷— Á∑¥§ ÃÈ·Êà∑§⁄U—––

““¡Ê ªÈL§÷Q§ „UÊ, ‚¥‚Ê⁄U ‚ ÷ÿ÷Ëà „UÊ, ÁflŸËà fl äÊ◊ʸà◊Ê „UÊ, ©UûÊ◊ ’ÈÁhU flÊ‹Ê „UÊ,
‡ÊÊãà NŒÿ flÊ‹Ê „UÊ, •Ê‹Sÿ„UËŸ „UÊ, •ÊÒ⁄U ©UûÊ◊ •Êø⁄UáÊ flÊ‹Ê (Á‡ÊCU, ÷º˝) „UÊ, fl„UË (ÿÕÊÕ¸
◊¥) Á‡Êcÿ „UÊÃÊ „ÒU–””
ªÈL§-÷ÁQ§ ÷Ë ⁄UÊ¡-÷ÁQ§ ∑§Ë Ã⁄U„U ÁŸM§Á¬Ã ∑§Ë ªß¸U „ÒU– ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-
yz}) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ò‚ ‚fl∑§ ⁄UÊ¡Ê ∑§ •ŸÈ∑ͧ‹ ¬˝flÎÁûÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, flÒ‚ „UË ⁄UàŸòÊÿ ∑§ äÊÊ⁄U∑§ (ªÈL§•Ê¥) ∑§
¬˝Áà •ŸÈ∑ͧ‹ ÷ÁQ§¬Ífl¸∑§ ¬˝flÎÁûÊ ∑§⁄UŸÊ “©U¬øÊ⁄U ÁflŸÿ” „UÊÃË „ÒU–””
ªÈL§÷ÁQ§ ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê ÃÕÊ ªÈL§º˝ÊÁ„UÿÊ¥ ∑§Ë ŒÈª¸Áà ∑§Ê ÷Ë ˇÊòÊøÍ«∏Ê◊ÁáÊ ∑§Ê√ÿ ◊¥ (w/xw-
xy) ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““ªÈL§ ∑§Ë ‚ëøË ÷ÁQ§ ∑§Ë ¡Ê∞ ÃÊ ◊ÈÁQ§ Á◊‹ÃË „ÒU, Á»§⁄U ©U‚‚ ¿UÊ≈U-◊Ê≈U ∑§Ê◊ ÄÿÊ¥
Ÿ„UË¥ Á‚hU „UÊ¥ª? Á¡‚ ⁄UàŸ ∑§Ê ◊ÍÀÿ ÃËŸ ‹Ê∑§ (∑§Ë ‚ê¬ÁûÊ) „UÊ, ©U‚‚ ÷Í‚ ∑§Ê …U⁄U Á◊‹ŸÊ
ÄÿÊ ŒÈ‹¸÷ „UÊªÊ?””
{600 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ªÈL§º˝È„UÊ¥ ªÈáÊ— ∑§Ê flÊ ∑ΧÃÉŸÊŸÊ¥ Ÿ Ÿ‡ÿÁÖ

ÁfllÊ˘Á¬ ÁfllÈŒÊ÷Ê SÿÊŒ˜, •◊Í‹Sÿ ∑ȧ× ÁSÕÁ×––
ªÈL§º˝Ê„UË Ÿ Á„U `§ÊÁ¬ ÁflEÊSÿ— ÁflEÉÊÊÁß—–
•Á’èÿÃÊ¥ ªÈL§º˝Ê„UÊŒ˜ •ãÿº˝Ê„UÊØ ∑ȧÃÊ ÷ÿ◊˜––
ªÈL§— Á‡ÊcÿSÿ ôÊÊŸŒÊŸmUÊ⁄UÊ ÃŒËÿÊôÊÊŸÊãäÊ∑§Ê⁄¥U ÁflŸÊ‡ÊÿÁÃ, ÿíôÊÊŸ¥ ¬˝Êåÿ Á‡Êcÿ— Sfl¡ËflŸ
•÷ËCU¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚Áh¥U ∑§ÃÈZ ‚◊ÕÊ¸ ÷flÁÃ, ‚ ∞fl ªÈL§— äÊ◊Ê¸¬Œ‡Ê¥ ÁfläÊÊÿ ¬Ê¬∑ͧ¬¬ÃŸÊŒÈhUÊ⁄UÿÁÃ,
ßUàÿÃÊ ªÈ⁄UÊ— ¬ÍíÿÃÊ ‚fl¸‚¥◊ÃÒfl–
„UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ (21/155-157) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó
¬Ê¬∑ͧ¬ ÁŸ◊ÇŸèÿ—, äÊ◊¸„USÃÊfl‹ê’Ÿ◊˜–
ŒŒÃÊ ∑§— ‚◊Ê ‹Ê∑§ ‚¥‚Ê⁄UÊûÊÊÁ⁄UáÊÊ ŸÎáÊÊ◊˜––

““¡Ê ∑ΧÃÉŸ fl ªÈL§º˝Ê„UË „Ò¥U, ©UŸ∑§Ê ∑§ÊÒŸ-‚Ê ªÈáÊ ŸCU Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ (flU ÃÊ ¬ÍáʸÃÿÊ ªÈáÊ„UËŸ
„UÊ ¡ÊÃ „ÒU¥ )– ©UŸ∑§Ë ÁfllÊ ÷Ë Á’¡‹Ë ∑§Ë ø◊∑§ ∑§Ë Ã⁄U„U (ˇÊáÊSÕÊÿË) „UÊÃË „ÒU •ÊÒ⁄U ¡«∏⁄UÁ„UÃ
flÎˇÊ ∑§Ë ÁSÕÁà „UÊ ÷Ë ÄÿÊ ‚∑§ÃË „ÒU?””
““ªÈL§º˝Ê„UË ÁflEÉÊÊÃË ¡Ò‚Ê „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ∑§„UË¥ ÷Ë ÁflEÊ‚ÿÊÇÿ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ¡Ê ªÈL§º˝Ê„U ‚
Ÿ„UË¥ «U⁄UÃ, ©Uã„¥U •ÊÒ⁄U ÷ÿ ∑§„UÊ° ‚ „UÊ ‚∑§ÃÊ „Ò? (•ÕʸØ •ãÿ ÷ÿ ªÈL§º˝Ê„U ∑§ ÷ÿ ∑§ ‚Ê◊Ÿ
ÃÈë¿U „ÒU¥–)””
ªÈL§ Á‡Êcÿ ∑§Ê ôÊÊŸ Œ∑§⁄U ©U‚∑§ •ôÊÊŸ M§¬Ë •ãäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UÃ „ÒU¥, ©U‚ ôÊÊŸ ∑§Ê
¬˝Ê# ∑§⁄U Á‡Êcÿ •¬Ÿ ¡ËflŸ ◊¥ •÷ËCU ¬ÈL§·ÊÕ¸ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§⁄UŸ ◊¥ ‚ˇÊ◊ „UÊ ¬ÊÃÊ „ÒU– fl„UË ªÈL§
äÊ◊¸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê Œ∑§⁄U Á‡Êcÿ ∑§Ê ¬Ê¬ ◊¥ Áª⁄UŸ ‚ ©U’Ê⁄UÃ ÷Ë „ÒU¥– ßU‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ ªÈL§ ∑§Ë ¬ÍíÿÃÊ
‚fl¸‚¥◊à „UË „ÒU–
„UÁ⁄Ufl¥‡Ê ¬È⁄UÊáÊ (wv/vzz-vz|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ¬Ê¬M§¬Ë ∑ȧ∞° ◊¥ «ÍU’ „ÈU∞ ◊ŸÈcÿÊ¥ ∑§ Á‹∞ äÊ◊¸ M§¬Ë „UÊÕ ∑§Ê ‚„UÊ⁄UÊ ŒÃÊ „ÒU ÃÕÊ
‚¥‚Ê⁄U-‚ʪ⁄U ‚ ¬Ê⁄U ∑§⁄UÊÃÊ „ÒU, ©U‚ äÊ◊Ê̧¬Œ‡Ê ∑§⁄UŸ flÊ‹ (ªÈL§) ∑§ ‚◊ÊŸ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ∑§Ê߸ ŒÍ‚⁄UÊ
„ÒU ÄÿÊ?””
 {‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-||) —— 601}

•ˇÊ⁄USÿÊÁ¬ øÒ∑§Sÿ ¬ŒÊÕ¸Sÿ ¬ŒSÿ flÊ–

ŒÊÃÊ⁄¥U ÁflS◊⁄UŸ˜ ¬Ê¬Ë Á∑¥§ ¬ÈŸäʸ◊¸ŒÁ‡ÊŸ◊˜––
¬ÍflZ ∑ΧÃÊ¬∑§Ê⁄USÿ ¬È¥‚— ¬˝àÿȬ∑§Ê⁄U×–
∑ΧÁÃàfl◊Ȭ∑§Êÿ¸Sÿ ŸÊãÿÕÁà ÁflŒÊ ÁflŒÈ—––
•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (9/174-175, 177) ø ‚◊ÁÕ¸Ã◊ÃØó
⁄U‚Ê¬ÁflhU— ‚Ÿ˜ äÊÊÃÈÿ¸ÕÊ ÿÊÁà ‚ÈfláʸÃÊ◊˜–
ÃÕÊ ªÈL§ªÈáÊÊÁ‡‹CUÊ ÷√ÿÊà◊Ê ‡ÊÈÁhU◊ëÎ ¿UÁÖ–
Ÿ ÁflŸÊ ÿÊŸ¬ÊòÊáÊ ÃÁ⁄UÃ¥È ‡ÊÄÿÃ˘áʸfl—–
ŸÃ¸ ªÈM§¬Œ‡ÊÊìÊ ‚ÈÃ⁄UÊ˘ÿ¥ ÷flÊáʸfl—––
’ãäÊflÊ ªÈ⁄UflpÁà mUÿ ‚¥¬˝ËÃÿ ŸÎáÊÊ◊˜–
’ãäÊflÊ˘òÊÒfl ‚¥¬˝ËàÿÒ ªÈ⁄UflÊ˘◊ÈòÊ øÊòÊ ø––
““∞∑§ •ˇÊ⁄U, •ÊäÊ ¬Œ ÿÊ ∞∑§ ¬Œ ∑§Ê ÷Ë (ôÊÊŸ M§¬ ◊¥) ŒŸ flÊ‹ ªÈL§ ∑§Ê ¡Ê ÷Í‹
¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U ÷Ë ¬Ê¬Ë „UË „UÊÃÊ „ÒU, ÃÊ Á»§⁄U ¡Ê äÊ◊Ê̧¬Œ‡Ê ∑§⁄UŸ flÊ‹ ∑§Ê ÷Í‹ ¡Ê∞, fl„U Á∑§ÃŸÊ
¬Ê¬Ë „ÒUó ©U‚ ÁflcÊÿ ◊¥ ÄÿÊ ∑§„¥U?””
““Á¡‚∑§Ê ¬„U‹ ©U¬∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU, ∞‚ ©U¬∑§Êÿ¸ ◊ŸÈcÿ ∑§Ë ∑ΧÃ∑ΧàÿÃÊ ¬˝àÿȬ∑§Ê⁄U ‚
„UË „UÊÃË „ÒU, •ãÿ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ Ÿ„UË¥, ∞‚Ê ÁflmUÊŸ˜ ◊ÊŸÃ „Ò¥U–””
•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (~/v|y-v|z, v||) ◊¥ ÷Ë ßU‚Ë ∑§Ê ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚◊Õ¸Ÿ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á‚hU ⁄U‚ ∑§ ‚¥ÿÊª ‚ ÃÊ¥’Ê •ÊÁŒ äÊÊÃÈ∞° ‚Èfláʸ ’Ÿ ¡ÊÃË „ÒU¥, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U
ªÈL§ ∑§ ©U¬Œ‡Ê ‚ ¬˝∑§≈U „ÈU∞ ªÈáÊÊ¥ ∑§ ‚¥ÿÊª ‚ ÷√ÿ ¡Ëfl ÷Ë ‡ÊÈÁhU ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U–””
““Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¡„UÊ¡ ∑§ Á’ŸÊ ‚◊Ⱥ˝ ÁÃ⁄UÊ Ÿ„UË¥ ¡Ê ‚∑§ÃÊ, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ªÈL§ ∑§ ©U¬Œ‡Ê ∑§
Á’ŸÊ ÿ„U ‚¥‚Ê⁄U M§¬Ë ‚◊Ⱥ˝ ÁÃ⁄UÊ Ÿ„UË¥ ¡Ê ‚∑§ÃÊ–””
““ßU‚ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ÷Ê߸U •ÊÒ⁄U ªÈL§ óÿ ŒÊŸÊ¥ „UË ¬ŒÊÕ¸ ◊ŸÈcÿÊ¥ ∑§Ë ¬˝ËÁà ∑§ Á‹∞ „Ò¥U– ÷Ê߸U ÷Ë
ßU‚ ‹Ê∑§ ◊¥ „UË ¬˝ËÁà ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ªÈL§ ÃÊ ßU‚ ‹Ê∑§ fl ¬⁄U‹Ê∑§ ŒÊŸÊ¥ ◊¥ Áfl‡Ê· M§¬ ‚
¬˝ËÁà ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
{602 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Ã∞fl ªÈM§U¬Ê‚ŸÊ üÊÊfl∑§Ëÿ·≈˜U∑§◊¸‚È •ãÿÃ⁄¥U ∑§◊¸ ÁŸÁŒ¸CU◊˜– ©UQ¥§ ø ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊ÎÃ

(11/45)ó
©U¬ÊSÿÊ ªÈ⁄UflÊ ÁŸàÿ◊˜, •¬˝◊ûÊÒ— Á‡ÊflÊÁÕ¸Á÷—–
Ãà¬ˇÊÃÊˇÿ¸¬ˇÊÊãÃp⁄UÊ— ÁflÉŸÊ⁄UªÊûÊ⁄UÊ—––
¬kŸÁ㌬@Áfl¥‡ÊÁÃ∑§Ê-ª˝ãÕ (6/7) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
Œfl¬Í¡Ê ªÈM§¬ÊÁS×, SflÊäÿÊÿ— ‚¥ÿ◊Sì—–
ŒÊŸ¥ øÁà ªÎ„USÕÊŸÊ¥ ·≈˜U∑§◊ʸÁáÊ ÁŒŸ ÁŒŸ––
Á¡ŸSÿ Ãà‚◊ÿSÿ ø ÷ÁQ§⁄UÁ¬ ◊È◊ÈˇÊÍáÊÊ¥ ∑ΧÃ ¬⁄U◊Êfl‡ÿ∑§Ë– ©UQ¥§ ø ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îê˝ãÕ
(11/41, 43-44)ó
ÿÕÊ∑§Õ¥ÁøŒ˜ ÷¡ÃÊ¥ Á¡Ÿ¥ ÁŸ√ÿʸ¡øÂÊ◊˜–
Ÿ‡ÿÁãà ‚fl¸ŒÈ—πÊÁŸ ÁŒ‡Ê— ∑§Ê◊ÊŸ˜ ŒÈ„UÁãà ø––

ßU‚ËÁ‹∞ ªÈL§-©U¬Ê‚ŸÊ ∑§Ê üÊÊfl∑§ ∑§ ¿U— (•Êfl‡ÿ∑§) ∑§◊ÊZ ◊¥ ∞∑§ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU–
‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà (vv/yz) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¬⁄U◊ ∑§ÀÿÊáÊ ∑§ ßUë¿ÈU∑§ üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§Ê ¬˝◊ÊŒ ¿UÊ«U∏∑§⁄U ªÈL§•Ê¥ ∑§Ë ÁŸàÿ ©U¬Ê‚ŸÊ ∑§⁄UŸË
øÊÁ„U∞, ÄÿÊ¥Á∑§ ªL§«∏ ∑§ ¬¥π ¬Ê‚ ⁄U„UŸ ‚ ‚¬¸ ŒÍ⁄U ⁄U„UÃ „Ò¥U, flÒ‚ „UË ªÈL§ ∑§ •äÊËŸ „UÊ∑§⁄U ø‹Ÿ
flÊ‹Ê¥ ∑§ ÁflÉŸ ŒÍ⁄U ⁄U„UÃ „Ò¥U–””
¬kŸÁ㌬@Áfl¥‡ÊÁÃ∑§Ê ª˝ãÕ ({/|) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Œfl¬Í¡Ê, ªÈL§-©U¬Ê‚ŸÊ, SflÊäÿÊÿ, ‚¥ÿ◊, ì fl ŒÊŸ óÿ ¿U— ∑§◊¸ „Ò¥U ¡Ê ªÎ„USÕÊ¥ ∑§
Á‹∞ ¬˝ÁÃÁŒŸ ∑§⁄UáÊËÿ „UÊÃ „Ò¥U–””
Á¡Ÿ (Á¡Ÿãº˝) •ÊÒ⁄U ©U‚∑§ ‚◊ÿ (Á¡ŸflÊáÊË) ∑§Ë ÷ÁQ§ ÷Ë ◊È◊ÈˇÊÈ•Ê¥ ∑§ Á‹∞ ¬⁄U◊
•Êfl‡ÿ∑§ „UÊÃË „ÒU– ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà ª˝ãÕ (vv/yv, yx-yy) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚ Á∑§‚Ë ÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ÁŸc∑§¬≈U ◊Ÿ ‚ Á¡Ÿãº˝ ÷ªflÊŸ˜ ∑§Ë ÷ÁQ§ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê¥ ∑§
‚’ ŒÈ—π ŒÍ⁄U „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ÁŒ‡ÊÊ∞° ‚◊Sà ßUÁë¿Uà ¬ŒÊÕ¸ ©U‚ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UÃË „Ò¥U–
 {‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-||) —— 603}

ÿà¬˝‚ÊŒÊ㟠¡ÊÃÈ SÿÊØ ¬Ííÿ¬Í¡Ê√ÿÁÃ∑˝§◊—–

ÃÊ¥ ¬Í¡ÿîʪà¬ÍíÿÊ¥ SÿÊà∑§Ê⁄UÊaU◊⁄UÊ¥ Áª⁄U◊˜––
ÿ ÿ¡ãÃ üÊÈÃ¥ ÷ÄàÿÊ Ã ÿ¡ãÃ˘T‚Ê Á¡Ÿ◊˜–
Ÿ Á∑§Á@ŒãÃ⁄¥U ¬˝Ê„ÈU—, •ÊåÃÊ Á„U üÊÈÃŒflÿÊ—––
flSÃÈÃÊ Á¡Ÿãº˝Œfl Ãà¬˝fløŸ ø üÊhUÊŸ¥ ‚êÿÄàfl◊fl ÷flÁà óßUÁà ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷ÎÃ (ªÊÕÊ
90) ÷ÁáÊÃ◊˜– ÷ÁQ§p üÊhÿªÈáÊÊŸÈ⁄UʪM§¬Òfl– Á¡Ÿãº˝÷ÄàÿÊ ¬Ê¬∑§Ê‹Ècÿ¥ SflÃÊ Ÿ‡ÿÃËÁÃ
’΄UàSflÿê÷ÍSÃÊòÊ (‡‹Ê∑§-57) ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
Ÿ ¬Í¡ÿÊÕ¸SàflÁÿ flËÃ⁄Uʪ, Ÿ ÁŸãŒÿÊ ŸÊÕ ÁflflÊãÃflÒ⁄U–
ÃÕÊÁ¬ Ã ¬ÈáÿªÈáÊS◊ÎÁ߸— ¬ÈŸÊÁà ÁøûÊ¥ ŒÈÁ⁄UÃÊTŸèÿ—––
ßUàÿfl¥ ‚êÿªfl’ÈhU˜ÿ, „U ÷√ÿ! Á¡Ÿãº˝Sÿ Ãà‚◊ÿSÿ ø ÷ÄàÿÊ ÿÈQ§— SflÊà◊∑§ÀÿÊáÊÊÿ
‚ÃÃ¥ ¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

““Á¡‚∑§ ¬˝‚ÊŒ (∑Χ¬Ê) ‚ ¬Ííÿ ∑§Ë ¬Í¡Ê ∑§Ê ©UÀ‹¥ÉÊŸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ©U‚ ¡ªà¬Ííÿ ∞fl¥
SÿÊଌ ∑§ ¬˝ÿÊª flÊ‹Ë •¡ÿ Á¡ŸflÊáÊË ∑§Ë ¬Í¡Ê ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞–””
““¡Ê ÷ÁQ§¬Ífl¸∑§ üÊÈà (Á¡ŸflÊáÊË) ∑§Ê ¬Í¡Ã „Ò¥U, fl ¬⁄U◊ÊÕ¸ M§¬ ◊¥ Á¡Ÿãº˝ ∑§Ë „UË ¬Í¡Ê
∑§⁄UÃ „Ò¥U, ÄÿÊ¥Á∑§ ‚fl¸ôÊ Œfl Ÿ üÊÈà fl Á¡Ÿãº˝ Œfl ◊¥ ÕÊ«∏Ê-‚Ê ÷Ë ÷Œ Ÿ„UË¥ ∑§„UÊ „ÒU–””
flSÃÈ× Á¡Ÿãº˝ Œfl •ÊÒ⁄U ©UŸ∑§ ¬˝fløŸ ◊¥ üÊhUÊ „UÊŸÊ “‚êÿÄàfl” „ÒU ó∞‚Ê ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷ÎÃ
(ªÊÕÊ-~Æ) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– ÷ÁQ§ ÷Ë üÊhUÿ ∑§ ªÈáÊÊ¥ ◊¥ •ŸÈ⁄Uʪ M§¬ „UË „UÊÃË „ÒU– Á¡Ÿãº˝ ∑§Ë
÷ÁQ§ ‚ ¬Ê¬ ∑§Ë ∑§ÊÁ‹◊Ê Sfl× ŸCU „UÊ ¡ÊÃË „ÒU óÿ„U ’Î. Sflÿê÷Í SÃÊòÊ (‡‹Ê∑§-z|) ◊¥ ∑§„UÊ
ªÿÊ „ÒUó
““„U ÷ªflŸ˜! •Ê¬ ÃÊ flËÃ⁄Uʪ „Ò¥U •ÊÒ⁄U flËÃmU· (mU·⁄UÁ„UÃ) „Ò¥U, ßU‚Á‹∞ •Ê¬∑§Ê ¬Í¡Ê ‚
Ÿ ∑§Ê߸U ¬˝ÿÊ¡Ÿ „ÒU •ÊÒ⁄U Ÿ „UË ÁŸãŒÊ ‚– ÃÊ ÷Ë •Ê¬∑§ ¬ÁflòÊ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê S◊⁄UáÊ „U◊Ê⁄‘U ÁøûÊ ‚ ¬Ê¬
∑§Ë ∑§ÊÁ‹◊Ê ∑§Ê ŒÍ⁄U ∑§⁄U ¬ÁflòÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÿ„UË •Ê¬∑§Ë ¬Í¡Ê ∑§Ê »§‹ „ÒU–””
ßU‚ Ã⁄U„U, •ë¿UË Ã⁄U„U ôÊÊŸ ¬˝Êåà ∑§⁄U „U ÷√ÿ! Á¡Ÿãº˝ •ÊÒ⁄U ©UŸ∑§ Á‚hUÊãà ∑§ ¬˝ÁÃ
÷ÁQ§ ‚ ÿÈQ§ „UÊ∑§⁄U •Êà◊∑§ÀÿÊáÊ ∑§ Á‹∞ ‚Ãà ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„Ê óÿ„U ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
{604 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Õ ªÈL§÷ÁQ§Áfl„UËŸSÿ ‚◊SìÁ⁄Uª˝„U⁄UÁ„UÃSÿÊÁ¬ øÊÁ⁄UòÊ¥ ÁŸ⁄UÕ¸∑§◊flÁà ‹ÊÒÁ∑§∑§ŒÎCUÊãÃ-

◊Êäÿ◊Ÿ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ªÊ„UÊ¿UãŒ‚Ê ÁŸM§¬ÿÁãÃó
ªÈL§÷ÁûÊÁfl„UËáÊÊáÊ¥ Á‚S‚ÊáÊ¥ ‚√fl‚¥ªÁfl⁄UŒÊáÊ¥–
™§‚⁄Uπû Ê flÁflŒ¥ ‚È’Ëÿ‚◊¥ ¡ÊáÊ ‚√fláÊÈ_UÊáÊ¥–– 78––
¿UÊÿÊó ªÈL§÷ÁQ§Áfl„UËŸÊŸÊ¥ Á‡ÊcÿÊáÊÊ¥ ‚fl¸‚XUÁfl⁄UÃÊŸÊ◊˜–
™§·⁄UˇÊòÊ ©åÃ¥ ‚È’Ë¡‚◊¥ ¡ÊŸËÁ„U ‚flʸŸÈDUÊŸ◊˜––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ‚√fl‚¥ªÁfl⁄UŒÊáÊ¥ ªÈL§÷ÁûÊÁfl„UËáÊÊáÊ¥ Á‚S‚ÊáÊ¥ ‚√fláÊÈ_UÊáÊ¥ ™§‚⁄Uπû Ê flÁflŒ¥
‚È’Ëÿ‚◊¥ ¡ÊáÊ óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–
(™§‚⁄Uπû Ê flÁflŒ¥ ‚È’Ëÿ‚◊¥) ™§·⁄UˇÊòÊ ‚È’Ë¡◊Á¬ ÿÁŒ ©UåÿÃ, ÃŒÊ ÃŒÁ¬ ÁŸ⁄UÕ∑¸ §¥ ÷flÁÃ,
Ãà‚◊◊fl, (‚√fl‚¥ªÁfl⁄UŒÊáÊ¥ ªÈL§÷ÁûÊÁfl„UËáÊÊáÊ¥ Á‚S‚ÊáÊ¥ ‚√fláÊÈ_UÊáÊ¥) ‚fl¸‚XUÁfl⁄UÃÊ •ŸªÊ⁄UÊ ÁŸª˝ã¸ ÕÊ
flÊ ÿ ‚ÁãÃ, Ã·Ê¥ ◊äÿ ÿ ªÈL§÷ÁQ§„UËŸÊ— Á‡ÊcÿÊ ÷flÁãÃ, Ã·Ê¥ ‚fl¸◊ŸÈDUÊŸ¥ fl˝Ãìp⁄UáÊÊÁŒ∑¥§,
Ãà‚flZ ÁŸ⁄UÕ∑¸ §◊fl óßUÁà ªÊÕÊÕ¸—–

•’, ‚◊Sà ¬Á⁄Uª˝„UÊ¥ ∑§Ê àÿÊªË ÷Ë „UÊ Á∑§ãÃÈ ÿÁŒ ªÈL§-÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊ ÃÊ ©U‚∑§Ê
øÊÁ⁄UòÊ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „ÒUó ßU‚ ‹ÊÒÁ∑§∑§ ŒÎCUÊãà ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ ªÊ„UÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ‚◊Sà ¬Á⁄Uª˝„UÊ¥ ‚ Áfl⁄Uà Á‡Êcÿ ÷Ë ªÈL§-÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊ¥ ÃÊ ©UŸ∑§Ê
‚◊Sà •ŸÈDUÊŸ (√ÿfl„UÊ⁄U øÊÁ⁄UòÊ) ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U (ÁŸ⁄UÕ¸∑§) „ÒU, Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ™§cÊ⁄U πà ◊¥
’ÊÿÊ ªÿÊ •ë¿UÊ ÷Ë ’Ë¡ (ÁŸ⁄UÕ¸∑§) „UÊÃÊ „ÒU––|}––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ‚fl¸‚XUÁfl⁄UÃÊŸÊ¥ Á‡ÊcÿÊáÊÊ¥ ªÈL§÷ÁQ§Áfl„UËŸÊŸÊ¥ ‚flʸŸDÈ UÊŸ¥ ™§·⁄UˇÊòÊ
©UåÃ¥ ‚È’Ë¡‚◊¥ ¡ÊŸËÁ„U óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
(™§‚⁄UˇÊòÊ ©UåÃ¥ ‚È’Ë¡‚◊◊˜) ™§·⁄U πà ◊¥ ∑§Ê߸U •ë¿UÊ ‚ •ë¿UÊ ’Ë¡ ÷Ë ’ÊÿÊ ¡ÊÃÊ
„ÒU, ÃÊ fl„U ÷Ë ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UË „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ∑§ ‚◊ÊŸ– (‚fl¸‚XUÁfl⁄UÃÊŸÊ¥ ªÈL§÷ÁQ§Áfl„UËŸÊŸÊ¥
Á‡ÊcÿÊáÊÊ¥ ‚flʸŸÈDUÊŸ◊˜) ‚◊Sà ‚XU (¬Á⁄Uª˝„U) ‚ ¡Ê Áfl⁄Uà •ÕʸØ •ŸªÊ⁄U ÿÊ ÁŸª˝¸ãÕ „Ò¥U,
©UŸ∑§ ’Ëø ◊¥ ¡Ê ªÈL§-÷ÁQ§ ‚ „UËŸ Á‡Êcÿ „UÊÃ „Ò¥U, ©UŸ∑§Ê ‚◊Sà •ŸÈDUÊŸ, fl˝Ã, ìpÿʸ •ÊÁŒ,
fl„U ‚÷Ë ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UË „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •Õ¸ „ÒU–
 {‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-|}) —— 605}

ªÈL§÷ÁQ§Áfl·ÿ ¬Ífl¸SÿÊ¥ (ªÊÕÊ-77) ªÊÕÊÿÊ¥ ø ÁŸM§Á¬Ã◊ÁSÃ, ÃÕÊÁ¬ ÃÊ◊ÁäÊ∑Χàÿ

Á∑§Á@Œ˜ ÁflÁfl˝ÿÃ óÿ ‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸÊÁŒ⁄UàŸòÊÿäÊÊ⁄UáÊŸ ªÊÒ⁄UflÊS¬ŒÊÁŸ ÷flÁãÃ, Ã ªÈ⁄UflÊ ÷flÁãÖ
¬˝fl˝íÿÊŒÊÿ∑§Ê˘Á¬ ªÈL§÷¸áÿÃ– ôÊÊŸŒÊŸŸ äÊ◊Ê¸¬Œ‡ÊŸ flÊ ªÈL§— Á‡ÊcÿSÿÊ¬∑§Ê⁄U∑§Ê ÷flÁÖ
©UQ¥§ ø SÿÊmUÊŒ◊Tÿʸ◊˜ (∑§ÊÁ⁄U∑§Ê-3)ó ““Ÿ ø Á„UÃÊ¬Œ‡ÊÊŒ¬⁄U— ¬Ê⁄U◊ÊÁÕ¸∑§— ¬⁄UÊÕ¸—””–
“¬⁄UÊ¬∑§Ê⁄U— ‚êÿÇôÊÊŸÊÁŒflÎÁhU—” ßUàÿÁ¬ ‚flʸոÁ‚ÁhUª˝ãÕ (7/38) üÊË◊à¬Ííÿ¬ÊŒÊøÊÿʸ— ™§Áø⁄‘U–
•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ˘Á¬ (9/173) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
ªÈM§áÊÊ¥ ÿÁŒ ‚¥‚ªÊ¸ Ÿ SÿÊ㟠SÿÊŒ˜ ªÈáÊÊ¡¸Ÿ◊˜–
ÁflŸÊ ªÈáÊÊ¡¸ŸÊØ ÄflÊSÿ ¡ãÃÊ— ‚»§‹¡ã◊ÃÊ––
∞fl¥ ôÊÊŸŒÊŸŸ Á‡ÊcÿSÿ ◊„UʟȬ∑§Ê⁄UÊ ÷flÁÖ ©UQ§¥ ø ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ (6/24/6) “‚êÿÇôÊÊŸŒÊŸ¥
¬ÈŸ— •Ÿ∑§÷fl‡Ê„UdŒÈ—πÊûÊ⁄U∑§Ê⁄UáÊ◊˜ ßUÁÖ

ªÈL§-÷ÁQ§ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ Á¬¿U‹Ë (ªÊÕÊ-||) ªÊÕÊ ◊¥ ÁŸM§Á¬Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU, Á»§⁄U ÷Ë
©U‚∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ ∑ȧ¿U √ÿÊÅÿÊŸ ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó ªÈL§ fl „UÊÃ „Ò¥U ¡Ê ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ •ÊÁŒ ⁄UàŸòÊÿ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ
∑§⁄U ªÊÒ⁄Ufl ‚ ÿÈQ§ „UÊÃ „Ò¥U– ¬˝fl˝íÿÊ (ŒËˇÊÊ) ŒŸ flÊ‹ ∑§Ê ÷Ë ªÈL§ ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ªÈL§ ôÊÊŸ Œ∑§⁄U
ÃÕÊ äÊ◊Ê̧¬Œ‡Ê Œ∑§⁄U Á‡Êcÿ ∑§ ©U¬∑§Ê⁄U∑§ „UÊÃ „ÒU¥–
SÿÊmUÊŒ◊T⁄UË (∑§ÊÁ⁄U∑§Ê x) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó““Á„UÃÊ¬Œ‡Ê ‚ ŒÍ‚⁄UÊ ∑§ÊßU̧ flÊSÃÁfl∑§ ¬⁄Uʬ ∑§Ê⁄U
Ÿ„UË¥ „UÊÃ Ê „ÒU–”” “‚êÿÇôÊÊŸ •ÊÁŒ ∑§Ë flÎÁhU ∑§⁄UŸÊ (÷Ë) ¬⁄Uʬ ∑§Ê⁄U „ÒU” ó∞‚Ê •ÊøÊÿ¸ üÊË◊à¬Ííÿ¬ÊŒ
SflÊ◊Ë Ÿ ÷Ë ‚flʸոÁ‚ÁhU ª˝ãÕ (|/x}) ◊¥ ∑§„UÊ „ÒU–
•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (~/v|x) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ªÈL§•Ê¥ ∑§Ê ‚¥‚ª¸ Ÿ „UÊ ÃÊ ªÈáÊ •Á¡¸Ã Ÿ„UË¥ Á∑§ÿ ¡Ê∞°ª– •ÊÒ⁄U ªÈáÊ •Á¡¸Ã Ÿ„UË¥ „UÊ¥ ÃÊ
Á»§⁄U ßU‚ ¬˝ÊáÊË ∑§Ê ¡ã◊ ‚»§‹ ∑Ò§‚ „UÊªÊ?””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ôÊÊŸ-ŒÊŸ ‚ Á‡Êcÿ ∑§Ê ◊„UÊŸ˜ ©U¬∑§Ê⁄U „UÊÃÊ „ÒU– ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ({/wy/{) ◊¥
∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó ““‚êÿÇôÊÊŸ ∑§Ê ŒÊŸ (Á‡Êcÿ ∑§) ‹ÊπÊ¥ ¡ã◊Ê¥ ∑§ •Ÿ∑§ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ¬Ê⁄U ∑§⁄UŸ ◊¥
∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
{606 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ (‡‹Ê∑§-71) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó

ŒÈc¬˝ÁÃ∑§Ê⁄UÊÒ ◊ÊÃÊÁ¬Ã⁄UÊÒ SflÊ◊Ë ªÈL§p ‹Ê∑§˘ÁS◊Ÿ˜–
ÃòÊ ªÈL§Á⁄U„UÊ◊ÈòÊ ø ‚ÈŒÈc∑§⁄UÃ⁄U¬˝ÃË∑§Ê⁄U—––
flSÃÈ× üÊÈÃôÊÊŸSÿ ŒÊÃÊ, √ÿÊÅÿÊÃÊ, üÊÊÃÊ, ª˝„UËÃÊ˘Á¬ flÊ •‚¥ÅÿÊêÈáÊüÊáÿÊ
∑§◊¸ÁŸ¡¸⁄UÊ¥ ÁflŒäÊÊÁà óßUÁà äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 13, πá«U-5, ÷ʪ-5, ‚Í. 50) ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜ó
““(¬˝fløŸËÿ¥) Á∑§◊ÕZ ‚fl¸∑§Ê‹¥ √ÿÊÅÿÊÿÃ? üÊÊÃ√È ÿʸÅÿÊÃÈp •‚¥ÅÿÊêÈáÊüÊáÿÊ ∑§◊¸ÁŸ¡¸⁄UáÊ„UÃàÈ flÊØ””–
∞fl¥ ôÊÊŸŒÊÃÊ ªÈL§— SflSÿ ¬⁄‘U·Ê¥ Á‡ÊcÿÊáÊÊ¥ ø ◊„UŒÈ¬∑§Ê⁄¥U ∑§⁄UÊÁÖ ©UQ¥§ ø •ÊøÊÿ¸-©U◊ÊSflÊÁ◊∑ΧÃ
ÃûflÊÕ¸‚òÍ Ê-÷Êcÿ (¬˝Ê⁄Uê÷ ‚ê’ãäÊ∑§ÊÁ⁄U∑§Ê ‚¥. 29-30) ÃÕÊ SÿÊmUÊŒ◊TÿÊZ (∑§ÊÁ⁄U∑§Ê-3, ©UhÃÎ  ¬l)ó
Ÿ ÷flÁà äÊ◊¸— üÊÊÃÈ— ‚fl¸SÿÒ∑§ÊãÃÃÊ Á„UÃüÊfláÊÊØ–
’˝ÈflÃÊ˘ŸÈª˝„U’Èh˜UÿÊ flQȧSàfl∑§ÊãÃÃÊ ÷flÁÖ–

¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ (‡‹Ê∑§-|v) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““ßU‚ ‹Ê∑§ ◊¥ ◊ÊÃÊ, Á¬ÃÊ, SflÊ◊Ë, ªÈL§ óßUŸ ‚’ ∑§ ©U¬∑§Ê⁄U ∑§Ê ’Œ‹Ê Ÿ„UË¥ øÈ∑§ÊÿÊ
¡Ê ‚∑§ÃÊ– Á∑§ãÃÈ ßUŸ ‚’ ◊¥ ÷Ë ªÈL§ ∑§ ©U¬∑§Ê⁄U ∑§Ê ’Œ‹Ê Ÿ ßU‚‹Ê∑§ ◊¥ øÈ∑§ÊÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU
•ÊÒ⁄U Ÿ ¬⁄U‹Ê∑§ ◊¥–””
flSÃÈ× üÊÈÃôÊÊŸ ∑§Ê ŒŸ flÊ‹Ê, √ÿÊÅÿÊÃÊ ÿÊ üÊÊÃÊ fl ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ÷Ë •‚¥ÅÿÊÃ
ªÈáÊüÊáÊË ‚ ∑§◊¸-ÁŸ¡¸⁄UÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ó∞‚Ê äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. vx, πá«U-z, ÷ʪ-z, ‚Í. zÆ) ◊¥
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““(¬˝fløŸËÿ üÊÈÃôÊÊŸ ∑§Ê) Á∑§‚Á‹∞ ‚÷Ë ‚◊ÿÊ¥ ◊¥
√ÿÊÅÿÊŸ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU? (©UûÊ⁄Uó øÍ°Á∑§ fl„U √ÿÊÅÿÊŸ) üÊÊÃÊ fl √ÿÊÅÿÊÃÊ óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ë
•‚¥ÅÿÊà ªÈáÊüÊáÊË ‚ ∑§◊¸-ÁŸ¡¸⁄UÊ ∑§Ê „UÃÈ „UÊÃÊ „ÒU (ßU‚Á‹∞)–”” ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ôÊÊŸŒÊÃÊ ªÈL§ •¬ŸÊ
•ÊÒ⁄U ŒÍ‚⁄‘U Á‡ÊcÿÊ¥ ∑§Ê ◊„UÊŸ˜ ©U¬∑§Ê⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU– •ÊøÊÿ¸ ©U◊ÊSflÊ◊Ë∑Χà ÃûflÊÕ¸‚òÍ Ê-÷Êcÿ (¬˝Ê⁄UÁê÷∑§,
‚ê’hU ∑§ÊÁ⁄U∑§Ê ‚¥. w~-xÆ) ÃÕÊ SÿÊmUÊŒ◊T⁄UË (∑§ÊÁ⁄U∑§Ê-x, ©UhÎà ¬l) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ßU‚ Á„UÃM§¬ “üÊÈÔ ∑§ üÊfláÊ ∑§⁄UŸ ‚ ‚÷Ë üÊÊÃÊ•Ê¥ ∑§Ê ∞∑§Êãà M§¬ ‚ äÊ◊¸-‹Ê÷ ÷‹
„UË Ÿ „UÊ, Á∑§ãÃÈ ©UŸ üÊÊÃÊ•Ê¥ ¬⁄U •ŸÈª˝„U ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ‚ ¡Ê √ÿÊÅÿÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚ flQ§Ê ∑§Ê ÃÊ
ÁŸÿ◊× äÊ◊¸-‹Ê÷ „UÊÃÊ „Ë „ÒU–””
 {‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-|}) —— 607}

üÊ◊◊ÁflÁøãàÿÊà◊ªÃ¥ ÃS◊Êë¿˛Uÿ— ‚ŒÊ¬ŒCU√ÿ◊˜–

•Êà◊ÊŸ¥ ø ¬⁄¥U ø Á„U Á„UÃÊ¬ŒCUʟȪΈUÊÁÖ–
∞fl¥ ªÈL§∑ΧÃ◊„UŒÈ¬∑§Ê⁄¥U ¬˝Áà Á‡ÊcÿSÿ ∑§Ã¸√ÿ¥ ÿà‚ ÁflŸÿ-üÊhUÊ-÷ÁQ§-©U¬Ê‚ŸÊÁŒÁ÷—
ªÈL¥§ ‚êÿ∑˜§ ‚flÖ ©UQ¥§ ø ÃûflÊÕ¸‡‹Ê∑§flÊÁø∑§ (¬˝Ê⁄Uê÷, ©UhÎìl, ¬Î. 2)ó
•Á÷◊û§‹Á‚hU⁄UèÿȬÊÿ— ‚È’ÊäÊ—, ¬˝÷flÁà ‚ ø ‡ÊÊSòÊÊØ ÃSÿ øÊà¬ÁûÊ⁄UÊåÃÊØ–
ßUÁà ÷flÁà ‚ ¬ÍíÿSÃà¬˝‚ÊŒ¬˝’ÈhÒU—, Ÿ Á„U ∑ΧÃ◊Ȭ∑§Ê⁄¥U ‚ÊäÊflÊ ÁflS◊⁄UÁãÖ–
•òÊŒ¥ ÁflôÊÿ◊˜ó ‚¥ÉÊSÿÊøÊÿÊ¸˘Á¬ ‚¥ÉÊSÕ‚ÊäÊȬ˝÷ÎÃËŸ˜ ¬˝Áà ÿÕÊÿÊÇÿôÊÊŸŒÊŸ◊Á¬
Sfl∑§Ã¸√ÿM§¬áÊ ÁflŒäÊÊÁÖ ©UQ¥§ ø •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (38/169-170)ó

““Á¡ŸfløŸ M§¬Ë ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê flQ§Ê •fl‡ÿ „UË äÊ◊¸ ∑§Ê •Ê⁄UÊäÊ∑§ „UÊÃÊ „ÒU– ßUÃŸÊ „UË
Ÿ„UË¥, Á„UÃ∑§Ê⁄UË üÊÈà ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê ŒŸ flÊ‹Ê •¬ŸÊ •ÊÒ⁄U ¬⁄U (Á‡ÊcÿÊÁŒ) ∑§Ê, ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê „UË •ŸÈª˝„U
(©U¬∑§Ê⁄U) ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ßU‚Á‹∞ üÊ◊ •ÊÁŒ ∑§Ê ÁfløÊ⁄U Á∑§ÿ Á’ŸÊ „UË, üÊÿÊ◊ʪ¸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê ∑§⁄UŸÊ
„UË øÊÁ„U∞–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ªÈL§ mUÊ⁄UÊ Á∑§ÿ ªÿ ◊„UÊŸ˜ ©U¬∑§Ê⁄U ∑§ ¬˝Áà Á‡Êcÿ ∑§Ê ÿ„U ∑§Ã¸√ÿ „UÊÃÊ „ÒU Á∑§
fl„U ÁflŸÿ, üÊhUÊ, ÷ÁQ§ fl ©U¬Ê‚ŸÊ •ÊÁŒ mUÊ⁄UÊ ªÈL§ ∑§Ë •ë¿UË Ã⁄U„U ‚flÊ ∑§⁄‘U– ÃûflÊÕ¸‡‹Ê∑§-
flÊÁø∑§ (¬˝Ê⁄Uê÷, ¬Î. w ◊¥ ©UhÎà ¬l) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““•¬Ÿ •÷ËCU »§‹ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§Ê ©U¬Êÿ „ÒUó ‚êÿÇôÊÊŸ– fl„U ‚êÿÇôÊÊŸ ‡ÊÊSòÊ ‚ „UË
¬˝Ê# „UÊÃ Ê „ÒU– ‡ÊÊSòÊ ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ “•ÊåÔ ¬ÈL§· ‚ „ÒU– ßU‚Á‹∞ ©UŸ (‡ÊÊSòÊ-ôÊÊŸ ∑§ dÊà ◊„UʬÈL§·Ê)¥
∑§ ∑Χ¬Ê-¬˝‚ÊŒ ‚ ¬˝’ÈhU (ôÊÊŸ‚ê¬ãŸ) „UÊŸ flÊ‹Ê¥ ∑§ Á‹∞ fl ¬Ííÿ „Ò¥U– (flSÃÈ×) ‚ÊäÊÈ¡Ÿ
(ªÈL§-¡ŸÊÁŒ mUÊ⁄UÊ) Á∑§ÿ ªÿ ©U¬∑§Ê⁄U ∑§Ê ÷Í‹Ã Ÿ„UË¥ „Ò¥U–””
ÿ„UÊ° ÿ„U ÷Ë ôÊÊÃ√ÿ „ÒU Á∑§ üÊ◊áÊ ‚¥ÉÊ ∑§ •ÊøÊÿ¸ ÷Ë •¬Ÿ ‚¥ÉÊSÕ ‚ÊäÊÈ •ÊÁŒ ∑§Ê
ÿÕÊÿÊÇÿ ôÊÊŸ-ŒÊŸ ÷Ë •¬Ÿ ∞∑§ ∑§Ã¸√ÿ ∑§ M§¬ ◊¥ ∑§⁄UÃ „Ò¥U– •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (x}/v{~-v|Æ) ◊¥
∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
{608 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

üÊÊfl∑§ÊŸÊÁÿ¸∑§Ê‚¥ÉÊ¥ üÊÊÁfl∑§Ê— ‚¥ÿÃÊŸÁ¬–

‚ã◊ʪ¸ fløÿãŸ· ªáʬÊ·áÊ◊Êø⁄‘UØ––
üÊÈÃÊÁÕ¸èÿ— üÊÈÃ¥ ŒŒ˜ÿÊŒ˜ ŒËˇÊÊÁÕ¸èÿp ŒËˇÊáÊ◊˜–
äÊ◊ʸÁÕ¸èÿÊ˘Á¬ ‚hU◊Z ‚ ‡ÊEØ ¬˝ÁìʌÿØ––
∞fl¥ ªáÊÊäÊË‡Ê •ÊøÊÿÊ¸˘Á¬ flÊ ªÈL§flà¬ÍíÿÊ ÷ÄàÿÊ ø ‚ÁflÃ√ÿ—– ªÈM§áÊÊ¥ ¬ÍíÿàflÊŒfl
“ªÈL§‡ÊÈüÊÍ·ÿÊ ’˝rÊ‹Ê∑§¬˝ÊÁåÔ— ßUÁà ◊ŸÈS◊ÎÃÊÒ (2/226, 233) ¬˝ÊQ§◊˜ó
•ÊøÊÿÊ¸ ’˝rÊáÊÊ ◊ÍÁø—–
ªÈL§‡ÊÈüÊÍ·ÿÊ àflfl¥ ’˝rÊ‹Ê∑¥§ ‚◊‡ŸÈÃ––
flSÃÈÃÊ ÷ÁQ§Áfl¸Ÿÿ¬˝Œ‡Ê¸ŸSÿÒ∑§— ¬˝∑§Ê⁄U—, ÿÃÊ Á„U ÁflŸÿ‚ê¬ãŸÁ‡ÊcÿSÿÒfl Á‡ÊˇÊÊ ‚ÊÕ¸∑§Ê
÷flÁÃ, ÁflŸÿŸÒfl ªÈL§⁄UÊ⁄UÊäÿÃ– ©UQ¥§ ø ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ 130-131)ó

““(fl„U ªáÊÊäÿˇÊ) üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§Ê, •ÊÁÿ¸∑§Ê-‚¥ÉÊ ∑§Ê, üÊÊÁfl∑§Ê•Ê¥ ∑§Ê •ÊÒ⁄U ‚¥ÿ◊Ë (‚ÊäÊÈ-
flª¸) ∑§Ê ‚ã◊ʪ¸ ◊¥ ¬˝flÎûÊ ∑§⁄UÊÃ „ÈU∞ ªáÊ ∑§Ê ¬Ê·áÊ ∑§⁄¥‘U–””
““fl„U üÊÈÃôÊÊŸ ∑§ ßUë¿ÈU∑§ ∑§Ê üÊÈÃôÊÊŸ Œ, ŒËˇÊÊÁÕ¸ÿÊ¥ ∑§Ê ŒËˇÊÊ Œ, •ÊÒ⁄U äÊ◊ʸÁÕ¸ÿÊ¥ ∑§Ê
ÁŸ⁄UãÃ⁄U ‚◊ËøËŸ äÊ◊¸ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ ∑§⁄‘¥U–””
ßU‚ Ã⁄U„U, ªáÊÊäÊË‡Ê ÿÊ •ÊøÊÿ¸ ÷Ë ªÈL§ ∑§Ë Ã⁄U„U ¬Ííÿ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ÷ÁQ§ mUÊ⁄UÊ ‚flŸËÿ ÷Ë
„ÒU¥– ªÈL§•Ê¥ ∑§Ë ¬ÍíÿÃÊ „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „UË ◊ŸÈS◊ÎÁà (w/ww{, wxx) ◊¥ ªÈL§-‡ÊÈüÊÍ·Ê ‚ ’˝rÊ‹Ê∑§
∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊŸÊ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““•ÊøÊÿ¸ “’˝rÊ” ∑§Ë ◊ÍÁø „Ò¥U–””
““ªÈL§ ∑§Ë ‡ÊÈüÊÍ·Ê ‚ ÃÊ (Á‡Êcÿ) ’˝rÊ‹Ê∑§ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
flSÃÈ× ÁflŸÿ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê „UË ∞∑§ ¬˝∑§Ê⁄U “÷ÁQ§” „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ ÁflŸÿ-‚ê¬ãŸ Á‡Êcÿ ∑§Ë „UË
Á‡ÊˇÊÊ ‚ÊÕ¸∑§ „UÊÃË „ÒU •ÊÒ⁄U ÁflŸÿ ‚ „UË ªÈL§ ∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ „UÊÃË „ÒU– ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ
(ªÊÕÊ vxÆ-vxv) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
 {‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-|}) —— 609}

ÁfláÊ∞áÊ Áfl嬄ÍUáÊS‚ „UflÁŒ Á‚ÄπÊ ÁáÊ⁄UÁàÕÿÊ ‚√flÊ–

ÁfláÊ•Ê Á‚ÄπÊ∞ »§‹¥ ÁfláÊÿ»§‹¥ ‚√fl∑§À‹ÊáÊ¥––
ÁfláÊ•Ê ◊ÊÄπgÊ⁄¥U ÁfláÊÿÊŒÊ ‚¥¡◊Ê ÃflÊ áÊÊáÊ¥–
ÁfláÊ∞áÊÊ⁄UÊÁ„UîÊßU •ÊÿÁ⁄U•Ê ‚√fl‚¥ÉÊÊ ÿ––
flSÃÈÃÊ ªÈL§¡ŸÊŸÊ¥ ’„ÈU◊ÊŸ◊˜, ÃŒËÿªÈáÊʟȪ◊Ÿ◊˜, ÷ÁQ§÷Êfl— ßUàÿÊÁŒ∑§ÊÁŸ ÁflŸÿSÿÒfl
•XUÊÁŸ ‚Áãà óßUÁà ÃòÊÒfl (ªÊÕÊ 132-133) ÁŸM§Á¬Ã◊˜– ªÈL§÷Q§ ∞fl Á‡Êcÿ— SflªÈL§¥ ‚◊Ê⁄UÊäÿ
‚íôÊÊŸÊ¡¸Ÿ¥ ∑§ÃÈZ ‚◊ÕÊ¸ ÷flÁÖ ÷ÁQ§⁄UÊÁ„UàÿŸ Ÿ ‚ ‚êÿÇôÊÊŸ¥ ¬˝Ê#È¥ ‚»§‹Ê ÷flÁÖ ‚êÿÇôÊÊŸÊ÷Êfl
•ôÊÊŸ◊Í‹∑§ÊÁŸ ‚flʸÁáÊ ÃSÿ •ŸÈDUÊŸÊÁŸ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ÊÁŸ ∞fl ÷flÁãÖ •ôÊÊŸfl‡ÊÊØ •ŸÊà◊¬ŒÊÕ¸·È
‚ •Êà◊Ëÿ’ÈÁh¥U ∑§⁄UÊÁÃ, ¬⁄Uº˝√ÿ⁄UÃàflÊŒ˜ ∑§◊¸’ãäÊ¥ ÁfläÊÊÿ ÷ÊÁflŒÈ—π¬⁄Uê¬⁄UÊ◊fl ‚ ŒÎ…UË∑§⁄UÊÁÖ
©UQ¥§ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-219)ó
•ááÊÊáÊË ¬ÈáÊ ⁄UûÊÊ ‚√flŒ√fl‚È ∑§ê◊◊í¤ÊªŒÊ–
Á‹å¬ÁŒ ∑§ê◊⁄U∞áÊ ŒÈ ∑§g◊◊í¤Ê ¡„UÊ ‹Ê„¥U––
““ÁflŸÿ ‚ ⁄UÁ„Uà (Á‡Êcÿ) ∑§Ë ‚Ê⁄UË Á‡ÊˇÊÊ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UÊÃË „ÒU– Á‡ÊˇÊÊ ∑§Ê »§‹ “ÁflŸÿ” „ÒU
•ÊÒ⁄U ÁflŸÿ ∑§Ê »§‹ ‚◊Sà ∑§ÀÿÊáÊÊ¥ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „ÒU–””
““ÁflŸÿ ◊ÊˇÊ ∑§Ê mUÊ⁄U „ÒU, ÁflŸÿ ‚ „UË ‚¥ÿ◊, ì fl ôÊÊŸ (¬˝Êåà ÿÊ ‚ÊÕ¸∑§) „UÊÃ „Ò¥U–
ÁflŸÿ ‚ „UË •ÊøÊÿ¸ ∑§Ë ∞fl¥ ‚◊Sà ‚¥ÉÊ ∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ „UÊÃË „ÒU–””
flSÃÈ× ªÈL§¡ŸÊ¥ ∑§Ê ’„ÈU◊ÊŸ, ©UŸ∑§ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê •ŸÈª◊Ÿ fl ÷ÁQ§ ÷Êfl óßUàÿÊÁŒ •¥ª
ÁflŸÿ ∑§ „UË „Ò¥U óÿ„U ÷Ë fl„UË¥ (ªÊÕÊ vxw-vxx) ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– ªÈL§÷Q§ Á‡Êcÿ „UË •¬Ÿ ªÈL§
∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ ∑§⁄U ‚êÿ∑˜§ ôÊÊŸ ∑§Ê •¡¸Ÿ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ „ÒU– ÷ÁQ§⁄UÁ„Uà „UÊŸ ‚ fl„U ‚êÿÇôÊÊŸ ¬˝Ê#
∑§⁄UŸ ◊¥ ‚»§‹ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§ •÷Êfl ◊¥ ©U‚∑§ mUÊ⁄UÊ Á∑§ÿ ªÿ ‚÷Ë •ôÊÊŸ◊Í‹∑§
•ŸÈDUÊŸ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UË „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U– •ôÊÊŸ ∑§ fl‡ÊË÷Íà fl„U (Á‡Êcÿ) •ŸÊà◊ ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ •Êà◊Ëÿ
’ÈÁhU ⁄UπÃÊ „ÒU, ¬⁄Uº˝√ÿ⁄Uà „UÊŸ ‚ fl„U ∑§◊¸-’ãäÊ ∑§⁄U ÷ÊflË ŒÈ—π-¬⁄Uê¬⁄UÊ ∑§Ê „UË ŒÎ…∏U ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-wv~) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó““•ôÊÊŸË ¡Ëfl ‚÷Ë ¬⁄Uº˝√ÿÊ¥ ◊¥ ÁŸpÿ „UË
⁄UÊªË „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ (◊Ÿ-fløŸ-∑§Êÿ ¡ÁŸÃ) ∑§◊ÊZ ∑§ ◊äÿ ÁSÕà „UÊÃÊ „ÈU•Ê ∑§◊¸M§¬Ë ⁄U¡
‚ ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U Á‹åà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ëø«∏ ◊¥ ¬«∏Ê „ÈU•Ê ‹Ê„UÊ–””
{610 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ßUàÿfl¥ „U ÷√ÿ! ªÈL§÷ÁQ§„UËŸÃÊ¥ ‚flʸÁŸCU∑§ÊÁ⁄UáÊË¥ ÁflôÊÊÿ, ŒÎ…UÊ¥ ªÈL§÷ÁQ¥§ ÁfläÊàSflÁÃ

ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
•Õ ¬ÈŸ⁄UÁ¬ ¬˝∑§Ê⁄UÊãÃ⁄‘UáÊ ªÈL§÷ÁQ§◊Ê„UÊàêÿ¥ ªÊÕÊmUÿŸ ªÊ„UÊ¿UãŒ‚Ê ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ—
Áfl‡ÊŒÿÁãÃó
⁄UîÊ¥ ¬„UÊáÊ„UËáÊ¥ ¬ÁÄUËáÊ¥ Œ‚ªÊ◊⁄U_U’‹¥–
ªÈL§÷ÁûÊ„UËáÊ-Á‚S‚ÊáÊÈ_UÊáÊ¥ áÊS‚Œ ‚√fl¥–– 79––
‚ê◊ûÊ ÁfláÊÊ L§ß¸U ÷ÁûÊ ÁfláÊÊ ŒÊáÊ¥ ŒÿÊ ÁfláÊÊ äÊê◊¥–
ªÈL§÷ÁûÊ ÁfláÊÊ ÃflªÈáÊøÊÁ⁄UûÊ¥ ÁáÊ廧‹¥ ¡ÊáÊ–– 80––
¿UÊÿÊó ⁄UÊíÿ¥ ¬˝äÊÊŸ„UËŸ¥ ¬ÁÄUËŸ¥ Œ‡Êª˝Ê◊⁄UÊCU’˛ ‹◊˜–
ªÈL§÷ÁQ§„UËŸÁ‡ÊcÿÊŸÈDUÊŸ¥ Ÿ‡ÿÁà ‚fl¸◊˜––
‚êÿÄàfl¥ ÁflŸÊ L§Áø¥, ÷ÁQ¥§ ÁflŸÊ ŒÊŸ¥, ŒÿÊ¥ ÁflŸÊ äÊ◊¸◊˜–
ªÈL§÷ÁQ¥§ ÁflŸÊ ìÊªÈáÊøÊÁ⁄UòÊ¥ ÁŸc»§‹¥ ¡ÊŸËÁ„U––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (áÊS‚Œ ‚√fl¥) ‚flZ Ÿ‡ÿÁÃ, •ÁSÃàfl⁄UÁ„UÃ¥
÷flÁÖ Á∑¥§ ÃØ?
ßU‚Á‹∞ „U ÷√ÿ ¬˝ÊáÊË! ªÈL§÷ÁQ§ ‚ „UËŸ „UÊŸÊ ‚◊Sà •ÁŸCUÊ¥ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃÊ „ÒU óßU‚
¡ÊŸ∑§⁄U, ªÈL§÷ÁQ§ ∑§Ê ŒÎ…∏U ∑§⁄UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’ ¬ÈŸ— •ãÿ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ªÈL§-÷ÁQ§ ∑§ ◊Ê„UÊàêÿ ∑§Ê ŒÊ ªÊÕÊ•Ê¥ mUÊ⁄UÊ ªÊ„UÊ
¿U㌠‚ S¬CU ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝äÊÊŸ (⁄UÊ¡Ê) ∑§ Á’ŸÊ ⁄UÊíÿ •ÊÒ⁄U ‚ŸÊ¬Áà ∑§ Á’ŸÊ
Œ‡Ê, ªÊ°fl, ⁄UÊC˛U fl ‚Òãÿ-’‹ ŸCU (•‚È⁄UÁˇÊà fl ‡ÊÁQ§„UËŸ) „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ªÈL§-
÷ÁQ§ ‚ „UËŸ Á‡Êcÿ ∑§Ê (‚◊SÃ) •ŸÈDUÊŸ ŸCU (ÁŸ⁄UÕ¸∑§) „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU––|~––
‚êÿÄàfl ∑§ Á’ŸÊ L§Áø (üÊhUÊ) ∑§Ê, ÷ÁQ§ ∑§ Á’ŸÊ ŒÊŸ ∑§Ê, ŒÿÊ ∑§ Á’ŸÊ äÊ◊¸ ∑§Ê
•ÊÒ⁄U (©U‚Ë Ã⁄U„U) ªÈL§-÷ÁQ§ ∑§ Á’ŸÊ ì, ªÈáÊ (◊Í‹ªÈáÊÊÁŒ) fl øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê ÁŸc»§‹ ¡ÊŸ–¥ –}Æ––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (Ÿ‡ÿÁà ‚fl¸◊˜) ‚’ ŸCU „UÊ
¡ÊÃÊ „ÒU, •ÁSÃàfl„UËŸ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ÄÿÊ ŸCU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU?
 {‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-|~-}Æ) —— 611}

©UëÿÃó (ªÈL§÷ÁûÊ„UËáÊÁ‚S‚ÊáÊÈ_UÊáÊ¥) ªÈ⁄UÊÿ

 ʸ ÷ÁQ§— üÊhUÊÁãflêÈáÊÊŸÈ⁄UʪÊÁà◊∑§Ê, ÃÿÊ „UËŸÊ—
ÿ Á‡ÊcÿÊ—, Ã·Ê◊ŸÈDUÊŸ¥ ôÊÊŸÊ¡¸ŸÊà◊∑¥§ ÿŒ˜ ÷flÁÃ, Ãà‚flZ Ÿ‡ÿÁÃ, ÁŸ⁄UÕ¸∑¥§, ÁŸc¬˝ÿÊ¡Ÿ¥, ∑ΧÃ◊Á¬
•∑ΧÃflŒ˜ ÷flÃËàÿÕ¸—– •òÊ ŒÎCUÊãÃmUÿŸ ¬ÍflÊ¸Q§Sÿ ‚◊Õ¸Ÿ¥ ÁfläÊËÿÃó (⁄UîÊ¥ ¬„UÊáÊ„UËáÊ¥) ¬˝äÊÊŸ¥,
⁄UÊ¡Ê, ‡ÊÊ‚∑§—, •äÊˇʗ, ÃŸ „UËŸ¥ ⁄UÊíÿÁ◊fl– ÿÕÊ ⁄UÊ¡„UËŸ¥ ⁄UÊíÿ¥ ÁflŸÊ‡Ê¥ ¬˝ÊåŸÊàÿfl, ÃÕÒfl
ªÈL§÷ÁQ§⁄UÁ„UÃSÿ ‚fl¸◊ŸÈDUÊŸ¥ ÁflŸC¥U ÷flÁÃ, Ÿ ÃŸ Á∑§◊Á¬ ¬˝ÿÊ¡Ÿ¥ Á‚hU˜ÿÁà óßUÁà ÷Êfl—–
ßUŒÊŸË¥ ÁmUÃËÿŒÎCUÊã× ¬˝SÃÍÿÃ– (¬ÁÄUËáÊ¥ Œ‚ªÊ◊⁄U_U’‹¥) Œ‡Ê—, ª˝Ê◊—, ⁄UÊC˛U◊,˜ ’‹¥ ‚Òãÿ◊˜,
∞Ãà‚flZ Ÿ‡ÿÁÃ, ÿŒÊ Ã·Ê¥ ∑§ÁpØ ¬Á×, SflÊ◊Ë, ⁄UˇÊ∑§Ê flÊ Ÿ ÷flÁà Ìʖ Œ‡ÊSÿ ⁄UÊCU˛Sÿ
⁄UÊ¡Ê, ‚◊˝Ê≈˜U flÊ ‡ÊÊ‚Ÿ¥ ∑§⁄UÊÁÃ, ∞fl◊fl ª˝Ê◊Sÿ ª˝Ê◊áÊË—, ’‹Sÿ ‚ŸÊ¬Á× ⁄UˇÊÊ¥ ∑§⁄UÊÁÃ,
‡ÊÊ‚Ÿ√ÿflSâÊÊ¥ flÊ ‚@Ê‹ÿÁÖ ‡ÊÊ‚∑§ÊŒËŸÊ◊÷Êfl ÃòÊ ŒÈ⁄UflSÕÒfl ¡ÊÿÃ, •äÊ◊Ê¸ fläʸÃ, ’‹flÊŸ˜
ÁŸ’¸‹ÊŸ˜ „UÁãÃ, ‚◊Ê¡√ÿflSÕÊ ‚flʸ ¡¡¸Á⁄UÃÊ ¡ÊÿÃ, ŸÒÁÃ∑§◊ÍÀÿÊÁŸ ˇÊËÿãÃ, ¬Ê¬∑ΧàÿÊÁŸ ‚◊äÊãÃ,
ÃÃp ¬⁄US¬⁄U‚¥ÉÊ≈ŸÊ÷Êfl ÁŸ’¸‹¥ ⁄UÊC˛UÊÁŒ∑¥§ ‡ÊòÊÈÁ÷⁄UÊ∑˝§ÊêÿÃ, ∞fl¥ ŒÈª¸ÁÃÁflŸÊ‡Ê¬⁄Uê¬⁄UÊ ¬˝flÁøÃÊ

’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ªÈL§÷ÁQ§Áfl„UËŸÁ‡ÊcÿÊŸÈDUÊŸ◊˜) ªÈL§ ∑§Ë ¡Ê üÊhUÊÿÈQ§ ªÈáÊÊŸÈ⁄Uʪ M§¬Ë
÷ÁQ§, ©U‚‚ „UËŸ ¡Ê Á‡Êcÿ „UÊÃ „Ò¥U, ©UŸ∑§Ê ôÊÊŸÊ¡¸Ÿ-‚ê’ãäÊË •ŸÈDUÊŸ ¡Ê ÷Ë „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ‚’
ŸCU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, •ÕʸØ ÁŸ⁄UÕ¸∑§,ÁŸc¬˝ÿÊ¡Ÿ ÃÕÊ Á∑§ÿÊ „ÈU•Ê ÷Ë Ÿ„UË¥ Á∑§ÿÊ „ÈU•Ê-‚Ê „UÊ ¡ÊÃÊ
„ÒU– ÿ„UÊ° ŒÊ ŒÎCUÊãÃÊ¥ mUÊ⁄UÊ ¬ÍflÊ̧Q§ (Ãâÿ) ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó (⁄UÊíÿ¥ ¬˝äÊÊŸ„UËŸ◊˜)
¬˝äÊÊŸ •ÕʸØ ⁄UÊ¡Ê, ‡ÊÊ‚∑§ ÿÊ •äÊËE⁄U, ©U‚‚ ⁄UÁ„Uà ⁄UÊíÿ ∑§Ë Ã⁄U„U– Á¡‚ Ã⁄U„U ⁄UÊ¡Ê ‚ ⁄UÁ„UÃ
⁄UÊíÿ ŸCU „UÊÃÊ „Ë „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U ªÈL§-÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà √ÿÁQ§ ∑§Ê ‚◊Sà •ŸÈDUÊŸ ŸCU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU,
©U‚‚ ∑§Ê߸U ¬˝ÿÊ¡Ÿ Á‚hU Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ óÿ„U ÷Êfl „ÒU–
•’ ŒÍ‚⁄UÊ ŒÎCUÊãà ¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó (¬ÁÄUËŸ¥ Œ‡Êª˝Ê◊⁄UÊC˛U’‹◊˜) Œ‡Ê, ªÊ°fl,
⁄UÊC˛U, ’‹ ÿÊŸË ‚ŸÊ óÿ ‚’ ŸCU „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U, ¡’ ßUŸ∑§Ê ∑§Ê߸U ¬Áà ÿÊ SflÊ◊Ë ÿÊ ⁄UˇÊ∑§ Ÿ „UÊ
Ã’– Œ‡Ê fl ⁄UÊC˛U ∑§Ê ‡ÊÊ‚Ÿ ⁄UÊ¡Ê ÿÊ ‚◊˝Ê≈˜U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ßU‚Ë Ã⁄U„U ª˝Ê◊ ∑§Ê ◊ÈÁÅÊÿÊ, ‚ŸÊ ∑§Ê
‚ŸÊ¬Áà ⁄UˇÊÊ ÿÊ ‡ÊÊ‚Ÿ-‚ê’ãäÊË √ÿflSÕÊ ∑§Ê ‚¥øÊÁ‹Ã ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ‡ÊÊ‚∑§ÊÁŒ ∑§ •÷Êfl ◊¥ fl„UÊ°
ŒÈ√ÿ¸flSÕÊ „UË „UÊ ¡ÊÃË „ÒUó •äÊ◊¸ ’…∏U ¡ÊÃÊ „ÒU, ’‹flÊŸ˜ ÁŸ’¸‹Ê¥ ∑§Ê ◊Ê⁄U ŒÃ „Ò¥U, ‚Ê⁄UË ‚Ê◊ÊÁ¡∑§
√ÿflSÕÊ ¡¡¸Á⁄Uà „UÊ ¡ÊÃË „ÒU, ŸÒÁÃ∑§ ◊ÍÀÿ ˇÊËáÊ „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U, ¬Ê¬ ∑§Êÿ¸ ’…U∏Ÿ ‹ªÃ „Ò¥U, ßU‚∑§
’ÊŒ ¬⁄US¬⁄U-‚¥ªΔUŸ Ÿ ⁄U„UŸ ‚ ⁄UÊC˛U •ÊÁŒ ÁŸ’¸‹ „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ‡ÊòÊÈ ©UŸ ¬⁄U •Ê∑˝§◊áÊ ∑§⁄U ŒÃ
„Ò¥U– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŒÈª¸Áà fl ÁflŸÊ‡Ê ∑§Ë oÎ¥π‹Ê ’ŸÃË ¡ÊÃË „ÒU, ßU‚Ë Ã⁄U„U ªÈL§÷ÁQ§ ‚ „UËŸ Á‡Êcÿ ∑§Ê
{612 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

÷flÁÃ, ÃÕÒfl ªÈL§÷ÁQ§Áfl„UËŸSÿ Á‡ÊcÿSÿ Áflfl∑§Ê Ÿ‡ÿÁÃ, ∑§·ÊÿÊ fläʸãÃ, øÊÁ⁄UòÊ’‹◊¬ˇÊËÿÃ,

©Uë¿Î¥Uπ‹-•◊ÿʸÁŒÃ-ÁŸ⁄UV‰U‡Ê¬˝flÎÁûÊSÃSÿ flh¸UÃ, ‚Ê◊ÊÁ¡∑§Ÿ ⁄UÊ¡∑§ËÿŸ Œá«UŸ ŒÁá«U×,
•¬◊ÊÁŸÃÊ ÁŸÁãŒÃÊ flÊ ÷flÃËàÿfl¥ ÃSÿ ŒÈª¸Áì⁄Uê¬⁄UÊ ¬˝flÁøÃÊ ÷flÁÖ ∞fl¥ ‚Áà ÃSÿ flÒŒÈcÿ◊Á¬
‚flZ ÁŸc»§‹◊fl–
⁄UÊC˛U ÿmUÊ ª˝Ê◊ÊÁŒ·È •Á¬ ‡ÊÊ‚∑§Sÿ ∑ȧ‡Ê‹ÃÊ, SflSÕÃÊ, ‚’‹ÃÊ, ÁŸ⁄UʬãŸÃÊ ‚flÒ¸¡¸ŸÒ—
‚fl¸òÊ ∑§ÊêÿÃ, ÿÃÊ Á„U ‡ÊÊ‚∑§ Áfl¬Œ˜ª˝SÃ ‚flZ ⁄UÊC˛U◊fl Áfl¬Œ˜ª˝SÃ¥ ÷flÁÖ •Ã ∞fl ¡ÒŸüÊÊfl∑§—
(‡ÊÊÁãÃ÷ÁQ§, ‡‹Ê∑§-14) ¬˝ÁÃÁŒŸ¥ ⁄UÊC˛USÿ ‡ÊÊÁãÃ◊Õ ø ‡ÊÊ‚∑§Sÿ ø ‡ÊÊÁãÃ¥ ‚Èπ¥ flÊ flÊÜ¿UŸ˜
‚êÿÇ÷ÊflŸÊ— ÷ÊflÿÁÃó
‚ê¬Í¡∑§ÊŸÊ¥ ¬˝Áìʋ∑§ÊŸÊ◊˜, ÿÃËãº˝‚Ê◊ÊãÿìÊäÊŸÊŸÊ◊˜–
Œ‡ÊSÿ ⁄UÊC˛USÿ ¬È⁄USÿ ⁄UÊôÊ— ∑§⁄UÊÃÈ ‡ÊÊÁãÃ¥ ÷ªflÊŸ˜ Á¡Ÿãº˝—––
‡ÊÊ‚∑§SÿÊ÷Êfl ÿÊ ŒÈ⁄UflSÕÊ ÷flÁãÃ, ÃÊ‚Ê¥ ÁŸM§¬áÊ¥ ◊„UÊ÷Ê⁄UÃ (‡ÊÊÁãìfl¸ÁáÊ 67/16,
68/10-14) ∑ΧÃ◊˜ó
Áflfl∑§ ŸCU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ∑§·ÊÿÊ¥ ◊¥ flÎÁhU „UÊ ¡ÊÃË „ÒU, øÊÁ⁄UòÊ-’‹ ˇÊËáÊ „UÊŸ ‹ªÃÊ „ÒU, ©U‚∑§Ë
‚fl¸òÊ ©Uë¿Î¥Uπ‹, •◊ÿʸÁŒÃ fl ÁŸ⁄UV‰U‡Ê ¬˝flÎÁûÊ ’…U∏ÃË ¡ÊÃË „ÒU, ‚Ê◊ÊÁ¡∑§ fl ⁄UÊ¡∑§Ëÿ Œá«U ‚
fl„U ŒÁá«UÃ, •¬◊ÊÁŸÃ fl ÁŸãŒÊ ∑§Ê ¬ÊòÊ „UÊÃÊ „ÒUó ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ©U‚∑§Ë ŒÈª¸ÁÃ-¬⁄Uê¬⁄UÊ ø‹ÃË
¡ÊÃË „ÒU– ∞‚Ê „UÊŸ ¬⁄U ©U‚∑§Ê (•ŸÈDUÊŸ M§¬) ‚Ê⁄UÊ flÒŒÈcÿ ÷Ë ÁŸc»§‹ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
⁄UÊC˛U ◊¥ ÿÊ ª˝Ê◊ •ÊÁŒ ◊¥ ‡ÊÊ‚∑§ ∑§Ë ∑ȧ‡Ê‹ÃÊ, SflSÕÃÊ, ‚’‹ÃÊ, Áfl¬ÁûÊ⁄UÁ„UÃÃÊ ∑§Ë
∑§Ê◊ŸÊ ‚÷Ë ‹Êª ‚fl¸òÊ Á∑§ÿÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ÄÿÊ¥Á∑§ ‡ÊÊ‚∑§ ∑§ Áfl¬Áûʪ˝Sà „UÊŸ ¬⁄U ‚ê¬Íáʸ ⁄UÊC˛U „UË
Áfl¬Áûʪ˝Sà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ßU‚ËÁ‹∞ ¡ÒŸ üÊÊfl∑§ ¬˝ÁÃÁŒŸ ⁄UÊC˛U ∑§Ë ‡ÊÊÁãà ∑§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ ‡ÊÊ‚∑§ ∑§Ë
÷Ë ‡ÊÊÁãà fl ©U‚∑§ ‚Èπ ∑§Ë ∑§Ê◊ŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê ‚◊ËøËŸ ÷ÊflŸÊ∞° ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U √ÿQ§ ∑§⁄UÃÊ „ÒUó
““¬Í¡Ê ∑§⁄UŸ flÊ‹, ⁄UˇÊ∑§, ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ fl ‚Ê◊Êãÿ ìSflË ¡Ÿ óßUŸ∑§Ë ∞fl¥ Œ‡Ê, ⁄UÊC˛U fl
Ÿª⁄U ∑§Ë ÃÕÊ fl„UÊ° ∑§ ⁄UÊ¡Ê ∑§Ë ÷Ë ÷ªflÊŸ˜ Á¡Ÿãº˝ ‡ÊÊÁãà ∑§⁄‘¥U–”” (‡ÊÊÁãÃ÷ÁQ§, ‡‹Ê∑§-vy)
‡ÊÊ‚∑§ ∑§ •÷Êfl ◊¥ ¡Ê ’È⁄UË ÁSÕÁÃÿÊ° „UÊÃË „Ò¥U, ©UŸ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ◊„UÊ÷Ê⁄Uà (‡ÊÊÁãà ¬fl¸,
{|/v{, {}/vÆ-vy) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
 {‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-|~-}Æ) —— 613}

⁄UÊ¡Ê ø㟠÷flÀ‹Ê∑§ ¬ÎÁÕ√ÿÊ¥ Œá«UäÊÊ⁄U∑§—–

¡‹ ◊àSÿÊÁŸflÊ÷ˇÿŸ˜ ŒÈ’¸‹¥ ’‹flûÊ⁄UÊ—––
ÿÕÊ sŸÈŒÿ ⁄UÊ¡Ÿ˜ ÷ÍÃÊÁŸ ‡ÊÁ‡Ê‚Íÿ¸ÿÊ—–
•ãäÊ Ã◊Á‚ ◊îÊÿÈ⁄U¬‡ÿã× ¬⁄US¬⁄U◊˜––
ÿÕÊ sŸÈŒ∑§ ◊àSÿÊ ÁŸ⁄UÊ∑˝§ãŒ Áfl„UXU◊Ê—–
Áfl„U⁄‘UÿÈÿ¸ÕÊ∑§Ê◊¥ ÁflÁ„¥U‚ã× ¬ÈŸ— ¬ÈŸ—––
Áfl◊âÿÊÁÃ∑˝§◊⁄¥Up Áfl·sÊÁ¬ ¬⁄US¬⁄U◊˜–
•÷Êfl◊Áø⁄‘UáÊÒfl ªë¿UÿȟʸòÊ ‚¥‡Êÿ—––
∞fl◊fl ÁflŸÊ ⁄UÊôÊÊ ÁflŸ‡ÿÿÈÁ⁄U◊Ê— ¬˝¡Ê—–
•ãäÊ Ã◊Á‚ ◊îÊÿÈ⁄UªÊ¬Ê— ¬‡ÊflÊ ÿÕÊ––
„U⁄‘UÿÈ’¸‹flãÃÊ˘Á¬ ŒÈ’¸‹ÊŸÊ¥ ¬Á⁄Uª˝„UÊŸ˜–
„UãÿÈ√ÿʸÿë¿U◊ÊŸÊ¥p ÿÁŒ ⁄UÊ¡Ê Ÿ ¬Ê‹ÿØ––

““ÿÁŒ ßU‚ ¡ªÃ˜ ◊¥ ÷ÍË ¬⁄U Œá«UäÊÊ⁄UË ⁄UÊ¡Ê Ÿ „UÊ ÃÊ ¡Ò‚ ¡‹ ◊¥ ’«U∏Ë ◊¿UÁ‹ÿÊ° ¿UÊ≈UË
◊¿UÁ‹ÿÊ¥ ∑§Ê πÊ ¡ÊÃË „ÒU¥, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝’‹ ◊ŸÈcÿ ŒÈ’¸‹Ê¥ ∑§Ê ‹Í≈U πÊ∞°– ⁄UÊ¡Ÿ˜! ¡Ò‚ ‚Íÿ¸ •ÊÒ⁄U
øãº˝◊Ê ∑§Ê ©UŒÿ Ÿ „UÊŸ ¬⁄U ‚◊Sà ¬˝ÊáÊË ÉÊÊ⁄U •ãäÊ∑§Ê⁄U ◊¥ «ÍU’ ¡ÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ∞∑§ ŒÍ‚⁄‘U ∑§Ê Œπ
Ÿ„UË¥ ¬ÊÃ „Ò¥U (flÒ‚Ë „UË ÁSÕÁà ⁄UÊ¡Ê ∑§ •÷Êfl ◊¥ „UÊ ¡ÊÃË „ÒU)–””
““¡Ò‚ ÕÊ«∏ ¡‹ flÊ‹ ÃÊ‹Ê’ ◊¥ ◊àSÿªáÊ ÃÕÊ ⁄UˇÊ∑§ ⁄UÁ„Uà ©U¬flŸ ◊¥ ¬ÁˇÊÿÊ¥ ∑§ ¤ÊÈ¥«U
¬⁄US¬⁄U ∞∑§-ŒÍ‚⁄‘U ¬⁄U ’Ê⁄ê’Ê⁄U øÊ≈U ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ßUë¿UÊŸÈ‚Ê⁄U Áflø⁄UáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, fl ∑§÷Ë ÃÊ •¬Ÿ
¬˝„UÊ⁄U ‚ ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§Ê ∑ȧø‹Ã •ÊÒ⁄U ◊ÕÃ „ÈU∞ •Êª ’…∏U ¡ÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ∑§÷Ë Sflÿ¥ ŒÍ‚⁄‘U ∑§Ë øÊ≈U
πÊ∑§⁄U √ÿÊ∑ȧ‹ „UÊ ©UΔUÃ „Ò¥U, ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U •Ê¬‚ ◊¥ ‹«∏Ã „ÈU∞ ÿ ÕÊ«∏ „UË ÁŒŸÊ¥ ◊¥ ŸC¬˝Êÿ „UÊ ¡ÊÃ
„Ò¥U, ßU‚◊¥ ‚¥Œ„U Ÿ„UË¥ „ÒU– ßU‚Ë Ã⁄U„U ⁄UÊ¡Ê ∑§ Á’ŸÊ fl ‚Ê⁄UË ¬˝¡Ê •Ê¬‚ ◊¥ ‹«∏-¤Êª«∏ ∑§⁄U ’ÊÃ-
„UË-’Êà ◊¥ ŸCU „UÊ ¡ÊÿªË •ÊÒ⁄U Á’ŸÊ ø⁄UflÊ„U ∑§ ¬‡ÊÈ•Ê¥ ∑§Ë ÷Ê¥Áà ŒÈ—π ∑§ ÉÊÊ⁄U •ãäÊ∑§Ê⁄U ◊¥ «ÍU’
¡ÊÿªË– ÿÁŒ ⁄UÊ¡Ê ¬˝¡Ê ∑§Ë ⁄UˇÊÊ Ÿ ∑§⁄‘U ÃÊ ’‹flÊŸ˜ ◊ŸÈcÿ ŒÈ’¸‹Ê¥ ∑§Ë ’„ÍU-’Á≈UÿÊ¥ ∑§Ê „U⁄U ‹
¡Êÿ¥ •ÊÒ⁄U •¬Ÿ ÉÊ⁄U-’Ê⁄U ∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑§ Á‹ÿ ¬˝ÿàŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê¥ ∑§Ê ◊Ê⁄U «UÊ‹¥–””
{614 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚êÿQ§ÿÊ ⁄UÊÁôÊ ‡ÊÊ‚∑§ flÊ ‡ÊÊ‚Áà ‚flZ ‚È√ÿflÁSÕÃ¥ ÷flÃËàÿÁ¬ ÃòÊ (68/33, 35)
ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
äÊ◊¸◊fl ¬˝¬lãÃ Ÿ Á„¥U‚Áãà ¬⁄US¬⁄U◊˜–
•ŸÈªÎˆUÁãà øÊãÿÊãÿ¥ ÿŒÊ ⁄UˇÊÁà ÷ÍÁ◊¬—––
flÊÃʸ◊Í‹Ê sÿ¥ ‹Ê∑§SòʃÿÊ flÒ äÊÊÿ¸Ã ‚ŒÊ–
ÃØ ‚fl¸¥ fløÃ ‚êÿª˜ ÿŒÊ ⁄UˇÊÁà ÷ÍÁ◊¬—––
•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (42/16) ø ⁄UÊôÊ— ‡ÊÊ‚∑§Sÿ flÊ ◊„Uûfl◊ȬÿÊÁªàfl¥ ø flÁáʸÃ◊˜ó
ÃÃÊ ◊„UÊãflÿÊà¬ãŸÊ ŸÎ¬Ê ‹Ê∑§ÊûÊ◊Ê ◊ÃÊ—–
¬ÁÕ ÁSÕÃÊ— Sflÿ¥ äÊêÿ¸ SÕʬÿã× ¬⁄UÊŸÁ¬––
⁄UÊôÊ— ∑§Ã¸√ÿÁfl·ÿ˘Á¬ ÃòÊ (42/201-203) ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó

⁄UÊ¡Ê ÿÊ ‡ÊÊ‚∑§ ¡’ •ë¿UË Ã⁄U„U ‡ÊÊ‚Ÿ ∑§⁄UÃÊ ⁄U„U ÃÊ ‚’ ∑ȧ¿U ‚È√ÿflSÕÊ „UÊ ¡ÊÃË „ÒU
óÿ„U ÷Ë fl„UË¥ ({}/xx, xz) ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡’ ⁄UÊ¡Ê ⁄UˇÊÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Ã’ ‚’ ‹Êª äÊ◊¸ ∑§Ê „UË ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ∑§Ê߸U Á∑§‚Ë ∑§Ë
Á„¥U‚Ê Ÿ„UË¥ ∑§⁄ÃÊU •ÊÒ⁄U ‚÷Ë ∞∑§ ŒÍ‚⁄‘U ¬⁄U •ŸÈª˝„U ⁄UπÃ „Ò¥U–””
““πÃË •ÊÁŒ ‚◊ÈÁøà ¡ËÁfl∑§Ê ∑§Ë √ÿflSÕÊ „UË ßU‚ ¡ªÃ˜ ∑§ ¡ËflŸ ∑§Ê ◊Í‹ „ÒU ÃÕÊ
flÎÁCU •ÊÁŒ ∑§Ë „UÃÈ÷Íà òÊÿË (flŒ) ÁfllÊ ‚ „UË ‚ŒÊ ¡ªÃ˜ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ-¬Ê·áÊ „UÊÃÊ „ÒU– ¡’ ⁄UÊ¡Ê
¬˝¡Ê ∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Ã÷Ë fl„U ‚’ ∑ȧ¿U ΔUË∑§ …U¥Uª ‚ ø‹ÃÊ ⁄„ÃÊ „ÒU–””
•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (yw/v{) ◊¥ ÷Ë ⁄UÊ¡Ê ÿÊ ‡ÊÊ‚∑§ ∑§Ë ◊„UûÊÊ ÿÊ ©U¬ÿÊÁªÃÊ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U flÁáʸÃ
„ÒUó
““◊„UÊŸ˜ fl¥‡ÊÊ¥ ◊¥ ©Uà¬ãŸ „ÈU∞ ⁄UÊ¡Ê ‹Êª ‹Ê∑§ÊûÊ◊ ¬ÈL§· ◊ÊŸ ªÿ „Ò¥U– ÿ ‹Êª Sflÿ¥ ÃÊ äÊ◊¸
◊ʪ¸ ◊¥ ÁSÕà „UÊÃ „UË „Ò¥U, ŒÍ‚⁄UÊ¥ (¬˝¡Ê) ∑§Ê ÷Ë äÊ◊¸ ◊¥ ÁSÕà ∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
⁄UÊ¡Ê ∑§ ∑§Ã¸√ÿ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ÷Ë fl„UË¥ (yw/wÆv-wÆx) ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁŸŒ̧‡Ê ¬˝Êåà „UÊÃÊ
„ÒUó
 {‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-|~-}Æ) —— 615}

◊äÿSÕflÎÁûÊ⁄‘Ufl¥ ÿ— ‚◊Œ‡Ê˸ ‚◊T‚—–

‚◊T‚àfl¥ ÃŒ˜÷Êfl— ¬˝¡ÊSflÁfl·◊ÁˇÊÃÊ––
ªÈáÊŸÒÃŸ Á‡ÊCUÊŸÊ¥ ¬Ê‹Ÿ¥ ãÿÊÿ¡ËÁflŸÊ◊˜–
ŒÈCUÊŸÊ¥ ÁŸª˝„¥U øÒfl ŸÎ¬— ∑ȧÿʸØ ∑ΧÃʪ‚Ê◊˜––
ŒÈCUÊ Á„¥U‚ÊÁŒŒÊ··È ÁŸ⁄UÃÊ— ¬Ê¬∑§ÊÁ⁄UáÊ—–
Á‡ÊCUÊSÃÈ ˇÊÊÁãÇÊÊÒøÊÁŒªÈáÊÒäʸ◊¸¬⁄UÊ Ÿ⁄UÊ—––
ÁmUÃËÿªÊÕÊ √ÿÊÅÿÊÿÃ– (ªÈL§÷ÁûÊ ÁfláÊÊ ÃflªÈáÊøÊÁ⁄UûÊ¥ ÁáÊ廧‹¥ ¡ÊáÊ) ªÈL§-÷ÁQ¥§ ÁflŸÊ
ì—, ªÈáÊÊÁŸ, øÊÁ⁄UòÊ¥ øàÿÊŒËÁŸ ÁŸc»§‹ÊÁŸ, ÁŸ⁄UÕ¸∑§ÊÁŸ, Á◊âÿÊ÷ÍÃÊÁŸ flÊ ÷flãÃËÁà ¡ÊŸËÁ„U,
’Èhÿ
˜ Sfl–
•òÊ òÊÿÊ ŒÎCUÊãÃÊ— ¬˝SÃÈÃÊ—ó (‚ê◊ûÊ ÁfláÊÊ L§ß¸U) ‚êÿÄàfl¥ ÁflŸÊ L§Áøÿ¸ÕÊ ÁŸ⁄UÁÕ¸∑§Ê
÷flÁÃ, ÃŒ˜flŒfl ªÈL§÷ÁQ§„UËŸSÿ ìp⁄UáÊÊÁŒ∑¥§ ‚flZ ÁŸc»§‹◊fl ÷flÁÖ

““◊äÿSÕ ⁄U„U∑§⁄U ‚’ ¬⁄U ‚◊ÊŸ ŒÎÁc≈U ⁄UπŸ flÊ‹Ê “‚◊¥¡‚” ∑§„U‹ÊÃÊ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U
¬˝¡Ê ∑§Ê Áfl·◊ (¬ˇÊ¬ÊìÍáʸ) ŒÎÁCU ‚ Ÿ„UË¥ ŒπŸÊ óÿ„UË ⁄UÊ¡Ê ∑§Ê “‚◊¥¡‚àfl” ªÈáÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
““⁄UÊ¡Ê ∑§Ê øÊÁ„U∞ Á∑§ fl„U ßU‚ ‚◊¥¡‚àfl ªÈáÊ ‚ „UË ãÿÊÿ¬Ífl¸∑§ •Ê¡ËÁfl∑§Ê ∑§⁄UŸ flÊ‹
Á‡ÊCU ¬ÈL§·Ê¥ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄‘U •ÊÒ⁄U ŒÈCU ¬ÈL§·Ê¥ ∑§Ê ÁŸª˝„U ∑§⁄‘U–””
““ŒÈCU fl ∑§„U‹ÊÃ „Ò¥U ¡Ê Á„¥U‚Ê •ÊÁŒ ŒÊ·Ê¥ ◊¥ ‚¥‹ÇŸ ⁄U„U∑§⁄U ¬Ê¬ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, •ÊÒ⁄U Á‡ÊCU fl
∑§„U‹ÊÃ „Ò¥U ¡Ê ˇÊ◊Ê, ‚¥ÃÊ· •ÊÁŒ ªÈáÊÊ¥ ∑§ mUÊ⁄UÊ äÊ◊¸ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ ◊¥ Ãà¬⁄U ⁄U„UÃ „Ò¥U–””
•’ ÁmUÃËÿ (}ÆflË¥) ªÊÕÊ ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥U– (ªÈL§÷ÁQ§¥ ÁflŸÊ ìÊªÈáÊøÊÁ⁄UòÊ¥
ÁŸc»§‹¥ ¡ÊŸËÁ„U) ªÈL§-÷ÁQ§ ∑§ Á’ŸÊ ì, ªÈáÊ (◊Í‹ªÈáÊ fl ©UûÊ⁄UªÈáÊ) fl øÊÁ⁄UòÊ óßUàÿÊÁŒ
ÁŸc»§‹, ÁŸ⁄UÕ¸∑§ ÿÊ Á◊âÿÊ÷Íà „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U óßU‚ ¡ÊŸÊ, ‚◊¤ÊÊ–
ÿ„UÊ° ÃËŸ ŒÎCUÊãà ÁŒÿ ªÿ „Ò¥Uó (‚êÿÄàfl¥ ÁflŸÊ L§Áø—) ‚êÿÄàfl ∑§ Á’ŸÊ ¡Ò‚ L§Áø
ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UÊÃË „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U ªÈL§-÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà (Á‡Êcÿ) ∑§Ê ìp⁄UáÊ •ÊÁŒ ‚’ ∑ȧ¿U ÁŸc»§‹
„UË „UÊÃÊ „ÒU–
{616 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•ÿê÷Êfl—ó ‚Ê◊Êãÿ¡ËflÊŸÊ¥ L§ÁøSÃÈ Áfl·ÿ‚flŸ ∞fl ÷flÁÃ, ‚Ê ‚êÿÄàfl„UËŸÊ ‚ÃË

¬Á⁄UáÊÊ◊ ŒÈ—π◊flÊà¬ÊŒÿÁÖ ‚Ê L§ÁøÁfl¸·ÿ‚flŸÊŒÁ¬ ÄflÁøŒÁ¬ Ÿ ‡ÊÊêÿÁÃ, •Á¬ÃÈ,
ÿÕÊ˘ÁÇŸÁ⁄UãäÊŸŸ flh¸UÃ ∞fl, ÃÕÒfl fläʸÃ– òÊÒ‹ÊÄÿSÿ ‚◊SìŒÊÕʸ •Á¬ ∞∑§Sÿ ¡ŸSÿ L§Áø¥
‡ÊÊ◊ÁÿÃÈ¥ Ÿ ‚◊Õʸ—– Áfl·ÿ‚flŸ ÿÊ L§Áø¡Ê¸ÿÃ, ‚Ê ‚ÈπM§¬¬˝ÿÊ¡Ÿ¥ ‚ÊäÊÁÿÃÈ◊fl ÷flÁÃ, Á∑§ãÃÈ
ÃSÿ »§‹¥ ŒÈ—π◊fl ¬˝ÊåÿÃ– ∞fl¥ ‚Ê L§Áø— Sfl‚Èπ¬˝ÿÊ¡ŸÁ‚h˜Uÿ÷Êfl ÁŸc»§‹Òfl ¡ÊÿÃ–
©UQ¥§ ø •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (11/174)ó
•Ê¬ÊÃ◊ÊòÊ⁄UÁ‚∑§Ê Áfl·ÿÊ Áfl·ŒÊL§áÊÊ—–
ÌȌ˜÷fl¥ ‚Èπ¥ ŸÎáÊÊ¥ ∑§á«ÍU∑§á«ÍUÿŸÊ¬◊◊˜––
•ãÿìÊ, ÃòÊÒfl (36/76) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó
•àÿãÃ⁄UÁ‚∑§ÊŸÊŒÊÒ ¬ÿ¸ãÃ ¬˝ÊáÊ„UÊÁ⁄UáÊ—–
Á∑§ê¬Ê∑§¬Ê∑§Áfl·◊ÊŸ˜ Áfl·ÿÊŸ˜ ∑§— ∑ΧÃË ÷¡Ø––

ÃÊà¬ÿ¸ ÿ„U „ÒUó ‚Ê◊Êãÿ ¡ËflÊ¥ ∑§Ë L§Áø ÃÊ Áfl·ÿ-‚flŸ ◊¥ „UË „ÈU•Ê ∑§⁄UÃË „ÒU, fl„U L§Áø
‚êÿÄàfl„UËŸ „UÊÃË „Ò, ßU‚Á‹∞ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ◊¥ ŒÈ—π „UË ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UÊÃË „ÒU– fl„U L§Áø Áfl·ÿ-‚flŸ
∑§⁄UŸ ¬⁄U ÷Ë ‡ÊÊãà Ÿ„UË¥ „UÊÃË, •Á¬ÃÈ, ¡Ò‚ •ÁÇŸ ßZUäÊŸ ‚ ’…∏UÃË „UË „ÒU, flÒ‚ „UË ’…U∏ÃË „ÒU– ÃËŸÊ¥
‹Ê∑§ ∑§ ‚◊Sà ¬ŒÊÕ¸ ÷Ë ∞∑§ √ÿÁQ§ ∑§Ë L§ÁøU ∑§Ê ‡ÊÊãà Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ¬ÊÃ „Ò¥U– Áfl·ÿ-‚flŸ ◊¥ „UÊŸ
flÊ‹Ë ¡Ê L§Áø „UÊÃË „ÒU, fl„U ‚Èπ M§¬ ¬˝ÿÊ¡Ÿ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§ Á‹∞ „UÊÃË „ÒU, Á∑§ãÃÈ ©U‚‚ ŒÈ—π
M§¬ »§‹ „UË ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚ Ã⁄U„U fl„U L§Áø •¬Ÿ ‚Èπ M§¬ ¬˝ÿÊ¡Ÿ ∑§Ë Á‚ÁhU Ÿ ∑§⁄U ¬ÊŸ ∑§
∑§Ê⁄UáÊ ÁŸc»§‹ „UË ⁄U„UÃË „ÒU–
•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (vv/v|y) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““¬˝Ê⁄Uê÷ ◊¥ •ë¿U (‚Èπ¬˝Œ) ◊Ê‹Í◊ „UÊŸ
flÊ‹ Áfl·ÿ Áfl· ∑§ ‚◊ÊŸ ŒÊL§áÊ (÷ÿ¥∑§⁄U) „UÊÃ „Ò¥U– ßU‚‚ ©Uà¬ãŸ „UÊŸ flÊ‹Ê ‚Èπ ∞‚Ê „UË
(‚ÈπÊ÷Ê‚) „UÊÃÊ „ÒU, ◊ŸÈcÿÊ¥ ∑§Ê ¡Ò‚ πÊ¡ πÈ¡‹ÊŸ ◊¥ „UÊÃÊ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U, fl„UË¥ (x{/|{) ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““ÿ Áfl·ÿ ¬˝Ê⁄Uê÷ ◊¥ ÃÊ ’„ÈUà •ë¿U, ⁄U‚Ë‹ ¬˝ÃËÃ
„UÊÃ  „ÒU¥, Á∑§ãÃÈ •ãà ◊¥ ¬˝ÊáÊ„UÊ⁄U∑§ “Á∑§ê¬Ê∑§ »§‹” (Áfl·»§‹) ∑§ ‚◊ÊŸ Áfl·◊ (Áfl¬⁄UËû§‹ŒÊÿË)
„UÊÃ „Ò¥U, ßUã„¥U ∑§ÊÒŸ ’ÈÁhU◊ÊŸ˜ ‚flŸ ∑§⁄‘UªÊ?””
 {‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-|~-}Æ) —— 617}

Á∑§ãÃÈ ‚êÿÄàflŸ ‚¥ÿÈQ§Ê L§ÁøSÃÈ SflÊà◊º˝√ÿ¥ ¬˝Áà ÷flÁÃ, Ÿ ÃÈ ¬⁄Uº˝√ÿ·È– ‚êÿÄàflË

•ŸÊà◊ËÿÊÁŸ ¬⁄Uº˝√ÿÊÁáÊ ◊ŸÈÃ, •ÃSÃSÿ Á◊âÿÊàfl◊Í‹∑§Ê “◊◊Œ◊˜” ßUÁà ◊Ê„UÊ ŸÒfl ÷flÁÖ ÃÃp
SflÊà◊ÃûflSÿ üÊhUÊŸ¥ ôÊÊŸ¥ ÃòÊ ÁSÕÁÃM§¬øÊÁ⁄UòÊ¥ ø ‚◊ŸÈDUÊÿ ¡Ëfl— ‡ÊÊEÂÈπÁŸäÊÊŸ◊ÊˇÊ¥ ¬˝ÊåÃÈ¥
‡ÊÄŸÊÁÖ
ÁmUÃËÿÊ ŒÎCUÊã× ¬˝SÃÍÿÃó (÷ÁûÊ ÁfláÊÊ ŒÊáÊ¥) ÷ÄàÿÊ ⁄UÁ„UÃ¥ ŒÊŸ¥ ÁŸc»§‹◊fl ÷flÁÃ,
ÃŒ˜flØ– ÃÕÊ ÃÎÃËÿŒÎCUÊã× ¬˝SÃÍÿÃó (ŒÿÊ ÁfláÊÊ äÊê◊¥) ŒÿÊ¥ ÁflŸÊ äÊ◊¸— ÁŸ⁄UÕ¸∑§Ê ÁŸc¬˝ÿÊ¡ŸÊ
÷flÁÃó ÃmUŒfl, ªÈL§÷ÁQ§„UËŸSÿ ‚fl¸◊ŸÈDUÊŸ¥ ÁŸc»§‹¥ ÁŸ⁄UÕ¸∑§◊fl ÷flÁÖ
•ÿê÷Êfl—ó äÊ◊¸SÃòÊÒfl, ÿòÊ ŒÿÊ ÷flÁÖ •Ã∞fl äÊ◊¸Sÿ ◊Í‹¥ “ŒÿÊ” ÷áÿÃ– ◊Í‹Ê÷Êfl
ÃL§Á⁄Ufl, ŒÿÊ-•÷Êfl äÊ◊¸Sÿ ‚Œ˜÷ÊflÊ Ÿ ‚ê÷flÁÖ ©UQ§¥ ø •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (5/21, 5/9) ¬˝ÊQ
 §◊Á¬ó
ŒÿÊ◊Í‹Ê ÷flŒ˜ äÊ◊Ê¸ ŒÿÊ ¬˝ÊáÿŸÈ∑§ê¬Ÿ◊˜–
ŒÿÊÿÊ— ¬Á⁄U⁄UˇÊÊÕZ ªÈáÊÊ— ‡Ê·Ê— ¬˝∑§ËÁøÃÊ—––
Á∑§ãÃÈ (ßU‚∑§ Áfl¬⁄UËÃ) ‚êÿÄàfl ‚ ÿÈQ§ L§Áø ÁŸ¡ •Êà◊-º˝√ÿ ∑§ ¬˝Áà „UÊÃ Ë „ÒU, ¬⁄Uº√˝ ÿÊ¥
◊¥ Ÿ„UË¥– (ÄÿÊ¥Á∑§) ‚êÿÄàflË ¬⁄U-¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê “•ŸÊà◊Ëÿ” (•Êà◊Ê ‚ Á÷ãŸ) ◊ÊŸÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞
©U‚ Á◊âÿÊàfl-•ÊäÊÊÁ⁄Uà “ÿ„U ◊⁄UÊ „ÒU” ∞‚Ê ◊Ê„U „UÊÃÊ „UË Ÿ„UË¥– »§‹SflM§¬ fl„U (‚êÿÄàflË)
¡Ëfl ÁŸ¡ •Êà◊Ãûfl ∑§Ê üÊhUÊŸ, ôÊÊŸ fl øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê •ŸÈDUÊŸ ∑§⁄U ‡ÊÊEà ‚Èπ ∑§ •ÊäÊÊ⁄U ◊ÊˇÊ
∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ „ÒU–
ŒÍ‚⁄UÊ ŒÎCUÊãà ¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó (÷ÁQ¥§ ÁflŸÊ ŒÊŸ◊˜) ÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà ŒÊŸ
ÁŸc»§‹ „UË „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U– •ÊÒ⁄U ÃË‚⁄UÊ ŒÎCUÊãà ¬˝SÃÈà „ÒUó (ŒÿÊ¥ ÁflŸÊ äÊ◊¸◊˜) ŒÿÊ ∑§
Á’ŸÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ äÊ◊¸ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ fl ÁŸc¬˝ÿÊ¡Ÿ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U ªÈL§-÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà ‚◊SÃ
•ŸÈDUÊŸ ÁŸc»§‹ ÿÊ ÁŸ⁄Uâʸ∑§ „UË „UÊÃÊ „ÒU–
ÃÊà¬ÿ¸ ÿ„U „ÒUó äÊ◊¸ fl„UË¥ „ÒU, ¡„UÊ° ŒÿÊ „ÒU– ßU‚ËÁ‹∞ ŒÿÊ ∑§Ê äÊ◊¸ ∑§Ê ◊Í‹ ∑§„ÊU ¡ÊÃÊ
„ÒU– ◊Í‹ ∑§ •÷Êfl ◊¥ flÎˇÊ Ÿ„UË¥ ⁄U„U ¬ÊÃÊ, flÒ‚ „UË ŒÿÊ ∑§ •÷Êfl ◊¥ äÊ◊¸ ∑§Ê ‚Œ˜÷Êfl ‚ê÷fl
Ÿ„UË¥ „UÊ ¬ÊÃÊ– •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (z/wv, z/~) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““äÊ◊¸ ∑§Ê ◊Í‹ ŒÿÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ŒÿÊ ∑§Ê •Õ¸ „ÒUó ¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ ¬⁄U •ŸÈ∑§ê¬Ê– ’Ê∑§Ë ∑§ ‚÷Ë
ªÈáÊ ŒÿÊ ∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑§ Á‹∞ „UË „UÊÃ „Ò¥U–””
{618 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

◊ŸÊ ŒÿÊŸÈÁflh¥U øã◊ÈäÊÊ ÁÄ‹‡ŸÊÁ‚ Á‚hUÿ–

◊ŸÊ ŒÿʬÁflh¥U øã◊ÈäÊÊ ÁÄ‹‡ŸÊÁ‚ Á‚hUÿ––
•ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îê˝ãÕ (4/6-8) ø ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
ÿSÿ ¡ËflŒÿÊ ŸÊÁSÃ, ÃSÿ ‚ìÊÁ⁄UÃ¥ ∑ȧ×–
Ÿ Á„U ÷Íú˝È„UÊ¥ ∑§ÊÁ¬ Á∑˝§ÿÊ üÊÿS∑§⁄UË ÷flØ––
ŒÿÊ‹Ê⁄Ufl˝ÃSÿÊÁ¬ Sflª¸Á× SÿÊŒŒÈª¸Á×–
fl˝ÁßÊ˘Á¬ ŒÿÊŸSÿ ŒÈª¸Á× SÿÊŒŒÈª¸Á×––
ìSÿÃÈ Áø⁄¥U ÃËfl˝¥ fl˝ÃÿàflÁÃÿë¿UÃÈ–
ÁŸŒ¸ÿSÃ໧‹ÒŒË¸Ÿ— ¬ËŸpÒ∑§Ê¥ ŒÿÊ¥ ø⁄UŸ˜––
∞fl◊fl ŒÊŸ◊Á¬ ÷ÁQ§‚Á„UÃ◊fl ∑Χå ‚Ø ‚»§‹¥ ÷flÁÃ, ŸÊãÿÕÊ– ßUŒ◊Á¬ ôÊÊÃ√ÿ◊˜ó
÷ÁQ§p ŒÊÃȪȸáÊ—– ©UQ¥§ ø fl‚ÈŸÁãŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-224)ó
““ÿÁŒ ◊Ÿ ŒÿÊ ‚ •Êì˝Êà „ÒU ÃÊ Á»§⁄U √ÿÕ¸ „UË Á‚ÁhU ∑§ Á‹∞ ÄÿÊ¥ Ä‹‡Ê ©UΔUÊÃ „UÊ?
•ÊÒ⁄U ÿÁŒ ◊Ÿ ŒÿÊ ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU ÃÊ ÷Ë √ÿÕ¸ Á‚ÁhU ∑§ Á‹∞ ÄÿÊ¥ ¬˝ÿàŸ ∑§⁄UÃ „UÊ?””
•ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà ª˝ãÕ (y/{-}) ◊¥ ÷Ë ÁŸM§Á¬Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚∑§ (◊Ÿ ◊¥) ¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ ¬⁄U ŒÿÊ Ÿ„UË¥ „ÒU, ©U‚∑§ ‚◊ËøËŸ øÊÁ⁄UòÊ ∑Ò§‚ „UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU?
ÄÿÊ¥Á∑§ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ◊Ê⁄UŸ flÊ‹ ∑§Ë Œfl¬Í¡Ê, ŒÊŸ, SflÊäÿÊÿ •ÊÁŒ ∑§Ê߸U ÷Ë Á∑˝§ÿÊ ∑§ÀÿÊáÊ∑§Ê⁄UË
Ÿ„UË¥ „UÊÃË–””
““fl˝Ã⁄UÁ„Uà ÷Ë ŒÿÊ‹È ¬ÈL§cÊ ∑§Ê ŒflªÁà ‚È‹÷ „UÊÃË „ÒU •ÊÒ⁄U ŒÿÊ ‚ ⁄UÁ„Uà fl˝ÃË ¬ÈL§· ∑§Ê
÷Ë Ÿ⁄U∑§ ªÁà ‚È‹÷ „UÊÃË „ÒU–””
““ÁŸŒ¸ÿ ◊ŸÈcÿ ÷‹ „UË Áø⁄U∑§Ê‹ Ã∑§ ìSÿÊ ∑§⁄U ‹, •Ÿ∑§ fl˝Ã ∑§⁄‘U, ŒÊŸ Œ, Á∑§ãÃÈ
©U‚ ì, fl˝Ã fl ŒÊŸ ∑§ »§‹ ‚ fl„U ŒÁ⁄Uº˝ „UË ⁄U„UÃÊ „ÒU, ©U‚ ©UŸ∑§Ê ∑ȧ¿U ÷Ë »§‹ ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ „UÊ
¬ÊÃÊ– ∑§fl‹ ∞∑§ ŒÿÊ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ flÊ‹Ê ©U‚∑§ »§‹ ‚ ¬ÈCU „UÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚Ë Ã⁄U„U, ŒÊŸ ÷Ë ÷ÁQ§ ∑§ ‚ÊÕ Á∑§ÿÊ ªÿÊ ‚»§‹ „UÊÃÊ „ÒU, •ãÿÕÊ Ÿ„UË¥– ÿ„U ÷Ë
¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞ Á∑§ ÷ÁQ§ ŒÊÃÊ ∑§Ê ªÈáÊ „UÊÃÊ „ÒU– fl‚ÈŸÁãŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-wwy) ◊¥ ∑§„UÊ
÷Ë ªÿÊ „ÒUó
 {‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-|~-}Æ) —— 619}

‚hUÊ ÷ûÊË ÃÈ_UË ÁflááÊÊáÊ◊‹ÈhUÿÊ π◊Ê ‚ûÊË–

¡àÕŒ ‚ûÊ ªÈáÊÊ Ã¥ ŒÊÿÊ⁄¥U ¬‚¥‚¥ÁÖ–
ŒÊÃÊ ŸfläÊÊ÷ÁQ§¬Ífl¸∑¥§ ŒŒÊÁÃ, ÃŒÒfl ÃSÿ ŒÊŸSÿ ‚Ê»§Àÿ¥ ÷flÁÖ •ãÿÕÊ ¬˝Áê˝„U-
¬˝÷ÁΠÌʟÁfläÊÊÒ •ÊŒ⁄UÊ÷Êfl ÃSÿ ŒÊŸSÿ ÁŸc»§‹àfl◊fl ’ÊhU√ÿ◊˜ó ÿ× ‚flʸ— Á∑˝§ÿÊ ÷Êfl‚Á„UÃÊ
∞fl ‚»§‹Ê ÷flÁãÖ •ÃÊ ÿÁŒ ÃòÊ ŒÊŸ ÷ÁQ§ŸÊ¸ÁSÃ, ÃŒÊ ÃŒ˜ ŒÊŸ¥ ÁŸc»§‹◊fl–
©UQ¥§ ø ∑§ÀÿÊáÊ◊ÁãŒ⁄USÃÊòÊ (‡‹Ê∑§-38)ó ÿS◊ÊØ Á∑˝§ÿÊ— ¬˝Áû§‹Áãà Ÿ ÷Êfl‡ÊÍãÿÊ—––
©UQ§ŒÎCUÊãÃ◊Êäÿ◊Ÿ ªÈL§÷ÁQ§-◊„Uûfl¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ ¬˝∑§Á≈UÃ◊òÊ– ‚êÿÇôÊÊŸŒÊÃȪȸ⁄UÊ÷¸ÁQ¥§
ÿ Ÿ ∑ȧfl¸Ã, Ã·Ê¥ ÁŸÁpÃ◊fl ¡ËflŸ◊ãäÊ∑§Ê⁄U¬áÍ Ê¸◊fl
 – ©UQ§¥ ø ¬kŸÁ㌬@Áfl¥‡ÊÁÃ∑§Êª˝ãÕ (6/18-
19)ó
ªÈ⁄UÊ⁄‘Ufl ¬˝‚ÊŒŸ ‹èÿÃ ôÊÊŸ‹ÊøŸ◊˜–
‚◊SÃ¥ ŒÎ‡ÿÃ ÿŸ „USÃ⁄‘Uπfl ÁŸSÃÈ·◊˜––

““üÊhUÊ, ÷ÁQ§, ÃÈÁCU, ÁflôÊÊŸ, •‹ÈéäÊÃÊ, ˇÊ◊Ê, ‡ÊÁQ§ óÿ ‚Êà ªÈáÊ ¡„UÊ° „UÊÃ „Ò¥U, ©U‚
ŒÊÃÊ ∑§Ë ‹Êª ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑ ⁄UÃ „Ò¥U–””
¡’ ŒÊÃÊ ŸfläÊÊ ÷ÁQ§ ∑§ ‚ÊÕ ŒÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Ã÷Ë ©U‚∑ ŒÊŸ ∑§Ë ‚»§‹ÃÊ „UÊÃË „ÒU–
•ãÿÕÊ, ¬«∏ªÊ„UŸ •ÊÁŒ ŒÊŸ-ÁflÁäÊ ◊¥ •ÊŒ⁄U Ÿ „UÊ ÃÊ fl„U ŒÊŸ ÁŸc»§‹ „UË „ÒU ó∞‚Ê ¡ÊŸŸÊ
øÊÁ„U∞, ÄÿÊ¥Á∑§ ‚÷Ë Á∑˝§ÿÊ∞° ÷Êfl-‚Á„Uà „UË ‚»§‹ „UÊÃË „Ò¥U– ßU‚Á‹∞ ÿÁŒ ©U‚ ŒÊŸ ◊¥ ÷ÁQ§
Ÿ„UË¥ „UÊ ÃÊ fl„U ŒÊŸ ÷Ë ÁŸc»§‹ „UË „UÊÃÊ „Ò–
∑§ÀÿÊáÊ◊ÁãŒ⁄U SÃÊòÊ (‡‹Ê∑§-x}) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““øÍ°Á∑§ Á∑˝§ÿÊ∞° ÷Êfl‡ÊÍãÿ „UÊ¥
ÃÊ ¬˝Áû§Á‹Ã Ÿ„UË¥ „UÊÃË–””
©U¬ÿȨ̀Q§ ŒÎCUÊãà ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ªÈL§-÷ÁQ§ ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê ÿ„UÊ° ¬˝∑§≈U Á∑§ÿÊ „ÒU–
‚êÿÇôÊÊŸ ∑§ ŒÊÃÊ ªÈL§ ∑§Ë ÷ÁQ§ ¡Ê Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ, ©UŸ∑§Ê ¡ËflŸ ÃÊ ÁŸÁpà M§¬ ‚ •ãäÊ∑§Ê⁄U¬Íáʸ
„UË „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ¬kŸÁ㌬¥øÁfl¥‡ÊÁÃ∑§Ê ª˝ãÕ ({/v}-v~) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““ªÈL§ ∑§ ¬˝‚ÊŒ ‚ ôÊÊŸ M§¬Ë •Ê°π¥ ¬˝Êåà „UÊÃË „Ò¥U– ©U‚ ôÊÊŸ M§¬Ë ŸòÊÊ¥ ‚ ‚◊Sà ¬ŒÊÕ¸
„UÊÕ ∑§Ë ⁄‘UπÊ ∑§Ë Ã⁄U„U „UË S¬CU „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U–””
{620 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÿ ªÈL¥§ ŸÒfl ◊ãÿãÃ, ÌȬÊÁSÃ¥ Ÿ ∑ȧfl¸Ã–

•ãäÊ∑§Ê⁄UÊ ÷flûÊ·Ê◊˜, ©UÁŒÃ˘Á¬ ÁŒflÊ∑§⁄‘U––
ßUàÿfl¥ „U ÷√ÿ! ªÈL§÷ÁQ§◊„Uûfl¥ ‚êÿª˜ ÁflôÊÊÿ àflÿÊ ªÈL§÷ÁQ§Ÿ¸ ∑§ŒÊÁøŒÁ¬ àÿÊíÿÊ,
ÌȬÁŒCU◊ʪÊ¸˘Á¬ ‚üÊhUŸÊø⁄UáÊËÿ ßUÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
∞fl¥ “¬ÁŒ÷ÁûÊÁfl„UËáÊ ‚ŒË” ßàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ◊ÊÁŒ¥ ∑ΧàflÊ “‚ê◊ûÊ ÁfláÊÊ L§ß¸U” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥
ÿÊflØ ªÊÕÊøÃÈCUÿÊà◊∑§— ‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸÃÊ¥ ªÃ—–
[ßUÁà üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸«UÊÚ.Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U◊ÈŸËãŒ˝Áfl⁄UÁøÃÊÿÊ¥ ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË≈UË∑§ÊÿÊ¥ ‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—
‚ê¬ãŸ—––]U
–– ßUÁà ‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—––

““¡Ê ªÈL§ ∑§Ë •fl◊ÊŸŸÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ©UŸ∑§Ë ©U¬Ê‚ŸÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ, ©UŸ∑§ Á‹∞, ÷‹ „UË
‚Íÿ¸ ©UÁŒÃ „UÊ, Á∑§ãÃÈ •ãäÊ∑§Ê⁄U „UË •ãäÊ∑§Ê⁄U ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „ èÊ√ÿ! ªÈL§-÷ÁQ§ ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ¡ÊŸ∑§⁄,U ªÈL§-÷ÁQ§ ∑§Ê ∑§÷Ë
Ÿ ¿UÊ«U∏ŸÊ •ÊÒ⁄U ©UŸ∑§ mUÊ⁄UÊ ©U¬ÁŒCU ◊ʪ¸ ∑§Ê ÷Ë üÊhUʬÍfl¸∑§ •Êø⁄UáÊ ∑§⁄UŸÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê
ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, “¬ÁŒ÷ÁûÊÁfl„UËáÊ ‚ŒË” ßUàÿÊÁŒ (ªÊÕÊ-||) ‚ ‹∑§⁄U “‚ê◊ûÊ ÁfláÊÊ L§ß¸U”
ßUàÿÊÁŒ (ªÊÕÊ-}Æ) Ã∑§, øÊ⁄U ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê óÿ„U ‚åÃ◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–
[üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸ «UÊÚ. Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U∑Χà “⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË” ŸÊ◊∑§ ≈UË∑§Ê ◊¥ ‚åÃ◊
•ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–]
–– ßUÁà ‚åÃ◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—––
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}v) —— 621}

–– •_U◊Ê •Á„UÿÊ⁄UÊ––
(•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—)
ßUŒÊŸË◊CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U •Êà◊ôÊÊŸ◊„Uûfl¬˝∑§≈UŸ¬⁄U— ¬˝Ê⁄UèÿÃ– •ÁS◊ãŸÁäÊ∑§Ê⁄‘U “„UËáÊÊŒÊáÊ-
ÁflÿÊ⁄UÁfl„UËáÊÊŒÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ (‚¥. 81) ªÊÕÊ◊ÊÁŒ¥ ∑ΧàflÊ “‚ÈŒáÊÊáÊé÷Ê‚¥ ¡Ê áÊ ∑ȧáÊÁŒ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥
ªÊÕÊ¥ (‚¥. 92) ÿÊflØ mÊŒ‡ÊªÊÕÊ— ‚ÁãÖ ÃòÊ ¬˝Õ◊Ê “„UËáÊÊŒÊáÊ ÁflÿÊ⁄U Áfl„UËáÊÊŒÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê
ªÊÕÊ (‚¥. 81) fløÃ, ÿÊ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ „UÿÊ¬ÊŒÿÁflfl∑§ÁflôÊÊŸSÿ ◊„Uûfl¥ ÁŸÁŒ¸‡ÊÁÖ Ã× ¬pÊØ
“∑§ÊÿÁ∑§‹‚ÈflflÊ‚¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 82) fløÃ, ÿÊ ÁŸ¡‡ÊÈhÊà◊L§Áø— ∑§◊¸ˇÊÿ∑§Ê⁄UáÊÁ◊ÁÃ
¬⁄UÊ◊·ÊÁÖ ÃŒŸãÃ⁄¥U “∑§ê◊ áÊ πflÁŒ” ßUàÿÊÁŒ∑§ÊÿÊ¥ ªÊÕÊÿÊ¥ (‚¥. 83) ¬˝ÁìÊÁŒÃ¥ ÿŒÊà◊ôÊÊŸ‡ÊÍãÿSÿ
’ÊsÁ‹X¥U ÁŸ⁄UÕ¸∑§◊˜– Ãà¬pÊØ “•å¬ÊáÊ¥ Á¬ áÊ ¬ë¿UÁŒ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 84) fløÃ, ÿSÿÊ¥
‡ÊÈhÊà◊Œ‡Ê¸ŸÊÁŒ⁄UÁ„UÃSÿ ¡ËflSÿ ’ÊsÁ‹X¥U ÁŸ⁄UÕ¸∑§Á◊Áà ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜– ÃÃp” “¡Êfl áÊ ¡ÊáÊÁŒ
•å¬Ê” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 85) fløÃ, ÿÊ ◊ÈÁŸÁ÷ÁŸ¸¡‡ÊÈhÊà◊÷ÊflŸÊ ∑§⁄UáÊËÿÁà ¬˝⁄UÿÁÖ

–– •CU◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U––
•’, •ÊΔUflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U ¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU Á¡‚◊¥ •Êà◊ôÊÊŸ ∑§Ë ◊„UûÊÊ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ◊¥ “„UËáÊÊŒÊáÊÁflÿÊ⁄UÁfl„UËáÊÊŒÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. }v) ‚ ‹∑§⁄U
“‚ÈŒáÊÊáÊé÷Ê‚¥ ¡Ê áÊ ∑ȧáÊÁŒ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. ~w) Ã∑§ ’Ê⁄U„U ªÊÕÊ∞° „ÒU¥– ©UŸ◊¥ “„UËáÊÊŒÊáÊ-
ÁflÿÊ⁄UÁfl„UËáÊÊŒÊ” ßUàÿÊÁŒ ¬˝Õ◊ ªÊÕÊ (‚¥. }v) „ÒU, ¡Ê ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ „Uÿ-©U¬ÊŒÿ ∑§ Áflfl∑§ ôÊÊŸ
∑§Ë ◊„UûÊÊ ∑§Ê ’ÃÊÃË „ÒU– ©U‚∑§ ’ÊŒ, “∑§ÊÿÁ∑§‹‚ÈflflÊ‚¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. }w) „ÒU, ¡Ê ÿ„U
’ÃÊÃË „ÒU Á∑§ ÁŸ¡ ‡ÊÈhÊà◊Ê ◊¥ L§Áø ∑§◊¸ˇÊÿ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃË „ÒU– ßU‚∑§ •ŸãÃ⁄U, “∑§ê◊ áÊ
πflÁŒ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. }x) „ÒU, ¡Ê ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ ∑§⁄UÃË „ÒU Á∑§ •Êà◊ôÊÊŸ ‚ ⁄UÁ„Uà ¡Ëfl
∑§Ê ’ÊsÁ‹XU ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “•å¬ÊáÊ¥ Á¬ áÊ ¬ë¿UÁŒ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. }y) „ÒU,
Á¡‚◊¥ ÿ„U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ‡ÊÈhÊà◊Œ‡Ê¸Ÿ •ÊÁŒ ‚ ⁄UÁ„Uà ¡Ëfl ∑§Ê ’Ês Á‹XU ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „ÒU–
ßU‚∑§ ’ÊŒ, “¡Êfl áÊ ¡ÊáÊÁŒ •å¬Ê” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. }z) „ÒU, ¡Ê ÿ„U ¬̋Á⁄Uà ∑§⁄UÃË „ÒU Á∑§
◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ê ÁŸ¡‡ÊÈhÊà◊÷ÊflŸÊ ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞–
{622 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Ã× ¬⁄¥U “ÁáÊÿ ÃëøÈfl‹Áh ÁfláÊÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§ÊÿÊ¥ ªÊÕÊÿÊ¥ (‚¥. 86) ÁŸflÁŒÃ¥ ÿØ
ÁŸ¡ÃûflÊ¬‹ÁéäÊ¥ ÁflŸÊ ÁŸpÿ‚êÿÄàflÊà¬ÁûÊŸ¸ ÷flÃËÁÖ ÃÃp “‚Ê‹Áfl„UËáÊÊ ⁄UÊ•Ê” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê
ªÊÕÊ (‚¥. 87) fløÃ, ÿòÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃ¥ ÿØ ÁŸÁfl¸∑§Ê⁄USfl‚¥flŒŸôÊÊŸŸ ÁflŸÊ ¡ËflÊ Ÿ ‡ÊÊ÷Ã ßUÁÖ
Ã× ¬⁄¥U “◊ÄπË Á‚Á‹Áê◊ ¬Á«UŒÊ” ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ (‚¥. 88) fløÃ, ÿòÊ ¬Á⁄Uª˝„USÿ ŒÈ—π◊Í‹∑§Ê⁄UáÊàfl¥
¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜– ÃŒŸãÃ⁄¥U “áÊÊáÊé÷Ê‚Áfl„UËáÊÊ ‚¬⁄¥U” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 89) fløÃ, ÿÊ ¬˝ôÊʬÿÁÃ
ÿØ ¬⁄U◊ÊÕ¸ÃÊ ôÊÊŸÊèÿÊ‚¥ ÁflŸÊ Ÿ ◊ÊˇÊ‹Ê÷ ßUÁÖ Ãà¬pÊØ “•í¤ÊÿáÊ◊fl ¤ÊÊáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ
(‚¥. 90) fløÃ, ÿòÊ ¬@◊∑§Ê‹ Á¡ŸÊª◊ÊäÿÿŸSÿ ◊ÈÅÿ∑§Ã¸√ÿÃÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃÊ fløÃ– Ãà¬pÊØ
“¬ÊflÊ⁄Uê÷ÁáÊÁflûÊË” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 91) fløÃ, ÿSÿÊ¥ ‡ÊÊSòÊSflÊäÿÊÿ ∞fl ¬@◊∑§Ê‹Sÿ
äÊ◊¸äÿÊŸÁ◊Áà ÁŸM§¬ÿÁÖ ÃÃp “‚ÈŒáÊÊáÊé÷Ê‚¥ ¡Ê áÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 92) fløÃ, ÿÊ
¬˝ÁìʌÿÁà ÿØ üÊÈÃôÊÊŸŸ ÁflŸÊ ‚êÿ∑˜§Ã¬Ê Ÿ ÷flÃËÁÖ ∞fl◊SÿÊÁäÊ∑§Ê⁄USÿ ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ÁŸÁŒ¸CUÊ–
‚ê¬˝Áà „UÿÊ¬ÊŒÿÁflfl∑§Ê÷ÊflÊŒfl ’ÊsÁfl·ÿ‚Èπ ¡ËflSÿÊŸÈ⁄UÁQ§÷¸flÁà óßUÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ
©UǪʄUÊ¿UãŒÊ◊Êäÿ◊Ÿ ÁŸM§¬ÿÁãÃó

ßU‚∑§ ’ÊŒ, “ÁáÊÿ ÃëøÈfl‹Áh ÁfláÊÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. }{) „ÒU, Á¡‚◊¥ ÿ„U ’ÃÊÿÊ
ªÿÊ „ÒU Á∑§ ÁŸ¡Ãûfl ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ ∑§ Á’ŸÊ ÁŸpÿ‚êÿÄàfl ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃË– ßU‚∑§ •Êª,
“‚Ê‹Áfl„UËáÊÊ ⁄UÊ•Ê” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. }|) „ÒU, ¡„UÊ° ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ÁŸÁfl¸∑§Ê⁄U
Sfl‚¥flŒŸ ôÊÊŸ ∑§ Á’ŸÊ ¡Ëfl ∑§Ë ‡ÊÊ÷Ê Ÿ„UË¥ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “◊ÄπË Á‚Á‹Áê◊ ¬Á«UŒÊ” ßUàÿÊÁŒ
ªÊÕÊ (‚¥. }}) „ÒU, ¡„UÊ° ¬Á⁄Uª˝„U ŒÈ—π ∑§Ê ◊Í‹ ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU óÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚∑§
’ÊŒ, “áÊÊáÊé÷Ê‚Áfl„UËáÊÊ ‚¬⁄¥U” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. }~) „ÒU, ¡Ê ÿ„U ’ÃÊÃË „ÒU Á∑§ ¬⁄U◊ÊÕ¸ ◊¥
ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ∑§ Á’ŸÊ ◊ÊˇÊ ∑§Ê ‹Ê÷ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ßU‚∑§ •ŸãÃ⁄U, “•í¤ÊÿáÊ◊fl ¤ÊÊáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ
ªÊÕÊ (‚¥. ~Æ) „ÒU, Á¡‚◊¥ ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ „ÒU Á∑§ ¬@◊ ∑§Ê‹ ◊¥ Á¡ŸÊª◊Ê¥ ∑§Ê •äÿÿŸ ◊ÈÅÿ
∑§Ã¸√ÿ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “¬ÊflÊ⁄Uê÷ÁáÊÁflûÊË” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. ~v) „ÒU, ¡Ê ÿ„U ’ÃÊÃË „ÒU Á∑§
‡ÊÊSòÊ-SflÊäÿÊÿ „UË ¬@◊ ∑§Ê‹ ∑§Ê äÊ◊¸äÿÊŸ „ÒU– ßU‚∑§ •Êª “‚ÈŒáÊÊáÊé÷Ê‚¥ ¡Ê áÊ” ßUàÿÊÁŒ
ªÊÕÊ (‚¥. ~w) „ÒU, ¡Ê ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ ∑§⁄UÃË „ÒU Á∑§ üÊÈÃôÊÊŸ ∑§ Á’ŸÊ ‚êÿ∑˜§ ì Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ßU‚
¬˝∑§Ê⁄U, ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ë ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ¡ÊŸŸË øÊÁ„U∞–
•’, „Uÿ ÿÊ ©U¬ÊŒÿ ∑§ Áflfl∑§ Ÿ „UÊŸ ‚ „UË ’Ês Áfl·ÿÊ¥ ∑§ ‚Èπ ◊¥ ¡Ëfl •ŸÈ⁄UÁQ§
⁄U„UÃË „ÒUó ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©UǪʄUÊ ¿U㌠∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}v) —— 623}

„UËáÊÊŒÊáÊÁflÿÊ⁄UÁfl„UËáÊÊŒÊ ’ÊÁ„U⁄UÄπ‚ÊÄπ¥ Á„U–

Á∑¥§ ÃÁ¡ÿ¥ Á∑¥§ ÷Á¡ÿ¥, Á∑¥§ ◊ÊÄπ¥ áÊ ÁŒ_¥U Á¡áÊÈÁg_¥U–– 81––
¿UÊÿÊó „UʟʌʟÁfløÊ⁄UÁfl„UËŸàflÊØ ’ÊsÊˇÊ‚ÊÒÅÿ¥ Á„U–
Á∑¥§ àÿÊíÿ¥ Á∑¥§ ÷Êíÿ¥ Á∑¥§ ◊ÊˇÊÊ Ÿ ŒÎCU—, Á¡ŸÊÁgCU◊˜––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (’ÊÁ„U⁄UÄπ‚ÊÄπ¥ Á„U) •ˇÊ¬ŒŸ ßUÁãº˝ÿÊÁáÊ
ÃÁmU·ÿÊp •Á÷äÊËÿãÃ– ’ÊsÊÁŸ ÿÊÁŸ •ˇÊÊÁáÊ ßUÁãº˝ÿÁfl·ÿÊà◊∑§ÊÁŸ, Ã·È ÃÒflʸ ‚Èπ¥ ¬˝ÊåÿÃó
ßUÁÕôÊÊÁŸŸÊ◊ŸÈ÷fl—– Ãà ∞flÊôÊÊÁŸŸ— flÊ⁄¥U flÊ⁄UÁ◊Áãº˝ÿÁfl·ÿ‚flŸ Ãà¬⁄UÊ ÷flÁãÖ flSÃÈÃSÃà‚Èπ¥
‚ÈπÊ÷Ê‚◊fl, ¬Á⁄UáÊÊ◊ ŒÈ—π¬˝ŒàflÊØ–
©UQ¥§ ø •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (11/175-176)ó
ŒÇäÊfl˝áÊ ÿÕÊ ‚Êãº˝ø㌟º˝fløø¸Ÿ◊˜–
Á∑§Á@ŒÊEÊ‚¡ŸŸ¥ ÃÕÊ ÁflcÊÿ¡¥ ‚Èπ◊˜––

ªÊÕÊ-•Õ¸ó øÍ°Á∑§ (•ôÊÊŸË) ¡Ëfl ∑§ „Uÿ fl ©U¬ÊŒÿ ∑§ Áflfl∑§ ∑§Ê •÷Êfl „UÊÃÊ
„ÒU, ßU‚Á‹∞ (¡Ëfl) ’Ês ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ ‚Èπ ◊ÊŸÃÊ „ÒU– fl„U Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ Á∑§ ÄÿÊ àÿÊíÿ „ÒU,
ÄÿÊ ‚flŸËÿ „ÒU •ÊÒ⁄U ◊ÊˇÊ ÄÿÊ „ÒU ó∞‚Ê Á¡ŸãŒ˝ Œfl Ÿ ∑§„UÊ „ÒU––}v––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (’ÊsÊˇÊ‚ÊÒÅÿ¥ Á„U) “•ˇÊ” ¬Œ
‚ ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ •ÊÒ⁄U ©UŸ∑§ Áfl·ÿ (¬ŒÊÕ¸) ∑§Ê ÷Ë ∑§ÕŸ „UÊÃÊ „ÒU– ’Ês ¡Ê •ˇÊ ÿÊŸË ßÁãŒ˝ÿ-
Áfl·ÿ÷Íà ¬ŒÊÕ¸, ©UŸ◊¥ ÿÊ ©UŸ‚ (¬˝Êåà „UÊŸ flÊ‹Ê) ‚Èπ ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U •ŸÈ÷fl •ôÊÊÁŸÿÊ¥
∑§Ê „ÒU– ßU‚ËÁ‹∞ (fl) •ôÊÊŸË ’Ê⁄U-’Ê⁄U ßUÁãŒ˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ∑§ ‚flŸ ◊¥ Ãà¬⁄U „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U– flSÃÈ× ÃÊ
fl„U ‚Èπ ‚ÈπÊ÷Ê‚ (Ÿ∑§‹Ë ‚Èπ) „UË „UÊÃÊ „Ò,U ÄÿÊ¥Á∑§ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ◊¥ fl„U ŒÈ—π „UË ŒÃÊ „ÒU–
•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (vv/v|z-v|{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ò‚ ¡‹ „ÈU∞ »§Ê«∏ ◊¥ ‚ÉÊŸ ø㌟ ∑§ ÉÊÊ‹ ∑§Ê ‹¬ ∑ȧ¿U ‡ÊÊÁãà ŒÃÊ „ÒU, flÒ‚ „UË
Áfl·ÿÊ¥ ‚ ©Uà¬ãŸ „UÊŸ flÊ‹Ê ‚Èπ ÕÊ«∏Ê •ÊEÊ‚Ÿ (‚Ê¥ãàflŸÊ) „UË ŒÃÊ „ÒU–””
{624 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ŒÈCUfl˝áÊ ÿÕÊ ˇÊÊ⁄U-‡ÊSòʬÊÃÊŒ˜ÿȬ∑˝§◊—–

¬˝ÃË∑§Ê⁄UÊ L§¡Ê¥ ¡ãÃÊ— ÃÕÊ Áfl·ÿ‚flŸ◊˜––
•ãÿìÊ, ÃòÊÒfl (11/185) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
•ÊÿÊ‚◊ÊòÊ◊òÊÊôÊ— ‚ÈπÁ◊àÿÁ÷◊ãÿÃ–
Áfl·ÿʇÊÊÁfl◊Í…UÊà◊Ê EflÊÁSÕ Œ‡ÊŸÒŒ¸‡ÊŸ˜––
ÿÁŒ ’ÊsÁfl·ÿ¡¥ ‚Èπ¥ ‚ÈπÊ÷Ê‚◊ÁSÃ, ∑§Õ¥ ÃÁ„¸U ‚Ê◊Êãÿ¡ŸÊŸÊ¥ Áfl·ÿ‚flŸ ⁄UÁÃ÷¸flÁÃ?
‚◊ÊäÊËÿÃó („UËáÊÊŒÊáÊÁflÿÊ⁄UÁfl„UËáÊÊŒÊ) „UʟʌʟÁfløÊ⁄UÁfl„ËUŸàflÊØ, ∑§Sÿ „UÊŸ¥ àÿ¡Ÿ◊ÈÁøÃ◊˜,
∑§Sÿ ø •ÊŒÊŸ◊ÈÁøÃ◊˜, ßUÁà ÁfløÊ⁄UÊ Áflfl∑§Ê ÿÊ ÷flÁÃ, ÃŸ „UËŸàflÊØ, ’ÊsÁfl·ÿ‚flŸ ‚Èπ¥
÷flÃËÁà ◊ãÿÃ–
•ÿê÷Êfl—ó „UÊŸÊ¬ÊŒÿÁflfl∑§— ‚êÿÇôÊÊŸSÿÒfl »§‹◊˜– „UÿÊ¬ÊŒÿôÊÊŸŸ ôÊÊŸË ¡ŸÊ
Á„UÃ∑§Êÿ¸ ¬˝flûÎ Ê— •Á„UÃ∑§Êÿ¸Sÿ ø fl¡¸Ÿ¥ ∑§⁄UÊÁ Ö Á∑§ãÃÈ Á„UÃÊÁ„UÃÁflfl∑§‡ÊÍãÿSUÃÈ Áfl·ÿ‚ÈπÊ÷Ê‚◊Á¬

““¡Ò‚ ŒÊcÊÿÈQ§ »§Ê«∏ ◊¥ ˇÊÊ⁄U fl ‡ÊSòʬÊà (øË⁄U»§Ê«∏) •ÊÁŒ mUÊ⁄UÊ ©U¬øÊ⁄U Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU,
flÒ‚ „UË Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ê ‚flŸ ¡Ëfl ∑§ Á‹∞ ⁄UÊªÊ¥ ∑§Ê ¬˝ÃË∑§Ê⁄U ◊ÊòÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U ÷Ë, fl„UË¥ (vv/v}z) ÿ„U ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ë •Ê‡ÊÊ ‚ Áfl◊Í…U∏ ÿ„U ◊Íπ¸ •Êà◊Ê ŒÊ°ÃÊ¥ ‚ „UaUË ∑§Ê ø’ÊÃ „ÈU∞ ∑ȧûÊ ∑§Ë Ã⁄U„U
¬Á⁄UüÊ◊ ◊ÊòÊ ∑§Ê „UË ‚Èπ ◊ÊŸÃÊ „ÒU–””
ÿÁŒ ’Ês Áfl·ÿÊ¥ ‚ „UÊŸ flÊ‹Ê ‚Èπ ‚ÈπÊ÷Ê‚ „ÒU ÃÊ Á»§⁄U ‚Ê◊Êãÿ ¡ŸÊ¥ ∑§Ë ∑Ò§‚ Áfl·ÿ-
‚flŸ ◊¥ ⁄UÁà „UÊÃË „ÒU? ßU‚∑§Ê ‚◊ÊäÊÊŸ ÿ„U ÁŒÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó („UʟʌʟÁfløÊ⁄UÁfl„UËŸàflÊØ)
„UÊŸ (àÿʪ) fl •ÊŒÊŸ (©U¬ÊŒÊŸ, ª˝„UáÊ) ∑§ ÁfløÊ⁄U ‚ ‡ÊÍãÿ „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ– Á∑§‚∑§Ê ¿UÊ«∏ŸÊ
©UÁøà „ÒU, Á∑§‚∑§Ê •ÊŒÊŸ (‚flŸ, ª˝„UáÊ) ©UÁøÃ, ÿ„U ÁfløÊ⁄U ÿÊŸË Áflfl∑§ ¡Ê „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚‚
(fl ‚Ê◊Êãÿ ¡Ÿ) ⁄UÁ„Uà „Ò¥U, ßU‚Á‹∞ “’Ês Áfl·ÿÊ¥ ∑§ ‚flŸ ◊¥ ‚Èπ „UÊÃÊ „ÒU” ó∞‚Ê fl ◊ÊŸÃ
„ÒU¥–
•Ê‡Êÿ ÿ„U „ÒUó „UÊŸ-©U¬ÊŒÊŸ ∑§Ê Áflfl∑§ „UÊŸÊ ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§Ê „UË »§‹ „ÒU– ôÊÊŸË √ÿÁQ§
„Uÿ-©U¬ÊŒÿ ∑§ ôÊÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ Á„UÃ∑§Ê⁄UË ∑§Êÿ¸ ◊¥ ¬˝flÎûÊ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U •Á„UÃ∑§Ê⁄UË ∑§Êÿ¸ ∑§Ê àÿʪ
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}v) —— 625}

‚Èπ¥ ◊ŸÈÃ, ¬Á⁄UáÊÊ◊ ŒÈ—πŒ¥ Áfl·ÿ‚flŸ◊Á¬ Á„UÃ∑§ÊÁ⁄U ◊àflÊ ÃòÊ ¬˝fløÃ– ôÊÊŸË ÃÈ ÃÁmU¬⁄UËÃÊ
÷flÁÖ •Ã∞fl „UÿÊ¬ÊŒÿÁflŒfl ‚êÿÇŒÎÁc≈U÷ḠÿÃ– ¬˝ÊQ
 §¥ øÊøÊÿ¸∑§È ãŒ∑ȧãŒSflÊÁ◊∑ΧÃ ‚Íòʬ˝Ê÷Îê˝ãÕ§
(ªÊÕÊ-5)ó
‚ÈûÊàÕ¥ Á¡áÊ÷ÁáÊÿ¥ ¡ËflÊ¡ËflÊÁŒ ’„ÈUÁfl„¥U •àÕ¥–
„UÿÊ„Uÿ¥ ø ÄUÊ ¡Ê ¡ÊáÊßU ‚Ê „ÈU ‚Ág_UË––
flSÃÈ× ‚êÿÇôÊÊŸË „¥U‚ ßUfl ŒÈÇäÊ¡‹ÿÊÁfl¸fl∑§Á◊fl •Êà◊ÊŸÊà◊Áflfl∑¥§ ∑§ÃÈZ ‚◊ÕÊ̧ ÷flÁÖ
©UQ¥§ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê (‚¥. 59-60)ó
ôÊÊŸÊŒ˜ Áflflø∑§ÃÿÊ ÃÈ ¬⁄UÊà◊ŸÊÿ¸—,
¡ÊŸÊÁà „¥U‚ ßUfl flÊ—¬ÿ‚ÊÁfl¸‡Ê·◊˜–
øÒÃãÿäÊÊÃÈ◊ø‹¥ ‚ ‚ŒÊÁäÊM§…U—,
¡ÊŸËà ∞fl Á„U ∑§⁄UÊÁà Ÿ Á∑¥§øŸÊÁ¬––

∑§⁄UÃÊ „ÒU– Á∑§ãÃÈ ¡Ê Á„UÃ-•Á„Uà ∑§ Áflfl∑§ ‚ ‡ÊÍãÿ „UÊÃÊ „ÒU, fl„U Áfl·ÿ-‚ÈπÊ÷Ê‚ ∑§Ê ÷Ë ‚Èπ
◊ÊŸÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ¬Á⁄UáÊÊ◊ ◊¥ ŒÈ—πŒÊÿË Áfl·ÿ‚flŸ ∑§Ê ÷Ë Á„UÃ∑§Ê⁄UË ◊ÊŸ∑§⁄U ©U‚◊¥ ¬˝flÎûÊ „UÊÃÊ „ÒU–
ßU‚∑§ Áfl¬⁄UËà ÁSÕÁà ôÊÊŸË ∑§Ë „UÊÃË „ÒU– ßU‚ËÁ‹∞ „UÿÊ¬ÊŒÿ ∑§ ôÊÊÃÊ ∑§Ê „UË ‚êÿÇŒÎÁCU ∑§„UÊ
¡ÊÃÊ „ÒU– ¡Ò‚Ê Á∑§ •ÊøÊÿ¸ ∑ȧãŒ∑ȧ㌠SflÊ◊Ë mUÊ⁄UÊ ‚Íòʬ˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-z) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ
„ÒUó
““‚ÍòÊ (•Êª◊) ◊¥ Á¡ŸãŒ˝ ÷ªflÊŸ˜ Ÿ ¡Ëfl, •¡Ëfl •ÊÁŒ •Ÿ∑§ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê
ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ „ÒU, ©UŸ∑§Ê ¡Ê „Uÿ fl ©U¬ÊŒÿ M§¬ ‚ ¡ÊŸÃÊ „ÒU, fl„UË ‚êÿÇŒÎÁCU „ÒU–””
flÊSÃfl ◊¥ ‚êÿÇôÊÊŸË „¥U‚ ∑§ ‚◊ÊŸ „UËU ŒÍäÊ fl ¬ÊŸË ∑§ Áflfl∑§ ∑§Ë Ã⁄U„U •Êà◊Ê-•ŸÊà◊Ê
∑§Ê Áflfl∑§ ∑§⁄UŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ „UÊÃÊ „ÒU– ‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê (‚¥. z~-{Æ) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó
““¡Ê √ÿÁQ§ ôÊÊŸ (‚ •ÊÒ⁄U ÷ŒôÊÊŸ) ‚ ÁflfløŸÊ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ Sfl ∞fl¥ ¬⁄U (•Êà◊Ã⁄U) ∑§
Áfl‡ÊcÊ ÿÊŸË ÷Œ ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÒU, fl„U Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U „¥U‚ ŒÍäÊ fl ¡‹ ∑§Ê •‹ª-•‹ª ∑§⁄U ª˝„UáÊ
∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U •ø‹ øÒÃãÿ äÊÊÃÈ ∑§Ê ‚fl¸ŒÊ •ÊüÊÿáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê ◊ÊòÊ ¡ÊŸÃÊ „UË „ÒU,
•ÊÒ⁄U ∑ȧ¿U ÷Ë Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ–””
{626 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ôÊÊŸÊŒfl ífl‹Ÿ¬ÿ‚Ê⁄UÊÒcáÿ‡ÊÒàÿ√ÿflSÕÊ,
ôÊÊŸÊŒflÊÀ‹‚Áà ‹fláÊSflÊŒ÷Œ√ÿȌʂ—–
ôÊÊŸÊŒfl Sfl⁄U‚Áfl∑§‚ÁãŸàÿøÒÃãÿäÊÊÃÊ—,
∑˝§ÊäÊÊŒp ¬˝÷flÁà Á÷ŒÊ Á÷ãŒÃË ∑§Ã¸Î÷Êfl◊˜––
∞fl¥ ‚êÿÇôÊÊŸÊ÷ÊflÊØ ¡ËflSÿ „UÊŸÊ¬ÊŒÊŸÁflfl∑§SÿÊ÷ÊflÊ ÿÊ ¡ÊÿÃ, ÃŸ ∑§Ê⁄UáÊŸ
“’ÊsÁfl·ÿ·È ‚Èπ¥ ¬˝ÊåÿÃ” ßUÁà Á◊âÿÊôÊÊŸ¥ ÷flÁÃ, ÃÃp ÃòÊ ¬˝flÎÁûÊ⁄UÁ¬ ¡ÊÿÃ– ‚êÿÇôÊÊŸ ‚Áà ÃÈ
•Êà◊Ãûfl◊Ȭʌÿ◊˜, •Êà◊Ã⁄U¬ŒÊÕʸ— „UÿÊ—, ßUÁà ‚Ȍ΅UÊ ¬˝ÃËÁÃ÷¸flÁÃ, ∞fl¥ ÃSÿ ôÊÊÁŸŸ— ¬⁄Uº˝√ÿ·È
àÿÊíÿ’ÈÁhU⁄‘Ufl ÷flÁÖ
©UQ§¥ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄Uªã˝ Õ (ªÊÕÊ-35)ó
¡„U áÊÊ◊ ∑§Ê Áfl ¬ÈÁ⁄U‚Ê ¬⁄UŒ√flÁ◊áÊ¥Áà ¡ÊÁáʌȥ øÿÁŒ–
ÄU ‚√fl ¬⁄÷ÊflÊ áÊÊ™§áÊ ◊È ¥ ø Œ áÊÊáÊË––

““¡Ò‚ •ÁÇŸ fl ¡‹ ∑§Ë ©UcáÊÃÊ fl ‡ÊËËÃÊ ∑§Ë ¡Ê √ÿflSâÊÊ „ÒU, fl„U ôÊÊŸ ‚ „UË ¡ÊŸË
¡ÊÃË „ÒU– ‹fláÊ fl √ÿTŸ ∑§ SflÊŒ ∑§Ê ÷Œ ÷Ë ôÊÊŸ ‚ „UË ¡ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U •¬Ÿ ⁄U‚
‚ Áfl∑§Ê‚◊ÊŸ ÁŸàÿ øÒÃãÿ äÊÊÃÈ, ÃÕÊ ∑˝§ÊäÊÊÁŒ ÷Êfl óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê ÷Œ ÷Ë ôÊÊŸ ‚ „UË ¡ÊŸÊ
¡ÊÃÊ „ÒU– ÿ„U ÷ŒôÊÊŸ ∑§ÃÎ̧àfl ÷Êfl ∑§Ê ÷ŒŸ (ÁflŸÊ‡Ê) ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê ¬˝∑§≈U „UÊÃÊ „ÒU (•ÕʸØ ßU‚
÷ŒôÊÊŸ ‚ ∑§ÃÎ̧àfl ÷Êfl ‚◊Êåà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ◊ÊòÊ ôÊÊÃÊ ÷Êfl ⁄U„UÃÊ „ÒU)–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§ •÷Êfl ◊¥ ¡Ëfl ∑§Ê „UÊŸ-©U¬ÊŒÊŸ ‚ê’ãäÊË Áflfl∑§ ∑§Ê •÷Êfl
¡Ê „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ “’Ês Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ‚Èπ Á◊‹ÃÊ „ÒU” ó∞‚Ê Á◊âÿÊôÊÊŸ ©U‚ „UÊ ¡ÊÃÊ
„ÒU, Á¡‚‚ fl„UÊ° ©U‚∑§Ë ¬˝flÎÁûÊ ÷Ë „UÊ ¡ÊÃË „ÒU– Á∑§ãÃÈ ‚êÿÇôÊÊŸ „UÊŸ ¬⁄U •Êà◊Ãûfl „UË ©U¬ÊŒÿ
„ÒU, •Êà◊Ê ‚ Á÷㟠¬ŒÊÕ¸ „Uÿ „Ò¥Uó∞‚Ë ‚Ȍ΅∏U ¬˝ÃËÁà „UÊ ¡ÊÃË „ÒU, ßU‚ Ã⁄U„U ©U‚ ôÊÊŸË ∑§Ë
¬⁄UŒ˝√ÿÊ¥ ◊¥ àÿÊíÿ ’ÈÁhU „UË „UÊ ¡ÊÃË „ÒU–
‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-xz) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ò‚ ‹Ê∑§-√ÿfl„UÊ⁄U ◊¥ ∑§Ê߸U √ÿÁQ§ “ÿ„U ¬⁄U Œ˝√ÿ „ÒU” ∞‚Ê ¡ÊŸ ∑§⁄U ©U‚ àÿʪ ŒÃÊ „ÒU,
flÒ‚ „UË ôÊÊŸË √ÿÁQ§ ‚◊Sà ¬⁄U-÷ÊflÊ¥ ∑§Ê “ÿ ¬⁄U÷Êfl „Ò¥U” ∞‚Ê ¡ÊŸ∑§⁄U ©Uã„¥U ¿UÊ«∏ ŒÃÊ „ÒU–””
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}v) —— 627}

ßUÁãº˝ÿÊáÊÊ¥ Áfl·ÿ·È ÿÊ ¬˝flÎÁûÊ—, ‚Ê ‚êÿÇôÊÊŸŸ ÁŸL§h˜UÿÃ ∞fl– ©UQ¥§ ø ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ

(7/14)ó
’ÊäÊ ∞fl ŒÎ…U— ¬Ê‡Ê—, N·Ë∑§◊Ϊ’ãäÊŸ–
ªÊL§«Up ◊„UÊ◊ãòÊ— ÁøûÊ÷ÊÁªÁflÁŸª˝„U––
∞fl¥ ’ÊsÁfl·ÿ‚flŸŸ ‚Èπ¥ ◊ãflÊŸÊ •Êà◊ÊŸÊà◊Áflfl∑§‡ÊÍãÿÊ ÷flÁãÖ Ã·Ê¥ ∑§Ê ÁSÕÁ×
óßUÁà ¬˝∑§Ê⁄UÊãÃ⁄‘UáÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ÁŸM§¬ÿÁãÃó (Á∑¥§ ÃÁ¡ÿ¥ Á∑¥§ ÷Á¡ÿ¥ Á∑¥§ ◊ÊÄπ¥ Ÿ ÁŒ_¥U) Á∑¥§ àÿÊíÿ◊˜,
Á∑¥§ø ‚flŸËÿ◊˜, ∑§p ◊ÊˇÊ—, ßUÁà Ÿ ÃÒ— ŒÎC¥U ‚êÿª˜ ÁflôÊÊÃ¥ ÷flÁÖ ÃûflôÊÊŸ‡ÊÍãÿàflÊØ •∑§ÊÿZ
∑ȧfl¸ÁãÃ, ∑§Ã¸√ÿ¥ ¬Á⁄Uàÿ¡ÁãÃ, ÃŸ ø Ã·Ê¥ ŒÈª¸Áì⁄Uê¬⁄ÒUfl ¬˝fløÃ óßUàÿʇÊÿ—– ‚êÿÇôÊÊŸË
∞ÃÁmU¬⁄UË×, ôÊÊÃÎ÷ÊflŸ ◊äÿSÕ÷ÊflŸ flÊ ÁflcÊÿ·È ¬˝flÎûÊÊ˘Á¬ Ÿ ∑§◊¸Á÷’¸h˜UÿÃ, ¬˝àÿÈÃ
‡ÊÊEÂÈπäÊÊ◊◊ÊˇÊ◊Á¬ ‚ ¬˝ÊåŸÊÁÖ
©UQ¥§ ø ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (7/21)ó

ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§Ë Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ¡Ê ¬˝flÎÁûÊ „UÊÃË „ÒU, fl„U ÷Ë ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ L§∑§ ¡ÊÃË „ÒU–
ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (|/vy) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ M§¬Ë „UÁ⁄UáÊÊ¥ ∑§Ê ’Ê¥äÊŸ ∑§ Á‹∞ ◊ÊòÊ ôÊÊŸ „UË ∞∑§ ŒÎ…∏U ¬Ê‡Ê „ÒU •ÊÒ⁄U ÿ„UË ◊Ÿ
M§¬Ë ‚¬¸ ∑§Ê fl‡Ê ◊¥ ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ªÊL§«∏ ŸÊ◊ ∑§Ê ◊„UÊ◊ãòÊ „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ’Ês Áfl·ÿÊ¥ ∑§ ‚flŸ ‚ ‚Èπ ◊ÊŸŸ flÊ‹ ‹Êª •Êà◊Ê fl •ŸÊà◊Ê ∑§ Áflfl∑§
(÷ŒÁflôÊÊŸ) ‚ ‡ÊÍãÿ „UÊÃ „Ò¥U– ©UŸ∑§Ë ÁSÕÁà ÄÿÊ „UÊÃË „ÒU óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄UÊãÃ⁄U ‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U (ÿ„UÊ°)
’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (Á∑¥§ àÿÊíÿ¥, Á∑¥§ ÷Êíÿ¥ Á∑¥§ ◊ÊˇÊÊ Ÿ ŒÎCU—) ÄÿÊ àÿÊíÿ „ÒU, ÄÿÊ ‚flŸ-ÿÊÇÿ „ÒU,
◊ÊˇÊ ÄÿÊ „ÒUó ßU‚ ©Uã„UÊ¥Ÿ ŒπÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ •ÕʸØ ©Uã„U¥ ©U‚∑§Ê ‚êÿQ§ÿÊ ôÊÊŸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ÃûflôÊÊŸ
‚ ‡ÊÍãÿ „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ fl •∑§Êÿ¸ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ∑§Ã¸√ÿ ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, »§‹SflM§¬ ©UŸ∑§Ë ŒÈª¸ÁÃ
∑§Ë ∞∑§ ¬⁄Uê¬⁄UÊ „UË øÊ‹Í „UÊ ¡ÊÃË „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– ßU‚‚ Áfl¬⁄UËà ‚êÿÇôÊÊŸË, ôÊÊÃÊ-÷Êfl
ÿÊ ◊äÿSÕ èÊÊfl ‚ Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ¬˝flÎûÊ „UÊÃÊ „ÈU•Ê ÷Ë ∑§◊ÊZ ‚ ’¥äÊÃÊ Ÿ„UË¥, •Á¬ÃÈ ‡ÊÊEà ‚ÈπäÊÊ◊
M§¬ ◊ÊˇÊ ∑§Ê ÷Ë ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (|/wv) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
{628 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÿòÊ ’Ê‹p⁄UàÿÁS◊Ÿ˜ ¬ÁÕ ÃòÊÒfl ¬Áá«U×–

’Ê‹— Sfl◊Á¬ ’äŸÊÁà ◊ÈëÿÃ ÃûflÁflŒ˜ äÊ˝flÈ ◊˜––
•Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ (‡‹Ê∑§-180) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
⁄UʪmU·∑ΧÃÊèÿÊ¥ ¡ãÃÊ’¸ãäÊ— ¬˝flÎûÿ¬˝flÎÁûÊèÿÊ◊˜–
ÃûflôÊÊŸ∑ΧÃÊèÿÊ¥ ÃÊèÿÊ◊flˇÿÃ ◊ÊˇÊ—––
∞fl¥ „UÊŸʬʌʟÁflfl∑§— ¬⁄U◊Êfl‡ÿ∑§Ê ◊È◊ÈˇÊÍáÊÊ¥ ∑ΧÃ óßUÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊÊòÊ ‚ÍÁøÃ◊˜–
(Á¡áÊÈÁg_¥U) ßUÁà ‚flZ Á¡ŸŸ ‚fl¸ôÊÃËÕZ∑§⁄‘UáÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃ¥, Ÿ ø Sfl◊ŸË·ÿÊ ÁŸM§Á¬ÃÁ◊ÁÃ
¬˝ÊQ§∑§âÊŸSÿ ¬˝Ê◊ÊÁáÊ∑§ÃÊ˘Á¬ ‚ÍëÿÃ–
ßUàÿfl¥ ‚êÿª˜ ÁflôÊÊÿ ÃûflÊÃûflÁflfl∑§¬˝ŒÊÁÿŸ— ‚êÿÇôÊÊŸSÿ „U ÷√ÿ! àflÿÊ •Ê⁄UÊäÊŸÊ
∑§Ã¸√ÿÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

““Á¡‚ ◊ʪ¸ ‚ ◊Íπ¸ ø‹ÃÊ „ÒU, ÁflmUÊŸ˜ ÷Ë ©U‚Ë ⁄UÊSÃ ‚ ø‹ÃÊ „ÒU, ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê ⁄UÊSÃÊ ∞∑§
„UË „ÒU, ÃÊ ÷Ë ◊Íπ¸ •¬Ÿ •Ê¬∑§Ê ∑§◊ÊZ ‚ ’Ê¥äÊ ‹ÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ÁflmUÊŸ˜-ôÊÊŸË ©U‚‚ ◊ÈQ§ „UÊ ¡ÊÃÊ
„ÒU–””
•Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ (‡‹Ê∑§-v}Æ) ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““⁄Uʪ fl mU· ∑§ mUÊ⁄UÊ „UÊŸflÊ‹Ë ¡Ê (•‡ÊÈ÷ ◊¥) ¬˝flÎÁûÊ ÿÊ (‡ÊÈ÷ ‚) ÁŸflÎÁûÊ „ÒU, ©UŸ‚
¡Ëfl ∑§ ’ãäÊ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ÃûflôÊÊŸ ‚ „UÊŸ flÊ‹Ë (‡ÊÈ÷ ◊¥) ¬˝flÎÁûÊ ÿÊ (•‡ÊÈ÷ ‚) ÁŸflÎÁûÊ ‚
◊ÊˇÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ◊È◊ÈˇÊÈ ¡ŸÊ¥ ∑§ Á‹∞ „UÊŸ-©U¬ÊŒÊŸ („Uÿ-©U¬ÊŒÿ) ‚ê’ãäÊË Áflfl∑§ „UÊŸÊ
¬⁄U◊Êfl‡ÿ∑§ „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U mUÊ⁄UÊ ÿ„UÊ° ‚ÍÁøà Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– (Á¡ŸÊÁgCU◊˜) ÿ„U ‚’
Á¡Ÿ ÿÊŸË ‚fl¸ôÊ ÃËÕZ∑§⁄U Ÿ ¬˝ÁìʌŸ Á∑§ÿÊ „ÒU, •¬ŸË ’ÈÁhU ‚ ßU‚ (ª…U∏∑§⁄U) Ÿ„UË¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ
„ÒU, ßU‚Á‹∞ ßU‚ ¬Ífl¸ ∑§ÕŸ ∑§Ë ¬˝Ê◊ÊÁáÊ∑§ÃÊ ∑§Ê ÷Ë ÿ„UÊ° ‚ÍÁøà Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
ßU‚ Ã⁄U„U, „U ÷√ÿ! ‚êÿQ§ÿÊ ¡ÊŸ∑§⁄U, Ãûfl-•Ãûfl ∑§Ê Áflfl∑§ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ‚êÿÇôÊÊŸ
∑§Ë ÃÈê„¥U •Ê⁄UÊäÊŸÊ ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}w) —— 629}

ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊L§Áø⁄‘Ufl ∑§◊¸ˇÊÿSÿ ‚ÊäÊŸ÷ÍÃÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ©UǪʄUÊ¿UãŒÊ◊Êäÿ◊Ÿ

ÁŸM§¬ÿÁãÃó
∑§ÊÿÁ∑§‹‚ÈflflÊ‚¥ ŒÈhU⁄UÃflÿ⁄UáÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ¡ÊáÊ–
Ã¥ ÁáÊÿ‚ÈhUå¬L§ß¸U-¬Á⁄U¬ÈááÊ¥ øÁŒ ∑§ê◊ ÁáÊê◊Í‹¥–– 82 ––
¿UÊÿÊó ∑§ÊÿÄ‹‡ÊÊ¬flÊ‚¥ ŒÈhU¸⁄Uìp⁄UáÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ¡ÊŸËÁ„U–
ÃØ ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊L§Áø¬Á⁄U¬ÍáÊZ ø ßUÁà ∑§◊¸ ÁŸ◊͸‹◊˜––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (∑§ÊÿÁ∑§‹‚ÈflflÊ‚¥ ŒÈhU⁄UÃflÿ⁄UáÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ¡ÊáÊ)
∑§ÊÿÄ‹‡Ê—, ©U¬flÊ‚p óßUàÿÃÊŸ˜ ŒÈäʸ⁄Uìp⁄UáÊSÿ ∑§Ê⁄UáÊ¥ ¡ÊŸËÁ„U– ÿ— ∑§ÊÿÄ‹‡Ê¥ ∑§⁄UÊÁÃ,
©U¬flÊ‚¥ ø ∑§⁄UÊÁ Ã, ‚ “•ÿ¥ ÉÊÊ⁄UìSflË” ßUÁà ÃÈ ‹Ê∑§ ¬˝Á‚h˜UÿÁÃ, Á∑§ãÃÈ ∑§◊¸ˇÊÿ¥ ∑ ÃÈZ Ÿ ¬˝÷flÁÃó
ßUàÿʇÊÿ—– ◊È◊ÈˇÊÊ— ∑§ÊÿÄ‹‡Ê ©U¬flÊ‚ÊÁŒ∑¥§ ‚êÿÄàflÊ÷Êfl Ÿ ∑§◊¸ˇÊÿ∑§Ê⁄UáÊ¥ ÷flÁÃ, ∑§fl‹¥
ÉÊÊ⁄Uìp⁄UáÊ-¬˝ÅÿʬŸ Ãà‚flZ ∑§Ê⁄UáÊ¥ ‚ê÷flÁà óßUàÿÊlÕ¸— ¬˝∑§⁄UáÊ‚Ê◊âÿʸØ–

ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊Ê ◊¥ L§Áø „UË ∑§◊¸ˇÊÿ ∑§Ë ‚ÊäÊŸ „ÒUó ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©UǪʄUÊ ¿U㌠∑§ ◊Êäÿ◊
‚ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ∑§ÊÿÄ‹‡Ê fl ©U¬flÊ‚ óÿ ŒÈhU¸⁄U (ÉÊÊ⁄U) ìp⁄UáÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „Ò¥U–
•ÊÒ⁄U ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§ ¬˝Áà L§Áø ‚ ¬Á⁄U¬Íáʸ (ÿÈQ§ √ÿÁQ§ ∑§Ê) ∑§◊¸ ÁŸ◊͸‹ (ŸCU) „UÊ
¡ÊÃÊ „ÒU óÿ„ U¡ÊŸÊ––}w––
⁄U à ŸòÊÿflÁäʸ Ÿ Ë ≈U Ë ∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚È ª ◊ „Ò U – (∑§ÊÿÄ‹ ‡ ÊÊ ¬ flÊ‚¥
ŒÈh¸U⁄Uìp⁄UáÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ¡ÊŸËÁ„U) ∑§ÊÿÄ‹‡Ê fl ©U¬flÊ‚ óßUã„¥ ŒÈäʸ⁄U ìSÿÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ ¡ÊŸÊ– ¡Ê
∑§ÊÿÄ‹‡Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U¬flÊ‚ ÷Ë ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U “ÿ„U ÉÊÊ⁄U ìSflË „ÒU” ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‹Ê∑§ ◊¥ ¬˝Á‚ÁhU
¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ∑§◊¸-ˇÊÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ¬ÊÃÊ óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– ◊È◊ÈˇÊÈ mUÊ⁄UÊ Á∑§ÿ ªÿ ∑§ÊÿÄ‹‡Ê
fl ©U¬flÊ‚ •ÊÁŒ, ‚êÿÄàfl ∑§ •÷Êfl ◊¥ ∑§◊¸ˇÊÿ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃ, ◊ÊòÊ ÉÊÊ⁄U ìSÿÊ ∑§Ë
¬˝Á‚ÁhU ◊¥ („UË) fl ‚’ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ê÷fl „UÊÃ „Ò¥UóßUàÿÊÁŒ •Õ¸ ÿ„UÊ° ¬˝∑§⁄UáÊ-‚Ê◊âÿ¸ ‚ ôÊÊà „UÊÃÊ
„ÒU–
{630 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃòÊ, ∑§Êÿ¥ ÁÄ‹‡ŸÊÁÃ, ∑§Êÿ∑ΧÃ Ä‹‡ÊŒÊÿ∑¥§, ¬Ë«U∑¥§ flÊ ÿÊ ÷flÁÃ, ‚ ∑§ÊÿÄ‹‡Ê—–

◊ÊˇÊ◊ʪ¸ŒÎC˜UÿÊ ∑§Êÿ‚ÈπÊÁ÷‹Ê·Êàÿʪ ∞fl ∑§ÊÿÄ‹‡Ê—– •ÊìSÕÊŸ◊˜, flΡÊ◊Í‹ÁŸflÊ‚—,
ÁŸ⁄UÊfl⁄UáʇÊÿŸ◊˜, ’„ÈUÁfläʬ˝ÁÃ◊ÊSÕÊŸÁ◊àÿÊÁŒ∑§Ê— •Ÿ∑§ ∑§ÊÿÄ‹‡ÊÊ— óßUÁà ‚flʸոÁ‚ÁhUª˝ãÕ
(69/19) ‚¥∑§ÁÃÃ◊˜– ∑§ÊÿÄ‹‡ÊÊ ’ÊsìÊM§¬ ∞fl, ÿÊ äÿÊŸÊÁŒÁ‚h˜UÿÒ, ‚ÈπÊ‚ÁQ§ˇÊÿÊÿ,
ÁÃÁÃˇÊÊ‚¥fläʸŸÊÿ ÁfläÊËÿÃ–
©UQ¥§ ø ‚flʸոÁ‚Áhª˝ãÕ (9/19)ó ““ÃØ Á∑§◊Õ¸◊˜? Œ„UŒÈ—πÁÃÁÃˇÊÊ‚ÈπÊŸÁ÷cflXU-
¬˝fløŸ¬˝÷ÊflŸÊlÕ¸◊˜–””
äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 13, πá«U-5, ÷ʪ-4, ‚Í. 26, ¬Î. 58) ø ÁŸÁŒ¸CU◊ó ˜ ““Á∑§◊_U◊‚  Ê ∑§Ë⁄UŒ?

‚ËŒflʌʌflÁ„U ’„ÈUŒÊflflÊ‚Á„ ÁÂʿÈU•ÊÁŒ’Ê„UÊÁ„U Áfl‚¥ΔÈU‹Ê‚áÊÁ„U ÿ í¤ÊÊáʬÁ⁄Uøÿ_¥U •÷ÊÁflÿ-
‚ËŒ’Ê„UÊÁŒ©UflflÊ‚ÊÁŒ’Ê„US‚ ◊Ê⁄UáÊ¥ÁÃÿ•‚ÊŒáÊ •ÊàÕ•S‚ í¤ÊÊáÊÊáÊÈflflûÊËŒÊ–””

ÿ„UÊ°, ¡Ê ∑§Êÿ ∑§Ê ÁÄ‹CU ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ∑§Êÿ ∑§ Á‹∞ Ä‹‡Ê ∑§Ê ŒÊÿ∑§ ÿÊ ¬Ë«U∏ÊŒÊÿË „UÊÃÊ
„ÒU, fl„U ∑§ÊÿÄ‹‡Ê „UÊÃÊ „ÒU– ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ë ŒÎÁCU ‚ ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ ‚Èπ ∑§Ë •Á÷‹Ê·Ê ∑§Ê àÿʪ „UË
∑§ÊÿÄ‹‡Ê „UÊÃÊ „ÒU– •ÊÃʬŸ ÿÊª, flÎˇÊ ∑§ ◊Í‹ ◊¥ ÁŸflÊ‚, ÁŸ⁄UÊfl⁄UáÊ ‡ÊÿŸ •ÊÒ⁄U ŸÊŸÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§
¬˝ÁÃ◊ÊSÕÊŸ ßUàÿÊÁŒ •Ÿ∑§ ∑§ÊÿÄ‹‡Ê „UÊÃ „Ò¥U ó∞‚Ê ‚flʸոÁ‚ÁhU ª˝ãÕ ({~/v~) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ
„ÒU– ∑§ÊÿÄ‹‡Ê ’Ês ì M§¬ „UË „ÒU, ¡Ê äÿÊŸ •ÊÁŒ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§ Á‹∞ ÃÕÊ ‚Èπ ∑§ ¬˝ÁÃ
•Ê‚ÁQ§ ∑§Ê ˇÊËáÊ ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ∞fl¥ ‚„UŸ‡ÊË‹ÃÊ ∑§Ê ’…∏UÊŸ ∑§ Á‹∞ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
‚flʸոÁ‚ÁhU ª˝ãÕ (~/v~) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““fl„U Á∑§‚ Á‹∞ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU? ÿ„U
Œ„U-ŒÈ—π ∑§Ê ‚„UŸ ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞, ‚Èπ-Áfl·ÿ∑§ •Ê‚ÁQ§ ∑§Ê ∑§◊ ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ •ÊÒ⁄U ¬˝fløŸ
∑§Ë ¬˝÷ÊflŸÊ ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. vx, πá«U-z, ÷ʪ-y, ‚Í. w{, ¬Î. z}) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““ßU‚
ÄÿÊ¥ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU? ‡ÊËÃ, flÊà •ÊÒ⁄U •Êì (äÊͬ) ∑§ mUÊ⁄UÊ, •Ÿ∑§ ©U¬flÊ‚Ê¥ mUÊ⁄UÊ, ÃηÊ, ˇÊÈäÊÊ
•ÊÁŒ ’ÊäÊÊ•Ê¥ mUÊ⁄UÊ •ÊÒ⁄U √ÿÊ∑ȧ‹ ∑§⁄UŸ flÊ‹ •Ê‚ŸÊ¥ mUÊ⁄UÊ äÿÊŸ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞
Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ Á¡‚Ÿ ‡ÊËÃ’ÊäÊÊ •ÊÁŒ •ÊÒ⁄U ©U¬flÊ‚ •ÊÁŒ ∑§Ë ’ÊäÊÊ ∑§Ê •èÿÊ‚ Ÿ„UË¥
Á∑§ÿÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ¡Ê ◊Ê⁄UáÊÊÁãÃ∑§ •‚ÊÃÊ ‚ Áπ㟠„ÈU•Ê „ÒU, ©U‚∑§ äÿÊŸ Ÿ„UË¥ ’Ÿ ‚∑§ÃÊ–””
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}w) —— 631}

∑§ÊÿÄ‹‡ÊSflM§¬‹ˇÊáÊÊÁŒ¬˝Áìʌ∑§ÊÁŸ ∑§ÊÁŸÁøØ ‡ÊÊSòÊËÿflÊÄÿÊÁŸ ¬˝SÃÍÿãÃ– ÿÕÊ

◊Í‹ÊøÊ⁄Uªã˝ Õ (ªÊÕÊ-356) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó
ΔUÊáÊ‚ÿáÊÊ‚áÊÁ„¥U ÿ ÁflÁfl„UÁ„¥U ÿ ©UǪ„UÁ„¥U ’„ÈU∞Á„¥U–
•áÊÈflËøˬÁ⁄UÃÊ•Ê ∑§ÊÿÁ∑§‹‚Ê „UflÁŒ ∞‚Ê––
äÊfl‹Êª˝ãÕ ø (¬È. 13, πá«U-5, ÷ʪ-4, ‚Í. 26 ¬Î. 58) ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó ““L§Äπ◊Í‹é÷Ê∑§Ê-
‚ÊŒÊfláÊ¡Êª-¬Á‹ÿ¥∑§-∑ȧÄ∑ȧ≈UÊ‚áÊ-ªÊŒÊ„hU¬Á‹ÿ¥∑§-flË⁄UÊ‚áÊ-◊Œÿ‚ÿáÊ-◊ÿ⁄U◊„È U-„UÁàÕ‚Ê«¥ UÊŒËÁ„ ¡¥
¡ËflŒ◊áÊ¥U ‚Ê ∑§ÊÿÁ∑§‹‚Ê–””
∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊʪ˝ãÕ ø (ªÊÕÊ-450) ¬˝àÿ¬ÊÁŒó
ŒÈS‚„U©Ufl‚Ǫ¡ÿË •ÊÃÊfláÊ‚ËÿflÊÿÁπááÊÊ Áfl–
¡Ê áÊ Áfl πÿ¥ ªë¿UÁŒ ∑§ÊÿÁ∑§‹‚Ê „Ufl ÃS‚––

∑§ÊÿÄ‹‡Ê ∑§ SflM§¬ fl ‹ˇÊáÊÊÁŒ ∑§ ¬˝Áìʌ∑§ ∑ȧ¿U ‡ÊÊSòÊËÿ flÊÄÿ ÿ„UÊ° ¬˝SÃÈà Á∑§ÿ
¡Ê ⁄U„U „Ò¥U– ¡Ò‚ó ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-xz{) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““π«∏Ê ⁄U„UŸÊ, ∞∑§ ∑§⁄Ufl≈U ‚ ◊Îà (ÁŸpCU) ∑§Ë Ã⁄U„U ‚ÊŸÊ (‹≈U ⁄U„UŸÊ), flË⁄UÊ‚Ÿ •ÊÁŒ
‚ ’ÒΔUŸÊ ßUàÿÊÁŒ •Ÿ∑§ Ã⁄U„U ∑§ ∑§Ê⁄UáÊÊ¥ ‚ ‡ÊÊSòÊÊŸÈM§¬ •ÊÃʬŸ •ÊÁŒ ÿÊªÊ¥ ∑§ mUÊ⁄UÊ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê
Ä‹‡Ê ŒŸÊ “∑§ÊÿÄ‹‡Ê” ì „UÊÃÊ „ÒU–””
äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. vx, πá«U-z, ÷ʪ-y, ‚Í. w{, ¬Î. z}) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““flÎˇÊ ∑§ ◊Í‹ ◊¥ ÁŸflÊ‚, πÈ‹ ¬˝Œ‡Ê ◊¥ •Ê∑§Ê‡Ê ∑§ ŸËø •ÊÃʬŸ ÿÊª, ¬Àÿ¥∑§Ê‚Ÿ, ∑ȧÄ∑ȧ≈UÊ‚Ÿ,
ªÊŒÊ„UÊ‚Ÿ, •äʸ¬Àÿ¥∑§Ê‚Ÿ, flË⁄UÊ‚Ÿ, ◊ÎÃ∑§ ∑§Ë Ã⁄U„U ‡ÊÿŸ (◊ÎÃ∑§Ê‚Ÿ) ÃÕÊ ◊∑§⁄U◊π È fl „UÁSÇÊÈ«¥ U
•ÊÁŒ •Ê‚ŸÊ¥ mUÊ⁄UÊ ¡Ëfl ∑§Ê ¡Ê Œ◊Ÿ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U ∑§ÊÿÄ‹‡Ê ì „UÊÃÊ „ÒU–””
∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-yzÆ) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““ŒÈ—‚„U ©U¬‚ª¸ ∑§Ê ¡Ëß flÊ‹Ê ¡Ê ◊ÈÁŸ •ÊÃʬŸ, ‡ÊËÃ, flÊà •ÊÁŒ ‚ ¬ËÁ«∏à „UÊŸ ¬⁄U
÷Ë πŒ ∑ Ê ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ©U‚ ◊ÈÁŸ ∑§ ∑§ÊÿÄ‹‡Ê ŸÊ◊ ∑§Ê ì „UÊÃÊ „ÒU–””
{632 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

fl‚ÈŸÁãŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-351) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó

•Êÿ¥Á’‹ ÁáÊÁ√flÿ«UË ∞ÿ_UÊáÊ¥ ¿U_U◊ÊßUπfláÊÁ„¥U–
¡¥ ÃáÊÈÃÊfl¥ ∑§ÊÿÁ∑§Á‹‚Ê ◊ÈáÊÿ√flÊ––
•ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îê˝ãÕ (7/32) ÃSÿ ¬˝◊Èπ× ·«˜U ÷ŒÊ— ‚¥∑§ÁÃÃÊ—ó
™§äflʸ∑§Ê¸lÿŸÒ— ‡ÊflÊÁŒ‡ÊÿŸÒfl˸⁄UÊ‚ŸÊlÊ‚ŸÒ—,
SÕÊŸÒ⁄‘U∑§¬ŒÊª˝ªÊÁ◊Á÷⁄UÁŸDUËflÊÁª˝◊Êflª˝„ÒU— –
ÿÊªÒpÊìŸÊÁŒÁ÷— ¬˝‡ÊÁ◊ŸÊ ‚¥ÃʬŸ¥ ÿûÊŸÊ—,
∑§ÊÿÄ‹‡ÊÁ◊Œ¥ ìÊàÿȸ¬ŸÃÊÒ ‚Œ˜äÿÊŸÁ‚h˜UÿÒ ÷¡Ø––
•ÁS◊Ÿ˜ ‡‹Ê∑§ •ÿŸÊlȬÊÿÊäÊÊÁ⁄UÃ∑§ÊÿÄ‹‡ÊÊŸÊ¥ ÁŸŒ‡¸ Ê— ∑Χ×, Ã·È ¬˝àÿ∑§Sÿ SflM§¬ÊŒËŸÊ¥
¬ÎÕ∑˜§ ¬ÎÕ∑˜§ ÁŸM§¬áÊ¥ ÷ªflÃË•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ 224-229) ÁflSÃ⁄‘UáÊ ∑ΧÃ◊˜, ÁflSÃÊ⁄U÷ÿÊÛÊ
Á‹ÅÿÃ–
fl‚ÈŸÁãŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-xzv) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““•ÊøÊê‹ (•ÊÿÁê’‹),
ÁŸÁfl¸∑ΧÁÃ, ∞∑§SÕÊŸ, øÃÈ÷¸Q§ (©U¬flÊ‚), ·DU ÷Q§ (’‹Ê), •CU◊ ÷Q§ (Ã‹Ê) •ÊÁŒ ∑§ mUÊ⁄UÊ
¡Ê ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ∑Χ‡Ê Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚ ∑§ÊÿÄ‹‡Ê ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–””
•ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà ª˝ãÕ (|/xw) ◊¥ ©U‚∑§ ¬˝◊ÈπÃÿÊ ¿U— ÷ŒÊ¥ ∑§Ê ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ
„ÒUó •ÿŸó ““‚Íÿ¸ Á‚⁄U ¬⁄U „UÊ ÿÊ ◊È°„U ∑§ ‚Ê◊Ÿ „UÊ, Ã’ •ãÿòÊ ¡ÊŸÊ fl ‹ÊÒ≈UŸÊ, ‡ÊÿŸ ◊ÎÃ∑§
∑§ ‚◊ÊŸ ÿÊ Œá«U ∑§ ‚◊ÊŸ •ÊÁŒ M§¬Ê¥ ◊¥ ‹≈UŸÊ, •Ê‚Ÿó flË⁄UÊ‚Ÿ •ÊÁŒ •Ê‚Ÿ ‹ªÊŸÊ,
SÕÊŸó ∞∑§ ¬Ò⁄U •Êª ∑§⁄∑§ ÿÊ ŒÊŸÊ¥ ¬Ò⁄UÊ¥ ∑§Ê ’⁄UÊ’⁄U ∑§⁄U∑§ π«∏ ⁄U„UŸÊ •flª˝„Uó Ÿ ÕÍ∑§ŸÊ, Ÿ
πÈ¡ÊŸÊ •ÊÁŒ, äÊ◊Ê̧¬∑§Ê⁄U∑§ •flª˝„U ¬Ê‹ŸÊ, ÿÊªó •ÊÃʬŸ •ÊÁŒ ÿÊª ∑§⁄UŸÊ, ßUàÿÊÁŒ ∑§ mUÊ⁄UÊ
ìSflË ‚ÊäÊÈ ¡Ê ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ∑§CU ŒÃÊ „ÒU, ©UQ§ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ •ÿŸ, ‡ÊÿŸ, •Ê‚Ÿ, SÕÊŸ, •flª˝„U fl
ÿÊª mUÊ⁄UÊ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ∑§CU ÁŒÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚ ∑§ÊÿÄ‹‡Ê ì ∑§„UÃ „Ò¥– ßU‚U ∑§ÊÿÄ‹‡Ê ∑§Ê ŒÈ—π
•Ê ¬«U∏Ÿ ¬⁄U ‚◊ËøËŸ äÿÊŸ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§ Á‹∞ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
ßU‚ ‡‹Ê∑§ ◊¥ •ÿŸ •ÊÁŒ ©U¬ÊÿÊ¥ ¬⁄U •ÊäÊÊÁ⁄Uà Á¡Ÿ ∑§ÊÿÄ‹‡ÊÊ¥ ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê „ÒU, ©UŸ◊¥
¬˝àÿ∑§ ∑§ SflM§¬ÊÁŒ ∑§Ê •‹ª-•‹ª ÁŸM§¬áÊ ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ wwy-ww~) ◊¥
ÁflSÃÊ⁄U ‚ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU, ©Uã„¥U ÁflSÃÊ⁄U-÷ÿ ‚ Ÿ„UË¥ Á‹πÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU–
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}w) —— 633}

©U¬flÊ‚p øÃÈ⁄UÊ„UÊ⁄UÁfl‚¡¸Ÿ◊˜– ¬˝ÊÿÊ˘ÿ◊ȬflÊ‚— ·á◊Ê‚¬ÿ¸ãÃ◊fl ∑§ÃÈZ ‡ÊÄÿÃ, ÃŒŸãÃ⁄¥U

‚¥Ä‹‡Ê÷ÊflÊà¬ÊŒÊØ– ÁŸL§¬∑˝§◊ÊÿÈc∑§ÊáÊÊ¥ ‚¥Ä‹‡Ê⁄UÁ„UÃÊŸÊ¥ ìÊ’‹¡ÁŸÃflËÿʸãÃ⁄UÊÿˇÊÿÊ¬‡Ê◊Ÿ
·á◊Ê‚ÊÁäÊ∑§Ê˘Á¬ ©U¬flÊ‚∑§Ê‹— ‚ê÷flÃËÁà äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 9, πá«U-4, ÷ʪ-1, ‚Í. 22)
ÁŸÁŒ¸CU◊˜–
©U¬flÊ‚¬˝ÿÊ¡ŸÊÁŒ∑¥§ ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜UÿȬÊÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-151) ¬˝ÊQ§◊˜ó
‚Ê◊ÊÁÿ∑§‚¥S∑§Ê⁄¥U ¬˝ÁÃÁŒŸ◊Ê⁄UÊÁ¬Ã¥ ÁSÕ⁄UË∑§Ãȸ◊˜–
¬ˇÊÊh¸ÿÊm¸UÿÊ⁄UÁ¬ ∑§Ã¸√ÿÊ˘fl‡ÿ◊ȬflÊ‚—––
ßUŒÊŸË¥ ªÊÕÊÿÊ ©UûÊ⁄UÊhZU √ÿÊÅÿÊÿÃó (Ã¥ ÁáÊÿ‚ÈhUå¬L§ß¸U¬Á⁄U¬áÈ áÊ¥ ∑§ê◊ ÁáÊê◊Í‹¥ øÁŒ) ÁŸ¡
‡ÊÈhUÊà◊ÁŸ ÿÊ L§Áø—, üÊhUÊ, ¬˝ÃËÁ×, ¬˝àÿÿ—, Œ‡Ê¸Ÿ¥ flÊ ÷flÁÃ, ÃÿÊ ¬Á⁄U¬ÍáÊZ ÿØ ∑§◊¸, ÿmUÊ
ÃŒ˜L§Áø¬ÍáʸSÿ ¡ËflSÿ ÿà∑§◊¸, ÃØ ÁŸ◊͸‹¥ ¡ÊÿÃ, ßUÁà ø ¡ÊŸËÁ„U– ÿSÿ ¡ËflSÿ ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊-
L§Áø⁄UÁSÃ, ÃSÿÒfl ∑§◊¸ ÁŸ◊Í̧‹¥ ¡ÊÿÃ, Ÿ ÃÈ ÉÊÊ⁄Uìp⁄UáÊÊŸÈDUÊÃÈ— Ãʌ·ÊL§Áø⁄UÁ„UÃSÿ óßUàÿʇÊÿ—–

øÊ⁄UÊ¥ ¬˝∑§Ê⁄U (πÊl, ¬ÿ, SflÊl fl ‹s) ∑§ •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UŸÊ ©U¬flÊ‚ „UÊÃÊ „ÒU–
ÿ„U ©U¬flÊ‚ ¬˝Êÿ— ¿U— ◊Ê‚ Ã∑§ „UË Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ ©U‚ •flÁäÊ ∑§ ’ÊŒ ‚¥Ä‹‡Ê
÷ÊflÊ¥ ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ „UÊ ¡ÊÃË „ÒU– („UÊ°), ÁŸL§¬∑˝§◊ÊÿÈc∑§ (•ÉÊÊÃÊÿÈc∑§) ∞fl¥ ‚¥Ä‹‡Ê⁄UÁ„Uà ‚ÊäÊ∑§Ê¥
∑§ ìÊ’‹ ‚ ¡ÁŸÃ flËÿʸãÃ⁄UÊÿ ∑§◊¸ ∑§ ˇÊÿÊ¬‡Ê◊ ‚ ¿U— ◊Ê‚ ‚ •ÁäÊ∑§ ÷Ë ©U¬flÊ‚-∑§Ê‹
‚ê÷fl „UÊÃÊ „ÒU ó∞‚Ê äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. ~, πá«U-y, ÷ʪ-v, ‚Í. ww) ◊¥ ÁŸŒ̧‡Ê Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
©U¬flÊ‚ ∑§ ¬˝ÿÊ¡Ÿ •ÊÁŒ ∑§Ê ∑§ÕŸ ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚hUÿ˜ ¬È Êÿ ª˝ãâÊ (‡‹Ê∑§-vzv) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¬˝ÁÃÁŒŸ •¥ªË∑§Ê⁄U Á∑§ÿ „ÈU∞ ‚Ê◊ÊÁÿ∑§ ‚¥S∑§Ê⁄ U∑§Ê ÁSÕ⁄U ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ¬ˇÊÊ¥ ∑§ ŒÊŸÊ¥
•äʸ ÷ʪÊ¥ó •CU◊Ë fl øÃÈŒ¸‡ÊË ∑§ ÁŒŸ ©U¬flÊ‚ •fl‡ÿ „UË ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
•’ ªÊÕÊ ∑§ ©UûÊ⁄UÊh¸U ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó (ÃØ ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊L§Áø¬Á⁄U¬ÍáÊZ
∑§◊¸ ÁŸ◊Í̧‹¥ ø ßUÁÃ) ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ◊¥ ¡Ê L§Áø, üÊhUÊ, ¬˝ÃËÁÃ, ¬˝àÿÿ ÿÊ Œ‡Ê¸Ÿ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚‚
¬Á⁄U¬Íáʸ ¡Ê ∑§◊¸ „UÊÃÊ „ÒU ÿÊ ©U‚ L§Áø •ÊÁŒ ‚ ¬Íáʸ ¡Ëfl ∑§Ê ¡Ê ∑§◊¸ „ÒU, fl„U ÁŸ◊Í̧‹ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU,
ÿ„U ÷Ë ¡ÊŸÊ– Á¡‚ ¡Ëfl ∑§Ê ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ◊¥ L§Áø „UÊÃ Ë „ÒU, ©U‚∑§ ∑§◊¸ ÁŸ◊Í‹ ¸ „UÊÃ  „ÒU¥, Á∑§ãÃÈ ÉÊÊ⁄U
ìp⁄UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ •ÊÒ⁄U ©UQ§ L§Áø ‚ ⁄UÁ„Uà ¡Ëfl ∑§Ê ∑§◊¸ ÁŸ◊Í‹ ¸ Ÿ„UË¥ „UÊÃ Ê óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
{634 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊Òfl ©U¬ÊŒÿ— ßUÁà L§ÁøM§¬¥ ÿmUÊ ÁŸ¡¬⁄U◊Êà◊ÁŸ L§ÁøM§¬¥, ÃŒfl ÁŸpÿ‚êÿÄàfl¥

÷flÁÖ ÁŸpÿ‚êÿÄàfl ÿÈQ§SÿÒfl •ÕʸØ ÁŸpÿ‚êÿÄàflflËÃ⁄UʪøÊÁ⁄UòÊÊÁflŸÊ÷ÍÃflËÃ⁄Uʪ‚êÿÄàfl-
ÿÈQ§SÿÒfl ìp⁄UáÊ¥ ∑§◊¸áÊÊ¥ ÁŸ◊͸‹ŸÊ‡ÊˇÊ◊¥ ÷flÁÃ, ŸÊãÿÕÊ óßUÁà ªÊÕÊÿÊ ‚Ê⁄U—–
•òÊ ÃÊà¬ÿʸÕÊ¸ ÁflÁfl˝ÿÃó ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊L§ÁøM§¬‚êÿÄàflŸ ∑§◊¸ˇÊÿ ßUÁà ªÊÕÊÿÊ◊òÊ
¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜– ‡ÊÈhUÊà◊L§Áø— ¬⁄Uº√˝ ÿèÿÊ ÁŸflàÿ¸ ÁŸ¡¬⁄U◊Êà◊ÁŸ ÁSÕ⁄UÃÊ¥ ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ¥ flÊ ‚ÊäÊÿÁÖ
ÃŸ ø ‡ÊÈhUÊà◊SflM§¬ÊflÊÁ#— ‚ê÷flÁÖ ©UQ¥§ ø ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-95)ó
ÿòÊÒflÊÁ„UÃäÊË— ¬È¥‚— üÊhUÊ ÃòÊÒfl ¡ÊÿÃ–
ÿòÊÒfl ¡ÊÿÃ üÊhUÊ ÁøûÊ¥ ÃòÊÒfl ‹ËÿÃ––
ÃòÊ ÁøûÊ‹ÿÊŒ˜ äÿÊŸÁ‚ÁhU—, ÃÃp ‡ÊÈhUÊà◊¬˝ÊÁ#—– ©UQ§¥ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄Uªã˝ Õ (ªÊÕÊ-189)ó

ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊Ê „UË ©U¬ÊŒÿ „ÒUó ∞‚Ë L§Áø M§¬ ÿÊ ÁŸ¡ ¬⁄U◊Êà◊Ê ◊¥ L§Áø M§¬ „UË
“ÁŸpÿ‚êÿÄàfl” „UÊÃÊ „ÒU– ÁŸpÿ‚êÿÄàfl ‚ ÿÈQ§, ÿÊ ÁŸpÿ ‚êÿÄàfl M§¬ flËÃ⁄Uʪ øÊÁ⁄UòÊ ‚
•ÁflŸÊ÷Íà “flËÃ⁄Uʪ‚êÿÄàfl” ‚ ÿÈQ§ ¡Ê ¡Ëfl „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚∑§Ê ìp⁄UáÊ ∑§◊ÊZ ∑§Ê ÁŸ◊Í̧‹ ŸCU
∑§⁄UŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ „UÊÃÊ „ÒU, •ãÿÕÊ Ÿ„UË¥ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ‚Ê⁄U „ÒU–
ÿ„UÊ° ÃÊà¬ÿ¸ M§¬ •Õ¸ ∑§Ê S¬CU ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ◊¥ L§Áø M§¬ ‚êÿÄàfl ‚ ∑§◊¸
∑§Ê ˇÊÿ „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U ßU‚ ªÊÕÊ ◊¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ‡ÊÈhUÊà◊Ê ◊¥ „UÊŸ flÊ‹Ë L§Áø ¬⁄U-
Œ˝√ÿÊ¥ ‚ „U≈UÊ∑§⁄U ÁŸ¡ ¬⁄U◊Êà◊Ê ◊¥ ÁSÕ⁄UÃÊ ÿÊ ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§⁄UÃË „ÒU– ©U‚‚ ‡ÊÈhUÊà◊-
SflM§¬ ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ ‚ê÷fl „UÊÃË „ÒU– ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-~z) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚ Á∑§‚Ë Áfl·ÿ ◊¥ ¬ÈL§· ∑§Ë ’ÈÁhU Á≈U∑§ÃË „ÒU, fl„UË¥ ©U‚∑§Ë üÊhUÊ ©Uà¬ãŸ „UÊ ¡ÊÃË
„ÒU– •ÊÒ⁄U Á¡‚ Áfl·ÿ ◊¥ ¬ÈL§· ∑§Ë üÊhUÊ ¬ÒŒÊ „UÊÃ Ë „ÒU, ©U‚ Áfl·ÿ ◊¥ „UË ©U‚∑§Ê ◊Ÿ ‹ËŸ (äÿÊŸSÕ)
„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
fl„UÊ° (‡ÊÈhU •Êà◊Ê ◊¥) ÁøûÊ ‹ËŸ „UÊŸ ‚ äÿÊŸ ∑§Ë Á‚ÁhU (ŒÎ…∏U ÁSÕÁÃ) „UÊÃË „ÒU,
Á¡‚‚ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊÃË „ÒU– ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-v}~) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}w) —— 635}

•å¬ÊáÊ¥ ¤ÊÊÿ¥ÃÊ Œ¥‚áÊáÊÊáÊ◊•Ê •áÊááÊ◊•Ê–

‹„UßU •Áø⁄‘UáÊ •å¬ÊáÊ◊fl ‚Ê ∑§ê◊Áfl◊ÈÄ∑¥§––
“‡ÊÈhUÊà◊L§Áø—” ßUàÿòÊ ‡ÊÈhU¬ŒŸÊ‡ÊÈhU∑§◊¸’hUÊà◊ÁŸ⁄UÊ‚— Á∑˝§ÿÃ– •‡ÊÈhUÊà◊L§ÁøŸ¸
∑§Êÿ¸‚ÊÁäÊ∑§Áà ‡ÊÈhU¬Œ¥ ‚ÍøÿÁÖ ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-186) ø ÃâÿÁ◊Œ¥ ŒÎ…UË∑ΧÃ◊˜ó
‚Èh¥U ÃÈ ÁflÿÊáÊ¥ÃÊ ‚Èh¥U øflå¬ÿ¥ ‹„UÁŒ ¡ËflÊ–
¡ÊáÊ¥ÃÊ ŒÈ •‚ÈhU¥ •‚ÈhU◊flå¬ÿ¥ ‹„UßU––
‡ÊÈhUÊà◊Ê¬‹ÁéäÊ⁄‘Ufl Á‚ÁhUÿ¸mÊ ◊ÊˇÊ— óßUÁà Á‚hU÷Q§ÊÒ (‡‹Ê∑§-1) ¬Ííÿ¬ÊŒÊøÊÿʸ—
¬˝Ê„ÈU—ó “Á‚ÁhU— SflÊà◊Ê¬‹ÁéäÊ— ¬˝ªÈáʪÈáʪáÊÊë¿UÊÁŒŒÊ·Ê¬„UÊ⁄UÊØ–”
∞fl¥ „U ÷√ÿ! ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊L§ÁøM§¬‚êÿÄàfl¥ ŒÎ…UÃÿÊ äÊÊ⁄UÿÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

““fl„U ¡Ëfl Œ‡Ê¸Ÿ-ôÊÊŸ◊ÿ „UÊ∑§⁄U, •ãÿ◊ÿ Ÿ „UÊ∑§⁄U, •Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÃÊ ÕÊ«∏U
‚◊ÿ ◊¥ „UË ∑§◊ÊZ ‚ ⁄UÁ„Uà (‡ÊÈhU) •Êà◊Ê ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
“‡ÊÈhU •Êà◊Ê ◊¥ L§Áø” ßU‚ (‚◊SÃ) ¬Œ ◊¥ “‡ÊÈhU” ¬Œ ‚U •‡ÊÈhU ∑§◊¸’hU •Êà◊Ê ∑§Ê
ÁŸ⁄UÊ∑§⁄UáÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– •‡ÊÈhU •Êà◊Ê ◊¥ L§Áø ∑§Êÿ¸∑§Ê⁄UË (◊ÊˇÊM§¬Ë ∑§Êÿ¸ ∑§Ë ‚ÊÁäÊ∑§Ê) Ÿ„UË¥
„UÊÃË óÿ„U ‡ÊÈhU ¬ŒU ‚ÍÁøà ∑§⁄U ⁄U„UÊ „ÒU– ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v}{) ◊¥ ßU‚Ë Ãâÿ ∑§Ê ŒÎ…∏U
∑§⁄UÃ „ÈU∞ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““‡ÊÈhU •Êà◊Ê ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÈU•Ê ¡Ëfl ‡ÊÈhU „UË •Êà◊Ê ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U •‡ÊÈhU
•Êà◊Ê ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÈU•Ê ¡Ëfl •‡ÊÈhU •Êà◊Ê ∑§Ê „UË ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
‡ÊÈhUÊàêÊÊ ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ „UË Á‚ÁhU ÿÊ ◊ÊˇÊ „ÒU óÿ„U Á‚hU÷ÁQ§ ◊¥ •ÊøÊÿ¸ ¬Ííÿ¬ÊŒ
SflÊ◊Ë Ÿ ∑§„UÊ „ÒUó ““¬˝∑ΧCU ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê •Êë¿UÊÁŒÃ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ŒÊ·Ê¥ ∑§ ŸCU „UÊŸ ‚ ÁŸ¡ (‡ÊÈhU)
•Êà◊Ê ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ „UË “Á‚ÁhU” (◊ÊˇÊ) „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „U ÷√ÿ! ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊-L§Áø M§¬ ‚êÿÄàfl ∑§Ê ŒÎ…∏UÃÊ ‚ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÊ óÿ„U
ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
{636 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Êà◊ôÊÊŸ‡ÊÍãÿSÿ Ÿ ∑§◊¸ˇÊÿ—, º˝√ÿÁ‹XUäÊÊ⁄UáÊ◊Á¬ ÃSÿ ÁŸ⁄UÕ¸∑§Á◊Áà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ—

ªÊ„UÊ¿UãŒ‚Ê ÁŸM§¬ÿÁãÃó
∑§ê◊ áÊ πflÁŒ ¬⁄U’rÊ áÊ ¡ÊáÊÁŒ ‚ê◊-©Uê◊ÈÄ∑§Ê–
•àÕ áÊ ÃàÕ áÊ ¡ËflÊ Á‹¥ª¥ ÉÊûÊÍáÊ Á∑¥§ ∑§⁄‘UÁŒ–– 83––
¿UÊÿÊó ∑§◊¸ Ÿ ˇÊ¬ÿÁÃ, ¬⁄U’r˝ Ê Ÿ ¡ÊŸÊÁà ‚êÿÄàfl-©Uã◊ÈQ§—–
•òÊ Ÿ ÃòÊ Ÿ ¡Ëfl—, Á‹X¥U ªÎ„UËàflÊ Á∑¥§ ∑§⁄UÊÁÃ?
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ‚ê◊-©Uê◊ÈÄ∑§Ê ¬⁄U’rÊ áÊ ¡ÊáÊÁŒ ∑§ê◊ áÊ πflÁŒ, ¡ËflÊ áÊ •àÕ áÊ
ÃàÕ, Á‹¥ª¥ ÉÊûÊÍáÊ Á∑¥§ ∑§⁄‘UÁŒ óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–
(∑§ê◊ áÊ πflÁŒ) ∑§◊¸ Ÿ ˇÊ¬ÿÁÃ, ∑§◊¸ˇÊÿ¥ ∑§ÃÈZ ‚◊ÕÊ¸ Ÿ ÷flÁÖ ∑§—? ©UëÿÃó (‚ê◊-
©Uê◊ÈÄ∑§Ê) ÿ— ‚êÿÄàfl-©Uã◊ÈQ§—, ‚êÿÄàfl⁄UÁ„U×, Á◊âÿÊŒÎÁCUÁ⁄UàÿÕ¸—– ÃÕÊ øÊà ∞fl (¬⁄U’rÊ áÊ
¡ÊáÊÁŒ) ¬⁄U’˝rÊ ¬⁄U◊Êà◊ÊŸ¥ Ÿ ¡ÊŸÊÁÃ, •Êà◊ÃûflÊŸÁ÷ôÊ—, •Êà◊ÊŸÊà◊÷ŒÁflôÊÊŸ⁄UÁ„Uà ßUàÿÕ¸—–

•Êà◊ôÊÊŸ ‚ ⁄UÁ„Uà (¡Ëfl) ∑§Ê ∑§◊¸-ˇÊÿ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ •ÊÒ⁄U ©U‚∑§ mUÊ⁄UÊ äÊÊ⁄UáÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ
Œ˝√ÿÁ‹XU ÷Ë ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UÊÃÊ „ÒUó ßU‚ ªÊ„UÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU •ÊÒ⁄U ¬⁄U’˝rÊ (¬⁄U◊Êà◊Ê) ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ,
fl„U ∑§◊¸ ∑§Ê ˇÊÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ– fl„U Ÿ ÿ„UÊ° ∑§Ê „ÒU •ÊÒ⁄U Ÿ fl„UÊ° ∑§Ê (©U‚∑§Ê ÿ„U ‹Ê∑§ ÷Ë
Á’ª«∏UÊ •ÊÒ⁄U ¬⁄U‹Ê∑§ ÷Ë)– fl„U (Œ˝√ÿ) Á‹XU ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U∑§ (÷Ë) ÄÿÊ ∑§⁄‘UªÊ?––}x––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ‚êÿÄàfl-©Uã◊ÈQ§— ¬⁄U’˝rÊ Ÿ ¡ÊŸÊÁÃ, ∑§◊¸ Ÿ ˇÊ¬ÿÁÃ, ¡Ëfl—
•òÊ Ÿ, ÃòÊ Ÿ, Á‹X¥U ªÎ„UËàflÊ Á∑¥§ ∑§⁄UÊÁà óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
(∑§◊¸ Ÿ ˇÊ¬ÿÁÃ) ∑§◊¸-ˇÊÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, ∑§◊¸ˇÊÿ ∑§⁄UŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ Ÿ„UË¥ „UÊ ¬ÊÃÊ– ∑§ÊÒŸ?
’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (‚êÿÄàfl-©Uã◊ÈQ§—) ¡Ê ‚êÿÄàfl ‚ ©Uã◊ÈQ§ ÿÊŸË ‚êÿÄàfl ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃÊ „ÒU,
•ÕʸØ Á◊âÿÊŒÎÁCU „UÊÃÊ „ÒU– •ÊÒ⁄U ßU‚ËÁ‹∞ (¬⁄U’˝rÊ Ÿ ¡ÊŸÊÁÃ) ¬⁄U’˝rÊ ÿÊŸË ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê Ÿ„UË¥
¡ÊŸÃÊ, fl„U •Êà◊Ãûfl ‚ •ŸÁ÷ôÊ „UÊÃÊ „ÒU, •ÕʸØ •ÊàêÊÊ fl •ŸÊà◊Ê ∑§ ÷Œ-ÁflôÊÊŸ ‚ ⁄UÁ„UÃ
„UÊÃÊ „ÒU–
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}x) —— 637}

•òÊ ’˝rʬŒ◊Êà◊¬ŒÊÕʸÁ÷äÊÊÿ∑§—– “¡ËflÊ ’¥÷Ê” ßUÁà ÷ªflÃË•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-872)

“•Êà◊Ê ’˝rÊ” ßUÁà ø ¬kŸÁ㌬@Áfl¥‡ÊÁÃ∑§Êª˝ãÕ (12/2) ©UQ§◊Á¬–
•Êà◊ôÊÊŸ⁄UÁ„UÃÊ Á◊âÿÊŒÎÁCU⁄‘Ufl ÷flÁÃ, •Ã— “‚êÿÄàfl-©Uã◊ÈQ§—” ßUÁà ÃÁmU‡Ê·áÊ¥
ÿÕÊÕ¸SflM§¬‚Íø∑§◊fl– ©UQ¥§ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-202)ó
•å¬ÊáÊ◊ÿÊáÊ¥ÃÊ •áÊå¬ÿ¥ øÊÁfl ‚Ê •ÿÊáÊ¥ÃÊ–
∑§„U „UÊÁŒ ‚ê◊ÁŒ_UË ¡ËflÊ¡Ëfl •ÿÊáÊ¥ÃÊ––
•Êà◊ôÊÊŸË ∑§◊¸ˇÊÿ¥ ÁfläÊÊÿ ◊ÈQ§Ê ÷flÁÃ, Á∑§ãÃÈ •Êà◊ôÊÊŸ⁄UÁ„UÃÊ Œ„UÊÁŒ·È •ŸÊà◊¬ŒÊÕ¸·È
•Êà◊’ÈÁh¥U ∑ȧL§Ã, Áfl·ÿ÷ÊªcflÁ¬ L§Áø¥ ∑§⁄UÊÁÃ, •Ã— ∑§ŒÊÁøŒÁ¬ Ÿ ◊ÈQ§Ê ÷flÃËàÿŸÿÊ⁄UãÃ⁄U◊˜–
©UQ¥§ ø ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-94)ó
ÁflÁŒÃʇÊ·‡ÊÊSòÊÊ˘Á¬ Ÿ ¡Êª˝ŒÁ¬ ◊ÈëÿÃ–
Œ„UÊà◊ŒÎÁCUôÊʸÃÊàêÊÊ ‚È#Êã◊ûÊÊ˘Á¬ ◊ÈëÿÃ––

ÿ„UÊ° ’˝rÊ ¬Œ •Êà◊¬ŒÊÕ¸ ∑§Ê flÊø∑§ „ÒU– ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-}|w) ◊¥ “¡Ëfl
’˝rÊÊ” •ÊÒ⁄U ¬kŸÁ㌬@Áfl¥‡ÊÁÃ∑§Ê ª˝ãâÊ (vw/w) ◊¥ “•Êà◊Ê ’˝rÊ” ßU‚ M§¬ ◊¥ ∑§„UÊ èÊË ªÿÊ „ÒU–
•Êà◊ôÊÊŸ⁄UÁ„Uà Á◊âÿÊŒÎÁCU „UË „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ “‚êÿÄàfl-©Uã◊ÈQ§ ÿ„U ÿ„UÊ° Áfl‡Ê·áÊ
ÿÕÊÕ¸SflM§¬ ∑§Ê ‚Íø∑§ „UË „ÒU– ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-wÆw) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê •Êà◊Ê ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ, •Êà◊Ê ‚ Á÷㟠¬ŒÊâʸ ∑§Ê ÷Ë Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ •ÊÒ⁄U ¡Ëfl fl
•¡Ëfl ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ, fl„U ‚êÿÇŒÎÁCU ∑Ò§‚ „UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU?””
•Êà◊ôÊÊŸË ∑§◊ÊZ ∑§Ê ˇÊÿ ∑§⁄U ◊ÈQ§ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ •Êà◊ôÊÊŸ ‚ ⁄UÁ„Uà √ÿÁQ§ Œ„U
•ÊÁŒ •ŸÊà◊-¬ŒÊÕÊZ ◊¥ •Êà◊-’ÈÁhU ⁄UπÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Áfl·ÿ-÷ÊªÊ¥ ◊¥ L§Áø ⁄UπÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞
∑§÷Ë ◊ÈQ§ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ óÿ„UË ßUŸ (ôÊÊŸË fl •ôÊÊŸË) ◊¥ •ãÃ⁄U „ÒU– ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-
~y) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê Œ„U ◊¥ •Êà◊-’ÈÁhU ⁄UπÃÊ „ÒU, fl„U ÷‹ „UË ‚◊Sà ‡ÊÊSòÊÊ¥ ∑§Ê ¬…∏U ‹, ¡ÊªÎÃ
„UÊÃÊ „ÈU•Ê ÷Ë ◊ÈQ§ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– Á∑§ãÃÈ •Êà◊ôÊÊŸË ‚ÊÿÊ „UÊ ÿÊ ©Uã◊ûÊ ÷Ë „UÊ ÃÊ ÷Ë ◊ÈQ§ „UÊ
¡ÊÃÊ „ÒU–””
{638 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•ãÿìÊ, ÃòÊÒfl (‡‹Ê∑§ 41-42)ó

•Êà◊Áfl÷˝◊¡¥ ŒÈ—π◊Êà◊ôÊÊŸÊØ ¬˝‡ÊÊêÿÁÖ
ŸÊÿÃÊSÃòÊ ÁŸflʸÁãà ∑ΧàflÊ˘Á¬ ¬⁄U◊¥ ì—––
‡ÊÈ÷¥ ‡Ê⁄UË⁄¥U ÁŒ√ÿÊ¥p Áfl·ÿÊŸÁ÷flÊÜ¿UÁÖ
©Uà¬ãŸÊà◊◊ÁÃŒ¸„U ÃûflôÊÊŸË ÃÇëÿÈÁÃ◊˜––
flSÃÈà •Êà◊ôÊÊŸ◊fl ‡ÊÊSòÊôÊÊŸ¥ flÒŒÈcÿ¥ flÊ ôÊÿ◊˜– •Êà◊ôÊÊŸÊ÷Êfl ‡ÊÊSòÊôÊÊ˘Á¬
ìp⁄UáÊÊÁŒ∑¥§ ÿà∑§⁄UÊÁà Ãà‚flZ ’Ê‹øÊÁ⁄UòÊ◊fl– ©UQ¥§ ø ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-466)ó
¡Ê áÊÁfl ¡ÊáÊÁŒ •å¬¥ áÊÊáÊ‚M§fl¥ ‚⁄UË⁄UŒÊ Á÷ááÊ¥–
‚Ê áÊÁfl ¡ÊáÊÁŒ ‚àÕ¥ •Êª◊¬ÊΔ¥U ∑ȧáÊ¥ÃÊ Áfl––
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ˘Á¬ (ªÊÕÊ-100) ÷ÁáÊÃ◊˜ó

•ÊÒ⁄U ÷Ë, fl„UË¥ (‡‹Ê∑§ yv-yw) ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó

““(Œ„UÊÁŒ ¬ŒÊÕÊZ ◊¥) •Êà◊-÷˝ÊÁãà ‚ „UÊŸ flÊ‹Ê ŒÈ—π •Êà◊-ôÊÊŸ (÷ŒÁflôÊÊŸ) ‚
‡ÊÊãà (ŸCU) „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ßU‚ (•Êà◊ôÊÊŸ) ◊¥ ¡Ê ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ Ÿ„Ë¥ „UÊÃ, fl ÷‹ „UË ¬⁄U◊ ì ∑§⁄U
‹¥, ÁŸflʸáÊ ∑§Ê ¬˝Êåà Ÿ„Ë¥U ∑§⁄UÃ–””
““‡Ê⁄ËU⁄U ◊¥ •Êà◊’ÈÁhU flÊ‹Ê (ì mUÊ⁄UÊ) ‚ÈãŒ⁄U ‡Ê⁄Ë⁄U fl ©UûÊ◊ Áfl·ÿ-÷ÊªÊ¥ ∑§Ë øÊ„U
⁄UπÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ÃûflôÊÊŸË ©UŸ‚ ¿ÍU≈UŸÊ øÊ„UÃÊ „ÒU–””
flSÃÈ× •Êà◊ôÊÊŸ ∑§Ê „UË ‡ÊÊSòÊ-ôÊÊŸ ÿÊ ÁflmûÊÊ ‚◊¤ÊŸÊ øÊÁ„U∞– •Êà◊ôÊÊŸ ∑§ •÷Êfl
◊¥ ‡ÊÊSòÊôÊÊÃÊ ÷Ë ¡Ê ì •ÊÁŒ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ‚’ ’Ê‹øÊÁ⁄UòÊ „UË „ÒU– ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ ª˝ãÕ
(ªÊÕÊ-y{{) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ‡Ê⁄UË⁄U ‚ Á÷㟠ôÊÊŸSflM§¬ •Êà◊Ê ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ, fl„U ÷‹ „UË •Êª◊Ê¥ ∑§Ê ¬…∏U ‹,
Á∑§ãÃÈ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ „ÒU (‡ÊÊSòÊôÊ Ÿ„UË¥ „ÒU)–””
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-vÆÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}x) —— 639}

¡ÁŒ ¬…UÁŒ ’„ÈU‚ÈŒÊÁáÊ ÿ ¡ÁŒ ∑§ÊÁ„UÁŒ ’„ÈUÁfl„U ÿ øÊÁ⁄UûÊ–

Ã¥ ’Ê‹‚ÈŒ¥ ø⁄UáÊ¥ „UflßU •å¬S‚ Áflfl⁄UËÿ¥––
•Ã∞fl ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-50) ¬⁄UÊ◊ÎCU◊˜ó
•Êà◊ôÊÊŸÊØ ¬⁄¥U ∑§ÊÿZ Ÿ ’ÈhUÊÒ äÊÊ⁄UÿÁìÊ⁄U◊˜–
∑ȧÿʸŒâʸfl‡ÊÊØ Á∑§Á@Œ˜ flÊÄ∑§ÊÿÊèÿÊ◊Ãà¬⁄U—––
Á∑¥§ ‚ •Êà◊ÃûflÊŸÁ÷ôÊÊ ÁŸª˝¸ãÕ◊Ⱥ˝Ê¥ äÊÎàflÊ ∑§◊¸ˇÊÿ¥ ∑§ÃÈZ ‚◊Õ¸—? ‚◊ÊäÊËÿÃó (¡ËflÊ
Á‹¥ª¥ ÉÊûÊÍáÊ Á∑¥§ ∑§⁄‘UÁŒ?) ‚ Á◊âÿÊŒÎÁCU⁄UÊà◊ôÊÊŸ⁄UÁ„UÃÊ ¡Ëfl— ÁŸª˝¸ãÕÁ‹X¥U äÊÎàflÊ Á∑¥§ ∑§⁄UÊÁÃ? •ÕʸØ
Á∑¥§ ∑§Á⁄UcÿÁÃ? Á∑§◊Á¬ Ÿ ∑§ÃÈZ ‚◊Õ¸—, ◊ÊˇÊM§¬¬˝ÿÊ¡ŸÁ‚h˜UÿÒ ÃSÿ ÁŸª˝¸ãÕÁ‹XUäÊÊ⁄UáÊ◊Á¬ Ÿ
∑§S◊ÒÁøà¬˝ÿÊ¡ŸÊÿ ‚◊ÕZ ÷flÃËàÿʇÊÿ—– ÃÕÊ ø (•àÕ áÊ ÃàÕ áÊ) ‚ Á◊âÿÊŒÎÁCU⁄UôÊÊŸË flÊ
•òÊÊÁ¬ Ÿ ‚»§‹—, ÃòÊÊÁ¬ Ÿ ‚»§‹—–

““ÿÁŒ fl„U •Ÿ∑§ üÊÈà (‡ÊÊSòÊÊ¥) ∑§Ê ¬…∏UÃÊ ÷Ë „ÒU •ÊÒ⁄U •Ÿ∑§ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê
¬Ê‹ÃÊ ÷Ë „ÒU, ÃÊ •Êà◊SflM§¬ ‚ Áfl¬⁄ËUÃflÎÁûÊ „UÊŸ ‚ fl„U ’Ê‹üÊÈà fl ’Ê‹øÊÁ⁄UòÊ „UË ∑§„U‹ÊÃÊ
„ÒU–””
ßU‚ËÁ‹∞ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-zÆ) ◊¥ ÿ„U ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““Áø⁄U∑§Ê‹ Ã∑§ •Êà◊ôÊÊŸ ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U Á∑§‚Ë ŒÍ‚⁄‘U ∑§Ê◊ ∑§Ê •¬ŸË ’ÈÁhU ◊¥ Ÿ ⁄Uπ
•ÊÒ⁄U ÿÁŒ ¬˝ÿÊ¡Ÿfl‡Ê ∑ȧ¿U (÷Ê¡ŸÊÁŒ) ∑§⁄UŸÊ „UË ¬«∏ ÃÊ flÊáÊË fl ‡Ê⁄UË⁄U ‚ •Ãà¬⁄U (•ŸÊ‚Q§)
„UÊ∑§⁄U ∑§⁄‘U–””
•Êà◊Ãûfl ‚ •ŸÁ÷ôÊ fl„U ¡Ëfl ÄÿÊ ÁŸª˝¸ãÕ-◊ÈŒ˝Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U ∑§◊¸ˇÊÿ ∑§⁄UŸ ◊¥ ‚◊Õ¸
„UÊÃ Ê „ÒU? ©UûÊ⁄U Œ ⁄U„U „ÒU¥ó (¡Ëfl— Á‹X¥U ªÎ„UËàflÊ Á∑¥§ ∑§⁄UÊÁ Ã?) fl„U Á◊âÿÊŒÎÁCU fl •Êà◊ôÊÊŸ⁄UÁ„UÃ
¡Ëfl ÁŸª˝¸ãÕ Á‹XU äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄∑§U ÷Ë ÄÿÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU? •ÕʸØ ÄÿÊ ∑§⁄U ‹ªÊ? ∑ȧ¿U ÷Ë Ÿ„UË¥ ∑§⁄U
¬ÊŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ „UÊªÊ– ◊ÊˇÊ M§¬Ë ¬˝ÿÊ¡Ÿ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§Ë ŒÎÁCU ‚ ©U‚∑§Ê ÁŸª˝¸ãâÊ Á‹XU äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄ŸÊ
÷Ë Á∑§‚Ë ¬˝ÿÊ¡Ÿ (∑§Ë Á‚ÁhU) „UÃÈ ‚◊Õ¸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– •ÊÒ⁄U, (•òÊ Ÿ ÃòÊ Ÿ)
fl„U Á◊âÿÊŒÎÁCU ÿÊ •ôÊÊŸË ÿ„UÊ° ÷Ë ‚»§‹ Ÿ„UË¥ „ÒU •ÊÒ⁄U fl„UÊ° ÷Ë ‚»§‹ Ÿ„UË¥ „ÒU–
{640 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚ʪÊ⁄UÁSÕÃÊÒ •ŸªÊ⁄UÁSÕÃÊflÁ¬ ‚ ∑§◊¸’ãäÊŸ◊fl ∑§Á⁄UcÿÁÃ, ©U÷ÿÊ⁄UflSÕÿÊ⁄‘Ufl Ÿ

∑§◊¸ˇÊÿSÃSÿ– •ÕflÊ ßU„U‹Ê∑§˘Á¬ flø◊ÊŸ÷fl ‚ê◊ÊŸ¬˝ÁÃDUÊÁŒ÷Ê¡Ÿ¥ Ÿ ÷flÁÃ, ¬⁄U‹Ê∑§˘Á¬
SflªÊ¸ÁŒ‚Èπ¥ Ÿ ¬˝ÊåŸÊÃËàÿÁ¬ √ÿÊÅÿÿ◊˜–
©UQ¥§ ø Á‹XU¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-2)ó
äÊê◊áÊ „UÊßU Á‹¥ª¥ áÊ Á‹¥ª◊ûÊáÊ äÊê◊‚¥¬ûÊË–
¡ÊáÊÁ„U ÷ÊfläÊê◊¥ Á∑¥§ Ã Á‹¥ªáÊ ∑§Êÿ√flÊ––
∞fl¥ ‚êÿª˜ ÁflôÊÊÿ, „U ÷√ÿ! √ÿfl„UÊ⁄U‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸôÊÊŸøÊÁ⁄UòÊÊŸÈDUÊŸ¬Ífl¸∑¥§ Áfl‡ÊÈhUôÊÊŸŒ‡Ê¸Ÿ-
Sfl÷Êfl ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊ÁŸ ¬⁄U’˝rÊÁáÊ ÁŸp‹ÊflSÕÊŸÊÿ ¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
•Õ ¬ÈŸ⁄UÁ¬ ‡ÊÈhUÊà◊ôÊÊŸ¥ ÁflŸÊ º˝√ÿÁ‹XUSÿ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ÃÊ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ©UǪʄUÊ¿U㌂Ê
ÁŸM§¬ÿÁãÃó

‚ʪÊ⁄U (ªÎ„USÕ) ∑§Ë ÁSÕÁà ◊¥ ⁄U„U ÿÊ •ŸªÊ⁄U (Œ˝√ÿÁ‹XUË) ∑§Ë ÁSÕÁà ◊¥ ⁄U„U, fl„U ÃÊ
∑§◊¸-’ãäÊŸ „UË ∑§⁄‘UªÊ, ŒÊŸÊ¥ „UË ÁSÕÁÃÿÊ¥ ◊¥ ©U‚∑§Ê ∑§◊¸-ˇÊÿ Ÿ„UË¥ „UÊªÊ– •ÕflÊ ßU‚ ∑§ÕŸ ∑§Ë
ÿ„U √ÿÊÅÿÊ ÷Ë ∑§Ë ¡Ê ‚∑§ÃË „ÒU Á∑§ fl„U ßU„U‹Ê∑§ (flø◊ÊŸ ¡ã◊) ◊¥ ÷Ë ‚ê◊ÊŸ, ¬˝ÁÃDUÊ •ÊÁŒ
∑§Ê ¬ÊòÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ •ÊÒ⁄U ¬⁄U‹Ê∑§ ◊¥ ÷Ë SflªÊ¸ÁŒ ‚Èπ ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ–
Á‹XU¬˝Ê÷Îà ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-w) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““äÊ◊¸ ‚ Á‹XU „UÊÃÊ „ÒU, Á‹XU÷Êfl äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ ‚ äÊ◊¸ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà Ÿ„UË¥ „UÊÃË– ßU‚Á‹∞
÷Êfl ∑§Ê äÊ◊¸ ¡ÊŸÊ– ÷Êfl⁄UÁ„Uà Á‹XU ‚ Ã⁄UÊ ÄÿÊ ¬˝ÿÊ¡Ÿ Á‚hU „UÊŸ flÊ‹Ê „ÒU?””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚êÿ∑˜§ M§¬ ‚ ¡ÊŸ∑§⁄U, „U ÷√ÿ! √ÿfl„UÊ⁄‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ-‚êÿÇôÊÊŸ-‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ
∑§Ê •ŸÈDUÊŸ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ Áfl‡ÊÈhU ôÊÊŸ-Œ‡Ê¸ŸSfl÷ÊflË ÁŸ¡ ‡ÊÈhU •Êà◊Ê M§¬ ¬⁄U’˝rÊ ◊¥ ÁŸp‹ ÁSÕÁÃ
¬˝Êåà ∑§⁄UŸ „UÃÈ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, ‡ÊÈhÊà◊-ôÊÊŸ ∑§ Á’ŸÊ Œ˝√ÿÁ‹XU ∑§Ë ÁŸ⁄UÕ¸∑§ÃÊ ∑§Ê ©UǪʄUÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U
¬ÈŸ— ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}y) —— 641}

•å¬ÊáÊ¥ Á¬ áÊ ¬ë¿UÁŒ áÊ ◊ÈáÊÁŒ áÊ Áfl ‚g„UÁŒ áÊ ÷ÊflÁŒ–

’„ÈUŒÈÄπ÷Ê⁄U◊Í‹¥ Á‹¥ª¥ ÉÊûÊÍáÊ Á∑¥§ ∑§⁄‘UÁŒ?–– 84––
¿UÊÿÊó •Êà◊ÊŸ◊Á¬ Ÿ ¬̋ˇÊÃ Ÿ ¡ÊŸÊÁà ŸÊÁ¬ üÊgäÊÊÁà Ÿ ÷ÊflÿÁÖ
’„ÈUŒÈ—π÷Ê⁄U◊Í‹¥ Á‹X¥U ªÎ„UËàflÊ Á∑¥§ ∑§⁄UÊÁÃ?
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (•å¬ÊáÊ¥ Á¬ áÊ ¬ë¿UÁŒ, áÊ ◊ÈáÊÁŒ áÊ Áfl ‚g„UÁŒ
áÊ ÷ÊflÁŒ) ¡ËflÊ ’Á„U⁄UÊà◊Ê •ôÊÊŸË flÊ •Êà◊ÊŸ¥ Ÿ ÃÈ ¬˝ˇÊÃ, Ÿ Ãà‚ê◊ÈπÊ ÷flÁÃ, Ÿ ø ÃÁmU·ÿ
¡ÊŸÊÁÃ, ŸÊÁ¬ üÊhUÊŸ¥ ÃòÊ ∑§⁄UÊÁÃ, Ÿ ø ÃŒ˜÷ÊflŸÊ¥ ÷ÊflÿÁÖ ’Á„U⁄UŸÊà◊¬ŒÊÕ¸cflfl ÃSÿ L§Áø—,
•Ã— ‚Ê˘ãÃ◊ȸπÊ Ÿ ÷flÁÃ, ßUàÿfl¥ ‚ •Êà◊ÊŸ¥ Ÿ ¬˝ˇÊÃ– ÃÁmU·ÿ∑§øøʸÁŒcflÁ¬ ÃSÿ L§ÁøŸ¸
÷flÁÃóßUÁà •Êà◊ÊŸ¥ Ÿ ¡ÊŸÊÁÖ •ÊÁSÃÄÿ⁄UÁ„UÃàflÊŒ˜ “Œ„UÊÁŒèÿÊ Á÷㟗 ∑§ÁpŒÊà◊¬ŒÊÕÊ̧ fløÃ,
ÁflcÊÿ‚flŸÊÁŒ∑¥§ ŸÊà◊Ÿ— Sfl÷ÊflM§¬◊˜, •Á¬ÃÈ Áfl÷ÊflM§¬◊˜, ÃÃp ∑§◊¸’ãäÊ—, ÃÃp ŒÈ—π¬⁄Uê¬⁄ÒUfl
¬˝fløÃ” óßUÁà üÊhUÊŸ¥ ÁflEÊ‚Ê Ÿ ÷flÁà óßUàÿ× ‚ •ÊàêÊÊŸ¥ Ÿ üÊgäÊÊÁÖ

ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê (¡Ëfl) •Êà◊Ê ∑§Ê ÁŸ⁄UˡÊáÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, Ÿ „UË •ÊàêÊÊ ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ
„ÒU, Ÿ „UË üÊhUÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ÷ÊflŸÊ ÷Ë Ÿ„UË¥ ÷ÊÃÊ, ÃÊ Á»§⁄U fl„U •àÿãà ŒÈ—π-÷Ê⁄U ∑§
∑§Ê⁄UáÊ Œ˝√ÿÁ‹XU ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U∑§ (÷Ë) ÄÿÊ ∑§⁄‘UªÊ?––}y––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (•Êà◊ÊŸ◊˜ •Á¬ Ÿ ¬̋ˇÊÃ, Ÿ
¡ÊŸÊÁÃ, ŸÊÁ¬ üÊgäÊÊÁÃ, Ÿ ÷ÊflÿÁÃ) ’Á„U⁄UÊà◊Ê ÿÊ •ôÊÊŸË ¡Ëfl Ÿ ÃÊ •Êà◊Ê (•Êà◊Ãûfl)
∑§Ê ŒπÃÊ „ÒU, •ÕʸØ •Êà◊Ê ∑§ ¬˝Áà •Á÷◊Èπ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, Ÿ „UË ©U‚∑§ ÁflcÊÿ ◊¥ ¡ÊŸÃÊ „ÒU, Ÿ „UË
©U‚◊¥ üÊhUÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Ÿ „UË ©U‚∑§Ë ÷ÊflŸÊ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ©U‚∑§Ë L§Áø ’Ês
•ŸÊà◊-¬ŒÊÕÊZ ◊¥ „UË ⁄U„UÃË „ÒU, ßU‚Á‹∞ fl„U •ãÃ◊Ȩ̀π Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U fl„U •Êà◊Ê ∑§Ê
ŒπÃÊ (ÿÊ ÁŸ⁄UˡÊáÊ ∑§⁄UÃÊ) Ÿ„UË¥ „ÒU– ©U‚ (•ÊàêÊÊ) ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ „UÊŸ flÊ‹Ë øøʸ•Ê¥ ◊¥ ÷Ë fl„U
L§Áø Ÿ„UË¥ ⁄UπÃÊ, ßU‚Á‹∞ fl„U •Êà◊Ê ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ– •ÊÁSÃ∑§ÃÊ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ, ©U‚
ÿ„U üÊhUÊŸ ÿÊ ÁflEÊ‚ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ Á∑§ Œ„U •ÊÁŒ ‚ Á÷㟠∑§Ê߸U •Êà◊Ê ŸÊ◊∑§ ¬ŒÊâʸ ÷Ë „ÒU,
Áfl·ÿ-‚flŸ •ÊÁŒ •ÊàêÊÊ ∑§Ê Sfl÷Êfl Ÿ„UË¥ „ÒU, •Á¬ÃÈ Áfl÷Êfl M§¬ „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚‚ ∑§◊¸’ãäÊ „UÊÃÊ
„ÒU, Á¡‚‚ ŒÈ—π ∑§Ë ¬⁄Uê¬⁄UÊ øÊ‹Í „UÊ ¡ÊÃË „ÒU– ßU‚Á‹∞ fl„U •Êà◊Ê ∑§ ¬˝Áà üÊhUÊ flÊ‹Ê Ÿ„UË¥
„UÊÃÊ–
{642 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞fl¥ ÃŒÊà◊ÃûflüÊhUÊŸÊl÷ÊflÊØ Ãë¿UÈhUSflM§¬÷ÊflŸÊÿÊ— ‚ê÷ÊflŸÒfl ŸÊÁSÃ, ßUàÿ× ‚

•Êà◊ÊŸ¥ Ÿ ÷ÊflÿÁà óßUÁà ªÊÕʬÍflʸh¸USÿ ‚Ê⁄U—–
©U¬ÿȸQ§ÁSÕÃ— ÁflSÃÎÃM§¬áÊ ÁŸM§¬áÊ¥ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãâÊ (‡‹Ê∑§-10, 12, 14, 55-56,
58, 61, 68) ∑Χå fl⁄UËflÁøó
SflŒ„U‚ŒÎ‡Ê¥ ŒÎC˜UflÊ ¬⁄UŒ„U◊øß◊˜–
¬⁄UÊà◊ÊÁäÊÁDUÃ¥ ◊Í…U— ¬⁄UàflŸÊäÿflSÿÁÖ–
•ÁfllÊ‚¥ÁôÊÃSÃS◊ÊØ ‚¥S∑§Ê⁄UÊ ¡ÊÿÃ ŒÎ…U—–
ÿŸ ‹Ê∑§Ê˘XU◊fl Sfl¥ ¬ÈŸ⁄UåÿÁ÷◊ãÿÃ––
Œ„UcflÊà◊ÁäÊÿÊ ¡ÊÃÊ— ¬ÈòÊ÷ÊÿʸÁŒ∑§À¬ŸÊ—–
‚ê¬ÁûÊ◊Êà◊ŸSÃÊÁ÷—, ◊ãÿÃ „UÊ „UÃ¥ ¡ªÃ˜––

ßU‚ Ã⁄U„U, ©U‚ •Êà◊Ãûfl ∑§ ¬˝Áà üÊhUÊŸ Ÿ „UÊŸ ‚, ©U‚ ‡ÊÈhU (•Êà◊Ëÿ) SflM§¬ ∑§Ë
÷ÊflŸÊ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ‚ê÷ÊflŸÊ „UË Ÿ„UË¥ ⁄U„UÃË, ßU‚Á‹∞ fl„U •Êà◊Ê ∑§Ë ÷ÊflŸÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ– ÿ„U
ªÊÕÊ ∑§ ¬Íflʸh¸U ∑§Ê ‚Ê⁄U „ÒU–
©U¬ÿȨ̀Q§ ÁSÕÁà ∑§Ê ÁflSÃÎà ÁŸM§¬áÊ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-vÆ, vw, vy, zz-z{,
z}, {v fl {}) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““◊Í…∏UÊà◊Ê (’Á„U⁄UÊà◊Ê) •¬Ÿ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§ ‚◊ÊŸ •ãÿ ∑§ •øß Œ„U ∑§Ê ¡Ê ŒÍ‚⁄UË •Êà◊Ê
‚ •ÁäÊÁDUà „ÒU, Œπ ∑§⁄U ©U‚◊¥ ¬⁄Uàfl ∑§Ê •äÿfl‚ÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU (•ÕʸØ ŒÍ‚⁄‘U ∑§ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê „UË ¬⁄
∑§Ê •Êà◊Ê ◊ÊŸŸ ‹ªÃÊ „ÒU)–””
““©U‚ (Áfl¬ÿ¸ÿ ôÊÊŸ) ‚ •ÁfllÊ ŸÊ◊ ∑§Ê ŒÎ…∏U ‚¥S∑§Ê⁄U ©Uà¬ãŸ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, Á¡‚‚
¡ã◊ÊãÃ⁄U ◊¥ ÷Ë ÿ„U •ôÊÊŸË ¡Ëfl ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê „UË •Êà◊Ê ‚◊¤ÊŸ ∑§Ë ÷Í‹ (÷˝◊) ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
““‡Ê⁄UË⁄UÊ¥ ◊¥ •Êà◊’ÈÁhU „UÊŸ ‚ „UË “ÿ„U ◊⁄UÊ ¬ÈòÊ „Ò”U, “ÿ„U ◊⁄UË ¬àŸË „ÒU”, ßUàÿÊÁŒ M§¬ ‚
¬ÈòÊ-÷Êÿʸ •ÊÁŒ Áfl·ÿ∑§ ∑§À¬ŸÊ∞° ©Uà¬ãŸ „UÊÃË „ÒU¥ •ÊÒ⁄U ÿ„U ◊ŸÈcÿ ©Uã„¥U „UË •¬ŸË ‚ê¬ÁûÊ
◊ÊŸÃÊ „ÒU– πŒ „ÒU Á∑§ ‚Ê⁄UÊ ¡ªÃ˜ ∞‚Ë „UË ∑§À¬ŸÊ•Ê¥ ‚ ◊Ê⁄UÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU–””
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}y) —— 643}

Ÿ ÃŒSÃËÁãº˝ ÿ ÊÕ ¸ · È ÿØ ˇÊ ◊ VU ⁄ U ◊ Êà◊Ÿ—–

ÃÕÊÁ¬ ⁄U◊Ã ’Ê‹SÃòÊÒflÊôÊÊŸ÷ÊflŸÊØ––
Áø⁄¥U ‚È·È#ÊSÃ◊Á‚ ◊Í…UÊà◊ÊŸ— ∑ȧÿÊÁŸ·È–
•ŸÊà◊Êà◊Ëÿ÷ÍÃ·È ◊◊Ê„UÁ◊Áà ¡Êª˝ÁÖ–
•ôÊÊÁ¬Ã¥ Ÿ ¡ÊŸÁãà ÿÕÊ ◊Ê¥ ôÊÊÁ¬Ã¥ ÃÕÊ–
◊Í…UÊà◊ÊŸSÃÃSÃ·Ê¥ flÎÕÊ ◊ ôÊʬŸüÊ◊—––
Ÿ ¡ÊŸÁãà ‡Ê⁄UË⁄UÊÁáÊ ‚ÈπŒÈ—πÊãÿ’ÈhUÿ—–
ÁŸª˝„UʟȪ˝„UÁäÊÿ¥ ÃÕÊåÿòÊÒfl ∑ȧfl¸Ã––
‡Ê⁄UË⁄U∑§@È∑§ŸÊàêÊÊ ‚¥flÎÃÊ ôÊÊŸÁflª˝„U—–
ŸÊà◊ÊŸ¥ ’ÈäÿÃ ÃS◊ÊŒ˜ ÷˝◊àÿÁÃÁø⁄¥U ÷fl––

““ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§ Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ÿlÁ¬ flÒ‚Ë ∑§ÊßU̧ ÷Ë ∞‚Ë Áfl‡Ê·ÃÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃ Ë ¡Ê •Êà◊Ê ∑§ Á‹∞
∑§ÀÿÊáÊ∑§Ê⁄UË „UÊ, Á»§⁄U ÷Ë ◊Í…U∏Êà◊Ê •ôÊÊŸ ÷Êfl ‚ ©UŸ (ßUÁãŒ˝ÿ-Áfl·ÿÊ)¥ ◊¥ „UË ⁄U◊áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
““‚¥‚Ê⁄U ∑§ •ôÊÊŸË ¬˝ÊáÊË Á◊âÿÊàfl M§¬Ë •¥äÊ⁄U‘ ∑§ •äÊËŸ „UÊ∑ §⁄U •ŸÊÁŒ ∑§Ê‹ ‚ ∑ȧÿÊÁŸÿÊ¥
◊¥ ‚Êÿ ¬«∏ „Ò¥U– fl ™°§øË ÿÊÁŸÿÊ¥ ◊¥ •Ê∑§⁄U ÷Ë •¬Ÿ •Êà◊Ê ∑§Ê Ÿ„UË¥ ‚◊¤ÊÃ •ÊÒ⁄U •ŸÊà◊Ëÿ
¬ŒÊÕÊZ ◊¥ •Êà◊àfl ∑§Ë ∑§À¬ŸÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U– ßU‚ „UË fl ¡ÊªŸÊ ‚◊¤ÊÃ „Ò¥U–””
““•ãÃ⁄UÊà◊Ê ‚ÊøÃÊ „ÒU Á∑§ ¡Ò‚ •ôÊÊŸË ¡Ëfl (’Á„U⁄UÊà◊Ê) Á’ŸÊ ’ÃÊÿ •Êà◊SflM§¬ ∑§Ê
Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃ, flÒ‚ fl ’ÃÊŸ ¬⁄U ÷Ë ©U‚ Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃ, ßU‚Á‹∞ ∞‚ ‹ÊªÊ¥ ∑§Ê •Êà◊SflM§¬ ∑§ Áfl·ÿ
∑§Ê ‚◊¤ÊÊŸ ∑§Ê üÊ◊ √ÿÕ¸ „ÒU–””
““ÿlÁ¬ ‡Ê⁄UË⁄U ‚Èπ fl ŒÈ—π ∑§Ê •ŸÈ÷fl Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ, ÄÿÊ¥Á∑§ fl ¡«∏ „UÊÃ „Ò¥U, ÃÊ ÷Ë
’ÈÁhU„UËŸ ‹Êª ‡Ê⁄UË⁄UÊ¥ ◊¥ „UË ÁŸª˝„U fl •ŸÈª˝„U ∑§Ë ’ÈÁhU ∑§Ê Á∑§ÿÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U– fl ©U‚ (Œ„U) ∑§Ê
©U¬flÊ‚ •ÊÁŒ mUÊ⁄UÊ Œá«U ŒÃ „Ò¥U, ∑Χ‡Ê ∑§⁄UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U flSòÊ-•‹VUÊ⁄U •ÊÁŒ mUÊ⁄UÊ ‚¡ÊÃ „Ò¥U–””
““•Êà◊Ê ∑§Ê ‡Ê⁄UË⁄U ÃÊ ôÊÊŸ „UÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ fl„U Œ„U M§¬ ∑¥§øÈ∑§ ‚ …U∑§Ê „ÈU•Ê „UÊÃÊ „ÒU
•ÊÒ⁄U •¬Ÿ •Ê¬∑§Ê Ÿ„UË¥ ‚◊¤ÊÃÊ– ÿ„UË ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU Á∑§ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ Áø⁄U∑§Ê‹ Ã∑§ fl„U ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ
⁄U„UÃÊ „ÒU– •¬Ÿ ôÊÊŸ ∑§Ê flÊSÃÁfl∑§ ©U¬ÿÊª Ÿ„UË¥ „UÊŸÊ „UË ßU‚∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU–””
{644 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Êà◊Ãûfl¬˝ˇÊáÊÊ¬ÊÿÊ˘Á¬ ÃòÊ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-30, 35) ÁŸÁŒ¸CU—ó

‚fl¸Áãº˝ÿÊÁáÊ ‚¥ÿêÿ ÁSÃÁ◊ÃŸÊãÃ⁄UÊà◊ŸÊ–
ÿàˇÊáÊ¥ ¬‡ÿÃÊ ÷ÊÁà ÃûÊûfl¥ ¬⁄U◊Êà◊Ÿ—––
⁄UʪmU·ÊÁŒ∑§À‹Ê‹Ò—, •‹Ê‹¥ ÿã◊ŸÊ¡‹◊˜–
‚ ¬‡ÿàÿÊà◊ŸSÃûfl¥ ÃûÊûfl¥ ŸÃ⁄UÊ ¡Ÿ—––
(’„ÈUŒÄÈ π÷Ê⁄U◊‹Í ¥ Á‹¥ª¥ ÉÊûÊÍáÊ Á∑¥§ ∑§⁄‘UÁŒ?) ’„ÍUŸÊ¥ ŒÈ—πÊŸÊ¥ ÿÊ ÷Ê⁄U—, ÃSÿ ◊Í‹¥ º˝√ÿÁ‹XU◊,˜
ÃŒ˜ ªÎ„UËàflÊ äÊÎàflÊ Á∑¥§ ∑§⁄UÊÁÃ? Á∑§◊Á¬ ÁflÁ‡ÊC¥U Áfl‹ˇÊáÊ¥ ∑§ÊÿZ Ÿ ∑§⁄UÊÁÖ •Êà◊ôÊÊŸÊ÷Êfl ÿÊ
∑§◊¸’ãäÊÁSÕÁÃ⁄UÊ‚ËØ, ‚Òfl ÁŸª˝ã¸ ÕÁ‹XU äÊÎÃ˘ Á¬ ¬˝fløÃ, Ÿ Á∑§◊Á¬ •ãÃ⁄¥U ¡ÊÃÁ◊àÿʇÊÿ—– flSÃÈÃSÃÈ
ÁŸª˝ã¸ ÕÁ‹XU äÊÎÃ ÃÊÁŸ ‚flʸÁáÊ ‚Êfll∑§ÊÿʸÁáÊ àÿQ§ÊÁŸ ÷flÁãÃ, ÿÊÁŸ ‚ʪÊ⁄UÊflSÕÊÿÊ¥ Á◊âÿÊôÊÊŸ-
¡ÁŸÃÊÁŸ ÁfläÊËÿãÃ– Á∑§ãÃÈ ÁŸª˝¸ãäÊÁ‹XUäÊÊ⁄UË •Á¬ ‚Êfll∑§◊ʸÁáÊ ∑§⁄UÊÁà øà‚ ŒÈª¸ÁÃ◊fl ¬˝ÊåŸÊÁÖ

•Êà◊Ãûfl ∑§ ÁŸ⁄UˡÊáÊ ∑§⁄UŸ ∑§Ê ©U¬Êÿ ÷Ë fl„UÊ° ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-xÆ, xz) ◊¥
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““‚Ê⁄UË ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§Ê fl‡Ê ◊¥ ∑§⁄U∑§, ÁŸp‹ •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§ mUÊ⁄UÊ ˇÊáÊ ÷⁄U ÷Ë ŒπÃ „ÈU∞
√ÿÁQ§ ∑§Ê Á¡‚ Ãûfl ∑§Ê ¬˝ÁÃ÷Ê‚ „UÊÃÊ „ÒU, fl„UË ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê flÊSÃÁfl∑§ SflM§¬ „ÒU–””
““Á¡‚∑§Ê ◊Ÿ M§¬Ë ¡‹ ⁄Uʪ-mU· •ÊÁŒ ∑§À‹Ê‹Ê¥ (Ã⁄¥UªÊ¥) ‚ ø¥ø‹ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, fl„UË
•Êà◊Ê ∑§ Ãûfl ∑§Ê Œπ ‚∑§ÃÊ „ÒU, •ãÿ √ÿÁQ§ ©U‚ Ãûfl ∑§Ê Ÿ„UË¥ Œπ ‚∑§ÃÊ–””
(’„ÈUŒÈ—π÷Ê⁄U◊Í‹¥ Á‹X¥U ªÎ„UËàflÊ Á∑¥§ ∑§⁄UÊÁÃ?) ’„ÈUà ‚ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ¡Ê ÷Ê⁄U (‚◊Í„U)
„ÒU, ©U‚∑§Ê ◊Í‹ „ÒUó Œ˝√ÿÁ‹XU– ©U‚ ª˝„UáÊ ∑§⁄U, äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U ÄÿÊ ∑§⁄U ‹ÃÊ „ÒU? ∑ȧ¿U ÷Ë ÁflÁ‡ÊCU,
Áfl‹ˇÊáÊ ∑§Êÿ¸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ¬ÊÃÊ– •Êà◊ôÊÊŸ ∑§ •÷Êfl ◊¥ ©U‚∑§ ¡Ê ∑§◊¸’ãäÊ ∑§Ë ÁSÕÁà ÕË, fl„UË
ÁŸª˝¸ãÕ Á‹XU ∑§ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ ¬⁄U ÷Ë Áfll◊ÊŸ „ÒU, ©U‚◊¥ ∑ȧ¿U ÷Ë ÃÊ •ãÃ⁄U Ÿ„UË¥ •ÊÿÊ „ÒU–
flSÃÈ× ÃÊ ÁŸª˝¸ãÕ Á‹XU äÊÊ⁄áÊU ∑§⁄UŸ ¬⁄U ©UŸ ‚÷Ë ‚Êfll (ŒÊ·ÿÈQ§) ∑§ÊÿÊZ ∑§Ê ¿UÊ«∏ ÁŒÿÊ ¡ÊÃÊ
„ÒU, ¡Ê ‚ʪÊ⁄U (ªÎ„USÕ) ∑§Ë •flSÕÊ ◊¥ Á◊âÿÊôÊÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ Á∑§ÿ ¡ÊÃ „Ò¥U– Á∑§ãÃÈ ÁŸª˝¸ãÕÁ‹XU
∑§Ê äÊÊ⁄U∑§ ÷Ë ÿÁŒ ‚Êfll ∑§Êÿ¸ ∑§⁄‘U ÃÊ fl„U ŒÈª¸Áà ∑§Ê „UË ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU–
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}y) —— 645}

©UQ¥§ ø Á‹XU¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ 5-6)ó

‚ê◊Í„UÁŒ ⁄UÄπÁŒ ÿ •^¥U ¤ÊÊ∞ÁŒ ’„ÈU¬ÿûÊáÊ–
‚Ê ¬Êfl◊ÊÁ„UŒ◊ŒË ÁÃÁ⁄UÄπ¡ÊáÊË áÊ ‚Ê ‚◊áÊÊ––
∑§‹„¥U flÊŒ¥ ¡ÍflÊ ÁáÊìÊ¥ ’„ÈU◊ÊáʪÁ√fl•Ê Á‹¥ªË–
flìÊÁŒ áÊ⁄Uÿ¥ ¬ÊflÊ ∑§⁄U◊ÊáÊÊ Á‹¥ÁªM§fláÊ––
•òÊ ªÊÕÊÿÊ¥ º˝√ÿÁ‹XU¥ ’„ÈUŒÈ—π÷Ê⁄U◊Í‹◊ÈQ§◊˜, ÃŒ˜ Á◊âÿÊŒÎÁCU-•ôÊÊÁŸ¡ŸÊŸÈ÷flŒÎC˜UÿÊ
ôÊÿ◊˜– •ôÊÊŸË üÊhUÊŸ⁄UÁ„Uà ∞fl ‡ÊËÃÊcáÊÊÁŒ¬⁄UË·„U-∑§‡Ê‹È@Ÿ-¬ŒÁfl„UÊ⁄U-∞∑§÷ÈÁQ§-¬@◊„UÊ-
fl˝ÃÊÁŒ¬Ê‹ŸM§¬¥ ’„ÈUŒÈ—π÷Ê⁄UÁ◊fl ◊ãÿÃ, Ÿ ÃÈ ôÊÊŸË– ôÊÊŸË ÃÈ ©U¬‡Ê◊÷ÊflŸ ÿmUÊ ‚◊àfl÷ÊflŸÒfl
¬⁄UË·„U¡ÿ¥ ∑§⁄UÊÁÖ ôÊÊŸË ÃÈ ‚◊SÃüÊ◊áÊøÿʸ— ©U¬ˇÊÊ÷ÊflŸ ‚◊àfl÷ÊflŸ flÊ ÿÈQ§— ¬Ê‹ÿÁÃ, Ÿ
Á„U ÃSÿ •ôÊÊÁŸ¡ŸSÿfl ‚¥Ä‹‡ÊÊ ÷flÁÖ ŒÈäʸ⁄Uìp⁄UáÊÊÁŒ∑§◊Á¬ Ÿ πŒÊÿ ôÊÊÁŸŸÊ ÷flÁÖ

Á‹XU¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ z-{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó

““¡Ê •Ÿ∑§ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ¬˝ÿàŸÊ¥ ‚ ¬Á⁄Uª˝„U ∑§Ê ∞∑§ÁòÊà ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU,
ÃÕÊ •ÊøäÿÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ¬Ê¬ ‚ ◊ÊÁ„Uà ’ÈÁhU flÊ‹Ê √ÿÁQ§ ¬‡ÊÈ „ÒU, ◊ÈÁŸ Ÿ„UË¥–””
““¡Ê √ÿÁQ§ ◊ÈÁŸÁ‹XU ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U∑§ ÷Ë ÁŸ⁄UãÃ⁄U •àÿÁäÊ∑§ ªfl¸ ‚ ÷⁄U∑§⁄U ∑§‹„U
∑§⁄UÃÊ „ÒU, flÊŒ-ÁflflÊŒ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÿÊ ¡È•Ê π‹ÃÊ „ÒU, øÍ°Á∑§ fl„U ◊ÈÁŸÁ‹XU ‚ ∞‚Ê ∑ȧ∑Χàÿ ∑§⁄UÃÊ
„ÒU, ßU‚Á‹∞ ¬Ê¬Ë „ÒU •ÊÒ⁄U Ÿ⁄U∑§ªÊ◊Ë „UÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚ ªÊÕÊ ◊¥ Œ˝√ÿÁ‹XU ∑§Ê “’„ÈUà ŒÈ—πÊ¥ ∑§ ÷Ê⁄U ∑§Ê ◊Í‹” ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU, fl„U Á◊âÿÊŒÎÁCU
fl •ôÊÊŸË √ÿÁQ§ ∑§ •ŸÈ÷fl ∑§Ê äÿÊŸ ◊¥ ⁄Uπ∑§⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU, ÿ„U ¡ÊŸ¥– •ôÊÊŸË üÊhUÊ⁄UÁ„UÃ
„UË „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ‡ÊËÃ, ©UcáÊ •ÊÁŒ ¬⁄UË·„UÊ¥, ∑§‡Ê‹Ê¥ø, ¬ÒŒ‹ ø‹ŸÊ, ∞∑§ ‚◊ÿ ÷Ê¡Ÿ, ¬Ê°ø
◊„UÊfl˝ÃÊ¥ •ÊÁŒ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ óßUã„¥U •ÁäÊ∑§ ŒÈ—πÊ¥ ∑§ ÷Ê⁄U ¡Ò‚Ê ◊ÊŸÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ôÊÊŸË Ÿ„UË¥ ◊ÊŸÃÊ–
ôÊÊŸË ÃÊ ©U¬‡Ê◊ ÷Êfl ‚ •ÕflÊ ‚◊àfl ÷Êfl ‚ „UË ¬Á⁄U·„U-¡ÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ôÊÊŸË ÃÊ ‚◊SÃ
üÊ◊áÊøÿʸ ∑§Ê ©U¬ˇÊÊ ÷Êfl ÿÊ ‚◊àfl ÷Êfl ‚ ÿÈQ§ „UÊ∑§⁄U ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚∑§ •ôÊÊŸË¡Ÿ ∑§Ê
¡Ò‚Ê „UÊÃÊ „ÒU, flÒ‚Ê ‚¥Ä‹‡Ê Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ŒÈäʸ⁄U ìp⁄UáÊ •ÊÁŒ ÷Ë ©U‚ (ôÊÊŸË) ∑§ Á‹∞ πŒ¡Ÿ∑§
Ÿ„UË¥ „UÊÃ–
{646 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

©UQ¥§ ø ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-34)ó

•Êà◊Œ„UÊãÃ⁄UôÊÊŸ¡ÁŸÃÊÀ„UÊŒÁŸflθ×–
ì‚Ê ŒÈc∑Χå ÉÊÊ⁄¥U ÷ÈTÊŸÊ˘Á¬ Ÿ ÁπlÃ––
ßUCUʬ Œ‡Êª˝ãÕ˘Á¬ (‡‹Ê∑§-48) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó
•ÊŸãŒÊ ÁŸŒ¸„UàÿÈh¥U ∑§◊¸ãäÊŸ◊ŸÊ⁄UÃ◊˜–
Ÿ øÊ‚ÊÒ ÁπlÃ ÿÊªË ’Á„UŒÈ¸—πcfløß—––
ôÊÊŸÊáʸflª˝ãâÊ (29/48) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
Sfl¬⁄UÊãÃ⁄UÁflôÊÊŸ‚ÈäÊÊSÿãŒÊÁ÷ŸÁãŒÃ—–
ÁπlÃ Ÿ ì— ∑ȧfl¸ãŸÁ¬ Ä‹‡ÊÒ— ‡Ê⁄UË⁄U¡Ò—––
ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ª˝ãÕ (6/11/17-21) ø ∑§ÊÿÄ‹‡Êìp⁄UáÊÊÁŒ·È ôÊÊÁŸŸ— ‚ÊäÊÊ—
ŒÈ—πÊl÷Êfl— S¬CUÃÿÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃ—–

‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-xy) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó

““•Êà◊Ê fl ‡Ê⁄UË⁄U ∑§ ÷Œ-ÁflôÊÊŸ ‚ ¡Ê •ÊŸãŒ ©Uà¬ãŸ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚‚ ¡Ê •ÊŸÁãŒÃ „ÒU,
fl„U ì ∑§ mUÊ⁄UÊ ÷ÿÊŸ∑§ ŒÈc∑§◊ÊZ ∑§ »§‹ ∑§Ê ÷ÊªÃÊ „ÈU•Ê ÷Ë πŒ ∑§Ê ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ–””
ßUCUÊ¬Œ‡Ê ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-y}) ◊¥ ÷Ë ∑§„Ê ªÿÊ „ÒUó
““fl„U •ÊŸãŒ ‚ŒÊ •ÊŸ flÊ‹ ∑§◊¸M§¬Ë ߸U ãäÊŸ ∑§Ê ¡‹Ê «UÊ‹ÃÊ „ÒU– ©U‚ ‚◊ÿ äÿÊŸ◊ÇŸ
ÿÊªË ∑§Ê ’Ês ¬ŒÊÕÊZ ‚ „UÊŸ flÊ‹ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ∑ȧ¿U ÷Ë ÷ÊŸ Ÿ „UÊŸ ‚ ∑§Ê߸U πŒ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–””
ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (w~/y}) ◊¥ ÿ„U ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““÷ŒÁflôÊÊŸË ◊ÈÁŸ •Êà◊Ê fl ¬⁄U (•ŸÊàêÊ) ∑§ •ãÃ÷̧Œ M§¬Ë ÁflôÊÊŸ M§¬Ë§ •◊Îà ∑§ flª
‚ •ÊŸãŒM§¬ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ì ∑§⁄UÃÊ „È•Ê ÷Ë ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ Ä‹‡ÊÊ¥ ‚ Áπ㟠Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–””
ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ª˝ãÕ ({/vv/v|-wv) ◊¥ ÷Ë “∑§ÊÿÄ‹‡Ê, ìpÿʸ •ÊÁŒ ◊¥ ôÊÊŸË ‚ÊäÊÈ
∑§Ê ŒÈ—πÊÁŒ Ÿ„UË¥ „UÊÃ” óÿ„U S¬CU M§¬ ‚ ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}z) —— 647}

∞fl¥ „U ÷√ÿ! ’Êsº˝√ÿèÿÊ Áfl⁄Uíÿ ÁŸ¡‡ÊÈhUÁøŒÊà◊Ãûfl¥ ¬˝Áà •Á÷◊ÈπÊ ÿÕÊ‚◊ÿ¥

ÁŸpÿ‚êÿÄàfløÊÁ⁄UòÊÿÊ⁄UŸÈDUÊŸÊÿ Ãà¬⁄UÊ ÷flÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊÷ÊflŸÊÿÊ— ∑§Ã¸√ÿÃÊ¥ ‚ê¬˝Áà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ©UǪʄUÊ¿UãŒ‚Ê ‚◊Õ¸ÿÁãÃó
¡Êfl áÊ ¡ÊáÊÁŒ •å¬Ê •å¬ÊáÊ¥ ŒÈÄπ◊å¬áÊÊ ÃÊfl–
ÃáÊ •áʥÂȄUÊáÊ¥ •å¬ÊáÊ¥ ÷Êfl∞ ¡Ê߸U–– 85––
¿UÊÿÊó ÿÊflØ Ÿ ¡ÊŸÊÁà •Êà◊Ê •Êà◊ÊŸ¥ ŒÈ—π◊Êà◊Ÿ— ÃÊflØ–
ÃŸ •ŸãÂÈπ◊˜ •Êà◊ÊŸ¥ ÷ÊflÿØ ÿÊªË––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ¡Êfl •å¬ÊáÊ¥ áÊ ¡ÊáÊÁŒ, ÃÊfl •å¬áÊÊ ŒÈÄπ¥, ÃáÊ ¡Ê߸U •áʥÂȄUÊáÊ¥
•å¬ÊáÊ¥ ÷Êfl∞ óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–
(¡Êfl áÊ ¡ÊáÊÁŒ •å¬Ê •å¬ÊáÊ¥ ŒÈÄπ◊å¬áÊÊ ÃÊfl) ÿÊflà∑§Ê‹◊ÿ◊Êà◊Ê •Êà◊ÊŸ¥ ÁŸ¡¥
‡ÊÈhUÊà◊ÊŸ¥ Œ„UÊÁŒèÿÊ ¡«U¬ŒÊÕ¸èÿÊ Á÷㟥 ÁøŒÊŸãŒ◊ÿ¥ ø, Ÿ ¡ÊŸÊÁÃ, Ÿ ÃàSflM§¬áÊÊflªÃÊ
÷flÁÃ, ÃÊflà∑§Ê‹¬ÿ¸ãÃ◊fl •Êà◊ŸÊ ŒÈ—π¥ ÷flÁÃ, •Êà◊ôÊÊŸ ‚Áà ÃÈ ŒÈ—π¥ Áfl‹ËÿÃ óßUàÿʇÊÿ—–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „U ÷√ÿ! ’Ês Œ˝√ÿÊ¥ ‚ Áfl⁄UQ§ „UÊ∑§⁄U, ÁŸ¡ ‡ÊÈhU ÁøŒÊà◊Ê Ãûfl ∑§ ¬˝ÁÃ
•ãÃ◊Ȩ̀π „UÊ∑§⁄U, ÿÕÊ‚◊ÿ “ÁŸpÿ ‚êÿÄàfl” fl “ÁŸpÿ øÊÁ⁄UòÊ” ∑§ •ŸÈDUÊŸ „UÃÈ Ãà¬⁄U „UÊ•Ê ó
ÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊-÷ÊflŸÊ ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞ óßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©UǪʄUÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „ÒU¥ó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡’ Ã∑§ ÿ„U •Êà◊Ê Sflÿ¥ (∑§ ‡ÊÈhU SflM§¬) ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸ ‹ÃÊ,
Ã÷Ë Ã∑§ ©U‚∑§ ŒÈ—π ⁄U„UÃÊ „ÒU– •Ã— ÿÊªË ∑§Ê øÊÁ„U∞ Á∑§ fl„U •ŸãÂÈπ SflM§¬Ë •Êà◊Ê
∑§Ë ÷ÊflŸÊ (Áøãß-◊ŸŸÊÁŒ) ∑§⁄UÃÊ ⁄U„U––}z––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ÿÊflØ •Êà◊Ê •Êà◊ÊŸ¥ Ÿ ¡ÊŸÊÁÃ, ÃÊflØ •Êà◊Ÿ— ŒÈ—π◊˜, ÃŸ
ÿÊªË •ŸãÂÈπ◊˜ •Êà◊ÊŸ¥ ÷ÊflÿØ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
(ÿÊflØ Ÿ ¡ÊŸÊÁà •Êà◊Ê •Êà◊ÊŸ¥ ŒÈ—π◊Êà◊ŸSÃÊflØ) ¡’ Ã∑§ ÿ„U •Êà◊Ê •Êà◊Ê
∑§Ê, •¬ŸË ‡ÊÈhU •Êà◊Ê ∑§Ê Œ„U •ÊÁŒ ¡«∏ ¬ŒÊÕÊZ ‚ ¬ÎÕ∑˜§ ÁøŒÊŸãŒ◊ÿ M§¬ ◊¥, Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ „ÒU,
•ÕʸØ ©U‚∑§ SflM§¬ ‚ ¬Á⁄UÁøà Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ „ÒU, ©Uß ∑§Ê‹ Ã∑§ „UË •Êà◊Ê ∑§Ê ŒÈ—π „UÊÃÊ „ÒU–
•Êà◊ôÊÊŸ „UÊŸ ¬⁄U ÃÊ ŒÈ—π Áfl‹ËŸ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
{648 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— •ª˝ (153 ªÊÕÊM§¬áÊ) ‚êÿÄàflŸ ‚Èπ¥ ¬˝ÊåÿÃó ßUÁà flˇÿÁãÖ
‚ê◊g¥‚áÊ‚Èh¥U ¡Êfl ŒÈ ‹÷Œ Á„U ÃÊfl ‚È„UË–
‚ê◊g¥‚áÊ‚Èh¥U ¡Êfl áÊ ‹÷Œ Á„U ÃÊfl ŒÈ„UË––
•òÊŒ¥ ÃÊà¬ÿ¸◊˜ó •Êà◊Ê •◊Íø¬ŒÊÕ¸—– ‚Ê˘ŸãÃôÊÊŸ‚ÈπÊlÊà◊∑§—, Á∑§ãÃÈ ’hU∑§◊¸fl‡ÊÊŒ˜
⁄UʪÊÁŒÁfl÷Êfl¬Á⁄UáÊÊ◊Ò— ŒÈ—π’„ÈU‹¥ ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑¥§ ¡ËflŸ¥ ÿʬÿÁÖ flSÃÈÃÊ ŒÈ—πSÿ ∑§Ê⁄UáÊ¥ Œ„UÊÁŒ·È
•Êà◊’ÈÁhU⁄‘Ufl–
©UQ¥§ ø ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãâÊ (‡‹Ê∑§-15)ó “◊Í‹¥ ‚¥‚Ê⁄UŒÈ—πSÿ Œ„U ∞flÊà◊äÊË—–”
‚Ê •Êà◊’ÈÁhU⁄UÁ¬ •Êà◊ôÊÊŸÊ÷ÊflÊŒfl ÷flÁÖ •Êà◊ôÊÊŸ ‚Áà Œ„UÊÁŒèÿ— ¬ÎÕª˜ Á÷㟥
flÊ •Êà◊ÊŸ¥ ¡Ëfl— ¬‡ÿÁÖ ©UQ¥§ ø ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-7, 13)ó

Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U •Êª (ßU‚Ë ª˝ãÕ ∑§Ë vzxflË¥ ªÊÕÊ mÊ⁄UÊ) ∑§„UŸ flÊ‹ „Ò¥U Á∑§ ‚êÿÄàfl ‚
‚Èπ ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒUó
““¡’ Ã∑§ ‡ÊÈhU ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, Ã’ Ã∑§ ŒÈ—πË ⁄U„UÃÊ „ÒU– •ÊÒ⁄U ¡’
‡ÊÈhU ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄U ‹ÃÊ „ÒU, Ã÷Ë ‚ÈπË „UÊÃÊ „ÒU–””
ÿ„UÊ° (¬ÍflÊ̧Q§ ∑§ÕŸ ∑§Ê) ÃÊà¬ÿ¸ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „ÒUó •Êà◊Ê ∞∑§ •◊Íø ¬ŒÊÕ¸ „ÒU– fl„U
•Ÿãà ôÊÊŸ, •Ÿãà ‚Èπ •ÊÁŒM§¬ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ’hU∑§◊ÊZ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ •¬Ÿ ⁄UʪÊÁŒ Áfl÷Êfl ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê¥
‚ ŒÈ—π’„ÈU‹ ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§ ¡ËflŸ ¡ËÃÊ „ÒU– flSÃÈ× ŒÈ—π ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ (©U‚ ¡Ëfl ∑§Ë) Œ„U •ÊÁŒ ◊¥
•Êà◊-’ÈÁhU „UË „UÊÃË „ÒU–
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-vz) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““Œ„U ◊¥ •Êà◊-’ÈÁhU (◊◊àfl •ÊÁŒ)
„UÊŸÊ óÿ„UË ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§ ŒÈ—π ∑§Ê ◊Í‹ (∑§Ê⁄UáÊ) „ÒU–””
•ŸÊà◊Ê ◊¥ fl„U •Êà◊’ÈÁhU ÷Ë ßU‚Á‹∞ „UÊÃË „ÒU ÄÿÊ¥Á∑§ ©U‚ •Êà◊-ôÊÊŸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ „ÒU–
•Êà◊ôÊÊŸ „UÊŸ ¬⁄U ¡Ëfl •¬ŸË •Êà◊Ê (Sflÿ¥) ∑§Ê Œ„U •ÊÁŒ ‚ ¬ÎÕ∑˜§ ÿÊ Á÷㟠ŒπÃÊ „ÒU–
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-| fl vx) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}z) —— 649}

’Á„U⁄UÊà◊Áãº˝ÿmUÊ⁄ÒU— •Êà◊ôÊÊŸ¬⁄UÊ様◊Èπ—–
S»È§Á⁄UÃpÊà◊ŸÊ Œ„U◊˜, •Êà◊àflŸÊäÿflSÿÁÖ–
Œ„U Sfl’ÈÁhU⁄UÊà◊ÊŸ¥ ÿÈŸÄàÿÃŸ ÁŸpÿÊØ–
SflÊà◊ãÿflÊà◊äÊËSÃS◊ÊŒ˜ ÁflÿÊ¡ÿÁà ŒÁ„UŸ◊˜––
•Ã ∞flÊøÊÿÒ¸⁄UôÊÊŸSÿÒfl ’ãäÊ„UÃÈÃÊ ∑§ÁÕÃÊ– ôÊÊÃÎ÷ÊflSÿÊà∑ΧCUÁSÕÃÊÒ ÃÈ ‚fl¸ŒÈ—πÊ÷Êfl
∞fl– ©UQ§¥ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄Uªã˝ âÊSÿ (ªÊÕÊ-153) •Êà◊ÅÿÊÁÃ≈UË∑§ÊÿÊ◊˜ó ““•ôÊÊŸ◊fl ’ãäÊ„UÃ—È ÃŒ÷Êfl
Sflÿ¥ ôÊÊŸ÷ÍÃÊŸÊ¥ ôÊÊÁŸŸÊ¥...........‡ÊÈ÷∑§◊¸-•‚Œ˜÷Êfl˘Á¬ ◊ÊˇÊ‚Œ˜÷ÊflÊØ–”” ‚êÿÇôÊÊŸË ÃÈ Sfl◊Êà◊ÊŸ¥
ŒÈ—π√ÿÊÁäÊ÷ÿÊlÃËÃ¥ ¬‡ÿÁÖ
©UQ¥§ ø ßUCUÊ¬Œ‡Êª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-27, 29)ó

““’Á„U⁄UÊà◊Ê ßUÁãŒ˝ÿM§¬ mUÊ⁄UÊ¥ ‚ ’Ês ¬ŒÊÕÊZ ∑§ ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸ •ÊÁŒ ◊¥ ‹ªÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU– fl„U
•Êà◊ôÊÊŸ ‚ ¬⁄UÊ昧◊Èπ ⁄U„UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U •¬Ÿ ‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ „UË •Êà◊¬Ÿ ∑§Ê •äÿfl‚Êÿ (ÁŸpÿ)
∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
““‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ •Êà◊àfl ∑§Ë ’ÈÁhU ∑§⁄UŸÊ ÁŸpÿ ‚ •Êà◊Ê ∑§Ê Œ„U ∑§Ê ‚¥ÿÊª ∑§⁄UÊÃÊ „ÒU– ßU‚Ë
¬˝∑§Ê⁄U, •Êà◊Ê ◊¥ „UË •Êà◊-’ÈÁhU ∑§⁄UŸÊ •Êà◊Ê ∑§Ê Œ„U ∑§ ‚ÊÕ ÁflÿÊª ∑§⁄UŸ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃÊ
„ÒU–””
ßU‚ËÁ‹∞ •ÊøÊÿÊZ Ÿ •ôÊÊŸ ∑§Ê ’ãäÊ ∑§Ê „UÃÈ ∑§„UÊ „ÒU– ôÊÊÃÊ ÷Êfl ∑§Ë ©Uà∑ΧCU ÁSÕÁà ◊¥
ÃÊ ‚◊Sà ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê •÷Êfl „UË „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vzx) ∑§Ë •Êà◊ÅÿÊÁà ≈UË∑§Ê
◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““•ôÊÊŸ „UË ’ãäÊ ∑§Ê „UÃÈ „ÒU– ©U‚∑§ •÷Êfl ◊¥ ôÊÊŸ÷Íà ôÊÊŸË ¡ŸÊ¥ ∑§ ............‡ÊÈ÷
∑§◊ÊZ ∑§Ê ÷‹ „UË •÷Êfl „UÊ ÃÊ ÷Ë, ◊ÊˇÊ „UÊÃÊ „ÒU–”” ‚êÿÇôÊÊŸË ÃÊ •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§Ê ŒÈ—π,
√ÿÊÁäÊ fl ÷ÿ •ÊÁŒ ‚ ¬⁄‘U ŒπÃÊ „ÒU–
ßUCUÊ¬Œ‡Ê ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-w| fl w~) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó
{650 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Ÿ ◊ ◊ÎàÿÈ— ∑ȧÃÊ ÷ËÁ×, Ÿ ◊ √ÿÊÁäÊ— ∑ȧÃÊ √ÿÕÊ–

ŸÊ„¥U ’Ê‹Ê Ÿ flÎhUÊ˘„¥U Ÿ ÿÈflÒÃÊÁŸ ¬ÈŒ˜ª‹––
∞∑§Ê˘„¥U ÁŸ◊¸◊— ‡ÊÈhU—, ôÊÊŸË ÿÊªËãº˝ªÊø⁄U—–
’ÊsÊ— ‚¥ÿÊª¡Ê ÷ÊflÊ—, ◊ûÊ— ‚fl¸˘Á¬ ‚fl¸ÕÊ––
‚◊ÿ‚Ê⁄Uªã˝ ÕSÿ (ªÊÕÊ-72) •Êà◊ÅÿÊÁÃ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ø ‚◊ÁÕ¸Ã◊ÃÃ˜ó ““•Ê∑ȧ‹Êà¬ÊŒ∑§àflÊŒ˜
ŒÈ—πSÿ ∑§Ê⁄UáÊÊÁŸ π‹È •ÊdflÊ—, ÷ªflÊŸÊà◊Ê ÃÈ ÁŸàÿ◊fl •ŸÊ∑ȧ‹àflSfl÷ÊflŸ •∑§Êÿ¸∑§Ê⁄UáÊàflÊŒ˜ ŒÈ—πSÿ
•∑§Ê⁄UáÊ◊fl.....–”” •Êà◊ôÊÊŸÊãê¸Á÷¸Ã-÷ŒÁflôÊÊŸ’‹Ÿ ôÊÊŸË ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§ŒÈ—πÒ⁄UÁfløÁ‹Ã ∞fl ÁÃDUÁÃ,
ÃÕÊ ∑˝§◊‡Ê— ‡ÊÊEÂÈπM§¬¥ ◊ÊˇÊ◊Á¬ ¬˝ÊåÃÈ¥ ‚◊ÕÊ¸ ÷flÁÖ
©UQ§¥ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Êª˝ãÕ (‚¥. 131)ó
÷ŒÁflôÊʟ× Á‚hUÊ— Á‚hUÊ ÿ Á∑§‹ ∑§øŸ–
•SÿÒflÊ÷ÊflÃÊ ’hUÊ ’hUÊ ÿ Á∑§‹ ∑§øŸ––
““(ôÊÊŸË ∑§Ê Áøãß ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „UÊÃÊ „ÒUó) ◊⁄UË ◊ÎàÿÈ Ÿ„UË¥ „UÊ ‚∑§ÃË ÃÊ ◊ȤÊ Á∑§‚Ë ∑§Ê
«U⁄U (÷ÿ) ÷Ë Ÿ„UË¥ „ÒU– ◊ȤÊ ∑§Ê߸U ⁄UÊª ÷Ë Ÿ„UË¥ ÃÊ ¬Ë«∏Ê ÷Ë ÄÿÊ¥ „UÊªË? Ÿ ◊Ò¥ ’ëøÊ „Í°U, Ÿ „UË
’Í…U∏Ê •ÊÒ⁄U Ÿ „UË ÿÈflÊ, ÄÿÊ¥Á∑§ ÿ ‚÷Ë (•flSÕÊ∞°) ÃÊ ¬ÈŒ˜ª‹ ∑§Ë „Ò¥U (•Êà◊Ê ∑§Ë, ◊⁄UË Ÿ„UË¥)–””
““◊Ò¥ ∞∑§ „Í°U, ◊◊àfl⁄UÁ„Uà „Í°U, ‡ÊÈh „Í°U, ôÊÊŸË „Í°U, ÿÊªËãŒ˝Ê¥ (•¬˝◊ûʪÈáÊSÕÊŸflÃ˸ ◊ÈÁŸÿÊ¥)
mÊ⁄UÊ ¡ÊŸÊ ¡ÊŸ flÊ‹Ê „Í°U ÃÕÊ ’Ês ‚÷Ë ‚¥ÿÊª¡ãÿ (◊Ê„U) ÷Êfl ◊È¤Ê ‚ ‚fl¸ÕÊ Á÷㟠„Ò¥U–””
‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-|w) ∑§Ë •Êà◊ÅÿÊÁà ≈UË∑§Ê ◊¥ ÷Ë ßU‚∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U
¬˝Êåà „UÊÃ Ê „ÒUó ““ÿ (∑§◊ÊZ ∑§) •Êdfl (Á◊âÿÊàfl •ÊÁŒ) „UË •Ê∑ȧ‹ÃÊ ∑§ ©Uà¬ÊŒ∑§ „ÒU¥, ßU‚Á‹∞
(fl „UË) ŒÈ—π ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „Ò¥U– ÷ªflÊŸ˜ •Êà◊Ê ÃÊ ÁŸàÿ „UË •ŸÊ∑ȧ‹ Sfl÷Êfl ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ Ÿ ÃÊ
Á∑§‚Ë ∑§Ê ∑§Êÿ¸ „UÊÃÊ „ÒU, Ÿ „UË ∑§Ê⁄UáÊ, ßU‚Á‹∞ fl„U ŒÈ—π ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ Ÿ„UË¥ „ÒU.....–”” •Êà◊ôÊÊŸ ◊¥
„UË ‚◊ÊÁ„Uà (©U‚‚ ‚ê’hU) ÷ŒÁflôÊÊŸ ∑§ ’‹ ‚ ôÊÊŸË √ÿÁQ§ ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§ ŒÈ—πÊ¥ ‚ ÁfløÁ‹Ã
Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, •ÊÒ⁄U ∑˝§◊‡Ê— ‡ÊÊEÂÈπ SflM§¬ ◊ÊˇÊ ∑§Ê ÷Ë ¬˝Êåà ∑§⁄UŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ „UÊÃÊ „ÒU–
‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê ª˝ãÕ (‚¥. vxv) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ÷Ë ∑§Ê߸U ¡Ëfl Á‚hU „ÈU∞ „Ò¥U, fl ÷ŒÁflôÊÊŸ ‚ „ÈU∞ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ¡Ê ÷Ë ∑§Ê߸U ¡Ëfl ’ãäÊŸ
◊¥ „Ò¥U, fl ÷ŒÁflôÊÊŸ ∑§ Ÿ „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „UË „Ò¥U–””
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}z) —— 651}

øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îê˝ãâÊ (ªÊÕÊ-43) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó

øÊÁ⁄UûÊ‚◊ÊM§…UÊ •å¬Ê‚È ¬⁄¥U áÊ ß¸U„U∞ áÊÊáÊË–
¬ÊflßU •ßU⁄‘UáÊ ‚È„¥U •áÊÊfl◊¥ ¡ÊáÊ ÁáÊë¿UÿŒÊ––
©U¬ÿÈQ
¸ §∑§ÕŸ◊Ȭ‚¥ÁOUÿÃ ªÊÕÊÿÊ ©UûÊ⁄UÊhó
¸˝ (ÃáÊ ¡ÊßU̧ •áʥÂȄUÊáÊ¥ •å¬ÊáÊ¥ ÷Êfl∞) ÃS◊ÊØ
∑§Ê⁄UáÊÊØ, ÿÊªË •ŸãÂÈπÊà◊∑§◊Êà◊ÊŸ¥ ÷ÊflÿØ– •„¥U ‡ÊÈhUÁøº˝Í¬—, •ŸãÂÈπÊÁŒ‚ê¬ãŸÊ˘„U◊˜,
¬⁄Uº˝√ÿ¡ÁŸÃŒÈ—πÊlÒ— •S¬ÎCUÊ˘„U◊˜ óßUàÿÊÁŒÁøãߥ flÊ⁄¥UflÊ⁄¥U ∑ȧÿʸÁŒÁà ªÊÕÊÿÊ— ‚Ê⁄U—–
©UQ¥§ ø ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-8)ó
¡ ¬ÈáÊ Áfl‚ÿÁfl⁄UûÊÊ áÊÊáÊ¥ áÊÊ™§áÊ ÷ÊfláÊÊ‚Á„UŒÊ–
Á¿¥UŒ¥Áà øÊŒÈ⁄UªÁŒ¥ ÃflªÈáÊ¡ÈûÊÊ Ÿ ‚¥Œ„UÊ––

øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-yx) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““¡Ê ◊ŸÈcÿ ‚êÿÇôÊÊŸË „ÒU, øÊÁ⁄UòʪÈáÊ ‚ ÿÈQ§ „ÒU •ÊÒ⁄U •¬ŸË •Êà◊Ê ◊¥ ¬⁄U ¬ŒÊÕ¸ ∑§Ë
ßUë¿UÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ– ∞‚Ê √ÿÁQ§ ‡ÊËÉÊ˝ „UË •ŸÈ¬◊ ‚Èπ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU óÿ„U ÁŸpÿ ‚ ¡ÊŸÊ–””
©U¬ÿȨ̀Q§ ∑§ÕŸ ∑§Ê ©U¬‚¥„UÊ⁄U ªÊÕÊ ∑§ ©UûÊ⁄UÊh¸U ◊¥ ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó (ÃŸ ÿÊªË •ŸãÃ-
‚Èπ◊Êà◊ÊŸ¥ ÷ÊflÿØ) ßU‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ ÿÊªË •ŸãÂÈπÊà◊∑§ •Êà◊Ê ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ∑§⁄‘U– ◊Ò¥ ‡ÊÈhU
ÁøŒ˜-M§¬ „Í°U, •ŸãÂÈπ •ÊÁŒ ‚ ‚ê¬ãŸ „Í°U, ¬⁄U-Œ˝√ÿÊ¥ ‚ ©Uà¬ãŸ „UÊŸ flÊ‹ ŒÈ—π •ÊÁŒ ‚ ◊Ò¥
•S¬ÎCU „Í°U óßUàÿÊÁŒ Áøãß ∑§Ê ’Ê⁄U-’Ê⁄U ŒÈ„U⁄UÊÿ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ‚Ê⁄U „ÒU–
‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-}) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ôÊÊŸ ∑§Ê ¡ÊŸ∑§⁄U ©U‚∑§Ë ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U Áfl·ÿÊ¥ ‚ Áfl⁄UQ§ „UÊ∑§⁄U ìp⁄UáÊ,
◊Í‹ªÈáÊ fl ©UûÊ⁄UªÈáÊÊ¥ ‚ ÿÈQ§ „UÊÃ „Ò¥U, fl øÃȪ¸ÁÃM§¬ ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ê ¿UŒÃ „Ò¥U (ŸCU ∑§⁄UÃ „Ò¥U) óßU‚◊¥
‚ãŒ„U Ÿ„UË¥–””
{652 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞fl¥ ‚êÿª˜ ÁflôÊÊÿ „U ÷√ÿ! •Êà◊ôÊÊŸ¥ ÃŒŸÈªÊÁ◊ ÷ŒÁflôÊÊŸ¥ ø äÊÎàflÊ •ŸãÂÈπÊà◊∑§
‡ÊÈhUÁøàSflM§¬ ÁŸp‹ÁSÕàÿÒ ¬˝ÿÃSfl, ÿŸ ‚fl¸ŒÈ—π„UÊÁŸ— ‡ÊÊEÂÈπÊ¬‹ÁéäÊflʸ ¬˝Êåÿà óßUÁÃ
ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
ÁŸ¡ÃûflÊ¬‹ÁéäÊ¥ ÁflŸÊ ÁŸpÿ‚êÿÄàflÊà¬ÁûÊŸ¸ ÷flÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ©UǪʄUÊ¿U㌂Ê
ÁŸM§¬ÿÁãÃó
ÁáÊÿÃìÊÈfl‹ÁhU ÁfláÊÊ ‚ê◊ûÊÈfl‹ÁhU áÊÁàÕ ÁáÊÿ◊áÊ–
‚ê◊ûÊÈfl‹ÁhU ÁfláÊÊ ÁáÊ√flÊáÊ¥ áÊÁàÕ ÁáÊÿ◊áÊ–– 86––
¿UÊÿÊó ÁŸ¡ÃûflÊ¬‹ÁéäÊ¥ ÁflŸÊ ‚êÿÄàflÊ¬‹ÁéäÊ— ŸÊÁSà ÁŸÿ◊Ÿ–
‚êÿÄàflÊ¬‹ÁéäÊ¥ ÁflŸÊ ÁŸflʸáÊ¥ ŸÊÁSà ÁŸÿ◊Ÿ––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (‚ê◊ûÊÈfl‹ÁhU áÊÁàÕ ÁáÊÿ◊áÊ) ‚êÿÄàflSÿ
©U¬‹ÁéäÊ— ÁŸÿ◊ÃÊ ŸÊÁSÖ ÿØ ‚êÿÄàfl¥ ‚Èπ‚ÊäÊ∑§◊ÈQ¥§ ÃSÿ ¬˝ÊÁå× ÁŸS‚ãŒ„¥U ŸÒfl ¡ÊÿÃ– ∑§Õ¥
Ÿ ¡ÊÿÃ?

ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U, „U ÷√ÿ! •Êà◊ôÊÊŸ •ÊÒ⁄U ©U‚∑§ •ŸÈªÊ◊Ë ÷ŒÁflôÊÊŸ
∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U, •ŸãÂÈπSflM§¬Ë ‡ÊÈhUÁøàSflM§¬ (•Êà◊Ê) ◊¥ ÁŸp‹ ÁSÕÁà ¬˝Êåà ∑§⁄UŸ ∑§
Á‹∞ ¬˝ÿ%‡ÊË‹ ⁄U„UÊ, ÃÊÁ∑§ ‚÷Ë ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ŸÊ‡Ê ÿÊ ‡ÊÊEà ‚Èπ ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ „UÊ óÿ„U ªÊÕÊ
∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
ÁŸ¡ (‡ÊÈhUÊà◊ó) Ãûfl ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ ∑§ Á’ŸÊ ÁŸpÿ ‚êÿÄàfl ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃËó
ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©UǪʄUÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó •Êà◊-Ãûfl ∑§Ë ¬˝ÊÁåà (¬˝ÃËÁà •ÊÁŒ) ∑§ Á’ŸÊ ÁŸÿ◊× ‚êÿÄàfl
∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ Ÿ„UË¥ „UÊ ¬ÊÃË– ‚êÿÄàfl ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ∑§ Á’ŸÊ ÁŸÿ◊× ÁŸflʸáÊ ¬˝Êåà Ÿ„UË¥
„UÊÃ Ê––}{––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (‚êÿÄàflÊ¬‹ÁéäÊU— ŸÊÁSÃ
ÁŸÿ◊Ÿ) ‚êÿÄàfl ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ ÁŸÿ◊× Ÿ„UË¥ „UÊÃË– ¡Ê ‚êÿÄàfl ‚Èπ ∑§Ê ‚ÊäÊ∑§ ∑§„UÊ ªÿÊ
„ÒU, ©U‚∑§Ë ¬˝ÊÁåà ÁŸS‚ãŒ„U Ÿ„UË¥ „UÊÃË– ÄÿÊ¥ Ÿ„UË¥ „UÊÃË?
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}{) —— 653}

©UëÿÃó (ÁáÊÿÃìÊÈfl‹ÁhU ÁfláÊÊ) ÁŸ¡Êà◊ÃûflSÿ ©U¬‹ÁéäÊ¥ ÁflŸÊ, •ÕʸØ ÁŸ¡Êà◊ÃûflSÿ

©U¬‹ÁéäÊÿʸflà∑§Ê‹¥ Ÿ ÷flÁÃ, ÃÊflà∑§Ê‹◊˜– ÁŸ¡Êà◊ÃûflSÿ ©U¬‹ÁéäÊ— ¬ÍflZ ÷flÁÃ, ÃŒŸãÃ⁄U◊fl
‚êÿÄàfl◊Ȭ‹èÿÃ, ŸÊãÿÕÊ óßUàÿʇÊÿ—– ÃûflÊ¬‹ÁéäÊ⁄UÁ¬ √ÿfl„UÊ⁄UÃSÃÈ •Êª◊ÊèÿÊ‚ÊÁŒÁ÷—,
¬⁄U◊ÊÕ¸ÃSÃÈ ‡ÊÈhUÊà◊ÊÁ÷◊Èπ¬Á⁄UáÊÊ◊Ÿ ‚ê÷flÃËÁà ôÊÿ◊˜–
•òÊŒ¥ ÃÊà¬ÿ¸◊˜ó ‚êÿÄàfl¥ ‚åÃÃûflÊŸÊ¥ ÿmUÊ Ÿfl¬ŒÊÕʸŸÊ¥ ¡ËflÊ¡Ëflʌ˟ʥ ‚êÿªÁäʪ◊Ê
÷flÁÖ ¡ËflÊŒËÁŸ ÃûflÊÁŸ ÿÕÊÕ¸ÃÿÊ •ÁäʪÃÊÁŸ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ¥ ‚ê¬lãÃ óßUÁÃflSÃÈÁSÕÁ×–
ÁŸpÿŸ ÃÈ Ã·È Ãûfl·È ‡ÊÈhUÊà◊Ÿ ©U¬ÊŒÿÃÊ¥ ÁŸÁpàÿ, Ãë¿ÈUhUÊà◊M§¬Sÿ ÿŒ˜ Œ‡Ê¸Ÿ◊˜, ÿÊ ø ÃSÿ
©U¬‹ÁéäÊ—, ‚¥ÁflÁûÊ—, ¬˝ÃËÁ×, •ŸÈ÷ÍÁÃflʸ, ÃSÿÒfl (ÁŸpÿ) ‚êÿÄàfl‚¥ôÊÊ–
‚◊ÿ‚Ê⁄Uªã˝ âÊ (ªÊÕÊ-13) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó
÷ÍÿàÕáÊÊÁ÷ªŒÊ ¡ËflÊ¡ËflÊ ÿ ¬ÈááʬÊfl¥ ø–
•Ê‚fl‚¥fl⁄UÁáÊîÊ⁄U’¥äÊÊ ◊ÊÄπÊ ÿ ‚ê◊ûÊ¥––

’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ÁŸ¡ÃûflÊ¬‹ÁéäÊ¥ ÁflŸÊ) ÁŸ¡ •Êà◊Ãûfl ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ ∑§ Á’ŸÊ–
•ÕʸØ ÁŸ¡ •Êà◊Ãûfl ∑§Ë ¡’ Ã∑§ ©U¬‹ÁéäÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃË, Ã’ Ã∑§– ÁŸ¡ •Êà◊Ãûfl ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ
¬„U‹ „UÊªË, ©U‚∑§ ’ÊŒ „UË ‚êÿÄàfl ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ „UÊªË, •ãÿÕÊ Ÿ„UË¥ óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– Ãûfl
∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ ÷Ë √ÿfl„UÊ⁄U ŒÎÁCU ‚ •Êª◊-•èÿÊ‚ •ÊÁŒ mUÊ⁄UÊ „UÊÃË „ÒU •ÊÒ⁄U ¬⁄U◊ÊÕ¸ ŒÎÁCU ‚
‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§ ¬˝Áà •Á÷◊Èπ ¬Á⁄UáÊÊ◊ mUÊ⁄UÊ ‚ê÷fl „UÊÃË „ÒU–
ÿ„UÊ° ÿ„U ÃÊà¬ÿ¸ „ÒUó ¡Ëfl fl •¡Ëfl •ÊÁŒ ‚Êà ÃûflÊ¥ ÿÊ ŸÊÒ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ‚êÿª˜ •Áäʪ◊
(ôÊÊŸ) óÿ„U “‚êÿÄàfl” „UÊÃÊ „ÒU– ¡Ëfl •ÊÁŒ Ãûfl ÿÕÊÕ¸ M§¬ ◊¥ •Áäʪà (ôÊÊÃ) „UÊ∑§⁄U
“‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” M§¬ ◊¥ ¬Á⁄UáÊà „UÊÃ „Ò¥U óÿ„U ∞∑§ flÊSÃÁfl∑§ ÁSÕÁà „ÒU– ÁŸpÿ Ÿÿ ‚ ©UŸ ÃûflÊ¥ ◊¥
‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§Ë ©U¬ÊŒÿÃÊ ∑§Ê ÁŸpÿ ∑§⁄U, ©U‚ ‡ÊÈhUÊà◊M§¬ ∑§Ê ¡Ê Œ‡Ê¸Ÿ „ÒU, ÿÊ ¡Ê ©U‚∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ,
‚¥ÁflÁûÊ, ¬˝ÃËÁà ÿÊ •ŸÈ÷ÍÁà „ÒU, ©U‚Ë ∑§Ë (ÁŸpÿó) ‚êÿÄàfl ‚¥ôÊÊ „ÒU–
ßU‚Ë ŒÎÁCU ‚ ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vx) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““÷ÍÃÊÕ¸Ÿÿ ‚ ¡ÊŸ ªÿ ¡Ëfl, •¡Ëfl, ¬Èáÿ, ¬Ê¬, •Êdfl, ‚¥fl⁄U, ÁŸ¡¸⁄UÊ, ’ãäÊ fl ◊ÊˇÊ
„UË ‚êÿÄàfl „Ò–””
{654 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃòÊÒfl •Êà◊ÅÿÊÁÃ≈UË∑§ÊÿÊ¥ (ªÊÕÊ-13) ÷ÁáÊÃ◊˜ó ““•◊ÍÁŸ Á„U ¡ËflÊŒËÁŸ ŸflÃûflÊÁŸ

÷ÍÃÊÕŸ¸ •Á÷ªÃÊÁŸ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ¥ ‚ê¬lãÃ...........ÃÃÊ˘◊ËcflÁ¬ ŸflÃûfl·È ÷ÍÃÊÕ¸ŸÿŸ ∞∑§Ê ¡Ëfl ∞fl ¬˝lÊÃÃ–
∞fl◊‚ÊÒ ∞∑§àflŸ lÊÃ◊ÊŸ— ‡ÊÈhUŸÿàflŸ •ŸÈ÷ÍÿÃ ∞fl– ÿÊ àflŸÈ÷ÍÁ× ‚Êà◊ÅÿÊÁÃ⁄‘Ufl, •Êà◊ÅÿÊÁÃSÃÈ
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ◊flÁÖ””
•òÊŒ¥ ôÊÿ◊˜ó Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„USÿ Á◊âÿÊàfl◊˜, ‚êÿª˜-Á◊âÿÊàfl◊˜, ‚êÿÄàfl¬˝∑§Î ÁÃM§¬◊˜ óßUÁÃ
òÊÿÊ ÷ŒÊ—– øÊÁ⁄UòÊ◊Ê„USÿ ø •ŸãÃÊŸÈ’ÁãäÊ-∑˝§ÊäÊ-◊ÊŸ-◊ÊÿÊ-‹Ê÷÷ŒÒpàflÊ⁄UÊ ÷ŒÊ—– ∞fl¥
◊Ê„UŸËÿ∑§◊¸áÊ— ‚åÃÊŸÊ¥ ¬˝∑ΧÃËŸÊ◊Ȭ‡Ê◊Ÿ, ˇÊÿŸ ÿmUÊ ˇÊÿÊ¬‡Ê◊Ÿ ø flËÃ⁄UʪŒfl-Á¡ŸÊª◊
ÁŸª˝¸ãÕªÈM§¬ÁŒCUÊŸÊ¥ ‚åÃÃûfl-Ÿfl¬ŒÊÕ¸-·«˜Uº˝√ÿ-¬@ÊÁSÃ∑§Êÿʌ˟ʥ ÿÕÊÕ¸ŒflªÈL§‡ÊÊSòÊÊáÊÊ¥ ø
üÊhUÊŸ¥ ÃÕÊ „UÿÊ¬ÊŒÿ’ÈhU˜ÿÊ ø Sfl¬⁄UÁfl‡Ê·ôÊÊŸ¥ ÿŒ˜ ÷flÁÃ, ÃŒ˜ √ÿfl„UÊ⁄U‚êÿÄàfl¥ ÷flÁÖ
ÃŒfl ‚⁄Uʪ‚êÿÄàfl◊Á¬ ∑§âÿÃ, ÿìÊ ¬˝‡Ê◊‚¥flª-•ÊÁSÃÄÿÊÁŒ-•Á÷√ÿÁQ§‹ˇÊáÊ¥ ÷áÿÃ–
Sfl¬⁄U∑§ÀÿÊáÊ÷ÊflŸÊÁŸc∑§Ê¥ÁˇÊÃM§¬÷ÁQ§÷ÊflÊÁŒÁ÷⁄UÁ¬ ÃŒÁ÷√ÿQ¥§ ÷flÁÖ

fl„UË¥ (ªÊÕÊ-vx ∑§Ë) •Êà◊ÅÿÊÁà ≈UË∑§Ê ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““ÿ ¡Ëfl •ÊÁŒ ŸÊÒ Ãûfl
÷ÍÃÊÕ¸Ÿÿ ‚ •Áäʪà „UÊ∑§⁄U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U..........ÃŒŸãÃ⁄U ßUŸ ŸÊÒ ÃûflÊ¥ ◊¥ ÷Ë ÷ÍÃÊÕ¸Ÿÿ
‚ ∞∑§ ¡Ëfl „UË ¬˝∑§Ê‡Ê◊ÊŸ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∞∑§àfl M§¬ ‚ ¬˝∑§Ê‡Ê◊ÊŸ Ãûfl ‡ÊÈhUŸÿ ‚ •ŸÈ÷ÍÁà ◊¥
•ÊÃÊ „UË „ÒU– ÿ„U ¡Ê •ŸÈ÷ÍÁà „ÒU, fl„UË •Êà◊ÅÿÊÁà „ÒU, •ÊÒ⁄U •Êà◊ÅÿÊÁà ÃÊ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ „UË „ÒU–””
ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„U ∑§ ÃËŸ ÷Œ „Ò¥Uó Á◊âÿÊàfl, ‚êÿª˜Á◊âÿÊàfl •ÊÒ⁄U
‚êÿÄàfl ¬˝∑ΧÁÖ øÊÁ⁄UòÊ◊Ê„U ∑§ •ŸãÃÊŸÈ’ãäÊË ∑˝§ÊäÊ, ◊ÊŸ, ◊ÊÿÊ fl ‹Ê÷ óÿ øÊ⁄U ÷Œ „UÊÃ
„Ò¥U– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, flËÃ⁄UʪŒfl, Á¡ŸÊª◊ fl ÁŸª˝¸ãÕªÈL§ óßUŸ mUÊ⁄UÊ ©U¬ÁŒCU ‚Êà ÃûflÊ¥, ŸÊÒ ¬ŒÊÕÊZ,
¿U— Œ˝√ÿÊ¥ ÿÊ ¬Ê°ø •ÁSÃ∑§ÊÿÊ¥ ∑§ ¬˝Áà ÃÕÊ ÿÕÊÕ¸ Œfl, ªÈL§ fl ‡ÊÊSòÊ ∑§ ¬˝Áà ◊Ê„UŸËÿ ∑§◊¸
∑§Ë ‚Êà ¬˝∑ΧÁÃÿÊ¥ ∑§ ©U¬‡Ê◊, ˇÊÿ ÿÊ ˇÊÿÊ¬‡Ê◊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ¡Ê üÊhUÊŸ „UÊÃÊ „ÒU, ÃÕÊ „Uÿ-
©U¬ÊŒÿ ’ÈÁhU ‚ Sfl-¬⁄UÁfl‡Ê· ôÊÊŸ ¡Ê „UÊÃÊ „ÒU, fl„U √ÿfl„UÊ⁄U ‚êÿÄàfl „ÒU– ©U‚ „UË ‚⁄Uʪ
‚êÿÄàfl ÷Ë ∑§„UÃ „Ò¥U, ¡Ê ¬˝‡Ê◊, ‚¥flª, •ÊÁSÃÄÿ •ÊÁŒ ∑§ M§¬ ◊¥ •Á÷√ÿÁQ§-‹ˇÊáÊ flÊ‹Ê
∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– fl„U Sfl-¬⁄U∑§ÀÿÊáÊ ∑§Ë ÷ÊflŸÊ, ÁŸc∑§Ê¥ÁˇÊà M§¬ ÷ÁQ§ ÷ÊflŸÊ óßUàÿÊÁŒ ‚
÷Ë •Á÷√ÿQ§ „UÊÃÊ „ÒU–
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}{) —— 655}

øÃÈÕ¸¬@◊·DUªÈáÊSÕÊŸflÁøŸÊ¥ ‚⁄UʪøÊÁ⁄UòÊÊÁflŸÊ÷ÊÁfl√ÿfl„UÊ⁄U‚êÿÄàfl◊fl ÷flÁÃ, Ÿ ÃÈ

flËÃ⁄UʪøÊÁ⁄UòÊÊÁflŸÊ÷ÍÃÁŸpÿ‚êÿÄàfl¥ ÷flÁÖ ÿlÁ¬ •Áfl⁄UÂêÿÇŒÎCU⁄UÁ¬ ‡ÊÈhUÊà◊Ê¬ÊŒÿ-
÷ÊflŸÊM§¬¥ ÁŸpÿ‚êÿÄàfl¥ ÁfllÃ, ÃÕÊÁ¬ øÊÁ⁄UòÊ◊Ê„UÊŒÿŸ ÁSÕ⁄UÃÊ Ÿ ÷flÁÖ •ÃÊ flSÃÈflÎûÿÊ
ÁŸpÿ‚êÿÄàfl¥ ÃÈ ‚#◊ªÈáÊSÕÊŸÊŒfl ¬˝Ê⁄UèÿÃ– ÁŸpÿ‚êÿÄàflSÿÊ¬‹ÁéäÊ⁄UÁ¬ flËÃ⁄UʪøÊÁ⁄UòÊÊ-
ÁflŸÊ÷ÊÁflÁŸpÿ÷ÊflüÊÈÃ-ôÊÊŸÊà◊∑§-ÁŸ¡ÃûflÊ¬‹ÁéäÊ¥ ÁflŸÊ Ÿ ‚ê÷flÁÖ ÁŸpÿ÷ÊflüÊÈÃôÊÊŸ¥
ø ‡ÊÈhUÊà◊ÊÁ÷◊ÈπSfl‚¥ÁflÁûÊM§¬¥ ôÊÿ◊˜–
•Ã ∞fl ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷ÎÃ (ªÊÕÊ-14) ¬˝ÊQ§◊˜ó
‚g√fl⁄U•Ê ‚◊áÊÊ ‚ê◊ÊßU_UË „UflßU ÁáÊÿ◊áÊ–
‚ê◊ûʬÁ⁄UáÊŒÊ ¬ÈáÊ πflßU ŒÈ_U_U∑§ê◊Á„¥U––
∞ÃÁmU·ÿ ÁflSÃÎÃÁŸM§¬áÊ¥ ÃÈ “‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ”-ŸÊ◊∑§ ÃÕÊ ø “•ÊäÿÊÁà◊∑§ ‡Ê¥∑§Ê-‚◊ÊäÊÊŸ”
ŸÊ◊∑§ ø ◊ŒËÿª˝ãÕ Á¡ôÊÊ‚ÈÁ÷¡¸ŸÒ— º˝CU√ÿ◊˜–

øÊÒÕ, ¬Ê°øfl¥ fl ¿UΔU ªÈáÊSÕÊŸ ◊¥ ÁSÕà ¡ËflÊ¥ ∑§ ‚⁄UʪøÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê •ÁflŸÊ÷ÊflË “√ÿfl„UÊ⁄U
‚êÿÄàfl” „UË „UÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ flËÃ⁄Uʪ-øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê •ÁflŸÊ÷ÊflË ÁŸpÿ ‚êÿÄàfl Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ÿlÁ¬
•Áfl⁄UÂêÿÇŒÎÁCU (øÊÒÕ ªÈáÊSÕÊŸ flÊ‹) ∑§Ê ÷Ë “‡ÊÈhUÊà◊Ê ©U¬ÊŒÿ „ÒU” ó∞‚Ë ÷ÊflŸÊ ∑§ M§¬ ◊¥
“ÁŸpÿ ‚êÿÄàfl” „UÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ øÊÁ⁄UòÊ◊Ê„U ∑§ ©UŒÿ ‚ ©U‚◊¥ ÁSÕ⁄UÃÊ Ÿ„UË¥ ⁄U„U ¬ÊÃË– ßU‚Á‹∞
flSÃÈ× ÁŸpÿ ‚êÿÄàfl ÃÊ ‚ÊÃfl¥ ªÈáÊSÕÊŸ ‚ „UË ¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊÃÊ „ÒU– ÁŸpÿ ‚êÿÄàfl ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ
÷Ë flËÃ⁄Uʪ øÊÁ⁄UòÊ ∑§ •ÁflŸÊ÷ÊflË ÁŸpÿ÷ÊflüÊÈÃôÊÊŸ-M§¬ ÁŸ¡ÃûflÊ¬‹ÁéäÊ ∑§ Á’ŸÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃË–
ÁŸpÿ ÷ÊflüÊÈÃôÊÊŸ ÷Ë ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§ ¬˝Áà •Á÷◊Èπ Sfl‚¥ÁflÁûÊ M§¬ ¬Á⁄UáÊÊ◊ „UË „ÒU óÿ„U ¡ÊŸ¥–
ßU‚Ë ŒÎÁCU ‚ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà (ªÊÕÊ-vy) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Sfl-Œ˝√ÿ (‡ÊÈhUÊà◊M§¬) ◊¥ ÁŸ⁄Uà ‚ÊäÊÈ ÁŸÿ◊ ‚ ‚êÿÇŒÎÁCU „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ‚êÿÄàflM§¬
¬Á⁄UáÊà „ÈU•Ê ‚ÊäÊÈ ŒÈCU •ÊΔU ∑§◊ÊZ ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UÃÊ „Ò–””
ßU‚ Áfl·ÿ ◊¥ Á¡ôÊÊ‚È•Ê¥ ∑§Ê ÁflSÃÎà ÁŸM§¬áÊ ◊⁄UË “‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” •ÊÒ⁄U “•ÊäÿÊÁà◊∑§
‡Ê¥∑§Ê-‚◊ÊäÊÊŸ” óŸÊ◊∑§ ßUŸ ŒÊ ∑ΧÁÃÿÊ¥ ◊¥ ŒπŸÊ øÊÁ„U∞–
{656 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ßUŒÊŸË¥ ªÊÕÊÿÊ ©UûÊ⁄UÊhUÊ¸ √ÿÊÅÿÊÿÃ– (‚ê◊ûÊÈfl‹Áh ÁfláÊÊ ÁáÊ√flÊáÊ¥ áÊÁàÕ ÁáÊÿ◊áÊ)

‚êÿÄàflÊ¬‹ÁéäÊ¥ ÁflŸÊ ÁŸÿ◊ÃÊ ÁŸflʸáÊ¥ ŸÊÁSÃ, Ÿ ‚¥÷flÁÖ ‚êÿÄàfl ‚àÿfl, ‚êÿÇôÊÊŸ◊˜, ÃÃp
„UÿÊ¬ÊŒÿ’ÈÁhU—, øÊÁ⁄UòÊÊŸÈDUÊŸ◊˜, ÃÃp ÁŸflʸáÊÁ◊Áà ∑˝§◊— ¬˝fløÖ ©UQ§¥ ø Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îê˝ãâÊ (ªÊÕÊ
15-16)ó
‚ê◊ûÊÊŒÊ áÊÊáÊ¥ áÊÊáÊÊŒÊ ‚√fl÷Êfl©Ufl‹hUË–
©Ufl‹hU¬ÿàÕ ¬ÈáÊ ‚ÿÊ‚ÿ¥ ÁflÿÊáÊÊÁŒ––
‚ÿÊ‚ÿÁflŒá„ÍU ©UhÈUŒŒÈS‚Ë‹ ‚Ë‹fl¥ÃÊ Áfl–
‚Ë‹»§‹áÊé÷ÈŒÿ¥ ÃûÊÊ ¬ÈáÊ ‹„UßU ÁáÊ√flÊáÊ¥––
•ÃÊ ÁŸflʸáʬ˝ÊåàÿÒ ‚êÿÄàflSÿ •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ, ‚êÿÄàfl¬˝ÊåàÿÒ ø ÃûflÊ¬‹ÁéäÊ⁄UÊfl‡ÿ∑§Ë
óßUÁà Ãâÿ¥ „U ÷√ÿ! ‚êÿª˜ ÁflÁøãàÿ ÃûflÊ¬‹ÁéäʬÍfl¸∑§‚êÿÄàfl¬˝ÊåàÿÒ ¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÿÊ-
SÃÊà¬ÿ¸◊˜–

•’, ªÊÕÊ ∑§ ©UûÊ⁄UÊh¸U ∑§Ë √ÿÊÅÿÊ ∑§Ë ¡Ê ⁄U„UË „ÒUó (‚êÿÄàflÊ¬‹ÁéäÊ¥ ÁflŸÊ ÁŸflʸáÊ¥
ŸÊÁSà ÁŸÿ◊Ÿ) ‚êÿÄàfl ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ ∑§ Á’ŸÊ ÁŸÿ◊ ‚ ÁŸflʸáÊ Ÿ„UË¥ „ÒU, ÿÊŸË fl„U ‚ê÷fl
Ÿ„UË¥ „ÒU– ‚êÿÄàfl „UÊŸ ¬⁄U „UË ‚êÿÇôÊÊŸ, Á»§⁄U „UÿÊ¬ÊŒÿ’ÈÁhU ∞fl¥ øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê •ŸÈDUÊŸ, Á»§⁄U
ÁŸflʸáÊ óÿ„U ∑˝§◊ ¬˝flø◊ÊŸ „UÊÃÊ „ÒU– Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ vz-v{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó
““‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ‚ ‚êÿÇôÊÊŸ „UÊÃÊ „ÒU– ‚êÿÇôÊÊŸ ‚ ‚◊Sà ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ „UÊÃË „ÒU
•ÊÒ⁄U ‚◊Sà ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ „UÊŸ ‚ ÿ„U ¡Ëfl üÊÿ ÿÊ •üÊÿ (∑§Ã¸√ÿ, •∑§Ã¸√ÿ) ∑§Ê
¡ÊŸŸ ‹ªÃÊ „ÒU–””
““üÊÿ fl •üÊÿ ∑§Ê ¡ÊŸŸ flÊ‹Ê √ÿÁQ§ •¬Ÿ ŒÈCU Sfl÷Êfl ∑§Ê ŸCU∑§⁄U ‡ÊË‹flÊŸ˜
(øÊÁ⁄UòÊÁŸDU) „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ÃÕÊ ‡ÊË‹ (øÊÁ⁄UòÊ) ∑§ »§‹SflM§¬ SflªÊ¸ÁŒ •èÿÈŒÿ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃ
„ÈU∞ ÁŸflʸáÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚Á‹∞ ÁŸflʸáÊ-¬˝ÊÁåà ∑§ Á‹∞ ‚êÿÄàfl ∑§Ë •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ „UÊÃË „ÒU, ‚êÿÄàfl ∑§Ë ¬˝ÊÁåÃ
∑§ Á‹∞ ÃûflÊ¬‹ÁéäÊ •Êfl‡ÿ∑§ „ÒUó ßU‚ Ãâÿ ∑§Ê „U ÷√ÿ! •ë¿UË Ã⁄U„U Áøãß-◊ŸŸU ∑§⁄U,
ÃûflÊ¬‹ÁéäʬÍfl¸∑§ ‚êÿÄàfl ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÃÈ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ „UÊ•Ê óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}|) —— 657}

•Õ ÁŸÁfl¸∑§Ê⁄USfl‚¥flŒŸôÊÊŸ¥ ÁflŸÊ ì‚Ê ÁŸ⁄UÕ¸∑§ÃÊ¥ ŒÎCUÊãÃ◊Êäÿ◊Ÿ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ªÊ„UÊ-

¿UãŒ‚Ê ÁŸM§¬ÿÁãÃó
‚Ê‹Áfl„UËáÊÊ ⁄UÊ•Ê ŒÊáÊŒÿÊäÊê◊⁄UÁ„UŒÁªÁ„U‚Ê„UÊ–
áÊÊáÊÁfl„UËáÊ ÃflÊ Áfl ÿ ¡Ëfl ÁfláÊÊ Œ„U‚Ê„¥U fl–– 87––
¿UÊÿÊó ‚Ê‹Áfl„UËŸÊ ⁄UÊ¡Ê, ŒÊŸŒÿÊäÊ◊¸⁄UÁ„UêÎÁ„U‡ÊÊ÷Ê–
ôÊÊŸÁfl„UËŸ¥ ìÊ˘Á¬ ø ¡Ëfl¥ ÁflŸÊ Œ„U‡ÊÊ÷Ê ßUfl––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ‚Ê‹Áfl„UËáÊÊ ⁄UÊ•Ê ŒÊáÊŒÿÊäÊê◊⁄UÁ„UŒÁªÁ„U‚Ê„UÊ, ¡Ëfl ÁfláÊÊ Œ„U‚Ê„¥U fl
áÊÊáÊÁfl„UËáÊ ÃflÊ Áfl ÿ óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–
(‚Ê‹Áfl„UËáÊÊ ⁄UÊ•Ê fl) ŒÈª¸Áfl„UËŸÊ ⁄UÊ¡Ê ßUfl– ⁄UÊ¡Ê ‡ÊÊ‚∑§— Sfl⁄UˇÊÊÕZ ŒÈªZ ÁŸ◊ʸåÿ ÃòÊ
‚È⁄UÁˇÊÃÊ ÁŸfl‚ÁÃ, ŒÈªZ ÁflŸÊ ‚ ‡ÊòÊÈÁ÷⁄UÊ∑˝§Êã× ¬⁄ÊUÁ¡ÃÊ ÷flÁÃ, „UãÿÃ ø– ⁄UÊíÿSÿ ∑§SÿÁøŒÁ¬
•XUÊÁŸ ‚åà ÷flÁãÃ, ÿÒ— ‚¥ÿÈQ§◊fl ⁄UÊíÿ¥ ¬ÍáÊZ ÷flÁÖ

•’, ÁŸÁfl¸∑§Ê⁄U Sfl‚¥flŒŸ ôÊÊŸ ∑§ Á’ŸÊ ì ÁŸ⁄Uâʸ∑§ „ÒUó ßU‚ ŒÎCUÊãÃÊ¥ ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚
ªÊ„UÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŒÈª¸ ∑§ Á’ŸÊ ⁄UÊ¡Ê ∑§Ë, ŒÊŸ fl ŒÿÊ äÊ◊¸ ‚ ⁄UÁ„Uà ªÎ„USÕ
∑§Ë, ÃÕÊ ¡Ëfl (øÒÃãÿ) ∑§ Á’ŸÊ Œ„U ∑§Ë ‡ÊÊ÷Ê Ÿ„UË¥ „UÊÃË, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ôÊÊŸ (ÁŸÁfl¸∑§Ê⁄U
Sfl‚¥flŒŸ) ∑§ Á’ŸÊ ì ÷Ë ‡ÊÊ÷Ê ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ––}|––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ‚Ê‹Áfl„UËŸÊ ⁄UÊ¡Ê ŒÊŸŒÿÊäÊ◊¸⁄UÁ„UêÎÁ„U‡ÊÊ÷Ê ¡Ëfl¥ ÁflŸÊ Œ„U‡ÊÊ÷Ê
ßUfl ôÊÊŸÁfl„UËŸ¥ ìÊ˘Á¬ ø óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
(‚Ê‹Áfl„UËŸÊ ⁄UÊ¡Ê ßUfl) ŒÈª¸ (Á∑§‹) ‚ ⁄UÁ„Uà ⁄UÊ¡Ê ∑§Ë Ã⁄U„U– ⁄UÊ¡Ê ÿÊŸË ‡ÊÊ‚∑§
•¬ŸË ⁄UˇÊÊ „UÃÈ ŒÈª¸ ∑§Ê ÁŸ◊ʸáÊ ∑§⁄U fl„UÊ° ‚È⁄UÁˇÊà „UÊ∑§⁄U ⁄U„UÃÊ „ÒU, ŒÈª¸ ∑§ Á’ŸÊ fl„U „UÊ ÃÊ ‡ÊòÊÈ
©U‚ ¬⁄U •Ê∑˝§◊áÊ ∑§⁄U ŒÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U fl„U ⁄UÊ¡Ê ¬⁄UÊÁ¡Ã „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ◊Ê⁄UÊ ÷Ë ¡ÊÃÊ „ÒU– Á∑§‚Ë
÷Ë ⁄UÊíÿ ∑§ ‚Êà •XU (ÉÊ≈U∑§) „UÊÃ „Ò¥U, Á¡Ÿ‚ ÿÈQ§ „UÊ∑§⁄U „UË ⁄UÊíÿ ¬Íáʸ (•πá«U) „UÊÃÊ „ÒU–
{658 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃÊÁŸ •XUÊÁŸ ‚ÁãÃ-SflÊ◊Ë, •◊Êàÿ— ¬˝¡Ê, ŒÈª¸◊˜, ∑§Ê‡Ê—, Œá«U— ‚Òãÿ¥ flÊ, Á◊òÊ⁄UÊíÿ¥
øÁÖ ∞Ã·È ⁄UÊ¡Ê ¬˝◊Èπ◊XU◊˜, ‚ ŸÊÿ∑§Ê ÷flÁÃ, ÃŸ ŸÊÿ∑§Ÿ ÁflŸÊ ⁄UÊíÿSÿÊÁSÃàfl◊fl Ÿ
‚ê÷flÁÖ ÃSÿ ⁄UÊôÊÊ ⁄UˇÊÊÿÒ ‚ŸÊÁŒ‚ÊäÊŸÊÁŸ ÷flÁãÃ, Á∑§ãÃÈ Ã·È ŒÈª¸Sÿ ◊„Uûfl¥ ÁflÁ‡ÊC¥U ÷flÁÖ
ŒÈª¸Sÿ ’„Ufl— ¬˝∑§Ê⁄UÊ ◊ŸÈS◊ÎÃÊÒ (7/70) ¬˝ÊQ§Ê—ó
äÊãflŒÈªZ ◊„UˌȪ¸◊˜, •éŒÈªZ flÊˇÊ¸◊fl flÊ–
ŸÎŒÈªZ ÁªÁ⁄UŒÈªZ flÊ ‚◊ÊÁüÊàÿ fl‚Ø ¬È⁄U◊˜––
ŒÈª¸Sÿ ◊„UûÊÊ˘Á¬ ÃòÊ (7/73-74) ÁŸM§Á¬ÃÊó
ÿÕÊ ŒÈªÊ¸ÁüÊÃÊŸÃÊŸ˜ ŸÊ¬Á„¥U‚Áãà ‡ÊòÊfl—–
ÃÕÊ˘⁄UÿÊ Ÿ Á„¥U‚Áãà ŸÎ¬¥ ŒÈª¸‚◊ÊÁüÊÃ◊˜––
∞∑§— ‡ÊÃ¥ ÿÊäÊÿÁà ¬˝Ê∑§Ê⁄USÕÊ äÊŸÈäʸ⁄U—–
‡ÊÃ¥ Œ‡Ê‚„UdÊÁáÊ ÃS◊ÊØ ŒÈªZ ÁfläÊËÿÃ––

fl •XU „Ò¥Uó SflÊ◊Ë (⁄UÊ¡Ê), •◊Êàÿ, ¬˝¡Ê, ŒÈª¸, ∑§Ê‡Ê, Œá«U ÿÊ ‚ŸÊ •ÊÒ⁄U Á◊òÊ ⁄UÊíÿ–
ßUŸ (‚ÊÃÊ¥) ◊¥ ⁄UÊ¡Ê ¬˝◊Èπ •XU „ÒU, fl„U ŸÊÿ∑§ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚∑§ Á’ŸÊ ⁄UÊíÿ ∑§Ê •ÁSÃàfl „UË
‚ê÷fl Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ©U‚ ⁄UÊ¡Ê ∑§Ë ⁄UˇÊÊ „UÃÈ ‚ŸÊ •ÊÁŒ ‚ÊäÊŸ „UÊÃ „Ò¥U, Á∑§ãÃÈ ©UŸ◊¥ ŒÈª¸ (Á∑§‹)
∑§Ê ◊„Uûfl ÁflÁ‡ÊCU „UÊÃÊ „ÒU– ŒÈª¸ ∑§ •Ÿ∑§ ÷Œ ◊ŸÈS◊ÎÁà (|/|Æ) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿ ªÿ „Ò¥Uó
““äʟȌȪ¸, ◊„UˌȪ¸, ¡‹ŒÈª¸, flÎˇÊŒÈª¸, ◊ŸÈcÿŒÈª¸, ÁªÁ⁄UŒÈª¸ óßUŸ (¿U— ¬˝∑§Ê⁄U ∑§) ŒÈªÊZ ◊¥
•ÊüÊÿ ‹∑§⁄U ⁄UÊ¡Ê Ÿª⁄U ◊¥ ÁŸflÊ‚ ∑§⁄‘U–””
fl„UË¥ (|/|x-|y) ŒÈª¸ ∑§Ë ◊„UûÊÊ ∑§Ê ÷Ë ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ò‚ Á∑§‚Ë ŒÈª¸◊ SÕÊŸ ◊¥ ⁄U„UŸ flÊ‹ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ‡ÊòÊÈ ◊Ê⁄U Ÿ„UË¥ ‚∑§Ã, flÒ‚ „UË ŒÈª¸ ◊¥
•ÊüÊÿ ‹∑§⁄U ÁSÕà ⁄UÊ¡Ê ∑§Ê ‡ÊòÊÈ ◊Ê⁄U Ÿ„UË¥ ¬ÊÃ–””
““ŒÈª¸ ◊¥ ÁSÕà ∞∑§ äÊŸÈäÊʸ⁄UË ÷Ë ‚ÊÒ flË⁄UÊ¥ ∑§Ê ‚Ê◊ŸÊ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ „ÒU ÃÕÊ ŒÈª¸ ∑§ ‚ÊÒ
‚ÒÁŸ∑§ (’Ê„U⁄U ‹«∏U ⁄U„U) Œ‚ „U¡Ê⁄U ‚ÒÁŸ∑§Ê¥ ‚ ‹«∏ ‚∑§Ã „ÒU¥, ßU‚Á‹∞ ŒÈª¸ ∑§Ê ÁŸ◊ʸáÊ •fl‡ÿ
Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}|) —— 659}

∞fl¥ ŒÈªZ ÁflŸÊ ⁄UÊ¡Ê ‡ÊòÊÈ÷Ë× Sfl⁄UˇÊÊÿÒ ∞fl ÁøãÃʪ˝S×, ¬˝¡Ê⁄UˇÊáÊÊÁŒ∑§Êÿ¸ ‚fl¸ÕÊ

•‚◊Õ¸—, ¬˝¡Ê¡Ÿ·È ¬˝ÁÃDUÊ⁄UÁ„U×, ‡ÊÊ÷Ê„UËŸÊ ÁŸ⁄Uâʸ∑§ ∞fl ¡ÊÿÃ, ÃmŒfl ôÊÊŸŸ ÁflŸÊ ìÊ˘Á¬
ÁŸ⁄Uâʸ∑¥§ ÷flÃËÁà •ãflÿÊ ’Êäÿ—–
ÃÕÊ (ŒÊŸŒÿÊäÊê◊⁄UÁ„UŒÁªÁ„U‚Ê„UÊ fl) ŒÊŸŸ ŒÿÿÊ äÊ◊̧áÊ ø, ÿmUÊ ŒÿÊM§¬äÊ◊̧áÊ ø ⁄UÁ„UÃÊ
ÿÊ ªÎ„UË ªÎ„USÕ— ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ⁄UÊäÊ∑§—, ÃSÿ ‡ÊÊ÷Ê ßUfl– ŒÊŸÊÁŒ⁄UÁ„Uê΄USÕSÿ ‡ÊÊ÷Ê Ÿ ∑ȧòÊÊÁ¬
÷flÁÃ, ÃÕÒfl ôÊÊŸÁfl„UËŸ¥ ìp⁄UáÊ◊Á¬ ÷flÁÖ ŒÊŸÊÁŒ∑§ÊÁŸ üÊÊfl∑§ÊáÊÊ¥ ∑ΧÃ ¬˝◊ÈπÊÁŸ ∑§Ã¸√ÿÊÁŸ
÷áÿãÃ, ÃÊÁŸ ÁflŸÊ üÊÊfl∑§Sÿ ¡ËflŸ¥ äÊ◊¸⁄UÁ„UÃàflÊŒ˜ ÁŸ⁄UÕ∑¸ §¥ , ÁŸc»§‹¥, ÁŸc¬˝ÿÊ¡Ÿ¥ ‡ÊÊ÷Ê⁄UÁ„UÃ◊fl
◊ãÿÃ– ∞Ã·È ŒÊŸ¥ üÊÊfl∑§ÊÁø÷≈U˜∑§◊¸‚È ¬Á⁄UªÁáÊÃ◊˜–
ª˝ãÕ˘ÁS◊ÛÊfl Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— (ªÊÕÊ 11-12) “ŒÊŸŸ ÁflŸÊ üÊÊfl∑§Sÿ üÊÊfl∑§àfl◊fl Ÿ
÷flÁÃ, ‚ ÃÈ ¬ÁÃ×” ßUàÿÊÁŒ∑§◊ÍÁø⁄‘U– ŒÊŸŸ ÁflŸÊ ªÎ„USÕSÿ ¡ã◊Òfl ÁŸ⁄UÕ¸∑§◊˜–

ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ŒÈª¸ ∑§ Á’ŸÊ ⁄UÊ¡Ê ‡ÊòÊÈ•Ê¥ ‚ ÷ÿ÷Ëà „UÊ∑ §⁄U •¬ŸË ⁄UˇÊÊ ∑§ Á‹∞ „UË ÁøãÃʪ˝SÃ
⁄U„UªÊ •ÊÒ⁄U ¬˝¡Ê ∑§ ⁄UˇÊáÊ •ÊÁŒ ∑§Êÿ¸ ◊¥ ‚fl¸ÕÊ •‚◊Õ¸ „UÊªÊ, ßU‚Á‹∞ ¬˝¡Ê¡ŸÊ¥ ◊¥ ¬˝ÁÃDUÊ⁄UÁ„UÃ,
‡ÊÊ÷Ê„UËŸ fl ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UË „UÊ ¡Ê∞ªÊ, ©U‚Ë Ã⁄U„U ôÊÊŸ ∑§ Á’ŸÊ ì ÷Ë ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UÊÃÊ „ÒU óßU‚
flÊÄÿ ∑§ ‚ÊÕ •ãflÿ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–
ÃÕÊ (ŒÊŸŒÿÊäÊ◊¸⁄UÁ„UêÎÁ„U‡ÊÊ÷Ê ßUfl) ŒÊŸ ‚, ŒÿÊ ‚, äÊ◊¸ ‚ ÿÊ ŒÿÊM§¬Ë äÊ◊¸ ‚
⁄UÁ„Uà ¡Ê ªÎ„UË ÿÊŸË ‚ʪÊ⁄U äÊ◊¸ ∑§Ê •Ê⁄UÊäÊ∑§ ªÎ„USÕ „UÊ, ©U‚∑§Ë ‡ÊÊ÷Ê ∑§Ë Ã⁄U„U– ŒÊŸ •ÊÁŒ ‚
⁄UÁ„Uà ªÎ„USÕ ∑§Ë ‡ÊÊ÷Ê ∑§„UË¥ ÷Ë Ÿ„UË¥ „UÊÃË, ©U‚Ë Ã⁄U„U ôÊÊŸ„UËŸ ì ÷Ë „UÊÃÊ „ÒU– ŒÊŸ •ÊÁŒ ∑§Ê
üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§ Á‹∞ ¬˝◊Èπ ∑§Ã¸√ÿ ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©UŸ∑§ Á’ŸÊ üÊÊfl∑§ ∑§Ê ¡ËflŸ äÊ◊¸⁄UÁ„Uà „UÊŸ ‚
ÁŸ⁄UÕ¸∑§, ÁŸc»§‹, ÁŸc¬˝ÿÊ¡Ÿ ∞fl¥ ‡ÊÊ÷Ê⁄UÁ„Uà „UË ◊ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ßUŸ◊¥ ŒÊŸ ∑§Ê üÊÊfl∑§ÊÁøà ¿U—
(•Êfl‡ÿ∑§) ∑§ÊÿÊZ ◊¥ ¬Á⁄UªÁáÊà Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
ßU‚ (⁄UÿáÊ‚Ê⁄U) ª˝ãÕ ◊¥ „UË Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ (ªÊÕÊ vv-vw ◊¥) “ŒÊŸ ∑§ Á’ŸÊ üÊÊfl∑§
∑§Ê üÊÊfl∑§¬ŸÊ „UË Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ÃÕÊ fl„U ¬ÁÃà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU”, ßUàÿÊÁŒ ∑§ÕŸ Á∑§ÿÊ „ÒU– ŒÊŸ ∑§ Á’ŸÊ
ªÎ„USÕ ∑§Ê ¡ã◊ „UË ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UÊÃÊ „ÒU–
{660 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

©UQ¥§ ø ¬kŸÁ㌬@Áfl¥‡ÊÁÃ∑§Êª˝ãÕ (2/21)ó

ŒÊŸÊÿ ÿSÿ Ÿ äÊŸ¥ Ÿ fl¬Èfl˝¸ÃÊÿ, ŸÒfl¥ üÊÈÃ¥ ø ¬⁄U◊Ê¬‡Ê◊Êÿ ÁŸàÿ◊˜–
ÃîÊã◊ ∑§fl‹◊‹¥ ◊⁄UáÊÊÿ ÷ÍÁ⁄U, ‚¥‚Ê⁄UŒÈ—π◊ÎÁáÊÁÃÁŸ’ãäÊŸÊÿ––
ÃÕÒfl ŒÿÊ¥ ÁflŸÊ äÊ◊¸Sÿ ‚Œ˜÷ÊflÊ˘Á¬ Ÿ ÷flÁÖ ŒÿÊ◊Í‹Ê ÷flh◊¸— (•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ-5/21)
ÃÕÊ äÊ◊¸— ¬˝ÊÁáÊŒÿÊ (•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ-10/15), óßUàÿÊÁŒ ª˝ãÕcÊÈ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄ÒUL§Q§◊Á¬– ª˝ãÕ˘ÁS◊ãŸÁ¬
¬ÍflZ (ªÊÕÊ-80) ŒÿÊ¥ ÁflŸÊ äÊ◊Ê¸ ÁŸc»§‹— ¬˝ÁìÊÁŒÃ—– äÊ◊¸áÊ ÁflŸÊ˘Á¬ ¡ËflŸ¥ ÁŸ⁄UÕ¸∑§◊fl ÃÕÊ
◊ŸÈcÿ÷fl¬˝ÊÁåÃ⁄UÁ¬ ÁŸ⁄UÕ¸∑§Ê ÷flàÿäÊÊÁ◊¸∑§Sÿ–
©UQ¥§ øÊà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-24)ó
∑ΧàflÊ äÊ◊¸ÁflÉÊÊÃ¥ Áfl·ÿ‚ÈπÊãÿŸÈ÷flÁãà ÿ ◊Ê„UÊØ–
•ÊÁë¿Ul ÃL¥§ ◊Í‹ÊØ »§‹ÊÁŸ ªÎˆUÁãà Ã ¬Ê¬Ê—––

¬kŸÁ㌬@Áfl¥‡ÊÁÃ∑§Ê ª˝ãÕ (w/wv) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó

““Á¡‚ √ÿÁQ§ ∑§Ê äÊŸ ŒÊŸ ∑§ Á‹∞ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ‡Ê⁄UË⁄U fl˝ÃäÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ Ÿ„UË¥
„UÊÃÊ, •ÊÒ⁄U ÁŸàÿ ©Uà∑ΧCU ©U¬‡Ê◊ ÷Êfl ∑§Ê ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UŸ „UÃÈ üÊÈÃ-ôÊÊŸ Ÿ„UË¥ „ÒU, ©U‚∑§Ê ¡ã◊ ∑§fl‹
◊⁄UŸ ∑§ Á‹∞ „UË „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U fl„U ◊⁄UáÊ ÷Ë •àÿÁäÊ∑§ ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§ ŒÈ—π ∞fl¥ ¡ã◊-◊⁄UáÊ ∑§Ë
¬⁄Uê¬⁄UÊ ∑§Ê „UË ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚Ë Ã⁄U„U ŒÿÊ ∑§ Á’ŸÊ äÊ◊¸ ∑§Ê ‚Œ˜÷Êfl ÷Ë Ÿ„UË¥ ⁄U„UÃÊ– ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ¥ Ÿ “ŒÿÊ äÊ◊¸ ∑§Ê
◊Í‹ „ÒU” (•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ-z/wv) ÃÕÊ “¬˝ÊáÊË ŒÿÊ „UË äÊ◊¸ „ÒU” (•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ-vÆ/vz) ßUàÿÊÁŒ ∑§ÕŸ
ª˝ãÕ ◊¥ Á∑§ÿ ÷Ë „Ò¥U– ßU‚ (⁄UÿáÊ‚Ê⁄U) ª˝ãÕ ◊¥ ÷Ë ¬„U‹ (ªÊÕÊ-}Æ) ŒÿÊ ∑§ Á’ŸÊ äÊ◊¸ ∑§Ë
ÁŸc»§‹ÃÊ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ Á∑§ÿÊ ¡Ê øÈ∑§Ê „ÒU– äÊ◊¸ ∑§ Á’ŸÊ ÷Ë ¡ËflŸ ÁŸ⁄Uâʸ∑§ „UÊÃÊ „ÒU ÃÕÊ
•äÊÊÁ◊¸∑§ ∑§Ê „UÊŸ flÊ‹Ë ◊ŸÈcÿ ÷fl ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ÷Ë ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UÊ ¡ÊÃË „ÒU–
•Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãâÊ (‡‹Ê∑§-wy) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ¬˝ÊáÊË ◊Ê„U ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ äÊ◊¸ ∑§Ê ŸCU ∑§⁄U∑§ Áfl·ÿ-‚ÈπÊ¥ ∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃ „Ò¥U, fl ¬Ê¬Ë
◊ÊŸÊ flΡÊÊ¥ ∑§Ê ¡«∏ ‚ ©UπÊ«∏∑§⁄U »§‹Ê¥ ∑§Ê ¬ÊŸÊ øÊ„UÃ „Ò¥U–””
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}|) —— 661}

¬kŸÁ㌬@Áfl¥‡ÊÁÃ∑§Êª˝ãÕ (1/169) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó

¡ã◊ ¬˝Êåÿ Ÿ⁄‘U·È ÁŸ◊¸‹∑ȧ‹ Ä‹‡ÊÊã◊Ã— ¬Ê≈Ufl◊˜,
÷ÁQ¥§ ¡ÒŸ◊Ã ∑§Õ¥ ∑§Õ◊Á¬ ¬˝ÊªÁ¡¸ÃüÊÿ‚—–
‚¥‚Ê⁄UÊáʸflÃÊ⁄U∑¥§ ‚Èπ∑§⁄¥U äÊ◊Z Ÿ ÿ ∑ȧfl¸Ã,
„USì˝Ê#◊ŸÉÿ¸⁄UàŸ◊Á¬ Ã ◊È@Áãà ŒÈ’ȸhUÿ—––
ÃÕÊ (¡Ëfl ÁfláÊÊ Œ„U‚Ê„¥U fl) ¡Ëfl— •Êà◊Ê øÒÃãÿ‹ˇÊáÊ—, ÃŸ ÁflŸÊ Œ„U—, ÃSÿ ‡ÊÊ÷Ê
ßUfl– ÿÕÊ øÒÃãÿ‡ÊÍãÿ¥ ‡Ê⁄UË⁄¥U ◊ÎÇÊflM§¬◊fl, ªs¸◊S¬Î‡ÿ¥ ‡ÊÊ÷Ê„UËŸ¥ ÉÊÎÁáÊÃ¥ flÊ ÷flÁÃ, ÃmUŒfl–
flSÃÈÃpÒÃãÿŸ ¡ËflÊà◊ŸÊ ÿÈQ§ ∞fl Œ„U—, ÃòÊÊÁ¬ ◊ŸÈcÿŒ„U—, ÃòÊÊÁ¬ ŒÊŸŒÿÊÁŒäÊ◊ʸŸÈDUÊÃÈ⁄Uÿ¥ Œ„U—
‚Œ˜ªÈáÊ÷ÍÁ·ÃàflÊØ ‡ÊÊ÷Ã, flSÃÈÃSÃÈ Œ„UÊ˘ÿ◊‡ÊÈÁø¬ŒÊâʸ◊ÿÊ˘‡ÊÈÁø⁄‘Ufl–
©UQ¥§ ø “’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ” ª˝ãÕ (ªÊÕÊ 44-45)ó

¬kŸÁ㌬¥øÁfl¥‡ÊÁÃ∑§Ê ª˝ãâÊ (‡‹Ê∑§-v/v{~) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““Á¡ã„UÊ¥Ÿ ÁŸ◊¸‹ ◊ŸÈcÿ-fl¥‡Ê ◊¥ ¡ã◊ Á‹ÿÊ „ÒU, Ä‹‡Ê¬Ífl¸∑§ ’ÈÁhU ∑§Ë ˇÊ◊ÃÊ ∑§Ê ¬˝ÊåÃ
Á∑§ÿÊ „ÒU, ¬ÍflÊ̧¬ÊÁ¡¸Ã ¬Èáÿ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ Á∑§‚Ë Ã⁄U„U Á¡Ÿ-◊à ◊¥ ÷ÁQ§ ÷Ë ¬˝Êåà ∑§⁄ ‹Ë „ÒU, Á»§⁄U
÷Ë ¡Ê ‚¥‚Ê⁄U-‚◊ÈŒ˝ ‚ ÃÊ⁄UŸ flÊ‹ äÊ◊¸ ∑§Ê •Êø⁄UáÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ, fl ŒÈ’Ȩ̀ÁhU „Ò¥U •ÊÒ⁄U ©Uã„UÊ¥Ÿ „UÊÕ ◊¥
•Êÿ „ÈU∞ ◊„¥Uª ⁄UàŸ ∑§Ê ÷Ë ◊ÊŸÊ ªflÊ° ÁŒÿÊ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U (¡Ëfl¥ ÁflŸÊ Œ„U‡ÊÊ÷Ê ßUfl) ¡Ëfl ÿÊŸË øÒÃãÿ‹ˇÊáÊ •Êà◊Ê, ©U‚∑§ Á’ŸÊ ‡Ê⁄UË⁄U,
©U‚∑§Ë ‡ÊÊ÷Ê ∑§Ë Ã⁄U„U– Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U, øÒÃãÿ‡ÊÍãÿ ‡Ê⁄UË⁄U ◊Îà ‡Ê⁄UË⁄U (◊ÈŒ̧) ∑§Ë Ã⁄U„U ÁŸãŒŸËÿ,
•S¬Î‡ÿ fl ‡ÊÊ÷Ê„UËŸ ÿÊ ÉÊÎÁáÊà „UË „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U– flSÃÈ× øÒÃãÿ M§¬ ¡ËflÊà◊Ê ‚ ÿÈQ§ „UË
‡Ê⁄UË⁄U „UÊ, ©U‚◊¥ ÷Ë ◊ŸÈcÿ ∑§Ê Œ„U, ©U‚◊¥ ÷Ë ŒÊŸ, ŒÿÊ •ÊÁŒ ‚hU◊¸ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ∑§Ê Œ„U „UÊ, ÃÊ
fl„U ‚Œ˜ªÈáÊÊ¥ ‚ ÷ÍÁ·Ã „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ‡ÊÊÁ÷à „UÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ flÊSÃfl ◊¥ ÃÊ ÿ„U (◊ÊòÊ) Œ„U •¬Ÿ
•Ê¬ ◊¥ •‡ÊÈÁø ¬ŒÊÕÊZ ‚ ÿÈQ§ ∞fl¥ •‡ÊÈÁø M§¬ „UË „UÊÃÊ „ÒU–
’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ yy-yz) ◊¥ ∑§„UÊ èÊË ªÿÊ „ÒUó
{662 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ŒÈǪ¥äÊ¥ ’Ë÷àÕ¥ ∑§Á‹◊‹÷Á⁄UŒ¥U •øÿáÊ¥ ◊ÈûÊ¥–

‚«UáÊ嬫UáÊ‚„UÊfl¥ Œ„¥U ßUÁŒ Áø¥Ã∞ ÁáÊìÊ¥––
⁄U‚L§Á„U⁄U◊¥‚◊Œ_UË◊îÊ‚¥∑ȧ‹¥ ¬ÈûʬÍÿÁ∑§Á◊’„ÈU‹¥–
ŒÈǪ¥äÊ◊‡ÊÈÁø øê◊◊ÿ◊ÁáÊìÊ◊øÿáÊ¥ ¬«UáÊ¥––
(áÊÊáÊÁfl„UËáÊ ÃflÊ Áfl ÿ) ÿÕÊ øÒÃãÿ‡ÊÍãÿÊ Œ„UÊ Ÿ ‡ÊÊ÷Ã, ÃmUÁŒfl ôÊÊŸŸ, ‚êÿÇôÊÊŸŸ,
÷ŒÁflôÊÊŸŸ flÊ ⁄UÁ„UÃ¥ ìp⁄UáÊ◊Á¬ ÁŸ⁄UÕ¸∑¥§ ‡ÊÊ÷Ê„UËŸ¥ ÷flÁÃ, ÷Êfl‡ÊÍãÿÁ∑˝§ÿÊÿÊ ◊ÎÇÊ⁄UË⁄U-
ÃÈÀÿàflÊÁŒÁà ÷Êfl—– ôÊÊŸ„U˟ì‚Ê ÁŸ⁄Uâʸ∑§ÃÊ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-59) ø ¬˝ÁìÊÁŒÃÊó
Ãfl⁄UÁ„Uÿ¥ ¡¥ áÊÊáÊ¥ áÊÊáÊÁfl¡ÈûÊÊ ÃflÊ Áfl •∑§ÿàÕÊ–
Ãê„UÊ áÊÊáÊÃfláÊ ‚¥¡ÈûÊÊ ‹„UßU ÁáÊ√flÊáÊ¥––
∞fl¥ „U ÷√ÿ! ‚êÿÇôÊÊŸŸ ‚Á„Uà ∞fl ìp⁄UáÊÊÁŒ∑§ ¬˝fløSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

““ÿ„U ‡Ê⁄UË⁄U ŒÈª¸ÁãäÊ ‚ ÷⁄UÊ „ÒU, ÉÊÎÁáÊà „ÒU, ªãŒ ◊‹ ‚ ÷⁄UÊ „ÒU, •øß „ÒU, ◊ÍÁø∑§ „ÒU,
‚«∏UŸ-ª‹Ÿ ∑§ Sfl÷Êfl flÊ‹Ê „ÒU ó∞‚Ê ‚ŒÊ Áøãß ∑§⁄UÃ ⁄U„UŸÊ øÊÁ„U∞–””
““ÿ„U ‡Ê⁄UË⁄U ⁄U‚, L§ÁäÊ⁄U, ◊Ê¥‚, ø’˸, „UaUË fl ◊îÊÊ ‚ ÿÈQ§ „ÒU, ◊ÍòÊ, ¬Ë’ fl ∑§Ë«∏Ê¥ ‚ ÷⁄UÊ
„ÒU, ŒÈª¸ÁãäÊà „ÒU, •¬ÁflòÊ „ÒU, ø◊¸◊ÿ „ÒU, •ÁŸàÿ „ÒU, •øß „ÒU •ÊÒ⁄U ¬ÃŸ‡ÊË‹ ÿÊŸË ŸE⁄U „ÒU–””
(ôÊÊŸÁfl„UËŸ¥ ìÊ˘Á¬ ø) ¡Ò‚ øÒÃãÿ‡ÊÍãÿ Œ„U ÷Ë ‡ÊÊÁ÷à Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, flÒ‚ „UË ôÊÊŸ
ÿÊŸË ‚êÿÇôÊÊŸ ‚ •ÕʸØ ÷ŒÁflôÊÊŸ ‚ ⁄UÁ„Uà ìp⁄UáÊ ÷Ë ÁŸ⁄UÕ¸∑§ fl ‡ÊÊ÷Ê„UËŸ „UÊÃÊ „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§
÷Êfl‡ÊÍãÿ Á∑˝§ÿÊ ◊ÎÇÊ⁄UË⁄U ∑§Ë Ã⁄U„U „UÊÃË „ÒU óÿ„U ÷Êfl „ÒU– ôÊÊŸ„UËŸ ì ∑§Ë ÁŸ⁄UÕ¸∑§ÃÊ ∑§Ê
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-z~) ◊¥ ÷Ë ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ôÊÊŸ ì ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU fl„U √ÿÕ¸ „ÒU, •ÊÒ⁄U ¡Ê ì ôÊÊŸ ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU, fl„U ÷Ë √ÿÕ¸ „ÒU–
ßU‚Á‹∞ ôÊÊŸ fl ì óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ‚ ÿÈQ§ √ÿÁQ§ „UË ÁŸflʸáÊ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „U ÷√ÿ! ‚êÿÇôÊÊŸ ‚ ‚Á„Uà „UÊ∑§⁄U „UË Ã¬pÿʸ ◊¥ ¬˝flÎûÊ „UÊ•Ê óÿ„U ªÊÕÊ
∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}}) —— 663}

‚ê¬˝Áà ÁŸª˝¸ãÕ◊ÈŸËŸÊ¥ ∑ΧÃ ¬Á⁄Uª˝„U ∞fl ŒÈª¸ÁÃ∑§Ê⁄UáÊ¥ ÷flÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ªÊ„UÊ¿U㌂Ê

ÁŸM§¬ÿÁãÃó
◊ÄπË Á‚Á‹Áê◊ ¬Á«UŒÊ ◊ÈflÁŒ ¡„UÊ Ã„U ¬Á⁄UǪ„U ¬Á«UŒÊ–
‹Ê„UË ◊Í…UÊ πfláÊÊ ∑§ÊÿÁ∑§‹‚‚È •ááÊÊáÊË–– 88––
¿UÊÿÊó ◊ÁˇÊ∑§Ê ‡‹c◊ÁáÊ ¬ÁÃÃÊ Á◊˝ÿÃ ÿÕÊ ÃÕÊ ¬Á⁄Uª„˝ U ¬ÁÃ×–
‹Ê÷Ë ◊Í…U— ˇÊ¬áÊ— ∑§ÊÿÄ‹‡Ê·È •ôÊÊŸË––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ¡„UÊ ◊ÄπË Á‚Á‹Áê◊ ¬Á«UŒÊ ◊ÈflÁŒ, ÄUÊ ¬Á⁄UǪ„U ¬Á«UŒÊ ‹Ê„UË ◊Í…UÊ
•ááÊÊáÊË πfláÊÊ ∑§ÊÿÁ∑§‹‚‚È óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–
(◊ÄπË Á‚Á‹Áê◊ ¬Á«UŒÊ ◊ÈflÁŒ ¡„UÊ) ÿÕÊ ◊ÁˇÊ∑§Ê ‡‹c◊ÁáÊ ¬ÁÃÃÊ Á◊˝ÿÃ– ◊ÁˇÊ∑§Ê
Sfl÷ÊflÃÊ ŒÈª¸ÁãäÊ-ÉÊÎÁáÊìŒÊÕ¸·È ÁÃDUÁÃ, ‡‹c◊⁄U‚Ê‚Q§Ê ‚Ê ÃòÊÒfl ‚¥Á‹CUÊ Ãà ©Uà¬ÁÃÃÈ¥ Ÿ ‚◊Õʸ
÷flÁÃ, •Ã ∞fl ÃòÊÒfl ¬˝ÊáÊÊŸ˜ ◊È@ÁÖ ⁄U‚ŸÁãº˝ÿ⁄U‚Áfl·ÿÊ‚Q ⁄Uÿ¥ ŒÈc¬Á⁄UáÊÊ◊Ê ÷flÃËÁÃ
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄ÒU⁄UòÊ ‚ÍëÿÃ– ⁄U‚Áfl·ÿÊ‚ÁQ§fl‡ÊÊØ ◊ËŸÊ˘Á¬ ¡Ê‹’ãäÊ¥ ¬˝Êåÿ ŒÈª¸ÁÃê¬˝ÊåŸÊÁÖ

•’, ÁŸª˝ã¸ Õ ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§ Á‹∞ ¬Á⁄Uª„˝ U „UË ŒÈªÁ¸ à ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ (Á‚hU) „UÊÃ Ê „ÒU óßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U
ªÊ„UÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ò‚ ∑§»§ ◊¥ Áª⁄U ∑§⁄U ◊ÄπË ◊⁄U ¡ÊÃË „ÒU, flÒ‚ „UË ¬Á⁄Uª˝„U ◊¥ •Ê‚Q§,
‹Ê÷Ë, ◊Í…U∏, •ôÊÊŸË ◊ÈÁŸ ÷Ë ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ ∑§CUÊ¥ ◊¥ „UË •¬ŸÊ ¡ËflŸ ªflÊ° ŒÃÊ „ÒU––}}––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ÿÕÊ ◊ÁˇÊ∑§Ê ‡‹c◊ÁáÊ ¬ÁÃÃÊ Á◊˝ÿÃ ÃÕÊ ¬Á⁄Uª˝„U ¬ÁÃ× ‹Ê÷Ë,
◊Í…U—, •ôÊÊŸË ˇÊ¬áÊ— ∑§ÊÿÄ‹‡Ê·È óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
(◊ÁˇÊ∑§Ê ‡‹c◊ÁáÊ ¬ÁÃÃÊ Á◊˝ÿÃ ÿÕÊ) Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ◊ÄπË ∑§»§ ◊¥ Áª⁄U∑§⁄U ◊⁄UáÊ ∑§Ê
¬˝Êåà „UÊÃË „ÒU– ◊ÄπË Sfl÷Êfl× ŒÈª¸ÁãäÊà fl ÉÊÎÁáÊà ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ ’ÒΔUÃË „ÒU, ∑§»§ ∑§ ⁄U‚ ◊¥ •Ê‚Q§
„UÊŸ ‚ fl„U fl„UË¥ Á‹¬≈UË „UË ¬«∏Ë ⁄U„UÃË „ÒU, fl„UÊ° ‚ ©U«∏Ÿ ◊¥ ‚◊Õ¸ Ÿ„UË¥ „UÊ ¬ÊÃË, ßU‚Á‹∞ fl„U
fl„UË¥ ¬˝ÊáÊ ªflÊ° ŒÃË „ÒU– ⁄U‚ŸÊ ßUÁãŒ˝ÿ ∑§ Áfl·ÿ ⁄U‚ ◊¥ „UÊŸ flÊ‹Ë •Ê‚ÁQ§ ∑§Ê ÿ„U ŒÈc¬Á⁄UáÊÊ◊
„UÊÃÊ „ÒU óÿ„U ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ÿ„UÊ° ‚ÍÁøà Á∑§ÿÊ „ÒU– ⁄U‚ ÁflcÊÿ ◊¥ •Ê‚ÁQ§ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ◊¿U‹Ë ÷Ë
¡Ê‹ ◊¥ »°§‚∑§⁄U ŒÈª¸Áà ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊÃË „ÒU–
{664 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

©UQ§¥ ø „UÁ⁄Ufl‡¥ ʬÈ⁄UÊáÊ (16/40)ó

•Ê„UÊ⁄UÁ◊CUÁ◊„U ·«˜U⁄U‚÷ŒÁ÷ãŸ◊˜, •Ê„UÊ⁄UÿŸ˜ ’„ÈUÁfläÊ¥ S¬Î„UÿʬŒÎÁCU—–
Á¡uUÊfl‡ÊÊ ŒÁ‹Ã‡ÊV‰Áfl‹ÇŸ◊Ê¥‚¬‡ÊËÁ¬˝ÿp¬‹◊ËŸ ßUflÒÁà ’ãäÊ◊˜––
•ÊÁŒ¬È⁄UÊáʪ˝ãÕ˘Á¬ (11/199) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó
‚⁄UŸ˜ ‚⁄UÁ‚ ‚¥»È§À‹∑§tUÊ⁄USflÊŒÈflÊÁ⁄UÁáÊ–
◊àSÿÊ flÁ«U‡Ê◊Ê¥‚ÊÕ˸ ¡ËflŸÊ‡Ê¥ ¬˝áʇÿÁÖ–
⁄UÊ¡flÊÁø ∑ §ª˝ ã Õ (9/7/7) ÃÈ ∑§Ê∑§¬ÁˇÊáÊÊ ŒÎ C UÊã× ¬˝ Œ ûÊ—ó ““ÃÕÒ fl ø
Á¡uUÁãº˝ÿÁfl·ÿ‹Ê‹Ê— ◊ÎÄUÁSÇÊ⁄UË⁄USÕdÊÃÊflªÊflªÊÁ„UflÊÿ‚flØ √ÿ‚Ÿ◊ȬÁŸ¬ÃÁãÖ””
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-1351) ø ◊Ê¥‚⁄U‚‹Ê‹¬È Sÿ ÷Ë◊ÁßÊ◊∑§Sÿ ⁄UÊôÊ ©UŒÊ„U⁄UáÊ¥
¬˝ŒûÊ◊˜ó

„UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ (v{/yÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó

““Á¡‚∑§Ë Áflfl∑§-ŒÎÁCU ŸCU „UÊ ªß¸U „ÒU, ∞‚Ê ÿ„U ◊ŸÈcÿ Á¡uUÊ ßUÁãŒ˝ÿ ∑§ fl‡ÊË÷Íà „UÊ∑§⁄U
ÿÕë¿U ¿U— ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ⁄U‚Ê¥ ‚ ÿÈQ§ ŸÊŸÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ •÷ËCU •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê fl¥‡ÊË ∑§
∑§Ê¥≈U ¬⁄U ‹ª ◊Ê¥‚ ∑§Ë ‹Ê÷Ë ◊¿U‹Ë ∑§ ‚◊ÊŸ ’ãäÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU–””
•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ª˝ãÕ (vv/v~~) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ „ÒUó
““Á¡‚∑§Ê ¡‹ Áπ‹ ∑§◊‹Ê¥ ‚ •àÿãà SflÊÁŒCU „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU, ∞‚ ÃÊ‹Ê’ ◊¥ •¬ŸË ßUë¿UÊŸÈ‚Ê⁄U
Áfl„UÊ⁄U ∑§⁄UŸ flÊ‹Ë ◊¿U‹Ë fl¥‡ÊË ◊¥ ‹ª „ÈU∞ ◊Ê¥‚ ∑§Ë •Á÷‹Ê·Ê ‚ ¬˝ÊáÊ ªflÊ° ’ÒΔUÃË „ÒU, fl¥‡ÊË ◊¥
»¥§‚∑§⁄U ◊⁄U ¡ÊÃË „ÒU–””
⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ª˝ãÕ (~/|/|) ◊¥ ÃÊ ∑§ÊÒ∞ ∑§Ê ŒÎCUÊãà ¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““ßU‚Ë Ã⁄U„U
Á¡uUÊ ßUÁãŒ˝ÿ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ‹Ê‹È¬ √ÿÁQ§ ©U‚Ë ∑§ÊÒ∞ ∑§Ë Ã⁄U„U ‚¥∑§≈UÊ¥ ◊¥ ¬«U∏ ¡ÊÃ „Ò¥U ¡Ê ◊Îà „UÊÕË
∑§ ‡Ê⁄UË⁄U (◊SÃ∑§) ‚ ’„U ⁄U„UË ◊Œ¡‹ ∑§Ë äÊÊ⁄UÊ ◊¥ «ÈU’∑§Ë ‹ªÊÃÊ „ÒU–””
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-vxzv) ◊¥ ◊Ê¥‚⁄U‚ ∑§ ‹Ê‹¬È ÷Ë◊ ŸÊ◊∑§ ⁄UÊ¡Ê ∑§Ê ©UŒÊ„U⁄UáÊ
ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}}) —— 665}

◊ÊáÊÈ‚◊¥‚¬‚ûÊÊ ∑¥§Á¬À‹flŒË ÃäÊfl ÷Ë◊Ê Áfl–

⁄UîÊé÷_UÊ áÊ_UÊ ◊ŒÊ ÿ ¬ë¿UÊ ªŒÊ ÁáÊ⁄Uÿ¥––
’΄Uà∑§ÕÊ∑§Ê‡Ê øÊSÿ ÷Ë◊⁄UÊôÊ— ∑§ÕÊ (‚¥. 114) ÁflSÃ⁄‘UáÊ º˝CÈ¥U ‡ÊÄÿÃ–
•òÊŒ¥ ôÊÿ◊˜ó ◊ÁˇÊ∑§ÊŒÿ— ‡‹c◊Êl‡ÊÈÁø¬ŒÊÕc¸ flÁ¬ •÷ËCU⁄U‚‚flŸ‚Èπ◊fl ‚◊ŸÈ÷flÁãÖ
•òÊ Áfl·ÿ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáʪ˝ãÕ (11/179, 183) Áfl‡ÊŒË∑ΧÃ◊Á¬ó
ÁŸê’º˝È◊ ÿÕÊà¬ãŸ— ∑§Ë≈U∑§SÃŒ˜-⁄U‚Ê¬÷È∑˜§–
◊äÊÈ⁄¥U ÃŒ˜-⁄U‚¥ flÁûÊ ÃÕÊ ÁflcÊÁÿáÊÊ˘åÿ◊Ë––
ªÍÕ∑Χ◊ÿ¸ÕÊ ªÍÕ⁄U‚‚flÊ ¬⁄¥U ‚Èπ◊˜–
ÃÕÒfl Áfl·ÿÊŸËå‚Ê— ‚Èπ¥ ¡ãÃÊÁfl¸ªÁ„¸UÃ◊˜––

““∑¥§Á¬‹Ê Ÿª⁄UË ∑§Ê ⁄UÊ¡Ê ÷Ë◊ ◊ŸÈcÿ ∑ ◊Ê¥‚ ∑§Ê ¬̋◊Ë ÕÊ– fl„U ⁄UÊíÿ ‚ ÁŸ∑§Ê‹Ê ªÿÊ
•ÊÒ⁄U ◊⁄U∑§⁄U Ÿ⁄U∑§ ◊¥ ªÿÊ–””
’΄Uà∑§ÕÊ∑§Ê‡Ê ◊¥ ÷Ë ⁄UÊ¡Ê ÷Ë◊ ∑§Ë ∑§ÕÊ (‚¥. vvy) ÁflSÃÊ⁄U ‚ ŒπË ¡Ê ‚∑§ÃË „ÒU–
ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó ◊ÄπË •ÊÁŒ ¬˝ÊáÊË ∑§»§ •ÊÁŒ •‡ÊÈÁø (ªãŒ) ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ ÷Ë
•÷ËCU ⁄U‚-‚flŸ ∑§Ê ‚Èπ •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃ „Ò¥U– ßU‚ Áfl·ÿ ◊¥ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ª˝ãÕ (vv/v|~, v}x) ◊¥
S¬CUË∑§⁄UáÊ ÷Ë Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŸË◊ ∑§ flÎˇÊ ¬⁄U ©Uà¬ãŸ „UÊŸ  flÊ‹Ê ∑§Ë«∏Ê ŸË◊ ∑§ ∑§«ÈUfl ⁄U‚ ∑§Ê •ÊŸãŒŒÊÿË
◊ÊŸ∑§⁄U ©U‚Ë ◊¥ ÃÀ‹ËŸ ⁄U„UÃÊ „ÒU, •ÕflÊ Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁflDUÊ ∑§Ê ∑§Ë«∏Ê ©U‚∑§ ŒÈª¸ÁãäÊà •¬ÁflòÊ
⁄U‚ ∑§Ê (÷Ë) ©UûÊ◊ ‚◊¤Ê∑§⁄U ©U‚Ë ◊¥ ⁄U„UÃÊ „ÈU•Ê •ÊŸãŒ ◊ÊŸÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U Áfl·ÿÊ‚Q§ ÿ
¡Ëfl ÷Ë Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ •ÊŸãŒ ◊ÊŸÃ „Ò¥U–””
““•ÕflÊ Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁflDUÊ ∑§ ∑§Ë«∏ ∑§Ê ÁflDUÊ ∑§ ⁄U‚ ∑§Ê ¬ÊŸ ∑§⁄UŸÊ „UË ©Uà∑ΧCU ‚Èπ
¬˝ÃËà „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U Áfl·ÿÊ‚Q§ ¡Ëfl ∑§Ê ‚Èπ ¬˝ÃËà „UÊÃÊ „ÒU, ÿ„U ÁŸãŒÊÿÊÇÿ „ÒU–””
{666 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ •Á¬ ª˝ãÕ˘ÁS◊Ÿ˜ •ª˝ (ªÊÕÊ-131) ’Á„U⁄UÊà◊ŸÊ¥ ¡ËflÊŸÊ◊◊äÿ-

Áfl·ÿcflÁ¬ ¬˝flÎÁûÊ— SflÊ÷ÊÁfl∑§ËÁà flˇÿÁãÖ ∞fl◊fl ¡ËflÊ— ¬@Áãº˝ÿÁfl·ÿ÷Êª Sfl÷Êfl×,
SflÊŸÈ∑ͧ‹ÃÊ◊ŸÈ÷flÁãÃ, •Ã∞fl ÃòÊ ¬˝fløãÃ, Á∑§ãÃÈ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ŒÈ—π◊flÊŸÈ÷flÁãÃ, ÃŒÁ¬
SflÊ÷ÊÁfl∑§◊fl–
©UQ§¥ ø ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ âÊ (1/64)ó
¡Á‚¥ Áfl‚ÿ‚È ⁄UŒË ÃÁ‚¥ ŒÈÄπ¥ ÁflÿÊáÊ ‚é÷Êfl¥–
¡ÁŒ Ã¥ áÊ Á„U ‚é÷Êfl¥ flÊflÊ⁄UÊ áÊÁàÕ Áfl‚ÿàÕ¥––
ßUŒÊŸË◊ÈûÊ⁄UÊhU̧ ŒÊCUÊ㸠× ¬˝SÃÍÿÃó (ÄU ¬Á⁄UǪ„U ¬Á«UŒÊ πfláÊÊ) ÃÕÊ ‡‹c◊¬ÁÃÃÊ ¬pÊã◊ÎÃÊ
◊ÁˇÊ∑§fl, ¬Á⁄Uª˝„U ¬ÁÃ× ˇÊ¬áÊÊ ◊ÈÁŸ— Sfl¥ øÊÁ⁄UòÊÊà◊ÊŸ¥ ŸÊ‡ÊÿÁÖ ∑§Õê÷Í× ˇÊ¬áÊ—?
(‹Ê„UË ◊Í…UÊ •ááÊÊáÊË) ‹Ê÷∑§cÊÊÿª˝S×, ◊Ê„UŸËÿ∑§◊¸fl‡ÊË÷Í×, ∞fl◊ôÊÊŸÿÈQ§—,
÷ŒÁflôÊÊŸ⁄UÁ„Uà ßUàÿÕ¸—–

Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ÷Ë ßU‚ ª˝ãÕ ◊¥ •Êª (ªÊÕÊ-vxv ◊¥) ’Á„U⁄UÊà◊Ê ¡ËflÊ¥ ∑§Ë •¬ÁflòÊ
(ªãŒ) Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ Sfl÷Êfl× ¬˝flÎÁûÊ „UÊÃË „ÒU óÿ„U ’ÃÊ∞°ª– ßU‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U, ¡Ëfl ¬Ê°øÊ¥ ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§
Áfl·ÿ-÷ÊªÊ¥ ◊¥ Sfl÷Êfl× •¬ŸË •ŸÈ∑ͧ‹ÃÊ ∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ßU‚ËÁ‹∞ fl ©UŸ◊¥ ¬˝flÎûÊ ÷Ë
„UÊÃ „Ò¥U, Á∑§ãÃÈ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ◊¥ ŒÈ—π „UË •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃ „Ò¥U, fl„U ÷Ë SflÊ÷ÊÁfl∑§ „UË „UÊÃÊ „ÒU–
¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (v/{y) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““Á¡Ÿ ¡ËflÊ¥ ∑§Ë ßUÁãŒ˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ¬˝ËÁà „ÒU, ©UŸ∑§Ê ŒÈ—π Sfl÷Êfl× „UÊÃ Ê „ÒU– ÿÁŒ ßUÁãŒ˝ÿ¡ãÿ
ŒÈ—π ÁŸpÿ ‚ ‚„U¡ ©Uà¬ãŸ „UÊŸ flÊ‹Ê Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ ÃÊ Áfl·ÿÊ¥ ∑§ ‚flŸ ◊¥ ©UŸ∑§ ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§Ë
¬˝flÎÁûÊ ÷Ë Ÿ„UË¥ „UÊÃË–””
•’ (ªÊÕÊ ∑§) ©UûÊ⁄UÊh¸U ◊¥ ŒÊCUʸãà ∑§Ë ¬˝SÃÈÁà ∑§Ë ¡Ê ⁄U„UË „ÒUó (ÃÕÊ ¬Á⁄Uª˝„U ¬ÁÃ×
ˇÊ¬áÊ—) ÃÕÊ ∑§»§ ◊¥ Áª⁄U∑§⁄U ’ÊŒ ◊¥ ◊⁄UŸ flÊ‹Ë ◊ÄπË ∑§Ë Ã⁄U„U, ¬Á⁄Uª˝„U ◊¥ ¬ÁÃà (•Ê‚Q§)
ˇÊ¬áÊ ÿÊŸË ◊ÈÁŸ •¬Ÿ øÊÁ⁄UòÊÊà◊-M§¬ ∑§Ê ŸCU ∑§⁄U «UÊ‹ÃÊ „ÒU– fl„U ˇÊ¬áÊ (◊ÈÁŸ) ∑Ò§‚Ê „ÒU?
(‹Ê÷Ë, ◊Í…U—, •ôÊÊŸË) ‹Ê÷ ∑§·Êÿ ‚ ª˝Sà „ÒU, ◊Ê„UŸËÿ ∑§◊¸ ∑§ fl‡ÊË÷Íà „ÒU, ∞fl¥
•ôÊÊŸË „ÒU •ÕʸØ ÷ŒÁflôÊÊŸ ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU–
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}}) —— 667}

◊Ê„UŸ •ôÊÊŸŸ flÊ ÁflŸÊ‡ÊÊã◊ÈπË ÃSÿ ∑§Ê Á∑˝§ÿÊ ÷flÁÃ? ©UëÿÃó (∑§ÊÿÁ∑§‹‚‚È)

∑§ÊÿÄ‹‡ÊM§¬Ê ∞fl ÃSÿ øCUÊ ÷flÁÃ, Ÿ ÃÈ ÷ÊfløÊÁ⁄UòÊM§¬Ê– ‚ ÃÊ‚È Á∑˝§ÿÊ‚È ∞fl Sfl¡ËflŸ¥
√ÿÕZ ∑§⁄UÊÁÃ, Ÿ ÃÈ ◊ÊˇÊM§¬Sfl¬˝ÿÊ¡Ÿ¥ ‚ÊäÊÁÿÃÈ¥ ‚Ê»§Àÿ◊flÊåŸÊÃËàÿÕ¸—– ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊÊÁS◊ãŸfl
ª˝ãÕ ◊Ê„UÿÈQ§Sÿ ◊Í…U◊Ãp ŒÊL§áÊfl˝ÃÊÁŒÁ∑˝§ÿÊáÊÊ¥ ÁŸ⁄UÕ¸∑§àfl¥ ¬˝Ê∑˜§ (ªÊÕÊ 63-65) S¬C¥U
ÁŸM§Á¬Ã◊fl– •ª˝ (ªÊÕÊ-97) ø Á◊âÿÊàflª˝SÃSÿ ÃËfl˝∑§ÊÿÄ‹‡Ê¥ ÁŸflʸáʬ˝ÊÁåÃŒÎC˜UÿÊ
ÁŸ⁄UÕ¸∑§◊flÁà Ã ¬˝ÁìʌÁÿcÿÁãÖ ∞ÃÊ— Á∑˝§ÿÊ— ◊Í…UÊ¡Ÿ— SflªÊ¸ÁŒ‚ÈπÁ‚ÁhU¬˝ÿÊ¡ŸÊÿÒfl ∑§⁄UÊÁÃ,
ßUÁà ÃòÊÒfl ¬ÍflZ (ªÊÕÊ-65) “¬⁄U‹Ê∑§ŒÎÁCU—” ßUÁìŒŸ ø ‚ÍÁøÃ◊˜–
‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-275) ø ¬˝ÊÄÃ◊˜ó äÊê◊¥ ÷ÊªÁáÊÁ◊ûÊ¥ áÊ ŒÈ ‚Ê ∑§ê◊ÄπÿÁáÊÁ◊ûÊ¥–
“¬Á⁄Uª˝„U ¬ÁÃ×” ßUàÿŸŸ ÃSÿ ¬‡ÊÈÃÈÀÿÃÊ ‚ÍÁøÃÊ– ©UQ¥§ ø Á‹XU¬˝Ê÷Îê˝ãâÊ (ªÊÕÊ-5)ó

◊Ê„U ÿÊ •ôÊÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ©U‚∑§Ë ∑§ÊÒŸ-‚Ë Á∑˝§ÿÊ ©U‚ ÁflŸÊ‡Ê Ã∑§ ¬„È°øÊÃË „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U
„Ò¥ó (∑§ÊÿÄ‹‡Ê·È) ∑§ÊÿÄ‹‡Ê M§¬ „UË ©U‚∑§Ë øCUÊ „UÊÃË „ÒU, ÷ÊfløÊÁ⁄UòÊ M§¬ Ÿ„UË¥ „UÊÃË– ©UŸ
Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ◊¥ „UË fl„U •¬Ÿ ¡ËflŸ ∑§Ê √ÿÕ¸ ªflÊ° ŒÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ◊ÊˇÊ M§¬ ¬˝ÿÊ¡Ÿ ∑§Ê Á‚hU ∑§⁄UŸ
◊¥ fl„U ‚»§‹ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ óÿ„U •Õ¸ „ÒU– ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ÷Ë ßU‚Ë ª˝ãÕ ◊¥ ¬„U‹ (ªÊÕÊ {x-{z ◊¥) ÿ„U
’ÃÊ øÈ∑§ „Ò¥U Á∑§ ◊Ê„UÿÈQ§ ◊Í…U∏◊Áà (Á◊âÿÊŒÎÁCU ¡Ëfl) ∑§Ë ŒÊL§áÊ fl˝ÃÊÁŒ Á∑˝§ÿÊ∞° ÁŸ⁄Uâʸ∑§ „UË „Ò¥U,
•ÊÒ⁄U •Êª (ªÊÕÊ-~| ◊¥) fl ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ ∑§⁄‘¥Uª Á∑§ Á◊âÿÊàfl-ª˝Sà √ÿÁQ§ ∑§Ê ÃËfl˝ ∑§ÊÿÄ‹‡Ê
÷Ë ÁŸflʸáÊ-¬˝ÊÁåà ∑§Ë ŒÎÁCU ‚ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UÊÃÊ „ÒU– ÿ Á∑˝§ÿÊ∞° fl„U ◊Í…U∏ √ÿÁQ§ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÃÊ SflªÊ¸ÁŒ
‚Èπ ∑§Ë Á‚ÁhU „UÃÈ „UË ∑§⁄UÃÊ „ÒU óßU‚ fl„UË¥ ¬Ífl¸ ◊¥ (ªÊÕÊ-{z) “¬⁄U‹Ê∑§ŒÎÁCU” ßU‚ ¬Œ ‚
‚ÍÁøà ÷Ë Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-w|z) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““fl„U äÊ◊¸ ∑§Ê •Êø⁄UáÊ ÷Êª ∑§
ÁŸÁ◊ûÊ ‚ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ∑§◊¸ˇÊÿ „UÃÈ Ÿ„UË¥–””
“¬Á⁄Uª˝„U ◊¥ ¬ÁÃÔ ßU‚ ∑§ÕŸ ‚ ©U‚ ˇÊ¬áÊ ∑§Ë ¬‡ÊÈÃÈÀÿÃÊ ∑§Ê ‚ÍÁøà Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
Á‹XU¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-z) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó
{668 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚ê◊Í„UÁŒ ⁄UÄπÁŒ ÿ •^¥U ¤ÊÊ∞ÁŒ ’„ÈU¬ÿûÊáÊ–

‚Ê ¬Êfl◊ÊÁ„UŒ◊ŒË ÁÃÁ⁄UÄπ¡ÊáÊË áÊ ‚Ê ‚◊áÊÊ––
•òÊŒ¥ ôÊÿ◊˜ó ¬Á⁄Uª˝„U ¬ÃŸ¥ Áfl·ÿÊ‚ÁQ§◊Í‹∑§◊fl ÷flÁÖ Áfl·ÿ‚Èπ‹Ê‹‚Ê¥ äÊÎàflÒfl
Ãà‚ÊäÊŸM§¬áÊ ¬˝ÊáÊË ¬Á⁄Uª˝„¥U ∑§⁄UÊÁÃ, ÃÃÊ ŒÈª¸Áì⁄Uê¬⁄UÊ ¬˝Ê⁄UèÿÃ–
S¬CUË∑Χå øÒÃŒ˜ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (11/205-211)ó
Áfl·ÿÒÁfl¸¬˝‹éäÊÊ˘ÿ◊˜ •äÊË⁄Áà äÊŸÊÿÁÖ
äÊŸÊÿÊ◊ÊÁ‚ÃÊ ¡ãÃÈ— Ä‹‡ÊÊŸÊåŸÊÁà ŒÈS‚„UÊŸ˜––
ÁÄ‹CUÊ˘‚ÊÒ ◊È„ÈU⁄UÊø— SÿÊŒ˜ ßUCUÊ‹Ê÷ ‡ÊÈø¥ ªÃ—–
ÃSÿ ‹Ê÷˘åÿ‚ãÃÈCUÊ ŒÈ—π◊flÊŸÈäÊÊflÁÖ–

““¡Ê •Ÿ∑§ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ¬˝ÿàŸÊ¥ ‚ ¬Á⁄Uª˝„U ∑§Ê ßU∑§_UÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÃÕÊ
•Êø äÿÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ¬Ê¬ ‚ ◊ÊÁ„UÃ’ÈÁhU ¬‡ÊÈ „ÒU, ◊ÈÁŸ ÃÊ Ÿ„UË¥ „ÒU–””
ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó ¬Á⁄Uª˝„U ◊¥ ¬ÃŸ (•Ê‚Q§ „UÊŸ) ∑§Ê ◊Í‹ ∑§Ê⁄UáÊ Áfl·ÿÊ‚ÁQ§ „UÊÃË
„ÒU– Áfl·ÿ-‚Èπ ∑§Ë ‹Ê‹‚Ê ⁄Uπ∑§⁄U „UË ¬˝ÊáÊË ©U‚ (‚Èπ) ∑§ ‚ÊäÊŸ ∑§ M§¬ ◊¥ (flSÃÈ•Ê¥ ∑§Ê)
¬Á⁄Uª˝„U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚‚ ©U‚∑§Ë ŒÈª¸Áà ∑§Ë ¬⁄Uê¬⁄UÊ øÊ‹Í „UÊ ¡ÊÃË „ÒU–
•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (vv/wÆz-wvv) ◊¥ ßU‚ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U S¬CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““Áfl·ÿÊ¥ ‚ ΔUªÊ ªÿÊ ÿ„U ◊Íπ¸ ¡Ëfl ¬„U‹ ÃÊ •ÁäÊ∑§ äÊŸ ∑§Ë ßUë¿UÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Á»§⁄U
©U‚ äÊŸ ∑§ Á‹∞ ¬˝ÿàŸ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ŒÈ—πË „UÊ∑§⁄U •Ÿ∑§ ŒÈS‚„U Ä‹‡ÊÊ¥ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
““Ä‹‡ÊÿÈQ§ „UÊ∑§⁄U, fl„U ¬ÈŸ— ŒÈ—πË „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ∑§ŒÊÁøØ ◊ŸøÊ„UË flSÃÈ Ÿ„UË¥ Á◊‹Ë ÃÊ
‡ÊÊ∑§ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– •ÊÒ⁄U fl„U flSÃÈ Á◊‹ ÷Ë ¡Êÿ ÃÊ fl„U ‚ãÃÈCU Ÿ „UÊŸ ‚ ¬ÈŸ— ©U‚Ë ŒÈ—π ∑§Ë •Ê⁄U
ŒÊÒ«∏-÷ʪ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}}) —— 669}

ÃÃSÃŒ˜-⁄Uʪ̘mU·ŒÍÁ·ÃÊà◊Ê ¡«UʇÊÿ—–
∑§◊¸ ’äŸÊÁà ŒÈ◊Ê¸ø¥ ÿŸÊ◊ÈòÊÊfl‚ËŒÁÖ–
∑§◊¸áÊÊ˘ŸŸ ŒÊÒ—ÁSÕàÿ¥ ŒÈª¸ÃÊflŸÈ‚¥ÁüÊ×–
ŒÈ—πÊÁ‚∑§Ê◊flÊåŸÊÁà ◊„UÃË◊ÁêÁ„¸UÃÊ◊˜––
Áfl·ÿÊŸË„UÃ ŒÈ—πË Ãà¬˝ÊåÃÊflÁêÎÁh◊ÊŸ˜–
ÃÃÊ˘ÁÃŒÈ⁄UŸÈDUÊŸÒ— ∑§◊¸ ’äŸÊàÿ‡Ê◊¸Œ◊˜––
ßUÁà ÷ÍÿÊ˘Á¬ ÃŸÒfl ø∑˝§∑§áÊ ¬Á⁄U÷˝◊Ÿ˜–
‚¥‚Ê⁄UʬÊ⁄UŒÈflʸhUÊÒ¸ ¬ÃàÿàÿãÃŒÈSÃ⁄‘U––
ÃS◊ÊŒ˜ Áfl·ÿ¡Ê◊ŸÊ¥ ◊ûflÊ˘ŸÕ¸¬⁄Uê¬⁄UÊ◊˜–
Áfl·ÿ·È ⁄UÁÃSàÿÊíÿÊ ÃËfl˝ŒÈ—πÊŸÈ’ÁãäÊ·È––

““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÿ„U ¡Ëfl ⁄Uʪ-mU· ‚ •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§Ê ŒÍÁ·Ã ∑§⁄U ∞‚ ∑§◊ÊZ ∑§Ê ’ãäÊ
∑§⁄UÃÊ „ÒU ¡Ê ’«∏Ë ∑§ÁΔUŸÊ߸U ‚ ¿ÍU≈UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U Á¡‚ ∑§◊¸-’ãäÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ÿ„U ¡Ëfl ¬⁄U‹Ê∑§ ◊¥
•àÿãà ŒÈ—πË „UÊÃÊ „ÒU–””
““ßU‚ ∑§◊¸’ãäÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „UË, ÿ„U ¡Ëfl Ÿ⁄U∑§ •ÊÁŒ ŒÈª¸ÁÃÿÊ¥ ◊¥ ŒÈ—π◊ÿ ÁSÕÁà ∑§Ê
¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U fl„UÊ° Áø⁄U∑§Ê‹ Ã∑§ •ÁÇÊÿ ÁŸãŒŸËÿ ’«∏-’«∏ ŒÈ—π ¬ÊÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
““fl„UÊ° ŒÈ—πË „UÊ∑§⁄U ÿ„U ¡Ëfl Á»§⁄U ÷Ë Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ë ßUë¿UÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ©UŸ∑§ ¬˝Êåà „UÊŸ
◊¥ ÃËfl˝ ‹Ê‹‚Ê ⁄UπÃÊ „ÈU•Ê •Ÿ∑§ ŒÈc∑§◊¸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU Á¡‚‚ ŒÈ—π ŒŸ flÊ‹ ∑§◊ÊZ ∑§Ê Á»§⁄U ’ãäÊ
∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ŒÈ—πË „UÊ∑§⁄U Á»§⁄U ÷Ë Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ë ßUë¿UÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚∑§ Á‹∞ ŒÈc∑§◊¸
∑§⁄UÃÊ „ÒU, πÊ≈U ∑§◊ÊZ ∑§Ê ’ãäÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ©UŸ∑§ ©UŒÿ ‚ ŒÈ—π ÷ÊªÃÊ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ø∑˝§∑§
M§¬ ‚ ¬Á⁄U÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê ÿ„U ¡Ëfl •àÿãà ŒÈ—π ‚ ÃÒ⁄UŸ ÿÊÇÿ ‚¥‚Ê⁄U M§¬Ë •¬Ê⁄U ‚◊ÈŒ˝ ◊¥
¬«∏Ê ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
““ßU‚Á‹∞ ßU‚ ‚◊Sà •ŸÕ¸-¬⁄Uê¬⁄UÊ ∑§Ê Áfl·ÿÊ¥ ‚ ©Uà¬ãŸ „ÈU•Ê ◊ÊŸ∑§⁄U ÃËfl˝ ŒÈ—π ŒŸ
flÊ‹ Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ¬˝ËÁà ∑§Ê ¬Á⁄Uàÿʪ ∑§⁄U ŒŸÊ øÊÁ„U∞–””
{670 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÁŸª˝¸ãÕ◊Ⱥ˝Ê¥ äÊÎàflÊ˘Á¬ ¬Á⁄Uª˝„UÊÁŒ·È ÿÁŒ ∑§ÁpŒÁ¬ ¬ÃÁÃ, ÃSÿ ◊Íπ¸Sÿ ÃŒÊø⁄UáÊ¥

◊„UŒÊpÿ¸∑§⁄¥U ÷flÃËÁà ÁËÊÿ¬ááÊÁûʪ˝ãÕ (4/614-615) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
πáÊÁ◊ûÊ Áfl‚ÿ‚È„U ¡ ŒÈÄπÊߥU •‚¥π∑§Ê‹ÊߥU–
¬Áfl‚¥Áà ÉÊÊ⁄UÁáÊ⁄U∞ ÃÊáÊ ‚◊Ê áÊÁàÕ ÁáÊé’ÈhUË––
•¥äÊÊ ÁáÊfl«UßU ∑ͧfl ’Á„U⁄UÊ áÊ ‚ÈáÊÁŒ ‚ÊäÊÈ-©UflŒ‚¥–
¬ë¿¥UÃÊ ÁáÊ‚ÈáÊ¥ÃÊ ÁáÊ⁄U∞ ¡¥ ¬«UßU Ã¥ øÊîÊ¥––
∞fl¥ „U ÷√ÿ! ¬Á⁄Uª˝„UÊ‚ÁQ¥§ ‚fl¸ÃÊ÷ÊflŸ ‚¥àÿíÿ ‚êÿÇôÊÊŸ¬Ífl¸∑¥§ fl˝Ãìp⁄UáÊÊÁŒ∑¥§
ÁfläÊàSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
‚ê¬˝Áà ôÊÊŸÊèÿÊ‚Áfl„UËŸSÿ ÃûflôÊÊŸSÿÊ÷ÊflÊØ äÿÊŸÊ÷ÊflÊìÊ Ÿ ∑§◊¸ˇÊÿ— ßUÁÃ
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ©UǪʄUÊ¿UãŒ‚Ê ÁŸM§¬ÿÁãÃó

ÁŸª˝¸ãÕ ◊ÈŒ˝Ê ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U∑§ ÷Ë ÿÁŒ ∑§Ê߸U ¬Á⁄Uª˝„U •ÊÁŒ ◊¥ Áª⁄UÃÊ „ÒU (•Ê‚Q§ „UÊÃÊ
„ÒU), ©U‚ ◊Íπ¸ ∑§Ê •Êø⁄UáÊ ◊„UÊŸ˜ •Êpÿ¸∑§Ê⁄UË „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ y/{vy-
{vz) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ‹Êª ˇÊáÊ ◊ÊòÊ ⁄U„UŸ flÊ‹ Áfl·ÿ-‚Èπ ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ •‚¥ÅÿÊà ∑§Ê‹ Ã∑§ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê
•ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ÉÊÊ⁄U Ÿ⁄U∑§Ê¥ ◊¥ ¬˝fl‡Ê ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ©UŸ∑§ ‚◊ÊŸ ÁŸ’Ȩ̀ÁhU ∑§Ê߸U ŒÍ‚⁄UÊ Ÿ„UË¥ „ÒU–””
““ÿÁŒ •ãäÊÊ ∑ͧ∞° ◊¥ Áª⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ’„U⁄UÊ ‚ŒÈ¬Œ‡Ê ∑§Ê Ÿ„UË¥ ‚ÈŸÃÊ „ÒU ÃÊ ÿ„U ∑§Ê߸U
•Êpÿ¸ ∑§Ë ’Êà Ÿ„UË¥ „ÒU, ¬⁄UãÃÈ ¡Ëfl ¡Ê ŒπÃÊ fl ‚ÈŸÃÊ „ÈU•Ê ÷Ë Ÿ⁄∑§U ◊¥ ¬«∏ÃÊ „ÒU, ÿ„U ÃÊ
•Êpÿ¸ „UË „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „ ÷√ÿ! ¬Á⁄Uª˝„U ◊¥ •Ê‚ÁQ§ ∑§Ê ‚’ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ¿UÊ«∏∑§⁄U, ‚êÿÇôÊÊŸ-¬Ífl¸∑§
fl˝Ã, ìp⁄UáÊ •ÊÁŒ ∑§⁄UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, ôÊÊŸ-•èÿÊ‚ ‚ ⁄UÁ„Uà √ÿÁQ§ ∑§ Ãûfl-ôÊÊŸ Ÿ „UÊŸ ‚ ÃÕÊ äÿÊŸ (∑§Ë Á‚ÁhU)
÷Ë Ÿ „UÊŸ ‚ ∑§◊¸ ˇÊËáÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃó ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©UǪʄUÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}~) —— 671}

áÊÊáÊé÷Ê‚Áfl„U Ë áÊÊ ‚¬⁄¥ U ÃìÊ¥ áÊ ¡ÊáÊŒ Á∑¥ § Á¬–

¤ÊÊáÊ¥ ÃS‚ áÊ „UÊÁŒ „ÈU ÃÊfl áÊ ∑§ê◊¥ πflÁŒ áÊ „ÈU ◊ÊÄπ¥–– 89––
¿UÊÿÊó ôÊÊŸÊèÿÊ‚Áfl„UËŸ— Sfl¬⁄¥U Ãûfl¥ Ÿ ¡ÊŸÊÁà Á∑§◊Á¬–
äÿÊŸ¥ ÃSÿ Ÿ ÷flÁà Á„U ÃÊflØ Ÿ ∑§◊¸ ˇÊ¬ÿÁÃ, Ÿ π‹È ◊ÊˇÊ—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (áÊ „ÈU ◊ÊÄπ¥) ◊ÊˇÊ¬˝ÊÁå߸ ÷flÁÖ ∑§Õ¥ Ÿ
÷flÁÃ? ©UëÿÃ (ÃÊfl áÊ ∑§ê◊¥ πflÁŒ) ÃÊflØ ∑§Ê‹¥ ∑§◊¸ Ÿ ˇÊ¬ÿÁÖ ÿÃÊ Á„U ◊ÊˇÊ— ∑ΧàSŸ∑§◊¸ˇÊÿ—,
•ÃÊ ÿÊflà∑§Ê‹¥ Ÿ ∑§◊¸ˇÊÿ—, ÃÊflà∑§Ê‹¥ ◊ÊˇÊÊ˘Á¬ ŸàÿÕ¸—– ∑§Õ¥ ø Ÿ ∑§◊¸ˇÊÿ—? ÃòÊ ’ÊäÊ∑¥§
Ãûfl¥ Á∑§◊˜? ©UëÿÃó (¤ÊÊáÊ¥ ÃS‚ áÊ „UÊÁŒ „ÈU) ÿÃÊ Á„U ÃSÿ äÿÊŸ¥ Ÿ ÷flÁÖ ÿÊflà∑§Ê‹¥ ¬˝‡ÊSÃ¥
äÿÊŸ◊∑§Êª˝ÃÊ flÊ Ÿ ‚ê÷flÁÃ, ÃÊflà∑§Ê‹¥ ∑§◊¸ˇÊÿÊ Ÿ ÷flÁÃ, ∑§◊¸ˇÊÿÊ÷Êfl ◊ÊˇÊÊ˘Á¬ ŸàÿʇÊÿ—–
•ÿê÷Êfl— óäÊêÿ¸‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ ◊ÊˇÊSÿ „UÃ÷È ÃÍ , “¬⁄‘U ◊ÊˇÊ„UÃ ”Í (ÃûflÊÕ¸‚òÍ Ê 9/29) ßUÁÂÍòÊáÊ
¬˝ÊQ§àflÊØ– äÿÊŸŸ ÁflŸÊ ∑§Õ¥ÁøŒÁ¬ ◊ÊˇÊ¬˝ÊÁå߸ ‚ê÷flÁÖ

ªÊÕÊ-•Õ¸ó (‚êÿ∑˜§) ôÊÊŸ ∑§ •èÿÊ‚ ‚ ⁄UÁ„Uà ¡Ëfl Sfl (•Êà◊ Ãûfl) fl ¬⁄U
(•Êà◊Ã⁄U) Ãûfl ∑§Ê ∑ȧ¿U ÷Ë Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ, •ÊÒ⁄U •Êà◊-äÿÊŸ ÷Ë ©U‚∑§ ÁŸÁpà „UË Ÿ„UË¥
„UÊÃÊ, •ÊÒ⁄U ¡’ Ã∑§ ∞‚Ê „UÊÃÊ „ÒU Ã’ Ã∑§ Ÿ ÃÊ ©U‚∑§Ê ∑§◊¸ˇÊÿ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Ÿ „UË ◊ÊˇÊ
Á◊‹ÃÊ „ÒU––}~––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (Ÿ π‹È ◊ÊˇÊ—) ◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåÃ
Ÿ„UË¥ „UÊÃË– ÄÿÊ¥ Ÿ„UË¥ „UÊÃË „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ÃÊflØ Ÿ ∑§◊¸ ˇÊ¬ÿÁÃ) Ã’ Ã∑§ ∑§◊ÊZ ∑§Ê ˇÊÿ
Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ– ‚◊Sà ∑§◊ÊZ ∑§Ê ˇÊÿ „UÊŸÊ “◊ÊˇÊ” „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ¡’ Ã∑§ ∑§◊¸-ˇÊÿ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ,
Ã’ Ã∑§ ◊ÊˇÊ ÷Ë Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ óÿ„U •Õ¸ „ÒU– ÃÊ ∑§◊¸-ˇÊÿ ÄÿÊ¥ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ? ©U‚◊¥ ’ÊäÊ∑§ Ãûfl
ÄÿÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (äÿÊŸ¥ ÃSÿ Ÿ ÷flÁà Á„U) øÍ°Á∑§ ©U‚∑§ äÿÊŸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– Á¡ÃŸ ‚◊ÿ
Ã∑§ ¬˝‡ÊSà äÿÊŸ ÿÊ ∞∑§Êª˝ÃÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃË, Ã’ Ã∑§ ∑§◊¸ˇÊÿ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, •ÊÒ⁄U ∑§◊¸ˇÊÿ Ÿ „UÊŸ ¬⁄U
◊ÊˇÊ ÷Ë Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
ÃÊà¬ÿ¸ ÿ„U „ÒUó äÊ◊¸ fl ‡ÊÈÄ‹ äÿÊŸ ◊ÊˇÊ ∑§ ‚ÊäÊŸ „ÒU,¥ ÄÿÊÁ¥ ∑§ “¬⁄‘U ◊ÊˇÊ„UÃ”Í ∞‚Ê ÃûflÊÕ¸‚òÍ Ê
(~/w~) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– äÿÊŸ ∑§ Á’ŸÊ Á∑§‚Ë ÷Ë Ã⁄U„U ◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ‚ê÷fl Ÿ„UË¥ „UÊÃË–
{672 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

©UQ¥§ ø •Á◊êÁÃ∑ΧÃüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄Uª˝ãÕU (15/96)ó

ìʥÁ‚ ⁄UÊÒº˝ÊáÿÁŸ‡Ê¥ ÁfläÊûÊÊ◊˜, ‡ÊÊSòÊÊáÿäÊËÃÊ◊Áπ‹ÊÁŸ ÁŸàÿ◊˜–
äÊûÊÊ¥ øÁ⁄UòÊÊÁáÊ ÁŸ⁄USÃÃãº˝—, Ÿ Á‚h˜UÿÁà äÿÊŸ◊ÎÃ ÃÕÊ˘Á¬––
ôÊÊŸÊáʸflª˝ãâÊ (19/8) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó
äÿÊŸÊŒfl ªÈáʪ˝Ê◊◊SÿʇÊ·¥ S»È§≈UË÷flØ–
ˇÊËÿÃ ø ÃÕÊŸÊÁŒ∑§◊ÊÒ¸ÉÊäflÊãÂãÃÁ×––
Á∑§@, ∑§◊¸ˇÊÿ ∑§·ÊÿÁŸŒ¸„UŸ¥ ¬⁄U◊Êfl‡ÿ∑§◊˜– flSÃÈÃÊ ◊ÈÁQ§— ∑§·Êÿ◊ÈÁQ§⁄‘Ufl–
∑§·ÊÿÁ⁄U¬È¡ÿ äÿÊŸ◊ÊÿÈäÊ¥ ÷flÁÖ
¬˝ÊQ
 §¥ ø ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-1886)ó ∞fl¥ ∑§‚Êÿ¡ÈhU¥Á◊ „UflÁŒ πflÿS‚ •ÊÿÈäÊ¥
¤ÊÊáÊ¥–

•ÊøÊÿ¸ •Á◊êÁà ∑Χà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (vz/~{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““÷‹ „UË ⁄UÊÃ-ÁŒŸ ÉÊÊ⁄U ì ∑§⁄U ‹¥, ÁŸàÿ ‚◊Sà ‡ÊÊSòÊÊ¥ ∑§Ê •äÿÿŸ ∑§⁄U ‹¥, •ÊÒ⁄U
•Ê‹Sÿ„UËŸ „UÊ∑§⁄U øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄‘U¥, Á∑§ãÃÈ äÿÊŸ ∑§ Á’ŸÊ (◊ÊˇÊ ∑§Ë) Á‚ÁhU Ÿ„UË¥ „UÊÃË,
Ÿ„UË¥ „UÊÃË–””
ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (v~/}) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““äÿÊŸ ‚ „UË •Êà◊Ê ∑§ ‚◊Sà (•ŸãÃôÊÊŸÊÁŒ) ªÈáÊ-‚◊Í„U √ÿQ§ „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U äÿÊŸ ‚
„UË •ŸÊÁŒ ∑§◊¸-‚◊Í„U M§¬Ë •ãäÊ∑§Ê⁄U-¬⁄Uê¬⁄UÊ ∑§Ê ŸÊ‡Ê „UÊÃÊ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U, ∑§◊¸ ∑§ ˇÊÿ ◊¥ ∑§·Êÿ ∑§Ê ŸÊ‡Ê ¬⁄U◊ •Êfl‡ÿ∑§ „UÊÃÊ „ÒU– flSÃÈ× ∑§·ÊÿÊ¥ ‚ ◊ÈQ§
„UÊŸÊ „UË ◊ÊˇÊ „UÊÃÊ „ÒU– ∑§·Êÿ M§¬Ë ‡ÊòÊÈ ∑§Ê ¬⁄UÊÁ¡Ã ∑§⁄UŸ ◊¥ äÿÊŸ ∞∑§ •ÊÿÈäÊ „UÊÃÊ „ÒU–
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v}}{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““∑§·ÊÿÊ¥ ‚ ÿÈhU ∑§⁄UŸ ◊¥
ˇÊ¬∑§ (◊ÈÁŸ) ∑§ Á‹∞ äÿÊŸ (∞∑§) •ÊÿÈäÊ (Á‚hU) „UÊÃÊ „ÒU–””
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}~) —— 673}

ÃìÊ äÿÊŸ¥ ∑§Õ¥ Ÿ ‚ê¬lÃ? ©UëÿÃó (áÊÊáÊé÷Ê‚Áfl„UËáÊÊ ‚¬⁄¥U ÃìÊ¥ áÊ ¡ÊáÊŒ Á∑¥§ Á¬) Sfl¥
¬⁄¥U ø Ãûfl¥, •Êà◊ÊŸ◊ŸÊà◊ÊŸ¥ ø Á∑§Á@ŒÁ¬ Ÿ ¡ÊŸÊÁÃ, ∑§Õ¥ Ÿ ¡ÊŸÊÁÃ? ôÊÊŸÊèÿÊ‚Áfl„UËŸ— ‚
ÿÃÊ ÷flÁÃ, •Ã— ÃûflÊÃûflÁflfl∑§‡ÊÍãÿÊ ÷flÁÃ, ÃÃp äÿÊŸÊ÷Êfl—, äÿÊŸÊ÷Êfl ∑§◊¸ˇÊÿÊ÷Êfl—,
∑§◊¸ˇÊÿÊ÷Êfl Ÿ ◊ÊˇÊ— ßUÁêÊÕÊÕ¸—–
∞fl¥ ∑§◊¸ˇÊÿÊà◊∑§◊ÊˇÊÁ‚h˜UÿÒ ôÊÊŸÊèÿÊ‚— ¬⁄U◊Êfl‡ÿ∑§—, ôÊÊŸÊèÿÊ‚Ÿ Sfl¬⁄UÃûflÁflfl∑§—,
ÃÃp ∞∑§Êª˝ÃÊ, ÃÃp äÿÊŸÁ‚ÁhU—, ÃÃp ∑§◊¸ˇÊÿ—, ÃÃp ◊ÊˇÊ— ßUÁà ∑˝§◊— ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ
‚ÍÁø×–
•òÊŒ¥ ôÊÿ◊˜ó Sfl¬⁄UÃûflôÊÊŸÊ÷Êfl, •Êà◊ÊŸÊà◊Áflfl∑§Ê÷Êfl, ÷ŒÁflôÊÊŸÊ÷Êfl flÊ
äÿÊŸÁ‚ÁhUŸ¸ ÷flÁà óßUÁà ‡ÊÊSòÊ·È ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜– ÿÕÊ ôÊÊŸÊáʸflª˝ãâÊ (4/21) ¬˝ÊQ§◊˜ó
flSÃÈÃûflʬÁ⁄UôÊÊŸÊØ Á∑¥§ äÿÿ¥ Äfl ø ÷ÊflŸÊ–
äÿÊŸÊèÿÊ‚SÃÃSÃ·Ê¥ ¬˝ÿÊ‚ÊÿÒfl ∑§fl‹◊˜––
ÃÊ ÿ„U äÿÊŸ ÄÿÊ¥ Ÿ„UË¥ „UÊ ¬ÊÃÊ? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ôÊÊŸÊèÿÊ‚Áfl„UËŸ— Sfl¬⁄¥U Ãûfl¥ Ÿ
¡ÊŸÊÁà Á∑§◊Á¬) Sflÿ¥ ∑§Ê •ÊÒ⁄U ¬⁄U Ãûfl ∑§Ê, ÿÊŸË •Êà◊Ê fl •ŸÊà◊Ê ∑§Ê ÕÊ«∏UÊ ÷Ë Ÿ„UË¥
¡ÊŸÃÊ „ÒU– ÄÿÊ¥ Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ? øÍ°Á∑§ fl„U ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ‚ „UËŸ „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ fl„U Ãûfl-•Ãûfl ∑§
Áflfl∑§ ‚ ‡ÊÍãÿ „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Ë ∑§Ê⁄UáÊ ‚ ©U‚∑§ äÿÊŸ ∑§Ê •÷Êfl „ÒU, äÿÊŸ ∑§ •÷Êfl „UÊŸ ‚
∑§◊¸ˇÊÿ ∑§Ê •÷Êfl „ÒU •ÊÒ⁄U ∑§◊¸ˇÊÿ ∑§ •÷Êfl ‚ ◊ÊˇÊ Ÿ„UË¥ „ÒU óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •Õ¸ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ∑§◊¸-ˇÊÿ M§¬Ë ◊ÊˇÊ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§ Á‹∞ ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ¬⁄U◊Êfl‡ÿ∑§ „ÒU, ôÊÊŸÊèÿÊ‚
‚ Sfl-¬⁄U Ãûfl ∑§Ê Áflfl∑§ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚‚ ∞∑§Êª˝ÃÊ, ©U‚‚ äÿÊŸ ∑§Ë Á‚ÁhU, ©U‚‚ ∑§◊¸ˇÊÿ,
©U‚‚ ◊ÊˇÊ óßUU‚ ∑˝§◊ ∑§Ê ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ‚ÍÁøà Á∑§ÿÊ „ÒU–
ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó Sfl-¬⁄UÃûfl ôÊÊŸ Ÿ „UÊŸ  ¬⁄U, •ÕʸØ •Êà◊-•ŸÊà◊ ‚ê’ãäÊË Áflfl∑§
Ÿ „UÊŸ ¬⁄U, ÿÊ ÷ŒÁflôÊÊŸ Ÿ „UÊŸ ¬⁄U, äÿÊŸ ∑§Ë Á‚ÁhU Ÿ„UË¥ „UÊÃË óÿ„U ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ „ÒU–
¡Ò‚, ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (y/wv) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““flSÃÈ-Ãûfl ∑§Ê ÿÕÊÕ¸ ôÊÊŸ Ÿ „UÊ ÃÊ ÄÿÊ äÿÿ „UÊªÊ •ÊÒ⁄U ∑§„UÊ° ÷ÊflŸÊ „UÊ ‚∑§ÃË „ÒU?
•Ã— ¡Ê (•ôÊÊŸË) äÿÊŸ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, fl„U äÿÊŸ ©UŸ∑§ ◊ÊòÊ ¬Á⁄UüÊ◊ (∑§CU) ∑§Ê „UË
∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃÊ „ÒU (äÿÊŸ Á‚ÁhU ÃÊ Ÿ„UË¥ „UÊ ¬ÊÃË)–””
{674 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á∑§ê’„ÈUŸÊ, ÃûflôÊÊŸÊ÷Êfl ⁄UʪÊÁŒfl‡ÊÊØ ¬˝‡ÊSÃäÿÊŸ◊fl Ÿ ‚ê÷flÃËÁà ôÊÊŸÊáʸflª˝ãâÊ

(‡‹Ê∑§ 23/1198) ¬˝ÊQ §◊˜ó
•ôÊÊÃflSÃÈÃûflSÿ ⁄UʪÊlȬ„UÃÊà◊Ÿ—–
SflÊÃãòÿflÎÁûÊÿʸ ¡ãÃÊ—, ÃŒ‚Œ˜äÿÊŸ◊ÈëÿÃ––
Ãûfl¬Á⁄UôÊÊŸ ø ôÊÊŸÊèÿÊ‚— SflÊäÿÊÿÊ flÊ ‚ÊäÊŸ¥ ÷flÃËàÿÃUÊ “ôÊÊŸÊèÿÊ‚Áfl„UËŸ—” ßUÁÃ
¬Œ¥ ¬˝ŒûÊ◊òÊ ªÊÕÊÿÊ◊˜– ôÊÊŸÊèÿÊ‚Ÿ Sfl¬⁄UÃûflôÊÊŸ¥ ÷flÁà óßUÁÃÁfl·ÿ ‡ÊÊSòÊËÿfløŸÊÁŸ ’„ÈU‡Ê—
¬˝ÊåÿãÃ– ÿÕÊ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-}v) ¬˝ÊQ§◊˜ó
SflÊäÿÊÿÊŒ˜ äÿÊŸ◊äÿÊSÃÊ¥, äÿÊŸÊØ SflÊäÿÊÿ◊Ê◊ŸØ–
äÿÊŸSflÊäÿÊÿ‚ê¬ûÿÊ ¬⁄U◊Êà◊Ê ¬˝∑§Ê‡ÊÃ––
◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-410) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó

•ÁäÊ∑§ ÄÿÊ, ÃûflôÊÊŸ ∑§ •÷Êfl ◊¥ ⁄UʪÊÁŒfl‡Ê ¬˝‡ÊSà äÿÊŸ „UË ‚ê÷fl Ÿ„UË¥ „ÊÃÊó
ÿ„U ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (wx/vv~}) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ¡Ëfl flSÃÈ-SflM§¬ ∑§ ÿÕÊÕ¸ ôÊÊŸ ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU •ÊÒ⁄U Á¡‚∑§Ê ◊Ÿ ⁄Uʪ-mU·ÊÁŒ Áfl∑§Ê⁄UÊ¥
‚ •Ê„Uà „ÒU, ©U‚∑§ ◊Ÿ ∑§Ë ¡Ê SflÃãòÊ (Sflë¿UãŒ) ¬˝flÎÁûÊ „UÊÃË „ÒU, fl„U •‚Œ˜ äÿÊŸ ∑§„UË ¡ÊÃË
„ÒU–””
ÃûflôÊÊŸ ◊¥ ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ÿÊ SflÊäÿÊÿ ‚ÊäÊŸ „UÊÃÊ „ÒU óßU‚ ŒÎÁCU ‚ “ôÊÊŸÊèÿÊ‚Áfl„UËŸ”
ÿ„U ¬Œ ßU‚ ªÊÕÊ ◊¥ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒU– ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ‚ Sfl¬⁄UÃûflôÊÊŸ „UÊÃÊ „ÒU óßU‚ Áfl·ÿ ◊¥
‡ÊÊSòÊËÿfløŸ •Ÿ∑§ÊŸ∑§ ¬˝Êåà „UÊÃ „Ò¥U– ¡Ò‚, ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-}v) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““SflÊäÿÊÿ ‚ äÿÊŸ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄‘¥U •ÊÒ⁄U äÿÊŸ ‚ SflÊäÿÊÿ ∑§Ê øÁ⁄UÃÊÕ¸ ∑§⁄‘¥– äÿÊŸ
fl SflÊäÿÊÿ óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ë ‚ê¬ÁûÊ (¬˝ÊÁåÃ, Á‚ÁhU) ‚ ¬⁄U◊Êà◊Ê ¬˝∑§ÊÁ‡Êà „UÊÃÊ „ÒU (•ŸÈ÷fl ◊¥
•ÊÃÊ „ÒU)–””
◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-yvÆ) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-}~) —— 675}

‚í¤ÊÊÿ¥ ∑ȧ√fl¥ÃÊ ¬¥ø¥ÁŒÿ‚¥flÈ«UÊ ÁêÈûÊÊ ÿ–

„UflÁŒ ÿ ∞ªÇª◊áÊÊ ÁfláÊÿáÊ ‚◊ÊÁ„U•Ê Á÷ÄπÍ––
Á∑¥§ø, ÁŸáÊ˸ÃÃûfl ∞fl äÿÊÃÊ ÷flÃËÁà äÿÊÃ΋ˇÊáÊÁŸM§¬áÊ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (43-
45) ‚¥∑§ ÁÃÃ◊˜ó
‚êÿª˜ÁŸáÊ˸áËflÊÁŒäÿÿflSÃÈ√ÿflÁSÕÁ×–
•Êø⁄UÊÒº˝¬Á⁄UàÿʪÊØ ‹éäÊÁøûʬ˝‚ÁûÊ∑§—––
◊ÈQ§‹Ê∑§mUÿʬˇÊ— ‚Ê…UÊ˘‡Ê·¬⁄UË·„U—–
•ŸÈÁDUÃÁ∑˝§ÿÊÿÊª—, äÿÊŸÿÊª ∑ΧÃÊl◊—––
◊„UÊ‚ûfl— ¬Á⁄UàÿQ§-ŒÈ‹¸‡ÿÊ˘‡ÊÈ÷÷ÊflŸ—–
ßUÃËŒÎÇ‹ˇÊáÊÊ äÿÊÃÊ äÊêÿ¸äÿÊŸSÿ ‚ê◊×––
∞∑§Êª˝ÃÊM§¬äÿÊŸ¥ Sfl¬⁄UÃûflôÊÊŸ¥ ø Á¡ŸÊª◊ÊèÿÊ‚ÊŒfl ÷fl×– ¬˝ÊQ¥§ ø ¬˝fløŸ‚Ê⁄ª˝ãÕ
(3/32-33)ó

““ÁflŸÿ ‚ ÿÈQ§ ◊ÈÁŸ SflÊäÿÊÿ ∑§Ê ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ¬@ÁãŒ˝ÿÊ¥ ‚ ‚¥flÎà ∞fl¥ ÃËŸ ªÈÁåÃÿÊ¥ ‚
‚È⁄UÁˇÊà „UÊ∑§⁄U ∞∑§Êª˝◊Ÿ flÊ‹Ê „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚∑§ •ÁÃÁ⁄UQ§, Á¡‚Ÿ Ãûfl ∑§Ê ÁŸáʸÿ ∑§⁄U Á‹ÿÊ „ÒU, fl„UË äÿÊÃÊ „UÊÃ Ê „ÒU ó∞‚Ê äÿÊÃÊ
∑§ ‹ˇÊáÊÊ¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (yx-yz ‡‹Ê∑§) ◊¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““....Á¡‚Ÿ ¡ËflÊÁŒ äÿÿ flSÃÈ•Ê¥ ∑§Ë ÁSÕÁà ∑§Ê ÷‹Ë ¬˝∑§Ê⁄U ÁŸáÊ˸à ∑§⁄U Á‹ÿÊ „UÊU,
•Êø fl ⁄UÊÒŒ˝ äÿÊŸ ∑§ ¬Á⁄Uàÿʪ ‚ Á¡‚Ÿ ÁøûÊ ∑§Ë ¬˝‚ãŸÃÊ ¬˝Êåà ∑§⁄U ‹Ë „UÊ, ¡Ê (•¬Ÿ äÿÊŸ-
Áfl·ÿ ◊¥) ßU„U‹Ê∑§ fl ¬⁄U‹Ê∑§ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ë •¬ˇÊÊ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊ, Á¡‚Ÿ ‚÷Ë ¬⁄UË·„UÊ¥ ∑§Ê ‚„UŸ
Á∑§ÿÊ „UÊ, ¡Ê Á∑˝§ÿÊÿÊª ∑§Ê •ŸÈDUÊŸ Á∑§ÿ „ÈU∞ „UÊ, äÿÊŸÿÊª ◊¥ Á¡‚Ÿ ©Ul◊ (•èÿÊ‚) Á∑§ÿÊ
„UÊ, ¡Ê ◊„UÊ‚Ê◊âÿ¸ flÊ‹Ê „UÊ •ÊÒ⁄U Á¡‚Ÿ •‡ÊÈ÷ ‹‡ÿÊ•Ê¥ fl ’È⁄UË ÷ÊflŸÊ•Ê¥ ∑§Ê ¬Á⁄Uàÿʪ Á∑§ÿÊ
„UÊ óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ‹ˇÊáÊÊ¥ flÊ‹Ê äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§Ê äÿÊÃÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
∞∑§Êª˝ÃÊ M§¬ äÿÊŸ ∞fl¥ Sfl¬⁄UÃûflÁflôÊÊŸ Á¡ŸÊª◊Ê¥ ∑§ •èÿÊ‚ ‚ „UË „UÊÃ „Ò¥U– ¬˝fløŸ‚Ê⁄U
ª˝ãÕ (x/xw-xx) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó
{676 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞ÿǪªŒÊ ‚◊áÊÊ ∞ÿǪ¥ ÁáÊÁë¿UŒS‚ •àÕ‚È–

ÁáÊÁë¿UûÊË •Êª◊ŒÊ •Êª◊ø_UÊ Ã•UÊ ¡_UÊ––
•Êª◊„UËáÊÊ ‚◊áÊÊ áÊflå¬ÊáÊ¥ ¬⁄¥U ÁflÿÊáÊÊÁŒ–
•Áfl¡ÊáÊ¥ÃÊ •àÕ πflÁŒ ∑§ê◊ÊÁáÊ Á∑§äÊ Á÷ÄπÍ––
flSÃÈ× ∑§◊¸ˇÊÿ äÿÊŸ¥ SflÊäÿÊÿ— ßUÁÃmUÿ◊Á¬ ©U¬ÿÊªËÁà Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ •ª˝ (ªÊÕÊ
90) ª˝ãÕ˘ÁS◊Ÿ˜ flˇÿÁãÖ
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-33) ø ‚◊âÿ¸Ã ÃØó ⁄UÿáÊûÊÿ‚¥¡ÈûÊÊ ¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊ¥ ‚ÿÊ ∑ȧáÊ„U–
⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-10) ø ìÁSflŸÊ ôÊÊŸäÿÊŸ‚ê¬ãŸÃÊ ‚ÍÁøÃÊó
ôÊÊŸäÿʟìÊ⁄UQ§—, ìSflË ‚ ¬˝‡ÊSÿÃ–

““üÊ◊áÊ fl„UË „ÒU ¡Ê ∞∑§Êª˝ÃÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „ÒU– ∞∑§Êª˝ÃÊ ©U‚Ë ∑§ „UÊÃË „ÒU ¡Ê ¡Ëfl, •¡Ëfl
•ÊÁŒ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ÁŸpÿ (‚êÿÇôÊÊŸ) ∑§⁄U øÈ∑§Ê „ÒU, •ÊÒ⁄U ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ÁŸpÿ •Êª◊ ‚ „UÊÃÊ „ÒU,
•Ã— •Êª◊ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ øCUÊ ∑§⁄UŸÊ üÊDU „ÒU–””
““•Êª◊ ‚ „UËŸ ◊ÈÁŸ Ÿ •Êà◊Ê ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Ÿ •Êà◊Ê ‚ Á÷㟠(‡Ê⁄UË⁄UÊÁŒ)
¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê– ∞‚Ê Sfl-¬⁄U¬ŒÊÕ¸-ôÊÊŸ Ÿ ⁄UπŸ flÊ‹Ê üÊ◊áÊ ∑§◊ÊZ ∑§Ê ˇÊÿ ∑Ò§‚ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ „ÒU?””
flSÃÈ× ∑§◊¸ˇÊÿ ◊¥ äÿÊŸ fl SflÊäÿÊÿ óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ë ©U¬ÿÊÁªÃÊ „ÒU óßU‚ Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U
•Êª ßU‚Ë ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-~Æ) ◊¥ ∑§„UŸ ¡Ê ⁄U„U „Ò¥U–
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-xx) ◊¥ ÷Ë ßU‚∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒUó ““⁄UàŸòÊÿ
‚ ÿÈQ§ „UÊ∑§⁄U äÿÊŸ fl •äÿÿŸ ‚ŒÊ ∑§⁄‘¥U–””
⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-vÆ) ◊¥ ÷Ë Ã¬SflË ∑§ ôÊÊŸ fl äÿÊŸ ‚ ‚ê¬ãŸ „UÊŸ
∑§Ê ‚¥∑§Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““ôÊÊŸ, äÿÊŸ fl ì ∑§Ê äÊÊ⁄U∑§ ¡Ê „UÊ, fl„UË Ã¬SflË ¬˝‡Ê¥‚ÊÿÊÇÿ „UÊÃÊ
„ÒU–””
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~Æ) —— 677}

∞fl¥ „U ÷√ÿ! ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ‚ŒÊ ¬˝ÿÃSfl, ÿŸ Sfl¬⁄UÃûflÁflôÊÊŸ¥, ÃŒŸÈ äÿÊŸÁ‚ÁhU◊Êäÿ◊Ÿ
∑§◊¸ˇÊÿ— ‚ê÷flÁŒÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
‚ê¬˝Áà ‚êÿÇôÊÊŸ¬˝ÊåàÿÒ Á¡ŸÊª◊ÊèÿÊ‚Sÿ ∑§Ã¸√ÿÃÊ¥ ªÊÁ„UáÊË-¿UãŒÊ◊Êäÿ◊Ÿ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ
ÁŸM§¬ÿÁãÃó
•í¤ÊÿáÊ◊fl ¤ÊÊáÊ¥ ¬¥øÁãŒÿ ÁáÊǪ„¥U ∑§‚Êÿ¥ Á¬–
ÃûÊÊ ¬¥ø◊ÿÊ‹ ¬flÿáÊ‚Ê⁄Ué÷Ê‚◊fl ∑ȧîÊÊ„UÊ–– 90––
¿UÊÿÊó •äÿÿŸ◊fl äÿÊŸ¥ ¬@Áãº˝ÿÊáÊÊ¥ ÁŸª˝„U— ∑§·ÊÿÊáÊÊ◊Á¬–
ÃS◊ÊØ ¬@◊∑§Ê‹ ¬˝fløŸ-‚Ê⁄UÊèÿÊ‚◊fl ∑ȧÿʸØ––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (•í¤ÊÿáÊ◊fl ¤ÊÊáÊ¥) •äÿÿŸ◊˜, ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸ¥
SflÊäÿÊÿÊ flÊ, ÃŒäÿÿŸ◊fl äÿÊŸ◊˜– äÿÊŸ¥ ø ∞∑§Êª˝ÁøãÃÊÁŸ⁄UÊäÊ—, ÃÁS◊Ÿ˜ äÿÊŸ ∑§Ê⁄UáÊ-
àflÊŒäÿÿŸ◊Á¬ äÿÊŸ◊ÈëÿÃ, ∑§Ê⁄UáÊ ∑§ÊÿÊ¸¬øÊ⁄UÊØ–

ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „U ÷√ÿ! ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ◊¥ ‚ŒÊ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ, ÃÊÁ∑§ Sfl¬⁄UÃûfl ∑§Ê ôÊÊŸ •ÊÒ⁄U
©U‚∑§ ’ÊŒ äÿÊŸ-Á‚ÁhU ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ ∑§◊¸ˇÊÿ ‚ê÷fl „UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÃÈ Á¡ŸÊª◊ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ óßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U
ªÊÁ„UáÊË ¿U㌠∑§ mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó (flø◊ÊŸ) ¬¥ø◊ ∑§Ê‹ ◊¥ •äÿÿŸ „UË äÿÊŸ „ÒU– ßU‚ ‚ ¬Ê°øÊ¥ ßUÁãŒ˝ÿÊ¥
fl ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§Ê ÁŸª˝„U ÷Ë „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚Á‹∞ ¬˝fløŸ (¡ÒŸ Á‚hUÊãÃ) ∑§ ‚Ê⁄U÷Íà (Ãûfl)
∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UŸÊ „UË øÊÁ„U∞––~Æ––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (•äÿÿŸ◊fl äÿÊŸ◊˜) •äÿÿŸ
ÿÊŸË ‡ÊÊSòÊ ∑§Ê •äÿÿŸ ÿÊ SflÊäÿÊÿ, fl„U •äÿÿŸ „UË äÿÊŸ „ÒU– äÿÊŸ ∑§Ê •Õ¸ „ÒUó ∞∑§Êª˝
ÁøãÃÊ-ÁŸ⁄UÊäÊ– ©U‚ äÿÊŸ ◊¥ •äÿÿŸ ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ∑§Ê⁄UáÊ ◊¥ ∑§Êÿ¸ ∑§Ê ©U¬øÊ⁄U (√ÿfl„UÊ⁄U)
∑§⁄U∑§ •äÿÿŸ ∑§Ê ÷Ë äÿÊŸ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–
{678 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ßUÁà “‚í¤ÊÊÿ¥ ∑ȧ√fl¥ÃÊ Á÷ÄπÍ ∞ªÇª◊áÊÊ „UÊÁŒ” ßUÁà ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-410) ÃÕÊ
¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (3/32-33) ø ÿŒÈQ¥§ ÃŒÊäÊÎàÿ ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸ◊∑§Êª˝ÃÊÿÊ¥ ‚ÊäÊŸÁ◊Áà ¬˝Êª˜
ªÊÕÊÿÊ— (ªÊÕÊ-89) √ÿÊÅÿÊŸ ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊Á¬– ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸSÿÊãÿŒÁ¬ »§‹¥ Á∑§◊˜? ÃŒflÊëÿÃó
(¬¥øÁãŒÿ ÁŸÇª„¥U ∑§‚Êÿ¥ Á¬) ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸÊŒ∑§Êª˝ÃÊ ÃÈ ÷flàÿfl, ¬@ÊŸÊÁ◊Áãº˝ÿÊáÊÊ¥ ÁŸª˝„U—,
∑§·ÊÿÊáÊÊ◊Á¬ ÁŸª˝„UÊ ÷flÁÃóßUàÿÕ¸—– •Á¬¬ŒŸ ◊Ÿ‚Ê˘Á¬ ÁŸª˝„UÊ ÷flÃËÁà ‚ÍëÿÃ–
SflÊäÿÊÿŸ ◊ŸÊ¡ÿÊ ÷flÃËÁà ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ (‡‹Ê∑§-79) ¬˝ÊQ§◊Á¬ó
‚¥ÁøãÃÿ㟟Ȭ˝ˇÊÊ— SflÊäÿÊÿ ÁŸàÿ◊Èl×–
¡ÿàÿfl ◊Ÿ— ‚ÊäÊÈ—, ßUÁãº˝ÿÊÕ¸¬⁄UÊ昧◊Èπ—––
◊ŸÊ¡ÿŸ Sflà ∞flÁãº˝ÿ¡ÿ— Á‚h˜UÿÁÖ ¬˝ÊQ¥§ ø ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãâÊ (‡‹Ê∑§-76)ó

“SflÊäÿÊÿ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê Á÷ˇÊÈ ∞∑§Êª˝◊Ÿ „UÊÃÊ „ÒU” óÿ„U ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-yvÆ) ◊¥
∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (x/xw-xx) ◊¥ ÷Ë ÿ„UË ¡Ê ∑ȧ¿U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU óßU‚∑§
•ÊäÊÊ⁄U ¬⁄U ¬Ífl¸ ªÊÕÊ (‚¥. }~) ∑§ √ÿÊÅÿÊŸ ◊¥ ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ¡Ê øÈ∑§Ê „ÒU Á∑§ ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸ
∞∑§Êª˝ÃÊ (∑§Ë Á‚ÁhU) ◊¥ ‚ÊäÊŸ „ÒU– ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸ ∑§Ê§ ÄÿÊ ∑§Ê߸U •ãÿ »§‹ ÷Ë „ÒU? „UÊ°? ©U‚ „UË
’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (¬@ÁãŒ˝ÿÊáÊÊ¥ ÁŸª˝„U— ∑§·ÊÿÊáÊÊ◊Á¬) ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸ ‚ ∞∑§Êª˝ÃÊ ÃÊ Á‚hU „UÊÃË
„UË „ÒU, ¬Ê°øÊ¥ ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§Ê ÁŸª˝„U ÃÕÊ ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§Ê ÷Ë ÁŸª˝„U „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U •Õ¸ „ÒU– “•Á¬” (÷Ë)
¬Œ ‚ ÿ„U ‚ÍÁøà „ÒU Á∑§ ◊Ÿ ∑§Ê ÁŸª˝„U ÷Ë „UÊÃÊ „ÒU–
SflÊäÿÊÿ ‚ ◊ŸÊ¡ÿ „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ (‡‹Ê∑§-|~) ◊¥§ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ‚ÊäÊ∑§ ‚ŒÊ •ŸÈ¬̋ˇÊÊ•Ê¥ (•ÁŸàÿ •ÊÁŒ ÷ÊflŸÊ•Ê¥) ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U Áøãß ∑§⁄UÃÊ
„ÒU, •ÊÒ⁄U ¡Ê SflÊäÿÊÿ ◊¥ ©Ul◊Ë ∞fl¥ Áfl·ÿÊ¥ ‚ ¬⁄UÊ昧◊Èπ ⁄U„UÃÊ „ÒU, fl„U •fl‡ÿ „UË ◊Ÿ ∑§Ê ¡ËÃ
‹ÃÊ „ÒU–””
◊ŸÊ¡ÿ ‚ Sfl× „UË ßUÁãŒ˝ÿ-¡ÿ ∑§Ë Á‚ÁhU „UÊ ¡ÊÃË „ÒU– ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-
|{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~Æ) —— 679}

ßUÁãº˝ÿÊáÊÊ¥ ¬˝flÎûÊÊÒ ø ÁŸflÎûÊÊÒ ø ◊Ÿ— ¬˝÷È—–

◊Ÿ ∞fl ¡ÿûÊS◊ÊØ, Á¡Ã ÃÁS◊Ÿ˜ Á¡ÃÁãº˝ÿ—––
¬˝ÊQ§∑§ÕŸSÿÊÿ◊ʇÊÿ—ó ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸ¥ ◊Ÿ—‚Á„Uì@Áãº˝ÿÊáÊÊ¥ ÁŸª˝„¥U ∑§⁄UÊÁÃ, ∑§·Êÿ-
ÁŸÿãòÊáÊ◊Á¬ ∑§⁄UÊÁÖ •ÕʸØ ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸŸ ◊ŸÊ¡ÿ— ∑§·ÊÿÁŸª˝„Up ‚È∑§⁄UÃÿÊ ÷fl×– •ÿ¥
SflÊäÿÊÿì‚Ê ◊Á„U◊Òfl ÁflôÊÿ—– ∞fl¥ ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸ¥ äÿÊŸÁ‚hUÊÒ ‚ÊäÊŸ¥ ÷flÁÃ, ßUàÿfl¥∑§Ê⁄UáÊÊŒ˜
“•äÿÿŸ¥ äÿÊŸ◊fl” ßUàÿÕ¸— ¬˝Áû§‹ÁÖ ∑§·ÊÿÁŸª˝„UÊ ◊ŸÊ¡ÿpàÿÊÁŒ∑¥§ äÿÊŸ‚Ê◊ª˝ËM§¬áÊ
ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãâÊ (‡‹Ê∑§-75) ÁŸM§Á¬Ã◊Á¬ó
‚¥ªàÿʪ— ∑§·ÊÿÊáÊÊ¥ ÁŸª˝„UÊ fl˝ÃäÊÊ⁄UáÊ◊˜–
◊ŸÊ˘ˇÊÊáÊÊ¥ ¡ÿpÁà ‚Ê◊ª˝Ë äÿÊŸ¡ã◊ÁŸ––
flSÃÈ× üÊÈÃÊäÿÿŸSÿ ÁflÁ‡ÊCU»§‹¥ ◊ŸÊ¡ÿ—– ◊ŸÊ¡ÿÊ÷Êfl üÊÈÃÊäÿÿŸ¥ √ÿÕ¸◊fl– ¬˝ÊQ¥§
ø ôÊÊŸÊáʸflª˝ãâÊ (20/27/1099)ó

““ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§Ë ¬˝flÎÁûÊ fl ÁŸflÎÁûÊ ◊¥ ◊Ÿ „UË ‚◊Õ¸ „ÒU, •Ã— ◊Ÿ ∑§Ê „UË ¡ËÃŸÊ øÊÁ„U∞–
◊Ÿ ∑§Ê ¡Ëà ‹Ÿ ¬⁄U √ÿÁQ§ ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ¬⁄U Áfl¡ÿË „UÊ („UË) ¡ÊÃÊ „ÒU–””
©UQ§ ∑§ÕŸ ∑§Ê •Ê‡Êÿ ÿ„U „ÒUó ‡ÊÊSòÊÊ¥ ∑§Ê •äÿÿŸ ◊Ÿ ‚Á„Uà ¬Ê°øÊ¥ ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§Ê ÁŸª˝„U
∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§Ê ÁŸÿãòÊáÊ ÷Ë ∑§⁄UÃÊ „ÒU, •ÕʸØ ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸ ‚ ◊ŸÊ¡ÿ fl ∑§·ÊÿÁŸª˝„U
‚⁄U‹ÃÊ ‚ „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U– ÿ„U SflÊäÿÊÿ ì ∑§Ë ◊Á„U◊Ê „UË ‚◊¤ÊŸË øÊÁ„U∞– ßU‚ Ã⁄U„U fl„U
(‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸ) äÿÊŸ ∑§Ë Á‚ÁhU ◊¥ ‚ÊäÊŸ „UÊÃÊ „ÒU óßU‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ “•äÿÿŸ „UË äÿÊŸ „ÒU” ÿ„U
•Õ¸ ¬˝Áû§Á‹Ã „UÊÃÊ „ÒU– ∑§·Êÿ-ÁŸª˝„U fl ◊ŸÊ¡ÿ •ÊÁŒ ∑§Ê “äÿÊŸ ∑§Ë ‚Ê◊ª˝Ë” M§¬ ◊¥ ÁŸM§¬áÊ
ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-|z) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¬Á⁄Uª˝„U-àÿʪ, ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§Ê ÁŸª˝„U, fl˝ÃÊ¥ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ, ◊Ÿ fl ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§Ë ¡ÿ óÿ ‚’
äÿÊŸ ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ ◊¥ ‚„UÊÿ÷Íà ‚Ê◊ª˝Ë „ÒU¥–””
flSÃÈ× üÊÈÃÊäÿÿŸ ∑§Ê ÁflÁ‡ÊCU »§‹ ◊ŸÊ¡ÿ „ÒU– ◊ŸÊ¡ÿ Ÿ „UÊ ÃÊ üÊÈÃ-•äÿÿŸ √ÿÕ¸
„UË „UÊÃÊ „ÒU– ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (wÆ/w|/vÆ~~) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
{680 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ì—üÊÈÃÿ◊ôÊʟßÈÄ‹‡ÊÊÁŒ‚¥üÊÿ◊˜ –
•ÁŸÿÁãòÊÃÁøûÊSÿ SÿÊã◊ÈŸSÃÈ·∑§á«UŸ◊˜––
Á∑§@, ◊Ÿ—‡ÊÈh˜UÿÒfl äÿÊŸÁ‚ÁhU—– ©UQ¥§ ø ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (20/14/1086)ó
äÿÊŸÁ‚Áh¥U ◊Ÿ—‡ÊÈÁhU— ∑§⁄UÊàÿfl Ÿ ∑§fl‹◊˜–
ÁflÁë¿UŸûÿÁ¬ ÁŸ—‡ÊVUÊ ∑§◊¸¡Ê‹ÊÁŸ ŒÁ„UŸÊ◊˜––
(ÃûÊÊ ¬¥ø◊ÿÊ‹ ¬flÿáÊ‚Ê⁄Ué÷Ê‚◊fl ∑ȧîÊÊ„UÊ) ∞ÃS◊ÊØ ¬Ífl¸¬˝ÁìÊÁŒÃÊØ ∑§Ê⁄UáÊÊØ,
‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸSÿ äÿÊŸ◊ŸÊ¡ÿ„UÃÈàflÊìÊ, •ÁS◊Ÿ˜ flø◊ÊŸ ¬@◊∑§Ê‹ ¬˝fløŸ‚Ê⁄USÿ Á¡ŸflÊáÊË-
‚Ê⁄U÷ÍÃSÿ ‡ÊÊSòÊSÿ •èÿÊ‚◊fl, ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸ◊fl ∑ȧÿʸØ ßUÁà ªÊÕÊÿÊ ©U¬Œ‡Ê‚Ê⁄U—–
ßUàÿfl¥ ‚êÿªfl’ÈhU˜ÿ, „U ÷√ÿ! ‚flʸ÷ËCU»§‹¬˝Œ Á¡ŸflÊáÊËSflÊäÿÊÿ∑§◊¸ÁáÊ ‚ÃÃ¥ ÁŸ¡Êl◊¥
ÁfläÊàSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊–˜

““Á¡‚ ◊ÈÁŸ ∑§Ê ◊Ÿ fl‡Ê ◊¥ Ÿ„UË¥ „ÈU•Ê „ÒU, ©U‚∑§Ê ì, ‡ÊÊSòÊÊèÿÊ‚, ‚¥ÿ◊, ôÊÊŸ •ÊÒ⁄U
∑§ÊÿÄ‹‡Ê •ÊÁŒ ∑§Ê •ÊüÊÿ ‹ŸÊ flÒ‚ „UË √ÿÕ¸ „ÒU, ¡Ò‚ ÷Í‚ ∑§Ê ∑ͧ≈UŸÊ–””
•ÊÒ⁄U, ◊Ÿ—‡ÊÈÁhU „UÊŸ ¬⁄U „UË äÿÊŸ ∑§Ë Á‚ÁhU „UÊÃË „ÒU– ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (wÆ/vy/vÆ}{) ◊¥
∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““◊Ÿ—‡ÊÈÁhU ∑§fl‹ äÿÊŸ ∑§Ë Á‚ÁhU „UË Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃË, fl„U ÁŸÁpà M§¬ ‚ ¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ ∑§
∑§◊¸-¡Ê‹ ∑§Ê ÷Ë Á¿UÛÊ-ÁflÁë¿U㟠∑§⁄U ŒÃË „ÒU–””
(ÃS◊ÊØ ¬@◊∑§Ê‹ ¬˝fløŸ‚Ê⁄UÊèÿÊ‚◊fl ∑ȧÿʸØ) ßU‚ ¬Ífl¸¬˝ÁìÊÁŒÃ ∑§Ê⁄UáÊ ‚, ÃÕÊ
‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸ øÍ°Á∑§ äÿÊŸ ∑§Ê ∞fl¥ ◊ŸÊ¡ÿ ∑§Ê „UÃÈ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ÷Ë ßU‚ flø◊ÊŸ ¬@◊ ∑§Ê‹ ◊¥
¬˝fløŸ‚Ê⁄U ÿÊŸË Á¡ŸflÊáÊË ∑§ ‚Ê⁄U÷Íà ‡ÊÊSòÊ ∑§Ê •èÿÊ‚ „UË ÿÊŸË ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸ „UË ∑§Ã¸√ÿ „ÒU
óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ©U¬Œ‡ÊÊà◊∑§ ‚Ê⁄U „ÒU–
ßU‚ Ã⁄U„U, „U ÷√ÿ! •ë¿UË Ã⁄U„U ÃûflôÊÊŸ ¬˝Êåà ∑§⁄U, ‚◊Sà •÷ËCU »§‹ ∑§Ê ŒŸ flÊ‹
Á¡ŸflÊáÊË ∑§ SflÊäÿÊÿ ∑§Êÿ¸ ◊¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U •¬ŸÊ ©Ul◊ ∑§⁄UÃ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~v) —— 681}

‚ê¬˝Áà (‚êÿ∑˜§) ôÊÊŸ◊fl äÊ◊¸äÿÊŸ◊˜ó ßUÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ªÊÁ„UáÊË¿UãŒ‚Ê ÁŸM§¬ÿÁãà ó

¬ÊflÊ⁄Uê÷ÁáÊÁflûÊË ¬ÈááÊÊ⁄¥U÷ ¬©UÁûÊ∑§⁄UáÊ¥ Á¬–
áÊÊáÊ¥ äÊê◊í¤ÊÊáÊ¥ Á¡áÊ÷ÁáÊŒ¥ ‚√fl¡ËflÊáÊ¥–– 91––
¿UÊÿÊó ¬Ê¬Ê⁄Uê÷ÁŸflÎÁûÊ— ¬ÈáÿÊ⁄Uê÷ ¬˝flÁÎ ûÊ∑§⁄UáÊ◊Á¬–
ôÊÊŸ¥ äÊ◊¸äÿÊŸ¥ Á¡Ÿ÷ÁáÊÃ¥ ‚fl¸¡Ëflèÿ—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (Á¡áÊ÷ÁáÊŒ¥ ‚√fl¡ËflÊáÊ¥) ‚fl·¸ Ê¥ ¡ËflÊŸÊ¥ ∑ΧÃ,
Ãà∑§ÀÿÊáÊÊÿ Á¡Ÿãº˝á Ê ∑§ÁÕÃ◊ȬÁŒCU◊–˜ Á¡ŸfløŸ¥ Sfl÷Êfl× ‚◊SÌȗπˇÊÿ∑§⁄UáÊ‚◊ÕZ ÷flàÿfl,
•ÃSÃŒfl üÊhUÿ¥ ôÊÿ◊ŸÈDUÿ¥ ø ÷flÃËÁà ÁŸÁfl¸flÊŒ◊˜–
©UQ¥§ ø Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-17)ó
Á¡áÊflÿáÊ◊Ê‚„UÁ◊áÊ¥ Áfl‚ÿ‚È„UÁfl⁄‘UÿáÊ¥ •Á◊Œ÷Íÿ¥–
¡⁄U◊⁄UáÊflÊÁ„U„U⁄UáÊ¥ πÿ∑§⁄UáÊ¥ ‚√flŒÈÄπÊáÊ¥––

•’, (‚êÿ∑˜§) ôÊÊŸ „UË äÊ◊¸äÿÊŸ „ÒUó ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ªÊÁ„UáÊË ¿U㌠mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¬Ê¬-•Ê⁄Uê÷ (Á„¥U‚ÊÁŒ ∑§Êÿ¸) ‚ ÁŸflÎÁûÊ ∑§Ê •ÊÒ⁄U ¬Èáÿ-∑§Êÿ¸ ◊¥
¬˝flÎÁûÊ ∑§⁄UŸ ∑§Ê ÃÕÊ (‚êÿ∑˜§) ôÊÊŸ M§¬ äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§Ê (©U¬Œ‡Ê M§¬) ∑§ÕŸ ‚÷Ë ¡ËflÊ¥
∑§ Á‹∞ ÷ªflÊŸ˜ Á¡ŸãŒ˝ Ÿ Á∑§ÿÊ „ÒU––~v––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (Á¡Ÿ÷ÁáÊÃ¥ ‚fl¸¡Ëflèÿ—) ‚’
¡ËflÊ¥ ∑§ Á‹∞, ‚÷Ë ¡ËflÊ¥ ∑§ ∑§ÀÿÊáÊ ∑§ Á‹∞, Á¡ŸãŒ˝ ÷ªflÊŸ˜ Ÿ ∑§„UÊ „ÒU ó©U¬Œ‡Ê ÁŒÿÊ „ÒU–
Á¡ŸfløŸ Sfl÷Êfl× ‚◊Sà ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ˇÊÿ ∑§⁄UŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ „UÊÃÊ „UË „ÒU, ßU‚Á‹∞ fl„UË üÊhUÊÿÊÇÿ
„ÒU, ¡ÊŸŸ ÿÊÇÿ „ÒU •ÊÒ⁄U fl„UË ∑§⁄UŸ ÿÊÇÿ „Ò óÿ„U ÁŸÁfl¸flÊŒ (‚àÿ) „ÒU–
Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v|) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÿ„U Á¡ŸfløŸ M§¬Ë •ÊÒ·ÁäÊ Áfl·ÿ-‚Èπ ∑§Ê ŒÍ⁄U ∑§⁄UŸ flÊ‹Ë „ÒU, •◊ÎÃM§¬ „ÒU, ¡⁄UÊ-
◊⁄UáÊ M§¬Ë √ÿÊÁäÊ ∑§Ë ¬Ë«∏Ê ∑§Ê „U⁄UŸ flÊ‹Ë „ÒU ÃÕÊ ‚◊Sà ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ˇÊÿ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ë „ÒU–””
{682 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-85) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó

∞fl¥ Á¡áÊÁ„U ∑§Á„Uÿ¥ ‚fláÊÊáÊ¥ ‚ÊflÿÊáÊ ¬ÈáÊ ¬ÈáÊ‚È–
‚¥‚Ê⁄UÁfláÊÊ‚ÿ⁄¥U Á‚ÁhUÿ⁄¥U ∑§Ê⁄UáÊ¥ ¬⁄U◊¥––
Á¡Ÿ÷ÁáÊÃ¥ ‚Ê⁄UM§¬áÊ Á∑§◊˜? ©UëÿÃó (¬ÊflÊ⁄Uê÷ÁáÊÁflûÊË ¬ÈááÊÊ⁄¥U÷ ¬©UÁûÊ∑§⁄UáÊ¥ Á¬)
¬Ê¬Ê⁄Uê÷ÊØ, Á„¥U‚Ê-•‚àÿ-øÊÒÿ¸-∑ȧ‡ÊË‹-¬Á⁄Uª˝„UÊÁŒ∑§ÊØ ÁŸflÎÁûÊ—, Áfl⁄UÁ×, ÃÕÒfl ¬ÈáÿÊ⁄Uê÷ ø
¬˝flÎÁûÊ—, •ÕʸØ Œfl¬Í¡ÊÿÊ¥, ªÈM§¬Ê‚ŸÊÿÊ¥, SflÊäÿÊÿ, ∞∑§Œ‡Ê‚¥ÿ◊ÊŸÈDUÊŸ, ©UûÊ◊◊äÿ◊¡ÉÊãÿ-
¬ÊòÊÊáÿÈÁg‡ÿ ÁfläÊËÿ◊ÊŸ øÃÈÁfl¸äÊ ŒÊŸ, ÿÕʇÊÁQ§ ¡¬-ìÊfl˝Ã¬Ê‹Ÿ, ÃËÕ¸ÿÊòÊÊÿÊ¥, Á¡ŸflÊáÊË-
¬˝øÊ⁄U¬˝∑§Ê‡ÊŸÊÁŒ∑§Êÿ¸, ÃËÕ¸ˇÊòÊÊhUÊ⁄‘U, ¡ËflŒÿÊÁüÊÃ∑§Êÿ¸ ø ¬˝flÎÁûÊ— ¬˝fløŸ¥ flÊ–
∞Ãà‚flZ Á¡Ÿãº˝ŒflŸ ÷ÁáÊÃ◊˜, √ÿfl„UÊ⁄UøÊÁ⁄UòÊM§¬áÊ ¬Ê‹ŸËÿÁ◊àÿȬÁŒCUÁ◊àÿʇÊÿ—– ©UQ¥§
ø ’΄UŒ˜º˝√ÿ‚¥ª˝„Uª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-45)ó

◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-}z) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á¡ŸãŒ˝ ÷ªflÊŸ˜ mUÊ⁄UÊ ’Ê⁄U-’Ê⁄U ∑§„U ªÿ ¡Ê fløŸ „Ò¥U, fl ◊ÈÁŸÿÊ¥ fl üÊÊfl∑§Ê¥
-ŒÊŸÊ¥ ∑§ ‚¥‚Ê⁄U (’ãäÊŸ) ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UŸ flÊ‹ „Ò¥U •ÊÒ⁄U Á‚ÁhU ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÊŸ ◊¥ ©Uà∑ΧCU ∑§Ê⁄UáÊ
SflM§¬ „Ò¥U–””
‚Ê⁄U M§¬ ◊¥ Á¡ŸãŒ˝ ÷ªflÊŸ˜ ∑§Ê ∑§ÕŸ „ÒU ÄÿÊ? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (¬Ê¬Ê⁄Uê÷ÁŸflÎÁûÊ—
¬ÈáÿÊ⁄Uê÷ ¬˝flÎÁûÊ∑§⁄UáÊ◊Á¬) ¬Ê¬Ê⁄Uê÷ ‚ •ÕʸØ Á„¥U‚Ê, •‚àÿ, øÊ⁄UË, ∑ȧ‡ÊË‹ (•’˝rÊøÿ¸) fl
¬Á⁄Uª˝„U •ÊÁŒ ‚ ÁŸflÎÁûÊ ÿÊŸË Áfl⁄UÁÃ, ©U‚Ë Ã⁄U„U ¬ÈáÿÊ⁄Uê÷ ◊¥ ¬˝flÎÁûÊ •ÕʸØ Œfl¬Í¡Ê, ªÈL§-
©U¬Ê‚ŸÊ, SflÊäÿÊÿ, ∞∑§Œ‡Ê ‚¥ÿ◊ ∑§Ê •ŸÈDUÊŸ, ©UûÊ◊-◊äÿ◊-¡ÉÊãÿ ¬ÊòÊÊ¥ ∑§Ê ©Ug‡ÿ ‚ ÁŒÿÊ
¡ÊŸ flÊ‹Ê øÃÈÁfl¸äÊ ŒÊŸ, ÿÕʇÊÁQ§ ¡¬, ì fl fl˝Ã ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ, ÃËÕ¸ÿÊòÊÊ, Á¡ŸflÊáÊË ∑§Ê ¬˝øÊ⁄U
fl ¬˝∑§Ê‡ÊŸ •ÊÁŒ ∑§Ê ∑§Êÿ¸, ÃËÕ¸ˇÊòÊÊ¥ ∑§Ê ©UhUÊ⁄U, ¡ËflŒÿÊ ‚ ¡È«∏ ∑§Êÿ¸ óßUŸ◊¥ ¬˝flÎÁûÊ ÿÊ ¬˝flÎûÊ
„UÊŸÊ–
ßUŸ ‚’∑§Ê ∑§ÕŸ Á¡ŸãŒ˝ ÷ªflÊŸ˜ Ÿ Á∑§ÿÊ „ÒU, √ÿfl„UÊ⁄U øÊÁ⁄UòÊ M§¬ ◊¥ ßUŸ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ
∑§⁄UŸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê ÁŒÿÊ „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– ’΄UŒ˜Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-yz) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~v) —— 683}

•‚È„UÊŒÊ ÁflÁáÊÁflûÊË, ‚È„U ¬ÁflûÊË ÿ ¡ÊáÊ øÊÁ⁄UûÊ¥–

flŒ‚Á◊ÁŒªÈÁûÊM§fl¥ flfl„UÊ⁄UáÊÿÊŒÈ Á¡áÊ÷ÁáÊÿ¥––
⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-49) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
Á„¥U‚ÊŸÎÃøÊÒÿ¸èÿÊ ◊ÒÕÈŸ‚flʬÁ⁄Uª˝„UÊèÿÊ¥ ø–
¬Ê¬¬˝áÊÊÁ‹∑§ÊèÿÊ Áfl⁄UÁ× ‚¥ôÊSÿ øÊÁ⁄UòÊ◊˜––
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ˘Á¬ (ªÊÕÊ-38) ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó øÊÁ⁄UûÊ¥ ¬Á⁄U„UÊ⁄UÊ ¬ÿ¥Á¬ÿ¥ Á¡áÊflÁ⁄¥UŒÁ„¥U–
(áÊÊáÊ¥ äÊê◊í¤ÊÊáÊ¥) ôÊÊŸ¥ ‚êÿÇôÊÊŸ◊flÊòÊ ªÎsÃ– ÃŒfl äÊ◊¸äÿÊŸ¥ Á¡Ÿãº˝ŒflŸ ‚êÿÇôÊÊŸ◊fl
äÊ◊¸äÿÊŸ◊˜, •ÕʸØ ‚êÿÇôÊÊŸÊ⁄UÊäÊŸÊ◊fl äÊ◊¸äÿÊŸ◊fl„UËÁà Á¡Ÿãº˝ŒflŸ ÷ÁáÊÃ◊˜– ÿmUÊ ‚êÿÇôÊÊŸ¥
äÊ◊¸äÿÊŸ¥ øàÿÈ÷ÿ¥ Á¡Ÿãº˝ŒflŸ ‚◊ȬÁŒCU◊˜–

„ÒUó

““•‡ÊÈ÷ ∑§ÊÿÊZ ‚ ÁŸflÎÁûÊ •ÊÒ⁄U ‡ÊÈ÷∑§ÊÿÊZ ◊¥ ¬˝flÎÁûÊ ó©U‚ √ÿfl„UÊ⁄U øÊÁ⁄UòÊ ¡ÊŸ¥– fl„U
(√ÿfl„UÊ⁄U øÊÁ⁄UòÊ)fl˝Ã, ‚Á◊Áà fl ªÈÁåà M§¬ „ÒU ó∞‚Ê √ÿfl„UÊ⁄U Ÿÿ ‚ Á¡ŸãŒ˝ ÷ªflÊŸ˜ Ÿ ’ÃÊÿÊ
„ÒU–””
⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-y~) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¬Ê¬ ∑§◊ÊZ ∑§ •Êdfl ∑§ ∑§Ê⁄UáÊó Á„¥U‚Ê, •‚àÿ, øÊ⁄UË, ◊ÒÕÈŸ ‚flŸ fl ¬Á⁄Uª˝„U ‚
Áfl⁄Uà „UÊŸÊ, ÿ„U ‚êÿÇôÊÊŸË ¡Ëfl ∑§Ê øÊÁ⁄UòÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-x}) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““(¬Ê¬ •ÊÁŒ ∑§Ê)¬Á⁄U„UÊ⁄U øÊÁ⁄UòÊ
„UÊÃÊ „ÒU ó∞‚Ê Á¡ŸãŒ˝ ÷ªflÊŸ˜ Ÿ ’ÃÊÿÊ „ÒU–””
(ôÊÊŸ¥ äÊ◊¸äÿÊŸ¥) ôÊÊŸ ‚ ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§Ê ÿ„UÊ° ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– ©U‚Ë ∑§Ê Á¡ŸãŒ˝
èʪflÊŸ˜ Ÿ äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§„UÊ „ÒU– fl„UË (‚êÿÇôÊÊŸ „UË) äÊ◊¸äÿÊŸ „ÒU, •ÕʸØ ‚êÿÇôÊÊŸ •Ê⁄UÊäÊŸÊ ∑§Ê
„UË äÊ◊¸äÿÊŸ ¡ÊŸ¥ ó∞‚Ê Á¡ŸãŒ˝ Ÿ ∑§„UÊ „ÒU– •ÕflÊ, ‚êÿÇôÊÊŸ •ÊÒ⁄U äÊ◊¸äÿÊŸ óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê
©U¬Œ‡Ê Á¡ŸãŒ˝ ÷ªflÊŸ˜ Ÿ ÁŒÿÊ „ÒU–
{684 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ªÊÕÊÿÊ ÁmUÃËÿ√ÿÊÅÿÊŸ¬˝∑§Ê⁄UÊ˘Á¬ ÷flÁÖ ¬Ê¬Ê⁄Uê÷ÁŸflÎÁûÊ—, ¬Èáÿ∑§Êÿ¸·È ø ¬˝flÎÁûÊ—ó

ßUàÿÃÿÊ⁄UŸDÈ UÊŸ ∑§Ê⁄UáÊ÷ÍÃ¥ ‚êÿÇôÊÊŸ◊fl ÷flÁÃ, ÃŒfl äÊ◊¸äÿÊŸ◊Á¬ óßUÁà Á¡Ÿãº˝á Ê ÷ÁáÊÃÁ◊ÁÖ
¬Ê¬ÁŸflÎÁûÊ— ÿmUÊ ¬Èáÿ¬˝flÎÁûÊôÊʸŸ ‚àÿfl ÷flÁÃ, ôÊÊŸÊ÷Êfl ∑§Ã¸√ÿÊ∑§Ã¸√ÿÁflfl∑§SÿÊåÿ÷ÊflÊØ–
©UQ§¥ ø ÷ªflÃËó•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-9)ó
∑§Êÿ√fl◊∑§Êÿ√flÿÁûÊ áÊÊ™§áÊ „UÊßU ¬Á⁄U„UÊ⁄UÊ–
Ã¥ øfl „UflßU áÊÊáÊ¥ Ã¥ øfl ÿ „UÊßU ‚ê◊ûÊ¥––
Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îê˝ãâÊ (ªÊÕÊ-vz) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
‚ê◊ûÊÊŒÊ áÊÊáÊ¥ áÊÊáÊÊŒÊ ‚√fl÷Êfl©Ufl‹hUË–
©Ufl‹hU¬ÿàÕ ¬ÈáÊ ‚ÿÊ‚ÿ¥ ÁflÿÊáÊÁŒ––

ªÊÕÊ ∑§Ê ŒÍ‚⁄UË Ã⁄U„U ‚ ÷Ë √ÿÊÅÿÊŸ ‚ê÷fl „ÒU– ¬Ê¬Ê⁄Uê÷ ‚ ÁŸflÎÁûÊ •ÊÒ⁄U ¬Èáÿ ∑§ÊÿÊZ ◊¥
¬˝flÎÁûÊ óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§ •ŸÈDUÊŸ ∑§ ¬Ë¿U ¬˝◊Èπ ∑§Ê⁄UáÊ ‚êÿÇôÊÊŸ „UË „ÒU ófl„UË ‚êÿÇôÊÊŸ äÊ◊¸äÿÊŸ
÷Ë „ÒU ó∞‚Ê Á¡ŸãŒ˝ ÷ªflÊŸ˜ ∑§Ê ∑§„UŸÊ „ÒU– øÊ„U ¬Ê¬ ‚ ÁŸflÎÁûÊ „UÊ ÿÊ ¬Èáÿ ◊¥ ¬˝flÎÁûÊ „UÊ, fl„U
ôÊÊŸ ∑§ ‚Œ˜÷Êfl ◊¥ „UË „UÊÃË „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ ôÊÊŸ ∑§ •÷Êfl ◊¥ ∑§Ã¸√ÿ fl •∑§Ã¸√ÿ ‚ê’ãäÊË Áflfl∑§
Ÿ„UË¥ ⁄U„UÃÊ–
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-~) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““ÿ„U ∑§Ã¸√ÿ „ÒU •ÊÒ⁄U ÿ„U •∑§Ã¸√ÿ „ÒUóßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¡ÊŸ∑§⁄U „UË àÿʪ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ÿ„U
¡ÊŸŸÊ „UË ôÊÊŸ „ÒU •ÊÒ⁄U ÿ„UË ‚êÿÄàfl (÷Ë) „ÒU–””
Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-vz) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ‚ ‚êÿÇôÊÊŸ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚ ‚êÿÇôÊÊŸ ‚ ‚◊Sà ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ
„UÊÃË „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚ ©U¬‹ÁéäÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ¡Ëfl üÊÿ ÿÊ •üÊÿ (‚flŸËÿ ÿÊ •‚flŸËÿ)∑§Ê ¡ÊŸŸ-
‚◊¤ÊŸ ‹ªÃÊ „ÒU–””
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~v) —— 685}

Á∑§@, ‚êÿÇôÊÊŸ ‚Áà Áfl·ÿÁfl⁄UÁQ§—, ÃÿÊ ø äÊ◊¸äÿÊŸ¥ ‚È∑§⁄¥ ÷flÁÖ Áfl·ÿÁfl⁄UÁQ§äÊ◊¸-

äÿÊŸ‚Ê◊ª˝ËM§¬áÊ ÃòÊ ‚ÊÁäÊ∑§Ê ÷flÁÖ ôÊÊŸflÒ⁄UÊÇÿ‚ê¬ãŸ ∞fl äÿÊÃÊ ÷flÁÖ ©UQ¥§ ø
ôÊÊŸÊáʸflª˝ãâÊ (25/3/1269)ó
ôÊÊŸflÒ⁄UÊÇÿ‚ê¬ãŸ— ‚¥flÎÃÊà◊Ê ÁSÕ⁄UʇÊÿ—–
◊È◊ÈˇÊÈL§l◊Ë ‡ÊÊãÃÊ äÿÊÃÊ äÊË⁄U— ¬˝‡ÊSÿÃ––
ôÊÊŸŸ Áfl·ÿÁfl⁄UÁQ§÷¸flÃËÁà ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-40) ¬˝ÊQ§◊˜ó ‚Ë‹¥ Áfl‚ÿÁfl⁄UʪÊ
áÊÊáÊ¥ ¬ÈáÊ ∑§Á⁄U‚¥ ÷ÁáÊÿ¥–
◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-268) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
¡áÊ ⁄UÊªÊ Áfl⁄UîÊîÊ, ¡áÊ ‚∞‚È ⁄UîÊÁŒ–
¡áÊ Á◊ûÊË ¬÷ÊflîÊ Ã¥ áÊÊáÊ¥ Á¡áÊ‚Ê‚áÊ––
ÃûflÁŸpÿÊ˘Á¬ äÿÊŸÿÊªSÿ ‚ÊäÊ∑§Ê ÷flÃËÁà ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (20/1/1071) ¬˝ÊQ§◊˜ó

•ÊÒ⁄U, ‚êÿÇôÊÊŸ „UÊŸ ¬⁄U Áfl·ÿ-Áfl⁄UÁQ§ „UÊÃË „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚‚ äÊ◊¸äÿÊŸ ‚È∑§⁄U „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
Áfl·ÿ-Áfl⁄UÁQ äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§Ë ‚Ê◊ª˝Ë ∑§ M§¬ ◊¥ fl„UÊ° ‚ÊäÊ∑§ „UÊÃË „ÒU– ôÊÊŸ-flÒ⁄UÊÇÿ ‚ ‚ê¬ãŸ „UË
“äÿÊÃÊ” „UÊÃÊ „ÒU– ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (wz/x/vw{~) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““ôÊÊŸ flÒ⁄UÊÇÿ ‚ ‚ê¬ÛÊ, ◊ÊˇÊÊÁ÷‹Ê·Ë, ’ãäÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ÷Íà Á◊âÿÊàfl •ÊÁŒ ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê¥ ‚
⁄UÁ„UÃ, ÁøûÊ ∑§Ë ÁSÕ⁄UÃÊ ‚ ÿÈQ§, ©Ul◊Ë fl ‡ÊÊãÃ, äÊË⁄U “äÿÊÃÊ” „UË ¬˝‡Ê¥‚ŸËÿ „UÊÃÊ „ÒU–””
ôÊÊŸ ‚ Áfl·ÿ-Áfl⁄UÁQ§ „UÊÃË „ÒUó ÿ„U ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-yÆ) ◊¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““•ÊÒ⁄U Áfl·ÿÁfl⁄UÁQ§ „UË ‡ÊË‹ „ÒU, ÿ ŒÊŸÊ¥ „UË ôÊÊŸ „Ò¥U,ßU‚∑§ •ÁÃÁ⁄UQ§ ôÊÊŸ ÷‹Ê Á∑§‚ ∑§„¥U?””
◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-w{}) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚‚ ⁄Uʪ (•ÊÁŒ) ‚ Áfl⁄UÁQ§ „UÊ, Á¡‚‚ üÊÿ (Á„Uà ◊ʪ¸) ◊¥ •ŸÈ⁄UÁQ§ „UÊ, Á¡‚‚
◊ÒòÊË ∑§Ë ¬˝÷ÊflŸÊ „UÊ, fl„UË Á¡Ÿ-‡ÊÊ‚Ÿ ◊¥ “ôÊÊŸ” ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
ÃûflÁŸpÿ ÷Ë äÿÊŸÿÊª ◊¥ ‚ÊäÊ∑§ „UÊÃÊ „ÒUó ÿ„U ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (wÆ/v/vÆ|v) ◊¥ ∑§„UÊ
ªÿÊ „ÒUó
{686 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

©Uà‚Ê„UÊÁãŸpÿÊŒ˜ äÊÒÿʸØ ‚¥ÃÊ·ÊûÊûflÁŸpÿÊØ–

◊ÈŸ¡
 Ÿ¸ ¬ŒàÿʪÊØ ·«˜UÁ÷ÿÊª¸ — ¬˝Á‚h˜UÿÁÖ–
∞fl¥ ôÊÊŸ¥ äÊ◊¸äÿÊŸ◊flÁà ∑§ÕŸ¥ ‚¥ªë¿UÃ– ßUàÿfl¥ Á¡ŸÊ¬ÁŒCU‚êÿÇôÊÊŸŸ ‚„U ‡ÊÈ÷∑§Êÿ¸·È
¬˝flÎûÊ— „U ÷√ÿ! äÊ◊¸äÿÊŸÊà◊∑§Á∑˝§ÿÊ ÁfläÊSàflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
‚ê¬˝Áà üÊÈÃôÊÊŸÊèÿÊÁ‚Ÿ— ∞fl ìp⁄UáÊ¥ ‚◊ËøËŸ¥ ÷flÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ªÊÁ„UáÊË¿U㌂Ê
ÁŸM§¬ÿÁãÃó
‚ÈŒáÊÊáÊé÷Ê‚¥ ¡Ê áÊ ∑ȧáÊÁŒ ‚ê◊¥ áÊ „UÊÁ Œ Ãflÿ⁄UáÊ¥–
∑ȧ√fl¥ÃÊ ◊Í…U◊ŒË ‚¥‚Ê⁄U‚È„UÊáÊÈ⁄UûÊÊ ‚Ê–– 92––
¿UÊÿÊó üÊÈÃôÊÊŸÊèÿÊ‚¥ ÿÊ Ÿ ∑§⁄UÊÁÃ, ‚êÿ∑˜§ Ÿ ÷flÁà ìp⁄UáÊ◊˜–
∑ȧfl¸Ÿ˜ ◊Í…U◊Á× ‚¥‚Ê⁄U‚ÈπÊŸÈ⁄UQ§— ‚—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ¡Ê ‚ÈŒáÊÊáÊé÷Ê‚¥ áÊ ∑ȧáÊÁŒ, Ãflÿ⁄UáÊ¥ ‚ê◊¥ áÊ „UÊÁŒ– ‚Ê ◊Í…U◊ŒË
∑ȧ√fl¥ÃÊ ‚¥‚Ê⁄U‚„È UÊáÊÈ⁄UûÊÊ óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–
““©Uà‚Ê„U, ÁŸpÿ, äÊÒÿ¸, ‚ãÃÊ·, ÃûflÁŸpÿ fl Œ‡Êàÿʪ óßUŸ ¿U— ‚ ◊ÈÁŸ ∑§Ê (äÿÊŸ)
ÿÊª ∑§Ë Á‚ÁhU „UÊÃË „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, “ôÊÊŸ „UË äÊ◊¸äÿÊŸ „ÒU” ÿ„U ∑§ÕŸ ‚¥ªÃ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ßU‚ Ã⁄U„U, Á¡ŸãŒ˝ mUÊ⁄UÊ
©U¬ÁŒCU ‚êÿÇôÊÊŸ ∑ ‚ÊÕ ‡ÊÈ÷ ∑§ÊÿÊZ ◊¥ ¬˝flÎûÊ „UÊÃ „ÈU∞ „U ÷√ÿ! äÊ◊¸äÿÊŸ M§¬ Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ∑§Ê
∑§⁄UÃ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, üÊÈÃôÊÊŸ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ∑§Ê „UË Ã¬p⁄UáÊ ‚◊ËøËŸ (ÿÕÊÕ¸) „UÊÃÊ „ÒUó
ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ªÊÁ„UáÊË ¿U㌠mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó üÊÈà (‡ÊÊSòÊ) ∑§Ê ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ¡Ê Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, ©U‚∑§Ê ìp⁄UáÊ
‚◊ËøËŸ (ÿÕÊÕ¸) Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– (ÄÿÊ¥Á∑§) fl„U (Ã’) ìp⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê ÷Ë ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§
‚Èπ ◊¥ •ŸÈ⁄UQ§ „UÊÃ Ê „ÒU––~w––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ÿ— üÊÈÃôÊÊŸÊèÿÊ‚¥ Ÿ ∑§⁄UÊÁÃ, ìp⁄UáÊ¥ ‚êÿ∑˜§ Ÿ ÷flÁÖ ‚
◊Í…U◊Á× ∑ȧfl¸Ÿ˜ ‚¥‚Ê⁄U‚ÈπÊŸÈ⁄UQ§— óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~w) —— 687}

(‚ÈŒáÊÊáÊé÷Ê‚¥ ¡ÊÊ áÊ ∑ȧáÊÁŒ) ÿ— üÊÈÃôÊÊŸSÿ •èÿÊ‚¥ Ÿ ∑§⁄UÊÁÖ üÊÈÃ¥ ø Á¡Ÿ¬˝fløŸ◊fl–

©UQ¥§ ø ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ (6/13/2)ó ““ÃŒÈ¬ÁŒC¥U ’Èh˜UÿÁÇÊÿÁh¸UÿÈQ§ªáÊäÊ⁄UÊfläÊÊÁ⁄UÃ¥ üÊÈÃ◊˜–””
ߌ¥ º˝√ÿüÊÈÃ¥ ÷ÊflüÊÈÃÁŸÁ◊ûÊàflÊØ “üÊÈÃôÊÊŸ”-¬ŒŸ, •Êåì˝ÊQ§àflÊØ “üÊÈÃôÊÊŸ¬˝◊ÊáÊ”-¬ŒŸ
øÊÁ÷äÊËÿÃ– ßUŒ¥ ‚ãŒ„UÊãäÊ∑§Ê⁄UŸÊ‡ÊˇÊ◊◊ŸÊÁŒÁŸäÊŸ¥ ø ÷flÁÖ
©UQ¥§ ø ¡ê’ÍgËfl¬ááÊÁûÊ‚¥ª„Uª˝ãÕ (13/82-83)ó
‚¥Œ„ UÁÃÁ◊⁄UŒ‹áÊ¥ ’„ÈUÁfl„UªáÈ Ê¡ÈûÊ ‚Ǫ‚ÊflÊáÊ¥–
◊ÊÄπǪŒÊ⁄U÷ÍŒ¥ ÁáÊê◊‹’ÈÁh U‚¥ŒÊ„¥U––
‚√flá„ÈU◊È„UÁflÁáÊǪÿ¬È√flÊfl⁄UŒÊ‚⁄UÁ„UŒ¬Á⁄U‚Èh¥U –
•Äπÿ◊áÊÊÁŒÁáÊ„UáÊ¥ ‚ÈŒáÊÊáʬ◊ÊáÊ¥ ÁáÊÁg_¥U––

(üÊÈÃôÊÊŸÊèÿÊ‚¥ ÿÊ Ÿ ∑§⁄UÊÁÃ) ¡Ê üÊÈÃôÊÊŸ ∑§Ê •èÿÊ‚ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ– üÊÈà ‚ ÃÊà¬ÿ¸
ÿ„UÊ° Á¡Ÿ¬˝fløŸ ‚ „UË „ÒU–
⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ({/vx/w) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““fl„U (‚fl¸ôÊ mUÊ⁄UÊ) ©U¬ÁŒCU, Á¡‚ •ÁÇÊÿ
’ÈÁhU fl ´§ÁhU ∑§ äÊÊ⁄U∑§ ªáÊäÊ⁄UÊ¥ Ÿ äÊÊ⁄UáÊ Á∑§ÿÊ, “üÊÈÔ ∑§„U‹ÊÃÊ „ÒU–””
ÿ„U Œ˝√ÿüÊÈà ÷ÊflüÊÈà ∑§ ôÊÊŸ ◊¥ ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ “üÊÈÃôÊÊŸ” ¬Œ ‚, ÃÕÊ •ÊåÃ-
∑ ÁÕà „UÊŸ ‚ “üÊÈÃôÊÊŸ ¬˝◊ÊáÊ” ¬Œ ‚ ÷Ë ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ÿ„U ‚ãŒ„U M§¬Ë •ãäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ê ŸCU
∑§⁄UŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ ∞fl¥ •ŸÊÁŒÁŸäÊŸ „ÒU–
¡ê’ÍgËfl¬ááÊÁûÊ‚¥ª„U ª˝ãÕ (vx/}w-}x) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÿ„U ‚ãŒ„U M§¬Ë •ãäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê „UÊÃÊ „ÒU, ÿ„U ’„ÈUà ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ªÈáÊÊ¥ ‚
ÿÈQ§, Sflª¸ ∑§Ê ‚Ê¬ÊŸ, ◊ÊˇÊ ∑§Ê ◊ÈÅÿ mUÊ⁄U, ÃÕÊ ÁŸ◊¸‹ fl ©UûÊ◊ ’ÈÁhUÿÊ¥ ∑§Ê ‚◊Í„U M§¬ „UÊÃÊ „ÒU–
““ÿ„U ‚fl¸ôÊ ∑§ ◊Èπ ‚ ÁŸª¸Ã, ¬Íflʸ¬⁄U-Áfl⁄UÊäÊ M§¬ ŒÊ· ‚ ⁄UÁ„Uà fl ‡ÊÈhU, üÊÈÃôÊÊŸ ¬˝◊ÊáÊ
•ˇÊÿ fl •ŸÊÁŒÁŸäÊŸ „UÊÃÊ „ÒU–””
{688 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

üÊÈÃôÊÊŸSÿ ∞∑§øàflÊÁ⁄¥U‡Êà¬ÿʸÿÊ— ·≈˜Uπá«Uʪ◊ª˝ãÕ (¬È. 13, πá«U-5, ÷ʪ-5, ‚Í. 50,

¬Î. 280) ¬˝ÊQ  §Ê—󓓬ÊflÿáÊ¥ ¬flÿáÊËÿ¥ ¬flÿáÊ_UÊ ªŒË‚È ◊ǪáÊŒÊ, •ÊŒÊ, ¬⁄¥U¬⁄U‹hUË, •áÊÈûÊ⁄¥U, ¬flÿáÊ¥,
¬flÿáÊË, ¬flÿáÊhUÊ, ¬flÿáÊ‚ÁááÊÿÊ‚Ê, áÊÿÁfläÊË, áÊÿ¥Ã⁄UÁfläÊË, ÷¥ªÁfläÊË, ÷¥ªÁflÁäÊÁfl‚‚Ê, ¬Èë¿UÊÁfläÊË,
¬Èë¿UÊÁflÁäÊÁfl‚‚Ê, ÃìÊ¥, ÷ÍŒ¥, ÷√fl¥, ÷Áflÿ¥, •ÁflÃÕ¥, •Áfl„UŒ¥, flŒ¥, áÊÊÿ¥, ‚Èh¥U, ‚ê◊ÊßU_UË, „UŒÈflÊŒÊ,
áÊÿflÊŒÊ, ¬fl⁄UflÊŒÊ, ◊ǪflÊŒÊ, ‚ÈŒflÊŒÊ, ¬⁄UflÊŒÊ, ‹ÊßUÿflÊŒÊ, ‹ÊªÈûÊ⁄UËÿflÊŒÊ, •Çª¥, ◊Ǫ¥, ¡„UÊáÊÈ◊Ǫ¥,
¬È√fl¥, ¡„UÊáÊȬÈ√fl¥, ¬È√flÊÁŒ¬È√fl¥ øÁŒ– (‚Í. 50) “∞Œ ‚ÈŒáÊÊáÊS‚ ßUÁªŒÊ‹Ë‚¥ ¬Á⁄UÿÊÿ‚gÊ” (äÊfl‹Ê)–””
∞Ã ‚fl¸ ¬ÿʸÿÊ— •ãflâʸ∑§Ê—– ÁflSÃ⁄UÊÕ¸SÃÈ ÃòÊÒfl äÊfl‹Ê≈UË∑§ÊÿÊ¥ º˝CU√ÿ—–
üÊÈÃ¥ ÿÃÊ Á„U •äÿÃÈ◊¸ŸÁ‚ ⁄UàŸòÊÿ¬˝ÊÁåÄUÃÈ÷ÍÃ¥ üÊÈÃôÊÊŸ◊Èà¬Êl ◊ÊˇÊ¬˝ÊåàÿÒ ‚„U∑§ÊÁ⁄U
÷flàÿÃSÃSÿ •èÿÊ‚—, flÊ⁄¥U flÊ⁄¥U SflÊäÿÊÿ— ∑§Ã¸√ÿ—– Á∑§ãÃÈ ◊ŸÈcÿªÁÃ¥ ¬˝Êåÿ, ‚hU◊¸üÊfláÊÊÁŒ-
•ŸÈ∑ͧ‹¬Á⁄UÁSÕÁÃ¥ ø ¬˝ÊåÿÊÁ¬ üÊÈÃÊèÿÊ‚¥ Ÿ ∑ȧfl¸ÁãÃ, Ã·Ê¥ Áfl·ÿ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ¬˝M§¬ÿÁãÃó

üÊÈÃôÊÊŸ ∑§ ßU∑§ÃÊ‹Ë‚ ¬ÿʸÿ ·≈˜Uπá«Uʪ◊ ª˝ãÕ (¬È. vx, πá«U-z, ÷ʪ-z, ‚Í. zÆ, ¬Î.
w}Æ) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„U ªÿ „Ò¥Uó ““¬˝ÊfløŸ, ¬˝fløŸËÿ, ¬˝fløŸÊÕ¸, ªÁÃÿÊ¥ ◊¥ ◊ʪ¸áÊÃÊ, •Êà◊Ê,
¬⁄Uê¬⁄UÊ‹ÁéäÊ, •ŸÈûÊ⁄U, ¬˝fløŸ, ¬˝fløŸË, ¬˝fløŸÊhUÊ, ¬˝fløŸ‚¥ÁŸ∑§·¸, ŸÿÁflÁäÊ, ŸÿÊãÃ⁄U ÁflÁäÊ,
÷¥ªÁflÁäÊ, ÷¥ªÁflÁäÊÁfl‡Ê·, ¬Îë¿UÊÁflÁäÊ, ¬Îë¿UÊÁflÁäÊÁfl‡Ê·, Ãûfl, ÷ÍÃ, ÷√ÿ, ÷ÁflcÿØ, •ÁflÃÕ,
•Áfl„UÃ, flŒ, ãÿÊÿ, ‡ÊÈhU, ‚êÿÇŒÎÁCU, „UÃÈflÊŒ, ŸÿflÊŒ, ¬˝fl⁄UflÊŒ, ◊ʪ¸flÊŒ, üÊÈÃflÊŒ, ¬⁄UflÊŒ,
‹ÊÒÁ∑§∑§flÊŒ, ‹Ê∑§ÊûÊ⁄UËÿflÊŒ, •ª˝ÿ, ◊ʪ¸, ÿÕÊŸÈ◊ʪ¸, ¬Ífl,¸ ÿÕʟȬflÍ ¸ •ÊÒ⁄U ¬ÍflʸÁìÍfl¸ óÿ üÊÈÃôÊÊŸ
∑§ ¬ÿʸÿ „Ò¥U– (‚Í. zÆ) “ÿ üÊÈÃôÊÊŸ ∑§ ßU∑§ÃÊ‹Ë‚ ¬ÿʸÿ „Ò¥U–” (äÊfl‹Ê)
ÿ ‚÷Ë ¬ÿʸÿ •ãflÕ¸∑§ „Ò¥U (¬˝àÿ∑§ ∑§Ê •¬ŸÊ •¬ŸÊ ÁflÁ‡ÊCU •Õ¸ „ÒU)– ßUŸ∑§ (¬ÎÕ∑˜§-
¬ÎÕ∑˜§) •Õ¸ ∑§Ê ÁflSÃÊ⁄U ‚ fl„UË¥ äÊfl‹Ê ≈UË∑§Ê ◊¥ ŒπÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU–
øÍ°Á∑§ (Œ˝√ÿ) üÊÈà •äÿÃÊ ∑§ ◊Ÿ ◊¥ ⁄UàŸòÊÿ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ◊¥ „UÃÈ “üÊÈÃôÊÊŸ” ∑§Ê ©Uà¬ãŸ ∑§⁄U
◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ◊¥ ‚„U∑§Ê⁄UË „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ©U‚∑§Ê •èÿÊ‚, ÿÊŸË ’Ê⁄U-’Ê⁄U SflÊäÿÊÿ ∑§⁄UŸÊ
øÊÁ„U∞– Á∑§ãÃÈ ◊ŸÈcÿ-ªÁà ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄U •ÊÒ⁄U ‚hU◊¸-üÊfláÊ •ÊÁŒ ∑§Ë •ŸÈ∑ͧ‹ ¬Á⁄UÁSÕÁà ¬˝ÊåÃ
∑§⁄U∑§ ÷Ë ¡Ê üÊÈÃ-•èÿÊ‚ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ, ©UŸ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ∑§„U ⁄U„U „Ò¥Uó
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~w) —— 689}

(‚ê◊¥ áÊ „UÊÁŒ Ãflÿ⁄UáÊ¥) Ã ìp⁄UáÊ¥ ÃÈ ∑ȧfl¸ÁãÃ, Á∑§ãÃÈ Ã·Ê¥ ìp⁄UáÊ¥ ‚◊ËøËŸ¥ Ÿ ÷flÁÃ,
¬˝ÿÊ¡ŸÁ‚h˜UÿÒ Ÿ ‚◊ÕZ ÷flÁÃ, ÁŸ⁄UÕ∑¸ §◊fl ÷flÃËàÿʇÊÿ—– ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ ª˝ãÕ˘òÊ ¬Ífl◊¸ Á¬ (ªÊÕÊ-
87, 89) ôÊÊŸ„U˟ì‚Ê ÁŸc¬˝ÿÊ¡Ÿàfl¥ ÃÕÊ ôÊÊŸÊèÿÊ‚⁄UÁ„UÃSÿ ∑§◊¸ˇÊÿ˘‚Ê◊âÿZ ø ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊fl,
•ÃSÃSÿÒfl Áfl‡ÊŒË∑§⁄UáÊ◊òÊ ∑ΧÃÁ◊Áà ÁflôÊÿ◊˜–
Á∑§@, üÊÈÃôÊÊŸÊèÿÊ‚ ∑ΧÃ ◊Ê„UˇÊÿ—, ÃûflÊÕ¸üÊhUÊŸ◊˜, ¬ŒÊÕ¸ÿÊÕÊàêÿÊflª◊pàÿÊÁŒ∑§Ê
‹Ê÷Ê ÷flÁãÃ, ÃŒ÷Êfl ÃÈ ‚êÿÄàfl„UËŸàflÊØ Ãûʬp⁄UáÊ¥ ’ʋì ∞fl, •ÃSÃSÿ ÁŸ⁄UÕ¸∑§àfl◊fl
÷flÁÖ
•Ã∞fl ¬kŸÁ㌬@Áfl¥‡ÊÁÃ∑§Êª˝ãÕ (1/50) ¬⁄UÊ◊ÎCU◊˜ó
•èÿSÿÃÊãÃ⁄UŒÎ‡Ê¥ Á∑§◊È ‹Ê∑§èÊÄàÿÊ, ◊Ê„¥U ∑Χ‡ÊË∑ȧL§Ã Á∑¥§ fl¬È·Ê ∑Χ‡ÊŸ–
∞ÃŒ˜ mUÿ¥ ÿÁŒ Ÿ Á∑¥§ ’„ÈUÁ÷ÁŸ¸ÿÊªÒ—, Ä‹‡ÊÒp Á∑¥§ Á∑§◊¬⁄ÒU— ¬˝øÈ⁄ÒUSìÊÁ÷—––

(‚êÿ∑˜§ Ÿ ÷flÁà ìp⁄UáÊ◊˜) fl ì ÃÊ ∑§⁄UÃ „ÒU¥, Á∑§ãÃÈ ©UŸ∑§Ê ì ‚◊ËøËŸ (ÿÕÊÕ¸)
Ÿ„UË¥ „UÊÃ Ê, ¬˝ÿÊ¡Ÿ ∑§Ë Á‚ÁhU ◊¥ ‚◊Õ¸ Ÿ„UË¥ „UÊÃ Ê, ÁŸ⁄UÕ∑¸ § „UË „UÊÃ Ê „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U
Ÿ ßU‚Ë ª˝ãÕ ◊¥ ¬„U‹ ÷Ë (ªÊÕÊ-}| fl }~ ◊)¥ ôÊÊŸ„UËŸ ì ∑§Ë ÁŸc¬˝ÿÊ¡ŸÃÊ ∑§Ê ÃÕÊ ôÊÊŸÊèÿÊ‚-
⁄UÁ„Uà ∑§Ë ∑§◊¸ˇÊÿ ∑§⁄UŸ ◊¥ •ˇÊ◊ÃÊ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ Á∑§ÿÊ „UË „ÒU, ßU‚Á‹∞ ©U‚Ë (¬Ífl¸∑§ÕŸ) ∑§Ê
S¬CUË∑§⁄UáÊ ÿ„UÊ° Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU óÿ„U ¡ÊŸ¥–
•ÊÒ⁄U, üÊÈÃôÊÊŸ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄U Á‹ÿÊ ¡Êÿ ÃÊ ◊Ê„U ∑§Ê ˇÊÿ, ÃûflÊ¥ ∑§Ê ÿÕÊÕ¸ üÊhUÊŸ
ÃÕÊ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ÿÕÊÕ¸ ôÊÊŸ •ÊÁŒ-•ÊÁŒ ‹Ê÷ „UÊÃ „Ò¥U, Á∑§ãÃÈ ©U‚∑§ •÷Êfl ◊¥ ‚êÿÄàfl-⁄UÁ„UÃ
ÁSÕÁà „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ©UŸ∑§Ê ìp⁄UáÊ “’ʋì” „UË „UÊÃÊ „Ò, ßU‚Á‹∞ fl„U ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UË „UÊÃÊ „ÒU–
ßU‚ËÁ‹∞ ¬kŸÁ㌬¥øÁfl¥‡ÊÁÃ∑§Ê ª˝ãÕ (v/zÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““„U ◊ÈÁŸ¡Ÿ! •¬Ÿ ‚êÿÇôÊÊŸ M§¬ •èÿãÃ⁄U ŸòÊ ∑§Ê •èÿÊ‚ (¬˝ÿÊª) ∑§⁄‘¥U– •Ê¬∑§Ê
‹Ê∑§÷ÁQ§ ‚ ÄÿÊ ¬˝ÿÊ¡Ÿ „ÒU? ßU‚∑§ •ÁÃÁ⁄UQ§, •Ê¬ ◊Ê„U ∑§Ê ∑Χ‡Ê (ˇÊËáÊ) ∑§⁄‘¥U– ◊ÊòÊ ‡Ê⁄UË⁄U
∑§Ê ∑Χ‡Ê (ˇÊËáÊ) ∑§⁄UŸ ‚ ∑§Ê߸U ‹Ê÷ „UÊŸ flÊ‹Ê Ÿ„UË¥ „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ ÿÁŒ ÿ ŒÊŸÊ¥ ’ÊÃ¥ (◊Ê„UˇÊÿ fl
‚êÿÇôÊÊŸ) Ÿ„UË¥ „Ò¥U ÃÊ Á»§⁄U ©UŸ∑§ Á’ŸÊ ’„ÈUà ‚ ÿ◊-ÁŸÿ◊Ê¥ ‚, ∑§ÊÿÄ‹‡ÊÊ¥ ‚ ∞fl¥ ŒÍ‚⁄‘U ¬˝øÈ⁄U
ìÊ¥ ‚ ∑ȧ¿U ÷Ë ¬˝ÿÊ¡Ÿ Á‚hU Ÿ„UË¥ „UÊŸ flÊ‹Ê „ÒU–””
{690 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Ã∞fl ◊Ê„UˇÊÿ-‚êÿÇôÊÊŸÊÁŒ¬˝ÊåàÿÒ •Êª◊ÊèÿÊ‚Sÿ ∑§Ã¸√ÿÃÊ¥ ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (1/86)

‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ¬˝ÁìÊÁŒÃflã×ó
Á¡áÊ‚àÕÊŒÊ •_U ¬ìÊÄπÊŒËÁ„¥U ’Èí¤ÊŒ ÁáÊÿ◊Ê–
πËÿÁŒ ◊Ê„UÊfløÿÊ Ãê„UÊ ‚àÕ¥ ‚◊ÁäÊŒ√fl¥––
∑§Õ¥ ø ÃSÿ üÊÈÃôÊÊŸÊèÿÊ‚„UËŸSÿ ìp⁄UáÊ¥ flÎÕÒfl ÷flÁÃ? ‚◊ÊäÊËÿÃó (∑ȧ√fl¥ÃÊ ‚Ê
◊Í…U◊ŒË ‚¥‚Ê⁄U‚È„UÊáÊÈ⁄UûÊÊ) ÿ× ‚ ôÊÊŸÊèÿÊ‚⁄UÁ„UÃÊ ¡Ëfl— ì— ∑ȧfl¸ãŸÁ¬ ◊Í…U◊Á×, ÃÕÊ
‚¥‚Ê⁄U‚ÈπÊŸÈ⁄UQ§— ∞fl– ◊Ê„U‚Œ˜÷ÊflŸ Áfl·ÿÊ‚ÁQ§‚Œ˜÷ÊflŸ ø Ãà∑Χå ìp⁄UáÊ¥ ‚êÿÄìÊ Ÿ
÷flÁÃ, ÃŸ ø ∑§◊¸ˇÊÿÊ÷Êfl— ßUàÿʇÊÿ—–
¬Ífl¸◊Á¬ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ ª˝ãÕ˘◊ÈòÊ (ªÊÕÊ-90) ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸŸ ßUÁãº˝ÿ∑§·ÊÿÁŸª˝„UÊ ÷flÃË-
àÿÈQ§◊˜, ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸÊ÷Êfl ÃSÿ Á¡ÃÁãº˝ÿÃÊ Ÿ ÷flÁÃ, Áfl·ÿflÒ⁄UÊÇÿ◊Á¬ Ÿ ÷flÁÃ, ÷ŒôÊÊŸÊ÷ÊflÊØ
¬⁄U¬ŒÊÕ¸cflÊà◊Ëÿ’Èh˜UÿÊ ¬˝fløÃ, ÃÃp Áfl·ÿ‚ÈπÊ∑§Ê¥ˇÊÊ˘Á¬ fläʸÃóßUÁà ÷Êfl—–

ßU‚ËÁ‹∞, ◊Ê„UˇÊÿ fl ‚êÿÇôÊÊŸ •ÊÁŒ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÃÈ •Êª◊ÊèÿÊ‚ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ó ∞‚Ê
¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (v/}{) ◊¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ „ÒUó
““Á¡Ÿ-‡ÊÊSòÊ ‚ ÁŸÁpà „UË ¬˝àÿˇÊ •ÊÁŒ ¬˝◊ÊáÊÊ¥ mUÊ⁄UÊ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ôÊÊŸ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ◊Ê„U
∑§Ê ˇÊÿ ÷Ë „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ∑§Ê •äÿÿŸ ∑§⁄UŸÊ („UË) øÊÁ„U∞–””
üÊÈÃôÊÊŸ ∑§ •èÿÊ‚ ‚ ⁄UÁ„Uà √ÿÁQ§ ∑§Ê ì flÎÕÊ Á∑§‚ ¬˝∑§Ê⁄U „UÊÃÊ „ÒU? ßU‚∑§Ê ‚◊ÊäÊÊŸ
Œ ⁄U„U „Ò¥Uó (∑ȧfl¸Ÿ˜ ‚ ◊Í…U◊Á× ‚¥‚Ê⁄U‚ÈπÊŸÈ⁄UQ§—) ÄÿÊ¥Á∑§ fl„U ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ‚ ⁄UÁ„Uà ¡Ëfl ì
∑§⁄UÃ „ÈU∞ ÷Ë, ◊Í…∏U◊Áà •ÊÒ⁄U ‚¥‚Ê⁄U-‚Èπ ◊¥ •ŸÈ⁄UQ§ „UË „UÊÃÊ „ÒU (ßU‚Á‹∞)– ◊Ê„U ∑§ ’Ÿ ⁄U„UŸ ‚
•ÊÒ⁄U Áfl·ÿÊ‚ÁQ§ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ©U‚∑§ mUÊ⁄UÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ Ã¬ “‚êÿ∑˜§ ìp⁄UáÊ” Ÿ„UË¥ „ÊÃÊ, ßU‚Á‹∞
©U‚‚ ∑§◊¸ˇÊÿ ÷Ë Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
¬„U‹ ÷Ë ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ßU‚Ë ª˝ãÕ ◊¥ (ªÊÕÊ-~Æ ◊¥) ÿ„U ∑§„UÊ „ÒU Á∑§ ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸ ‚
ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ fl ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§Ê ÁŸª˝„U „UÊÃÊ „ÒU– ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸ Ÿ „UÊŸ ¬⁄U fl„U Á¡ÃÁãŒ˝ÿ Ÿ„UË¥ „UÊ ¬ÊÃÊ,
Áfl·ÿ-Áfl⁄UÁQ§ ÷Ë Ÿ„UË¥ „UÊ ¬ÊÃË, ÷ŒôÊÊŸ ∑§ •÷Êfl ◊¥ ¬⁄U-¬ŒÊÕÊZ ◊¥ •Êà◊Ëÿ ’ÈÁhU ‚ ¬˝flÎÁûÊ
„UÊÃË „ÒU, Á¡‚∑§ ¬Á⁄UáÊÊ◊SflM§¬ Áfl·ÿ-‚Èπ ∑§Ë •Ê∑§Ê¥ˇÊÊ ÷Ë ’…∏UÃË ¡ÊÃË „ÒU óÿ„U ÷Êfl „ÒU–
 {•CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~w) —— 691}

’ÊsM§¬áÊ Ã¬—∑ȧfl¸ÃÊ˘Á¬ •ãÃ⁄UXU ‚ÈπÊ‚ÁQ§M§¬∑§Ê‹Ècÿ¥ ŒäÊÃÊ ¡ŸSÿ •EÁflDUÊ‚ŒÎ‡ÊË

ÁSÕÁÃ÷¸flÁÖ ©UQ¥§ ø ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-1341)ó
ÉÊÊ«UªÁ‹¥«U‚◊ÊáÊS‚ ÃS‚ •é÷¥Ã⁄UÁê◊ ∑ȧÁäÊŒS‚–
’ÊÁ„U⁄U∑§⁄UáÊ¥ Á∑¥§ ‚ ∑§ÊÁ„UÁŒ ’ªÁáÊ„ÈUŒ∑§⁄UáÊS‚––
•Ã ∞flÊQ§¥ ¬@ÊäÿÊÿ˪˝ãÕ (2/444)ó
ŸÊÁ¬ äÊ◊¸— Á∑˝§ÿÊ◊ÊòÊ¥ Á◊âÿÊŒÎCUÁ⁄U„UÊո×–
ÁŸàÿ⁄UʪÊÁŒ‚Œ˜÷ÊflÊØ ¬˝àÿÈÃÊäÊ◊¸ ∞fl ‚—––
flSÃÈÃÊ ôÊÊŸÊèÿÊ‚ŸÒfl ⁄UʪÊÁŒŒ„UŸ¥ ‚ê÷flÁÃ, ŸÊãÿÕÊ– ©UQ¥§ ø •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (182
‡‹Ê∑§)ó

’Ês M§¬ ‚ fl„U ì ∑§⁄U ÷Ë ⁄U„UÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ •ãÃ⁄XU ◊¥ ‚ÈπÊ‚ÁQ§ M§¬ ∑§‹È·ÃÊ äÊÊ⁄UáÊ
∑§⁄UÃ ⁄U„UŸ ‚ ©U‚ ¡Ëfl ∑§Ë ÁSÕÁà ÉÊÊ«∏ ∑§Ë ‹ËŒ ¡Ò‚Ë „UÊÃË „ÒU– ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-
vxyv) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ò‚ ÉÊÊ«∏U ∑§Ë ‹ËŒ ™§¬⁄U ‚ Áø∑§ŸË ÷ËÃ⁄U ‚ πÈ⁄UŒ⁄UË „UÊÃË „ÒU, flÒ‚ „UË Á∑§‚Ë ∑§Ê
’Ês •Êø⁄UáÊ ÃÊ ‚◊ËøËŸ „UÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ •ÊãÃÁ⁄U∑§ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ‡ÊÈhU Ÿ„UË¥ „UÊÃ, ©U‚ ÉÊÊ«∏ ∑§Ë ‹ËŒ
∑§ ‚◊ÊŸ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– (•ÊèÿãÃ⁄U ¬Á⁄UáÊÊ◊-‡ÊÈÁhU Ÿ „UÊŸ ‚) ’Ês Á∑˝§ÿÊ ÄÿÊ ∑§⁄‘UªË? fl„U ÃÊ
ŸŒË ∑§ Ã≈U ¬⁄U ÁSÕ⁄UÁøûÊ ’ÒΔU (•ÊÒ⁄U ◊Ÿ ◊¥ ◊¿U‹Ë πÊŸ ∑§Ë ÷ÊflŸÊ Á‹∞ „ÈU∞) ’ªÈ‹ ∑§Ë Ã⁄U„U
„UË „ÒU–””
ßU‚Ë ŒÎÁc≈U ‚ ¬@ÊäÿÊÿË ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-w/yyy) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á◊âÿÊŒÎÁc≈U ∑§ ‚ŒÊ ⁄Uʪ •ÊÁŒ ÷ÊflÊ¥ ∑§Ê ‚Œ˜÷Êfl ⁄U„UÃÊ „Ò, ßU‚Á‹∞ ◊ÊòÊ Á∑˝§ÿÊ M§¬
äÊ◊¸ ¬ÊÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, flÊSÃfl ◊¥ fl„U äÊ◊¸ Ÿ„UË¥, •Á¬ÃÈ •äÊ◊¸ „UË „ÒU–””
flSÃÈ× ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ‚ „UË ⁄Uʪ •ÊÁŒ ∑§Ê Œ„UŸ (ˇÊÿ) ‚ê÷fl „UÊ ¬ÊÃÊ „ÒU, •ãÿÕÊ Ÿ„UË¥–
•Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-v}w) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
{692 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

◊Ê„U’Ë¡ÊŒ˜ ⁄UÁÃmU·ÊÒ ’Ë¡Êã◊Í‹ÊV‰U⁄UÊÁflfl–

ÃS◊ÊíôÊÊŸÊÁÇŸŸÊ ŒÊs¥ ÃŒÃÊÒ ÁŸÁŒ¸ÁäÊˇÊÈáÊÊ––
∞fl¥ „U ÷√ÿ! üÊÈÃôÊÊŸÊèÿÊ‚¡ÁŸÃŸ ‚êÿÇôÊÊŸŸ fl˝Ãìp⁄UáÊÊÁŒ·È Ãà¬⁄UÊ ÷flÁÃ
ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
∞fl¥ “„UËáÊÊŒÊáÊÁflÿÊ⁄U Áfl„UËáÊÊŒÊ” ßàÿÊÁŒªÊÕÊ◊Ê⁄Uèÿ “‚ÈŒáÊÊáÊé÷Ê‚¥ ¡Ê áÊ ∑ȧáÊÁŒ” ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ¥
ÿÊflØ mÊŒ‡ÊªÊÕÊà◊∑§— •c≈U◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸ—–
[ßUÁà üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸«UÊÚ.Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U◊ÈŸËãŒ˝Áfl⁄UÁøÃÊÿÊ¥ ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË≈UË∑§ÊÿÊ¥ •CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸ—––]U
–– ßUÁà •CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—––

““¡Ò‚ ’Ë¡ ‚ ◊Í‹ fl •¥∑ȧ⁄U ¬ÒŒÊ „UÊÃ „Ò¥U, flÒ‚ „UË ◊Ê„U-’Ë¡ ‚ ⁄Uʪ-mU· ©Uà¬ãŸ „UÊÃ „Ò¥U–
•Ã— ¡Ê ßUã„¥U ¡‹ÊŸÊ øÊ„UÃ „Ò¥U, fl ôÊÊŸ M§¬Ë •Êª ‚ „UË ßU‚ ¡‹Ê ‚∑§Ã „Ò¥U–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „U ÷√ÿ! üÊÈÃôÊÊŸ ∑§ •èÿÊ‚ ‚ ©Uà¬ÛÊ ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§ ‚ÊÕ fl˝Ã, ìp⁄UáÊ
•ÊÁŒ ◊¥ Ãà¬⁄U ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, “„UËáÊÊŒÊáÊÁflÿÊ⁄U Áfl„UËáÊÊŒÊ” ßUàÿÊÁŒ (ªÊÕÊ-}v) ‚ ‹∑§⁄U “‚ÈŒáÊÊáÊé÷Ê‚¥
¡Ê áÊ ∑ȧáÊÁŒ” ßUàÿÊÁŒ (ªÊÕÊ-~w) Ã∑§, ’Ê⁄U„U ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê óÿ„U •CU◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ
„ÈU•Ê–
[üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸ «UÊ.Ú Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U∑§Î à “⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË” ŸÊ◊∑§ ≈UË∑§Ê ◊¥ •CU◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ
„ÈU•Ê–]
–– ßUÁà •CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—––
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~x) —— 693}

–– Ÿfl◊Ê •Á„UÿÊ⁄UÊ––
(Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—)
•ÕŒÊŸË¥ ◊ÈÁŸSflM§¬ÁŸM§¬áʬ˝fláÊÊ Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ¬˝Ê⁄UèÿÃ– ¬˝Õ◊◊SÿÊÁäÊ∑§Ê⁄USÿ
¬ÊÃÁŸ∑§Ê¥ ÁŸÁŒ¸‡ÊÊ◊—– •òÊ “ÃëøÁflÿÊ⁄UáÊ‚Ë‹Ê” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ (‚¥. 93) ªÊÕÊ◊ÊÁŒ¥ ∑ΧàflÊ “áÊ ‚„¥UÁÃ
ßUŒ⁄UŒå¬¥” ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ¥ (‚¥. 105) ÿÊflØ òÊÿÊŒ‡ÊªÊÕÊ— ‚ÁãÖ ÃÊ‚È ¬˝Õ◊Ê “ÃëøÁflÿÊ⁄UáÊ‚Ë‹Ê”
ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 93) fløÃ, ÿÊ. ÁŸM§¬ÿÁà ÿŒ˜ ÷ÊflÁ‹XUË ◊ÈÁŸfl⁄UÊ ÁŸàÿ¥ ÃûflÁfløÊ⁄UáʇÊË‹Ê
÷flÃËÁÖ Ã× ¬⁄¥U “Áfl∑§„UÊÁŒÁflå¬◊ÈÄ∑§Ê” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê (‚¥. 94), “ÁáÊ¥ŒÊfl¥øáÊŒÍ⁄UÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê (‚¥.
95), “•Áflÿå¬Ê ÁáÊg¥ŒÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê (‚¥. 96), ∞fl¥ ÁÃdÊ ªÊÕÊ— ‚ÁãÃ, ÿòÊ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡SflM§¬¥
ÁŸM§Á¬Ã◊ÁSÖ ÃŒŸãÃ⁄¥ U “ÁÃ√fl¥ ∑§ÊÿÁ∑§‹ ‚ ¥ ” ßU à ÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥ . 97) flø à  , ÿòÊ
Á◊âÿÊàfl‚Á„UÃì‚Ê ÁŸflʸáÊ¥ ŸÒfl ¬˝ÊåÿÃóßUÁà ÁŸM§Á¬Ã◊˜– Ã× ¬⁄¥U “⁄UÊÿÊÁŒ◊‹¡ÈŒÊáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê
ªÊÕÊ (‚¥. 98) fløÃ, ÿÊ ÁŸM§¬ÿÁà ÿà‚⁄UʪÊflSÕÊÿÊ¥ ‡ÊÈhÊà◊Œ‡Ê¸Ÿ¥ ŸÒfl ‚ê÷flÃËÁÖ ÃÃÊ˘ŸãÃ⁄¥U
“Œ¥«UûÊÿ‚À‹ûÊÿ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 99) fløÃ, ÿòÊ ŒËÉʸ‚¥‚ÊÁ⁄U◊ÈÁŸSflM§¬¥ ÁŸM§Á¬Ã◊˜–

–– Ÿfl◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U––
•’ ◊ÈÁŸ-SflM§¬ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄UŸflÊ‹Ê Ÿfl◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU– ¬„U‹ ßU‚
•ÁäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ë ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥U– ßU‚◊¥ “ÃëøÁflÿÊ⁄UáÊ‚Ë‹Ê” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. ~x) ‚
‹∑§⁄U “áÊ ‚„¥UÁà ßUŒ⁄UŒå¬¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vÆz) Ã∑§ Ã⁄U„U ªÊÕÊ „Ò¥U– ßUŸ◊¥ ¬˝Õ◊ ªÊÕÊ
“ÃëøÁflÿÊ⁄UáÊ‚Ë‹Ê” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. ~x) „ÒU, ¡Ê ÿ„U ’ÃÊÃË „ÒU Á∑§ ÷ÊflÁ‹XUË ◊ÈÁŸfl⁄U
ÁŸàÿ ÃûflÁfløÊ⁄UáÊʇÊË‹ ⁄U„UÃÊ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “Áfl∑§„UÊÁŒÁflå¬◊ÈÄ∑§Ê” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. ~y),
“ÁáÊ¥ŒÊfl¥øáÊŒÍ⁄UÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. ~z), “•Áflÿå¬Ê ÁáÊg¥ŒÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. ~{), ßU‚
¬˝∑§Ê⁄U ÃËŸ ªÊÕÊ „Ò¥U, Á¡Ÿ◊¥ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ “ÁÃ√fl¥
∑§ÊÿÁ∑§‹‚¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. ~|) „ÒU, Á¡‚◊¥ “Á◊âÿÊàfl‚Á„Uà ì ‚ ÁŸflʸáÊ Ÿ„UË¥ ¬˝ÊåÃ
„UÊÃÊ” óÿ„U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “⁄UÊÿÊÁŒ◊‹¡ÈŒÊáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. ~}) „ÒU, ¡Ê
ÿ„U ’ÃÊÃË „ÒU Á∑§ ‚⁄UʪÊflSÕÊ ◊¥ ‡ÊÈhÊà◊Œ‡Ê¸Ÿ ‚ê÷fl Ÿ„UË¥ „UÊÃ Ê– ßU‚∑§ •ŸãÃ⁄U, “Œ¥«UûÊÿ‚À‹ûÊÿ”
ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. ~~) „ÒU, Á¡‚◊¥ ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄UË ◊ÈÁŸ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
{694 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃŒŸãÃ⁄¥U “Œ„UÊÁŒ‚È •áÊÈ⁄UûÊÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§ÊÿÊ¥ ªÊÕÊÿÊ¥ (‚¥. 100) ‚êÿÄàflÁfl„UËŸ‚ÊäÊÈSflM§¬¥

÷ÁáÊÃ◊˜– Ãà¬pÊØ “•Ê⁄¥U÷ äÊáÊäÊááÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 101), ÃÕÊ “‚¥ÉÊÁfl⁄UÊ„U∑ȧ‚Ë‹Ê”
ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 102), ∞fl¥ m ªÊÕ ÷fl×, ÿòÊ Á¡ŸäÊ◊¸Áfl⁄UÊäÊ∑§SflM§¬¥ ÁŸÁŒ¸CU◊˜– ÃÃp
“¡ÊßU‚ flí¡Ê ◊¥ÃÊfl¡ËfláÊ¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 103) ◊ÈÁŸÁ÷⁄UŸÊø⁄UáÊËÿÊáÊÊ¥ ŒÍÁ·Ã∑§ÊÿʸáÊÊ¥
ÁŸŒ¸‡Ê¥ ÁflŒäÊÊÁÖ Ã× ¬⁄¥U “¡ ¬ÊflÊ¥⁄U÷⁄UŒÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 104), ÃÕÊ “áÊ ‚„¥UÁà ßUŒ⁄UŒå¬¥”
ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 105), ∞fl¥ m ªÊÕ ÷fl×, ÿòÊ ‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÂÊäÊÈSflM§¬¥ ÁŸM§Á¬Ã◊ÁSÖ
∞fl¥ Ÿfl◊ÊÁäÊ∑§Ê⁄‘U ‚◊ÈŒÊÿ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ÁflôÊÿÊ–
÷ÊflÁ‹XUË ◊ÈÁŸfl⁄UÊ ÁŸàÿ¥ ÃûflSflM§¬ÁfløÊ⁄UáʇÊË‹Ê ÷flÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ªÊ„UÊ¿U㌂Ê
ÁŸM§¬ÿÁãÃó
ÃìÊÁflÿÊ⁄UáÊ‚Ë‹Ê ◊ÊÄπ¬„UÊ⁄UÊ„UáÊÊ‚„UÊfl¡ÈŒÊ–
•áÊfl⁄Uÿ¥ äÊê◊∑§„Uʬ‚¥ª•Ê „UÊÁŒ ◊ÈÁáÊ⁄UÊ•Ê–– 93––
¿UÊÿÊó ÃûflÁfløÊ⁄UáʇÊË‹— ◊ÊˇÊ¬ÕÊ⁄UÊäÊŸÊSfl÷ÊflÿÈ×–
•Ÿfl⁄UÃ¥ äÊ◊¸∑§Õʬ˝‚XUÊ ÷flÁà ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡—––

ßU‚∑§ ’ÊŒ, “Œ„UÊÁŒ‚È •áÊÈ⁄UûÊÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vÆÆ) ◊¥ ‚êÿÄàflÁfl„UËŸ ‚ÊäÊÈ ∑§Ê
SflM§¬ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU– ÃŒŸãÃ⁄U, “•Ê⁄¥U÷ äÊáÊäÊááÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vÆv), ÃÕÊ
“‚¥ÉÊÁfl⁄UÊ„U∑ȧ‚Ë‹Ê” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vÆw) óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŒÊ ªÊÕÊ „Ò¥U, Á¡Ÿ◊¥ Á¡ŸäÊ◊¸ ∑§
Áfl⁄UÊäÊ∑§ ∑§Ê SflM§¬ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “¡ÊßU‚ flí¡Ê ◊¥ÃÊfl¡ËfláÊ¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥.
vÆx) ◊¥ ◊ÈÁŸÿÊ¥ mÊ⁄UÊ •Êø⁄UáÊ Ÿ ∑§⁄UŸ ÿÊÇÿ (•ÕʸØ) ŒÍÁ·Ã ∑§ÊÿÊZ ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
ÃŒŸãÃ⁄U, “¡ ¬ÊflÊ⁄¥U÷⁄UŒÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vÆy) ÃÕÊ “áÊ ‚„¥UÁà ßUŒ⁄UŒå¬¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ
(‚¥. vÆz), ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŒÊ ªÊÕÊ „Ò¥U, Á¡Ÿ◊¥ ‚êÿÄàfl⁄UÁ„Uà ‚ÊäÊÈ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ „ÈU•Ê „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, Ÿfl◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ë ‚◊ÈŒÊÿ ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ¡ÊŸŸË øÊÁ„U∞–
÷ÊflÁ‹XUË ◊ÈÁŸfl⁄U ÁŸàÿ ÃûflÁfløÊ⁄U (Áøãß-◊ŸŸ) ∑§⁄UÃ ⁄U„UÃ „Ò¥Uó ßU‚ ªÊ„UÊ ¿UãŒ
mÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ◊ÈÁŸfl⁄U Ãûfl ∑§Ê Áøãß-◊ŸŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹ „UÊÃ  „ÒU,¥ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ
∑§⁄UÃ ⁄U„UŸ ∑§Ê ÷Ë ©UŸ∑§Ê Sfl÷Êfl „ÈU•Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ©UŸ∑§ äÊ◊¸∑§ÕÊ ∑§Ê √ÿ‚Ÿ ⁄U„UÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU––~x––
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~x) —— 695}

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— S¬CU ∞fl– („UÊÁŒ ◊ÈÁáÊ⁄UÊ•Ê) ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡Ê ÷flÁÖ ◊ÈÁŸ·È
⁄UÊ¡Ã, ÿmUÊ ◊ÈŸËŸÊ¥ ⁄UÊ¡Ê, ߸U‡Ê— ‚ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ ©UëÿÃ– üÊDU ©UûÊ◊Ê flÊ ◊ÈÁŸ— “◊ÈÁŸ⁄UÊ¡” ¬ŒŸÊòÊ
•Á÷Á„U×– ‚ ∑§ËŒÎ‡ÊÊ ÷flÁÃ? ÃŒflÊòÊ ªÊÕÊÿÊ¥ S¬CUË∑ΧÃ◊˜ó (ÃìÊÁfløÊ⁄UáÊ‚Ë‹Ê) ÃûflÊÁŸ
¡ËflÊŒËÁŸ, Ã·Ê¥ ÁfløÊ⁄UáÊ◊fl ‡ÊË‹¥ Sfl÷ÊflÊ flÊ ÿSÿ ‚ ÃûflÁfløÊ⁄UáʇÊË‹—, Ãʌ·ÊÊ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡Ê
÷flÁÖ ÃûflÁfløÊ⁄UáÊÊÿÊ◊ fl •Êà◊ÊŸÊà◊Áflfl ∑ §Ê ÷ Œ ôÊÊŸ¥ flÊ ‚◊È à ¬lÃ – flSÃÈ Ã —
‚ÊäÊÈ‹Ê¸∑§√ÿfl„UÊ⁄UÁfl⁄UÃÊ ÷flÁÖ
©UQ§¥ ø SflÊÁ◊∑§ÊÁø∑§ ÿʟȬˇ˝ Êʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-402)ó “‹Êÿflfl„UÊ⁄UÁfl⁄UŒÊ ÁáÊǪ¥ÕûÊ¥ „Ufl ÃS‚”
ßUÁÖ ∞fl¥ ‹Ê∑§√ÿfl„UÊ⁄UÁfl◊ÈπSÿ ÃSÿ Áfl·ÿflÒ⁄UÊÇÿ¡ã◊ ÿŒÊ ÷flÁÃ, ÃŒÒfl •Êà◊ÊÁ÷◊Èπ¬Á⁄UáÊÊ◊—
‚ÃÃ¥ ¬˝fløÃ, ¬˝‡ÊSÃäÿÊŸ¬⁄Uê¬⁄UÊ˘Á¬ ÃŒÊ ŒÎ…UË÷flÁÖ ÃÃp ⁄UàŸòÊÿÊ⁄UÊäÊŸÊ ‚È∑§⁄UÊ ÷flÁÖ •Ã
∞fl ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄ÒU— ‚fl¸ŒÊ ÃûflÁfløÊ⁄UáÊÊÿ ¬⁄UÊ◊‡ÊÊ¸ ŒûÊ—–
ÿÕÊ, ôÊÊŸÊáʸflª˝ãâÊ (23/16) ¬˝ÊQ§◊˜ó

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •Õ¸ S¬CU „UË „ÒU– (÷flÁà ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡—) ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ „UÊÃ
„Ò¥U– ◊ÈÁŸÿÊ¥ ◊¥ ¡Ê Áfl⁄UÊÁ¡Ã (‡ÊÊÁ÷Ã, ¬˝ÁÃÁDUÃ) „Ò¥U, ÿÊ ¡Ê ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§ ⁄UÊ¡Ê ÿÊŸË ß¸U‡Ê „Ò¥U, ©Uã„¥U
◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ÿ„UÊ° ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ ¬Œ ‚ üÊDU fl ©UûÊ◊ ◊ÈÁŸ ∑§Ê ∑§ÕŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– fl
¥ ßU‚Ë ∑§Ê ßU‚ ªÊÕÊ ◊¥ S¬CU ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó (ÃûflÁfløÊ⁄UáʇÊË‹—)
◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ ∑Ò§‚ „UÊÃ  „ÒU?
Ãûfl ÿÊŸË ¡Ëfl •ÊÁŒ (¬ŒÊÕ¸), ©Uã„UË¥ ∑§Ê ÁfløÊ⁄U ∑§⁄UŸÊ ‡ÊË‹ ÿÊ Sfl÷Êfl „ÒU Á¡‚∑§Ê, fl„U
ÃûflÁfløÊ⁄UáʇÊË‹ „UÊÃÊ „ÒU, flÒ‚ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ „UÊÃ „ÒU¥– Ãûfl-ÁfløÊ⁄UáÊÊ ‚ „UË •Êà◊Ê fl •ŸÊà◊Ê ∑§Ê
Áflfl∑§ ÿÊ ÷ŒôÊÊŸ ©Uà¬ãŸ „UÊÃÊ „ÒU– flSÃÈ× ‚ÊäÊÈ ÃÊ ‹Ê∑§√ÿfl„UÊ⁄U ‚ Áfl⁄Uà „UÊÃÊ „ÒU–
SflÊÁ◊∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ yÆw) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó “‹Ê∑§√ÿfl„UÊ⁄U ‚ Áfl⁄Uà ¡Ê
„UÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ∑§ ÁŸª˝¸ãÕÃÊ „UÊÃË „ÒU–” ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‹Ê∑§√ÿfl„UÊ⁄U ‚ Áfl◊Èπ „ÈU∞ ©U‚ (◊ÈÁŸ) ∑§
Áfl·ÿ-flÒ⁄UÊÇÿ ¡’ ©Uà¬ãŸ „UÊÃÊ „ÒU, •Êà◊ÊÁ÷◊Èπ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ÷Ë Ã÷Ë ¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊÃÊ „UÒ •ÊÒ⁄U ¬˝‡ÊSÃ
äÿÊŸ ∑§Ë ¬⁄Uê¬⁄UÊ ÷Ë Ã÷Ë ŒÎ…∏U „UÊÃË „ÒU– ßU‚‚ ⁄UàŸòÊÿ ∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ ‚⁄U‹ „UÊÃË „ÒU– ßU‚Ë ŒÎÁCU ‚
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ¥ Ÿ ‚Ãà Ãûfl-ÁfløÊ⁄UáÊÊ ∑§⁄UÃ ⁄U„UŸ ∑§Ê ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ „ÒU–
©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸, ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (wx/v{) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
{696 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•SÃ⁄UʪÊ ◊ÈÁŸÿ¸òÊ, flSÃÈÃûfl¥ ÁflÁøãÃÿØ–

Ãà¬˝‡ÊSÃ¥ ◊Ã¥ äÿÊŸ¥ ‚ÍÁ⁄UÁ÷— ˇÊËáÊ∑§À◊·Ò—––
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-57) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
¬‡ÿÁãŸ⁄UãÃ⁄¥U Œ„U◊Êà◊ŸÊ˘ŸÊà◊øÂʖ
•¬⁄UÊà◊ÁäÊÿÊ˘ãÿ·Ê◊˜, •Êà◊Ãûfl √ÿflÁSÕ×––
ÃòÊÒfl (‡‹Ê∑§-25) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó ˇÊËÿãÃ˘òÊÒfl ⁄UʪÊlÊ—, ÃûflÃÊ ◊Ê¥ ¬˝¬‡ÿ×––
¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄Uáʪ˝ãÕ (‡‹Ê∑§-129) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
‚¥àÿíÿ ‹Ê∑§ÁøãÃÊ◊Êà◊¬Á⁄UôÊÊŸÁøãß˘Á÷⁄U×–
Á¡Ã⁄UÊ·‹Ê÷◊ŒŸ— ‚Èπ◊ÊSÃ ÁŸífl¸⁄U— ‚ÊäÊÈ—––

““Á¡‚∑§Ê ⁄Uʪ •Sà „UÊ ªÿÊ „ÒU, ∞‚Ê flËÃ⁄Uʪ ‚ÊäÊÈ Á¡‚ äÿÊŸ ◊¥ flSÃÈ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê
ÁfløÊ⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚ „UË ˇÊËáÊ∑§À◊· (¬Ê¬⁄UÁ„UÃ) •ÊøÊÿÊZ Ÿ ¬˝‡ÊSà äÿÊŸ ∑§„UÊ „ÒU (•ÕʸØ
flËÃ⁄Uʪ mUÊ⁄UÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ äÿÊŸ „UË ¬˝‡ÊSà äÿÊŸ „UÊÃÊ „ÒU)–””
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-z|) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““(¡Ê •ãÃ⁄UÊà◊Ê „UÊÃÊ „ÒU, fl„U) •¬Ÿ •Êà◊SflM§¬ ◊¥ √ÿflÁSÕà „UÊ∑§⁄U •¬Ÿ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê
“ÿ„U ‡Ê⁄UË⁄U ◊⁄UÊ •Êà◊Ê Ÿ„UË¥ „ÒU” ó∞‚Ë •ŸÊà◊’ÈÁhU ‚ ‚ŒÊ ŒπÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ßU‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ŒÍ‚⁄‘U
¡ËflÊ¥ ∑§ ‡Ê⁄UË⁄UÊ¥ ∑§Ê ÷Ë “ÿ„U ‡Ê⁄UË⁄U ©UŸ∑§Ê •Êà◊Ê Ÿ„UË¥ „ÒU” ∞‚Ê flÊSÃÁfl∑§ M§¬ ‚ ¡ÊŸÃÊ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U, fl„UË¥ (‡‹Ê∑§-wz ◊¥) ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““◊Ò¥ ¡’ Sflÿ¥ ∑§Ê ôÊÊŸÊà◊∑§ M§¬ ◊¥
Œπ ⁄U„UÊ „UÊÃÊ „Í°U, Ã’ ◊⁄‘U ⁄UʪÊÁŒ Áfl∑§Ê⁄U Sflÿ¥ „UË ŸCU „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U–””
¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-vw~) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““‹ÊÒÁ∑§∑§ ÁøãÃÊ ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U, •Êà◊-¬Á⁄UôÊÊŸ ∑§ Áøãß ◊¥ Ãã◊ÿ ‚ÊäÊÈ ‹Ê÷, ∑˝§ÊäÊ fl
∑§Ê◊ ∑§Ê ¡ËÃ∑§⁄U flŒŸÊ„UËŸ „UÊÃÊ „ÈU•Ê ‚Èπ¬Ífl¸∑§ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~x) —— 697}

ßUCUÊ¬Œ‡Êª˝ãÕ (‡‹Ê∑§ 36-37, 41, 44) ø ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó

•÷flÁìÊûÊÁflˇÊ¬— ∞∑§ÊãÃ Ãûfl‚¥ÁSÕ×–
•èÿSÿŒÁ÷ÿÊªŸ ÿÊªË Ãûfl¥ ÁŸ¡Êà◊Ÿ—––
ÿÕÊ ÿÕÊ ‚◊ÊÿÊÁà ‚¥ÁflûÊÊÒ Ãûfl◊ÈûÊ◊◊˜–
ÃÕÊ ÃÕÊ Ÿ ⁄UÊøãÃ Áfl·ÿÊ— ‚È‹÷Ê •Á¬––
’˝ÈflãŸÁ¬ Á„U Ÿ ’˝ÍÃ ªë¿UãŸÁ¬ Ÿ ªë¿UÁÖ
ÁSÕ⁄UË∑ΧÃÊà◊ÃûflSÃÈ ¬‡ÿãŸÁ¬ Ÿ ¬‡ÿÁÖ–
•ªë¿¥USÃÁmU‡Ê·ÊáÊÊ◊ŸÁ÷ôÊp ¡ÊÿÃ–
•ôÊÊÃÃÁmU‡Ê·SÃÈ, ’h˜UÿÃ Ÿ Áfl◊ÈëÿÃ––
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-80) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó

ßUCUÊ¬Œ‡Ê ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§ x{-x|, yv fl yy) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““∞∑§Êãà ◊¥ ÁøûÊ ∑§ ÁflˇÊ¬Ê¥ ‚ ⁄UÁ„Uà ∞fl¥ Ãûfl-Áøãß ◊¥ ‚¥ÁSÕà ÿÊªË ∞∑§Êãà ◊¥ ÁŸ¡
•Êà◊Ãûfl ∑§Ê ŒÎ…U∏ÃʬÍfl¸∑§ •èÿÊ‚ ∑§⁄‘U–””
““¡Ò‚-¡Ò‚ ‚ÊäÊÈ ∑§ SflÊŸÈ÷fl ◊¥ ©UûÊ◊ Ãûfl (•ÕʸØ •Êà◊Ãûfl) ∑§Ê ¬˝ÁÃ÷Ê‚ „UÊÃÊ „ÒU,
flÒ‚-flÒ‚ Sfl× ¬˝Êåà „UÊŸ flÊ‹ Áfl·ÿÊ¥ ‚ ÷Ë ©U‚ Áfl⁄UÁQ§ „UÊÃË ¡ÊÃË „ÒU (•ÕʸØ fl ÷Ë •ë¿U
Ÿ„UË¥ ‹ªÃ)–””
““Á¡‚Ÿ •Êà◊Ãûfl ∑§Ê ÁSÕ⁄U ∑§⁄U Á‹ÿÊ „ÒU, fl„U ’Ê‹ÃÊ „ÈU•Ê ÷Ë Ÿ„UË¥ ’Ê‹ÃÊ, ø‹ÃÊ
„ÈU•Ê ÷Ë Ÿ„UË¥ ø‹ÃÊ •ÊÒ⁄U ŒπÃÊ „ÈU•Ê ÷Ë Ÿ„UË¥ ŒπÃÊ–””
““SflÊà◊-Ãûfl ◊¥ ÁSÕà ⁄U„UŸ flÊ‹ ÿÊªË ∑§Ë ¡’ ‡Ê⁄UË⁄UÊÁŒ ’Ês ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ ¬˝flÎÁûÊ Ÿ„UË¥
„UÊÃË •ÊÒ⁄U ©UŸ∑§Ë Áfl‡Ê·ÃÊ•Ê¥ ÿÊŸË •ë¿UÊ߸U ÿÊ ’È⁄UÊ߸U •ÊÁŒ ∑§Ê •ŸÈ÷fl Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ •ÊÒ⁄U Ÿ „UË ©UŸ
¬ŒÊÕÊ̧¥ ◊¥ ßUCU-•ÁŸCU ∑§À¬ŸÊ „UÊÃË „Ò, Ã’ fl„U ∑§◊ÊZ ‚ Ÿ„UË¥ ’¥äÊÃÊ, Á∑§ãÃÈ ¿ÍU≈UÃÊ „UË „ÒU–””
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-}Æ) ◊¥ ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
{698 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¬ÍflZ ŒÎCUÊà◊ÃûflSÿ Áfl÷ÊàÿÈã◊ûÊflîʪØ–

SflèÿSÃÊà◊ÁäÊÿ— ¬pÊØ ∑§ÊDU¬Ê·ÊáÊM§¬flØ––
ÃòÊÒfl ø (‡‹Ê∑§-50) ¬⁄UÊ◊ÎCU◊ó
˜
•Êà◊ôÊÊŸÊà¬⁄¥U ∑§ÊÿZ Ÿ ’ÈhUÊÒ äÊÊ⁄UÿÁìÊ⁄U◊˜–
∑ȧÿʸŒÕ¸fl‡ÊÊØ Á∑§Á@Œ˜ flÊÄ∑§ÊÿÊèÿÊ◊Ãà¬⁄U—––
(◊ÊÄπ¬„UÊ⁄UÊ„UáÊÊ‚„UÊfl¡ÈŒÊ) ◊ÊˇÊ¬Õ— ◊ÊˇÊ◊ʪ¸—, ÃSÿ •Ê⁄UÊäÊŸÊÿÊ •ŸÈDUÊŸSÿ flÊ ÿ—
Sfl÷Êfl—, ÃŸ ‚ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡Ê ÿÈQ§Ê ÷flÁÖ Sfl÷Êflà ∞fl ÃSÿ L§Áø— ¬˝flÎÁûÊflʸ ◊ÊˇÊ◊ʪʸŸÈDUÊŸ-
‚ê’hUÊ ÷flÃËàÿʇÊÿ—–
•òÊŒ¥ ôÊÿ◊˜ó ⁄UàŸòÊÿÊà◊∑§◊ÊˇÊ◊ʪ¸Sÿ äÊÊ⁄UáÊÊÁŒ∑§◊fl •Ê⁄UÊäÊŸÊ ÷flÁÖ •Ê⁄UÊäÊŸÊÿÊ—
¬ÿʸÿÊ— ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-2) ¬˝ÊQ§Ê—ó

““Á¡‚∑§Ê •Êà◊-Œ‡Ê¸Ÿ „UÊ ªÿÊ „ÒU, ∞‚ ÿÊªË ∑§Ê ¬„U‹ ÿ„U ¡ªÃ˜ ©Uã◊ûÊ ∑§Ë Ã⁄U„U ◊Ê‹Í◊
„UÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ Á»§⁄U •Êà◊-Œ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U •èÿÊ‚ „UÊ ¡ÊŸ ¬⁄U ÿ„U ¡ªÃ˜ ∑§ÊΔU fl ¬àÕ⁄U
∑§Ë Ã⁄U„U ◊Ê‹Í◊ „UÊŸ ‹ªÃÊ „ÒU–””
fl„UË¥ (‡‹Ê∑§-zÆ ◊¥) ÿ„U ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““•Êà◊-ôÊÊŸ ‚ Á÷㟠Á∑§‚Ë ŒÍ‚⁄‘U ∑§Ê◊ ◊¥ ∑§÷Ë •ÁäÊ∑§ ‚◊ÿ Ã∑§ •¬ŸË ’ÈÁhU ∑§Ê Ÿ
©U‹¤ÊÊ∞°– „UÊ°, ¬˝ÿÊ¡Ÿfl‡Ê (•ÕʸØ ¬⁄UÊ¬∑§Ê⁄U ∑§ Á‹∞) ∑ȧ¿U ∑§⁄UŸÊ „UË ¬«∏ ÃÊ •ŸÊ‚Q§ „UÊ∑§⁄U
flÊáÊË fl ‡Ê⁄UË⁄U ‚ fl„U ∑§Êÿ¸ ∑§⁄‘U¥–””
(◊ÊˇÊ¬ÕÊ⁄UÊäÊŸÊSfl÷ÊflÿÈ×) ◊ÊˇÊ¬Õ ÿÊŸË ◊ÊˇÊ◊ʪ¸, ©U‚∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ ÿÊ •ŸÈDUÊŸ
∑§⁄UŸ ∑§Ê ¡Ê Sfl÷Êfl „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚‚ fl„U ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ ÿÈQ§ „UÊÃÊ „ÒU– Sfl÷Êfl ‚ „UË ©U‚∑§Ë L§Áø ÿÊ
¬˝flÎÁûÊ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ •ŸÈDUÊŸ ‚ ‚ê’hU „UÊÃË „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó ⁄UàŸòÊÿÊà◊∑§ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸÊ •ÊÁŒ „UË ©U‚∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ
„UÊÃË „ÒU– •Ê⁄UÊäÊŸÊ ∑§ ¬ÿʸÿ ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-w) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„U ªÿ „Ò¥Uó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~x) —— 699}

©UîÊÊÿáÊ◊ÈîÊfláÊ¥ ÁáÊ√fl„UáÊ¥ ‚Ê„UáÊ¥ ø ÁáÊë¿U⁄UáÊ¥–

Œ¥‚áÊáÊÊáÊøÁ⁄UûÊ¥ ÃflÊáÊ◊Ê⁄UÊ„UáÊÊ ÷ÁáÊÿÊ––
∞Ã·Ê¥ ¬ÿʸÿÊáÊÊ¥ ÃÊà¬ÿ¸◊Á¬ •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊ÎÃ (1/96) Áfl‡ÊŒË∑Χå fløÃó
ŒÎC˜Uÿʌ˟ʥ ◊‹ÁŸ⁄U‚Ÿ¥ lÊߥ Ã·È ‡ÊEŒ˜, flÎÁûÊ— SflSÿÊŒ˜lflŸ◊ÈÁŒÃ¥ äÊÊ⁄UáÊ¥ ÁŸS¬Î„USÿ–
ÁŸflʸ„U— SÿÊØ ÷fl÷ÿ÷Î× ¬ÍáʸÃÊ Á‚ÁhU⁄U‘·Ê◊˜, ÁŸSÃËÁáʸSÃÈ ÁSÕ⁄U◊Á¬ Ã≈U¬Ê˝ ¬áÊ¥ ∑Î§ë¿˛U¬ÊÃ––
◊ÊˇÊ◊ʪʸ⁄UÊäÊŸÊ ∞∑Ò§fl, ÃÕÊÁ¬ ‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸÊ⁄UÊäÊŸÊ, ‚êÿÇôÊÊŸÊ⁄UÊäÊŸÊ, ‚êÿ∑˜§ øÊÁ⁄UòÊÊ-
⁄UÊäÊŸÊ, ‚êÿÄì-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ßUàÿÊÁŒ÷ŒÒ⁄UÁ¬ ÁŸM§åÿÃ– ¬⁄U◊ÊÕ¸ŒÎC˜UÿÊ ∞ÃÊ— ‚flʸ •Ê⁄UÊäÊŸÊ—
•Êà◊Ê⁄UÊäÊŸÊ, Sfl÷ÊflÊ⁄UÊäÊŸÊ flÊ ôÊÿÊ– ©UQ¥§ ø “’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ” ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-13)ó

““‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ, ‚êÿÇôÊÊŸ fl ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ fl ì ∑§ ©UlÊß, ©UlflŸ, ÁŸfl¸„UŸ, ‚ÊäÊŸ

(Œ‡Ê¸ŸÊÁŒ ¬Á⁄UáÊÊ◊-ÁŸc¬ÁûÊ) •ÊÒ⁄U ÁŸSÃ⁄UáÊ óÿ ‚’ “•Ê⁄UÊäÊŸÊ” ∑§„UË ªß¸U „Ò¥U–””
ßUŸ ¬ÿʸÿÊ¥ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ (ÁŸÿȨ̀ÁQ§¬⁄U∑§ •Õ¸) ÷Ë •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà (v/~{) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U
S¬CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Òó
““•¬Ÿ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ, ‚êÿÇôÊÊŸ, ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ fl ì óßUŸ ∑§ ŒÊ·Ê¥ ∑§Ê ŒÍ⁄U∑§⁄U, ©Uã„¥U
ÁŸ◊¸‹ ∑§⁄UŸ ∑§Ê •ÊøÊÿÊZ Ÿ “©UlÊß” ∑§„UÊ „ÒU– ©UŸ◊¥ ‚ŒÊ Sflÿ¥ ∑§Ê ∞∑§◊fl M§¬ ‚ fløŸ ∑§⁄UŸÊ
“©UlflŸ” „UÊÃÊ „ÒU– ‹Ê÷, ¬Í¡Ê, ÅÿÊÁà •ÊÁŒ ∑§Ë •¬ˇÊÊ Ÿ ∑§⁄U∑§ ÁŸS¬Î„U ÷Êfl ‚ ©UŸ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ
•ÊÁŒ ∑§Ê ÁŸ⁄UÊ∑ȧ‹ÃʬÍfl¸∑§ fl„UŸ ∑§⁄UŸÊ ÁŸfl¸„UáÊ (äÊÊ⁄UáÊÊ) „ÒU– ‚¥‚Ê⁄U ‚ ÷ÿ÷Ëà •¬ŸË •Êà◊Ê
◊¥ ßUŸ ‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸÊÁŒ ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê¥ ∑§Ê ¬Íáʸ ∑§⁄UŸÊ ‚ÊäÊŸ (Á‚Áh) „ÒU– ¬⁄UË·„U fl ©U¬‚ª¸ •ÊŸ ¬⁄U ÷Ë
ÁSÕ⁄U ⁄U„U∑§⁄U •¬Ÿ ∑§Ê ◊⁄UáÊÊãà Ã∑§ ‹ ¡ÊŸÊ (•ÕʸØ ‚◊ÊÁäʬÍfl¸∑§ ◊⁄UáÊ ∑§⁄UŸÊ) “ÁŸSÃ⁄UáÊ”
„UÊÃÊ „ÒU–””
◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ ∞∑§ „UË „ÒU, ÃÕÊÁ¬ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ •Ê⁄UÊäÊŸÊ, ‚êÿÇôÊÊŸ-•Ê⁄UÊäÊŸÊ,
‚êÿ∑˜§ øÊÁ⁄UòÊ-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ∞fl¥ ‚êÿ∑˜§ ì-•Ê⁄UÊäÊŸÊ óßUàÿÊÁŒ ÷ŒÊ¥ ‚ ÷Ë ©U‚∑§Ê ÁŸM§¬áÊ „UÊÃÊ
„ÒU– ¬⁄U◊ÊÕ¸ ŒÎÁCU ‚ ßUŸ ‚÷Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ•Ê¥ ∑§Ê (‚◊ª˝ÃÿÊ) •Êà◊Ê⁄UÊäÊŸÊ ÿÊ Sfl÷Êfl-•Ê⁄UÊäÊŸÊ
¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– ’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vx) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
{700 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚ê◊ûÊ¥ ‚ááÊÊáÊ¥ ‚øÊÁ⁄UûÊ¥ Á„U ‚ûÊflÊ øfl–

ø©U⁄UÊ Áø_UÁŒ •ÊŒ Ãê„UÊ •ÊŒÊ „ÈU ◊ ‚⁄UáÊ¥––
ÿÃÊ Á„U ©UlÊßÊÁŒ·È ¬˝ÊQ§·È ¬˝flÎÁûÊ— ÷ÁQ§M§¬Ê ÷flÁÃ, •Ã •Ê⁄UÊäÊŸÊ‚¥ôÊÿÊ ‚Ê ÷áÿÃ–
©UQ§¥ ø ÃòÊÒfl (1/98)ó
flÎÁûʡʸÂȌCÎ U˜ÿÊŒ—, ÃŒ˜ªÃÊÁÇÊÿ·È ÿÊ–
©UlÊÃÊÁŒ·È ‚Ê Ã·Ê¥ ÷ÁQ§⁄UÊ⁄UÊäÊŸÊëÿÃ––
’΄UãŸÿø∑̋§ (◊ÊßUÀ‹äÊfl‹∑ΧÃ, ªÊÕÊ-35) ø ¬˝ÊQ
 §◊˜ó
‚◊ŒÊ ÄU ◊í¤ÊàÕ¥ ‚ÈhUÊ ÷ÊflÊ ÿ flËÿ⁄UÊÿûÊ¥–
ÄU øÊÁ⁄UûÊ¥ äÊê◊Ê ‚„UÊfl•Ê⁄UÊ„UáÊÊ ÷ÁáÊÿÊ––
ÁŸÿ◊‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-75) ø ‚ÊäÊÊpÃÈÁfl¸äÊÊ⁄UÊäÊŸÊŸÈ⁄UʪÊ ÷flÃËÁà ÁŸÁŒ¸CU◊˜–

““‚êÿÄàfl (‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ), ‚êÿÇôÊÊŸ, ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ fl ‚êÿ∑˜§Ã¬ óÿ øÊ⁄UÊ¥ •Êà◊Ê ◊¥

ÁSÕà „Ò¥U, ßU‚Á‹∞ ◊⁄UË ÃÊ •Êà◊Ê „UË ‡Ê⁄UáÊ (•Ê⁄UÊäÿ) „ÒU–””
øÍ°Á∑§ “©UlÊß” •ÊÁŒ ¡Ê ∑§„U ªÿ „Ò¥U, ©UŸ◊¥ ¡Ê ¬˝flÎÁûÊ „ÒU fl„U ÷ÁQ§M§¬ „UÊÃË „Ò, ßU‚Á‹∞
©U‚ “•Ê⁄UÊäÊŸÊ” ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ßU‚ËÁ‹∞ fl„UË¥ (v/~} ◊¥) ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ∑§Ê ¬˝Êåà „ÈU∞ (•ÕʸØ ‚êÿÇŒÎÁCU) √ÿÁQ§ ∑§Ë ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ •ÊÁŒ ◊¥
¬Êÿ ¡ÊŸ flÊ‹ “©UlÊß” •ÊÁŒ M§¬ •ÁÇÊÿÊ¥ ◊¥ ¡Ê ¬˝flÁÎ ûÊ „UÊÃ Ë „ÒU, ©U‚ ‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸÊÁŒ (⁄UàŸòÊÿ§)
∑§Ë ÷ÁQ§ ∑§„UÃ „Ò¥U, fl„UË “•Ê⁄UÊäÊŸÊ” „ÒU–””
’Î. Ÿÿø∑˝§ (◊ÊßUÀ‹ äÊfl‹∑ΧÃ, ªÊÕÊ-xz) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““‚◊ÃÊ, ◊ÊäÿSâÿ, ‡ÊÈhU ÷Êfl, flËÃ⁄UʪÃÊ, øÊÁ⁄UòÊ fl äÊ◊¸ óÿ ‚’ Sfl÷Êfl-•Ê⁄UÊäÊŸÊ
∑§„U‹ÊÃ „Ò¥U–””
ÁŸÿ◊‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-|z) ◊¥ ÷Ë “‚ÊäÊÈ ∑§Ê§ øÃÈÁfl¸äÊ •Ê⁄UÊäÊŸÊ ◊¥ •ŸÈ⁄Uʪ „UÊÃÊ „ÒU”ó
∞‚Ê ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU–
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~x) —— 701}

(•áÊfl⁄Uÿ¥ äÊê◊∑§„Uʬ‚¥ª•Ê) •Ÿfl⁄UÃ¥, ÁŸ⁄UãÃ⁄¥U ‚fl¸∑§Ê‹◊˜, äÊ◊¸∑§ÕÊÿÊ◊fl ¬˝‚XU—

•ŸÈ⁄UʪÊ˘Á¬ ÃSÿ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡Sÿ ÷flÁÖ ∞ÃŸ ÃSÿ Áfl∑§ÕÊ‚È ∑§ŒÊÁøŒÁ¬ ¬˝flÎÁûÊŸ¸ ÷flÃËàÿÁ¬
‚¥‚ÍÁøÃ◊fl– Áfl∑§ÕÊÁfl·ÿ ¬˝ÊªSÿ ª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-59) √ÿÊÅÿÊŸ ÁŸM§Á¬Ã◊flàÿ× ¬ÈŸŸ¸
ÁŸM§åÿÃ–
‚hU◊¸∑§ÕÊÿÊ— SflM§¬¥ ¬˝ÊQ§◊˜ “•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ” (1/120)ó
ÿÃÊ˘èÿÈŒÿÁŸ—üÊÿ‚ÊÕ¸‚¥Á‚ÁhU⁄UT‚Ê –
‚hU◊S¸ ÃÁ㟒hUÊ ÿÊ ‚Ê ‚hU◊∑¸ §ÕÊ S◊ÎÃÊ––
‚h◊¸∑§ÕÊ øÃÈÁfl¸äÊÊó •ÊˇÊ¬áÊË, ÁflˇÊ¬áÊË, ‚¥fl¡ŸË, ÁŸfl¸¡ŸË øÁÖ ÃÊ‚Ê¥ ¬˝àÿ∑§-
∑§ÕÊÿÊ— SflM§¬¥ ø ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ 654-656) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
•ÊÄπfláÊË ÿ ‚¥flª áÊË ÿ ÁáÊ√flÿáÊË ÿ πflÿS‚–
¬ÊflÊÇªÊ „UÊ¥Áà ∑§„UÊ áÊ ∑§„UÊ ÁflÄπfláÊË ¡ÊǪʖ–

(•Ÿfl⁄UÃ¥ äÊ◊¸∑§Õʬ˝‚XU—) •Ÿfl⁄Uà ÿÊŸË ÁŸ⁄UãÃ⁄U, ‚fl¸ŒÊ, äÊ◊¸∑§ÕÊ ◊¥ „UË ¬˝‚XU
ÿÊŸË •ŸÈ⁄Uʪ ÷Ë ©UŸ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ ∑§Ê „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚ ∑§ÕŸ ‚ ÿ„U ‚ÍÁøà ∑§⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§
©U‚∑§Ë Áfl∑§ÕÊ•Ê¥ ◊¥ ¬˝flÎÁûÊ ∑§÷Ë Ÿ„UË¥ „UÊÃË– Áfl∑§ÕÊ•Ê¥ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ßU‚Ë ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-z~) ∑§
√ÿÊÅÿÊŸ ◊¥ ¬„U‹ ∑§„UÊ ¡Ê øÈ∑§Ê „ÒU, ßU‚Á‹∞ ©U‚ ¬ÈŸ— Ÿ„UË¥ ∑§„UÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU–
‚h◊¸∑§ÕÊ ∑§Ê SflM§¬ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (v/vwÆ) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚‚ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê (SflªÊ¸ÁŒ) •èÿÈŒÿ ÃÕÊ ◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊ ¡ÊÃË „ÒU, flÊSÃfl ◊¥
fl„UË ‚h◊¸ ∑§„U‹ÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚‚ ‚ê’hU ¡Ê ∑§ÕÊ „UÊÃË „ÒU, fl„U ‚h◊¸∑§ÕÊ „UÊÃË „ÒU–””
‚h◊¸∑§ÕÊ øÊ⁄U ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë „UÊÃË „Ò¥Uó •ÊˇÊ¬áÊË, ÁflˇÊ¬áÊË, ‚¥fl¡ŸË fl ÁŸfl̧¡ŸË– ßUŸ◊¥
¬˝àÿ∑§ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ {zy-{z{) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““øÊ⁄U ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë ∑§ÕÊ∞° „UÊÃË „Ò¥Uó •ÊˇÊ¬áÊË, ÁflˇÊ¬áÊË, ‚¥fl¡ŸË •ÊÒ⁄U ÁŸfl̧¡ŸË– ßUŸ◊¥
•ÊˇÊ¬áÊË, ‚¥fl¡ŸË fl ÁŸfl̧¡ŸË ∑§ÕÊ üÊfláÊ-ÿÊÇÿ „UÊÃË „Ò¥U, Á∑§ãÃÈ ÁflˇÊ¬áÊË ∑§ÕÊ Ÿ„UË¥–””
{702 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•ÊÄπfláÊË ∑§„UÊ ‚Ê ÁflîÊÊø⁄UáÊ◊ÈflÁŒS‚Œ ¡àÕ–

‚‚◊ÿ¬⁄U‚◊ÿªŒÊ ∑§ÕÊ ŒÈ ÁflÄπfláÊË áÊÊ◊––
‚¥flÿáÊË ¬ÈáÊ ∑§„UÊ áÊÊáÊøÁ⁄UûÊÃflflËÁ⁄UÿßUÁbUªŒÊ–
ÁáÊ√flÿáÊË ¬ÈáÊ ∑§„UÊ ‚⁄UË⁄U÷Êª ÷flÊÉÊ ÿ––
∞fl¥ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡— ÃûflôÊÊŸÁfløÊ⁄UáÊÊÁŒ¬˝flÎûÊ— •Êà◊Ê⁄UÊ◊M§¬áÊ ¬⁄U◊‚ÈπË ‚ãŸfl ÁÃDUÁÖ ©UQ¥§
ø ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-34)ó
•Êà◊Œ„UÊãÃ⁄UôÊÊŸ¡ÁŸÃÊtUÊŒÁŸflθ× –
ì‚Ê ŒÈc∑Χå ÉÊÊ⁄¥U ÷ÈTÊŸÊ˘Á¬ Ÿ ÁπlÃ––
•Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-65) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó

““Á¡‚◊¥ ôÊÊŸ fl øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê „UÊ, ©U‚ •ÊˇÊ¬áÊË ∑§ÕÊ ∑§„UÃ „Ò¥U– Á¡‚ ∑§ÕÊ ◊¥
Sfl‚◊ÿ fl ¬⁄U‚◊ÿ ∑§Ë øøʸ „UÊÃË „ÒU (•ÕʸØ Á¡‚◊¥ ¬⁄U∑§Ëÿ Á‚hUÊãà ∑§Ê ∑§ÕŸ ÃÕÊ ©U‚∑§Ê
πá«UŸ ∑§⁄UŸ „UÃÈ SflÁ‚hUÊãà ∑§Ê ∑§ÕŸ „UÊÃÊ „ÒU), fl„U ÁflˇÊ¬áÊË ∑§ÕÊ „UÊÃË „ÒU–””
““ôÊÊŸ, øÊÁ⁄UòÊ fl ìÊ÷ÊflŸÊ ‚ ©Uà¬ãŸ ‡ÊÁQ§-‚ê¬ŒÊ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ë ∑§ÕÊ
“‚¥fl¡ŸË” „UÊÃË „ÒU– ‡Ê⁄UË⁄U, ÷Êª fl ÷fl-‚ãÃÁà ∑§Ë •Ê⁄U ‚ Áfl◊Èπ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ë ∑§ÕÊ “ÁŸfl̧¡ŸË”
∑§„UË ¡ÊÃË „ÒU–”
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ ÃûflôÊÊŸ-ÁfløÊ⁄UáÊÊ ◊¥ ¬˝flÎûÊ „UÊÃÊ „ÈU•Ê “•Êà◊Ê⁄UÊ◊” M§¬ ◊¥ ¬⁄U◊
‚ÈπË „UË ⁄U„UÃÊ „ÒU– ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-xy) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““•Êà◊Ê fl ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê Áflfl∑§ ôÊÊŸ „UÊ ¡ÊŸ ‚ ¡Ê •ÊtÊŒ ©Uà¬ãŸ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚‚ •ÊŸÁãŒÃ
„UÊÃÊ „ÈU•Ê ìSflË ÉÊÊ⁄U ì ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ¬È⁄UÊß ∑§◊ÊZ ∑§ ¬Á⁄UáÊÊ◊ SflM§¬ „UÊŸ flÊ‹Ë ÿÊßʕÊ¥ ∑§Ê
÷ÊªÃÊ „ÈU•Ê ÷Ë ∑§÷Ë Áπ㟠(©UÁmUÇŸ) Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–””
•Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-{z) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ ~y-~{) —— 703}

•ÁÕ¸ŸÊ äÊŸ◊¬˝Êåÿ, äÊÁŸŸÊ˘åÿÁflÃÎÁåÃ×–

∑§C¥U ‚fl˘¸ Á¬ ‚ËŒÁãà ¬⁄U◊∑ §Ê ◊ÈÁŸ— ‚ÈπË––
ßUàÿfl¥ üÊDU◊ÈŸ— SflM§¬ÊÁŒ∑¥§ ÁflôÊÊÿ, „U ÷√ÿ! ÃŒÈûÊ◊ÁSÕÁì˝ÊåàÿÒ üÊhUÊŸÊŸÈDUÊŸÃà¬⁄UÊ
÷flÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
¬ÈŸ⁄UÁ¬ ¬˝∑§Ê⁄UÊãÃ⁄‘UáÊ ªÊÕÊòÊÿáÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ©UǪʄUÊ-ªÊ„UÊ¿UãŒÊ◊Êäÿ◊Ÿ ◊ÈÁŸSflM§¬¥
Áfl‡ÊŒÿÁãÃó
Áfl∑§„UÊÁŒÁflå¬◊ÈÄ∑§Ê •Ê„UÊ∑§ê◊ÊÁŒÁfl⁄UÁ„UŒÊ áÊÊáÊË–
äÊê◊Èg‚áÊ∑ȧ‚‹Ê •áÊȬ„UÊ÷ÊfláÊÊ¡ÈŒÊ ¡Ê߸U––94––
ÁáÊ¥ŒÊfl¥øáÊŒÍ⁄UÊ, ¬Á⁄U‚„U©Ufl‚ǪŒÈÄπ ‚„U◊ÊáÊÊ–
‚È„U¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊ⁄UŒÊ ªÿ‚¥ªÊ „UÊÁŒ ◊ÈÁáÊ⁄UÊ•Ê––95––
•Áflÿå¬Ê ÁáÊg¥ŒÊ ÁáÊê◊Ê„UÊ ÁáÊÄ∑§‹¥∑§•Ê ÁáÊÿŒÊ–
ÁáÊê◊‹‚„UÊfl¡ÈûÊÊ ¡Ê߸U ‚Ê „UÊßU ◊ÈÁáÊ⁄UÊ•Ê––96––
¿UÊÿÊó Áfl∑§ÕÊÁŒÁfl¬˝◊QÈ §—, •ÊäÊÊ∑§◊ʸÁŒÁfl⁄UÁ„U× ôÊÊŸË–
äÊ◊¸Œ‡ÊŸÊ∑ȧ‡Ê‹—, •ŸÈ¬˝ˇÊÊ÷ÊflŸÊÿÈÃÊ ÿÊªË––
““äÊŸ ∑§Ë •Ê∑§Ê¥ˇÊÊ flÊ‹ ‹Êª äÊŸ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¬˝Êåà „UÊ∑§⁄U ŒÈ—πË „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U äÊŸË ¬˝ÊåÃ
äÊŸ ‚ •‚ãÃÈCU „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ŒÈ—πË „UÊÃ „Ò¥U– ŒÈÁŸÿÊ ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚÷Ë ŒÈ—πË „Ò¥U, ∑§fl‹ ∞∑§
‚ÊäÊÈ „UË ‚ÈπË „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, üÊDU ◊ÈÁŸ ∑§ SflM§¬ •ÊÁŒ ∑§Ê ¡ÊŸ∑§⁄U „U ÷√ÿ! ©U‚ ©UûÊ◊ ÁSÕÁà ∑§Ë ¬˝ÊÁåÃ
∑§ Á‹∞ ©U‚∑§ üÊhUÊŸ, fl •ŸÈDUÊŸ ◊¥ Ãà¬⁄U ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
¬ÈŸ— •ãÿ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ÃËŸ ªÊÕÊ•Ê¥ mUÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©UǪʄUÊ fl ªÊ„UÊ ¿UãŒÊ¥ ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚
◊ÈÁŸ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê S¬c≈U ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó fl ÿÊªË (◊ÈÁŸ⁄UÊ¡) Áfl∑§ÕÊ •ÊÁŒ ‚ ◊ÈQ§ ⁄U„Ã „Ò¥U, •äÊ—∑§◊¸ •ÊÁŒ
(ŒÊ·¬Íáʸ) Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃ  „ÒU¥ , äÊ◊Ê¬¸ Œ‡Ê ŒŸ ◊¥ ∑ȧ‡Ê‹ „UÊÃ  „ÒU¥ , •ÊÒ⁄U ’Ê⁄U„U •ŸÈ¬ˇ˝ ÊÊ•Ê¥
∑§Ë ÷ÊflŸÊ (Áøãß) ◊¥ ÁŸ⁄Uà ⁄U„UÃ „Ò¥U––~y––
{704 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÁŸãŒÊfl@ŸŒÍ⁄U—, ¬⁄UË·„UÊ¬‚ª¸ŒÈ—π¥ ‚„U◊ÊŸ—–

‡ÊÈ÷äÿÊŸÊäÿÿŸ⁄U× ªÃ‚XUÊ ÷flÁà ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡—––
•Áfl∑§À¬— ÁŸm¸UãmU— ÁŸ◊Ê¸„U— ÁŸc∑§‹VU— ÁŸÿ×–
ÁŸ◊¸‹Sfl÷ÊflÿÈQ§— ÿÊªË ‚ ÷flÁà ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡—––
⁄àŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚ÈS¬CU ∞fl– (‚Ê „UÊß ◊ÈÁáÊ⁄UÊ•Ê) ‚ ¡ËflÊ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡—
üÊ◊áÊÊûÊ◊Ê flÊ ÷flÁÖ ∑§Ê ÷flÁÃ? ÃŒfl ªÊÕÊòÊÿ Áfl‡ÊŒËÁ∑˝§ÿÃó (Áfl∑§„UÊÁŒÁflå¬◊ÈÄ∑§Ê)
øÊÒ⁄UÁfl∑§ÕÊÁŒèÿ— SòÊË∑§ÕÊ⁄UÊ¡-∑§ÕÊ÷Q§¬ÊŸÁfl∑§Õʬ˝÷ÎÁÃèÿ— ‚¥‚Ê⁄U÷ÊªÊ∑§Ê¥ˇÊÊflÁäʸ∑§Êèÿ—
ÿÊ Áfl¬˝◊ÈQ§—, Áfl⁄U×, •ŸÊ‚Q§Ê flÊ ÷flÁÃ, ‚ ¬˝‡ÊSÃ◊ÈÁŸ— ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡Ê flÊ ÷flÁÖ ‚ ÃÈ
äÊ◊¸∑§ÕÊSflfl •ŸÈ⁄UQ§Ê ÷flÃËÁà ¬Ífl¸SÿÊ¥ (93 ‚¥.) ªÊÕÊÿÊ¥ ÁŸÁŒ¸CU◊fl– ∞fl¥ ‚ •Êà◊∑§ÀÿÊáÊ-
∑§ÊÁ⁄U∑§Êÿ¸cflfl ¬˝fløÃ, ŸÊãÿòÊ–
©UQ¥§ ø ¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄Uáʪ˝ãÕ (‡‹Ê∑§-147)ó

fl (ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§Ë) ÁŸãŒÊ fl fl¥øŸÊ (ΔUªŸ ∑§Ë ¬˝flÎÁûÊ) ‚ ŒÍ⁄U ⁄U„UÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ¬⁄UË·„U fl
©U¬‚ª¸ ∑§ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ‚„UŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹ „UÊÃ „Ò¥U, ‡ÊÈ÷ äÿÊŸ fl SflÊäÿÊÿ ◊¥ ÁŸ⁄Uà ⁄U„UÃ „Ò¥U, ∞‚
¬Á⁄Uª„˝ U-⁄UÁ„Uà ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ „UÊÃ  „ÒU¥ ––~z––
¡Ê ÁŸÁfl¸∑§À¬, ÁŸm¸UãmU, ÁŸ◊Ê¸„UË, ÁŸc∑§‹¥∑§, ÁSÕ⁄USfl÷ÊflË ∞fl¥ ÁŸ◊¸‹ Sfl÷Êfl ‚
ÿÈQ§ „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ fl ÿÊªË „UÊÃÊ „ÒU––~{––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ S¬CU „UË „ÒU– (‚ ÷flÁà ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡—) fl„U
¡Ëfl ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ ÿÊ üÊ◊áÊÊûÊ◊ „UÊÃÊ „ÒU– flÒ‚Ê ∑§ÊÒŸ „UÊÃÊ „ÒU? ßU‚Ë ∑§Ê ßUŸ ÃËŸ ªÊÕÊ•Ê¥ ◊¥ S¬c≈U
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó (Áfl∑§ÕÊÁŒÁfl¬˝◊ÈQ§—) ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§ ÷Êª ∑§Ë •Ê∑§Ê¥ˇÊÊ ∑§Ê ’…U∏ÊŸ flÊ‹Ë øÊÒ⁄U∑§ÕÊ,
SòÊË∑§ÕÊ, ⁄UÊ¡∑§ÕÊ, ÷Q§¬ÊŸ∑§ÕÊ •ÊÁŒ Áfl∑§ÕÊ•Ê¥ ‚ ¡Ê Áfl¬˝◊ÈQ§, ÿÊŸË Áfl⁄Uà ÿÊ •ŸÊ‚Q§
„UÊÃÊ „ÒU, fl„U ¬˝‡ÊSà ◊ÈÁŸ ÿÊ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ „UÊÃÊ „ÒU– fl„U ÃÊ äÊ◊¸∑§ÕÊ•Ê¥ ◊¥ •ŸÈ⁄UQ§ ⁄U„UÃÊ „ÒU óÿ„U
Á¬¿U‹Ë (‚¥. ~x) ªÊÕÊ ◊¥ ’ÃÊÿÊ „UË ªÿÊ „ÒU– ßU‚ Ã⁄U„U fl„U •Êà◊∑§ÀÿÊáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ∑§ÊÿÊZ ◊¥
„UË ¬˝flÎûÊ „UÊÃÊ „ÒU, •ãÿ ∑§Ê◊Ê¥ ◊¥ Ÿ„UË¥–
¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-vy|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ ~y-~{) —— 705}

ÃÁìÊãàÿ¥ ÃŒ˜÷Êcÿ¥ Ãà∑§ÊÿZ ÷flÁà ‚fl¸ÕÊ ÿÁßʖ

ŸÊà◊¬⁄UÊ÷ÿ’ÊäÊ∑§Á◊„U ÿà¬⁄UÃp ‚flʸո◊˜––
ÃÕÊ (•ÊäÊÊ∑§ê◊ÊÁŒÁfl⁄UÁ„UŒÊ) •äÊ—∑§◊ʸÁŒÁfl⁄UÁ„U×, ¡ËflÁ„¥U‚ÊŒÊ·ÿÈQ§◊Ê„UÊ⁄UÿÊÇÿ¥ flSÃÈ
•äÊ—∑§◊¸ ÷áÿÃ, ¡ËflÁ„¥U‚ÊŒÊ·‚ê¬ÎQ§fl‚ÁÃSÕÊŸ◊Á¬ •äÊ—∑§◊¸ ÷áÿÃ, ‚ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡—
Ãʌ·ʌÊ·‚ê¬ÎQ§◊Ê„UÊ⁄¥U fl‚ÁÃ∑§Ê¥ ø Ÿ ‚flÃ óßUàÿʇÊÿ—– •äÊ—∑§◊¸SflM§¬¥ ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ
424) ¬˝ÊQ §◊˜ó
¿UîÊËflÁŸ∑§ÊÿÊáÊ¥ Áfl⁄UÊ„UáÊÊgÊfláÊÊÁŒÁáÊå¬ááÊ¥–
•ÊäÊÊ∑§ê◊¥ áÊÿ¥ ‚ÿ¬⁄U∑§Œ◊ÊŒ‚¥¬ááÊ¥––
äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 13, πá«U-5, ÷ʪ-4, ‚Í. 22, ¬Î. 46) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó ““Ã¥ •ÊgÊfláÊ-
ÁflgÊfláÊ-¬Á⁄UŒÊfláÊ-•Ê⁄¥U÷∑§ŒÁáÊ廧ááÊ¥ Ã¥ ‚√fl¥ •ÊäÊÊ∑§ê◊¥ áÊÊ◊–...¡ËflSÿ ©U¬º˝fláÊ¥ •ÊgÊfláÊ¥ áÊÊ◊–
•XUë¿UŒŸÊÁŒ√ÿʬÊ⁄U— ÁflgÊfláÊ¥ áÊÊ◊– ‚¥Ãʬ¡ŸŸ¥ ¬Á⁄UŒÊfláÊ¥ áÊÊ◊– ¬˝ÊÁáʬ˝ÊáÊÁflÿÊ¡Ÿ¥ •Ê⁄¥U÷Ê áÊÊ◊–””
““◊ÈÁŸ ∑§Ê ‚ŒÊ fl„UË ÁfløÊ⁄UŸÊ øÊÁ„U∞, fl„UË ’Ê‹ŸÊ øÊÁ„U∞ •ÊÒ⁄U fl„UË ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ ¡Ê
∑§÷Ë ßU„U ‹Ê∑§ ◊¥ Ÿ Sflÿ¥ ∑§Ê, Ÿ ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§Ê •ÊÒ⁄U Ÿ ŒÊŸÊ¥ ∑§ Á‹∞ ŒÈ—πŒÊÿË „UÊ ∞fl¥ ¡Ê ¬⁄U‹Ê∑§
◊¥ ‚◊Sà •ÕÊZ (¬˝ÿÊ¡ŸÊ¥) ∑§Ê ‚ÊäÊ∑§ „UÊ–””
•ÊÒ⁄U (•äÊ—∑§◊ʸÁŒ⁄UÁ„U×) •äÊ—∑§◊¸ •ÊÁŒ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃÊ „ÒU– ¡Ëfl-Á„¥U‚Ê ∑§ ŒÊcÊ ‚
ÿÈQ§ •Ê„UÊ⁄UÿÊÇÿ flSÃÈ ∑§Ê •äÊ—∑§◊¸ ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ßU‚Ë Ã⁄U„U ¡Ëfl-Á„¥U‚Ê ∑§ ŒÊcÊ ‚ ÿÈQ§
“fl‚ÁÃ∑§Ê” (ÁŸflÊ‚-SÕÊŸ) ∑§Ê ÷Ë •äÊ—∑§◊¸ ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– fl„U ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ ©U‚ ŒÊ· ‚ ÿÈQ§
•Ê„UÊ⁄U fl fl‚Áà óŒÊŸÊ¥ ∑§Ê ‚flŸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– •äÊ—∑§◊¸ ∑§Ê SflM§¬ ◊Í‹ÊøÊ⁄U
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-ywy) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¬ÎâflË∑§Êÿ •ÊÁŒ ·≈˜U∑§Êÿ ∑§ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ŒÈ—πË ∑§⁄UŸÊ fl ◊Ê⁄UŸÊ ÿÊ ßUã„¥U ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§ mUÊ⁄UÊ
ŒÈ—πË ∑§⁄UÊŸÊ ÿÊ ◊Ê⁄UŸÊ ÿÊ ßU‚◊¥ •¬ŸË •ŸÈ◊ÊŒŸÊ ∑§⁄UŸÊ óßUŸ‚ ©Uà¬ãŸ ¡Ê ÷Ë flSÃÈ „ÒU, fl„U
“•äÊ—∑§◊¸” „ÒU–””
äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. vx, πá«U-z, ÷ʪ-y, ‚Í. ww, ¬Î. y{) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““¡Ê
©U¬Œ˝ÊfláÊ, ÁflŒ˝ÊfláÊ, ¬Á⁄UÃʬŸ •ÊÒ⁄U •Ê⁄Uê÷ M§¬ ∑§Êÿ¸ ‚ ÁŸc¬ãŸ „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ‚’ “•äÊ—∑§◊¸”
„ÒU– ¡Ëfl ∑§Ê ©U¬Œ˝fl ∑§⁄UŸÊ ©U¬Œ˝ÊfláÊ „UÊÃÊ „ÒU, •XUë¿UŒ •ÊÁŒ Á∑˝§ÿÊ ∑§⁄UŸÊ ÁflŒ˝ÊfláÊ „ÒU, ‚ãÃʬ
¬ÒŒÊ ∑§⁄UŸÊ ¬Á⁄UÃʬŸ „ÒU •ÊÒ⁄U ¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ ∑§Ê ¬˝ÊáÊ ‹ ‹ŸÊ •Ê⁄Uê÷ „ÒU–””
{706 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

fl‚ÁÃ∑§Ê (flÊ‚SÕÊŸ¥) øÊÁ¬ •äÊ—∑§◊¸ŒÊ·ÿÈQ§Ê ‚ê÷flÁÃ, •ÃSÃSÿÊ •Á¬ àÿʪ— ∑§Ã¸√ÿ

ßUÁà ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-232) ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
©UǪ◊©Uå¬ÊŒáÊ∞‚áÊÊÁfl‚ÈhUÊ∞ •Á∑§Á⁄UÿÊ∞ ŒÈ–
fl‚Áà •‚¥‚ûÊÊ∞ ÁáÊå¬Ê„ÈUÁ«UÿÊ∞ ‚îÊÊ∞––
ÃòÊÒfl Áfl¡ÿÊŒÿÊ≈UË∑§ÊÿÊ¥ (ªÊÕÊ-232) S¬CUË∑ΧÃ◊˜ó ““flΡÊë¿UŒSÌʟÿŸ◊˜, ßUCU∑§Ê¬Ê∑§—,
÷ÍÁ◊πŸŸ¥, ¬Ê·ÊáÊÁ‚∑§ÃÊÁŒÁ÷— ¬Í⁄UáÊ¥, äÊ⁄UÊÿÊ— ∑ȧ^UŸ,¥ ∑§Œ¸◊∑§⁄UáÊ¥, ∑§Ë‹ÊŸÊ¥ ∑§⁄UáÊ◊˜, •ÁªAŸÊÿ‚SÃʬŸ¥ ∑ΧàflÊ ¬˝ÃÊ«Ũÿ
∑˝§∑§øÒ— ∑§ÊDU¬Ê≈UŸ¥ flÊÁ‚Á÷SÃˇÊáÊ¥ ¬⁄U‡ÊÈÁ÷‡¿UŒŸ◊˜ óßUàÿfl◊ÊÁŒ√ÿʬÊ⁄‘UáÊ ·ááÊÊ¥ ¡ËflÁŸ∑§ÊÿÊŸÊ¥ ’ÊäÊÊ¥ ∑ΧàflÊ SflŸ
flÊ ©Uà¬ÊÁŒÃÊ, •ãÿŸ flÊ ∑§ÊÁ⁄UÃÊ fl‚Á× •ÊäÊÊ∑§◊¸‡ÊéŒŸ ©UëÿÃ–””
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-79) ø •äÊ—∑§◊¸ŒÊ·‚Á„UÃÊ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ëÿÈà ∞fl ÷flÃËÁÃ
ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó

fl‚ÁÃ∑§Ê (ÁŸflÊ‚ ∑§Ê SÕÊŸ) ÷Ë •äÊ—∑§◊¸ ‚ê’ãäÊË ŒÊ· ‚ ÿÈQ§ „UÊ ‚∑§ÃË „Ò, ßU‚Á‹∞
©U‚∑§Ê ÷Ë àÿʪ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ó ÿ„U ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-wxw) ◊¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““©UŒ˜ª◊, ©Uà¬ÊŒŸ fl ∞·áÊÊ ŒÊ·Ê¥ ‚ ⁄UÁ„UÃ, ŒÈc¬˝◊Ê¡¸Ÿ •ÊÁŒ ‚¥S∑§Ê⁄U ‚ ⁄UÁ„UÃ, ¡ËflÊ¥ ∑§Ë
©Uà¬ÁûÊ ‚ ⁄UÁ„Uà ÃÕÊ ‡ÊƒÿÊ ⁄UÁ„Uà fl‚Áà ◊¥ •ãŒ⁄U ÿÊ ’Ê„U⁄U ◊¥ ÁflÁflQ§‡ÊÿŸÊ‚Ÿ ì ∑§ äÊÊ⁄UË
◊ÈÁŸ ÁŸflÊ‚ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
fl„Ë¥ (ªÊÕÊ-wxw ∑§Ë) Áfl¡ÿÊŒÿÊ ≈UË∑§Ê ◊¥ S¬CU ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““flÎˇÊ ∑§Ê≈U
∑§⁄U ©Uã„¥U ‹ÊŸÊ, ßZU≈UÊ¥ ∑§Ê …U⁄U ¬∑§ÊŸÊ, ¡◊ËŸ πÊŒŸÊ, ¬àÕ⁄U fl ’Ê‹Í •ÊÁŒ ‚ ªbU ÷⁄UŸÊ, ¡◊ËŸ
∑§Ê ∑ͧ≈UŸÊ, ∑§Ëø«∏ ∑§⁄UŸÊ, πê÷ ÃÒÿÊ⁄U ∑§⁄UŸÊ, •Êª ‚ ‹Ê„UÊ ª‹ÊŸÊ, ∑§⁄UÊҥà ‚ ‹∑§«∏Ë øË⁄UŸÊ,
flÊ‚Ë (fl‚Í‹) ‚ ¿UË‹ŸÊ, »§⁄U‚ (ÿÊ ∑ȧÀ„UÊ«∏Ë) ‚ ∑§Ê≈UŸÊ óßUàÿÊÁŒ Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ‚ ·≈˜U∑§Êÿ
¡ËflÊ¥ ∑§Ê ¬ËÁ«∏à ∑§⁄U Sflÿ¥ ÿÊ ŒÍ‚⁄‘U ‚ ∑§Ê߸U fl‚Áà ’ŸÊ߸U „ÈU߸U „UÊ, fl„U fl‚Áà “•äÊ—∑§◊¸” (ŒÊ·
‚ ÿÈQ§) ∑§„UË ¡ÊÃË „ÒU–””
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-|~) ◊¥ ÷Ë ÿ„U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ •äÊ—∑§◊¸ ŒÊ· ‚ ‚Á„Uà ¡Ëfl
◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ‚ ëÿÈà „UÊÃÊ „ÒUó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ ~y-~{) —— 707}

¡ ¬¥øø‹‚ûÊÊ ª¥ÕÇÇÊÊ„UË ÿ ¡ÊÿáÊÊ‚Ë‹Ê–

•ÊäÊÊ∑§ê◊Áê◊ ⁄UÿÊ Ã øûÊÊ ◊ÊÄπ◊ǪÁê◊––
ÃÕÊ (áÊÊáÊË äÊê◊Èg‚áÊ∑ȧ‚‹Ê) ‚ ôÊÊŸflÊŸ˜ ‚êÿÇôÊÊŸË, ÃÕÊ ø äÊ◊¸Œ‡ÊŸÊ∑ȧ‡Ê‹Ê˘Á¬
÷flÁÖ ‚êÿÇôÊÊŸ’‹Ÿ ÁflcÊÿèÿÊ Áfl⁄Uíÿ ‚ ∑§◊¸’ãäÊ⁄UÁ„UÃÊ ÷flÁÖ ©UQ§¥ ø ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (7/14-
15, 20)ó
’ÊäÊ ∞fl ŒÎ…U— ¬Ê‡Ê—, N·Ë∑§◊Ϊ’ãäÊŸ–
ªÊL§«Up ◊„UÊ◊ãòÊ—, ÁøûÊ÷ÊÁªÁflÁŸª˝„U––
ÁŸ‡ÊÊÃ¥ ÁflÁhU ÁŸÁSòÊ¥‡Ê¥ ÷flÊ⁄UÊÁÃÁŸ¬Êß–
ÃÎÃËÿ◊ÕflÊ ŸòÊ¥ ÁflEÃûfl¬˝∑§Ê‡ÊŸ––
ôÊÊŸ¬Ífl¸◊ŸÈDUÊŸ¥ ÁŸ—‡Ê·¥ ÿSÿ ÿÊÁªŸ—–
Ÿ ÃSÿ ’ãäÊ◊ÊÿÊÁà ∑§◊¸ ∑§ÁS◊ãŸÁ¬ ˇÊáÊ––

““¡Ê ¬Ê°ø ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ (∑§Ê‡ÊÊ, ‚ÍÃË, ‚Ÿ ÿÊ ¡Í≈U ÁŸÁ◊¸Ã, ø◊¸¡ fl ™§ŸË) flSòÊÊ¥ ◊¥ •Ê‚Q§
„Ò¥U, ¬Á⁄Uª˝„U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ÿÊøŸÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U ÃÕÊ •äÊ—∑§◊¸ ◊¥ ⁄UUà „Ò¥U, fl ◊ÈÁŸ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ‚ ¬ÁÃÃ
„UÊÃ „Ò¥U–””
ÃÕÊ (ôÊÊŸË äÊ◊¸Œ‡ÊŸÊ∑ȧ‡Ê‹—) fl„U ôÊÊŸflÊŸ˜ ÿÊ ‚êÿÇôÊÊŸË, ÃÕÊ äÊ◊¸Œ‡ÊŸÊ ◊¥ ∑ȧ‡Ê‹
÷Ë „UÊÃÊ „ÒU– ‚êÿ∑˜§ ôÊÊŸ ∑§ ’‹ ‚ Áfl·ÿÊ¥ ‚ Áfl⁄UQ§ „UÊ∑§⁄U fl„U ∑§◊¸’ãäÊ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃÊ „ÒU–
ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (|/vy-vz, wÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ M§¬Ë „UÁ⁄UáÊÊ¥ ∑§Ê ’Ê¥äÊŸ ∑§ Á‹∞ ◊ÊòÊ (‚êÿ∑˜§) ôÊÊŸ „UË ∞∑§ ŒÎ…∏U ¬Ê‡Ê „ÒU •ÊÒ⁄U
ÿ„UË ÁøûÊ M§¬Ë ‚Ê¥¬ ∑§Ê fl‡Ê ◊¥ ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ªL§«∏ ŸÊ◊ ∑§Ê ◊„UÊ◊¥òÊ „ÒU–””
““’Ê⁄U-’Ê⁄U ¡ã◊ ‹Ÿ M§¬ ‡ÊòÊÈ ∑§Ê ◊Ê⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ôÊÊŸ ∞∑§ ÃˡáÊ Ã‹flÊ⁄U „ÒU •ÕflÊ
ÿ„U ÁflE Ãûfl ∑§Ê ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ÃË‚⁄UÊ ŸòÊ „ÒU–””
““Á¡‚ ÿÊªË ∑§Ê ‚◊Sà •ŸÈDUÊŸ ôÊÊŸ¬Ífl¸∑§ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚ ÿÊªË ∑§ Á∑§‚Ë ÷Ë ˇÊáÊ ◊¥ ∑§◊¸
∑§Ê ’ãäÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ „ÒU–””
{708 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞fl¥ ‚ ‚êÿÇôÊÊŸË Sflÿ¥ flÒ⁄UÊÇÿÊÁŒ‹Ê÷ÊÁãfl×, ¬⁄UÊŸÁ¬ ‚◊Ȭ∑§ÃÈZ ¬˝ÿÃÃ ÃÕÊ ¬⁄‘Uèÿ—

‚íôÊÊŸ¥ ¬˝ÿë¿UÁÖ äÊ◊Ê¸¬Œ‡Êp äÊ◊¸∑§ÕÊlŸÈDUÊŸÁ◊Áà ‚flʸոÁ‚hUÊÒ (9/25) ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜–
•òÊŒ◊fläÊÿ◊˜ óÅÿÊÁËÊ÷ÊÁŒ¬˝ÿÊ¡Ÿ¥ ÁflŸÒfl äÊ◊Ê¸¬Œ‡Ê— ∑§Êÿ¸—– •Ã ∞flÊQ¥§ ⁄UÊ¡-
flÊÁø∑§ª˝ãÕ (9/25/5)ó ““ŒÎCU¬ÿ˝ Ê¡Ÿ¬Á⁄Uàÿʪʌ˜ ©Uã◊ʪ¸ÁŸfløŸÊÕZ ‚ãŒ„U√ÿÊfløŸÊ¬Ífl¬¸ ŒÊÕ¸-¬˝∑§Ê‡ÊŸÊÕZ
äÊ◊¸∑§ÕÊlŸÈDUÊŸ¥ äÊ◊Ê¸¬Œ‡Ê ßUàÿÊÅÿÊÿÃ–””
äÊ◊Ê¸¬Œ‡Ê»§‹ÊãÿÁ¬ ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-110) ¬˝ÊQ§ÊÁŸó
•ÊŒ¬⁄U‚◊ÈhUÊ⁄UÊ •ÊáÊÊ flë¿UÀ‹ŒËfláÊÊ ÷ûÊË–
„UÊÁŒ ¬⁄UŒ‚ªûÊ •√flÊÁë¿UÃË ÿ ÁÃàÕS‚––
ÃÕÊ (•áÊȬ„UÊ÷ÊfláÊÊ¡ÈŒÊ ¡Ê߸U) ∞fl¥ ‚ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡— •ŸÈ¬˝ˇÊÊ÷ÊflŸÊÿÈQ§—, ÿÊªË •äÿÊà◊-
‚ÊäÊŸÊ⁄UÃp ÷flÁÖ ÿÈŸÁQ§ •Êà◊ÊŸ¥ ◊ÊˇÊáÊ ßUÁà ÿÊªË– ∞fl¥ ◊ÊˇÊ‚ÊäÊŸÊ⁄Uà ∞fl ÿÊªË ÷flÁÖ
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, fl„U ‚êÿÇôÊÊŸË Sflÿ¥ flÒ⁄UÊÇÿ •ÊÁŒ ∑§ ‹Ê÷ ‚ ÿÈQ§ „UÊÃÊ „ÈU•Ê, ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§Ê ÷Ë
©U¬∑Χà ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§Ê ÷Ë ‚êÿ∑˜§ ôÊÊŸ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
äÊ◊Ê̧¬Œ‡Ê ∑§Ê •Õ¸ „ÒUó äÊ◊¸∑§ÕÊ •ÊÁŒ ∑§⁄UŸÊ ó∞‚Ê ‚flʸոÁ‚ÁhU (~/wz) ◊¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ „ÒU–
ÿ„UÊ° ÿ„U äÿÊŸ ŒŸ ÿÊÇÿ ’Êà „ÒUó ÅÿÊÁÃ, ‹Ê÷ •ÊÁŒ ∑§Ê ¬˝ÿÊ¡Ÿ Ÿ ⁄Uπ∑§⁄U „UË
äÊ◊Ê̧¬Œ‡Ê ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– ßU‚ËÁ‹∞ ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ª˝ãÕ (~/wz/z) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““‹ÊÒÁ∑§∑§
ÅÿÊÁÃ, ‹Ê÷ •ÊÁŒ »§‹ ∑§Ë •Ê∑§Ê¥ˇÊÊ Ÿ ⁄UπÃ „ÈU∞, ©Uã◊ʪ¸ ∑§Ë ÁŸflÎÁûÊ ∑§ Á‹∞ ÃÕÊ ‚ãŒ„U ŒÍ⁄U
∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ∞fl¥ •ôÊÊà ¬ŒÊÕ¸ ∑§ ¬˝∑§Ê‡Ê ∑§ Á‹∞ äÊ◊¸∑§ÕÊ ∑§⁄UŸÊ “äÊ◊Ê̧¬Œ‡Ê” ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
äÊ◊Ê̧¬Œ‡Ê ∑§ »§‹Ê¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vvÆ) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê ∑§⁄UŸ ‚ •¬Ÿ •ÊÒ⁄U ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§Ê ©UhUÊ⁄U, ‚fl¸ôÊ ∑§Ë •ÊôÊÊ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ,
flÊà‚Àÿ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ, äÊ◊¸ ∑§Ë ¬˝÷ÊflŸÊ, Á¡Ÿ-fløŸ ◊¥ ÷ÁQ§, ÃÕÊ ÃËÕ¸¬⁄Uê¬⁄UÊ (üÊÈà fl ◊ÊˇÊ◊ʪ¸)
∑§Ë •ÁflëÿÈÁà óÿ »§‹ „UÊÃ „Ò¥U–””
ÃÕÊ (•ŸÈ¬˝ˇÊÊ÷ÊflŸÊÿÈÃÊ ÿÊªË) ßU‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U fl„U ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ •ŸÈ¬̋ˇÊÊ-÷ÊflŸÊ ‚ ÿÈQ§,
•ÊÒ⁄U ÿÊªË •ÕʸØ •äÿÊà◊‚ÊäÊŸÊ ◊¥ ⁄Uà „UÊÃÊ „ÒU– ÿÊªË fl„U „UÊÃÊ „ÒU ¡Ê •Êà◊Ê (Sflÿ¥) ∑§Ê ◊ÊˇÊ
‚ ¡Ê«∏ÃÊ „ÒU– ßU‚ Ã⁄U„U ◊ÊˇÊ-‚ÊäÊŸÊ ◊¥ ⁄Uà „UË ÿÊªË „UÊÃÊ „ÒU–
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ ~y-~{) —— 709}

ÃòÊ ÿÊÁªŸ— SflM§¬¥ ’Î. Ÿÿø∑˝§ (◊ÊßUÀ‹äÊfl‹Áfl⁄UÁøÃ, ªÊÕÊ-389) ¬˝ÊQ§◊˜ó

ÁáÊÁîÊÿ‚Ê‚Ê ÁáÊ廥§Œ‹ÊÿáÊÊ ◊ÈÄ∑§‚ÿ‹flÊflÊ⁄UÊ–
¡Ê ∞„U Ê flàÕª•Ê ‚Ê ¡Ê ß ¸ U áÊÁàÕ ‚¥ Œ  „ U Ê  – –
øÊÁ⁄UòÊ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-4) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
∑§ãŒ¬¸Œ¬¸Œ‹ŸÊ Œê÷Áfl„UËŸÊ Áfl◊ÈQ§√ÿʬÊ⁄U—–
©Uª˝Ã¬Ê§ ŒËåêÊòÊ—, ÿÊªË ÁflôÊÿ— ¬⁄U◊ÊÕ¸—––
‚ ÿÊªË •ŸÈ¬˝ˇÊÊ— ‚ÃÃ¥ ÷ÊflÿÁÖ ÃÊ •ŸÈ¬˝ˇÊÊ mUÊŒ‡Ê ÷flÁãÖ ÿÕÊ •äÊ˝ÈflʟȬ˝ˇÊÊ,
•‡Ê⁄UáÊʟȬ˝ˇÊÊ, ∞∑§àflʟȬ˝ˇÊÊ, •ãÿàflʟȬ̋ˇÊÊ, ‚¥‚Ê⁄UʟȬ̋ˇÊÊ, ‹Ê∑§ÊŸÈ¬̋ˇÊÊ, •‡ÊÈÁøàflʟȬ̋ˇÊÊ,
•ÊdflʟȬ̋ˇÊÊ, ‚¥fl⁄UʟȬ̋ˇÊÊ, ÁŸ¡¸⁄UʟȬ̋ˇÊÊ, äÊ◊ʸŸÈ¬̋ˇÊÊ, ’ÊÁäʌȋ¸÷ʟȬ̋ˇÊÊ øÁÖ ôÊÊÃ˘Õ¸ ¬ÈŸ—
¬ÈŸÁpãߥ ÷ÊflŸÊ ÷flÁÖ •ŸÈ¬ˇ̋ ÊÊáÊÊ¥ ÷ÊflŸÊ, •ÕʸØ •ŸÈ¬ˇ̋ ÊÊ‚ê’ÁãäÊŸË ÷ÊflŸÊ, ÃÊ‚Ê¥ ¬ÈŸ—¬ÈŸ—
Áøãß◊˜, ÃòÊ ÿÈÃÊ ÁŸ⁄UÃÊ ÿÊªË ◊ÈÁŸfl⁄UÊ ÷flÁÖ

ÿÊªË ∑§Ê SflM§¬ ’Î. Ÿÿø∑˝§ (◊ÊßUÀ‹ äÊfl‹-⁄UÁøÃ, ªÊÕÊ-x}~) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ
ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚Ÿ EÊ‚ ∑§Ê ¡Ëà Á‹ÿÊ „ÒU, Á¡‚∑§ ŸòÊÊ¥ ∑§ ¬‹∑§ ¤Ê¬∑§Ÿ ’㌠„UÊ ªÿ „Ò¥U, ¡Ê
∑§Êÿ ∑§ √ÿʬÊ⁄U ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU, ∞‚Ë •flSÕÊ ∑§Ê ¡Ê ¬˝Êåà „ÒU fl„U ÁŸS‚ãŒ„U “ÿÊªË” „ÒU–””
øÊÁ⁄UòÊ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-y) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““∑§ãŒ¬¸ (∑§Ê◊) fl Œ¬¸ (•Á÷◊ÊŸ) ∑§Ê Á¡‚Ÿ Œ‹Ÿ ∑§⁄U ÁŒÿÊ „ÒU (ÿÊ ∑§ãŒ¬¸ ∑§ Œ¬¸
∑§Ê øÍ⁄U-øÍ⁄U ∑§⁄U ÁŒÿÊ „ÒU), ¡Ê Œê÷ ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU, ¡Ê ∑§Ê◊ ∑§ √ÿʬÊ⁄U ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU •ÊÒ⁄U Á¡‚∑§Ê
‡Ê⁄UË⁄U ©Uª˝ ì ‚ ŒËåà „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU, ©U‚Ë ∑§Ê ¬⁄U◊ÊÕ¸ M§¬ ‚ ÿÊªË ¡ÊŸŸÊ øÁÊ„U∞–””
fl„U ÿÊªË •ŸÈ¬ˇ̋ ÊÊ•Ê¥ ∑§Ê ‚ŒÊ ÷ÊÃÊ „ÒU– fl •ŸÈ¬ˇ̋ ÊÊ∞° ’Ê⁄U„U „UÊÃ Ë „ÒU¥– ¡Ò‚ó
 •äÊÈ̋flʟȬˇ̋ ÊÊ,
•‡Ê⁄UáÊʟȬ˝ˇÊÊ, ∞∑§àflʟȬ˝ˇÊÊ, •ãÿàflʟȬ˝ˇÊÊ, ‚¥‚Ê⁄UʟȬ˝ˇÊÊ, ‹Ê∑§ÊŸÈ¬˝ˇÊÊ, •‡ÊÈÁøàflʟȬ˝ˇÊÊ,
•ÊdflʟȬ̋ˇÊÊ, ‚¥fl⁄UʟȬ̋ˇÊÊ, ÁŸ¡¸⁄UʟȬ̋ˇÊÊ, äÊ◊ʸŸÈ¬̋ˇÊÊ •ÊÒ⁄U ’ÊÁäʌȋ¸÷ʟȬ̋ˇÊÊ– ôÊÊà •Õ¸ ◊¥ ’Ê⁄U-
’Ê⁄U Áøãß ∑§⁄UŸÊ “÷ÊflŸÊ” „UÊÃË „ÒU– •ŸÈ¬˝ˇÊÊ ∑§Ë ÷ÊflŸÊ •ÕʸØ •ŸÈ¬˝ˇÊÊ-‚ê’ãäÊË ÷ÊflŸÊ,
•ÕʸØ ©UŸ∑§Ê ’Ê⁄U-’Ê⁄U Áøãß, ©U‚◊¥ ÿÊªË ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ ÿÈà ÿÊŸË ÁŸ⁄Uà (‚¥‹ÇŸ) ⁄U„UÃ „Ò¥U–
{710 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞ÃÊ •ŸÈ¬̋ˇÊÊ— ‡ÊÈ÷÷ÊflM§¬Ê— ßUàÿÁS◊ãŸfl ª˝ãÕ (ªÊÕÊ 60-61) ÁŸÁŒ¸CU◊˜– ∞ÃÊÁ÷⁄U‡ÊÈ÷-

ÿÊªSÿ ‚¥fl⁄UÊ ÷flÁà ßUÁà “’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ”-ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-63) ÁŸM§Á¬Ã◊˜–
‚◊ª˝ÃÿÊ ∞ÃÊ‚Ê◊ŸÈ¬˝ˇÊÊáÊÊ¥ ø »§‹ÊÁŸ ôÊÊŸÊáʸfl (2/192/245) ßUàÕ¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃÊÁŸó
Áflh˜ÿÁà ∑§·ÊÿÊÁÇŸ—, Áflª‹Áà ⁄UʪÊ Áfl‹ËÿÃ äflÊãÃ◊˜–
©UÁã◊·Áà ’ÊäʌˬÊ NÁŒ ¬È¥‚Ê¥ ÷ÊflŸÊèÿÊ‚ÊØ––
¬kŸÁ㌬@Áfl¥‡ÊÁÃ∑§Êª˝ãÕ (6/42) ∞ÃÊ ÷ÊflŸÊ— ∑§◊¸ˇÊÿ„UÃflÊ ÷flãÃËÁà ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜ó
mUÊŒ‡ÊÊÁ¬ ‚ŒÊ ÁøãàÿÊ •ŸÈ¬˝ˇÊÊ ◊„UÊà◊Á÷—–
ÃŒ˜÷ÊflŸÊ ÷flãàÿfl ∑§◊¸áÊ— ˇÊÿ∑§Ê⁄UáÊ◊˜––
SflÊÁ◊∑§ÊÁø∑§ ÿ◊Ãó ∞ÃÊ ÷ÊflŸÊ— ÷√ÿ¡Ÿ-•ÊŸãŒ¡Ÿãÿ— (∑§ÊÁø∑§ ÿʟȬˇ˝ ÊÊ, ªÊÕÊ-1)
ÁŸÁŒ¸CUÊ—ó

ÿ •ŸÈ¬̋ˇÊÊ∞° ‡ÊÈ÷÷Êfl M§¬ „Ò¥U ó∞‚Ê ßU‚Ë ª˝ãÕ (ªÊÕÊ {Æ-{v) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– ßUŸ‚
•‡ÊÈ÷ ÿÊª ∑§Ê ‚¥fl⁄U „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U ’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-{x) ◊¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU–
“ôÊÊŸÊáʸfl” (w/v~w/wyz) ◊¥ ‚◊ª˝ÃÿÊ ßUŸ •ŸÈ¬̋ˇÊÊ•Ê¥ ∑§Ê »§‹ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝ÁìÊÁŒÃ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““÷ÊflŸÊ•Ê¥ ∑§ •èÿÊ‚ ‚ √ÿÁQ§ ∑§ NŒÿ ◊¥ ∑§·Êÿ ∑§Ë •Êª ’ȤÊÃË „ÒU, ⁄Uʪ ÁflªÁ‹Ã
(äÊË⁄‘U-äÊË⁄‘U ˇÊËáÊ) „UÊÃÊ „Ò, •¥äÊ⁄UÊ ŸCU „UÊÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ôÊÊŸ-ŒË¬ ¬˝∑§≈U „UÊÃÊ „ÒU–””
“¬kŸÁãŒU¬@Áfl¥‡ÊÁÃ∑§Ê” ª˝ãÕ ({/yw) ◊¥ ÷ÊflŸÊ•Ê¥ ∑§Ê ∑§◊¸ˇÊÿ∑§Ê⁄U∑§ ’ÃÊÃ „ÈU∞ ∑§„UÊ
ªÿÊ „ÒUó
““◊„UÊà◊Ê•Ê¥ ∑§Ê øÊÁ„U∞ Á∑§ fl ‚ŒÒfl ’Ê⁄U„U •ŸÈ¬̋ˇÊÊ•Ê¥ ∑§Ê Áøãß ∑§⁄‘¥U– ©UŸ∑§ Á‹∞ fl
÷ÊflŸÊ∞° ∑§◊¸-ˇÊÿ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃË „Ò¥U–””
SflÊ◊Ë ∑§ÊÁø∑§ÿ (∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ, ªÊÕÊ-v) ∑§ ◊à ◊¥ ÿ ÷ÊflŸÊ∞° ÷√ÿ¡ŸÊ¥ ∑§ Á‹∞
•ÊŸãŒ ∑§Ë ¡ŸŸË ∑§„UË ªß¸U „Ò¥U–
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ ~y-~{) —— 711}

ÃÕÊ (ÁáÊ¥ŒÊfl¥øáÊŒÍ⁄UÊ) ÁŸãŒÊ fl@ŸÊ ø, ©U÷ÊèÿÊ¥ ŒÍ⁄U— •‚¥S¬ÎCU— ‚Ÿ˜ ÁÃDUÁÖ ÿÕÊÕ¸Sÿ
•ÿÕÊÕ¸Sÿ flÊ ŒÊ·Sÿ ÿŒÈŒ˜÷ÊflŸ¥, Ãà¬˝Áà ßUë¿UÊ “ÁŸãŒÊ” ∑§âÿÃ– ÿmUÊ •ÁŸCU»§‹flÊŒÊ ÁŸãŒÊ–
¬⁄UÁŸãŒÊ ŸÊÁøÃÁà ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (371-374) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
‚ªáÊ ¬⁄UªáÊ flÊ ¬⁄U¬Á⁄UflÊŒ¥ ø ◊Ê ∑§⁄‘UîÊÊ„U–
•ìÊÊ‚ÊŒáÊÁfl⁄UŒÊ „UÊ„U ‚ŒÊ flîÊ÷ËM§ ÿ––
•ÊÿÊ‚fl⁄U÷ÿŒÈÄπ‚Êÿ‹„ÈUªûÊáÊÊÁáÊ ÿ ∑§⁄‘UßU̧–
¬Á⁄UÁáÊ¥ŒÊ Áfl „ÈU ¬ÊflÊ ŒÊ„UǪ∑§⁄UË ‚ÈÿáÊfl‚Ê––
Á∑§ìÊÊ ¬⁄US‚ ÁáÊ¥Œ¥ ¡Ê •å¬ÊáÊ¥ ΔUflŒÈÁ◊ë¿UîÊ–
‚Ê ßUë¿UÁà •Ê⁄UÊÇ ª¥ ¬⁄ÁUê◊ ∑§«ÈU•Ê‚„U ¬Ë∞––
Œ_ÂUáÊ •ááÊŒÊ‚¥ ‚å¬ÈÁ⁄U‚Ê ‹ÁîÊ•Ê ‚ÿ¥ „UÊßU–
⁄UÄπßU ÿ ‚ÿ¥ ŒÊ‚¥ fl Ãÿ¥ ¡áÊ¡¥¬áÊ÷∞áÊ––

ÃÕÊ (ÁŸãŒÊfl@ŸŒÍ⁄U—) ÁŸãŒÊ •ÊÒ⁄U fl@ŸÊ (ΔUªË) óßUŸ‚ fl„U ŒÍ⁄U ÿÊŸË •‚¥S¬ÎCU
⁄U„UÃÊ „ÒU– ÿÕÊÕ¸ ÿÊ •ÿÕÊÕ¸ (•‚àÿ) ŒÊcÊ ∑§Ê ¡Ê ©UŒ˜÷ÊflŸ, ©U‚∑§ ¬˝Áà ßUë¿UÊ ∑§Ê “ÁŸãŒÊ”
∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– •ÕflÊ •ÁŸCUU »§‹ ∑§Ê ∑§ÕŸ “ÁŸãŒÊ” „ÒU– ŒÍ‚⁄‘U ∑§Ë ÁŸãŒÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞ ó
ßU‚ ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ x|v-x|y) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““•¬Ÿ ªáÊ ◊¥ ÿÊ ŒÍ‚⁄‘U ªáÊ ◊¥ ÁSÕà ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§Ë ÁŸãŒÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– ÃÕÊ
•ÁÕʂʌŸÊ (•Ê‡ÊÊßÊ) ‚ Áfl⁄Uà ⁄U„UÊ •ÊÒ⁄U ‚ŒÊ ¬Ê¬ ‚ «U⁄UÊ–””
““¬⁄UÁŸãŒÊ ∑§⁄UŸ ‚ •ÊÿÊ‚ (flÎÕÊ ¬Á⁄UüÊ◊), flÒ⁄U ÷Êfl, ÷ÿ, ŒÈ—π, ‡ÊÊ∑§ fl ‹ÉÊÈÃÊ
•ÊÁŒ ¬˝∑§≈U „UÊÃ „Ò¥U– fl„U ¬Ê¬M§¬ „ÒU, ŒÈ÷ʸÇÿ∑§ÊÁ⁄UáÊË „ÒU •ÊÒ⁄U ‚í¡ŸÊ¥ ∑§Ê •Á¬˝ÿ „UÊÃË „ÒU–””
““¡Ê ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§Ë ÁŸãŒÊ ∑§⁄U∑§ Sflÿ¥ ∑§Ê ªÈáÊË ∑§„U‹ÊŸ ∑§Ë ßUë¿UÊ ⁄UπÃÊ „Ò, fl„U ◊ÊŸÊ ŒÍ‚⁄‘U
∑§ mUÊ⁄UÊ ∑§≈ÈU •ÊÒ·ÁäÊ ¬ËŸ ‚ •¬ŸË ŸË⁄UÊªÃÊ øÊ„UÃÊ „ÒU–””
““‚à¬ÈL§· ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§ ŒÊ· Œπ∑§⁄U Sflÿ¥ ‹Áí¡Ã „UÊÃ „Ò¥U– fl ÃÊ ‹Ê∑§Ê¬flÊŒ-÷ÿ ‚ •¬ŸË
Ã⁄U„U ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§ ŒÊ·Ê¥ ∑§Ê Á¿U¬ÊÃ „Ò¥U–””
{712 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á∑¥§ø, ¬⁄UÁŸãŒÊ ŸËøÒªÊò¸ Ê∑§◊¸áÊ •Êdfl÷ÍÃÊ ÷flÃËÁà ÃûflÊÕ¸‚òÍ Ê (6/25) ÃÕÊ ⁄UÊ¡flÊÁø∑§
(6/11/15) ø ¬⁄UÁŸãŒÊ •‚mUl∑§◊¸áÊ •Êdfl÷ÍÃÁà ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜, •ÃSÃSÿÊ „UÿÃÊ S¬CÒUfl–
fl¥øŸÊ ◊ÊÿÒfl– ÃŒ˜÷Œ Ê— ¬@ó ÁŸ∑ΧÁ×, ©U¬ÁäÊ—, ‚ÊÁì˝ÿÊª—, ¬˝ÁáÊÁäÊ—, ¬˝ÁÃ∑ȧ@Ÿ¥ øÁà ÷ªflÃË-
•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕSÿ (25 ªÊÕÊÿÊ—) Áfl¡ÿÊŒÿÊ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ÁŸÁŒ¸CU◊–˜ ÃòÊ •ÁÂãäÊÊŸ∑ȧ‡Ê‹ÃÊ äÊŸ ∑§Êÿ¸ flÊ
∑ΧÃÊÁ÷‹Ê·Sÿ fl@ŸÊ “ÁŸ∑ΧÁ×” ∑§âÿÃ– ‚Œ˜÷Êfl¥ ¬˝ë¿UÊl äÊ◊¸√ÿÊ¡Ÿ SÃÒãÿÊÁŒŒÊ· ¬˝flÁÎ ûÊ— “©U¬ÁäÊ—”
÷flÁÖ •Õ¸·È Áfl‚¥flÊŒ—, Sfl„USÃÁŸÁˇÊåú˝√ÿʬ„U⁄UáÊ¥ ŒÍcÊáÊ¥ ¬˝‡Ê¥‚Ê flÊ “‚ÊÁì˝ÿÊª—” ∑§âÿÃ–
¬˝ÁÃM§¬º˝√ÿ◊ÊŸ∑§⁄UáÊÊÁŸ, ™§ŸÊÁÃÁ⁄UQ§◊ÊŸ¥, ‚¥ÿÊ¡ŸÿÊ º˝√ÿÁflŸÊ‡ÊŸÁ◊Áà “¬˝ÁáÊÁäÊ—” •Á÷äÊËÿÃ–
•Ê‹ÊøŸ¥ ∑ȧfl¸ÃÊ ŒÊcÊÁflÁŸªÍ„UŸ¥ “¬˝ÁÃ∑ȧ@Ÿ◊˜” ÷áÿÃ–
ÃÕÊ (¬Á⁄U‚„©Ufl‚ǪŒÈÄπ ‚„U◊ÊáÊÊ) ¬⁄UË·„UÊ—, ©U¬‚ªÊ¸p, Ã·Ê¥ ÿŒ˜ ŒÈ—π¥ Ãà‚„UŸ‡ÊË‹p
◊ÈÁŸ⁄UÊ¡Ê ÷flÁÖ ◊ʪʸëëÿflŸÁŸ¡¸⁄UÊÕZ ¬Á⁄U·Ê…U√ÿÊ— ¬⁄UË·„UÊ ÷flÁãÖ Ã ø mUÊÁfl¥‡ÊÁÂ¥Åÿ∑§Ê—–

•ÊÒ⁄U, ¬⁄UÁŸãŒÊ ŸËø ªÊòÊ ∑§◊¸ ∑§Ê •Êdfl M§¬ „UÊÃË „ÒU óÿ„U ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ ({/wz) ◊¥
ÃÕÊ ÿ„U •‚ÊÃÊflŒŸËÿ ∑§◊¸ ∑§Ê •Êdfl M§¬ ÷Ë „UÊÃË „ÒU óÿ„U ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ({/vv/vz) ◊¥ ∑§„UÊ
ªÿÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ©U‚∑§Ë „UÿÃÊ ÃÊ S¬CU „UË „ÒU– flÜøŸÊ “◊ÊÿÊ” (∑§Ê ŒÍ‚⁄UÊ ŸÊ◊) „UÒ– ©U‚∑§ ¬Ê°ø
÷Œ „Ò¥Uó ÁŸ∑ΧÁÃ, ©U¬ÁäÊ, ‚ÊÁì˝ÿÊª, ¬˝ÁáÊÁäÊ •ÊÒ⁄U ¬˝ÁÃ∑ȧ@Ÿ ó∞‚Ê ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ
∑§Ë wzflË¥ ªÊÕÊ ∑§Ë Áfl¡ÿÊŒÿÊ ≈UË∑§Ê ◊¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU– äÊŸ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ÿÊ Á∑§‚Ë ∑§Êÿ¸ ∑§
Áfl·ÿ ◊¥ •Á÷‹Ê·Ê flÊ‹ ◊ŸÈcÿ ∑§Ê »°§‚ÊŸ ∑§Ë øÃÈ⁄UÃÊ ∑§Ê “ÁŸ∑ΧÁÔ ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– •ë¿U
¬Á⁄UáÊÊ◊ ∑§Ê …U∑§∑§⁄U (Á¿U¬Ê ∑§⁄U), äÊ◊¸ ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ ‚ øÊ⁄UË •ÊÁŒ ŒÊ·Ê¥ ◊¥ ¬˝flÎÁûÊ ∑§⁄UŸÊ “©U¬ÁäÊ”
(ŸÊ◊∑§ ◊ÊÿÊ) „ÒU– äÊŸ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ Áfl‚êflÊŒ (¤Êª«∏Ê) ∑§⁄UŸÊ, •¬Ÿ „UÊÕ ◊¥ ⁄UπË äÊ⁄UÊ„U⁄U ∑§Ê
„U⁄UáÊ ∑§⁄U ‹ŸÊ, ¬˝ÿÊ¡Ÿ ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U ŒÍ·áÊ ‹ªÊŸÊ ÿÊ ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§⁄UŸÊ óÿ„U ‚ÊÁì˝ÿÊª (◊ÊÿÊ)
„ÒU– „UËŸÊÁäÊ∑§ ∑§Ë◊à ∑§Ë ∞∑§ ¡Ò‚Ë flSÃÈ•Ê¥ ∑§Ê •Ê¬‚ ◊¥ Á◊‹ÊŸÊ, ÃÊÒ‹-◊ʬ ∑§ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê
∑§◊-íÿÊŒÊ ⁄Uπ∑§⁄U ‹Ÿ-ŒŸ ∑§⁄UŸÊ, (‚ëø fl ¤ÊÍΔU) ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê Á◊‹Ê∑§⁄U ¬ŒÊÕ¸ (∑§ ªÈáÊ •ÊÁŒ)
∑§Ê ŸCU ∑§⁄UŸÊ óÿ„U “¬˝ÁáÊÁäÊ” (◊ÊÿÊ) ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– •Ê‹ÊøŸÊ ∑§⁄UÃ ‚◊ÿ •¬Ÿ ŒÊ· ∑§Ê
Á¿U¬ÊŸÊ ó¬˝ÁÃ∑È¥§øŸ (◊ÊÿÊ) ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
•ÊÒ⁄U (¬⁄UË·„U-©U¬‚ª¸ŒÈ—π¥ ‚„U◊ÊŸ—) ¬⁄UË·„U •ÊÒ⁄U ©U¬‚ª¸, ©UŸ∑§ ¡Ê ŒÈ—π, ©UŸ∑§Ê
‚„UŸ ∑§⁄UŸ ∑§ Sfl÷Êfl flÊ‹Ê ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ „UÊÃÊ „ÒU– (◊ÊˇÊ-) ◊ʪ¸ ‚ ëÿÈÁà Ÿ „UÊ •ÊÒ⁄U ∑§◊¸-ÁŸ¡¸⁄UÊ
„UÊóßU‚∑§ Á‹∞ ¬⁄UË·„UÊ¥ ∑§Ê ‚„UŸÊ „UÊÃÊ „ÒU– ßUŸ ¬Á⁄U·„UÊ¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ ’Ê߸U‚ „ÒU–
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ ~y-~{) —— 713}

ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ (9/9) ø ÃãŸÊ◊ÊÁŸ ¬˝ÊQ§ÊÁŸó ““ˇÊÈÁବʂʇÊËÃÊcáÊŒ¥‡Ê◊‡Ê∑§ŸÊÇãÿÊ⁄UÁÃ-

SòÊËøÿʸÁŸ·lʇʃÿÊ∑˝§Ê‡ÊfläÊÿÊøŸÊ‹Ê÷⁄Uʪ ÃÎáÊS¬‡Ê¸◊‹‚à∑§Ê⁄U¬⁄È US∑§Ê⁄U¬ô˝ ÊÊôÊÊŸÊŒ‡Ê¸ŸÊÁŸ–”” ∞∑§Sÿ ¡ŸSÿ
ÿȪ¬Œ∑§ÊŸÁfl¥‡ÊÁì⁄UË·„UÊ— ‚ê÷flÁãÖ ∞Ãà¬⁄UË·„UŒÈ—π‚„UŸ◊fl ‚◊ÃʬÍfl¸∑¥§ ¬⁄UËcÊ„U¡ÿÊ ÷flÁÖ
©UQ¥§ ø ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ-ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-98)ó
‚Ê Áfl ¬Á⁄U‚„UÁfl¡•Ê ¿ÈU„UÊÁŒ¬Ë«UÊáÊ •ßU⁄U©UgÊáÊ¥–
‚fláÊÊáÊ¥ ø ◊ÈáÊËáÊ¥ ©Ufl‚◊÷ÊfláÊ ¡¥ ‚„áÊ¥––
©U¬‚ªÊ¸— ¬⁄UÁŸÁ◊ûÊ∑§Ê •‚s¬Ë«∏ÊÁfl‡Ê·Ê ÷flÁãÖ ∞Ã øÃÈ÷¸ŒÊ— ÷flÁãÃ, ÿÕÊ ‚È⁄U-
ÁŸÁ◊ûÊ∑§Ê—, ◊ŸÈ c ÿÁŸÁ◊ûÊ∑§Ê—, ÁÃÿ¸ ª ˜ Á ŸÁ◊ûÊ∑§Ê—, •ø à ŸÁŸÁ◊ûÊ∑§Êp– ∑§ÁÕÃ¥ øÒ Ã Ã˜
÷Êfl¬˝Ê÷Îê˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-93) ≈UË∑§ÊÿÊ◊˜ó “Œfl◊ÊŸflÁÃÿ¸ªøßÊ¬º˝flèÿ ©U¬‚ª¸èÿ—” ßUÁÖ
∞Ã·Ê¥ ‚ÊŒÊ„U⁄UáÊÁŸM§¬áÊ¥ ø •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊ÎÃ (6/111) ÁflÁ„UÃ◊˜ó

ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ (~/~) ◊¥ ßUŸ∑§ ŸÊ◊Ê¥ ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒUó ““ˇÊÈäÊÊ, ÃηÊ,
‡ÊËÃ, ©UcáÊ, Œ¥‡Ê◊‡Ê∑§, ŸÇŸÃÊ, •⁄UÁÃ, SòÊË, øÿʸ, ÁŸ·lÊ, ‡ÊƒÿÊ, •Ê∑˝§Ê‡Ê, fläÊ, ÿÊøŸÊ, •‹Ê÷,
⁄UÊª, ÃÎáÊS¬‡Ê¸, ◊‹, ‚à∑§Ê⁄U-¬È⁄US∑§Ê⁄U, ¬˝ôÊÊ, •ôÊÊŸ •ÊÒ⁄U •Œ‡Ê¸Ÿ óÿ (’Ê߸U‚) ¬⁄UË·„U „UÊÃ
„Ò¥U–”” ∞∑§ √ÿÁQ§ ∑§Ê ∞∑§ ‚ÊÕ •ÁäÊ∑§Ã◊ ©UãŸË‚ ¬⁄UËcÊ„U „UÊ ‚∑§Ã „Ò¥U– ßUŸ ¬⁄UË·„UÊ¥ ∑§ ŒÈ—π ∑§Ê
‚◊ÃʬÍfl¸∑§ ‚„UŸ ∑§⁄U ‹ŸÊ óÿ„UË ¬⁄UË·„U-¡ÿ „UÊÃ Ê „ÒU–
∑§ÊÁø∑§ ÿʟȬˇ˝ ÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-~}) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““•àÿãà ÷ÿÊŸ∑§ ÷Íπ •ÊÁŒ ∑§Ë flŒŸÊ ∑§Ê ôÊÊŸË ◊ÈÁŸ ¡Ê ‡ÊÊãà ÷Êfl ‚ ‚„UŸ ∑§⁄UÃ
„Ò¥U, ©U‚ „UË ¬⁄UË·„U-¡ÿ ∑§„UÃ „Ò¥U–””
¬⁄U-ÁŸÁ◊ûÊ∑§ (ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§ mÊ⁄UÊ ∑ΧÃ) •‚s Áfl‡Ê· ¬Ë«∏Ê “©U¬‚ª¸” „UÊÃ „Ò¥U– ßUŸ∑§ øÊ⁄U
÷Œ „Ò¥U, ¡Ò‚ (v) ‚È⁄UÁŸÁ◊ûÊ∑§, (w) ◊ŸÈcÿÁŸÁ◊ûÊ∑§, (x) ÁÃÿZø ÁŸÁ◊ûÊ∑§, (y) •øß
ÁŸÁ◊ûÊ∑§– ÷Êfl¬˝Ê÷Îà (ªÊÕÊ-~x) ∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ “Œfl, ◊ÊŸfl, ÁÃÿ¸@, •øß mÊ⁄UÊ ∑Χà ©U¬Œ˝fl
M§¬ ©U¬‚ª¸” ÿ„U ∑§ÕŸ Á∑§ÿÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒU–
ßUŸ∑§Ê ‚ÊŒÊ„U⁄UáÊ ÁŸM§¬áÊ •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà ({/vvv) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
{714 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

SfläÿÊŸÊÁë¿Ufl¬Êá«ÈU¬òÈ Ê‚È∑§È ◊Ê‹SflÊÁ◊ÁfllÈëø⁄U¬D˝ UÊ— ‚Ê…UÁflÁøãŸÎÁÃÿ¸ª◊⁄UÊà ÕÊŸÊ¬‚ªÊ¸— ∑˝§◊ÊØ–

‚¥‚Ê⁄¥U ¬ÈL§·ÊûÊ◊Ê— ‚◊„U⁄U¥SÃûÊଌ¥ ¬̋å‚flÊ ‹ËŸÊ— SflÊà◊ÁŸ ÿŸ ÃŸ ¡ÁŸÃ¥ äÊÈãflãàfl¡ãÿ¥ ’ÈäÊÊ—––
ŒÎÁCU÷ŒŸ Œ‡ÊÁfläÊàfl◊Á¬ ©U¬‚ªÊ¸áÊÊ¥ „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ (10/42) ¬˝ÊQ§◊˜ó
SòÊˬȥŸ¬È¥‚∑Ò§ÁSÃÿ¸ÇŸÎ‚È⁄ÒU⁄UCU Ã ∑ΧÃÊ—–
‡Ê⁄UË⁄UÊøßàflÊèÿÊ◊˜, ©U¬‚ªÊ¸ Œ‡ÊÊÁŒÃÊ—––
∞fl¥ ’ÊsÊèÿãÃ⁄Uº˝√ÿ¬Á⁄UáÊÁÃM§¬Ê— •‚¥∑§À¬Ê¬ÁSÕÃÊ— ‡ÊÊ⁄UË⁄U◊ÊŸ‚¬˝∑ΧCU¬Ë«∏Ê„UÃfl—
ˇÊÈäÊÊŒÿ— ¬⁄UË·„UÊ •ÁŸÁë¿UÃÊ •Á¬ ·Ê…U√ÿÊ ÷flÁãÃ, ©U¬‚ªÊ¸SÃÈ ¬⁄UÁŸÁ◊ûÊ∑§Ê— Sflë¿UÿÊ ·Ê…U√ÿÊ
ßUÁà Áfl‡Ê·—– ÃÕÊ (‚È„U¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊ⁄UŒÊ) ‡ÊÈ÷äÿÊŸÊäÿÿŸ⁄UÃÊ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡Ê ÷flÁÖ äÊ◊¸äÿÊŸ¥ ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ¥
øÁà mU ‡ÊÈ÷äÿÊŸ–

““•Êà◊SflM§¬ ∑§Ê äÿÊŸ ∑§⁄UŸ ‚ Á‡Êfl÷ÍÁà ◊ÈÁŸ, ¬Êá«Ufl, ‚È∑§È ◊Ê‹ (ª¡‚È∑§È ◊Ê‹) SflÊ◊Ë
ÃÕÊ ÁfllÈëø⁄U (•ÊÁŒ) ¬˝◊π È ◊„UʬÈL§·Ê¥ Ÿ ∑˝§◊‡Ê— •øß∑ΧÃ, ◊ŸÈcÿ∑ΧÃ, ÁÃÿZø-∑Χà fl Œfl∑ΧÃ
©U¬‚ªÊZ ∑§Ê ‚„UŸ ∑§⁄U∑§ ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ê ŸÊ‡Ê Á∑§ÿÊ, ßU‚Á‹∞ ©U‚ ¬Œ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UŸ ∑§ ßUë¿ÈU∑§
ÁflmÊŸ˜ SflÊà◊Ê ◊¥ ‹ËŸ „UÊ∑§⁄U •øß •ÊÁŒ ◊¥ ‚ Á∑§‚Ë ∑§ ÷Ë mÊ⁄UÊ „UÊŸ flÊ‹ ©U¬‚ªÊZ ∑§Ê ‚„UŸ
∑§⁄‘¥U–””
ŒÎÁCU÷Œ ‚ „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ (vÆ/yw) ◊¥ ©U¬‚ªÊZ ∑§ Œ‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÷Ë ’ÃÊÿ ªÿ „Ò¥Uó
SòÊË, ¬ÈL§· fl Ÿ¬È¥‚∑§ ∑§ ÷Œ ‚ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ÁÃÿ¸@, (SòÊË, ¬ÈL§· fl Ÿ¬È¥‚∑§ ∑§ ÷Œ
‚) ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ◊ŸÈcÿ, ÃÕÊ (¬ÈL§· fl SòÊË ∑§ ÷Œ ‚) ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ Œfl, ßUŸ •ÊΔU ∑§ mÊ⁄UÊ
∑Χà ©U¬‚ª¸ •ÊΔU „ÈU∞, ßU‚∑§ •ÁÃÁ⁄UQ§, ‡Ê⁄UË⁄UÁŸÁ◊ûÊ∑§ fl •øß-∑Χà óßUŸ ŒÊ ©U¬‚ªÊZ ∑§Ê
Á◊‹Ê ∑§⁄U ∑ȧ‹ Œ‚ ©U¬‚ª¸ ∑§„U ªÿ „Ò¥U–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ fl ◊ÊŸÁ‚∑§ •àÿÁäÊ∑§ ¬Ë«∏Ê ∑§ „UÃÈ ˇÊÈäÊÊ •ÊÁŒ ¬⁄UË·„U, ¡Ê ’Ês
fl •ÊèÿãÃ⁄U Œ˝√ÿ ∑§Ë ¬Á⁄UáÊÁà M§¬ „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U •‚¥∑§ÁÀ¬Ã (•ÁŸÁë¿UÃ) M§¬ ‚ ©U¬ÁSÕà „UÊÃ
„Ò¥U, ¡Ê •ÁŸÁë¿Uà „UÊÃ „ÈU∞ ÷Ë ‚„UŸ ∑§⁄UŸ ÿÊÇÿ „UÊÃ „Ò¥U– Á∑§ãÃÈ ©U¬‚ª¸ ¬⁄U-∑Χà „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U
Sflë¿UÊ ‚ ‚„UŸ ∑§⁄UŸ ÿÊÇÿ „UÊÃ „Ò¥U óÿ„U Áfl‡Ê· (ôÊÊÃ√ÿ) „ÒU– ÃÕÊ (‡ÊÈ÷äÿÊŸÊäÿÿŸ⁄U×)
‡ÊÈ÷ äÿÊŸ fl •äÿÿŸ ◊¥ ÁŸ⁄Uà ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ „UÊÃ „Ò¥U– äÊ◊¸äÿÊŸ fl ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ óÿ ŒÊ ‡ÊÈ÷ äÿÊŸ „Ò¥U–
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ ~y-~{) —— 715}

ÃÿÊ⁄‘U∑§Ã⁄‘U (flø◊ÊŸ∑§Ê‹ ÃÈ äÊ◊¸äÿÊŸ) ÃÕÊ •äÿÿŸ SflÊäÿÊÿ ø ⁄UÃÊ ◊ÈŸËãº˝Ê ÷flÁÖ

ÿmUÊ äÿÊŸ◊flÊäÿÿŸ◊˜, ÃòÊ ⁄U× ‚ ÷flÁÖ flSÃÈÃÊ äÿÊŸ ÁŸpÿ√ÿfl„UÊ⁄UÊ÷ÿ◊ÊˇÊ◊ʪʸŸÈDUÊŸ¥ Sfl×
Á‚h˜UÿÃËàÿÃSÌȬÿÊÁªàfl¥ S¬CU◊flÁà ’Î. º˝√ÿ‚¥ª˝„U (ªÊÕÊ-47) ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
ŒÈÁfl„¥U Á¬ ◊ÊÄπ„U©¥U í¤ÊÊáÊ ¬Ê©UáÊÁŒ ¡¥ ◊ÈáÊË ÁáÊÿ◊Ê–
Ãê„UÊ ¬ÿûÊÁøûÊÊ ¡Íÿ¥ ¤ÊÊáÊ¥ ‚◊é÷‚„U––
ÃÕÊ ø (ªÿ‚¥ªÊ „UÊÁŒ ◊ÈÁáÊ⁄UÊ•Ê) ªÃ‚XU—, ¬Á⁄Uª˝„U⁄UÁ„U×, ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡— ‚ ÷flÁÖ
¬Á⁄Uª˝„UÊ ÁmUÁfläÊ—ó ’Ês, •ÊèÿãÃ⁄Up– ◊ÈÁŸfl⁄U— ‚fl¸ÁfläʬÁ⁄Uª˝„U⁄UÁ„UÃÊ ÷flÃËàÿʇÊÿ—– •Ã∞fl
⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄‘U (‡‹Ê∑§-10) ¬˝‡ÊSÃìÁSflŸ— SflM§¬¥ ÁŸÁŒ¸CU◊ÁSÃó
Áfl·ÿʇÊÊfl‡ÊÊÃËÃÊ ÁŸ⁄UÊ⁄Uê÷Ê˘¬Á⁄Uª˝„U—–
ôÊÊŸäÿʟìÊ⁄UQ§—, ìSflË ‚ ¬˝‡ÊSÿÃ––

ßUŸ ŒÊŸÊ¥ ◊¥ ‚ Á∑§‚Ë ∞∑§ ◊¥ (flø◊ÊŸ∑§Ê‹ ◊¥ ◊ÊòÊ äÊ◊¸äÿÊŸ ◊¥) ÃÕÊ •äÿÿŸ ÿÊŸË
SflÊäÿÊÿ ◊¥ ‚¥‹ÇŸ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ „UÊÃ „Ò¥U– •ÕflÊ äÿÊŸ „UË •äÿÿŸ „ÒUó ©U‚◊¥ fl ⁄Uà (‚¥‹ÇŸ) ⁄U„UÃ
„Ò¥U– flSÃÈ× äÿÊŸ ◊¥ ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ fl √ÿfl„UÊ⁄U◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê •ŸÈDUÊŸ Sfl× Á‚hU „UÊ ¡ÊÃÊ
„ÒU, ßU‚ ŒÎÁCU ‚ ©U‚∑§Ë ©U¬ÿÊÁªÃÊ S¬CU „UË „ÒU óÿ„U ’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U (ªÊÕÊ-y|) ◊¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ
„ÒUó
““◊ÈÁŸ øÍ°Á∑§ äÿÊŸ ◊¥ ÁŸpÿ fl √ÿfl„UÊ⁄U ŒÊŸÊ¥ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê ¬˝Êåà (•ŸÈÁDUÃ)
∑§⁄UÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ÃÈ◊ ÁøûÊ ∑§Ë ∞∑§Êª˝ÃÊ ∑§⁄U∑§, ©U‚ äÿÊŸ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UÊ–””
ÃÕÊ (ªÃ‚XUÊ ÷flÁà ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡—) ªÃ‚XU ÿÊŸË ¬Á⁄Uª˝„U⁄UÁ„Uà fl„U ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ „UÊÃÊ „ÒU–
¬Á⁄Uª˝„U ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „UÊÃÊ „ÒUó ’Ês fl •ÊãÃÁ⁄U∑§– ◊ÈÁŸfl⁄U ßUŸ ‚’ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ¬Á⁄Uª˝„UÊ¥ ‚ ⁄UÁ„UÃ
„UÊÃ „ÒU¥ óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– ßU‚ËÁ‹∞ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U (‡‹Ê∑§-vÆ) ◊¥ ¬˝‡ÊSà ìSflË ∑§Ê
SflM§¬ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““ìSflË (‚ÊäÊÈ) fl„U „ÒU ¡Ê Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ë •Ê‡ÊÊ ∑§ fl‡Ê ◊¥ Ÿ „UÊ, •Ê⁄Uê÷ fl ¬Á⁄Uª˝„U ‚
⁄UÁ„Uà „UÊ ∞fl¥ ôÊÊŸ, äÿÊŸ fl ì ∑§⁄UŸ ◊¥ Ãà¬⁄U „Ê–””
{716 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

flSÃÈ× ‚fl¸¬Á⁄Uª˝„U⁄UÁ„UÃÊ˘Á¬ ◊ÈÁŸfl⁄USòÊÒ‹ÊÄÿÊÁäʬàÿ‚Èπ¥ ‚◊ŸÈ÷flÁÖ ©UQ¥§ ø •Êà◊Ê-

ŸÈ‡ÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-110)ó
•Á∑§@ŸÊ„UÁ◊àÿÊSSfl, òÊÒ‹ÊÄÿÊÁäʬÁÃ÷¸fl—–
ÿÊÁªªêÿ¥ Ãfl ¬˝ÊQ¥§ ⁄U„USÿ¥ ¬⁄U◊Êà◊Ÿ—––
¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄Uáʪ˝ãâÊ (‡‹Ê∑§-242) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
Áfl·ÿ‚ÈπÁŸ⁄UÁ÷‹Ê·— ¬˝‡Ê◊ªÈáʪáÊÊèÿ‹¥∑Χ× ‚ÊäÊÈ—–
lÊÃÿÁà ÿÕÊ ‚flʸáÿÊÁŒàÿ— ‚fl¸Ã¡Ê¥Á‚––
ÃÕÊ ø (•Áflÿå¬Ê) Áfl∑§À¬⁄UÁ„U×– •ÊèÿãÃ⁄‘U ‚ÈπË •„¥U, ŒÈ—πË •„U◊˜ óßUÁÄU·Á¸ fl·ÊŒ-
∑§Ê⁄UáÊ¥ Áfl∑§À¬—– ÿmUÊ ’Ês¬ŒÊÕ̧·È •Êà◊ËÿM§¬‚¥∑§À¬ ∞fl Áfl∑§À¬—– ∞Ã Áfl∑§À¬Ê ⁄UʪáÊ mU·áÊ
flÊ ‚ê¬ÎQ§Ê ÷flÁãÖ Á∑§ãÃÈ ‡ÊÊEÃʟȬ◊‚Èπ¬˝ÊÁåÃÁŸ¸Áfl¸∑§À¬‚◊ÊÁäÊ◊Êäÿ◊Ÿfl Ò ‚ê÷Ê√ÿÃ, ŸÊãÿÕÊ–

flSÃÈ× ‚◊Sà ¬Á⁄Uª˝„UÊ¥ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃ „ÈU∞ ÷Ë ◊ÈÁŸfl⁄U òÊÒ‹ÊÄÿ ∑§ •ÊÁäʬàÿ ∑§Ê ‚Èπ
•ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃ „ÒU¥– •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-vvÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““◊Ò¥Ÿ ÃÈê„¥U •Êà◊Ê ∑§Ê ÿ„U ©Uà∑ΧCU ⁄U„USÿ ’ÃÊÿÊ „Ò, Á¡‚ ∑§fl‹ ÿÊªË¡Ÿ „UË ¡ÊŸÃ
(•ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃ) „Ò¥U, •ÊÒ⁄U fl„U (⁄U„USÿ) ÿ„U „ÒU Á∑§ ÃÈ◊ •Á∑¥§øŸÃÊ ∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄ÊU, ßU‚‚ ÃÈ◊
ÃËŸÊ¥ ‹Ê∑§Ê¥ ∑§ •ÁäʬÁà „UÊ ¡Ê•Êª–””
¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-wyw) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚ flÒ·Áÿ∑§ (ßUÁãŒ˝ÿ-Áfl·ÿ ‚ê’ãäÊË) ‚Èπ ∑§Ë •Á÷‹Ê·Ê Ÿ„UË¥ ⁄U„U ªß¸U „UÊ •ÊÒ⁄U ¡Ê
¬˝‡Ê◊ ÷Êfl ‚ ©Uà¬ãŸ ªÈáÊÊ¥ ‚ Áfl÷ÍÁ·Ã „UÊ, fl„U ‚Íÿ¸ ∑§Ë Ã⁄U„U •¬ŸË ‚Ê⁄UË Ã¡ÁSflÃÊ ∑§Ê ¬˝∑§ÊÁ‡ÊÃ
∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
ÃÕÊ (•Áfl∑§À¬—) Áfl∑§À¬Ê¥ ‚ ⁄UÁ„Uà („UÊÃÊ „ÒU)– •ãÃ⁄U ◊¥ ◊Ò¥ ‚ÈπË „Í°U, ◊Ò¥ ŒÈ—πË „Í°U
óßU‚ Ã⁄U„U ∑§ „·¸ ÿÊ Áfl·ÊŒ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ (◊ÊŸÁ‚∑§) Áfl∑§À¬ „UÊÃÊ „ÒU– •ÕflÊ ’Ês ¬ŒÊÕÊZ ◊¥
(ÿ„U ◊⁄UÊ „ÒUó) •Êà◊Ëÿ ‚¥∑§À¬ „UË Áfl∑§À¬ „UÊÃÊ „ÒU– ÿ Áfl∑§À¬ ÿÊ ÃÊ ⁄Uʪ ‚ ÿÊ mU· ‚
‚ê¬ÎQ§ „UÊÃ „Ò¥U– Á∑§ãÃÈ ‡ÊÊEà fl •ŸÈ¬◊ ‚Èπ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ÁŸÁfl¸∑§À¬ ‚◊ÊÁäÊ ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ „UË
‚ê÷fl „UÊ ‚∑§ÃË „ÒU, •ãÿÕÊ Ÿ„UË¥–
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ ~y-~{) —— 717}

∞ÃS◊Êà∑§Ê⁄UáÊÊØ ◊ÈÁŸfl⁄U— ‚¥∑§À¬Áfl∑§À¬àÿʪŸ ¬⁄U◊Êà◊÷ÊflŸÊ¥ ÷ÊflÿÁÖ ©UQ¥§ ø

‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-27)ó
àÿÄàflÒfl¥ ’Á„U⁄UÊà◊ÊŸ◊ãÃ⁄UÊà◊√ÿflÁSÕ×–
÷ÊflÿØ ¬⁄U◊Êà◊ÊŸ¥ ‚fl¸‚¥∑§À¬flÁ¡¸Ã◊˜––
¬Íáʸ‚◊àflÁSÕÁ× ‚fl¸‚¥∑§À¬ŸÊ‡Ê ∞fl ‚ê÷flÁÖ ©UQ¥§ ø ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (18/15/902,
18/32/919)ó
Áfl„UÊÿ ‚fl¸‚¥∑§À¬ÊŸ˜ ⁄UʪmU·ÊÁø‚Íø∑§ÊŸ˜–
SflÊäÊËŸ¥ ∑ȧL§Ã ø× ‚◊àfl ‚Ȭ˝ÁÃÁDUÃ◊˜––
•¬ÊSÿ ∑§À¬ŸÊ¡Ê‹¥ ÁøŒÊŸãŒ◊ÿ Sflÿ◊˜–
ÿ— SflM§¬ ‹ÿ¥ ¬˝Êå×, ‚ Sÿʺ˝àŸòÊÿÊS¬Œ◊˜––
ÃÕÊ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê (‚¥. 69) ¬˝ÊQ§◊˜ó Áfl∑§À¬¡Ê‹ëÿÈÇÊÊãÃÁøûÊÊ— ÃŒfl ‚ÊˇÊÊŒ◊ÎÃ¥
Á¬’ÁãÖ
ßU‚Ë ∑§Ê⁄UáÊ ‚ ◊ÈÁŸfl⁄U ‚¥∑§À¬-Áfl∑§À¬ àÿʪ ∑§⁄U ¬⁄U◊Êà◊ Ãûfl ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ÷ÊÃ (•èÿÊ‚
∑§⁄UÃ) „Ò¥U– ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-w|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’Á„U⁄UÊà◊-SflM§¬ ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U •ãÃ⁄UÊà◊Ê ◊¥ ÁSÕà „UÊÃ „ÈU∞ ‚◊Sà ‚¥∑§À¬-
Áfl∑§À¬Ê¥ ‚ ⁄UÁ„Uà ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞–””
¬Íáʸ ‚◊àfl ∑§Ë ÁSÕÁà ÷Ë ‚◊Sà ‚¥∑§À¬Ê¥ ∑§ ŸÊ‡Ê (Áfl‹ÿ) „UÊŸ ¬⁄U „UË ‚ê÷fl „UÊ
¬ÊÃË „ÒU– ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-v}/vz/~Æw, v}/xw/~v~) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““(◊ŸÊªÈÁåà ∑§Ê ‚ÊäÊ∑§ ‚ÊäÊÈ) ⁄Uʪ fl mU· ∑§ ‚Íø∑§ ‚’ ‚¥∑§À¬-Áfl∑§À¬Ê¥ ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U
•¬Ÿ ◊Ÿ ∑§Ê SflÊäÊËŸ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê ©U‚ ‚◊àfl÷Êfl ◊¥ ¬˝ÁÃÁDUà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
““¡Ê ÿÊªË ‚◊Sà Áfl∑§À¬-‚◊Í„U ∑§Ê ŸCU ∑§⁄U∑§ -Sflÿ¥ ©U‚ ÁøŒÊŸãŒ◊ÿ SflM§¬ •¬Ÿ
•Êà◊-SflM§¬ ◊¥ ‹ËŸ „UÊÃ Ê „ÒU, fl„U ⁄UàŸòÊÿ ∑§Ê •ÊüÊÿ •ÕʸØ ‚ÊˇÊÊØ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ’Ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê (‚¥. {~) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““Áfl∑§À¬Ê¥ ∑§ ¡Ê‹ ‚ ¿ÍU≈U∑§⁄U ‡ÊÊãÃÁøûÊ
‚ÊäÊ∑§ („UË) ‚ÊˇÊÊØ •◊Îà ∑§Ê ¬ÊŸ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
{718 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

(ÁáÊg¥ŒÊ ÁáÊê◊Ê„UÊ ÁáÊÄ∑§‹¥∑§•Ê) ‚ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡— ÁŸm¸UãmU—, ÁŸ◊Ê¸„U—, ÁŸc∑§‹VUp ÷flÁÖ

ßUCUÊÁŸCU∑§À¬ŸÊ mUãm◊˜, ÃŸ ‚ ÁŸª¸Ã—, ⁄UÁ„UÃÊ ÷flÁÖ ◊Ê„UŸ ø ⁄UÁ„U×, ⁄UʪÊÁŒ∑§Ê‹Ècÿ‡ÊÍãÿàflÊØ
ÁŸc∑§‹¥∑§p ÷flÁÖ ∞fl¥ ‚ ‡ÊÈhUÊà◊SflM§¬ ÁÃDUÁà óßUàÿʇÊÿ—–
‡ÊÈhUÊà◊SflM§¬◊Á÷¬̋àÿ ÁŸÿ◊‚Ê⁄Uª˝ãÕU (ªÊÕÊ 43-44) ø ¬˝ÊÄÃ◊˜ó
ÁáÊg¥«UÊ ÁáÊg¥ŒÊ ÁáÊê◊◊Ê ÁáÊÄ∑§‹Ê ÁáÊ⁄UÊ‹¥’Ê–
áÊË⁄UʪÊ ÁáÊgÊ‚Ê ÁáÊê◊Í…UÊ ÁáÊé÷ÿÊ •å¬Ê––
ÁáÊǪ¥ÕÊ ŸË⁄UʪÊ ÁáÊS‚À‹Ê ‚ÿ‹ŒÊ‚ÁáÊê◊ÈÄ∑§Ê–
ÁáÊÄ∑§Ê◊Ê ÁáÊÄ∑§Ê„UÊ ÁáÊê◊ÊáÊÊ ÁáÊê◊ŒÊ •å¬Ê––
ÃÕÊ ø (ÁáÊÿŒÊ) ÁŸÿ×, ÁSÕ⁄USfl÷ÊflÃÿÊ ÁÃDUÁÖ •ŸÊà◊º˝√ÿèÿ— ¬Íáʸ× ¬ÎÕÇ÷ÍÃÊ
ÿŒÊ˘˘à◊Ê ∞∑§àfl ÁÃDUÁÃ, ÃŒflSÕÊÿÊ •ÁflëÿÈÁÃ⁄‘Ufl ¬⁄U◊ÊÕ¸ÃÊ ÁŸÿÃSfl÷ÊflÊ ÷áÿÃ–

(ÁŸm¸UãmU—, ÁŸ◊Ê̧„U—, ÁŸc∑§‹VU—) ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ ÁŸm¸UãmU, ÁŸ◊Ê̧„U fl ÁŸc∑§‹VU ÷Ë „UÊÃ „ÒU¥–

ßUCU fl •ÁŸCU ∑§Ë ∑§À¬ŸÊ „UË mUãmU „ÒU, ©U‚‚ fl ÁŸª¸Ã ÿÊŸË ⁄UÁ„Uà „UÊÃ „ÒU¥– fl ◊Ê„U ‚ ⁄UÁ„Uà •ÊÒ⁄U
⁄Uʪ •ÊÁŒ ∑§Ê‹Ècÿ ‚ ‡ÊÍãÿ „UÊŸ ‚ ÁŸc∑§‹VU ÷Ë „UÊÃ „¥ÒU– ßU‚ Ã⁄U„U flU (◊ÈÁŸ⁄UÊ¡) ‡ÊÈhUÊà◊SflM§¬
◊¥ ÁSÕà „UÊÃ „ÒU¥ óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§ ßU‚Ë SflM§¬ ∑§Ê äÿÊŸ ◊¥ ⁄Uπ∑§⁄U ÁŸÿ◊‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ yx-yy) ◊¥ ∑§„UÊ
ªÿÊ „ÒUó
““•Êà◊Ê ÁŸŒ¸á«U (◊Ÿ, fløŸ fl ∑§Êÿ ∑§ √ÿʬÊ⁄U ‚ ⁄UÁ„UÃ) „ÒU, ÁŸm¸UãmU „ÒU, ÁŸ◊¸◊
(◊◊àfl„UËŸ) „ÒU, ÁŸc∑§‹ (‡Ê⁄UË⁄U⁄UÁ„UÃ) „ÒU, ÁŸ⁄UÊ‹ê’ „ÒU, ŸË⁄Uʪ (⁄Uʪ⁄UÁ„UÃ) „ÒU, ÁŸŒÊ̧· „ÒU, ÁŸ◊Í̧…U∏
(◊Ê„U⁄UÁ„UÃ) „ÒU •ÊÒ⁄U ÁŸ÷¸ÿ „ÒU–””
““•Êà◊Ê ÁŸª˝¸ãÕ (•¬Á⁄Uª˝„UË) „ÒU, ŸË⁄Uʪ (⁄Uʪ⁄UÁ„UÃ) „ÒU, ÁŸ—‡ÊÀÿ „ÒU, ‚◊Sà ŒÊ·Ê¥ ‚
ÁŸ◊Ȩ̀Q „ÒU, ÁŸc∑§Ê◊ „ÒU, ÁŸc∑˝§ÊäÊ, ÁŸ◊ʸŸ fl ÁŸ◊¸Œ „ÒU–””
ÃÕÊ (ÁŸÿ×) ÁŸÿà ÿÊŸË ÁSÕ⁄USfl÷ÊflË M§¬ ◊¥ (◊ÈÁŸ⁄UÊ¡) ⁄U„UÃ „Ò¥U– •Êà◊Ê ¡’
•ŸÊà◊ Œ˝√ÿÊ¥ ‚ ¬ÍáʸÃÿÊ ¬ÎÕ∑˜§ „UÊ∑§⁄U ∞∑§àfl M§¬ ◊¥ ÁSÕà „UÊÃË „ÒU, Ã’ ©U‚ •flSÕÊ ‚ ëÿÈà Ÿ
„UÊŸÊ „UË ¬⁄U◊ÊÕ¸ M§¬ ‚ ÁŸÿà Sfl÷Êfl ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „Ò–
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ ~y-~{) —— 719}

‚◊ÿ‚Ê⁄U-∑§‹‡Ê (‚¥. 6) ø “∞∑§àfl ÁŸÿÃSÿ ‡ÊÈhUŸÿ×....º˝√ÿÊãÃ⁄‘Uèÿ— ¬ÎÕ∑˜§” ßUàÿÊÁŒ

ÿŒÈQ¥§ ÃÁãŸÿÃSfl÷ÊflSÿ ÁŸM§¬áÊ◊fl– ÃŒª˝ ‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê (‚¥. 7) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
•Ã— ‡ÊÈhUŸÿÊÿûÊ¥ ¬˝àÿÇíÿÊÁÃp∑§ÊÁSà ÃØ–
ŸflÃûflªÃàfl˘Á¬ ÿŒ∑§àfl¥ Ÿ ◊È@ÁÖ–
ÃÕÊ ø (ÁáÊê◊‹‚„UÊfl¡ÈûÊÊ ¡Ê߸U ‚Ê „UÊßU ◊ÈÁáÊ⁄UÊ•Ê) ∞fl¥ ÁŸ◊¸‹Sfl÷ÊflÿÈQ§—, ÿÊªË ÿÊ
÷flÁÃ, ‚ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡Ê ÷flÁÖ •òÊŒ¥ ôÊÿ◊˜ó •Êà◊ŸÊ ÁŸ◊¸‹àfl¥ ¬Ê¬⁄UÁ„UÃàfl¥ ⁄UʪÊÁŒ⁄UÊÁ„Uàÿ¥ flÊ ÷flÁÖ
ÿmUÊ ÁŸ◊¸‹àfl¥ ôÊÊŸÊfl⁄UáÊÊÁŒ∑§◊ʸCU∑§⁄UÊÁ„Uàÿ¥ ¬⁄U◊Êո×– ÿmUÊ •ôÊÊŸ◊Œ‡Ê¸Ÿ¥ øàÿÊÁŒ¡Ëfl¬Á⁄UáÊÊ◊Ê—
÷Êfl◊‹¥, ÃŸ ⁄UÁ„UÃàflÊŒÊà◊Ê ÁŸ◊¸‹Sfl÷ÊflÊ ÷flÁÖ
©UQ¥§ ø ÁËÊÿ¬ááÊÁûʪ˝ãÕ (1/10-13, 17)ó
ŒÊÁááÊ Áflÿå¬Ê „UÊÁ¥ à „ÈU ◊‹S‚ ßU◊¥ Œ√fl÷Êfl÷∞Á„¥U–
Œ√fl◊‹¥ ŒÈÁfl„U嬥 ’ÊÁ„U⁄U◊é÷¥Ã⁄¥U øÿ––

‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê (‚¥. {) ◊¥ “‡ÊÈhU Ÿÿ ∑§ •ÊäÊÊ⁄U ¬⁄U •ãÿ Œ˝√ÿÊ¥ ‚ ¬ÎÕ∑˜§ ∞fl¥ ∞∑§àfl
◊¥ ÁŸÿà (•Êà◊Ê ∑§Ê üÊhUÊŸÊÁŒ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ „ÒU)” óßUàÿÊÁŒ ¡Ê ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU, fl„U ÁŸÿÃSfl÷Êfl
∑§Ê „UË ÁŸM§¬áÊ „ÒU– fl„UË¥ •Êª ‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê (‚¥. |) ◊¥ ’ÃÊÿÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““ßU‚∑§ •ŸãÃ⁄U, ‡ÊÈhU Ÿÿ ∑§ •äÊËŸ ¡Ê •Êà◊íÿÊÁà ¬˝∑§≈U „UÊÃË „ÒU, fl„U Ÿfl ÃûflÊ¥ ◊¥
ÁSÕà „UÊÃ „ÈU∞ ÷Ë •¬Ÿ ∞∑§àfl ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¿UÊ«∏ÃË–””
•ÊÒ⁄U, (ÁŸ◊¸‹Sfl÷ÊflÿÈQ§Ê ÿÊªË ‚ ÷flÁà ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡—) ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁŸ◊¸‹ Sfl÷Êfl ‚
ÿÈQ§ ¡Ê ÿÊªË „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ „UÊÃÊ „ÒU– ÿ„UÊ° ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó ¬Ê¬ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊŸÊ ÿÊ ⁄Uʪ •ÊÁŒ
‚ ⁄UÁ„Uà „UÊŸÊ óÿ„UË •Êà◊Ê ∑§Ë ÁŸ◊¸‹ÃÊ „ÒU– •ÕflÊ ¬⁄U◊ÊÕ¸ ŒÎÁCU ‚ ôÊÊŸÊfl⁄UáÊ •ÊÁŒ •ÊΔUÊ¥
∑§◊ÊZ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊŸ Ê •Êà◊Ê ∑§Ë ÁŸ◊¸‹ÃÊ „ÒU– •ÕflÊ, •ôÊÊŸ fl •Œ‡Ê¸Ÿ óßUàÿÊÁŒ ¡ËflªÃ ¬Á⁄UáÊÊ◊
÷Êfl◊‹ „ÒU, ©U‚‚ ⁄UÁ„Uà „UÊŸ ‚ •Êà◊Ê ÁŸ◊¸‹Sfl÷ÊflË „UÊÃË „ÒU–
ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ ª˝ãÕ (v/vÆ-vx, v|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““Œ˝√ÿ fl ÷Êfl ∑§ ÷Œ ‚ ◊‹ ∑§ ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U „Ò¥U– ßUŸ◊¥ Œ˝√ÿ◊‹ ÷Ë ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „ÒUó
∞∑§ ’Ês Œ˝√ÿ◊‹ •ÊÒ⁄U ŒÍ‚⁄UÊ •ÊãÃÁ⁄U∑§ Œ˝√ÿ◊‹U–””
{720 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚Œ◊‹⁄‘UáÊÈ∑§g◊¬„ÈUŒË ’ÊÁ„U⁄U◊‹¥ ‚◊ÈÁg_¥U–

¬ÈáÊÈ ÁŒ…U¡Ëfl¬Œ‚ ÁáÊ’¥äÊM§flÊßU ¬ÿÁ«UÁΔUÁŒ•ÊߥU––
•áÊÈ÷ʪ¬Œ‚ÊߥU ø©UÁ„¥U ¬ûÊ∑§◊îÊ◊ÊáÊ¥ ÃÈ–
áÊÊáÊÊfl⁄UáÊ嬄ÈUŒË •_UÁfl„¥U ∑§ê◊◊Áπ‹¬Êfl⁄Uÿ–¥ –
•é÷¥Ã⁄UŒ√fl◊‹¥ ¡Ëfl¬Œ‚ ÁáÊ’hÁ◊ÁŒ „ŒÊ–
÷Êfl◊‹¥ áÊÊŒ√fl¥ •áÊÊáÊŒ¥‚áÊÊÁŒ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê––
¬Êfl¥ ◊‹¥Áà ÷ááÊßU ©UfløÊ⁄U‚M§fl∞áÊ ¡ËflÊáÊ¥–
¬˝ÊQ
 §ÁŸ◊¸‹‡ÊÈhUÊà◊SflM§¬¬⁄U◊Êà◊ÁŸ ÿÊªË äÿÊŸ’‹Ÿ ÁŸp‹flÎûÿÊ ÁÃDUÁà óßUÁêÊÕÊÿÊ
•Ê‡Êÿ—– ∞ÃÊ¥ ÁSÕÁÃ◊flÊÁ÷¬˝àÿ ©UQ¥§ ø ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-35)ó
⁄UʪmU·ÊÁŒ∑§À‹Ê‹Ò— •‹Ê‹¥ ÿã◊ŸÊ¡‹◊˜–
‚ ¬‡ÿà◊Êà◊ŸSÃûfl¥ ÃûÊûfl¥ ŸÃ⁄UÊ ¡Ÿ—––

““¬‚ËŸÊ, ◊‹, äÊÍ‹, ∑§Ëø«∏, •ÊÁŒ ’Ês Œ˝√ÿ◊‹ ∑§„U ªÿ „Ò¥U– •ÊÒ⁄U ŒÎ…∏U M§¬ ‚ ¡Ëfl
∑§ ¬˝Œ‡ÊÊ¥ ◊¥ ∞∑§ˇÊòÊÊflªÊ„U M§¬ ’ãäÊ ∑§Ê ¬˝Êåà ÃÕÊ ¬˝∑ΧÁÃ, ÁSÕÁÃ, •ŸÈ÷ʪ fl ¬˝Œ‡Ê óßUŸ
øÃÈÁfl¸äÊ ’ãäÊ ‚ ÷Œ ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊŸ flÊ‹Ê ôÊÊŸÊfl⁄UáÊ •ÊÁŒ •ÊΔU ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê ‚ê¬Íáʸ ∑§◊¸M§¬Ë ¬Ê¬
⁄U¡, øÍ°Á∑§ ¡Ëfl ∑§ ¬˝Œ‡ÊÊ¥ ◊¥ ‚ê’hU „ÒU, ßU‚ „UÃÈ ‚ fl„U (ôÊÊŸÊfl⁄UáÊÊÁŒ) •ÊèÿãÃ⁄U Œ˝√ÿ◊‹ „ÒU–
•ôÊÊŸ, •Œ‡Ê¸Ÿ •ÊÁŒ ¡Ëfl-¬Á⁄UáÊÊ◊Ê¥ ∑§Ê ÷Êfl◊‹ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–””
““¡ËflÊ¥ ∑§ ¬Ê¬ ∑§Ê ©U¬øÊ⁄U ‚ “◊‹” ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
©U¬ÿȨ̀Q§ ÁŸ◊¸‹ ‡ÊÈhUÊà◊-SflM§¬ ¬⁄U◊Êà◊Ê ◊¥ ÿÊªË äÿÊŸ-’‹ ∑§ mÊ⁄UÊ ÁŸp‹ flÎÁûÊ ‚
ÁSÕà ⁄U„UÃÊ „ÒU óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •Ê‡Êÿ „ÒU– ßU‚Ë ÁSÕÁà ∑§Ê ‹ˇÿ ∑§⁄U ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-
xz) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚∑§Ê ◊Ÿ ⁄Uʪ •ÊÁŒ Ã⁄¥UªÊ¥ ‚ ø¥ø‹ (•ÁSÕ⁄U) Ÿ„UË¥ „ÊÃÊ, fl„UË ¬ÈL§· •Êà◊Ê ∑§
ÿÕÊÕ¸ SflM§¬ ∑§Ê ŒπÃÊ (•ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃÊ) „ÒU, ŒÍ‚⁄UÊ ∑§Ê߸U Ÿ„UË¥–””
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~|) —— 721}

∞fl¥ ªÊÕÊòÊÿáÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡Sÿ √ÿÊfl„UÊÁ⁄U∑§Ë¥ ¬Ê⁄U◊ÊÁÕ¸∑§Ë¥ ø ◊Ÿ—ÁSÕÁÃ¥

ÁŸM§Á¬Ãflã×– ∞Ãà‚flZ ‚êÿQ§ÿÊ •fl’ÈhU˜ÿ, „U ÷√ÿ! Ãʌ·ʬ˝‡ÊSÃÁSÕÁì˝ÊåàÿÒ ‚ŒÒfl ¬˝ÿÃSflÁÃ
ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
•Õ, Á◊âÿÊàfl‚Á„UÃì‚Ê ÁŸflʸáÊ¥ ŸÒfl ¬˝ÊåÿÃó ßUÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ªÊ„UÊ¿U㌂Ê
ÁŸM§¬ÿÁãÃó
ÁÃ√fl¥ ∑§ÊÿÁ∑§‹‚¥ ∑ȧ√fl¥ÃÊ Á◊ë¿U÷Êfl‚¥¡ÈûÊÊ–
‚√flá„ÈUflŒ‚ ‚Ê ÁáÊ√flÊáÊ‚È„¥U áÊ ªë¿UÁŒ–– 97––
¿UÊÿÊó ÃËfl˝¥ ∑§ÊÿÄ‹‡Ê¥ ∑ȧfl¸Ÿ˜ Á◊âÿÊàfl÷Êfl‚¥ÿQÈ §—–
‚fl¸ôÊÊ¬Œ‡Ê ‚ ÁŸflʸáÊ‚Èπ¥ Ÿ ªë¿UÁÖ–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (‚Ê ÁáÊ√flÊáÊ‚È„U¥ áÊ ªë¿UÁŒ) ‚ ¡ËflÊ ÁŸflʸáÊ‚Èπ¥
Ÿ ªë¿UÁÃ, ŸÊŸÈ÷flÁÃ, ŸÒfl ¬˝ÊåŸÊÃËàÿʇÊÿ—– ÁŸflʸáÊ¥ ‚◊SÃ∑§◊¸ˇÊÿ¡ÁŸÃÊflSÕÊM§¬◊˜– ÃŒfl
‚Èπ¥ ÿmUÊ ÃòÊÒfl ‚Èπ¥ ŸÊãÿòÊÁà “ÁŸflʸáÊ‚Èπ”-¬ŒŸ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ©U¬ÁŒCUflãÃÊ˘òÊ ªÊÕÊÿÊ◊˜–
ßU‚ Ã⁄U„U, ÃËŸ ªÊÕÊ•Ê¥ ∑§ mUÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ ∑§Ë √ÿÊfl„UÊÁ⁄U∑§ fl ¬Ê⁄U◊ÊÁÕ¸∑§
◊ÊŸÁ‚∑§ ÁSÕÁà ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ „ÒU– ßU‚ ‚’∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U, „U ÷√ÿ! flÒ‚Ë ¬˝‡ÊSÃ
ÁSÕÁà ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „ÃÈ ‚ŒÒfl ¬˝ÿàŸ⁄Uà ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, Á◊âÿÊàfl ‚Á„Uà Á∑§ÿ ªÿ ì ‚ ÁŸflʸáÊ ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ „ÒU óßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ªÊ„UÊ
¿U㌠mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ÃËfl˝ ∑§ÊÿÄ‹‡Ê ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê ÷Ë (ÿÁŒ ¡ËflÊà◊Ê) Á◊âÿÊàfl ÷Êfl ‚
ÿÈQ§ „UÊÃÊ „ÒU ÃÊ fl„U ÁŸflʸáÊ-‚Èπ ∑§Ê ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ ó∞‚Ê ‚fl¸ôÊ ÷ªflÊŸ˜ ∑§ ©U¬Œ‡Ê ◊¥
(ÁŸÁŒ¸CU) „ÒU––~|––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (‚ ÁŸflʸáÊ‚Èπ¥ Ÿ ªë¿UÁÃ) fl„U
¡Ëfl ÁŸflʸáÊ-‚Èπ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊÃÊ „ÒU ÿÊŸË •ŸÈ÷fl Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚ ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU óÿ„U
•Ê‡Êÿ „ÒU– ÁŸflʸáÊ fl„U •flSÕÊ „ÒU ¡Ê ‚◊Sà ∑§◊ÊZ ∑§ ˇÊÿ ‚ ©Uà¬ãŸ „UÊÃË „ÒU– fl„UË ‚Èπ „ÒU ÿÊ
fl„UË¥ ‚Èπ „ÒU, •ãÿòÊ Ÿ„UË¥ óßU‚ Ãâÿ ∑§Ê ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ “ÁŸflʸáÊ‚Èπ” ¬Œ ‚ ßU‚ ªÊÕÊ ◊¥ ‚◊¤ÊÊÿÊ
„ÒU–
{722 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚¥‚Ê⁄UÊflSÕÊÿÊ¥ ¬Ífl∑¸ §Î ìÈáÿ∑§◊¸fl‡ÊÊŒ˜ ÿØ ‚Èπ¥ ¬˝ÊåÿÃ, Ãà‚ÈπÊ÷Ê‚◊fl, Ÿ flÊSÃÁfl∑§◊˜–

ÿÃÊ Á„U ÃŒÁŸàÿ¥ ŒÈ—πÁ◊ÁüÊÃ¥ ø ÷flÁÃ, ¬Á⁄UáÊÊ◊ ŒÈ—π¬˝Œ◊Á¬ ÷flÁÖ ©UQ§¥ ø “’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄ πÊ”ó
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ 4-5, 10)ó
‚Ê◊ÁǪ¥ÁŒÿM§fl¥ •Ê⁄UÊǪ¥ ¡Ê√fláÊ¥ ’‹¥ Ã¡¥–
‚Ê„UǪ¥ ‹ÊflááÊ¥ ‚È⁄UäÊáÊÈÁ◊fl ‚S‚ÿ¥ áÊ „fl––
¡‹’Èé’ÈŒ‚Ä∑§äÊáÊÈπáÊL§ÁøÉÊáÊ‚Ê„UÁ◊fl ÁÕ⁄¥U áÊ „Ufl–
•„UÁ◊¥Œ_UÊáÊÊߥU ’‹Œfl嬄ÈUÁŒ¬îÊÊÿÊ––
áÊflÁáÊÁ„U ø©UŒ„U⁄UÿáÊ¥ „Uÿ◊ûʪߥUŒøÊ©U⁄¥Uª’‹¥–
øÄ∑§‚S‚ áÊ ‚⁄UáÊ¥ ¬ë¿¥UÃÊ ∑§g∞ ∑§Ê‹Ê––
ÃÕÊ ø ÃòÊÒfl (ªÊÕÊ-36) ¬˝ÊQ§◊˜ó

‚¥‚Ê⁄U-•flSÕÊ ◊¥ ¬Ífl¸ ◊¥ Á∑§ÿ ªÿ ¬Èáÿ ∑§◊¸ ∑§ ¬˝÷Êfl ‚ ¡Ê ‚Èπ ¬˝Êåà „UÊÃÊ (÷Ë) „ÒU,
ÃÊ fl„U ‚ÈπÊ÷Ê‚ (Ÿ∑§‹Ë ‚Èπ) „UË „ÒU, flÊSÃÁfl∑§ ‚Èπ Ÿ„UË¥, ÄÿÊ¥Á∑§ fl„U (‚Èπ) •ÁŸàÿ „ÒU,
ŒÈ—π-Á◊ÁüÊà „ÒU •ÊÒ⁄U ¬Á⁄UáÊÊ◊ ◊¥ ŒÈ—πŒÊÿË ÷Ë „ÒU– ’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ y-z, vÆ) ◊¥
∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““‚÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë (‚Èπ-) ‚Ê◊ª˝Ë, ßUÁãŒ˝ÿÊ°, M§¬, ŸË⁄UÊªÃÊ, ÿÊÒflŸ, ’‹, Ã¡, ‚ÊÒ÷ÊÇÿ
fl ‚ÊÒãŒÿ¸ óÿ ‚’ ßUãŒ˝äÊŸÈ· ∑§ ‚◊ÊŸ ‡ÊÊEà Ÿ„UË¥ „Ò¥U–””
““(ÿ„UÊ° Ã∑§ Á∑§) •„UÁ◊ãŒ˝ ∑§ ¬Œ, ’‹Œfl •ÊÁŒ ∑§Ë ¬ÿʸÿ¥ ÷Ë ©U‚Ë Ã⁄U„U Áø⁄USÕÊÿË
Ÿ„UË¥ „Ò¥U, Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¡‹ ∑§Ê ’’Í‹Ê, ßUãŒ˝äÊŸÈ·, Á’¡‹Ë ∞fl¥ ◊ÉÊ ∑§Ë ‡ÊÊ÷Ê (ŸE⁄U, ˇÊÁáÊ∑§)
„UÊÃË „Ò–””
““(•ÁäÊ∑§ ÄÿÊ ∑§„¥U,) ø∑˝§flÃ˸ ∑§Ë ŸÊÒ ÁŸÁäÊÿÊ°, øÊÒŒ„U ⁄UàŸ, ÉÊÊ«U∏§, ◊Œ◊ûÊ „UÊÕË ∞fl¥
øÃÈ⁄¥UÁªáÊË ‚ŸÊ ÷Ë ©U‚∑§ Á‹∞ ‡Ê⁄UáÊ Ÿ„UË¥ Á‚hU „UÊÃË¥, •ÊÒ⁄U ŒπÃ-ŒπÃ ∑§Ê‹ ©Uã„¥U „U⁄U ‹ ¡ÊÃÊ
„ÒU (ŸCU ∑§⁄U ŒÃÊ „ÒU)–””
fl„UË¥ (ªÊÕÊ-x{) ÿ„U ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~|) —— 723}

‚¥¡ÊªÁfl嬡Êª¥ ‹Ê„UÊ‹Ê„¥U ‚È„¥U ø ŒÈÄπ¥ ø–

‚¥‚Ê⁄‘U ÷ÍŒÊáÊ¥ „UÊÁŒ „ÈU ◊ÊáÊ¥ ÄUÊfl◊ÊáÊ¥ ø––
¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (1/63-64) ø flÒ·Áÿ∑§‚ÈπSÿ, ŒËÉʸ∑§Ê‹SÕÊÁÿŸ— Sflª¸‚ÈπSÿÊÁ¬,
ŒÈ—πÊà◊∑§ÃÒfl ¬˝ÁìÊÁŒÃÊó
◊áÊÈ•Ê‚È⁄UÊ◊Á⁄¥UŒÊ •Á„UŒ˜ŒÈ•Ê ߥUÁŒ∞Á„¥U ‚„U¡Á„¥U–
•‚„¥UÃÊ Ã¥ ŒÈÄπ¥ ⁄U◊¥Áà Áfl‚∞‚È ⁄Uê◊‚È––
¡Á‚¥ Áfl‚∞‚È ⁄UŒË ÃÁ‚¥ ŒÈÄπ¥ ÁflÿÊáÊ ‚é÷Êfl¥–
ßUCUÊ¬Œ‡Êª˝ãÕ (‡‹Ê∑§ 5-6) ø Áfl‡ÊŒË∑ΧÃ◊˜ó
N·Ë∑§¡◊ŸÊÃV¥U ŒËÉʸ∑§Ê‹Ê¬‹ÊÁ‹Ã◊˜–
ŸÊ∑§ ŸÊ∑§ÊÒ∑§‚Ê¥ ‚ÊÒÅÿ¥ ŸÊ∑§ ŸÊ∑§ÊÒ∑§‚ÊÁ◊fl––

““‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ‚¥ÿÊª ∑§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ ÁflÿÊª, ‹Ê÷ ∑§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ •‹Ê÷, ‚Èπ ∑§
‚ÊÕ ŒÈ—π ∞fl¥ ◊ÊŸ ∑§ ‚ÊÕ •¬◊ÊŸ, ŒÊŸÊ¥ ¬˝Êåà „UÊÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (v/{x-{y) ◊¥ ÿ„U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ flÒ·Áÿ∑§ (‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§) ‚Èπ,
÷‹ „UË fl„U ŒËÉʸ∑§Ê‹ Ã∑§ SÕÊÿË Sflª¸ ‚Èπ „UÊ, ŒÈ—π M§¬ „UË „UÊÃÊ „ÒUó
““‚„U¡ ©Uà¬ãŸ ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ‚ ¬ËÁ«∏à ◊ŸÈcÿ, äÊ⁄UáÊãŒ˝ •ÊÒ⁄U ŒflÊ¥ ∑§ ßUãŒ˝ ©U‚ ßUÁãŒ˝ÿ-¡ãÿ
ŒÈ—π ∑§Ê ‚„U Ÿ„UË¥ ¬ÊÃ •ÊÒ⁄U ⁄U◊áÊËÿ Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ⁄U◊áÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
““Á¡Ÿ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ¬˝ËÁà „ÒU, ©UŸ∑§ ŒÈ—π Sfl÷Êfl× „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U ¡ÊŸ¥–””
ßUCUÊ¬Œ‡Ê ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§ z-{) ◊¥ ÷Ë ßU‚ S¬CU ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ŒflªáÊ Sflª¸ ◊¥ ßUÁãŒ˝ÿ¡ÁŸÃ •ÊÒ⁄U •ÊÃ¥∑§ (’ÊäÊÊ) ‚ ⁄UÁ„Uà ŒËÉʸ∑§Ê‹ËŸ •ŸÈ¬◊ ‚Èπ
∑§Ê ÷ÊªÃ „Ò¥U– fl„U ‚Èπ SflªË¸ÿ ŒflÊ¥ ∑§ ‚Èπ ¡Ò‚Ê „UÊÃÊ „ÒU (•ÕʸØ ©U‚ ‚Èπ ∑§Ë ∑§Ê߸U ŒÍ‚⁄UË
©U¬◊Ê Ÿ„UË¥ „UÊÃË)–””
{724 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

flÊ‚ŸÊ◊ÊòÊ◊flÒÃà‚Èπ¥ ŒÈ—π¥ ø ŒÁ„UŸÊ◊˜–

ÃÕÊ sÈmU¡ÿãàÿÃ ÷ÊªÊ ⁄UÊªÊ ßUflʬÁŒ––
Á∑§ãÃÈ ◊ÊˇÊ‚Èπ¥ ‡ÊÊEÃ◊∑§ÊãÂÈπM§¬◊ŸÈ¬◊¥ ’ÊäÊÊ⁄UÁ„UÃ¥ ø ÷flÁÖ ¬˝ÊQ
 §¥ ø ÁŸÿ◊‚Ê⁄Uªã˝ Õ
(ªÊÕÊ 178-180)ó
áÊ Áfl ŒÈÄπ¥ áÊ Áfl ‚ÈÄπ¥ áÊ Áfl ¬Ë«UÊ áÊfl ÁflîÊŒ ’Ê„UÊ–
áÊ Áfl ◊⁄UáÊ¥ áÊ Áfl ¡áÊáÊ¥ ÃàÕfl ÿ „UÊßU ÁáÊ√flÊáÊ¥––
áÊ Áfl ߥUÁŒÿ ©Ufl‚ÇªÊ áÊ Áfl ◊Ê„UÊ ÁflÁê„UÿÊ áÊ ÁáÊgÊ ÿ–
áÊ ÿ ÁÃá„UÊ áÊfl ¿ÈU„UÊ ÃàÕfl ÿ „UÊßU ÁáÊ√flÊáÊ¥––
áÊ Áfl ∑§ê◊¥ áÊÊ∑§ê◊¥ áÊ Áfl Áø¥ÃÊ áÊfl •^UL§gÊÁáÊ–
áÊ Áfl äÊê◊‚È Ä ∑§¤ÊÊáÊ ÃàÕ fl ÿ „U Ê  ß U ÁáÊ√flÊáÊ¥ – –

““Á∑§ãÃÈ fl„U ‚Èπ ÷Ë flÊ‚ŸÊ ◊ÊòÊ ‚ ©Uà¬ãŸ „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ŒÈ—π M§¬ „UË „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§
•Ê¬ÁûÊ-∑§Ê‹ ◊¥ Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ⁄UÊª ÁøûÊ ◊¥ ©UmUª (ÉÊ’⁄UÊ„U≈U) ¬ÒŒÊ ∑§⁄U ŒÃ „Ò¥U, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ÷Êª ÷Ë
©UmUª ¬ÒŒÊ ∑§⁄U ŒÃ „Ò¥U–””
Á∑§ãÃÈ ◊ÊˇÊ-‚Èπ ÃÊ ‡ÊÊEÃ, ∞∑§ÊãÂÈπM§¬, •ŸÈ¬◊ ∞fl¥ ’ÊäÊÊ⁄Á„UUà „UÊÃÊ „ÒU– ÁŸÿ◊‚Ê⁄U
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ v|}-v}Æ) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡„UÊ° Ÿ ŒÈ—π „ÒU, Ÿ ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§ (•SÕÊÿË) ‚Èπ „ÒU, Ÿ ∑§Ê߸U ¬Ë«∏Ê „ÒU, Ÿ ∑§Ê߸U ’ÊäÊÊ „ÒU,
Ÿ ◊ÎàÿÈ „ÒU •ÊÒ⁄U Ÿ „UË ¡ã◊ „ÒU, fl„UË¥ ÁŸflʸáÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
““¡„UÊ° Ÿ ßUÁãŒ˝ÿÊ° „Ò¥U, Ÿ ©U¬‚ª¸ „ÒU, Ÿ ◊Ê„U „ÒU, Ÿ ÁflS◊ÿ „ÒU, Ÿ ÁŸŒ˝Ê „ÒU, Ÿ ÃÎ·Ê „ÒU •ÊÒ⁄U
Ÿ ˇÊÈäÊÊ „ÒU, fl„UË¥ ÁŸflʸáÊ „ÒU–””
““¡„UÊ° Ÿ ∑§◊¸ „ÒU, Ÿ ŸÊ∑§◊¸ „ÒU, Ÿ ÁøãÃÊ „ÒU, Ÿ •Êø ÿÊ ⁄UÊÒŒ˝ äÿÊŸ „ÒU, Ÿ äÊ◊¸ ÿÊ ‡ÊÈÄ‹
äÿÊŸ „ÒU, fl„UË¥ ÁŸflʸáÊ „ÒU–””
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~|) —— 725}

ÃÁ„¸U ∑§ËŒÎ‡ÊÊ ¡ËflÊ ÁŸflʸáÊ‚Èπ¥ ¬˝ÊåÃÈ¥ Ÿ ¬˝÷flÁÃ? ©UëÿÃó (Á◊ë¿U÷Êfl‚¥¡ÈûÊÊ)

Á◊âÿÊàfl÷ÊflŸ ÿÈQ§—, ‚ ÁŸflʸáÊ‚Èπ¥ Ÿ ¬˝ÊåŸÊÁÃ, ‚êÿÄàfl¥ ¬˝ÊåÿÒfl Ãà‚Èπ¥ ¬˝ÊåÃÈ¥ ‡ÊÄÿÃó
ßUàÿʇÊÿ—– ÃSÿ ¡ËflSÿ Á◊âÿÊàfl¬Á⁄UáÊÊ◊ ∞fl ÁŸflʸáʬ˝ÊåÃÊÒ ’ÊäÊ∑§ ßUÁà ÁflôÊÿ◊òÊ– flSÃÈÃÊ
ÁŸflʸáÊSÿ ‚ÊäÊ∑¥§ ⁄UàŸòÊÿÊŸÈDUÊŸ◊fl, ÃìÊ ⁄UàŸòÊÿ¥ ‚fl¸ôÊÃËÕZ∑§⁄Uá Ê ©U¬ÁŒCU◊–˜ Á∑§ãÃÈ Á◊âÿÊàflfl‡ÊŸ
ÃSÿ ¡ËflSÿ ‚fl¸ôÊÊ¬Œ‡Ê üÊhUÊŸ◊fl Ÿ ÷flÁÃ, •ÃÊ˘ŸÈDUÊŸ◊Á¬ Ÿ ‚ê÷flÁÖ •ÃÊ ÁŸflʸáÊ‚Èπ¥
Ÿ ¬˝ÊåÿÃ ÃŸ ¡ËflŸÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄ÒU⁄UòÊ ÁŸÁŒ¸CU◊˜–
¬˝ÊQ¥§ ø ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ 38-40)ó
¬Œ◊Äπ⁄¥U ø ∞Ä∑¥§ Á¬ ¡Ê áÊ ⁄UÊøÁŒ ‚ÈûÊÁáÊÁg_¥U–
‚‚¥ ⁄UÊø¥Ã Áfl „ÈU Á◊ë¿UÊÁŒ_UË ◊ÈáÊÿ√flÊ––
◊Ê„UÊŒ∞áÊ ¡ËflÊ ©UflßU_¥U ¬flÿáÊ¥ áÊ ‚g„UÁŒ–
‚g„UÁŒ •‚é÷Êfl¥ ©UflßU_¥U •áÊÈflßU_¥U flÊ––

Ã’, ∑Ò § ‚Ê ¡Ëfl ÁŸflʸ á Ê-‚È π ∑§Ê ¬˝ Ê åà Ÿ„U Ë ¥ ∑§⁄U ¬ÊÃÊ? ’ÃÊ ⁄U „  U „Ò ¥ U ó

(Á◊âÿÊàfl÷Êfl‚¥ÿÈQ§—) Á◊âÿÊàfl ÷Êfl ‚ ÿÈQ§ (¡Ê ¡Ëfl „ÒU) fl„U ÁŸflʸáÊ-‚Èπ Ÿ„UË¥ ¬˝ÊåÃ
∑§⁄UÃÊ– ‚êÿÄàfl ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄U∑§ „UË ©U‚ (ÁŸflʸáÊ) ∑§Ê ‚Èπ ¬ÊÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ
„ÒU– ©U‚ ¡Ëfl ∑§Ê Á◊âÿÊàfl ¬Á⁄UáÊÊ◊ „UË ÁŸflʸáÊ-¬˝ÊÁåà ◊¥ ’ÊäÊ∑§ „ÒU óÿ„U ÿ„UÊ° ¡ÊŸŸ ∑§Ë ’ÊÃ
„ÒU– flSÃÈ× ÁŸflʸáÊ ∑§Ê ‚ÊäÊ∑§ ⁄UàŸòÊÿ ∑§Ê •ŸÈDUÊŸ „UË „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U fl„U ⁄UàŸòÊÿ ‚fl¸ôÊ ÃËÕZ∑§⁄U
mUÊ⁄UÊ ©U¬ÁŒCU „ÒU– Á∑§ãÃÈ Á◊âÿÊàfl ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ, ©U‚ ¡Ëfl ∑§Ë ‚fl¸ôÊ ÃËÕZ∑§⁄U ∑§ ©U¬Œ‡Ê ◊¥ üÊhUÊ „UË
Ÿ„UË¥ „UÊÃË, ßU‚Á‹∞ ©U‚∑§Ê •ŸÈDUÊŸ ÷Ë ‚¥÷fl Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ßU‚Á‹∞ ©U‚ (Á◊âÿÊàflË) ¡Ëfl ∑§Ê
ÁŸflʸáÊ-‚Èπ ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ óÿ„U ÿ„UÊ° ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ’ÃÊÿÊ „ÒU–
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ x}-yÆ) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚ ‚ÍòÊ (•Êª◊) ◊¥ ÁŸÁŒ¸CU ∞∑§ ÷Ë ¬Œ ÿÊ •ˇÊ⁄U L§øÃÊ Ÿ„UË¥ •ÊÒ⁄U ‡Ê· (•ãÿ) ◊¥
Á¡‚∑§Ë L§Áø „UÊÃË „ÒU, ©U‚ Á◊âÿÊŒÎÁCU ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–””
““◊Ê„U ∑§ ©UŒÿ ‚ ¡Ëfl (‚fl¸ôÊ mUÊ⁄UÊ) ©U¬ÁŒCU ¬˝fløŸ ¬⁄U üÊhUÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, Á∑§ãÃÈ
©U¬ÁŒCU ÿÊ •ŸÈ¬ÁŒCU •‚◊ËøËŸ ÷Êfl ÿÊŸË “•Ãûfl” ∑§Ê üÊhUÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
{726 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á◊ë¿¥UÃ¥ flŒ¥ÃÊ ¡ËflÊ Áflfl⁄UËÿŒ¥‚áÊÊ „UÊÁŒ–

áÊ ÿ äÊê◊¥ ⁄UÊøÁŒ „ÈU ◊„ÈU⁄¥U πÈ ⁄U‚¥ ¡„UÊ ¡Á⁄UŒÊ––
•Ã ∞fl ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-39) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó Œ¥‚áÊÁfl„UËáʬÈÁ⁄U‚Ê Ÿ ‹„UßU Ã¥ ßUÁë¿Uÿ¥ ‹Ê„¥U––
“’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ”-ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-19) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó Œ¥‚áÊ÷^US‚ áÊÁàÕ ÁáÊ√flÊáÊ¥–
Á∑¥§ Á◊âÿÊôÊÊŸË ¡Ëfl— ∑§ÊÿÄ‹‡Êì‚Ê˘Á¬ ÁŸflʸáÊ‚Èπ¥ Ÿ ¬˝ÊåŸÊÁÃ? ‚◊ÊäÊËÿÃó ŸÒfl
¬˝Ê¬AÊÁÖ ÃŒflÊòÊ ¬˝ÊQ§◊˜ (ÁÃ√fl¥ ∑§ÊÿÁ∑§‹‚¥ ∑ȧ√fl¥ÃÊ) ÃËfl˝¥ ŒÈh¸U⁄¥U ÉÊUÊ⁄¥U ∑§ÊÿÄ‹‡ÊM§¬¥ ìp⁄UáÊ¥
∑ȧfl¸ãŸÁ¬ ÁŸflʸáÊ‚Èπ¥ Ÿ ¬˝ÊåŸÊÁÖ ∑§ÊÿÄ‹‡ÊÁfl·ÿ ¬˝Ê∑˜§ (82 ªÊÕÊÿÊ¥) √ÿÊÅÿÊŸ ÁŸM§Á¬Ã¥, ÃÃ
∞fl º˝CU√ÿ◊˜–
flSÃÈÃÊ ¡ËflÊ Á◊âÿÊàflfl‡ÊŸ •ÁS◊Ÿ˜ ŒÈ—π’„ÈU‹ ‚¥‚Ê⁄‘U ∞fl ÷˝◊ÁÖ ©UQ¥§ ø øÊÁ⁄UòÊ-
¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-17)ó

““Á◊âÿÊàfl ∑§Ê flŒŸ (•ŸÈ÷fl) ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ¡Ëfl Áfl¬⁄UËÃüÊhUÊŸË „UÊÃÊ „ÒU– ©U‚ äÊ◊¸
©U‚Ë Ã⁄U„U Ÿ„UË¥ •ë¿UÊ ‹ªÃÊ, Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ífl⁄U ‚ ª˝Sà √ÿÁQ§ ∑§Ê ÁŸpÿ ‚ ◊äÊÈ⁄U ⁄U‚ (÷Ë)
•ë¿UÊ Ÿ„UË¥ ‹ªÃÊ–””
ßU‚ËÁ‹∞ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-x~) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ‚ ⁄UÁ„Uà ¡Ëfl
(∑§÷Ë) ßUÁë¿Uà ‹Ê÷ (◊ÊˇÊ) Ÿ„UË¥ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ–””
’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v~) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““(‚êÿ∑˜§) Œ‡Ê¸Ÿ ‚ ÷˝CU
¡Ëfl ∑§Ê ÁŸflʸáÊ Ÿ„UË¥ „ÒU–””
ÄÿÊ Á◊âÿÊôÊÊŸË ¡Ëfl ∑§ÊÿÄ‹‡Ê ì ∑§⁄U∑§ ÷Ë ÁŸflʸáÊ-‚Èπ Ÿ„UË¥ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ? ©UûÊ⁄Uó
Ÿ„UË¥ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ– ßU‚ „UË ÿ„UÊ° ’ÃÊÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó (ÃËfl˝¥ ∑§ÊÿÄ‹‡Ê¥ ∑ȧfl¸Ÿ˜) ÃËfl˝, ŒÈäʸ⁄U ÿÊ
ÉÊÊ⁄U ∑§ÊÿÄ‹‡Ê M§¬ ì ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê ÷Ë ÁŸflʸáÊ-‚Èπ ∑§Ê ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ– ∑§ÊÿÄ‹‡Ê ∑§ Áfl·ÿ
◊¥ ¬„U‹ (}w ªÊÕÊ ∑§) √ÿÊÅÿÊŸ ◊¥ ∑§„UÊ ¡Ê øÈ∑§Ê „ÒU, fl„UË¥ ‚ ¡ÊŸ ‹ŸÊ øÊÁ„U∞–
flSÃÈÁSÕÁà ÿ„U „ÒU Á∑§ ¡Ëfl Á◊âÿÊàfl ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ßU‚ ŒÈ—π’„ÈU‹ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ „UË ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ
⁄U„UÃÊ „ÒU– øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~}) —— 727}

Á◊ë¿Ug¥‚áÊ◊Ǫ ◊Á‹áÊ •ááÊÊáÊ◊Ê„UŒÊ‚Á„¥U–

’í¤Ê¥Áà ◊Í…U¡ËflÊ Á◊ë¿UûÊÊ’ÈÁhU©UŒ∞áÊ––
•Ã ∞fl øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-15) ¬⁄UÊ◊ÎCU◊˜ó •ááÊÊáÊ¥ Á◊ë¿UûÊ¥ flîÊÁ„U áÊÊáÊ
Áfl‚ÈhU‚ê◊ûÊ– (‚√flá„ÈUflŒ‚) ßUÁà ‚flZ ‚fl¸ôÊÊ¬Œ‡Ê, Ãà¬˝fløŸÊflÿfl÷ÍÃ •Êª◊ ÁŸÁŒ¸CU◊˜–
∞fl¥ Á◊âÿÊàfl¥ ◊„UŒŸÕ¸∑§Ê⁄UËÁà ÁflôÊÊÿ „U ÷√ÿ! ÁŸ⁄UÁÃøÊ⁄U‚êÿÄàfl¥ ŒÎ…UÃÿÊ äÊÊ⁄UÿÁÃ
ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
‚ê¬˝Áà ‚⁄UʪÊflSÕÊÿÊ¥ ‡ÊÈhUÊà◊Œ‡Ê¸Ÿ¥ (‡ÊÈhUÊà◊ÊŸÈ÷ÍÁ×) ŸÒfl ‚ê÷flÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ
ªÊ„UÊ¿UãŒ‚Ê ÁŸM§¬ÿÁãÃó
⁄UÊÿÊÁŒ◊‹¡ÈŒÊáÊ¥ ÁáÊÿå¬M§fl¥ áÊ ÁŒS‚Œ Á∑¥§ Á¬–
‚◊‹ÊŒÁ⁄U‚ M§fl¥ áÊ ÁŒS‚Œ ¡„UÊ Ã„UÊ áÊÿ¥–– 98––
¿UÊÿÊó ⁄UʪÊÁŒ◊‹ÿÈÃÊŸÊ¥ ÁŸ¡Êà◊M§¬¥ Ÿ ŒÎ‡ÿÃ Á∑§◊Á¬–
‚◊‹ÊŒ‡Ê¸ M§¬¥ Ÿ ŒÎ‡ÿÃ ÿÕÊ ÃÕÊ ôÊÿ◊˜––
““◊Í…∏U ¡Ëfl Á◊âÿÊàfl ÃÕÊ Á◊âÿÊôÊÊŸ ∑§ ©UŒÿ ‚ •ôÊÊŸ fl ◊Ê„U M§¬Ë ŒÊ·Ê¥ ‚ ◊Á‹Ÿ
Á◊âÿÊŒ‡Ê¸Ÿ ∑§ ◊ʪ¸ ◊¥ „UË ’¥äÊ „ÈU∞ ¬«∏ ⁄U„UÃ „Ò¥U–””
ßU‚ËÁ‹∞ øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vz) ◊¥ ÿ„U ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““(„U ÷√ÿ!)
ÃÈ◊ ‚íôÊÊŸ mUÊ⁄UÊ •ôÊÊŸ ∑§Ê ÃÕÊ Áfl‡ÊÈhU ‚êÿÄàfl ‚ Á◊âÿÊàfl ∑§Ê ¿UÊ«∏Ê–”” (‚fl¸ôÊÊ¬Œ‡Ê)
ÿ„U ‚’ ‚fl¸ôÊ ∑§ ©U¬Œ‡Ê ◊¥, ©U‚∑§ ¬˝fløŸ ∑§ •flÿfl (•¥ª) ÷Íà •Êª◊ ◊¥ ÁŸÁŒ¸CU „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, Á◊âÿÊàfl ∑§Ê ◊„UÊŸ˜ •ŸÕ¸∑§Ê⁄UË ¡ÊŸ∑§⁄U „U ÷√ÿ! ÁŸ⁄UÁÃøÊ⁄U ‚êÿÄàfl ∑§Ê
ŒÎ…∏UÃÊ ‚ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, ‚⁄Uʪ •flSÕÊ ◊¥ ‡ÊÈhU •Êà◊SflM§¬ ∑§Ê Œ‡Ê¸Ÿ (‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§Ë •ŸÈ÷ÍÁÃ) ‚ê÷fl Ÿ„UË¥
„ÒUó ÿ„U ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ªÊ„UÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ∑§„U ⁄„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ⁄Uʪ (∞fl¥ Á◊âÿÊàfl) •ÊÁŒ ◊‹ ‚ ÿÈQ§ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ÁŸ¡ •Êà◊-SflM§¬
∑ȧ¿U ÷Ë ÁŒπÊ߸U Ÿ„UË¥ ŒÃÊ, ¡Ò‚ ◊Á‹Ÿ Œ¬¸áÊ ◊¥ M§¬ ÁŒπÊ߸U Ÿ„UË¥ ŒÃÊ, ©U‚Ë Ã⁄U„U (ßU‚)
‚◊¤ÊŸÊ øÊÁ„U∞––~}––
{728 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (ÁáÊÿå¬M§fl¥ áÊ ÁŒS‚Œ Á∑¥§ Á¬) ÁŸ¡Êà◊M§¬¥

Á∑§◊Á¬ Ÿ ŒÎ‡ÿÃ, •Êà◊SflM§¬¥ Á∑§Á@ŒÁ¬ ŸÊŸÈ÷ÍÿÃ óßUàÿÕ¸—– ∑§·Ê¥ ¡ËflÊŸÊ¥ ∑ΧÃ ∑§ÕŸ◊ÃŒ˜?
©UëÿÃó(⁄UÊÿÊÁŒ◊‹¡ÈŒÊáÊ¥) ⁄UʪÊÁŒ◊‹ÿÈQ§ÊŸÊ¥ ¡ËflÊŸÊ¥ ÁŸ¡Êà◊M§¬Œ‡Ê¸Ÿ¥ Ÿ ‚ê÷flÁà óßUàÿÕ¸—–
¬˝ÊQ§Ãâÿ¥ ‚◊Õ¸ÁÿÃÈ¥ ŒÎCUÊãÃ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ÁŸÁŒ¸‡ÊÁãÃó (‚◊‹ÊŒÁ⁄U‚ M§fl¥ áÊ ÁŒS‚Œ ¡„U ÄUÊ áÊÿ¥)
ÿÕÊ ‚◊‹ •ÊŒ‡Ê¸ M§¬¥ ◊ÈπÊÁŒë¿UÁfl— Ÿ S¬CUÃÿÊ ÿmUÊ Á∑§Á@ŒÁ¬ Ÿ ŒÎ‡ÿÃ, ÃÕÒfl ôÊÿ¥, ÿŒ˜
⁄UʪÊÁŒ◊‹◊Á‹Ÿ ◊ŸÁ‚ •Êà◊SflM§¬¥ Ÿ ŒÎÁCU¬Õ◊ÊÿÊÁÃ, •ŸÈ÷flªêÿ¥ Ÿ ÷flÁà óßUàÿʇÊÿ—–
•òÊÊÿ¥ Áfl‡Ê·—ó ⁄UʪÊÁŒ◊‹ÿÈQ§àflÊØ SflÊà◊Œ‡Ê¸ŸSÿÊ÷Êfl— ¬˝ÁìÊÁŒÃÊ˘òÊ– •òÊÊÁŒ¬ŒŸÊãÿ-
∑§·ÊÿÊáÊÊ¥ ÃÕÊ •¬˝‡ÊSÃäÿÊŸÿÊ⁄U‡ÊÈ÷‹‡ÿÊŸÊ◊Á¬ ª˝„UáÊ¥ ∑§Êÿ¸◊˜– •òÊ flÒ‡ÊlÊÕZ Á∑§Á@ÁãŸM§åÿÃ
óÿÃÊ Á„U •¬˝‡ÊSÃÊ ⁄UʪÊ ÿòÊ ÷flÁÃ, ÃòÊ mU·Ê˘Á¬ ‚◊ÈŒ˜÷flÁÖ
©UQ¥§ ø ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (21/25/1133)ó

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (ÁŸ¡Êà◊M§¬¥ Ÿ ŒÎ‡ÿÃ Á∑§◊Á¬)
ÁŸ¡ •Êà◊SflM§¬ ∑ȧ¿U ÷Ë ÁŒπÊ߸U Ÿ„UË¥ ŒÃÊ, •ÕʸØ ÕÊ«U∏Ê ÷Ë (‡ÊÈhU) •Êà◊SflM§¬ •ŸÈ÷Íà Ÿ„UË¥
„UÊÃÊ– Á∑§Ÿ ¡ËflÊ¥ ∑§ Á‹∞ ÿ„U ∑§ÕŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (⁄UʪÊÁŒ◊‹ÿÈÃÊŸÊ◊˜) ⁄Uʪ
•ÊÁŒ ◊‹Ê¥ ‚ ÿÈQ§ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ÁŸ¡Êà◊SflM§¬ ∑§Ê Œ‡Ê¸Ÿ ‚ê÷fl Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ÿ„UÊ° ©UQ§ Ãâÿ ∑§Ê
‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UŸ „UÃÈ ŒÎCUÊãà M§¬ ‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ÁŸŒ̧‡Ê ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó (‚◊‹ÊŒ‡Ê̧ M§¬¥ Ÿ ŒÎ‡ÿÃ ÿÕÊ
ÃÕÊ ôÊÿ◊˜)– Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ◊‹ ÿÈQ§ Œ¬¸áÊ ◊¥ ◊Èπ •ÊÁŒ ∑§Ë ¿UÁfl ÿÊ M§¬ ∑§Ê S¬CU M§¬ ‚ ÿÊ
∑ȧ¿U ÷Ë Ÿ„UË¥ Œπ ¬ÊÃ „Ò¥U, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ÿ„U ¡ÊŸ¥ Á∑§ ⁄UʪÊÁŒ ◊‹ ‚ ◊Á‹Ÿ ◊Ÿ ◊¥ •Êà◊SflM§¬
ŒÎÁCUªÊø⁄Uó •ŸÈ÷flªêÿ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ óÿ„U (ªÊÕÊ ∑§Ê) •Ê‡Êÿ „ÒU–
ÿ„UÊ° ÿ„U Áfl‡Ê· ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó ⁄Uʪ •ÊÁŒ ◊‹ ‚ ÿÈQ§ „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ÁŸ¡ •Êà◊-Œ‡Ê¸Ÿ
∑§Ê •÷Êfl ÿ„Ê°U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ÿ„UÊ° “•ÊÁŒ” ¬Œ ‚ •ãÿ ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§Ê ÃÕÊ •¬˝‡ÊSÃ
ŒÊŸÊ¥ äÿÊŸ ∞fl¥ •‡ÊÈ÷ ‹‡ÿÊ•Ê¥ ∑§Ê ÷Ë ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚ ÁflcÊÿ ◊¥ S¬CUÃÊ „UÃÈ ∑ȧ¿U ’ÃÊ
⁄U„U „Ò¥Uó øÍ°Á∑§ ¡„UÊ° •¬˝‡ÊSà ⁄Uʪ „ÒU, fl„UÊ° mU· ÷Ë ¬˝ÊŒÈ÷Í̧à „UÊÃÊ „ÒU–
ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (wv/wz/vvxx) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~}) —— 729}

ÿòÊ ⁄Uʪ— ¬Œ¥ äÊûÊ, mU·SÃòÊÒÁà ÁŸpÿ—–

©U÷ÊflÃÊÒ ‚◊Ê‹êéÿ Áfl∑˝§Ê◊àÿÁäÊ∑¥§ ◊Ÿ—––
∞ÃÊèÿÊ¥ ⁄UʪmU·ÊèÿÊ¥ ∑˝§ÊäÊÊÁŒ∑§·ÊÿÊ •Á¬ Sfl× ‚ê’hUÊ— ÷flãàÿfl– ÿÕÊ ∑˝§ÊäÊ-
◊ÊŸ∑§·ÊÿÊÒ mU·, ◊ÊÿÊ‹Ê÷∑§·ÊÿÊÒ ø ⁄Uʪ •ãÃ÷Í̧ÃÊÒ ∞fl– ∑§·Êÿèÿp •‚Œ˜äÿÊŸ •Á¬ ‚ê÷fl×–
©UQ¥§ ø ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (3/30/276)ó
¬Ê¬Ê‡Êÿfl‡ÊÊã◊Ê„UÊØ Á◊âÿÊàflÊŒ˜ flSÃÈÁfl÷˝◊ÊØ–
∑§·ÊÿÒ¡¸ãÿÃ˘¡d◊˜, •‚Œ˜äÿÊŸ¥ ‡Ê⁄UËÁ⁄UáÊÊ◊˜––
•¬˝‡ÊSË‡ÿÊ (∑§·ÊÿÊŸÈ⁄UÁTÃÿÊª¬˝flÁÎ ûÊM§¬Ê—) •Á¬ ÃËfl˝∑§·Êÿ¡ÁŸÃÊ ∞fl– ∞fl¥ (•¬˝‡ÊSÃ)
⁄Uʪ‚Œ˜÷Êfl ‚◊SÃ∑§·ÊÿÊ •‚Œ˜äÿÊŸ •‡ÊÈ÷‹‡ÿÊp ÷flãÃËÁà »§Á‹Ã◊˜–
∞fl¥ ⁄UʪÊÁŒfl‡ÊÊØ ‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊ¥ ‚ÈÁŸÁpÃ◊fl ¡ËflSÿ– ÃÃp ŒÈ—π¬⁄Uê¬⁄UÊ ¬˝fløÃ ∞fl–
©UQ§¥ ø ßUCUʬ Œ‡Êª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-11)ó

““¡„UÊ° ⁄Uʪ •¬ŸÊ ∑§Œ◊ ⁄UπÃÊ „ÒU, fl„UË¥ mU· ÷Ë •Ê∑§⁄U ’ÒΔU ¡ÊÃÊ „ÒU óÿ„U ÁŸÁpà „ÒU–
•ÊÒ⁄U ßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§ •ÊüÊÿ ‚ ◊Ÿ •ÁäÊ∑§ ¬⁄UÊ∑˝§◊ ÁŒπÊÃÊ „ÒU (ßUCU-•ÁŸCU ∑§À¬ŸÊ∞° ∑§⁄UÃÊ „ÒU)–””
ßUŸ ⁄Uʪ fl mU· ∑§ ‚ÊÕ ∑˝§ÊäÊ •ÊÁŒ ∑§·Êÿ ÷Ë Sfl× ‚ê’hU „UÊÃ „UË „ÒU¥– ©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸ó
mU· ◊¥ ∑˝§ÊäÊ fl ◊ÊŸ ∑§·Êÿ, ÃÕÊ ⁄Uʪ ◊¥ ◊ÊÿÊ fl ‹Ê÷ ∑§·Êÿ •ãÃ÷Í̧à „UË „Ò¥U– ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§ „UÊŸ ¬⁄U
•‚Œ˜äÿÊŸ (•Êø fl ⁄UÊŒÒ )˝ ÷Ë ‚ê÷ÊÁflà „ÒU¥– ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (x/xÆ/w|{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¬Ê¬¬Íáʸ •Ê‡Êÿ (•ÕʸØ •‡ÊÈ÷ ©U¬ÿÊª) ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ, ◊Ê„U, Á◊âÿÊàfl, flSÃÈ ∑§ Áfl¬⁄UËÃ
ôÊÊŸ ∞fl¥ ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ ‚ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¡ËflÊ¥ ∑§ •¬˝‡ÊSà äÿÊŸ „ÈU•Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
(ßU‚Ë Ã⁄U„U) •¬˝‡ÊSà (∑§·ÊÿÊŸÈ⁄¥UÁ¡Ã ÿÊª¬˝flÎÁûÊ M§¬) ‹‡ÿÊ ÷Ë ÃËfl˝ ∑§·ÊÿÊ¥ mUÊ⁄UÊ
¡ÁŸÃ „UÊÃË „UË „Ò¥U– ßU‚ Ã⁄U„U, ∞∑§ •‡ÊÈ÷ ⁄Uʪ ∑§ ‚Œ˜÷Êfl ◊¥ ‚◊Sà ∑§·Êÿ, •¬˝‡ÊSà äÿÊŸ fl
•‡ÊÈ÷ ‹‡ÿÊ ÷Ë „UÊÃË „Ò¥U óÿ„U ¬˝Áû§Á‹Ã „UÊÃÊ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ⁄Uʪ •ÊÁŒ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ê ÷˝◊áÊ ¡Ëfl ∑§ Á‹∞ ‚ÈÁŸÁpà „UË „UÊ ¡ÊÃÊ
„ÒU, »§‹SflM§¬ ŒÈ—π ∑§Ë ¬⁄Uê¬⁄UÊ ¬˝flÁøà „UÊ ¡ÊÃË „ÒU– ßUCUÊ¬Œ‡Ê ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-vv) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë
ªÿÊ „ÒUó
{730 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

⁄UʪmU·mUÿË - ŒËÉʸŸòÊÊ∑§·¸áÊ - ∑§◊¸áÊÊ–

•ôÊÊŸÊØ ‚ÈÁø⁄¥U ¡Ëfl—, ‚¥‚Ê⁄UÊéäÊÊÒ ÷˝◊àÿ‚ÊÒ––
⁄UʪʌÿÊ ◊‹M§¬Ê— ‚¥∑§ÁÃÃÊ •òÊ– ⁄Uʪ— ∑§·Êÿ ∞fl, ∑§·Êÿp ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ª˝ãÕ (2/6/2)
∑§Ê‹ÈcÿM§¬ ∞fl ÁŸÁŒ¸CU—ó ““øÊÁ⁄UòÊ◊Ê„UÁfl‡Ê·ÊŒÿÊØ ∑§‹È·÷Êfl— ∑§·Êÿ •ÊÒŒÁÿ∑§—–””
⁄UʪÊÁŒ◊‹ •¬ªÃ ∞fl ‡ÊÈhUÊà◊Œ‡Ê¸Ÿ¥ ‚ê÷flÃËÁà ôÊÊŸÊáʸfl (3/31/277) ¬˝ÊQ§◊˜ó
ˇÊËáÊ ⁄UʪÊÁŒ‚ãÃÊŸ ¬˝‚ãŸ øÊãÃ⁄UÊà◊ÁŸ–
ÿ— SflM§¬Ê¬‹ê÷— SÿÊØ ‚ ‡ÊÈhUÊÅÿ— ¬˝∑§ËÁø×––
Á∑§ãÃÈ •¬˝‡ÊSÃ⁄UʪÊÁŒ‚Œ˜÷Êfl ◊ŸSÃûflÁfl◊Èπ◊fl èÊflÃËÁà ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (21/14/1121,
21/15/1122) ¬˝ÊQ §◊˜ó

““•ôÊÊŸfl‡Ê ÿ„U ¡Ëfl ⁄Uʪ-mU· M§¬Ë “Œ„UË Á’‹ÊŸ ∑§Ë ‹ê’Ë «UÊ⁄UË” ∑§ •Ê∑§·¸áÊ ‚
‚¥‚Ê⁄U-‚◊ÈŒ˝ ◊¥ Áø⁄U∑§Ê‹ Ã∑§ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
ÿ„UÊ° ⁄Uʪ •ÊÁŒ ∑§Ê “◊‹” M§¬ ◊¥ ߥUÁªÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– (øÍ°Á∑§) ⁄Uʪ ∑§·Êÿ „UË „ÒU •ÊÒ⁄U
∑§·ÊÿÊ¥ ∑§Ê ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ª˝ãÕ (w/{/w) ◊¥ ∑§Ê‹Ècÿ M§¬ „UË ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““øÊÁ⁄UòÊ-◊Ê„U Áfl‡Ê·
∑§ ©UŒÿ ‚ ©Uà¬ãŸ ∑§Ê‹Ècÿ M§¬ ∑§·Êÿ “•ÊÒŒÁÿ∑§” ÷Êfl „ÒU–””
⁄Uʪ •ÊÁŒ M§¬ ◊‹ ∑§ „U≈UŸ ¬⁄U „UË ‡ÊÈhUÊà◊Œ‡Ê¸Ÿ ‚ê÷fl „ÒU ó∞‚Ê ôÊÊŸÊáʸfl (x/xv/w||)
◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““⁄Uʪ •ÊÁŒ ∑§Ë ¬⁄Uê¬⁄UÊ ∑§ ŸCU „UÊŸ  ¬⁄U, •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Ë ¬˝‚ãŸÃÊ „UÊÃ Ë „ÒU (fl„UÊ° Sfl¬⁄UÁflfl∑§
¬˝∑§≈U „UÊÃÊ „ÒU) •ÊÒ⁄U Ã÷Ë ¡Ëfl ∑§Ê •Êà◊SflM§¬ ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ „UÊÃË „ÒU, fl„UË ‡ÊÈhUäÿÊŸ ÷Ë ∑§„UÊ
¡ÊÃÊ „ÒU–””
Á∑§ãÃÈ (ßU‚∑§ Áfl¬⁄UËÃ) •¬˝‡ÊSà ⁄Uʪ •ÊÁŒ ∑§Ë ‚ûÊÊ ’ŸË ⁄U„U ÃÊ ◊Ÿ •Êà◊ Ãûfl ‚
Áfl◊Èπ „UË ⁄U„UÃÊ „ÒU ó∞‚Ê ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (wv/vy/vvwv, wv/vz/vvww) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~}) —— 731}

⁄UʪÊlÁ÷„UÃ¥ ø× SflÃûflÁfl◊Èπ¥ ÷flØ–

Ã× ¬˝ëÿflÃ ÁˇÊ¬˝¥ ôÊÊŸ⁄UàŸÊÁŒ◊SÃ∑§ÊØ––
⁄UʪÊÁŒÁ÷⁄UÁflüÊÊãÃÒ— fl@˜ÿ◊ÊŸ¥ ◊È„ÈU◊¸Ÿ—–
Ÿ ¬‡ÿÁà ¬⁄¥U íÿÊÁ×, ¬Èáÿ¬Ê¬ãäÊŸÊŸ‹◊˜––
•òÊ ªÊÕÊÿÊ¥ ◊Á‹ŸÊŒ‡Ê¸ÁŸŒ‡Ê¸Ÿ¥ ¬˝SÃÈÃ◊˜– •ãÿòÊ ¡‹Sÿ ø@‹Sÿ ÿmUÊ ¬VUÿÈQ§Sÿ
ŒÎCUÊãÃŸ Ãâÿ◊ÃØ ‚◊ÁÕ¸Ã◊ÁSÖ ÿÕÊ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-35) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
⁄UʪmU·ÊÁŒ∑§À‹Ê‹Ò—, •‹Ê‹¥ ÿã◊ŸÊ¡‹◊˜–
‚ ¬‡ÿàÿÊà◊ŸSÃûfl¥, ‚ Ãûfl¥ ŸÃ⁄UÊ ¡Ÿ—––
ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (21/17/1124) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
⁄UʪÊÁŒ¬VUÁflo£·ÊØ ¬˝‚ãŸ ÁøûÊflÊÁ⁄UÁáÊ–
¬Á⁄US»È§⁄UÁà ÁŸ—‡Ê·¥ ◊ÈŸfl¸SÃÈ∑§Œê’∑§◊˜––

“⁄Uʪ •ÊÁŒ ‚ •Ê„Uà ÁøûÊ •Êà◊-Ãûfl ‚ Áfl◊Èπ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Ã’ ¬˝ÊáÊË ôÊÊŸ M§¬
⁄UàŸ ∑§ ¬fl¸Ã ∑§ Á‡Êπ⁄U ‚ ‡ÊËÉÊ˝ „UË Áª⁄U ¡ÊÃÊ „ÒU–””
““ÁŸ⁄UãÃ⁄U Áfll◊ÊŸ ⁄U„UŸ flÊ‹ ⁄Uʪ •ÊÁŒ mUÊ⁄UÊ ’Ê⁄U-’Ê⁄U ΔUªÊ ªÿÊ ◊Ÿ ©U‚ ©Uà∑ΧCU íÿÊÁÃ
∑§Ê Ÿ„UË¥ ŒπÃÊ „ÒU, ¡Ê ¬Èáÿ-¬Ê¬ M§¬ ߸U ãäÊŸ ∑§Ê ÷S◊ ∑§⁄UŸ ◊¥ •ÁÇŸ ∑§ ‚◊ÊŸ „ÒU–””
ÿ„UÊ° ªÊÕÊ ◊¥ ◊Á‹Ÿ Œ¬¸áÊ ∑§Ê ©UŒÊ„U⁄UáÊ ¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– •ãÿ SÕ‹Ê¥ ¬⁄U ø@‹ ÿÊ
∑§Ëø«∏ ÷⁄‘U ¡‹ ∑§Ê ŒÎCUÊãà Œ∑§⁄U ©UQ§ Ãâÿ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ¡Ò‚Ê Á∑§ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§
ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-xz) ◊¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚∑§Ê ◊Ÿ M§¬Ë ¡‹ ⁄Uʪ fl mU· •ÊÁŒ Ã⁄UXUÊ¥ ‚ ø¥ø‹ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, fl„UË ¬ÈL§· •Êà◊Ê
∑§ ÿÕÊÕ¸ SflM§¬ ∑§Ê ŒπÃÊ (•ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃÊ) „ÒU, ŒÍ‚⁄UÊ ∑§Ê߸U Ÿ„UË¥–””
ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (wv/v|/vvwy) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““⁄Uʪ •ÊÁŒ M§¬ ∑§Ëø«U∏ ∑§ „U≈U ¡ÊŸ ¬⁄U ÁŸ◊¸‹ÃÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „ÈU∞ ◊ÈÁŸ ∑§ ÁøûÊ M§¬ ¡‹
∑§ ÷ËÃ⁄U ‚◊Sà Ãûfl-‚◊Í„U ¬˝ÁÃ÷ÊÁ‚à „UÊŸ ‹ªÃÊ „ÒU–””
{732 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ 278-279) ÃÈ S»§Á≈U∑§ŒÎCUÊãÃŸ •Êà◊⁄UʪÿÊ— ÁSÕÁ× S¬CUË∑ΧÃÊ

fløÃó

¡„U »§Á‹„U◊áÊË ‚ÈhUÊ áÊ ‚ÿ¥ ¬Á⁄UáÊ◊ßU ⁄UÊÿ◊Ê߸UÁ„¥U–
⁄¥UÁªîÊÁŒ •ááÊÁ„¥U ŒÈ ‚Ê ⁄UûÊÊŒËÁ„¥U Œ√flÁ„¥U––
∞fl¥ áÊÊáÊË ‚ÈhUÊ áÊ ‚ÿ¥ ¬Á⁄UáÊ◊ßU ⁄UÊÿ◊Ê߸UÁ„¥U–
⁄UÊßUîÊÁŒ •ááÊÁ„¥U ŒÈ ‚Ê ⁄UʪʌËÁ„¥U ŒÊ‚Á„¥U––
Á∑¥§ø, ⁄UʪʌÿÊ ’‹ÊŒfl •Êà◊ÃûflÁfl◊ÈπÊ¥ ’ÊsÁfl·ÿ∑§-‚¥ÿÊ¡ŸÊ¥ fläʸÿÁãÖ ©UQ¥§ ø
•Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-237)ó
⁄UʪmU·ÊÒ ¬˝flÎÁûÊ— SÿÊØ, ÁŸflÎÁûÊSÃÁ㟷äÊŸ◊˜–
ÃÊÒ ø ÃhU◊¸‚ê’hUÊÒ, ÃS◊ÊûÊÊŸ˜ ‚ȬÁ⁄Uàÿ¡Ø––
⁄UʪÊÁŒ∑§Ê⁄UáÊÊØ Á◊âÿÊôÊÊŸ◊Á¬ fläʸÃ, ⁄UʪÊl÷Êfl ÃÈ Ã㟇ÿÁÖ ÿÕÊQ¥§ ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ
(21/19/1126)ó
‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ w|}-|~) ◊¥ ÃÊ S»§Á≈U∑§ ∑§ ŒÎCUÊãà mUÊ⁄UÊ •Êà◊Ê fl ⁄Uʪ ∑§Ë
ÁSÕÁà S¬CU ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U S»§Á≈U∑§ ◊ÁáÊ Sflÿ¥ ‡ÊÈhU „ÒU, fl„U ⁄Uʪ (‹ÊÁ‹◊Ê) •ÊÁŒ M§¬ Sflÿ¥ ¬Á⁄UáÊ◊Ÿ
Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃË, Á∑§ãÃÈ •ãÿ ‹Ê‹ •ÊÁŒ Œ˝√ÿÊ¥ ‚ ‹Ê‹ •ÊÁŒ fláʸ M§¬ „UÊ ¡ÊÃË „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ôÊÊŸË
Sflÿ¥ ‡ÊÈhU „ÒU, fl„U ⁄Uʪ M§¬ Sflÿ¥ ¬Á⁄UáÊ◊Ÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, ’ÁÀ∑§ ⁄Uʪ •ÊÁŒ ŒÊ·Ê¥ ‚ ⁄UʪÊÁŒ M§¬ „UÊ
¡ÊÃÊ „ÒU–””
ŒÍ‚⁄UË ’ÊÃ, ⁄Uʪ •ÊÁŒ ’Ês ÁflcÊÿ∑§ ‚¥ÿÊª ∑§Ê „UË ’…U∏ÊÃ „Ò¥U ¡Ê •Êà◊Ãûfl ‚ Áfl◊Èπ
„UÊÃÊ „ÒU– •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-wx|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““⁄Uʪ fl mU· ∑§Ê ŸÊ◊ ¬˝flÎÁûÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ßUŸ∑§ •÷Êfl ∑§Ê ŸÊ◊ ÁŸflÎÁûÊ „ÒU– øÍ°Á∑§ ÿ ŒÊŸÊ¥
’Ês Áfl·ÿ ‚ ‚ê’ãäÊ ⁄UπÃ „Ò¥U, •Ã— ©UŸ∑§Ê (’Ês flSÃÈ ∑§Ê) „UË ¬Á⁄Uàÿʪ ∑§⁄U ŒŸÊ øÊÁ„U∞–””
⁄Uʪ •ÊÁŒ ∑§Ê⁄UáÊÊ¥ ‚ Á◊âÿÊôÊÊŸ ÷Ë ’…U∏ÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ©UŸ∑§ •÷Êfl ◊¥ fl„U Áfl‹ËŸ „UÊ ¡ÊÃÊ
„ÒU– ¡Ò‚Ê Á∑§ ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (wv/v~/vvw{) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~}) —— 733}

¬˝‡ÊÊêÿÁà Áfl⁄UʪSÿ ŒÈ’Ê¸äÊÁflcÊ◊ª˝„U—–

‚ ∞fl fläʸÃ˘¡d¥ ⁄UʪÊøSÿ„U ŒÁ„UŸ—––
∞fl¥ ⁄UʪmU·Êl÷Êfl ‚Áà ÁflcÊÿÊ‚ÁQ§Ÿ¸‡ÿÁÃ, ÃŒÒfl Sfl‚¥flŒŸ◊Êäÿ◊Ÿ ‡ÊÈhUÊà◊ÊŸÈ÷ÍÁ×
‚ê÷flÁÖ ©UQ¥§ ø ßUCUÊ¬Œ‡Êª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-38)ó
ÿÕÊ ÿÕÊ Ÿ ⁄UÊøãÃ, Áfl·ÿÊ— ‚È‹÷Ê •Á¬–
ÃÕÊ ÃÕÊ ‚◊ÊÿÊÁà ‚¥ÁflûÊÊÒ Ãûfl◊ÈûÊ◊◊˜––
Á∑§ãÃÈ ‡ÊÈhUÊà◊‚¥ÁflûÊ— ¬˝Ê∑˜§ ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑¥§ ôÊÊŸ¥ ÿŒ˜ ÷flÁÃ, ÃòÊ ⁄UʪÊÁŒ‚Œ˜÷ÊflÊ˘fl‡ÿ¥
÷flÃËàÿÃÊ ôÊÊŸSÿʇÊÈhU¬Á⁄UáÊÁÃ⁄UÁ÷äÊËÿÃ– ©UQ¥§ ø ¬@ÊäÿÊÿ˪˝ãÕ (2/903-904)ó
ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑¥§ ôÊÊŸ¥ ¬˝àÿÕZ ¬Á⁄UáÊÊÁ◊ ÿØ–
ÃàSflM§¬¥ Ÿ ôÊÊŸSÿ Á∑§ãÃÈ ⁄UʪÁ∑˝§ÿÊ˘ÁSà flÒ––

““¡Ê ◊ÈÁŸ ⁄Uʪ-mU· ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊ øÈ∑§Ê „ÒU, ©U‚∑§Ê Á◊âÿÊôÊÊŸ M§¬ ÷ÿÊŸ∑§ Á¬‡ÊÊø ‡ÊÊãÃ
„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ßU‚∑§ Áfl¬⁄UËà ¡Ê ¡Ëfl ⁄Uʪ ‚ ¬ËÁ«∏à „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚∑§Ê fl„UË Á◊âÿÊôÊÊŸ M§¬Ë
Á¬‡ÊÊø ÁŸ⁄UãÃ⁄U flÎÁhU ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ⁄Uʪ-m·ÊÁŒ ∑§Ê •÷Êfl „UÊŸ ¬⁄U Áfl·ÿÊ‚ÁQ§ ŸCU „UÊÃË „ÒU, Ã÷Ë Sfl‚¥flŒŸ ∑§
◊Êäÿ◊ ‚ ‡ÊÈhUÊà◊ÊŸÈ÷ÍÁà ‚ê÷fl „UÊÃË „ÒU– ßUCUÊ¬Œ‡Ê ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-x}) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ò‚- ¡Ò‚ ‚„U¡ ‚È‹÷ ßUÁãŒ˝ÿ-÷ÊªÊ¥ ‚ L§Áø ∑§◊ „UÊÃ Ë ¡ÊÃË „ÒU, flÒ‚- flÒ‚ Sfl¬⁄U‚Á¥ flÁûÊ
‚ Áfl‡ÊÈhU •Êà◊Ê ∑§Ê SflM§¬ ÷Ë ©UÁŒÃ (¬˝∑§≈U) „UÊÃÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
Á∑§ãÃÈ ‡ÊÈhUÊà◊-‚¥ÁflÁûÊ ‚ ¬„U‹ ¡Ê ÷Ë ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑§ ôÊÊŸ „UÊÃÊ „ÒU, fl„UÊ° ⁄Uʪ •ÊÁŒ ∑§Ê
•fl‡ÿ ‚Œ˜÷Êfl ⁄U„UÃÊ „UË „ÒU, ßU‚ ŒÎÁCU ‚ ôÊÊŸ ∑§Ë •‡ÊÈhU ¬Á⁄UáÊÁà ∑§„UË ¡ÊÃË „ÒU– ¬@ÊäÿÊÿË
ª˝ãÕ (w/~Æx-~Æy) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑§ ôÊÊŸ ∞∑§-∞∑§ ¬ŒÊÕ¸ ∑§ ¬˝Áà ¬Á⁄UáÊ◊Ÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ fl„U ôÊÊŸ ∑§Ê
SflM§¬ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ßU‚∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ ⁄Uʪ-Á∑˝§ÿÊ „ÒU–””
{734 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¬˝àÿÕZ ¬Á⁄UáÊÊÁ◊àfl◊˜ •ÕʸŸÊ◊ÃŒÁSà ÿØ–

•Õ¸◊ÕZ ¬Á⁄UôÊÊŸ¥ ◊ÈsŒ˜ ⁄UíÿŒ˜ ÁmU·Œ˜ ÿÕÊ––
•ãÿìÊ, ÃòÊÒfl (2/906) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó
•ÁSà ôÊÊŸÊÁflŸÊ÷ÍÃÊ ⁄UʪÊ ’ÈÁhU¬È⁄US‚⁄U—–
•ôÊÊÃ˘Õ¸ ÿÃÊ Ÿ SÿÊŒ˜ ⁄Uʪ÷Êfl— π¬Èc¬flØ––
•òÊÿ◊Ê⁄‘U∑§Ê ¡ÊªÁøó •ÿ¥ ¬˝ÊQ§Ê ’ÈÁhU¬Ífl¸∑§Ê ⁄Uʪ— ∑§ËŒÎ‡ÊË¥ ÷ÍÁ◊∑§Ê¥ ÿÊflØ ÁÃDUÁÃ?
∞Ãà‚◊ÊÁ„UÃ¥ ¬@ÊäÿÊÿ˪˝ãÕ (2/907-908)ó
•SàÿÈQ§‹ˇÊáÊÊ ⁄UʪpÊÁ⁄UòÊÊfl⁄UáÊÊŒÿÊØ–
•¬˝◊ûʪÈáÊSÕÊŸÊŒflʸ∑˜§ SÿÊãŸÊäfl¸◊Sàÿ‚ÊÒ––
•ÁSà øÊäfl¸◊‚ÊÒ ‚͡◊—, ⁄UʪpÊ’ÈÁhU¬Ífl¸¡—–
•flʸ∑˜§ ˇÊËáÊ∑§cÊÊÿèÿ—, SÿÊŒ˜ ÁflflˇÊÊfl‡ÊÊ㟠flÊ––

““Á¡ÃŸ ÷Ë ¬ŒÊÕZ „Ò¥U, ©UŸ◊¥ ‚ ∞∑§-∞∑§ ¬ŒÊÕ¸ ∑§ ¬˝Áà ôÊÊŸ ¬Á⁄UáÊ◊Ÿ ¡Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U
ÿÊ ÃÊ ◊Ê„U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÿÊ ⁄Uʪ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÿÊ mU· ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U, fl„UË¥ ‡‹Ê∑§ (w/~Æ{) ◊¥ ÿ„U ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““’ÈÁhU¬Ífl¸∑§ ⁄Uʪ ôÊÊŸ ∑§Ê •ÁflŸÊ÷ÊflË „UÒ óÿ„U S¬CU „UË „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ •ôÊÊà ¬ŒÊÕ¸ ◊¥
•Ê∑§Ê‡Ê-¬Èc¬ ∑§Ë Ã⁄U„U ⁄Uʪ÷Êfl Ÿ„UË¥ ¬ÊÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
ÿ„UÊ° ÿ„U ‡Ê¥∑§Ê ©UΔUÃË „ÒUó ÿ„U ¬ÍflÊ̧Q§ ’ÈÁhU¬Ífl¸∑§ ⁄Uʪ Á∑§‚ ÷ÍÁ◊∑§Ê (ªÈáÊSÕÊŸ) Ã∑§
⁄U„UÃÊ „ÒU? ßU‚∑§Ê ‚◊ÊäÊÊŸ ¬@ÊäÿÊÿË ª˝ãÕ (w/~Æ|-~Æ}) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬ÍflÊ̧Q§ ‹ˇÊáÊflÊ‹Ê ¡Ê (’ÈÁhU¬Ífl¸∑§) ⁄Uʪ „ÒU, fl„U øÊÁ⁄UòÊ◊Ê„UŸËÿ ∑§ ©UŒÿ
‚ •¬˝◊ûÊ ªÈáÊSÕÊŸ ∑§ ¬„U‹-¬„U‹ Ã∑§ ¬ÊÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ßU‚∑§ •Êª ∑§ ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ◊¥ Ÿ„UË¥–””
““™§¬⁄U ∑§ ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ◊¥ •’ÈÁhU¬Ífl¸∑§ ‚͡◊ ⁄Uʪ ¡Ê „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ˇÊËáÊ∑§·Êÿ ªÈáÊSÕÊŸ ‚
¬„U‹-¬„U‹ „UË „UÊÃÊ „ÒU– Á»§⁄U ÁflflˇÊÊ-÷Œ ‚ fl„U „ÒU ÷Ë •ÊÒ⁄U Ÿ„UË¥ ÷Ë „ÒU–””
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~}) —— 735}

•Ã∞fl ªÎÁ„UáÊÊ¥ ÃÈ •‡ÊÈhUÊà◊ŸÊ˘ŸÈ÷fl ∞fl, Á∑§ãÃÈ ‚ ∑˝§◊áÊ ¬⁄U◊ÁŸflʸáÊ‚ÊÒÅÿ∑§Ê⁄UáÊ¥

‚ê÷flÃËÁà ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-3/54) ÃûflŒËÁ¬∑§Ê≈UË∑§ÊÿÊ¥ ÁŸÁŒ¸CU◊˜–
•òÊÊÿ¥ Áfl‡Ê·—ó•Êà◊Ÿ— ‚ÊˇÊÊŒ˜Œ‡Ê¸Ÿ◊ŸÈ÷fl— Sfl‚¥flŒŸ¥ ÷áÿÃ, ÿòÊ ◊ÈÁŸ— Sflÿ¥
ôÊÿôÊÊÿ∑§÷ÊflM§¬Ã¥Ê ¬˝ÊåŸÊÁÖ ∞ÃŒ˜ flËÃ⁄UʪÁŸÁfl¸∑§À¬Sfl‚¥flŒŸôÊÊŸ¥ ÁŸÁfl¸∑§À¬‚◊ÊÁäÊÁSÕÃÊŸÊ¥
◊ÈŸËŸÊ◊fl ÷flÁÃ, ŸÊãÿ·Ê◊˜– ÁflcÊÿ‚ÈπÊŸãŒM§¬¥ Sfl‚¥flŒŸôÊÊŸ¥ ÃÈ ⁄UÊÁªáÊÊ¥ ‚Ê◊Êãÿ¡ŸÊŸÊ◊Á¬
÷flÁÃ, Á∑§ãÃÈ ‡ÊÈhUÊà◊‚ÈπÊŸÈ÷ÍÁÃM§¬Sfl‚¥flŒŸôÊÊŸ¥ ÃÈ flËÃ⁄UʪSÿÒfl ÷flÁÖ øÃÈÕ¸¬@◊ªÈáÊ-
SÕÊŸflÁøŸÊ¥ “ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊Ê ∞fl ©U¬ÊŒÿ—” ßUÁà L§ÁøM§¬¥ ‚êÿÄàfl¥ ªÎ„USÕÊflSÕÊÿÊ¥ ÃËÕ¸∑§⁄U÷⁄UÃʌ˟ʥ
ÿlÁ¬ ÷flÁÃ, Á∑§ãÃÈ Ã·Ê¥ ‚êÿÄàfl¥ flËÃ⁄UʪøÊÁ⁄UòÊÊÁflŸÊ÷ÊÁflÁŸpÿ‚êÿÄàflSÿ ¬⁄Uê¬⁄UÿÊ
‚ÊäÊ∑§Á◊àÿ× ∑§Ê⁄UáÊÊØ “ÁŸpÿ‚êÿÄàfl¥” ªÊÒáÊM§¬áÊ ∑§âÿÃ, flSÃÈÃSÃà‚êÿÄàfl¥ ‚⁄Uʪ-
‚êÿÄàfl◊fl– •òÊÊãÿŒ˜ flQ§√ÿ¥ ÃŒ˜ ¬˝ÊªÁ¬ (ªÊÕÊ-6, 11 •ÊÁŒ) √ÿÊÅÿÊŸ ¬˝ÊQ§◊˜–
∞fl¥ „U ÷√ÿ! ∑˝§◊‡ÊÊ flËÃ⁄UʪŒ‡Êʬ˝ÊåàÿÒ ‚ÃÃ¥ ¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÃÊà¬ÿ¸◊˜–

ßU‚ËÁ‹∞ ªÎ„USÕÊ¥ ∑§Ê •‡ÊÈhU •Êà◊Ê ∑§Ê •ŸÈ÷fl „UË „UÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ fl„U ∑˝§◊‡Ê— ¬⁄U◊
ÁŸflʸáÊ ∑§ ‚Èπ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ ‚ê÷fl „UÊÃ Ê „ÒU ó∞‚Ê ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ x/zy) ∑§Ë ÃûflŒËÁ¬∑§Ê
≈UË∑§Ê ◊¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU–
ÿ„UÊ° ÿ„U Áfl‡Ê· ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó •Êà◊Ê ∑§Ê ‚ÊˇÊÊØ Œ‡Ê¸Ÿ ÿÊ •ŸÈ÷fl “Sfl‚¥flŒŸ” ∑§„UÊ
¡ÊÃÊ „ÒU, ¡„UÊ° ◊ÈÁŸ Sflÿ¥ ôÊÿ fl ôÊÊÿ∑§ ŒÊŸÊ¥ ÷Êfl M§¬ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ÿ„U flËÃ⁄UʪÁŸÁfl¸∑§À¬
Sfl‚¥flŒŸ ôÊÊŸ ÁŸÁfl¸∑§À¬ ‚◊ÊÁäÊ ◊¥ ÁSÕà ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ê „UË „UÊÃÊ „ÒU, •ãÿ ∑§Ê Ÿ„UË¥– ÁflcÊÿ-
‚Èπʟ㌠M§¬ Sfl‚¥flŒŸ ôÊÊŸ ÃÊ ⁄UʪÿÈQ§ ‚Ê◊Êãÿ ¡ŸÊ¥ ∑§Ê ÷Ë „UÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ‡ÊÈhUÊà◊-‚ÈπÊŸÈ÷ÍÁÃ
M§¬ Sfl‚¥flŒŸ ôÊÊŸ flËÃ⁄Uʪ ∑§Ê „UË „UÊÃÊ „ÒU– øÃÈÕ¸ fl ¬¥ø◊ ªÈáÊSÕÊŸ ◊¥ ÁSÕà ¡ËflÊ¥ ∑§Ê „UÊŸ
flÊ‹Ê “ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊Ê „UË ©U¬ÊŒÿ „ÒU” ßU‚ L§Áø M§¬ ◊¥ ¡Ê ‚êÿÄàfl „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ªÎ„USÕÊflSÕÊ ◊¥
ÃËÕZ∑§⁄U fl ÷⁄Uà •ÊÁŒ ∑§Ê ÿlÁ¬ „UÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈU ©UŸ∑§Ê ‚êÿÄàfl ¬⁄Uê¬⁄UÿÊ flËÃ⁄Uʪ øÊÁ⁄UòÊ ‚
•ÁflŸÊ÷Íà “ÁŸpÿ ‚êÿÄàfl” ∑§Ê ‚ÊäÊ∑§ „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚ ŒÎÁCU ‚ ªÊÒáÊM§¬ ‚ ©U‚ “ÁŸpÿ ‚êÿÄàfl”
∑§„U ÁŒÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, flSÃÈ× fl„U ‚êÿÄàfl ÷Ë ‚⁄Uʪ ‚êÿÄàfl „UË „ÒU– ÿ„UÊ° ¡Ê ∑ȧ¿ •ÊÒ⁄U ∑§„UŸÊ „ÒU,
©U‚ ¬„U‹ ÷Ë (ªÊÕÊ-{, vv •ÊÁŒ) √ÿÊÅÿÊŸ ◊¥ ∑§„UÊ ¡Ê øÈ∑§Ê „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „U ÷√ÿ! ∑˝§◊‡Ê— flËÃ⁄UʪŒ‡ÊÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÃÈ ‚Ãà ©Ulà ⁄U„Ê óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê
ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
{736 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚ê¬˝Áà ŒËÉʸ‚¥‚ÊÁ⁄U◊ÈŸ— SflM§¬¥-‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ªÊ„UÊ¿UãŒ‚Ê ÁŸM§¬ÿÁãÃó

Œ¥«UûÊÿ ‚À‹ûÊÿ ◊¥Á«UŒ◊ÊáÊÊ •‚ÍÿªÊ ‚Ê„ÍU–
÷¥«UáÊ¡ÊÿáÊ‚Ë‹Ê Á„¥U«UÁŒ ‚Ê ŒË„U‚¥‚Ê⁄‘U–– 99––
¿UÊÿÊó Œá«UòÊÿáÊ ‡ÊÀÿòÊÿáÊ ◊Áá«UÃ◊ÊŸ— •‚Íÿ∑§— ‚ÊäÊÈ—–
èÊá«UŸ-ÿÊøŸ‡ÊË‹— Á„Uá«UÃ ‚ ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄‘U––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (Á„¥U«UÁŒ ‚Ê ŒË„U‚¥‚Ê⁄‘U) ‚ ¡ËflÊ ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄‘U
÷˝◊ÁÖ ∑§◊¸-Áfl¬Ê∑§fl‡ÊÊŒ˜ •Êà◊ŸpÃ‚Î·È ªÁÃ·È ÷flÊŒ˜ ÷flÊãÃ⁄U¬˝ÊÁå×, ‚ ‚¥‚Ê⁄U— ∑§âÿÃ–
ÃSÿ ◊Í‹¥ Á◊âÿÊàfl∑§·ÊÿÊÁŒ∑§◊fl– ©UQ¥§ ø ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ 32-33)ó
∞Ä∑¥§ øÿÁŒ ‚⁄UË⁄¥U •ááÊ¥ Áªá„UÁŒ áÊfláÊfl¥ ¡ËflÊ–
¬ÈáÊÈ ¬ÈáÊÈ •ááÊ¥ •ááÊ¥ Áªá„UÁŒ ◊È¥øÁŒ ’„ÈUflÊ⁄¥U––
∞fl¥ ¡¥ ‚¥‚⁄UáÊ¥ áÊÊáÊÊŒ„U‚È „UÊÁŒ ¡ËflS‚–
‚Ê ‚¥‚Ê⁄UÊ ÷ááÊÁŒ Á◊ë¿U∑§‚Ê∞Á„¥U ¡ÈûÊS‚––

•’, ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄UË ◊ÈÁŸ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ªÊ„UÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ÃËŸ Œá«UÊ¥ (◊Ÿ-fløŸ-∑§Êÿ ∑§Ê •‚¥ÿ◊) fl ÃËŸ ‡ÊÀÿÊ¥ (◊ÊÿÊ,
Á◊âÿÊàfl, ÁŸŒÊŸ) ‚ ÿÈQ§, •Á÷◊ÊŸ ‚ ¬Íáʸ, ߸Ucÿʸ‹È, ÃÕÊ ∑§‹„U fl ÿÊøŸÊ ∑§ Sfl÷Êfl
flÊ‹Ê ¡Ê ‚ÊäÊÈ „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ŒËÉʸ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ÷≈U∑§ÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (Á„Uá«UÃ ‚ ŒËÉʸU‚¥‚Ê⁄‘U) fl„U
¡Ëfl ŒËÉʸ (‹ê’) ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU– ∑§◊¸Áfl¬Ê∑§ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ •Êà◊Ê mUÊ⁄UÊ øÊ⁄UÊ¥
ªÁÃÿÊ¥ ◊¥ ∞∑§ ¡ã◊ ‚ ŒÍ‚⁄‘U ¡ã◊ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UŸÊ, ©U‚ “‚¥‚Ê⁄”U ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ©U‚∑§Ê ◊Í‹
Á◊âÿÊàfl fl ∑§·Êÿ •ÊÁŒ „UË „ÒU¥– ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ xw-xx) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ëfl ∞∑§ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ¿UÊ«∏ÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ŒÍ‚⁄‘U Ÿÿ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ’ÊŒ ◊¥ ©U‚
÷Ë ¿UÊ«∏∑§⁄U ŒÍ‚⁄UÊ ŸÿÊ ‡Ê⁄UË⁄U äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U •Ÿ∑§ ’Ê⁄U ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU
•ÊÒ⁄U •Ÿ∑§ ’Ê⁄U ©U‚ ¿UÊ«∏ÃÊ „ÒU– Á◊âÿÊàfl fl ∑§·Êÿ •ÊÁŒ ‚ ÿÈQ§ ¡Ëfl ∑§Ê ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U •Ÿ∑§
‡Ê⁄UË⁄UÊ¥ ◊¥ ¡Ê ‚¥‚⁄UáÊ (÷˝◊áÊ) „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚ “‚¥‚Ê⁄”U ∑§„UÃ „Ò¥U–””
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~~) —— 737}

“ŒËÉʸ”-ßUÁ쌥 ‚¥‚Ê⁄USÿÊŸãÃàfl¥ ‚ÍøÿÁÖ •ÁS◊Ÿ˜ ‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊ ∑§Ê „UÊÁŸ—? ©UëÿÃó

‚¥‚Ê⁄U¬⁄Uê¬⁄UÊ •ŸãÃÊ, ÷ÿ¬˝ŒÊ ŒÈ—π’„ÈU‹Ê ø– ©UQ¥§ ø ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-62, 72)ó
∞fl¥ ‚È_‰U •‚Ê⁄‘U ‚¥‚Ê⁄‘U ŒÈÄπ‚Êÿ⁄‘U ÉÊÊ⁄‘U–
Á∑¥§ ∑§àÕ Áfl •ÁàÕ ‚È„U¥ ÁflÿÊ⁄U◊ÊáÊ¥ ‚ÈÁáÊÁë¿UÿŒÊ––
∞fl¥ •áÊÊßU∑§Ê‹ ¬¥ø¬ÿÊ⁄‘U ÷◊ßU ‚¥‚Ê⁄‘U–
áÊÊáÊÊŒÈÄπÁáÊ„UÊáÊ ¡ËflÊ Á◊ë¿UûÊŒÊ‚áÊ––
‚¥‚Ê⁄UÊ˘ÿ¥ ÉÊÊ⁄U∑§ÊŸŸŸ ŒÈSÃ⁄U‚◊Ⱥ˝áÊ flÊ ‚ŒÎ‡Ê— ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ “’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ”-ª˝ãÕ
(ªÊÕÊ-37, 56-57) flÁáʸ×ó
∑§ê◊ÁáÊÁ◊ûÊ¥ ¡ËflÊ Á„¥U«UÁŒ ‚¥‚Ê⁄UÉÊÊ⁄U∑¥§ÃÊ⁄‘U–
¡ê◊‚◊Èg ’„ÈUŒÊ‚flËÁø∞ ŒÈÄπ¡‹ø⁄UÊÁ∑§ááÊ–
¡ËflS‚ ¬Á⁄Ué÷◊áÊ¥ ∑§ê◊Ê‚fl∑§Ê⁄UáÊ¥ „UÊÁŒ––
“ŒËÉʸ” ÿ„U ¬Œ ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ë •ŸãÃÃÊ ∑§Ê ‚ÍÁøà ∑§⁄UÃÊ „ÒU– •ÊÁπ⁄U ßU‚ ‚¥‚Ê⁄U-÷˝◊áÊ ◊¥
„UÊÁŸ ÄÿÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó ‚¥‚Ê⁄U¬⁄Uê¬⁄UÊ •Ÿãà „ÒU, ÷ÿ¬˝Œ „ÒU •ÊÒ⁄U ŒÈ—π „UË ŒÈ—π ‚ ÷⁄UË „ÒU–
∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-{w fl |w) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¬⁄U◊ÊÕ¸ ‚ ÁfløÊ⁄U Á∑§ÿÊ ¡Êÿ ÃÊ ÿ„U ‚¥‚Ê⁄U ‚Ê⁄U⁄UÁ„Uà „ÒU, ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ∞∑§ ÷ÿÊŸ∑§
‚ʪ⁄U „ÒU, ßU‚◊¥ ÄÿÊ ∑§Ê߸U ÷Ë ‚ÈπË „ÒU? (•ÕʸØ ∑§Ê߸U Ÿ„UË¥)””
““•Ÿ∑§ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ ∑§Ê SÕÊŸ ÿ„U ‚¥‚Ê⁄U „ÒU, ÿ„U (Œ˝√ÿ, ˇÊòÊ, ∑§Ê‹, ÷fl fl ÷Êfl
‚¥‚Ê⁄U óßUŸ M§¬Ê¥ ◊¥) ¬Ê°ø ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „ÒU, ßU‚◊¥ ÿ„U ¡Ëfl Á◊âÿÊàfl M§¬Ë ŒÊ· ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ •ŸÊÁŒ
∑§Ê‹ ‚ (•Ÿãà ∑§Ê‹ Ã∑§) ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
ÿ„U ‚¥‚Ê⁄U ÉÊÊ⁄U ¡¥ª‹ ÿÊ ŒÈSÃ⁄U ‚◊ÈŒ˝ ∑§ ‚◊ÊŸ „ÒU ó∞‚Ê ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ “’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄ πÊ”
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-x| ∞fl¥ z{-z|) ◊¥ flÁáʸà ÷Ë Á∑§ÿÊ „ÒUó
““∑§◊¸ ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ „UË ÿ„U ¡Ëfl ‚¥‚Ê⁄U M§¬Ë ÉÊÊ⁄U ¡¥ª‹ ◊¥ ÷≈U∑§ÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
““ÿ„U ‚¥‚Ê⁄U ∞∑§ ‚◊ÈŒ˝ „ÒU Á¡‚◊¥ ŒÊ· M§¬Ë Ã⁄¥Uª¥ „Ò¥U, ÿ„U ŒÈ—π M§¬Ë ¡‹ø⁄U ¡ËflÊ¥ ‚
÷⁄UÊ „ÈU•Ê „ÒU, ßU‚◊¥ ∑§◊ʸdfl ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ¡Ëfl ∑§Ê ¬Á⁄U÷˝◊áÊ „UÊÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
{738 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∑§ê◊Ê‚fláÊ ¡ËflÊ ’Í«UÁŒ ‚¥‚Ê⁄U‚ʪ⁄‘U ÉÊÊ⁄‘U–

‚¥‚Ê⁄U-÷˝◊áÊSÿ ∑§Ê⁄UáÊÊÁŸ ∑§ÊÁŸ? ÃÊãÿflÊëÿãÃó (Œ¥«UûÊÿ) Œá«UòÊÿáÊ, Œá«UòÊÿ∑§Ê⁄UáÊŸ
‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊ¥ ÷flÁÖ ‚ÊfllÊ ◊ŸÊflÊÄ∑§Êÿ¬˝flÎÁûÊ— Œá«UM§¬áÊÊÁ÷äÊËÿÃ– Œá«USÿ òÊÿ— ¬˝∑§Ê⁄UÊ—ó
◊ŸÊŒá«U—, fløŸŒá«U—, ∑§ÊÿŒá«Up– ◊ŸÊŒá«Up ⁄UʪÁfl∑§À¬Êà◊∑§—, mU·Áfl∑§À¬Êà◊∑§—,
◊Ê„UÁfl∑§À¬Êà◊∑§p– ∑§ÊÿŒá«Up ‚åÃÁfläÊ—ó ¬˝ÊÁáÊfläÊ—, øÊÒÿ◊¸ ,˜ ◊ÒÕŸÈ ◊˜, ¬Á⁄Uª„˝ U—, •Ê⁄Uê÷—,
ÃÊ«UŸ◊˜, ©Uªfl˝ ‡ ÊäÊÊ⁄UáÊ¥ øÁÖ fløŸŒá«Up ‚åÃÁfläÊ—ó •ŸÎÃ÷Ê·áÊ◊˜, flø‚Ê ©U¬ÉÊÊ×, ¬Ò‡ÊÍãÿ◊˜,
∑§ΔUÊ⁄ U÷Ê·áÊ◊˜, Sfl¬˝‡Ê¥‚Ÿ◊˜, ¬Á⁄UÃʬŸ◊˜, Á„¥U‚Ê øÁÖ ∞ÃҌḠ«ÒUÿQ
¸È §Ê ¡ËflÊ ŒËÉʸ‚‚
¥ Ê⁄‘U ¬Á⁄U÷◊˝ ÁÃ,
•Ã— ¬⁄U◊‚ÊÒÅÿ◊ÊˇÊ¥ ŸÒfl ¬˝ÊåŸÈflÁãà ßUàÿʇÊÿ—–
ÃÕÊ (‚À‹ûÊÿ) ‡ÊÀÿòÊÿáÊ ÿÈQ§Ê ¡ËflÊ˘Á¬ ‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊ¥ ∑§⁄UÊÁÖ ÿÕÊ ‡Ê⁄UË⁄U ¬˝ÁflC¥U
∑§á≈U∑¥§ ¬Ë«UÊŒÊÿ∑¥§ ÷flÁÃ, ÃÕÒfl ßU◊ÊÁŸ ‡ÊÀÿÊÁáÊ ∑§◊Ê¸ŒÿÁfl∑§Ê⁄U÷ÍÃÊÁŸ ‡ÊÊ⁄UË⁄U◊ÊŸ‚-
¬Ë«∏ÊŒÊÿ∑§ÊÁŸ ÷flÁãÖ ∞ÃÊÁŸ òÊËÁáÊ ‚ÁãÖ Ã·Ê¥ ŸÊ◊ÊÁŸ ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (540-541)
ÁŸÁŒ¸CUÊÁŸó

““ßU‚ ÉÊÊ⁄U ‚¥‚Ê⁄U-‚ʪ⁄U ◊¥ ¡Ëfl ∑§◊ʸdfl ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ «ÍU’ÃÊ (fl ©UÃ⁄UÊUÃÊ) ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
‚¥‚Ê⁄U-÷˝◊áÊ ∑§ •ÊÁπ⁄U ∑§Ê⁄UáÊ ∑§ÊÒŸ „Ò¥U? ©Uã„¥U „UË ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (Œá«UòÊÿáÊ) ÃËŸ
Œá«UÊ¥ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ ‚¥‚Ê⁄U-÷˝◊áÊ „UÊÃÊ „ÒU– ◊Ÿ, fløŸ fl ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ‚Êfll (ŒÊ·¬Íáʸ) ¬˝flÎÁûÊ
“Œá«U” M§¬ ‚ ∑§„UË ¡ÊÃË „ÒU– Œá«U ∑§ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄U „¥ÒUó ◊ŸÊŒá«U, fløŸŒá«U •ÊÒ⁄U ∑§ÊÿŒá«U–
◊ŸÊŒá«U ∑§ ÃËŸ ÷Œ „Ò¥Uó ⁄UʪÁfl∑§À¬Êà◊∑§, mU·Áfl∑§À¬Êà◊∑§, •ÊÒ⁄U ◊Ê„UÁfl∑§À¬Êà◊∑§– ∑§ÊÿŒá«U
‚Êà ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „ÒUó ¬˝ÊáÊËfläÊ, øÊ⁄UË, ◊ÒÕÈŸ, ¬Á⁄Uª˝„U, •Ê⁄Uê÷, ÃÊ«U∏Ÿ (◊Ê⁄UŸÊ-¬Ë≈UŸÊ), •ÊÒ⁄U
©Uª˝fl‡Ê ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ– fløŸŒá«U ∑§ ‚Êà ¬˝∑§Ê⁄U „Ò¥Uó •‚àÿ÷Ê·áÊ, fløŸ ‚ ∑§„U∑§⁄U Á∑§‚Ë ∑§ ôÊÊŸ
∑§Ê ©U¬ÉÊÊà ∑§⁄UŸÊ, øȪ‹Ë ∑§⁄UŸÊ, ∑§ΔUÊ⁄U fløŸ ’Ê‹ŸÊ, •¬ŸË ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§⁄UŸÊ, ‚ãÃʬ∑§Ê⁄UË fløŸ
’Ê‹ŸÊ, •ÊÒ⁄U Á„¥U‚Ê ÷⁄‘U fløŸ ’Ê‹ŸÊ– ßUŸ Œá«UÊ¥ ‚ ÿÈQ§ ¡Ëfl ŒËÉʸ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ¬Á⁄U÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ
⁄U„UÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ¬⁄U◊ ‚ÊÒÅÿ M§¬ ◊ÊˇÊ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
ÃÕÊ (‡ÊÀÿòÊÿáÊ) ÃËŸ ‡ÊÀÿÊ¥ ‚ ÿÈQ§ ¡Ëfl ÷Ë ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U
‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ ÉÊÈ‚Ê ∑§Ê¥≈UÊ (‡ÊÀÿ) ¬Ë«∏Ê∑§Ê⁄UË „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ÿ ‡ÊÀÿ ∑§◊Ê̧Œÿ ∑§ Áfl∑§Ê⁄U SflM§¬
„UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ fl ◊ÊŸÁ‚∑§ ¬Ë«∏Ê ∑§ ŒÊÿ∑§ „UÊÃ „Ò¥U– ÿ ‡ÊÀÿ ÃËŸ „ÒU¥– ©UŸ∑§ ŸÊ◊ ÷ªflÃË
•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ zyÆ-zyv) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿ ªÿ „Ò¥Uó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~~) —— 739}

Á◊ë¿UÊŒ¥‚áÊ‚À‹¥ ◊ÊÿÊ‚À‹¥ ÁáÊŒÊáÊ‚À‹¥ ø–

•„UflÊ ‚À‹¥ ŒÈÁfl„¥U Œ√fl ÷Êfl ÿ ’ÊhU√fl¥––
ÁÃÁfl„¥U ÃÈ ÷Êfl‚À‹¥ Œ¥‚áÊáÊÊáÊ øÁ⁄UûÊ¡Êª ÿ–
‚ÁìÊûÊ ÿ •ÁøûÊ ÿ Á◊S‚ª flÊ Áfl Œ√flÁê◊––
‡ÊÀÿòÊÿ¥ fl˝ÁÃàflÁfl⁄UÊäÊ∑§◊˜, “ÁŸ—‡ÊÀÿÊ fl˝ÃË” ßUÁà ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ (7/18) ¬˝ÊQ§àflÊØ– ∞Ã·È
‡ÊÀÿ·È Á◊âÿÊŒ‡Ê¸ŸÊŒÿ¡ÁŸÃ¥ ¡ËflÊÁŒÃûflÊÕʸüÊhUÊŸ¥, ÿmUÊ ŒflªÈL§‡ÊÊSòÊÁfl·ÿ, •„¸Uà¬⁄U◊E⁄UÊ-
¬ÁŒC◊ÊˇÊ◊ʪ¸ flÊ Áfl¬⁄UËÃüÊhUÊŸ¥ Á◊âÿÊàfl◊˜– •ÕflÊ •ãÃ⁄UXU flËÃ⁄UʪÁŸ¡Êà◊ÃûflÊŸÈ÷ÁÍ ÃL§Áø-
Áfl·ÿ Áfl¬⁄UËÃÊÁ÷ÁŸfl‡Ê¡Ÿ∑¥§, ’Á„UÁfl¸·ÿ ø ¬⁄U∑§Ëÿ‡ÊÈhUÊà◊Ãûfl¬˝÷ÁΠÂ◊Sú˝√ÿ·È Áfl¬⁄UËÃÊÁ÷-
ÁŸfl‡ÊÊà¬ÊŒ∑¥§ ø Á◊âÿÊàfl◊˜– ÃŒfl ‡ÊÀÿÁ◊fl Á◊âÿʇÊÀÿ◊Á÷äÊËÿÃ– •Êà◊Ÿ— ∑ȧÁ≈U‹ÃÊ,
SflÊÁ÷¬˝Êÿ¬˝ë¿UÊŒŸÊÕ¸◊ŸÈDUÊŸ¥ flÊ ◊ÊÿÊ ∑§âÿÃ– ÃSÿÊ— ÁŸ∑ΧÁì˝÷ÁÎ Ã-¬@÷ŒÊ— ¬˝Êª˜ (95 ªÊÕÊÿÊ—)
√ÿÊÅÿÊŸ ÁŸM§Á¬ÃÊ—– ÁŸŒÊŸ¥ ÃÈ Áfl·ÿ÷ÊªÊ∑§Ê¥ˇÊÊ– ∞fl◊Ã—Ò ‡ÊÀÿÒÿQ
¸È §Ê ¡Ëfl— ŒËÉʸ‚‚
¥ Ê⁄‘U ÷˝◊ÃËàÿãflÿ—–

““‡ÊÀÿ ∑§ ÃËŸ ÷Œ „Ò¥Uó Á◊âÿÊŒ‡Ê¸Ÿ ‡ÊÀÿ, ◊ÊÿÊ ‡ÊÀÿ •ÊÒ⁄U ÁŸŒÊŸ ‡ÊÀÿ– •ÕflÊ
‡ÊÀÿ ∑§ ŒÊ ÷Œ „Ò¥Uó Œ˝√ÿ‡ÊÀÿ •ÊÒ⁄U ÷Êfl‡ÊÀÿ–””
““÷Êfl‡ÊÀÿ ∑§ ÃËŸ ÷Œ „Ò¥Uó Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÀÿ, ôÊÊŸ‡ÊÀÿ •ÊÒ⁄U øÊÁ⁄UòÊÿÊª ‡ÊÀÿ– Œ˝√ÿ‡ÊÀÿ ∑§
÷Ë ÃËŸ ÷Œ „Ò¥Uó ‚ÁøûÊ, •ÁøûÊ •ÊÒ⁄U Á◊üÊ–””
ÿ ÃËŸÊ¥ ‡ÊÀÿ “fl˝ÃË” „UÊŸ ∑§ Áfl⁄UÊäÊ∑§ (ŸÊ‡Ê∑§) „Ò¥Uó ∞‚Ê ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ “ÁŸ—‡ÊÀÿÊ fl˝ÃË”
ßU‚ ‚ÍòÊ (|/v}) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– ßUŸ ‡ÊÀÿÊ¥ ◊¥ Á◊âÿÊàfl ‡ÊÀÿ „UÒó ¡Ëfl •ÊÁŒ ÃûflÊ¥ ∑§ ÿÕÊÕ¸
SflM§¬ ∑§ ¬˝Áà Á◊âÿÊŒ‡Ê¸Ÿ ∑§ ©UŒÿ ‚ „UÊŸ flÊ‹Ê •üÊhUÊŸ, •âÊflÊ Œfl, ªÈL§ fl ‡ÊÊSòÊ ∑§ Áfl·ÿ
◊¥, •ÕflÊ •„¸Uãà ¬⁄U◊E⁄U mUÊ⁄UÊ ©U¬ÁŒCU ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ Áfl¬⁄UËà üÊhUÊŸ– •ÕflÊ •ãÃ⁄UXU ◊¥ flËÃ⁄Uʪ
ÁŸ¡Êà◊Ãûfl ∑§Ë •ŸÈ÷ÍÁà ∑§ ¬˝Áà „UÊŸ flÊ‹Ë L§Áø ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ Áfl¬⁄UËà •Á÷ÁŸfl‡Ê ∑§Ê ©Uà¬ÊŒ∑§
÷Êfl •ÊÒ⁄U ’Ês ÁflcÊÿÊ¥ ◊¥ ¬⁄U∑§Ëÿ‡ÊÈhUÊà◊Ãûfl •ÊÁŒ ‚◊Sà Œ˝√ÿÊ¥ ◊¥ Áfl¬⁄UËà •Á÷ÁŸfl‡Ê ∑§Ê
©Uà¬ÊŒ∑§ ÷Êfl “Á◊âÿÊàfl” „UÊÃÊ „ÒU– ©U‚ „UË ‡ÊÀÿ (∑§Ê¥≈U) ∑§Ë Ã⁄U„U „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ “Á◊âÿʇÊÀÿ”
∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– •Êà◊Ê ∑§Ë ∑ȧÁ≈U‹ÃÊ ∑§Ê ÃÕÊ •¬Ÿ •Á÷¬˝Êÿ ∑§Ê Á¿U¬ÊŸ ∑§ •ŸÈDUÊŸ (¬˝ÿÊ‚
•ÊÁŒ) ∑§Ê ◊ÊÿÊ ∑§„UÃ „Ò¥U– ©U‚∑§ “ÁŸ∑ΧÁÔ •ÊÁŒ ¬Ê°ø ÷ŒÊ¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ¬„U‹ (ªÊÕÊ-~z ∑§)
√ÿÊÅÿÊŸ ◊¥ Á∑§ÿÊ ¡Ê øÈ∑§Ê „ÒU– Áfl·ÿ-÷ÊªÊ¥ ∑§Ë •Ê∑§Ê¥ˇÊÊ “ÁŸŒÊŸ” „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ßUŸ ‡ÊÀÿÊ¥ ‚
ÿÈQ§ ¡Ëfl ŒËÉʸ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU óÿ„U (flÊÄÿ M§¬ ◊¥) •ãflÿ „ÒU–
{740 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃÕÊ (◊¥Á«UŒ◊ÊáÊÊ) Œ¬¸áÊ ◊ÊŸ∑§·ÊÿáÊ flÊ ◊Áá«UÃÊ ÿmUÊ ÿÈQ§Ê ¡Ëfl— ‚¥‚Ê⁄‘U ÷˝◊ÁÃ, Ÿ
ÃS◊Êã◊ÈëÿÃ óßUàÿÕ¸—– ◊ÊŸ∑§·ÊÿÊÁflCUÊ ¡ŸÊ Áflfl∑§„UËŸ— ‚Ÿ˜ ÁŸÁãŒÃ¥ ∑§◊¸ ∑§⁄UÊÁÃ, ÃŒ˜fl‡ÊÊŒ˜
‚¥‚Ê⁄U’ãäÊ ∞fl ÃSÿ– ©UQ¥§ ø ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (18/88, 91)ó
‹ÈåÿÃ ◊ÊÁŸŸ— ‡ÊEŒ˜ Áflfl∑§Ê◊‹‹ÊøŸ◊˜–
¬˝ëÿflãÃ Ã× ‡ÊËÉÊ˝¥ ‡ÊË‹‡Êҋʪ˝‚¥∑˝§◊ÊØ––
◊ÊŸ◊Ê‹êéÿ ◊Í…UÊà◊Ê ÁfläÊûÊ ∑§◊¸ ÁŸÁãŒÃ◊˜–
∑§‹VUÿÁà øʇÊ·Êø⁄UáÊ¥ øãº˝ÁŸ◊¸‹◊˜––
ÃÕÊ (•‚ÍÿªÊ ‚Ê„ÍU) •‚ÍÿÊÿÈQ§— ◊ÈÁŸ—– •‚ÍÿÊ ø ¬⁄UªÈáÊ·È ŒÊ·ÊÁflc∑§⁄UáÊ◊ÈëÿÃ– ÃìÊ
ÃËfl˝∑§·Êÿ‹ˇÊáÊ¥ SflËÁ∑˝§ÿÃ– ©UQ¥§ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ-ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-92)ó
•å¬¬‚¥‚áÊ∑§⁄UáÊ¥ ¬ÈîÊ‚È Áfl ŒÊ‚ª„UáÊ‚Ë‹ûÊ¥–
fl⁄UäÊ⁄UáÊ¥ ø ‚ÈßU⁄¥U ÁÃ√fl∑§‚ÊÿÊáÊ Á‹¥ªÊÁáÊ––

ÃÕÊ (◊Áá«UÃ◊ÊŸ—) Œ¬¸ ÿÊ ◊ÊŸ ∑§·Êÿ ‚ ◊Áá«Uà ÿÊ ÿÈQ§ ¡Ëfl ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ÷˝◊áÊ
∑§⁄UÃÊ „ÒU, •ÕʸØ ©U‚‚ ◊ÈQ§ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ◊ÊŸ ∑§·Êÿ ‚ •ÊÁflCU √ÿÁQ§ Áflfl∑§„UËŸ „UÊ∑§⁄U ÁŸÁãŒÃ
∑§◊¸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Á¡‚∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ©U‚∑§Ê ‚¥‚Ê⁄U-’ãäÊ „UË „UÊÃÊ „ÒU– ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (v}/}}, ~v) ◊¥
÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““•Á÷◊ÊŸË ¬˝ÊáÊË ∑§Ê Áflfl∑§ M§¬ ÁŸ◊¸‹ ŸòÊ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ’㌠⁄U„UÃÊ „ÒU– ßU‚Á‹∞ fl„U ‡ÊË‹M§¬Ë
¬fl¸Ã ∑§ Á‡Êπ⁄U ∑§ ◊ʪ¸ ‚ ‡ÊËÉÊ˝ ¬ÁÃà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
““◊Í…U∏ ¬˝ÊáÊË ◊ÊŸ (∑§·Êÿ) ∑§Ê •ÊüÊÿ ‹∑§⁄U ÁŸÁãŒÃ ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ÁŸ÷˸∑§ „UÊ∑§⁄U
øãŒ˝ ∑§ ‚◊ÊŸ •¬Ÿ ÁŸ◊¸‹ øÁ⁄UòÊ ∑§Ê ÷Ë ∑§‹¥Á∑§Ã ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
ÃÕÊ (•‚Íÿ∑§— ‚ÊäÊÈ—) •‚ÍÿÊ ‚ ÿÈQ§ ◊ÈÁŸ– ¬⁄U∑§Ëÿ ªÈáÊÊ¥ ◊¥ ŒÊ· ÁŸ∑§Ê‹ŸÊ óßU‚
“•‚ÍÿÊ” ∑§„UÃ „Ò¥U– fl„U ÃËfl˝ ∑§·Êÿ ∑§Ê ‹ˇÊáÊ ◊ÊŸÊ ªÿÊ „ÒU– ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-~w)
◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““•¬ŸË ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§⁄UŸÊ, ¬Ííÿ ¬ÈL§·Ê¥ ◊¥ ÷Ë ŒÊcÊ ÁŸ∑§Ê‹Ÿ ∑§Ê Sfl÷Êfl „UÊŸÊ •ÊÒ⁄U ’„ÈUÃ
∑§Ê‹ Ã∑§ flÒ⁄U ÷Êfl ’ŸÊÿ ⁄UπŸÊ óÿ ÃËfl˝ ∑§·Êÿ flÊ‹ ¡ËflÊ¥ ∑§ ÁøqU „Ò¥U–””
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-~~) —— 741}

•ÁS◊ãŸfl ª˝ãÕ ¬˝Ê∑˜§ (44 ªÊÕÊÿÊ¥) •‚Íÿʪ˝SÃSÿ ‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÃàfl¥ ÁŸM§Á¬Ã◊fl– •ª̋˘Á¬

(101 ªÊÕÊÿÊ¥) ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ •‚Íÿʪ˝SÃ¥ ◊ÈÁŸ¥ Á¡ŸäÊ◊¸Áfl⁄UÊäÊ∑¥§ ÁŸŒ‡Ê¸ÁÿcÿÁãÖ
ÃÕÊ (÷¥«UáÊ¡ÊÿáÊ‚Ë‹Ê) ÷á«UŸ‡ÊË‹—, ÿÊøŸÊ‡ÊË‹p ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄UË ÷flÃËàÿÕ¸—– ¬˝Ê∑˜§
(44 ªÊÕÊÿÊ¥) ø ÷¥«UŸÿÊøŸ‡ÊË‹Sÿ ªÁfl¸ÃSÿ ø ‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÃàfl¥ ÁŸM§Á¬Ã◊fl–
ªÊÕÊÿ¥Ê ‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊSÿ ÿÊÁŸ ∑§Ê⁄UáÊÊÁŸ ÁŸÁŒ¸CUÊÁŸ, ÃÊÁŸ Á◊âÿÊàfl∑§·ÊÿÿÊ◊ȸÅÿ-
ÃÊ˘ãÃ÷¸flÁãÖ •Ã∞flÊãÿòÊ ‡ÊÊSòÊ·È ∞ŸÿÊ⁄‘Ufl ¬˝◊ÈπÃÿÊ ‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊ„UÃÈàfl¥ ÁŸM§Á¬Ã◊˜–
ÿÕÊQ¥§ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-xx)ó ‚Ê ‚¥‚Ê⁄UÊ ÷ááÊÁŒ Á◊ë¿U∑§‚Ê∞Á„¥U ¡ÈûÊS‚––
∞fl¥ ‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊ„UÃÍŸ˜ ‚êÿª˜ ÁflôÊÊÿ „ ÷√ÿ! ‚ÊfläÊÊŸÃÿÊ Ã·Ê¥ ¬Á⁄Ufl¡¸Ÿ¥ ∑ȧfl¸Ÿ˜ ◊ÈÁQ§◊ʪ̧
‚ÃÃ◊ª˝‚⁄UÊ ÷flÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

ßU‚Ë ª˝ãÕ (⁄UÿáÊ‚Ê⁄U ∑§Ë ªÊÕÊ-yy) ◊¥ •‚Íÿʪ˝Sà ∑§Ê ‚êÿÄàfl ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊŸÊ ’ÃÊÿÊ
¡Ê øÈ∑§Ê „UË „ÒU– •Êª ÷Ë (ªÊÕÊ-vÆv ◊¥) ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U •‚Íÿʪ˝Sà ◊ÈÁŸ ∑§Ê Á¡ŸäÊ◊¸Áfl⁄UÊäÊ∑§ ∑§
M§¬ ◊¥ ÁŸM§Á¬Ã ∑§⁄UŸ flÊ‹ „Ò¥U–
ÃÕÊ (÷á«UŸÿÊøŸ‡ÊË‹—) •ÕʸØ ÷á«UŸ‡ÊË‹ •ÊÒ⁄U ÿÊøŸÊ‡ÊË‹ ŒËÉʸ ‚¥‚Ê⁄U flÊ‹Ê
„UÊÃÊ „ÒU– ¬„U‹ ÷Ë (ªÊÕÊ-yy ◊¥) ÷á«UŸ fl ÿÊøŸÊ Sfl÷Êfl flÊ‹ ∑§Ê ÃÕÊ ªfl¸ÿÈQ§ ∑§Ê
‚êÿÄàfl⁄UÁ„Uà ’ÃÊÿÊ „UË ¡Ê øÈ∑§Ê „ÒU–
ßU‚ ªÊÕÊ ◊¥ ‚¥‚Ê⁄U-÷˝◊áÊ ∑§ ¡Ê ∑§Ê⁄UáÊ ’ÃÊÿ ªÿ „Ò¥U, fl ◊ÈÅÿ M§¬ ‚ Á◊âÿÊàfl fl
∑§·Êÿ óßUŸ (ŒÊŸÊ¥) ◊¥ •ãÃ÷Í̧à „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U– ßU‚Á‹∞ •ãÿ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ßUã„UË¥ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê ¬˝◊Èπ M§¬
‚ ‚¥‚Ê⁄U-÷˝◊áÊ ∑§ „UÃÈ ∑§ M§¬ ◊¥ ÁŸM§Á¬Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-xx) ◊¥ ÿ„U ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““Á◊âÿÊàfl fl ∑§·Êÿ ‚
ÿÈQ§ ¡Ëfl ∑§Ê (‚¥‚⁄UáÊ) “‚¥‚Ê⁄U” ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ‚¥‚Ê⁄U-÷˝◊áÊ ∑§ „UÃÈ•Ê¥ ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ¡ÊŸ∑§⁄U „U ÷√ÿ! ©UŸ∑§Ê ‚ÊfläÊÊŸË
‚ ¬Á⁄Uàÿʪ ∑§⁄UÊ •ÊÒ⁄U ◊ÈÁQ§◊ʪ¸ ◊¥ ‚Ãà •ª˝‚⁄U „UÊÃ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
{742 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚ê¬˝Áà ‚êÿÄàfl„UËŸ‚ÊäÊÊ— SflM§¬¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ©UǪʄUÊ¿UãŒ‚Ê ÁŸM§¬ÿÁãÃó

Œ„UÊÁŒ‚È •áÊÈ⁄UûÊÊ Áfl‚ÿÊ‚ûÊÊ ∑§‚Êÿ‚¥¡ÈûÊÊ–
•ÊŒ‚„UÊfl ‚ÈûÊÊ, Ã ‚Ê„ÍU ‚ê◊¬Á⁄UøûÊÊ––100––
¿UÊÿÊó Œ„UÊÁŒ·È •ŸÈ⁄UQ§Ê— Áfl·ÿÊ‚Q§Ê— ∑§·Êÿ‚¥ÿÈQ§Ê—–
•Êà◊Sfl÷Êfl ‚ÈåÃÊ— Ã ‚ÊäÊfl— ‚êÿÄàfl¬Á⁄UàÿQ§Ê— (¬Á⁄UàÿÄà‚êÿÄàflÊ—)––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (Ã ‚Ê„ÍU ‚ê◊¬Á⁄UøûÊÊ) Ã ‚ÊäÊfl—, ◊ÈŸÿ—,
‚êÿÄàflŸ ⁄UÁ„UÃÊ—, ‚êÿÄàflÊØ ¬˝ëÿÈÃÊ—, ÷˝CUÊ— ‚ÁãÖ Ã·Ê¥ ¬˝flÎûÊÿ ∞fl Ã·Ê¥ ‚êÿÄàflëÿÈÁÃ¥
‚◊Õ¸ÿÁãÃ, ßUÁà ÷Êfl—– ∑§ÊSÃÊ— ¬˝flûÎ Êÿ—, ÿÊÁ÷SÃ·Ê¥ ‚êÿÄàfl„UËŸÃÊ ‚◊âÿ¸Ã?  ©UëÿÃó (Œ„UÊÁŒ‚È
•áÊÈ⁄UûÊÊ) •ŸÊà◊Ëÿ-¬ŒÊÕ·¸ ,È Sfl‡Ê⁄UË⁄UÊÁŒ·È Ã •ŸÈ⁄UÁQ¥§ Á’÷˝ÁÖ Ã·Ê◊ÿ◊ŸÈ⁄Uʪ ∞fl ‚êÿÄàfl„UËŸàfl¥
‚◊Õ¸ÿÁÖ •òÊÊÁŒ¬ŒŸ ªÎ„U-÷ÍÁ◊-∑§‹òÊ-¬ÈòÊ-Á◊òÊ-äÊŸäÊÊãÿʌ˟ʥ ª˝„UáÊ◊˜– Œ„UÊÁŒ·È •Êà◊Ëÿ-
÷ÊflÊ˘ŸÈ⁄UʪÊ flÊ ◊Í…UŒÎCU‹¸ˇÊáÊ◊˜– ©UQ¥§ ø ¬@ÊäÿÊÿ˪˝ãÕ (2/1047)ó

•’, ‚êÿÄàfl„UËŸ ‚ÊäÊÈ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©UǪʄUÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê ‡Ê⁄UË⁄U •ÊÁŒ ◊¥ •ŸÈ⁄UQ§ „ÒU¥ , Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ •Ê‚Q§ „ÒU¥ , ∑§·Êÿ ‚ ÿÈQ§ „ÒU¥
•ÊÒ⁄U •Êà◊-Sfl÷Êfl ◊¥ ‚Êÿ „ÈU∞ (L§Áø„UËŸ ÿÊ ¬˝◊ÊŒË) „Ò¥U, fl ‚ÊäÊÈ ‚êÿÄàfl ‚ ⁄UÁ„Uà („UË)
„U–¥Ò –vÆÆ––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (Ã ‚ÊäÊfl— ¬Á⁄UàÿQ§‚êÿÄàflÊ—)
fl ‚ÊäÊÈ ÿÊ ◊ÈÁŸ ‚êÿÄàfl ‚ ⁄UÁ„UÃ, ‚êÿÄàfl ‚ ¬˝ëÿÈà ÿÊŸË ÷˝CU „Ò¥U, ©UŸ∑§Ë ¬˝flÎÁûÊÿÊ° „UË ©UŸ∑§Ë
‚êÿÄàfl ‚ ëÿÈÁà ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UÃË „ÒU¥ óÿ„U ÷Êfl „ÒU– fl ∑§ÊÒŸ-‚Ë ¬˝flÁÎ ûÊÿÊ° „ÒU¥ Á¡Ÿ‚ ‚êÿÄàfl„UËŸÃÊ
∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ „UÊÃÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (Œ„UÊÁŒ·È •ŸÈ⁄UQ§Ê—) Sfl‡Ê⁄UË⁄U •ÊÁŒ •ŸÊà◊Ëÿ (•Êà◊Ã⁄U)
¬ŒÊÕÊZ ◊¥ fl •ŸÈ⁄UÁQ§ ⁄UÅÊÃ „Ò¥U– ©UŸ∑§Ê ÿ„U •ŸÈ⁄Uʪ „UË ©UŸ∑§Ë ‚êÿÄàfl„UËŸÃÊ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UÃÊ
„ÒU– ÿ„UÊ° “•ÊÁŒ” ¬Œ ‚ ÉÊ⁄U, ÷ÍÁ◊, SòÊË, ¬ÈòÊ, Á◊òÊ, äÊŸ-äÊÊãÿ •ÊÁŒ ∑§Ê ª˝„UáÊ „UÊÃÊ „ÒU– Œ„U
•ÊÁŒ ◊¥ •Êà◊Ëÿ ÷Êfl fl •ŸÈ⁄Uʪ „UÊŸÊ ◊Í…∏UŒÎÁCU ∑§Ê ‹ˇÊáÊ „ÒU– ¬@ÊäÿÊÿË ª˝ãÕ (w/vÆy|) ◊¥
∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆÆ) —— 743}

•åÿŸÊà◊Ëÿ÷Êfl·È ÿÊflãŸÊ∑§◊¸∑§◊¸‚È–
•„U◊Êà◊Áà ’ÈÁhUÿʸ ŒÎÇ◊Ê„USÿ Áfl¡ÎÁê÷Ã◊˜––
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-11) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó
Á◊ë¿UÊáÊÊáÊ‚È ⁄U•Ê Á◊ë¿UÊ÷ÊfláÊ ÷ÊÁfl•Ê ‚¥ÃÊ–
◊Ê„UÊŒ∞áÊ ¬ÈáÊ⁄UÁfl •¥ª¥ ‚Ê ◊ááÊ∞ ◊áÊÈ•Ê––
•ŸÈ⁄Uʪ¬Œ¥ mU·SÿÊÁ¬ ©U¬‹ˇÊ∑§◊˜– •Ã— ‡ÊòÊÈÃÊ˘Á¬ ◊Ê„U¡ÁŸÃÒfl– •Ã∞fl ßUCUÊ¬Œ‡Êª˝ãÕ
(‡‹Ê∑§-8) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
fl¬ÈªÎ¸„¥U äÊŸ¥ ŒÊ⁄UÊ— ¬ÈòÊÊ Á◊òÊÊÁáÊ ‡ÊòÊfl—–
‚fl¸ÕÊ˘ãÿSfl÷ÊflÊÁŸ ◊Í…U— SflÊÁŸ ¬˝¬lÃ––
◊◊àflÊ„Uê÷ÊflÊflÁ¬ ◊Ê„U¡ÁŸÃÊflfl ◊ãÃ√ÿÊÒ– •Ã ∞fl ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (12-14 ‡‹Ê∑§)
¬˝ÊQ §◊˜ó

““©U‚∑§ ¡Ê •ŸÊà◊Ëÿ ∑§◊¸-ŸÊ∑§◊¸ •ÊÁŒ ÷ÊflÊ¥ ◊¥ “◊Ò¥ •Êà◊Ê „Í°U” ∞‚Ë ’ÈÁhU „UÊÃË „ÒU, fl„U
“Œ‡Ê¸Ÿ ◊Ê„U” ∑§Ê ø◊à∑§Ê⁄U „ÒU–””
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vv) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÿ„U ◊ŸÈcÿ ◊Ê„U ∑§ ©UŒÿ ‚ Á◊âÿÊôÊÊŸ ◊¥ ⁄Uà „ÒU ÃÕÊ Á◊âÿÊ÷Êfl ‚ flÊÁ‚à „UÊÃÊ „ÈU•Ê
‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê •Êà◊Ê ◊ÊŸ ⁄U„UÊ „ÒU–””
•ŸÈ⁄Uʪ ¬Œ mU· ∑§Ê ©U¬‹ˇÊ∑§ •ÕʸØ ‚Íø∑§ „ÒU– ßU‚Á‹∞ ‡ÊòÊÈÃÊ ÷Ë (Á∑§‚Ë ∑§Ê ‡ÊòÊÈ
‚◊¤ÊŸÊ-◊ÊŸŸÊ ÷Ë ) ◊Ê„U¡ÁŸÃ „UË „ÒU– ßU‚Ë ŒÎÁCU ‚ ßUCUÊ¬Œ‡Ê ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-}) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ
„ÒUó
““flSÃÈ ∑§ Sfl÷Êfl ‚ •ŸÁ÷ôÊ ÿ„U ◊Í…∏U ¬˝ÊáÊË •¬Ÿ SflM§¬ ‚ ¬ÍáʸÃÿÊ Á÷㟠SflM§¬
flÊ‹ ‡Ê⁄UË⁄U, ÉÊ⁄U, äÊŸ, ¬àŸË, ¬ÈòÊ, Á◊òÊ fl ‡ÊòÊÈ •ÊÁŒ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê •¬ŸÊ ◊ÊŸŸ ‹ªÃÊ „ÒU–””
◊◊àfl fl •„¥U∑§Ê⁄Uó ÿ ŒÊŸÊ¥ „UË ◊Ê„U ‚ ©Uà¬ãŸ „UÊÃ  „ÒU¥ ó∞‚Ê ¡ÊŸ–¥ ßU‚ËÁ‹∞ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ
ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§ vw-vy) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
{744 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

’ãäÊ„UÃÈ·È ‚fl¸·È ◊Ê„Up∑˝§ËÁà ∑§ËÁø×–

Á◊âÿÊôÊÊŸ¥ ÃÈ ÃSÿÒfl ‚Áøflàfl◊Á‡ÊÁüÊÿØ––
◊◊Ê„¥U∑§Ê⁄UŸÊ◊ÊŸÊÒ ‚ŸÊãÿÊÒ ÃÊÒ ø Ãà‚ÈÃÊÒ–
ÿŒÊÿûÊ— ‚ÈŒÈ÷¸Œ—, ◊Ê„U√ÿÍ„U— ¬˝fløÃ––
‡ÊEŒŸÊà◊Ëÿ·È SflßȬ˝◊Èπ·È ∑§◊¸¡ÁŸÃ·È–
•Êà◊ËÿÊÁ÷ÁŸfl‡ÊÊ ◊◊∑§Ê⁄UÊ ÿÕÊ Œ„U—––
¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ Õ (2/91) ø ÁŸÁŒ¸CU◊ó
˜
¡Ê áÊ ÁflÿÊáÊÁŒ ∞fl¥ ¬⁄U◊å¬ÊáÊ¥ ‚„UÊfl◊Ê‚îÊ–
∑§Ë⁄UÁŒ •í¤Êfl‚ÊáÊ¥ •„¥U ◊◊ŒÁûÊ ◊Ê„UÊŒÊ––
◊Ê„UÊÁflCUàflÊଌÊÕʸŸÊ¥ ÿÕÊÕ¸ôÊÊŸ¥ ◊ûÊSÿfl Áfl‹ÈåÿÃ óßUÁà ßUCUÊ¬Œ‡Êª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-7)
¬˝ÊQ §◊˜ó

““’ãäÊ ∑§ ‚◊Sà „UÃÈ•Ê¥ ◊¥ ◊Ê„U (∑§◊¸) ∑§Ê ø∑˝§flÃ˸ ⁄UÊ¡Ê ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– Á◊âÿÊôÊÊŸ
ßU‚Ë ⁄UÊ¡Ê ∑§ ◊ãòÊË ¬Œ ¬⁄U ¬˝ÁÃÁDUà „ÒU–””
““©U‚ ◊Ê„U ∑§ ◊◊àfl •ÊÒ⁄U •„¥U∑§Ê⁄U óÿ ŒÊ ¬ÈòÊ „Ò¥U ¡Ê ŒÊŸÊ¥ ©U‚ ◊Ê„U ∑§ ‚ŸÊ¬Áà „Ò¥U,
Á¡Ÿ∑§ •äÊËŸ ◊Ê„U-√ÿÍ„U (◊Ê„U ø∑˝§flÃ˸ ∑§Ê ‚Òãÿ-‚ÁãŸfl‡Ê) •àÿÁäÊ∑§ ŒÈ÷̧l ’ŸÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
““‚ŒÊ •ŸÊà◊Ëÿ, Áfl‡Ê·Ã— ∑§◊¸¡ÁŸÃ ÁŸ¡ ‡Ê⁄UË⁄U •ÊÁŒ ◊¥ ¡Ê •Êà◊Ëÿ •Á÷ÁŸfl‡Ê „ÒU,
©U‚∑§Ê ŸÊ◊ ◊◊∑§Ê⁄U (◊◊àfl) „ÒU, ¡Ò‚ ÿ„U ◊ÊŸŸÊ óÿ„U ◊⁄UÊ ‡Ê⁄UË⁄U „ÒU–””
¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (w/~v) ◊¥ ÷Ë ÿ„U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ¡Ëfl ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Sfl÷Êfl ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄U, •Êà◊Ê •ÊÒ⁄U ¬⁄U (•ŸÊà◊Ê) ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ
„ÒU, fl„U ◊Ê„U ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ “◊Ò¥ ‡Ê⁄UË⁄U •ÊÁŒ M§¬ „Í°U”, “ÿ ‡Ê⁄UË⁄U •ÊÁŒ ◊⁄‘U „Ò¥U” ó∞‚Ë Á◊âÿÊ ¬Á⁄UáÊÁÃ
∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
◊Ê„UÊÁflCU „UÊŸ ‚ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ÿÕÊâʸ ôÊÊŸ ©U‚Ë Ã⁄U„U Áfl‹Èåà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ¡Ò‚ ◊Œ◊ûÊ
√ÿÁQ§ ∑§Ê, ÿ„U ßUCUÊ¬Œ‡Ê ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-|) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆÆ) —— 745}

◊Ê„Ÿ ‚¥flÎÃ¥ ôÊÊŸ¥ Sfl÷Êfl¥ ‹÷Ã Ÿ Á„U–

◊ûÊ— ¬È◊ÊŸ˜ ¬ŒÊÕʸŸÊ¥ ÿÕÊ ◊ŒŸ∑§Êº˝flÒ—––
•Ã ∞flÊôÊÊŸŸ ßUÁãº˝ÿÁfl·ÿ·È ¬Á⁄UáÊÊ◊ ŒÈ—π¬˝ŒcflÁ¬ ◊Í…USÿ ⁄UÁÃ÷¸flÁÖ ©UQ¥§ ø
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-55)ó
Ÿ ÃŒSÃËÁãº˝ÿÊÕ¸·È, ÿØ ˇÊ◊VU⁄U◊Êà◊Ÿ—–
ÃÕÊ˘Á¬ ⁄U◊Ã ’Ê‹—, ÃòÊÒflÊôÊÊŸ÷ÊflŸÊØ––
ÃÕÊ (Áfl‚ÿÊ‚ûÊÊ ∑§‚Êÿ‚¥¡ÈûÊÊ) Áfl·ÿ·È ¬@Áãº˝ÿÊÕ¸·È •Ê‚ÁQ¥§ ŒäÊÊŸÊ—, ÃÕÊ ∑§·ÊÿÒ—
∑˝§ÊäÊ◊ÊŸ◊ÊÿÊ‹Ê÷Ò— Áfl‡Ê·ÃSÃËflÒ˝— ‚¥ÿÈQ§Ê— ª˝SÃÊ—, •ÊÁflCUÊ—, Ãà¬˝Á⁄UÃÊ flÊ ÿ ‚ÊäÊflÊ ÷flÁãÃ,
Ã˘Á¬ ‚êÿÄàfl-⁄UÁ„UÃÊ ∞fl ◊ãÃ√ÿÊ—– ÁŸ¡Êà◊¬ŒÊÕZ ◊ÈÄàflÊ ‚fl̧ ¬ŒÊÕʸ— ¬⁄Uº√˝ ÿM§¬Ê—, Ã·È ⁄UÁÃÿ¸ÁŒ
∑§SÿÁøØ ‚ÊäÊÊŒÎ¸‡ÿÃ, ÃÁ„¸U ‚ Á◊âÿÊŒÎÁCU⁄‘Ufl ◊ãÃ√ÿ—– ©UQ¥§ ø ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (13, 15-17
ªÊÕÊ)ó

““Á¡‚ Ã⁄U„U ◊ÊŒ∑§ ∑§ÊŒÊ¥ πÊŸ ‚ ©Uã◊ûÊ „ÈU•Ê √ÿÁQ§ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ÿÕÊÕ¸ SflM§¬ Ÿ„UË¥
¡ÊŸÃÊ, ©U‚Ë Ã⁄U„U ◊Ê„UŸËÿ ∑§◊¸ ∑§ mUÊ⁄UÊ •Êë¿UÊÁŒÃ ôÊÊŸ ÷Ë ¬ŒÊÕÊZ ∑§ flÊSÃÁfl∑§ SflM§¬ ∑§Ê
Ÿ„UË¥ ¡ÊŸ ¬ÊÃÊ–””
ßU‚ËÁ‹∞ •ôÊÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ, ¡Ê ßUÁãŒ˝ÿ-Áfl·ÿ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ◊¥ ŒÈ—π¬˝Œ „ÒU¥, Á»§⁄U ÷Ë ©UŸ◊¥ ◊Í…U∏
√ÿÁQ§ ∑§Ë ⁄UÁà (•ŸÈ⁄UÁQ§, ¬˝ËÁÃ) „UÊÃ Ë „ÒU– ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-zz) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““(¬Ê°øÊ¥) ßUÁãŒ˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ∞‚Ê ∑§Ê߸U ¬ŒÊÕ¸ Ÿ„UË¥ „ÒU ¡Ê •Êà◊Ê ∑§Ê ∑§ÀÿÊáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê
„UÊ, Á»§⁄U ÷Ë ÿ„U •ôÊÊŸË •¬Ÿ •ôÊÊŸ (Á◊âÿÊàfl) ∑§ ‚¥S∑§Ê⁄Ufl‡Ê ©Uã„UË¥ ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§ Áfl·ÿÊ¥ ◊¥
•Ê‚Q§ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
ÃÕÊ (ÁflcÊÿÊ‚Q§Ê— ∑§·Êÿ‚¥ÿÈQ§Ê—) ¬Ê°øÊ¥ ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§ (¬ÎÕ∑˜§-¬ÎÕ∑˜§ ¬Ê°ø) Áfl·ÿ „UÊ
⁄U„U ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ •Ê‚ÁQ§ ⁄UπŸ flÊ‹, ÃÕÊ Áfl‡Ê·Ã— ÃËfl˝ ∑˝§ÊäÊ, ◊ÊŸ, ◊ÊÿÊ, ‹Ê÷ óßUŸ ∑§·ÊÿÊ¥ ‚
‚¥ÿÈQ§, ª˝SÃ, •ÊÁflCU ÿÊ ©UŸ‚ ¬̋Á⁄Uà ¡Ê ‚ÊäÊÈ „UÊÃ „Ò¥U, ©Uã„¥U ÷Ë ‚êÿÄàfl⁄UÁ„Uà ‚◊¤ÊŸÊ øÊÁ„U∞–
ÁŸ¡ •Êà◊-¬ŒÊÕ¸ ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U ‚÷Ë ¬ŒÊÕ¸ ¬⁄U-Œ˝√ÿ „Ò¥U, ©UŸ◊¥ ÿÁŒ Á∑§‚Ë ‚ÊäÊÈ ∑§Ë ⁄UÁà ÁŒπÊ߸U
ŒÃË „ÒU ÃÊ fl„U Á◊âÿÊŒÎÁCU „UË „ÒU– ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vx, vz-v|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
{746 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¬⁄UŒ√fl⁄U•Ê ’í¤ÊßU Áfl⁄U•Ê ◊ÈìÊßU ÁflÁfl„U∑§ê◊Á„¥U–

∞‚Ê Á¡áÊ©Ufl∞‚Ê ‚◊Ê‚•Ê ’¥äÊ◊ÊÄπS‚––
¡Ê ¬ÈáÊ ¬⁄UŒ√fl⁄U•Ê Á◊ë¿UÊÁŒ_UË „Uflß U ‚Ê ‚Ê„U–Í
Á◊ë¿UûʬÁ⁄UáÊŒÊ ©UáÊ ’í¤ÊÁŒ ŒÈ_U_U∑§ê◊Á„¥U––
¬⁄UŒ√flÊŒÊ ŒÈªß¸U ‚g√flÊŒÊ „ÈU ‚ÈǪ߸U „UflßU–
ßUÿ áÊÊ™§áÊ ‚Œ√fl ∑ȧáÊ„U ⁄U߸U Áfl⁄UßU ßUÿ⁄UÁê◊––
•ÊŒ‚„UÊflÊŒááÊ¥ ‚ÁìÊûÊÊÁøûÊÁ◊ÁS‚ÿ¥ „UflÁŒ–
Ã¥ ¬⁄UŒ√fl¥ ÷ÁáÊÿ¥ •ÁflÃàÕ¥ ‚√flŒ⁄U‚ËÁ„¥U––
Áfl·ÿ⁄UQ§— ‚êÿÇôÊÊŸ⁄UÁ„Uà ∞fl, ÃSÿ ◊Í…USÿ ‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊ¥ ÁŸÁpÃ◊fl ÷flÁÖ ©UQ¥§ ø
‡ÊË‹¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-4, 7)ó

““¬⁄U Œ˝√ÿÊ¥ ◊¥ ⁄Uà ¬ÈL§· ŸÊŸÊ ∑§◊ÊZ ‚ ’ãäÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ¬⁄U-Œ˝√ÿÊ¥ ‚ Áfl⁄UÃ
¬ÈL§· ŸÊŸÊ ∑§◊ÊZ ‚ ◊ÈQ§ „UÊÃÊ „ÒU, ’ãäÊ fl ◊ÊˇÊ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ Á¡ŸãŒ˝ ÷ªflÊŸ˜ ∑§Ê ÿ„U (ßUßÊ-‚Ê)
‚¥ÁˇÊåà ©U¬Œ‡Ê „ÒU–””
““¡Ê ‚ÊäÊÈ ¬⁄U-Œ˝√ÿ ◊¥ ⁄Uà „ÒU, fl„U Á◊âÿÊŒÎÁCU „ÒU •ÊÒ⁄U Á◊âÿÊàfl M§¬ ¬Á⁄UáÊà „UÊÃÊ U„ÈU•Ê
‚ÊäÊÈ ŒÈCU •ÊΔU ∑§◊ÊZ ‚ ’¥äÊÃÊ „ÒU–””
““¬⁄U-Œ˝√ÿÊ¥ ‚ ŒÈª¸Áà •ÊÒ⁄U SflŒ˝√ÿ ‚ ‚ȪÁà „UÊÃË „ÒU ó∞‚Ê ¡ÊŸ∑§⁄U SflŒ˝√ÿ ◊¥ ⁄UÁÃ
∑§⁄UÊ •ÊÒ⁄U ¬⁄U-Œ˝√ÿ ‚ Áfl⁄UÁà ∑§⁄UÊ–””
““•Êà◊-Sfl÷Êfl ‚ •ÁÃÁ⁄UQ§ ¡Ê (÷Ë) ‚ÁøûÊ, •ÁøûÊ ÿÊ Á◊üÊ Œ˝√ÿ „ÒU¥, fl ‚’ ¬⁄U-
Œ˝√ÿ „Ò¥U ó∞‚Ê ÿÕÊÕ¸Œ˝CUÊ ‚fl¸ôÊ Œfl Ÿ ∑§„UÊ „ÒU–””
Áfl·ÿ-•Ê‚Q§ ¡Ëfl ÃÊ ‚êÿÇôÊÊŸ ⁄UÁ„Uà „UË „UÊÃÊ „ÒU– ©U‚ ◊Í…∏U ¡Ëfl ∑§ ÃÊ ‚¥‚Ê⁄U-÷˝◊áÊ
ÁŸÁpà „UË „UÊÃÊ „ÒU– ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-y fl |) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆÆ) —— 747}

ÃÊfl áÊ ¡ÊáÊÁŒ áÊÊáÊ¥ Áfl‚ÿ’‹Ê ¡Êfl fl^U∞ ¡ËflÊ–

Áfl‚∞ Áfl⁄UûÊ◊ûÊÊ áÊ πflßU ¬È⁄UÊßUÿ¥ ∑§ê◊¥––
áÊÊáÊ¥ áÊÊ™§áÊ áÊ⁄UÊ ∑§ß¸U Áfl‚ÿÊß÷Êfl‚¥‚ûÊÊ–
Á„¥U«¥UÁà øÊŒÈ⁄UªÁŒ¥ Áfl‚∞‚È Áfl◊ÊÁ„UÿÊ ◊Í…UÊ––
flSÃÈ× üÊÊ◊áÿŒËˇÊÊ ◊Ê„U∑§·Êÿàÿʪ‚¥∑§À¬¬Ífl¸∑§◊fl ¬˝Ê⁄UèÿÃ– ©UQ¥§ ø ’Êäʬ˝Ê÷ÎÃ-
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-44)ó
Áª„UªÕ¥ ◊Ê„U◊ÄÈ ∑§Ê ’ÊflË‚¬⁄UË‚„UÊ Á¡ÿ∑§‚ÊÿÊ–
¬ÊflÊ⁄¥U÷Áfl◊ÈÄ∑§Ê ¬√flîÊÊ ∞Á⁄U‚Ê ÷ÁáÊÿÊ––
üÊÊ◊áÿŒËˇÊÊ¥ ªÎ„UËàflÊ˘Á¬ ÿ Áfl·ÿflÊÜ¿UÊ¥ Ÿ àÿ¡ÁãÃ, ÃÁ„¸U Ãã◊Í…UÃÊ ◊„UŒÊpÿ¸∑§⁄UË ∞fl–
©UQ¥§ ø •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-168)ó

““¡’ Ã∑§ ¡Ëfl Áfl·ÿÊ¥ ∑§ fl‡ÊË÷Íà ⁄U„UÃÊ „ÒU, Ã’ Ã∑§ fl„U (‚êÿ∑˜§) ôÊÊŸ ∑§Ê Ÿ„UË¥
¡ÊŸÃÊ (¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ), •ÊÒ⁄U ôÊÊŸ ∑§ Á’ŸÊ Áfl·ÿÊ¥ ‚ Áfl⁄UQ§ „ÈU•Ê ¡Ëfl ¬È⁄UÊŸ ’¥äÊ „ÈU∞ ∑§◊ÊZ ∑§Ê
ˇÊÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ–””
““¡Ê ∑§Ê߸U ◊ŸÈcÿ ôÊÊŸ ∑§Ê ¡ÊŸ∑§⁄U ÷Ë Áfl·ÿÊÁŒ∑§ M§¬ ÷Êfl ◊¥ •Ê‚Q§ ⁄U„UÃ „Ò¥U, fl
Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ◊ÊÁ„Uà ⁄U„UŸ flÊ‹ ◊Í…U∏ ¬˝ÊáÊË øÃȪ¸Áà M§¬ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃ ⁄U„UÃ „Ò¥U–””
flSÃÈ× üÊ◊áÊ-ŒËˇÊÊ ÃÊ ◊Ê„U fl ∑§·Êÿ ∑§ àÿʪ ‚ê’ãäÊË ‚¥∑§À¬ ∑§ ‚ÊÕ „UË ¬˝Ê⁄Uê÷
„UÊÃË „ÒU– ’Êäʬ˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-yy) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ªÎ„UflÊ‚ fl ¬Á⁄Uª˝„U ∑§ ◊Ê„U ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU, Á¡‚◊¥ ’Ê߸U‚ ¬⁄UË·„U ‚„U ¡ÊÃ „Ò¥U, ∑§·Êÿ
¡ËÃË ¡ÊÃË „ÒU, •ÊÒ⁄U ¡Ê ¬Ê¬ ∑§ •Ê⁄Uê÷ ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU, ∞‚Ë ŒËˇÊÊ Á¡ŸãŒ˝ Œfl Ÿ ∑§„UË „ÒU–””
üÊ◊áÊ-ŒËˇÊÊ ª˝„UáÊ ∑§⁄U∑§ ÷Ë ¡Ê ÁflcÊÿ-ßUë¿UÊ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¿UÊ«∏Ã „Ò¥U ÃÊ ©UŸ∑§Ë ÿ„U ◊Í…∏UÃÊ ÃÊ
◊„UÊŸ˜ •Êpÿ¸∑§Ê⁄UË „UË „ÒU– •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-v{}) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
{748 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚ãàÿfl ∑§ÊÒÃÈ∑§‡ÊÃÊÁŸ ¡ªà‚È Á∑§ãÃÈ,

ÁflS◊ʬ∑¥§ ÃŒ‹◊ÃÁŒ„U mUÿ¥ Ÿ—–
¬ËàflÊ˘◊ÎÃ¥ ÿÁŒ fl◊Áãà Áfl‚ÎCU¬ÈáÿÊ—,
‚¥¬˝Êåÿ ‚¥ÿ◊ÁŸÁäÊ¥ ÿÁŒ ø àÿ¡ÁãÖ–
‚ ◊Í…U◊Á× Sflìp⁄UáÊ◊Á¬ ÁŒ√ÿ÷Êª‚flŸÊ∑§Ê¥ˇÊÿÒfl ∑§⁄UÊÁÖ ©UQ¥§ ø ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ
(‡‹Ê∑§ 42)ó
‡ÊÈ÷¥ ‡Ê⁄UË⁄¥U ÁŒ√ÿÊ¥p Áfl·ÿÊŸÁ÷flÊ¥¿UÁÖ
©Uà¬ãŸÊà◊◊ÁÃŒ¸„U ÃûflôÊÊŸË ÃÇëÿÈÁÃ◊˜––
•Ã— ∑§·ÊÿÁfl¡ÿÊÿ ÿ— ¬˝◊ÊŒ—, ‚Ê˘ôÊÊŸ¡ÁŸÃ ∞flÁà •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-
212) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó
∑§⁄UÊÃÈ Ÿ Áø⁄¥U ÉÊÊ⁄¥U ì— Ä‹‡ÊÊ‚„UÊ ÷flÊŸ˜–
ÁøûÊ‚ÊäÿÊŸ˜ ∑§·ÊÿÊ⁄UËŸ˜ Ÿ ¡ÿûÊŒôÊÊŸÃÊ––

““∞‚ ÃÊ ‹Ê∑§ ◊¥ ‚Ò∑§«∏Ê¥ ∑§ÊÒÃÈ∑§ •Êpÿ¸¡Ÿ∑§ „Ò¥U, ‹Á∑§Ÿ ©UŸ◊¥ ŒÊ ∑§Êÿ¸ „U◊¥ •àÿãÃ
•Êpÿ¸¡Ÿ∑§ ¬˝ÃËà „UÊÃ „Ò¥U– ¬˝Õ◊ ÃÊ •Êpÿ¸ „U◊¥ ©UŸ ¬⁄U „UÊÃÊ „ÒU ¡Ê ¬Á„U‹ ÃÊ •◊Îà ∑§Ê ¬ÊŸ
∑§⁄UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U Á»§⁄U ’ÊŒ ◊¥ fl◊Ÿ ∑§⁄U∑§ ©U‚ ÁŸ∑§Ê‹ ŒÃ „Ò¥U– ŒÍ‚⁄UÊ •Êpÿ¸ ÿ„U „ÒU Á∑§ ¡Ê ¬Ífl¸ ◊¥
ÃÊ Áfl‡ÊÈhU ‚¥ÿ◊ M§¬ ÁŸÁäÊ ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ’ÊŒ ◊¥ ©U‚ ¿UÊ«∏ ŒÃ „Ò¥U–””
fl„U ◊Í…∏U◊Áà •¬Ÿ ìp⁄UáÊ ÷Ë ÁŒ√ÿ (SflªË¸ÿ) Áfl·ÿ÷ÊªÊ¥ ∑§ ‚flŸ ∑§Ë ßUë¿UÊ ‚
∑§⁄UÃÊ „ÒU– ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-yw) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó
““‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ Á¡‚∑§Ê •Êà◊’ÈÁhU „UÊ ªß¸U „ÒU, ∞‚Ê (’Á„U⁄UÊà◊Ê) ¡Ëfl ‚ÈãŒ⁄U ‡Ê⁄UË⁄U fl ÁŒ√ÿ
(SflªË¸ÿ) Áfl·ÿ-÷ÊªÊ¥ ∑§Ê øÊ„UÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ôÊÊŸË (•ãÃ⁄UÊà◊Ê) ©UŸ‚ ¿ÍU≈UŸÊ øÊ„UÃÊ „ÒU–””
∑§·Êÿ-Áfl¡ÿ ∑§ Á‹∞ ¡Ê ¬˝◊ÊŒ „UÊÃ Ê „ÒU, fl„U •ôÊÊŸ-¡ÁŸÃ „UË „ÒUó ∞‚Ê •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ
ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-wvw) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÿÁŒ •Ê¬ ∑§CUÊ¥ ∑§Ê Ÿ ‚„U ‚∑§Ÿ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ’„ÈUà ‚◊ÿ Ã∑§ ÉÊÊ⁄U-∑§ÁΔUŸÃ◊ ìp⁄UáÊ
∑§Ê Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ‚∑§Ã „UÊ ÃÊ ◊à ∑§⁄UÊ, Á∑§ãÃÈ ¡Ê ◊Ÿ ‚ ‚ÊäÊŸ ÿÊÇÿ „ÒU, ∞‚ ∑˝§ÊäÊ •ÊÁŒ ∑§·ÊÿÊ¥
∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ËÃÃ „UÊ ÃÊ fl„U •Ê¬∑§Ë •ôÊÊŸÃÊ „ÒU–””
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆÆ) —— 749}

ÃÕÊ (•ÊŒ‚„UÊfl ‚ÈûÊÊ) •Êà◊Sfl÷Êfl ‚ÈåÃÊ—, ÁŸ¡Êà◊Ê⁄UÊäÊŸÊÿÊ¥ Ÿ ¡ÊªÎÃÊ—, ÁŸL§à‚Ê„UÊ—

÷flÁãÃ, •ÕʸØ √ÿÊfl„UÊÁ⁄U∑§·È ¬⁄Uº˝√ÿÊÁüÊÃ·È ∑§Êÿ¸·È ‚Êà‚Ê„UÊ— ¡ÊªÎÃÊ ßUfl ÷flãÃËàÿʇÊÿ—– Ã
‚ÊäÊfl— ‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÃÊ ÁflôÊÿÊ— ßUÁà ªÊÕÊÕ¸— ¬ÿ¸flÁ‚×– ©UQ§¥ øÒÃØ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-31)ó
¡Ê ‚ÈûÊÊ flfl„UÊ⁄‘U ‚Ê ¡Ê߸U ¡Çª∞ ‚∑§îÊÁê◊–
¡Ê ¡ÇªÁŒ flfl„UÊ⁄‘U ‚Ê ‚ÈûÊÊ •å¬áÊ ∑§îÊ––
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ˘Á¬ (‡‹Ê∑§-78) ‚◊ÁÕ¸Ã◊ÃØó
√ÿfl„UÊ⁄‘U ‚È·ÈåÃÊ ÿ—, ‚ ¡Êªàÿʸà◊ªÊø⁄‘U–
¡ÊªÁø √ÿfl„UÊ⁄‘U˘ÁS◊Ÿ˜, ‚È·ÈåÃpÊà◊ªÊø⁄‘U––
¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Êª˝ãÕ (2/46) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
¡Ê ÁáÊÁ‚ ‚ÿ‹„°U ŒÁ„Uÿ° ¡ÊÁǪ©U ÃÁ„¥U ¡ÇªßU–
¡Á„¥U ¬ÈáÊÈ ¡ÇªßU ‚ÿ‹È ¡ªÈ ‚Ê ÁáÊÁ‚ ◊ÁáÊÁfl ‚Èflß U––
ÃÕÊ (•Êà◊Sfl÷Êfl ‚ÈåÃÊ—) ¡Ê •Êà◊-Sfl÷Êfl ◊¥ ‚ÈåÃ, ‚Êÿ „ÈU∞ „ÒU¥, ÁŸ¡Êà◊Ê ∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ
◊¥ ¡ÊªÎà Ÿ„UË¥ „ÒU¥, ©Uà‚Ê„⁄UÁ„Uà „UÊÃ  „ÒU¥, •ÕʸØ ¬⁄U-Œ˝√ÿÊ¥ ¬⁄U •ÊÁüÊà √ÿÊfl„UÊÁ⁄U∑§ ∑§ÊÿÊZ ◊¥ ©Uà‚Ê„UÿQÈ §,
¡Êª „ÈU∞ ¡Ò‚ „UÊÃ „Ò¥U, fl ‚ÊäÊÈ ‚êÿÄàfl ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃ „Ò¥U ó∞‚Ê ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞, óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê
•Õ¸ ¬ÿ¸flÁ‚à (»§Á‹Ã) „UÊÃÊ „ÒU– ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-xv) ◊¥ ÷Ë ÿ„U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ◊ÈÁŸ √ÿfl„UÊ⁄U ◊¥ ‚ÊÃÊ „ÒU, fl„U •Êà◊-∑§Êÿ¸ ◊¥ ¡ÊªÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ¡Ê √ÿfl„UÊ⁄U ◊¥
¡ÊªÃÊ „ÒU, fl„U •Êà◊-∑§Êÿ¸ ◊¥ ‚ÊÃÊ „ÒU–””
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-|}) ◊¥ ÷Ë ßU‚∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „ÒUó
““¡Ê (‹ÊÒÁ∑§∑§) √ÿfl„UÊ⁄U ◊¥ ‚Êÿ „ÈU∞ „UÊÃ „Ò¥U, fl •Êà◊Ê ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ¡ÊªÎà ⁄U„UÃ „Ò¥U–
•ÊÒ⁄U ¡Ê (‹ÊÒÁ∑§∑§) √ÿfl„UÊ⁄U ◊¥ ¡ÊªÃ „Ò¥U, fl •Êà◊Ê ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ (•Êà◊-∑§ÀÿÊáÊ ◊¥) ‚Êÿ „ÈU∞
(¬˝ÿ%⁄UÁ„UÃ, ©Ul◊„UËŸ) „UÊÃ „Ò¥U–””
¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê ª˝ãÕ (w/y{) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ‚Ê⁄‘U ‚¥‚Ê⁄UË ¡ËflÊ¥ ∑§Ë ⁄UÊÁòÊ „ÒU, ©U‚◊¥ ¬⁄U◊ ìSflË ¡ÊªÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U Á¡‚◊¥ ‚Ê⁄‘U
‚¥‚Ê⁄UË ¡Ëfl ¡Êª ⁄U„U „UÊÃ „Ò¥U, ©U‚ Œ‡ÊÊ ∑§Ê ÿÊªË ⁄UÊà ◊ÊŸ∑§⁄U ÿÊªÁŸŒ˝Ê ◊¥ ‚ÊÃÊ „ÒU–””
{750 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á∑§ãÃÈ •Êà◊∑§◊¸ÁáÊ ¡ÊªÎÃÊ ∞fl ¬⁄U◊‚ÊÒÅÿ¥ ¬˝ÊåÃÈ¥ ‚»§‹Ê ÷flÁãÖ ©UQ¥§ ø ßUCUÊ -

¬Œ‡Êª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-47)ó
•Êà◊ÊŸÈDUÊŸÁŸDUSÿ √ÿfl„UÊ⁄U’Á„U— ÁSÕÃ—–
¡ÊÿÃ ¬⁄U◊ʟ㌗, ∑§ÁpŒ˜ ÿÊªŸ ÿÊÁªŸ—––
∞fl¥ ‚êÿªfl’Èh˜Uÿ „U ÷√ÿ! Œ„UÊÁŒ·È ¬⁄Uº˝√ÿ·È •ŸÈ⁄UÁQ¥§ ¬Á⁄Uàÿíÿ ÁŸ¡Êà◊SflM§¬Ê⁄UÊäÊŸÊÿÒ
¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
‚ê¬˝Áà ¡ÒŸäÊ◊¸Áfl⁄UÊäÊ∑§◊ÈŸËŸÊ¥ SflM§¬¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ªÊ„UÊ¿UãŒÊmUÿŸ ÁŸM§¬ÿÁãÃó
•Ê⁄¥U÷ äÊáÊäÊááÊ ©Uflÿ⁄UáÊ ∑¥§ÁπÿÊ Ã„UÊ‚ÍÿÊ–
flÿªÈáÊ‚Ë‹Áfl„UËáÊÊ ∑§‚Êÿ∑§‹„UÁå¬ÿÊ ◊È„U⁄UÊ––101––
‚¥ÉÊÁfl⁄UÊ„U∑ȧ‚Ë‹Ê ‚ë¿U¥ŒÊ ⁄UÁ„UŒªÈL§∑ȧ‹Ê ◊Í…UÊ–
⁄UÊÿÊÁŒ‚flÿÊ Ã Á¡áÊäÊê◊Áfl⁄UÊ„UÿÊ ‚Ê„ÍU––102––

Á∑§ãÃÈ ¡Ê •Êà◊Ê ∑§ ∑§Êÿ¸ ◊¥ ¡ÊªÎà „UÊÃ „Ò¥U, fl „UË ¬⁄U◊ ‚Èπ ∑§Ê ¬ÊŸ ◊¥ ‚»§‹ „UÊÃ „Ò¥U–
ßUCUÊ¬Œ‡Ê ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-y|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““(¬˝flÎÁûÊ-ÁŸflÎÁûÊ M§¬) √ÿfl„UÊ⁄U ∑§Ê ’Ê„U⁄U „UË ⁄Uπ∑§⁄U (©Uã„¥U àÿʪ∑§⁄U) ¡Ê •Êà◊Ê •Êà◊Ê
∑§ •ŸÈDUÊŸ (SflSflM§¬ ∑§Ë ¬˝ÊÁåÃ) ◊¥ ‹ËŸ ⁄U„UÃÊ „ÒU, ©U‚ •Êà◊ÁŸDU ÿÊªË ∑§Ê§ ¬⁄U◊ ‚◊ÊÁäÊ M§¬
äÿÊŸ ‚ Á∑§‚Ë (fløŸÊÃËÃ) ¬⁄U◊ •ÊŸãŒ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊÃË „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U, „U ÷√ÿ ¬˝ÊáÊË! Œ„U •ÊÁŒ ¬⁄U-Œ˝√ÿÊ¥ ◊¥ •ŸÈ⁄UÁQ§ ¿UÊ«∏
∑§⁄U ÁŸ¡ •Êà◊SflM§¬ ∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ ∑§ Á‹∞ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, ¡ÒŸ äÊ◊¸ ∑§Ë Áfl⁄UÊäÊŸÊ (¬˝ÁÃDUÊ äÊÍÁ◊‹) ∑§⁄UŸ flÊ‹ ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ŒÊ ªÊ„UÊ
¿UãŒÊ¥ ∑§ mÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vÆv-vÆw) —— 751}

¿UÊÿÊó •Ê⁄Uê÷ äÊŸäÊÊãÿ ©U¬∑§⁄UáÊ ∑§Ê¥ÁˇÊÃÊSÃÕÊ •‚Íÿ∑§Ê—–

fl˝Ã-ªÈáÊ-‡ÊË‹Áfl„UËŸÊ— ∑§·Êÿ∑§‹„UÁ¬˝ÿÊ— ◊Èπ⁄UÊ—––
‚¥ÉÊÁfl⁄UÊäÊ∑ȧ‡ÊË‹Ê— Sflë¿UãŒÊ— ªÈL§∑ȧ‹⁄UÁ„UÃÊ— ◊Í…UÊ—–
⁄UÊ¡ÊÁŒ‚fl∑§Ê— Ã Á¡ŸäÊ◊¸Áfl⁄UÊäÊ∑§Ê— ‚ÊäÊfl—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊ ∞fl– (Ã Á¡áÊäÊê◊Áfl⁄UÊ„UÿÊ ‚Ê„ÍU) Ã ‚ÊäÊfl—
Á¡ŸäÊ◊¸Áfl⁄UÊäÊ∑§Ê—, Á¡ŸäÊ◊¸Sÿ ÁflŸÊ‡Ê∑§Ê—, Ãà¬˝ÁÃDUÊÁflŸÊ‡Ê „UÃÈ÷ÍÃÊ flÊ ÷flÁãÖ •ÿ¥ ø äÊ◊¸—
∑§ŸÊ¬ÁŒCU—? ‚fl¸ôÊÁ¡Ÿãº˝áÊ óßUÁà Á¡áÊäÊê◊¬ŒŸÊÁ÷Á„UÃ◊fl– ‚Òfl äÊ◊¸— ‚¥‚Ê⁄UŒÈ—πÊáʸflÃÊ⁄UáÊ
‚◊Õ¸—–
©UQ¥§ ø ÷Êfl¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-83)ó ‚¥‚Ê⁄UÃ⁄UáÊ„UŒÍ äÊê◊ÊÁûÊ Á¡áÊÁ„¥U ÁáÊÁg_¥U– ÃhU◊¸Sÿ
SflM§¬ÊÁŒÁfl·ÿ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄ÒU— ‚¥ˇÊ¬áÊ ÿØ ¬˝ÊQ¥§, ÃŒòÊ ¬˝SÃÍÿÃ– ÿÕÊ ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (2/163,
168) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó

ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê ‚ÊäÊÈ •Ê⁄Uê÷ (√ÿʬÊ⁄U •ÊÁŒ) ◊¥, äÊŸ-äÊÊãÿ ◊¥ ÃâÊÊ ©U¬∑§⁄UáÊ ◊¥
•Ê∑§Ê¥ˇÊÊ (Áfl‡Ê· øÊ„U) ⁄UπÃ „Ò¥U, ¡Ê ߸Ucÿʸ‹È „Ò¥U, ¡Ê fl˝Ã, ªÈáÊ fl ‡ÊË‹ ‚ ⁄UÁ„Uà „Ò¥U, ¡Ê
∑§·Êÿ fl ∑§‹„UÊ¥ ◊¥ ¬˝ËÁà ⁄UπÃ „Ò¥U, ¡Ê flÊøÊ‹ „ÒU¥, ‚¥ÉÊ ◊¥ Áfl⁄UÊäÊ ∑§⁄UŸ ∑§Ê Á¡Ÿ∑§Ê Sfl÷Êfl
„ÒU, ¡Ê Sflë¿U㌠(•◊ÿʸÁŒÃ) „ÒU¥ , ¡Ê ªÈL§-∑ȧ‹ ◊¥ Ÿ„UË¥ ⁄U„UÃ, ¡Ê ◊Í…U∏ (◊Ê„UªS˝ à „ÒU¥ ), •ÊÒ⁄U ¡Ê
⁄UÊ¡Ê •ÊÁŒ ∑§ ‚fl∑§ „Ò¥U, fl ¡ÒŸ äÊ◊¸ ∑§Ë Áfl⁄UÊäÊŸÊ ∑§⁄Ÿ flÊ‹ „Ò¥U––(vÆv-vÆw)––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „UË „ÒU– (Ã Á¡ŸäÊ◊¸Áfl⁄UÊäÊ∑§Ê— ‚ÊäÊfl—)
fl ‚ÊäÊÈ Á¡Ÿ-äÊ◊¸ ∑§ Áfl⁄UÊäÊ∑§, ÁflŸÊ‡Ê∑§ ÿÊ Á¡Ÿ-äÊ◊¸ ∑§Ë ¬˝ÁÃDUÊ ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UŸ ◊¥ „UÃÈ „UÊÃ „Ò¥U–
ßU‚ äÊ◊¸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê Á∑§‚∑§ mUÊ⁄UÊ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒU ? fl„U ‚fl¸ôÊ Á¡ŸãŒ˝ (ÃËÕZ∑§⁄U) mUÊ⁄UÊ ÁŒÿÊ ªÿÊ
„ÒU ó∞‚Ê “Á¡ŸäÊ◊¸” ¬Œ ‚ ∑§„U ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒU– fl„UË äÊ◊¸ ‚¥‚Ê⁄U M§¬Ë ŒÈ—π‚ʪ⁄U ∑§Ê ¬Ê⁄U ∑§⁄UÊŸ
◊¥ ‚◊Õ¸ „ÒU–
÷Êfl¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-}x) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““Á¡ŸãŒ˝ Œfl Ÿ ‚¥‚Ê⁄U ¬Ê⁄U ∑§⁄UŸ
flÊ‹ äÊ◊¸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê ÁŒÿÊ „ÒU–”” ©U‚ äÊ◊¸ ∑§ SflM§¬ •ÊÁŒ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ¥ Ÿ ¡Ê ‚¥ˇÊ¬ ‚
∑§„UÊ „ÒU, ©U‚ ÿ„UÊ° ¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU– ©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸ ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (w/v{x, v{}) ◊¥ ∑§„UÊ
ªÿÊ „ÒUó
{752 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Ÿ äÊ◊¸‚ŒÎ‡Ê— ∑§ÁpØ ‚flʸèÿÈŒÿ‚ÊäÊ∑§—–

•ÊŸãŒ∑È § ¡∑§ãŒp Á„U à — ¬Í í ÿ— Á‡Êfl¬˝ Œ —––
ÿlàSflSÿÊÁŸC¥U ÃûÊŒ˜ flÊ∑˜§ÁøûÊ∑§◊¸Á÷— ∑§Êÿ¸◊˜–
SflåŸ˘Á¬ ŸÊ ¬⁄‘U·Ê◊˜, ßUÁà äÊ◊¸SÿÊÁª˝◊¥ Á‹XU◊–˜ –
•ÊÁŒ¬È⁄UÊáʪ˝ãÕ (5/22) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
äÊ◊¸Sÿ ÃSÿ Á‹XUÊÁŸ, Œ◊— ˇÊÊÁãÃ⁄UÁ„¥UdÃÊ–
ìÊ ŒÊŸ¥ ø ‡ÊË‹¥ ø ÿÊªÊ flÒ⁄UÊÇÿ◊fl ø––
ÃÕÊ ø ÃòÊÒfl (2/37) ‚Ê◊ÊãÿSflM§¬¥ ¬˝ÊQ§◊˜ó
‚ äÊ◊Ê¸ ÁflÁŸ¬ÊÃèÿÊ ÿS◊Êà‚¥äÊÊ⁄UÿãŸ⁄U◊˜–
äÊûÊ øÊèÿÈŒÿSÕÊŸ ÁŸ⁄U¬Êÿ‚ÈπÊŒÿ––

““äÊ◊¸ ∑§ ‚◊ÊŸ ∑§Ê߸U ÷Ë ¬ŒÊÕ¸ ¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ ∑§ ‚ê¬Íáʸ •èÿÈŒÿ ∑§Ê ‚ÊäÊ∑§ Ÿ„UË¥ „ÒU– ÿ„U
äÊ◊¸ „UË •ÊŸãŒ M§¬ flÎˇÊ ∑§Ê ◊Í‹ (¡«∏), ‚’∑§Ê Á„UÃ∑§Ê⁄UË, ¬Í¡ŸËÿ ∞fl¥ ◊ÊˇÊ ∑§Ê ¬˝ŒÊÃÊ „ÒU–””
““¡Ê-¡Ê ∑§Êÿ¸ Sflÿ¥ •¬Ÿ Á‹∞ •ÁŸCU „ÒU, ©U‚-©U‚ ∑§Êÿ¸ ∑§Ê flÊáÊË, ◊Ÿ fl Á∑˝§ÿÊ ‚
SflåŸ ◊¥ ÷Ë ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§ Á‹∞ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ óÿ„U (ßU‚) äÊ◊¸ ∑§Ê ¬˝äÊÊŸ ‹ˇÊáÊ „ÒU–””
•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ª˝ãÕ (z/ww) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““©U‚ äÊ◊¸ ∑§ ÁøqU „Ò¥Uó ◊Ÿ ∑§Ê fl‡Ê ◊¥ ∑§⁄UŸÊ, ˇÊ◊Ê, ŒÿÊ, ßUë¿UÊ•Ê¥ ∑§Ê ÁŸ⁄UÊäÊ (ì),
ŒÊŸ, ‡ÊË‹ (’˝rÊøÿ¸), ÿÊª fl flÒ⁄UÊÇÿ–””
•ÊÒ⁄U, fl„UË¥ (w/x|) (ßU‚) äÊ◊¸ ∑§Ê ‚Ê◊Êãÿ SflM§¬ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
“““äÊ◊¸” ‡ÊéŒ ∑§Ê •Õ¸ „ÒUó äÊÊ⁄UáÊ (⁄UˇÊÊ) ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê– äÊ◊¸ ◊ŸÈcÿ ∑§Ê ¬ÃŸ ‚ ’øÊÃÊ
„ÒU •ÊÒ⁄U •ÁflŸE⁄U ‚Èπ ∑§ ©UŒÿ flÊ‹ •èÿÈŒÿ-SÕÊŸ ◊¥ ¬˝ÁÃÁDUà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vÆv-vÆw) —— 753}

‚Òfl äÊ◊Ê¸ ⁄UàŸòÊÿM§¬áÊÊÁ¬ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄ÒUÁŸ¸ÁŒ¸CU—– ÿÕÊQ§¥ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄Uªã˝ Õ (‡Ê. 3)ó

‚Œ˜ŒÁÎ CUôÊÊŸflÎûÊÊÁŸ äÊ◊Z äÊ◊E
¸ ⁄UÊ ÁflŒÈ—–
ÿŒËÿ¬˝àÿŸË∑§ÊÁŸ ÷flÁãà ÷fl¬hÁ×––
‚ äÊ◊¸— ‡Ê⁄Uáÿ— ‚fl¸·ÊÁ◊Áà ø ¬k¬È⁄UÊáÊ (4/35-36) ¬⁄UÊ◊ÎCU◊˜ó
•ÁS◊¥ÁSòÊ÷ÈflŸ ∑ΧàSŸ ¡ËflÊŸÊ¥ Á„UÃÁ◊ë¿UÃÊ◊˜–
‡Ê⁄UáÊ¥ ¬⁄U◊¥ äÊ◊¸—, ÃS◊ÊìÊ ¬⁄U◊¥ ‚Èπ◊˜––
‚ÈπÊÕZ øÁCUÃ¥ ‚flZ ÃìÊ äÊ◊¸ÁŸÁ◊ûÊ∑§◊˜–
∞fl¥ ôÊÊàflÊ ¡ŸÊ ÿàŸÊØ, ∑ȧL§äfl¥ äÊ◊¸‚¥ª˝„U◊˜––
ÃSÿ äÊ◊¸Sÿ •ŸÈDUÊŸŸ ‚„ÒUfl ÃSÿ ¬˝÷ÊflŸÊ˘Á¬ ¡ÒŸäÊÊÁ◊¸∑§ÊáÊÊ¥ ∑ΧÃ ∑§Ã¸√ÿÃÿÊ
•ÊøÊÿʸ◊ÎÃøãº˝SflÊÁ◊Á÷L§¬ÁŒCUÊ ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜UÿȬÊÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-30)ó
fl„UË äÊ◊¸ ⁄UàŸòÊÿ ∑§ M§¬ ◊¥ ÷Ë ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ¥ mUÊ⁄UÊ ÁŸÁŒ¸CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ¡Ò‚Ê Á∑§
⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-x) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““äÊ◊̧E⁄U (ÃËâÊZ∑§⁄U Œfl) Ÿ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ, ‚êÿÇôÊÊŸ fl ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê „UË äÊ◊¸ ∑§„UÊ „ÒU,
ÄÿÊÁ¥ ∑§ ÿ „UË •Êà◊Ê ∑§ ©UhUÊ⁄U ∑§ „UÃÈ „ÒU¥– ßUŸ∑§ Áfl¬⁄UËà (Á◊âÿÊŒ‡Ê¸Ÿ, Á◊âÿÊôÊÊŸ fl Á◊âÿÊøÊÁ⁄UòÊ)
¡Ê „Ò¥U, fl ‚¥‚Ê⁄U ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃ „Ò¥U–””
•ÊÒ⁄U fl„U äÊ◊¸ „UË ‚÷Ë ∑§ Á‹∞ ‡Ê⁄UáÊÿÊÇÿ „ÒU ó∞‚Ê ¬k¬È⁄UÊáÊ (y/xz-x{) ◊¥ ‚ȤÊÊÿÊ
ªÿÊ „ÒUó
““ßU‚ ‚ê¬Íáʸ òÊÒ‹ÊÄÿ ◊¥ •¬ŸÊ Á„Uà øÊ„UŸ flÊ‹ ¡ËflÊ¥ ∑§ Á‹∞ äÊ◊¸ „UË ¬⁄U◊‡Ê⁄UáÊ „ÒU,
ßU‚Á‹∞ fl„UË ¬⁄U◊‚Èπ (∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ) „ÒU–””
““‚Ê⁄UË øCUÊ∞° ‚Èπ ∑§ Á‹∞ „UÊÃË „Ò¥U •ÊÒ⁄U ©U‚ (‚Èπ) ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ äÊ◊¸ („UË) „ÒU ó∞‚Ê
¡ÊŸ ∑§⁄U „U ◊ÊŸfl! ‚ŒÊ äÊ◊¸ ∑§Ê ‚¥ª˝„U (¬Ê‹Ÿ) ∑§⁄UÊ–””
ßU‚ äÊ◊¸ ∑§ •ŸÈDUÊŸ ∑§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ, ©U‚∑§Ë ¬˝÷ÊflŸÊ ∑§⁄UŸÊ ÷Ë (¬˝àÿ∑§) ¡ÒŸ äÊÊÁ◊¸∑§Ê¥
∑§ Á‹∞ ∞∑§ ∑§Ã¸√ÿ „ÒU ó∞‚Ê •ÊøÊÿ¸ •◊ÎÃøãŒ˝ Ÿ ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚hU˜ÿȬÊÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-xÆ) ◊¥
©U¬Œ‡Ê ÁŒÿÊ „ÒUó
{754 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Êà◊Ê ¬˝÷ÊflŸËÿ—, ⁄UàŸòÊÿÃ¡‚Ê ‚ÃÃ◊fl–

ŒÊŸÃ¬ÊÁ¡Ÿ¬Í¡ÊÁfllÊÁÇÊÿÒp Á¡ŸäÊ◊¸—––
ÃSÿÊ¥ äÊ◊¸¬˝÷ÊflŸÊÿÊ¥ √ÿfl„UÊ⁄UŸÿSÿÊüÊÿáÊ¥ ‚◊¬ÁˇÊÃÁ◊Áà ø ÃÒ— ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ≈UË∑§ÊÿÊ¥
(ªÊÕÊ-12, •Êà◊ÅÿÊÁÃ≈UË∑§Ê) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
¡ßU Á¡áÊ◊ÿ¥ ¬flîÊ„U ÃÊ ◊Ê flfl„UÊ⁄UÁáÊë¿U∞ ◊È•„U–
∞Ä∑§áÊ ÁfláÊÊ Á¿UîÊßU ÁÃàÕ¥ •ááÊáÊ ¬ÈáÊ ÃìÊ¥––
∞fl¥ Á¡ŸäÊ◊¸Sÿ ‚fl¸Á„UÃ∑§ÊÁ⁄Uàfl˘Á¬ ∑§Áøà¬˝ÊÁáÊŸSÃSÿ äÊ◊¸Sÿ ¬˝ÁÃDUÊ¥ SflÁŸÁãŒÃÊø⁄UáÊŸ
ÁflŸÊ‡ÊÿÁãÃ, Ã ‚fl¸ ÁŸãŒ˜ÿÊ— ¬ÊÁ¬Ÿp– ©UQ¥§ ø •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-24)ó
∑ΧàflÊ äÊ◊¸ÁflÉÊÊÃ¥ Áfl·ÿ‚ÈπÊãÿŸÈ÷flÁãà ÿ ◊Ê„UÊØ–
•ÊÁë¿Ul ÃL§¥§ ◊Í‹ÊØ, »§‹ÊÁŸ ªÎˆUÁãà Ã ¬Ê¬Ê—––

““⁄UàŸòÊÿ ∑§ Ã¡ ‚ ÁŸ⁄UãÃ⁄U •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§Ë ¬˝÷ÊflŸÊ ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞ (•ÕʸØ •Êà◊Ê
∑§ Ã¡ ∑§Ê ⁄UàŸòÊÿ mUÊ⁄UÊ ¬˝∑§≈U ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞)– •ÊÒ⁄U (‚ÊÕ „UË) ŒÊŸ, ì, Á¡Ÿ¬Í¡Ê fl ÁfllÊÁÇÊÿ
mUÊ⁄UÊ Á¡Ÿ-äÊ◊¸ ∑§Ë ¬˝÷ÊflŸÊ ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞ (•ÕʸØ ŒÊŸ •ÊÁŒ mUÊ⁄UÊ Á¡Ÿ-äÊ◊¸ ∑§ ◊Ê„UÊàêÿ ∑§Ê
¬˝∑§≈U ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞)–””
©UQ§ äÊ◊¸-¬˝÷ÊflŸÊ ◊¥ √ÿ„UÊ⁄UŸÿ ∑§Ê •ÊüÊÿáÊ •¬ÁˇÊà „ÒU óÿ„U ÷Ë ©Uã„UÊ¥Ÿ (•ÊøÊÿ¸
•◊ÎÃøãŒ˝ Ÿ) ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vw) ∑§Ë ≈UË∑§Ê (•Êà◊ÅÿÊÁÃ) ◊¥ ’ÃÊÿÊ „ÒUó
““ÿÁŒ ÃÈ◊ Á¡Ÿ-◊à ∑§Ê ¬˝fløŸ ∑§⁄UŸÊ øÊ„UÃ „UÊ ÃÊ √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ fl ÁŸpÿŸÿ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê
◊à ¿UÊ«∏ŸÊ– ÄÿÊ¥Á∑§ ∞∑§ (√ÿfl„UÊ⁄U Ÿÿ) ∑§ Á’ŸÊ ÃËÕ¸ ∑§Ê ©Uë¿UŒ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ŒÍ‚⁄‘U (ÁŸpÿ
Ÿÿ) ∑§ Á’ŸÊ “Ãûfl” ∑§Ê–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, Á¡Ÿ-äÊ◊¸ ∑§ ‚fl¸Á„UÃ∑§Ê⁄UË „UÊŸ ¬⁄U ÷Ë, ∑ȧ¿U ¬˝ÊáÊË ©U‚ äÊ◊¸ ∑§Ë ¬˝ÁÃDUÊ ∑§Ê
•¬Ÿ ÁŸãŒŸËÿ •Êø⁄UáÊ ‚ ŸCU ∑§⁄UÃ „Ò¥U, fl ‚÷Ë ÁŸãŒÊ ∑§ ¬ÊòÊ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ¬Ê¬Ë „ÒU¥– •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ
ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-wy) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ‹Êª ◊Ê„U ‚ äÊ◊¸ ∑§Ê ÁflÉÊÊà ∑§⁄U Áfl·ÿ-‚ÈπÊ¥ ∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃ „Ò¥U, fl ¬Ê¬Ë ‹Êª
◊ÊŸÊ flÎˇÊ ∑§Ê ◊Í‹ ‚ ©UπÊ«∏ ∑§⁄U »§‹Ê¥ ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸÊ øÊ„UÃ „Ò¥U–””
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vÆv-vÆw) —— 755}

üÊ◊áÊÊŸÊ¥ ∑§Ê— ∑§Ê— ¬˝flÎûÊÿ—, ÿmUÊ ∑§ ∑§ ŒÊ·Ê—, ÿlÈQ§Ê— üÊ◊áÊÊ— Á¡ŸäÊ◊Z Áfl⁄UÊäÊÿÁãÃ?
ÃŒflÊòÊ ªÊÕÊmUÿŸ Áfl‡ÊŒËÁ∑˝§ÿÃó (•Ê⁄¥U÷ äÊáÊäÊááÊ ©Uflÿ⁄UáÊ ∑¥§ÁπÿÊ) •Ê⁄Uê÷, äÊŸäÊÊãÿ, ©U¬∑§⁄UáÊ
ø ∑§Ê¥ÁˇÊÃÊ—– ÿ·Ê¥ ∑§Ê¥ˇÊÊ, •Ê‚ÁQ§— •ÕʸØ •Ê⁄UêèÊ∑§Êÿ¸·È ªÎ„USÕÊÁøÂÊfll∑§Êÿ¸·È,
äÊŸäÊÊãÿÊÁŒ¬Á⁄Uª˝„U ÃÕÊ Á∑§ê’„ÈUŸÊ, ©U¬∑§⁄UáÊ·È ø ◊Íë¿Uʸ ÷flÁÃ, Ã flËÃ⁄UʪäÊ◊¸Áfl¬⁄UËÃÊø⁄UáÊ¥
∑ȧfl¸ãÃÊ äÊ◊¸Áfl⁄UÊäÊ∑§Ê— ‚ãÃËÁà ÁflôÊÿ◊˜–
•òÊŒ¥ ôÊÿ◊˜ó •Ê⁄ê÷— ¬˝ÊÁáʬ˫U∏Ê„UÃÈ√ÿʸ¬Ê⁄U—– ©UQ¥§ ø äÊfl‹ÊÿÊ◊˜ (¬È. 13, πá«U-5,
÷ʪ-4, ‚Í. 22)ó¬˝ÊÁáʬ˝ÊáÊÁflÿÊ¡Ÿ¥ •Ê⁄¥U÷Ê áÊÊ◊–
•Ê⁄Uê÷∑§Êÿ̧ ∑§Ê¥ˇÊÊ÷Êfl— üÊ◊áÊäÊ◊¸Áfl⁄UÊäÊŸÒfl– ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕU (ªÊÕÊ-959) •Ê⁄Uê÷¬˝flÎûÊÊ
◊ÈÁŸ— ‚¥‚ª¸ÿÊÇÿÊ˘Á¬ ŸÁà ÷ÁáÊÃ◊˜ó
Œ¥÷¥ ¬⁄U¬Á⁄UflÊŒ¥ ÁáÊ‚ÈáÊûÊáÊ ¬Êfl‚ÈûʬÁ«U‚fl¥–
Áø⁄U¬√flßUŒ¥ Á¬ ◊ÈáÊË •Ê⁄¥U÷¡ÈŒ¥ áÊ ‚ÁflîÊ––

üÊ◊áÊÊ¥ ∑§Ë ∑§ÊÒŸ-∑§ÊÒŸ ‚Ë ¬˝flÎÁûÊÿÊ° „Ò¥U ÿÊ fl ∑§ÊÒŸ-∑§ÊÒŸ ‚ ŒÊ· „Ò¥U, Á¡Ÿ‚ ÿÈQ§ üÊ◊áÊ
Á¡Ÿ-äÊ◊¸ ∑§Ê Áfl⁄UÊÁäÊà ∑§⁄UÃ „ÒU¥? ßU‚Ë ∑§Ê ÿ„UÊ° S¬CUË∑§⁄UáÊ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó (•Ê⁄Uê÷ äÊŸäÊÊãÿ
©U¬∑§⁄UáÊ ∑§Ê¥ÁˇÊÃÊ—) •Ê⁄Uê÷ ◊¥, äÊŸäÊÊãÿ ◊¥, ©U¬∑§⁄UáÊ ◊¥ Á¡Ÿ∑§Ë ∑§Ê¥ˇÊÊ ÿÊŸË •Ê‚ÁQ§ „ÒU,
•ÕʸØ •Ê⁄Uê÷-∑§ÊÿÊZ ÿÊŸË ªÎ„USÕ •flSÕÊ ∑§ ÿÊÇÿ ‚Êfll ∑§ÊÿÊZ ◊¥, äÊŸäÊÊãÿ •ÊÁŒ ∑§ ¬Á⁄Uª˝„U
◊¥, •ÊÒ⁄U •ÁäÊ∑§ ÄÿÊ ∑§„UÊ ¡Êÿ, ©U¬∑§⁄UáÊÊ¥ ◊¥ ÷Ë Á¡Ÿ∑§Ë ◊Íë¿Uʸ „UÊÃË „ÒU, fl flËÃ⁄Uʪ äÊ◊¸ ∑§
Áfl¬⁄UËà •Êø⁄UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ „UÊŸ ‚ äÊ◊¸Áfl⁄UÊäÊ∑§ „Ò¥U óÿ„U ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–
ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó •Ê⁄Uê÷ ∑§Ê •Õ¸ „ÒUó ¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ ∑§Ê ¬Ë«U∏Ê ŒŸ •ÊÁŒ ◊¥ ∑§Ê⁄UáÊ „UÊŸ
flÊ‹Ê √ÿʬÊ⁄U– äÊfl‹Ê (¬È. vx, πá«U-z, ÷ʪ-y, ‚Í. ww) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ ∑§
¬˝ÊáÊÊ¥ ∑§Ê ÁflÿÊª ∑§⁄UŸÊ “•Ê⁄Uê÷” ∑§„U‹ÊÃÊ „ÒU–””
•Ê⁄Uê÷-∑§Êÿ¸ ◊¥ ∑§Ê¥ˇÊÊ ∑§Ê „UÊŸÊ óÿ„U üÊ◊áÊ äÊ◊¸ ∑§Ë Áfl⁄UÊäÊŸÊ „UË „ÒU– ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ
(ªÊÕÊ-~z~) ◊¥ •Ê⁄Uê÷ ◊¥ ¬˝flÎûÊ ◊ÈÁŸ ∑§Ê ‚¥‚ª¸ ∑§ Á‹∞ ÷Ë •ÿÊÇÿ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““◊ÊŸÿÈQ§, •ãÿ-ÁŸãŒ∑§, øȪ‹Ë ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê, ¬Ê¬‚ÍòÊÊ¥ ∑§ •ŸÈM§¬ ¬˝flÎÁûÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê
•ÊÒ⁄U •Ê⁄UêèÊ ‚Á„Uà üÊ◊áÊ -fl„U ÷‹ „UË Áø⁄U ∑§Ê‹ ‚ ŒËÁˇÊà „UÊ, ©U¬Ê‚ŸÊ ∑§⁄UŸ ÿÊÇÿ Ÿ„UË¥
„ÒU–””
{756 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

äÊŸäÊÊãÿÊÁŒ·È ¬Á⁄Uª˝„U÷ÍÃ·È ø ◊Íë¿Uʸ, •Ê‚ÁQ§flʸ üÊ◊áÊSÿ ∑ΧÃ äÊ◊¸Áfl⁄UÊÁäÊ∑§Ê Á∑˝§ÿÒfl

÷flÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄USÿ •Ê‡Êÿ—– Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— •ª˝ (103 ªÊÕÊÿÊ¥) äÊŸäÊÊãÿ¬Á⁄Uª˝„UáÊ¥
üÊ◊áÊÊŸÊ¥ ŒÍ·áÊ¥ ¬˝ÁìʌÁÿcÿÁãÖ ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (1946-1951 ªÊÕÊ) ¬ÊE¸SÕÊÁŒ-
÷˝CUÊøÊÁ⁄U◊ÈŸËŸÊ¥ SflM§¬¥ flÁáʸå, ÃòÊ ¬Á⁄Uª˝„UÊ‚ÁQ§ŒÊ·Sÿ Áfl‡Ê·ÃÿÊ ÁŸŒ¸‡ÊÊ ÁflÁ„U×– ÃòÊ (ªÊÕÊ-
1948) ¬˝ÊQ  §◊˜ó
ª¥Õ•ÁáÊÿûÊÃá„UÊ ’„ÈU◊Ê„UÊ ‚’‹‚fláÊÊ‚flË–
‚g⁄U‚M§flª¥äÊ »§Ê‚‚È ÿ ◊ÈÁë¿ŒÊ ÉÊÁ«UŒÊ––
ÿÕÊÕ¸üÊÊ◊áÿäÊÊÁ⁄UáÊÊ¥ Á¡ŸäÊ◊¸¬˝ÁÃDUÊ‚¥fläʸ∑§ÊŸÊ¥ ÃÈ •„UÁ◊ãº˝¬Œ◊Á¬ „Uÿê÷flÁÃ, Á∑§ê¬ÈŸ—
äÊŸäÊÊãÿÊÁŒ∑§◊˜– ©UQ¥§ ø •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îê˝ãÕ (1/46)ó
∑§ÕÿÃÈ ◊Á„U◊ÊŸ¥ ∑§Ê ŸÈ äÊ◊¸Sÿ ÿŸ, S»È§≈UÉÊÁ≈UÃÁflfl∑§íÿÊÁ÷— ‡ÊÊãÃ◊Ê„UÊ—–
‚◊⁄U‚‚Èπ‚¥ÁflÀ‹ÁˇÊÃÊàÿˇÊ‚ÊÒÅÿÊ—, ÃŒÁ¬ ¬Œ◊¬Ê„UãàÿÊ„UÁ◊ãº˝¥ ◊ÈŸËãº˝Ê—––

äÊŸ, äÊÊãÿ •ÊÁŒ ¬Á⁄Uª„˝ U M§¬ ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ ◊Íë¿Uʸ ÿÊ •Ê‚ÁQ§ üÊ◊áÊ ∑§ Á‹∞ ∞∑§ äÊ◊¸Áfl⁄UÊäÊ∑§
Á∑˝§ÿÊ „UË „UÊÃ Ë „ÒU óÿ„U ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ∑§Ê •Ê‡Êÿ „ÒU– Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U •Êª „UË (vÆx ªÊÕÊ ◊)¥ äÊŸäÊÊãÿ
∑§ ¬Á⁄Uª„˝ U ∑§Ê üÊ◊áÊÊ¥ ∑§ ŒÍ·áÊ M§¬ ◊¥ ’ÃÊ∞°ª– ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ v~y{-v~zv) ◊¥
¬ÊE¸SÕ •ÊÁŒ ÷˝CU •Êø⁄UáÊ flÊ‹ ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ê ¡Ê SflM§¬ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU, fl„UÊ° ¬Á⁄Uª„˝ U ◊¥ •Ê‚ÁQ§ M§¬
ŒÊcÊ ∑§Ê Áfl‡Ê· M§¬ ‚ ÁŸŒ‡¸ Ê Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– (•Ã—) fl„UË¥ (ªÊÕÊ-v~y}) ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““©UŸ∑§Ë ¬Á⁄Uª˝„U ∑§Ë ÃÎcáÊÊ ∑§÷Ë ‡ÊÊãà Ÿ„UË¥ „UÊÃË– fl •ôÊÊŸ ◊¥ «ÍU’ ⁄U„UÃ „Ò¥U– ªÎ„USÕÊ¥ ∑§
•Ê⁄Uê÷ ◊¥ »°§‚ ⁄U„UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ‡ÊéŒ, ⁄U‚, M§¬, ªãäÊ fl S¬‡Ê¸ ◊¥ ◊◊àfl ÷Êfl ⁄UπÃ „Ò¥U–””
¡Ê ÿÕÊÕ¸ üÊÊ◊áÿ (üÊ◊áÊøÿʸ) ∑§ äÊÊ⁄U∑§ „UÊÃ „Ò¥U, •ÊÒ⁄U Á¡Ÿ-äÊ◊¸ ∑§Ë ¬˝ÁÃDUÊ ∑§Ê ’…U∏ÊŸ
flÊ‹ „UÊÃ „Ò¥U, ©UŸ∑§ Á‹∞ ÃÊ •„UÁ◊ãŒ˝ ∑§Ê ¬Œ ÷Ë „Uÿ „UÊÃÊ „ÒU, Á»§⁄U äÊŸ-äÊÊãÿ •ÊÁŒ ∑§Ë ÃÊ
’Êà „UË ÄÿÊ? •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-v/y{) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““©U‚ äÊ◊¸ ∑§Ë ◊Á„U◊Ê ∑§Ê ∑§ÊÒŸ ∑§„U ‚∑§ÃÊ „ÒU Á¡‚∑§ ◊Ê„UÊàêÿ ‚ Áflfl∑§íÿÊÁà (÷ŒÁflôÊÊŸ)
¬˝Êåà ∑§⁄U øÈ∑§ ‡ÊÊãÃ◊Ê„U, ÃÕÊ ‚◊⁄U‚ (ÿÕÊÅÿÊà øÊÁ⁄UòÊ) ∑§ ‚Èπ ∑§Ë •ŸÈ÷ÁÍ Ã ‚ •ÃËÁãŒ˝ÿ ‚Èπ
∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄UŸ flÊ‹ ◊ÈŸËãŒ˝ “•„UÁ◊ãŒ˝” Ã∑§ ∑§ ¬Œ ‚ ÷Ë Áfl◊Èπ „UÊ ¡ÊÃ „ÒU¥–””
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vÆv-vÆw) —— 757}

ÿÕÊÕ¸üÊ◊áÊSÿ SflM§¬Á◊Œ¥ ◊ŸÁ‚ äÊÎàflÒfl ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕU (3/39) Á‚hUÊÁãÃÃ◊˜ó

¬⁄U◊ÊáÊȬ◊ÊáÊ¥ flÊ ◊Èë¿UÊ Œ„UÊÁŒÿ‚È ¡S‚ ¬ÈáÊÊ–
ÁflîÊÁŒ ¡ÁŒ ‚Ê Á‚Áh¥U áÊ ‹„UÁŒ ‚√flʪ◊äÊ⁄UÊ Áfl––
•ãÿìÊ ÃòÊÒfl (3/43) ÁŸÁŒ¸CU◊ó
˜
◊Èí¤ÊÁŒ flÊ ⁄UîÊÁŒ flÊ ŒÈS‚ÁŒ flÊ Œ√fl◊ááÊ◊Ê‚îÊ–
¡ÁŒ ‚◊áÊÊ •ááÊÊáÊË ’í¤ÊÁŒ ∑§ê◊Á„¥U ÁflÁfl„UÁ„¥U––
©U¬∑§⁄UáÊcflÁ¬ ◊Íë¿UÊ÷¸ Êfl— ¬Á⁄Uª„˝ UŒÊ·◊flÊà¬ÊŒÿÁÖ •Ã ∞fl ◊Í‹ÊøÊ⁄Uªã˝ Õ •¬Á⁄Uª„˝ USflM§¬¥
ÿØ (ªÊÕÊ-9) ÁŸM§Á¬Ã◊˜, ÃŒ˜√ÿÊÅÿÊŸ (•ÊøÊ⁄UflÎûÊÊÒ) S¬CU◊ÈQ§◊˜ó ““ßUÃ⁄‘U·È ø ‚¥ÿ◊-ôÊÊŸ-
‡ÊÊÒøÊ¬∑§⁄UáÊ·È (ÁŸ◊¸◊—) ◊◊àfl⁄UÁ„UÃàfl¥ ÁŸ—‚¥ªàfl◊˜ (•‚¥ª—) •‚¥ªfl˝Ãàfl◊˜– Á∑§◊ÈQ§¥ ÷flÁÃó ¡ËflÊÁüÊÃÊ
ÿ ¬Á⁄Uª˝„UÊ—, ÿ øÊŸÊÁüÊÃÊ— ˇÊòÊÊŒÿ— ¡Ëfl‚ê÷flÊp, Ã·Ê¥ ‚fl¸·Ê¥ ◊ŸÊflÊÄ∑§ÊÿÒ— ‚fl¸ÕÊ àÿʪ—, ßUÃ⁄‘U·È ø
‚¥ÿ◊ÊlȬ∑§⁄UáÊ·È ø •‚XU◊˜, •ÁÃ◊Íë¿Uʸ⁄UÁ„UÃàfl◊˜ ßUàÿÃŒ˜ •‚XUfl˝Ã◊˜–””
ÿÕÊÕ¸üÊ◊áÊ ∑§ ßU‚ SflM§¬ ∑§Ê ◊Ÿ ◊¥ ⁄Uπ∑§⁄U „UË ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (x/x~) ◊¥ ÿ„U Á‚hUÊãÃ
M§¬ ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚◊¥ ‡Ê⁄UË⁄U •ÊÁŒ ¬⁄U-¬ŒÊÕÊZ ◊¥ ¬⁄U◊ÊáÊÈ Á¡ÃŸÊ ÷Ë ◊◊àfl ÷Êfl „ÒU, fl„U ÷‹ „UË
‚◊Sà •Êª◊Ê¥ ∑§Ê äÊÊ⁄U∑§ „UÊ, Á‚ÁhU (◊ÊˇÊ) ∑§Ê ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U, fl„UË¥ (x/yx) ÿ„U ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÿÁŒ ‚ÊäÊÈ ¬⁄U-Œ˝√ÿ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄U ◊Ê„U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÿÊ ⁄Uʪ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÿÊ mU· ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÃÊ
fl„U •ôÊÊŸË „ÒU •ÊÒ⁄U fl„U ÁflÁfläÊ ∑§◊ÊZ ‚ ’¥äÊÃÊ „UË „ÒU–””
©U¬∑§⁄UáÊÊ¥ ◊¥ ÷Ë ◊Íë¿Uʸ ÷Êfl ¬Á⁄Uª˝„U ‚ê’ãäÊË ŒÊcÊ ∑§Ê „UË ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê „UÊÃÊ „ÒU–
ßU‚ËÁ‹∞ ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-~) ◊¥ •¬Á⁄Uª˝„U ∑§Ê SflM§¬ ¡Ê ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU, ©U‚∑§Ë √ÿÊÅÿÊ
(•ÊøÊ⁄UflÎÁûÊ) ◊¥ ÿ„U S¬CUË∑§⁄UáÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““•ãÿ ¬ŒÊÕÊZ, ¡Ò‚ ‚¥ÿ◊, ôÊÊŸ fl ‡ÊÈÁhU ∑§
©U¬∑§⁄UáÊÊ¥ ◊¥ (ÁŸ◊¸◊) ◊◊àfl⁄UÁ„Uà „UÊŸÊ ÿÊŸË ÁŸS‚¥ªÃÊ (•‚¥ª) •‚¥ªó (•¬Á⁄Uª˝„U) fl˝Ã
„UÊÃÊ „ÒU– ÃÊà¬ÿ¸ ÄÿÊ ÁŸ∑§‹Ê? ÿ„U ÁŸ∑§‹Ê Á∑§ ¡Ê ˇÊòÊÊÁŒ ¡ËflÊÁüÊà ¬Á⁄Uª˝„U „Ò¥U, •ÊÒ⁄U ¡Ê ˇÊòÊ
•ÊÁŒ ¡Ëfl-•ŸÊÁüÊà ¬Á⁄Uª˝„U „Ò¥U •ÊÒ⁄U ßU‚Ë Ã⁄U„U ¡Ê ¡Ëfl ‚ ‚ê÷fl ¬Á⁄Uª˝„U ÷Ë „Ò¥U, ©UŸ ‚÷Ë ∑§Ê
◊Ÿ, fløŸ fl ∑§Êÿ ‚ ‚fl¸ÕÊ àÿʪ, ÃÕÊ •ãÿ ‚¥ÿ◊ÊÁŒ ∑§ ©U¬∑§⁄UáÊÊ¥ ◊¥ •‚XU÷Êfl, •ÁÃ◊Íë¿Uʸ
Ÿ „UÊŸÊ óÿ •‚¥ª (•¬Á⁄Uª˝„U) ◊„UÊfl˝Ã „ÒU–””
{758 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚flʸոÁ‚ÁhUª˝ãÕ (9/46) ’∑ȧ‡ÊÁŸª˝¸ãÕÊŸÊ¥ ‡Ê⁄UË⁄UÊ¬∑§⁄UáÊÁfl÷Í·ÊÁ÷‹ÊÁ·àfl¥ ÁŸM§Á¬Ã◊˜,

ÃÕÊ øʪ˝ (9/47) ’„ÈUÁfl‡Ê·Ê¬∑§⁄UáÊÊ∑§Ê¥ˇÊË ©U¬∑§⁄UáÊ’∑ȧ‡Ê ßUÁÃ÷ŒÊ˘Á¬ ¬˝ÁìÊÁŒÃ—– •Ã ∞fl
ÃSÿÊ¬∑§⁄UáÊÊÁŒ·È •Ê‚Q§—, ∑§ŒÊÁøŒÊøäÿÊŸ¥ ‚ê÷flÃËÁà ŒÎC˜UÿÊ ∑ΧcáÊÊÁŒ‹‡ÿÊŸÊ◊Á¬ ‚Œ˜÷Êfl—,
•ÃSÃSÿ ·«UÁ¬ ‹‡ÿÊ— ¬˝ÁìÊÁŒÃÊ—– ‚¥ÿ◊Ê¬∑§⁄UáÊcflÁ¬ ◊Ê„UàÿʪÊÿ •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-
228) ¬⁄UÊ◊‡Ê¸— ¬˝ŒûÊ—ó
⁄Uêÿ·È flSÃÈflÁŸÃÊÁŒ·È flËÃ◊Ê„U—, ◊È„˜UÿŒ˜ flÎÕÊ Á∑§Á◊Áà ‚¥ÿ◊‚ÊäÊŸ·È–
äÊË◊ÊŸ˜ Á∑§◊Ê◊ÿ÷ÿÊØ ¬Á⁄UNàÿ ÷ÈÁQ¥§, ¬ËàflÊÒ·Áä¥Ê fl˝¡Áà ¡ÊÃÈÁøŒåÿ¡Ëáʸ◊–˜ –
flSÃÈ× üÊ◊áÊÊáÊÊ◊Ȭ∑§⁄UáÊÊÁŸ Á¡Ÿ◊Ⱥ˝ÊŒËÁŸ ∞fl ÷flãÃËÁà ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (3/25)
ÁŸÁŒ¸CU◊ó
˜

‚flʸոÁ‚ÁhU ª˝ãÕ (~/y{) ◊¥ ’∑ȧ‡Ê ÁŸª˝¸ãÕÊ¥ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ fl ‡Ê⁄UË⁄U fl
©U¬∑§⁄UáÊ ∑§Ë ‚¡Êfl≈U ∑§Ë •Á÷‹Ê·Ê ⁄UπÃ „Ò¥U, •ÊÒ⁄U •Êª (~/y|) “Áfl‡Ê· ©U¬∑§⁄UáÊ ∑§Ë •Ê∑§Ê¥ˇÊË”
’∑ȧ‡Ê ∑§Ê ∞∑§ Áfl‡Ê· ÷Œ “©U¬∑§⁄UáÊ ’∑ȧ‡Ê” ∑§Ê ÷Ë ∑§ÕŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚ËÁ‹∞, ©U‚ ’∑ȧ‡Ê
∑§Ë ©U¬∑§⁄UáÊ •ÊÁŒ ◊¥ •Ê‚ÁQ§ „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ∑§÷Ë ©U‚ •ÊøäÿÊŸ ÷Ë „UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU, ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U
©UŸ◊¥ ∑ΧcáÊ •ÊÁŒ (•‡ÊÈ÷) ‹‡ÿÊ•Ê¥ ∑§Ê ÷Ë ‚Œ˜÷Êfl „UÊÃÊ „ÒU, •Ã— ßU‚ ŒÎÁCU ‚ ©UŸ∑§ ¿U„UÊ¥
‹‡ÿÊ•Ê¥ ∑§Ê „UÊŸÊ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU– ‚¥ÿ◊-©U¬∑§⁄UáÊÊ¥ ◊¥ ÷Ë ◊Ê„U ∑§ àÿʪ „UÃÈ •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ
(‡‹Ê∑§-ww}) ◊¥ ÿ„U ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““„U ÷√ÿ! ¡’ ÃÈ◊Ÿ ⁄U◊áÊËÿ ’Ês flSÃÈ•Ê¥ fl SòÊË-¬ÈòÊÊÁŒ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ◊Ê„U ¿UÊ«∏ ÁŒÿÊ
„ÒU, Ã’ Á»§⁄U ‚¥ÿ◊ ∑§ ‚ÊäÊŸÊ¥ (Á¬ë¿UË, ∑§◊á«U‹È) •ÊÁŒ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ÄÿÊ¥ √ÿÕ¸ „UË ◊Ê„U ∑§Ê
¬˝Êåà „UÊ ⁄U„U „UÊ? ÄÿÊ ∑§Ê߸U ’ÈÁhU◊ÊŸ˜ ⁄UÊª-÷ÿ ‚ ÷Ê¡Ÿ ∑§Ê ¬Á⁄Uàÿʪ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê •ÊÒ·ÁäÊ ∑§Ê
¬Ë∑§⁄U ∑§÷Ë •¡ËáʸÃÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU? (•ÕʸØ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– fl„U ßUÃŸË •ÊÒ·ÁäÊ ÷Ë Ÿ„UË¥ ¬ËÃÊ
Á∑§ •¡Ëáʸ ⁄UÊª „UÊ ¡Ê∞– ßU‚Ë Ã⁄U„U ◊ÈÁŸ ‚¥ÿ◊Ê¬∑§⁄UáÊ ∑§ ¬˝Áà ÷Ë ßUÃŸÊ ◊Ê„U Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ Á∑§
fl„U ‚¥ÿ◊-’ÊäÊ∑§ ’Ÿ ¡Ê∞–)
flSÃÈ× üÊ◊áÊÊ¥ ∑§ ©U¬∑§⁄UáÊ Á¡Ÿ◊ÈŒ˝Ê •ÊÁŒ „UÊÃ „Ò¥U ó∞‚Ê ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (x/wz) ◊¥
∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vÆv-vÆw) —— 759}

©Uflÿ⁄UáÊ¥ Á¡áÊ◊Ǫ Á‹¥ª¥ ¡„U¡ÊŒM§flÁ◊ÁŒ ÷ÁáÊŒ¥–

ªÈL§flÿáÊ¥ Á¬ ÿ ÁfláÊ•Ê ‚ÈûÊí¤ÊÿáÊ¥ ø ¬ááÊûÊ¥––
ÿÕÊÕ¸üÊ◊áÊ ∞ÃÒL§¬∑§⁄UáÊÒ— ‚¥ÿ◊‚ÊäÊŸÊ¥ ‚ê¬ÊŒÿÃËÁà ÁflôÊÿ◊˜–
(ÄUÊ‚ÍÿÊ) ÃÕÊ •‚Íÿ∑§Ê—, •‚ÍÿÊŒÊ·ÿÈQ§Ê •Á¬ Á¡ŸäÊ◊¸Áfl⁄UÊäÊ∑§Ê— ÷flÁãÖ •‚ÍÿÊ
ø ¬⁄UªáÈ Ê·È ŒÊ·ÊÁflc∑§⁄UáÊ¥ ÁflôÊÿ◊˜– Á‹X¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-14) ÃÈ ¬⁄UÊˇ Ê ŒÊcÊ∑§ÕŸ◊Á¬ ÁŸãl∑§ÊÿZ
ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
Áªá„UÁŒ •ŒûÊÊŒÊáÊ¥ ¬Á⁄UÁŸ¥ŒÊ Áfl ÿ ¬⁄UÊÄπŒÍ‚Á„¥U–
Á¡áÊÁ‹¥ª¥ äÊÊ⁄¥UÃÊ øÊ⁄‘UáÊ fl „UÊßU ‚Ê ‚◊áÊÊ––
ÃÕÊ (flÿªÈáÊ‚Ë‹Áfl„UËáÊÊ ∑§‚Êÿ∑§‹„UÁå¬ÿÊ ◊È„U⁄UÊ) fl˝ÃÒ—, ªÈáÊÒ— (◊Í‹ÊûÊ⁄UªÈáÊÒ—), ‡ÊË‹Ÿ
ø Áfl„UËŸÊ— ÃÕÊ ÿ·Ê¥ ∑§·ÊÿÊ— ∑§‹„Up Á¬˝ÿÊ •÷ËCUÊ ÷flÁãÃ, Ã ÃÕÊ ø ÿ ◊Èπ⁄UÊ— ÷Ê·Ê‚Á◊ÁÃ-
¬˝ÊÁÃ∑ͧÀÿŸ ÷Ê·◊ÊáÊÊ—, Ã Á¡ŸäÊ◊¸Áfl⁄UÊäÊ∑§Ê ÁflôÊÿÊ—–

““Á¡Ÿ◊ʪ¸ ◊¥ ÿÕÊ¡ÊÃM§¬ (ÁŸª˝¸ãÕ ◊ÈŒ˝Ê), ªÈL§fløŸ, ªÈL§-ÁflŸÿ •ÊÒ⁄U ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸ óÿ
©U¬∑§⁄UáÊ ∑§„U ªÿ „Ò¥U–””
ÿÕÊÕ¸ üÊ◊áÊ ßUŸ ©U¬∑§⁄UáÊÊ¥ ‚ ‚¥ÿ◊-‚ÊäÊŸÊ ‚ê¬ãŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU óÿ„U ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–
(ÃÕÊ •‚Íÿ∑§Ê—) •ÊÒ⁄U •‚Íÿ∑§ ÿÊŸË •‚ÍÿÊ ŒÊcÊ ‚ ÿÈQ§ ÷Ë Á¡Ÿ-äÊ◊¸ ∑§ Áfl⁄UÊäÊ∑§
„UÊÃ „Ò¥U– ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§ ªÈáÊÊ¥ ◊¥ ŒÊ· ŒπŸ ∑§Ê “•‚ÍÿÊ” ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– Á‹XU¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vy)
◊¥ ÃÊ ¬⁄UÊˇÊ ◊¥ ÷Ë Á∑§‚Ë ∑§ ŒÊcÊ ∑§„UŸ ∑§Ê ÁŸãŒŸËÿ ∑§Êÿ¸ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê üÊ◊áÊ Á¡ŸÁ‹XU ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê ÷Ë Á’ŸÊ ŒË „ÈUßU̧ flSÃÈ ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÃÕÊ
¬⁄UÊˇ Ê ◊¥ ŒÊ· ‹ªÊ ‹ªÊ∑§⁄U ŒÍ‚⁄‘U ∑§Ë ÁŸãŒÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U øÊ⁄U ∑§ ‚◊ÊŸ „ÒU, ‚ÊäÊÈ Ÿ„UË¥ „ÒU–””
ÃÕÊ (fl˝ÃªÈáʇÊË‹Áfl„UËŸÊ— ∑§·Êÿ∑§‹„UÁ¬˝ÿÊ— ◊Èπ⁄UÊ—) ¡Ê fl˝ÃÊ¥ ‚, ªÈáÊÊ¥ (◊Í‹ fl
©UûÊ⁄UªÈáÊÊ¥) ‚ ÃÕÊ ‡ÊË‹ ‚ ÷Ë ⁄UÁ„Uà „Ò¥U, ÃÕÊ Á¡ã„¥U ∑§·Êÿ fl ∑§‹„U Á¬˝ÿ fl •÷ËCU „Ò¥U, fl •ÊÒ⁄U
¡Ê ◊Èπ⁄U ÿÊŸË ÷Ê·Ê‚Á◊Áà ∑§ ¬˝ÁÃ∑ͧ‹ ÷Ê·áÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ „Ò¥U, ©Uã„¥U Á¡Ÿ-äÊ◊¸ ∑§ Áfl⁄UÊäÊ∑§ ¡ÊŸŸÊ
øÊÁ„U∞–
{760 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃòÊ fl˝Ã◊Á÷‚ÁãäÊ∑ΧÃÊ ÁŸÿ◊Ê ôÊÿ—– ßUŒ¥ ∑§Ã¸√ÿ◊˜, ßUŒ¥ Ÿ ∑§Ã¸√ÿÁ◊Áà ÁŸÿ◊Ê ÿ— Á∑˝§ÿÃ,
ÃŒ˜ fl˝Ã◊˜– ÃŒÁ¬ •áÊÈflÃ˝ ◊˜, ◊„UÊfl˝ÃÁ◊ÁÃ÷ŒŸ ÁmUÁfläÊ◊˜– •òÊ ¬˝∑§⁄UáÊfl‡ÊÊØ ◊„UÊfl˝Ã¥ fl˝Ã¬ŒŸ ªÎsÃ–
•Á„¥U‚Ê-‚àÿ-•SÃÿ-’˝rÊøÿ¸-•¬Á⁄Uª˝„UÁÃM§¬áÊ, ◊„UÊfl˝ÃÊÁŸ ¬@ ÷flÁãÖ ªÈáÊÊp ◊Í‹ªÈáÊÊ
©UûÊ⁄UªáÈ ÊÊp ÷flÁãÖ
ÃòÊ ◊Í‹ªÈáÊÊ— •CUÊÁfl¥‡ÊÁ×– ÃlÕÊó ¬@ ◊„UÊfl˝ÃÊÁŸ, ¬@ ‚Á◊Ãÿ—, ¬@Áãº˝ÿÊáÊÊ¥
ÁŸ⁄UÊäÊ—, ∑§‡Ê‹Êø—, ·«UÊfl‡ÿ∑§ÊÁŸ, •ø‹∑§àfl◊˜, •SŸÊŸ◊˜, ÷ÍÁ◊‡ÊÿŸ◊˜, •ŒãÃäÊÊflŸ◊˜,
ÁSÕÁÃ÷Ê¡Ÿ◊˜, ∞∑§÷ÈÁQ§pÁà •CUÊÁfl¥‡ÊÁ× ◊Í‹ªÈáÊÊ—–
øÃÈ⁄U‡ÊËÁÇÊ„Ud‚¥Åÿ∑§Ê— (84000) ©UûÊ⁄UªÈáÊÊ—– ‡ÊË‹¥ ø ’˝rÊøÿ¸◊˜– ÃSÿÊÁ¬
•CUÊŒ‡Ê‚„Ud÷ŒÊ— (18000) ÷flÁãÖ ÁflSÃ⁄USÃÈ ◊Í‹ÊøÊ⁄‘U (ªÊÕÊ-1019) ÃÕÊ ÃûÊŒ˜ª˝ãÕèÿÊ
ÁflôÊÿ◊˜– ∞ÃҪȸáÊÒ— ‚¥ÿÈQ§Ê ◊ÈÁŸ— ¬Íáʸøãº˝ ßUfl üÊ◊áÊ‚¥ÉÊ ‡ÊÊ÷Ã–
©UQ¥§ ø ÷Êfl¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-159)ó

ßUŸ◊¥ ‚¥∑§À¬-¬Ífl¸∑§ Á‹ÿ ªÿ ÁŸÿ◊ ∑§Ê “fl˝Ã” ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– ÿ„U ◊⁄‘U Á‹∞ ∑§Ã¸√ÿ „ÒU,
•ÊÒ⁄U ÿ„U •∑§Ã¸√ÿ „ÒU óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¡Ê ÁŸÿ◊ Á‹ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U “fl˝Ã” „UÊÃÊ „ÒU– fl„U ÷Ë •áÊÈfl˝Ã
fl ◊„UÊfl˝Ã M§¬ ◊¥ ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „UÊÃÊ „ÒU– ÿ„UÊ° ¬˝∑§⁄UáÊ ∑§ •ŸÈM§¬ fl˝Ã-¬Œ ‚ ◊„UÊfl˝Ã •Õ¸ ª˝„UáÊ
∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– •Á„¥U‚Ê, ‚àÿ, •øÊÒÿ¸, ’˝rÊøÿ¸ fl •¬Á⁄Uª˝„U óßU‚ M§¬ ◊¥ ◊„UÊfl˝Ã ¬Ê°ø „UÊÃ „Ò¥U–
◊Í‹ªÈáÊ fl ©UûÊ⁄UªÈáÊ óÿ ªÈáÊ „UÊÃ „Ò¥U–
ßUŸ◊¥ ◊Í‹ªÈáÊ •_UÊ߸U‚ „Ò¥U– ¡Ò‚ó ¬Ê°ø ◊„UÊfl˝Ã, ¬Ê°ø ‚Á◊ÁÃ, ¬Ê°øÊ¥ ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§Ê ÁŸ⁄UÊäÊ,
∑§‡Ê‹Ê¥ø, ¿U— •Êfl‡ÿ∑§, •ø‹∑§ÃÊ (ÁŒªê’⁄UÃÊ), •SŸÊŸ, ÷ÍÁ◊‡ÊÿŸ, ŒãÃäÊÊflŸ Ÿ ∑§⁄UŸÊ,
π«∏ „UÊ∑§⁄U ÷Ê¡Ÿ ‹ŸÊ, ÁŒŸ ◊¥ ∞∑§ ’Ê⁄U ÷Ê¡Ÿ ‹ŸÊ óÿ (Á◊‹Ê∑§⁄U) •_UÊ߸U‚ ◊Í‹ªÈáÊ „ÒU¥–
øÊÒ⁄UÊ‚Ë „U¡Ê⁄U (}yÆÆÆ) ©UûÊ⁄UªÈáÊ „UÊÃ „Ò¥U– ‡ÊË‹ ÿÊŸË ’˝rÊøÿ¸– ©U‚∑§ •ΔUÊ⁄U„U „U¡Ê⁄U
(v}ÆÆÆ) ÷Œ „UÊÃ „Ò¥U– ◊Í‹ÊøÊ⁄U (ªÊÕÊ-vÆv~) ◊¥ ÃÕÊ •ãÿÊãÿ ª˝ãÕÊ¥ ‚ ßUŸ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ ÁflSÃÊ⁄U
‚ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– ßUŸ ªÈáÊÊ¥ ‚ ‚¥ÿÈQ§ ◊ÈÁŸ ¬Íáʸ øãŒ˝◊Ê ∑§Ë Ã⁄U„U üÊ◊áÊ‚¥ÉÊ ◊¥ ‚ȇÊÊÁ÷à „UÊÃÊ „ÒU–
÷Êfl¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vz~) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vÆv-vÆw) —— 761}

ªÈáʪáÊ◊ÁáÊ◊Ê‹Ê∞ Á¡áÊ◊ÿªÿáÊ ÁáÊ‚Êÿ⁄U◊ÈÁáÊ¥ŒÊ–

ÃÊ⁄UÊflÁ‹¬Á⁄UÿÁ⁄U•Ê ¬ÈÁááÊ◊ߥUŒÈ√fl ¬fláʬ„U––
•ãÿìÊ ÃòÊÒfl (ªÊÕÊ-154) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó
Ã Áfl ÿ ÷áÊÊÁ◊ „¥U ¡ ‚ÿ‹∑§‹Ê‚Ë‹‚¥¡◊ªÈáÊÁ„¥U–
’„ÈUŒÊ‚ÊáÊÊflÊ‚Ê ‚È◊Á‹áÊÁøûÊÊ áÊ ‚Êflÿ‚◊Ê ‚Ê––
ÃÕÊ ∑§·Êÿ∑§‹„UÁ¬˝ÿÊ—, ∑§·ÊÿŒÊ·ŒÍÁ·ÃÊ—, ∑§‹„UÁfl⁄UÊäÊmU·Êà◊∑§¬˝flÎÁûÊÿÈQ§Êp
Á¡ŸäÊ◊¸Áfl⁄UÊäÊ∑§Ê ÷flÁãÖ ∞fl◊fl ◊Èπ⁄UÊ—, ◊ÿʸŒÊ„UËŸ‚ê÷Ê·áÊ‚ê¬˝flÎûÊÊ— •Á¬ ÃmUŒfl ôÊÿÊ—–
∞ÃûÊâÿ‚◊Õ¸Ÿ Á‹XU¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-6) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó
∑§‹„¥U flÊŒ¥ ¡ÍflÊ ÁáÊìÊ¥ ’„ÈU◊ÊáʪÁ√fl•Ê Á‹¥ªË–
flìÊÁŒ áÊ⁄Uÿ¥ ¬Ê•Ê ∑§⁄U◊ÊáÊÊ Á‹¥ÁªM§fláÊ––

““Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U •Ê∑§Ê‡Ê ◊¥ ÃÊ⁄UÊ•Ê¥ ∑§Ë ¬¥ÁQ§ ‚ ÁÉÊ⁄UÊ „ÈU•Ê ¬ÍÁáʸ◊Ê ∑§Ê øãŒ˝◊Ê ‚ȇÊÊÁ÷Ã
„UÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U Á¡Ÿ-◊à M§¬Ë •Ê∑§Ê‡Ê ◊¥ ªÈáÊ-‚◊ÈŒÊÿ M§¬Ë ◊ÁáÊÿÊ¥ ∑§Ë ◊Ê‹Ê•Ê¥ ‚ ÿÈQ§
◊ÈŸËãŒ˝ ‡ÊÊÁ÷à „UÊÃÊ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U ÷Ë, fl„UË¥ (ªÊÕÊ-vzy) ÿ„U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““„U◊ ©Uã„UË¥ ∑§Ê ◊ÈÁŸ ∑§„UÃ „Ò¥U ¡Ê ‚◊Sà ∑§‹Ê, ‡ÊË‹ fl ‚¥ÿ◊ •ÊÁŒ ªÈáÊÊ¥ ‚ ‚◊ÁãflÃ
„UÊÃ „Ò¥U– ¡Ê •Ÿ∑§ ŒÊ·Ê¥ ∑§Ê SÕÊŸ „ÒU, ÃÕÊ •àÿãà ◊Á‹Ÿ ÁøûÊ flÊ‹Ê „ÒU, fl„U ◊ÈÁŸ ÃÊ ŒÍ⁄U ∑§Ë
’ÊÃ, üÊÊfl∑§ ∑§ ÷Ë ‚◊ÊŸ Ÿ„UË¥ „ÒU–””
ÃÕÊ ∑§·Êÿ-∑§‹„UÁ¬˝ÿ, •ÕʸØ ∑§·Êÿ-ŒÊ· ‚ ŒÍÁ·Ã ÃÕÊ ∑§‹„U, Áfl⁄UÊäÊ fl mU· ÷⁄UË
¬˝flÎÁûÊ flÊ‹ Á¡Ÿ-äÊ◊¸ ∑§ Áfl⁄UÊäÊ∑§ „UÊÃ „Ò¥U– ßU‚Ë Ã⁄U„U ¡Ê ◊Èπ⁄U ÿÊŸË ◊ÿʸŒÊ„UËŸ ‚ê÷Ê·áÊ ∑§⁄UŸ
flÊ‹ „Ò¥U, ©Uã„¥U ÷Ë ©Uã„UË¥ ∑§Ë Ã⁄U„U (Á¡ŸäÊ◊¸Áfl⁄UÊäÊ∑§) ¡ÊŸ¥– ßU‚ Ãâÿ ∑§ ‚◊Õ¸Ÿ ◊¥ Á‹XU¬˝Ê÷ÎÃ
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-{) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ¡Ëfl ◊ÈÁŸ-Á‹XU ∑§Ê äÊÊ⁄U∑§ „UÊÃ „ÈU∞ ÷Ë ÁŸ⁄UãÃ⁄U •àÿÁäÊ∑§ ªfl¸ ‚ ÷⁄UÊ „ÈU•Ê
∑§‹„U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, flÊŒÁflflÊŒ ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÕflÊ ¡È•Ê π‹ÃÊ „ÒU, fl„U øÍ°Á∑§ ◊ÈÁŸÁ‹XU ◊¥ ⁄U„UÃ „ÈU∞
(∞‚ ∑ȧ∑Χàÿ) ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ¬Ê¬Ë „ÒU •ÊÒ⁄U Ÿ⁄U∑§ªÊ◊Ë „ÒU–””
{762 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃÕÊ ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-957) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó

ø¥«UÊ øfl‹Ê ◊¥ŒÊ ÄU ‚Ê„ÍU ¬ÈÁ_U◊¥‚¬Á«U‚flË–
ªÊ⁄Ufl∑§‚Êÿ’„ÈU‹Ê ŒÈ⁄UÊ‚•Ê „UÊÁŒ ‚Ê ‚◊áÊÊ––
◊ÊÒπÿZ ø üÊÊfl∑§ÊáÊÊ¥ ∑ΧÃ˘Á¬ •ŸÕ¸Œá«UÁfl⁄UÃ⁄UÃËøÊ⁄UM§¬¥ ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ (7/32) ¬˝ÁÃ-
¬ÊÁŒÃ◊˜– üÊ◊áÊÊŸÊãÃÈ ∞ÃŸ ‚Á◊ÁÃ÷XU— S¬CU ∞fl, ÃÕÊ Á„¥U‚ÊÁŒŒÊ·Ê •Á¬ ◊ÊÒπÿ¸áÊ ‚ê’hUÊ—,
•ÃSÃ àÿÊíÿÊ ∞fl– ÃÕÊ (‚¥ÉÊÁfl⁄UÊ„U∑ȧ‚Ë‹Ê ‚ë¿¥UŒÊ ⁄UÁ„UŒªÈL§∑ȧ‹Ê ◊Í…UÊ) ‚¥ÉÊÁfl⁄UÊäÊ ∑ȧ‡Ê‹Ê—
SflÊÕ¸Á‚hU˜ÿÒ Sfl◊ÊŸÊÁŒ∑§·Êÿ¬ÍàÿÒ¸ ø ÿŸ ∑§ŸÊÁ¬ ¬˝∑§Ê⁄‘UáÊ ∑§‹„U◊ÈŒ˜÷ÊflÁÿÃÈ¥ ¬⁄US¬⁄¥U flÒ◊ŸSÿ¥ ø
¬˝ÁÃDUʬÁÿÃÈ¥ ÿ ¬˝fláÊÊ—, Ã flSÃÈÃÊ äÊ◊¸Áfl⁄UÊäÊ∑§Ê ∞fl– ÃÕÊ Sflë¿U㌬˝flÎûÊÿ—, ªÈflʸôÊÊ¥ ÁflŸÊ
ªÈL§∑ȧ‹flÊ‚¥ ◊ÈÄàflÊ ÁŸ◊¸ÿʸŒ◊∑§‹Áfl„UÊÁ⁄UáÊÊ flÊ ÷flÁãÃ, Ã ‚fl̧ ◊Í…UÊ ◊Ê„UªS˝ ÃÊ—, Á„UÃÊÁ„UÃÁflfl∑§-
⁄UÁ„UÃÊ—, Ã ø Á¡ŸäÊ◊¸Áfl⁄UÊäÊŸÊ¥ ∑ȧfl¸Áãà ßUàÿʇÊÿ—–
◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ˘Á¬ (ªÊÕÊ-961) ÷ÁáÊÃ◊˜ó

•ÊÒ⁄U, ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-~z|) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““¡Ê ‚ÊäÊÈ ∑˝§ÊäÊË, ø¥ø‹, •Ê‹‚Ë fl øȪ‹πÊ⁄U „ÒU ∞fl¥ ªÊÒ⁄Ufl fl ∑§·Êÿ ∑§Ë ’„ÈU‹ÃÊ
flÊ‹Ê „ÒU, fl„U üÊ◊áÊ •ÊüÊÿ (‚flÊ) ∑§ ÿÊÇÿ Ÿ„UË¥ „ÒU–””
◊Èπ⁄UÃÊ üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§ Á‹∞ ÷Ë •ŸÕ¸Œá«UÁfl⁄UÁà ∑§ •ÃËøÊ⁄U M§¬ ◊¥ ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ (|/xw) ◊¥
¬˝ÁìÊÁŒÃ „ÒU– ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§ Á‹∞ ‚Á◊Áà ∑§Ê ÃÊ ÷¥ª ßU‚‚ „UÊÃÊ „UË „ÒU, Á„¥U‚Ê •ÊÁŒ ŒÊ· ÷Ë
◊Èπ⁄UÃÊ ‚ ¡È«∏ „ÈU∞ „UÊÃ „UË „Ò¥U, ßU‚Á‹∞ fl àÿÊíÿ „UË „ÒU¥– ÃÕÊ (‚¥ÉÊÁfl⁄UÊäÊ∑ȧ‡ÊË‹Ê— Sflë¿UãŒÊ
ªÈL§∑ȧ‹⁄UÁ„UÃÊ— ◊Í…UÊ—) ¡Ê ‚¥ÉÊ ∑§ Áfl⁄UÊäÊ ◊¥ ∑ȧ‡Ê‹ „Ò¥U, SflÊÕ¸ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§ Á‹∞ •ÊÒ⁄U •¬Ÿ
•Á÷◊ÊŸ •ÊÁŒ ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§Ë ¬ÍÁø ∑§ Á‹∞ Á¡‚ Á∑§‚Ë ÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ∑§‹„U ¬ÒŒÊ ∑§⁄UŸ ∞fl¥ ¬⁄US¬⁄U
flÒ◊ŸSÿ ’…∏UÊŸ ∑§ Á‹∞ ¡Ê ∑ȧ‡Ê‹ „Ò¥U, fl ÷Ë flSÃÈ× äÊ◊¸ ∑§ Áfl⁄UÊäÊ∑§ „UË „Ò¥U– ÃÕÊ Sflë¿UãŒ
¬˝flÁÎ ûÊ flÊ‹, •ÕʸØ ªÈL§ ∑§Ë •ÊôÊÊ ∑§ Á’ŸÊ ªÈL§∑ȧ‹ ◊¥ ⁄U„UŸÊ ¿UÊ« ∑∏ §⁄U ◊ÿʸŒÊ„UËŸ M§¬ ◊¥ ∞∑§‹Áfl„UÊ⁄UË
„UÊ∑§⁄U ⁄U„UÃ „Ò¥U, fl ‚÷Ë ◊Í…∏U ÿÊŸË ◊Ê„Uª˝Sà „Ò¥U, Á„Uà fl •Á„Uà ∑§ Áflfl∑§ ‚ ⁄UÁ„Uà „Ò¥U, fl Á¡Ÿ-äÊ◊¸
∑§Ë Áfl⁄UÊäÊŸÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-~{v) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vÆv-vÆw) —— 763}

•ÊÿÁ⁄Uÿ∑ȧ‹¥ ◊ÈìÊÊ Áfl„U⁄UÁŒ ‚◊áÊÊ ÿ ¡Ê ŒÈ ∞ªÊªË–

áÊ ÿ ªá„UÁŒ ©UflŒ‚¥ ¬ÊflS‚◊áÊÊÁûÊ flÈìÊÁŒ ŒÈ––
Á∑§ê’„ÈUŸÊ, ÿ üÊ◊áÊ‚¥ÉÊÁ„UÃ∑§Êÿ¸ ÁŸL§à‚Ê„UÊ •Á¬ ÷flÁãÃ, Ã˘Á¬ Œflc flÁ¬ ©Uà¬l ‚È⁄Uê‹ë¿UÊ
÷flÁãÖ ©UQ¥§ ø ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ-ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-1952)ó
Á∑¥§ ◊í¤Ê ÁáÊL§ë¿UÊ„UÊ „Ufl¥Áà ¡ ‚√fl‚¥ÉÊ∑§îÊ‚È–
Ã Œfl‚Á◊ÁŒ’í¤ÊÊ ∑§å¬¥Ã „È¥UÁà ‚È⁄UÁ◊ë¿UÊ––
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ 1943-1944) ÃÕÊ Áfl¡ÿÊŒÿÊ≈UË∑§ÊÿÊ¥ Sflë¿U㌬˝flÎûÊËŸÊ¥
“ÿÕÊ¿U㌔-ŸÊêŸÊ •Á÷Á„UÃÊŸÊ¥ ◊ÈŸËŸÊ¥ ŒÈc¬˝flÎûÊÿ— ‚¥∑§ÁÃÃÊ—, ÿÕÊ •Êª◊Áfl¬⁄UËÃÊ¬Œ‡Ê—, •‚¥ÿ◊
ŒÊ·Ê÷ÊflSÿ ‚◊Õ¸ŸÁ◊àÿÊÁŒ∑§Ê—– ÃÕÊ (⁄UÊÿÊÁŒ‚flÿÊ) ⁄UÊ¡ÊÁŒ‚fl∑§Ê— ÿ üÊ◊áÊÊ— ‚ÁãÖ ∑§ ø
Ã? ©UëÿÃó ÿ ⁄UÊíÿ‡ÊÊ‚Ÿ¬˝ŒûÊ‚ÊÒÅÿÊÁ÷‹ÊÁ·áÊ—, ÿmUÊ ÷ÿÊÀ‹Ê÷ÊmUÊ ⁄UÊ¡∑§Ëÿ‚Œ‚Ø-
∑§Êÿ¸¬˝‡Ê¥‚∑§Ê—, ÿmUÊ ⁄UÊ¡Á¬á«U÷ÊQ§Ê⁄UÊ ⁄UÊ¡ÊÁŒ‚fl∑§Ê ôÊÿÊ—–
““¡Ê üÊ◊áÊ •ÊøÊÿ¸-‚¥ÉÊ ∑§Ê ¿UÊ«U∏∑§⁄U ∞∑§Ê∑§Ë Áfl„UÊ⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ©U¬Œ‡Ê ∑§Ê ª˝„UáÊ
Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ¬Ê¬üÊ◊áÊ ∑§„U‹ÊÃÊ „ÒU–””
•ÁäÊ∑§ ÄÿÊ ∑§„UŸÊ, ¡Ê üÊ◊áÊ-‚¥ÉÊ ∑§ ∑§ÀÿÊáÊ ◊¥ ©Uà‚Ê„U„UËŸ ÷Ë „Ò¥U, fl ÷Ë ŒflÿÊÁŸ ◊¥
©Uà¬ãŸ „UÊ∑§⁄U ÷Ë “‚È⁄Uê‹ë¿U” (ŸËø ∑§ÊÁ≈ U∑§) „UÊÃ „Ò¥U– ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v~zw)
◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““◊ÈÁŸ •flSÕÊ ◊¥ “◊ȤÊ ßU‚‚ ÄÿÊ?” ∞‚Ê ∑§„U ∑§⁄U ‚¥ÉÊ ∑§ ∑§ÊÿÊZ ◊¥ •ŸÊŒ⁄U ÷Êfl ⁄UπŸ
flÊ‹ ¡Ëfl ŒflÊ¥ ∑§Ë ‚Á◊Áà ‚ ’Á„Uc∑Χà ‚ÊÒäÊ◊ʸÁŒ ∑§À¬Ê¥ ◊¥, •ãà ◊¥ ’‚Ÿ flÊ‹ øÊá«UÊ‹ ¡ÊÁÃ
∑§ Œfl „UÊÃ „Ò¥U–””
•ÊÒ⁄U, ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ v~yx-yy) ◊¥ ÃÕÊ ©U‚∑§Ë Áfl¡ÿÊŒÿÊ ≈UË∑§Ê ◊¥
Sflë¿U㌠¬˝flÎÁûÊ flÊ‹ “ÿÕÊ¿U㌔ ŸÊ◊∑§ ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ë ŒÈc¬˝flÎÁûÊÿÊ¥ ∑§Ê ‚¥∑§Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU, ¡Ò‚ ó
•Êª◊Áfl¬⁄UËà ∑§ÕŸ, •‚¥ÿ◊ ◊¥ ŒÊ· Ÿ „UÊŸ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ •ÊÁŒ-•ÊÁŒ– ÃÕÊ (⁄UÊ¡ÊÁŒ‚fl∑§Ê—)
⁄Ê¡Ê •ÊÁŒ ∑§ ‚fl∑§ ¡Ê üÊ◊áÊ „Ò¥U– fl ∑§ÊÒŸ „Ò¥U? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó ¡Ê ⁄UÊíÿ‡ÊÊ‚Ÿ mUÊ⁄UÊ ¬˝ŒûÊ ‚Èπ-
‚ÈÁfläÊÊ ∑§ •Á÷‹Ê·Ë „Ò¥U, ÿÊ ÷ÿ fl ‹Ê÷ ‚ ⁄UÊ¡∑§Ëÿ •ë¿U-’È⁄‘U ∑§Êÿ¸ ∑§ ¬˝‡Ê¥‚∑§ „Ò¥U ÿÊ ⁄UÊ¡Á¬á«U
ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ „Ò¥U, ©Uã„¥U ⁄UÊ¡‚fl∑§ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–
{764 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Ã∞fl üÊ◊áÊÊ— ⁄UÊ¡Á¬á«U‚flŸ¥ ŸÒfl ∑ȧfl¸ÁãÃ, ÿÃÊ Á„U ⁄UÊ¡Á¬á«Uàÿʪp Œ‡ÊÁfläÊüÊ◊áÊ-

∑§À¬ ¬Á⁄UªÁáÊ×– ©UQ¥§ ø ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-911)ó
•ìÊ‹Ä∑ȧgÁ‚ÿ‚îÊÊ„U⁄U⁄UÊÿÁ¬¥«UÁ∑§ÁŒÿê◊¥ –
flŒ¡_U ¬Á«UÄ∑§◊áÊ¥ ◊Ê‚¥ ¬îÊÊ ‚◊áÊ∑§å¬Ê––
Áfl·ÿ÷Êª‚ÊäÊŸ¬˝ÊåÃËë¿UÿÊ ⁄UÊ¡¬˝÷ÎÃËŸÊ¥ SÃÈÁì˝‡Ê¥‚Ê∑§⁄UáÊ¥ SòÊË‚¥‚ª¸flŒfl ‡ÊË‹Áfl⁄UÊäÊ∑¥§
÷áÿÃ– ©UQ¥§ ø ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ 1030-1031)ó
ßUàâÊË‚¥‚ÇªË ¬ÁáÊŒ⁄U‚÷ÊÿáÊ ª¥äÊ◊À‹‚¥ΔU嬥–
‚ÿáÊÊ‚áÊèÊÍ‚áÊÿ¥ ¿U_¥U ¬ÈáÊ ªËÿflÊßUÿ¥ øfl––
•àÕS‚ ‚¥¬•ÊªÊ ∑ȧ‚Ë‹‚¥‚ÁǪ ⁄UÊÿ‚flÊ ÿ–
⁄UûÊË Áfl ÿ ‚¥ÿ⁄UáÊ¥ Œ‚ ‚Ë‹Áfl⁄UÊ„UáÊÊ ÷ÁáÊÿÊ––
∞fl¥ „U ÷√ÿ! Á¡ŸäÊ◊¸Áfl⁄UÊÁäÊ∑§Ê— ‚flʸ— ¬˝flÎûÊË— ¬Á⁄Uàÿíÿ Á¡ŸäÊ◊ʸ⁄UÊäÊŸÊÿÊ¥ ‚ÃÃÊlÃÊ
÷flÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
ßU‚Á‹∞ üÊ◊áÊ ⁄UÊ¡Á¬á«U ∑§Ê ‚flŸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ, ÄÿÊ¥Á∑§ Œ‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ üÊ◊áÊ-∑§À¬ ◊¥
⁄UÊ¡Á¬á«U ∑§Ê àÿʪ ÷Ë ¬Á⁄UªÁáÊà „ÒU– ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-~vv) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““•ø‹∑§àfl, •ÊÒgÁ‡Ê∑§ àÿʪ, ‡Êƒÿʪ΄U-àÿʪ, ⁄UÊ¡Á¬á«U-àÿʪ, ∑ΧÁÃ∑§◊¸, fl˝Ã, íÿDU,
¬˝ÁÃ∑˝§◊áÊ, ◊Ê‚, ¬ÿʸ óÿ Œ‚ üÊ◊áÊ-∑§À¬ „UÊÃ „Ò¥U–””
ÁflcÊÿ-÷ÊªÊ¥ ∑§ ‚ÊäÊŸ ¬˝Êåà ∑§⁄UŸ ∑§Ë ßUë¿UÊ ‚ ⁄UÊ¡Ê •ÊÁŒ ∑§Ë SÃÈÁà ÿÊ ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§⁄UŸÊ
SòÊË‚¥‚ª¸ ∑§Ë Ã⁄U„U „UË ‡ÊË‹Áfl⁄UÊäÊ∑§ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ vÆxÆ-vÆxv) ◊¥ ÷Ë
∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““SòÊË-‚¥‚ª¸, ¬˝áÊËÃ⁄U‚÷Ê¡Ÿ, ªãäÊ-◊Ê‹Ê (•ÊÁŒ) ∑§Ê ª˝„UáÊ, ∑§Ê◊‹ ‡ÊÿŸ-•Ê‚Ÿ,
÷Í·áÊ, ªËÃ-flÊÁŒòÊ-üÊfláÊ, •Õ¸-‚¥ª˝„U, ∑ȧ‡ÊË‹‚¥‚ª¸, ⁄UÊ¡‚flÊ •ÊÒ⁄U ⁄UÊÁòÊ-‚¥ø⁄UáÊ óÿ Œ‚
(¬˝flÎÁûÊÿÊ°) ‡ÊË‹ ∑§Ë Áfl⁄UÊäÊ∑§ ∑§„UË ªß¸U „Ò¥U–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „U ÷√ÿ! Á¡Ÿ-äÊ◊¸ ∑§Ë Áfl⁄UÊäÊ∑§ ‚÷Ë ¬˝flÎÁûÊÿÊ¥ ‚ ŒÍ⁄U „UÊ∑§⁄U Á¡Ÿ-äÊ◊¸ ∑§Ë
•Ê⁄UÊäÊŸÊ ◊¥ ‚Ãà ©Ulà „UÊ•Ê óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆx) —— 765}

‚ê¬˝Áà üÊ◊áÊàflŒÍ·∑§ÊáÊÊ¥ ∑§ÊÿʸáÊÊ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ªÊ„UÊ¿UãŒ‚Ê ÁŸM§¬áÊ¥ ÁflŒäÊÁÃó

¡ÊßU‚flîÊÊ◊¥ÃÊfl¡ËfláÊ¥ flÊÿflS‚ flfl„UÊ⁄¥U–
äÊáÊäÊááʬÁ⁄UǪ„UáÊ¥ ‚◊áÊÊáÊ¥ ŒÍ‚áÊ¥ „UÊÁŒ––103––
¿UÊÿÊó íÿÊÁÃÁfl¸lÊ◊ãòÊÊ¬¡ËflŸ¥ flÊÁÃ∑§Sÿ √ÿfl„UÊ⁄U—–
äÊŸäÊÊãÿ¬Á⁄Uª˝„UáÊ¥ üÊ◊áÊÊŸÊ¥ ŒÍ·áÊ¥ ÷flÁÖ–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊ ∞fl– (‚◊áÊÊáÊ¥ ŒÍ‚áÊ¥ „UÊÁŒ) üÊ◊áÊÊŸÊ◊˜,
•ŸªÊ⁄UÊáÊÊ¥ ◊„UÊfl˝Áßʥ ŒÍ·áÊ¥ ŒÊ·ÊŒ÷
˜ Êfl∑¥§ ∑§ÊÿZ ÷flÁÖ ÃŸ üÊ◊áÊÊŸÊ¥ üÊÊ◊áÿ◊fl ŒÍÁ·Ã¥ ÷flÁÃ,
ÃÕÊ ‚Ê◊Êãÿ-äÊÊÁ◊¸∑§¡Ÿ·È Á¡ŸäÊ◊¸ë¿UÁfl⁄UÁ¬ ŒÍÁ·ÃÊ ¬˝ÁÃDUÊ„UËŸÊ ÷flÃËàÿʇÊÿ—– Á∑¥§ Á∑¥§ ∑§ÊÿZ
ŒÍ·áÊÊà¬ÊŒ∑§◊˜?
©UëÿÃó (¡ÊßU‚flîÊÊ◊¥ÃÊfl¡ËfláÊ¥) íÿÊÁÃÁfl¸lÊ-◊ãòÊÊ¬¡ËflŸ◊˜– íÿÊÁÃÁfl¸lʬŒ¥
ÁŸÁ◊ûʇÊÊSòÊ-‚¥ª˝Ê„U∑§◊òÊ ÁflôÊÿ◊˜– ÁŸÁ◊ûʇÊÊSòÊ◊CUÊX¥U ÷áÿÃ– ÃÊãÿCUÊÒ •XUÊÁŸ ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ
(ªÊÕÊ-449) ©UQ§ÊÁŸó

•’, üÊ◊áÊàfl ◊¥ ŒÊ· ¬ÒŒÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ∑§ÊÿÊZ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ªÊ„UÊ ¿U㌠‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ∑§⁄U
⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê íÿÊÁ÷ ÁfllÊ, ◊ãòÊ-ÁfllÊ mUÊ⁄UÊ ¡ËÁfl∑§Ê ø‹ÊŸÊ, flÊÃÁfl∑§Ê⁄U
‚ ª˝Sà (÷ÍÃ-¬˝ÃÊÁŒ ‚ •ÊÁflCU ∑§Ë ÁøÁ∑§à‚Ê ∑§⁄UŸ) ∑§Ê √ÿʬÊ⁄U ∑§⁄UŸÊ, äÊŸ-äÊÊãÿ ∑§Ê
¬Á⁄Uª˝„U ∑§⁄UŸÊó ÿ üÊ◊áÊ ∑§ ŒÍ·áÊ „Ò¥U––vÆx––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „UË „ÒU– (üÊ◊áÊÊŸÊ¥ ŒÍ·áÊ¥ ÷flÁÃ)
üÊ◊áÊÊ¥ ÿÊŸË •ŸªÊ⁄U ◊„UÊfl˝ÁÃÿÊ¥ ∑§Ê ŒÍ·áÊ •ÕʸØ ©UŸ◊¥ ŒÊ· ¬ÒŒÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ∑§Êÿ¸ „UÊÃÊ „ÒU– ©U‚
(∑§Êÿ¸) ‚ üÊ◊áÊÊ¥ ∑§Ê üÊÊ◊áÿ „UË ŒÍÁ·Ã „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ‚ÊÕ „UË ‚Ê◊Êãÿ äÊÊÁ◊¸∑§ ¡ŸÊ¥ ◊¥ ¡ÒŸ äÊ◊¸ ∑§Ë
¿UÁfl ÷Ë ŒÍÁ·Ã ÿÊ ¬˝ÁÃDUÊ„UËŸ „UÊ ¡ÊÃË „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– ∑§ÊÒŸ-∑§ÊÒŸ ‚Ê ∑§Êÿ¸ ŒÊcÊ-©Uà¬ÊŒ∑§ „ÒU?
’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (íÿÊÁÃÁfl¸lÊ-◊ãòÊÊ¬¡ËflŸ◊˜) íÿÊÁ÷ ÁfllÊ ∞fl¥ ◊ãòÊ ∑§Ê ‚„UÊ⁄UÊ ‹∑§⁄U
¡ËÁfl∑§Ê ø‹ÊŸÊ– “íÿÊÁÃÁfl¸lÊ” ¬Œ ÁŸÁ◊ûʇÊÊSòÊ ∑§Ê flÊø∑§ ÿ„UÊ° ‚◊¤ÊŸÊ øÊÁ„U∞– ÁŸÁ◊ûʇÊÊSòÊ
∑§ •ÊΔU •¥ª ∑§„U ¡ÊÃ „Ò¥U– fl •ÊΔU •¥ª ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-yy~) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„U ªÿ „Ò¥Uó
{766 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

fl¥¡áÊ◊¥ª¥ ø ‚⁄¥U Á¿UááÊ¥ ÷ÍÁ◊¥ ø •¥ÃÁ⁄UÄπ¥ ø–

‹ÄπáÊ ‚ÈÁfláÊ¥ ø ÄUÊ •_UÁfl„¥U „UÊßU áÊÁ◊ûÊ¥––
‚Ê◊Êãÿ× ÿŒãÃÁ⁄UˇÊÁŸÁ◊ûʇÊÊSòÊ¥, ÃŒfl íÿÊÁ÷‡ÊÊSòÊŸÊêŸÊ ¬˝Á‚hU◊˜– •ãÿÁŸÁ◊ûÊ-
‡ÊÊSòÊÊáÿÁ¬ íÿÊÁÃÁfl¸ôÊÊŸSÿ ‡ÊÊπÊ÷ÍÃÊÁŸ ÷flÁãÖ ∞Ã·Ê¥ ÁŸÁ◊ûʇÊÊSòÊÊáÊÊ¥ SflM§¬ÊÁŒ¬Á⁄UøÿÊ
⁄UÊ¡flÊÁø∑§ª˝ãÕ (3/36/3) ÃÕÊ ÁËÊÿ¬ááÊÁûʪ˝ãÕ (4/1003-1016) º˝c≈U√ÿ—– •ÕflÊ
“¡ÊßU‚flîÊÊ” ßUÁì˝Ê∑ΧìŒSÿ “íÿÊÁ÷flÒl∑§” ßUàÿÁ¬ ‚¥S∑ΧÃë¿UÊÿÊ Á∑˝§ÿÃ– ÃÃp íÿÊÁ÷¥ flÒl∑§-
‡ÊÊSòÊ¥ øàÿÈ÷ÿ‡ÊÊSòÊÿÊª˝¸„UáÊ¥ ÷flÁÖ ∞fl¥ íÿÊÁ÷‡ÊÊSòÊ¥ (ÁŸÁ◊ûʇÊÊSòÊ¥) ÿmUÊ flÒl∑§‡ÊÊSòÊ◊˜ ©U÷ÿ¥
flÊ, ÃŒÊÁüÊàÿ üÊ◊áÊŸ ÿÁŒ ¡ËÁfl∑§Ê ©U¬Êíÿ¸Ã, ÿmUÊ Sfl‹ÊÒÁ∑§∑§¬˝ÁÃDUÊÁŒ‹Ê÷Êÿ ∞Ãë¿UÊSòʬ˝ÿÊªÊ
ÁfläÊËÿÃ, ÃÁ„¸U Ãà∑§ÊÿZ üÊ◊áÊøÿÊZ ŒÍ·ÿàÿflÁà ªÊÕʇÊÿ—–
∞fl¥ ◊ãòÊÁfllÊ¬¡ËflŸ◊Á¬ üÊÊ◊áÿŒÍ·áÊ◊˜– ◊ãòÊÁfllÊÿÊ ◊„Uûfl¥ ‚fl¸ÁflÁŒÃ◊fl– ‚Ê ÁfllÊ
¡ŸÊ¬∑§ÊÁ⁄Uáÿfl, Á∑§ãÃÈ ŸÊòÊ ÁfllÊÿÊ ÁŸãŒŸ¥ ÁfläÊËÿÃ, •Á¬ÃÈ üÊ◊áÊÊŸÊ¥ ¡ËÁfl∑§Ê‚ÊäÊŸM§¬áÊ
ÃSÿÊ „Uÿàfl¥ ‚¥∑§ÁÃÃ◊òÊ–
““(v) √ÿÜ¡Ÿ, (w) •XU, (x) Sfl⁄U, (y) Á¿ãŸ, (z) ÷ÍÁ◊, ({) •ãÃÁ⁄UˇÊ, (|)
‹ˇÊáÊ, (}) SflåŸ óÿ •ÊΔU ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ „UÊÃ „Ò¥U–””
ßUŸ◊¥ ‚Ê◊ÊãÿÃÿÊ ¡Ê (¿UΔUÊ) •ãÃÁ⁄UˇÊ ÁŸÁ◊ûʇÊÊSòÊ „ÒU, fl„UË íÿÊÁ÷ ‡ÊÊSòÊ (ÁfllÊ) ∑§
ŸÊ◊ ‚ ¬˝Á‚hU „ÒU– •ãÿ ÁŸÁ◊ûÊ ‡ÊÊSòÊ ÷Ë ©U‚∑§Ë ‡ÊÊπÊ∞° „Ò¥U– ßUŸ ÁŸÁ◊ûʇÊÊSòÊÊ¥ ∑§ SflM§¬ •ÊÁŒ
∑§Ê ¬Á⁄Uøÿ ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ª˝ãÕ (x/x{/x) ÃÕÊ ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ ª˝ãÕ (y/vÆÆx-vÆv{) ◊¥ ŒπÊ ¡Ê
‚∑§ÃÊ „ÒU– •ÕflÊ “¡ÊßU‚flí¡Ê” ßU‚ ¬˝Ê∑Χà ¬Œ ∑§Ë ‚¥S∑Χà ¿UÊÿÊ “íÿÊÁ÷flÒl∑§” ÿ„U ÷Ë ∑§Ë
¡ÊÃË „ÒU– Ã’ íÿÊÁÃcÊ fl flÒl∑§ (ÁøÁ∑§à‚ʇÊÊSòÊ) óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê ª˝„UáÊ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U,
íÿÊÁ÷‡ÊÊSòÊ (ÁŸÁ◊ûʇÊÊSòÊ) ÿÊ flÒl∑§ ‡ÊÊSòÊ ÿÊ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê •ÊüÊÿ ‹∑§⁄U üÊ◊áÊ ∑§ mÊ⁄UÊ ÿÁŒ
¡ËÁfl∑§Ê ø‹Ê߸U ¡ÊÃË „ÒU, ÿÊ •¬ŸË ‹ÊÒÁ∑§∑§ ¬˝ÁÃDUÊ •ÊÁŒ ∑§ ‹Ê÷ „UÃÈ ßUŸ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ∑§Ê ¬˝ÿÊª
Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ÃÊ fl„U ∑§Êÿ¸ üÊ◊áÊ-øÿʸ ∑§Ê ŒÍÁ·Ã „UË ∑§⁄UÃÊ „ÒU óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •Ê‡Êÿ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ◊ãòÊ ÁfllÊ •ÊÁŒ ∑§ •ÊäÊÊ⁄U ¬⁄U ÷Ë ¡ËÁfl∑§Ê ø‹ÊŸÊ üÊÊ◊áÿ ∑§Ê ŒÊ· „Ò–
◊ãòÊ ÁfllÊ ∑§Ê ◊„Uûfl ‚fl¸ÁflÁŒÃ „UË „ÒU– ÿ„U ÁfllÊ ¡ŸÊ¬∑§ÊÁ⁄UáÊË „UË „ÒU, Á∑§ãÃÈ ÿ„UÊ° ßU‚ ÁfllÊ
∑§Ë ÁŸãŒÊ Ÿ„UË¥ ∑§Ë ªß¸U „ÒU, •Á¬ÃÈ üÊ◊áÊÊ¥ ∑§ Á‹∞ ¡ËÁfl∑§Ê-‚ÊäÊŸ ∑§ M§¬ ◊¥ ©U‚∑§Ë „UÿÃÊ ∑§Ê
‚¥∑§Ã ÿ„UÊ° Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆx) —— 767}

∞fl◊fl (flÊÿflS‚ flfl„UÊ⁄¥U) flÊÁÃ∑§Sÿ flÊê˝SÃSÿ ÷Íì˝ÃÿˇÊÊlÊÁflCUSÿ √ÿfl„UÊ⁄U—,

ÁøÁ∑§à‚Ê, ©U¬øÊ⁄UÊ flÊ ◊ãòÊÊÁŒÁflôÊÒ— Á∑˝§ÿÃ– Á∑§ãÃÈ üÊ◊áÊÊŸÊ¥ ∑ΧÃ ÌȬÿÊª—, Áfl‡Ê·ÃÊ ¡ËÁfl∑§ÊÿÒ,
¬˝ÁÃDUÊflÎh˜UÿÒ, ‹Ê∑§⁄UTŸÊÿ ÿmUÊ ‹Ê∑§ÊŸÈª˝„U¬˝ÊåàÿÒ, Á∑˝§ÿ◊ÊáÊÊ fl¡¸ŸËÿ ∞fl– ∞Ãà‚flZ ∑§ÊÿZ
üÊÊ◊áÿŒÊ·ÊŒ˜÷Êfl∑§◊fl– ÿÕÊÕ¸‚ÊäÊÈ— Ÿ ∑§ŒÊÁøŒÁ¬ íÿÊÁ÷◊ãòÊ-ÁfllÊÁŒ∑§◊ÊÁüÊàÿ
¡ËÁfl∑§Ê¬Ê¡¸Ÿ¥ ∑§⁄UÊÁÖ
∞fl¥ (äÊáÊäÊááʬÁ⁄UǪ„UáÊ¥) •ŸªÊ⁄UÊ ªÎ„¥U, ¬Á⁄UflÊ⁄¥U, flÒ÷fl¥ ø àÿÄàflÒfl ¬˝fl˝íÿÊ¥ ªÎˆUÊÁÃ, Á∑§ãÃÈ
ÿÁŒ ÃŸ äÊŸäÊÊãÿ¬Á⁄Uª˝„UáÊ¥ ÁfläÊËÿÃ, ÃûÊSÿ øÊÁ⁄UòÊŒÊcÊ◊fl ‚◊Õ¸ÿÁÖ ¬˝ÊQ¥§ ‚flZ ∑§Êÿ¸¡ÊÃ¥
÷˝CUøÊÁ⁄UòÊÊáÊÊ◊fl ÷flÁÃ, Ÿ ÿÕÊÕ¸‚ÊäÊÍŸÊÁ◊Áà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ ÁŸÁŒ¸CU◊òÊ– ÿÕÊÕ¸‚ÊäÊÈSflM§¬¥
ÁŸÿ◊‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-75) ‚◊ʂ× ¬˝ÊQ§◊˜ó
flÊflÊ⁄UÁflå¬◊ÈÄ∑§Ê ø©UÁ√fl„UÊ„UÊ⁄UáÊÊ‚ÿÊ⁄UûÊÊ–
ÁáÊǪ¥ÕÊ ÁáÊê◊Ê„UÊ ‚Ê„ÍU ∞ŒÁ⁄U‚Ê „UÊ¥ÁÖ–

ßU‚Ë Ã⁄U„U, (flÊÁÃ∑§Sÿ √ÿfl„UÊ⁄U◊˜) flÊÁÃ∑§ ÿÊŸË flÊê˝Sà •ÕʸØ ÷ÍÃ-¬̋Ã-ÿˇÊ ∑§
•Êfl‡Ê flÊ‹ ∑§Ê √ÿfl„UÊ⁄U, ÁøÁ∑§à‚Ê ÿÊ ©U¬øÊ⁄U ◊ãòÊôÊÊÃÊ•Ê¥ •ÊÁŒ mUÊ⁄UÊ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ
üÊ◊áÊÊ¥ ∑§ Á‹∞ ©U‚∑§Ê ©U¬ÿÊª ∑§⁄UŸÊ, Áfl‡Ê·∑§⁄U ¡ËÁfl∑§Ê, ¬˝ÁÃDUÊ-flÎÁhU ÿÊ ‹Ê∑§⁄UTŸ ÿÊ ‹ÊÒÁ∑§∑§
¡ŸÊ¥ ∑§Ê •ŸÈª˝„U ¬˝Êåà ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ fl¡¸ŸËÿ „UË „ÒU– ÿ ‚÷Ë ∑§Êÿ¸ üÊÊ◊áÿ-ŒÊcÊ ∑§Ê
¬ÒŒÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ „Ò¥U– ÿÕÊÕ¸ ‚ÊäÊÈ ÃÊ ∑§÷Ë íÿÊÁÃcÊ, ◊ãòÊ ÁfllÊ •ÊÁŒ ∑§Ê ‚„UÊ⁄UÊ ‹∑§⁄U ¡ËÁfl∑§Ê
Ÿ„UË¥ ø‹ÊÃÊ–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, (äÊŸäÊÊãÿ¬Á⁄Uª˝„UáÊ◊˜) •ŸªÊ⁄U ÿÁŒ ÉÊ⁄U, ¬Á⁄UflÊ⁄U •ÊÒ⁄U flÒ÷fl ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U
„UË ŒËˇÊÊ ‹ÃÊ „ÒU, Á»§⁄U ÷Ë ÿÁŒ ©U‚∑§ mÊ⁄UÊ äÊŸ, äÊÊãÿ •ÊÁŒ ¬Á⁄Uª˝„U ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU ÃÊ ÿ„U
©U‚∑§ øÊÁ⁄UòÊÁfl·ÿ∑§ ŒÊcÊ ∑§Ê „UË ‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ∑§„U ªÿ ‚÷Ë ∑§Êÿ¸ ÷˝CUøÊÁ⁄UòÊÊ¥ ∑§ „UË „UÊÃ
„Ò¥U, Ÿ Á∑§ ÿÕÊÕ¸ ‚ÊäÊÈ•Ê¥ ∑§ ó∞‚Ê ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U •ÊøÊÿ¸üÊË Ÿ ÿ„UÊ° ÁŸŒ̧‡Ê Á∑§ÿÊ „ÒU– ÿÕÊÕ¸ ‚ÊäÊÈ
∑§ SflM§¬ ∑§Ê ÁŸÿ◊‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-|z) ◊¥ ‚¥ˇÊ¬ ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê (‹ÊÒÁ∑§∑§) √ÿʬÊ⁄UÊ¥ ‚ ÁŸ◊ȸQ§, øÃÈÁfl¸äÊ •Ê⁄UÊäÊŸÊ ◊¥ „UË ‚ŒÊ ‚¥‹ÇŸ, ÁŸª˝¸ãÕ,
ÁŸ◊Ê̧„U ó∞‚ ‚ÊäÊÈ „ÈU•Ê ∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
{768 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

íÿÊÁÃÁfl¸lÊ◊ãòÊÊÁŒ¬˝ÿÊªSÿ fl¡¸ŸËÿÃÊ˘Ÿ∑§‡ÊÊSòÊ·È ¬˝ÁìÊÁŒÃÊ˘ÁSÖ ∑§ÊÁŸÁøë¿UÊSòÊËÿ-

fløŸÊãÿòÊ ©UŒÊÁOUÿãÃ– üÊ◊áÊÊŸÊ¥ ∑ΧÃ ∑§ãŒ¬Ê¸ÁŒ∑§Ê— ¬@ ∑ȧÁà‚ÃÊ— ‚¥ÁÄ‹CU÷ÊflŸÊ— fl¡¸ŸËÿÊ
◊ãÿãÃ– ÃÊ‚Ê¥ ŸÊ◊ÊÁŸ ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-181) ¬˝ÊQ§ÊÁŸó (v) ∑§Ê㌬˸, (w)
∑Ò§ÁÀ’·Ë, (x) •ÊÁ÷ÿÊÁª∑§Ë, (y) •Ê‚È⁄UË, (z) ‚¥◊Ê„UË øÁÖ ÃÊ‚È ∑ȧÁà‚Ã÷ÊflŸÊ‚È
ÁŸÁ◊ûʬ˝ÁÂflŸ◊Ê‚È⁄UË ÷ÊflŸÊ ¬˝ÊQ§Ê– ◊ãòÊÊÁ÷ÿÊª ⁄UÃÊ ◊ÈÁŸ⁄UÊÁ÷ÿÊÇÿ÷ÊflŸÊÿÈQ§— ∑§ÁÕ×– ∞Ã
©U÷ ÷ÊflŸ üÊ◊áÊÒfl¸¡¸ŸËÿ, ‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊ„UÃÈàflÊŒ˜ ŒÈª¸ÁÃŒÊÿ∑§àflÊìÊ–
©UQ¥§ ø ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ 184-185, 187)ó
◊¥ÃÊÁ÷•Êª∑§ÊŒÈª÷ÍŒËÿê◊¥ ¬©¥U¡Œ ¡Ê „ÈU–
ßUÁbU⁄U‚‚ÊŒ„UŒÈ¥ •Á÷•Êª¥ ÷ÊfláÊ¥ ∑ȧáÊ߸U––
•áÊÈ’hU⁄UÊ‚ÁflǪ„U‚¥‚ûÊÃflÊ ÁáÊÁ◊ûʬÁ«U‚flË–
ÁáÊÁÄ∑§flÁáÊ⁄UÊáÊÈÃÊflË •Ê‚ÈÁ⁄U•¥ ÷ÊfláÊ¥ ∑ȧáÊ߸––
íÿÊÁÃÁfl¸lÊ fl ◊ãòÊ •ÊÁŒ ∑§ ¬˝ÿÊª ∑§Ë fl¡¸ŸËÿÃÊ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ •Ÿ∑§ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ Á∑§ÿÊ
ªÿÊ „ÒU– (©UŸ◊¥ ‚) ∑ȧ¿U ‡ÊÊSòÊËÿ fløŸÊ¥ ∑§Ê ©UŒÊ„U⁄UáÊ M§¬ ◊¥ ÿ„UÊ° ÁŒÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU– üÊ◊áÊÊ¥ ∑§
Á‹∞ “∑§ãŒ¬¸” •ÊÁŒ ¬Ê°ø ∑ȧÁà‚à ‚¥ÁÄ‹CU ÷ÊflŸÊ•Ê¥ ∑§Ê fl¡¸ŸËÿ ◊ÊŸÊ ªÿÊ „ÒU– ©UŸ∑§ ŸÊ◊
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v}v) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„U ªÿ „Ò¥Uó (v) ∑§Ê㌬˸, (w) ∑Ò§ÁÀ’·Ë,
(x) •ÊÁ÷ÿÊÁª∑§Ë, (y) •Ê‚È⁄UË, •ÊÒ⁄U (z) ‚¥◊Ê„UË– ßUŸ ∑ȧÁà‚à ÷ÊflŸÊ•Ê¥ ◊¥ ÁŸÁ◊ûÊ ‡ÊÊSòÊ ∑§
•ÊäÊÊ⁄U ¬⁄U ¡ËÁfl∑§Ê ø‹ÊŸÊ “•Ê‚È⁄UË ÷ÊflŸÊ” ∑§„UË ªß¸U „ÒU– ◊ãòÊ-¬˝ÿÊª ◊¥ ÁŸ⁄Uà ◊ÈÁŸ ∑§Ê •Á÷ÿÊÇÿ
÷ÊflŸÊ ‚ ÿÈQ§ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– ÿ ŒÊŸÊ¥ ÷ÊflŸÊ∞° üÊ◊áÊÊ¥ ∑§ Á‹∞ fl¡¸ŸËÿ „Ò¥U ÄÿÊ¥Á∑§ fl ‚¥‚Ê⁄U-
÷˝◊áÊ ◊¥ „UÃÈ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ŒÈª¸ÁÃŒÊÁÿŸË „Ò¥U–
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ v}y-v}z, v}|) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê Œ˝√ÿ-‹Ê÷, ◊ËΔUÊ ⁄U‚ •ÊÒ⁄U ‚Èπ ∑§ Á‹∞ ◊¥òÊÊÁ÷ÿÊª (•ÕʸØ ÷Íà •ÊÁŒ ’È‹ÊŸÊ
•ÊÁŒ), ∑§ÊÒÃÈ∑§ (•∑§Ê‹ ◊¥ fl·Ê¸ •ÊÁŒ ∑§⁄UÊŸÊ), •ÊÒ⁄U ÷ÍÁÃ∑§◊¸ (’ìÊÊ¥ ∑§Ë ⁄UˇÊÊ „UÃÈ ÷÷Íà ŒŸÊ
•ÊÁŒ) ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U “•Á÷ÿÊÇÿ ÷ÊflŸÊ” ∑§Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
““•ŸÈ’hU ∑˝§ÊäÊ •ÊÒ⁄U ∑§‹„U ∑§ ŒÊcÊ ‚ Á¡‚∑§Ê ì ‚¥ÿQÈ § „ÒU, íÿÊÁ÷ •ÊÁŒ ‚ •Ê¡ËÁfl∑§Ê
∑§⁄UÃÊ „ÒU, ŒÍ‚⁄‘U ∑§Ê ∑§CU Œ∑§⁄U ÷Ë ¬pÊûÊʬ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, fl„U •Ê‚È⁄UË ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆx) —— 769}

∞ŒÊÁ„U ÷ÊfláÊÊÁ„¥U ÿ Áfl⁄UÊäÊ•Ê ŒflŒÈǪÁŒ¥ ‹„UßU–

ÃûÊÊ øÈŒÊ ‚◊ÊáÊÊ ÷Á◊Á„UÁŒ ÷fl‚ʪ⁄U◊áʥå––
¬˝ÊQ§‚¥ÁÄ‹CU÷ÊflŸÊÿÈQ§Ê ◊ÈÁŸ— ¬‡ÊÈflŒfl ∑§ÁÕ×– ©UQ¥§ ø Á‹XU¬˝Ê÷ÎÃ (ªÊÕÊ-12)ó
∑¥§Œå¬ÊßUÿ fl^UßU ∑§⁄U◊ÊáÊÊ ÷ÊÿáÊ‚È ⁄U‚ÁªÁh¥U–
◊Ê߸U Á‹¥ªÁflflÊ߸U ÁÃÁ⁄UÄπ¡ÊáÊË áÊ ‚Ê ‚◊áÊÊ––
Á∑§@, øÊÁ⁄UòÊŒÊ·ÿÈQ§‚ÊäÊÈ·È “‚¥‚Q§”-‚¥ôÊ∑§Sÿ ¬Á⁄UªáÊŸ¥ Á∑˝§ÿÃ– ‚¥‚Q§p ◊ãòÊÊlȬ¡ËflË
÷flÃËÁà øÊÁ⁄UòÊ‚Ê⁄Uªã˝ Õ (144) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó ““◊ãòÊflÒl∑§íÿÊÁÃc∑§Ê¬¡ËflË ⁄UÊ¡ÊÁŒ‚fl∑§— ‚¥‚Q§—””– ‚¥‚Q§Ê
ŒÊcÊ‚¥ÿQ
È § ∞fl ÷flÁÃ, •Á¡ÃÁãº˝ÿàflÊØ ∑§·Êÿª˝SÃàflÊìÊ–
©UQ§¥ ø ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-1308)ó

““⁄UàŸòÊÿ ‚ ëÿÈà „ÈU•Ê ¡Ëfl ßUŸ ∑ȧÁà‚à ÷ÊflŸÊ•Ê¥ ‚ ŒflÊ¥ ◊¥ ¡Ê ŒÈCU (•äÊ◊) ªÁà „ÒU,
©U‚ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ©U‚ ŒflŒÈª¸Áà ‚ ëÿÈà „UÊ∑§⁄U fl„U ¡Ëfl •Ÿãà ‚¥‚Ê⁄U-‚◊ÈŒ˝ ◊¥ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ
⁄U„UÃÊ „ÒU (©U‚‚ ¬Ê⁄U Ÿ„UË¥ ¡Ê ¬ÊÃÊ)–””
©U¬ÿȨ̀Q§ ‚¥ÁÄ‹CU ÷ÊflŸÊ ‚ ÿÈQ§ ◊ÈÁŸ ¬‡ÊÈÃÈÀÿ „UË ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– Á‹XU¬˝Ê÷Îà (ªÊÕÊ-vw)
◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ¬ÈL§· ◊ÈÁŸfl‡Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U∑§ ÷Ë ∑§Ê㌬˸ •ÊÁŒ ∑ȧÁà‚à ÷ÊflŸÊ•Ê¥ ∑§Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÃÕÊ
÷Ê¡Ÿ ◊¥ ⁄U‚-‚ê’ãäÊË ‹Ê‹È¬ÃÊ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ◊ÊÿÊøÊ⁄UË, ◊ÈÁŸÁ‹XU ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UŸ
flÊ‹Ê ¬‡ÊÈ „ÒU, ◊ÈÁŸ Ÿ„UË¥ „ÒU–””
ßU‚∑§ •ÁÃÁ⁄UQ§, øÊÁ⁄UòÊŒÊcÊ ‚ ÿÈQ§ ‚ÊäÊÈ•Ê¥ ◊¥ “‚¥‚Q§” ŸÊ◊∑§ ‚ÊäÊÈ ∑§Ê ¬Á⁄UªáÊŸ Á∑§ÿÊ
ªÿÊ „ÒU– ‚¥‚Q§ ‚ÊäÊÈ ◊ãòÊ •ÊÁŒ ∑§ •ÊäÊÊ⁄U ¬⁄U ¡ËÁfl∑§Ê ø‹ÊŸ flÊ‹Ê „UÊÃÊ „ÒU ó∞‚Ê øÊÁ⁄UòÊ‚Ê⁄U
ª˝ãÕ (vyy) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU ó““◊ãòÊ, flÒl∑§, íÿÊÁ÷ ‡ÊÊSòÊ ∑§ •ÊäÊÊ⁄U ¬⁄U ¡ËÁfl∑§Ê ø‹ÊŸ
flÊ‹Ê •ÊÒ⁄U ⁄UÊ¡Ê •ÊÁŒ ∑§Ê ‚fl∑§ “‚¥‚Q§” „UÊÃÊ „ÒU–”” ‚¥‚Q§ (∑§Ê •Õ¸) ŒÊ·-‚¥ÿÈQ§ „UË „UÊÃÊ
„ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ fl„U Á¡ÃÁãŒ˝ÿ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ •ÊÒ⁄U ∑§·Êÿª˝Sà „UÊÃÊ „ÒU–
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vxÆ}) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
{770 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ߥUÁŒÿ∑§‚ÊÿflÁ‚ÿÊ ∑§ß¸U ΔUÊáÊÊÁáÊ ÃÊÁáÊ ‚√flÊÁáÊ–

¬ÊÁflîÊ¥Ã ŒÊ‚Á„¥U ÃÁ„¥U ‚√flÁ„¥U ‚¥‚ûÊÊ––
Á∑§@, ◊ÈŸËŸÊ◊˜ •Ê„UÊ⁄Uª˝„UáÊ˘Á¬ ÁŸÁ◊ûÊŒÊ·—, ◊ãòÊŒÊ·—, ÁøÁ∑§à‚ÊŒÊ·p ßUàÿÊÁŒ∑§Ê—
ŒÊ·Ê— ¬˝ÊQ§Ê—, ÃÒ⁄UÁ¬ ÁŸÁ◊ûʇÊÊSòÊʌ˟ʥ ¬ÍáʸÃÿÊ fl¡¸ŸËÿàfl¥ üÊ◊áÊøÿʸÿÊ¥ S¬CU◊fl Á‚hU˜ÿÁÖ
‡ÊÊSòÊ·È •Ê„UÊ⁄U‚ê’ÁãäÊŸ— ·Ê«U‡Ê ©Uà¬ÊŒŸŒÊ·Ê— ¬˝ÊQ§Ê—, Ã·È ÁŸÁ◊ûÊ-ÁøÁ∑§à‚Ê-◊ãòÊ‚„UøÁ⁄UÃÊ
ŒÊ·Ê— •Á¬ ÷flÁãÖ
©UQ¥§ ø ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ 445-446)ó
äÊʌˌ͌ÁáÊÁ◊ûÊ •Ê¡Ëfl¥ flÁáÊflǪ ÿ ÃÁª¥¿U–
∑§ÊäÊË ◊ÊáÊË ◊ÊÿË ‹Ê„UË ÿ „UflÁà Œ‚ ∞Œ––
¬È√flË ¬ë¿UÊ ‚¥ÕÈÁŒ ÁflîÊÊ◊¥Ã ÿ øÈááÊ¡Êª ÿ–
©UååÊÊŒáÊÊ ÿ ŒÊ‚Ê ‚Ê‹‚◊Ê ◊Í‹∑§ê◊ ÿ––

““ßUÁãŒ˝ÿ •ÊÒ⁄U ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§ fl‡ÊË÷Íà ∑§Ê߸U ◊ÈÁŸ ©UŸ ‚’ ŒÊ·Ê¥ ‚ “‚¥‚Q§” „UÊ∑§⁄U ©UŸ
(ÿÕÊÿÊÇÿ) ‚÷Ë •‡ÊÈ÷ SÕÊŸ M§¬Ë ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê¥ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
•ÊÒ⁄U, ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§ •Ê„UÊ⁄Uª˝„UáÊ ◊¥ ÷Ë ÁŸÁ◊ûÊŒÊ·, ◊ãòÊŒÊ· fl ÁøÁ∑§à‚Ê ŒÊ· ßUàÿÊÁŒ ŒÊ·
∑§„U ªÿ „Ò¥U, ©UŸ‚ ÷Ë ÁŸÁ◊ûÊ ‡ÊÊSòÊ •ÊÁŒ (∑§Ê ©U¬ÿÊª) üÊ◊áÊøÿʸ ◊¥ ¬ÍáʸÃÿÊ flÁ¡¸Ã „ÒUóÿ„U
S¬CU Á‚hU „UÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ •Ê„UÊ⁄U-‚ê’ãäÊË ‚Ê‹„U ©Uà¬ÊŒŸ-ŒÊ· ∑§„U ªÿ „Ò¥U, ßUŸ◊¥ ÁŸÁ◊ûÊ,
ÁøÁ∑§à‚Ê fl ◊ãòÊ ∑§ ‚Ê„Uøÿ¸ ‚ „UÊŸ flÊ‹ ŒÊ· ÷Ë „UÊÃ „Ò¥U–
◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ yyz-yy{) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““äÊÊòÊË, ŒÍÃ, ÁŸÁ◊ûÊ, •Ê¡Ëfl, flŸË¬∑§, ÁøÁ∑§à‚Ê, ∑˝§ÊäÊË, ◊ÊŸË, ◊ÊÿÊflË fl ‹Ê÷Ë ó
ÿ Œ‚ ©Uà¬ÊŒŸ-‚ê’ãäÊË ŒÊ· „Ò¥U–””
““¬Ífl¸ SÃÈÁÃ, ¬pÊØ SÃÈÁÃ, ÁfllÊ, ◊ãòÊ, øÍáʸÿÊª •ÊÒ⁄U ◊Í‹∑§◊¸ óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑ȧ‹ ‚Ê‹„U
©Uà¬ÊŒŸ-ŒÊcÊ „UÊÃ „Ò¥U–””
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆx) —— 771}

ÃòÊ ÁŸÁ◊ûÊŒÊcÊSÿ S¬CUË∑§⁄UáÊ¥ ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-449) •ÊøÊ⁄UflÎûÊÊÒ ∑ΧÃ◊˜ó

““√ÿTŸ¥ ◊‡Ê∑§ÁË∑§ÊÁŒ∑ ◊˜– •X¥U ø ‡Ê⁄UË⁄UÊflÿfl—– Sfl⁄U— ‡Ê錗– Á¿U㟗 ¿UŒ—, π«˜UªÊÁŒ¬˝„UÊ⁄UÊ
flSòÊÊÁŒë¿UŒÊ flÊ– ÷ÍÁ◊— ÷ÍÁ◊Áfl÷ʪ—– •ãÃÁ⁄UˇÊ◊ÊÁŒàÿª˝„UÊlÈŒÿÊSÃ◊Ÿ◊˜– ‹ˇÊáÊ¥ ŸÁãŒ∑§Êflø¬kø∑˝§ÊÁŒ∑§◊˜–
SflåŸp ‚ÈåÃSÿ „UÁSÃÁfl◊ÊŸ◊Á„U·Ê⁄UÊ„ UáÊÊÁŒŒ‡Ê¸Ÿ¥ ø ÃÕÊCU¬∑˝ §Ê⁄¥U ÷flÁà ÁŸÁ◊ûÊ◊˜– √ÿTŸ¥ ŒÎc≈ŨflÊ ÿë¿ÈU÷ʇÊÈèÊ¥
ôÊÊÿÃ ¬ÈL§·Sÿ ÃŒ˜√UÿTŸÁŸÁ◊ûÊÁ◊àÿÈëÿÃ– ÃÕÊX¥U Á‡Ê⁄UÊª˝ËflÊÁŒ∑¥§ ŒÎC˜UflÊ ¬ÈL§·Sÿ ÿë¿ÈU÷ʇÊÈ÷¥ ôÊÊÿÃ
ÃŒXUÁŸÁ◊ûÊÁ◊ÁÖ ÃÕÊ ÿ¥ Sfl⁄¥U ‡ÊéŒÁfl‡Ê·¥ üÊÈàflÊ ¬ÈL§·SÿÊãÿSÿ flÊ ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷¥ ôÊÊÿÃ ÃàSfl⁄UÁŸÁ◊ûÊÁ◊ÁÖ ÿ¥
¬˝„UÊ⁄¥U ¿UŒ¥ flÊ ŒÎC˜UflÊ ¬ÈL§·SÿÊãÿSÿ flÊ ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷¥ ôÊÊÿÃ ÃÁë¿UãŸÁŸÁ◊ûÊ¥ ŸÊ◊– ÃÕÊ ÿ¥ ÷ÍÁ◊Áfl÷ʪ¥ ŒÎC˜flÊ
¬ÈL§·SÿÊãÿSÿ flÊ ‡ÊÈèÊʇÊÈ÷¥ ôÊÊÿÃ ÃŒ˜÷ÊÒ◊ÁŸÁ◊ûÊ¥ ŸÊ◊– ÿŒãÃÁ⁄UˇÊSÿ √ÿflÁSÕÃ¥ ª˝„Uÿh
È U¥ ª˝„UÊSÃ◊Ÿ¥ ª˝„UÁŸÉÊʸÃÊÁŒ∑¥§
‚◊ˡÿ ¬˝¡ÊÿÊ— ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷¥ Áfl’ÈäÿÃ, ÃŒãÃÁ⁄UˇÊ¥ ŸÊ◊– ÿà‹ˇÊáÊ¥ ŒÎCŨflÊ ¬ÈL§·SÿÊãÿSÿ flÊ ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷¥ ôÊÊÿÃ,
ÃÑˇÊáÊÁŸÁ◊ûÊ¥ ŸÊ◊– ÿ¥ Sfl埥 ŒÎCŨflÊ ¬ÈL§·SÿÊãÿSÿ flÊ ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷¥ ¬Á⁄UÁë¿UlÃ ÃàSflåŸÁŸÁ◊ûÊ¥ ŸÊ◊–
ßUŸ◊¥ ÁŸÁ◊ûÊŒÊ· ∑§Ê S¬CUË∑§⁄UáÊ ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-yy~) ∑§Ë •ÊøÊ⁄UflÎÁûÊ (≈UË∑§Ê) ◊¥
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó ◊‡Ê∑§, ÁË∑§ •ÊÁŒ “√ÿTŸ” „Ò¥U– ‡Ê⁄UË⁄U ∑§ •flÿfl “•¥ª” „ÒU¥– ‡ÊéŒ
∑§Ê “Sfl⁄U” ∑§„UÃ „Ò¥U– ¿UŒ ∑§Ê ŸÊ◊ “Á¿U㟔 „ÒU– π«˜Uª •ÊÁŒ ∑§Ê ¬˝„UÊ⁄U •ÕflÊ flSòÊÊÁŒ ∑§Ê Á¿UãŸ
„UÊŸÊ ∑§≈U-»§≈U ¡ÊŸÊ ÿ„U ‚’ (¿UŒ ÿÊ) “Á¿U㟔 „ÒU– ÷ÍÁ◊Áfl÷ʪ ∑§Ê “÷ÍÁ◊” ∑§„UÃ „ÒU¥– ‚Íÿ¸, ª˝„U
•ÊÁŒ ∑§ ©UŒÿ-•Sà ‚ê’ãäÊË ôÊÊŸ ∑§Ê “•ãÃÁ⁄UˇÊ” ∑§„UÃ „Ò¥U– ŸÁãŒ∑§Êflø, ¬kø∑˝§ •ÊÁŒ ‹ˇÊáÊ
∑§„U ¡ÊÃ „ÒU¥– ‚Êÿ „ÈU∞ √ÿÁQ§ mÊ⁄UÊ (ŸË¥Œ ◊¥) „UÊÕË, Áfl◊ÊŸ, ÷Ò¥‚ ¬⁄U •Ê⁄UÊ„UáÊ •ÊÁŒ ŒπŸÊ
“Sfl埔 „ÒU– ßU‚ Ã⁄U„U “ÁŸÁ◊ûÊ ôÊÊŸ” •ÊΔU ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „UÊÃÊ „ÒU– (©U‚∑§Ê S¬CUË∑§⁄UáÊ) Á∑§‚Ë ¬ÈL§·
∑§ √ÿTŸ ÿÊŸË ◊‚Ê-ÁË •ÊÁŒ ∑§Ê Œπ∑§⁄U ¡Ê ‡ÊÈ÷ ÿÊ •‡ÊÈ÷ ¡ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U “√ÿTŸ
ÁŸÁ◊ûÊ” „ÒU– Á∑§‚Ë ¬ÈL§· ∑§ Á‚⁄U, ª˝ËflÊ •ÊÁŒ •flÿfl Œπ∑§⁄U ¡Ê ©U‚∑§Ê ‡ÊÈ÷ ÿÊ •‡ÊÈ÷ ¡ÊŸÊ
¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U “•¥ª ÁŸÁ◊ûÊ” „ÒU– Á∑§‚Ë ¬ÈL§· ÿÊ •ãÿ ¬˝ÊáÊË ∑§ ‡ÊéŒÁfl‡Ê· ∑§Ê ‚ÈŸ∑§⁄U ¡Ê ‡ÊÈ÷-
•‡ÊÈ÷ ¡ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U “Sfl⁄U ÁŸÁ◊ûÊ” „ÒU– Á∑§‚Ë ¬˝„UÊ⁄U ÿÊ ¿UŒ ∑§Ê Œπ∑§⁄U Á∑§‚Ë ¬ÈL§· ÿÊ
•ãÿ ∑§Ê ¡Ê ‡ÊÈ÷-•‡ÊÈ÷ ¡ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U “Á¿U㟠ÁŸÁ◊ûÊ” „ÒU– Á∑§‚Ë ÷ÍÁ◊Áfl÷ʪ ∑§Ê Œπ∑§⁄U
Á∑§‚Ë ¬ÈL§· ÿÊ •ãÿ ∑§Ê ¡Ê ‡ÊÈ÷-•‡ÊÈ÷ ¡ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U “÷ÊÒ◊ÁŸÁ◊ûÊ” „ÒU– •Ê∑§Ê‡Ê ◊¥ „UÊŸ
flÊ‹ ª˝„U ÿÈhU, ª˝„UÊ¥ ∑§Ê •SÃ◊Ÿ, ª˝„UÊ¥ ∑§Ê ÁŸÉÊʸà •ÊÁŒ Œπ∑§⁄U ¡Ê ¬˝¡Ê ∑§Ê ‡ÊÈ÷ ÿÊ •‡ÊÈ÷
¡ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U “•¥ÃÁ⁄UˇÊ ÁŸÁ◊ûÊ” „ÒU– Á¡‚ ‹ˇÊáÊ ∑§Ê Œπ∑§⁄U ¬ÈL§· ÿÊ •ãÿ ∑§Ê ‡ÊÈ÷-•‡ÊÈ÷
¡ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U “‹ˇÊáÊÁŸÁ◊ûÊ” „ÒU– Á¡‚ SflåŸ ∑§Ê Œπ∑§⁄U ¬ÈL§· ÿÊ •ãÿ Á∑§‚Ë ∑§Ê ‡ÊÈ÷ ÿÊ
•‡ÊÈ÷ ¡ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U “SflåŸ ÁŸÁ◊ûÊ” „ÒU–
{772 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃÕÊ ø‡ÊéŒŸ ÷ÍÁ◊ª¡¸ŸÁŒÇŒÊ„UÊÁŒ∑¥§ ¬Á⁄UªÎsÃ– ∞ÃŸ ÁŸÁ◊ûÊŸ Á÷ˇÊÊ◊Èà¬Êl ÿÁŒ ÷È¥Q§ ÃŒÊ ÿSÿ
ÁŸÁ◊ûÊŸÊ◊Êà¬ÊŒŸŒÊ·—, ⁄U‚ÊSflÊŒŸŒÒãÿÊÁŒŒÊ·Œ‡Ê¸ŸÊÁŒÁÖ””
‚ê¬˝Áà ÁøÁ∑§à‚ÊŒÊ·Ê ÁŸM§åÿÃ– ‚ øÊCUÁfläÊ—– ÿÕÊQ¥§ ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-452)ó
∑§Ê◊Ê⁄UÃáÊÈÁÃÁª¥¿UÊ⁄U‚ÊÿáÊÁfl‚÷ÍŒπÊ⁄Uåå ø–
‚Ê‹¥Á∑§ÿ¥ ø ‚À‹¥ ÁÃÁª¥¿UŒÊ‚Ê ŒÈ •_UÁfl„UÊ––
∑§ÊÒ◊Ê⁄UÁøÁ∑§à‚Ê, ßÈÁøÁ∑§à‚Ê ßUàÿÊÁŒ÷ŒŸ •CU¬˝∑§Ê⁄¥U ÿØ ÁøÁ∑§à‚ʇÊÊSòÊ◊˜, ÃŸÊ¬∑§Ê⁄¥U
ÁfläÊÊÿ ÿÊ ◊ÈÁŸ⁄UÊ„UÊ⁄UÊÁŒ∑¥§ ªÎˆUÊÁÃ, ÃŒÊ ‚ ÁøÁ∑§à‚ÊŒÊ·áÊ ŒÍÁ·ÃÊ ÷flÁÖ ◊ãòÊÊà¬ÊŒŸŒÊ· ßUŒÊŸË¥
ÁŸM§åÿÃ– ©UQ¥§ ◊Í‹ÊøÊ⁄ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-458)ó

ÃÕÊ “ø” ‡ÊéŒ ‚ ÷ÍÁ◊, ª¡¸ŸÊ, ÁŒÇŒÊ„U •ÊÁŒ ∑§Ê ÷Ë ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ (•ÕʸØ ßUŸ∑§
ÁŸÁ◊ûÊ ‚ ÷Ë ¡Ê ¡ŸÃÊ ∑§Ê ‡ÊÈ÷-•‡ÊÈèÊ ¡ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U ‚’ ßUŸ◊¥ „UË ‡ÊÊÁ◊‹ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU)–
ßUŸ ÁŸÁ◊ûÊÊ¥ ∑§ mUÊ⁄UÊ ¡Ê Á÷ˇÊÊ ∑§Ê ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UÊ∑§⁄U •Ê„UÊ⁄U ‹Ã „Ò¥U (•ÕʸØ ÁŸÁ◊ûÊ ôÊÊŸ ∑§ mUÊ⁄UÊ
üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§Ê ‡ÊÈ÷-•‡ÊÈèÊ ’ËÊ∑§⁄U ¬ÈŸ— ’Œ‹ ◊¥ ©UŸ‚ ÁŒÿÊ „ÈU•Ê •Ê„ÊU⁄U ¡Ê ◊ÈÁŸ ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ
„Ò¥U) ©UŸ∑§ ÿ„U “ÁŸÁ◊ûÊ” ŸÊ◊ ∑§Ê ©Uà¬ÊŒŸ ŒÊcÊ „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚◊¥ ⁄U‚Ê¥ ∑§Ê •ÊSflÊŒŸ •ÕʸØ ªÎhÃÊ
•ÊÒ⁄U ŒËŸÃÊ •ÊÁŒ ŒÊ· ‹ªÃ „Ò¥U–
•’ ÁøÁ∑§à‚Ê-ŒÊ· ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU– fl„U ŒÊ· •ÊΔU ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „UÊÃÊ „ÒU–
¡Ò‚Ê Á∑§ ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-yzw) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““∑§ÊÒ◊Ê⁄U, ßÈÁøÁ∑§à‚Ê, ⁄U‚ÊÿŸ, Áfl·, ÷ÍÃ, ˇÊÊ⁄UÃãòÊ, ‡ÊÊ‹ÊÁ∑§∑§ •ÊÒ⁄U ‡ÊÀÿ óÿ •ÊΔU
¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ÁøÁ∑§à‚Ê-ŒÊ· „Ò¥U–””
∑§ÊÒ◊Ê⁄UÁøÁ∑§à‚Ê, ßÈÁøÁ∑§à‚Ê ßUàÿÊÁŒ÷ŒÊ¥ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ¡Ê ÁøÁ∑§à‚ʇÊÊSòÊ •ÊΔU ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê
„ÒU, ©U‚‚ (Á∑§‚Ë ∑§Ê) ©U¬∑§Ê⁄U ∑§⁄U ¡Ê ◊ÈÁŸ •Ê„UÊ⁄U •ÊÁŒ ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ÁøÁ∑§à‚Ê-ŒÊ· ‚
ŒÍÁ·Ã „UÊÃÊ „ÒU– •’ ◊ãòÊÊà¬ÊŒŸ-ŒÊ· ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥U– ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-yz}) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆx) —— 773}

Á‚hU ¬Á…UŒ ◊¥Ã ÃSÿ ÿ •Ê‚ʬŒÊáÊ∑§⁄UáÊáÊ–

ÃS‚ ÿ ◊Ê„Uå¬áÊ ÿ ©Uå¬ÊŒÊ ◊¥ÃŒÊ‚Ê ŒÈ––
•ÿ◊ʇÊÿ—ó Á‚hU ¬ÁΔUÃ ◊¥òÊ ¬ÁΔUÃ◊ÊòÊáÊ ÿÊ ◊¥òÊ— Á‚ÁhU◊ȬÿÊÁà ‚ ¬ÁΔUÃÁ‚hUÊ
◊¥òÊSÃSÿ ◊¥òÊSÿʇÊʬ˝ŒÊŸ∑§⁄UáÊŸ Ãfl◊¥ ◊ãòÊ¥ ŒÊSÿÊ◊ËàÿʇÊÊ∑§⁄UáÊÿÈÄàÿÊ ÃSÿ ◊Ê„UÊàêÿŸ ø ÿÊ
¡ËflàÿÊ„UÊ⁄UÊÁŒ∑¥§ ø ªÎˆUÊÁà ÃSÿ ◊¥òÊÊà¬ÊŒŸŒÊcÊ—, ‹Ê∑§¬˝ÃÊ⁄UáÊÁ¡uUʪÎh˜UÿÊÁŒŒÊ·Œ‡Ê¸ŸÊÁŒÁÖ
íÿÊÁÃÁfl¸lÊÁŒ¬˝ÿÊªŸ ¡ËÁfl∑§Ê◊¡¸ÿÃÊ¥ ◊ÈŸËŸÊ¥ ÁŸãŒÊ ôÊÊŸÊáʸfl (4/50-53) ÁflÁ„UÃÊ˘Á¬ ŒÎ‡ÿÃó
fl‡ÿÊ∑§·¸áÊÁflmU·¥ ◊Ê⁄UáÊÊ@Ê≈UŸ¥ ÃÕÊ–
¡‹ÊŸ‹Áfl·SÃê÷Ê ⁄U‚∑§◊¸ ⁄U‚ÊÿŸ◊˜––
¬È⁄UˇÊÊ÷ãº˝¡Ê‹¥ ø ’‹SÃê÷Ê ¡ÿÊ¡ÿÊÒ–
ÁfllÊë¿UŒSÃÕÊ fläÊ¥ íÿÊÁÃôÊʸŸ¥ ÁøÁ∑§Áà‚Ã◊˜––

““¡Ê ¬…∏UÃ „UË Á‚hU „UÊ, fl„U ◊ãòÊ „ÒU– ©U‚ ◊ãòÊ ∑§ Á‹∞ •ãÿ ∑§Ê •Ê‡ÊÊÁãflà ∑§⁄UŸÊ •ÊÒ⁄U
©U‚∑§ ◊Ê„UÊàêÿ ‚ •Ê„UÊ⁄U ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UÊŸÊ ófl„U ◊¥òÊŒÊ· „ÒU–””
ÃÊà¬ÿ¸ ÿ„U „ÒUó ¡Ê ◊¥òÊ ¬…∏UŸ ◊ÊòÊ ‚ Á‚hU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U ¬ÁΔUÃÁ‚hU ◊ãòÊ „ÒU– ©U‚
◊ãòÊ ∑§Ë •Ê‡ÊÊ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸÊ •ÕʸØ “ÃÈê„¥U ◊Ò¥ ÿ„U ◊ãòÊ ŒÍ°ªÊ” ∞‚Ë •Ê‡ÊÊ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ÿÈÁQ§ ‚
•ÊÒ⁄U ©U‚ ◊ãòÊ ∑§ ◊Ê„UÊàêÿ ‚ ¡Ê ¡ËÃ „ÒU¥, •Ê„UÊ⁄U ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UÊ∑§⁄U ‹Ã „Ò¥U, ©UŸ∑§ “◊ãòÊ” ŸÊ◊ ∑§Ê
©Uà¬ÊŒŸ ŒÊcÊ „UÊÃÊ „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ ßU‚◊¥ ‹Ê∑§¬˝ÃÊ⁄UáÊÊ, Á¡uUÊ ∑§Ë ªÎhUÃÊ •ÊÁŒ ŒÊ· Œπ ¡ÊÃ „Ò¥U–
íÿÊÁÃÁfl¸lÊ •ÊÁŒ ∑§ ¬˝ÿÊª ‚ ¡ËÁfl∑§Ê ø‹ÊŸ flÊ‹ ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ë ÁŸãŒÊ ôÊÊŸÊáʸfl (y/zÆ-zx) ◊¥
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë ªß¸U „ÒUó
““¡Ê ‹Êª fl‡ÊË∑§⁄UáÊ, •Ê∑§·¸áÊ, ÁflmU·, ◊Ê⁄UáÊ, ©UìÊÊ≈UŸ (◊ãòÊ ∑§ ¬˝÷Êfl ‚ Á∑§‚Ë flSÃÈ
∑§Ê •¬Ÿ SÕÊŸ ‚ ©UU«∏Ê ŒŸÊ), ¡‹, •ÁÇŸ ∞fl¥ Áfl· ∑§Ê ⁄UÊ∑§ŸÊ, ⁄U‚∑§◊¸ (‚ÈfláÊʸÁŒ ’ŸÊŸ ∑§Ë
Á∑˝§ÿÊ), ⁄U‚ÊÿŸ (•ÊÿÈfl̧Œ ◊¥ ÁŸÁŒ¸CU ⁄U‚ÊÿŸÊ¥ ∑§Ê ¬˝ÿÊª), Ÿª⁄U ∑§Ê ˇÊÊÁ÷à ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ßUãŒ˝¡Ê‹
(◊ÊÿÊ∑§◊¸), ‚ŸÊ ∑§Ê ∑§ËÁ‹Ã ∑§⁄UŸÊ, ¡ËÃ-„UÊ⁄U, ÁfllÊ ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UŸÊ, ÁflhU ∑§⁄UŸÊ, íÿÊÁ÷ ∑§Ê
¡ÊŸŸÊ, ÁøÁ∑§à‚Ê ∑§Ê ¬Á⁄UôÊÊŸ–””
{774 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÿÁˇÊáÊË◊ãòʬÊÃÊ‹Á‚hUÿ— ∑§Ê‹fl@ŸÊ–
¬ÊŒÈ∑§ÊTŸÁŸÁSòʇÊ÷ÍÃ÷ÊªËãº˝‚ÊäÊŸ◊˜ ––
ßUàÿÊÁŒÁflÁ∑˝§ÿÊ∑§◊¸⁄UÁTÃÒŒC¸È UøÁ CUÃ—Ò –
•Êà◊ÊŸ◊Á¬ Ÿ ôÊÊÃ¥ ŸC¥U ‹Ê∑§mUÿëÿÈÃÒ—––
•ãÿìÊ, ÃòÊÒfl (37/10/2089) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
ˇÊȺ˝äÿÊŸ¬⁄U¬˝¬@øÃÈ⁄UÊ ⁄Uʪʟ‹ÊgËÁ¬ÃÊ—,
◊Ⱥ˝Ê◊á«U‹ÿãòÊ◊ãòÊ∑§⁄UáÊÒ⁄UÊ⁄UÊäÊÿãàÿÊŒÎÃÊ— –
∑§Ê◊∑˝§ÊäÊfl‡ÊË∑ΧÃÊÁŸ„U ‚È⁄UÊŸ˜ ‚¥‚Ê⁄U‚ÊÒÅÿÊÁÕ¸Ÿ—,
ŒÈCUʇÊÊÁ÷„UÃÊ— ¬ÃÁãà Ÿ⁄U∑§ ÷ÊªÊÁøÁ÷¸flÁ¸ @ÃÊ—––
∞fl◊fl äÊŸÊÁŒ¬Á⁄Uª˝„UÊ˘Á¬ üÊ◊áÊÊŸÊ¥ ÁŸpÿŸ •¬Á⁄Uª˝„U◊„UÊfl˝Ã÷XUŒÊ·ÿÈQ§—– ¬Á⁄Uª˝„UÊ-
‚Q§Sÿ Á„¥U‚ÊÁŒ ŒÊ·ÊáÊÊ◊Á¬ ¬˝‚ÁQ§÷¸flàÿfl– •Ã— ‚fl¸ÕÊ ¬Á⁄Uª˝„U— üÊÊ◊áÿ ŒÊ·Êà¬ÊŒ∑§àflÊØ
àÿÊíÿ ∞fl–
““ÿÁˇÊáÊË, ◊ãòÊ fl ¬ÊÃÊ‹ ∑§Ë Á‚ÁhU, ◊ÎàÿÈ ∑§Ê ⁄UÊ∑§ŸÊ, ¬ÊŒÈ∑§Ê ‚ÊäÊŸ (π«∏Ê©U•Ê¥ ∑§Ê
¬„UŸ∑§⁄U ¡‹ ∑§ ™§¬⁄U ‚ ÃÕÊ •Ê∑§Ê‡Ê ◊¥ ª◊Ÿ ∑§⁄UŸÊ), •¥¡Ÿ ‚ÊäÊŸ (÷ÍÁ◊ ∑§ ÷ËÃ⁄U ÁSÕÃ
‚ÈfláÊʸÁŒ äÊÊÃÈ•Ê¥ ∑§Ê Œπ ‚∑§ŸÊ), ÁŸÁSò¥Ê‡Ê‚ÊäÊŸ (•ÁÇŸ fl ¡‹◊ÿ •SòÊ-‡ÊSòÊÊÁŒ ∑§Ê Á‚hU
∑§⁄UŸÊ, ÷ÍÂÊäÊŸ (√ÿãÃ⁄U ŒflÊ¥ ∑§Ê ‚ÊäÊŸÊ), ‚¬¸‚ÊäÊŸ (‚¬¸ ∑§Ê fl‡Ê ◊¥ ∑§⁄UŸÊ) ßUàÿÊÁŒ ÁflÁfläÊ
¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ◊¥ •ŸÈ⁄UQ§ „UÊ∑§⁄U ŒÈ⁄UÊø⁄UáÊ ◊¥ ¬˝flÎûÊ „UÊ ⁄U„U „Ò¥U, fl •Êà◊SflM§¬ ∑§Ê ¡ÊŸŸ ◊¥
•‚◊Õ¸ „UÊ∑§⁄U ŒÊŸÊ¥ ‹Ê∑§Ê¥ ‚ ÷˝CU „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U–””
•ÊÒ⁄U ÷Ë, fl„UË¥ (ôÊÊŸÊáʸfl, x|/vÆ/wÆ}~) ÿ„U ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ˇÊÈŒ˝ äÿÊŸ ∑§ mUÊ⁄UÊ ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§ ΔUªŸ ◊¥ øÃÈ⁄U „UÊÃ „ÈU∞ ⁄UʪM§¬ •ÁÇŸ ‚ ¡‹ ⁄U„U „Ò¥U fl
ÿ„UÊ° ‚¥‚Ê⁄-‚Èπ ∑§ •Á÷‹Ê·Ë „UÊ∑ §⁄U ◊ÈŒÊ˝ , ◊á«U‹, ÿãòÊ •ÊÒ⁄U ◊ãòÊM§¬ ©U¬ÊÿÊ¥ ∑§ mUÊ⁄UÊ •ÊŒ⁄U¬flÍ ∑¸ §
∑§Ê◊ fl ∑˝§ÊäÊ ∑§ fl‡ÊË÷Íà „ÈU∞ ∑ȧŒflÊ¥ ∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, •ÊÒ⁄U ŒÈCU •Ê‡ÊÊ ∑§ fl‡ÊË÷Íà „UÊÃ „ÈU∞
÷ÊªÊ¥ ∑§Ë ¬Ë«∏Ê ‚ ΔUª ¡Ê∑§⁄U Ÿ⁄U∑§ ◊¥ ¬«∏Ã „ÒU¥–””
ßU‚Ë Ã⁄U„U, äÊŸÊÁŒ ∑§Ê ¬Á⁄Uª˝„U ÷Ë üÊ◊áÊÊ¥ ∑§ Á‹∞ ÁŸpÿ „UË •¬Á⁄Uª˝„U ◊„UÊfl˝Ã ∑§ ÷XU
∑§Ê ŒÊcÊ ¬ÒŒÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ¬Á⁄Uª˝„U ◊¥ •Ê‚Q§ ¡Ëfl ∑§Ê Á„¥U‚Ê •ÊÁŒ ŒÊ·Ê¥ ‚ ÷Ë ÿÈQ§ „UÊŸÊ „UË ¬«∏ÃÊ
„ÒU– ßU‚Á‹∞ ¬Á⁄Uª˝„U üÊÊ◊áÿ ◊¥ ŒÊ·Ê¥ ∑§Ê ©Uà¬ÊŒ∑§ „UÊŸ ‚ ‚fl¸ÕÊ àÿÊíÿ „UË „ÒU–
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆy) —— 775}

∞fl¥ ‹Ê∑§mUÿŒÈª¸ÁÃŒÊÿ∑¥§ üÊÊ◊áÿŒÍ·áÊ¥ ‚fl¸ÁfläÊ¥ ÁflôÊÊÿ „ ÷√ÿ! ÃS◊ÊŒ˜ Áfl⁄Uíÿ

ÿÕÊÕ¸üÊÊ◊áÿ¬Ê‹ŸÊÿ ŒÎ…UÊ¥ Sfl◊ÁÃ¥ ÁfläÊàSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
‚ê¬˝ÁÃ, ¬ÈŸ⁄UÁ¬ ‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÃ◊ÈŸ— SflM§¬¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ªÊ„UÊ¿UãŒ‚Ê ÁŸM§¬ÿÁãÃó
¡ ¬ÊflÊ⁄¥U÷⁄UŒÊ ∑§‚Êÿ¡ÈûÊÊ ¬Á⁄UǪ„UÊ‚ûÊÊ–
‹Êÿflfl„UÊ⁄U¬©U⁄UÊ Ã ‚Ê„ÍU ‚ê◊-©Uê◊ÈÄ∑§Ê––104––
¿UÊÿÊó ÿ ¬Ê¬Ê⁄Uê÷⁄UÃÊ— ∑§·ÊÿÿÈQ§Ê— ¬Á⁄Uª˝„UÊ‚Q§Ê—–
‹Ê∑§√ÿfl„UÊ⁄U¬˝øÈ⁄UÊ— Ã ‚ÊäÊfl— ‚êÿÄàflÊã◊ÈQ§Ê—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— S¬CU ∞fl– (Ã ‚Ê„ÍU ‚ê◊-©Uê◊ÈÄ∑§Ê) Ã ‚ÊäÊfl—,
◊ÈŸÿÊ˘ŸªÊ⁄UÊ flÊ, ‚êÿÄàflŸ ©Uã◊ÈQ§Ê—, ⁄UÁ„UÃÊ—, ÃÇëÿÈÃÊ— flÊ ÷flÁãÖ Á◊âÿÊàflflh¸U∑§·È ∑§Êÿ¸·È
¬˝flûÎ ÊÊ— ÁŸ⁄UÃÊ— ◊ÊˇÊ◊ʪʸŒÁ¬ ¬Á⁄U÷C˝ UÊ— SflŒÈªÁ¸ Ã◊ʪ¸◊ŒÈ ɘ ÊÊ≈UÿÁãà óßUÁà ÷Êfl—– ∑§ËŒÎ‡ÊÊ— ‚ÊäÊfl—
‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÃÊ—?

ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŒÊŸÊ¥ ‹Ê∑§Ê¥ ◊¥ ŒÈª¸Áà ŒŸ flÊ‹ ‚÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ üÊÊ◊áÿ-ŒÊ·Ê¥ ∑§Ê ¡ÊŸ∑§⁄U, „U
÷√ÿ! ©U‚‚ Áfl⁄UQ§ „UÊ∑§⁄U ÿÕÊÕ¸ (‚ëø) üÊÊ◊áÿ ∑§ ¬Ê‹Ÿ „UÃÈ •¬ŸË ŒÎ…∏U ’ÈÁh ’ŸÊ•Ê óÿ„U
ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, ‚êÿÄàfl⁄UÁ„Uà ◊ÈÁŸ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ¬ÈŸ— ÁŸM§¬áÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ªÊ„UÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ∑§⁄U ⁄U„U
„ÒU¥ó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê ‚ÊäÊÈ ¬Ê¬ ∑§ÊÿÊZ ◊¥ ‚¥‹ÇŸ ⁄U„UÃ „Ò¥U, ∑§·ÊÿÊ¥ ‚ ÿÈQ§ „Ò¥U, ¬Á⁄Uª˝„U ◊¥
•Ê‚Q§ „Ò¥U, •ÊÒ⁄U ‹Ê∑§-√ÿfl„UÊ⁄U ◊¥ •ÁäÊ∑§ ‚¥‹ÇŸ „Ò¥U, fl ‚êÿÄàfl ‚ ⁄UÁ„Uà „Ò¥U––vÆy––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ S¬CU „UË „ÒU– (Ã ‚ÊäÊfl— ‚êÿÄàflÊã◊ÈQ§Ê—)
fl ‚ÊäÊÈ ÿÊ ◊ÈÁŸ ÿÊ •ŸªÊ⁄U ‚êÿÄàfl ‚ ©Uã◊ÈQ§, ⁄UÁ„Uà ÿÊ ©U‚‚ ëÿÈà „UÊÃ „Ò¥U– fl Á◊âÿÊàfl ∑§Ê
’…∏UÊŸ flÊ‹ ∑§ÊÿÊZ ◊¥ ¬˝flÎûÊ ÿÊ ÁŸ⁄Uà „UÊ∑§⁄U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ‚ ÷Ë ÷˝CU „UÊ∑§⁄U •¬Ÿ Á‹∞ ŒÈª¸Áà ∑§ ◊ʪ¸
∑§Ê ©UŒ˜ÉÊÊ≈UŸ ∑§⁄UÃ „Ò¥Uóÿ„U ÷Êfl „ÒU– ∑Ò§‚ ‚ÊäÊÈ ‚êÿÄàfl ‚ ⁄UÁ„Uà „Ò¥U?
{776 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

©UëÿÃó (¡ ¬ÊflÊ⁄¥U÷⁄UŒÊ) ÿ ∑§øŸ üÊ◊áÊÊ— ¬Ê¬Ê⁄Uê÷⁄UÃÊ— ÷flÁãÃ, Ã ‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÃÊ—

‚ãÃËÁà ÁflôÊÿ◊˜– Á∑§@ (∑§‚Êÿ¡ÈûÊÊ, ¬Á⁄UǪ„UÊ‚ûÊÊ, ‹Êÿflfl„UÊ⁄U¬©U⁄UÊ) ÃÕÊ ÿ ∑§·ÊÿÿÈQ§Ê—, •ÕʸØ
ÃËfl˝∑§·Êÿflã×, ¬Á⁄Uª˝„U ◊Íë¿Uʸ÷Êfl¥ ŒäÊÊŸÊ—, ÃÕÊ ‹Ê∑§√ÿfl„UÊ⁄‘U ‚◊ÁäÊ∑¥§ ¬˝flÎûÊÊ—, Ã˘Á¬
‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÃÊ ÁflôÊÿÊ— ßUÁà ªÊÕÊÕ¸—–
•Ê⁄Uê÷∑§Êÿ̧ Ãà¬⁄UÊáÊÊ¥ ∑§·ÊÿÿÈQ§ÊŸÊ¥ ø ‚êÿÄàfl„UËŸàfl¥ ¬˝ÊªÁ¬ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ (ªÊÕÊ 100-
101) ÁŸM§Á¬Ã◊ÁSÖ flSÃÈÃSÃ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ëÿÈÃÊ ∞fl ÷flÁãÖ •Ã ∞fl ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ
(ªÊÕÊ-80) ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ÁSÕÃÊŸÊ¥ ¬Ê¬Ê⁄Uê÷∑§·ÊÿÊÁŒ⁄UÁ„UÃàfl¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜ó
ÁáÊǪ¥Õ◊Ê„U◊ÄÈ ∑§Ê ’ÊflË‚¬⁄UË‚„UÊ Á¡ÿ∑§‚ÊÿÊ–
¬ÊflÊ⁄¥U÷Áfl◊ÈÄ∑§Ê Ã ªÁ„UÿÊ ◊ÊÄπ◊ǪÁê◊––
ÁŸ⁄UÊ⁄Uê÷ ∞fl üÊ◊áÊÊ ÁŸflʸáÊ◊ʪ¸‚ÊäÊ∑§— ßUÁà ø ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-12) ÁŸM§Á¬Ã◊˜–
◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ 1001-1002) ø ÿÕÊÕ¸üÊÊ◊áÿ◊ÈÁg‡ÿ ÿÁãŸM§Á¬Ã¥ ÃŒÁ¬ ¬˝ÊQ§Ãâÿ¥
‚◊Õ¸ÿÁÃó
’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ÿ ¬Ê¬Ê⁄Uê÷⁄UÃÊ—) ¡Ê ∑§Ê߸U üÊ◊áÊ ¬Ê¬Ê⁄Uê÷ ◊¥ ÁŸ⁄Uà „Ò¥U, fl ‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÃ
„Ò¥U óÿ„U ¡ÊŸ¥– •ÊÒ⁄U, (∑§·ÊÿÿÈQ§Ê—, ¬Á⁄Uª˝„UÊ‚Q§Ê—, ‹Ê∑§√ÿfl„UÊ⁄U¬˝øÈ⁄UÊ—) ¡Ê ∑§·Êÿ-ÿÈQ§
„Ò¥U •ÕʸØ ÃËfl˝ ∑§·ÊÿÊ¥ flÊ‹ „ÊÃ „Ò¥U, ¬Á⁄Uª˝„U ◊¥ ◊Íë¿Uʸ (•Ê‚ÁQ§) ⁄UπÃ „ÒÒ¥U ÃÕÊ ‹Ê∑§-√ÿfl„UÊ⁄U ◊¥
„UË •ÁäÊ∑§ ¬˝flÎÁûÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ©Uã„¥U ÷Ë ‚êÿÄàfl⁄UÁ„Uà ¡ÊŸ¥ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •Õ¸ „ÒU–
•Ê⁄Uê÷ ∑§Êÿ¸ ◊¥ Ãà¬⁄U ∞fl¥ ∑§·ÊÿÿÈQ§ ‚êÿÄàfl„UËŸ „ÒU¥ óßU‚ (Ãâÿ) ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U
Ÿ ¬„U‹ ÷Ë (ªÊÕÊ vÆÆ-vÆv ◊¥) Á∑§ÿÊ „ÒU– flSÃÈ× fl ‹Êª ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ‚ ëÿÈà „UË „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U–
ßU‚ËÁ‹∞ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-}Æ) ◊¥ ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ „ÒU Á∑§ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥
ÁSÕà ¡Ëfl ¬Ê¬Ê⁄Uê÷ fl ∑§·Êÿ •ÊÁŒ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃ „Ò¥Uó
““¡Ê ¬Á⁄Uª„˝ U ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU¥, ◊Ê„U ‚ ◊ÈQ§ „ÒU¥, ’ÊßU̧‚ ¬⁄UË·„UÊ¥ ∑§Ê ‚„UŸ ∑§⁄UÃ „ÒU¥, ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§Ê
¡ËÃÃ „ÒU¥ ÃÕÊ ¬Ê¬ fl •Ê⁄Uê÷ (Á„¥U‚ÊÁŒ) ‚ ŒÍ⁄U ⁄U„UÃ „ÒU¥, fl ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ •XUË∑Χà (‚¥ÁSÕÃ) „ÒU¥–””
•Ê⁄Uê÷-⁄UÁ„Uà üÊ◊áÊ „UË ÁŸflʸáÊ◊ʪ¸ ∑§Ê ‚ÊäÊ∑§ „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-
vw) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ vÆÆv-vÆÆw) ◊¥ ÿÕÊÕ¸ üÊ◊áÊ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ‹ˇÿ
∑§⁄U∑§ ¡Ê ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU, fl„U ÷Ë ©U¬ÿȨ̀Q§ Ãâÿ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄U ⁄U„UÊ „ÒUó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆy) —— 777}

∑§Ê„U◊Œ◊Êÿ‹Ê„UÁ„U ¬Á⁄UǪ„U ‹ÿßU ‚¥‚¡ßU ¡ËflÊ–

ÃáÊÈ÷ÿ‚¥ªøÊ•Ê ∑§Êÿ√flÊ ‚√fl‚Ê„ÍUÁ„¥U––
ÁáÊS‚¥ªÊ ÁáÊ⁄UÊ⁄Uê÷Ê Á÷ÄπÊøÁ⁄UÿÊ∞ ‚ÈhU÷ÊflÊ ÿ–
∞ªÊªË ¤ÊÊáÊ⁄UŒÊ ‚√flªÈáÊbUÊ „Ufl ‚◊áÊÊ––
∑§·ÊÿÊ ŒÈ—π‚„UdŒÊÿ∑§Ê—, •ÃSÃ ‚fl¸ÕÊ ◊ÈÁŸÁ÷ÁŸ¸flÊ⁄UáÊËÿÊ ßUÁà ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ
737, 740) ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜ó
∑§ÊäÊÊ ◊ÊáÊÊ ◊ÊÿÊ ‹Ê÷Ê ÿ ŒÈ⁄UÊ‚ÿÊ ∑§‚ÊÿÁ⁄U™§–
ŒÊ‚‚„US‚ÊflÊ‚Ê ŒÈÄπ‚„US‚ÊÁáÊ ¬Êfl¥ÁÖ–
Ãê„UÊ ∑§ê◊Ê‚fl∑§Ê⁄UáÊÊÁŸ ‚√flÊÁáÊ ÃÊÁáÊ L¥§äÊîÊÊ–
ߥUÁŒÿ∑§‚Êÿ‚ááÊʪÊ⁄Ufl⁄UʪÊÁŒ•ÊŒËÁáÊ ––

““∑˝§ÊäÊ, ◊ÊŸ, ◊ÊÿÊ fl ‹Ê÷ ∑§ mUÊ⁄UÊ ÿ„U ¡Ëfl ¬Á⁄Uª˝„U ◊¥ •Ê‚Q§ „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚Á‹∞
‚◊Sà ‚ÊäÊÈ•Ê¥ ∑§Ê ©U÷ÿ (’Ês fl •ÊãÃÁ⁄U∑§) ¬Á⁄Uª˝„U ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
““¡Ê ÁŸS‚¥ª, ÁŸ⁄UÊ⁄Uê÷, Á÷ˇÊÊøÿʸ ◊¥ ‡ÊÈhU ÷Êfl ‚ ÿÈQ§, ∞∑§Ê∑§Ë, äÿÊŸ‹ËŸ ∞fl¥ ‚◊SÃ
ªÈáÊÊ¥ ‚ ÿÈQ§ „UÊ, fl„UË üÊ◊áÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
∑§·Êÿ „U¡Ê⁄UÊ¥ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ŒŸ flÊ‹Ë „UÊÃË „Ò¥U, ßU‚Á‹∞ ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ê ©UŸ∑§Ê ÁŸflÊ⁄UáÊ ‚÷Ë
¬˝∑§Ê⁄U ‚ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ ó∞‚Ê ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-|x| fl |yÆ) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝ÁìÊÁŒÃ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““∑˝§ÊäÊ, ◊ÊŸ, ◊ÊÿÊ fl ‹Ê÷ óÿ ŒÈCU •Êdfl M§¬ ∑§·Êÿ ‡ÊòÊÈ „U¡Ê⁄UÊ¥ ŒÊ·Ê¥ ∑§ SÕÊŸ „Ò¥U
•ÊÒ⁄U fl „U¡Ê⁄UÊ¥ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÊÃ „Ò¥U–””
““ßUÁãŒ˝ÿÊ°, ∑§·Êÿ, ‚¥ôÊÊ, ªÊÒ⁄Ufl, ⁄Uʪ •ÊÁŒ ÿ ∑§◊ʸdfl ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „Ò¥U– ßU‚Á‹∞ ßUŸ ‚’∑§Ê
ÁŸ⁄UÊäÊ ∑§⁄‘¥U–””
{778 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á∑§ê’„ÈUŸÊ, ÿòÊ ∑§·ÊÿÊà¬ÁûÊ— ‚ê÷flÁÃ, ÃàˇÊòÊ◊fl ◊ÈÁŸŸÊ àÿÊíÿÁ◊Áà ø ÃòÊ (ªÊÕÊ-

951) ¬⁄UÊ◊ÎCU◊ó
˜
¡àÕ ∑§‚ÊÿÈå¬ÁûÊ⁄U÷ÁûÊ¥ÁŒÿŒÊ⁄UßUÁàÕ¡áÊ’„ÈU‹¥–
ŒÈÄπ◊Èfl‚Ǫ’„ÈU‹¥ Á÷ÄπÍ πûÊ¥ ÁflflîÊîÊ––
¬Á⁄Uª˝„UÊ‚Q§Sÿ ŒÈª¸Á× ¬˝ÊªÁ¬ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ (ªÊÕÊ-88 •ÊÁŒ) ¬˝àÿ¬ÊÁŒÃÒfl– •áÊÈ◊ÊòÊ-
¬Á⁄Uª˝„UÊ‚ÁQ§⁄UÁ¬ ÿÕÊÕ¸üÊ◊áÊSÿ Ÿ ÷flÁÖ flSÃÈÃSÃʌ·ÊÊ ∞fl üÊ◊áÊÊ— Á¡ŸäÊ◊¸¬˝÷Êfl∑§Ê— ‚ÁãÃ
óßUÁà ◊Í‹ÊøÊ⁄Uªã˝ Õ (ªÊÕÊ 783-786) S¬CU¥ ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
Ã ‚√fl‚¥ª◊ÈÄ∑§Ê •◊◊Ê •¬Á⁄UǪ„UÊ ¡„Uʡʌʖ
flÊ‚_UøûÊŒ„UÊ Á¡áÊfl⁄UäÊê◊¥ ‚◊¥ áÊ¥ÁÖ–
‚√flÊ⁄¥U÷ÁáÊÿûÊÊ ¡ÈûÊÊ Á¡áÊŒÁ‚ŒÁê◊ äÊê◊Áê◊–
áÊ ÿ ßUë¿¥UÁà ◊◊ÁûÊ¥ ¬Á⁄UǪ„U ’Ê‹Á◊ûÊÁê◊––

•ÁäÊ∑§ ÄÿÊ ∑§„¥U, Á¡‚ ˇÊòÊ ◊¥ ∑§·Êÿ ©Uà¬ãŸ „UÊŸ ∑§Ë ‚ê÷ÊflŸÊ „UÊ, ©U‚ ˇÊòÊ ∑§Ê „UË
◊ÈÁŸ ¿UÊ«∏ Œ¥ ó∞‚Ê fl„UË¥ (ªÊÕÊ-~zv) ‚ȤÊÊfl ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡„UÊ° ¬⁄U ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ „UÊ, ¡„UÊ° •ÊŒ⁄U ÷Êfl Ÿ „UÊ, ßUÁãŒ˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ë ÃÕÊ SòÊË-
¡ŸÊ¥ ∑§Ë ’„ÈU‹ÃÊ „UÊ, ŒÈ—π „UÊ, ©U¬‚ª¸ ∑§Ë •ÁäÊ∑§ÃÊ „UÊ, ©U‚ ˇÊòÊ ∑§Ê ◊ÈÁŸ ¿UÊ«∏ Œ–””
¬Á⁄Uª˝„U ◊¥ •Ê‚Q§ √ÿÁQ§ ∑§Ë ŒÈª¸Áà ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U mUÊ⁄UÊ (ªÊÕÊ-}} ◊¥) ¬„U‹
÷Ë Á∑§ÿÊ ¡Ê „UË øÈ∑§Ê „ÒU– •áÊÈ◊ÊòÊ ÷Ë ¬Á⁄Uª˝„U ◊¥ •Ê‚ÁQ§ Á∑§‚Ë ÿÕÊÕ¸ üÊ◊áÊ ∑§Ë Ÿ„UË¥ „UÊÃË–
flSÃÈ× flÒ‚ (ÿÕÊÕ¸) üÊ◊áÊ „UË Á¡Ÿ-äÊ◊¸ ∑§ ¬˝÷Êfl∑§ „UÊÃ „Ò¥U óÿ„U ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ
|}x-|}{) ◊¥ S¬CU M§¬ ‚ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““fl (üÊ◊áÊ) ‚◊Sà ª˝ãÕÊ¥ (¬Á⁄Uª˝„UÊ¥) ‚ ⁄UÁ„UÃ, ÁŸ◊¸◊ (◊◊àfl„UËŸ), •¬Á⁄Uª˝„UË,
ÿÕÊ¡ÊÃM§¬ äÊÊ⁄UË, (‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§) ‚¥S∑§Ê⁄U ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U Á¡ŸäÊ◊¸ ∑§Ê (¡ã◊-¡ã◊Ê¥ Ã∑§)
‚ÊÕ ◊¥ ‹ ¡ÊŸ flÊ‹ „UÊÃ „Ò¥U–””
““◊ÈÁŸ ‚◊Sà •Ê⁄Uê÷Ê¥ ‚ ÁŸflÎûÊ „UÊ øÈ∑§ „UÊÃ „Ò¥U, Á¡ŸÊ¬ÁŒCU äÊ◊¸ ◊¥ Ãà¬⁄U ⁄U„UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U
©UŸ∑§Ê ’Ê‹ ◊ÊòÊ ÷Ë ◊◊àfl ¬Á⁄Uª˝„U ◊¥ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–””
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆy) —— 779}

•¬Á⁄UǪ„UÊ •ÁáÊë¿UÊ ‚¥ÃÈ_UÊ ‚ÈÁ_UŒÊ øÁ⁄UûÊÁê◊–

•Áfl áÊË∞ Áfl ‚⁄UË⁄‘U áÊ ∑§⁄UÁ¥ à ◊ÈáÊË ◊◊ÁûÊ¥ Ã––
Ã ÁáÊê◊◊Ê ‚⁄UË⁄‘U ¡àÕàÕÁ◊ŒÊ fl‚¥Áà •ÁáÊ∞ŒÊ–
‚◊áÊÊ •å¬Á«U’hUÊ ÁflîÊÍ ¡„U ÁŒ_UáÊ_UÊ flÊ––
‚Íòʬ˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-vv, v~) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
¡Ê ‚¥¡◊‚È ‚Á„U•Ê •Ê⁄¥U÷¬Á⁄UǪ„U‚È Áfl⁄UU•Ê Áfl–
‚Ê „UÊßU fl¥ŒáÊË•Ê ‚‚È⁄UÊ‚È⁄U◊ÊáÊÈ‚ ‹Ê∞––
¡S‚ ¬Á⁄UǪ„Uª„UáÊ¥ •å¬¥ ’„ÈUÿ¥ ø „UflßU Á‹¥ªS‚–
‚Ê ª⁄UÁ„U©U Á¡áÊflÿáÊ ¬Á⁄Uª„U⁄UÁ„U•Ê ÁŸ⁄UÊÿÊ⁄UÊ––
‹ÊÒÁ∑§∑§Á∑˝§ÿÊ‚È ø ÿ ‚ÊäÊflÊ ÁŸ⁄UÃÊSÃ˘Á¬ ‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÃÊ •òÊ ÁŸÁŒ¸CUÊ—– ‹ÊÒÁ∑§∑§-
√ÿfl„UÊ⁄USÿ fl¡¸ŸËÿÃÊÁfl·ÿ ¬˝ÊªÁ¬ (ªÊÕÊ-93) √ÿÊÅÿÊŸ ÁŸM§Á¬Ã◊˜–
““¡Ê ◊ÈÁŸ •¬Á⁄Uª˝„UË „Ò¥U, ßUë¿UÊ⁄UÁ„Uà „Ò¥U, ‚ãÃÈCU „Ò¥U, øÊÁ⁄UòÊ ◊¥ ÁSÕà (ŒÎ…∏U) „Ò¥U, fl ◊ÈÁŸ
•¬Ÿ ‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ ÷Ë ◊◊àfl Ÿ„UË¥ ⁄UπÃ–””
““fl ‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ ÷Ë ◊◊àfl Ÿ ⁄UπŸ flÊ‹ ◊ÈÁŸ •ÊflÊ‚-⁄UÁ„Uà „UÊÃ „Ò¥U– ¡„UÊ° ¬⁄U ‚Íÿ¸ •SÃ
„ÈU•Ê, fl„UË¥ ΔU„U⁄U ¡ÊÃ „Ò¥U Á∑§‚Ë ‚ ¬˝ÁÃ’hU Ÿ„UË¥ „UÊÃ, fl ÃÊ Á’¡‹Ë ∑§ ‚◊ÊŸ ÁŒπÊ߸U ¬«∏Ã „Ò¥U
•ÊÒ⁄U ¬˝SÕÊŸ ∑§⁄U ¡ÊÃ „Ò¥U–””
‚Íòʬ˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vv fl v~) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ‚¥ÿ◊ ‚ ‚Á„Uà „ÒU, ¡Ê •Ê⁄Uê÷ fl ¬Á⁄Uª˝„U ‚ Áfl⁄Uà „ÒU, fl„UË ‚È⁄U, •‚È⁄U fl ◊ŸÈcÿ
‚Á„Uà ‹Ê∑§ ◊¥ flãŒŸÊ ∑§ ÿÊÇÿ „Ò¥U–””
““Á¡‚ Á‹XU (◊ÈÁŸ-fl‡ÊÊÁŒ) ◊¥ ÕÊ«∏Ê ’„ÈUà ÷Ë ¬Á⁄Uª˝„U ∑§Ê ª˝„UáÊ „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ÁŸãŒŸËÿ
Á‹XU „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ Á¡ŸÊª◊ ◊¥ ¬Á⁄Uª˝„⁄UÁ„Uà ∑§Ê „UË ÁŸŒÊ̧· ‚ÊäÊÈ ◊ÊŸÊ ªÿÊ „ÒU–””
‹ÊÒÁ∑§∑§ Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ◊¥ ¡Ê ‚ÊäÊÈ ‚¥‹ÇŸ ⁄U„UÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, fl ÷Ë ‚êÿÄàfl-⁄UÁ„Uà ÿ„UÊ° ’ÃÊÿ
ªÿ „ÒU¥– ‹ÊÒÁ∑§∑§ √ÿfl„UÊ⁄U (©UŸ∑§ Á‹∞) flÁ¡¸Ã „UÊÃ Ê „ÒU óßU‚ ¬„U‹ ÷Ë (ªÊÕÊ-~x ∑§) √ÿÊÅÿÊŸ
◊¥ ’ÃÊÿÊ ¡Ê øÈ∑§Ê „ÒU–
{780 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•òÊŒ¥ ôÊÿ◊˜ó üÊ◊áÊÊŸÊ¥ ∑ΧÃ SflÊà◊∑§ÀÿÊáÊ‚ÊäÊŸ¥ ¬˝◊ÈπàflŸ ∑§Ã¸√ÿ◊˜– ôÊÊŸ-

©U¬Œ‡ÊÊÁŒÁ÷— ¬⁄U∑§ÀÿÊáÊ¥ ªÊÒáÊ∑§Ã¸√ÿ¥ ÷flÁÖ •Ã— ∑§ŒÊÁøØ ◊ÈÁŸ— ¬⁄U∑§ÀÿÊáÊ∑§Êÿ¸cflÁ¬
¬˝flø◊ÊŸÊ ŒÎ‡ÿÃ, Á∑§ãÃÈ ‚¥‚Ê⁄UflÁäʸ∑§Ê‚È ‹ÊÒÁ∑§∑§Á∑˝§ÿÊ‚È ÃÈ Ÿ ∑§ŒÊÁøØ ¬˝fløÃ–
•Ã∞fl ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-27, 32) S¬CU◊ÈQ§◊˜ó
‚√fl ∑§‚Êÿ ◊ÈûÊ¥ ªÊ⁄Ufl-◊ÿ-⁄UÊÿ-ŒÊ‚-flÊ◊Ê„¥U–
‹Êÿflfl„UÊ⁄UÁfl⁄UŒÊ •å¬Ê ¤ÊÊ∞Á„U ¤ÊÊáÊàÕÊ––
ßUÿ ¡ÊÁáÊ™§áÊ ¡Ê߸U flfl„UÊ⁄¥U øÿßU ‚√fl„UÊ ‚√fl¥–
¤ÊÊÿßU ¬⁄U◊å¬ÊáÊ¥ ¡„U ÷ÁáÊÿ¥ Á¡áÊflÁ⁄¥UŒáÊ––
¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ âÊ (3/26) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
ßU„U ‹ÊªÁáÊ⁄UÊflÄπÊ •å¬Á«U’hUÊ ¬⁄UÁê◊ ‹ÊÿÁê◊–
¡ÈûÊÊ„UÊ⁄UÁfl„UÊ⁄UÊ ⁄UÁ„UŒ∑§‚Ê•Ê „Ufl ‚◊áÊÊ––

ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó üÊ◊áÊÊ¥ ∑§ Á‹∞ ÁŸ¡-•Êà◊Ê ∑§Ê ∑§ÀÿÊáÊ ∑§⁄UŸÊ ¬˝◊Èπ ∑§Ã¸√ÿ
„UÊÃÊ „ÒU– ôÊÊŸ ∑§ mÊ⁄UÊ, ©U¬Œ‡Ê •ÊÁŒ mUÊ⁄UÊ •ãÿ ∑§Ê ∑§ÀÿÊáÊ ∑§⁄UŸÊ óÿ„U ªÊÒáÊ ∑§Ã¸√ÿ „UÊÃÊ „ÒU–
ßU‚Á‹∞ ∑§÷Ë-∑§÷Ë ◊ÈÁŸ •ãÿ ∑§ ∑§ÀÿÊáÊ ∑§ ∑§ÊÿÊZ ◊¥ ÷Ë ¬˝flÎûÊ ŒÎÁCUªÊø⁄U „UÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ fl„U
‚¥‚Ê⁄Ufläʸ∑§ ‹ÊÒÁ∑§∑§ Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ◊¥ ÃÊ ∑§÷Ë ¬˝flÎûÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–
ßU‚ËÁ‹∞ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-w| fl xw) ◊¥ S¬CU ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““◊ÈÁŸ ‚◊Sà ∑§·ÊÿÊ¥, ªÊ⁄Ufl, ◊Œ, ⁄Uʪ, mU· fl ◊Ê„U ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U ‹Ê∑§√ÿfl„UÊ⁄ ‚ Áfl⁄UÃ
„UÊÃÊ „ÈU•Ê äÿÊŸÁSÕà „UÊ •Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
““∞‚Ê ¡ÊŸ∑§⁄U ÿÊªË ‚’ Ã⁄U„U ‚ ‚’ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ √ÿfl„UÊ⁄U ∑§Ê ¿UÊ«∏ÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Á¡ŸãŒ˝ Œfl
Ÿ ¡Ò‚Ê ∑§„UÊ „ÒU, ©U‚Ë M§¬ ◊¥ ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (x/w{) ◊¥ ÷Ë ∞‚Ê ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““üÊ◊áÊ ßU„U‹Ê∑§ ‚ ÁŸ⁄U¬ˇÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU, ¬⁄U‹Ê∑§ ∑§Ë •Ê∑§Ê¥ˇÊÊ ‚ ÷Ë ⁄UÁ„Uà „UÊÃÊ „ÒU, fl„U
∑§·Êÿ-⁄UÁ„Uà „UÊÃÊ „ÒU ÃÕÊ ©U¬ÿÈQ§ •Ê„UÊ⁄U-Áfl„UÊ⁄U ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê „UÊÃÊ „ÒU–””
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆy) —— 781}

Á∑§@, •ÁflÁë¿UãŸÿÊ SflÊà◊∑§ÀÿÊáÊÁ‚h˜UÿÊ ‚„U ÿÁŒ ¬⁄U∑§ÀÿÊáÊ◊Á¬ Sfl× ‚ê÷flØ,

Ãʌ·Ê ‹ÊÒÁ∑§∑§√ÿfl„UÊ⁄‘U ¬˝flÎÁûÊ— üÊ◊áÊÊŸÊ¥ ‚◊ÈÁøÃÒfl– •Ã ∞fl ‚íôÊÊŸÊ¬Œ‡ÊŸ üÊ◊áÊÊŸÊ¥
SflÊà◊¬⁄UÊ÷
 ÿ∑§ÀÿÊáÊ¥ ‡ÊÊSòÊ·È ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜– ÿÕÊ ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-vvÆ) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó
•ÊŒ¬⁄U‚◊ÈhUÊ⁄UÊ •ÊáÊÊ flë¿UÀ‹ŒËfláÊÊ ÷ûÊË–
„UÊÁŒ ¬⁄UŒ‚ªûÊ •√flÊÁë¿UûÊË ÿ ÁÃàÕS‚––
•òÊÒfl Áfl¡ÿÊŒÿÊ≈UË∑§ÊÿÊ¥ Áfl‡ÊŒË∑ΧÃ◊Á¬ó ““üÊÿÊ˘ÁÕ¸ŸÊ Á„U Á¡Ÿ‡ÊÊ‚Ÿflà‚‹Ÿ ∑§Ã¸√ÿ
∞fl ÁŸÿ◊Ÿ Á„UÃÊ¬Œ‡Ê—” (fl⁄UÊ¥ªøÁ⁄UÃ-1/13) ßUàÿÊôÊÊ ‚fl¸ÁflŒÊ¥ ‚Ê ¬Á⁄U¬ÊÁ‹ÃÊ ÷flÁà óßUÁÖ””
äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 13, πá«U-5, ÷ʪ-5, ‚Í. 50) ø ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó ““Á∑§◊ÕZ ‚fl¸∑§Ê‹¥
√ÿÊÅÿÊÿÃ– üÊÊÃÈ√ÿʸÅÿÊÃÈp •‚¥ÅÿÊêÈáÊüÊáÿÊ ∑§◊¸ÁŸ¡¸⁄UáÊ„UÃÈàflÊØ–””

•ÊÒ⁄U, •¬Ÿ •Êà◊-∑§ÀÿÊáÊ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§Ê •ÁflÁë¿U㟠⁄UπŸ ∑§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ ÿÁŒ ¬⁄U∑§ÀÿÊáÊ
÷Ë Sfl× ‚ê÷fl „UÊ ¡Ê∞ ÃÊ ∞‚ ‹ÊÒÁ∑§∑§ √ÿfl„UÊ⁄U ◊¥ üÊ◊áÊÊ¥ ∑§Ë ¬˝flÎÁûÊ ‚◊ÈÁøà „UË „UÊÃË „ÒU–
ßU‚ËÁ‹∞ ‚íôÊÊŸ-©U¬Œ‡Ê ‚ üÊ◊áÊÊ¥ ∑§Ê SflÊà◊ fl ¬⁄U∑§Ëÿ -ŒÊŸÊ¥ ∑§ ∑§ÀÿÊáÊ Á∑§ÿ ¡ÊŸ ∑§Ê
¬˝ÁìʌŸ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ¡Ò‚Ê Á∑§ ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vvÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ
„ÒUó
““(ôÊÊŸÊÁŒ ∑§Ê) ©U¬Œ‡Ê ŒŸ ◊¥ (ÿ ‹Ê÷) „UÊÃ „Ò¥Uó •Êà◊Ê fl ¬⁄U ∑§Ê ©UhUÊ⁄U (∑§ÀÿÊáÊ),
ÃËÕZ∑§⁄U ∑§Ë •ÊôÊÊ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ, flÊà‚Àÿ ∑§Ë ¬Ê‹ŸÊ, äÊ◊¸-¬˝÷ÊflŸÊ, Á¡Ÿ-fløŸ ◊¥ ÷ÁQ§ •ÊÒ⁄U
ÃËÕ¸ ∑§Ë •√ÿÈÁë¿UÁûÊ (¬⁄Uê¬⁄UÊ ∑§Ê ’ŸÊÿ ⁄UπŸÊ)–””
ÿ„UË¥ Áfl¡ÿÊŒÿÊ ≈UË∑§Ê ◊¥ ÿ„U S¬CU ÷Ë Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““∑§ÀÿÊáÊ ∑§ ßUë¿ÈU∑§ ∞fl¥ Á¡Ÿ‡ÊÊ‚Ÿ
∑§ ¬˝Áà flÊà‚Àÿ ⁄UπŸ flÊ‹ ∑§Ê ÁŸÿ◊× Á„UÃÊ¬Œ‡Ê ∑§⁄UŸÊ „UË øÊÁ„U∞ (fl⁄Uʪ¥ øÁ⁄UÃ, v/vx ‡‹Ê∑§),
ßU‚ Ã⁄U„U ‚fl¸ôÊ ∑§Ë •ÊôÊÊ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ (äÊ◊Ê̧¬Œ‡Ê ◊¥) „UÊÃÊ „ÒU–””
äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. vx, πá«U-z, ÷ʪ-z, ‚Í. zÆ) ◊¥ ÷Ë ÿ„U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““‚fl¸∑§Ê‹
◊¥ √ÿÊÅÿÊŸ ÄÿÊ¥ ∑§⁄UÃ „Ò¥U? (‚◊ÊäÊÊŸó) øÍ°Á∑§ fl„U (√ÿÊÅÿÊŸ) √ÿÊÅÿÊÃÊ fl üÊÊÃÊ (ŒÊŸÊ¥) ∑§
•‚¥ÅÿÊà ªÈáÊüÊáÊË M§¬ ‚ „UÊŸ flÊ‹Ë ∑§◊¸-ÁŸ¡¸⁄UÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
{782 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á∑§@, ÿÁŒ ‹ÊÒÁ∑§∑§√ÿfl„UÊ⁄‘U SflÊà◊∑§ÀÿÊáÊ¥ ’ÊÁäÊÃ¥ ÷flÁÃ, ÃŒÊ ‚ √ÿfl„UÊ⁄USàÿÊíÿ

∞fl– •Ã ∞fl ßUCUÊ¬Œ‡Êª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-32) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
¬⁄UÊ¬∑ΧÁÃ◊Èà‚Îíÿ SflÊ¬∑§Ê⁄U¬⁄UÊ ÷fl–
©U¬∑ȧfl¸Ÿ˜ ¬⁄USÿÊôÊÊ ŒÎ‡ÿ◊ÊŸSÿ ‹Ê∑§flØ––
•ãÿìÊ, ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-101-102) ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
•ÊŒÁ„UŒ◊ÿÊáÊ¥ÃÊ ◊Èí¤ÊÁŒ ◊Í…UÊ ‚◊ÊÁŒÿÁŒ ∑§ê◊¥–
∑§ê◊ÁáÊÁ◊ûÊ¥ ¡ËflÊ ¬⁄UËÁŒ ÷fl‚Êÿ⁄U◊áʥå––
¡ÊáÊ¥ÃS‚ÊŒÁ„UŒ¥ •Á„UŒÁáÊÿûÊË ÿ Á„UŒ¬ÁflûÊË ÿ–
„UÊÁŒ ÿ ÃÊ ‚ Ãê„UÊ •ÊŒÁ„UŒ¥ •Êª◊Œ√fl¥––
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-156) Áfl¡ÿÊŒÿÊ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ‚◊ÈhÎUÃ ¬l ø Áfl‡Ê·Ã—
¬⁄UÊ◊ÎCU◊ó
˜

•ÊÒ⁄U, ÿÁŒ ‹ÊÒÁ∑§∑§ √ÿfl„UÊ⁄U ∑§⁄UŸ ◊¥ •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§Ê ∑§ÀÿÊáÊ ’ÊÁäÊà „UÊÃÊ „ÒU ÃÊ fl„U
√ÿfl„UÊ⁄U àÿÊíÿ „UË „ÒU– ßU‚ËÁ‹∞ ßUCUÊ¬Œ‡Ê ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-xw) ◊¥ ÿ„U ∑§„UÊ „Òó
““•ãÿ ∑§Ê ©U¬∑§Ê⁄U ¿UÊ«∏Ê •ÊÒ⁄U •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§ ∑§ÀÿÊáÊ ◊¥ Ãà¬⁄U „UÊ•Ê– ‚Ê◊Êãÿ ‹ÊªÊ¥
∑§Ë Ã⁄U„U •ãÿ ŒÎ‡ÿ◊ÊŸ (•Êà◊Ã⁄U) ∑§Ê ©U¬∑§Ê⁄U ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê •ôÊÊŸË „UÊÃÊ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U ÷Ë, ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ vÆv-vÆw) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““•Êà◊-Á„Uà ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸŸ flÊ‹Ê ◊Ê„UÿÈQ§ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U fl„U ◊Í…∏U ∑§◊¸-ª˝„UáÊ (’ãäÊŸ)
∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ∑§◊¸ ∑§Ê ÁŸÁ◊ûÊ ¬Ê∑§⁄U fl„U •Ÿãà ‚¥‚Ê⁄U-‚ʪ⁄U ◊¥ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
““•Êà◊-Á„Uà ∑§Ê ¡Ê ¡ÊŸÃÊ „ÒU, ©U‚∑§ •Á„Uà ‚ ÁŸflÎÁûÊ •ÊÒ⁄U Á„Uà ◊¥ ¬˝flÎÁûÊ „UÊÃË „ÒU–
ßU‚Á‹∞ •Êà◊-Á„Uà ∑§Ê •Êª◊ ‚ ¡ÊŸŸÊ-‚ËπŸÊ øÊÁ„U∞–””
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vz{) ∑§Ë Áfl¡ÿÊŒÿÊ ≈UË∑§Ê ◊¥ ©UhÎà ∞∑§ ¬l ◊¥ ÿ„U
¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆy) —— 783}

•ÊŒÁ„UŒ¥ ∑§ÊŒ√fl¥ ¡ßU ‚Ä∑§ßU ¬⁄UÁ„Uÿ¥ ø ∑§ÊŒ√fl¥––

•å¬Á„Uÿ¬⁄UÁ„UÿÊŒÊ •å¬Á„UŒ¥ ‚È_‰U ∑§ÊŒ√fl¥––
flSÃÈ× SflÊà◊¬⁄UÊ÷ÿÊ¬∑§Ê⁄U∑ȧ‡Ê‹ÊSÃÈ ◊„UʬÈL§·Ê—, ‹Ê∑§ ŒÈ‹¸÷Ê ∞flÁà ÷ªflÃË-
•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-485) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
•ÊŒ_U◊fl Áø¥ÃŒÈ◊ÈÁ_UŒÊ ¡ ¬⁄U_U◊Áfl ‹Êª–
∑§«ÈUÿ»§L§‚Á„¥U ‚Ê„¥UÁà Ã „ÈU •ÁŒŒÈÀ‹„UÊ ‹Ê∞––
¬⁄UãÃÈ ÿ üÊ◊áÊÊ— SflÊà◊Á„UÃ◊Ȭˇ ÿ, ‹Ê∑§√ÿfl„UÊ⁄‘U ∞fl ⁄UÃÊ ÷flÁãÃ, Ã ⁄UʪÊlȬ„UÃÊ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸
÷˝CUÊ— ∑˝§◊‡ÊÊ ÷flÁãÃ, ÃÕÊ ¬Ê¬Ê⁄Uê÷ÊÁŒ·È ¬˝flø◊ÊŸÊ— ŒÈª¸ÁÃ@ ¬˝ÊåŸÈflÁãÖ •Ã— SflÊà◊Á„UÃ¥
‚fl¸ÃÊ÷ÊflŸ ‚ÊäÊŸËÿÁ◊Áà „U ÷√ÿ! ‚êÿªfl’Èh˜Uÿ ‚êÿÄàflÁfl⁄UÊÁäÊ∑§Ê— Á∑˝§ÿÊ— ¬Á⁄UNàÿ
◊ÊˇÊ◊ʪ¸˘ª˝‚⁄UÊ ÷flÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

““‚fl¸¬˝Õ◊ •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§Ê Á„Uà ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– ÿÁŒ ‡ÊÄÿ „UÊ ÃÊ ¬⁄U-Á„Uà ÷Ë ∑§⁄UŸÊ
øÊÁ„U∞– •Êà◊Á„Uà •ÊÒ⁄U ¬⁄UÁ„Uà ◊¥, •Êà◊Á„Uà „UË •ë¿UË Ã⁄U„U ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
flSÃÈ× ∞‚ ◊„UʬÈL§·, ¡Ê •¬ŸÊ fl ¬⁄UÊÿÊ, ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê ©U¬∑§Ê⁄U ∑§⁄UÃ „Ò¥U , ‹Ê∑§ ◊¥ ŒÈ‹¸÷
„UË „Ò¥U ó∞‚Ê ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-y}z) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““•¬Ÿ „UË (∑§ÀÿÊáÊ) ∑§Êÿ¸ ∑§Ë ÁøãÃÊ ◊¥ Ãà¬⁄U „UÊÃ „ÈU∞ ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§ ∑§Êÿ¸ ∑§Ê ÷Ë ¡Ê ∑§≈ÈU
fl ∑§ΔUÊ⁄U fløŸÊ¥ ‚ ‚ÊäÊÃ „Ò¥U, fl ¬ÈL§· ÃÊ ‹Ê∑§ ◊¥ •àÿãà ŒÈ‹¸÷ „UË „ÒU¥–””
¬⁄UãÃÈ ¡Ê üÊ◊áÊ •Êà◊-∑§ÀÿÊáÊ ∑§Ë ©U¬ˇÊÊ ∑§⁄U ‹Ê∑§√ÿfl„UÊ⁄U ◊¥ „UË ⁄Uà „UÊÃ „Ò¥U, fl ∑˝§◊‡Ê—
⁄UʪÊÁŒ ‚ ª˝Sà „UÊ∑§⁄U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ‚ ÷˝CU „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ¬Ê¬Ê⁄Uê÷ •ÊÁŒ ◊¥ ¬˝flÎûÊ „UÊ∑§⁄U ŒÈª¸Áà ∑§Ê
÷Ë ¬˝Êåà ∑§⁄UÃ „Ò¥U– •Ã— •Êà◊-Á„Uà ∑§Ë Á‚ÁhU ‚÷Ë ©U¬ÊÿÊ¥ ‚ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ ó∞‚Ê •ë¿UË
Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U „U ÷√ÿ! ‚êÿÄàfl-Áfl⁄UÊäÊ∑§ Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ •ª˝‚⁄U
„UÊ•Ê óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
{784 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¬ÈŸ⁄UÁ¬ ‚êÿÄàfl„UËŸ◊ÈŸËŸÊ¥ SflM§¬¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ©UǪʄUÊ-¿UãŒ‚Ê ÁŸÁŒ¸‡ÊÁãÃó

áÊ ‚„¥UÁà ßUŒ⁄UŒå¬¥ ÕÈfl¥Áà •å¬ÊáÊ◊å¬◊Ê„U嬥–
Á¡é÷ÁáÊÁ◊ûÊ¥ ∑ȧáÊ¥Áà ∑§îÊ¥ Ã ‚Ê„ÈU ‚ê◊-©Uê◊ÈÄ∑§Ê––105––
¿UÊÿÊó Ÿ ‚„UãÃ ßUÃ⁄UŒ¬Z SÃÈflÁãà •Êà◊ÊŸ◊˜ •Êà◊◊Ê„UÊàêÿ◊˜–
Á¡uUÊÁŸÁ◊ûÊ¥ ∑ȧfl¸Áãà ∑§ÊÿZ Ã ‚ÊäÊfl— ‚êÿÄàfl-©Uã◊ÈQ§Ê—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊ ∞fl– (Ã ‚Ê„È ‚ê◊-©Uê◊ÈÄ∑§Ê) Ã ‚ÊäÊfl— ‚êÿÄàfl-
©Uã◊ÈQ§Ê—, ‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÃÊ ÷flãÃËÁà ÁflôÊÿ◊˜– ∑§ËŒÎ‡ÊÊ— ‚ÊäÊfl— ‚êÿÄàfl„UËŸÊ—? ©UëÿÃó (áÊ ‚„¥UÁÃ
ßUŒ⁄UŒå¬¥) ßUÃ⁄‘U·Ê¥ SflS◊ÊŒãÿ·Ê¥ ∑§·ÊÁ@ŒÁ¬ ¬ÈL§·ÊáÊÊ¥ Œ¬Z, ªÈáʬ˝‡Ê¥‚ÊÁŒ∑¥§ Ÿ ‚„UãÃ, Ÿ ·Ê…U¥È ‚◊Õʸ—
÷flÁãÃ, •ãÿ·Ê¥ ªÈáʬ˝‡Ê¥‚Ÿ¥ üÊÈàflÊ ⁄UÊ·¥ ¬˝∑§≈UÿÁãÃ, ÿmUÊ Áfl⁄UÊäÊM§¬áÊ Ãà¬˝ÁÃflÊŒ¥ ∑ȧfl¸ÁãÃ, Ã
‚êÿÄàflÁfl⁄UÊÁ äÊŸË¥ Á∑˝§ÿÊ¥ ÁflŒäÊÃËàÿʇÊÿ—–

‚êÿÄàfl-„UËŸ ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ¬ÈŸ— ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©UǪʄUÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ∑§⁄U ⁄U„U
„ÒU¥ó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê ŒÍ‚⁄‘U ∑§ ’«∏嬟 ∑§Ê ‚„UŸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ •ÊÒ⁄U Sflÿ¥ ∑§Ê ∞fl¥ •¬Ÿ
◊„Uûfl ∑§Ê „UË (SÃÈÁÃ) ªÈáʪʟ ∑§⁄UÃ „ÒU¥ , ÃÕÊ •¬ŸË Á¡uUÊ (⁄U‚ÊSflÊŒ) ∑§ Á‹∞ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹
⁄U„UÃ „Ò¥U, fl ‚ÊäÊÈ ‚êÿÄàfl ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU¥––vÆz––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „UË „ÒU– (Ã ‚ÊäÊfl— ‚êÿÄàfl-©Uã◊ÈQ§Ê—)
fl ‚ÊäÊÈ ‚êÿÄàfl ‚ ©Uã◊ÈQ§ ÿÊŸË ⁄UÁ„Uà „UÊÃ „Ò¥U óÿ„U ¡ÊŸ¥– ∑Ò§‚ ‚ÊäÊÈ ‚êÿÄàfl ‚ „UËŸ „UÊÃ
„Ò¥U? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (Ÿ ‚„UãÃ ßUÃ⁄UŒ¬¸◊˜) •ãÿ, •¬Ÿ ‚ Á÷㟠Á∑§‚Ë ÷Ë ¬ÈL§· ∑§Ê Œ¬¸ •ÕʸØ
©U‚∑§ ªÈáÊ ∑§Ë ¬˝‡Ê¥‚Ê •ÊÁŒ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ‚„UŸ ∑§⁄UÃ, ‚„UŸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ¬ÊÃ, •ãÿ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ë ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§Ê
‚ÈŸ∑§⁄U ⁄UÊ· ¬˝∑§≈U ∑§⁄UÃ „Ò¥U ÿÊ Áfl⁄UÊäÊ M§¬ ◊¥ ©U‚∑§Ê ¬˝ÁÃflÊŒ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, fl ‚êÿÄàfl-Áfl⁄UÊäÊË
Á∑˝§ÿÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆz) —— 785}

ÿÕÊÕ¸üÊ◊áÊÊSÃÈ ‚◊Ⱥfl ˝ Ø äÊÒÿ-¸ ÁŸÁfl¸∑§Ê⁄U÷ÊflÿÈQ§Ê— ÷flÁãÖ ©UQ§¥ ø ◊Í‹ÊøÊ⁄Uªã˝ Õ (ªÊÕÊ-

861)ó Ã „UÊ¥Áà ÁáÊÁ√flÿÊ⁄UÊ ÁÕÁ◊Œ◊ŒË ¬ÁŒÁ_UŒÊ ¡„UÊ ©UŒäÊË––
ÃÕÊ ø (ÕÈflÁ¥ à •å¬ÊáÊ◊å¬◊Ê„U嬥) ÿ üÊ◊áÊÊ •Êà◊ÊŸ¥ SÃÈflÁãÃ, •Êà◊-◊Ê„UÊàêÿ¥ ø Sflÿ◊fl
¬˝ ∑ §≈U ÿ ÁãÃ, Ã˘ Á¬ ‚êÿÄàfl⁄UÁ „UÃÊ ÁflôÊÿÊ—– ‚êÿÄàflÿÈ Q§SÃÈ SflÊà◊ÊŸ¥ ÃÎ áÊflØ ◊ŸÈ Ã ,
©U¬ªÍ„UŸªÈáÊÿÈQ§— ‚ ÁŸ¡ªÈáÊÊŸ˜ ∑§ŒÊÁøŒÁ¬ Ÿ ¬˝∑§Ê‡ÊÿÁÖ
©UQ¥§ ø SflÊÁ◊∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-313, 419)ó
¡Ê áÊ ÿ ∑ȧ√flÁŒ ª√fl¥ ¬ÈûÊ∑§‹ûÊÊßU-‚√fl-•àÕ‚È–
©U fl ‚◊÷Êfl ÷ÊflÁŒ •å¬ÊáÊ¥ ◊È á ÊÁŒ ÁÃáÊ◊ û Ê¥ – –
¡Ê ¬⁄UŒÊ‚¥ ªÊflÁŒ ÁáÊ¡‚È∑§ÿ¥ ¡Ê áÊ ¬fl«UŒ ‹Ê∞–
÷Áflÿ√fl-÷ÊfláÊ⁄U•Ê ©UflªÍ„UáÊ-∑§Ê⁄U•Ê ‚Ê „ÈU––

ÿÕÊÕ¸ üÊ◊áÊ ÃÊ ‚◊ÈŒ˝ ∑§Ë Ã⁄U„U äÊÒÿ¸ fl ÁŸÁfl¸∑§Ê⁄U ÷Êfl ‚ ÿÈQ§ „UÊÃ „Ò¥U– ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ
(ªÊÕÊ-}{v) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““fl üÊ◊áÊ ÁŸÁfl¸∑§Ê⁄UË, •ŸÈhUà ◊Ÿ ∑§ ÃÕÊ ‚◊ÈŒ˝ ∑§Ë Ã⁄U„U
ªê÷Ë⁄U fl ˇÊÊ÷⁄UÁ„Uà „UÊÃ „Ò¥U–””
ÃÕÊ (SÃÈflÁãà •Êà◊ÊŸ◊˜ •Êà◊◊Ê„UÊàêÿ◊˜) ¡Ê üÊ◊áÊ •¬ŸË SÃÈÁà ∑§⁄UÃ „Ò¥U, Sflÿ¥ „UË
•¬Ÿ ◊Ê„UÊàêÿ ∑§Ê ¬˝∑§≈U ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ©Uã„¥U ÷Ë ‚êÿÄàfl⁄UÁ„Uà ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– ‚êÿÄàfl ‚ ÿÈQ§
(üÊ◊áÊ) ÃÊ •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§Ê ÃÎáÊ-ÃÈÀÿ ◊ÊŸÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ©U¬ªÍ„UŸ ªÈáÊ ‚ ÿÈQ§ „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ
•¬Ÿ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ∑§÷Ë ¬˝∑§ÊÁ‡Êà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
SflÊÁ◊∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-xvx fl yv~) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““fl„U ‚êÿÇŒÎÁCU ¬ÈòÊ, SòÊË •ÊÁŒ ‚◊Sà ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ ªfl¸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, ©U¬‡Ê◊ ÷Êfl ∑§Ê ÷ÊÃÊ
„ÒU •ÊÒ⁄U Sflÿ¥ ∑§Ê ÃÎáÊ ‚◊ÊŸ ◊ÊŸÃÊ „ÒU–””
““¡Ê ‚êÿÇŒÎÁCU ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§ ŒÊ·Ê¥ ∑§Ê …UÊ°∑§ÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U •¬Ÿ ‚È∑Χà ∑§Ê ‹Ê∑§ ◊¥ ¬˝∑§ÊÁ‡ÊÃ
Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ– fl„U ∞‚Ë ÷ÊflŸÊ ⁄UπÃÊ „ÒU Á∑§ ¡Ê ÷ÁflÃ√ÿ „ÒU, fl„UË „UÊÃÊ „ÒUó ©U‚ ©U¬ªÍ„UŸ ªÈáÊ ∑§Ê
äÊÊ⁄U∑§ ∑§„UÃ „Ò¥U–””
{786 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Êà◊¬˝‡Ê¥‚Ê ÃËfl˝∑§·ÊÿÁøqU◊flÁà ø ÃòÊÒfl (ªÊÕÊ-92) ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó

•å¬¬‚¥‚áÊ∑§⁄UáÊ¥ ¬ÈîÊ‚È Áfl ŒÊ‚ª„UáÊ‚Ë‹ûÊ¥–
fl⁄UäÊ⁄UáÊ¥ ø ‚ÈßU⁄¥U ÁÃ√fl∑§‚ÊÿÊáÊ Á‹¥ªÊÁáÊ––
∞ÃŒ˜ŒÎC˜UÿÒfl •Êà◊¬˝‡Ê¥‚Ÿfl¡¸ŸËÿÃÊÁfl·ÿ ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ-ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-361-370,
373) Áfl‡ÊŒË∑ΧÃ◊Á¬ó
•å¬¬‚¥‚¥ ¬Á⁄U„U⁄U„U ‚ŒÊ ◊Ê „UÊ„U ¡‚ÁfláÊÊ‚ÿ⁄UÊ–
•å¬ÊáÊ¥ ÕÊfl¥ÃÊ ÃáÊ‹„ÈU„UÊ „UÊÁŒ „ÈU ¡áÊÁê◊––
‚¥ÃÊ Áfl ªÈáÊÊ ∑§àÕ¥ÃÿS‚ áÊS‚¥Áà ∑¥§Á¡∞ fl ‚È⁄UÊ–
‚Ê øfl „UflÁŒ ŒÊ‚Ê ¡¥ ‚Ê ÕÊ∞ÁŒ •å¬ÊáÊ¥––

•Êà◊-¬˝‡Ê¥‚Ê ÃËfl˝ ∑§·Êÿ ∑§Ê „UË ÁøqU „ÒUó ∞‚Ê fl„UË¥ (SflÊ. ∑§ÊÁø. ªÊÕÊ-~w) ßU‚
¬˝∑§Ê⁄U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““•¬ŸË ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§⁄UŸÊ, ¬Ííÿ ¬ÈL§·Ê¥ ◊¥ ÷Ë ŒÊ· ÁŸ∑§Ê‹Ÿ ∑§Ê Sfl÷Êfl „UÊŸÊ, •ÊÒ⁄U •àÿãÃ
‹ê’ ‚◊ÿ Ã∑§ flÒ⁄U ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸÊ óÿ ÃËfl˝ ∑§·Êÿ flÊ‹ ¡ËflÊ¥ ∑§ ÁøqU „UÊÃ „Ò¥U–””
ßU‚Ë ŒÎÁCU ‚ ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-x{v-x|Æ, x|x) ◊¥ •Êà◊-¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§Ë
„UÿM§¬ÃÊ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U S¬CUË∑§⁄UáÊ ÷Ë Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““•¬ŸË ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§⁄UŸÊ ‚ŒÊ ∑§ Á‹∞ ¿UÊ«U∏ ŒÊ– •¬Ÿ ÿ‡Ê ∑§Ê ŸCU ◊à ∑§⁄UÊ, ÄÿÊ¥Á∑§
‚◊ËøËŸ ªÈáÊÊ¥ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ »Ò§‹Ê „ÈU•Ê ÷Ë •Ê¬∑§Ê ÿ‡Ê •¬ŸË ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§⁄UŸ ‚ ŸCU „UÊÃÊ „ÒU– ¡Ê
•¬ŸË ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU fl„U ‚îÊŸÊ¥ ∑§ ◊äÿ ◊¥ ÃÎáÊ ∑§Ë Ã⁄U„U ‹ÉÊÈ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU––””
““◊⁄‘U ◊¥ ÿ ªÈáÊ „ÒU¥ó ∞‚Ê ∑§„UŸ flÊ‹ ◊¥ Áfll◊ÊŸ ÷Ë ªÈáÊ ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ŸCU „UÊ ¡ÊÃ „ÒU¥,
¡Ò‚ ∑§Ê°¡Ë ∑§ ¬ËŸ ‚ ◊ÁŒ⁄UÊ ∑§Ê Ÿ‡ÊÊ ŸCU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– fl„U ¡Ê •¬ŸË ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÿ„UË
©U‚∑§Ê ŒÊ· „ÒU–””
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆz) —— 787}

‚¥ÃÊ Á„U ªÈáÊÊ •∑§Á„¥UÃÿS‚ ¬ÈÁ⁄U‚S‚ áÊ Áfl ÿ áÊS‚¥ÁÖ

•∑§Á„¥UÃS‚ Áfl ¡„U ª„UflßUáÊÊ ¡ªÁflS‚ÈŒÊ Ã¡Ê––
áÊ ÿ ¡Êÿ¥Áà •‚¥ÃÊ ªÈáÊÊ Áfl∑§àÕ¥ÃÿS‚ ¬ÈÁ⁄U‚S‚–
äÊ¥Áà „ÈU ◊Á„U‹Êÿ¥ÃÊ fl ¬¥«UflÊ ¬¥«UflÊ øfl––
‚¥Ã¥ ‚ªÈáÊ¥ Á∑§ÁûÊîʥå ‚È¡áÊÊ ¡áÊÁê◊ ‚ÊŒÍáÊ–
‹îÊÁŒ Á∑§„U ¬ÈáÊ ‚ÿ◊fl •å¬ªÈáÊÁ∑§ûÊáÊ¥ ∑ȧîÊÊ––
•Áfl∑§àÕ¥ÃÊ •ªÈáÊÊ Áfl „UÊß U ‚ªÈáÊÊ fl ‚È¡áÊ◊í¤ÊÁê◊–
‚Ê øfl „UÊÁŒ „ÈU ªÈáÊÊ ¡¥ •å¬ÊáÊ¥ áÊ ÕÊ∞ßU––
flÊÿÊ∞ ¡¥ ∑§„UáÊ¥ ªÈáÊÊáÊ Ã¥ áÊÊ‚áÊ¥ „Ufl ÃÁ‚¥–
„UÊÁŒ „ÈU øÁ⁄UŒáÊ ªÈáÊÊáÊ ∑§„UáÊ◊Èé÷Ê‚áÊ¥ ÃÁ‚¥––

““¡Ê ¬ÈL§· •¬Ÿ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ë ¬˝‡Ê¥‚Ê Sflÿ¥ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ ©U‚∑§ Áfll◊ÊŸ ªÈáÊ ŸCU Ÿ„UË¥ „UÊÃ–
ÿÁŒ fl„U •¬Ÿ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ë ¬˝‡Ê¥‚Ê Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ ÃÊ ©U‚∑§ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ë ¬˝ÅÿÊÁà Ÿ„UË¥ „UÊÃË, ∞‚Ë ’ÊÃ
Ÿ„UË¥ „ÒU– ‚Íÿ¸ •¬Ÿ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê Sflÿ¥ Ÿ„UË¥ ∑§„UÃÊ– Á»§⁄U ÷Ë ©U‚∑§Ê ¬˝Ãʬ ¡ªÃ˜ ◊¥ ¬˝Á‚hU „ÒU–””
““•¬Ÿ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ë ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§⁄UŸ flÊ‹ ¬ÈL§· ◊¥ •Áfll◊ÊŸ ªÈáÊ ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§⁄UŸ ‚ ©Uà¬ãŸ Ÿ„UË¥
„UÊÃ– SòÊË ∑§Ë Ã⁄U„U πÍ’ „UÊfl-÷Êfl ∑§⁄UŸ ¬⁄U ÷Ë Ÿ¬È¥‚∑§ Ÿ¬È¥‚∑§ „UË ⁄U„UÃÊ „ÒU, ÿÈflÃË Ÿ„UË¥ ’Ÿ
¡ÊÃÊ–””
““‚îÊŸ ◊ŸÈcÿÊ¥ ∑§ ’Ëø ◊¥ •¬Ÿ Áfll◊ÊŸ ÷Ë ªÈáÊ ∑§Ë ¬˝‡Ê¥‚Ê ‚ÈŸ∑§⁄U ‹Áí¡Ã „UÊÃÊ „ÒU–
Ã’ fl„U Sflÿ¥ „UË •¬Ÿ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ë ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑Ò§‚ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ „ÒU–””
““•¬ŸË ¬˝‡Ê¥‚Ê Ÿ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê Sflÿ¥ ªÈáÊ⁄UÁ„Uà „UÊÃ „ÈU∞ ÷Ë ‚îÊŸ ∑§ ◊äÿ ◊¥ ªÈáÊflÊŸ
∑§Ë Ã⁄U„U „UÊÃÊ „ÒU– fl„U ¡Ê •¬ŸË ¬˝‡Ê¥‚Ê Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ ÿ„UË ©U‚∑§Ê ªÈáÊ „ÒU–””
““fløŸ ‚ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ∑§„UŸÊ ©UŸ∑§Ê ŸÊ‡Ê ∑§⁄UŸÊ „ÒU •ÊÒ⁄U •Êø⁄UáÊ ‚ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ∑§ÕŸ ©UŸ∑§Ê
¬˝∑§≈U ∑§⁄UŸÊ „ÒU– ªÈáÊÊ¥ ◊¥ •¬ŸË ¬˝flÎÁûÊ ‚ „UË ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ¬˝∑§Ê‡ÊŸ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
{788 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

flÊÿÊ∞ •∑§„¥UÃÊ ‚È¡áÊ Áfl ∑§„¥UÃÊ ÿ øÁ⁄UŒÁ„¥U–

‚ªÈáÊ ¬ÈÁ⁄U‚ÊáÊ ¬ÈÁ⁄U‚Ê „UÊ¥Áà ©Ufl⁄UËfl ‹ÊªÁê◊––
‚ªÈáÊÁê◊ ¡áÊ ‚ªÈáÊÊ Áfl „UÊ„ U ‹„ÈUªÊ áÊ⁄UÊ Áfl∑§ÁàÕ¥ÃÊ–
‚ªÈ á ÊÊ ¥ flÊ •∑§Á„¥ U à Ê flÊÿÊ∞ „U Ê  ¥ Á à •ªÈ á Ê ‚ È – –
øÁ⁄U∞Á„¥U ∑§àÕ◊ÊáÊÊ ‚ªÈáÊ¥ ‚ªÈáÊ‚È ‚Ê÷Œ ‚ªÈáÊÊ–
flÊÿÊ∞ Áfl∑§Á„¥UÃÊ •ªÈáÊÊ fl ¡áÊÁê◊ •ªÈáÊÁê◊––
Á∑§ìÊÊ ¬⁄US‚ Áá¥ÊŒ¥ ¡Ê •å¬ÊáÊ¥ ΔUflŒÈÁ◊ë¿UîÊ–
‚Ê ßUë¿UÁŒ •Ê⁄UÊǪ¥ ¬⁄UÁê◊ ∑§«ÈU•Ê‚„U ¬Ë∞––
ÃÕÊ (Á¡é÷ÁáÊÁ◊ûÊ¥ ∑ȧáÊ¥Áà ∑§îÊ¥) ÿ ø üÊ◊áÊÊ— Á¡uUÊÁŸÁ◊ûÊ¥ ∑§ÊÿZ ∑ȧfl¸ÁãÃ, ÷Ê¡Ÿ-
ªÎÁhUfl‡ÊªÊ— ÁflÁfläÊøÿʸ— ∑ȧfl¸ÁãÃ, Ã˘Á¬ ‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÃÊ ÁflôÊÿÊ—–

““¡Ê fløŸ ‚ Ÿ ∑§„U∑§⁄U ‚ÊäÊÈ¡Ÿ ∑§ ◊äÿ ◊¥ •¬Ÿ •Êø⁄UáÊ ‚ •¬Ÿ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ∑§„UÃ „Ò¥U,
fl ¬ÈL§· ‹Ê∑§ ◊¥ ‚’ ¬ÈL§·Ê¥ ‚ ™§¬⁄U „UÊÃ „Ò¥U–””
““ªÈáÊflÊŸ ¬ÈL§·Ê¥ ◊¥ ªÈáÊflÊŸ ÷Ë ◊ŸÈcÿ ÿÁŒ •¬Ÿ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ∑§„UÃÊ „ÒU ÃÊ fl„U ‹ÉÊÈ „UÊÃÊ
„ÒU– ¡Ò‚ ÁŸªȨ̀áÊÊ¥ ∑§ ◊äÿ ◊¥ •¬Ÿ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê Ÿ ∑§„UŸ flÊ‹Ê ªÈáÊflÊŸ˜ „UÊÃÊ „ÒU–””
““ªÈáÊflÊŸÊ¥ ◊¥ ªÈáÊflÊŸ ◊ŸÈcÿ •¬Ÿ ªÈáÊ ∑§Ê •¬Ÿ •Êø⁄UáÊ ‚ ¬˝∑§≈U ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê „UË
‡ÊÊ÷ÃÊ „ÒU– ¡Ò‚ ÁŸªȨ̀áÊ ◊ŸÈcÿÊ¥ ◊¥ ÁŸªȨ̀áÊ ◊ŸÈcÿ fløŸ ‚ •¬Ÿ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ∑§„UÃÊ „ÈU•Ê ‡ÊÊÁ÷à „UÊÃÊ
„ÒU–””
““¡Ê ¬⁄U ∑§Ë ÁŸãŒÊ ∑§⁄U∑§ •¬Ÿ ∑§Ê ªÈáÊË ∑§„U‹ÊŸ ∑§Ë ßUë¿UÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ŒÍ‚⁄‘U ∑§
mUÊ⁄UÊ ∑§«∏flË •ÊÒ·ÁäÊ ¬ËŸ ¬⁄U •¬Ÿ ŸË⁄UÊªÃÊ øÊ„UÃÊ „ÒU–””
ÃÕÊ (Á¡uUÊÁŸÁ◊ûÊ¥ ∑ȧfl¸Áãà ∑§Êÿ¸◊˜) •ÊÒ⁄U ¡Ê üÊ◊áÊ Á¡uUÊ ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UÃ „Ò¥U,
•ÕʸØ ¡Ê ÷Ê¡Ÿ-ªÎÁhU (‚ÈSflÊŒÈ •Ê„UÊ⁄UÊÁŒ ∑§Ë ‹Ê‹‚Ê) ∑§ fl‡ÊË÷Íà „UÊ∑§⁄U ÁflÁfläÊ Á∑˝§ÿÊ∞°
∑§⁄UÃ „Ò¥U, fl ÷Ë ‚êÿÄàfl⁄UÁ„Uà „Ò¥U óÿ„U ¡ÊŸ¥–
 {Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆz) —— 789}

üÊ◊áÊÊŸÊ¥ ⁄U‚ªÎÁhU— ‚fl¸ÕÊ àÿÊíÿÒfl ÷flÃËÁà Á‹XU¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-12) ¬˝ÊQ§◊˜ó

∑¥§Œå¬ÊßUÿ fl^UßU ∑§⁄U◊ÊáÊÊ ÷ÊÿáÊ‚È ⁄U‚ÁªÁh¥U–
◊Ê߸U Á‹XUÁflflÊ߸U ÁÃÁ⁄UÄπ¡ÊáÊË áÊ ‚Ê ‚◊áÊÊ––
ÿÕÊÕ¸üÊ◊áÊ— ‡ÊÊÒøäÊ◊¸¬Ê‹∑§— ‚◊SËÊ÷⁄UÁ„Uà ∞fl ÷flÁÖ ©UQ¥§ ø SflÊÁ◊∑§ÊÁø-
∑§ÿʟȬˇ̋ Êʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-397)ó
‚◊‚¥ÃÊ‚¡‹áÊ¥ ¡Ê äÊÊflÁŒ ÁÃ√fl‹Ê„U◊‹¬È¥¡¥–
÷ÊÿáÊÁªÁhUÁfl„UËáÊÊ ÃS‚ ‚©UìÊ¥ „Ufl Áfl◊‹¥––
üÊ◊áÊSÿ ÿÕÊÕ¸‡ÊÈhUÁ÷ˇÊÊøÿʸÿÊ ÁŸM§¬áÊ¥ Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ •ª̋ (ªÊÕÊ 107-113)
flˇÿÁãÖ flSÃÈ× üÊ◊áÊSÿ ‚flʸ— Á∑˝§ÿÊ— ‚¥ÿ◊ì—‚ÊÁäÊ∑§Ê—, ∑§◊¸ÁŸ¡¸⁄UÊ◊ÊˇÊ¬˝ÊÁåÄUÃfl ÷flÁãÃ,
÷ÿʇÊÊSŸ„U‹Ê÷Áfl·ÿ‚ÈπÊ∑§Ê¥ˇÊÊÁŸÁ◊ûÊ∑§Ê— ÃSÿ Á∑˝§ÿÊ Ÿ ÷flÁãÖ ∞fl¥ ⁄U‚ªÎÁhUÁŸÁ◊ûÊ∑¥§ ∑§ÊÿZ
‚fl¸ÕÊ üÊÊ◊áÿŒÍ·áÊÊà¬ÊŒ∑¥§ Á‚hU˜ÿÁÖ
üÊ◊áÊÊ¥ ∑§ Á‹∞ ⁄U‚-ªÎÁhU ‚fl¸ÕÊ àÿÊíÿ „UË „UÊÃË „ÒU ó∞‚Ê Á‹XU¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-
vw) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ¬ÈL§· ◊ÈÁŸfl·Ë „UÊ∑§⁄U ÷Ë ∑§Ê㌬˸ •ÊÁŒ ∑ȧÁà‚à ÷ÊflŸÊ•Ê¥ ∑§Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÃÕÊ
÷Ê¡Ÿ ◊¥ ⁄U‚-‚ê’ãäÊË ‹Ê‹È¬ÃÊ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ◊ÊÿÊøÊ⁄UË, ◊ÈÁŸÁ‹XU ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UŸ
flÊ‹Ê ¬‡ÊÈ „ÒU, ◊ÈÁŸ Ÿ„UË¥–””
ÿÕÊÕ¸ üÊ◊áÊ ÃÊ ‡ÊÊÒø äÊ◊¸ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ‚◊Sà ‹Ê÷ ‚ ⁄UÁ„Uà „Ë
„UÊÃÊ „ÒU– SflÊÁ◊∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-x~|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ‚◊÷Êfl fl ‚ãÃÊ· M§¬Ë ¡‹ ‚ ÃÎcáÊÊ fl ‹Ê÷ M§¬Ë ◊‹ ∑§ ‚◊Í„U ∑§Ê äÊÊÃÊ „ÒU
ÃÕÊ ÷Ê¡Ÿ ∑§Ë ªÎÁhU (‹Ê‹‚Ê) ÷Ë Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, ©U‚∑§ ÁŸ◊¸‹ ‡ÊÊÒø äÊ◊¸ „UÊÃÊ „ÒU–””
üÊ◊áÊ ∑§Ë ÿÕÊÕ¸ ‡ÊÈhU (ÁŸŒÊ̧·) Á÷ˇÊÊøÿʸ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U •Êª (ªÊÕÊ
vÆ|-vvx ◊¥) ∑§⁄‘¥Uª– flSÃÈ× üÊ◊áÊ ∑§Ë ‚÷Ë Á∑˝§ÿÊ ‚¥ÿ◊ fl ì ∑§Ë ‚ÊÁäÊ∑§Ê „UÊÃË „ÒU¥ •ÊÒ⁄U
©UŸ∑§Ê ¬˝ÿÊ¡Ÿ ∑§◊¸ÁŸ¡¸⁄UÊ fl ◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊÃÊ „ÒU– ÷ÿ, •Ê‡ÊÊ, SŸ„U, ‹Ê÷ fl Áfl·ÿ‚Èπ ∑§Ë
•Ê∑§Ê¥ˇÊÊ ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ ‚ ©U‚∑§Ë Á∑˝§ÿÊ∞° Ÿ„UË¥ „UÊÃË¥– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ⁄U‚ªÎÁhU ∑§Ë ¬ÍÁø ∑§ Á‹∞ ∑§Êÿ¸
‚fl¸ÕÊ üÊÊ◊áÿ ŒÊ· ∑§Ê ©Uà¬ÊŒ∑§ „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U Á‚hU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
{790 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞fl¥ „U ÷√ÿ! ‚◊SÃÊèÿ— ‚êÿÄàflÁflL§hUÁ∑˝§ÿÊèÿÊ Áfl⁄Uíÿ ◊ÊˇÊ◊ʪʸüÊÿáÊ ‚ÃÃ¥

ÁŸ⁄UÁÃøÊ⁄UÃÿÊ ¬˝ÿÁÃÃ√ÿÁ◊Áà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
∞fl¥ “ÃëøÁflÿÊ⁄UáÊ‚Ë‹Ê” ßàÿÊÁŒªÊÕÊ◊Ê⁄Uèÿ “áÊ ‚„¥UÁà ßUŒ⁄UŒå¬¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊâÊÊ¥ ÿÊflØ
◊ÈÁŸSflM§¬ÁŸM§¬áʬ⁄USòÊÿÊŒ‡ÊªÊÕÊà◊∑§Ê Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸÃÊ¥ ªÃ—–
[ßUÁà üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸«UÊÚ.Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U◊ÈŸËãº˝˝Áfl⁄UÁøÃÊÿÊ¥ ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË≈UË∑§ÊÿÊ¥ Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—
‚ê¬ãŸ—––]U
–– ßUÁà Ÿfl◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—––

ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „U ÷√ÿ! ‚◊Sà ‚êÿÄàfl-Áfl⁄UÊäÊË Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ‚ Áfl⁄UQ§ „UÊ∑§⁄U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§
•ŸÈDUÊŸ ◊¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ÁŸ⁄UÁÃøÊ⁄U (ÁŸŒÊ̧·) M§¬ ‚ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, “ÃëøÁflÿÊ⁄UáÊ‚Ë‹Ê” ßUàÿÊÁŒ (ªÊÕÊ-~x) ‚ ‹∑§⁄U “áÊ ‚„¥UÁà ßUŒ⁄UŒå¬¥”
ßUàÿÊÁŒ (ªÊÕÊ-vÆz) Ã∑§, ◊ÈÁŸ-SflM§¬ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê óÿ„U Ã⁄U„U ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê
Ÿfl◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–
[üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸ «UÊ.Ú Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U∑§Î à “⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË” ŸÊ◊∑§ ≈UË∑§Ê ◊¥ Ÿfl◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U
‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–]
–– ßUÁà ŸflU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—––
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆ{) —— 791}

–– Œ‚◊Ê •Á„UÿÊ⁄UÊ––
(Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—)
•ÕŒÊŸË¥ ◊ÈÁŸøÿʸÁŸM§¬áʬ⁄UÊ Œ‡Ê◊ÊÁäÊ∑§Ê⁄U— ¬˝Ê⁄UèÿÃ– ¬˝Õ◊◊SÿÊÁäÊ∑§Ê⁄USÿ ¬ÊÃÁŸ∑§Ê
ÁŸÁŒ¸‡ÿÃ– •ÁS◊ãŸÁäÊ∑§Ê⁄‘U “øê◊Á_U◊¥‚‹fl‹ÈhÊ” óßUàÿÊÁŒªÊÕÊ¥ (‚¥. 106) •Ê⁄Uèÿ “ÁŒ√flÈûÊ⁄UáÊ
‚Á⁄Uë¿¥U” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ (‚¥. 113) ÿÊflŒ˜ •CUªÊÕÊ— ‚ÁãÖ ÃòÊ ¬˝Õ◊¥ “øê◊Á_U◊¥‚‹fl‹ÈhÊ”
ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 106) ‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÃSÿ ◊ÈŸ— ‡ÊÈŸ ßUfl øCUÊ ÷flÃËÁà ¬˝M§¬ÿÁÖ ÃŒŸãÃ⁄¥U
“÷È¥¡ÁŒ ¡„UÊ‹Ê„¥U” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 107), ÃÕÊ “©UŒ⁄UÁǪ‚◊Ÿ◊Äπ◊ÄπáÊ” ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ
(‚¥. 108), ∞fl¥ m ªÊÕ ÷fl×, ÿòÊ ÁŸM§Á¬Ã¥ ÿã◊ÈŸ⁄UÊ„UÊ⁄Uª˝„UáÊ¥ ôÊÊŸ‚¥ÿ◊ÊlÊ⁄UÊäÊŸÊÁ‚h˜ÿÒ
÷flÃËÁÖ Ã× ¬pÊØ “⁄U‚L§Á„U⁄U◊¥‚◊ŒÁ_U” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 109), ÃÕÊ “’„ÈUŒÈÄπ÷ÊÿáÊ¥”
ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 110), ∞fl¥ ªÊÕÊmÿ¥ fløÃ, ÿòÊ ¬ÈŸ⁄UÁ¬ äÊ◊ʸ⁄UÊäÊŸM§¬¬˝ÿÊ¡ŸÁ‚h˜ÿÒ ∞fl
◊ÈŸ⁄UÊ„UÊ⁄Uª˝„UáÊ¥ ÷flÃËÁà ÁŸM§Á¬Ã◊˜–

–– Œ‚flÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U––
•’ ◊ÈÁŸ-øÿʸ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê Œ‚flÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U ¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU– ¬„U‹ ßU‚
•ÁäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ë ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ’ÃÊ߸U ¡Ê ⁄U„UË „ÒU– ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ◊¥ “øê◊Á_U◊¥‚‹fl‹ÈhÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ
(‚¥. vÆ{) ‚ ‹∑§⁄U “ÁŒ√flÈûÊ⁄UáÊ ‚Á⁄Uë¿¥U” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vvx) Ã∑§ •ÊΔU ªÊÕÊ∞° „Ò¥U– ßUŸ◊¥
¬˝Õ◊ “øê◊Á_U◊¥‚‹fl‹ÈhÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vÆ{) „ÒU ¡Ê ÿ„U ’ÃÊÃË „ÒU Á∑§ ‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÃ
◊ÈÁŸ ∑§Ë øCUÊ ‡flÊŸ ∑§Ë Ã⁄U„U „UÊÃË „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “èÊÈ¥¡ÁŒ ¡„UÊ‹Ê„¥U” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vÆ|)
ÃÕÊ “©UŒ⁄UÁǪ‚◊Ÿ◊Äπ◊ÄπáÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vÆ}), ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŒÊ ªÊÕÊ∞° „Ò¥U, Á¡Ÿ◊¥
ÿ„U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ôÊÊŸ, ‚¥ÿ◊ •ÊÁŒ ∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ ∑§Ë Á‚Áh ∑§ Á‹∞ ◊ÈÁŸ ∑§Ê •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ
„UÊÃÊ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “⁄U‚L§Á„U⁄U◊¥‚◊ŒÁ_U” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vÆ~) ÃÕÊ “’„ÈUŒÈÄπ÷ÊÿáÊ¥”
ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vvÆ), ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŒÊ ªÊÕÊ „Ò¥U, Á¡Ÿ◊¥ ¬ÈŸ— ÿ„U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ äÊ◊ʸ⁄UÊäÊŸÊ
M§¬ ¬˝ÿÊ¡Ÿ ∑§Ë Á‚Áh ∑§ Á‹∞ „UË ◊ÈÈÁŸ ∑§Ê •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ „UÊÃÊ „ÒU–
{792 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃŒŸãÃ⁄¥U “‚¥¡◊Ãfl¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 111), ÃÕÊ “∑§Ê„UáÊ ÿ ∑§‹„UáÊ ÿ”

ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 112), ßUàÿfl¥ m ªÊÕ ÷fl×, ÿÿÊ— ¬˝ÁìÊÁŒÃ¥ ÿØ ◊ÈÁŸ— ‚¥ÿ◊ÊÁŒÁ‚hÿÒ
‡ÊÈhÊà◊¬Á⁄UáÊÊ◊-¬Ífl¸∑§◊Ê„UÊ⁄Uª˝„UáÊ¥ ∑§⁄UÊÁÖ •ãÃÃp “ÁŒ√flÈûÊ⁄UáÊ‚Á⁄Uë¿¥U” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥.
113) fløÃ ÿÊ ¬˝ÁìʌÿÁà ÿã◊ÈŸ— ‡ÊÈhÁŸŒÊ¸·Ê„UÊ⁄UÊ ÷fl‚◊Ⱥ˝Ã⁄UáÊÊÿ ÁŒ√ÿŸÊÒ∑§fl ¬˝÷flÃËÁÖ
∞fl◊SÿÊÁäÊ∑§Ê⁄USÿ ‚◊ÈŒÊÿ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ÁflôÊÿÊ–
¬ÈŸ⁄UÁ¬ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ©UǪʄUÊ¿UãŒ‚Ê ‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÃSÿ ◊ÈŸÁŸ¸Œ‡Ê¸Ÿ¥ ∑§Ê⁄UÿÁãÃó
øê◊Á_U◊‚¥ ‹fl‹ÈhUÊ ‚ÈáÊ„UÊ ªí¡Œ ◊ÈÁáÊ¥ ÁŒ_UÊ–
¡„U ÄU ¬ÊÁfl_UÊ ‚Ê äÊÁê◊_¥U ‚ªËÿ_UÊ–– 106––
¿UÊÿÊó ø◊ʸÁSÕ◊Ê¥‚‹fl‹ÈéäÊ— ‡ÊÈŸ∑§— ª¡¸Áà ◊ÈÁŸ¥ ŒÎCU˜flÊ–
ÿÕÊ ÃÕÊ ¬ÊÁ¬cΔU— ‚ äÊÁ◊¸D¥U ŒÎC˜UflÊ Sfl∑§ËÿÊÕ¸—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ¡„U øê◊Á_U◊¥‚‹fl‹ÈhÊ ‚ÈáÊ„UÊ ◊ÈÁáÊ¥ ÁŒ_UÊ ªí¡Œ, ÄU ‚Ê ‚ªËÿ_UÊ
¬ÊÁfl_UÊ äÊÁê◊_¥U (ÁŒ_UÊ ªí¡Œ) óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–

ßU‚∑§ ¬pÊØ, “‚¥¡◊Ãfl¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vvv), ÃÕÊ “∑§Ê„UáÊ ÿ

∑§‹„UáÊ ÿ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vvw), ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŒÊ ªÊÕÊ „Ò¥U, Á¡Ÿ◊¥ ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ
„ÒU Á∑§ ◊ÈÁŸ ‚¥ÿ◊ •ÊÁŒ ∑§Ë Á‚Áh ∑§ Á‹∞ ‡ÊÈh •Êà◊Ëÿ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ¬Ífl¸∑§ •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
•ãà ◊¥, “ÁŒ√flÈûÊ⁄UáÊ ‚Á⁄Uë¿¥U” ßUàÿÊÁŒ ªÊâÊÊ (‚¥. vvx) „ÒU, ¡Ê ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ ∑§⁄UÃË „ÒU Á∑§
◊ÈÁŸ ∑§Ê ‡ÊÈh fl ÁŸŒÊ̧· •Ê„UÊ⁄U ©U‚∑§ Á‹∞ ÷fl-‚◊ÈŒ˝ ∑§Ê ¬Ê⁄U ∑§⁄UŸ ∑§ „UÃÈ (∞∑§) ÁŒ√ÿ ŸÊÒ∑§Ê
∑§Ë Ã⁄U„U ‚◊Õ¸ „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ë ‚◊ÈŒÊÿ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ¡ÊŸŸË øÊÁ„U∞–
¬ÈŸ— ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©UǪʄUÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ‚êÿÄàfl⁄UÁ„Uà ◊ÈÁŸ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê Œ‡Ê¸Ÿ ∑§⁄UÊ ⁄U„U „ÒU¥ó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ø◊¸, •ÁSÕ fl ◊Ê¥‚ ∑§Ê ‹Ê÷Ë ∑ȧûÊÊ ◊ÈÁŸ ∑§Ê Œπ∑§⁄U
÷Ê¥∑§ÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U (‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÃ) fl„U ¬Ê¬Ë •¬Ÿ SflÊÕ¸ ∑§Ê ŒÎÁCU ◊¥ ⁄Uπ∑§⁄U Á∑§‚Ë
äÊ◊ʸà◊Ê ∑§Ê Œπ∑§⁄U ÷Ê¥∑§ÃÊ „ÒUó Áfl¬⁄UËà ÷Ê·áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU––vÆ{––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ÿÕÊ ø◊ʸÁSÕ◊Ê¥‚‹fl‹ÈéäÊ— ‡ÊÈŸ∑§— ◊ÈÁŸ¥ ŒÎC˜UflÊ ª¡¸ÁÃ, ÃÕÊ
Sfl∑§ËÿÊÕ¸— ¬ÊÁ¬DU— äÊÁ◊¸D¥U (ŒÎC˜UflÊ ª¡¸ÁÃ) óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆ{) —— 793}

(¡„U øê◊Á_U◊¥‚‹fl‹ÈhUÊ ‚ÈáÊ„UÊ ◊ÈÁáÊ¥ ÁŒ_UÊ ªí¡Œ) ÿÕÊ ø◊ʸÁSÕ-◊Ê¥‚Á¬á«U÷Ê¡ŸÊ‚Q§—

EÊ ◊ÈÁŸ¥ ŒÎC˜UflÊ ª¡¸ÁÖ ‚Ê˘ôÊÊŸË ¬‡ÊÈ— ‡ÊVUÃ ÿã◊ÈÁŸ— ÃŒ˜ªÎ„UËÃ◊Ê¥‚Á¬á«U¥ ’‹ÊŒ˜ „UÃȸ◊ÊÿÊÁÃ,
•Ã— ¬˝ÁÃ⁄UÊäÊM§¬áÊ ’ÈÄ∑§ÁÃ, ÁŸ‹¸í¡p ‚Ÿ˜ ∑ȧÁà‚Ã÷Ê¡Ÿ¥ àÿ¡àÿÁ¬ ŸÒfl–
◊„UÊ∑§ÁflŸÊ ÷Ã΄¸ UÁ⁄UáÊÊ ŸËÁÇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-9) ‡ÊÈŸ— Sfl÷ÊflSÿ fláʸŸ¥ ∑ΧÃ◊åÿÁSÃó
∑ΧÁ◊∑ȧ‹ÁøÃ¥ ‹Ê‹ÊÁċ㟥 ÁflªÁãäÊ ¡ÈªÁÈ å‚Ã◊˜, ÁŸL§¬◊⁄U‚¥ ¬˝ËàÿÊ πÊŒãŸ⁄UÊÁSÕ ÁŸ⁄UÊÁ◊·◊˜–
‚È⁄U¬ÁÃ◊Á¬ EÊ ¬ÊE¸SÕ¥ Áfl‹ÊÄÿ Ÿ ‡ÊVÃ, Ÿ Á„U ªáÊÿÁà ˇÊȺ˝Ê ¡ãÃÈ— ¬Á⁄Uª˝„U»§ÀªÈÃÊ◊˜––
‡ÊÈŸÊ ŒÎCUÊãÃ◊ȬSÕÊåÿ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ŒÊCUÊ㸠å ¬˝SÃÊÒÁÃó (ÄU ¬ÊÁfl_UÊ ‚Ê äÊÁê◊_¥U ÁŒ_UÊ ‚ªËÿ_UÊ)
ÃÕÊ, ‚ Sfl∑§ËÿÊÕ¸—, Áfl·ÿ‚flŸÊÁŒM§¬¥ SflÊÕ¸◊fl  ‚ÊäÊÁÿÃÈ¥ ÿŸ ∑§ŸÊÁ¬ ∑§◊¸áÊÊ ¬˝ÿÁÃÃÈÁ◊ë¿ÈU∑§—,
∞fl¥ ¬ÊÁ¬DU— ¬Ê¬∑§◊¸ÁáÊ ÁŸ⁄UÃÊ˘Á¬ ÷ÍàflÊ, äÊÁ◊¸D¥U äÊ◊ʸŸÈDUÊÁÿŸ¥ ¬Ê¬Áfl⁄UÃ◊Á¬ ŒÎCU˜flÊ ª¡¸ÁÃ,
¬˝ÁÃ∑ͧ‹Êø⁄UáÊŸ, Sfl∑§ËÿÁfl⁄UÊäʬ˝Œ‡Ê¸ŸŸ, ߸Ucÿʸ◊Êà‚ÿ¸mU·ÊÁŒ÷ÊflŸ ¬Á⁄UáÊ× ∑§ÊÁÿ∑§ÊÁŒÁ∑˝§ÿÊ—
∑§⁄UÊÃËàÿÕ¸—–
(ÿÕÊ ø◊ʸÁSÕ◊Ê¥‚‹fl‹ÈéäÊ— ‡ÊÈŸ∑§— ◊ÈÁŸ¥ ŒÎCŨflÊ ª¡¸ÁÃ) Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ø◊¸, •ÁSÕ, ◊Ê¥‚
∑§ Á¬á«U M§¬ ÷Ê¡Ÿ ◊¥ •Ê‚Q§ ∑ȧûÊÊ ◊ÈÁŸ ∑§Ê Œπ∑§⁄U ªÈ⁄UÊø Ê „ÒU– fl„U •ôÊÊŸË ¬‡ÊÈ •Ê‡Ê¥Á∑§Ã „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU
Á∑§ (∑§„UË)¥ ◊ÈÁŸ ©U‚∑§ mUÊ⁄UÊ ªÎ„UËà ◊Ê¥‚-Á¬á«U ∑§Ê ’‹¬Ífl∑¸ § „U⁄UáÊ ∑§⁄UŸ •Ê ⁄U„UÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ¬˝ÁÃ⁄UÊä Ê
(Áfl⁄UÊä Ê) M§¬ ◊¥ fl„U ÷Ê∑¥ §ÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ÁŸ‹¸îÊ „UÊ∑ §⁄U ∑ȧÁà‚à ÷Ê¡Ÿ ∑§Ê ¿UÊ« Ã∏ Ê ÷Ë Ÿ„UË–¥
◊„UÊ∑§Áfl ÷ÃÎ̧„UÁ⁄U Ÿ ŸËÁÇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-~) ◊¥ ∑ȧûÊ ∑§ Sfl÷Êfl ∑§Ê fláʸŸ ßU‚
¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ÷Ë „ÒUó
““∑§Ë«∏Ê¥ ‚ ÷⁄‘U „ÈU∞, ‹Ê⁄U ‚ ÷Ë¥ª, ŒÈª¸ãäÊÿÈQ§, ÉÊÎÁáÊÃ, ŸË⁄U‚, ◊Ê¥‚⁄UÁ„Uà ◊ŸÈcÿ ∑§Ë „UaUË
∑§Ê ∑ȧûÊÊ ¬̋◊ ‚ ø’ÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ¬Ê‚ ◊¥ π«∏ ßUãŒ˝ ∑§Ë ÷Ë ¬⁄UflÊ„U Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ (∑ȧ¿U ÷Ë ‚¥∑§Êø
ÿÊ ‹îÊÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ), ÄÿÊ¥Á∑§ ŸËø ¡ãÃÈ •¬Ÿ ¬Á⁄Uª˝„U (©U¬÷ÊÇÿ flSÃÈ) ∑§Ë •‚Ê⁄UÃÊ ∑§Ê
◊ÊŸÃÊ Ÿ„UË¥ „ÒU–””
∑ȧûÊ ∑§ ŒÎCUÊãà ∑§Ê ⁄Uπ∑§⁄U ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ŒÊCUʸãà ¬˝SÃÈà ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó (ÃÕÊ ¬ÊÁ¬DU— ‚
äÊÁ◊¸D¥U ŒÎC˜UflÊ Sfl∑§ËÿÊÕ¸—) ©U‚Ë Ã⁄U„U fl„U Sfl∑§ËÿÊÕ¸ ÿÊŸË fl„U √ÿÁQ§ ¡Ê Áfl·ÿ-‚flŸ M§¬Ë
ÁŸ¡ SflÊÕ¸ ∑§Ê „UË Á¡‚ Á∑§‚Ë ÷Ë ∑§◊¸ ‚ ‚ÊäÊŸ ∑§ Á‹∞ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÃÊ „ÒU, fl„U ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U
¬ÊÁ¬DU ÿÊŸË ¬Ê¬∑§◊¸ ◊¥ ÁŸ⁄Uà „UÊÃÊ „ÈU•Ê ÷Ë äÊÁ◊¸DU ÿÊŸË äÊ◊ʸø⁄UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ∞fl¥ ¬Ê¬-Áfl⁄UÃ
√ÿÁQ§ ∑§Ê ÷Ë ŒπÃÊ „ÒU ÃÊ ª¡¸ÃÊ „ÒU, •ÕʸØ ¬˝ÁÃ∑ͧ‹ •Êø⁄UáÊ ‚, Áfl⁄UÊäÊ ¬˝ŒÁ‡Ê¸Ã ∑§⁄UÃ „ÈU∞,
߸Ucÿʸ, ◊Êà‚ÿ¸ fl mU· •ÊÁŒ ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê¥ flÊ‹Ê „UÊ∑§⁄U (flÒ‚Ë „UË) ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ •ÊÁŒ Á∑˝§ÿÊ∞° ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
{794 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•ÿê÷Êfl—ó ÿÕÊ¡Ê„U¡ÁŒªê’⁄USflM§¬¥ ŒÎCUfl ˜ Ê ◊Êà‚ÿʸÁŒŒÊ·fl‡ÊÊŒ˜, ÿÕÊÁøÃ¥ ‚◊ÊŒ⁄¥U

Ÿ ∑§⁄UÊÁÃ, ÃÁ„¸U ‚ Á◊âÿÊŒÎÁCU⁄‘Ufl– ©UQ¥§ ø Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ 24-25)ó
‚„U¡Èå¬ááÊ¥ M§fl¥ Œ_‰¥U ¡Ê ◊ááÊ∞ áÊ ◊ë¿UÁ⁄U•Ê–
‚Ê ‚¥¡◊¬Á«UflááÊÊ Á◊ë¿UÊßU_UË „UflßU ∞‚Ê––
•◊⁄UÊáÊ fl¥ÁŒÿÊáÊ¥ M§fl¥ Œ_ÂUáÊ ‚Ë‹‚Á„UÿÊáÊ¥–
ÿ ªÊ⁄Ufl¥ ∑§⁄¥UÁà ÿ ‚ê◊ûÊÁflflÁí¡ÿÊ „UÊ¥ÁÖ–
üÊ◊áÊÊ˘Á¬ •ãÿÊŸ˜ ‚ÊäÊÁ◊¸∑§ÊŸ˜ ‚¥ÿÃÊŸ˜ üÊÊfl∑§ÊŸ˜ flÊ ¬˝Áà •ŸÈ⁄Uʪ¥ flÊà‚Àÿ÷Êfl¥ flÊ
¬˝∑§≈Uÿàÿfl– ©UQ¥§ ø ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-52)ó
ŒflªÈL§Áê◊ ÿ ÷ûÊÊ ‚Ê„UÁê◊ ÿ ‚¥¡Œ‚È •áÊÈ⁄UûÊÊ–
‚ê◊ûÊ◊È√fl„¥UÃÊ ¤ÊÊáÊ⁄U•Ê „UÊßU ¡Ê߸U ‚Ê––

ÃÊà¬ÿ¸ ÿ„U „ÒUó ÿÕÊ¡Êà ‚„U¡ ÁŒªê’⁄U SflM§¬ ∑§Ê Œπ∑§⁄U ÿÁŒ ∑§Ê߸U ◊Êà‚ÿ¸ •ÊÁŒ
ŒÊ· ∑§ fl‡ÊË÷Íà „UÊ∑§⁄U ÿÕÊÁøà •ÊŒ⁄U Ÿ„UË¥ ¬˝∑§≈U ∑§⁄UÃÊ ÃÊ fl„U Á◊âÿÊŒÎÁCU „UË „ÒU– Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷ÎÃ
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ wy-wz) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““◊Êà‚ÿ¸ ÷Êfl ◊¥ ÷⁄UÊ „ÈU•Ê ¡Ê √ÿÁQ§ “Á¡Ÿ” (ÿÊ üÊ◊áÊ) ∑§ ÿÕÊ¡Êà ‚„U¡Êà¬ãŸ
ÁŒªê’⁄U M§¬ ∑§Ê ŒπŸ ÿÊÇÿ Ÿ„UË¥ ◊ÊŸÃÊ „ÒU, fl„U ‚¥ÿ◊Ë „UÊŸ ¬⁄U ÷Ë Á◊âÿÊŒÎÁCU „UË „ÒU–””
““‡ÊË‹ ‚Á„Uà ÃÕÊ ŒflÊ¥ ∑§ mUÊ⁄UÊ fl㌟Ëÿ Á¡Ÿ-M§¬ ∑§Ê Œπ∑§⁄U ¡Ê •¬ŸÊ ªÊÒ⁄Ufl ∑§⁄UÃ
„Ò¥U •ÕʸØ Sflÿ¥ ∑§Ê ◊„UÊŸ˜ ◊ÊŸÃ „Ò¥U, fl ÷Ë ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ‚ ⁄UÁ„Uà „Ò¥U–””
üÊ◊áÊ ÷Ë •ãÿ ‚ÊäÊ◊˸ ¡ŸÊ¥ó ‚¥ÿ◊Ë ÿÊ üÊÊfl∑§ ∑§ ¬˝Áà •ŸÈ⁄Uʪ ÿÊ flÊà‚Àÿ ¬˝∑§≈U
∑§⁄UÃÊ „UË „ÒU– ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-zw) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê Œfl fl ªÈL§ ∑§Ê ÷Q§ „ÒU, ‚ÊäÊ◊˸ ÷Ê߸U ÃÕÊ ‚¥ÿ◊Ë ¡ËflÊ¥ ∑§Ê •ŸÈ⁄UÊªË „ÒU ÃÕÊ ‚êÿÄàfl
∑§Ê ™§¬⁄U ©UΔUÊ∑§⁄U (ŒÎ…∏UÃÊ fl ‚ê◊ÊŸ ∑§ ‚ÊÕ) äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ó∞‚Ê ÿÊªË „UË äÿÊŸ ◊¥ ⁄UÃ
„UÊÃÊ „ÒU–””
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆ{) —— 795}

‚ÊäÊÊÁ◊¸∑§·È flÊà‚Àÿ÷Êfl— ‚êÿÄàflSÿÒflÊCUªÈáÊ·È ‚#◊Ê ªÈáÊÊ ÷áÿÃ– ©UQ¥§ ø ÃàSflM§¬¥

⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄‘U (‡‹Ê∑§-17)ó
SflÿÍâÿÊã¬˝Áà ‚Œ˜÷Êfl‚ŸÊÕʬÃ∑Ò§ÃflÊ–
¬˝ÁìÁûÊÿ¸ÕÊÿÊÇÿ¥ flÊà‚Àÿ◊Á÷‹åÿÃ––
ÃìÊ flÊà‚Àÿ¥ ÁŸpÿ-√ÿfl„UÊ⁄U÷ŒÃÊ ÁmUäÊÊ– ÃòÊ √ÿfl„UÊ⁄U-flÊà‚ÀÿSflM§¬¥ fláÿ¸Ã–
◊Í‹ÊøÊ⁄U-ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-263) ÿÕÊQ§◊˜ó
øÊŒÈ√flááÊ ‚¥ÉÊ øŒÈªÁŒ‚¥‚Ê⁄UÁáÊàÕ⁄UáÊ÷ÍŒ–
flë¿UÀ‹¥ ∑§ÊŒ√fl¥ flë¿U ªÊflË ¡„UÊ ÁªhUË––
∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-421) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
¡Ê äÊÁê◊∞‚È ÷ûÊÊ •áÊÈø⁄UáÊ¥ ∑ȧáÊÁŒ ¬⁄U◊‚hUÊ∞–
Á¬ÿflÿáÊ¥ ¡å¬¥ÃÊ flë¿UÀ‹¥ ÃS‚ ÷√flS‚––

‚ÊäÊ◊˸ ¡ŸÊ¥ ∑§ ¬˝Áà flÊà‚Àÿ ÷Êfl óÿ„U ‚êÿÄàfl ∑§ •ÊΔU ªÈáÊÊ¥ ◊¥ ‚ ‚ÊÃflÊ° ªÈáÊ ∑§„UÊ
¡ÊÃÊ „ÒU– ©U‚∑§Ê SflM§¬ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U (‡‹Ê∑§-v|) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““Sfl-ÿÍâÿ (‚ÊäÊ◊˸, ‚¥ÉÊSÕ) ∑§ ¬˝Áà ‚Œ˜÷Êfl ‚ ÿÈQ§ ÃÕÊ ¿U‹-∑§¬≈U ‚ ⁄UÁ„Uà ÿÕÊÿÊÇÿ
¡Ê •ÊŒ⁄U ÷Êfl „ÒU, ©U‚ “flÊà‚Àÿ” ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
fl„U flÊà‚Àÿ ÁŸpÿ fl √ÿfl„UÊ⁄U ∑§ ÷Œ ‚ ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „UÊÃÊ „ÒU– ßUŸ◊¥ √ÿfl„UÊ⁄U flÊà‚Àÿ
∑§Ê SflM§¬ ’ÃÊÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU– ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-w{x) ◊¥ ÿ„U ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““øÃȪ¸Áà M§¬ ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ê ¬Ê⁄U ∑§⁄UŸ ◊¥ ∑§Ê⁄UáÊ÷Íà ◊ÈÁŸ, •ÊÁÿ¸∑§Ê •ÊÁŒ øÃÈÁfl¸äÊ ‚¥ÉÊ ◊¥,
©U‚Ë Ã⁄U„U ¬˝ËÁà (flÊà‚Àÿ) ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’¿U«∏ ∑§ ¬˝Áà ªÊÿ ∑§Ë ¬˝ËÁà ⁄U„UÃË „ÒU,
•ÊÒ⁄U ÿ„UË flÊà‚Àÿ ªÈáÊ „ÒU–””
∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-ywv) ◊¥ ÷Ë ÁŸÁŒ¸CU „ÒUó
““¡Ê ‚êÿÇŒÎÁCU ¡Ëfl Á¬˝ÿ fløŸ ’Ê‹ÃÊ „ÈU•Ê, •àÿãà üÊhUÊ ‚ äÊÁ◊¸∑§ ¡ŸÊ¥ ◊¥ ÷ÁQ§
⁄UπÃÊ „ÒU ÃÕÊ ÃŒŸÈM§¬ •Êø⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚ ÷√ÿ ¡Ëfl ∑§ flÊà‚Àÿ ªÈáÊ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–””
{796 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

’Î. º˝√ÿ‚¥ª„˝ USÿ (ªÊÕÊ-41) ≈UË∑§ÊÿÊ◊Á¬ ÷ÁáÊÃ◊˜ó ““’ÊsÊèÿãÃ⁄U⁄UàŸòÊÿÊäÊÊ⁄‘U øÃÈÁfl¸äÊ‚¥ÉÊ

flà‚ äÊŸflÈ Ã˜ ¬@Áãº˝ÿÁfl·ÿÁŸÁ◊ûÊ¥ ¬ÈòÊ∑§‹òÊ‚ÈfláÊʸÁŒF„UflŒ˜ flÊ ÿŒ∑ΧÁòÊ◊SŸ„U∑§⁄UáÊ¥ ÃŒ˜ √ÿfl„UÊ⁄‘UáÊ flÊà‚Àÿ¥
÷áÿÃ–””
ÁŸpÿflÊà‚ÀÿSflM§¬◊Á¬ ÷áÿÃ– ÿÕÊ ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-235)ó
¡Ê ∑ȧáÊÁŒ flë¿U‹ûÊ¥ ÁÃÿ„U ‚Ê„ÍUáÊ ◊ÊÄπ◊ǪÁê◊–
‚Ê flë¿U‹÷Êfl¡ÈŒÊ ‚ê◊ÊÁŒ_UË ◊ÈáÊÿ√flÊ––
¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚hUÿ
˜ ¬È Êÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-29) ø ‚◊ȬÁŒCU◊˜ó
•Ÿfl⁄UÃ◊Á„¥U‚ÊÿÊ¥ Á‡Êfl‚Èπ‹ˇ◊ËÁŸ’ãäÊŸ äÊ◊–¸
‚flc¸ flÁ¬ ø ‚äÊÁ◊¸·È ¬⁄U◊¥ flÊà‚Àÿ◊Ê‹êéÿ◊˜––

’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U (ªÊÕÊ-yv) ∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““’Ês fl •ÊãÃÁ⁄U∑§ ⁄UàŸòÊÿ
∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ øÃÈÁfl¸äÊ ‚¥ÉÊ ◊¥, ¡Ò‚ ªÊÿ ∑§Ë ’¿U«∏ ◊¥ ¬˝ËÁà ⁄U„UÃË „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U, •ÕflÊ
¬Ê°øÊ¥ ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§ Áfl·ÿÊ¥ ∑§ ‚flŸ ◊¥ ÁŸÁ◊ûÊ „UÊŸ flÊ‹ ¬ÈòÊ, ¬àŸË, ‚ÊŸÊ •ÊÁŒ ◊¥ ¡Ê SŸ„U ⁄U„UÃÊ
„ÒU, ©U‚∑§ ‚◊ÊŸ •∑ΧÁòÊ◊ SŸ„U ∑§⁄UŸÊ óÿ„U √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ ∑§Ë •¬ˇÊÊ ‚ flÊà‚Àÿ ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ
„ÒU–””
ÁŸpÿ flÊà‚Àÿ ∑§Ê SflM§¬ ÷Ë ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥U– ¡Ò‚Ê Á∑§ ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-wxz) ◊¥
∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ¡Ëfl (•ÊøÊÿ¸, ©U¬ÊäÿÊÿ fl) ‚ÊäÊÈ •ÊÁŒ ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§ ÁòÊ∑§ (ÃËŸ ∑§ ‚◊Í„U) ◊¥
•ÊÒ⁄U (⁄UàŸòÊÿÊà◊∑§) ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ flà‚‹ÃÊ ⁄UπÃÊ „ÒU, ©U‚ flÊàÿÀÿÿÈQ§ ‚êÿÇŒÎÁCU ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–””
¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-w~) ◊¥ ÷Ë ∞‚Ê ©U¬Œ‡Ê ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒUó
““◊ÊˇÊ-‚Èπ ∑§Ë ‚ê¬ŒÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ÷Íà ¡ÒŸ äÊ◊¸ ◊¥, •Á„¥U‚Ê ◊¥ •ÊÒ⁄U ‚◊Sà ©UQ§ äÊ◊¸ÿÈQ§
‚ÊäÊ◊˸ ¡ŸÊ¥ ◊¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ©Uà∑ΧCU flÊà‚Àÿ fl ¬˝ËÁà ∑§Ê •fl‹ê’Ÿ (äÊÊ⁄UáÊ) ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vÆ{) —— 797}

’Î. º˝√ÿ‚¥ª˝„USÿ (ªÊÕÊ-41) ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó ““ÁŸpÿflÊà‚Àÿ¥ ¬ÈŸ— ÃSÿÒfl

√ÿfl„UÊ⁄UflÊà‚ÀÿªÈáÊSÿ ‚„U∑§ÊÁ⁄UàflŸ äÊ◊̧ ŒÎ…Uàfl ¡ÊÃ ‚Áà Á◊âÿÊàfl⁄UʪÊÁŒ‚◊SÇÊÈ÷ʇÊÈ÷’Á„U÷ʸfl·È ¬˝ËÁÃ¥
àÿÄàflÊ ⁄UʪÊÁŒÁfl∑§À¬Ê¬ÊÁäÊ⁄UÁ„Uì⁄U◊SflÊSâÿ‚¥ÁflÁûÊ‚¥¡ÊŒʟãŒÒ∑§‹ˇÊáÊ‚ÈπÊ◊ÎÃ⁄U‚ÊSflÊŒ¥ ¬˝ÁÃ
¬˝ËÁÃ∑§⁄UáÊ◊flÁà ‚#◊ÊX¥U √ÿÊÅÿÊÃ◊˜–””
Á¡Ÿ¬˝áÊËÃÁ‚hUÊãÃ, mUÊŒ‡ÊÊXU üÊÈÃ, •‚¥ÿÂêÿÇŒÎÁCU·,È Œ‡Êfl˝Á÷È, ◊„UÊfl˝ÁÃ·È ø •ŸÈ⁄Uʪ—,
•Êà◊Ëÿ÷ÊflÊ flÊà‚Àÿ¥ flÊ ¬˝fløŸflà‚‹àflŸÊêŸÊ˘Á¬ •Á÷äÊËÿÃ, ÿìÊ ÃËÕ¸∑§⁄UŸÊ◊∑§◊ʸdfl
„UÃÈM§¬¥ ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ (6/24) ÁŸM§Á¬Ã◊˜–
ÃàSflM§¬¥ ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ª˝ãÕ (6/24/13) ¬˝àÿ¬ÊÁŒó ““ÿÕÊ äÊŸflÈ à¸ ‚ •∑ΧÁòÊ◊SŸ„U◊àÈ ¬ÊŒÿÁÃ,
ÃÕÊ ‚äÊ◊ʸáÊ◊fl‹ÊÄÿ ÃŒ˜ªÃSŸ„Uʺ˝Ë¸∑ΧÃÁøûÊÃÊ ¬˝fløŸflà‚‹àflÁ◊àÿÈëÿÃ–””
Á∑§@, ‚ÊäÊÁ◊¸¬˝ÁÃ∑ͧ‹Sÿ ‡ÊÊSòÊôÊÊŸ◊Á¬ Áfl·Á◊flÊÁ„UÃ∑§⁄¥U ÷flÃËÁà ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊʪ˝ãÕ
(ªÊÕÊ-463) ÁŸÁŒ¸CU◊ó
˜

’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U (ªÊÕÊ-yv) ∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““©U‚Ë (¬ÍflÊ̧Q§) √ÿfl„UÊ⁄U-
flÊà‚ÀÿªÈáÊ ∑§ ‚„U∑§Ê⁄UË „UÊŸ ‚ äÊ◊¸ ◊¥ ŒÎ…∏UÃÊ „UÊŸ ¬⁄U, Á◊âÿÊàfl, ⁄Uʪ •ÊÁŒ ‚◊Sà ‡ÊÈ÷-•‡ÊÈ÷
’Ês ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ ¬˝ËÁà ¿UÊ«∏∑§⁄U, ⁄UʪÊÁŒ Áfl∑§À¬Ê¥ ∑§Ë ©U¬ÊÁäÊ ‚ ⁄UÁ„Uà ¬⁄U◊ SflÊSâÿ ∑§ •ŸÈ÷fl ‚
©Uà¬ãŸ ‚ŒÊ •ÊŸãŒ M§¬ ‚Èπ◊ÿ •◊Îà ∑§ •ÊSflÊŒ ∑§ ¬˝Áà ¬˝ËÁà ∑§⁄UŸÊ óÿ„UË “ÁŸpÿ flÊà‚Àÿ”
„ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚åÃ◊ flÊà‚Àÿ •¥ª ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ (¬Íáʸ) „ÈU•Ê–””
Á¡ŸãŒ˝-¬˝áÊËà Á‚hUÊãÃ, mUÊŒ‡ÊÊXUüÊÈÃ, •‚¥ÿà ‚êÿÇŒÎÁCU, Œ‡Êfl˝ÃË fl ◊„UÊfl˝ÃË óßUŸ◊¥
•ŸÈ⁄Uʪ ÷Êfl ÿÊ •Êà◊Ëÿ ÷Êfl ÿÊ flÊà‚Àÿ ⁄UπŸ ∑§Ê “¬˝fløŸflÊà‚Àÿ” ŸÊ◊ ‚ ÷Ë ∑§„UÃ „Ò¥U,
Á¡‚ ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ ({/wy) ◊¥ ÃËÕZ∑§⁄U ŸÊ◊∑§◊¸ ∑§ •Êdfl ◊¥ „UÃÈ ◊ÊŸÊ ªÿÊ „ÒU–
©U‚∑§Ê SflM§¬ ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ª˝ãÕ ({/wy/vx) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““¡Ò‚ ªÊÿ
•¬Ÿ ’¿U«∏ ‚ •∑ΧÁòÊ◊ SŸ„U ⁄UπÃË „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U äÊÊÁ◊¸∑§ ¡Ÿ ∑§Ê Œπ∑§⁄U SŸ„U ‚ •Êì˝Êà „UÊ
¡ÊŸÊ “¬˝fløŸflÊà‚Àÿ” (¬˝fløŸflà‚‹àfl) ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U, ‚ÊäÊÁ◊¸∑§ ¡ŸÊ¥ ∑§ ¬˝ÁÃ∑ͧ‹ ⁄U„UŸ flÊ‹ ∑§Ê ‡ÊÊSòÊôÊÊŸ ÷Ë Áfl· ∑§Ë Ã⁄U„U •Á„UÃ∑§Ê⁄UË
„UÊÃÊ „ÒU ó∞‚Ê ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-y{x) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
{798 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¡Ê Á¡áÊ‚àÕ¥ ‚flÁŒ ¬¥Á«Uÿ◊ÊáÊË »§‹¥ ‚◊Ë„¥UÃÊ–

‚Ê„UÁê◊ÿ¬Á«U∑ͧ‹Ê ‚àÕ¥ Á¬ Áfl‚¥ „Ufl ÃS‚––
◊ÊˇÊ◊ʪ¸SÕÊŸ˜ ‚flʸŸ˜ äÊÊÁ◊¸∑§ÊŸ˜ ¬˝Áà ÁÃ⁄US∑§Ê⁄UÊÁŒ÷ÊflÊ ŸÊÁø× ßUÁà ‚◊ãÃ÷º˝ÊøÊÿÒ¸—
⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄Uªã˝ Õ (‡‹Ê∑§-w{) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
S◊ÿŸ ÿÊ˘ãÿÊŸàÿÁà äÊ◊¸SÕÊŸ˜ ªÁfl¸ÃʇÊÿ—–
‚Ê˘àÿÁà äÊ◊¸◊Êà◊Ëÿ¥, Ÿ äÊ◊Ê¸ äÊÊÁ◊¸∑Ò§Áfl¸ŸÊ––
∞fl¥ „U ÷√ÿ! ÁŸpÿ√ÿfl„UÊ⁄UflÊà‚ÀÿªÈáÊ÷ÍÁ·ÃŸ ‚êÿÄàflŸ ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊÊŸÈDUÊŸ˘Á¬ ‚ÃÃ¥
¬˝ÿßËÿÁ◊Áà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
‚ê¬˝Áà ◊ÈŸ⁄UÊ„UÊ⁄Uª˝„UáÊÊg‡ÿÊÁŒ∑¥§ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ©UǪʄUÊ-¿UãŒÊèÿÊ¥ Áfl‡ÊŒË∑ȧfl¸ÁãÃó

““¡Ê ¬Áá«UÃ-•Á÷◊ÊŸË √ÿÁQ§ ‹ÊÒÁ∑§∑§ »§‹ ∑§Ë ßUë¿UÊ ⁄Uπ∑§⁄U ¡ÒŸ‡ÊÊSòÊÊ¥ ∑§Ê ‚flŸ
(•äÿÿŸÊÁŒ) ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ¡Ê ‚ÊäÊ◊˸ ¡ŸÊ¥ ∑§ ¬˝ÁÃ∑ͧ‹ ⁄U„UÃÊ „ÒU, ©U‚∑§Ê ‡ÊÊSòÊôÊÊŸ ÷Ë Áfl·M§¬
„ÒU–””
◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ ÁSÕà ‚÷Ë äÊÊÁ◊¸∑§Ê¥ ∑§ ¬˝Áà ÁÃ⁄US∑§Ê⁄U •ÊÁŒ ∑§Ê ÷Êfl ©UÁøà Ÿ„UË¥ óÿ„U
‚◊ãÃ÷Œ˝ •ÊøÊÿ¸ Ÿ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ª˝ãâÊ (‡‹Ê∑§-w{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó
““◊Œ ‚ ªÁfl¸Ã ÁøûÊ „UÊ∑§⁄U (•„¥U∑§Ê⁄Ufl‡Ê) ¡Ê √ÿÁQ§ (⁄UàŸòÊÿÊà◊∑§) äÊ◊¸ ◊¥ ÁSÕÃ
•ãÿ äÊÊÁ◊¸∑§Ê¥ ∑§Ê ÁÃ⁄US∑Χà ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U •¬Ÿ äÊ◊¸ ∑§Ê „UË ÁÃ⁄US∑Χà ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ äÊ◊ʸà◊Ê•Ê¥
∑§ Á’ŸÊ äÊ◊¸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „U ÷√ÿ! ÁŸpÿ fl √ÿfl„UÊ⁄U ŒÊŸÊ¥ flÊà‚Àÿ M§¬Ë ªÈáÊ ‚ Áfl÷ÍÁ·Ã ‚êÿÄàfl
∑§ ‚ÊÕ ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ ∑§ •ŸÈDUÊŸ ◊¥ ÷Ë ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, ◊ÈÁŸ ∑§ •Ê„UÊ⁄U-ª˝„UáÊ ◊¥ ÁŸÁ„Uà ©Ug‡ÿ •ÊÁŒ ∑§Ê ŒÊ ©UǪʄUÊ ¿UãŒÊ¥ mUÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U
S¬CU ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vÆ|-vÆ}) —— 799}

÷È¥¡ÁŒ ¡„UÊ‹Ê„¥U ¡ÁŒ áÊÊáÊ‚¥¡◊ÁáÊÁ◊ûÊ¥–

¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊÁáÊÁ◊ûÊ¥ •áÊÿÊ⁄UÊ ◊ÊÄπ◊Ǫ⁄UŒÊ–– 107––
©UŒ⁄UÁǪ‚◊Ÿ◊Äπ◊ÄπáÊ-ªÊÿÊ⁄U-‚é÷¬Í⁄UáÊ-÷◊⁄¥U––
áÊÊ™§áÊ Ãå¬ÿÊ⁄‘U ÁáÊìÊfl¥ ÷È¥¡Œ Á÷ÄπÍ–– 108––
¿UÊÿÊó ÷ÈQ¥ § ÿÕÊ‹Ê÷¥ ÿÁŒ ôÊÊŸ‚¥ÿ◊ÁŸÁ◊ûÊ◊˜–
äÿÊŸÊäÿÿŸÁŸÁ◊ûÊ◊˜, •ŸªÊ⁄U— ◊ÊˇÊ◊ʪ¸⁄U×––
©UŒ⁄ÊUÁÇŸ‡Ê◊Ÿ◊˜, •ˇÊ◊˝ˇÊáÊ-ªÊøÊ⁄U-E÷˝¬Í⁄UáÊ-÷˝Ê◊⁄U◊˜–
ôÊÊàflÊ Ãà¬˝∑§Ê⁄UÊŸ˜ ÁŸàÿ◊fl ÷È¥Q§ Á÷ˇÊÈ—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó •áÊÿÊ⁄UÊ ◊ÊÄπ◊Ǫ⁄UŒÊ ¡ÁŒ ¡„UÊ‹Ê„¥U ÷È¥¡ÁŒ, áÊÊáÊ‚¥¡◊ÁáÊÁ◊ûÊ¥
¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊÁáÊÁ◊ûÊ¥ (÷È¡
¥ Á Œ) óßUÁà ¬˝Õ◊ªÊÕÊãflÿ—– Á÷ÄπÍ ©UŒ⁄UÁǪ‚◊Ÿ◊Äπ◊ÄπáʪÊÿÊ⁄U‚é÷¬Í⁄UáÊ÷◊⁄¥U
(ßUÁŒ) Ãå¬ÿÊ⁄‘U áÊÊ™§áÊ ÁáÊìÊfl¥ ÷È¥¡Œ óßUÁà ÁmÃËÿªÊÕÊãflÿ—–

ªÊÕÊ-•Õ¸ó ÿÁŒ ÿÕÊÿÊÇÿ ÕÊ«∏Ê-’„ÈUÃU (•Ê„UÊ⁄U •ÊÁŒ) ¡Ê Á◊‹ ¡ÊÃÊ „ÒU ÃÊ
◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ ÁSÕà •ŸªÊ⁄U (‚ÊäÊÈ) •¬Ÿ ôÊÊŸ fl ‚¥ÿ◊ ∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ ∑§ Á‹∞ ÿÊ äÿÊŸ fl
•äÿÿŸ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§ Á‹∞ („UË) ©U‚∑§Ê ‚flŸ (÷Êª) ∑§⁄UÃÊ „ÒU––vÆ|––
(v) ©UŒ⁄UÊÁÇŸ ∑§Ê ‡Ê◊Ÿ, (w) ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§Ê SŸ„U ‚ ÁSŸÇäÊ ∑§⁄UŸÊ, (x) ªÊø⁄UË
(ªÊÒ ∑§Ë Ã⁄U„U øÊ⁄UÊ πÊŸÊ), (y) ¬≈U ∑§ ªbU ∑§Ê ◊ÊòÊ ÷⁄UŸÊ, (z) ÷ÊÒ¥⁄‘U ∑§Ë Ã⁄U„U (Á’ŸÊ
Á∑§‚Ë ∑§Ê ∑§CU ÁŒÿ) ÕÊ«∏Ê-ÕÊ«∏Ê ‹ŸÊ óßUŸ (Á÷ˇÊÊ ∑§ ¬Ê°ø) ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§Ê ¡ÊŸ∑§⁄U ÁŸàÿ
„UË ‚ÊäÊÈ •Ê„UÊ⁄U-ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU––vÆ}––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó •ŸªÊ⁄U— ◊ÊˇÊ◊ʪ¸⁄U× ÿÁŒ ÿÕÊ‹Ê÷¥ ÷È¥ÄÃ (ÃÁ„¸U)
ôÊÊŸ‚¥ÿ◊ÁŸÁ◊ûÊ¥ äÿÊŸÊäÿÿŸÁŸÁ◊ûÊ¥ (÷È¥Q§) óÿ„U ¬˝Õ◊ ªÊÕÊ (‚¥. vÆ|) ∑§Ê •ãflÿ „ÒU– Á÷ˇÊÈ—
©UŒ⁄UÊÁÇŸ‡Ê◊Ÿ◊˜ •ˇÊ◊˝ˇÊáÊ-ªÊøÊ⁄U-‡fl÷˝¬⁄Í UáÊ-÷˝Ê◊⁄¥U Ãà¬˝∑§Ê⁄UÊŸ˜ ôÊÊàflÊ ÁŸàÿ◊fl ÷ÈÄ¥ Ã óÿ„U ÁmÃËÿ
ªÊÕÊ (‚¥. vÆ}) ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
{800 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

(◊ÊÄπ◊Ǫ⁄UŒÊ •áÊÿÊ⁄UÊ ¡ÁŒ ¡„UÊ‹Ê„¥U ÷È¥¡ÁŒ) ◊ÊˇÊ◊ʪ¸⁄U× ⁄UàŸòÊÿÊ⁄UÊäÊ∑§—, •ŸªÊ⁄U—,

◊ÈÁŸ— ‚ÊäÊÈflʸ ÿÁŒ ÿÕÊ‹Ê÷¥ ÷È¥Q§, ÿØ Á∑§Á@ŒÁ¬ ÁŸ⁄Ufll¥ ‹÷Ã, ÃŒfl ÷È¥Q§, ÁŸŒÊ̧·Á÷ˇÊÊøÿ¸ÿÊ
•Êª◊ÊQ§ÿÒfl ‹éäÊ◊Ê„UÊ⁄¥U ªÎˆUÊÁÃ, ŸÊãÿÕÊ– Á∑§@, ŸfläÊÊ÷ÁQ§¬Ífl∑¸ §¥ ŒûÊ◊flÊ„UÊ⁄¥U ªÎˆUÊÁÃ, ŸÊãÿÕÊ–
Ÿ ø ŒÒãÿ¥ ÷Q§¬ÊŸ‹Ê‹È¬ÃÊ¥ flÊ ‚ ¬˝∑§≈UÿÁÃ, ¬⁄UË·„U¡ÿ‚Ê◊âÿʸØ–
•òÊŒ◊fläÊÿ◊˜ó ‚Ê◊ÊãÿÃÊ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸SÕÊ˘ŸªÊ⁄U— ¬⁄UË·„U¡ÿË ÷flÁÖ •Ê„UÊ⁄U¬˝‚XU ÃSÿ
¬⁄UË·„U¡ÿòÊÿSÿ øøʸ ◊„Uûfl¬ÍáÊʸ fløÃ– ÿÕÊ ‚ ◊ÈÁŸ— •Ÿ‡ÊŸÊÁŒÃ¬pÿʸÁŸ⁄U× ˇÊÈà¬⁄UË·„U¡ÿ¥
∑§⁄UÊÁÖ ¬˝ÊáÊÊàÿÿ˘Á¬ ŒÒãÿflÎûÿÊ •Ê„UÊ⁄UÊÁŒÿÊøŸÊ¥ Ÿ ∑§ŒÊÁøØ ∑ȧfl¸Ÿ˜ ÿÊøŸÊ¬⁄UË·„U¡ÿË ÷flÁÖ
•ãÃ⁄UÊÿ∑§◊¸fl‡ÊÊŒ˜ Á÷ˇÊÊÿÊ •‹Ê÷˘Á¬ •‚¥ÁÄ‹CUÁøûÊ— ‚ãŸÁÂãÃÊ·¥ ŒäÊŸ˜ •‹Ê÷¬⁄UË·„U¡ÿË
÷flÁÖ ÿÁŒ Á¬¬Ê‚ʬÁ⁄U·„U¡ÿÊ˘Á¬ ¬Á⁄UªáÿÃ, ÃÁ„¸U øàflÊ⁄U— ¬Á⁄U·„U¡ÿÊ— ‚ê÷flÁãÖ ©UQ§¬⁄UË·„-
¡ÿSflM§¬ÊŸÈ‡ÊË‹ŸŸ, ◊ÈŸ⁄UÊ„UÊ⁄Uª˝„UáÊSÿ ¬ÎDU÷ÍÁ◊ôÊʸÃÈ¥ ‡ÊÄÿÃ–

(◊ÊˇÊ◊ʪ¸⁄U× •ŸªÊ⁄U— ÿÁŒ ÿÕÊ‹Ê÷¥ ÷¥ÈQ§) ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ ⁄Uà (ÁSÕÃ) ÿÊŸË ⁄UàŸòÊÿ
∑§Ê •Ê⁄UÊäÊ∑§, •ŸªÊ⁄U, ◊ÈÁŸ ÿÊ ‚ÊäÊÈ ÿÁŒ ÿÕÊ‹Ê÷ •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, (•ÕʸØ) ¡Ê ∑ȧ¿U
÷Ë ÁŸŒÊ̧· Á◊‹ ¡ÊÃÊ „ÒU, ÃÊ fl„UË •Ê„UÊ⁄U M§¬ ◊¥ ‹ÃÊ „ÒU, •Êª◊ÊQ§ ÁŸŒÊ̧· Á÷ˇÊÊøÿʸ ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U
„UË ¬˝Êåà •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, •ãÿÕÊ Ÿ„UË¥– •ÊÒ⁄U, fl„U ŸfläÊÊ ÷ÁQ§ ¬Ífl¸∑§ ÁŒÿÊ „ÈU•Ê „UË
•Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, •ãÿÕÊ Ÿ„UË¥– fl„U Ÿ ÃÊ ŒËŸÃÊ •ÊÒ⁄U Ÿ „UË ÷Ê¡Ÿ-¬ÊŸË ∑§Ë ‹Ê‹È¬ÃÊ
¬˝∑§≈U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ fl„U ¬⁄UË·„U -¡ÿ ◊¥ ‚◊Õ¸ „UÊÃÊ „ÒU–
ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó ‚Ê◊Êãÿ× fl„U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸-ÁSÕà •ŸªÊ⁄U (’Ê߸U‚) ¬⁄UË·„UÊ¥ ¬⁄U
Áfl¡ÿ ¬˝Êåà ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê „UÊÃÊ „ÒU– •Ê„UÊ⁄U ∑§ ¬˝‚XU ◊¥ ÃËŸ ¬⁄UË·„UÊ¥ ¬⁄U ©U‚∑§ mUÊ⁄UÊ Áfl¡ÿ ¬˝ÊåÃ
∑§⁄UŸ ∑§Ë øøʸ ◊„Uûfl¬Íáʸ „ÒU– ©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸ fl„U ◊ÈÁŸ •Ÿ‡ÊŸ •ÊÁŒ ìpÿʸ ◊¥ ÁŸ⁄Uà „UÊÃÊ „ÈU•Ê
ˇÊÈäÊÊ ¬⁄UË·„U ¬⁄U Áfl¡ÿ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ¬˝ÊáÊ ¬⁄U ‚¥∑§≈U •ÊŸ ¬⁄U ÷Ë fl„U ŒËŸÃÊ ∑§ ‚ÊÕ •Ê„UÊ⁄U
•ÊÁŒ ∑§Ë ÿÊøŸÊ ∑§÷Ë Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê ÿÊøŸÊ-¬⁄UË·„U ¬⁄U Áfl¡ÿ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU– •ãÃ⁄UÊÿ
∑§◊¸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ÿÁŒ Á÷ˇÊÊ Ÿ„UË¥ ÷Ë Á◊‹ÃË, ÃÊ ÷Ë •¬Ÿ ◊Ÿ ◊¥ ‚¥Ä‹‡Ê (‡ÊÊ∑§ •ÊÁŒ) Ÿ„UË¥
‹ÊÃ „ÈU∞ •Áà ‚ãÃÊ· äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U •‹Ê÷¬⁄UË·„U ¬⁄U Áfl¡ÿ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ÿÁŒ Á¬¬Ê‚Ê-¬Á⁄U·„U¡ÿ
∑§Ê ÷Ë ‚Áê◊Á‹Ã Á∑§ÿÊ ¡Êÿ ÃÊ øÊ⁄U ¬⁄UË·„U-¡ÿ „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥– ©UQ§ ‚÷Ë ¬⁄UË·„U-¡ÿÊ¥ ∑§
SflM§¬ ∑§Ê •ŸÈ‡ÊË‹Ÿ ∑§⁄‘¥U ÃÊ ◊ÈÁŸ ∑§ •Ê„UÊ⁄U-ª˝„UáÊ ∑§Ë ¬ÎDU÷ÍÁ◊ ôÊÊà „UÊ ‚∑§ÃË „ÒU–
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vÆ|-vÆ}) —— 801}

•ÃpÃÈáÊÊZ ¬⁄UË·„U¡ÿÊŸÊ¥ SflM§¬¥ ‚flʸÕÁ¸ ‚ÁhUªã˝ Õ (9/9) ‚◊fl‚Îàÿ ¬˝SÃÍÿÃ󓓡ÊȌʌÿÊ

flŒŸÊÁfl‡Ê·Ê mUÊÁfl¥‡ÊÁ×– ∞Ã·Ê¥ ‚„UŸ¥ ◊ÊˇÊÊÁÕ¸ŸÊ ∑§Ã¸√ÿ◊˜– ÃlÕÊó Á÷ˇÊÊÁŸ¸⁄UfllÊ„UÊ⁄UªflÁ·áÊSÃŒ‹Ê÷
߸U·À‹Ê÷ ø •ÁŸflÎûÊflŒŸSÿÊ∑§Ê‹ •Œ‡Ê ø Á÷ˇÊÊ¥ ¬˝Áà ÁŸflÎûÊë¿USÿÊfl‡ÿ∑§¬Á⁄U„UÊÁáÊ¥ ◊ŸÊªåÿ‚„U◊ÊŸSÿ
SflÊäÿÊÿäÿÊŸ÷ÊflŸÊ¬⁄USÿ ’„ÈU∑Χàfl— Sfl∑Χì⁄U∑ΧÃÊŸ‡ÊŸÊfl◊ÊÒŒÿ¸Sÿ ŸË⁄U‚Ê„UÊ⁄USÿ ‚¥ÃåÃ÷˝ÊC˛U¬ÁÃÃ-
¡‹Á’ãŒÈ∑§Áìÿflà‚„U‚Ê ¬Á⁄U‡ÊÈc∑§¬ÊŸSÿÊŒËáʸˇÊÈmUŒŸSÿÊÁ¬ ‚ÃÊ Á÷ˇÊÊ‹Ê÷ÊŒ‹Ê÷◊ÁäÊ∑§ªÈáÊ¥ ◊ãÿ◊ÊŸSÿ
ˇÊÈŒ˜’ÊäÊÊ¥ ¬˝àÿÁøãߥ ˇÊÈÁmU¡ÿ—–””
““¡‹SŸÊŸÊflªÊ„UŸ¬Á⁄U·∑§¬Á⁄UàÿÊÁªŸ— ¬ÃÁàòÊflŒÁŸÿÃÊ‚ŸÊfl‚ÕSÿÊÁËfláÊÁSŸÇäÊM§ˇÊ-
ÁflL§hUÊ„UÊ⁄Uª˝Òc◊ÊìÁ¬ûÊífl⁄UÊŸ‡ÊŸÊÁŒÁ÷L§ŒËáÊÊZ ‡Ê⁄UË⁄‘UÁãº˝ÿÊã◊ÊÁÕŸÊ Á¬¬Ê‚Ê¥ ¬˝àÿŸÊÁº˝ÿ◊Êáʬ˝ÃË∑§Ê⁄USÿ
Á¬¬Ê‚ÊŸ‹Á‡ÊπÊ¥ äÊÎÁßfl◊ÎŒ˜ÉÊ≈U¬ÍÁ⁄UÇÊËË‚ȪÁãäÊ‚◊ÊÁäÊflÊÁ⁄UáÊÊ ¬˝‡Ê◊ÿ× Á¬¬Ê‚Ê‚„UŸ¥ ¬˝‡ÊSÿÃ–””

ßU‚Á‹∞ øÊ⁄UÊ¥ ¬⁄UË·„U -¡ÿÊ¥ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ‚flʸոÁ‚ÁhU ª˝ãÕ (~/~) ∑§ •ÊäÊÊ⁄U ¬⁄U ÿ„UÊ°
¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó ““ˇÊÈäÊÊÁŒ (÷Íπ •ÊÁŒ) flŒŸÊ-Áfl‡Ê· (M§¬ ¬⁄UË·„U) ’Ê߸U‚ „Ò¥U– ßUã„¥U
◊ÊˇÊÊÁÕ¸ÿÊ¥ ∑§Ê ‚„UŸ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– ¡Ò‚, ¡Ê Á÷ˇÊÈ ÁŸŒÊ̧· •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê ‡ÊÊäÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Á÷ˇÊÊ
∑§ Ÿ„UË¥ Á◊‹Ÿ ¬⁄U ÿÊ •À¬ ◊ÊòÊÊ ◊¥ Á◊‹Ÿ ¬⁄U ˇÊÈäÊÊ flŒŸÊ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¬˝Êåà „UÊÃÊ, •∑§Ê‹ ◊¥ ÿÊ
•Œ‡Ê ◊¥ Á¡‚ Á÷ˇÊÊ ‹Ÿ ∑§Ë ßUë¿UÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃË, •Êfl‡ÿ∑§Ê¥ ∑§Ë „UÊÁŸ ∑§Ê ¡Ê ÕÊ«∏Ê ÷Ë ‚„UŸ Ÿ„UË¥
∑§⁄ÃÊ, ¡Ê SflÊäÿÊÿ •ÊÒ⁄U äÿÊŸ ÷ÊflŸÊ ◊¥ Ãà¬⁄U ⁄U„UÃÊ „ÒU, Á¡‚Ÿ ’„ÈUà ’Ê⁄U Sfl∑Χà •ÊÒ⁄U ¬⁄U∑ΧÃ
•Ÿ‡ÊŸ fl •fl◊ÊÒŒÿ¸ ì Á∑§ÿÊ „ÒU, ¡Ê ŸË⁄U‚ •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê ‹ÃÊ „ÒU, •àÿãà ª⁄U◊ ÷Ê¥«U ◊¥ Áª⁄UË „ÈU߸U
¡‹ ∑§Ë ∑§Áìÿ ’Í°ŒÊ¥ ∑§ ‚◊ÊŸ Á¡‚∑§Ê ª‹Ê ‚Íπ ªÿÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ˇÊÈäÊÊ flŒŸÊ ∑§Ë ©UŒË⁄UáÊÊ „UÊŸ
¬⁄U ÷Ë ¡Ê Á÷ˇÊÊ ‹Ê÷ ∑§Ë •¬ˇÊÊ ©U‚∑§ •‹Ê÷ ∑§Ê •ÁäÊ∑§ ªÈáÊ∑§Ê⁄UË ◊ÊŸÃÊ „ÒU, (ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U)
©U‚ ˇÊÈäÊÊ¡ãÿ ’ÊäÊÊ ∑§Ê Áøãß Ÿ„UË¥ ∑§⁄UŸÊ “ˇÊÈäÊʬ⁄UË·„U¡ÿ” „ÒU–””
“Á¡‚Ÿ ¡‹ ‚ SŸÊŸ ∑§⁄UŸ, ©U‚◊¥ •flªÊ„UŸ ∑§⁄UŸ •ÊÒ⁄U ©U‚‚ Á‚¥øŸ ∑§⁄UŸ ∑§Ê àÿʪ
∑§⁄U ÁŒÿÊ „ÒU, Á¡‚∑§Ê ¬ˇÊË ∑§ ‚◊ÊŸ •Ê‚Ÿ •ÊÒ⁄U •ÊflÊ‚ ÁŸÿà Ÿ„UË¥ „ÒU, ¡Ê •ÁÃπÊ⁄‘U,
•ÁÃÁSŸÇäÊ •ÊÒ⁄U •ÁÃM§ˇÊ ¬˝∑ΧÁÃÁflL§hU •Ê„UÊ⁄U, ª˝Ëc◊∑§Ê‹ËŸ •Êì, Á¬ûÊífl⁄U •ÊÒ⁄U •Ÿ‡ÊŸ
•ÊÁŒ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ©Uà¬ãŸ „ÈU߸U ÃÕÊ ‡Ê⁄UË⁄U •ÊÒ⁄U ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§Ê ◊ÕŸ flÊ‹Ë Á¬¬Ê‚Ê ∑§Ê ¬˝ÁÃ∑§Ê⁄U
∑§⁄UŸ ◊¥ •ÊŒ⁄U ÷Êfl Ÿ„UË¥ ⁄UπÃÊ •ÊÒ⁄U ¡Ê Á¬¬Ê‚Ê M§¬Ë •ÁÇŸÁ‡ÊπÊ ∑§Ê ‚ãÃÊ·M§¬Ë ŸÍß Á◊_UË
∑§ ÉÊ«∏ ◊¥ ÷⁄‘U „ÈU∞ ‡ÊËË ‚ȪÁãäÊ ‚◊ÊÁäÊM§¬Ë ¡‹ ‚ ‡ÊÊãà ∑§⁄U ⁄U„UÊ „ÒU, ©U‚∑§Ê “Á¬¬Ê‚Ê¡ÿ”
¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§ ÿÊÇÿ „ÒU–””
{802 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

““’ÊsÊèÿãÃ⁄ìÊ˘ŸÈDUÊŸ¬⁄USÿ ÃŒ˜÷ÊflŸÊfl‡ÊŸ ÁŸS‚Ê⁄UË∑ΧÃ◊ÍÃ¸— ¬≈ÈUìŸÃʬÁŸc¬ËÂÊ⁄UÃ⁄UÊÁ⁄Ufl

Áfl⁄UÁ„UÃë¿UÊÿSÿ àflªÁSÕÁ‡Ê⁄UÊ¡Ê‹◊ÊòÊßÈÿãòÊSÿ ¬˝ÊáÊÊàÿÿ ‚àÿåÿÊ„UÊ⁄Ufl‚ÁÃ÷·¡ÊŒËÁŸ ŒËŸÊÁ÷äÊÊŸ◊Èπ-
flÒfláÿʸXU‚¥ôÊÊÁŒÁ÷⁄UÿÊø◊ÊŸSÿ Á÷ˇÊÊ∑§Ê‹˘Á¬ ÁfllÈŒÈlÊÃflŒ˜ ŒÈL§¬‹ˇÿ◊ÍÃ¸ÿʸøŸÊ¬Á⁄U·„U‚„UŸ◊fl‚ËÿÃ–
flÊÿÈflŒ‚XUÊŒŸ∑§Œ‡ÊøÊÁ⁄UáÊÊ˘èÿȬªÃÒ∑§∑§Ê‹‚¥÷Ê¡ŸSÿ flÊø¥ÿ◊Sÿ Ãà‚Á◊ÃSÿ flÊ ‚∑ΧàSflßÈ-
Œ‡Ê¸Ÿ◊ÊòÊÃãòÊSÿ ¬ÊÁáʬÈ≈U◊ÊòʬÊòÊSÿ ’„ÈU·È ÁŒfl‚·È ’„ÈU·È ø ªÎ„U·È Á÷ˇÊÊ◊ŸflÊåÿÊåÿ‚¥ÁÄ‹CUøÂÊ
ŒÊÃÎÁfl‡Ê·¬⁄UˡÊÊÁŸL§à‚È∑§Sÿ ‹Ê÷ÊŒåÿ‹Ê÷Ê ◊ ¬⁄U◊¥ ì ßUÁà ‚¥ÃÈCUSÿÊ‹Ê÷Áfl¡ÿÊ˘fl‚ÿ—–””
Á÷ˇÊÊÿÊ— ÃŒËÿ‡ÊÈh˜UÿÊp ‚Ê◊ÊãÿSflM§¬¥ ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ª˝ãÕ (9/6/16) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
““............ŒËŸflÎÁûÊÁflª◊Ê ¬˝Ê‚È∑§Ê„UÊ⁄Uªfl·áʬ˝ÁáÊäÊÊŸÊ •Êª◊ÁflÁ„UÃÁŸ⁄Ufllʇʟ¬Á⁄U¬˝Êåì˝ÊáÊÿÊòÊÊ»§‹Ê–
Ãà¬˝ÁÃ’hUÊ Á„U ø⁄UáÊ‚ê¬Ã˜ ªÈáÊ‚ê¬ÁŒfl ‚ÊäÊÈ¡Ÿ‚flÊÁŸ’ãäÊŸÊ– ‚Ê ‹Ê÷Ê‹Ê÷ÿÊ— ‚È⁄U‚Áfl⁄U‚ÿÊp
‚◊‚ãÃÊ·ÊŒ˜ Á÷ˇÊÊ ßUÁà ÷ÊcÿÃ–””
““¡Ê ’Ês •ÊÒ⁄U •Êèÿ¥Ã⁄U ì ∑§ •ŸÈDUÊŸ ∑§⁄UŸ ◊¥ Ãà¬⁄U „ÒU, Á¡‚Ÿ ì ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ∑§
∑§Ê⁄UáÊ •¬Ÿ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ‚ÈπÊ «UÊ‹Ê „ÒU, Á¡‚∑§Ê ÃˡáÊ ‚Íÿ¸ ∑§ Ãʬ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ‚Ê⁄U fl ¿UÊÿÊ ⁄UÁ„UÃ
flÎˇÊ ∑§ ‚◊ÊŸ àfløÊ, •ÁSÕ •ÊÒ⁄U Á‡Ê⁄UÊ¡Ê‹◊ÊòÊ ‚ ÿÈQ§ ◊ÊòÊ ‡Ê⁄UË⁄UÿãòÊ ⁄U„U ªÿÊ „ÒU, ¡Ê ¬˝ÊáÊÊ¥ ∑§Ê
ÁflÿÊª „UÊŸ ¬⁄U ÷Ë •Ê„UÊ⁄U, fl‚Áà •ÊÒ⁄U ŒflÊ߸U •ÊÁŒ ∑§Ë ŒËŸ ‡ÊéŒ ∑§„U∑§⁄U, ◊Èπ ∑§Ë ÁflfláʸÃÊ
ÁŒπÊ∑§⁄U ‚¥ôÊÊ •ÊÁŒ ∑§ mUÊ⁄UÊ ÿÊøŸÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ ÃÕÊ Á÷ˇÊÊ ∑§ ‚◊ÿ ÷Ë Á¡‚∑§Ë ◊ÍÁø Á’¡‹Ë
∑§Ë ø◊∑§ ∑§ ‚◊ÊŸ ŒÈL§¬‹ˇÿ ⁄U„UÃË „ÒU, ∞‚ ‚ÊäÊÈ ∑§ “ÿÊøŸÊ ¬⁄UË·„U¡ÿ” ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– flÊÿÈ
∑§ ‚◊ÊŸ ÁŸ—‚¥ª „UÊŸ ‚ ¡Ê •Ÿ∑§ Œ‡ÊÊ¥ ◊¥ Áflø⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Á¡‚Ÿ ÁŒŸ ◊¥ ∞∑§ ∑§Ê‹ ∑§
÷Ê¡Ÿ ∑§Ê SflË∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ „ÒU, ¡Ê ◊ÊÒŸ ⁄U„UÃÊ „ÒU ÿÊ ÷Ê·Ê ‚Á◊Áà ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ∞∑§ ’Ê⁄U
•¬Ÿ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ÁŒπ‹ÊŸÊ ◊ÊòÊ Á¡‚∑§Ê Á‚hUÊãà „ÒU, ¬ÊÁáʬÈ≈U „UË Á¡‚∑§Ê ¬ÊòÊ „ÒU, ’„ÈUà ÁŒŸ Ã∑§
ÿÊ ’„ÈUà ÉÊ⁄UÊ¥ ◊¥ Á÷ˇÊÊ ∑§ Ÿ„UË¥ ¬˝Êåà „UÊŸ ¬⁄U ÷Ë Á¡‚∑§Ê ÁøûÊ ‚¥Ä‹‡Ê ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU, ŒÊÃÊ-Áfl‡Ê·
∑§Ë ¬⁄UˡÊÊ ∑§⁄UŸ ◊¥ ¡Ê ÁŸL§à‚È∑§ „ÒU ÃÕÊ “‹Ê÷ ‚ ÷Ë •‹Ê÷ ◊⁄‘U Á‹∞ ¬⁄U◊ ì „ÒU” óßU‚
¬˝∑§Ê⁄U ‚Êø∑§⁄U ¡Ê ‚ãÃÈCU „ÒU, ©U‚∑§ •‹Ê÷ ¬⁄UË·„U¡ÿ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–””
Á÷ˇÊÊ •ÊÒ⁄U ©U‚∑§Ë ‡ÊÈÁhU ∑§Ê ‚Ê◊Êãÿ SflM§¬ ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ª˝ãÕ (~/{/v{) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U
¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““ŒËŸflÎÁûÊ ‚ ⁄UÁ„UÃ, ¬˝Ê‚È∑§ •Ê„UÊ⁄U …Í°U…ŸÊ „UË Á¡‚∑§Ê ◊ÈÅÿ ‹ˇÿ
„ÒU, ÃÕÊ •Êª◊ ÁflÁäÊ ‚ ¬˝Êåà ÁŸŒÊ̧· ÷Ê¡Ÿ ‚ „UË Á¡‚◊¥ ¬˝ÊáÊ ÿÊòÊÊ ø‹Ê߸U ¡ÊÃË „ÒU, fl„U “Á÷ˇÊÊ
‡ÊÈÁhU” „ÒU– ¡Ò‚ ‚ÊäÊÈ¡ŸÊ¥ ∑§Ë ‚flÊ ‚ ªÈáÊ ‚ê¬ÁûÊ Á◊‹ÃË „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U Á÷ˇÊÊ ‡ÊÈÁhU ‚ øÊÁ⁄UòÊ-
‚ê¬ÁûÊ– ÿ„U ‹Ê÷ •ÊÒ⁄U •‹Ê÷ ÃÕÊ ‚⁄U‚ •ÊÒ⁄U Áfl⁄U‚ ◊¥ ‚◊ÊŸ ‚ãÃÊ· „UÊŸ ‚ “Á÷ˇÊÊ” ∑§„UË
¡ÊÃË „ÒU–””
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vÆ|-vÆ}) —— 803}

◊ÈŸÁ÷¸ˇÊÊ ∑§Õ¥ Á∑¥§ø flÒÁ‡ÊC˜Uÿ¥ fl„UÃËÁà Áfl·ÿ ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-813, 818-822)

÷ÁáÊÃ◊˜ó
áÊfl∑§Ê«UˬÁ⁄U‚Èh¥U Œ‚ŒÊ‚ÁflflÁí¡ÿ¥ ◊‹Áfl‚Èh¥U–
÷È¥¡¥Áà ¬ÊÁáʬûÊ ¬⁄‘UáÊ ŒûÊ¥ ¬⁄UÉÊ⁄UÁê◊––
‹hUáÊ „UÊ¥Áà ÃÈ_UÊ áÊ Áfl ÿ •‹hUáÊ ŒÈê◊áÊÊ „UÊ¥ÁÖ
ŒÈÄπ ‚È„U ÿ ◊ÈÁáÊáÊÊ ◊í¤ÊàÕ◊áÊÊ©U‹Ê „UÊ¥ÁÖ–
áÊ Áfl Ã •Á÷àÕÈáÊ¥Áà ÿ Á¬¥«UàÕ¥ áÊ Áfl ÿ Á∑¥§Áø ¡Êÿ¥ÁÖ
◊ÊáÊ√flŒáÊ ◊ÈÁáÊáÊÊ ø⁄¥UÁà Á÷Äπ¥ •÷Ê‚¥ÃÊ––
ŒÁ„U ÁûÊ ŒËáÊ∑§‹È‚¥ ÷Ê‚¥ áÊë¿¥UÁà ∞Á⁄U‚¥ flÊûʥȖ
•Áfl áÊËÁŒ •‹Ê÷áÊ¥ áÊ ÿ ◊ÊáÊ¥ ÷¥¡Œ äÊË⁄UÊ––

◊ÈÁŸ ∑§Ë Á÷ˇÊÊ ◊¥ ÄÿÊ •ÊÒ⁄U Á∑§‚ ¬˝∑§Ê⁄U flÒÁ‡ÊC˜Uÿ „UÊÃÊ „ÒU óßU‚ Áfl·ÿ ◊¥ ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ
(ªÊÕÊ-}vx, }v}-}ww) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““◊Ÿ, fløŸ, ∑§Êÿ ‚ ªÈÁáÊà ∑ΧÃ, ∑§ÊÁ⁄UÃ, •ŸÈ◊ÊŒŸÊ M§¬ Ÿfl ∑§ÊÁ≈U ‚ ‡ÊÈhU, Œ‡Ê ŒÊ·
‚ ⁄UÁ„UÃ, øÊÒŒ„U ◊‹ŒÊ· ‚ Áfl‡ÊÈhU, ¬⁄UªÎ„U ◊¥ ¬⁄U ∑§ mUÊ⁄UÊ ÁŒÿ ªÿ •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê ¬ÊÁáʬÊòÊ ◊¥ ª˝„UáÊ
∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
““•Ê„UÊ⁄U •ÊÁŒ ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊ ¡ÊŸ ¬⁄U fl ‚ãÃÈCU Ÿ„UË¥ „UÊÃ „Ò¥U– •ÕʸØ Á¡uUÁãŒ˝ÿ ∑§ fl‡Ê ◊¥
„UÊ∑§⁄U “•Ê¡ ◊ȤÊ •Ê„UÊ⁄U Á◊‹ ªÿÊ” ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ •¬Ÿ ◊Ÿ ◊¥ „UÁcʸà Ÿ„UË¥ „UÊÃ „Ò¥U, •ÊÒ⁄U •Ê„UÊ⁄U
∑§ Ÿ„UË¥ Á◊‹Ÿ ¬⁄U πŒ-Áπ㟠÷Ë Ÿ„UË¥ „UÊÃ „Ò¥U (•ÕʸØ “◊ȤÊ •Ê¡ •Ê„UÊ⁄U •ÊÁŒ Ÿ„UË¥ Á◊‹Ê”
∞‚Ê ŒËŸ◊Ÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ „Ò¥U), ŒÈ—π ∑§ •Ê ¡ÊŸ ¬⁄U •ÕflÊ ‚Èπ ∑§ ©Uà¬ãŸ „UÊŸ ¬⁄U fl •Ê∑ȧ‹ÁøûÊ
Ÿ „UÊÃ „ÈU∞ ‚◊÷Êfl äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
““÷Ê¡Ÿ ∑§ Á‹∞ Á∑§‚Ë ∑§Ë SÃÈÁà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ∑ȧ¿U ÷Ë ÿÊøŸÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ „Ò¥U– fl
◊ÈÁŸ Á’ŸÊ ’Ê‹ ◊ÊÒŸfl˝Ã ¬Ífl¸∑§ Á÷ˇÊÊ ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
““Œ ŒÊ óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ŒËŸÃÊ ‚ ∑§‹ÈÁ·Ã fløŸ Ÿ„UË¥ ’Ê‹ŸÊ øÊ„UÃ „Ò¥U, •Ê„UÊ⁄U ∑§ Ÿ
Á◊‹Ÿ ¬⁄U flʬ‚ •Ê ¡ÊÃ „Ò¥U, Á∑§ãÃÈ fl äÊË⁄U ◊ÊÒŸ ∑§Ê ÷¥ª Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
{804 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¬ÿáÊ¥ fl ¬ÊÿáÊ¥ flÊ áÊ ∑§⁄‘¥UÁà • áÊfl Ã ∑§⁄UÊ’¥ÁÖ

¬ÿáÊÊ⁄¥U÷ÁáÊÿûÊÊ ‚¥ÃÈ_UÊ Á÷Äπ◊ûÊáÊ––
•‚áÊ¥ ¡ÁŒ flÊ ¬ÊáÊ¥ πí¡¥ ÷Ê¡¥ Á‹í¡¥ ¬í¡¥ flÊ–
¬Á«U‹Á„U™§áÊ ‚Èh¥U ÷È¥¡¥Áà ¬ÊÁáʬûÊ‚È––
∞fl¥ ¬⁄UË·„U¡ÿË ‚ÊäÊÈ— ÁŸŒÊ¸·Á÷ˇÊÊøÿʸ◊ŸÈø⁄UŸ˜, ∑§ŒÊÁøŒÊ„UÊ⁄¥U ÿÁŒ ªÎˆUÊÁÃ, ÃòÊÊÁ¬
Áfl‡Ê·„UÃflÊ ÷flÁãÖ Ã·Ê¥ ÁŸM§¬áÊ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ •òÊ ªÊÕÊÿÊ¥ Áø∑§Ë·¸ÁãÃó (áÊÊáÊ‚¥¡◊ÁáÊÁ◊ûÊ¥)
‚êÿÇôÊÊŸÊ⁄UÊäÊŸÊ, ‚¥ÿ◊ÊŸÈDUÊŸÁ◊àÿÃÿÊ— ‚È∑§⁄Uàfl¥ SÿÊÁŒÁà ÷ÊflŸÒfl ÃòÊ ÁŸÁ◊ûÊ÷ÍÃÊ ÷flÁÖ
ÃÊflã◊ÊòÊ◊fl •Ê„UÊ⁄¥U ‚ ªÎˆUÊÁÃ, ÿÊflã◊ÊòÊ ªÎ„UËÃ ÃSÿ ôÊÊŸÊ⁄UÊäÊŸ¥ ‚¥ÿ◊ÊŸÈDUÊŸ¥ ø ‚È∑§⁄‘U ÷flÃÊ◊˜
ÃÕÊ ∑§fl‹¥ ‡Ê⁄UË⁄U¬Ê·áÊ¥ Ÿ ÃòÊ ÁŸÁ◊ûÊ◊˜, •Á¬ÃÈ ‚¥ÿ◊ôÊÊŸÊÁŒ¬Ê·áÊ◊fl ÁŸÁ◊ûÊÁ◊àÿʇÊÿ—–
‚◊Áոå øÒÃØ ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-479, 481, 812)ó

““fl ÷Ê¡Ÿ ¬∑§ÊŸÊ ÿÊ ¬∑§flÊŸÊ ÷Ë Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U Ÿ ∑§⁄UÊÃ „Ò¥U, fl ¬∑§ÊŸ ∑§ •Ê⁄Uê÷
‚ ÁŸflÎûÊ „UÊ øÈ∑§ „ÒU¥, Á÷ˇÊÊ ◊ÊòÊ ‚ „UË ‚ãÃÈCU ⁄U„UÃ „Ò¥U–””
““•‡ÊŸ •ÕflÊ ¬ÊŸ, πÊl ÿÊ ÷Êíÿ, ‹s ÿÊ ¬ÿ óßUŸ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê Œπ∑§⁄U, ‡ÊÊäÊ∑§⁄U,
∑§⁄U¬ÊòÊ ◊¥ ‡ÊÈhU •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U––””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬⁄UË·„U-¡ÿË ‚ÊäÊÈ ÁŸŒÊ̧· Á÷ˇÊÊøÿʸ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ∑§÷Ë ÿÁŒ •Ê„UÊ⁄U ‹ÃÊ ÷Ë „ÒU
ÃÊ fl„UÊ° Áfl‡Ê· „UÃÈ „UÊÃ „Ò¥U– ©UŸ „UÃÈ•Ê¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ÿ„UÊ° ßU‚ ªÊÕÊ ◊¥ ∑§⁄UŸÊ øÊ„UÃ
„Ò¥Uó (ôÊÊŸ‚¥ÿ◊ÁŸÁ◊ûÊ◊˜) ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ, ‚¥ÿ◊ÊŸÈDUÊŸ óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ë ‚È∑§⁄UÃÊ „UÊ
(ÿ ŒÊŸÊ¥ ‚⁄U‹ÃÊ ‚ Á∑§ÿ ¡Ê ‚∑¥§) ÿ„U ÷ÊflŸÊ „UË fl„UÊ° ÁŸÁ◊ûÊ „UÊÃË „ÒU– fl„U ©UÃŸË „UË ◊ÊòÊÊ ◊¥
•Ê„UÊ⁄U ‹ÃÊ „ÒU, Á¡ÃŸÊ ‹Ÿ ‚ ©U‚∑§ ôÊÊŸÊ⁄UÊäÊŸÊ fl ‚¥ÿ◊ÊŸÈDUÊŸ ‚⁄U‹ÃÊ ‚ ‚ê¬ãŸ „UÊ ‚∑¥§, ÃÕÊ
fl„UÊ° ‡Ê⁄UË⁄U¬Ê·áÊ ◊ÊòÊ ÁŸÁ◊ûÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, •Á¬ÃÈ ‚¥ÿ◊ fl ôÊÊŸ •ÊÁŒ ∑§Ê ¬ÈCU ∑§⁄UŸÊ „UË ÁŸÁ◊ûÊ
„UÊÃÊ „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
ßU‚∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-y|~, y}v fl }vw) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒUó
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vÆ|-vÆ}) —— 805}

flÿáÊflí¡ÊflìÊ Á∑§Á⁄UÿÊΔUÊáÊ ÿ ‚¥¡◊_UÊ∞–

ÃäÊ ¬ÊáÊäÊê◊Áø¥ÃÊ ∑ȧí¡Ê ∞ŒÁ„U¥ •Ê„UÊ⁄U¥––
áÊ ’‹Ê©U‚Ê©U•_¥U áÊ ‚⁄UË⁄US‚Èfløÿ_U Ã¡_¥U–
áÊÊáÊ_U ‚¥¡◊_¥U ¤ÊÊáÊ_¥U øfl ÷È¥¡í¡Ê––
¿U_U_U◊÷ûÊÁ„¥U ¬Ê⁄‘U¥Áà ÿ ¬⁄UÉÊ⁄UÁê◊ Á÷ÄπÊ∞–
¡◊áÊ_¥U ÷È¥¡Áà ÿ áÊ Áfl ÿ ¬ÿÊ◊¥ ⁄U‚_UÊ∞––
•Ê„UÊ⁄Uª˝„UáÊ¥ ôÊÊŸäÿÊŸ‚¥ÿ◊ÊÁŒflÎÁhU„UÃÊ— ÷flÁÃ, ÃÁ„¸U ‚ÊäÊÊ— ∑§ËŒÎ‡ÊÊ ◊ŸÊ÷ÊflÊ ÷flÃËÁÃ
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ÁmUÃËÿªÊÕÊÿÊ¥ ¬˝ÁìʌÁÿÃÈ∑§Ê◊Ê Á÷ˇÊÊÿÊ— ¬@ ¬˝∑§Ê⁄UÊŸ˜ ÁŸÁŒ¸‡ÊÁãÃó (Á÷ÄπÍ Ãå¬ÿÊ⁄‘U
áÊÊ™§áÊ ÁáÊìÊfl¥ ÷È¥¡Œ) Á÷ˇÊÈ—, Ãà¬˝∑§Ê⁄UÊŸ˜ ôÊÊàflÊ, Á÷ˇÊÊÿÊ flˇÿ◊Êáʬ˝∑§Ê⁄UÊŸ˜ ‚êÿª˜ ÁflôÊÊÿ,
ÁŸàÿ◊fl ÷ÈQ ¥ § •Ê„UÊ⁄¥U ªÎˆUÊÁÖ ◊◊ Á÷ˇÊÊ ÃÈ ∞Ãà¬˝∑§Ê⁄UÊ óßUàÿfl¥ ◊ŸÁ‚ ◊ãflÊŸÊ ÷ÈQ
¥ § óßUàÿʇÊÿ—–

““flŒŸÊ ‡Ê◊Ÿ „UÃÈ, flÒÿÊflÎÁûÊ ∑§ Á‹∞, Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ∑§ Á‹∞, ‚¥ÿ◊ ∑§ Á‹∞, ÃÕÊ ¬˝ÊáÊÊ¥ ∑§Ë
ÁøãÃÊ •ÊÒ⁄U äÊ◊¸ ∑§Ë ÁøãÃÊ ∑§ Á‹∞, ßUŸ ∑§Ê⁄UáÊÊ¥ ‚ •Ê„UÊ⁄U ∑§⁄‘U–
““Ÿ ’‹ ∑§ Á‹∞, Ÿ •ÊÿÈ ∑§ Á‹∞ •ÊÒ⁄U Ÿ SflÊŒ ∑§ Á‹∞, Ÿ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ¬ÈÁCU ∑§ Á‹∞
•ÊÒ⁄U Ÿ Ã¡ ∑§ Á‹∞ •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄‘U– Á∑§ãÃÈ ôÊÊŸ ∑§ Á‹∞, ‚¥ÿ◊ ∑§ Á‹∞ •ÊÒ⁄U äÿÊŸ ∑§ Á‹∞
•Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄‘U–””
““’‹Ê, Ã‹Ê •ÊÁŒ ∑§⁄U∑§ ¬⁄UªÎ„U ◊¥ Á÷ˇÊÊflÎÁûÊ ‚ ¬Ê⁄UáÊÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ‚¥ÿ◊ ∑§ Á‹∞ ÷Ê¡Ÿ
∑§⁄UÃ „Ò¥U, Á∑§ãÃÈ ¬˝øÈ⁄U ⁄U‚ ∑§ Á‹∞ Ÿ„UË¥–””
ôÊÊŸ, äÿÊŸ fl ‚¥ÿ◊ •ÊÁŒ ∑§Ë flÎÁh ∑§ Á‹∞ •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, Ã’ ‚ÊäÊÈ ∑§Ê
∑Ò§‚Ê ◊ŸÊ÷Êfl „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ŒÍ‚⁄UË ªÊÕÊ ◊¥ ’ÃÊŸÊ øÊ„UÃ „ÈU∞ Á÷ˇÊÊ ∑§ ¬Ê°ø ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§Ê
ÁŸŒ̧‡Ê ∑§⁄U ⁄U„U „ÒU¥ó (Á÷ˇÊÈ— Ãà¬˝∑§Ê⁄UÊŸ˜ ôÊÊàflÊ ÁŸàÿ◊fl ÷ÈQ¥ § ) Á÷ˇÊÈ ©U‚∑§ ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§Ê ¡ÊŸ∑§⁄U,
•ÕʸØ Á÷ˇÊÊ ∑§ ∑§„U ¡ÊŸ flÊ‹ ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§Ê ‚êÿ∑˜§ M§¬ ‚ ¡ÊŸ∑§⁄U ÁŸàÿ „UË ÷Ê¡Ÿ ÿÊ •Ê„UÊ⁄U
ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– “◊⁄UË Á÷ˇÊÊ ßU‚ Ã⁄U„U ∑§Ë „UÊ” óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ◊Ÿ ◊¥ ◊ÊŸÃÊ-‚◊¤ÊÃÊ „ÈU•Ê fl„U
•Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
{806 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∑§ ø Á÷ˇÊʬ˝∑§Ê⁄UÊ—? ÃSÿÊ— ¬@ ¬˝∑§Ê⁄UÊ ©UëÿãÃó (©UŒ⁄UÁǪ‚◊Ÿ◊Äπ◊ÄπáʪÊÿÊ-

⁄U‚é÷¬Í⁄UáÊ÷◊⁄¥U) ©UŒ⁄UÊÁÇŸ‡Ê◊Ÿ◊˜, •ˇÊ◊˝ˇÊáÊ◊˜, ªÊøÊ⁄U— (ªÊøÿʸ), E÷˝¬Í⁄UáÊ◊˜, ÷˝◊⁄U◊˜ (÷˝Ê◊⁄UË
flÎÁûÊ—) ßUÁà ¬@ ¬˝∑§Ê⁄UÊ Á÷ˇÊÊÿÊ ª˝„UËÃÎ◊ŸÊ÷ÊflÊäÊÎÃÊ— ÷flÁãÖ
∞Ã·Ê¥ ¬˝∑§Ê⁄UÊáÊÊ¥ S¬CUË∑§⁄UáÊ¥ ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ª˝ãÕ (9/6/16) ø ÁflÁ„UÃ◊˜ó ““ÿÕÊ ‚‹Ë‹‚Ê-
‹VUÊ⁄Ufl⁄UÿflÈ ÁÃÁ÷L§¬ŸËÿ◊ÊŸÉÊÊ‚Ê ªÊÒŸ¸ ÃŒXUªÃ‚ÊÒãŒÿ¸ÁŸ⁄UˡÊáʬ⁄U— ÃÎáÊ◊flÊÁûÊ, ÿÕÊ flÊ ÃÎáÊÊ‹¬Í ¥ ŸÊŸÊŒ‡ÊSÕ¥
ÿÕÊ‹Ê÷◊èÿfl„U⁄UÁà Ÿ ÿÊ¡ŸÊ‚¥¬Œ◊flˇÊÃ ÃÕÊ Á÷ˇÊÈ⁄UÁ¬ Á÷ˇÊʬÁ⁄Ufl·∑§¡Ÿ◊ΌȋÁ‹ÃM§¬fl·Áfl‹Ê‚Ê-
fl‹Ê∑§ŸÁŸL§à‚È∑§— ‡ÊÈc∑§º˝flÊ„UÊ⁄UÿÊ¡ŸÊÁfl‡Ê·¥ øÊŸflˇÊ◊ÊáÊ— ÿÕʪÃ◊‡ŸÊÁà ßUÁà ªÊÒÁ⁄Ufl øÊ⁄UÊ ªÊøÊ⁄U ßUÁÃ
√ÿ¬ÁŒ‡ÿÃ, ÃÕÊ ªfl·áÊÁà ø–””
ÃÊà¬ÿ¸Á◊Œ¥ ÿŒ˜ ÿÕÊ ªÊÒ— SflÊ„UÊ⁄Uº˝√ÿ◊fl ¬‡ÿÁÃ, ÃÕÊ üÊ◊áÊÊ •Á¬ ŒÊÃÏáÊÊ¥
oÎXUÊ⁄UÊÁŒÁfl‹Ê∑§Ÿ„UËŸ— ∑§fl‹¥ ‡ÊÈh¥ ¬˝Ê‚È∑§Ê„UÊ⁄U◊fl ¬‡ÿÁÖ

fl Á÷ˇÊÊ ∑§ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ÊÒŸ‚ „ÒU¥? ©U‚∑§ ¬Ê°ø ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„U ⁄U„U „ÒU¥ó (©UŒ⁄U‡Ê◊Ÿ◊˜, •ˇÊ◊˝ˇÊáÊ◊˜,
ªÊøÊ⁄U—, E÷˝¬Í⁄UáÊ◊˜, ÷˝Ê◊⁄U◊˜) ¬≈U ∑§Ë •ÁÇŸ ∑§Ê ‡Ê◊Ÿ, ªÊ«∏Ë ∑§Ë äÊÈ⁄UË ◊¥ •Ê¥ªŸ (Ã‹ ‚
Áø∑§ŸÊ ∑§⁄UŸÊ), ªÊÒ ∑§Ë Ã⁄U„U øÊ⁄UÊ ø⁄UŸÊ (ªÊøÿʸ, ªÊø⁄UË), ©UŒ⁄U ∑§ ªbU ∑§Ê ÷⁄UŸÊ •ÊÒ⁄U ÷˝Ê◊⁄U
(÷˝◊⁄U ∑§Ë Ã⁄U„U •Êø⁄UáÊ) óÿ Á÷ˇÊÊ ∑§ ¬Ê°ø ¬˝∑§Ê⁄U „ÒU¥ ¡Ê •Ê„UÊ⁄U-ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ∑§ ◊ŸÊ÷ÊflÊ¥
¬⁄U •ÊäÊÊÁ⁄Uà „Ò¥U–
ßUŸ ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§Ê S¬CUË∑§⁄UáÊ ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ª˝ãÕ (~/{/v{) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ò‚ ªÊÿ ª„UŸÊ¥ ‚ ‚¡Ë „ÈU߸U ‚ÈãŒ⁄U ÿÈflÃË ∑§ mUÊ⁄UÊ ‹Ê߸U ªß¸U ÉÊÊ‚ ∑§Ê πÊÃ ‚◊ÿ ÉÊÊ‚ ∑§Ê „UË
ŒπÃË „ÒU, ‹ÊŸ flÊ‹Ë ∑§ •¥ª-‚ÊÒãŒÿ¸ •ÊÁŒ ∑§Ê Ÿ„UË¥, •ÕflÊ •Ÿ∑§ ¡ª„U ÿÕÊ‹Ê÷ ©U¬‹éäÊ
„UÊŸ flÊ‹ øÊ⁄‘U ∑§ ¬Í⁄‘U ∑§Ê „UË πÊÃË „ÒU, ©U‚∑§Ë ‚¡Êfl≈U •ÊÁŒ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ŒπÃË, ©U‚Ë Ã⁄U„U Á÷ˇÊÈ
÷Ë •Ê„UÊ⁄UŒÊÃÊ ∑§ ◊ΌȋÁ‹Ã M§¬, fl· •ÊÒ⁄U Áfl‹Ê‚ •ÊÁŒ ∑§ ŒπŸ ∑§Ë ©Uà‚È∑§ÃÊ Ÿ„UË¥ ⁄UπÃ
•ÊÒ⁄U •Ê„UÊ⁄U ‚ÍπÊ „ÒU ÿÊ ªË‹Ê, ÿÊ ∑Ò§‚ øÊ°ŒË •ÊÁŒ ∑§ ’øŸÊ¥ ◊¥ ⁄UπÊ „ÒU ÿÊ ∑Ò§‚Ë •ãÿ ’øŸÊ¥ ◊¥
©U‚∑§Ë ÿÊ¡ŸÊ ∑§Ë ªß¸U „ÒU, •ÊÁŒ ∑§Ë •Ê⁄U ©UŸ∑§Ë ŒÎÁCU Ÿ„UË¥ ⁄U„UÃË „ÒU, flU ÃÊ ¡Ò‚Ê ÷Ë •Ê„UÊ⁄U ¬˝ÊåÃ
„UÊÃÊ „ÒU, flÒ‚Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „ÒU¥– •Ã— Á÷ˇÊÊ ∑§Ê ªÊÒ ∑§Ë Ã⁄U„U øÊ⁄-“ªÊøÊ⁄U” ÿÊ “ªfl·áÊÊ” ∑§„UÃ „Ò¥U–
ÃÊà¬ÿ¸ ÿ„U „ÒU Á∑§ ¡Ò‚ ªÊÿ ∑§fl‹ •Ê„UÊ⁄U „UË ŒπÃË „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U üÊ◊áÊ¡Ÿ ÷Ë ŒÊÃÊ
∑§ oÎ¥ªÊ⁄U •ÊÁŒ Ÿ„UË¥, Á∑§ãÃÈ ‡ÊÈh ¬˝Ê‚È∑§ •Ê„UÊ⁄U „UË ŒπÃ „Ò¥U–
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vÆ|-vÆ}) —— 807}

•ãÿëø, ÃòÊÒfl (⁄UÊ¡flÊÁø∑§-9/6/16) ¬˝ÊÄ Ã◊˜ó ““ÿÕÊ ‡Ê∑§≈¥U ⁄UàŸ÷Ê⁄U¬Á⁄U¬ÍáÊZ ÿŸ ∑§ŸÁøØ
SŸ„UŸ •ˇÊ‹¬¥ ∑ΧàflÊ •Á÷‹Á·Ã-Œ‡ÊÊãÃ⁄¥U flÁáʪȬŸÿÁà ÃÕÊ ◊ÈÁŸ⁄UÁ¬ ªÈáÊ⁄UàŸ÷Á⁄UÃÊ¥ ßȇÊ∑§≈UË-
◊ŸfllÁ÷ˇÊÊÿÈ⁄UˇÊ◊˝ˇÊáÊŸ •Á÷¬˝Â◊ÊÁäʬûÊŸ¥ ¬˝Ê¬ÿÃËàÿˇÊ◊˝ˇÊáÊÁ◊Áà ø ŸÊ◊ ÁŸM§…U◊˜– ÿÕÊ ÷Êá«UʪÊ⁄‘U
‚◊ÈÁàÕÃ◊Ÿ‹◊‡ÊÈÁøŸÊ ‡ÊÈÁøŸÊ flÊ flÊÁ⁄UáÊÊ ‡Ê◊ÿÁà ªÎ„UË ÃÕÊ ÿÁÃ⁄UÁ¬ ©UŒ⁄UÊÁÇŸ¥ ¬˝‡Ê◊ÿÃËÁÃ
©UŒ⁄UÊÁÇŸ¬˝‡Ê◊ŸÁ◊Áà ø ÁŸL§ëÿÃ– ŒÊÃΡŸ’ÊäÊÿÊ ÁflŸÊ ∑ȧ‡Ê‹Ê ◊ÈÁŸ÷˝¸◊⁄UflŒÊ„U⁄UÃËÁà ÷˝◊⁄UÊ„UÊ⁄U ßUàÿÁ¬
¬Á⁄U÷ÊcÿÃ– ÿŸ ∑§ŸÁøà¬˝∑§Ê⁄‘UáÊ Sfl÷˝¬Í⁄UáÊflŒÈŒ⁄UªÃ¸◊ŸªÊ⁄U— ¬Í⁄UÿÁà SflʌȟÃ⁄‘UáÊ flÁà Sfl÷˝¬Í⁄UáÊÁ◊ÁÃ
ø ÁŸL§ëÿÃ–””
◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-817) ø •ˇÊ◊˝ˇÊáʬ˝∑§Ê⁄UÊ ÁŸÁŒ¸CU—ó
•ÄπÊ◊ÄπáÊ◊ûÊ¥ ÷È¥¡¥Áà ◊ÈáÊË ¬ÊáÊäÊÊ⁄UáÊÁáÊÁ◊ûÊ¥–
¬ÊáÊ¥ äÊê◊ÁáÊÁ◊ûÊ¥ äÊê◊¥ Á¬ ø⁄¥UÁà ◊ÊÄπ_¥U––

•ÊÒ⁄U ÷Ë, fl„UË¥ (⁄UÊ¡flÊÁø∑§-~/{/v{) ÿ„U ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““¡Ò‚ ∑§Ê߸U flÁáÊ∑˜§ ⁄UàŸ
•ÊÁŒ ‚ ‹ŒË „ÈU߸U ªÊ«∏Ë ◊¥ Á∑§‚Ë ÷Ë Ã‹ ∑§Ê ‹¬Ÿ ∑§⁄∑§ó •Ê¥ªŸ Œ∑§⁄U, ©U‚ •¬Ÿ ßUCU SÕÊŸ
¬⁄U ‹ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U ◊ÈÁŸ ÷Ë ªÈáÊ⁄UàŸ ‚ ÷⁄UË „ÈU߸U ‡Ê⁄UË⁄U M§¬Ë ªÊ«∏Ë ∑§Ê ÁŸŒÊ̧· Á÷ˇÊÊ Œ∑§⁄U
©U‚ ‚◊ÊÁäÊ Ÿª⁄U Ã∑§ ¬„È°UøÊ ŒÃÊ „ÒU, •Ã— ßU‚ “•ˇÊ◊˝ˇÊáÊ” ∑§„UÃ „Ò¥U– ¡Ò‚ ÷á«UÊ⁄U ◊¥ •Êª ‹ª
¡ÊŸ ¬⁄U ‡ÊÈÁø ÿÊ •‡ÊÈÁø ∑Ò§‚ ÷Ë ¬ÊŸË ‚ ©U‚ ’ȤÊÊ ÁŒÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU ©U‚Ë Ã⁄U„U ÿÁà ÷Ë ©UŒ⁄UÊÁÇŸ
∑§Ê ¬˝‡Ê◊Ÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU •Ã— ßU‚ “©UŒ⁄UÊÁÇŸ¬˝‡Ê◊Ÿ” ∑§„UÃ „Ò¥U– ŒÊÃÊ•Ê¥ ∑§Ê Á∑§‚Ë ÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë
’ÊäÊÊ ¬„È°UøÊÿ Á’ŸÊ ◊ÈÁŸ ∑ȧ‡Ê‹ÃÊ ‚ ÷˝◊⁄U ∑§Ë Ã⁄U„U •Ê„UÊ⁄U ‹ ‹Ã „Ò¥U, •Ã— ßU‚ ÷˝◊⁄UÊ„UÊ⁄U ÿÊ
“÷˝Ê◊⁄UË flÎÁûÊ” ∑§„UÃ „Ò¥U– Á¡‚ Á∑§‚Ë ÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚ πÊ‹Ë ¡ª„U (ªbU) ∑§Ê ÷⁄UŸ ∑§Ë Ã⁄U„U ◊ÈÁŸ
SflÊŒÈ ÿÊ •SflÊŒÈ •ãŸ ∑§ mUÊ⁄UÊ ¬≈U M§¬Ë ªbU ∑§Ê ÷⁄U ŒÃÊ „ÒU, •Ã— ßU‚ “Sfl÷˝¬Í⁄UáÊ” ÷Ë ∑§„UÃ
„ÒU¥–””
◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-}v|) ◊¥ ÷Ë “•ˇÊ◊˝ˇÊáÊ” ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝Êåà „UÊÃÊ
„ÒUó
““(ªÊ«U∏Ë ∑§) äÊÈ⁄‘U ◊¥ •Ê¥ªŸ (Ã‹) ŒŸ ◊ÊòÊ ∑§ ‚◊ÊŸ, ¬˝ÊáÊÊ¥ ∑§ äÊÊ⁄UáÊ „UÃÈ •Ê„UÊ⁄U ‹Ã
„Ò¥U •ÊÒ⁄U ¬˝ÊáÊÊ¥ ∑§Ê äÊ◊¸ ∑§ Á‹∞ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U äÊ◊¸ ∑§Ê •Êø⁄UáÊ ÷Ë ◊ÊˇÊ ∑§ Á‹∞ ∑§⁄UÃ
„ÒU¥–””
{808 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞Ã·È Á÷ˇÊÊÿÊ— ¬@‚È ¬˝∑§Ê⁄‘U·È Á÷ˇÊÊ⁄UÊ„UÊ⁄Uª˝„UáÊ ◊ÊŸÁ‚∑§ÁSÕÁ× ∑§ËŒÎ‡ÊË ÷flÃËÁÃ

‚◊ãÃÁ„¸UÃ¥ fløÃ– ¬˝àÿ∑§— ¬˝∑§Ê⁄U— ‚ÊäÊÊ— ⁄U‚ªÎÁhU⁄UÊÁ„UàÿŸ ‚¥ÿ◊ÊÁŒÁŸÁ◊ûÊ∑§¬˝ÊáÊäÊÊ⁄UáÊ-
◊ÊòÊflÎÁûÊ◊Á÷√ÿŸÁQ§–
∞fl¥ „U ÷√ÿ! •Ê„UÊ⁄UUª˝„UáÊÊg‡ÿÊÁŒ∑¥§ ‚êÿ∑˜§ ÁflôÊÊÿ •Ê„UÊ⁄Uª˝„UáÊ •Êª◊ÊQ§‚◊SÃŒÊ·ÊáÊÊ¥
¬Á⁄Ufl¡¸Ÿ¥ ÃÕÊ ⁄U‚ÊÁŒªÎhUp àÿʪÊ ÁfläÊÿ— óßUÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
◊ÈŸ⁄ UÊ„UÊ⁄Uª„˝ UáÊ¥ äÊ◊ʸ⁄UÊäÊŸ¬˝ÿÊ¡ŸÁ‚hUÿ
˜ Ò ∞fl ÷flÁà óßUÁà ªÊÕÊmUÿŸ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ—
∑˝§◊‡Ê— ©UǪʄUÊ¿UãŒ‚Ê ªÊÁ„UáÊË-(ªÊ„UÊ)-¿UãŒ‚Ê ø ÁŸM§¬ÿÁãÃó
⁄U‚L§Á„U⁄U◊¥‚◊ŒÁ_U‚ÈÁ∑§‹◊‹◊ÈûʬÍÿÁ∑§Á◊’„ÈU‹¥ –
ŒÈǪ¥äÊ◊‚ÈßUøê◊◊ÿ◊ÁáÊìÊ◊øŒáÊ¥ ¬«UáÊ¥––109––
’„ÈUŒÈÄπ÷ÊÿáÊ¥ ∑§ê◊∑§Ê⁄UáÊ¥ Á÷ááÊ◊å¬áÊÊ Œ„¥U–
Ã¥ Œ„¥U äÊê◊ÊáÊÈ_UÊáÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ øÁŒ ¬Ê‚Œ Á÷ÄπÍ––110––
¿UÊÿÊó ⁄U‚L§ÁäÊ⁄U◊Ê¥‚◊ŒÊ˘ÁSÕ‡ÊÈ∑§˝ ◊‹◊ÍòʬÍÿ∑ΧÁ◊’„ÈU‹◊˜–
ŒÈªã¸ äÊ◊˜, •‡ÊÈÁøø◊¸◊ÿ◊˜, •ÁŸàÿ◊˜, •øߥ ¬ÃŸ◊˜––
Á÷ˇÊÊ ∑§ ßUŸ ¬Ê°øÊ¥ ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ◊¥ ÿ„U ’Êà •ãÃÁŸÁ„¸Uà (Á¿U¬Ë) „ÒU Á∑§ Á÷ˇÊÈ ∑§Ë •Ê„UÊ⁄-
ª˝„UáÊ ◊¥ ◊ÊŸÁ‚∑§ ÁSÕÁà ∑Ò§‚Ë „UÊÃË „ÒU– ¬˝àÿ∑§ ¬˝∑§Ê⁄U ÿ„U •Á÷√ÿÁQ§ Œ ⁄U„UÊ „ÒU Á∑§ ‚ÊäÊÈ •Ê„UÊ⁄U
‹Ã ‚◊ÿ ⁄U‚-‹Ê‹È¬ÃÊ ⁄UÁ„Uà „UÊ∑§⁄U ‚¥ÿ◊ÊÁŒ ◊¥ ÁŸÁ◊ûÊ „UÊŸ flÊ‹ ¬˝ÊáÊäÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ ◊ÊòÊ ∑§Ë
ŒÎÁCU ⁄UπÃÊ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „U ÷√ÿ! •Ê„UÊ⁄U-ª˝„UáÊ ∑§ ©Ug‡ÿ •ÊÁŒ ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U, •Ê„UÊ⁄U-
ª˝„UáÊ ◊¥ •Êª◊ÊQ§ ‚◊Sà ŒÊ·Ê¥ ∑§Ê ÃÕÊ ⁄U‚ •ÊÁŒ ∑§Ë ªÎÁhU ∑§Ê ÷Ë àÿʪ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ óÿ„U
ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
◊ÈÁŸ mUÊ⁄UÊ äÊ◊ʸ⁄UÊäÊŸÊ M§¬ ¬˝ÿÊ¡Ÿ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§ Á‹∞ „UË •Ê„UÊ⁄U-ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒUó ßU‚
∑˝§◊ ‚ ©UǪʄUÊ ¿U㌠fl ªÊÁ„UáÊË (ªÊ„UÊ) ¿U㌠∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ ŒÊ ªÊÕÊ•Ê¥ mUÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ’ÃÊ ⁄U„U „ÒU¥ó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ßU‚ ‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ ⁄U‚, L§ÁäÊ⁄U, ◊Ê¥‚, ø’˸, „UaUË, ‡ÊÈ∑˝§, ◊‹, ◊ÍòÊ, ¬Ëfl fl
∑ΧÁ◊ ∑§Ë ’„ÈU‹ÃÊ „ÒU, fl„U ŒÈª¸ÁãäÊÃ, •¬ÁflòÊ, ø◊¸◊ÿ „ÒU, •ÁŸàÿ „ÒU, •øß fl ¬ÃŸ‡ÊË‹
÷Ë „ÒU––vÆ~––
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vÆ~-vvÆ) —— 809}

’„ÈUŒÈ—π÷Ê¡Ÿ¥ ∑§◊¸∑§Ê⁄UáÊ¥ Á÷ãŸ◊Êà◊ŸÊ Œ„U◊˜–

ÃŒ˜ Œ„¥U äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ∑§Ê⁄UáÊ¥ øÁà ¬Ê·Áà Á÷ˇÊÈ—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (Ã¥ Œ„¥U äÊê◊ÊáÊÈ_UÊáÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ øÁŒ ¬Ê‚Œ Á÷ÄπÍ)
Á÷ˇÊÈ— Œ„U¥ äÊ◊ʸŸDÈ UÊŸ∑§Ê⁄UáÊÁ◊Áà ÁflôÊÊÿ ¬ÈcáÊÊÁÖ ◊◊ äÊ◊ʸŸDÈ UÊŸ Œ„U ∞fl ‚ÊäÊŸ◊˜, ÃìÊ äÊ◊ʸŸDÈ UÊŸ¥
Œ„U◊Êäÿ◊Ÿ ‚È∑§⁄¥U SÿÊØ óßUÁà ŒÎC˜UÿÊ Œ„U¬ÊcÊáÊÊÕ¸◊Ê„UÊ⁄¥U Á÷ˇÊȪÎ̧ˆUÊÁà óßUàÿʇÊÿ—–
◊ŸÈcÿŒ„USÿ äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ ‚ÊäÊŸÃÊ „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ (18/143, 146) ¬˝ÁìÊÁŒÃÊó
äÊ◊¸‚ÊäÊŸ◊Êl¥ Á„U, ‡Ê⁄UË⁄UÁ◊„U ŒÁ„UŸÊ◊˜–
ÃSÿ äÊÊ⁄UáÊ◊ÊäÊÿ¥, ÿÕʇÊÁQ§ ø ‡ÊÊ‚Ÿ––
ÿãŸÊ¬ÿÈíÿÃ ÿSÿ äÊŸ¥ flÊ fl¬È⁄‘Ufl flÊ–
Sfl‡ÊÊ‚Ÿ¡Ÿ ÃŸ ÃSÿ Á∑¥§ ’ãäÊ„UÃÈŸÊ––

fl„U •Ÿ∑§ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ¬ÊòÊ „ÒU, ∑§◊ÊZ (∑§◊¸’ãäÊŸ) ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U fl„U •Êà◊Ê ‚
Á÷㟠(¬ÎÕ∑˜§) „ÒU– øÍ°Á∑§ fl„U ‡Ê⁄UË⁄U ÷Ë äÊ◊¸-‚flŸ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ (’Ÿ ‚∑§ÃÊ) „ÒU, (◊ÊòÊ)
ßU‚Á‹∞ Á÷ˇÊÈ ©U‚∑§Ê ¬Ê·áÊ (•Ê„UÊ⁄UÊÁŒ mUÊ⁄UÊ) ∑§⁄UÃÊ „ÒU––vvÆ––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (Ã¥ Œ„¥U äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ∑§Ê⁄UáÊ¥ øÁÃ
¬Ê·Áà Á÷ˇÊÈ—) Á÷ˇÊÈ Œ„U ∑§Ê äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ ◊¥ ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU óÿ„U ¡ÊŸ∑§⁄U ©U‚∑§Ê ¬Ê·áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ◊⁄‘U
äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ ◊¥ Œ„U „UË ‚ÊäÊŸ „ÒU, fl„U äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ Œ„U ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ ‚È∑§⁄U „UÊ óßU‚ ŒÎÁCU ‚ Œ„U-
¬Ê·áÊ „UÃÈ Á÷ˇÊÈ •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
◊ŸÈcÿ-Œ„U äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ ◊¥ ‚ÊäÊŸ „ÒU óßU‚ „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ (v}/vyx fl vy{) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U
¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““ßU‚ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ‡Ê⁄UË⁄U „UË ¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ ∑§Ê ‚’‚ ¬„U‹Ê äÊ◊¸ ∑§Ê ‚ÊäÊŸ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ÿÕʇÊÁQ§
©U‚∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞– ÿ„U •Êª◊ ∑§Ê ÁfläÊÊŸ „ÒU–””
““Á¡‚∑§Ê äÊŸ ÿÊ ‡Ê⁄UË⁄U •¬Ÿ ‚„UäÊ◊˸ ¡ŸÊ¥ ∑§ ©U¬ÿÊª ◊¥ Ÿ„UË¥ •ÊÃÊ, ©U‚∑§Ê fl„U äÊŸ
ÿÊ ‡Ê⁄UË⁄U Á∑§‚ ∑§Ê◊ ∑§Ê? fl„U ÃÊ ∑§fl‹ ∑§◊¸’ãäÊ ∑§Ê „UË ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU–””
{810 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚ Œ„U— ∑§ËŒÎ‡Ê—? ©UëÿÃó (Œ„¥U Á÷ááÊ◊å¬áÊÊ) •Êà◊ŸÊ Á÷㟥 ¬ÎÕª˜÷ÍÃ¥ º˝√ÿÊãÃ⁄UM§¬-

Á◊àÿÕ¸—– º˝√ÿM§¬áÊ •Êà◊ŸÊ ∞∑§àfl¥ ‚Êêÿ¥ flÊ fl„ãŸÁ¬ Œ„UÊ ¡ËflÊà◊Ÿ— Á÷㟠∞fl, •¡ËflM§¬àflÊØ–
Á÷ãŸÿÊL§÷ÿÊ⁄UÁ¬ ŒÈÇäÊ¡‹ÿÊ⁄‘U∑§ˇÊòÊÊflªÊÁ„UàflÊØ √ÿfl„UÊ⁄‘U ∞∑§àfl◊ŸÈ÷ÍÿÃ, ¬⁄U◊ÊÕ¸ÃSÃÈ ÃÿÊ—
¬⁄US¬⁄UÁ÷ãŸÃÒfl– ©UQ¥§ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-27, 57)ó
flfl„UÊ⁄UáÊÿÊ ÷Ê‚ÁŒ ¡ËflÊ Œ„UÊ ÿ „UflÁŒ π‹È ∞Ä∑§Ê–
áÊ ŒÈ ÁáÊë¿UÿS‚ ¡ËflÊ Œ„UÊ ÿ ∑§ŒÊÁfl ∞∑§_UÊ––
∞∞Á„¥U ÿ ‚¥’¥äÊÊ ¡„fl πË⁄UÊŒÿ¥ ◊ÈáÊŒ√flÊ–
áÊ ÿ „È¥UÁà ÃS‚ ÃÊÁáÊ ŒÈ ©Ufl•ÊªªÈáÊÊÁäʪÊ ¡ê„UÊ––
¬@ÊÁSÃ∑§Êÿª˝ãÕ (ªÊÕÊ-33) ø ÃÿÊ— ‚ê’ãäÊ— ¬˝∑§Ê⁄UÊãÃ⁄‘UáÊ ÁŸÁŒ¸CU—ó
¡„U ¬©U◊⁄UÊÿ⁄UÿáÊ¥ ÁπûÊ¥ πË⁄‘U ¬÷Ê‚ÿÁŒ πË⁄¥U–
ÄU Œ„UË Œ„UàÕÊ ‚Œ„U◊ûÊ¥ ¬÷Ê‚ÿÁŒ––

fl„U Œ„U ∑Ò§‚Ê „UÊÃÊ „Ò? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (Œ„¥U Á÷ãŸ◊Êà◊Ÿ—) •Êà◊Ê ‚ fl„U Á÷ãŸ, ¬ÎÕ∑˜§
∞∑§ •ãÿ Œ˝√ÿ „ÒU óÿ„U •Õ¸ „ÒU– Œ˝√ÿ M§¬ ◊¥ •Êà◊Ê ‚ ∞∑§ÃÊ ÿÊ ‚Êêÿ ⁄UπÃ „ÈU∞ ÷Ë Œ„U
¡ËflÊà◊Ê ‚ Á÷㟠„UË „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ fl„U (Œ„U) •¡Ëfl M§¬ „ÒU– fl ŒÊŸÊ¥ ÿlÁ¬ ¬⁄US¬⁄U Á÷㟠„Ò¥U,
ÃÕÊÁ¬ ŒÈÇäÊ fl ¡‹ ∑§Ë Ã⁄U„U ∞∑§ˇÊòÊÊflªÊ„UË „UÊŸ ‚ ©UŸ◊¥ √ÿfl„UÊ⁄U ◊¥ ∞∑§àfl ∑§Ë •ŸÈ÷ÍÁà „UÊÃË
„ÒU, ¬⁄U◊ÊÕ¸ M§¬ ‚ ÃÊ ©UŸ◊¥ ¬⁄US¬⁄U Á÷ãŸÃÊ „UË „ÒU– ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ w| fl z|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë
ªÿÊ „ÒUó
““√ÿfl„UÊ⁄UŸÿ ∑§„UÃÊ „ÒU Á∑§ ¡Ëfl fl ‡Ê⁄UË⁄U ∞∑§ „Ò¥U, ¬⁄UãÃÈ ÁŸpÿŸÿ ∑§Ê ∑§„UŸÊ „ÒU Á∑§
¡Ëfl fl ‡Ê⁄UË⁄U ∑§÷Ë ∞∑§ ¬ŒÊÕ¸ Ÿ„UË¥ „UÊ ‚∑§Ã „Ò¥U–””
““ßUŸ (fláʸ •ÊÁŒ) ∑§ ‚ÊÕ ¡Ëfl ∑§Ê ‚ê’ãäÊ ŒÍäÊ fl ¬ÊŸË ∑§ ‚◊ÊŸ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–
flÊSÃfl ◊¥ fl ©U‚ ¡Ëfl ∑§ Ÿ„UË¥ „UÊÃ, ÄÿÊ¥Á∑§ ¡Ëfl “©U¬ÿÊª” ªÈáÊ ‚ •ÁäÊ∑§ „ÒU–””
¬@ÊÁSÃ∑§Êÿ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-xx) ◊¥ ßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§ ‚ê’ãäÊ ∑§Ê •ãÿ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŒÍäÊ ◊¥ ¬«∏Ê „ÈU•Ê ¬k⁄Uʪ ◊ÁáÊ •¬ŸË ¬˝÷Ê ‚ ‚◊Sà ŒÍäÊ ∑§Ê √ÿÊåà ∑§⁄U
‹ÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ ÁSÕà •Êà◊Ê ‚◊Sà ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê √ÿÊåà ∑§⁄U ‹ÃÊ „ÒU–””
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vÆ~-vvÆ) —— 811}

Á∑§@, ‚êÿÇŒÎÁCU— •ãÃ⁄UÊà◊Ê ÃÿÊ÷¸Œ¥ ¡ÊŸÊÁÃ, ’Á„U⁄UÊà◊Ê ‚¥‚Ê⁄UŒÈ—π◊Í‹¥ ÃŒ∑§àfl◊äÿ-

flSÿÁÖ ©UQ¥§ ø ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-57, 77, 7, 15)ó
¬‡ÿÁãŸ⁄UãÃ⁄¥U Œ„U◊Êà◊ŸÊ˘ŸÊà◊øÂʖ
•¬⁄UÊà◊ÁäÊÿÊ˘ãÿ·Ê◊Êà◊Ãûfl √ÿflÁSÕ×––
•Êà◊ãÿflÊà◊äÊË⁄UãÿÊ¥ ‡Ê⁄UË⁄ªÁÃ◊Êà◊Ÿ—–
◊ãÿÃ ÁŸ÷¸ÿ¥ àÿÄàflÊ flSòÊ¥ flSòÊÊãÃ⁄Uª˝„U◊˜––
’Á„U⁄UÊà◊Áãº˝ÿmUÊ⁄ÒU— •Êà◊ôÊÊŸ¬⁄UÊ昧◊Èπ—–
S»È§Á⁄UÃpÊà◊ŸÊ Œ„U◊Êà◊àflŸÊäÿflSÿÁÖ–
◊Í‹¥ ‚¥‚Ê⁄UŒÈ—πSÿ Œ„U ∞flÊà◊äÊËSÃ×–
àÿÄàflÒŸÊ¥ ¬˝Áfl‡ÊŒãÃ’¸Á„U⁄U√ÿʬÎÃÁãº˝ÿ—––

•ÊÒ⁄U, ‚êÿÇŒÎÁCU •ãÃ⁄UÊà◊Ê ßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§ ÷Œ ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ¡Ëfl ßUŸ◊¥
∞∑§ÃÊ ∑§Ê •äÿfl‚Êÿ (¬˝ÃËÁÃ) ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ¡Ê ©U‚∑§ ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§ ŒÈ—π ∑§Ê ◊Í‹ ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU– ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§
ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-z|, ||, | fl vz) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““•ãÃ⁄UÊà◊Ê •¬Ÿ •Êà◊Ê-SflM§¬ ◊¥ √ÿflÁSÕà „UÊ∑ §⁄U •¬Ÿ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê (ÿ„U ◊⁄UÊ •Êà◊Ê
Ÿ„UË¥ „ÒU ó∞‚Ë) •ŸÊà◊-’ÈÁhU ‚ ŒπÃÊ „ÒU– ßU‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ŒÍ‚⁄‘U ¡ËflÊ¥ ∑§ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ÷Ë ŒπÃÊ „ÒU–””
““•Êà◊Ê ◊¥ „UË •Êà◊-’ÈÁhU ⁄UπŸ flÊ‹Ê (•ãÃ⁄UÊà◊Ê) ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ÁflÁfläÊ •flSÕÊ•Ê¥ ∑§Ê
•Êà◊Ê ‚ Á÷㟠◊ÊŸÃÊ „ÒU– ◊ÎàÿÈ ∑§ •fl‚⁄U ¬⁄U fl„U •àÿãà ÁŸ÷¸ÿ „UÊ∑§⁄U ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ßU‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U
¿UÊ«∏ÃÊ „ÒU, ¡Ò‚ ∞∑§ flSòÊ ©UÃÊ⁄U∑§⁄U ŒÍ‚⁄UÊ flSòÊ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ ¡Ê ⁄U„UÊ „UÊ–””
““’Á„U⁄UÊà◊Ê (¡Ëfl) ßUÁãŒ˝ÿ M§¬ mUÊ⁄UÊ¥ ‚ ’Ês ¬ŒÊÕÊZ ∑§ ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸ •ÊÁŒ ◊¥ ‹ªÊ ⁄U„UÃÊ
„ÒU– fl„U •Êà◊ôÊÊŸ ‚ ¬⁄UÊ昧◊Èπ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U •¬Ÿ ‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ „UË •Êà◊àfl ∑§Ê •äÿfl‚Êÿ ∑§⁄UÃÊ
⁄U„ÃÊ „ÒU–””
““‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ •Êà◊-’ÈÁhU ⁄UπŸÊ „UË ‚¥‚Ê⁄U-ŒÈ—π ∑§Ê ◊Í‹ ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU, •Ã— ßU‚ ¿UÊ«∏∑§⁄U
•¬Ÿ ÷ËÃ⁄U ∑§Ë •Ê⁄U ŒπŸÊ øÊÁ„U∞ •ÊÒ⁄U ÿ„U ÃÊ Ã÷Ë „UÊ ‚∑§ÃÊ „Ò, ¡’ ’Ês Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ßUÁãŒ˝ÿÊ¥
∑§Ê ⁄U◊ŸÊ ’㌠„UÊ ¡Ê∞–””
{812 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

©UQ¥§ ø ¬@ÊÁSÃ∑§Êÿ (ªÊÕÊ-34)ó

‚√flàÕ •ÁàÕ ¡ËflÊ áÊ ÿ ∞Ä∑§Ê ∞Ä∑§∑§Êÿ∞Ä∑§_UÊ–
•í¤Êfl‚ÊáÊÁflÁ‚_UÊ Áø_UÁŒ ◊Á‹áÊÊ ⁄U¡◊‹Á„¥U––
ÃÕÊ ø, (’„ÈUŒÈÄπ÷ÊÿáÊ¥ ∑§ê◊∑§Ê⁄UáÊ¥) •ÿ¥ Œ„U—, ’„ÈUŒÈ—π÷Ê¡Ÿ¥ ∑§◊¸∑§Ê⁄UáÊ◊Á¬ •ÁSÃ,
Sflÿ¥ Œ„U— ∑§◊¸’ãäÊM§¬—, ÃŸ Œ„UŸ ø ßUÁãº˝ÿmUÊ⁄Ò— Áfl·ÿ·È ‚ê¬ÎQ§Sÿ ⁄UʪÊ ◊Ê„UÊ mU·Ê flÊ ÷flÁÃ,
ÃÃp ∑§◊¸’ãäÊ—, ∞fl¥ Œ„U— ∑§◊¸∑§Ê⁄UáÊ◊˜– ÿmUÊ ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷∑§◊¸áÊÊ¥ ‚ÊäÊŸ÷ÍÃàflÊŒÿ¥ Œ„U— ∑§◊¸∑§Ê⁄UáÊ◊˜–
∑§◊¸¡ÁŸÃ— ‚¥‚Ê⁄U—, ¡ã◊-◊⁄UáÊ⁄UÊªÊÁŒ’„ÈU‹ ‚¥‚Ê⁄‘U ŒÈ—π◊fl, ∞fl¥ ’„ÈUŒÈ—π¬ÊòÊ◊Á¬ Œ„U—– ©UQ¥§ ø
“’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ” ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-24, 37)ó
¬¥øÁfl„U ‚¥‚Ê⁄‘U ¡ÊßU¡⁄UÊ◊⁄UáÊ⁄UÊª÷ÿ¬©U⁄‘U–
Á¡áÊ◊Ǫ◊¬ë¿¥UÃÊ ¡ËflÊ ¬Á⁄U÷◊ÁŒ Áø⁄U∑§Ê‹¥––

¬@ÊÁSÃ∑§Êÿ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-xy) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““ÿ„U ¡Ëfl ‚◊Sà (ÁòÊ∑§Ê‹flÃ˸) ¬ÿʸÿÊ¥ ◊¥ Áfll◊ÊŸ ⁄U„UÃÊ „ÒU– ÿlÁ¬ ÿ„U ¡Ëfl ∞∑§ ‡Ê⁄UË⁄U
◊¥ (ˇÊË⁄U-ŸË⁄U ∑§Ë Ã⁄U„U) Á◊‹∑§⁄U ⁄U„UÃÊ „ÒU, ÃÕÊÁ¬ ‡Ê⁄UË⁄U ‚ ∞∑§M§¬ Ÿ„UË¥ „UÊÃ Ê– fl„U ¡Ëfl (⁄UʪÊÁŒ)
•äÿfl‚ÊŸÊ¥ ‚ ÿÈQ§ „UÊŸ  ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ (Œ˝√ÿ ∑§◊¸M§¬Ë) ⁄U¡-◊‹ ‚ ◊Á‹Ÿ „UÊ∑ §⁄U ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U, (’„ÈUŒÈ—π÷Ê¡Ÿ¥ ∑§◊¸∑§Ê⁄UáÊ◊˜) ÿ„U Œ„U ’„ÈUà ‚ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ¬ÊòÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ∑§◊¸’ãäÊ
∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ ÷Ë „ÒU, Œ„U Sflÿ¥ ÃÊ ∑§◊¸-’ãäÊ M§¬ ÃÊ „ÒU „UË, ©U‚ Œ„U ‚ ÿÊ ßUÁãŒ˝ÿ-mUÊ⁄UÊ¥ ‚ Áfl·ÿÊ¥
◊¥ ‚ê¬ÎQ§ „UÊŸ flÊ‹ √ÿÁQ§ ∑§Ê ⁄Uʪ, ◊Ê„U ÿÊ mU· „UÊÃ „Ò¥U, ©U‚‚ ∑§◊¸’ãäÊ „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚ Ã⁄U„U Œ„U
∑§◊¸ ’ãäÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU– •ÕflÊ ‡ÊÈ÷ ÿÊ •‡ÊÈ÷ (∑§Ê߸U ÷Ë ∑§◊¸ ∑§⁄UŸÊ „UÊ ÃÊ ©U‚) ∑§◊¸ ∑§Ê ÿ„U
Œ„U ‚ÊäÊŸ „ÒU, ßU‚Á‹∞ fl„U ∑§◊¸∑§Ê⁄UáÊ „ÒU– ÿ„U ‚¥‚Ê⁄U ∑§◊¸¡ÁŸÃ „ÒU, ©U‚◊¥ ¡ã◊, ◊⁄UáÊ, ⁄UÊª •ÊÁŒ
∑§Ë ’„ÈU‹ÃÊ „UÊŸ ‚ fl„U ŒÈ—πM§¬ „UË „ÒU, ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÿ„U Œ„U ’„ÈUà ‚ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ¬ÊòÊ (•ÊüÊÿ)
÷Ë „ÒU– “’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ” ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-wy fl x|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““Á¡ŸãŒ˝ mUÊ⁄UÊ ¬˝áÊËà ◊ʪ¸ ∑§Ê ÁŸ⁄UˡÊáÊ Ÿ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê (©U‚ ¬˝ËÁà ÿÊ üÊhUÊŸ ◊¥ Ÿ ‹ÊÃÊ
„ÈU•Ê) Áø⁄U∑§Ê‹ ‚ ¡ã◊, ¡⁄UÊ, ⁄UÊª fl ÷ÿ ‚ ¬Á⁄U¬Íáʸ Œ˝√ÿ, ˇÊòÊ, ∑§Ê‹, ÷fl fl ÷Êfl óßUŸ ¬Ê°ø
¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ¬Á⁄U÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vÆ~-vvÆ) —— 813}

∑§ê◊ÁáÊÁ◊ûÊ¥ ¡ËflÊ Á„¥U«UÁŒ ‚¥‚Ê⁄UÉÊÊ⁄U∑¥§ÃÊ⁄‘U––

∞Ãʌ·ÊSÿÊÁ¬ ¬ÊcÊáÊ¥ Á∑§◊Õ¸◊˜? äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ∑§Ê⁄UáÊàflÊØ– ÿlÁ¬ Œ„U— •ŸÊà◊¬ŒÊÕ¸—,
∑§◊¸’ãäÊÊÁŒ∑§Ê⁄UáÊ¥ ø, ÃÕÊÁ¬ äÊ◊ʸŸDÈ UÊŸ¥ ◊ÈÁQ§◊ʪʸüÊÿáÊ¥ ø Œ„U◊Êäÿ◊ŸflÒ ÷flÁÃ, ∑§◊¸’ãäÊŸ∑§Ê⁄UáÊ¥
‚ŒÁ¬ Áflfl∑§’‹Ÿ ∑§◊¸◊ÊˇÊSÿÊÁ¬ ∑§Ê⁄UáÊ¥ ‚ê÷flÃËÁÃŒÎC˜UÿÊ ◊ÈÁŸ⁄UÊ„UÊ⁄¥U SflŒ„U¬Ê·áÊÊÿ ªÎˆUÊÁÃ
óßUÁà ÷Êfl—– äÊ◊ʸŸÈDUÊŸÁŸÁ◊ûÊÊ÷Êfl Áfl·ÿ‚flŸÊÿ Ãë¿U⁄UË⁄U¬Ê·áÊ¥ ÃÈ ‚fl¸·Ê¥ ∑ΧÃ ÁŸãŒŸËÿ◊fl–
©UQ¥§ ø •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-196)ó
‡Ê⁄UË⁄U◊Á¬ ¬ÈcáÊÁãà ‚flãÃ Áfl·ÿÊŸÁ¬–
ŸÊSàÿ„UÊ ŒÈc∑§⁄¥U ŸÎáÊÊ¥ Áfl·ÊŒ˜ flÊÜ¿UÁãà ¡ËÁflÃÈ◊˜––
ßUCUÊ¬Œ‡Êª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-19) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó

““∑§◊ÊZ ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ ‚ ÿ„U ¡Ëfl ‚¥‚Ê⁄U M§¬Ë ÷ÿÊŸ∑§ flŸ ◊¥ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ (÷≈U∑§ÃÊ)
⁄U„UÃÊ „ÒU–””
∞‚ Œ„U ∑§Ê ÷Ë ¬Ê·áÊ Á∑§‚Á‹∞ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU? (©UûÊ⁄óU) øÍ°Á∑§ fl„U äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ ◊¥
∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃÊ „ÒU– ÿlÁ¬ Œ„U “•ŸÊà◊” (•Êà◊Ê ‚ ¬Íáʸ× ¬ÎÕ∑˜§) ¬ŒÊÕ¸ „ÒU •ÊÒ⁄U ∑§◊¸’ãäÊ •ÊÁŒ
∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ ÷Ë „ÒU, Á»§⁄U ÷Ë äÊ◊¸ ∑§Ê •ŸÈDUÊŸ ÿÊ ◊ÈÁQ§◊ʪ¸ ∑§Ê •ÊüÊÿáÊ Œ„U ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ „UË
‚ê÷fl „UÊÃÊ „ÒU, (•Ã—) ∑§◊¸’ãäÊŸ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃ „ÈU∞ ÷Ë Áflfl∑§’‹ ‚ ∑§◊¸-◊ÊˇÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ
÷Ë „UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU óßU‚ ŒÎÁCU ‚ ◊ÈÁŸ •¬Ÿ Œ„U ∑§Ë ¬ÈÁCU ∑§ Á‹∞ •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ó
ÿ„U ÷Êfl „ÒU– äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ ◊¥ ÿ„U Œ„U ÁŸÁ◊ûÊ Ÿ „UÊÃÊ „UÊ •ÊÒ⁄U Ã’ Áfl·ÿ‚flŸ ∑§ Á‹∞ ©U‚ ‡Ê⁄UË⁄U
∑§Ê ¬Ê·áÊ ∑§⁄UŸÊ ‚÷Ë ∑§ Á‹∞ ÁŸãŒÊÿÊÇÿ „ÒU–
•Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-v~{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ¬Ê·áÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ê ‚flŸ ÷Ë ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ©UŸ∑§Ê ÿ„U ∑§Êÿ¸
(•Ÿ„UÊŸË ∑§⁄UŸ ¡Ò‚Ê) ŒÈc∑§⁄U „ÒU •ÊÒ⁄U fl (◊ÊŸÊ) Áfl· ‚ ¡ËflŸ ¬ÊŸÊ øÊ„UÃ „Ò¥U–””
ßUCUÊ¬Œ‡Ê ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-v~) ◊¥ ÷Ë ÁŸŒ̧‡Ê Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
{814 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÿí¡ËflSÿÊ¬∑§Ê⁄UÊÿ Ãg„USÿʬ∑§Ê⁄U∑§◊˜–
ÿg„USÿÊ¬∑§Ê⁄UÊÿ Ãí¡ËflSÿʬ∑§Ê⁄U∑§◊˜––
¬˝Õ◊ªÊÕÊÿÊ◊òÊ (ªÊÕÊ-109) Œ„USÿ •ÁŸàÿÃÊ, •‡ÊÈÁøàflÊÁŒŒÎCŨÿÊ „UÿÃÊ ø ¬˝ÁìÊlÃó
¥ ◊ŒÁ_U‚ÁÈ ∑§‹◊‹◊ÈûʬÍÿÁ∑§Á◊’„ÈU‹)¥ , ⁄U‚-L§ÁäÊ⁄U-◊Ê¥‚-◊Œ-•ÁSÕ-‡ÊÈ∑§˝ -◊‹-◊ÍòÊ’„ÈU‹Ê
(⁄U‚L§Á„U⁄U◊‚
Œ„U—–
•òÊŒ¥ ôÊÿ◊˜ó •Ê„UÊ⁄UÊŸãÃ⁄¥U ¬˝Õ◊¥ ⁄U‚äÊÊÃÈL§à¬lÃ– ⁄U‚p ∑§Ê‹∑˝§◊áÊ (‚Ê◊Êãÿ×
ÁòÊøÃÈÁŒ¸fl‚·È) L§ÁäÊ⁄UM§¬áÊ ©Uà¬lÃ– ∞fl◊fl ∑§Ê‹∑˝§◊áÊ L§ÁäÊ⁄USÿÊÁ¬ ◊Ê¥‚M§¬áÊ ©Uà¬ÁûʡʸÿÃ–
◊Ê¥‚ÊìÊ ◊ŒÊà¬ÁûÊ—, ◊ŒÊìÊ •ÁSÕM§¬áÊÊà¬ÁûÊ— ÷flÁÃ, •ÁSÕäÊÊÃÊ⁄UÁ¬ ∑§Ê‹◊ÿʸŒÊ-◊ŸÈ‚Îàÿ
◊í¡ÊM§¬áÊ ¬Á⁄UáÊÁ×, ◊í¡ÊäÊÊÃÊ⁄UÁ¬ ‡ÊÈ∑˝§M§¬áÊ ¬Á⁄UáÊÁ× ¡ÊÿÃ, SòÊË·È ÃÈ ◊í¡ÊäÊÊÃÊ—
⁄U¡ÊäÊÊÃÈL§à¬lÃ– ∞fl¥ ¬ÍflÊ¸Q§⁄U‚ÊÁŒ‚#äÊÊÃÈÁŸ◊ʸáÊ¥ (‚Ê◊Êãÿ× ∞∑§ÊŸÁòÊ¥‡ÊÁgŸ·È) ¡ÊÿÃ– ÃÕÊ Œ„U
◊ÍòÊ◊˜, ¬Íÿ◊˜, ∑Χ◊ÿ—ó ∞·Ê¥ ’„ÈU‹ÃÊ •ÁäÊ∑§ÃÊ fløÃ– ◊ÍòʇÊéŒŸ ©UìÊÊ⁄USÿ (ÁflDUÊÿÊ—) •Á¬
ª˝„UáÊ¥ ÁfläÊËÿÃ–

““¡Ê ì •ÊÁŒ ¡Ëfl ∑§Ê ©U¬∑§Ê⁄U∑§ „ÒU, fl„U Œ„U ∑§Ê •¬∑§Ê⁄U∑§ (•Á„UÃ∑§Ê⁄UË) „ÒU •ÊÒ⁄U ¡Ê
(¬Á⁄Uª˝„UÊÁŒ) Œ„U ∑§Ê ©U¬∑§Ê⁄U∑§ „ÒU, fl„U ¡Ëfl ∑§Ê •¬∑§Ê⁄U∑§ „ÒU–””
¬˝Õ◊ ªÊÕÊ (‚¥. vÆ~) ◊¥ Œ„U ∑§Ë •ÁŸàÿÃÊ ∑§Ê •ÊÒ⁄U •‡ÊÈÁøÃÊ •ÊÁŒ ∑§Ë ŒÎÁCU ‚ „UÿÃÊ
∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó (⁄U‚-L§ÁäÊ⁄U -◊Ê¥‚ -◊ŒÊÁSÕ‡ÊÈ∑˝§-◊‹-◊ÍòÊ-¬Íÿ-∑ΧÁ◊’„ÈU‹¥)
(ÿ„U) Œ„U ⁄U‚, L§ÁäÊ⁄U, ◊Ê¥‚, ◊Œ, •ÁSÕ, ‡ÊÈ∑˝§, ÃÕÊ ◊‹-◊ÍòÊ, ¬Íÿ (¬Ëfl) fl ∑ΧÁ◊ÿÊ¥ ‚ ÷⁄UÊ
„ÈU•Ê „ÒU–
ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó •Ê„UÊ⁄U ∑§ ’ÊŒ ¬„U‹ ⁄U‚ äÊÊÃÈ ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ „UÊÃË „ÒU– ⁄U‚ ÷Ë
∑§Ê‹∑˝§◊ ‚ (‚Ê◊Êãÿ× ÃËŸ-øÊ⁄U ÁŒŸÊ¥ ◊)¥ L§ÁäÊ⁄U M§¬ ◊¥ ©Uà¬ãŸ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ßU‚Ë Ã⁄U„U ∑§Ê‹∑˝§◊
‚ L§ÁäÊ⁄U ∑§Ë ÷Ë ◊Ê¥‚ M§¬ ‚ ¬Á⁄UáÊÁà „UÊÃË „ÒU– ◊Ê¥‚ ‚ ◊ŒÊ ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ, ◊ŒÊ ‚ ÷Ë •ÁSÕ
(„UaUË) ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ „UÊÃË „ÒU– •ÁSÕ äÊÊÃÈ ÷Ë ∑§Ê‹, ◊ÿʸŒÊ ∑§Ê •ŸÈ‚⁄UáÊ ∑§⁄U ◊îÊÊ M§¬ ‚
¬Á⁄UáÊà „UÊÃË „ÒU– ◊îÊÊ äÊÊÃÈ ÷Ë ‡ÊÈ∑˝§ M§¬ ◊¥ ¬Á⁄UáÊà „UÊÃË „ÒU, ÁSòÊÿÊ¥ ◊¥ ◊í¡Ê äÊÊÃÈ ‚ ⁄U¡ äÊÊÃÈ
©Uà¬ãŸ „UÊÃË „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬ÍflÊ̧Q§ ⁄U‚ •ÊÁŒ ‚Êà äÊÊÃÈ•Ê¥ ∑§Ê ÁŸ◊ʸáÊ (‚Ê◊ÊãÿÃÿÊ ©UãÃË‚ ÁŒŸÊ¥
◊¥) „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ÃÕÊ Œ„U ◊¥ ◊ÍòÊ, ¬Íÿ (¬Ëfl) fl ∑ΧÁ◊ óßUŸ∑§Ë ’„ÈU‹ÃÊ ÿÊŸË •ÁäÊ∑§ÃÊ ⁄U„UÃË
„ÒU– ◊ÍòÊ ‡ÊéŒ ‚ ©UëøÊ⁄U (ÁflDUÊ) ∑§Ê ÷Ë ª˝„UáÊ ÿ„UÊ° Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vÆ~-vvÆ) —— 815}

∑ΧÁ◊‡ÊéŒŸ ø ‚ê◊ÍÁ븿U◊ÊÁŒ¡ËflÊŸÊ¥ ª˝„UáÊ¥ ÁfläÊÿ◊˜, ÃÕÊ (øê◊◊ÿ¥) ø◊¸◊ÿ¥ øê◊¸áÊÊ

•ÊSÃÎÃ¥ ‡Ê⁄UË⁄UÁ◊Œ¥ fløÖ ÃÕÊ (ŒÈǪ¥äÊ¥ •‚ÈÁø) ŒÈªã¸ äÊÿÈQ§¥ ÃÕÊ ◊ÍòÊÊÁŒ ÷Ê¡ŸàflÊŒ˜ •¬ÁflòÊ¥ ¡ÈªÁÈ å‚Ã¥
flŒ¥ ‡Ê⁄UË⁄U◊ÁSÖ ‡Ê⁄UË⁄USÿʇÊÈÁøÃÊÁfl·ÿ SflÊÁ◊∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-83) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
‚ÿ‹∑ȧÁ„UÿÊáÊ Á¬¥«¥U Á∑§Á◊∑ȧ‹∑§Á‹ÿ¥ •©U√flŒÈǪ¥äÊ¥–
◊‹◊ÈûÊÊáÊ ÿ ª„¥U Œ„¥U ¡ÊáÊÁ„U •‚ÈßU◊ÿ¥––
ˇÊòÊøÍ«UÊ◊Ááʪ˝ãÕ (11/50-51) ø ‚◊ÁÕ¸Ã◊ÃØó
◊äÿÊŸÊ◊Á¬ flSÃÍŸÊ¥ ÿà‚ê¬∑§Ê¸Œ◊äÿÃÊ–
ÃŒ˜ªÊòÊ◊‡ÊÈøËàÿÃØ Á∑¥§ ŸÊà◊◊‹‚ê÷fl◊˜––
•S¬C¥U ŒÎCU◊X¥U Á„U ‚Ê◊âÿʸØ ∑§◊¸Á‡ÊÁÀ¬Ÿ—–
⁄Uêÿ◊Í„U Á∑§◊ãÿØ SÿÊØ ◊‹◊Ê¥‚ÊÁSÕ◊í¡Ã—––

∑ΧÁ◊ ‡ÊéŒ ‚ ‚ê◊ÍÁ뿸U◊ •ÊÁŒ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ÷Ë ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– •ÊÒ⁄U (ø◊¸◊ÿ¥)
ø◊«∏ ‚ …U∑§Ê „ÈU•Ê ÿ„U ‡Ê⁄UË⁄U „UÊÃÊ „ÒU– ÃÕÊ (ŒÈª¸ãäÊ◊˜, •‡ÊÈÁø◊˜) ŒÈª¸ãäÊ ‚ ÿÈQ§ ÃÕÊ ◊ÍòÊ
•ÊÁŒ ∑§Ê SÕÊŸ „UÊŸ ‚ •¬ÁflòÊ ÿÊ ÉÊÎáÊÊÿÊÇÿ ÿ„U ‡Ê⁄UË⁄U „UÊÃÊ „ÒU– ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë •‡ÊÈÁø¬Ÿ ∑§ Áfl·ÿ
◊¥ SflÊ◊Ë∑§ÊÁø∑ ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-}x) ◊¥ ÷Ë ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÿ„U ‡Ê⁄UË⁄U •¬ÁflòÊ Œ˝√ÿÊ¥ ‚ ’ŸÊ „ÈU•Ê „ÒU– ÿ„U ‚◊Sà ’È⁄UË flSÃÈ•Ê¥ ∑§Ê ‚◊Í„U „ÒU– ßU‚
∑ΧÁ◊ÿÊ¥ ‚ ÿÈQ§, •àÿãà ŒÈª¸ãäÊ◊ÿ ÃÕÊ ◊‹-◊ÍòÊ ∑§Ê ÉÊ⁄U „UË ‚◊¤Ê¥–””
ˇÊòÊøÍ«U∏Ê◊ÁáÊ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-vv/zÆ-zv) ◊¥ ßU‚Ë ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚∑§ ‚ê¬∑¸§ ‚ ¬ÁflòÊ flSÃÈ∞° ÷Ë •¬ÁflòÊ „UÊ ¡ÊÃË „Ò¥U– ∞‚Ê •¬Ÿ „UË ◊‹ ∑§
∑§Ê⁄UáÊ ÄÿÊ ÿ„U ‡Ê⁄UË⁄U •¬ÁflòÊ Ÿ„UË¥ „ÒU?””
““∑§◊¸M§¬Ë ∑§Ê⁄U˪⁄U ∑§ ‚Ê◊âÿ¸ ‚ ¡’ Ã∑§ ‡Ê⁄UË⁄U S¬CU M§¬ ‚ Ÿ„UË¥ ŒπÊ ¡ÊÃÊ, Ã÷Ë
Ã∑§ ◊ŸÊ„U⁄U ◊Ê‹Í◊ „UÊÃÊ „ÒU– ÁfløÊ⁄U ∑§⁄UŸ ¬⁄U ÃÊ ◊‹, ◊Ê¥‚, „UaUË •ÊÒ⁄U ◊îÊÊ ∑§ •ÁÃÁ⁄UQ§ ÿ„U „ÒU
„UË ÄÿÊ?””
{816 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞fl◊fl ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ 846-851) ø ‡Ê⁄UË⁄USÿʇÊÈÁøÃÊ ÁflSÃ⁄‘UáÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃÊ–

ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (2/106-118) ø ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
ÁŸ‚ª¸◊Á‹Ÿ¥ ÁŸãl◊Ÿ∑§Ê‡ÊÈÁø‚¥÷ÎÃ◊˜–
‡ÊÈ∑˝§ÊÁŒ’Ë¡‚¥÷ÍÃ¥ ÉÊÎáÊÊS¬ŒÁ◊Œ¥ fl¬È—––
•‚ÎÇ◊Ê¥‚fl‚ʬÍáÊZ ‡ÊËáʸ∑§Ë∑§‚¬T⁄U◊˜–
Á‡Ê⁄UÊŸh¥U ø ŒÈª¸ãäÊ¥ `§ ‡Ê⁄UË⁄¥U ¬˝‡ÊSÿÃ––
¬˝dflãŸflÁ÷mUʸ⁄ÒU— ¬ÍÁêãäÊÊÁãŸ⁄UãÃ⁄U◊˜–
ˇÊáÊˇÊÁÿ ¬⁄UÊäÊËŸ¥ ‡ÊEãŸ⁄U∑§‹fl⁄U◊˜––
∑ΧÁ◊¡Ê‹‡ÊÃÊ∑§ËáÊ¸ ⁄UÊª¬˝øÿ¬ËÁ«UÃ–
¡⁄UÊ¡¡¸Á⁄UÃ ∑§Êÿ ∑§ËŒÎ‡ÊË ◊„UÃÊ¥ ⁄UÁ×––

ßU‚Ë Ã⁄U„U, ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ }y{-}zv) ◊¥ ÷Ë ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë •‡ÊÈÁøÃÊ ∑§Ê ÁflSÃÊ⁄U ‚
¬˝ÁìʌŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (w/vÆ{-vv}) ◊¥ ÷Ë ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÿ„U ‡Ê⁄UË⁄U Sfl÷Êfl ‚ ◊Á‹Ÿ (◊‹-◊ÍòÊÊÁŒ ÉÊÎÁáÊà Œ˝√ÿÊ¥ ‚ ¬Á⁄U¬Íáʸ), ÁŸãŒŸËÿ, •Ÿ∑§
•¬ÁflòÊ (⁄U‚-L§ÁäÊ⁄U •ÊÁŒ) flSÃÈ•Ê¥ ‚ ¬Á⁄U¬Íáʸ ÃÕÊ (⁄U¡ fl flËÿ¸ •ÊÁŒM§¬) ’Ë¡ ‚ ©Uà¬ãŸ
„ÈU•Ê „ÒU– ßU‚ËÁ‹∞ fl„U ÉÊÎáÊÊ ∑§Ê SÕÊŸ „ÒU–””
““¡Ê ‡Ê⁄UË⁄U L§ÁäÊ⁄U, ◊Ê¥‚ •ÊÒ⁄U ø’˸ ‚ √ÿÊåà „ÒU, ¡Ëáʸ „UÁaUÿÊ¥ ∑§Ê …UÊ¥øÊ „ÒU, Ÿ‚Ê¥ ‚ ’°äÊÊ
„ÈU•Ê „ÒU, ÃÕÊ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ŒÈª¸ãäÊ ∑§Ê »Ò§‹ÊÃÊ „ÒU, ©U‚ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§„UÊ° ¬⁄U ∑§Ë ¡Ê ‚∑§ÃË „ÒU?
(Ÿ„UË¥ ∑§Ë ¡Ê ‚∑§ÃË „ÒU)–””
““ÿ„U ◊ŸÈcÿ ∑§Ê ‡Ê⁄UË⁄U ŸÊÒ mUÊ⁄UÊ¥ (v. ¡ŸŸÁãŒ˝ÿ, w. ªÈŒÊ, x-y ŒÊ ∑§ÊŸ, z-{ ŒÊ •Ê°π¥,
|-} ŒÊ ŸÊÁ‚∑§Ê ∑§ Á¿UŒ˝ •ÊÒ⁄U ~ ◊Èπ) ‚ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ŒÈª¸ãäÊÿÈQ§ ◊‹Ê¥ ∑§Ê ’„UÊŸ flÊ‹Ê, ˇÊáÊ ◊¥
ÁflŸÊ‡Ê Sfl÷Êfl flÊ‹Ê (ŸE⁄U) •ÊÒ⁄U ¬⁄UÊäÊËŸ „ÒU (÷Ê¡Ÿ fl ¬ÊŸË •ÊÁŒ ∑§ •äÊËŸ „ÒU)–””
““‚Ò∑§«∏Ê¥ ˇÊÈŒ˝ ∑§Ë«∏Ê¥ ∑§ ‚◊Í„UÊ¥ ‚ √ÿÊåÃ, ¬˝øÈ⁄U ⁄UÊªÊ¥ ‚ ¬ËÁ«∏à •ÊÒ⁄U ¡⁄UÊ ∑§ mUÊ⁄UÊ ¡Ëáʸ-
‡ÊËáʸ Á∑§ÿ ¡ÊŸ flÊ‹ ßU‚ ‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ ◊„UʬÈL§·Ê¥ ∑§Ê Á∑§‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ¬˝ËÁà „UÊ ‚∑§ÃË „ÒU? (Ÿ„UË¥ „UÊ
‚∑§ÃË)–””
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vÆ~-vvÆ) —— 817}

ÿlmUSÃÈ ‡Ê⁄UË⁄‘U˘òÊ ‚ÊäÊÈ’Èh˜UÿÊ ÁfløÊÿ¸Ã–

ÃûÊà‚flZ ÉÊÎáÊÊ¥ ŒûÊ ŒÈª¸ãäÊÊ◊äÿ◊ÁãŒ⁄‘U––
ÿŒËŒ¥ ‡ÊÊäÿÃ ŒÒflÊë¿U⁄UË⁄¥U ‚ʪ⁄UÊê’ÈÁ÷—–
ŒÍ · ÿàÿÁ¬ ÃÊãÿ fl ‡ÊÊ ä ÿ◊ÊŸ◊Á¬ ˇÊáÊ – –
∑§‹fl⁄UÁ◊Œ¥ Ÿ SÿÊlÁŒ ø◊ʸflªÈÁáΔUÃ◊˜–
◊ÁˇÊ∑§Ê∑ΧÁ◊∑§Ê∑§èÿ— SÿÊàòÊÊÃÈ¥ ∑§SÃŒÊ ¬˝÷È—––
‚fl¸ŒÒfl L§¡Ê∑˝§ÊãÃ¥ ‚fl¸ŒÒflʇÊÈøªÎ¸„U◊˜–
‚fl¸ŒÒfl ¬˝Ãà¬˝Êÿ¥ ŒÁ„UŸÊ¥ Œ„U¬T⁄U◊˜––
ÃÒ⁄‘Ufl »§‹◊ÃSÿ ªÎ„UËÃ¥ ¬Èáÿ∑§◊¸Á÷—–
Áfl⁄Uíÿ ¡ã◊Ÿ— SflÊÕ¸ ÿÒ— ‡Ê⁄UË⁄¥U ∑§ŒÁÕ¸Ã◊˜––

““ŒÈª¸ãäÊ ∞fl¥ •¬ÁflòÊ ◊‹-◊ÍòÊÊÁŒ ∑§ SÕÊŸ SflM§¬ ó ¬È⁄UË·Ê‹ÿ ∑§ ‚◊ÊŸ óßU‚
‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ ¡Ê-¡Ê flSÃÈ∞° „Ò¥U, ©UŸ∑§ ÁflcÊÿ ◊¥ ÿÁŒ Áflfl∑§ ’ÈÁhU ‚ ÁfløÊ⁄U Á∑§ÿÊ ¡Êÿ ÃÊ fl ‚÷UË
ÉÊÎáÊÊ ∑§Ê ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ë Á‚hU „UÊÃË „Ò¥U–””
““ÿÁŒ ßU‚ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ŒÒflfl‡Ê ‚◊ÈŒ˝ ∑§ ¡‹ ‚ ÷Ë ‡ÊÈhU Á∑§ÿÊ ¡Êÿ ÃÊ fl„U ‡ÊÈhU ∑§⁄UÃ
‚◊ÿ „UË ˇÊáÊ÷⁄U ◊¥ ©U‚ ¡‹ ∑§Ê ÷Ë ◊Á‹Ÿ ∑§⁄U ŒŸ flÊ‹Ê „ÒU–””
““ÿ„U ‡Ê⁄UË⁄U ÿÁŒ ø◊«∏ ‚ •Êë¿UÊÁŒÃ Ÿ „UÊÃÊ ÃÊ ◊ÄπË, ‹≈U •ÊÒ⁄U ∑§ÊÒ•Ê¥ ‚ ÷‹Ê
©U‚∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑§ÊÒŸ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ ÕÊ–?””
““‚ŒÊ „UË ⁄UÊªÊ¥ ‚ ÁÉÊ⁄UÊ ⁄U„UŸ flÊ‹Ê ©U‚ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê …UÊ°øÊ ‚ŒÊ „UË •¬ÁflòÊ flSÃÈ•Ê¥ ‚
¬Á⁄U¬Íáʸ „UÊÃÊ „ÈU•Ê ÁŸ⁄UãÃ⁄U ÁflŸÊ‡Ê ∑§ ‚ê◊Èπ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
““Á¡Ÿ ¬Èáÿ‡ÊÊ‹Ë ¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ Ÿ ‚¥‚Ê⁄U ‚ Áfl⁄UQ§ „UÊ∑§⁄U •¬Ÿ ¬˝ÿÊ¡Ÿ ∑§Ê Á‚hU ∑§⁄UŸ ∑§
Á‹∞ (ÁŸ⁄UÊ∑ȧ‹ ◊ÊˇÊ‚Èπ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞) ©U‚ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ‚¥ÿ◊ •ÊÒ⁄U ì ∑§ mUÊ⁄UÊ ∑Χ‡Ê
Á∑§ÿÊ „ÒU, ©Uã„UÊ¥Ÿ flÊSÃfl ◊¥ ßU‚ ◊ŸÈcÿ-‡Ê⁄UË⁄U ∑§ »§‹ ∑§Ê ¬˝Êåà Á∑§ÿÊ „ÒU–””
{818 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‡Ê⁄UË⁄U◊ÌʌÊÿ àflÿÊ ŒÈ—π¥ Áfl·sÃ–

¡ã◊ãÿÁS◊ãŸÃSÃÁhUU ÁŸ—‡Ê·ÊŸÕ¸◊ÁãŒ⁄U◊˜––
÷flÊjflÊÁŸ ŒÈ—πÊÁŸ ÿÊÁŸ ÿÊãÿòÊ ŒÁ„UÁ÷—–
‚sãÃ ÃÊÁŸ ÃÊãÿȸìÊÒfl¸¬È⁄UÊŒÊÿ ∑§fl‹◊˜––
∑§¬Í¸⁄U∑ȧV‰U◊ʪÈL§◊Ϊ◊Œ„UÁ⁄Uø㌟ÊÁŒflSÃÍÁŸ –
÷√ÿÊãÿÁ¬ ‚¥‚ªÊ¸ã◊Á‹ŸÿÁà ∑§‹fl⁄¥U ŸÎÎáÊÊ◊˜––
•Á¡Ÿ¬≈U‹ªÍ…¥U ¬T⁄¥U ∑§Ë∑§‚ÊŸÊ¥, ∑ȧÁÕÃ∑ȧÁáʬªãäÊÒ— ¬ÍÁ⁄UÃ¥ ◊Í…UªÊ…U◊˜–
ÿ◊flŒŸÁŸ·ááÊ¥ ⁄UÊª÷ÊªËãº˝ª„¥U, ∑§ÕÁ◊„U ◊ŸÈ¡ÊŸÊ¥ ¬˝ËÃÿ SÿÊë¿U⁄UË⁄U◊˜––
ÃÕÊ (•ÁáÊìÊ◊øߥ ¬«UáÊ¥) Œ„UÊ˘ÿ◊ÁŸàÿ—, ÁflŸE⁄U—, øÒÃãÿ⁄UÁ„U×, ¬ÃŸ‡ÊË‹—
•ÊÿÈcÿˇÊÿ˘fl‡ÿ¥ øÒÃãÿ‡ÊÍãÿÃÿÊ ¬ÁÃcáÊÈp fløÖ “’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄ πÊ”ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-44) ø ¬˝ÊQ
 §◊˜ó

““„U ¬˝ÊáÊË! ÃÍ ßU‚ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄U∑§ „UË ßU‚ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ŒÈ—π ∑§Ê ‚„U ⁄U„UÊ „ÒU– •Ã∞fl
©U‚ „UË ÃÍ ‚◊Sà •ŸÕÊZ ∑§Ê ÉÊ⁄U ‚◊¤Ê–””
““¬˝ÊáÊË ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ¬Á⁄U÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ©U‚‚ ©Uà¬ãŸ Á¡Ÿ-Á¡Ÿ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ÿ„UÊ° ‚„UÃ „Ò¥U,
©UŸ ◊„UÊŸ˜ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê fl ∑§fl‹ ©U‚ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „UË ‚„UÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U––””
““fl„U ◊ŸÈcÿÊ¥ ∑§Ê ‡Ê⁄UË⁄U •¬ŸË ‚¥ªÁà ‚ ∑§¬Í⁄U, ∑§‚⁄U, •ªÈL§, ∑§SÃÍ⁄UË •ÊÒ⁄U „UÁ⁄Uø㌟
•ÊÁŒ ©UûÊ◊ flSÃÈ•Ê¥ ∑§Ê ÷Ë ◊Á‹Ÿ Á∑§ÿÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
““¡Ê ÿ„U ◊ŸÈcÿÊ¥ ∑§Ê ‡Ê⁄UË⁄U ø◊«∏ ∑§ ‚◊Í„U ‚ …U∑§Ê „ÈU•Ê, „UÁaUÿÊ¥ ∑§Ê …UÊ°øÊ, ‚«∏-ª‹
◊Îà ‡Ê⁄UË⁄U (◊Ȍʸ) ∑§ ‚◊ÊŸ ŒÈª¸ãäÊ ‚ •ÁÇÊÿ ¬Á⁄U¬Íáʸ, ÿ◊ ∑§ ◊Èπ ◊¥ ’ÒΔUÊ „ÈU•Ê (ŸÊ‡ÊÊã◊Èπ)
•ÊÒ⁄U ⁄UÊªM§¬ ÷ÿÊŸ∑§ ‚¬ÊZ ∑§Ê SÕÊŸ „ÒU, fl„U ÿ„UÊ° ◊ŸÈcÿÊ¥ ∑§Ê ¬˝ËÁà ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ ∑Ò§‚ „UÊ ‚∑§ÃÊ
„ÒU? (Ÿ„UË¥ „UÊ ‚∑§ÃÊ)–””
•ÊÒ⁄U (•ÁŸàÿ◊øߥ ¬ÃŸ◊˜) ÿ„U Œ„U •ÁŸàÿ ÿÊŸË ŸE⁄U „ÒU, øßÊ⁄UÁ„Uà fl ¬ÃŸ‡ÊË‹
„ÒU, •ÕʸØ •ÊÿÈ ∑§ ˇÊÿ „UÊŸ ¬⁄U øÒÃãÿ⁄UÁ„Uà „UÊŸ ‚ ÁflŸÊ‡ÊSfl÷ÊflË „ÒU– “’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ”ª˝ãÕ
(ªÊÕÊ yy) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vÆ~-vvÆ) —— 819}

ŒÈǪ¥äÊ¥ ’Ë÷ë¿¥U ∑§Á‹◊‹÷Á⁄UŒ¥ •øÿáÊ¥ ◊ÈûÊ¥–

‚«Uáʬ«UáÊS‚„UÊfl¥ Œ„¥U ßUÁŒ Áø¥Ãÿ ÁáÊìÊ¥––
•Sÿ ¬ÃŸ‡ÊË‹ÃÊ •fl‡ÿê÷ÊÁflãÿfl– Á∑§ê’„ÈUŸÊ, ÁflÁ‡ÊCU‡ÊÁQ§äÊÊÁ⁄UáÊÊ◊Á¬ ◊ÎàÿÊÒ Œ„UàÿʪÊ
÷flàÿfl– ©UQ¥§ ø ˇÊòÊøÍ«UÊ◊Ááʪ˝ãÕ (‡‹Ê∑§-11/34)ó
•ÊÿÈäÊËÿÒ⁄UÁÃÁSŸÇäÊÒ—, ’ãäÊÈÁ÷pÊÁ÷‚¥flÎ×–
¡ãÃÈ— ‚¥⁄Uˇÿ◊ÊáÊÊ˘Á¬ ¬‡ÿÃÊ◊fl Ÿ‡ÿÁÖ–
¬k¬È⁄UÊáÊ (‡‹Ê∑§-5/273) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó
©UhUÃÈZ äÊÁ⁄UáÊË¥ ‡ÊQ§Ê—, ª˝Á‚ÃÈ¥ øãº˝÷ÊS∑§⁄UÊÒ–
¬˝ÁflCUÊSÃ˘Á¬ ∑§Ê‹Ÿ ∑ΧÃÊãÃflŒŸ¥ Ÿ⁄UÊ—––
ÿ‡ÊÁSË∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-2/115) flSÃÈÁSÕÁÃÁŸ¸M§Á¬ÃÊó

““ÿ„U ‡Ê⁄UË⁄U ŒÈª¸ãäÊ ‚ ÷⁄UÊ „ÒU, ÉÊÎÁáÊà „ÒU, ªãŒ ◊‹ ‚ ¬Íáʸ „ÒU, •øß fl ◊ÍÁø∑§ „ÒU •ÊÒ⁄U
‚«∏Ÿ-ª‹Ÿ ∑§ Sfl÷Êfl ‚ ÿÈQ§ „ÒU ó∞‚Ê ‚ŒÊ Áøãß ∑§⁄UÃ ⁄U„UŸÊ øÊÁ„U∞–””
ßU‚ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ¬ÃŸ‡ÊË‹ÃÊ •fl‡ÿê÷ÊflË „ÒU– •ÁäÊ∑§ ÄÿÊ ∑§„¥U, ÁflÁ‡ÊCU ‡ÊÁQ§ ∑§ äÊÊ⁄U∑§Ê¥
∑§Ê ÷Ë ◊ÎàÿÈ ¬⁄U •¬ŸÊ Œ„U ¿UÊ«∏ŸÊ „UÊÃÊ „ÒU– ˇÊòÊøÍ«∏Ê◊ÁáÊ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-vv/xy) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ
„ÒUó
““•ÊÿÈäÊÊ¥ ∑§Ê ¬˝ÿÊª ∑§⁄UŸ flÊ‹ flË⁄UÊ¥ ÃÕÊ •àÿãà ¬̋◊Ë ’ãäÊÈ•Ê¥ mUÊ⁄UÊ •ë¿UË Ã⁄U„U ⁄UˇÊÊ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ ÷Ë ÿ„U ¡Ëfl ‹ÊªÊ¥ ∑§ ŒπÃ-ŒπÃ „UË ŸCU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
¬k¬È⁄UÊáÊ (‡‹Ê∑§-z/w|x) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ¬ÎâflË ∑§Ê ©UΔUÊ ‹Ÿ ◊¥ ‚◊Õ¸ Õ ÃÕÊ ¡Ê øãŒ˝◊Ê fl ‚Í⁄U¡ ∑§Ê ª˝‚ ‹Ÿ ∑§Ë ‚Ê◊âÿ¸
⁄UπÃ Õ, fl ÷Ë ‚◊ÿ ¬Ê∑§⁄U ◊ÎàÿÈ ∑§ ◊È°„U ◊¥ ¬˝ÁflCU „UÊ ªÿ–””
ÿ‡ÊÁSË∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-w/vvz) ◊¥ flSÃÈÁSÕÁà ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
{820 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∑§◊ʸÁ¬¸Ã¥ ∑˝§◊ªÁ× ¬ÈL§·— ‡Ê⁄UË⁄U◊˜, ∞∑¥§ àÿ¡àÿ¬⁄U◊Ê÷¡Ã ÷flÊéäÊÊÒ–

‡ÊÒ‹Í·ÿÊÁ·ÁŒfl ‚¥‚ÎÁÃ⁄‘UŸ◊·Ê, ŸÊŸÊ Áfl«Uê’ÿÁà ÁøòÊ∑§⁄ÒU— ¬˝¬@Ò—––
“’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ”-ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-6) ø ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
¡ËflÁáÊ’h¥U Œ„¥U πË⁄UÊŒÿÁ◊fl ÁfláÊS‚Œ Á‚ÇÉÊ¥–
÷ÊªÊ¬÷Êª∑§Ê⁄UáÊŒ√fl¥ ÁáÊìÊ¥ ∑§„¥U „UÊÁŒ––
∞·Ê ªÊÕÊ (109) Á∑§Á@à¬Á⁄UfløŸŸ ‚„U “’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ”-ª˝ãÕ˘Á¬ (45 ªÊÕÊ-
‚¥ÅÿÊM§¬áÊ) ÁŸÁŒ¸CUÊ fløÃ–
∞fl¥ „U ÷√ÿ! Œ„USÿ ÿÕÊÕ¸SflM§¬¥ ÁflôÊÊÿ äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ‚ÊäÊŸŒÎC˜UÿÒfl Œ„U¬Ê·áÊ¥ ÁfläÊÿ◊˜,
⁄UàŸòÊÿÊ⁄UÊäÊŸÿÊ ø •Êà◊ªÈáÊ‚¥fläʸŸ◊Êäÿ◊Ÿ •ŸãÃøÃÈCUÿÊÁfl÷ʸflÊÿ ¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊–˜
•Õ ‚¥ÿ◊ÊÁŒÁ‚ÁhU◊ÊòÊ„UÃÊ— ÃÕÊ ‡ÊÈhUÊà◊Ëÿ¬Á⁄UáÊÊ◊Ÿ •Ê„UÊ⁄UÊ ◊ÈÁŸŸÊ ª˝ÊsÊ ÷flÃËÁÃ
ªÊ„UÊ-ªÊ„ÍU¿UãŒÊmÿŸ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ÁŸM§¬ÿÁãÃó

““ÿ„U ¡Ëfl ∑§◊ÊZ mUÊ⁄UÊ ¬˝ŒûÊ ∞∑§ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ¿UÊ«∏ÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ŒÍ‚⁄‘U ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ßU‚
‚¥‚Ê⁄U ‚◊ÈŒ˝ ◊¥ ÿ„UË ∑˝§◊ ’ŸÊ „ÈU•Ê „ÒU– ŸÊ≈U∑§ ∑§Ë Ÿ≈UË ∑§Ë Ã⁄U„U ÿ„U ‚¥‚Ê⁄U ßU‚ ¡Ëfl ∑§Ê ŸÊŸÊ
•Êpÿ¸∑§Ê⁄UË ¬˝¬¥øÊ¥ ‚ Áfl«Uê’ŸÊ ◊¥ «UÊ‹ ŒÃÊ „ÒU–””
“’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ” ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-{) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡’ ŒÍäÊ fl ¬ÊŸË ∑§Ë Ã⁄U„U ¡Ëfl ∑§ ‚ÊÕ Á◊‹Ê „ÈU•Ê ÿ„U ‡Ê⁄UË⁄U ‡ÊËÉÊ˝ ŸCU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU,
Ã’ ÷ÊªÊ¬÷Êª ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ÷Íà Œ˝√ÿ (¬Á⁄UflÊ⁄U •ÊÁŒ) ÁŸàÿ ∑Ò§‚ „UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU?””
ÿ„U ªÊÕÊ (‚¥. vÆ~) ∑ȧ¿U ¬Á⁄UfløŸ ∑§ ‚ÊÕ “’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ” ª˝ãÕ (yzflË¥ ªÊÕÊ ∑§
M§¬) ◊¥ ÷Ë ÁŸÁŒ¸CU „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „U ÷√ÿ! Œ„U ∑§ ÿÕÊÕ¸ SflM§¬ ∑§Ê ¡ÊŸ∑§⁄U äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ ∑§ ‚ÊäÊŸ M§¬ ◊¥ „UË
Œ„U ∑§Ê ¬Ê·áÊ ∑§⁄UÊ •ÊÒ⁄U ⁄UàŸòÊÿ ∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ ‚ •Êà◊Ëÿ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ‚¥fläʸŸ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ •ŸãÃ
øÃÈCUÿ ∑§ •ÊÁfl÷ʸfl „UÃÈ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„Ê óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, ◊ÊòÊ ‚¥ÿ◊ •ÊÁŒ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§ Á‹∞ ÃÕÊ ‡ÊÈhU •Êà◊Ëÿ ¬Á⁄UáÊÊ◊¬Ífl¸∑§ ◊ÈÁŸ mUÊ⁄UÊ
•Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒUó ßU‚ ªÊ„UÊ fl ªÊ„ÍU óßUŸ ŒÊ ¿UãŒÊ¥ mUÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vvv-vvw) —— 821}

‚¥¡◊Ãfl¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊÁfláÊÊáÊ∞ Áªá„UŒ ¬Á«Uª„UáÊ¥–

flí¡ÁŒ Áªá„UÁŒ Á÷ÄπÍ áÊ ‚Ä∑§Œ flÁí¡ŒÈ¥ ŒÈÄπ¥––111––
∑§Ê„UáÊ ÿ ∑§‹„UáÊ ÿ ¡ÊÿáÊ ‚Ë‹áÊ ‚¥Á∑§Á‹‚áÊ–
L§gáÊ ÿ ⁄UÊ‚áÊ ÿ ÷È¥¡ÁŒ Á∑¥§ Áfl¥Ã⁄UÊ Á÷ÄπÍ––112––
¿UÊÿÊó ‚¥ÿ◊ìÊäÿÊŸÊäÿÿŸÁflôÊÊŸÊÿ ªÎˆUÊÁà ¬˝Áê˝„UáÊ◊˜–
fl¡¸ÿÁà ªÎˆUÊÁà Á÷ˇÊÈ— Ÿ ‡ÊÄŸÊÁà flÁ¡¸ÃÈ¥ ŒÈ—π◊˜––
∑˝§ÊäÊŸ ø ∑§‹„UŸ ÿÊøŸÊ‡ÊË‹Ÿ ‚¥Ä‹‡ÊŸ–
⁄UÊÒº˝áÊ ø ⁄UÊ·áÊ ø ÷È¥Q§ Á∑¥§ √ÿãÃ⁄UÊ Á÷ˇÊÈ—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (Á÷ÄÅÊÍ ¬Á«Uª„UáÊ¥ Áªá„UŒ) Á÷ˇÊÈ— ¬˝Áê˝„UáÊ¥ ªÎˆUÊÁÃ,
ŒÊòÊÊ “„U SflÊÁ◊Ÿ˜! Ÿ◊ÊSÃÈ-3, •òÊ-3, ÁÃDU-3” ßUàÿÊflŒŸ¥ ∑Χå ÁŸ‡Êêÿ ŸfläÊÊ÷ÁQ§¬Ífl∑¸ §ŒËÿ◊ÊŸÊ„UÊ⁄-
Uª„˝ UáÊ¥ SflË∑§⁄UÊÁ à óßUàÿÕ¸—– ¬˝Áê˝„áÊSÿ SflM§¬¥ fl‚ÈŸÁãŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄‘U (ªÊÕÊ-226) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
¬ûÊ¥ ÁáÊÿÉÊ⁄UŒÊ⁄‘U Œ≈˜UΔÍáÊááÊàÕ flÊ Áfl◊ÁǪûÊÊ–
¬Á«Uª„UáÊ¥ ∑§Êÿ√fl¥ áÊ◊ÊàÕÈ ΔUÊ„ÈUÁûÊ ÷ÁáÊ™§áÊ––
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ◊ÈÁŸ ‚¥ÿ◊, ì, äÿÊŸ, •äÿÿŸ (SflÊäÿÊÿ) ∞fl¥ ÷ŒÁflôÊÊŸ (∑§Ë
Á‚ÁhU) ∑§ Á‹∞ •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „ÒU–¥ ÿÁŒ ßU‚ (¬˝ÿÊ¡Ÿ) ∑§Ê fl ¿UÊ« Ã∏  „ÒU¥ •ÊÒ⁄U (•Ê„UÊ⁄U)
‹Ã „ÒU¥ ÃÊ flU ŒÈ—π ∑§Ê ¿UÊ«∏ Ÿ„UË¥ ‚∑§Ã (∑§÷Ë fl„U ŒÈ—π-◊ÈQ§ Ÿ„UË¥ „UÊ ¬ÊÃ)––vvv––
∑˝§ÊäÊ, ∑§‹„U, ÿÊøŸÊ‡ÊË‹ÃÊ, ‚¥Ä‹‡Ê, ⁄UÊÒŒ˝ fl ⁄UÊ· ¬Á⁄UáÊÊ◊ ∑§ ‚ÊÕ ÿÁŒ (∑§Ê߸U)
•Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄‘U ÃÊ ÄÿÊ fl„U Á÷ˇÊÈ „ÒU? fl„U (ÃÊ) √ÿãÃ⁄U „ÒU––vvw––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (Á÷ˇÊÈ— ¬˝Áê˝„UáÊ¥ ªÎˆUÊÁÃ) Á÷ˇÊÈ
¬˝Áê˝„UáÊ (¬«UªÊ„UŸÊ) ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, •ÕʸØ “„U SflÊ◊Ë! Ÿ◊Ê˘SÃÈ-Ÿ◊Ê˘SÃÈ-Ÿ◊Ê˘SÃÈ, •òÊ-
•òÊ-•òÊ, ÁÃD-ÁÃD-ÁÃDU” ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŒÊÃÊ ∑§ ÁŸflŒŸ ∑§Ê ‚ÈŸ∑§⁄U, ŸfläÊÊ÷ÁQ§¬Ífl¸∑§ ÁŒÿ ¡ÊŸ
flÊ‹ •Ê„UÊ⁄U ∑§ ª˝„UáÊ ∑§Ë SflË∑ΧÁà ŒÃÊ „ÒU– ¬˝Áê˝„UáÊ (¬«∏ªÊ„UŸÊ) ∑§ SflM§¬ ∑§Ê fl‚ÈŸÁãŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-ww{) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¬ÊòÊ ◊ÈÁŸ •ÊÁŒ ∑§Ê •¬Ÿ ÉÊ⁄U ∑§ mUÊ⁄U ¬⁄U Œπ∑§⁄U, •ÕflÊ •ãÿòÊ ‚ Áfl◊ʪ¸áÊ ∑§⁄U
(πÊ¡ ∑§⁄U) “Ÿ◊Ê˘SÃÈ, ΔU„UÁ⁄Uÿ” ∞‚Ê ∑§„UÃ „ÈU∞ ¬˝Áê˝„UáÊ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
{822 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á∑§◊Õ¸◊Ê„UÊ⁄¥U ªÎˆUÊÁÃ? ©UëÿÃ ó(‚¥¡◊Ãfl¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊÁfláÊÊáÊ∞) ‚¥ÿ◊-ìÊäÿÊŸÊäÿÿŸ-

ÁflôÊÊŸÊÿ, ‚¥ÿ◊ʌ˟ʥ flÎhU˜ÿÒ •Ê„UÊ⁄¥U ªÎˆUÊÃËàÿÕ¸—– Á∑§ãÃÈ (flí¡ÁŒ Áªá„UÁŒ Á÷ÄπÍ) ÿÁŒ fl¡¸ÿÁÃ,
•ÕʸØ ‚¥ÿ◊ÊÁŒflÎÁhUM§¬¬˝ÿÊ¡ŸÊÁŸ fl¡¸ÿÁÃ, ÃÕÊ Sfl‡Ê⁄UË⁄U¬Ê·áÊÊÿ, ∑§fl‹¥ ˇÊÈäÊÊÁŒflŒŸÊ‡ÊÊãàÿÕZ
flÊ •Ê„UÊ⁄¥U Á÷ˇÊÈ— SflË∑§⁄UÊÁÃ, ÃÁ„¸U (áÊ ‚Ä∑§Œ flÁí¡ŒÈ¥ ŒÈÄπ¥) ‚ ŒÈ—π¥ fl¡¸ÁÿÃÈ¥ Ÿ ‡ÊÄŸÊÁÃ,
ŒÈ—πÊØ Sfl¥ ◊ÊøÁÿÃÈ¥ Ÿ ¬˝÷flÃËàÿÕ¸—– ©U¬ÿȸQ§¬˝ÿÊ¡Ÿ◊ŸÈÁg‡ÿ ‡Ê⁄UË⁄U⁄Uʪ◊ÊòÊ„UÃÈ∑§◊Ê„UÊ⁄Uª˝„UáÊ¥ Ÿ
◊È◊ÈˇÊÍáÊÊ¥ ∑ΧÃ ‚◊ÈÁøÃ◊˜– ©UQ¥§ ø •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-69)ó
©U¬Êÿ∑§ÊÁ≈UŒÍ⁄UˇÊ SflÃSÃà ßUÃÊ˘ãÿ×–
‚fl¸Ã— ¬ÃŸ¬˝Êÿ ∑§Êÿ ∑§Ê˘ÿ¥ Ãflʪ˝„U—––
¬Íflª¸ ÊÕÊÿÊ¥ äÊ◊ʸŸDÈ UÊŸ„UÃ Ê⁄UÊ„UÊ⁄Uª„˝ UáÊSÿÊÒÁøàÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊fl, ÃSÿÒfl ÁflSÃ⁄‘UáÊ
¬˝ÁìʌŸ◊òÊ ÁflÁ„UÃ◊˜– ‚¥ÿ◊ìÊäÿÊŸÊÁŒ∑¥§ ‚flZ äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ◊fl– ◊ÊˇÊ◊ʪ¸¬ÁÕ∑§ÊŸÊ¥ ∑ΧÃ
ìp⁄UáÊÊÁŒ∑§◊ÁŸflÊÿ¸◊fl–

¥ ’ÃÊ ⁄U„U „ÒU¥ó (‚¥ÿ◊ìÊäÿÊŸÊäÿÿŸÁflôÊÊŸÊÿ)

(◊ÈÁŸ) •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê ÄÿÊ¥ ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „ÒU?
‚¥ÿ◊, ì, äÿÊŸ, •äÿÿŸ (SflÊäÿÊÿ) fl ÁflôÊÊŸ (÷ŒÁflôÊÊŸ) ∑§ Á‹∞, •ÕʸØ ‚¥ÿ◊ •ÊÁŒ
∑§Ë flÎÁhU ∑§ Á‹∞ •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „ÒU¥– Á∑§ãÃÈ (fl¡¸ÿÁà ªÎˆUÊÁà Á÷ˇÊÈ—) ÿÁŒ flU ¿UÊ«∏Ã „ÒU¥,
•ÕʸØ (•Ê„UÊ⁄U-ª˝„UáÊ ∑§) ‚¥ÿ◊ÊÁŒ-flÎÁhU M§¬ ¬˝ÿÊ¡ŸÊ¥ ∑§Ê ¿UÊ«∏Ã „Ò¥ ÃÕÊ •¬Ÿ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§ ¬Ê·áÊ
„UÃÈ ÿÊ ◊ÊòÊ ˇÊÈäÊÊ •ÊÁŒ flŒŸÊ ∑§Ë ‡ÊÊÁãà ∑§ Á‹∞ Á÷ˇÊÈ •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê SflË∑§Ê⁄UÃ „ÒU¥, ÃÊ (Ÿ
‡ÊÄŸÊÁà flÁ¡¸ÃÈ¥ ŒÈ—π◊˜) fl ŒÈ—π ∑§Ê ¿UÊ«∏ Ÿ„UË¥ ¬ÊÃ, •ÕʸØ Sflÿ¥ ∑§Ê ŒÈ—π ‚ ¿ÈU«∏Ê Ÿ„UË¥ ¬ÊÃ–
©U¬ÿȨ̀Q§ ¬˝ÿÊ¡ŸÊ¥ ∑§Ê äÿÊŸ ◊¥ Ÿ ⁄Uπ∑§⁄U ◊ÊòÊ ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ ⁄Uʪ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ •Ê„UÊ⁄U ‹ŸÊ ◊È◊ÈˇÊÈ•Ê¥ ∑§
Á‹∞ ©UÁøà Ÿ„UË¥ „ÒU– •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-{~) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““∑§⁄UÊ«∏Ê¥ ©U¬ÊÿÊ¥ ∑§Ê ∑§⁄U∑§ ÷Ë Á¡‚ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ⁄UˇÊÊ Ÿ Sflÿ¥ ∑§Ë ¡Ê ‚∑§ÃË „ÒU •ÊÒ⁄U Ÿ
•ãÿ Á∑§‚Ë ∑§ mUÊ⁄UÊ ∑§⁄UÊ߸U ¡Ê ‚∑§ÃË „ÒU, Á∑§ãÃÈ ¡Ê ‚÷Ë ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ‚ ŸCU „UÊŸ „UË flÊ‹Ê „ÒU, ©U‚
‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ⁄UˇÊÊ ◊¥ ÿ„U Ã⁄UÊ ∑§ÊÒŸ-‚Ê ÿÊ ÄÿÊ •Êª˝„U „ÒU?””
¬Ífl¸ ªÊÕÊ (‚¥. vvÆ) ◊¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ „UÃÈ •Ê„UÊ⁄U ‹Ÿ ∑§Ê •ÊÒÁøàÿ ¬˝ÁìÊÁŒÃ
Á∑§ÿÊ ÕÊ, ©U‚Ë ∑§Ê ÁflSÃÊ⁄U ‚ ÿ„UÊ° ¬˝ÁìʌŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ‚¥ÿ◊, ì, äÿÊŸ •ÊÁŒ ‚÷Ë
äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ „UË „Ò¥U– ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§ ¡Ê ¬ÁÕ∑§ „Ò¥U, ©UŸ∑§ Á‹∞ ÃÊ ìp⁄UáÊ •ÊÁŒ •ÁŸflÊÿ¸ „UË „Ò¥U–
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vvv-vvw) —— 823}

©UQ¥§ ø •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§ó125)ó

ôÊÊŸ¥ ÿòÊ ¬È⁄U—‚⁄¥U ‚„Uø⁄UË ‹í¡Ê ì—‚¥’‹◊˜,
øÊÁ⁄UòÊ¥ Á‡ÊÁfl∑§Ê ÁŸfl‡ÊŸ÷Èfl— SflªÊ¸ ªÈáÊÊ ⁄UˇÊ∑§Ê—–
¬ãÕÊp ¬˝ªÈáÊ— ‡Ê◊Êê’È’„ÈU‹ü¿UÊÿÊ ŒÿÊ÷ÊflŸÊ,
ÿÊŸ¥ Ã¥ ◊ÈÁŸ◊ʬÿŒÁ÷◊Ã¥ SÕÊŸ¥ Á’ŸÊ Áflå‹flÒ—––
ìpÿʸŒËŸÊ¥ ◊„Uûfl¥ ◊È◊ÈˇÊÍáÊÊ¥ ∑ΧÃ ‚fl¸ÁflÁŒÃ◊fl– •Ê„UÊ⁄Uª˝„UáÊ ÃŒŸÈDUÊŸ¬˝ÿÊ¡ŸàÿʪÊ
ÁŸãŒŸËÿ ∞fl– ¬˝ÊQ¥§ ø •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-164)ó
¬⁄UÊ¥ ∑§ÊÁ≈¥U ‚◊ÊM§…UÊÒ mUÊflfl SÃÈÁÃÁŸãŒÿÊ—–
ÿSàÿ¡ûʬ‚ ø∑˝¥§ ÿSìÊ Áfl·ÿʇÊÿÊ––

•Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-vwz) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó

““(◊ÊˇÊ ∑§Ë) Á¡‚ ÿÊòÊÊ ◊¥ ôÊÊŸ ◊ʪ¸Œ‡Ê¸∑§ „ÒU, ‹îÊÊ Á◊òÊ ∑§ ‚◊ÊŸ ‚ŒÊ ‚ÊÕ ◊¥ ⁄U„UÃË
„ÒU, ìpÿʸ ◊ʪ¸ ∑§Ê ‚¥’‹ ÿÊ ¬ÊÕÿ „ÒU, øÊÁ⁄UòÊ (‚¥ÿ◊, äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ) Á‡ÊÁfl∑§Ê (¬Ê‹∑§Ë) „ÒU,
◊ʪ¸ ∑§Ê ¬«∏Êfl (’Ëø ◊¥ L§∑§Ÿ, ÁflüÊÊ◊ ∑§Ê SÕÊŸ) Sflª¸ „ÒU, ªÈáÊ (flËÃ⁄UʪÃÊ •ÊÁŒ, ÿÊ ◊Í‹ªÈáÊ,
©UûÊ⁄UªÈáÊ) ‚ÊÕ ◊¥ ⁄UˇÊ∑§ „Ò¥U, (⁄UàŸòÊÿÊà◊∑§) ◊ʪ¸ ÷Ë ‚⁄U‹ fl ‡ÊÊÁãà M§¬ ¬˝øÈ⁄U ¡‹ ‚ ¬Á⁄U¬Íáʸ
„ÒU, ÃÕÊ ¿UÊÿÊ ŒÿÊ÷ÊflŸÊ „ÒU, fl„U ÿÊòÊÊ ©U‚ ◊ÈÁŸ ∑§Ê ÁflÉŸ-’ÊäÊÊ•Ê¥ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃ „ÈU∞ •÷ËCU
SÕÊŸ Ã∑§ ¬„È°UøÊÃË „ÒU–””
◊È◊ÈˇÊÈ¡ŸÊ¥ ∑§ Á‹∞ ìpÿʸ •ÊÁŒ ∑§Ê ◊„Uûfl ‚fl¸ÁflÁŒÃ „UË „ÒU– •Ê„UÊ⁄U ‹Ÿ ◊¥ ©UŸ∑§
•ŸÈDUÊŸ M§¬Ë ¬˝ÿÊ¡Ÿ ∑§Ê ¿UÊ«∏ ŒŸÊ ÁŸãŒŸËÿ „UË „ÒU– •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-v{y) ◊¥ ∑§„UÊ
÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““ÿ ŒÊŸÊ¥ „UË √ÿÁQ§ ∑˝§◊‡Ê— SÃÈÁà fl ÁŸãŒÊ ∑§Ë ©Uà∑ΧCU ‚Ë◊Ê ¬⁄U „UÊÃ „Ò¥U ó∞∑§ fl„U ¡Ê
ì ∑§ Á‹∞ ø∑˝§flÃ˸ ∑§Ë Áfl÷ÍÁà ∑§Ê àÿʪ ŒÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ŒÍ‚⁄UÊ fl„U ¡Ê Áfl·ÿ-•Á÷‹Ê·Ê ‚ ì
∑§Ê ¿UÊ«∏ÃÊ „ÒU–””
{824 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á∑§ãÃÈ Ã¬Ê˘ŸÈDUÊŸÊÿÊ„UÊ⁄¥U ªÎ„UËàflÊ ‡Ê⁄UË⁄U¬Ê·áÊ¥ ôÊÊÁŸŸ— ∑ȧfl¸ãàÿfl– ©UQ§¥ ø •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ

(‡‹Ê∑§-116)ó
•◊Ë ¬˝M§…UflÒ⁄UÊÇÿÊ—, ßÈ◊åÿŸÈ¬ÊÀÿ ÿØ–
ìSÿÁãà Áø⁄¥U ÃÁhU ôÊÊÃ¥ ôÊÊŸSÿ flÒ÷fl◊˜––
ìpÿʸÁŒflŒfl äÿÊŸÊŸÈDUÊŸ◊Á¬ ◊È◊ÈˇÊÍáÊÊ¥ ∑ΧÃ •Êfl‡ÿ∑§◊˜– ©UQ¥§ ø ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ
(ªÊÕÊ-86)ó
ªÁ„U™§áÊ ÿ ‚ê◊ûÊ¥ ‚ÈÁŸê◊‹¥ ‚È⁄UÁª⁄UËfl ÁáÊÄ∑¥§¬¥–
Ã¥ ¤ÊÊáÊ ¤ÊÊßUí¡ßU ‚Êflÿ ŒÈÄπÄπÿ_UÊ∞––
Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄ÒU— ¬˝Ê∑˜§ •ÁS◊ãŸfl ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-11, 89) äÿÊŸÊäÿÿŸ◊Ê◊Å¸È ÿÃÊ ©U¬ÿÊÁªÃÊ
flÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃÒfl, ôÊÊŸ¥ ÷ŒÁflôÊÊŸ¥ flÊ ‚fl¸ŒÈ—π◊ÈÄàÿÒ ¬⁄U◊Êfl‡ÿ∑§◊fl– ©UQ¥§ ø ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îê˝ãÕ
(ªÊÕÊ 4)ó

Á∑§ãÃÈ Ã¬ ∑§Ë ‚ÊäÊŸÊ ∑§ Á‹∞ •Ê„ÊU⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄U ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ¬Ê·áÊ ôÊÊŸË ∑§⁄UÃÊ „UË „Ò–
•Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-vv{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““Á¡Ÿ∑§ NŒÿ ◊¥ Áfl⁄UÁQ§ ¬ÒŒÊ „ÈU߸U „ÒU, fl ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑§⁄U∑§ ¡Ê Áø⁄U∑§Ê‹ Ã∑§ ìpÿʸ
∑§⁄UÃ „Ò¥U, ÿ„U ÁŸpÿ „UË ôÊÊŸ ∑§Ê ¬˝÷Êfl „ÒU ó∞‚Ê ¬˝ÃËà „UÊÃÊ „ÒU–””
ìp⁄UáÊ ∑§Ë Ã⁄U„U „UË äÿÊŸ ∑§Ê •ŸÈDUÊŸ ÷Ë ◊È◊ÈˇÊÈ•Ê¥ ∑§ Á‹∞ •Êfl‡ÿ∑§ „ÒU– ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷ÎÃ
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-}{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““„U üÊÊfl∑§ (ÿÊ ◊ÈŸ!) •àÿãà ÁŸ◊¸‹ ∞fl¥ ◊L§¬fl¸Ã ∑§ ‚◊ÊŸ ÁŸp‹ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê
ª˝„UáÊ ∑§⁄UÊ ÄÿÊ¥Á∑§ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ˇÊÿ ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ äÿÊŸ (∞∑§Êª˝ÃÊ) ◊¥ ©U‚Ë ∑§Ê äÿÊŸ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ
„ÒU–””
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ Sflÿ¥ ÷Ë ßU‚Ë ª˝ãÕ ◊¥ ¬„U‹ (ªÊÕÊ-vv, }~ ◊¥) äÿÊŸ fl •äÿÿŸ ∑§Ë
◊ÈÅÿÃÊ fl ©U¬ÿÊÁªÃÊ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ Á∑§ÿÊ „Ë „ÒU– ôÊÊŸ ÿÊ ÷ŒÁflôÊÊŸ (÷Ë) ‚◊Sà ŒÈ—πÊ¥ ‚
¿ÍU≈UŸ ∑§ Á‹∞ ¬⁄U◊ •Êfl‡ÿ∑§ „ÒU „UË– ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-y) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vvv-vvw) —— 825}

ÃÊfl áÊ ¡ÊáÊÁŒ áÊÊáÊ¥ Áfl‚ÿ’‹Ê ¡Êfl fl^U∞ ¡ËflÊ–

Áfl‚∞ Áfl⁄UûÊ◊ûÊÊ áÊ πflßU ¬È⁄UÊßUÿ¥ ∑§ê◊¥––
‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê (‚¥. 131) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó ÷ŒÁflôÊʟ× Á‚hUÊ— Á‚hÊ ÿ Á∑§‹ ∑§øŸ–
◊Í‹ÊøÊ⁄‘U (ªÊÕÊ 900-901) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
ÁáÊí¡ÊflªÊ ÿ áÊÊáÊ¥ flÊŒÊ ¤ÊÊáÊ¥ øÁ⁄UûÊáÊÊflÊ Á„U–
÷fl‚ʪ⁄¥U ÃÈ ÷ÁflÿÊ Ã⁄¥UÁà ÁÃÁ„U ‚ÁááʬÊÿáÊ––
áÊÊáÊ¥ ¬ÿÊ‚•Ê ÕÊ ‚ÊäÊ•Ê ‚¥¡◊Ê ÿ ªÈÁûÊÿ⁄UÊ–
ÁÃá„¥U Á¬ ÿ ‚¥¬¡Êª „UÊÁŒ „ÈU Á¡áÊ‚Ê‚áÊ ◊ÊÄπÊ––
∞fl¥ ÿÁŒ ‚¥ÿ◊ÊlŸÈcΔUÊŸëÿÈÃÊ ⁄U‚ªÎh˜UÿÊ ‡Ê⁄ËU⁄UʪáÊ flÊ •Ê„UÊ⁄UÁŸ⁄U× ‚ÊäÊÈ— ÷flÁÃ, ÃÁ„¸U
∑§ŒÊÁøŒÁ¬ ‚¥‚Ê⁄U◊ÈQ§Ê Ÿ ÷flÁÃ, ÃÃp ŒÈ—π◊ÈÁQ§⁄UÁ¬ ÃSÿ Ÿ ‚ê÷flÃËÁà ŒÎC˜UÿÊ “áÊ ‚Ä∑§Œ
flÁí¡ŒÈ¥ ŒÈÄπ¥” (Ÿ ‡ÊÄŸÊÁà flÁ¡¸ÃÈ¥ ŒÈ—π◊˜) ßUàÿÈÁQ§— ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄USÿ ‚¥ªë¿UÃ–

““¡’ Ã∑§ Áfl·ÿÊ¥ ∑§ fl‡ÊË÷Íà ⁄U„UÃÊ „ÒU, Ã’ Ã∑§ ôÊÊŸ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ •ÊÒ⁄U ôÊÊŸ ∑§
Á’ŸÊ ◊ÊòÊ Áfl·ÿ-Áfl⁄UÁQ§ ‚ ¡Ëfl ¬È⁄UÊŸ ’¥äÊ „ÈU∞ ∑§◊ÊZ ∑§Ê ˇÊÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ–””
‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê (‚¥. vxv) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““¡Ê ÷Ë ∑§Ê߸U (•’ Ã∑§) Á‚hU „ÈU∞
„Ò¥U, fl ÷ŒÁflôÊÊŸ ‚ „UË „ÈU∞ „Ò¥U–””
◊Í‹ÊøÊ⁄U (ªÊÕÊ ~ÆÆ-~Æv) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““πflÁ≈UÿÊ (ŸÊfl-øÊ‹∑§) ôÊÊŸ „ÒU, flÊÿÈ äÿÊŸ „ÒU •ÊÒ⁄U ŸÊfl øÊÁ⁄UòÊ „ÒU– ßUŸ ÃËŸÊ¥ ∑§
‚¥ÿÊª ‚ „UË ÷√ÿ ¡Ëfl ÷fl‚ʪ⁄U ∑§Ê ÁÃ⁄U ¡ÊÃ „Ò¥U–””
““ôÊÊŸ ¬˝∑§Ê‡Ê∑§ „ÒU, ì äÿÊŸÊÁŒ ‡ÊÊäÊ∑§ „ÒU •ÊÒ⁄U ‚¥ÿ◊ ⁄UˇÊ∑§ „ÒU– ßUŸ ÃËŸÊ¥ ∑§ Á◊‹Ÿ
(‚◊ãflÿ „UÊŸ) ¬⁄U „UË Á¡Ÿ-‡ÊÊ‚Ÿ ◊¥ ◊ÊˇÊ-¬˝ÊÁåà „UÊÃË „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ÿÁŒ ‚ÊäÊÈ ‚¥ÿ◊ •ÊÁŒ ∑§ •ŸÈDUÊŸ ‚ ëÿÈà „UÊ∑§⁄U ⁄U‚-‹Ê‹È¬ÃÊ ÿÊ ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§
⁄Uʪ ‚ •Ê„UÊ⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÃÊ fl„U ∑§÷Ë ‚¥‚Ê⁄U ‚ ◊ÈQ§ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ßU‚ ∑§Ê⁄UáÊ ŒÈ—πÊ¥ ‚ ◊ÈÁQ§ ÷Ë
©U‚∑§ ‚ê÷fl Ÿ„UË¥ „UÊÃË „ÒU óßU‚ ŒÎÁCU ‚ “Ÿ ‡ÊÄŸÊÁà flÁ¡¸ÃÈ¥” ŒÈ—π◊˜” (ŒÈ—π ∑§Ê ¿UÊ«∏ Ÿ„UË¥
‚∑§ÃÊ) ÿ„U ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ∑§Ê ∑§ÕŸ ‚¥ªÃ „UÊÃÊ „ÒU–
{826 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚ê¬˝Áà ÁmUÃËÿªÊÕÊ √ÿÊÅÿÊÿÃó (∑§Ê„UáÊ ÿ ∑§‹„UáÊ ÿ ÷È¥¡ÁŒ) ∑˝§ÊäÊŸ, ÃÕÊ ∑§‹„UŸ

ø ÷È¥Q§– ÃÕÊ (¡ÊÿáÊ‚Ë‹áÊ ‚¥Á∑§‹‚áÊ) ÿÊøŸÊ‡ÊË‹Ÿ, ÿÊøŸÊSfl÷ÊflŸ, ÿÊøŸÊflÎÁûÊ¥ ¬˝Œ‡ÿ¸
ÃÕÊ ‚¥Ä‹‡Ê¬Á⁄UáÊÊ◊Ÿ •Ê„UÊ⁄¥U ªÎˆUÊÁÃ, ÃÕÒfl (L§gáÊ ÿ ⁄UÊ‚áÊ ÿ ÷È¥¡ÁŒ) ⁄UÊÒº˝-⁄UÊ·¬Á⁄UáÊÊ◊ÿÈQ§
•Ê„UÊ⁄¥U ªÎˆUÊÁÃ, ÃÁ„¸U (Á∑¥§ Áfl¥Ã⁄UÊ Á÷ÄπÍ) ‚ ◊ÈÁŸ— Á∑¥§ √ÿãÃ⁄U ∞fl? Ãʌ·ÊÊ ◊ÈÁŸ√ÿ¸ãÃ⁄UflŒfl •Êø⁄UŸ˜
÷ÊflÁ‹XUË ◊ÈÁŸSÃÈ ŸÊSàÿfl óßUàÿʇÊÿ—–
©U¬ÿȸQ§ŒÊ·Ê— ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ëÿÈÁÄUÃÈ÷ÍÃÊ—, •ÃSÃ üÊ◊áÊSÿ ∑ΧÃ ¬Á⁄UàÿÊíÿÊ ∞fl– ©UQ¥§ ø
Á‹XU¬Ê˝ ÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-6, 13)ó
∑§‹„¥U flÊŒ¥ ¡ÍflÊ ÁáÊìÊ¥ ’„ÈU◊ÊáʪÁ√fl•Ê Á‹¥ªË–
flìÊÁŒ áÊ⁄Uÿ¥ ¬Ê•Ê ∑§⁄U◊ÊáÊÊ Á‹¥ÁªM§fláÊ––
äÊÊflÁŒ Á¬¥«UÁáÊÁ◊ûÊ¥ ∑§‹„¥U ∑§Ê™§áÊ ÷È¥¡Œ Á¬¥«¥U–
•flM§¬L§ß¸U ‚¥ÃÊ Á¡áÊ◊ÁǪ áÊ „UÊßU ‚Ê ‚◊áÊÊ––

•’ ŒÍ‚⁄UË ªÊÕÊ (‚¥. vvw) ∑§Ë √ÿÊÅÿÊ ∑§Ë ¡Ê ⁄U„UË „ÒUó (∑˝§ÊäÊŸ ø ∑§‹„UŸ ø ÷ÈQ ¥ § )
∑˝§ÊäÊ ‚ ÃÕÊ ∑§‹„U ¬Ífl∑¸ § •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– •ÊÒ⁄U (ÿÊøŸ‡ÊË‹Ÿ ‚¥Ä‹‡ÊŸ) ÿÊøŸÊ ∑§
‡ÊË‹ ‚, ÿÊøŸÊ ∑§ Sfl÷Êfl ‚ •ÕʸØ ÿÊøŸÊflÎÁûÊ ∑§Ê ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ∑§⁄U, •ÊÒ⁄U ‚¥Ä‹‡Ê-¬Á⁄UáÊÊ◊ ∑§ ‚ÊÕ
•Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ßU‚Ë Ã⁄U„U (⁄UÊŒÒ á˝ Ê ø ⁄UÊ· á Ê ø ÷ÈQ
¥ § ) ⁄UÊŒÒ ˝ fl ⁄UÊ· ∑§ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ‚ ÿÈQ§ „UÊ∑ §⁄U
•Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Ã’ (Á∑¥§ √ÿãÃ⁄UÊ Á÷ˇÊÈ—) fl„U ◊ÈÁŸ √ÿãÃ⁄U „UË „ÒU ÄÿÊ? flÒ‚Ê ◊ÈÁŸ √ÿãÃ⁄U
∑§Ë Ã⁄U„U „UË •Êø⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê ÷ÊflÁ‹XUË ◊ÈÁŸ ÃÊ Ÿ„UË¥ „UË „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
©U¬ÿȨ̀Q§ ŒÊ· ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ‚ „U≈UÊŸ flÊ‹ „Ò¥U, ßU‚Á‹∞ fl üÊ◊áÊ ∑§ Á‹∞ fl¡¸ŸËÿ „UË „Ò¥U–
Á‹XU¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-{ fl vx) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ¡Ëfl ◊ÈÁŸÁ‹XU ∑§Ê äÊÊ⁄U∑§ „UÊ∑§⁄U ÷Ë ÁŸ⁄UãÃ⁄U •àÿÁäÊ∑§ ªfl¸ ‚ ÷⁄U∑§⁄U ∑§‹„U
∑§⁄UÃÊ „ÒU, flÊŒÁflflÊŒ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÿÊ ¡Í•Ê π‹ÃÊ „ÒU, fl„U øÍ°Á∑§ ◊ÈÁŸÁ‹XU ‚ ∞‚ ∑ȧ∑Χàÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU,
ßU‚Á‹∞ fl„U ¬Ê¬Ë „ÒU •ÊÒ⁄U Ÿ⁄U∑§ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
““¡Ê •Ê„UÊ⁄U ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ ŒÊÒ«∏-÷ʪ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ∑§‹„U ∑§⁄U ÷Ê¡Ÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ßU‚ •Ê„UÊ⁄U
∑§ ÁŸÁ◊ûÊ ŒÍ‚⁄‘U ‚ ߸Ucÿʸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U Á¡Ÿ◊ʪ˸ üÊ◊áÊ Ÿ„UË¥ „Ò–””
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vvv-vvw) —— 827}

ÿÊøŸÊ‡ÊË‹Sÿ ◊ÈŸ— ŒËÉʸ‚‚

¥ ÊÁ⁄Uàfl¥ ‚êÿÄàfl„UËŸàfl¥ ø ¬˝Ê∑˜§ (ªÊÕÊ-44, 99) ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ
¬˝ÁìÊÁŒÃ◊fl– ÿÊøŸÊÁfl·ÿ •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-151, 59) ©UŒ’ ˜ ÊäÊ∑§fløŸ¥ ◊ŸŸËÿ◊òÊó
ª„¥U ªÈ„UÊ— ¬Á⁄UŒäÊÊÁ‚ ÁŒ‡ÊÊ Áfl„UÊÿ,
‚¥√ÿÊŸÁ◊CU◊‡ÊŸ¥ ì‚Ê˘Á÷flÎÁhU—–
¬˝ÊåÃʪ◊Êÿ Ãfl ‚Áãà ªÈáÊÊ— ∑§‹òÊ◊˜,
•¬˝Êâÿ¸flÎÁûÊ⁄UÁ‚ ÿÊÁ‚ flÎÕÒfl ÿÊ@Ê◊˜––
•ÁSÕSÕÍ‹ÃÈ‹Ê∑§‹Ê¬ÉÊÁ≈UÃ¥ Ÿh¥U Á‡Ê⁄UÊSŸÊÿÈÁ÷—,
ø◊ʸë¿UÊÁŒÃ◊d‚Êãº˝Á¬Á‡ÊÃÒÁ‹¸åÃ¥ ‚ȪÈåÃ¥ π‹Ò—–
∑§◊ʸ⁄UÊÁÃÁ÷⁄UÊÿÈL§hUÁŸª‹Ê‹ÇŸ¥ ‡Ê⁄UË⁄UÊ‹ÿ◊˜,
∑§Ê⁄UʪÊ⁄U◊flÒÁ„U Ã „UÃ◊Ã ¬˝ËÁÃ¥ flÎÕÊ ◊Ê ∑ΧÕÊ—––
∞fl◊fl ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-845, 852) ø ‚◊ÁÕ¸Ã◊ÃŒ˜ ŒÎ‡ÿÃ–

ÿÊøŸÊ‡ÊË‹ ◊ÈÁŸ ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄UË „ÒU •ÊÒ⁄U ‚êÿÄàfl„UËŸ „ÒU óßU‚ ¬„U‹ (ªÊÕÊ-yy, ~~)
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ’ÃÊ øÈ∑§ „Ò¥U– ÿÊøŸÊ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-vzv fl z~) ◊¥ ©UŒ˜’ÊäÊ∑§
fløŸ „Ò¥U, ¡Ê ÿ„UÊ° ◊ŸŸËÿ „Ò¥Uó
““„U •Êª◊-⁄U„USÿ ∑§ ôÊÊÃÊ! Ã⁄‘U Á‹∞ ªÈ»§Ê∞° „UË ÉÊ⁄U „Ò¥U, ÁŒ‡ÊÊ∞° fl •Ê∑§Ê‡Ê „UË Ã⁄‘U flSòÊ
„Ò¥U, ©U‚ ÃÈ◊ ¬„UŸÊ– ì ∑§Ë flÎÁhU „UË Ã⁄UÊ •÷ËCU ÷Ê¡Ÿ „ÒU, SòÊË ∑§ SÕÊŸ ◊¥ ÃÈ◊ ‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸÊÁŒ
ªÈáÊÊ¥ ‚ •ŸÈ⁄Uʪ ∑§⁄UÊ– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, Ã⁄‘U Á‹∞ ÿÊøŸÊ ∑§ ÿÊÇÿ ∑ȧ¿U ÷Ë Ÿ„UË¥ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ÃÈ◊ flÎÕÊ
„UË ÿÊøŸÊ ÷⁄UË ŒËŸÃÊ ∑§Ê ¬˝Êåà Ÿ „UÊ–””
““„U ŸCU ’ÈÁhU flÊ‹ ¬˝ÊáÊË! „UÁaUÿÊ¥ M§¬ SÕÍ‹ ‹∑§Á«∏ÿÊ¥ ∑§ …U⁄U ‚ ’ŸÊ „ÈU•Ê, Á‚⁄UÊ•Ê¥ fl
Ÿ‚Ê¥ ‚ ¡È«∏Ê „ÈU•Ê, ø◊«∏ ‚ …U∑§Ê „ÈU•Ê, L§ÁäÊ⁄U fl ‚ÉÊŸ ◊Ê¥‚ ‚ Á‹åÃ, ŒÈCU ∑§◊ÊZ M§¬ ‡ÊòÊÈ•Ê¥ ‚
⁄UÁˇÊÃ, ÃÕÊ •ÊÿÈ M§¬Ë ’«∏Ë ‚Ê¥∑§‹ ‚ ÿÈQ§ (’Ê¥äÊÊ) „ÈU•Ê ÿ„U ‡Ê⁄UË⁄U „ÒU, ßU‚ ‡Ê⁄UË⁄U M§¬Ë ÉÊ⁄U ∑§Ê
ÃÈ◊ •¬ŸÊ ∑§Ê⁄UʪÊ⁄U ‚◊¤ÊÊ •ÊÒ⁄U ßU‚◊¥ √ÿÕ¸ •ŸÈ⁄Uʪ ◊à ∑§⁄UÊ–””
ßU‚Ë Ã⁄U„U, ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-}yz fl }zw) ◊¥ ÷Ë ©UQ§ Ãâÿ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ Á∑§ÿÊ ªÿÊ
ŒÎÁCUªÊø⁄U „UÊÃÊ „ÒU–
{828 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÿÕÊÕ¸◊ÈÁŸSÃÈ ÿÊøŸÊŒÒãÿ⁄UÁ„Uà ∞flÊ„UÊ⁄¥U ªÎˆUÊÁÖ ¬˝ÊQ¥§ ø ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ 819-

820)ó
áÊ Áfl Ã •Á÷àÕÈáÊ¥Áà ÿ Á¬¥«UàÕ¥ áÊ Áfl ÿ Á∑¥§Áø ¡Êÿ¥ÁÖ
◊ÊáÊ√flŒáÊ ◊ÈÁáÊáÊÊ ø⁄¥UÁà Á÷Äπ¥ •÷Ê‚¥ÃÊ––
ŒÁ„UÁûÊ ŒËáÊ∑§‹È‚¥ ÷Ê‚¥ áÊë¿¥UÁà ∞Á⁄U‚¥ flÊûÊÈ¥–
•Áfl áÊËÁŒ •‹Ê÷áÊ¥ áÊ ÿ ◊ÊáÊ¥ ÷¥¡Œ äÊË⁄UÊ––
Á∑§@, •òÊ ‚¥Ä‹‡Ê¬Œ¥ ∑˝§ÊäÊÊÁŒ∑§·ÊÿÊáÊÊ¥ ÃËfl˝ÃÊ¥ ‚ÍøÿÁÖ ∑˝§ÊäÊÊÁŒ∑§·ÊÿÊ ∞fl
ÃËfl˝M§¬Ê— ‚¥Ä‹‡ÊŸÊêŸÊ ∑§âÿãÃ– ‚ ø ‚¥Ä‹‡ÊÊ ¡ËflSÿ •‚ÊÃÊflŒŸËÿ’ãäÊÿÊÇÿ¬Á⁄UáÊÊ◊—,
•Ã— ‚flÒ¸◊ȸ◊ÈˇÊÈÁ÷SàÿÊíÿ ∞fl–
©UQ¥§ ø ∑§cÊÊÿ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (¬È. 4, ªÊÕÊ-3, 22, ‚Í. 30)ó ““∑§Ê ‚¥Á∑§‹‚Ê áÊÊ◊–
∑§Ê„U◊ÊáÊ◊ÊÿÊ-‹Ê„U¬Á⁄UáÊÊ◊Áfl‚‚Ê–””

ÿÕÊÕ¸ ◊ÈÁŸ ÃÊ ÿÊøŸÊ fl ŒËŸÃÊ ∑§ ÷ÊflÊ¥ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊ∑§⁄U „UË •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „ÒU¥–
◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ }v~-}wÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““÷Ê¡Ÿ ∑§ Á‹∞ (◊ÈÁŸ) Á∑§‚Ë ∑§Ë SÃÈÁà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ∑ȧ¿U ÷Ë ÿÊøŸÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ
„Ò¥U– fl Á’ŸÊ ’Ê‹ „ÈU∞ ◊ÊÒŸ fl˝Ã¬Ífl¸∑§ Á÷ˇÊÊ ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
““Œ ŒÊ óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ŒËŸÃÊ ÷⁄‘U ∑§‹ÈÁ·Ã fløŸ fl Ÿ„UË¥ ’Ê‹ŸÊ øÊ„UÃ „Ò¥U– •Ê„UÊ⁄U ∑§
Ÿ Á◊‹Ÿ ¬⁄U fl flʬ‚ •Ê ¡ÊÃ „Ò¥U, Á∑§ãÃÈ fl äÊË⁄U ◊ÊÒŸ ∑§Ê ÷¥ª Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ–””
•ÊÒ⁄U, “‚¥Ä‹‡Ê” ¬Œ ∑˝§ÊäÊ •ÊÁŒ ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§Ë ÃËfl˝ÃÊ ∑§Ê ‚ÍÁøà ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ÃËfl˝ M§¬ ◊¥
„UÊŸ flÊ‹ ∑˝§ÊäÊÊÁŒ ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§Ê „UË “‚¥Ä‹‡Ê” ŸÊ◊ ‚ ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– fl„U ‚¥Ä‹‡Ê ¡Ëfl ∑§Ê ∞‚Ê
¬Á⁄UáÊÊ◊ „ÒU ¡Ê •‚ÊÃÊflŒŸËÿ ∑§◊¸ ∑§Ê ’ãäÊ ∑§⁄UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ‚÷Ë ◊È◊ÈˇÊÈ•Ê¥ ∑§ Á‹∞ ÿ„U
àÿÊíÿ „UË „ÒU–
∑§·Êÿ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (¬È. y, ªÊÕÊ-x, ww ‚Í. xÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““‚¥Ä‹‡Ê ÄÿÊ „ÒU?
(©UûÊ⁄Uó) ∑˝§ÊäÊ, ◊ÊŸ, ◊ÊÿÊ fl ‹Ê÷ M§¬ ¬Á⁄UáÊÊ◊-Áfl‡Ê· ∑§Ê “‚¥Ä‹‡Ê” ∑§„UÃ „Ò¥U–
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vvv-vvw) —— 829}

Á∑§@ äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 6, πá«U-1, ÷ʪ-9, øÍÁ‹∑§Ê-7, ‚Í. 2, ¬Î. 180) ¬˝ÊQ§◊˜ó
““•‚ÊŒ’¥äÊ¡ÊǪ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê ‚¥Á∑§‹‚Ê áÊÊ◊–””
•ãÿìÊ, ÃòÊÒfl (¬È. 11, πá«U-4, ÷ʪ-2, 6 ‚Í. 51 ¬Î. 208) ¬˝ÊQ§◊˜ó ““•‚ÊŒ-
•ÁÕ⁄U-•‚È„U-ŒÈ÷ª-•áÊÊŒí¡ÊŒËáÊ¥ ¬Á⁄UÿûÊ◊ÊÁáÊÿÊáÊ◊‚È„U¬ÿ«UËáÊ¥ ’¥äÊ∑§Ê⁄UáÊ∑§‚Êÿ©UŒÿ_UÊáÊÊÁáÊ
‚¥∑§‹‚_UÊáÊÊÁáÊ ÁûÊ–””
‚◊ÿ‚Ê⁄Uªã˝ ÕSÿ (ªÊÕÊ 53-54) •Êà◊ÅÿÊÁÃ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó ““∑§·ÊÿÁfl¬Ê∑§Êº∑˝ §-
‹ˇÊáÊÊÁŸ ‚¥Ä‹‡ÊSÕÊŸÊÁŸ–”” ∑§·ÊÿÒÿQ Ȩ̀ §Ê— üÊ◊áÊÊSÃÈ ‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÃÊ ∞flÁà ¬˝Ê∑˜§ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— (ªÊÕÊ
101-104) ¬˝ÁìÊÁŒÃflãà ∞fl– ÃÒp ŒÈª¸ÁÃŒÊÿ∑Ò§— ∑˝§ÊäÊÊÁŒ‚¥ÁÄ‹CU¬Á⁄UáÊÊ◊Ò— ◊ÈÁŸÿ¸ÁŒ •Ê„UÊ⁄¥U
ªÎˆUÊÁÃ, ÃÁ„¸U SflS◊Ò ŒÈ—π¬⁄Uê¬⁄UÊ◊fl ¬˝Ê#È¥ ¬˝ÿÃÃ, Ÿ ÃÈ ŒÈ—π◊ÈÄàÿÒ óßUÁêÊÕÊÿÊ •Á÷¬˝Êÿ—–
∞fl¥ „U ÷√ÿ! •Ê„UÊ⁄Uª˝„UáÊSÿ ÿÕÊÕÊ¸g‡ÿ¥ ‚êÿª˜ ÁflôÊÊÿ ÁŸŒÊ¸·Á÷ˇÊÊøÿʸ◊Êäÿ◊Ÿ
‚¥ÿ◊ÊlŸÈDUÊŸ ¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

•ÊÒ⁄U, äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. {, πá«U-v, ÷ʪ-~, øÍÁ‹∑§Ê-|, ‚Í. w, ¬Î. v}Æ) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ
ªÿÊ „ÒUó ““•‚ÊÃÊ ∑§◊¸ ∑§ ’ãäÊÿÊÇÿ ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê¥ ∑§Ê ŸÊ◊ ‚¥Ä‹‡Ê „ÒU–””
•ãÿòÊ ÷Ë ©U‚Ë ª˝ãÕ (¬È. vv, πá«U-y, ÷ʪ-w, { ‚Í. zv, ¬Î. wÆ}) ◊¥ ∑§„UÊ „ÒUó
““•‚ÊÃÊ, •ÁSÕ⁄U, •‡ÊÈ÷, ŒÈ÷¸ª •ÊÒ⁄U •ŸÊŒÿ •ÊÁŒ ¬Á⁄Uflø◊ÊŸ •‡ÊÈ÷ ¬˝∑ΧÁÃÿÊ¥ ∑§ ’ãäÊ ∑§
∑§Ê⁄UáÊ÷Íà ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§ ©UŒÿSÕÊŸÊ¥ ∑§Ê ‚¥Ä‹‡ÊSÕÊŸ ∑§„UÃ „Ò¥U–””
‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ zx-zy) ∑§Ë •Êà◊ÅÿÊÁà ≈UË∑§Ê ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““∑§·ÊÿÊ¥
∑§ Áfl¬Ê∑§ ∑§Ë •ÁÇÊÿÃÊ „UË ‹ˇÊáÊ Á¡Ÿ∑§Ê „ÒU, fl “‚¥Ä‹‡ÊSÕÊŸ” „Ò¥U–”” ∑§·ÊÿÊ¥ ‚ ÿÈQ§ üÊ◊áÊ
ÃÊ ‚êÿÄàfl ‚ ⁄UÁ„Uà „UË „Ò¥U ó∞‚Ê ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ¬„U‹ (ªÊÕÊ vÆv fl vÆy) ∑§„U øÈ∑§ „UË „Ò¥U– ©UŸ
ŒÈª¸ÁÃŒÊÿË ∑˝§ÊäÊÊÁŒ ‚¥ÁÄ‹CU ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê¥ ∑§ ‚ÊÕ ÿÁŒ ◊ÈÁŸ •Ê„UÊ⁄U ‹Ã „ÒU¥, ÃÊ flU •¬Ÿ Á‹∞ ŒÈ—π
∑§Ë ¬⁄Uê¬⁄UÊ ∑§Ê ¬ÊŸ „UÃÈ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ „UÊÃ „ÒU¥, ŒÈ—π-◊ÈÁQ§ ∑§Ê „UÃÈ Ÿ„UË¥ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •Á÷¬˝Êÿ
„ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „U ÷√ÿ! •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§ ÿÕÊÕ¸ ©Ug‡ÿ ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ¡ÊŸ∑§⁄U, ÁŸŒÊ̧·
Á÷ˇÊÊ-øÿʸ ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ ‚¥ÿ◊ •ÊÁŒ ∑§ •ŸÈDUÊŸ ◊¥ Ãà¬⁄U ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
{830 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Õ ◊ÈÁŸ— ‡ÊÈhUÊ„UÊ⁄U◊fl ¬ÊÁáʬÊòʪå ªÎˆUÊÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ªÊ„UÊ¿UãŒ‚Ê ÁŸM§¬ÿÁãÃó

ÁŒ√flÈûÊ⁄UáÊ‚Á⁄Uë¿¥U ¡ÊÁáÊìÊÊ„UÊ äÊ⁄‘UÁŒ ¡ÁŒ ‚ÈhUÊ–
ÃûÊÊÿ‚Á¬¥«U‚◊¥ Á÷ÄπÍ ÃÈ„U ¬ÊÁáʪŒÁ¬¥«¥U––113––
¿UÊÿÊó ÁŒ√ÿÊûÊ⁄UáÊ‚ŒÎ‡Ê¥ ôÊÊàflÊ •„UÊ äÊ⁄U ßUÁà ÿÁŒ ‡ÊÈhU◊˜–
ÃåÃÊÿ‚Á¬á«U‚◊¥ Á÷ˇÊÊ! Ãfl ¬ÊÁáʪÃÁ¬á«U◊˜––
U⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó Á÷ÄπÍ! ÃÈ„U ¬ÊÁáʪŒÁ¬¥«UÊ ÃûÊÊÿ‚Á¬¥«U‚◊¥ ‚ÈhÊ, •„UÊ ÁŒ√flÈûÊ⁄UáÊ‚Á⁄Uë¿¥U
¡ÊÁáÊëøÊ„UÊ äÊ⁄‘UÁŒ óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–
(Á÷ÄπÍ) „U Á÷ˇÊÊ! ◊ÈÁŸÁ÷¸ˇÊÊ◊ÊòÊÊ¬¡ËflË ÷flÁÃ, •ÃÊ “Á÷ˇÊÈ” ó¬ŒŸÊÁ¬ •Á÷äÊËÿÃ–
◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-897) ø üÊ◊áÊøÿʸÿÊ¥ ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó Á÷Äπ¥ ø⁄U fl‚ ⁄UááÊ, ÕÊfl¥ ¡◊Á „U
◊Ê ’„ÍU ¡¥¬––
(¡ÁŒ ÃÈ„U ¬ÊÁáʪŒÁ¬¥«¥U ‚ÈhUÊ) ÿÁŒ Ãfl ¬ÊÁáʪå Á¬á«¥U, ÷Êíÿº˝√ÿÊà◊∑¥§ Á¬á«¥U ‡ÊÈh¥U
fløÖ
•’, ªÊ„UÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ÿ„U ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥U Á∑§ ◊ÈÁŸ •¬Ÿ ¬ÊÁáʬÊòÊ ◊¥ ‡ÊÈhU •Ê„UÊ⁄U
∑§Ê („UË) ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒUó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó „U ◊ÈŸ! ÃÈê„UÊ⁄‘U (•¬Ÿ) „UÊÕÊ¥ ◊¥ ⁄UπÊ „ÈU•Ê •Ê„UÊ⁄U (Á¬á«U) •ÁÇŸ ◊¥
ìÊÿ „ÈU∞ ‹Ê„U ∑§ Á¬á«U ∑§Ë Ã⁄U„U ÿÁŒ ‡ÊÈhU (fl ÁŸŒÊ¸·) „ÒU, ÃÊ ©U‚ ÁŒ√ÿ ŸÊÒ∑§Ê ∑§Ë Ã⁄U„U
¡ÊŸ ∑§⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÊ––vvx––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó Á÷ˇÊÊ! Ãfl ¬ÊÁáʪÃÁ¬á«¥U ÃåÃÊÿ‚Á¬á«U‚◊¥ ‡ÊÈh◊˜, •„UÊ!
ÁŒ√ÿÊûÊ⁄UáÊ‚ŒÎ‡Ê¥ ôÊÊàflÊ äÊ⁄U ßUÁà óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
(Á÷ˇÊÊ!) „U Á÷ˇÊÈ! ◊ÈÁŸ ◊ÊòÊ Á÷ˇÊÊ¡ËflË „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ©U‚ “Á÷ˇÊÈ” ¬Œ ‚ ÷Ë
∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-}~|) ◊¥ üÊ◊áÊ-øÿʸ ∑§Ê ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁŸŒ¸‡Ê Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á÷ˇÊÊflÎÁûÊ ‚ ÷Ê¡Ÿ ∑§⁄UÊ, •⁄UáÿflÊ‚Ë ’ŸÊ, •À¬ ÷Ê¡Ÿ ∑§⁄UÊ •ÊÒ⁄U •ÁäÊ∑§ ◊à ’Ê‹Ê–””
(ÿÁŒ Ãfl ¬ÊÁáʪÃÁ¬á«¥U ‡ÊÈhU◊˜) ÿÁŒ ÃÈê„UÊ⁄‘U „UÊÕÊ¥ ◊¥ •ÊÿÊ „ÈU•Ê ÷Êíÿ Œ˝√ÿ M§¬
“Á¬á«U” ‡ÊÈhU „ÒU–
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vvx) —— 831}

•ÿê÷Êfl— ó¡ÒŸ◊ÈÁŸÁ÷¸ˇÊÊøÿ¸ÿÊ ø⁄UÁÃ, ªÎ„USÕflØ ¬@‚ÍŸÊ¡ÁŸÃ¬Ê¬ÿÈQ§Ê¥ ¬Ê∑§Á∑˝§ÿÊ¥

ŸÒfl ÁflŒäÊÊÁÖ •ÁªA¬Ê∑§Á∑˝§ÿÊÿÊ¥ ¡ËflÁ„¥U‚Ê ÷flÁÖ ¡ËflÁ„¥U‚Ê¡ÁŸÃŒÊcÊSÿ •äÊ—∑§◊¸‚¥ôÊÊ–
•äÊ—∑§◊¸ŒÊ·ŒÍÁ·Ã◊Ê„UÊ⁄¥U Ÿ ‚flÃ ◊ÈÁŸ—– ∞fl¥ ÿ ∑§ÁøŒãÿ˘Á¬ ŒÊ·Ê— ‡ÊÊSòÊ·È ÁŸM§Á¬ÃÊ—, ÃÒŒÊ¸·Ò—
⁄UÁ„UÃ◊fl “‡ÊÈh¥U” ∑§âÿÃ, ÃŒflÊ„UÊ⁄UM§¬áÊ ◊ÈÁŸ— SflË∑§⁄UÊÁÖ ÃŒÁ¬ ‚ Sfl∑§⁄U˪Ã◊fl ÷È¥Q§–
©UQ¥§ ø ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ 821-823, 826, 927-931)ó
¬ÿáÊ¥ fl ¬ÊÿáÊ¥ flÊ áÊ ∑§⁄‘¥UÁà ÿ áÊfl Ã ∑§⁄UÊfl¥ÁÖ
¬ÿáÊÊ⁄¥U÷ÁáÊÿûÊÊ ‚¥ÃÈ_UÊ Á÷Äπ◊ûÊáÊ––
•‚áÊ¥ ¡ÁŒ flÊ ¬ÊáÊ¥ πí¡¥ ÷Ê¡¥ Á‹í¡¬í¡¥ flÊ–
¬Á«U‹Á„U™§áÊ ‚Èh¥U ÷È¥¡¥Áà ¬ÊÁáʬûÊ‚È––
¡¥ „UÊí¡ •Áfl√flááÊ¥ ¬Ê‚Ȫ¥ ¬‚àÕ¥ ÃÈ ∞‚áÊÊ‚Èh¥U–
÷È¥¡¥Áà ¬ÊÁáʬûÊ ‹hÍUáÊ ÿ ªÊÿ⁄UǪÁê◊––

•Á÷¬˝Êÿ ÿ„U „ÒUó ¡ÒŸ ◊ÈÁŸ Á÷ˇÊÊøÿʸ (ªÊø⁄UË) ‚ •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „ÒU¥, fl„U ªÎ„USÕ
¡Ò‚ ¬Ê°ø ‚ÍŸÊ•Ê¥ ‚ „UÊŸ flÊ‹ ¬Ê¬ ‚ ÿÈQ§ ¬Ê∑§ Á∑˝§ÿÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, flÒ‚Ê Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ– •ÁÇŸ ‚
¬∑§ÊŸ ∑§Ë Á∑˝§ÿÊ ◊¥ ¡ËflÁ„¥U‚Ê „UÊÃË „ÒU– ¡Ëfl-Á„¥U‚Ê ‚ „UÊŸ flÊ‹ ŒÊcÊ ∑§Ë •äÊ—∑§◊¸ ‚¥ôÊÊ „ÒU–
◊ÈÁŸ •äÊ—∑§◊¸ ŒÊ· ‚ ŒÍÁ·Ã •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê ‚flŸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ– ßU‚Ë Ã⁄U„U, ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ •ÊÒ⁄U ÷Ë ¡Ê ∑ȧ¿U
ŒÊ· ’ÃÊÿ ªÿ „Ò¥U, ©UŸ ŒÊ·Ê¥ ‚ ⁄UÁ„Uà •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê „UË “‡ÊÈhU” ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ©U‚ „UË •Ê„UÊ⁄U
M§¬ ◊¥ ◊ÈÁŸ SflË∑§Ê⁄U ∑§⁄UÃ „ÒU¥– ©U‚ •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê ÷Ë fl •¬Ÿ „UÊÕÊ¥ ◊¥ „UË ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „ÒU¥–
◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ }wv-}wx, }w{, ~w|-~xv) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““fl (◊ÈÁŸ) Ÿ ÃÊ ÷Ê¡Ÿ Sflÿ¥ ¬∑§ÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U Ÿ „UË ¬∑§flÊÃ „Ò¥U ÄÿÊ¥Á∑§ fl ¬∑§ÊŸ ∑§
•Ê⁄UêèÊ ‚ ÁŸflÎûÊ „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U Á÷ˇÊÊ ◊ÊòÊ ‚ ‚¥ÃÈCU ⁄U„UÃ „Ò¥U–””
““•‡ÊŸ ÿÊ ¬ÊŸ, πÊl ÿÊ ÷Êíÿ, ‹s ÿÊ ¬ÿ óßUŸ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê Œπ∑§⁄U, ‡ÊÊäÊ∑§⁄,U
∑§⁄U-¬ÊòÊ ◊¥ ‡ÊÈhU •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
““¡Ê øÁ‹Ã-⁄U‚⁄UÁ„UÃ, ¬˝Ê‚È∑§, ¬˝‡ÊSà ∞fl¥ ∞·áÊÊ ‚Á◊Áà ‚ ‡ÊÈhU „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚ fl •Ê„UÊ⁄U
∑§ ‚◊ÿ ¬˝Êåà ∑§⁄U ¬ÊÁáʬÊòÊ ‚ •Ê„UÊ⁄U ∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
{832 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¡¥ ‚ÈhU◊‚¥‚ûÊ¥ πí¡¥ ÷Êí¡¥ ø ‹í¡ ¬í¡¥ flÊ–

Áªˆ¥UÁà ◊ÈáÊË Á÷Äπ¥ ‚ÈûÊáÊ •ÁáÊ¥ÁŒÿ¥ ¡¥ ÃÈ––
¡„U flÊ‚Á⁄UûÊÈ ∑§ÁûÊ¥ Áfl‚¥ áÊ flÊ‚⁄UÁŒ ŒÊL§áÊÊ ‚å¬Ê–
ÄU ∑§Ê Áfl ◊¥Œ‚◊áÊÊ ¬¥ø ŒÈ ‚ÍáÊÊ áÊ flÊ‚⁄UÁŒ––
∑¥§«UáÊË ¬Ë‚áÊË øÈÀ‹Ë ©Œ∑È¥÷¥ ¬◊í¡áÊË––
’Ë„UŒ√fl¥ ÁáÊìÊ¥ ÃÊÁ„¥U ¡Ëfl⁄UÊ‚Ë ‚ ◊⁄UÁŒ––
¡Ê ÷È¥¡ÁŒ •ÊäÊÊ∑§ê◊¥ ¿Uí¡ËflÊáÊ¥ ÉÊÊÿáÊ¥ Á∑§ìÊÊ–
•’È„UÊ ‹Ê‹ ‚Á¡é÷Ê áÊ Áfl ‚◊áÊÊ ‚Êfl•Ê „UÊí¡––
¬ÿáÊ¥ fl ¬ÊÿáÊ¥ flÊ •áÊÈ◊áÊÁøûÊÊ áÊ ÃàÕ ’Ë„UÁŒ–
¡ ◊ ¥ à Ê Áfl ‚ÉÊÊŒË áÊ Áfl ‚◊áÊÊ ÁŒÁ_U ‚ ¥ ¬ ááÊÊ – –
áÊ „ÈU ÃS‚ ßU◊Ê ‹Ê•Ê áÊ Áfl ¬⁄U‹Ê•Ê ©UûÊ◊_U÷_US‚–
Á‹¥ªÇª„UáÊ¥ ÃS‚ ŒÈ ÁáÊ⁄UàÕÿ¥ ‚¥¡◊áÊ „UËáÊS‚––

““¡Ê ‡ÊÈhU „ÒU¥, ¡ËflÊ¥ ‚ ÿÈQ§ Ÿ„UË¥ „ÒU¥, ¡Ê •Êª◊ ‚ flÁ¡¸Ã Ÿ„UË¥ „¥ÒU ó∞‚ πÊl, ÷Êíÿ,
‹Us fl ¬ÿ ¬ŒÊÕ¸ ∑§Ê ◊ÈÁŸ •Ê„UÊ⁄U ◊¥ ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
““Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑Í̋§⁄U ‚¬¸ ∑§Ê¥øÈ‹Ë ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U ÷Ë Áfl· ∑§Ê Ÿ„UË¥ àÿʪÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U
◊ãŒøÊÁ⁄UòÊ flÊ‹Ê üÊ◊áÊ („UË) ¬¥ø‚ÍŸÊ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¿UÊ«∏ÃÊ „ÒU–””
““π¥«UŸË (◊Í‚‹), øÄ∑§Ë, øÍÀ„UÊ, ¬ÊŸË ÷⁄UŸ ∑§ ¬ÊòÊ, •ÊÒ⁄U ’È„UÊ⁄UË (¤ÊÊ«ÍU) óÿ ¬Ê°ø
“‚ÍŸÊ” „ÒU¥– ßUŸ‚ ‚fl¸ŒÊ «U⁄UŸÊ (’øŸÊ) øÊÁ„U∞, ÄÿÊ¥Á∑§ ßUŸ‚ ¡Ëfl-‚◊Í„U ◊⁄UÃ „Ò¥U–””
““¡Ê ¿U„U∑§Êÿ ∑§ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ÉÊÊà ∑§⁄U∑§ •äÊ—∑§◊¸ ‚ ’ŸÊ •Ê„UÊ⁄U ‹ÃÊ „ÒU, fl„U •ôÊÊŸË,
‹Ê÷Ë, Á¡uUÁãŒ˝ÿ ∑§Ê fl‡ÊË÷Íà √ÿÁQ§ “üÊ◊áÊ” Ÿ„UË¥ ⁄U„U ¡ÊÃÊ, fl„U ÃÊ üÊÊfl∑§ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
““¡Ê ¬∑§ÊŸ ÿÊ ¬∑§flÊŸ ◊¥ ÿÊ ©U‚∑§Ë •ŸÈ◊ÊŒŸÊ ◊¥ •¬Ÿ ◊Ÿ ∑§Ê ‹ªÊÃÊ „ÒU, ©UŸ‚
«U⁄UÃÊ Ÿ„UË¥ „ÒU, fl„U •Ê„UÊ⁄U ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ÷Ë SflÉÊÊÃË „ÒU, ‚êÿÄàfl‚Á„Uà üÊ◊áÊ Ÿ„UË¥ „ÒU–
©U‚ ©UûÊ◊ÊÕ¸ (◊ÊˇÊ) ‚ ÷˝CU „ÈU∞ ∑§ Á‹∞ ÿ„U ‹Ê∑§ ÷Ë Ÿ„UË¥ „ÒU •ÊÒ⁄U ¬⁄U‹Ê∑§ ÷Ë Ÿ„UË¥ „ÒU–
‚¥ÿ◊ ‚ „UËŸ ©U‚ ¡Ëfl ∑§Ê ◊ÈÁŸ-fl· ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸÊ ÷Ë √ÿÕ¸ „ÒU–””
 {Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vvx) —— 833}

•ãÿìÊ, ÃòÊÒfl (ªÊÕÊ-934, 945-946) ¬˝ÊQ§◊˜ó

¬ÿáÊ¥ ¬ÊÿáÊ◊áÊÈ◊áÊáÊ¥ ‚fl¥ÃÊ áÊ Áfl ‚¥¡ŒÊ „UÊÁŒ–
¡◊¥ÃÊ Áfl ÿ ¡ê„UÊ áÊ Áfl ‚◊áÊÊ ‚¥¡◊Ê áÊÁàÕ––
Á÷Äπ¥ ‚⁄UË⁄U¡ÊǪ¥ ‚È÷ÁûÊ¡ÈûÊáÊ »§Ê‚Èÿ¥ ÁŒááÊ¥–
Œ√fl¬◊ÊáÊ¥ πûÊ¥ ∑§Ê‹¥ ÷Êfl¥ ø áÊÊŒÍáÊ––
áÊfl∑§Ê«UˬÁ«U‚Èh¥U »§Ê‚Èÿ ‚àÕ¥ ø ∞‚áÊÊ‚Èh¥U–
Œ‚ŒÊ‚Áflå¬◊ÈÄ∑¥§ øÊg‚◊‹flÁí¡ÿ¥ ÷È¥¡––
(ÃûÊÊÿ‚Á¬¥«U‚◊¥) ÿÕÊ ‚ÈÃ#¥ ‹ÊÒ„UÁ¬á«¥U ‡ÊÈh¥U ÷flÁÃ, ⁄U¡Ê◊‹ÿÈQ§Ê fl∑˝§ÃÊÁŒŒÊ·ÿÈQ§Ê
‹ÊÒ„UÿÁCU∑§Ê ¬˝øá«UÊÁÇŸÃʬ ÃåÃÊ ‚ÃË •÷ËCUÊ∑§Ê⁄‘U ÁŸfl¸ÁøÃÊ, ◊‹⁄UÁ„UÃÊ˘Á¬ ¡ÊÿÃ, ÃmUŒfl
‚fl¸ŒÊ·⁄UÁ„UÃ¥ ÷Ê¡Ÿº˝√ÿ¥ ÿÁŒ ÷flÁÃ, ÃÁ„¸U, „U ◊ÈŸ! (ÁŒ√ÿÊûÊ⁄UáÊ‚Á⁄Uë¿¥U ¡ÊÁáÊìÊÊ„UÊ äÊ⁄‘UÁŒ) ÃŒ˜
÷Ê¡ŸÁ¬á«¥U ÁŒ√ÿÊûÊ⁄UáÊ‚ŒÎ‡Ê¥ ôÊÊàflÊ, ◊àflÊ, •„UÊ äÊÊ⁄Uÿ, ÷È¥ˇflàÿÕ¸—–

•ÊÒ⁄U, fl„UË¥ (ªÊÕÊ-~xy, ~yz-~y{) ÿ„U ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““¬∑§ÊŸÊ, ¬∑§flÊŸÊ •ÊÒ⁄U ©U‚∑§Ë •ŸÈ◊Áà ŒŸÊ ó∞‚Ê ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê fl„U ¡Ëfl ‚¥ÿà Ÿ„UË¥
„ÒU– flÒ‚Ê •Ê„UÊ⁄U ‹ÃÊ „ÈU•Ê ÷Ë ©U‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ Ÿ ÃÊ “üÊ◊áÊ” „ÒU •ÊÒ⁄U Ÿ ‚¥ÿ◊Ë „UË „ÒU–””
““¡Ê üÊDU ÷ÁQ§ÿÈQ§ üÊÊfl∑§ ∑§ mUÊ⁄UÊ ÁŒÿÊ ªÿÊ fl ¬˝Ê‚È∑§ „UÊ •ÊÒ⁄U ‡Ê⁄UË⁄U ∑§ •ŸÈ∑ͧ‹ „UÊ,
Œ˝√ÿ-¬˝◊ÊáÊ, ˇÊòÊ, ∑§Ê‹ fl ÷Êfl ∑§ ôÊÊŸ¬Ífl¸∑§U Ÿfl ∑§ÊÁ≈U ‚ Áfl‡ÊÈhU, ÁŸŒÊ¸·, ¬˝‡ÊSÃ, ∞·áÊÊ
‚Á◊Áà ‚ ‡ÊÈhU „UÊ, Œ‚ ŒÊ·Ê¥ ‚ ⁄UÁ„Uà ∞fl¥ øÊÒŒ„U ◊‹-ŒÊ·Ê¥ ‚ ÷Ë ⁄UÁ„Uà „UÊ, ∞‚ •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê
‚ÊäÊÈ ª˝„UáÊ ∑§⁄‘U¥–””
(ÃåÃÊÿ‚Á¬á«U‚◊◊˜) Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U •ë¿UË Ã⁄U„U ìÊÿÊ „ÈU•Ê ‹Ê„-Á¬á«U ‡ÊÈhU „UÊÃÊ
„ÒU, •ÕʸØ ⁄U¡ fl ◊‹ ‚ ÿÈQ§, ÃÕÊ fl∑˝§ÃÊ •ÊÁŒ ŒÊ·Ê¥ ‚ ÿÈQ§ ‹Ê„U ∑§Ë ¿U«∏Ë ¬˝øá«U •Êª
∑§Ë ª◊˸ ◊¥ ª◊¸ „Ê∑§⁄U •÷ËCU •Ê∑§Ê⁄U ◊¥ …UÊ‹Ë ¡ÊÃË „ÒU •ÊÒ⁄U ◊‹ ⁄UÁ„Uà ÷Ë „UÊ ¡ÊÃË „ÒU, ©U‚Ë
Ã⁄U„U ‚◊Sà ŒÊ·Ê¥ ‚ ⁄UÁ„Uà ÷Ê¡Ÿ-Œ˝√ÿ ÿÁŒ „ÒU ÃÊ „ ◊ÈÁŸ! (ÁŒ√ÿÊûÊ⁄UáÊ‚ŒÎ‡Ê¥ ôÊÊàflÊ •„UÊ
äÊ⁄U ßUÁÃ) ©U‚ ÷Ê¡Ÿ-Á¬á«U ∑§Ê ÁŒ√ÿ ŸÊÒ∑§Ê ∑§Ë Ã⁄U„U ¡ÊŸ∑§⁄U, ◊ÊŸ∑§⁄U ©U‚ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÊ
•ÕʸØ ª˝„UáÊ ∑§⁄UÊ–
{834 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÿÕÊ ÁŒ√ÿŸÊÒ∑§ÊÿÊŸ¥ ŸŒË‚◊Ⱥ˝ÊÁŒÃ⁄UáÊ ‚◊ÕZ ÷flÁÃ, ÃÕÒfl Ãë¿ÈUhUÊ„UÊ⁄UÁ¬á«U◊Á¬

÷flÃÊ⁄UáÊÊÿ ¬˝÷ÁflcáÊÈ óßUÁà ÁflôÊÊÿ ÁŸ—‡ÊVUÃÿÊ ©UŒ⁄‘U äÊÊ⁄Uÿ, SÕʬÿ, ÿŸ ‡Ê⁄UË⁄U¬Ê·áÊ¥, Ãã◊Êäÿ◊Ÿ
ø ‚¥ÿ◊ÊŒ˜ÿŸÈDUÊŸ¥ ‚◊ËøËŸÃÿÊ ‚ê¬ÊÁŒÃ¥ SÿÊÁŒÁà ÷Êfl—–
∞fl¥ „U ÷√ÿ! •Êª◊ÊQ§‚◊SÃŒÊ·⁄UÁ„UÃÊ¥ Á÷ˇÊÊøÿÊZ ÁfläÊàSfl ÃÕÊ ‚ÃÃ¥ äÊ◊ʸlŸÈDUÊŸ
•¬˝◊ûÊÃÿÊ ¬˝fløSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
∞fl¥ “øê◊Á_U◊¥‚‹fl‹Èh¥” ßàÿÊÁŒªÊÕÊ◊ÊÁŒ¥ ∑ΧàflÊ “ÁŒ√flÈûÊ⁄UáÊ ‚Á⁄Uë¿¥U” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥
ÿÊflØ •CUªÊÕÊà◊∑§Ê— ◊ÈÁŸøÿʸÁŸM§¬áʬ⁄UÊ Œ‚U◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸ—–
[ßUÁà üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸«UÊÚ.Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U◊ÈŸËãŒ˝Áfl⁄UÁøÃÊÿÊ¥ ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË≈UË∑§ÊÿÊ¥ Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸ—––]U
–– ßUÁà Œ‡ÊU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—––

Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê߸U ÁŒ√ÿ ŸÊÒ∑§Ê •ÊÁŒ ¡‹ÿÊŸ ŸŒË fl ‚◊ÈŒ˝ •ÊÁŒ ∑§Ê ¬Ê⁄U ∑§⁄UŸ ◊¥ ‚◊Õ¸
„UÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U fl„U ‡ÊÈhU •Ê„UÊ⁄U-Á¬á«U ÷Ë ÷fl-Ã⁄UáÊ ∑§ Á‹∞ ¬˝÷Êfl∑§Ê⁄UË „UÊÃÊ „ÒU ó∞‚Ê
¡ÊŸ∑§⁄U, ÁŸ—‡Ê¥∑§ „UÊ∑§⁄U ©UŒ⁄U ◊¥ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÊ, SÕÊÁ¬Ã ∑§⁄UÊ ÃÊÁ∑§ ©U‚‚ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ¬Ê·áÊ „UÊ •ÊÒ⁄U
©U‚∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ ‚¥ÿ◊ •ÊÁŒ ∑§Ê •ŸÈDUÊŸ •ë¿UË Ã⁄U„U ‚ê¬ÊÁŒÃ „UÊ óÿ„U ÷Êfl „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „U ÷√ÿ! •Êª◊-∑§ÁÕà ‚◊Sà ŒÊ·Ê¥ ‚ ⁄UÁ„Uà Á÷ˇÊÊøÿʸ ∑§⁄UÊ •ÊÒ⁄U ÁŸ⁄UãÃ⁄U
äÊ◊ʸÁŒ ∑§ •ŸÈDUÊŸ ◊¥ ¬˝◊ÊŒ⁄UÁ„Uà „UÊ∑§⁄U ¬˝flÎûÊ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, “øê◊Á_U◊¥‚‹fl‹Èh¥” ßUàÿÊÁŒ (ªÊÕÊ-vÆ{) ‚ ‹∑§⁄U “ÁŒ√flÈûÊ⁄UáÊ ‚Á⁄Uë¿¥U”
ßUàÿÊÁŒ (ªÊÕÊ-vvx) Ã∑§, ◊ÈÁŸ-øÿʸ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê óÿ„U •ÊΔU ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê Œ‚flÊ°
•ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–
[üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸ «UÊÚ. Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U∑Χà “⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË” ŸÊ◊∑§ ≈UË∑§Ê ◊¥ Œ‚flÊ°
•ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–]
–– ßUÁà Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—––
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vvy) —— 835}

–– ∞ªÊŒ‚Ê •Á„UÿÊ⁄UÊ––
(∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—)
•ÕŒÊŸË◊∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ¬˝Ê⁄UèÿÃ– ¬˝Õ◊◊Sÿ ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ÁŸÁŒ¸‡ÿÃ– •òÊ “•Áfl⁄UŒŒ‚-
◊„U√flÿ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ (‚¥. 114) ‚◊Ê⁄Uèÿ “‚ê◊ÊÁŒªÈáÊÁfl‚‚¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ (‚¥. 118)
ÿÊflØ ¬@ªÊÕÊà◊∑§ •ÁäÊ∑§Ê⁄‘U ¬˝Õ◊Ê “•Áfl⁄UŒŒ‚◊„U√flÿ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 114) fløÃ,
ÿòÊ •Ê„UÊ⁄UŒÊŸ ¬ÊòʪÃÁ÷ãŸÃÊÿÊ ÁŸŒ¸‡ÊÊ ÁflÁ„U×– Ã× ¬⁄¥U ÁmÃËÿÊ “©Ufl‚◊ÁáÊ⁄UË„U-¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊÊÁŒ”
ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 115) fløÃ, ÿÊ ©UûÊ◊¬ÊòÊSflM§¬¥ ÁŸÁŒ¸‡ÊÁÖ ÃŒŸãÃ⁄¥U “áÊ Áfl ¡ÊáÊÁŒ”
ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 116) ÷flÁÃ, ÿSÿÊ¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ¥ ÿÁ㟡Êà◊SflM§¬÷ŒÁflôÊÊŸ„UËŸSÿ ìÊ˘Á¬
◊ÊˇÊ¬˝ÊåÃÊÒ Ÿ ¬˝÷flÃËÁÖ ÃÃp “Œ¥‚áÊ‚ÈhÊ äÊê◊¤ÊÊáÊ⁄UŒÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 117), ÃÕÊ
“‚ê◊ÊÁŒªÈáÊÁfl‚‚”¥ ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ø ªÊÕÊ (‚¥. 118), ∞fl¥ ªÊÕÊmÿ¥ ÷flÁÃ, ÿÿÊÁŸ¸ÁŒ¸CU¥ ÿà¬ÊòÊʬÊòÊ-
Áflfl∑¥§ ÁfläÊÊÿÒfl ŒÊŸ¥ ÁflÁ„UÃ¥ ‚êÿÇ÷flÃËÁÖ ∞fl◊∑§ÊŒ‡ÊÊÁäÊ∑§Ê⁄USÿ ‚◊ÈŒÊÿ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ÁflôÊÿÊ–

–– ÇÿÊ⁄U„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U––
•’ ÇÿÊ⁄U„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U ¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU– ¬„U‹ ßU‚ (•ÁäÊ∑§Ê⁄U) ∑§Ë ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ∑§„U ⁄U„U
„Ò¥U– “•Áfl⁄UŒŒ‚◊„U√flÿ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vvy) ‚ ‹∑§⁄U “‚ê◊ÊÁŒªÈáÊÁfl‚‚¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ
(‚¥. vv}) Ã∑§ ¬Ê°ø ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹ ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ◊¥ “•Áfl⁄UŒŒ‚◊„U√flÿ” ßUàÿÊÁŒ ¬˝Õ◊ ªÊÕÊ
(‚¥. vvy) „ÒU, Á¡‚◊¥ •Ê„UÊ⁄U ŒŸ ◊¥ ¬ÊòÊÊ¥ ∑§Ë Á÷ãŸÃÊ ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ,
“©Ufl‚◊ÁáÊ⁄UË„U¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊÊÁŒ” ßUàÿÊÁŒ ŒÍ‚⁄UË ªÊÕÊ (‚¥. vvz) „ÒU ¡Ê ©UûÊ◊ ¬ÊòÊ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê
’ÃÊÃË „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “áÊ Áfl ¡ÊáÊÁŒ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vv{) „ÒU, Á¡‚◊¥ ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ÁŸ¡-•Êà◊SflM§¬÷ŒÁflôÊÊŸ ‚ ⁄UÁ„Uà ¡Ëfl ∑§Ê ìp⁄UáÊ ÷Ë ◊ÊˇÊ-¬˝ÊÁåà ◊¥
‚◊Õ¸ Ÿ„Ë¥ „UÊÃÊ– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “Œ¥‚áÊ‚ÈhÊ äÊê◊¤ÊÊáÊ⁄UŒÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊâÊÊ (‚¥.vv|) ÃÕÊ
“‚ê◊ÊÁŒªÈáÊÁfl‚‚¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊâÊÊ (‚¥. vv}), ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŒÊ ªÊÕÊ∞° „Ò¥U, Á¡Ÿ◊¥ ÿ„U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ
„ÒU Á∑§ ¬ÊòÊ-•¬ÊòÊ ∑§Ê Áflfl∑§ ⁄Uπ ∑§⁄U „UË Á∑§ÿÊ ªÿÊ ŒÊŸ ‚◊ËøËŸ „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÇÿÊ⁄U„Ufl¥
•ÁäÊ∑§Ê⁄ ∑§Ë ‚◊ÈŒÊÿ-¬ÊÃÁŸ∑§Ê ¡ÊŸŸË øÊÁ„U∞–
{836 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Õ, •Ê„UÊ⁄UŒÊŸ ¬ÊòʪÃ÷Œ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ªÊ„UÊ¿UãŒ‚Ê Áfl‡ÊŒÿÁãÃó

•Áfl⁄UŒ-Œ‚-◊„U√flÿ-•Êª◊L§ßUáÊ¥ ÁflÿÊ⁄UÃìÊá„¥U–
¬ûÊ¥Ã⁄¥U ‚„US‚¥ ÁáÊÁg_¥U Á¡áÊflÁ⁄¥UŒÁ„¥U–– 114––
¿UÊÿÊó •Áfl⁄UÃ-Œ‡Ê◊„UÊfl˝ÁÃ-•Êª◊L§øËŸÊ¥ ÃûflÁfløÊ⁄U∑§ÊáÊÊ◊˜–
¬ÊòÊÊãÃ⁄¥U ‚„Ud¥ ÁŸÁŒ¸C¥U Á¡Ÿfl⁄‘Uãº˝Ò—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó •Áfl⁄UŒŒ‚◊„U√flÿ•Êª◊L§ßUáÊ¥ ÁflÿÊ⁄UÃëøá„¥U ‚„US‚¥ ¬ûÊ¥Ã⁄¥U Á¡áÊflÁ⁄¥UŒÁ „¥U
ÁáÊÁg_‰U¥ óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–
(¬ûÊ¥Ã⁄¥U ‚„US‚¥ ÁáÊÁg_¥U Á¡áÊflÁ⁄¥UŒÁ„¥U) Á¡Ÿfl⁄‘UãºÒ̋— ‚fl¸ôÊ-ÃËÕZ∑§⁄U¬⁄U◊ÁDUŒflÒ— ‚„Ud¥ ¬ÊòÊÊãÃ⁄¥U
ÁŸÁŒ¸CU◊˜, ‚à¬ÊòÊ-©UûÊ◊¬ÊòÊ-◊äÿ◊¬ÊòÊ-¡ÉÊãÿ¬ÊòÊ-∑ȧ¬ÊòÊ-•¬ÊòÊÊÁŒM§¬áÊ ‚„Ud÷ŒÊ ÁŸÁŒ¸CUÊ—–
•òÊ ‚„Ud¬Œ¥ ¬˝øÈ⁄U‚¥ÅÿÊ’ÊäÊ∑§◊˜, •ÕʸØ •Ÿ∑§ÊŸ∑§÷ŒÊŸÊ¥ ÁŸŒ¸‡ÊÊ ÁflÁ„Uà ßUàÿÕ¸—– Ã·È ∑§ÁøŒ˜
÷ŒÊ— ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ ªÊÕÊÿÊ◊òÊ ‚¥∑§ÁÃÃÊ—ó (•Áfl⁄UŒ-Œ‚-◊„U√flÿ-•Êª◊L§ßUáÊ¥ ÁflÿÊ⁄UÃìÊá„¥U)
•Áfl⁄U×ó •Áfl⁄UÂêÿÇŒÎÁCU—, Œ‡Êfl˝ÃË, ◊„UÊfl˝ÃË, •Êª◊L§Áø—, ÃÕÊ ÃûflÁfløÊ⁄U∑§— ßUàÿfl◊ʌ˟ʥ
÷ŒŸÊŸ∑§ ÷ŒÊ— ŒÊŸÊÁŒÿÊÇÿ¬ÊòÊÊáÊÊ¥ ∑§ÁÕÃÊ— óßUàÿÕ¸—–
•’ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U •Ê„UÊ⁄U-ŒÊŸ ∑§ ÿÊÇÿ ¬ÊòÊÊ¥ ∑§ ÷Œ ∑§Ê ªÊ„UÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ S¬CU ∑§⁄U ⁄U„U
„ÒU¥ó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó •Áfl⁄UÁÃ, Œ‡Êfl˝ÃË, ◊„UÊfl˝ÃË, •Êª◊L§Áø, ÃûflÁfløÊ⁄U∑§ óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U
‚ Á¡Ÿãº˝ Œfl Ÿ „U¡Ê⁄UÊ¥ ¬ÎâÊ∑˜§-¬ÎÕ∑˜§ “¬ÊòÊ” ’ÃÊÿ „Ò¥U–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó •Áfl⁄UÃŒ‡Ê◊„UÊfl˝ÁÕʪ◊L§øËŸÊ¥ ÃûflÁfløÊ⁄U∑§ÊáÊÊ¥ ‚„Ud¥ ¬ÊòÊÊãÃ⁄¥U
Á¡Ÿfl⁄‘UãŒÒ̋— ÁŸÁŒ¸CU◊˜ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
(¬ÊòÊÊãÃ⁄¥U ‚„Ud¥ ÁŸÁŒ¸C¥U Á¡Ÿfl⁄‘Uãº˝Ò—) Á¡Ÿfl⁄‘Uãº˝ ‚fl¸ôÊ ÃËÕZ∑§⁄U ¬⁄U◊DUË Œfl Ÿ „U¡Ê⁄UÊ¥
¬ÊòÊ-÷ŒÊ¥ ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê Á∑§ÿÊ „ÒU, •ÕʸØ ‚à¬ÊòÊ, ©UûÊ◊¬ÊòÊ, ◊äÿ◊ ¬ÊòÊ, ¡ÉÊãÿ ¬ÊòÊ, ∑ȧ¬ÊòÊ, •¬ÊòÊ
•ÊÁŒ M§¬ ◊¥ „U¡Ê⁄UÊ¥ ÷Œ ’ÃÊÿ „ÒU¥– ÿ„UÊ° “‚„Ud” ¬Œ ¬˝ø⁄È U ‚¥ÅÿÊ ∑§Ê ’ÊäÊ∑§ „ÒU, •ÕʸØ •Ÿ∑§ÊŸ∑§
÷ŒÊ¥ ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê Á∑§ÿÊ „ÒU– ßUŸ◊¥ ∑ȧ¿U ÷ŒÊ¥ ∑§Ê ‚¥∑§Ã ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ßU‚ ªÊÕÊ ◊¥ Á∑§ÿÊ (÷Ë) „ÒUó
(•Áfl⁄UÃ-Œ‡Ê-◊„UÊfl˝ÁÃ-•Êª◊L§øËŸÊ¥ ÃûflÁfløÊ⁄U∑§ÊáÊÊ◊˜) •Áfl⁄Uà ÿÊŸË •Áfl⁄Uà ‚êÿÇŒÎÁCU,
Œ‡Êfl˝ÃË, ◊„UÊfl˝ÃË, •Êª◊L§Áø ÃÕÊ ÃûflÁfløÊ⁄U∑§ óßUàÿÊÁŒ ÷ŒÊ¥ ‚ ŒÊŸÊÁŒÿÊÇÿ ¬ÊòÊÊ¥ ∑§ •Ÿ∑§
÷Œ ∑§„U ªÿ „Ò¥U óÿ„U •Õ¸ „ÒU–
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vvy) —— 837}

‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊÊòÊ ª˝ãÕ ŒÊŸSÿ øøʸ ¬˝Êª˜ (ªÊÕÊ 15-21, 30-31) ÁflÁ„UÃÊ, ÃòÊ ¬˝‚XU×
¬ÊòÊʬÊòÊÁfløÊ⁄USÿÊÁ¬ ‚¥∑§Ã— ∑Χ×– ◊ÿÊ˘Á¬ (ªÊÕÊ-17) √ÿÊÅÿÊŸ ¬ÊòÊ÷ŒÊŸÊ¥ SflM§¬¥
ÁŸM§Á¬Ã◊fl– •ÃÊ˘òÊ Ÿ Ãà¬ÈŸL§ëÿÃ–
•òÊÊÿ¥ Áfl‡Ê·—ó ŒÊŸ-∑ΧÁ·∑§Êÿ¸ÿÊ— ‚ʌ·ÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ ¬˝Ê∑˜§ (ªÊÕÊ-v|) ‚¥∑§ÁÃÃ-
◊ÁSÖ ∑ΧÁ·∑§Êÿ¸ ’Ë¡fl¬Ÿ»§‹¥ ˇÊòÊÊŸÈ‚ÊÁ⁄U ÷flÁÖ ˇÊòʪÃÊûÊ◊◊äÿ◊¡ÉÊãÿÃÊŸÈM§¬◊fl
∑ΧÁ·»§‹◊Á¬ ©UûÊ◊◊äÿ◊¡ÉÊãÿ÷ŒÿÈQ§¥ ¬˝ÊåÿÃ– ÃÕÒfl ŒÊŸ¬ÊòÊSÿ ©UûÊ◊◊äÿ◊¡ÉÊãÿÊÁŒ÷ŒÊŸŸÈ‚àÎ ÿ
ŒÊŸ»§‹◊Á¬ ÁflÁfläÊÃÊ¥ ÷¡ÃËÁà ÃûflÊÕ¸‚òÍ Ê (7/39) “ÁflÁäʺ˝√ÿŒÊÃάÊòÊÁfl‡Ê·ÊØ ÃÁmU‡Ê·—” ßUÁÂÍòÊáÊ
¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜– ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ø (7/39/6) Áfl‡ÊŒË∑ΧÃ◊˜ó “ÃÃp »§‹Áfl‡Ê·— ÁˇÊàÿÊÁŒÁfl‡Ê·ÊŒ˜
’Ë¡»§‹-Áfl‡Ê·flØ” ßUÁÖ Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ª˝ãÕ˘◊ÈÁc◊Ÿ˜ (ªÊÕÊ-115, 117ó118) •ª˝
¬ÊòÊ÷ŒSflM§¬ÁŸŒ¸‡Ê¥ ∑§Á⁄Ucÿãàÿfl– •òÊ •Áfl⁄UÂêÿÇŒÎÁCU—, Œ‡Êfl˝ÃË, ◊„UÊfl˝ÃË, •Êª◊L§Áø—,
ÃûflÁfløÊ⁄U∑§— óßUàÿÃÊÁŸ ŒÊŸ¬ÊòÊÊÁáÊ ©UQ§ÊÁŸ–

‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ßU‚ ª˝ãÕ ◊¥ ¬„U‹ (ªÊÕÊ vz-wv, xÆ-xv) ŒÊŸ ∑§Ë øøʸ ∑§Ë „ÒU, fl„UÊ°
¬˝‚XUfl‡Ê ¬ÊòÊ-•¬ÊòÊ ∑§Ê ÁfløÊ⁄U ÷Ë ‚¥∑§Ã M§¬ ◊¥ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ◊Ò¥Ÿ ÷Ë •¬ŸË ßU‚ √ÿÊÅÿÊ
(ªÊÕÊ-v|) ◊¥ ¬ÊòÊ-÷ŒÊ¥ ∑§Ê SflM§¬ ’ÃÊÿÊ „UË „ÒU, ßU‚Á‹∞ ©U‚ ¬ÈŸ— Ÿ„UË¥ ∑§„UÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU–
ÿ„UÊ° ÿ„U Áfl‡Ê· ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó ŒÊŸ fl ∑ΧÁ· óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§ÊÿÊZ ∑§Ë ‚◊ÊŸÃÊ ∑§Ê ‚¥∑§Ã
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ¬„U‹ (ªÊÕÊ-v|) Á∑§ÿÊ „ÒU– ∑ΧÁcÊ ∑§ ∑§Êÿ¸ ◊¥ ’Ë¡ ’ÊŸ ∑§Ê »§‹ ˇÊòÊÊŸÈM§¬ „UÊÃÊ
„ÒU– ˇÊòÊ ∑§Ë ©UûÊ◊, ◊äÿ◊ ÿÊ ¡ÉÊãÿ ¬ÊòÊÃÊ ∑§ •ŸÈM§¬ „UË ∑ΧÁ· ∑§Ê »§‹ ÷Ë ©UûÊ◊, ◊äÿ◊ ÿÊ
¡ÉÊãÿ M§¬ ◊¥ ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚Ë Ã⁄U„U, ŒÊŸ-¬ÊòÊ ∑§ ©UûÊ◊, ◊äÿ◊ ÿÊ ¡ÉÊãÿ ÷ŒÊ¥ ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U
ŒÊŸ ∑§Ê »§‹ ÷Ë ÁflÁfläÊÃÊ Á‹ÿ „È U ∞ „U Ê  Ã Ê „Ò U ó ∞ ‚ Ê ÃûflÊÕ¸ ‚ Í ò Ê (|/x~) ◊ ¥
“ÁflÁäʺ˝√ÿŒÊÃάÊòÊÁfl‡Ê·ÊØ ÃÁmU‡Ê·—” (ÁflÁäÊ, º˝√ÿ, ŒÊÃÊ fl ¬ÊòÊ ∑§Ë Áfl‡Ê·ÃÊ ‚ ŒÊŸ ∑§Ë Áfl‡Ê·ÃÊ
„UÊÃË „ÒU) óßU‚ ‚ÍòÊ mUÊ⁄UÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ (|/x~/{) ◊¥ ÷Ë S¬CU Á∑§ÿÊ
ªÿÊ „ÒUó ““ßU‚Á‹∞, Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’Ë¡ ∑§Ë Áfl‡Ê·ÃÊ ‚ »§‹ ◊¥ Áfl‡Ê·ÃÊ „UÊÃË „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U
÷ÍÁ◊ •ÊÁŒ ∑§Ë Áfl‡Ê·ÃÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ »§‹ ◊¥ Áfl‡Ê·ÃÊ •ÊÃË „ÒU–”” Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ÷Ë ßU‚ ª˝ãÕ ◊¥
(ªÊÕÊ-vvz, vv|-vv}) •Êª ¬ÊòÊ÷Œ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê ∑§⁄UŸ flÊ‹ „UË „Ò¥U– ÿ„UÊ° •Áfl⁄UÃ
‚êÿÇŒÎÁCU, Œ‡Êfl˝ÃË, ◊„UÊfl˝ÃË, •Êª◊L§Áø, ÃûflÁfløÊ⁄U∑§ óßUŸ ŒÊŸ¬ÊòÊÊ¥ ∑§Ê ∑§ÕŸ „ÈU•Ê „ÒU–
{838 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞Ã·È •Áfl⁄UÂêÿÇŒÎÁCU— üÊÊfl∑§— ¡ÉÊãÿ¬ÊòÊ◊˜, Œ‡Êfl˝ÃË ◊äÿ◊¬ÊòÊ◊˜, ◊„UÊfl˝ÃË ©UûÊ◊¬ÊòÊ◊˜–

•Êª◊L§Áø— ÃûflÁfløÊ⁄U∑§— óßUàÿÃÊÒ ‚êÿÄàfläÊÊÁ⁄UáÊÊÒ, •ÃÊ ÿÁŒ •Áfl⁄UÃÊ—, ÃÁ„U̧ ¡ÉÊãÿ¬ÊòÊM§¬Ê—,
Œ‡Êfl˝ÁßSÃÁ„¸U ◊äÿ◊¬ÊòÊM§¬Ê—, ◊„UÊfl˝ÁßSÃÁ„¸U ©UûÊ◊¬ÊòÊM§¬Ê— ÁflôÊÿÊ—– •òÊ ◊„UÊfl˝ÁÃ·È •ÊÁÿ¸∑§Ê
•Á¬ ª˝ÊsÊ ÷flÁãÖ •ÊÁÿ¸∑§ÊŸÊ◊Á¬ ŒËˇÊÊ‚◊ÿ ◊„UÊfl˝ÃSÿÒfl ‚¥S∑§Ê⁄¥U ÃÊèÿ— ¬˝ÿë¿UÁà •ÊøÊÿ¸—,
Ÿ ÃÈ Œ‡Êfl˝Ã‚¥S∑§Ê⁄U◊–˜ Œ‡Êfl˝Ã‚¥S∑§Ê⁄— ¬˝ŒËÿÃ óßUÁà SflË∑ΧÃ ‚Áà ÃÈ üÊÊÁfl∑§Ê-•ÊÁÿ¸∑§ÿÊ⁄UãÃ⁄U◊Á¬
‹Èåÿà ÃÕÊ ‚¥ÉÊSÿ øÃÈÁfl¸äÊ◊ÊãÿÃÊ˘Á¬ ÷ÇŸÊ SÿÊØ– ÿlÁ¬ ÃÊ‚Ê¥ ¬@◊ªÈáÊSÕÊŸ¥ ÷flÁÃ, Á∑§ãÃÈ
©U¬øÊ⁄UÃÊ ◊„UÊfl˝Ã‚Œ˜÷Êfl— ßUÁà Áfl‡Ê·—–
•ÊÁÿ¸∑§ÊáÊÊ¥ ÁflÁäʬÍfl¸∑§◊Ê„UÊ⁄UŒÊŸ◊ÁäÊ∑Χàÿ ‚Áfl‡Ê·¥ ÁŸM§åÿÃó ‚flʸոÁ‚Áhª˝ãÕ (7/
39) ÁflÁäÊÁfl‡ÊcÊ-º˝√ÿÁfl‡Ê·-ŒÊÃÎÁfl‡Ê·-¬ÊòÊÁfl‡Ê·ÁflcÊÿ ÁŸM§Á¬Ã◊ÁSà ÿŒ˜ ¬˝Áê˝„UÊÁŒ∑˝§◊Ê
ÁflÁäÊ—– ¬˝Áê˝„UÊÁŒ·È •ÊŒ⁄UÊŸÊŒ⁄U-∑ΧÃÊ ÷Œ—– ì—SflÊäÿÊÿ¬Á⁄UflÎÁh„UÃÈàflÊÁŒº˝¸√ÿÁfl‡Ê·—–
•Ÿ‚ÍÿÊÁfl·ÊŒÊÁŒŒÊ¸ÃÎÁfl‡Ê·—– ◊ÊˇÊ∑§Ê⁄UáʪÈáÊ‚¥ÿÊª— ¬ÊòÊÁfl‡Ê·—– ÃÃp ¬Èáÿ»§‹Áfl‡Ê·—
ÁˇÊàÿÊÁŒÁflÁäÊÁfl‡Ê·ÊŒ˜ ’Ë¡»§‹Áfl‡Ê·flØ óßUÁÖ
ßUŸ◊¥ •Áfl⁄Uà ‚êÿÇŒÎÁCU üÊÊfl∑§ ¡ÉÊãÿ ¬ÊòÊ „ÒU, Œ‡Êfl˝ÃË ◊äÿ◊ ¬ÊòÊ „ÒU, ◊„UÊfl˝ÃË ©UûÊ◊
¬ÊòÊ „ÒU– •Êª◊L§Áø fl ÃûflÁfløÊ⁄U∑§ óÿ ŒÊŸÊ¥ ‚êÿÄàfl ∑§ äÊÊ⁄U∑§ „Ò¥U, ßU‚Á‹∞ ÿÁŒ fl •Áfl⁄UÃ
„Ò¥U ÃÊ ¡ÉÊãÿ ¬ÊòÊ „Ò¥U, Œ‡Êfl˝ÃË „ÒU¥ ÃÊ ◊äÿ◊ ¬ÊòÊ „Ò¥U, •ÊÒ⁄U ◊„UÊfl˝ÃË „Ò¥U ÃÊ ©UûÊ◊ ¬ÊòÊ „Ò¥U ó∞‚Ê
¡ÊŸ¥– ÿ„UÊ° ◊„UÊfl˝ÁÃÿÊ¥ ◊¥ •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§Ê ÷Ë ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§Ê ÷Ë ŒËˇÊÊ ∑§
‚◊ÿ ◊„UÊfl˝ÃÊ¥ ∑§Ê „UË ‚¥S∑§Ê⁄U •ÊøÊÿ¸ ŒÃ „Ò¥U, Ÿ Á∑§ Œ‡Êfl˝ÃÊ¥ ∑§Ê ‚¥S∑§Ê⁄U ŒÃ „Ò¥U– ÿÁŒ ©Uã„¥U
Œ‡Êfl˝ÃÊ¥ ∑§Ê ‚¥S∑§Ê⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ ◊ÊŸÊ ¡Êÿ ÃÊ üÊÊÁfl∑§Ê fl •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§Ê •ãÃ⁄U „UË ‚◊Êåà „UÊ
¡Ê∞ªÊ •ÊÒ⁄U øÃÈÁfl¸äÊ ‚¥ÉÊ ∑§Ë ◊ÊãÿÃÊ ÷Ë ÷ÇŸ „UÊ ¡Ê∞ªË– ÿlÁ¬ ©UŸ (•ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥) ∑§Ê ¬Ê°øflÊ°
ªÈáÊSÕÊŸ „UÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ©U¬øÊ⁄U ‚ fl„UÊ° ◊„UÊfl˝ÃÊ¥ ∑§Ê ‚Œ˜÷Êfl „ÒUó ÿ„U Áfl‡Ê· ’Êà ôÊÊÃ√ÿ „ÒU–
•ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§ ÁflÁäʬÍfl¸∑§ •Ê„UÊ⁄UŒÊŸ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ∑ȧ¿U Áfl‡Ê· ’ÃÊÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒÒUó
‚flʸոÁ‚Áh (|/x~) ª˝ãÕ ◊¥ ÁflÁäÊÁfl‡Ê·, Œ˝√ÿÁfl‡Ê·, ŒÊÃÎÁfl‡Ê· fl ¬ÊòÊÁfl‡ÊcÊ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥
’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ¬˝Áê˝„U (¬«∏UªÊ„UŸ) •ÊÁŒ ∑˝§◊ (ŸfläÊÊ ÷ÁQ§) ∑§Ê ÁflÁäÊ ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ©U‚
ÁflÁäÊ ◊¥ •ÊŒ⁄U fl •ŸÊŒ⁄U „UÊŸ ‚ ÷Œ „UÊÃÊ „ÒU, (fl„U ÁflÁäÊ-Áfl‡Ê· „ÒU)– Á¡‚‚ ì fl SflÊäÿÊÿ
∑§Ë flÎÁh „UÊÃË „ÒU, fl„U Œ˝√ÿÁfl‡Ê· „ÒU– •‚ÍÿÊ fl Áfl·ÊŒ •ÊÁŒ ∑§Ê Ÿ „UÊŸÊ óÿ„U ŒÊÃÊ ∑§Ë
Áfl‡Ê·ÃÊ (ŒÊÃÎÁfl‡Ê·) „ÒU– ◊ÊˇÊ ◊¥ ∑§Ê⁄UáÊ÷Íà ªÈáÊÊ¥ ‚ ÿÈQ§ ⁄U„UŸÊ ¬ÊòÊ ∑§Ë Áfl‡Ê·ÃÊ „ÒU– ¡Ò‚
¬ÎâflË ◊¥ Áfl‡Ê·ÃÊ „UÊŸ ‚ ©U‚‚ ©Uà¬ãŸ ’Ë¡ ◊¥ Áfl‡Ê·ÃÊ •Ê ¡ÊÃË „ÒU, flÒ‚ „UË ÁflÁäÊ •ÊÁŒ∑§ ∑§Ë
Áfl‡Ê·ÃÊ ‚, ŒÊŸ ‚ ¬˝Êåà „UÊŸ flÊ‹ ¬Èáÿ-»§‹ ◊¥ Áfl‡Ê·ÃÊ (Ã⁄UÃ◊ÃÊ) •Ê ¡ÊÃË „ÒU–
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vvy) —— 839}

ÃòÊ (•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ-20/86-87) ø ¬˝Áê˝„UÊÁŒ∑˝§◊ ©UëÿÃó

¬˝Áê˝„UáÊ◊àÿÈìÊÒ— SÕÊŸ˘Sÿ ÁflÁŸfl‡ÊŸ◊˜–
¬ÊŒ¬˝äÊÊflŸ¥ øÊøʸ ŸÁ× ‡ÊÈÁhp ‚Ê òÊÿË––
Áfl‡ÊÈÁhpʇʟSÿÁà Ÿfl ¬ÈáÿÊÁŸ ŒÊÁŸŸÊ◊˜–
fl‚ÈŸÁãŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄Uªã˝ Õ (ªÊÕÊ-wwz) ¬˝Áê˝„Uʌ˟ʥ ŸflÊŸÊ¥ ŒÊŸÁflÁäÊàflŸ ÁŸM§¬áÊ◊ÁSÃó
¬Á«Uª„U◊ÈìÊ_UÊáÊ¥ ¬ÊŒÊŒÿ◊ìÊáÊ¥ ø ¬áÊ◊¥ ø–
◊áÊ-flÿáÊ-∑§Êÿ‚ÈhË ∞‚áÊ‚ÈhË ÿ ŒÊáÊÁfl„UË––
ÃòÊ (ªÊÕÊ-226-231) ø ¬˝àÿ∑§ÁfläÊ— ‚ÁflSÃ⁄¥U ÁŸM§¬áÊ◊Á¬ ÁflÁ„UÃ◊ÁSÃó
¬ûÊ¥ ÁáÊÿÉÊ⁄UŒÊ⁄‘U Œ_ÂUáÊááÊàÕ flÊ Áfl◊ÁǪûÊÊ–
¬Á«Uª„UáÊ¥ ∑§Êÿ√fl¥ áÊ◊ÊàÕÈ ΔUÊ„ÈU ÁûÊ ÷ÁáÊ™§áÊ––
ÿ„UÊ° (•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ-wÆ/}{-}| ◊¥) ¬˝Áê˝„U •ÊÁŒ ∑§Ê ∑˝§◊ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„UÊ ªÿÊ „Òó
¬˝Áê˝„U (¬«∏ªÊ„UŸ) ∑§⁄UŸÊ, ©UëøÊ‚Ÿ ŒŸÊ, ¬ÊŒ¬˝ˇÊÊ‹Ÿ, ¬Í¡Ê, Ÿ◊S∑§Ê⁄U ∑§⁄UŸÊ, •¬Ÿ
◊Ÿ-fløŸ-‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ÁòÊÁfläÊ ‡ÊÈÁh •ÊÒ⁄U •Ê„UÊ⁄U ∑§Ë Áfl‡ÊÈÁh ⁄UπŸÊ óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŒÊŸ ŒŸ flÊ‹
∑§ ÿ„U ŸÊÒ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê ¬Èáÿ (•ÕflÊ ŸfläÊÊ ÷ÁQ§) „ÒU–
fl‚ÈŸÁãŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U (ªÊÕÊ-wwz) ª˝ãÕ ◊¥ ¬˝Áê˝„U (¬«∏ªÊ„UŸ) •ÊÁŒ ŸÊÒ ∑˝§◊Ê¥ ∑§Ê ŒÊŸ-
ÁflÁäÊ ∑§ M§¬ ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ „ÒUó
““¬˝Áê˝„U •ÕʸØ ¬«∏ªÊ„UŸÊ (‚Ê◊Ÿ ¡Ê∑§⁄U ‹ŸÊ), ©Uëø SÕÊŸ ŒŸÊ, ¬ÊŒÊŒ∑§ (¬Ò⁄U äÊÊŸÊ),
•øʸ ∑§⁄UŸÊ, ¬˝áÊÊ◊ ∑§⁄UŸÊ, ◊Ÿ—‡ÊÈÁh, fløŸ-‡ÊÈÁh, ∑§Êÿ‡ÊÈÁh •ÊÒ⁄U ∞cÊáÊÊ (•Ê„UÊ⁄U-Œ˝√ÿ ∑§Ë
‡ÊÈÁh) óÿ ŸÊÒ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë ŒÊŸ-ÁflÁäÊÿÊ° „Ò¥U–””
fl„UË¥ (ªÊÕÊ-ww{-wxv ◊¥) ¬˝àÿ∑§ ÁflÁäÊ ∑§Ê ÁflSÃÊ⁄U¬Ífl¸∑§ ÁŸM§¬áÊ ÷Ë ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ
ªÿÊ „ÒUó
““¬ÊòÊ ∑§Ê •¬Ÿ ÉÊ⁄U ∑§ mÊ⁄U ¬⁄U Œπ∑§⁄U, •ÕflÊ •ãÿòÊ ‚ Áfl◊ʪ¸áÊ ∑§⁄U óπÊ¡∑§⁄U,
Ÿ◊S∑§Ê⁄U „UÊ, ΔU„UÁ⁄U∞, ∞‚Ê ∑§„U∑§⁄U ¬˝Áê˝„UáÊ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞––””
{840 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

áÊ™§áÊ ÁáÊÿÿª„¥U ÁáÊ⁄UflîÊÊáÊÈ Ã„U ©UìÊΔUÊáÊÁê◊–

ΔUÁfl™§áÊ Ã•Ê ø‹áÊÊáÊ äÊÊfláÊ¥ „UÊßU ∑§Êÿ√fl¥––
¬Ê•ÊŒÿ¥ ¬ÁflûÊ¥ Á‚⁄UÁê◊ ∑§Ê™§áÊ •ëøáÊ¥ ∑ȧí¡Ê–
ª¥äÊÄπÿ-∑ȧ‚È◊-áÊflîÊ-ŒËfl-äÊÍflÁ „¥U ÿ »§‹Á„¥U––
¬Èc»¥§¡Á‹¥ ÁπÁflûÊÊ ¬ÿ¬È⁄U•Ê fl¥ŒáÊ¥ ÕÊ ∑ȧîÊÊ–
øßU™§áÊ •_U-L§g ◊áÊ‚ÈhË „UÊßU ∑§Êÿ√flÊ––
ÁáÊ_‰U⁄U-∑§Ä∑§‚ flÿáÊÊßUflí¡áÊ¥ Ã¥ ÁflÿÊáÊ flÁø‚ÈÁh¥–
‚√flàÕ ‚¥¬È«¥UªS‚ „UÊßU ÄU ∑§Êÿ‚ÈhË Áfl––
ø©UŒ‚◊‹¬Á⁄U‚Èh¥ ¡¥ ŒÊáÊ¥ ‚ÊÁ„U™§áÊ ¡ßUáÊÊ∞–
‚¥¡Áÿ¡áÊS‚ ÁŒí¡ßU ‚Ê áÊÿÊ ∞‚áÊÊ‚ÈhË––
•ÊÁÿ¸∑§ÊáÊÊ◊Á¬ ŸfläÊÊ÷ÁQ§¬Ífl∑¸ § •Ê„UÊ⁄UŒÊŸÁflÁäÊ— ‡ÊÊSòÊ·È flÁáʸ×– ÿÕÊ ©UûÊ⁄U¬⁄È UÊáʪ˝ãÕ
(62/498) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó
““¬ÈŸ— •¬Ÿ ÉÊ⁄U ◊¥ ‹ ¡Ê∑§⁄U ÁŸ⁄Ufll •ÕʸØ ÁŸŒÊ¸cÊ ÃÕÊ ™°§ø SÕÊŸ ¬⁄U Á’ΔUÊ∑§⁄U,
ÃŒŸãÃ⁄U ©UŸ∑§ ø⁄UáÊÊ¥ ∑§Ê äÊÊŸÊ øÊÁ„U∞––””
““¬ÁflòÊ ¬ÊŒÊŒ∑§ ∑§Ê Á‡Ê⁄U ◊¥ ‹ªÊ∑§⁄U ¬ÈŸ— ª¥äÊ, •ˇÊÃ, ¬Èc¬, ŸÒfll, ŒË¬, äÊͬ •ÊÒ⁄U
»§‹Ê¥ ‚ ¬Í¡Ÿ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞––””
““ÃŒŸãÃ⁄U ø⁄UáÊÊ¥ ∑§ ‚Ê◊Ÿ ¬Èc¬Ê¥¡Á‹-ˇÊ¬áÊ ∑§⁄U fl¥ŒŸÊ ∑§⁄‘U– ÃÕÊ, •Êø •ÊÒ⁄U ⁄UÊÒŒ˝ äÿÊŸ
¿UÊ«∏∑§⁄U ◊Ÿ—‡ÊÈÁh ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞––””
““ÁŸDÈU⁄U •ÊÒ⁄U ∑§∑¸§‡Ê •ÊÁŒ fløŸÊ¥ ∑§ àÿʪ ∑§⁄UŸ ∑§Ê fløŸ‡ÊÈÁh ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– ‚’
•Ê⁄U ‚¥¬ÈÁ≈Uà •ÕʸØ ÁflŸËà •¥ª ⁄UπŸflÊ‹ ŒÊÃÊ⁄U ∑§ ∑§Êÿ‡ÊÈÁh „UÊÃË „ÒU––””
““øÊÒŒ„U ◊‹-ŒÊ·Ê¥ ‚ ⁄UÁ„UÃ, ÿÃŸÊ ‚ ‡ÊÊäÊ∑§⁄U ‚¥ÿ◊Ë ¡Ÿ ∑§Ê ¡Ê •Ê„UÊ⁄UŒÊŸ ÁŒÿÊ
¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U ∞cÊáÊÊ-‡ÊÈÁh ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞––””
•ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§Ë ÷Ë ŸfläÊÊ÷ÁQ§ ‚ •Ê„UÊ⁄U-ŒÊŸ ∑§Ë ÁflÁäÊ ∑§Ê fláʸŸ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ Á◊‹ÃÊ
„ÒU– ©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸ó ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ ª˝ãÕ ({w/y~}) ◊¥ ∑§„UÊ „ÒUó
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vvy) —— 841}

•ãÿŒÊ ‚Èfl˝ÃÊÅÿÊÿÒ ªÁáÊãÿÒ ÁflÁäʬÍfl¸∑§◊˜–

ŒàflÊ˘ãŸŒÊŸ◊ÃSÿÊ— ....––
¬k¬È⁄UÊáʪ˝ãÕ (109/14) ø flÁáʸÃ◊˜ó
ÿȪ◊ÊŸ◊„UˬÎDUãÿSÂÊÒêÿÁŸ⁄UˡÊáÊÊ –
ì—∑§Ê⁄UáÊŒ„UÊÕZ Á÷ˇÊÊ¥ ø∑˝§ ÿÕÊÁflÁäÊ––
©U¬ÿȸQ§¬ÊÒ⁄UÊÁáÊ∑§‚ãŒ÷¸ÁSÕÃÁflÁäʇÊéŒÊ ŸfläÊÊ÷ÁQ§◊fl •Á÷ŒäÊÊÁÖ •Ã∞fl ◊Í‹ÊøÊ⁄U-
ª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ 482-483) ≈UË∑§ÊÿÊ◊ÊøÊ⁄UflÎûÊÊÒ ¬˝ÊQ¥§ ‚¥ªë¿UÃó “ÁflÁäÊŸÊ ŒûÊ¥ ¬˝Áê˝„UÊëøSÕÊŸ-
¬ÊŒÊŒ∑§Êø¸Ÿ-¬˝áÊ◊Ÿ-◊ŸÊfløŸ∑§Êÿ‡ÊÈhÿ˜ ‡ÊŸ‡ÊÈÁhÁ÷Œ¸ûÊ◊˜...” ßUàÿÊÁŒ– •Ã— S¬CU◊fl  ÿŒÊÁÿ¸∑§ÊáÊÊ◊Á¬
¬ÍáʸŸfläÊÊ÷ÁQ§— ÷flÁÃ, ÃSÿÊ¥ ‚àÿÊ◊fl ÃÊ •Ê„UÊ⁄Uª˝„UáÊ¥ ∑ȧfl¸ÁãÖ ÃÊ‚Ê¥ ⁄U¡Sfl‹ÊflSÕÊÿÊ◊Á¬
©U¬ÿȸQ§ÁfläÊÿÊ ÷flÁãÃ, ÿÃÊ Á„U ÃÊ‚Ê¥ ÌʟË◊ÊÁÿ¸∑§Êàfl◊fl, Ÿ ÃÈ ’˝rÊøÊÁ⁄Uáÿ—, •ãÿÕÊ ÃÊ‚Ê¥
„USÃÿÊ⁄UÊ„UÊ⁄Uª˝„UáÊ◊Á¬ ÁflL§h˜ÿÖ ÃÕÊ ø ‚Ê ¬˝ÊQ§ÁŒŸcflÁ¬ ◊ÿÍ⁄UÁ¬ë¿¥U ÁŸ¡∑§⁄‘UáÊ ªÎ„UËàflÊ
ª◊ŸÊª◊Ÿ¥ ∑§⁄ÊÁÃ, Ÿ ø ÃÊ¥ àÿÄàflÊ ª◊ŸÊª◊Ÿ¥ ∑§⁄UÊÁÖ øÃÈÕ¸ÁŒŸ ¬˝ÊÿÁpûÊ ∑ΧÃ ¬ÈŸfl˝¸ÃÊ⁄UÊ¬áÊ¥
ÿØ Á∑˝§ÿÃ, ÃûÊÈ ÿ·È fl˝Ã·È ŒÊ·Ê— ‚¥‚Q§Ê—, Ã·Ê◊fl ‡ÊÊSòÊ·È ÁfläÊÊŸ¥ ÁŸÁŒ¸CUÁ◊Áà ÁflôÊÿ◊˜–

““Á∑§‚Ë ÁŒŸ ÃÈ◊Ÿ ‚Èfl˝ÃÊ ªÁáÊŸË •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§Ê ÁflÁäʬÍfl¸∑§ •Ê„UÊ⁄U-ŒÊŸ ÁŒÿÊ ÕÊ...–””
¬k¬È⁄UÊáÊ ª˝ãÕ (vÆ~/vy) ◊¥ ÷Ë ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U fláʸŸ „ÒUó
““ÿȪ¬˝◊ÊáÊ ¬ÎâflË ¬⁄U ¡Ê •ÊÁÿ¸∑§Ê ‚ÊÒêÿ ŒÎÁCU ⁄Uπ∑§⁄U ø‹ ⁄U„UË ÕË, ¡Ê ì ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ
(‚ÊäÊŸ) ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑§ Á‹∞ ÁflÁäʬÍfl¸∑§ Á÷ˇÊÊ ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃË ÕË...–””
©U¬ÿȨ̀Q§ ¬ÊÒ⁄UÊÁáÊ∑§ ‚ãŒ÷ÊZ ◊¥ ¬˝ÿÈQ§ “ÁflÁäÊ” ‡ÊéŒ ŸfläÊÊ ÷ÁQ§ ∑§Ê „UË •Á÷√ÿQ§ ∑§⁄UÃÊ
„ÒU– ßU‚ËÁ‹∞ ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ y}w-y}x) ∑§Ë •ÊøÊ⁄UflÎÁûÊ ≈UË∑§Ê ◊¥ Á∑§ÿÊ ªÿÊ ÿ„U ∑§ÕŸ
‚¥ªÃ „UÊÃÊ „ÒUó ““ÁflÁäÊ mÊ⁄UÊ ŒûÊ, •ÕʸØ ¬˝Áê˝„U, ©UëøSÕÊŸ, ¬ÊŒ¬˝ˇÊÊ‹Ÿ, •ø¸ŸÊ, ¬˝áÊÊ◊ ∞fl¥
◊Ÿ-fløŸ-∑§Êÿ‡ÊÈÁh ∑§ ‚ÊÕ ÁŒÿÊ ªÿÊ...–”” ßU‚Á‹∞ S¬CU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU Á∑§ •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§Ë ÷Ë
¬Íáʸ ŸfläÊÊ ÷ÁQ§ „UÊÃË „ÒU •ÊÒ⁄U Ã÷Ë fl •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃË „Ò¥U– ©UŸ •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§ ⁄U¡Sfl‹Ê „UÊŸ
¬⁄U ÷Ë ©U¬ÿȨ̀Q§ ÁflÁäÊÿÊ° „UÊÃË „Ò¥U, ÄÿÊ¥Á∑§ ©U‚ ‚◊ÿ ©UŸ∑§ •ÊÁÿ¸∑§Ê¬ŸÊ „UË „ÒU, fl ’˝rÊøÊÁ⁄UáÊË
Ÿ„UË¥ „Ò¥U, •ãÿÕÊ ©UŸ∑§Ê „UÊÕ ◊¥ •Ê„UÊ⁄U ‹ŸÊ ÷Ë ÁflL§h „UÊ ¡Ê∞ªÊ– •ÊÒ⁄U, ©UQ§ ÁŒŸÊ¥ ◊¥ èÊË fl„U
•¬Ÿ „UÊÕ ◊¥ ◊ÿÍ⁄UÁ¬ë¿UË ‹∑§⁄U ª◊ŸÊª◊Ÿ ∑§⁄UÃË „Ò, fl„U ©U‚ ¿UÊ«∏∑§⁄U ª◊ŸÊª◊Ÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃË–
øÊÒÕ ÁŒŸ ¬˝ÊÿÁpûÊ ∑§⁄U ¬ÈŸ— fl˝ÃÊ⁄UÊ¬áÊ ¡Ê Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U Á¡Ÿ fl˝ÃÊ¥ ◊¥ ŒÊ· ‹ª „UÊ¥, ©Uã„UË¥
(∑§ fl˝ÃÊ⁄UÊ¬áÊ) ∑§Ê ÁfläÊÊŸ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU óÿ„U ¡ÊŸ¥–
{842 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Ê„UÊ⁄UÁfläÊÊÒ ∞‹∑§-ˇÊÈÀ‹∑§-ˇÊÈÁÀ‹∑§Ê •Á¬ ‚à¬ÊòÊàflŸ SflË∑ΧÃÊ—– ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ-

ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-v|v) ¬˝ÊQ §◊˜ó
¬ÊòÊ¥ ÁòÊ÷Œ◊ÈQ¥§, ‚¥ÿÊªÊ ◊ÊˇÊ∑§Ê⁄UáʪÈáÊÊŸÊ◊˜–
•Áfl⁄UÃ-‚êÿÇŒÎÁCU—, Áfl⁄UÃÊÁfl⁄UÃp ‚∑§‹Áfl⁄UÃp––
•òÊ ‚∑§‹Áfl⁄UÃÊ ◊ÈÁŸL§ûÊ◊¬ÊòÊ◊˜, Œ‡ÊÁfl⁄U×, Œ‡Êfl˝ÃË, •ÊÁÿ¸∑§Ê, ∞‹∑§—, ˇÊÈÀ‹∑§-
pàÿÊÁŒfl˝Áß— ◊äÿ◊¬ÊòÊÊÁáÊ, •Áfl⁄UÂêÿÇŒÎÁCU—, •fl˝ÃË üÊÊfl∑§Ê flÊ ¡ÉÊãÿ¬ÊòÊÁ◊Áà S¬C¥U
‚¥∑§ ÁÃÃ¥ fløÖ ∞Ã·Ê¥ ‚fl̧·Ê¥ ‚à¬ÊòÊÊáÊÊ¥ ŸfläÊÊ÷ÁQ§÷¸flÃËÁà ŒÊŸ‡ÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (¬ÎDU-99) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó
ŸflÊ¬øÊ⁄UÁflÁäÊŸÊ ¬Êòʌʟ¥ ÁfläÊËÿÃ–
¡ÉÊãÿ◊äÿ◊Êà∑ΧCU¬ÊòÊ¥ ÁòÊÁfläÊÁ◊cÿÃ––
ŸfläÊÊ÷ÁQ§-©UÀ‹¥ÉÊŸ ’„ÈU¬Èáÿ„UÊÁŸ÷¸flÁà óßUàÿ× ‚Ê ∑§⁄UáÊËÿÒfl– ©UQ¥§ ø üÊ◊áÊ‚¥ÉÊ-
‚ÊÁ„Uàÿª˝ãÕ (¬ÎDU-240)ó

•Ê„UÊ⁄U-ÁflÁäÊ ◊¥ ∞‹∑§, ˇÊÈÀ‹∑§ fl ˇÊÈÁÀ‹∑§Ê ÷Ë ‚à¬ÊòÊ ◊ÊŸ ªÿ „Ò¥U– ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ
ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-v|v) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ ∑§Ê⁄UáÊ÷Íà ªÈáÊÊ¥ (‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ, ‚êÿÇôÊÊŸ fl ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ) ∑§Ê ‚¥ÿÊª „UÊŸ
‚ ¬ÊòÊ ∑§ ÃËŸ ÷Œ ∑§„U ªÿ „Ò¥Uó •Áfl⁄UÂêÿÇŒÎÁCU, Áfl⁄UÃÊÁfl⁄Uà ÃÕÊ ‚∑§‹Áfl⁄UÖ””
ÿ„UÊ° ÿ„U S¬CU ‚¥∑§Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ‚∑§‹Áfl⁄Uà ◊ÈÁŸ ©UûÊ◊ ¬ÊòÊ „Ò¥U, Œ‡ÊÁfl⁄UÃ, Œ‡Êfl˝ÃË
•ÊÁÿ¸∑§Ê, ∞‹∑§, ˇÊÈÀ‹∑§ ßUàÿÊÁŒ fl˝ÃË¡Ÿ ◊äÿ◊¬ÊòÊ „Ò¥U, •Áfl⁄Uà ‚êÿÇŒÎÁCU, ÿÊ •fl˝ÃË üÊÊfl∑§
¡ÉÊãÿ ¬ÊòÊ „ÒU¥– ßUŸ ‚èÊË ‚à¬ÊòÊÊ¥ ∑§Ë ŸfläÊÊ ÷ÁQ§ „UÊÃË „ÒU ó∞‚Ê ŒÊŸ‡ÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (¬ÎDU-~~) ◊¥
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡ÉÊãÿ, ◊äÿ◊, ©Uà∑ΧCU óÿ ÃËŸ ¬ÊòÊ ∑§„U ªÿ „Ò¥U, ©Uã„¥U ŸfläÊÊ-÷ÁQ§¬Ífl¸∑§ ŒÊŸ ÁŒÿÊ
¡ÊÃÊ „ÒU–””
ŸfläÊÊ ÷ÁQ§ ∑§Ê ©UÀ‹¥ÉÊŸ ∑§⁄UŸ ¬⁄U •àÿÁäÊ∑§ ¬Èáÿ ∑§Ë „UÊÁŸ „UÊÃË „ÒU, ßU‚Á‹∞ fl„U
∑§⁄UŸË „UË øÊÁ„U∞– üÊ◊áÊ‚¥ÉÊ‚ÊÁ„Uàÿ ª˝ãÕ (¬ÎDU-wyÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vvy) —— 843}

ŸfläÊÊ ÁflÁäÊŸÊ ŒÊŸ¥ Œÿ¥ ÁòÊÁfläʬÊòÊÊÿ–

ÁflÁäÊ◊Èà∑˝§◊Ã Œÿ˘ òÊ ’„ÈU-¬Èáÿ„UÊÁŸ— SÿÊØ––
∞‹∑§-ˇÊÈÀ‹∑§ÊÁŒ◊äÿ◊¬ÊòÊÊáÊÊ¥ ø ¬ÊŒ¬˝ˇÊÊ‹ŸSÿ ‚◊ÈÀ‹π— ‡ÊÊSòÊ·È flÁáʸ×– ÿÕÊ
¬˝lÈêŸøÁ⁄UòÊ (3/112) flÁáʸå ÿØ üÊË∑ΧcáÊÊ ŸÊ⁄UŒSÿ ¬ÊŒ¬˝ˇÊÊ‹Ÿ¥ ∑ΧÃflÊŸ˜, •ÉÊZ ø ŒûÊflÊŸ˜–
⁄UÊ¡Ê ÷Ëc◊p ŸÊ⁄UŒSÿ ¬ÊŒ¬˝ˇÊÊ‹Ÿ◊∑§⁄UÊØ ßUÁà ø ÃòÊÒfl (8/405) ÁŸM§Á¬Ã◊ÁSÖ Áfl¡ÿÊh¸-
◊ÉÊ∑ͧ≈U-Ÿ⁄‘U‡Ê— ∑§Ê‹‚¥fl⁄UÊ˘Á¬ ÷ÁQ§¬Ífl¸∑¥§ ŸÊ⁄UŒSÿ ¬ÊŒ¬˝ˇÊÊ‹Ÿ¥ ∑ΧÃflÊÁŸÁà ø ÃòÊÒfl
ÁŸM§Á¬Ã◊ÁSÖ •ÿ¥ ŸÊ⁄UŒÊ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸SÕÊ Œ‡Êfl˝ÃË •ÁSà óßUÁà ‚Ë◊ãäÊ⁄USflÊÁ◊ŸÊ ÁflŒ„UˇÊòÊSÕ-
ø∑˝§flÁø¬kŸÊ÷Á¡ôÊÊ‚ÊÿÊ¥ ‚◊ÊÁ„UÃÁ◊Áà ¬˝ÊøËŸª˝ãÕ flÁáʸÃ◊ÁSÖ
ˇÊÈÀ‹∑§ÊŸÊ◊Á¬ •ÉʸŒÊŸÁflÁäÊ— ‡ÊÊSòÊ‚ê◊×– ÿÕÊ øãŒ˝¬˝÷øÁ⁄Uòʪ˝ãÕ (6/77-78)
ÁŸM§Á¬Ã¥ ÿØ Á¬˝ÿäÊ◊¸ŸÊ◊∑§ˇÊÈÀ‹∑§Êÿ äÊ⁄UáÊËäfl¡ÁfllÊäÊ⁄‘UáÊ •ÉʸŒÊŸ¥ ∑ΧÃÁ◊ÁÖ ◊„UÊ⁄UÊôÊË
∑§Ÿ∑§◊Ê‹Ê ŸÊ⁄UŒSÿ ¬ÊŒ¬˝ˇÊÊ‹Ÿ◊ÉʸŒÊŸŸ ø ¬Í¡Ÿ¥ ∑ΧÃflÃË óßUÁà ¬˝lÈêŸøÁ⁄Uòʪ˝ãÕ (8/159)
flÁáʸÃ◊˜–

““ÃËŸÊ¥ ¬ÊòÊÊ¥ ∑§Ê ŸfläÊÊ ÁflÁäÊ (÷ÁQ§) ‚ ŒÊŸ ÁŒÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ¡Ê ßU‚ ÁflÁäÊ ∑§Ê ©UÀ‹¥ÉÊŸ
∑§⁄UÃÊ „ÒU ÃÊ ©U‚∑§ ’„UÈà ¬Èáÿ ∑§Ë „UÊÁŸ „UÊÃË „ÒU–””
∞‹∑§, ˇÊÈÀ‹∑§ •ÊÁŒ ◊äÿ◊ ¬ÊòÊÊ¥ ∑§ ¬ÊŒ-¬˝ˇÊÊ‹Ÿ ∑§Ê ©UÀ‹π ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ flÁáʸà „ÒU–
©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸ó ¬˝lÈêŸøÁ⁄UòÊ (x/vvw) ◊¥ flÁáʸà „ÒU Á∑§ üÊË∑ΧcáÊ Ÿ ŸÊ⁄UŒ ∑§Ê ¬ÊŒ-¬˝ˇÊÊ‹Ÿ Á∑§ÿÊ
ÕÊ •ÊÒ⁄U •Éʸ ÷Ë ÁŒÿÊ ÕÊ– ⁄UÊ¡Ê ÷Ëc◊ Ÿ ÷Ë ŸÊ⁄UŒ ∑§Ê ¬ÊŒ-¬˝ˇÊÊ‹Ÿ Á∑§ÿÊ ÕÊó ÿ„U ÷Ë fl„UË¥
(}/yÆz) ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU– Áfl¡ÿÊh¸ ∑§ ◊ÉÊ∑ͧ≈U ∑§ ⁄UÊ¡Ê ∑§Ê‹‚¥fl⁄U Ÿ ÷Ë ÷ÁQ§¬Ífl¸∑§ ŸÊ⁄UŒ ∑§Ê
¬ÊŒ¬˝ˇÊÊ‹Ÿ Á∑§ÿÊ ÕÊó ÿ„U ÷Ë fl„UË¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– ÿ„U ŸÊ⁄UŒ ◊ÊˇÊ◊ʪ˸ Œ‡Êfl˝ÃË „Ò¥Uó ∞‚Ê
‚Ë◊ãäÊ⁄U SflÊ◊Ë Ÿ ÁflŒ„U ˇÊòÊ ∑§ ø∑˝§flÃ˸ ¬kŸÊ÷ ∑§Ë Á¡ôÊÊ‚Ê ∑§Ê ‚◊ÊäÊÊŸ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ’ÃÊÿÊ
ÕÊó ∞‚Ê ¬˝ÊøËŸ ª˝ãÕ ◊¥ flÁáʸà „ÒU–
ˇÊÈÀ‹∑§Ê¥ ∑§Ê ÷Ë •Éʸ ø…∏UÊŸ ∑§Ë ÁflÁäÊ ‡ÊÊSòÊ‚ê◊à „ÒU– ©UŒÊ„U⁄áÊÊÕ¸ó øãŒ˝¬˝÷øÁ⁄UòÊ ª˝ãÕ
({/||-|}) ◊¥ flÁáʸà „ÒU Á∑§ Á¬˝ÿäÊ◊¸ ŸÊ◊∑§ ˇÊÈÀ‹∑§ ∑§Ê äÊ⁄UáÊËäfl¡ ÁfläÊÊäÊ⁄U Ÿ •Éʸ ø…∏UÊÿÊ
ÕÊ– ◊„UÊ⁄UÊŸË ∑§Ÿ∑§◊Ê‹Ê Ÿ ŸÊ⁄UŒ ∑§Ê ¬ÊŒ¬˝ˇÊÊ‹Ÿ ÃÕÊ •Éʸ ø…∏UÊ∑§⁄U ¬Í¡Ÿ ÷Ë Á∑§ÿÊ ÕÊó ÿ„U
÷Ë ¬˝lÈêŸ øÁ⁄UòÊ ª˝ãÕ (}/vz~) ◊¥ flÁáʸà „ÒU–
{844 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

üÊÊfl∑§äÊ◊¸¬˝ŒË¬ª˝ãÕSÿ (‡‹Ê∑§-277) äÊ◊¸¬˝∑§Ê‡Ê≈UË∑§ÊÿÊ¥ (≈UË∑§Ê∑§Ê⁄‘UáÊ ¬¥. ¡ªã◊Ê„UŸ-

‹Ê‹¡Ë-Áflmm⁄‘UáÊ) S¬C¥U ÁŸM§Á¬Ã◊ÁSÃó ““•ÉÊZ ¬˝ŒÿÁ◊ÁÖ flø◊ÊŸ‚◊ÿ ∑§·Ê¥ÁøŒÊøÊÿʸáÊÊ¥ ¬hÁ×
fløÃ– ¬⁄U◊üÊhÿÊ ‚ãÃÈCUŸ ÷ÁQ§flÃÊ ôÊÊŸflÃÊ ø üÊÊfl∑§áÊ äÊÒÿ¸◊Ê‹êéÿ ©UŒÊ⁄UÁøûÊŸ Sfl‡ÊÄàÿŸÈ‚Ê⁄¥U ÿgÊŸ¥
ŸfläÊÊ÷ÁQ§¬Ífl¸∑¥§ ŒËÿÃ, ÃŒÒfl ª˝Êsê÷flÁà ˇÊÈÀ‹∑§Sÿ ŸÊãÿÕÊ–””
•Éʸ óßUÁÇÊéŒŸ ¬Í¡ÊÿÊÇÿº˝√ÿ◊Á÷äÊËÿÃ– øãº˝¬÷
˝ øÁ⁄Uòʪ˝ãÕSÿ (8/77-78) ≈UË∑§ÊÿÊ¥
÷ÁáÊÃ◊ÁSÃó
•Éʸ— ¬Í¡ÊÿÊÇÿ¥ º˝√ÿ◊˜–
•ÉʸŒÊŸŸ ˇÊÈÀ‹∑§ÊŸÊ◊Á¬ ¬Í¡ÊÁfläÊÊŸ¥ Á∑˝§ÿÃ óßUÁà Áfl·ÿ ¬k¬È⁄UÊáÊSÿ (102/3)
¬lÁ◊Œ¥ ¬˝◊ÊáÊ◊ÁSÃó
Œ‡Ê¸Ÿ˘flÁSÕÃÊÒ flË⁄UÊÒ ¬˝Ê¬ ÃÊèÿÊ¥ ø ¬ÍÁ¡Ã—–
•Ê‚ŸÊÁŒ¬˝ŒÊŸŸ ªÎ„USÕ◊ÈÁŸfl‡Ê÷ÎØ––

üÊÊfl∑§ äÊ◊¸¬˝ŒË¬ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-w||) ∑§Ë (¬¥. Áflmm⁄U ¡ªã◊Ê„UŸ‹Ê‹ ¡Ë mÊ⁄UÊ ⁄UÁøÃ)
äÊ◊¸¬˝∑§Ê‡Ê ≈UË∑§Ê ◊¥ ÿ„U S¬CU ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““•Éʸ ŒŸÊ øÊÁ„U∞ ó∞‚Ë ÷Ë ∑ȧ¿U •ÊøÊÿÊZ ∑§Ë
¬hÁà „ÒU– ¬⁄U◊ üÊhÊ ‚ ‚¥ÃÈCU „UÊ∑§⁄U, ÷ÁQ§ÿÈQ§ fl ôÊÊŸflÊŸ˜ üÊÊfl∑§ mÊ⁄UÊ äÊÒÿ¸ ∑§Ê •Ê‹ê’Ÿ
‹∑§⁄U ©UŒÊ⁄UÁøûÊ ‚, •¬ŸË ‚Ê◊âÿ¸ ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U, ¡Ê ŒÊŸ ŸfläÊÊ ÷ÁÄìÍfl¸∑§ ÁŒÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„UË
ˇÊÈÀ‹∑§ ∑§Ê ª˝Ês „UÊÃÊ „ÒU, •ãÿÕÊ Ÿ„UË¥–””
“•Éʸ” ßU‚ ‡ÊéŒ ‚ ¬Í¡Ê ÿÊÇÿ Œ˝√ÿ •Á÷Á„Uà „UÊÃÊ „ÒU– øãŒ˝¬˝÷øÁ⁄UòÊ ª˝ãÕ (}/||-|})
∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
•Éʸ •ÕʸØ ¬Í¡ÊÿÊÇÿ Œ˝√ÿ–
•Éʸ ŒÊŸ mÊ⁄UÊ ˇÊÈÀ‹∑§Ê¥ ∑§Ë èÊË ¬Í¡Ê ∑§Ë ¡ÊÃË „ÒU óßU‚ Áfl·ÿ ◊¥ ¬k¬È⁄UÊáÊ (vÆw/x)
∑§Ê ÿ„U ¬l ¬˝◊ÊáÊ „ÒUó
(‹fláÊÊ¥∑ȧ‡Ê fl ◊ŒŸÊ¥∑ȧ‡Ê óÿ) ŒÊ flË⁄U ŸÊ⁄UŒ ∑§Ë ŒÎÁCU ◊¥ ¬«∏– ªÎ„USÕ ◊ÈÁŸ (•ÕʸØ
ˇÊÈÀ‹∑§) ∑§Ê fl‡Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸflÊ‹ (©UŸ ŸÊ⁄UŒ ¡Ë) ∑§Ê (ŒÊŸÊ¥ „UË ∑ȧ◊Ê⁄UÊ¥ Ÿ) •Ê‚ŸÊÁŒ Œ∑§⁄U
¬ÍÁ¡Ã Á∑§ÿÊ–
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vvy) —— 845}

ˇÊÈÀ‹∑§ŸÊêŸÊ ‚„U ¬Ííÿ‡ÊéŒÊ˘Á¬ ¬˝ÿÈíÿÃ √ÿfl„UÊ⁄‘U, ÃûÊSÿ •ÉʸŒÊŸÊÁŒŸÊ ¬ÍÁ¡Ãàfl◊ÊÉÊÎàÿ

÷flÃËÁà ôÊÿ◊˜– ˇÊÈÀ‹∑§Ê˘Á¬ ◊ÈÁŸÁfl‡Ê·áÊŸ ÿmÊ ªÎ„USÕ◊ÈÁŸÁfl‡Ê·áÊŸ √ÿfl„UÃÈZ ‡ÊÄÿÃ– •Ã∞fl
ˇÊÈÀ‹∑§fl˝ÃäÊÊÁ⁄UáÊ ŸÊ⁄UŒÊÿ ªÎ„USÕ◊ÈÁŸ óßUÁà Áfl‡ÊcÊáÊ¥ ‡ÊÊSòÊ·È ¬˝ÿÈQ¥§ ŒÎ‡ÿÃ– •òÊÊ⁄‘U∑§Êó
ˇÊÈÀ‹∑§SÃÈ flSòÊäÊÊ⁄UË fløÃ, ÃS◊Ò •ÉʸŒÊŸÊÁŒ∑§Ê Á∑˝§ÿÊ Á◊âÿÊàfl¬ÊÁ·∑Ò§fl– •òÊÊëÿÃó flSòÊ
äÊÊÁ⁄UàflŸ ˇÊÈÀ‹∑§Ê •¬ÍíÿÊ— ßUÁà Ÿ ∑§ŸÊÁ¬ ‡ÊÊSòÊfløŸŸ ‚◊âÿ¸Ã– ÿŒÁ¬ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄Uªã˝ Õ
(‡‹Ê∑§-24) ¬˝ÊQ  §◊˜ó
‚ª˝ãÕÊ⁄Uê÷Á„¥U‚ÊŸÊ¥ ‚¥‚Ê⁄UÊfløflÁøŸÊ◊˜–
¬ÊπÁá«UŸÊ¥ ¬È⁄US∑§Ê⁄UÊ ôÊÿ¥ ¬ÊπÁá«U◊Ê„UŸ◊˜––
∞ÃòÊÊÁ¬ Á◊âÿÊŒÎÁCU¡ŸÊŸÊ◊fl ª˝„UáÊ¥ ∑§Êÿ¸◊˜, Ÿ ÃÈ ‚êÿÇŒÎCUËŸÊ¥ ˇÊÈÀ‹∑§ÊŒËŸÊ◊˜– flSÃÈÃSÃÈ
⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-17) ‚ÊäÊÁ◊¸¡ŸÊŸ˜ ¬˝Áà flÊà‚ÀÿªÈáÊäÊÊÁ⁄UáÊÊ ÿÕÊÿÊÇÿ¥
¬˝ÁìÁûÊ—, ‚à∑§Ê⁄UÊÁŒ∑§Ê ∑§⁄UáÊËÿàÿfl ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó

√ÿfl„UÊ⁄U ◊¥ ˇÊÈÀ‹∑§ ¡Ë ∑§ ŸÊ◊ ∑§ ‚ÊÕ (¬„U‹) ¬Ííÿ ‡ÊéŒ ∑§Ê ¬˝ÿÊª Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU,
fl„U ©UŸ∑§ •Éʸ-ŒÊŸ •ÊÁŒ mÊ⁄UÊ ¬ÍÁ¡Ã Á∑§ÿ ¡ÊŸ ∑§ •ÊäÊÊ⁄U ¬⁄U „UÊÃÊ „ÒU– ˇÊÈÀ‹∑§ ∑§Ê ◊ÈÁŸ
Áfl‡Ê·áÊ ‚ ÿÊ ªÎ„USÕ◊ÈÁŸ Áfl‡ÊcÊáÊ ‚ ‚ê’ÊäÊŸ/√ÿfl„UÊ⁄U Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU– ßU‚ËÁ‹∞
ˇÊÈÀ‹∑§fl˝ÃäÊÊ⁄UË ŸÊ⁄UŒ ∑§ Á‹∞ ªÎ„USÕ◊ÈÁŸ óÿ„U Áfl‡ÊcÊáÊ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ¬˝ÿÈQ§ „ÈU•Ê Á◊‹ÃÊ „ÒU– ÿ„UÊ°
ÿ„U ‡Ê¥∑§Ê „ÒUó ˇÊÈÀ‹∑§ ÃÊ flSòÊäÊÊ⁄UË „UÊÃ „Ò¥U, ©UŸ∑§ Á‹∞ •ÉʸŒÊŸ •ÊÁŒ Á∑˝§ÿÊ Á◊âÿÊàfl¬Ê·∑§
„UË „UÊªË– •’ (©U¬ÿȨ̀Q§ ‡Ê¥∑§Ê ∑§Ê) ©UûÊ⁄U ÁŒÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó flSòÊäÊÊ⁄UË „UÊŸ ‚ ˇÊÈÀ‹∑§ •¬Ííÿ
„ÒU¥ó ∞‚Ê Á∑§‚Ë èÊË ‡ÊÊSòÊËÿ fløŸ ‚ ‚◊Áոà Ÿ„UË¥ „UÊÃ Ê– •ÊÒ⁄U, ¡Ê ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U (‡‹Ê∑§-
wy) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““•Ê⁄Uê÷, ¬Á⁄Uª˝„U fl Á„¥U‚ÊÁŒ ¬Ê¬Ê¥ ‚ ¡Ê ‚Á„Uà „Ò¥U, •ÊÒ⁄U ‚¥‚Ê⁄U ∑§ •ÊflÃÊZ (Á◊âÿÊàflÊÁŒ)
∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ÷≈U∑§ ⁄U„U „Ò¥U, ∞‚ ¬Êπá«UË (Á◊âÿÊfl‡ÊË) ‚ÊäÊÈ•Ê¥ ∑§Ê ¬˝ÁìÁûÊ ÿÊŸË ‚à∑§Ê⁄U
•ÊÁŒ ∑§⁄UŸÊ ¬Êπá«U ◊Í…∏UÃÊ „ÒU–””
ÿ„UÊ° Á◊âÿÊŒÎÁCU ∑§Ê „UË ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞, Ÿ Á∑§ ‚êÿÇŒÎÁCU ˇÊÈÀ‹∑§ •ÊÁŒ ∑§Ê– flSÃÈ×
⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-v|) ◊¥ ÃÊ ÿ„U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ‚ÊäÊ◊˸ ¡ŸÊ¥ ∑§ ¬˝ÁÃ
flÊà‚ÀÿªÈáÊäÊÊ⁄UË ∑§Ê ÿÕÊÿÊÇÿ ‚à∑§Ê⁄U •ÊÁŒ ¬˝ÁìÁûÊ ∑§⁄UŸË „UË øÊÁ„U∞ó
{846 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

SflÿÍâÿÊã¬˝Áà ‚Œ˜÷Êfl‚ŸÊÕʬÃ∑Ò§Ãfl—–
¬˝ÁìÁûÊÿ¸ÕÊÿÊÇÿ¥ flÊà‚Àÿ◊Á÷‹cÿÃ––
Á∑§@, ‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸSÿÒfl ¬Í¡ÊÿÊÇÿÃÊ ÷flÁÃ, •Ã— ŒflŒÊŸflÊÁŒÁ÷— ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ¥ ŒÎC˜UflÒfl
ÃhÊÁ⁄UáÊ¥ ¬˝Áà •ÉÊʸÁŒ∑¥§ ¬Í¡Ÿ¥ flÊ ÁfläÊËÿÃ– ©UQ¥§ ø ∑ȧãŒ∑ȧãŒÊøÊÿ¸áÊ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-
33) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó
∑§À‹Êáʬ⁄¥U¬⁄UÿÊ ∑§„¥UÁà ¡ËflÊ Áfl‚Èh‚ê◊ûÊ¥–
‚ê◊g¥‚áÊ⁄UÿáÊ¥ •ÇÉÊÁŒ ‚È⁄UÊ‚È⁄‘U ‹Ê∞––
•Ã— ÿ˘Á¬ ‚êÿÇŒÎCUÿ— ‚ÊäÊÊÁ◊¸∑§Ê— ˇÊÈÀ‹∑§ÊŒÿ—, Ã ‚fl¸ •ÉʸŒÊŸÊ„Uʸ—, ¬Í¡ÊÿÊÇÿÊ—
ßUÁà üÊhÊÃ√ÿ◊˜– Á∑§@, ÿÁŒ ‚flSòÊ‚êÿÇŒÎÁCU¡ŸÊŸ˜ ¬˝Áà ‚ê◊ÊŸÊŒ⁄U¬Í¡ÊÁŒ∑¥§ ◊Í…Uàfl¥ SflËÁ∑˝§ÿÃ,
ÃÁ„¸U ÃËÕ¸∑§⁄UÊáÊÊ¥ ª÷¸¡ã◊∑§ÀÿÊáÊ∑§·È •CUº˝√ÿáÊ ¬Í¡Ê‚ê◊ÊŸÊÁŒ∑§Ãʸ ‚ÊÒäÊ◊¸ãº˝Ê˘Á¬ Á◊âÿÊŒÎÁCU—
¬˝‚ííÿÖ

““•¬Ÿ ‚ÊäÊÁ◊¸∑§Ê¥ ∑§ ‚◊Í„U ∑§ ¬˝Áà ¿U‹-∑§¬≈U ⁄UÁ„Uà ÃÕÊ ‚ŸÊÕ÷Êfl ‚ ÿÕÊÿÊÇÿ
•ÊŒ⁄U-‚ê◊ÊŸ ∑§⁄UŸÊ “flÊà‚Àÿ” „ÒU–””
•ÊÒ⁄U, ¬Í¡Ê ∑§Ë ÿÊÇÿÃÊ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ë „UË „ÒU, ßU‚Á‹∞ Œfl-ŒÊŸ •ÊÁŒ mÊ⁄UÊ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ
∑§Ê Œπ∑§⁄U „UË ©U‚∑§ äÊÊ⁄U∑§ ∑§ ¬˝Áà •ÉʸŒÊŸ ÿÊ ¬Í¡Ÿ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– üÊË∑ȧãŒ∑ȧãŒÊøÊÿ¸ Ÿ
Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-xx) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó
““÷√ÿ ¡Ëfl ∑§ÀÿÊáÊ-‚◊Í„U ∑§ ‚ÊÕ ÁŸŒÊ·¸ ‚êÿÄàfl ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊÃ  „ÒU¥, ßU‚Á‹∞ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ
M§¬Ë ⁄UàŸ ∑§Ê ‹Ê∑§ ◊¥ Œfl-ŒÊŸflÊ¥ mÊ⁄UÊ (÷Ë) •äʸ ÁŒÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚Á‹∞, ¡Ê ÷Ë ‚êÿÇŒÎÁCU ‚ÊäÊ◊˸ ˇÊÈÀ‹∑§ •ÊÁŒ „Ò¥U, fl ‚÷Ë •ÉʸŒÊŸ ∑§ ÿÊÇÿ „Ò¥U, ¬Í¡Ê
∑§ ÿÊÇÿ „Ò¥U ó∞‚Ê üÊhÊŸ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– •ÊÒ⁄U, ÿÁŒ ‚flSòÊ ‚êÿÇŒÎÁc≈U ¡ŸÊ¥ ∑§ ¬˝Áà ‚ê◊ÊŸ-
•ÊŒ⁄U-¬Í¡Ê •ÊÁŒ ∑§⁄UŸ ∑§Ê ◊Í…∏UÃÊ ◊ÊŸÊ ¡Êÿ ÃÊ ÃËÕZ∑§⁄UÊ¥ ∑§ ª÷¸-¡ã◊ÊÁŒ ∑§ÀÿÊáÊ∑§Ê¥ ◊¥ •CU
Œ˝√ÿ ‚ ¬Í¡Ê-‚ê◊ÊŸÊÁŒ ∑§⁄UŸflÊ‹Ê ‚ÊÒäÊ◊̧ãŒ˝ ÷Ë Á◊âÿÊŒÎÁCU ◊ÊŸÊ ¡Ê∞ªÊ–
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vvy) —— 847}

ª÷¸¡ã◊∑§ÀÿÊáÊ∑§·È üÊÊfl∑Ò§⁄UÁ¬ •ÉʸŒÊŸ¥ ÁfläÊËÿÃ ∞fl– Á∑¥§ Ã üÊÊfl∑§Ê—, ∑§ÀÿÊáÊ-

◊„UÊà‚flÊŸÈDUÊŸ‚ê¬ÊŒÁÿÃÊ⁄U— ‚ÊäÊȪáÊ— ¬˝ÁÃDUÊøÊÿʸp Á◊âÿÊŒÎCUÿ— ‚ÁãÃ? ∑§Õ◊Á¬ ŸÒfl Ã
Á◊âÿÊŒÎCUÿ— SflËÁ∑˝§ÿãÃ– ∞fl¥ ‚êÿª˜ ÁfløÊÿ¸, ‡ÊÊSòÊÊŸÈ‚Ê⁄¥U ¬Ífl¸∑˝§◊ʪì⁄Uê¬⁄UÊŸÈ‚Ê⁄¥U ø ‚flʸ—
fl㌟Ê-¬Í¡Ê-•ÉʸŒÊŸÊÁŒÁ∑˝§ÿÊ— ÿÕÊfl‚Ê⁄¥U ‚ê¬ÊŒŸËÿÊ—– ßUàÿ‹¥ ÁflSÃ⁄‘UáÊ–
•Êª◊L§Áø⁄Uʪ◊üÊhUÊŸÿÈQ§Ê ¡ËflÊ˘SÃËÁà ôÊÿ—– •Êª◊SflM§¬¥ ÁŸÿ◊‚Ê⁄‘U (ªÊÕÊ-8)
ÁŸÁŒ¸CU◊ó
˜
ÃS‚ ◊È„UǪŒflÿáÊ¥ ¬È√flʬ⁄UŒÊ‚Áfl⁄UÁ„Uÿ¥ ‚Èh¥U–
•Êª◊Á◊ÁŒ ¬Á⁄U∑§Á„Uÿ¥ ÃáÊ ŒÈ ∑§Á„UÿÊ „Ufl¥Áà ÃìÊàÕÊ––
äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 3, π¥«U-1, ÷ʪ-2, ‚Í. 2, ‡‹Ê∑§ 9-11, ¬Î. 12-13) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó
¬Íflʸ¬⁄UÁflL§hUÊŒ√ÿ¸¬ÃÊ ŒÊ·‚¥„UÃ—–
lÊÃ∑§— ‚fl¸÷ÊflÊŸÊ◊ÊåÃ√ÿÊNÁÃ⁄Uʪ◊—––

ª÷¸-¡ã◊ ∑§ÀÿÊáÊ∑§Ê¥ ◊¥ üÊÊfl∑§ ÷Ë •ÉʸŒÊŸ ∑§⁄UÃ „UË „Ò¥U– ÄÿÊ fl üÊÊfl∑§ ÃÕÊ (©UQ§)
∑§ÀÿÊáÊ◊„UÊà‚flÊ¥ ∑§ •ŸÈDUÊŸ ∑§⁄UÊŸflÊ‹ ‚ÊäÊȪáÊ ÃÕÊ ¬˝ÁÃDUÊøÊÿ¸ óÿ (‚÷Ë) Á◊âÿÊŒÎÁCU „Ò¥U?
fl Á∑§‚Ë Ã⁄U„U ÷Ë Á◊âÿÊŒÎÁCU Ÿ„UË¥ ◊ÊŸ ¡ÊÃ– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ‚êÿ∑˜§ ÁfløÊ⁄U ∑§⁄U, ‡ÊÊSòÊÊŸÈM§¬, ÃÕÊ
¬„U‹ ‚ ø‹Ë •Ê ⁄U„UË ¬⁄Uê¬⁄UÊ ∑§ •ŸÈM§¬ ‚÷Ë fl㌟Ê-¬Í¡Ê-•ÉʸŒÊŸ •ÊÁŒ Á∑˝§ÿÊ∞° •fl‚⁄U-
¬˝‚¥ªÊ¥ ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞– •’ ßUÃŸÊ „UË ∑§„UŸÊ ¬ÿʸåà „Ò–
•Êª◊-üÊhUÊŸ ‚ ÿÈQ§ ¡Ëfl •Êª◊L§Áø „ÒU óÿ„U ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– •Êª◊ ∑§Ê SflM§¬
ÁŸÿ◊‚Ê⁄U (ªÊÕÊ-}) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““©UŸ (Á¡Ÿãº˝) ∑§ ◊Èπ ‚ ÁŸ∑§‹Ë „ÈU߸U flÊáÊË, ¡Ê ¬Íflʸ¬⁄UŒÊcÊ (Áfl⁄UÊäÊ) ‚ ⁄UÁ„Uà fl
‡ÊÈhU „ÒU, ©U‚ “•Êª◊” ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚◊¥ ÃûflÊÕ¸ ∑§Ê ∑§ÕŸ (ÁŸM§¬áÊ) „ÒU–””
äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. x, π¥«U-v, ÷ʪ-w, ‚Í. w, ‡‹Ê∑§ ~-vv, ¬Î. vw-vx) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¬Íflʸ¬⁄U-Áfl⁄UÊäÊ •ÊÁŒ ŒÊ·Ê¥ ∑§ ‚◊Í„U ‚ ⁄UÁ„Uà •ÊÒ⁄U ‚ê¬Íáʸ ¬ŒÊÕÊZ ∑§ lÊÃ∑§ fløŸ ∑§Ê
“•Êª◊” ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞ •ÊÒ⁄U Á¡‚Ÿ ¡ã◊, ¡⁄UÊ •ÊÁŒ •ΔUÊ⁄U„U ŒÊcÊÊ¥ ∑§Ê ŸCU∑§⁄U ÁŒÿÊ „ÒU, ©U‚
“•ÊåÔ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–””
{848 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Êª◊Ê NÊÊåÃfløŸ◊ÊåÃ¥ ŒÊ·ˇÊÿ¥ ÁflŒÈ—–

àÿQ§ŒÊ·Ê˘ŸÎÃ¥ flÊÄÿ¥ Ÿ ’˝ÍÿÊhUàfl‚ê÷flÊØ––
⁄UʪÊmUÊ mU·ÊmUÊ ◊Ê„UÊmUÊ flÊÄÿ◊ÈëÿÃ sŸÎÃ◊˜–
ÿSÿ ÃÈ ŸÒÃ ŒÊ·Ê—, ÃSÿÊŸÎÃ∑§Ê⁄UáÊ¥ ŸÊÁSÖ–
ãÿÊÿŒËÁ¬∑§Êª˝ãÕ (3/73) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó “•ÊåÃflÊÄÿÁŸ’ãäÊŸ◊Õ¸ôÊÊŸ◊ʪ◊—–
⁄UÊ¡flÊÁø∑§ (1/12/7) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó ““•ÊåÃŸ Á„U ˇÊËáÊŒÊ·áÊ ¬˝àÿˇÊôÊÊŸŸ ¬˝áÊËà •Êª◊Ê
÷flÁÃ, Ÿ ‚fl¸—– ÿÁŒ ‚fl¸— SÿÊØ •Áfl‡Ê·— SÿÊØ–””
Á∑§@, “•Êª◊L§Áø”-¬Œ¥ ‚êÿÄàflÁfl‡Ê·¥ ‚ÍøÿÁÖ ∑ ø ‚êÿÄàflÁfl‡Ê·Ê—? •Êª◊L§Áø-
⁄Uʪ◊‚êÿÄàfl¥ flÊ, ÃàSflM§¬¥ ø Á∑§◊˜? ©UëÿÃó ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ (3/36/2) Œ‡Ê¸ŸÊÿ¸÷ŒÁŸM§¬áÊ-
◊Êäÿ◊Ÿ Œ‡ÊÁfläÊÊ— ‚êÿÇŒÎCUÿ— SflË∑ΧÃÊ—ó

““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¡Ê ŒÊ·⁄UÁ„Uà „UÊÃÊ „ÒU, fl„U •‚àÿ fløŸ Ÿ„UË¥ ’Ê‹ÃÊ, ÄÿÊ¥Á∑§ ©U‚∑§ •‚àÿ
’Ê‹Ÿ ∑§Ê ∑§Ê߸U ∑§Ê⁄UáÊ „UË ‚ê÷fl Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–””
““⁄Uʪ ‚, mU· ‚ ÿÊ ◊Ê„U ‚ •‚àÿ fløŸ ’Ê‹Ê ¡ÊÃÊ „ÒU, ¬⁄UãÃÈ Á¡‚∑§ ÿ ⁄UʪÊÁŒ ŒÊ·
Ÿ„UË¥ „Ò¥U, ©U‚∑§ •‚àÿ fløŸ ’Ê‹Ÿ ∑§Ê ∑§Ê߸U ∑§Ê⁄UáÊ Ÿ„UË¥ ¬ÊÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
ãÿÊÿŒËÁ¬∑§Ê ª˝ãÕ (x/|x) ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““•Êåà ∑§ flÊÄÿ ∑§ •ŸÈM§¬ •Õ¸-
ôÊÊŸ ∑§Ê “•Êª◊” ∑§„UÃ „Ò¥U–””
⁄UÊ¡flÊÁø∑§ (v/vw/|) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““Á¡‚∑§ ‚◊Sà ŒÊcÊ ˇÊËáÊ „UÊ ªÿ „Ò¥U, ∞‚
¬˝àÿˇÊôÊÊÁŸÿÊ¥ mUÊ⁄UÊ ¬˝áÊËà ‡ÊÊSòÊ „UË •Êª◊ „Ò¥U, (•ãÿ) ‚’ Ÿ„UË¥– ÄÿÊ¥Á∑§ ÿÁŒ ∞‚Ê Ÿ „UÊ ÃÊ
•Êª◊ fl •ŸÊª◊ ◊¥ ∑§Ê߸U ÷Œ Ÿ„UË¥ ⁄U„U ¡Ê∞ªÊ–””
•ÊÒ⁄U “•Êª◊L§Áø” ÿ„U ¬Œ ÁflÁ‡ÊCU ‚êÿÄàfl ∑§Ê ‚Íø∑§ „ÒU– ‚êÿÄàfl ∑§ fl ÷Œ ∑§ÊÒŸ ‚
„ÒU¥? •Êª◊L§Áø ÿÊ •Êª◊‚êÿÄàfl, ßUŸ∑§Ê SflM§¬ ÄÿÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥U– ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ (x/x{/w)
◊¥ Œ‡Ê¸ŸÊÿ¸ ∑§ ÷ŒÊ¥ ∑§ ÁŸM§¬áÊ ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ Œ‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ‚êÿÇŒÎÁCU ◊ÊŸ ªÿ „Ò¥Uó
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vvy) —— 849}

““•ÊôÊÊ◊ʪÊ¸¬Œ‡Ê‚ÍòÊ’Ë¡‚¥ˇÊ¬ÁflSÃÊ⁄UÊÕʸflªÊ…U¬⁄U◊ÊflªÊ…UL§Áø÷ŒÊØ– ÃòÊ ÷ªflŒ„¸Uà‚fl¸ôÊ-

¬˝áÊËÃÊôÊÊ◊ÊòÊÁŸÁ◊ûÊüÊhUÊŸÊ •ÊôÊÊL§øÿ—– ÁŸ—‚XU◊ÊˇÊ◊ʪ¸üÊfláÊ◊ÊòÊ¡ÁŸÃL§øÿÊ ◊ʪ¸L§øÿ—– ÃËÕ¸∑§⁄U-
’‹ŒflÊÁŒ‡ÊÈèÊøÁ⁄UÃÊ¬Œ‡Ê„UÃÈ∑§üÊhUÊŸÊ ©U¬Œ‡ÊL§øÿ—– ¬˝fl˝íÿÊ◊ÿʸŒÊ¬˝M§¬áÊÊøÊ⁄U‚ÍòÊüÊfláÊ◊ÊòÊ-
‚◊ÈŒ÷ ˜ ÃÍ ‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸÊ— ‚ÍòÊL§øÿ—– ’Ë¡¬Œª˝„UáʬÍfl∑¸ §‚͡◊ÊÕ¸ÃûflÊÕ¸üÊhUÊŸÊ ’Ë¡L§øÿ—– ¡ËflÊÁŒ¬ŒÊÕ¸‚◊Ê‚-
‚¥’ÊäÊŸ‚◊ÈŒ˜÷ÍÃüÊhUÊŸÊ— ‚¥ˇÊ¬L§øÿ—– •XU¬Ífl¸Áfl·ÿ¡ËflÊlÕ¸ÁflSÃÊ⁄U¬˝◊ÊáÊŸÿÊÁŒÁŸM§¬áÊÊ¬‹éäÊüÊhUÊŸÊ
ÁflSÃÊ⁄UL§øÿ—– fløŸÁflSÃÊ⁄UÁfl⁄UÁ„UÃÊÕ¸ª„˝ UáÊ¡ÁŸÃ¬˝‚ÊŒÊ •Õ¸L§øÿ—– •ÊøÊ⁄UÊÁŒ-mUÊŒ‡ÊÊXUÊÁ÷ÁŸÁflCUüÊhUÊŸÊ
•flªÊ…UL§øÿ—– ¬⁄U◊ÊflÁäÊ∑§fl‹ôÊÊŸŒ‡Ê¸Ÿ¬˝∑§ÊÁ‡ÊáËflÊŒ˜ÿÕ¸Áfl·ÿÊà◊¬˝‚ʌʗ ¬⁄U◊ÊflªÊ…UL§øÿ—–””
•ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊ÎÃ (2/62) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
•ÊôÊÊ◊ʪÊ¸¬Œ‡ÊÊÕ¸’Ë¡‚¥ˇÊ¬‚ÍòÊ¡Ê— –
ÁflSÃÊ⁄U¡ÊflªÊ…UÊ‚ÊÒ ¬⁄U◊Ê Œ‡ÊäÊÁà ŒÎ∑˜§––

““•ÊôÊÊL§Áø, ◊ʪ¸L§Áø, ©U¬Œ‡ÊL§Áø, ‚ÍòÊL§Áø, ’Ë¡L§Áø, ‚¥ˇÊ¬L§Áø, ÁflSÃÊ⁄UL§Áø, •Õ¸L§Áø,

•flªÊ…∏UL§Áø, ¬⁄U◊ÊflªÊ…∏UL§Áø óßUŸ ÷ŒÊ¥ ‚ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ Œ‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „UÊÃÊ „ÒU– ‚fl¸ôÊ ∑§Ë •ÊôÊÊ
∑§Ê ◊ÈÅÿ ◊ÊŸ∑§⁄U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê ¬˝Êåà „ÈU∞ “•ÊôÊÊL§Áø” „ÒU– •¬Á⁄Uª˝„UË ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§ üÊfláÊ ◊ÊòÊ ‚
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê ¬˝Êåà „ÈU∞ “◊ʪ¸L§Áø” „ÒU– ÃËÕ¸VU⁄U fl ’‹Œfl •ÊÁŒ ∑§ øÁ⁄UòÊ ∑§ ©U¬Œ‡Ê ∑§Ê
‚ÈŸ∑§⁄U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ “©U¬Œ‡ÊL§Áø” „ÒU¥– ŒËˇÊÊ •ÊÁŒ ∑§ ÁŸM§¬∑§ •ÊøÊ⁄UÊ¥ª
•ÊÁŒ ‚ÍòÊÊ¥ ∑§ ‚ÈŸŸ ◊ÊòÊ ‚ Á¡ã„¥U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ „ÈU•Ê „ÒU, fl “‚ÍòÊL§Áø” „ÒU¥– ’Ë¡ ¬ŒÊ¥ ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ ‚
Á¡ã„U¥ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „ÈUßU¸ fl “’Ë¡L§Áø” „ÒU–¥ ¡ËflÊÁŒ ¬ŒÊÕÊ¥¸ ∑§ ‚¥ˇÊ¬ ∑§ÕŸ ‚ „UË ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ
∑§Ê ¬˝Êåà „UÊŸ flÊ‹ “‚¥ˇÊ¬L§Áø” „Ò¥U– •¥ª ¬Ífl¸ ∑§ Áfl·ÿ, ¬˝◊ÊáÊŸÿ •ÊÁŒ ∑§Ê ÁflSÃÊ⁄U ∑§ÕŸ ‚
Á¡ã„¥U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ „ÈU•Ê „ÒU, fl “ÁflSÃÊ⁄UL§Áø” „ÒU¥– fløŸ ÁflSÃÊ⁄U ∑§ Á’ŸÊ ∑§fl‹ •Õ¸ ª˝„UáÊ ‚ Á¡ã„¥U
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ „ÈU•Ê „ÒU, fl “•Õ¸L§Áø” „Ò¥U– •ÊøÊ⁄Ê¥ª •ÊÁŒ mUÊŒ‡ÊÊ¥ª ◊¥ Á¡Ÿ∑§Ê üÊhUÊŸ •ÁÌ΅∏U „ÒU, fl
“•flªÊ…∏UL§Áø” „ÒU¥– ¬⁄U◊ÊflÁäÊ ∑§fl‹ôÊÊŸŒ‡Ê¸Ÿ ‚ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ¡ËflÊÁŒ ¬ŒÊÕ¸ Áfl·ÿ∑§ ¬˝∑§Ê‡Ê ‚
Á¡Ÿ∑§Ë •Êà◊Ê Áfl‡ÊÈhU „ÒU, fl “¬⁄U◊ÊflªÊ…∏UL§Áø” „ÒU–””
•ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà (w/{w) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““•ÊôÊÊL§Áø, ◊ʪ¸L§Áø, ©U¬Œ‡ÊL§Áø, •Õ¸L§Áø, ’Ë¡L§Áø, ‚¥ˇÊ¬L§Áø, ‚ÍòÊL§Áø, ÁflSÃÊ⁄UL§Áø,
•flªÊ…∏UL§Áø fl ¬⁄U◊ÊflªÊ…∏L§Áø óÿ Œ‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë ‚êÿÇŒÎÁCUÿÊ° „Ò¥U–””
{850 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§ 11-14) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó

•ÊôÊÊ◊ʪ¸‚◊ÈŒ˜÷fl◊ȬŒ‡ÊÊà‚ÍòÊ’Ë¡‚¥ˇÊ¬ÊØ –
ÁflSÃÊ⁄UÊÕʸèÿÊ¥ ÷fl◊fl¬⁄U◊ÊflÊÁŒªÊ…¥U ø––
•ÊôÊÊ‚êÿÄàfl◊ÈQ¥§ ÿŒÈà ÁflL§ÁøÃ¥ flËÃ⁄UʪÊôÊÿÒfl,
àÿÄê˝ãÕ¬˝¬@¥ Á‡Êfl◊◊Îìե üÊgäÊã◊Ê„U‡ÊÊãÃ—–
◊ʪ¸üÊhUÊŸ◊Ê„ÈU— ¬ÈL§·fl⁄U¬È⁄UÊáÊÊ¬Œ‡ÊÊ¬¡ÊÃÊ,
ÿÊ ‚¥ôÊʟʪ◊ÊÁéäʬ˝‚ÎÁÃÁ÷L§¬Œ‡ÊÊÁŒ⁄UÊŒÁ‡Ê ŒÎÁCU—––
•Ê∑§áÿʸøÊ⁄U‚ÍòÊ¥ ◊ÈÁŸø⁄UáÊÁfläÊ— ‚ÍøŸ¥ üÊgäÊÊŸ—,
‚ÍQ§Ê‚ÊÒ ‚ÍòÊŒÎÁCUUŒÈ¸⁄UÁäʪ◊ªÃ⁄UÕ¸‚ÊÕ¸Sÿ ’Ë¡Ò—–
∑Ò§ÁpîÊÊÃÊ¬‹éäÊ⁄U‚◊‡Ê◊fl‡ÊÊŒ˜’Ë¡ŒÎÁCU— ¬ŒÊÕʸŸ˜,
‚¥ˇÊ¬áÊÒfl ’ÈŒ˜äflÊ L§Áø◊ȬªÃflÊŸ˜ ‚ÊäÊÈ ‚¥ˇÊ¬ŒÎÁCU—––
•Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§ vv-vy) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““fl„U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ •ÊôÊÊ‚◊Èjfl, ◊ʪ¸‚◊Èjfl, ©U¬Œ‡Ê‚◊ÈŒ÷ ˜ fl, ‚ÍòÊ‚◊Èjfl, ’Ë¡‚◊Èjfl,
‚¥ˇÊ¬‚◊Èjfl, ÁflSÃÊ⁄U‚◊Èjfl, •Õ¸‚◊Èjfl, •flªÊ…∏U •ÊÒ⁄U ¬⁄U◊ÊflªÊ…∏U, ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ Œ‚ ¬˝∑§Ê⁄U
∑§Ê „ÒU–””
““Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„U ∑§ ©U¬‡ÊÊãà „UÊŸ ‚ ª˝ãÕ-üÊfláÊ ∑§ Á’ŸÊ ∑§fl‹ flËÃ⁄Uʪ ÷ªflÊŸ˜ ∑§Ë •ÊôÊÊ
‚ „UË ¡Ê Ãûfl üÊhUÊŸ ©Uà¬ãŸ „UÊÃÊ „ÒU ©U‚ “•ÊôÊÊ‚êÿÄàfl” ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– Œ‡Ê¸Ÿ-◊Ê„U ∑§Ê ©U¬‡Ê◊
„UÊŸ ‚ ª˝ãÕ-üÊfláÊ ∑§ Á’ŸÊ ¡Ê ∑§ÀÿÊáÊ∑§Ê⁄UË ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê üÊhUÊŸ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚ “◊ʪ¸‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ”
∑§„UÃ „Ò¥U– ÁÃ⁄‘U‚ΔU ‡Ê‹Ê∑§Ê ¬ÈL§·Ê¥ ∑§ ¬È⁄UÊáÊ (flÎûÊÊãÃ) ∑§ ©U¬Œ‡Ê ‚ ¡Ê ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ (ÃûflüÊhUÊŸ)
©Uà¬ãŸ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚ ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§Ê ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹ •Êª◊ M§¬ ‚◊Ⱥ˝ ◊¥ ¬˝flËáÊ ªáÊäÊ⁄U ŒflÊÁŒ
Ÿ “©U¬Œ‡Ê ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” ∑§„UÊ „ÒU–””
““◊ÈÁŸ ∑§ øÊÁ⁄UòÊ (‚∑§‹øÊÁ⁄UòÊ) ∑§ •ŸÈDUÊŸ ∑§Ê ‚ÍÁøà ∑§⁄UŸ flÊ‹ •ÊøÊ⁄U ‚ÍòÊ ∑§Ê ‚ÈŸ∑§⁄U
¡Ê ÃûflüÊhUÊŸ „UÊÃ Ê „ÒU, ©U‚ ©UûÊ◊ “‚ÍòÊ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– Á¡Ÿ ¡ËflÊÁŒ ¬ŒÊÕÊZ ∑§ ‚◊Í„U ∑§Ê
•ÕflÊ ªÁáÊÃÊÁŒ Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ê ôÊÊŸ ŒÈ‹è¸ Ê „ÒU, ©UŸ∑§Ê Á∑§ã„UË¥ ’Ë¡ ¬ŒÊ¥ ∑§ mUÊ⁄UÊ ôÊÊŸ ¬˝Êåà ∑§⁄UŸ flÊ‹
÷√ÿ ¡Ëfl ∑§ ¡Ê Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„UŸËÿ ∑§ •‚ÊäÊÊ⁄UáÊ ©U¬‡Ê◊fl‡Ê ÃûflüÊhUÊŸ „UÊÃ Ê „ÒU, ©U‚ “’Ë¡ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ”
∑§„UÃ „ÒU¥– ¡Ê ÷√ÿ ¡Ëfl ¬ŒÊÕÊZ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ‚¥ˇÊ¬ ◊¥ „UË ¡ÊŸ ∑§⁄U∑§ ÃûflüÊhUÊŸ (‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ) ∑§Ê
¬˝Êåà „ÈU•Ê „ÒU, ©U‚∑§ ©U‚ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê “‚¥ˇÊ¬ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vvy) —— 851}

ÿ— üÊÈàflÊ mUÊŒ‡ÊÊXUË¥ ∑ΧÃL§Áø⁄UÕ Ã¥ ÁflÁhU ÁflSÃÊ⁄UŒÎÁC¥U,

‚¥¡ÊÃÊÕʸà∑ȧÃÁpà¬˝fløŸfløŸÊãÿãÃ⁄‘UáÊÊÕ¸ŒÎÁCU— –
ŒÎÁCU— ‚ÊXUÊXU’Ês¬˝fløŸ◊flªÊsÊÁàÕÃÊ ÿÊflªÊ…UÊ,
∑Ò§flÀÿÊ‹ÊÁ∑§ÃÊÕ¸ L§ÁøÁ⁄U„U ¬⁄U◊ÊflÊÁŒªÊ…UÁà üÊ…UÊ––
©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ (74/439-49) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
•ÊôÊÊ◊ʪÊ̧¬Œ‡ÊÊàÕ¥ ‚ÍòÊ’Ë¡‚◊Èjfl◊˜–
‚¥ˇÊ¬ÊÁmUSÃÎÃ⁄UÕʸìÊÊflÊåÃ◊flªÊ…U∑§◊˜ –
¬⁄U◊ÊlflªÊ…¥U ø ‚êÿÄàfl¥ Œ‡ÊäÊÊÁŒÃ◊˜––
‚fl¸ôÊÊôÊÊÁŸÁ◊ûÊŸ ·«˜Uº˝√ÿÊÁŒ·È ÿÊ L§Áø—–
‚ÊôÊÊ ÁŸS‚¥ªÁŸ‡ø‹¬ÊÁáʬÊòÊàfl‹ˇÊáÊ—––
◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ßUÁà üÊÈàflÊ ÿÊ L§Áø◊ʸª¡
¸ Ê àfl‚ÊÒ–
ÁòÊ·ÁCU¬ÈL§·ÊŒËŸÊ¥ ÿÊ ¬È⁄UÊáʬ˝M§¬áÊÊØ––
““¡Ê ÷√ÿ ¡Ëfl ’Ê⁄U„U •¥ªÊ¥ ∑§Ê ‚ÈŸ∑§⁄U ÃûflüÊhUÊŸË „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚ “ÁflSÃÊ⁄U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ”
‚ ÿÈQ§ ¡ÊŸÊ– •¥ª’Ês •Êª◊Ê¥ ∑§Ê ¬…U∏ Á’ŸÊ ÷Ë ©UŸ◊¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§‚Ë ¬ŒÊÕ¸ ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ ‚ ¡Ê
•Õ¸üÊhUÊŸ „UÊÃ Ê „ÒU, fl„U “•Õ¸‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– •¥ªÊ¥ ∑§ ‚ÊÕ •¥ª’Ês üÊÈà ∑§Ê •flªÊ„UŸ
∑§⁄U∑§ ¡Ê ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ©Uà¬ãŸ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚ “•flªÊ…∏U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” ∑§„UÃ „Ò¥U– ∑§fl‹ôÊÊŸ ∑§ mUÊ⁄UÊ
Œπ ªÿ ¬ŒÊÕÊZ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ¡Ê L§Áø „UÊÃË „ÒU, fl„U ÿ„UÊ° “¬⁄◊ÊflªÊ…∏U‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” ŸÊ◊ ‚ ¬˝Á‚hU
„ÒU–””
©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ (|y/yx~-y~) ◊¥ ÷Ë ÿ„U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ©Uà¬ÁûÊ ∑§Ë •¬ˇÊÊ Œ‡Ê ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU ó•ÊôÊÊ, ◊ʪ¸, ©U¬Œ‡ÊÊàÕ,
‚ÍòÊ‚◊ÈŒ˜÷fl, ’Ë¡‚◊Èjfl, ‚¥ˇÊ¬¡, ÁflSÃÊ⁄U¡, •Õ¸¡, •flªÊ…∏U •ÊÒ⁄U ¬⁄U◊ÊflªÊ…∏U– ‚fl¸ôÊ Œfl ∑§Ë
•ÊôÊÊ ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ ‚ ¡Ê ¿U— º˝√ÿ •ÊÁŒ ◊¥ üÊhUÊ „UÊÃË „ÒU, ©U‚ “•ÊôÊÊ ‚êÿÄàfl” ∑§„UÃ „Ò¥U– ◊ÊˇÊ◊ʪ¸
¬Á⁄Uª˝„U⁄UÁ„Uà „ÒU, flSòÊ⁄UÁ„Uà „ÒU, •ÊÒ⁄U ¬ÊÁáʬÊòÊÃÊM§¬ „ÒU, óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê SflM§¬
‚ÈŸ∑§⁄U ¡Ê üÊhUÊŸ „UÊÃÊ „ÒU, fl„U “◊ʪ¸¡ ‚êÿÄàfl” „ÒU– ÁÃ⁄‘U‚ΔU ‡Ê‹Ê∑§Ê¬ÈL§·Ê¥ ∑§Ê ¬È⁄UÊáÊ ‚ÈŸŸ ‚
¡Ê ‡ÊËÉÊ˝ „UË üÊhUÊ ©Uà¬ãŸ „UÊ ¡ÊÃË „Ò,U fl„U “©U¬Œ‡Ê-‚◊ÈŒ˜ªÃ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” „ÒU–””
{852 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

üÊhUÊ ‚l— ‚◊Èà¬ãŸÊ ‚Ê¬Œ‡Ê‚◊ÈŒ˜ªÃÊ–

•ÊøÊ⁄UÊÅÿÊÁŒ◊ÊXUÊQ§Ã¬Ê÷ŒüÊÈÃº˝¸ÈÃ◊˜ ––
¬˝ÊŒÈ÷Í̧ÃÊ L§ÁøSÃíôÊÒ— ‚ÍòÊ¡Áà ÁŸM§åÿÃ–
ÿÊ ÃÈ ’Ë¡¬ŒÊŒÊŸ¬Ífl¸‚͡◊ÊÕ¸¡Ê L§Áø—––
’Ë¡¡Ê‚ÊÒ ¬ŒÊâÊʸŸÊ¥ ‚¥ˇÊ¬ÊÄàÿÊ ‚◊ÈŒ˜ªÃÊ–
ÿÊ ‚Ê ‚¥ˇÊ¬¡Ê ÿÊãÿÊ ÃSÿÊ ÁflSÃÊ⁄U¡Ê ÃÈ ‚Ê––
¬˝◊ÊáÊŸÿÁŸˇÊ¬ÊlȬÊÿÒ⁄UÁÃÁflSÃÎÃÒ— –
•Õ¸◊ÊòÊ‚◊ʌʟ‚◊ÈàÕÊ L§Áø⁄UÕ¸¡Ê––
flÊÁÇflSÃ⁄¬Á⁄UàÿʪʌȬŒCÈU◊¸„UÊ◊Ã— –
•Õ¸◊ÊòÊ‚◊ʌʟ‚◊ÈàÕÊ L§Áø⁄UÕ¸¡Ê––
•XUÊXU’Ês‚jÊfl÷ÊflŸÊ× ‚◊ÈŒ˜ªÃÊ–
ˇÊËáÊ◊Ê„USÿ ÿÊ üÊhUÊ ‚ÊflªÊ…UÁà ∑§âÿÃ––
∑§fl‹Êflª◊Ê‹ÊÁ∑§ÃÊÁπ‹ÊÕ¸ªÃÊ L§Áø—–
¬⁄U◊ÊlflªÊ…UÊ˘‚ÊÒ üÊhÁà ¬⁄U◊Á·¸Á÷—––

““•ÊøÊ⁄UÊ¥ª •ÊÁŒ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ∑§„U „ÈU∞ ì ∑§ ÷Œ ‚ÈŸŸ ‚ ¡Ê ‡ÊËÉÊ˝ „UË üÊhUÊ ©Uà¬ãŸ „UÊÃË
„ÒU, fl„U “‚ÍòÊ¡ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” ∑§„U‹ÊÃÊ „ÒU– ¬ŒÊÕÊZ ∑§ ‚¥ˇÊ¬ ∑§ÕŸ ‚ ¡Ê üÊhUÊ „UÊÃË „ÒU, fl„U
“‚¥ˇÊ¬¡ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” „ÒU– ¬ŒÊÕÊZ ∑§ ÁflSÃÊ⁄U ∑§ÕŸ ‚ ¡Ê ¬˝◊ÊáÊ, Ÿÿ, ÁŸˇÊ¬ •ÊÁŒ ©U¬ÊÿÊ¥ ∑§ mUÊ⁄UÊ
•flªÊ„UŸ ∑§⁄U •¥ª, ¬Ífl¸ •ÊÁŒ ◊¥ ∑§„U „ÈU∞ ÃûflÊ¥ ∑§Ë üÊhUÊ „UÊÃ Ë „ÒU, fl„U “ÁflSÃÊ⁄U¡ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ”
∑§„U‹ÊÃÊ „ÒU– fløŸÊ¥ ∑§Ê ÁflSÃÊ⁄U ¿UÊ«∏∑§⁄U ◊„UÊ’ÈÁhU◊ÊŸ˜ ©U¬Œ‡Ê∑§ ‚ ¡Ê ∑§fl‹ •Õ¸ ◊ÊòÊ ∑§Ê ª˝„UáÊ
„UÊŸ ‚ üÊhUÊ ©Uà¬ãŸ „UÊÃË „ÒU, fl„U “•Õ¸¡ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” „ÒU– Á¡‚∑§Ê ◊Ê„UŸËÿ ∑§◊¸ ˇÊËáÊ „UÊ ªÿÊ
„ÒU, ∞‚ ◊ŸÈcÿ ∑§Ê •¥ª ÃÕÊ •¥ª’Ês ª˝ãÕÊ¥ ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ‚ ¡Ê üÊhUÊ ©Uà¬ãŸ „UÊÃË „ÒU, fl„U “•flªÊ…∏U
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” ∑§„U‹ÊÃÊ „ÒU– ∑§fl‹ôÊÊŸ ∑§ mUÊ⁄UÊ Œπ „ÈU∞ ‚◊Sà ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ë ¡Ê üÊhUÊ „UÊÃË „ÒU, ©U‚
“¬⁄U◊ÊflªÊ…∏U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” ∑§„UÃ „Ò,U ∞‚Ê ¬⁄U◊Á·¸ÿÊ¥ Ÿ ∑§„UÊ „ÒU–””
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vvy) —— 853}

•Êª◊ Á¡ŸÊ¬Œ‡Ê ‚êÿÇŒÎCU— L§Áø÷¸flàÿfl– ÃÕÊÁ¬ √ÿÁQ§·È ÃÊ⁄UÃêÿ¥ ÷flÁÖ ∞Ã·È

Œ‡ÊÁfläÊ·È ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ·È ÃûflüÊhUÊŸ¥ ∑˝§◊‡Ê— ‚¥flÁh¸UÃ¥ ¬˝ÊåÿÃ– •flªÊ…U‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸSÿ äÊÊ⁄U∑§—
üÊÈÃ∑§fl‹Ë ÷flÁÃ, ÿÁS◊Ÿ˜ Ãë¿˛UhUÊŸ¥ ¬ÍáʸÃÿÊ ŒÎ…¥U ¡ÊÿÃ– ¬⁄U◊ÊflªÊ…U‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ¥ ÃÈ ∑§flÁ‹ŸÊ
÷flÁÖ ©U¬Œ‡Ê‚êÿÄàfl ÃŒÈûÊ⁄U‚êÿÄàfl·È •Êª◊ÊèÿÊ‚— ∑˝§◊‡Ê •Ê‹ê’ŸÃÿÊ ‚◊äÊÃ–
•ÊôÊÊ‚êÿÄàfl ◊ʪ¸‚êÿÄàfl ø •Êª◊ÊèÿÊ‚¥ ÁflŸÒfl ÃûflüÊhUÊŸ¥ ÷flÁÖ ©U¬Œ‡Ê‚êÿÄàflÊŒÊ⁄Uèÿ
‚¥ˇÊ¬‚êÿÄàfl¥ ÿÊflØ ∞∑§Œ‡ÊM§¬áÊ üÊÈÃÊèÿÊ‚Ê ÷flÁÖ ÁflSÃÊ⁄U‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ¬ÍáʸmUÊŒ‡ÊÊXU-
üÊÈÃÊèÿÊ‚Ê ÷flÁà (º˝. •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ◊˜, ‡‹Ê∑§ 12-14, ÷Ê·Ê≈UË∑§Ê)–
•Ã ∞Ãà‚êÿÄàfl◊fl ŒäÊŸ˜ ¡Ëfl— ¬ÍáʸÃÿÊ •Êª◊L§Áø— ‚êèÊflÁÖ ÿmUÊ ◊„UÊfl˝ÁßÊ˘Á¬
“•Êª◊øÄπÈ” -¬ŒŸ •ÁèÊäÊËÿãÃ– ©UQ¥§ ø ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (3/34)ó
•Êª◊øÄπÍ ‚Ê„ÍU ߥUÁŒÿøÄπÍÁáÊ ‚√fl÷ÍŒÊÁáÊ–
ŒflÊ ÿ •ÊÁ„UøÄπÍ Á‚hUÊ ¬ÈáÊ ‚√flŒÊ øÄπÍ––

•Êª◊ ÿÊŸË Á¡ŸÊ¬Œ‡Ê ◊¥ ‚êÿÇŒÎÁCU ∑§Ë L§Áø (üÊhUÊ) „UÊÃË „UË „ÒU– Á»§⁄U ÷Ë √ÿÁQ§ÿÊ¥ ◊¥
ÃÊ⁄UÃêÿ „UÊÃ Ë „Ë „ÒU– ßUŸ Œ‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸÊ¥ ◊¥ ∑˝§◊‡Ê— (•ÊôÊÊ‚êÿÄàfl ‚ ‹∑§⁄U ¬⁄U◊ÊflªÊ…∏U
‚êÿÄàfl Ã∑§) ÃûflüÊhUÊŸ (ÿÊ ÃûflL§Áø) ∑˝§◊‡Ê— ‚¥flÁh¸Uà „UÊÃÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– “•flªÊ…∏U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ”
∑§Ê äÊÊ⁄U∑§ üÊÈÃ∑§fl‹Ë „UÊÃ Ê „ÒU, Á¡‚◊¥ fl„U üÊhUÊŸ ¬ÍáʸÃÿÊ ŒÎ…U∏ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– “¬⁄U◊ÊflªÊ…∏U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ”
ÃÊ ∑§fl‹Ë ∑§ „UÊÃ Ê „ÒU– ©U¬Œ‡Ê‚êÿÄàfl ◊¥ ÃÕÊ •Êª ∑§ ‚êÿÄàflÊ¥ ◊¥ •Êª◊ÊèÿÊ‚ ∑˝§◊‡Ê— •Ê‹ê’Ÿ
M§¬ ‚ ’…∏UÃÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– •ÊôÊÊ‚êÿÄàfl fl ◊ʪ¸‚êÿÄàfl ◊¥ •Êª◊ ∑§ •èÿÊ‚ ∑§ Á’ŸÊ „UË ÃûflüÊhUÊŸ
„UÊÃÊ „ÒU– “©U¬Œ‡Ê ‚êÿÄàfl” ‚ ‹∑§⁄U “‚¥ˇÊ¬‚êÿÄàfl” Ã∑§ ∞∑§Œ‡Ê M§¬ ‚ üÊÈÃÊèÿÊ‚ „UÊÃÊ „ÒU–
“ÁflSÃÊ⁄U‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” ◊¥ ¡Ê∑§⁄U ¬Íáʸ mUÊŒ‡ÊÊXUüÊÈà ∑§Ê •èÿÊ‚ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU (º˝. •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ,
‡‹Ê∑§ vw-vy, ÷Ê·Ê ≈UË∑§Ê, Áfl‡Ê·ÊÕ¸)–
ßU‚Á‹∞ ßU‚ ‚êÿÄàfl ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸfl Ê‹Ê ¡Ëfl ¬Íáʸ× “•Êª◊L§Áø” „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– •ÕflÊ
◊„UÊfl˝ÃË ÷Ë “•Êª◊øˇÊÈ” ¬Œ ‚ ∑§„U ¡ÊÃ „ÒU¥– ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (x/xy) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““◊ÈÁŸ •Êª◊ M§¬Ë ŸòÊÊ¥ ∑§ äÊÊ⁄U∑§ „Ò¥U, ‚¥‚Ê⁄U ∑§ ‚◊Sà ¬˝ÊáÊË ßUÁãº˝ÿ M§¬Ë øˇÊÈ•Ê¥ ‚
‚Á„Uà „ÒU¥, Œfl •flÁäÊôÊÊŸ M§¬Ë ŸòÊ ‚ ÿÈQ§ „ÒU¥ •ÊÒ⁄U •CU∑§◊¸ ⁄UÁ„Uà Á‚hU ÷ªflÊŸ˜ ‚’ •Ê⁄U ‚
øˇÊÈ flÊ‹ „Ò¥U (•ÕʸØ ∑§fl‹ôÊÊŸ ∑§ mUÊ⁄UÊ ‚◊Sà ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ÿȪ¬Ã˜ ¡ÊŸŸ flÊ‹ „Ò¥U)–””
{854 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

üÊ◊áÊÊŸÊ¥ ∑ΧÃ Áfl‡Ê·Ã •Êª◊èÿSÃûflÁŸpÿ •Êfl‡ÿ∑§ ßUÁà ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕU (3/32,

35-37) ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜ó
∞ÿǪªŒÊ ‚◊áÊÊ ∞ÿǪ¥ ÁáÊÁë¿UŒS‚ •àÕ‚È–
ÁáÊÁë¿UûÊË •Êª◊ŒÊ •Êª◊ø_UÊ ÃŒÊ ¡_UÊ––
‚√fl •Êª◊Á‚hUÊ •àÕÊ ªÈáʬîÊ∞Á„¥U ÁøûÊÁ„¥U–
¡ÊáÊ¥Áà •Êª◊áÊ Á„U ¬Á¿UûÊÊ ÃÁfl Ã ‚◊áÊÊ––
•Êª◊¬È√flÊ ÁŒ_UË áÊ ÷flÁŒ ¡S‚„U ‚¥¡◊Ê ÃS‚–
áÊÁàÕÁŒ ÷áÊÁŒ ‚ÈûÊ¥ •‚¥¡ŒÊ „UflÁŒ Á∑§äÊ ‚◊áÊÊ––
áÊ Á„U •Êª◊áÊ Á‚í¤ÊÁŒ ‚g„UáÊ¥ ¡ÁŒ Áfl áÊÁàÕ •àÕ‚–È
‚g„U◊ÊáÊÊ •àÕ •‚¥¡ŒÊ flÊ áÊ ÁáÊ√flÊÁŒ––

üÊ◊áÊÊ¥ ∑§ Á‹∞ Áfl‡Ê· M§¬ ‚ •Êª◊Ê¥ ‚ ÃûflÁŸpÿ ∑§⁄UŸÊ •Êfl‡ÿ∑§ „ÒU ó∞‚Ê ¬˝fløŸ‚Ê⁄U
ª˝ãÕ (x/xw, xz-x|) ◊¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““üÊ◊áÊ fl„UË „ÒU ¡Ê ∞∑§Êª˝ÃÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „ÒU, ∞∑§Êª˝ÃÊ ©U‚Ë ∑§ „UÊÃË „ÒU, ¡Ê ¡ËflÊ¡ËflÊÁŒ
¬ŒÊÕÊZ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ÁŸÁpà „ÒU (•ÕʸØ ‚¥‡Êÿ-Áfl¬ÿ¸ÿÊÁŒ ⁄UÁ„Uà ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§Ê äÊÊ⁄U∑§ „ÒU), •ÊÒ⁄U
¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ÁŸpÿ •Êª◊ ‚ „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹ÿ •Êª◊ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ øCUÊ ∑§⁄UŸÊ (•Êª◊ ∑§Ê ôÊÊŸ
¬˝Êåà ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ©UlÊª ∑§⁄UŸÊ) üÊDU „ÒU–””
““ÁflÁfläÊ ªÈáʬÿʸÿÊ¥ ‚ ‚Á„Uà ¡ËflÊ¡ËflÊÁŒ ‚◊Sà ¬ŒÊÕ¸ •Êª◊ ‚ Á‚hU „ÒU¥– ÁŸpÿ ‚
©UŸ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê fl ◊„UÊ◊ÈÁŸ •Êª◊ ∑§ mUÊ⁄UÊ „UË ¡ÊŸÃ „Ò¥U–””
““ßU‚ ‹Ê∑§ ◊¥ Á¡‚∑§ •Êª◊ ôÊÊŸ-¬Ífl¸∑§ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚∑§ ‚¥ÿ◊ Ÿ„UË¥
„UÊÃÊ „ÒUó∞‚Ê Á‚hUÊãà ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– Á»§⁄U Á¡‚∑§ ‚¥ÿ◊ Ÿ„UË¥ „ÒU, fl„U ◊ÈÁŸ ∑Ò§‚ „UÊ ‚∑§ÃÊ
„ÒU?””
““ÿÁŒ ¡ËflÊ¡ËflÊÁŒ ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ üÊhUÊŸ Ÿ„UË¥ „ÒU ÃÊ ◊ÊòÊ •Êª◊ ∑§ ¡ÊŸ ‹Ÿ ‚ „UË ¡Ëfl
Á‚hU Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ „ÒU– •ÕflÊ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê üÊhUÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê ÷Ë ÿÁŒ •‚¥ÿà „UÊ ÃÊ ÷Ë ÁŸflʸáÊ
¬˝Êåà Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ „ÒU–””
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vvy) —— 855}

∞fl¥ Áfl‡ÊcÊüÊÈÃôÊÊŸ‚ê¬ãŸÊ—, Áfl‡ÊcÊà •Êª◊ôÊÊŸ‚Ê⁄U÷ÍÃ-•Êà◊ÃûflSflM§¬ÁøãÃÊÁŒÃà¬⁄UÊ

•òÊ ÃûflÁfløÊ⁄U∑§M§¬áÊ Áfl‡Ê·¬ÊòÊM§¬Ê ßUÁà ªÊÕʇÊÿ—– ∞fl¥ ÃûflÁfløÊ⁄U∑§Ê˘Á¬ ‚êÿÇôÊÊŸÊ⁄UÊäÊ∑§Ê
◊ãÃ√ÿ—– Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„USÿ ©U¬‡Ê◊ÊÁŒ·È ‚à‚È ÃûflL§Áø— ©à¬lÃ ∞fl–
¬˝ÊQ¥§ ø ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜UÿȬÊÿ (‡‹Ê∑§-33, 35-36)ó
ôÊÊŸÊ⁄UÊäÊŸÁ◊C¥U ‚êÿÄàflÊŸãÃ⁄¥U ÃS◊ÊØ––
∑§Ã¸√ÿÊ˘äÿfl‚Êÿ— ‚ŒŸ∑§ÊãÃÊà◊∑§·È Ãûfl·È–
‚¥‡ÊÿÁfl¬ÿ¸ÿÊŸäÿfl‚ÊÿÁflÁflQ§◊Êà◊M§¬¥ ÃØ––
’„ÈU◊ÊŸŸ ‚◊ÁãflÃ◊ÁŸqUfl¥ ôÊÊŸ◊Ê⁄UÊäÿ◊˜––
•Ã ∞fl “ÃìÊL§ß¸U ‚ê◊ûÊ¥” ßUÁà ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-38) ÷ÁáÊÃ◊˜– Á∑§@ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷ÎÃ-
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-19) ÃûflüÊhUÊŸË ∞fl ‚êÿÇŒÎÁCUÁ⁄UÁà ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó

ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ¡Ê Áfl‡Ê· üÊÈÃôÊÊŸ ‚ ‚ê¬ãŸ „ÒU¥, Áfl‡Ê· M§¬ ‚ •Êª◊ôÊÊŸ ∑§ ‚Ê⁄U÷ÃÍ •Êà◊Ãûfl
∑§ SflM§¬ ‚ê’ãäÊË Áøãß •ÊÁŒ ◊¥ ¡Ê Ãà¬⁄U „Ò¥U, fl ÿ„UÊ° ÃûflÁfløÊ⁄U∑§ M§¬ ‚ Áfl‡ÊcʬÊòÊ „Ò¥U ó
ÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •Ê‡Êÿ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, “ÃûflÁfløÊ⁄U∑§” ∑§Ê ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§Ê •Ê⁄UÊäÊ∑§ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–
Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„U ∑§ ©U¬‡Ê◊ •ÊÁŒ „UÊŸ ¬⁄U ÃûflL§Áø ©Uà¬ãŸ „UÊÃË „UË „ÒU–
¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜UÿȬÊÿ (‡‹Ê∑§-xx, xz-x{) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ßU‚Á‹∞ ‚êÿÄàfl ∑§ ’ÊŒ ôÊÊŸÊ⁄UÊäÊŸÊ ∑§„UË ªß¸U „ÒU–””
““¬˝‡ÊSà •Ÿ∑§ÊãÃÊà◊∑§ ÃûflÊ¥ ◊¥ ©Ul◊ ∑§⁄UŸÊ ∑§Ã¸√ÿ „ÒU, ‚¥‡Êÿ, Áfl¬ÿ¸ÿ fl Áfl◊Ê„U ‚
⁄UÁ„Uà •Êà◊Ê ∑§Ê ¡Ê ÁŸ¡ SflM§¬ „ÒU, fl„U ‚êÿÇôÊÊŸ „ÒU–””
““•àÿãà ‚ê◊ÊŸ ∑§ ‚ÊÕ •ÁŸqUfl M§¬ ‚ (•¬Ÿ ªÈL§ ∑ Ê ªÈåà Ÿ ⁄UπÃ „ÈU∞) ôÊÊŸ ∑§Ë
•Ê⁄UÊäÊŸÊ ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞–””
ßU‚ËÁ‹∞ “ÃûflL§Áø ‚êÿÄàfl „ÒU” ó∞‚Ê ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-x}) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–
•ÊÒ⁄U, Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v~) ◊¥ “ÃûflüÊhUÊ flÊ‹Ê „UË ‚êÿÇŒÎÁCU „UÊÃÊ „ÒU”, ∞‚Ê ∑§„UÊ ªÿÊ
„ÒUó
{856 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¿Ug√fl áÊfl¬ÿàÕÊ ¬¥øàÕË ‚ûÊ ÃìÊ ÁáÊÁg_UÊ–

‚g„UßU ÃÊáÊ M§fl¥ ‚Ê ‚Ág_UË ◊ÈáÊÿ√flÊ––
Á∑§ê’„ÈUŸÊ, ‚fl¸Áfl⁄UÃÊŸÊ¥ ∑ΧÃ˘Á¬ ÃûflÁøãß◊ȬÿÊªËÁà ÷Êfl¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-95, 112-
113) ÁŸÁŒ¸CU◊ó
˜
‚√flÁfl⁄U•Ê Áfl ÷ÊflÁ„U áÊfl ÿ ¬ÿàÕÊߥU ‚ûÊ ÃìÊÊߥU–
¡Ëfl‚◊Ê‚ÊߥU ◊ÈáÊË ø©UŒ‚ªÈáÊΔUÊáÊáÊÊ◊ÊߥU––
÷ÊflÁ„U ¬…U◊¥ ÃìÊ¥ ÁflÁŒÿ¥ ÃÁŒÿ¥ ø©UàÕ ¬¥ø◊ÿ¥–
ÁÃ⁄UÿáÊ‚ÈhUÊ •å¬¥ •áÊÊßUÁáÊ„UáÊ¥ ÁÃflǪ„U⁄¥U––
¡Êfl áÊ ÷ÊflßU ÃìÊ¥ ¡Êfl áÊ Áø¥ÃßU Áø¥ÃáÊËÿÊߥU–
ÃÊfl áÊ ¬ÊflßU ¡ËflÊ ¡⁄U◊⁄UáÊÁflflÁîÊÿ¥ ΔUÊáÊ¥––

““¿U— º˝√ÿ, Ÿfl ¬ŒÊÕ¸, ¬Ê°ø •ÁSÃ∑§Êÿ, ‚Êà Ãûfl ¡Ê ∑§„U ªÿ „Ò¥U, ©UŸ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ¡Ê
üÊhUÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚ ‚êÿÇŒÎÁCU ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–””
•ÁäÊ∑§ ÄÿÊ ∑§„UŸÊ, ¡Ê ‚fl¸Áfl⁄Uà (◊ÈÁŸ) „Ò¥U, ©UŸ∑§ Á‹∞ ÷Ë ÃûflÁøãß ©U¬ÿÊªË „ÒU ó
∞‚Ê ÷Êfl¬˝Ê÷Îà ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-~z, vvw-vvx) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““„U ◊ÈÁŸ! ÿlÁ¬ ÃÍ° ‚fl¸Áfl⁄Uà „ÒU, ÃÊ ÷Ë ŸÊÒ ¬ŒÊÕ¸, ‚Êà Ãûfl, øÊÒŒ„U ¡Ëfl‚◊Ê‚ •ÊÒ⁄U
øÊÒŒ„U ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ∑§Ê Áøãß ∑§⁄U–””
““„U ◊ÈÁŸ! ÃÍ° ◊Ÿ, fløŸ fl ‡Ê⁄UË⁄U ‚ ‡ÊÈhU „UÊ∑§⁄U ¬˝Õ◊ ¡Ëfl Ãûfl, ÁmUÃËÿ •¡Ëfl Ãûfl,
ÃÎÃËÿ •Êdfl Ãûfl, øÊÒÕÊ ’ãäÊ Ãûfl, ¬Ê°øflÊ¥ ‚¥fl⁄U Ãûfl, ÃÕÊ •ŸÊÁŒÁŸäÊŸ •Êà◊SflM§¬ ∑§Ê,
ÃÕÊ äÊ◊¸, •Õ¸ fl ∑§Ê◊ M§¬ ÁòÊflª¸ ∑§Ê „U⁄UŸ flÊ‹ ÁŸ¡¸⁄UÊ fl ◊ÊˇÊ Ãûfl ∑§Ê Áøãß ∑§⁄U–””
““¡’ Ã∑§ ÿ„U ¡Ëfl ÃûflÊ¥ ∑§Ë ÷ÊflŸÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ¡’ Ã∑§ ÁøãßÿÊÇÿ äÊ◊¸äÿÊŸ
fl ‡ÊÈÄ‹ äÿÊŸ ∑§Ê ÃÕÊ •ÁŸàÿ •ÊÁŒ •ŸÈ¬̋ˇÊÊ•Ê¥ ∑§Ê Áøãß Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Ã’ Ã∑§ ¡⁄UÊ-◊⁄UáÊ
‚ ⁄UÁ„Uà SÕÊŸ (◊ÊˇÊ) ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¬˝Êåà ∑§⁄U ¬ÊÃÊ „ÒU–””
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vvz) —— 857}

©U¬ÿȸQ§Ê— ‚¥ˇÊ¬L§øÿ—, ÁflSÃÊ⁄UL§øÿ— ßUàÿÊŒÿÊ˘Á¬ ÃûflÁfløÊ⁄UáÊÊÁŸ⁄UÃÊ ∞fl ÷flÁãÖ

∞fl¥ „U ÷√ÿ! ¬ÊòÊ÷ŒÊŸ˜ ‚êÿªfläÊÊÿ¸ SflÁS◊Ÿ˜ ‚à¬ÊòÊÃÊ◊ÊÁfl÷ʸflÿ ÃÕÊ˘ãÿ‚à¬ÊòÊÊÁáÊ
¬˝Áà ÿÕÊQ§ŒÊŸÊÁŒÁflÁäÊŸÊ üÊhUÊÁ÷√ÿÄàÿÊ ø ‚à∑ȧL§cflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
ÃòÊ ŒÊŸª˝„UáÊÊÁäÊ∑§ÊÁ⁄U·È ÁflÁfläʬÊòÊ·È ©UûÊ◊¬ÊòÊSÿ SflM§¬¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ªÊ„UÊ¿U㌂Ê
ÁŸÁŒ¸‡ÊÁãÃó
©Ufl‚◊ÁáÊ⁄UË„U¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊÊÁŒ◊„UʪÈáÊÊ ¡„UÊ ÁŒ_UÊ–
¡Á‚¥ Ã ◊ÈÁáÊáÊÊ„UÊ ©UûÊ◊¬ûÊÊ Ã„UÊ ÷ÁáÊÿÊ–– 115––
¿UÊÿÊó ©U¬‡Ê◊ÁŸ⁄UË„UäÿÊŸÊäÿÿŸÊÁŒ◊„UʪÈáÊÊ ÿÕÊ ŒÎCUÊ—–
ÿ·Ê¥ Ã ◊ÈÁŸŸÊÕÊ ©UûÊ◊¬ÊòÊÊÁáÊ ÃÕÊ ÷ÁáÊÃÊ—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ¡Á‚¥ ©Ufl‚◊ÁáÊ⁄UË„U¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊÊÁŒ◊„UʪÈáÊÊ ¡„UÊ ÁŒ_UÊ, Ã ◊ÈÁáÊáÊÊ„UÊ
ÄUÊ ©UûÊ◊¬ûÊÊ ÷ÁáÊÿÊ óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–

©U¬ÿȨ̀Q§ ‚¥ˇÊ¬L§Áø fl ÁflSÃÊ⁄U L§Áø (‚êÿÄàfl ∑§ äÊÊ⁄U∑§) ßUàÿÊÁŒ ÷Ë ÃûflÁfløÊ⁄UÁŸ⁄UÃ

„UË „UÊÃ „Ò¥U–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „U ÷√ÿ! ¬ÊòÊ ∑§ ÷ŒÊ¥ ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ÁŸÁpà ∑§⁄U •¬Ÿ ◊¥ ‚à¬ÊòÊÃÊ ∑§Ê
¬˝∑§≈U ∑§⁄UÊ •ÊÒ⁄U •ãÿ ‚à¬ÊòÊÊ¥ ∑§ ¬˝Áà ÿÕÊÄà ŒÊŸ •ÊÁŒ ÁflÁäÊ ‚ üÊhUÊŸ ∑§Ë •Á÷√ÿÁQ§ ∑§⁄UÃ
„ÈU∞ ©UŸ∑§Ê ‚à∑§Ê⁄U ∑§⁄UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
Á¡ã„¥U ŒÊŸ ‹Ÿ ∑§Ê (ÿÊÇÿ) •ÁäÊ∑§Ê⁄UË (¬ÊòÊ) ◊ÊŸÊ ªÿÊ „ÒU, ©UŸ ÁflÁfläÊ ¬ÊòÊÊ¥ ◊¥ ©UûÊ◊
¬ÊòÊ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ªÊ„UÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ò‚ Á¡Ÿ◊¥ ©U¬‡Ê◊ (‚◊ÃÊ) ÷Êfl, ÁŸ⁄UË„UÃÊ (ÁŸ—S¬Î„UÃÊ), äÿÊŸ fl
•äÿÿŸ •ÊÁŒ ◊„UÊŸ˜ ªÈáÊ ŒÎÁCUªÊø⁄U „UÊÃ „Ò¥U, ÃŒŸÈM§¬ fl ◊ÈÁŸŸÊÕ ©UûÊ◊ ¬ÊòÊ ∑§„U ªÿ „Ò¥U–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ÿ·Ê¥ ©U¬‡Ê◊ÁŸ⁄UË„UäÿÊŸÊäÿÿŸÊÁŒ◊„UʪÈáÊÊ ÿÕÊ ŒÎCUÊ—, Ã ◊ÈÁŸŸÊÕÊ
ÃÕÊ ©UûÊ◊¬ÊòÊÊÁáÊ ÷ÁáÊÃÊ— óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
{858 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

(Ã ◊ÈÁáÊáÊÊ„UÊ ©UûÊ◊¬ûÊÊ ÷ÁáÊÿÊ) Ã flˇÿ◊ÊáÊSflM§¬Ê— ◊ÈŸËE⁄UÊ ©UûÊ◊¬ÊòÊM§¬áÊ ∑§ÁÕÃÊ—,

SflË∑ΧÃÊ—– •òÊÊûÊ◊¬Œ¥ SflÃÊ ◊äÿ◊¡ÉÊãÿ¬ÊòÊÊÁSÃàfl¥ ‚ÍøÿÁÖ ∞fl¥ øŒ◊Á¬ ‚ÍëÿÃ ÿØ
◊ÈŸËE⁄UÊáÊÊ◊fl ©UûÊ◊¬ÊòÊÃÊ, ÃŒäÊÊflÁøŸÊ¥ ÃÈ ◊äÿ◊¡ÉÊãÿ¬ÊòÊÃÊ ÁflôÊÿÊ–
∑§ËŒÎ‡ÊÊSÃ ◊ÈÁŸŸÊÕÊ—? ©UëÿÃó (¡Á‚¥ ©Ufl‚◊ÁáÊ⁄UË„U¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊÊÁŒ◊„UʪÈáÊÊ ¡„UÊ ÁŒ_UÊ Ã„UÊ
Ã) ©U¬‡Ê◊—, ÁŸ⁄UË„UÃÊ (ÁŸ—S¬Î„UÃÊ), äÿÊŸ◊˜, •äÿÿŸ◊˜, ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ◊„UÊãÃÊ ◊„Uûfl¥ ªÊÒ⁄Ufl¥ flÊ
¬˝∑§≈UÿãÃÊ ªÈáÊÊ— ÿ·Ê¥ ÷flÁãÃ, ÃÕÊ ø ÿÕÊ ŒÎCUÊ— •ÕʸØ ªÈáÊÊŸÊ¥ ÿÊflÃË •ÁäÊ∑§ÃÊ, ÿÊflÊŸÈà∑§·¸—
ÃŒŸÈM§¬◊fl Ã ©UûÊ◊¬ÊòÊÃÊ¥ ŒäÊÁÖ ÿmUÊ “¡„UÊÁŒ_UÊ” ßUàÿSÿ ‚¥S∑ΧÿUÊÿÊ “ÿÕÊ •ÊÁŒCUÊ—” ßUàÿÁ¬
‚ê÷flÁÖ ÃSÿÊÕ¸— ÿÕÊ ÿŸ SflM§¬áÊ ‡ÊÊSòÊ·È ÁŸM§Á¬ÃÊ—, ÃŒŸÈM§¬¥ Ã·Ê◊ÈûÊ◊¬ÊòÊàfl¥ ôÊÿ◊˜–
‡ÊÊSòÊ·È •Áfl⁄UÃ-Œ‡Êfl˝Ã-◊„UÊfl˝ÁÃ·È ∑˝§◊‡Ê ©UûÊ⁄UÊûÊ⁄¥U ªÈáÊÊÁäÊÄÿ¥ üÊDUàfl¥ flÊ ÁŸM§Á¬Ã◊ÁSÃ,
◊„UÊfl˝Áßʥ ø ‚fl¸üÊDUàfl¥ ø ÁŸM§Á¬Ã◊ÁSà ÃÕÒfl, ÃŒŸÈ‚ÎàÿÒfl Ã·È ©UûÊ◊ÊÁŒ∑§À¬ŸÊ ¬ÊòÊàflŒÎC˜UÿÊ
∑ΧÃÊ fløÃ–

(Ã ◊ÈÁŸŸÊÕÊ ©UûÊ◊¬ÊòÊÊÁáÊ ÷ÁáÊÃÊ—) Á¡Ÿ∑§Ê SflM§¬ •Êª ∑§„U ⁄U„U „Ò¥U, fl ◊ÈŸËE⁄U
©UûÊ◊ ¬ÊòÊ ∑§ M§¬ ◊¥ ∑§„U ªÿ „Ò¥U, ◊ÊŸ ªÿ „Ò¥U– ÿ„UÊ° “©UûÊ◊” ¬Œ Sfl× ◊äÿ◊ fl ¡ÉÊãÿ ¬ÊòÊ ∑§
•ÁSÃàfl ∑§Ê ‚ÍÁøà ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ßU‚Ë Ã⁄U„U ÿ„U ÷Ë ‚ÍÁøà „UÊÃÊ „ÒU Á∑§ ◊ÈŸËE⁄UÊ¥ ∑§Ë „UË ©UûÊ◊¬ÊòÊÃÊ
„ÒU, ©UŸ‚ ŸËøË ÁSÕÁà flÊ‹Ê¥ ∑§Ë ◊äÿ◊ fl ¡ÉÊãÿ ¬ÊòÊÃÊ ¡ÊŸŸË øÊÁ„U∞–
fl ◊ÈÁŸŸÊÕ ∑Ò§‚ „ÒU¥? ’ÃÊ ⁄U„U „ÒU¥ó (ÿ·Ê◊˜ ©U¬‡Ê◊ÁŸ⁄UË„UäÿÊŸÊäÿÿŸÊÁŒ◊„UʪÈáÊÊ ÿÕÊ
ŒÎCUÊ— ÃÕÊ Ã) ©U¬‡Ê◊, ÁŸ⁄UË„UÃÊ, äÿÊŸ fl •äÿÿŸ •ÊÁŒ ◊„UÊŸ˜ ÿÊŸË ◊„Uûfl ÿÊ ªÊÒ⁄Ufl ∑§Ê
¬˝∑§≈U ∑§⁄UŸ flÊ‹ ªÈáÊ Á¡Ÿ◊¥ „UÊÃ „Ò¥U, •ÊÒ⁄U fl Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ŒÎÁCUªÊø⁄U „UÊÃ „Ò¥U, •ÕʸØ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ë
Á¡ÃŸË •ÁäÊ∑§ÃÊ ÿÊ Á¡ÃŸË ©Uà∑ΧCUÃÊ „UÊÃË „ÒU, ©U‚∑§ •ŸÈM§¬ „UË fl ©UûÊ◊¬ÊòÊÃÊ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–
•ÕflÊ “¡„UÊ ÁŒ_UÊ” ßU‚ (¬˝Ê∑ΧÃ) ∑§Ë ‚¥S∑Χà ¿UÊÿÊ “ÿÕÊ •ÊÁŒCUÊ—” ÿ„U ÷Ë „UÊ ‚∑§ÃË „ÒU–
©U‚∑§Ê •Õ¸ „UÊªÊó ¡Ò‚, Á¡‚ SflM§¬ ‚ fl ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ÁŸM§Á¬Ã „Ò¥U, ÃŒŸÈM§¬ ©UŸ∑§Ë ©UûÊ◊¬ÊòÊÃÊ
¡ÊŸŸË øÊÁ„U∞– ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ •Áfl⁄Uà (‚êÿÇŒÎÁCU), Œ‡ÊÁfl⁄UÃ, ◊„UÊfl˝ÃË ßUŸ◊¥ ∑˝§◊‡Ê— ©UûÊ⁄ÊûÊ⁄U ªÈáÊÊ¥
∑§Ë •ÁäÊ∑§ÃÊ ÿÊ üÊDUÃÊ ÁŸM§Á¬Ã „ÒU, fl„UÊ° ◊„UÊfl˝ÁÃÿÊ¥ ∑§Ë ‚fl¸üÊDUÃÊ ∑§Ê ÷Ë ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ
„ÒU– ©U‚Ë Ã⁄U„U, ©UŸ ªÈáÊÊ¥ ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U „UË ©UŸ◊¥ ©UûÊ◊ •ÊÁŒ ∑§Ë ∑§À¬ŸÊ ¬ÊòÊÃÊ ∑§Ë ŒÎÁCU ‚ ∑§Ë ªß¸U
„ÒU–
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vvz) —— 859}

ßUŒ◊Á¬ ‚ÍëÿÃ ÿØ ©UûÊ◊Ãʌ˟Ê◊ÊäÊÊ⁄U— ¬ÊòʪÃ◊„UʪÈáÊÊ— ÷flÁãÃ, ŸÊãÿØ, Ã ø ◊„UʪÈáÊÊ—

Ã·È ÿÕÊ ŒÎÁCUªÊø⁄UÊ—, ÿÕÊ ŒÎÁCU¬Õ◊ÊÿÊÁãÃ, ÿmUÊ ÿÕÊ ‡ÊÊSòÊ·È ÁŸM§Á¬ÃÊ—, ÃÕÒfl Ã·È ŒÎ‡ÿãÃ,
ÃŒŸÈM§¬◊fl Ã ◊„UÊ◊ÈÁŸ¬˝÷ÎÃÿ ©UûÊ◊ÊÁŒ¬ÊòÊÁfl‡Ê·ÃÊ¥ äÊÊ⁄UÿãÃËàÿʇÊÿ—–
•òÊ ©U¬‡Ê◊¬ŒŸ ◊ãŒ∑§·ÊÿÃÊ, ‚◊àfl¥ ¬˝‡Ê◊÷ÊflÊ flÊ •Á÷äÊËÿÃ– ÁŸ⁄UË„UÃʬŒŸ
ÁŸ—S¬Î„UÃÊ, Áfl·ÿ‚ÈπÊŸÊ∑§Ê¥ˇÊÊ flÊ ‚ÍëÿÃ– äÿÊŸ¥ øÒ∑§Êª˝ÁøãÃÊÁŸ⁄UÊäÊ—, ‚Ê˘Á¬ ¬˝∑§⁄UáÊfl‡ÊŸÊòÊ
¬˝‡ÊSÃäÿÊŸ◊fl ªÎsÃ– •äÿÿŸ¥ SflÊäÿÊÿ—, ‚ ø ôÊÊŸ÷ÊflŸÊ‹Sÿàÿʪ— flÊøŸÊ¬Îë¿UŸÊÁŒ◊Êäÿ◊Ÿ
üÊÈÃÊèÿÊ‚—, ÁŸpÿŸ ‡ÊÈhUÊà◊ÁŸ ÁSÕÃ— •èÿÊ‚Ê ÷flÁÖ •ÊÁŒ¬ŒŸ •¬Á⁄Uª˝„U-ì—¬˝÷ÎÃËŸÊ¥
ª˝„UáÊ¥ ÷flàÿòÊ– ◊ÈŸËE⁄UÊ— ©UûÊ◊ªÈáÊÒ⁄UÁãflÃÊ— ÷flãàÿfl– •CUÊÁfl¥‡ÊÁÃ◊Í‹ªÈáÊÊŸ˜ øÃÈ⁄U‡ÊËÁÇÊÃ-
‚„UdÊûÊ⁄UªÈáÊÊ¥p Ã äÊÊ⁄UÿÁãÖ
©UQ¥§ ø äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 1, π¥«U-1, ÷ʪ-1, ‚Í. 1)ó ““¬@◊„UÊfl˝ÃäÊ⁄UÊ—, ÁòʪÈÁ#ªÈ#Ê—
•CUÊŒ‡Ê‡ÊË‹‚„UdäÊ⁄UÊ—, øÃÈ⁄U‡ÊËÁÇÊ„UdªÈáÊäÊ⁄UÊp ‚ÊäÊfl—–””

ÿ„U ÷Ë ÿ„UÊ° ‚ÍÁøà „UÊÃÊ „ÒU Á∑§ ©UûÊ◊ÃÊ •ÊÁŒ ∑§Ê •ÊäÊÊ⁄U ¬Êòʪà ◊„UʪÈáÊ „UÊÃ „Ò¥U, •ãÿ
∑ȧ¿U Ÿ„UË¥, •ÊÒ⁄U fl ◊„UʪÈáÊ ©UŸ (◊ÈÁŸ •ÊÁŒ) ◊¥ Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŒÎÁCUªÊø⁄U „UÊÃ „Ò¥U, Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŒÎÁCU
◊¥ •ÊÃ „Ò¥U, •ÕflÊ ¡Ò‚Ê ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ÁŸM§Á¬Ã „ÒU, flÒ‚ „UË ©UŸ◊¥ ÁŒπÊ߸U ¬«∏Ã „Ò¥U, ÃŒŸÈM§¬ „UË fl
◊„UÊ◊ÈÁŸ •ÊÁŒ ©UûÊ◊ •ÊÁŒ ÁflÁ÷㟠¬ÊòÊÃÊ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
ÿ„UÊ° “©U¬‡Ê◊” ¬Œ ‚ ◊ãŒ∑§·Êÿ¬ŸÊ, ‚◊ÃÊ ÿÊ ¬˝‡Ê◊÷Êfl •Á÷Á„Uà „ÒU– ÁŸ⁄UË„UÃÊ ¬Œ ‚
ÁŸ—S¬Î„UÃÊ ÿÊ Áfl·ÿ-‚Èπ ∑§Ë •Ê∑§Ê¥ˇÊÊ Ÿ „UÊŸÊ ‚ÍÁøà „ÒU– äÿÊŸ ∑§Ê SflM§¬ „ÒUó
∞∑§Êª˝ÁøãÃÊÁŸ⁄UÊä Ê– ÿ„UÊ° ¬˝∑§⁄UáÊÊŸÈ‚Ê⁄U ¬˝‡ÊSà äÿÊŸ ∑§Ê „UË ª˝„UáÊ „UÊÃ Ê „ÒU– •äÿÿŸ ÿÊŸË SflÊäÿÊÿ,
©U‚∑§Ê SflM§¬ „ÒUó ôÊÊŸ ÷ÊflŸÊ ◊¥ •Ê‹Sÿ Ÿ ∑§⁄UŸÊ, •ÊÒ⁄U flÊøŸÊ, ¬Îë¿UŸÊ •ÊÁŒ ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚
üÊÈà ∑§Ê •èÿÊ‚ •ÊÒ⁄U ÁŸpÿŸÿ ‚ ‡ÊÈhU •Êà◊Ê ◊¥ ÁSÕÁà ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UŸÊ– “•ÊÁŒ” ¬Œ ‚
•¬Á⁄Uª˝„U fl ì •ÊÁŒ ∑§Ê ÿ„UÊ° ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ◊ÈŸËE⁄U ©UûÊ◊ ªÈáÊÊ¥ ‚ ‚ê¬ãŸ „UÊÃ „Ò¥U– fl
•ΔUÊ߸U‚ ◊Í‹ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ÃÕÊ øÊÒ⁄UÊ‚Ë ‹Êπ ©UûÊ⁄U ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–
äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. v, π¥«U-v, ÷ʪ-v, ‚Í. v) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““¡Ê ¬Ê°ø ◊„UÊfl˝ÃÊ¥ ∑§
äÊÊ⁄U∑§, ÃËŸ ªÈÁåÃÿÊ¥ ‚ ªÈåÃ, •ΔUÊ⁄U„U „U¡Ê⁄U ‡ÊË‹Ê¥ ∑§ äÊÊ⁄U∑§ ÃÕÊ øÊÒ⁄UÊ‚Ë ‹Êπ ©UûÊ⁄UªÈáÊÊ¥ ∑§
äÊÊ⁄U∑§ „UÊÃ „Ò¥U, fl ‚ÊäÊÈ ¬⁄U◊DUË „UÊÃ „Ò¥U–””
{860 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

◊Í‹ÊøÊ⁄Uªã˝ Õ (ªÊÕÊ-1002) ø “‚fl¸ªáÈ ÊÊ…K—” ßUÁÃÁfl‡ÊcÊáÊŸ ◊ÈŸËŸÊ¥ ÁŸM§¬áÊ¥ ∑ΧÃ◊ÁSÃó

ÁáÊS‚¥ªÊ ÁáÊ⁄UÊ⁄¥U÷Ê Á÷ÄπÊøÁ⁄UÿÊ∞ ‚ÈhU÷ÊflÊ ÿ–
∞ªÊªË í¤ÊÊáÊ⁄UŒÊ ‚√flªÈáÊbUÊ „Ufl ‚◊áÊÊ––
÷Êfl¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-154, 158) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
Ã Áëøÿ ÷áÊÊÁ◊ „¥U ¡ ‚ÿ‹∑§‹Ê‚Ë‹‚¥¡◊ªÈáÊÁ„¥U–
’„ÈUŒÊ‚ÊáÊÊflÊ‚Ê ‚È◊Á‹áÊÁøûÊÊ áÊ, ‚Êflÿ‚◊Ê ‚Ê––
ªÈáʪáÊ◊ÁáÊ◊Ê‹Ê∞ Á¡áÊ◊ÿªÿáÊ ÁáÊ‚Êÿ⁄U◊ÈÁáÊ¥ŒÊ–
ÃÊ⁄UÊflÁ‹¬Á⁄UÿÁ⁄U•Ê ¬ÈÁááÊ◊ߥUŒÈ√fl ¬fláʬ„U––
ªÊÕÊÿÊ◊òÊ ©U¬‡Ê◊ÊÁŒªÈáÊÊŸÊ¥ ‚¥∑§Ã— ∑Χ×, Ã ªÈáÊÊ— Áfl‡Ê·Ã— Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ
Sfl∑§ËÿÊãÿª˝ãÕ·È ◊ÈÁŸSflM§¬fláʸŸ ÁŸÁŒ¸CUÊ—–

◊Í‹ÊøÊ⁄ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vÆÆw) ◊¥ ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ê “‚fl¸ªÈáÊÊ¥ ‚ ‚◊ÎhU” ßU‚ Áfl‡Ê·áÊ ∑§ mUÊ⁄UÊ
©UŸ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê •¬Á⁄Uª˝„U fl ÁŸ⁄UÊ⁄Uê÷ „ÒU, Á÷ˇÊÊøÿʸ ◊¥ ‡ÊÈhU ÷Êfl ⁄UπÃÊ „ÒU, ∞∑§Ê∑§Ë äÿÊŸ ◊¥ ‹ËŸ
⁄U„UÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ‚’ ªÈáÊÊ¥ ‚ ¬Á⁄U¬Íáʸ „UÊÃÊ „ÒU, fl„U “üÊ◊áÊ” „ÒU–””
÷Êfl¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vzy fl vz}) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““„U◊ ©Uã„UË¥ ∑§Ê ◊ÈÁŸ ∑§„UÃ „Ò¥U ¡Ê ‚◊Sà ∑§‹Ê, ‡ÊË‹ fl ‚¥ÿ◊ •ÊÁŒ ªÈáÊÊ¥ ‚ ÿÈQ§ „Ò¥U– ¡Ê
•Ÿ∑§ ŒÊ·Ê¥ ∑§Ê SÕÊŸ ÃÕÊ •àÿãà ◊Á‹Ÿ ÁøûÊ flÊ‹Ê „ÒU, fl„U ◊ÈÁŸ ÃÊ ŒÍ⁄U ∑§Ë ’ÊÃ, üÊÊfl∑§ ∑§
÷Ë ‚◊ÊŸ Ÿ„UË¥ „ÒU–””
““Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U •Ê∑§Ê‡Ê ◊¥ ÃÊ⁄UÊ•Ê¥ ∑§Ë ¬¥ÁQ§ ‚ ÁÉÊ⁄UÊ „ÈU•Ê ¬ÍÁáʸ◊Ê ∑§Ê øÊ°Œ ‚ȇÊÊÁ÷à „UÊÃÊ
„ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U Á¡Ÿ-◊à M§¬Ë •Ê∑§Ê‡Ê ◊¥ ªÈáÊ-‚◊ÈŒÊÿ M§¬Ë ◊ÁáÊÿÊ¥ ∑§Ë ◊Ê‹Ê•Ê¥ ‚ ÿÈQ§ ◊ÈŸËE⁄U
M§¬Ë øãº˝◊Ê ‚ȇÊÊÁ÷à „UÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚ ªÊÕÊ ◊¥ ©U¬‡Ê◊ •ÊÁŒ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ‚¥∑§Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU, ©UŸ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ∑§ÕŸ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U
Ÿ Sflÿ¥ •¬Ÿ •ãÿ ª˝ãÕÊ¥ ◊¥ ◊ÈÁŸ-SflM§¬ ∑§ fláʸŸ ◊¥ Á∑§ÿÊ „ÒU–
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vvz) —— 861}

ÿÕÊ, ’Êäʬ˝Ê÷ÎÃ (ªÊÕÊ-52) ¬˝ÊQ§◊˜ó

©Ufl‚◊π◊Œ◊¡ÈûÊÊ ‚⁄UË⁄U‚Ä∑§Ê⁄UflÁîÊÿÊ M§ÄπÊ–
◊ÿ⁄UÊÿŒÊ‚⁄UÁ„UÿÊ ¬√flîÊÊ ∞Á⁄U‚Ê ÷ÁáÊÿÊ––
•ãÿìÊ, ÃòÊÒfl (ªÊÕÊ-44, 47, 57) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
¬¥ø◊„U√flÿ¡ÈûÊÊ ¬¥Áø¥ÁŒÿ‚¥¡ÿÊ ÁáÊ⁄UÊflÄπÊ–
‚í¤ÊÊÿ¤ÊÊáÊ¡ÈûÊÊ ◊ÈÁáÊfl⁄Ufl‚„UÊ ÁáÊßUë¿U¥ÁÖ–
‚ûÊÍÁ◊ûÊ ÿ ‚◊Ê ¬‚¥‚ÁáÊ¥ŒÊ •‹ÁhU‹ÁhU ‚◊Ê–
ÃáÊ∑§áÊ∞ ‚◊÷ÊflÊ ¬√flîÊÊ ∞Á⁄U‚Ê ÷ÁáÊÿÊ––
¬‚È◊Á„U‹‚¥…U‚ª¥ ¥ ∑ȧ‚Ë‹‚¥ª¥ áÊ ∑ȧáÊ߸U Áfl∑§„UÊ•Ê–
‚í¤ÊÊÿ¤ÊÊáÊ¡ÈûÊÊ ¬√flîÊÊ ∞Á⁄U‚Ê ÷ÁáÊÿÊ––
÷Êfl¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-111) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó

©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸, ’Êäʬ˝Ê÷Îà (ªÊÕÊ-zw) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““¡Ê ©U¬‡Ê◊, ˇÊ◊Ê fl Œ◊ (ßUÁãº˝ÿÁŸª˝„U) ‚ ÿÈQ§ „ÒU, ‡Ê⁄UË⁄U ∑§ ‚¥S∑§Ê⁄U ‚ flÁ¡¸Ã „ÒU,
M§ˇÊ (ŸË⁄U‚) „ÒU, ◊Œ, ⁄Uʪ fl mU· ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU, ∞‚Ë Á¡ŸŒËˇÊÊ ∑§„UË ªß¸U „ÒU–””
•ÊÒ⁄U ÷Ë, fl„UË¥ (ªÊÕÊ-yy, y|, z|) ÿ„U ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ¬Ê°ø ◊„UÊfl˝ÃÊ¥ ‚ ÿÈQ§ „ÒU¥, ¬Ê°øÊ¥ ßUÁãº˝ÿÊ¥ ∑§Ê ¡Ëß flÊ‹ „ÒU¥, ÁŸ—S¬Î„U „ÒU¥, ÃÕÊ SflÊäÿÊÿ
fl äÿÊŸ ‚ ÿÈQ§ „Ò¥U, ∞‚ ◊ÈÁŸ ©U¬ÿȨ̀Q§ (‡ÊÍãÿ, ∞∑§Ê∑§Ë) SÕÊŸ ∑§Ê ÁŸÿà M§¬ ‚ øÊ„UÃ „Ò¥U–””
““¡Ê ‡ÊòÊÈ fl Á◊òÊ, ¬˝‡Ê¥‚Ê fl ÁŸãŒÊ, „UÊÁŸ fl ‹Ê÷ ÃÕÊ ÃÎáÊ fl Sfláʸ ◊¥ ‚◊ÊŸ ÷Êfl
⁄UπÃË „ÒU, ©U‚ Á¡ŸŒËˇÊÊ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–””
““Á¡‚◊¥ ¬‡ÊÈ, SòÊË, Ÿ¬È‚ ¥ ∑§ fl ∑ȧ‡ÊË‹ ◊ŸÈcÿÊ¥ ∑§Ê ‚¥ª Ÿ„UË¥ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ, Áfl∑§ÕÊ•Ê¥ ∑§Ë
øøʸ Ÿ„UË¥ „UÊÃ Ë •ÊÒ⁄U ‚ŒÊ SflÊäÿÊÿ fl äÿÊŸ ◊¥ ‹ËŸ ⁄U„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU ó∞‚Ë Á¡Ÿ ŒËˇÊÊ ∑§„UË ªßU̧ „ÒU–””
÷Êfl¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vvv) ◊¥ ÷Ë ∞‚Ê ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
{862 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

’ÊÁ„U⁄U‚ÿáÊûÊÊfláÊÃL§◊Í‹Ê߸ÁáÊ ©UûÊ⁄UªÈáÊÊÁáÊ–
¬ÊÁ‹„U ÷ÊflÁfl‚ÈhUÊ ¬ÍÿÊ‹Ê„¥U áÊ ß¸U„¥UÃÊ––
ÃÕÊ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-33, 102) ø ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
¬¥ø◊„U√flÿ¡ÈûÊÊ ¬¥ø‚È ‚Á◊ŒË‚È ÃË‚È ªÈûÊË‚È–
⁄UÿáÊûÊÿ‚¥¡ÈûÊÊ ¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊ¥ ‚ÿÊ ∑ȧáÊ„U––
ªÈáʪáÊÁfl„ÍUÁ‚ÿ¥ªÊ „UÿÊ¬ÊŒÿÁáÊÁë¿UŒÊ ‚Ê„ÍU–
¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊ ‚È⁄UŒÊ ‚Ê ¬ÊflßU ©UûÊ◊¥ ΔUÊáÊ¥––
øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-42) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
øÊÁ⁄UûÊ‚◊ÊM§…UÊ •å¬Ê‚È ¬⁄¥U áÊ ß¸U„U∞ áÊÊáÊË–
¬ÊflßU •ßU⁄‘UáÊ ‚È„¥U •áÊÊfl◊¥ ¡ÊáÊ ÁáÊë¿UÿŒÊ––

““„U ◊ÈÁŸ! ÃÍ ÷ÊflÊ¥ ‚ Áfl‡ÊÈhU „UÊ∑§⁄U ¬Í¡Ê fl ‹Ê÷ ∑§ ¬˝Áà ÁŸ⁄UË„U ÷Êfl ⁄UπÃÊ „ÈU•Ê ’Ê„U⁄U
‚ÊŸÊ, •ÊÃʬŸÿÊª ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ÃÕÊ flΡÊ-◊Í‹ ◊¥ ÁŸflÊ‚ •ÊÁŒ ©UûÊ⁄UªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄U–””
ÃÕÊ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-xx fl vÆw) ◊¥ ÷Ë ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁŸM§Á¬Ã „ÒUó
““„U ◊ÈÁŸ! ÃÍ° ¬Ê°ø ◊„UÊfl˝ÃÊ¥ ‚ ÿÈQ§ „UÊ∑§⁄U, ¬Ê°ø ‚Á◊ÁÃÿÊ¥ ÃÕÊ ÃËŸ ªÈÁåÃÿÊ¥ ◊¥ ¬˝flÎÁûÊ
∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê ⁄U%òÊÿ ‚ ÿÈQ§ „UÊ ‚ŒÊ äÿÊŸ fl •äÿÿŸ ∑§⁄U–””
““ªÈáÊÊ¥ ∑§ ‚◊Í„U ‚ Á¡Ÿ∑§Ê ‡Ê⁄UË⁄U ‡ÊÊÁ÷à „ÒU, ¡Ê „Uÿ fl ©U¬ÊŒÿ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ÁŸpÿ ∑§⁄U
øÈ∑§Ê „ÒU ÃÕÊ äÿÊŸ fl •äÿÿŸ ◊¥ ¡Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ‹ËŸ ⁄U„UÃÊ „ÒU, fl„UË ‚ÊäÊÈ ©UûÊ◊ SÕÊŸ ∑§Ê ¬˝ÊåÃ
„UÊÃÊ „ÒU–””
øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-yw) ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ◊ŸÈcÿ øÊÁ⁄UòÊ ªÈáÊ ‚ ÿÈQ§ ÃÕÊ ‚êÿÇôÊÊŸË „ÒU, fl„U •¬ŸË •Êà◊Ê ◊¥ ¬⁄U-¬ŒÊÕ¸ ∑§Ë
ßUë¿UÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ∞‚Ê ◊ŸÈcÿ „UË ‡ÊËÉÊ˝ •ŸÈ¬◊ ‚Èπ ¬ÊÃÊ „ÒU, ßU‚ ÁŸpÿ ‚ ¡ÊŸÊ–””
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vvz) —— 863}

¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ Õ (3/73-74) ø flÁáʸÃ◊˜ó

‚ê◊¥ ÁflÁŒŒ¬ŒàÕÊ øûÊÊ ©UflÁ„¥U ’Á„UàÕ◊í¤ÊàÕ¥–
Áfl‚∞‚È áÊÊfl‚ûÊÊ ¡ Ã ‚ÈhUÁûÊ ÁáÊÁg_UÊ––
‚ÈhUS‚ ÿ ‚Ê◊ááÊ¥ ÷ÁáÊÿ¥ ‚ÈhUS‚ Œ¥‚áÊ¥ áÊÊáÊ¥–
‚ÈhUS‚ ÿ ÁáÊ√flÊáÊ¥ ‚ÊÁìÊÿ Á‚hUÊ áÊ◊Ê ÃS‚––
•ÊøÊÿ¸÷ÁQ§-ªÊÕÊÿÊ¥ (‚¥. 6) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
ªÿáÊÁ◊fl ÁáÊL§fl‹flÊ •ÄπÊ„UÊ ‚ÊÿL§ √fl ◊ÈÁáÊfl‚„UÊ–
∞Á⁄U‚ªÈáÊÁáÊ‹ÿÊáÊ¥ ¬Êÿ¥ ¬áÊ◊ÊÁ◊ ‚ÈhU◊áÊÊ––
∞fl¥ „U ÷√ÿ! ©UûÊ◊¬ÊòÊSflM§¬¥ ‚êÿªfl’ÈhUÿ
˜ ÃÊãÿÈÁg‡ÿ ÿÕÊÁøÌʟ‚à∑§Ê⁄UÊÁŒ∑¥§ ÁfläÊÿ◊˜,
Sflÿ¥ ø ‚à¬ÊòÊàfl¬˝ÊåàÿÒ ¬˝ÿÁÃÃ√ÿÁ◊Áà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãâÊ (x/|x-|y) ◊¥ ÷Ë ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ÕŸ „ÒUó

““Á¡ã„UÊ¥Ÿ ÿÕÊÕ¸ M§¬ ‚ ‚◊Sà ÃûflÊ¥ ∑§Ê ¡ÊŸ Á‹ÿÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ¡Ê ’Á„U⁄UXU fl •ãÃ⁄UXU
¬Á⁄Uª˝„U ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U ¬@Áãº˝ÿÊ¥ ∑§ Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ‹ËŸ Ÿ„UË¥ „UÊÃ, fl ◊„UÊ◊ÈÁŸ “‡ÊÈhU” ∑§„U ªÿ „Ò¥U–””
““‚ÊˇÊÊØ ◊ÊˇÊÃûfl ∑§Ê Á‚hU ∑§⁄UŸ flÊ‹ ©U‚ “‡ÊÈhU” (‡ÊÈhUÊ¬ÿʪË) ◊ÈÁŸ ∑§ „UË ◊ÈÁŸ¬Œ
∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU, ©U‚Ë ∑§ Œ‡Ê¸Ÿ fl ôÊÊŸ ∑§„U ªÿ „Ò¥U, ©U‚Ë ∑§ ◊ÊˇÊ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU •ÊÒ⁄U fl„UË Á‚hU
SflM§¬ „ÒU– ∞‚ “‡ÊÈhU” ◊ÈÁŸ ∑§Ê ◊⁄UÊ Ÿ◊S∑§Ê⁄U „UÊ–””
“•ÊøÊÿ¸ ÷ÁQ§” ªÊÕÊ (‚¥. {) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““fl ◊ÈÁŸüÊDU •Ê∑§Ê‡Ê ∑§Ë Ã⁄U„U ÁŸ‹̧¬ ∞fl¥ ‚ʪ⁄U ∑§Ë Ã⁄U„U ˇÊÊ÷⁄UÁ„Uà „UÊÃ „Ò¥U– ∞‚ ªÈáÊÊ¥
∑§ ÉÊ⁄U •ÊøÊÿ¸ ¬⁄U◊DUË ∑§ ø⁄UáÊÊ¥ ◊¥ ◊Ò¥ ‡ÊÈhU◊Ÿ ‚ Ÿ◊S∑§Ê⁄U ∑§⁄UÃÊ „Í°–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „U ÷√ÿ! ©UûÊ◊ ¬ÊòÊ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ‚ ‚◊¤Ê∑§⁄U, ©UŸ∑§ ¬˝ÁÃ
ÿÕÊÁøà ŒÊŸ fl ‚à∑§Ê⁄U •ÊÁŒ ∑§Ê ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UÊ •ÊÒ⁄U Sflÿ¥ ÷Ë ‚à¬ÊòÊÃÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÃÈ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹
⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
{864 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Õ, ÁŸ¡Êà◊SflM§¬÷ŒÊÁŒôÊÊŸ⁄UÁ„UÃSÿ ìÊ˘Á¬ ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄UÊûÊ⁄UáÊÊÿ Ÿ ‚◊Õ¸Á◊ÁÃ

‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ªÊ„UÊ¿UãŒ‚Ê ÁŸM§¬ÿÁãÃó
áÊ Áfl ¡ÊáÊÁŒ Á¡áÊÁ‚hU ‚M§fl¥ ÁÃÁfl„UáÊ Ã„U ÁáÊÿå¬ÊáÊ¥–
¡Ê ÁÃ√fl¥ ∑ȧáÊÁŒ Ãfl¥ ‚Ê Á„¥U«UÁŒ ŒË„U‚¥‚Ê⁄‘U––116––
¿UÊÿÊó ŸÊÁ¬ ¡ÊŸÊÁà Á¡ŸÁ‚hUSflM§¬¥ ÁòÊÁfläÊŸ ÃÕÊ ÁŸ¡Êà◊ÊŸ◊˜–
ÿ— ÃËfl˝¥ ∑§⁄UÊÁà ì— ‚ Á„Uá«UÃ ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄‘U––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ¡Ê Á¡áÊÁ‚h ‚M§fl¥ ÄU ÁÃÁfl„UáÊ ÁáÊÿå¬ÊáÊ¥ Áfl áÊ ¡ÊáÊÁŒ, ÁÃ√fl¥ Ãfl¥
∑ȧáÊÁŒ, ‚Ê ŒË„U‚¥‚Ê⁄‘U Á„¥U«UÁŒ óßUÁà ªÊÕÊÿÊ •ãflÿ—–
(‚Ê Á„¥U«UÁŒ ŒË„U‚¥‚Ê⁄‘U) ‚ ¡ËflÊ ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄‘U Á„Uá«UÃ ¬Á⁄U÷˝◊ÁÃ, Ÿ ∑§ŒÊÁøØ ‚¥‚Ê⁄UÊã◊ÈQ§Ê
÷flÁÖ ◊ÈQ§Êflfl ‡ÊÊEÃ◊ŸÈ¬◊¥ ÁŸ⁄UÊ’ÊäÊ¥ ¬⁄U◊‚Èπ¥ ¬˝ÊåÿÃ, Á∑§ãÃÈ ‚ ¡ËflSÃS◊ÊŒ˜ flÁ@ÃÊ ÷flÁÖ

•’, ÁŸ¡ •Êà◊Ê ∑§ SflM§¬ fl ÷Œ •ÊÁŒ ∑§ ôÊÊŸ ‚ ⁄UÁ„Uà √ÿÁQ§ ∑§Ê ì ÷Ë ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄U
‚ ÃÊ⁄UŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ óßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ªÊ„UÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê ¡ËflÊà◊Ê Á¡Ÿãº˝ Œfl fl Á‚hU ¬⁄U◊DUË ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ÃÕÊ •¬ŸË
•Êà◊Ê ∑§Ê ©U‚∑§ (’Á„U⁄UÊà◊Ê, •ãÃ⁄UÊà◊Ê, ¬⁄U◊Êà◊Ê óßUŸ) ÃËŸ ÷ŒÊ¥ ∑§ ‚ÊÕ Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ
„ÒU, fl„U (÷‹ „UË) ÃËfl˝ ì ∑§⁄‘U, Á∑§ãÃÈ ŒËÉʸ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ (÷≈U∑§ÃÊ) ⁄U„UÃÊ „ÒU–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ÿ— Á¡ŸÁ‚hSflM§¬¥ ÃÕÊ ÁòÊÁfläÊŸ ÁŸ¡Êà◊ÊŸ◊˜ •Á¬ Ÿ ¡ÊŸÊÁÃ,
ÃËfl¥̋ ì— ∑§⁄UÊÁÃ, ‚ ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄‘U Á„Uá«UÃ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
(‚ Á„Uá«UÃ ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄‘U) fl„U ¡Ëfl ŒËÉʸ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ¬Á⁄U÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ∑§÷Ë ‚¥‚Ê⁄U
‚ ◊ÈQ§ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ◊ÈÁQ§ ◊¥ „UË ‡ÊÊEÃ, •ŸÈ¬◊ fl ÁŸ’ʸäÊ ¬⁄U◊‚Èπ ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ fl„U
¡Ëfl ©U‚ (¬⁄U◊‚Èπ) ‚ flÁ@à ⁄U„UÃÊ „ÒU–
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vv{) —— 865}

‚¥‚Ê⁄U¬Á⁄U÷˝◊áÊ ∑§Ê „UÊÁŸ—? ©UëÿÃó •ŸÊlŸãÃÊ˘ÿ¥ ‚¥‚Ê⁄U—, ¡ã◊◊ÎàÿÈ¡⁄UÊ⁄UÊªÊÁŒ-

’„ÈUÁfläʌȗπ’„ÈU‹—, ßUCUÁflÿÊª-•ÁŸCU¬˝ÊÁ#¡ÁŸÃ¬Á⁄UÃʬ◊ŸÊÁflˇÊÊ÷÷ÿVU⁄U—, ◊„UÊáʸfl ßUfl
‚ÈŒÈSÃ⁄U—, •ÃSÃòÊ ÿÕÊÕ¸‚Èπ¥ Ÿ ¬˝Ê#È¥ ‡ÊÄÿÃ– ©UQ¥§ ø ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-62, 72)ó
∞fl¥ ‚È_‰U •‚Ê⁄‘U ‚¥‚Ê⁄‘U ŒÈÄπ‚Êÿ⁄‘U ÉÊÊ⁄‘U–
Á∑¥§ ∑§àÕ Áfl •ÁàÕ ‚È„U¥ ÁflÿÊ⁄U◊ÊáÊ¥ ‚ÈÁáÊë¿UÿŒÊ––
∞fl¥ •áÊÊßU∑§Ê‹ ¬¥ø¬ÿÊ⁄‘U ÷◊ßU ‚¥‚Ê⁄‘U–
áÊÊáÊÊŒÈÄπÁáÊ„UÊáÊÊ ¡ËflÊ Á◊ë¿UûÊŒÊ‚áÊ––
Á∑¥§ ìpÿ¸ÿÊ˘Á¬ ‚¥‚Ê⁄U◊ÈÁQ§Ÿ¸ ‚ê÷flÁÃ? ŸÒfl ÷flÃËÁà ©UëÿÃó (¡Ê ÁÃ√fl¥ ∑ȧáÊÁŒ Ãfl¥
‚Ê) ÿSÃËfl˝¥ ÉÊÊ⁄UÊÁÃÉÊÊ⁄¥U ìp⁄UáÊ◊Á¬ ∑§⁄UÊÁÃ, ‚Ê˘Á¬ ‚¥‚Ê⁄‘U ∞fl ¬Á⁄U÷˝◊ÁÖ ÉÊÊ⁄Uìp⁄UáÊ◊Á¬
◊ÈÄàÿÒ ÁŸ⁄UÕ¸∑§◊fl Á‚h¥U ÷flÁÖ ì‚Ê˘Á¬ ‚¥‚Ê⁄U◊ÈÁQ§Ÿ¸ ÷flÁÃ, ÃòÊ Á∑¥§ ∑§Ê⁄UáÊ◊˜?

‚¥‚Ê⁄U¬Á⁄U÷˝◊áÊ ◊¥ „UÊÁŸ ÄÿÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó ÿ„U ‚¥‚Ê⁄U •ŸÊÁŒ-•Ÿãà „ÒU– ¡ã◊,
◊ÎàÿÈ, ’È…∏UʬÊ, ⁄UÊª •ÊÁŒ •Ÿ∑§ÊŸ∑§ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ë •ÁäÊ∑§ÃÊ ÿ„UÊ° „ÒU, ßUC-ÁflÿÊª fl •ÁŸCU ¬˝ÊÁåà ‚
„UÊŸ flÊ‹ ‚ãÃʬ fl ◊ÊŸÁ‚∑§ ÁflˇÊÊ÷ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ÷ÿ¥∑§⁄U „ÒU, ◊„Uʂʪ⁄U ∑§Ë Ã⁄U„U ßU‚ ¬Ê⁄U ∑§⁄U¬ÊŸÊ
∑§ÁΔUŸ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ÿ„UÊ° ÿÕÊÕ¸ ‚Èπ Ÿ„UË¥ ¬˝Êåà „UÊ ‚∑§ÃÊ– ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-{w,
|w) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ¬⁄U◊ÊÕ¸ M§¬ ◊¥ ÁfløÊ⁄U ∑§⁄‘¥U ÃÊ ‚fl¸ÕÊ •‚Ê⁄U, ŒÈ—πÊ¥ ∑§ ‚ʪ⁄U ßU‚ ÷ÿÊŸ∑§
‚¥‚Ê⁄U ◊¥ Á∑§‚Ë ∑§Ê ÷Ë ÄÿÊ ‚Èπ Á◊‹ÃÊ „ÒU? (•ÕʸØ Ÿ„UË¥–)””
““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, •Ÿ∑§ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ (º˝√ÿ, ˇÊòÊ, ∑§Ê‹, ÷fl fl ÷Êfl ó
ßUŸ) ¬Ê°ø ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ÿ„U ¡Ëfl Á◊âÿÊàfl (•ôÊÊŸ) M§¬Ë ŒÊ· ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ •ŸÊÁŒ ∑§Ê‹
Ã∑§ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
ÄÿÊ Ã¬pÿʸ ‚ ÷Ë ‚¥‚Ê⁄U-◊ÈÁQ§ Ÿ„UË¥ „UÊÃË? Ÿ„UË¥ „UÊÃË „ÒU, ßU‚ „UË ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ÿ—
ÃËfl˝¥ ∑§⁄UÊÁà ì— ‚—) ¡Ê ÃËfl˝, ÉÊÊ⁄U ‚ ÷Ë ÉÊÊ⁄U ìp⁄UáÊ ÷Ë ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ÷Ë ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ „UË
÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU– ÉÊÊ⁄ ìp⁄UáÊ ÷Ë ◊ÈÁQ§ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ◊¥ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UË Á‚hU „UÊÃÊ „ÒU– ì ‚ ÷Ë
‚¥‚Ê⁄U-◊ÈÁQ§ Ÿ„UË¥ „UÊÃË óßU‚◊¥ •ÊÁπ⁄U ∑§Ê⁄UáÊ ÄÿÊ „ÒU?
{866 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

©UëÿÃó (áÊ Áfl ¡ÊáÊÁŒ Á¡áÊ Á‚hU‚M§fl¥ ÁÃÁfl„UáÊ Ã„U ÁáÊÿå¬ÊáÊ¥) ÿÃÊ ‚ Á¡ŸSflM§¬¥
ÃÕÊ Á‚hUÊà◊SflM§¬¥ Ÿ ¡ÊŸÊÁÃ, ÿÕÊ ø ÁòÊÁfläÊ¥ ÁŸ¡Êà◊SflM§¬¥ ø Ÿ ¡ÊŸÊÁÖ •Êà◊SflM§¬ÊŒ˜
•¬Á⁄UÁøà ∞fl ‚ ¡Ëfl—, •ÃSÃËfl˝Ã¬ÊÁ÷⁄UÁ¬ Ÿ ‚¥‚Ê⁄U◊ÈÁQ§Á⁄UÁà ªÊÕÊ‚Ê⁄U—–
•ÿ◊Êà◊Ê øßÊ˘◊Íø—, Œ„UÊŒ˜ Á÷㟗, ÃSÿÒfl ’Á„U⁄UÊà◊Ê, •ãÃ⁄UÊà◊Ê, ¬⁄U◊Êà◊Ê óßUÁÃ
òÊÿ— ¬˝∑§Ê⁄UÊ—– Á¡Ÿ— ‚fl¸ôÊ— •„¸UgflÊ flÊ ‚∑§‹¬⁄U◊Êà◊Ê– Á‚hU— ¬ÍáʸÃÿÊ ∑§◊¸’ãäÊŸ◊ÈQ§Ê ÁŸc∑§‹—
¬⁄U◊Êà◊Ê– ∑§◊¸’hU •Êà◊Òfl ◊ÊˇÊ◊ʪ¸◊ÊÁüÊàÿ ∑§◊¸’ãäÊŸÊŒ˜ Áfl◊ÈQ§— ∑˝§◊áÊ Á¡Ÿ—, ¬pÊìÊ
Á‚hUSflM§¬¥ ¬˝Ê#È¥ ¬˝÷flÁà óßUàÿÊÁŒ∑¥§ ‚êÿÇôÊÊŸ¥ ‚êÿÄàflʬ⁄U¬ÿʸÿ¥ ÃSÿ ŸÊÁSÃ, •Ã— ÃSÿ
ìÊ˘Á¬ ∑§◊¸◊ÈÁQ§ŒÊÿ∑¥§ ÃSÿ ∑ΧÃ Ÿ ÷flÃËàÿʇÊÿ—– •Êà◊ÊôÊÊŸÊ÷Êfl ìÁSflŸÊ˘Á¬ ‚¥‚Ê⁄U-
÷˝◊áÊ◊flÁà ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ (‡‹Ê∑§-68) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
‡Ê⁄UË⁄U∑§@È∑§ŸÊà◊Ê ‚¥flÎÃÊ ôÊÊŸÁflª˝„U—–
ŸÊà◊ÊŸ¥ ’ÈäÿÃ ÃS◊ÊŒ˜ ÷˝◊àÿÁÃÁø⁄¥U ÷fl––
’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ŸÊÁ¬ ¡ÊŸÊÁà Á¡Ÿ-Á‚hUSflM§¬¥ ÁòÊÁfläÊŸ ÃÕÊ ÁŸ¡Êà◊ÊŸ◊˜) øÍ°Á∑§
fl„U “Á¡Ÿ” ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ÃÕÊ Á‚hU ∑§ SflM§¬ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ •ÊÒ⁄U ÁòÊÁfläÊ •Êà◊Ëÿ SflM§¬
∑§Ê ÷Ë Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ– •Êà◊-SflM§¬ ‚ •¬Á⁄UÁøà „UË fl„U ¡Ëfl „ÒU, ßU‚Á‹∞ ÃËfl˝ ì ‚ ÷Ë
©U‚∑§Ë ‚¥‚Ê⁄U ‚ ◊ÈÁQ§ Ÿ„UË¥ „UÊÃË óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ‚Ê⁄U „ÒU–
ÿ„U •Êà◊Ê øß fl •◊Íø ¬ŒÊÕ¸ „ÒU, Œ„U ‚ ¬ÎÕ∑˜§ „ÒU, ©U‚Ë ∑§ ’Á„U⁄UÊà◊Ê, •ãÃ⁄UÊà◊Ê fl
¬⁄U◊Êà◊Ê óÿ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄U „Ò¥U– Á¡Ÿ ÿÊ ‚fl¸ôÊ •„¸Uãà Œfl ‚∑§‹ ¬⁄U◊Êà◊Ê „Ò¥U– “Á‚hU” ∑§◊¸-
’ãäÊŸ ‚ ¬ÍáʸÃÿÊ ÁŸ◊Ȩ̀Q§ ÁŸc∑§‹ ¬⁄U◊Êà◊Ê „ÒU– ∑§◊¸’hU •Êà◊Ê „UË ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê •ÊüÊÿáÊ ∑§⁄U
∑§◊¸’ãäÊ ‚ ¿ÍU≈U ∑§⁄U, ∑˝§◊‡Ê— “Á¡Ÿ” •ÊÒ⁄U ’ÊŒ ◊¥ Á‚hU ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ¬Ê ‚∑§ÃÊ „ÒUó ßUàÿÊÁŒ
‚êÿÇôÊÊŸó Á¡‚ ‚êÿÄàfl ÷Ë ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒUó©U‚ ¡Ëfl ∑§Ê Ÿ„UË¥ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ©U‚ ¡Ëfl ∑§Ê ì
÷Ë ∑§◊¸-◊ÈÁQ§ ∑§Ê ŒÊÿ∑§ ©U‚∑§ Á‹∞ Ÿ„UË¥ „UÊ ¬ÊÃÊó ÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– •Êà◊-ôÊÊŸ ∑§ Ÿ „UÊŸ ¬⁄U
ìSflË ∑§Ê ÷Ë ‚¥‚Ê⁄U-÷˝◊áÊ „UË „UÊÃÊ „ÒU ó∞‚Ê ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ (‡‹Ê∑§-{}) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„UÊ
ªÿÊ „ÒUó
““•Êà◊Ê ∑§Ê ‡Ê⁄UË⁄U ÃÊ ôÊÊŸ „ÒU, Á∑§ãÃÈ fl„U Œ„U M§¬Ë ∑¥§øÈ∑§ ‚ …U°∑§Ê „ÈU•Ê „ÒU •ÊÒ⁄U •¬Ÿ
•Ê¬∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸ ÿÊ ‚◊¤Ê ¬ÊÃÊ „ÒU– ÿ„UË ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU Á∑§ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ •àÿãà Áø⁄U∑§Ê‹ Ã∑§ fl„U
÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vv{) —— 867}

•ãÿìÊ, ÃòÊÒfl (‡‹Ê∑§-11, 41) ¬˝ÊQ

 §◊˜ó
Sfl¬⁄UÊäÿfl‚ÊÿŸ Œ„UcflÁflÁŒÃÊà◊ŸÊ◊˜–
fløÃ Áfl÷˝◊— ¬È¥‚Ê¥ ¬ÈòÊ÷ÊÿʸÁŒªÊø⁄U—––
•Êà◊Áfl÷˝◊¡¥ ŒÈ—π◊˜, •Êà◊ôÊÊŸÊØ ¬˝‡ÊÊêÿÁÖ
ŸÊÿÃÊSÃòÊ ÁŸflʸÁãà ∑ΧàflÊ˘Á¬ ¬⁄U◊¥ ì—––
•Êà◊ÃûflSÿ ‚êÿÇôÊÊŸ ‚Áà Á¡Ÿãº˝-Á‚hUÊÁŒ-SflM§¬ôÊÊŸ¥ ÷flàÿfl, ÿÃÊ Á„U Á¡Ÿ—
(•„¸UŸ˜) Á‚hUp ¬⁄U◊Êà◊M§¬àflÊŒ˜ •Êà◊M§¬Êflfl– ©UQ¥§ ø ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-6, 98)-
ÁŸ◊¸‹— ∑§fl‹— Á‚hU—, ÁflÁflQ§— ¬˝÷È⁄U√ÿÿ—–
¬⁄U◊DUË ¬⁄UÊà◊Áà ¬⁄U◊Êà◊E⁄UÊ Á¡Ÿ—––

•ÊÒ⁄U ÷Ë, fl„UË¥ (‡‹Ê∑§-vv fl yv ◊¥) ÷Ë ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ÕŸ „ÒUó

““•Êà◊-SflM§¬ ‚ •ŸÁ÷ôÊ ‹ÊªÊ¥ mUÊ⁄UÊ •¬Ÿ ÿÊ ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§ ‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ „UË Sfl¬⁄U-•äÿfl‚Êÿ
(ÿ„U ◊⁄UË •Êà◊Ê „ÒU, ÿ„U ŒÍ‚⁄‘U ∑§Ë óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê ÁŸpÿ) „UÊÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U »§‹SflM§¬ “ÿ„U ◊⁄UÊ
¬ÈòÊ „ÒU, ÿ„U ◊⁄UË ¬%Ë „ÒU, ÿ„U ŒÍ‚⁄‘U ∑§Ê ¬ÈòÊ „ÒU óßUàÿÊÁŒ “Áfl÷˝◊” (•ôÊÊŸ) „UÊÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
““•Êà◊-Ãûfl ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ „UÊŸ flÊ‹Ë (©UQ§) ÷˝ÊÁãà ‚ ¡Ê ŒÈ—π „ÈU•Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU,fl„U
Ã÷Ë ŸC „UÊÃÊ „ÒU ¡’ •Êà◊-ôÊÊŸ „UÊ– ÿ„UË ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU Á∑§ •Êà◊ôÊÊŸ Á¡ã„¥U Ÿ„UË¥ „ÒU, fl (’Á„U⁄UÊà◊Ê)
¬⁄U◊ ì ∑§⁄U∑§ ÷Ë ÁŸflʸáÊ (◊ÈÁQ§) ∑§Ê ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ „UÊ ¬ÊÃ–””
•Êà◊Ãûfl ∑§ ‚êÿÇôÊÊŸ „UÊŸ ¬⁄U Á¡Ÿãº˝, Á‚hU •ÊÁŒ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ôÊÊŸ „UÊÃÊ „Ë „ÒU,
ÄÿÊ¥Á∑§ Á¡Ÿ (•„¸Uãà Œfl) fl Á‚hU óÿ ¬⁄U◊Êà◊Ê „UÊŸ ‚ •Êà◊Ê ∑§ „UË (ÁflÁfläÊ) M§¬ „Ò¥U–
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-{ fl ~}) ◊¥ ÷Ë ªÿÊ „Ò¥Uó
““ÁŸ◊¸‹, ∑§fl‹, Á‚hU, ÁflÁflQ§, ¬˝÷È, •√ÿÿ, ¬⁄U◊DUË, ¬⁄UÊà◊Ê, ¬⁄U◊Êà◊Ê, ߸UE⁄U, Á¡Ÿ
óÿ ‚’ ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§ ŸÊ◊ „Ò¥U–””
{868 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

©U¬ÊSÿÊà◊ÊŸ◊flÊà◊Ê ¡ÊÿÃ ¬⁄U◊Ê˘ÕflÊ–

◊ÁÕàflÊ˘˘à◊ÊŸ◊Êà◊Òfl ¡ÊÿÃ˘ÁÇŸÿ¸ÕÊ ÃL§—––
∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-192) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó ¬⁄U◊å¬Ê Áfl ÿ ŒÈÁfl„UÊ, •⁄U„¥UÃÊ Ã„U ÿ
Á‚hUÊ ÿ–
∞fl¥ Á¡Ÿãº˝Ê„¸UgflSflM§¬ôÊÊŸ •Êà◊ÃûflôÊÊŸ¥, ÃŒŸÈ ◊Ê„UˇÊÿ ‚êÿÄàfl¥ ÷flàÿfl– ©UQ¥§ ø
¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ Õ (1/80)ó
¡Ê ¡ÊáÊÁŒ •⁄U„¥UÃ¥ Œ√flûʪÈáʬîÊ∞Á„¥U–
‚Ê ¡ÊáÊÁŒ •å¬ÊáÊ¥ ◊Ê„UÊ π‹È ¡ÊÁŒ ÃS‚ ‹ÿ¥––
ÃòÊ ŸCUÉÊÊÁÃ∑§◊¸øÃÈCUÿ •Êà◊Òfl Á¡Ÿ—, •„¸UŸ˜ flÊ, ‚◊SÃ∑§◊¸Áfl¬˝◊ÈQ§ •Êà◊Ê Á‚hU—ó
ßUÁà ÃÿÊ÷¸Œ—– •Êà◊Ÿ— ∞fl ∞Ã òÊÿ— ¬˝∑§Ê⁄UÊ— ‚ÁãÃó ’Á„U⁄UÊà◊Ê, •ãÃ⁄UÊà◊Ê, ¬⁄U◊Êà◊Áà ø–

““•ÕflÊ ÿ„U •Êà◊Ê •¬Ÿ øÒÃãÿ-SflM§¬ ∑§Ê „UË ÁøŒÊŸãŒ◊ÿ M§¬ ‚ •Ê⁄UÊäÊŸÊ ∑§⁄U∑§
“¬⁄U◊Êà◊Ê” ’Ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU– ¡Ò‚ flÎˇÊ (’Ê°‚ •ÊÁŒ) Sflÿ¥ „UË •¬Ÿ •Ê¬∑§Ê ◊Õ∑§⁄U (ÉÊ·¸áÊ∑§⁄U)
•Êª ’Ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v~w) ◊¥ ÷Ë ÿ„U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““¬⁄U◊Êà◊Ê ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§
„Ò¥Uó •⁄U„¥Uà (Á¡Ÿ) fl Á‚hU (•Êà◊Ê)–””
ßU‚Ë Ã⁄U„U Á¡Ÿãº˝ ÿÊ •„¸Uãà Œfl ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ôÊÊŸ „UÊŸ ¬⁄U •Êà◊ÃûflôÊÊŸ •ÊÒ⁄U ©U‚Ë ‚
◊Ê„UˇÊÿ „UÊ∑§⁄U ‚êÿÄàfl „UÊ „UË ¡ÊÃÊ „ÒU– ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (v/}Æ) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê º˝√ÿ, ªÈáÊ fl ¬ÿʸÿ ‚ ÿÈQ§ •„¸Uãà ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÒU, fl„U •Êà◊Ê ∑§Ê ¡ÊŸ ‹ÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U
©U‚∑§Ê ◊Ê„U ˇÊËáÊ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
ßUŸ◊¥ •¬Ÿ øÊ⁄U ÉÊÊÃË ∑§◊Ê̧¥ ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UŸ flÊ‹Ë •Êà◊Ê „UË Á¡Ÿ ÿÊ •„¸Uãà Œfl „UÊÃË „ÒU
•ÊÒ⁄U ‚◊Sà ∑§◊ÊZ ‚ ◊ÈQ§ „UÊŸ flÊ‹Ë •Êà◊Ê “Á‚hU” „UÊÃË „ÒU óÿ„U ŒÊŸÊ¥ ◊¥ •ãÃ⁄U „ÒU– •Êà◊Ê ∑§
„UË ÿ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄U „Ò¥Uó ’Á„U⁄UÊà◊Ê, •ãÃ⁄UÊà◊Ê fl ¬⁄U◊Êà◊Ê–
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vv{) —— 869}

•Êà◊Ÿ ∞Ã·Ê¥ òÊÿÊáÊÊ¥ ¬˝∑§Ê⁄UÊ— ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷ÎÃ (ªÊÕÊ-4), ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ (‡‹Ê∑§-4),

∑§ÊÁø∑§ ÿʟȬˇ̋ Êʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-192) ø ÁŸÁŒ¸CUÊ—– ∞Ã·Ê¥ ¬ÎÕ∑˜§ ¬ÎÕ∑˜§ SflM§¬ÊÁáÊ Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ—
ª˝ãÕ˘◊ÈòÊʪ˝ (ªÊÕÊ 126-141) Áfl‡ÊŒÃÿÊ flˇÿÁãÃ, •ÃSÃàSflM§¬¥ Ÿ ÁflÁfl˝ÿÃ–
•Êà◊ôÊÊŸÊ÷Êfl ‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊ◊à •Êà◊ôÊÊŸ¥ ◊È◊ÈˇÊÍáÊÊ¥ ∑ΧÃ ∑§Ã¸√ÿ◊fl– ©UQ¥§ ø øÊÁ⁄UòÊ-
¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-37)ó
÷√fl¡áÊ’Ê„UáÊàÕ¥ Á¡áÊ◊Ǫ Á¡áÊfl⁄‘UÁ„¥U ¡„U ÷ÁáÊÿ¥–
áÊÊáÊ¥ áÊÊáÊ‚M§fl¥ •å¬ÊáÊ¥ Ã¥ ÁflÿÊáÊÁ„U––
•Êà◊ôÊÊÁŸŸ ∞fl ì— ‚ÊÕ¸∑¥§, ŸÊãÿÕÊ– ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-59, 68) ÁŸÁŒ¸CU◊Á¬ó
Ãfl⁄UÁ„Uÿ¥ ¡¥ áÊÊáÊ¥ áÊÊáÊÁfl¡ÈûÊÊ ÃflÊ Áfl •∑§ÿàÕÊ–
Ãê„UÊ áÊÊáÊÃfláÊ¥ ‚¥¡ÈûÊÊ ‹„UßU ÁáÊ√flÊáÊ¥––

•Êà◊Ê ∑§ ßUŸ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà (ªÊÕÊ-y), ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ (‡‹Ê∑§-y)
ÃÕÊ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v~w) ◊¥ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßUŸ∑§ ¬ÎÕ∑˜§-¬ÎÕ∑˜§ SflM§¬Ê¥ ∑§Ê S¬CU
ÁŸM§¬áÊ ßU‚Ë ª˝ãÕ (⁄UÿáÊ‚Ê⁄U, ªÊÕÊ vw{-vyv) ◊¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ∑§⁄UŸ flÊ‹ „Ò¥U, ß‚Á‹∞ ©UŸ∑§
SflM§¬ ∑§Ê Áflfl⁄UáÊ ÿ„UÊ° Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥U–
•Êà◊-ôÊÊŸ ∑§ •÷Êfl ◊¥ ‚¥‚Ê⁄U-÷˝◊áÊ „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ◊È◊ÈˇÊÈ•Ê¥ ∑§ Á‹∞ •Êà◊ôÊÊŸ „UË
∑§Ã¸√ÿ „ÒU– øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-x|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““÷√ÿ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ‚◊¤ÊÊŸ „UÃÈ Á¡Ÿ-◊ʪ¸ ◊¥ Á¡Ÿãº˝ Œfl Ÿ ¡Ò‚Ê ∑§„UÊ „ÒU, flÒ‚Ê ôÊÊŸ ÃÕÊ
ôÊÊŸSflM§¬Ë •Êà◊Ê ∑§Ê „U ÷√ÿ! ÃÍ •ë¿UË Ã⁄U„U ¡ÊŸ–””
•Êà◊ôÊÊŸË ∑§Ê „UË Ã¬ ‚ÊÕ¸∑§ „UÊÃ Ê „ÒU, •ãÿÕÊ (•Êà◊ôÊÊŸ ∑§ •÷Êfl ◊)¥ Ÿ„UË–¥ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷ÎÃ
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-z~ fl {}) ◊¥ ÿ„U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ôÊÊŸ ì ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU •ÊÒ⁄U ¡Ê ì ôÊÊŸ ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU óÿ ŒÊŸÊ¥ √ÿÕ¸ „Ò¥U, ßU‚Á‹∞ ôÊÊŸ
fl ì ‚ ÿÈQ§ „UË √ÿÁQ§ ÁŸflʸáÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU–””
{870 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¡ ¬ÈáÊ Áfl‚ÿÁfl⁄UûÊÊ •å¬Ê áÊÊ™§áÊ ÷ÊfláÊÊ‚Á„UÿÊ–

¿¥U«¥UÁà øÊ©U⁄¥Uª¥ ÃflªÈáÊ¡ÈûÊÊ áÊ ‚¥Œ„UÊ––
Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ •Á¬ ª˝ãÕ˘◊ÈòÊ ¬˝Ê∑˜§ (ªÊÕÊ 85-87) •Êà◊ôÊÊŸSÿ ◊„UûÊÊ¥, ôÊÊŸ„U˟ì‚Ê
ÁŸ⁄UÕ¸∑§ÃÊ¥ ø ¬˝ÁìÊÁŒÃflã×– •Ã ∞fl ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-50) ¬⁄UÊ◊ÎCU◊˜ó
•Êà◊ôÊÊŸÊØ ¬⁄¥U ∑§ÊÿZ Ÿ ’ÈhUÊÒ äÊÊ⁄UÿÁëø⁄U◊˜–
∑ȧÿʸŒâʸfl‡ÊÊØ Á∑§Á@Œ˜ flÊÄ∑§ÊÿÊèÿÊ◊Ãà¬⁄U—––
∞fl◊Êà◊ôÊÊŸSÿ ◊„UûÊÊ¥ ‚êÿªfl’ÈhUÿ
˜ •Êà◊ôÊÊŸ¬Ífl∑¸ §øÊÁ⁄UòÊÊŸÈDUÊŸ ‚¥‚Ê⁄U◊ÄÈ àÿÒ ¬˝ÿÃSflÁÃ
ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

““•ÊÒ⁄U ¡Ê Áfl·ÿÊ¥ ‚ Áfl⁄UQ§ „UÊÃ „ÈU∞, •Êà◊-ôÊÊŸ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ©U‚∑§Ë ÷ÊflŸÊ ‚
‚Á„Uà ⁄U„UÃ „Ò¥U, fl ¡Ëfl ì M§¬Ë ªÈáÊ •ÕflÊ Ã¬ fl ◊Í‹ªÈáÊÊ¥ ‚ ÿÈQ§ „UÊ∑§⁄U øÃÈ⁄UXU (øÃȪ¸ÁÃ)
M§¬ ‚¥‚Ê⁄U ‚ ¿ÍU≈U ¡ÊÃ „Ò¥U, ßU‚◊¥ ‚ãŒ„U Ÿ„UË¥–””
Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ÷Ë ßU‚Ë ª˝ãÕ (⁄UÿáÊ‚Ê⁄U, ªÊÕÊ }z-}|) ◊¥ ¬„U‹ •Êà◊ôÊÊŸ ∑§Ë ◊„UûÊÊ
ÃÕÊ ôÊÊŸ ∑§ Á’ŸÊ ì ∑§Ë ÁŸ⁄UÕ¸∑§ÃÊ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ ∑§⁄U øÈ∑§ „Ò¥U– ßU‚Á‹∞ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ
(‡‹Ê∑§-zÆ) ◊¥ ÿ„U ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““•Êà◊ôÊÊŸ ‚ Á÷㟠Á∑§‚Ë ŒÍ‚⁄‘U ∑§Êÿ¸ ◊¥ ∑§÷Ë •ÁäÊ∑§ ‚◊ÿ Ã∑§ •¬ŸË ’ÈÁhU ∑§Ê
Ÿ„UË¥ ©U‹¤ÊÊ∞°– „UÊ°, ¬˝ÿÊ¡Ÿfl‡Ê (¬⁄UÊ¬∑§Ê⁄U •ÊÁŒ „UÃÈ) ∑ȧ¿U ∑§⁄UŸÊ „UË ¬«∏ ÃÊ •ŸÊ‚Q§ „UÊ∑§⁄U
flÊáÊË fl ‡Ê⁄UË⁄U ‚ fl„Uófl„U ∑§Êÿ¸ ∑§⁄¥‘U–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, •Êà◊-ôÊÊŸ ∑§Ë ◊„UûÊÊ ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U, •Êà◊-ôÊÊŸ¬Ífl¸∑§ øÊÁ⁄UòÊ
∑§ •ŸÈDUÊŸ ◊¥ Ãà¬⁄U ⁄U„UÊ ÃÊÁ∑§ ‚¥‚Ê⁄U ‚ ◊ÈÁQ§ ¬˝Êåà „UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vv|-vv}) —— 871}

‚ê¬˝ÁÃ, ¬ÊòÊʬÊòÊÁflfl∑¥§ ÁfläÊÊÿÒfl ∑Χå ŒÊŸ¥ ‚êÿÁªÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ø¬‹Ê(ªÊ„UÊ)-

¿UãŒÊ◊Êäÿ◊Ÿ ÁŸÁŒ¸‡ÊÁãÃó
Œ¥‚áÊ‚ÈhUÊ äÊê◊í¤ÊÊáÊ⁄UŒÊ ‚¥ªflÁîÊŒÊ ÁáÊS‚À‹Ê–
¬ûÊÁfl‚‚Ê ÷ÁáÊŒÊ ‚Ê ªÈáÊ„UËáÊÊ ŒÈ Áflfl⁄UËŒÊ––117––
‚ê◊ÊÁŒªÈáÊÁfl‚‚¥ ¬ûÊÁfl‚‚¥ Á¡áÊÁ„U ÁáÊÁg_¥U–
Ã¥ ¡ÊÁáÊ™§áÊ ŒÁŒ ‚ÈŒÊáÊ¥ ¡Ê ‚Ê „ÈU ◊ÊÄπ⁄UŒÊ––118––
¿UÊÿÊó Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈhU—, äÊ◊¸äÿÊŸ⁄U×, ‚XUflÁ¡¸Ã— ÁŸ—‡ÊÀÿ—–
¬ÊòÊÁfl‡Ê·— ÷ÁáÊ× ‚ ªÈáÊ„UËŸSÃÈ Áfl¬⁄UË×––
‚êÿÄàflÊÁŒªÈáÊÁfl‡ÊcÊ— ¬ÊòÊÁfl‡Ê·— Á¡ŸÒ— ÁŸÁŒ¸CU—–
ÃŒ˜ ôÊÊàflÊ ŒŒÊÁà ‚Ȍʟ¥ ÿ— ‚ π‹È ◊ÊˇÊ⁄U×––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (¬ûÊÁfl‚‚Ê ÷ÁáÊŒÊ) ¬ÊòÊ·È ÁflÁ‡ÊCU— ‚ ¡ËflÊà◊Ê
÷ÁáÊ×– ¬ÊòÊÊáÊÊ◊Ÿ∑§ÊŸ∑§¬˝∑§Ê⁄‘U·È ÁflÁ‡ÊCU¬ÊòÊÃÊ¥ fl„UÁÃ, “©UûÊ◊¬ÊòÊ”-M§¬áÊ ÁflôÊÊÿÃ óßUàÿʇÊÿ—–

•’, ¬ÊòÊ fl •¬ÊòÊ ∑§Ê Áflfl∑§ ∑§⁄U∑§ „UË Á∑§ÿÊ ªÿÊ ŒÊŸ ‚◊ËøËŸ „UÊÃÊ „ÒU óßU‚
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ŒÊ ø¬‹Ê (ªÊ„UÊ) ¿UãŒÊ¥ mUÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ÁŸŒÊ¸· ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ flÊ‹, äÊ◊¸äÿÊŸ ◊¥ ⁄UÃ, ¬Á⁄Uª˝„U ‚ ⁄UÁ„UÃ, (ÃËŸ)
‡ÊÀÿÊ¥ ‚ ⁄UÁ„UÃó (ßUã„¥U) Áfl‡Ê· ¬ÊòÊ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– ¡Ê ßUŸ ªÈáÊÊ¥ ‚ „UËŸ „ÒU, fl„U Áfl¬⁄UËÃ
ÿÊŸË •¬ÊòÊ „UÊÃÊ „ÒU–
Á¡‚◊¥ ‚êÿÄàfl •ÊÁŒ Áfl‡Ê· ªÈáÊ „Ò¥U, ©U‚ Á¡Ÿãº˝ Œfl Ÿ Áfl‡Ê· ¬ÊòÊ ∑§„UÊ „ÒU– ßU‚
¬˝∑§Ê⁄U ¡ÊŸ ∑§⁄U ¡Ê ‚Ȍʟ ŒÃÊ „ÒU, fl„UË ÁŸpÿ ‚ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ ⁄Uà „ÒU–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (¬ÊòÊÁfl‡Ê·Ê ÷ÁáÊ×) ¬ÊòÊÊ¥ ◊¥
ÁflÁ‡ÊCU fl„U ¡ËflÊà◊Ê ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– ¬ÊòÊÊ¥ ∑§ •Ÿ∑§ÊŸ∑§ ÷ŒÊ¥ ◊¥ fl„U ÁflÁ‡ÊCU¬ÊòÊÃÊ ⁄UπÃÊ „ÒU,
©UûÊ◊¬ÊòÊ M§¬ ‚ ¡ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
{872 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∑§— ‚ ¬ÊòÊ-Áfl‡Ê·—? ©UëÿÃó (Œ¥‚áÊ‚ÈhUÊ äÊê◊í¤ÊÊáÊ⁄UŒÊ ‚¥ªflÁîÊŒÊ ÁáÊS‚ÑÊ) ÿÊ

Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈhU—, Œ‡Ê¸ŸÁfl‡ÊÈÁhUÿÈQ —, äÊ◊¸äÿÊŸ ¬˝‡ÊSÃäÿÊŸ ÁŸ⁄U×, ‚¥ªÊØ ¬Á⁄Uª˝„UÊØ flÁ¡¸Ã— ⁄UÁ„U×,
ÃÕÊ ÁŸ—‡ÊÀÿ—, ÁòÊÁ÷— ‡ÊÀÿÒ— ⁄UÁ„UÃÊ ÷flÁÃ, ‚ ÁflÁ‡ÊCU¬ÊòÊ¥ ÷flÁÃ, ©UûÊ◊¬ÊòÊÃÊ¥ fl„UÁà ó
ßUàÿʇÊÿ—– ∑§Ê Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈhU— óßUÁÃÁfl·ÿ Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ¬˝Ê∑˜§ (ªÊÕÊ-5) ¬˝àÿ¬Ë¬ŒŸ˜ó
÷ÿfl‚áÊ◊‹ÁflflÁîÊŒ‚¥‚Ê⁄U‚⁄UË⁄U÷ÊªÁáÊÁ√flááÊÊ–
•_UªáÈ Ê¥ª‚◊ǪÊ Œ¥‚áÊ‚ÈhUÊ „ÈU ¬¥øªÈL§÷ûÊÊ––
◊ÊßUÀ‹äÊfl‹∑ΧÃ Ÿÿø∑̋§ (ªÊÕÊ-330) üÊ◊áÊSflM§¬fláʸŸ “Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈÁhUÁfl‡ÊÈhU—” ßUàÿÊÁŒ-
Áfl‡Ê·áÊÊãÿÈQ§ÊÁŸó
Œ¥‚áÊ‚ÈÁhUÁfl‚ÈhUÊ ◊Í‹ÊßUªáÈ ÊÁ„U ‚¥¡•
È Ê ÄUÿ–
‚È„UŒÈÄπÊßU‚◊ÊáÊÊ ¤ÊÊáÊÁáÊ‹ËáÊÊ „Ufl ‚◊áÊÊ––

fl„U ¬ÊòÊ Áfl‡ÊcÊ ∑§ÊÒŸ „Ò? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈhU— äÊ◊¸äÿÊŸ⁄U× ‚¥ªflÁ¡¸Ã—
ÁŸ—‡ÊÀÿ—) ¡Ê Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈhU ÿÊŸË Œ‡Ê¸Ÿ-Áfl‡ÊÈÁhU flÊ‹Ê „ÒU, äÊ◊¸äÿÊŸ ÿÊŸË ¬˝‡ÊSà äÿÊŸ ◊¥ ÁŸ⁄UÃ
„ÒU, ‚¥ª ÿÊŸË ¬Á⁄Uª˝„U ‚ flÁ¡¸Ã ÿÊŸË ⁄UÁ„Uà „ÒU, •ÊÒ⁄U ÁŸ—‡ÊÀÿ „ÒU •ÕʸØ ÃËŸÊ¥ ‡ÊÀÿÊ¥ ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU,
fl„U ÁflÁ‡ÊCU ¬ÊòÊ „UÊÃÊ „ÒU, ©UûÊ◊¬ÊòÊÃÊ flÊ‹Ê „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈhU ∑§ÊÒŸ „ÒU óßU‚ Áfl·ÿ
◊¥ Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ¬„U‹ (ªÊÕÊ-z) ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ „ÒUó
““ÁŸŒÊ̧· ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê äÊÊ⁄U∑§ (Œ‡Ê¸Ÿ Áfl‡ÊÈhU) ÁŸpÿ „UË ÷ÿ, √ÿ‚Ÿ fl ◊‹Ê¥ ‚ ⁄UÁ„UÃ
„UÊÃÊ „ÒU, ‚¥‚Ê⁄U, ‡Ê⁄UË⁄U fl ÷ÊªÊ¥ ‚ Áfl⁄UQ§ „UÊÃÊ „ÒU, •CUÊ¥ª (ÁŸ—‡Ê¥Á∑§Ã •ÊÁŒ) ªÈáÊÊ¥ ‚ ÿÈQ§ „UÊÃÊ
„ÒU •ÊÒ⁄U ¬@ ¬⁄U◊DUË ŒflÊ¥ ∑§Ê ÷Q§ „UÊÃÊ „ÒU–””
◊ÊßUÀ‹äÊfl‹ mUÊ⁄UÊ Áfl⁄UÁøà º˝√ÿSfl÷Êfl ¬˝∑§Ê‡Ê∑§ “Ÿÿø∑˝§” (ªÊÕÊ-xxÆ) ◊¥ üÊ◊áÊ ∑§
SflM§¬ ∑§Ê fláʸŸ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ “Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈÁhUÁfl‡ÊÈhU—” ßUàÿÊÁŒ Áfl‡ÊcÊáÊÊ¥ ∑§Ê ∑§ÕŸ ßU‚ M§¬ ◊¥ Á∑§ÿÊ
ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ŒÊ·⁄UÁ„Uà ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ‚ Áfl‡ÊÈhU „ÒU, ÃÕÊ ◊Í‹ªÈáÊ fl ©UûÊ⁄ªÈáÊÊ¥ ‚ ÿÈQ§ „UÊÃÊ „ÒU,
‚Èπ-ŒÈ—π ◊¥ Á¡‚∑§Ê ‚◊ÊŸ ÷Êfl ⁄U„UÃÊ „ÒU ÃÕÊ •Êà◊äÿÊŸ ◊¥ ‹ËŸ ⁄U„UÃÊ „ÒU, fl„U üÊ◊áÊ (øÊÁ⁄UòÊ
∑§Ê SflÊ◊Ë) „ÒU–””
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vv|-vv}) —— 873}

∞fl¥ ¬@Áfl¥‡ÊÁÂêÿÄàflŒÊ·—Ò , •CUÊÁ÷◊¸Œ—Ò , ·«UÊŸÊÿßҗ, ÁÂÎÁ÷◊Í…¸ UÃÊÁ÷—, ‡Ê¥∑§Ê¬˝÷ÁÎ Ã-

Á÷⁄UCU◊‹ŒÊ·p Ò ⁄UÁ„UÃÊ ÁŸŒÊ̧·‚êÿÄàfläÊÊ⁄UË Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈhUÊ˘ òÊ ª˝Ês—– •òÊ ÿŒ˜ flQ§√ÿ¥ Ãà¬ÍflÊ̧Q§¬@◊-
ªÊÕÊ√ÿÊÅÿÊŸ ¬˝ÊQ§◊ÃÊ Ÿ ¬ÈŸL§ëÿÃ– äÊ◊¸äÿÊŸ⁄U×, •ÊôÊÊ-•¬ÊÿÊÁŒ-øÃÈÁfl¸äÊäÊ◊¸äÿÊŸÁŸ⁄UÃÊ
Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈhU— ©UûÊ◊¬ÊòÊM§¬áÊ ôÊÿ—– øÃÈÁfl¸äÊäÊ◊¸äÿÊŸSÿ ÁŸM§¬áÊ¥ ¬˝Ê∑˜§ ∞∑§ÊŒ‡ÊªÊÕÊÿÊ (ªÊÕÊ-
vv) √ÿÊÅÿÊŸ ÁflÁ„UÃ◊fl, •ÃÊ Ÿ ¬ÈŸL§ëÿÃ– ‚XUflÁ¡¸Ã—, Œ‡ÊÁ÷’ʸs¬Á⁄Uª˝„ÒU—, øÃÈŒ¸‡ÊÁ÷-
⁄UÊãÃÁ⁄U∑§¬Á⁄Uª„˝ UÒp ÁŸ◊ÈQ
¸ §Ê Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈhU— ©UûÊ◊¬ÊòÊ¥ ÷flÁÖ ’ÊsÊèÿãÃ⁄U¬Á⁄Uª„˝ UÊáÊÊ¥ ÁŸŒ‡¸ ÊÊ ◊Í‹ÊøÊ⁄Uªã˝ Õ
(ªÊÕÊ 407-408) ÁflÁ„U×ó
Á◊ë¿UûÊflŒ⁄UÊªÊ Ã„Ufl „US‚ÊÁŒÿÊ ÿ ¿UgÊ‚Ê–
øûÊÊÁ⁄U ÄU ∑§‚ÊÿÊ øÊg‚ •é÷¥Ã⁄UÊ ª¥ÕÊ––
πûÊ¥ flàÕÈ äÊáÊäÊááʪŒ¥ ŒÈ¬ŒøŒÈ嬌ªŒ¥ ø–
¡ÊáÊ‚ÿáÊÊ‚áÊÊÁáÊ ÿ ∑ȧå¬ ÷¥«U‚È Œ‚ „UÊ¥ÁÖ–

ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ¬ëøË‚ ‚êÿÄàfl-‚ê’ãäÊË ŒÊ·Ê¥ ‚, •ÊΔU ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ◊ŒÊ¥ ‚, ¿U— ¬˝∑§Ê⁄U ∑§
•ŸÊÿßÊ¥ ‚, ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë ◊Í…∏UÃÊ•Ê¥ ‚, ‡Ê¥∑§Ê •ÊÁŒ •ÊΔU ◊‹Ê¥ ÿÊ ŒÊ·Ê¥ ‚ ⁄UÁ„UÃ, ÁŸŒÊ̧·
‚êÿÄàfl ∑§Ê äÊÊ⁄U∑§ “Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈhU” ∑§Ê ÿ„UÊ° ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ÿ„UÊ° √ÿÊÅÿÊŸ ◊¥ ¡Ê ∑ȧ¿U flÄÃ√ÿ
„ÒU, fl„U ¬ÍflÊ̧Q ¬Ê°øflË¥ ªÊÕÊ ∑§ √ÿÊÅÿÊŸ ◊¥ ∑§„U ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ©U‚ ¬ÈŸ— Ÿ„UË¥ ∑§„UÊ ¡Ê
⁄U„UÊ „ÒU– äÊ◊¸äÿÊŸ⁄UÃ, •ÕʸØ •ÊôÊÊ, •¬Êÿ •ÊÁŒ øÊ⁄U ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ äÊ◊¸äÿÊŸ ◊¥ ÁŸ⁄Uà Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈhU ∑§Ê
©UûÊ◊¬ÊòÊ ∑§ M§¬ ◊¥ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– øÃÈÁfl¸äÊ äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ¬„U‹ ÇÿÊ⁄U„UflË¥ ªÊÕÊ ∑§
√ÿÊÅÿÊŸ ◊¥ Á∑§ÿÊ ¡Ê øÈ∑§Ê „ÒU, ßU‚Á‹∞ ©U‚ ¬ÈŸ— Ÿ„UË¥ ∑§„UÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU– ‚XUflÁ¡¸Ã •ÕʸØ Œ‚
’Ês ¬Á⁄Uª˝„UÊ¥ ‚ •ÊÒ⁄U øÊÒŒ„U •ÊãÃÁ⁄U∑§ ¬Á⁄Uª˝„UÊ¥ ‚ ÁŸ◊Ȩ̀Q§ ¡Ê Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈhU „ÒU, fl„U ©UûÊ◊¬ÊòÊ „UÊÃÊ
„ÒU– ’Ês fl •ÊãÃÁ⁄U∑§ ¬Á⁄Uª˝„UÊ¥ ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ yÆ|-yÆ}) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ
ªÿÊ „ÒUó
““Á◊âÿÊàfl, flŒ, ⁄Uʪ, „UÊSÿ (⁄UÁÃ, •⁄UÁÃ, ‡ÊÊ∑§, ÷ÿ, ¡ÈªÈå‚Ê) •ÊÁŒ ¿U— ŒÊ·, ÃÕÊ
(∑˝§ÊäÊ, ◊ÊŸ, ◊ÊÿÊ fl ‹Ê÷ óÿ) øÊ⁄U ∑§·Êÿ óÿ ∑ȧ‹ Á◊‹Ê∑§⁄U øÊÒŒ„U •ÊèÿãÃ⁄U ª˝ãÕ (¬Á⁄Uª„˝ U)
„UÊÃ „Ò¥U–””
““ˇÊòÊ, flÊSÃÈ, äÊŸ, äÊÊãÿ, ÁmU¬Œ, øÃÈc¬Œ, ÿÊŸ, ‡ÊÿŸ-•Ê‚Ÿ, ∑ȧåÿ, ÷Êá«U óÿ Œ‚
(’Ês) ¬Á⁄Uª˝„U „UÊÃ „Ò¥U–””
{874 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ 1112-1113) ø flÁáʸÃ◊˜ó

Á◊ë¿UûÊflŒ⁄UÊªÊ Ã„Ufl „UÊ‚ÊÁŒÿÊ ÿ ¿UgÊ‚Ê–
øûÊÊÁ⁄U ÄU ∑§‚ÊÿÊ ø©UŒ‚ •é÷¥Ã⁄UÊ ª¥ÕÊ––
’ÊÁ„U⁄U‚¥ªÊ πûÊ¥¥ flàÕÈ¥ äÊáÊäÊááÊ∑餌 ÷¥«UÊÁáÊ–
ŒÈ¬ÿø©Uå¬ÿ ¡ÊáÊÊÁáÊ øfl ‚ÿáÊÊ‚áÊ ÿ ÄUÊ––
ÁŸ—‡ÊÀÿ— Á◊âÿÊàfl-◊ÊÿÊ-ÁŸŒÊŸÁÂ¥ôÊ∑Ò§— ÁòÊÁ÷— ‡ÊÀÿÒ— ⁄UÁ„UÃÊ Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈhU— ‚êÿÇŒÎÁCU-
◊ÈÁŸL§ûÊ◊¬ÊòÊ¥ ÷flÃËÁà ôÊÿ◊˜– ∞ÃÊÁŸ ‡ÊÀÿÊÁŸ fl˝ÃÊŸÊ¥ (◊„UÊfl˝ÃÊŸÊ◊áÊÈflÃ˝ ÊŸÊ¥ ø) ÉÊÊÃ∑§ÊÁŸ ÷flÁãÖ
©UQ§¥ ø ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ-ª˝ãÕ (ªÊÕÊ 1208)ó flŒ◊Èfl„Uê◊ÁŒ ÃËÁ„¥U ŒÈ ÁáÊŒÊáÊÁ◊ë¿UûÊ◊ÊÿÊÁ„¥U–
ÃÕÊ (ªÈáÊ„UËáÊÊ ŒÈ Áflfl⁄UËŒÊ) ¬ÍflÊ¸Q§ªÈáÊ⁄UÁ„UÃSÃÈ, •ÕʸØ Œ‡Ê¸ŸÁfl‡ÊÈÁhU⁄UÁ„U×, •¬˝‡ÊSÃ-
äÿÊŸ⁄U×, ¬Á⁄Uª˝„UÊ‚Q§—, ‡ÊÀÿÿÈQ§SÃÈ ¡Ëfl— Áfl¬⁄UË× ¬ÊòÊÃÊ⁄UÁ„U×, •¬ÊòÊ◊fl ÷flÃËàÿÕ¸—–

÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ vvvw-vvvx) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““ÿ øÊÒŒ„U •ÊãÃÁ⁄U∑§ ¬Á⁄Uª˝„U „Ò¥Uó Á◊âÿÊàfl, flŒ, ⁄Uʪ, „UÊSÿ •ÊÁŒ ¿U— ŒÊ·, ÃÕÊ øÊ⁄U
∑§·Êÿ–””
““’Ês ‚¥ª (¬Á⁄Uª˝„U) ÿ (Œ‚) „Ò¥U óπÃ, flÊSÃÈ (◊∑§ÊŸ •ÊÁŒ), (‚Èfláʸ •ÊÁŒ) äÊŸ,
(ª„Í¥U •ÊÁŒ) äÊÊãÿ, ∑ȧåÿ (flSòÊ), ÷Êá«U („UË¥ª •ÊÁŒ ◊‚Ê‹), ÁmU¬Œ (ŒÊ‚, ŒÊ‚ •ÊÁŒ),
(„UÊÕË, ÉÊÊ«∏ •ÊÁŒ) øÃÈc¬Œ, (¬Ê‹∑§Ë •ÊÁŒ) ÿÊŸ, ÃÕÊ ‡ÊÿŸ-•Ê‚Ÿ (‡ÊƒÿÊ, ‚Ê»§ •ÊÁŒ)–””
ÁŸ—‡ÊÀÿ ÿÊŸË Á◊âÿÊàfl, ◊ÊÿÊ fl ÁŸŒÊŸ óßUŸ ÃËŸ ‡ÊÀÿÊ¥ ‚ ⁄UÁ„Uà Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈhU ÿÊ ‚êÿÇŒÎÁCU
◊ÈÁŸ ©UûÊ◊¬ÊòÊ „UÊÃÊ „ÒU ó∞‚Ê ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– ÿ ‡ÊÀÿ fl˝ÃÊ¥ (◊„UÊfl˝Ã fl •áÊÈfl˝Ã) ∑§Ë ÉÊÊÃ∑§
„UÊÃË „Ò¥U– ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ (ªÊÕÊ-vwÆ}) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““ÁŸŒÊŸ, Á◊âÿÊàfl fl ◊ÊÿÊ
óßUŸ ÃËŸÊ¥ ‡ÊÀÿÊ¥ mUÊ⁄UÊ fl˝Ã ∑§Ê ©U¬ÉÊÊà „UÊÃÊ „ÒU–””
ÃÕÊ (ªÈáÊ„UËŸSÃÈ Áfl¬⁄UË×) ¬ÍflÊQ¸ § ªÈáÊÊ¥ ‚ ⁄UÁ„UÃ, •ÕʸØ Œ‡Ê¸ŸÁfl‡ÊÈÁhU ‚ ⁄UÁ„UÃ, •¬˝‡ÊSÃ
äÿÊŸ ◊¥ ⁄UÃ, ¬Á⁄Uª˝„U ◊¥ •Ê‚Q§ •ÊÒ⁄U ‡ÊÀÿÿÈQ§ ¡Ëfl ÃÊ Áfl¬⁄UËà •ÕʸØ ¬ÊòÊÃÊ ‚ ⁄UÁ„Uà ÿÊŸË
•¬ÊòÊ „UË „UÊÃ „Ò¥U–
 {∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vv|-vv}) —— 875}

ÁmUÃËÿªÊÕÊ √ÿÊÅÿÊÿÃ– (‚ê◊ÊÁŒªÈáÊÁfl‚‚¥ ¬ûÊÁfl‚‚¥ Á¡áÊÁ„U ÁáÊÁg_¥U) ‚êÿÄàfl¬˝‡ÊSÃ-

äÿÊÁŸàfl¬˝÷ÎÁêÈáÊÒ— ÁflÁ‡ÊCUÊ ¡Ëfl— ÁflÁ‡ÊCU¬ÊòÊ¥ Á¡Ÿãº˝ŒflÒ— ÁŸÁŒ¸CU◊˜, ©U¬ÁŒCU◊˜– (Ã¥ ¡ÊÁáÊ™§áÊ
ŒÁŒ ‚ÈŒÊáÊ¥ ¡Ê ‚Ê „ÈU ◊ÊÄπ⁄UŒÊ) ÿ ∞ÃŒÈûÊ◊¬ÊòÊÃÊSflM§¬¥ ÁflôÊÊÿ ÃS◊Ò ‚êÿnjʟ¥ ÁfläÊûÊ, ‚
ÁŸpÿŸ ◊ÊˇÊ⁄U×, ◊ÊˇÊ◊ʪ¸SÕÊ fløÃ óßUàÿÕ¸—– Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ¬˝Ê∑˜§ (ªÊÕÊ-13) •Á¬
∞ÃûÊâÿ¥ ÁŸÁŒ¸CUflã×–
‚ȬÊòʌʟ⁄UÁ„UÃSÿ ÃÈ ◊ŸÈcÿ¡ã◊Òfl ÁŸ⁄UÕ¸∑§Á◊Áà ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-13)
÷ÁáÊÃ◊˜ó
¡Ê ¬ÈáÊ ‹Áë¿¥U ‚¥øÁŒ áÊ ÿ ÷È¥¡ÁŒ áÊÿ ŒÁŒ ¬ûÊ‚È–
‚Ê •å¬ÊáÊ¥ fl¥øÁŒ ◊áÊÈÿûÊ¥ ÁáÊ廧‹¥ ÃS‚––
‚ȬÊòʌʟSÿ ◊Ê„UÊàêÿ¥ ª˝ãÕ˘◊ÈòÊ ¬˝Ê∑˜§ (ªÊÕÊ 16-21) ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄ÒU— Áfl‡ÊŒÃÿÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃ-
◊fl–

•’ ŒÍ ‚ ⁄UË (ªÊÕÊ ‚¥ . vv}) ªÊÕÊ ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „Ò U –

(‚êÿÄàflÊÁŒªÈáÊÁfl‡Ê·— ¬ÊòÊÁfl‡ÊcÊ— Á¡ŸÒ— ÁŸÁŒ¸CU—) ‚êÿÄàfl fl ¬˝‡ÊSà äÿÊŸ •ÊÁŒ ªÈáÊÊ¥ ‚
ÁflÁ‡ÊCU ¡Ëfl ∑§Ê Á¡Ÿãº˝ Œfl Ÿ ÁflÁ‡ÊCU ¬ÊòÊ ∑§„UÊ „ÒU– (ÃŒ˜ ôÊÊàflÊ ŒŒÊÁà ‚Ȍʟ¥ ÿ—, ‚ π‹È
◊ÊˇÊ⁄U×) ¡Ê ßU‚ ©UûÊ◊ ¬ÊòÊ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ¡ÊŸ ∑§⁄U ©U‚ (‚à¬ÊòÊ) ∑§Ê ‚êÿnjʟ ŒÃÊ „ÒU, fl„U
ÁŸpÿ „UË ◊ÊˇÊ⁄Uà ÿÊŸË ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ ÁSÕà „ÒU óÿ„U (ªÊÕÊ ∑§Ê) •Õ¸ „ÒU– Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ
ßU‚Ë Ãâÿ ∑§Ê ¬„U‹ (ªÊÕÊ-vx ◊¥) ÷Ë ∑§„UÊ „ÒU–
‚ȬÊòʌʟ ‚ ⁄UÁ„Uà √ÿÁQ§ ∑§Ê ÃÊ ◊ŸÈcÿ-¡ã◊ „UË ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „ÒU óÿ„U ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vx) ◊¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á∑§ãÃÈ ¡Ê ‹ˇ◊Ë ∑§Ê ‚¥øÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Ÿ ÃÊ ©U‚∑§Ê ©U¬÷Êª ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Ÿ „UË ©U‚
¬ÊòÊÊ¥ ◊¥ ŒÃÊ „ÒU, ÃÊ fl„U Sflÿ¥ ∑§Ê ΔUªÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚∑§Ê ◊ŸÈcÿ „UÊŸÊ ÁŸc»§‹ „ÒU–””
‚ȬÊòÊ-ŒÊŸ ∑§ ◊Ê„UÊàêÿ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ßU‚ ª˝ãÕ ◊¥ ¬„U‹ (ªÊÕÊ v{-wv)
∑§⁄U „UË ÁŒÿÊ „ÒU–
{876 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞fl¥ ¬ÊòÊʬÊòÊÁflfl∑¥§ ‚êÿªfl’Èh˜Uÿ „U ÷√ÿ! ‚ȬÊòʌʟÊÿ ÿÕʇÊÁQ§ ¬˝ÿÃSflÁÃ

ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
∞fl¥ “•Áfl⁄UŒŒ‚◊„U√flÿ” ßàÿÊÁŒªÊÕÊ◊ÊÁŒ¥ ∑ΧàflÊ “‚ê◊ÊÁŒªÈáÊÁfl‚‚¥” ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ¥ ÿÊflØ
¬@ªÊÕÊà◊∑§ ∞∑§ÊŒ‡ÊÊÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸÃÊ¥ ªÃ—–
[ßUÁà üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸«UÊÚ.Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄UÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¥ ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË≈UË∑§ÊÿÊ◊∑§ÊŒ‡ÊÊÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸ—––]U
–– ßUÁà ∞∑§ÊŒ‡ÊÊÁäÊ∑§Ê⁄U—––

ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ¬ÊòÊ-•¬ÊòÊ ∑§Ê Áflfl∑§ (•ãÃ⁄U) •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U, „U ÷√ÿ! ‚ȬÊòÊ-
ŒÊŸ ◊¥ ÿÕʇÊÁQ§ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, “•Áfl⁄UŒŒ‚◊„U√flÿ” ßUàÿÊÁŒ (ªÊÕÊ-vvx) ‚ ‹∑§⁄U “‚ê◊ÊÁŒªÈáÊÁfl‚‚¥”
ßUàÿÊÁŒ (ªÊÕÊ-vv}) Ã∑§ ¬Ê°ø ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê óÿ„U ÇÿÊ⁄U„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–
[üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸ «UÊÚ. Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U∑Χà “⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË” ŸÊ◊∑§ ≈UË∑§Ê ◊¥ ÇÿÊ⁄U„UflÊ°
•ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–]
–– ßUÁà ∞∑§ÊŒ‡ÊÊÁäÊ∑§Ê⁄U—––
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vv~) —— 877}

–– ’Ê⁄U‚Ê •Á„UÿÊ⁄UÊ––
(mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—)
‚ê¬˝Áà mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ¬˝Ê⁄UèÿÃ– •Sÿ ¬˝Õ◊¥ ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ÁflôÊÊåÿÃ– ÁŸpÿ√ÿfl„UÊ⁄U-
◊ÊˇÊ◊ʪ¸ÿÊ— ‚êÿÄàflSÿ ◊ÈÅÿÃÊ¥ ¬˝ÁìʌÁÿÃÁ⁄U •ÁäÊ∑§Ê⁄‘U˘òÊ “ÁáÊë¿Uÿflfl„UÊ⁄U‚M§fl¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥
ªÊÕÊ¥ (‚¥. 119) ‚◊Ê⁄Uèÿ “Áfl‚ÿÁfl⁄UûÊÊ ◊ÈëøÁŒ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ (‚¥. 125) ÿÊflØ ‚åêÊÕÊ—
‚ÁãÖ ÃòÊ ¬˝Õ◊Ê ªÊÕÊ “ÁáÊë¿Uÿflfl„UÊ⁄U‚M§fl¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 119) fløÃ, ÿÊ ⁄UàŸòÊÿÊà◊∑§-
◊ÊˇÊ◊ʪ¸Sÿ ÁŸpÿ√ÿfl„UÊ⁄‘UÁÃÁmÁfläÊM§¬¥ ÁŸÁŒ¸‡ÊÁÖ Ã× ¬⁄¥U “Á∑¥§ ¡ÊÁáÊŒÍáÊ ‚ÿ‹¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê
ªÊÕÊ (‚¥. 120) fløÃ, ÿÊ ÁŸM§¬ÿÁà ÿà‚êÿÄàfl¥ ÁflŸÊ ôÊÊŸ-ì‚Ë ÷fl’Ë¡◊flÁÖ ÃŒŸãÃ⁄¥U
“flÿªÈáÊ‚Ë‹¬⁄UË‚„U¡ÿ¥ ø” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 121) ÷flÁÃ, ÿSÿÊ¥ ‚êÿÄàfl„UËŸSÿ fl˝ÃÊÁŒ∑¥§
‚fl¸◊Á¬ ÷fl’Ë¡Á◊Áà ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜– ßUÃÊ˘ŸãÃ⁄¥U “πÊ߸U¬ÍÿÊ-‹Ê„¥U” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 122)
fløÃ, ÿÊ ÅÿÊÁì͡ÊÁŒ‹ÊÒÁ∑§∑§‹Ê÷Ê∑§Ê¥ˇÊÊÿÊ— àÿÊíÿÃÊ¥ ¬⁄UÊ◊·ÊÁÖ

–– ’Ê⁄U„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U––
•’ ’Ê⁄U„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U ¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU– ¬„U‹ ßU‚∑§Ë ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ∑§„U ⁄U„U „Ò¥U– ÁŸpÿ
◊ÊˇÊ◊ʪ¸ fl √ÿfl„UÊ⁄U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ó ßUŸ◊¥ ‚êÿÄàfl ∑§Ë ◊ÈÅÿÃÊ „ÒUó ßU‚∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹
ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ◊¥ “ÁáÊë¿Uÿflfl„UÊ⁄U‚M§fl¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vv~) ‚ ‹∑§⁄U “Áfl‚ÿÁfl⁄UûÊÊ
◊ÈëøÁŒ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vwz) Ã∑§ ∑ȧ‹ ‚Êà ªÊÕÊ∞° „Ò¥U– ßUŸ◊¥ “ÁáÊë¿Uÿflfl„UÊ⁄U‚M§fl¥”
ßUàÿÊÁŒ ¬˝Õ◊ ªÊÕÊ (‚¥. vv~) „ÒU, ¡Ê ÿ„U ’ÃÊÃË „ÒU Á∑§ ⁄UàŸòÊÿM§¬ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§ ŒÊ M§¬ „Ò¥Uó
ÁŸpÿ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ fl √ÿfl„UÊ⁄U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “Á∑¥§ ¡ÊÁáÊŒÍáÊ ‚ÿ‹¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥.
vwÆ) „ÒU, ¡Ê ÿ„U ’ÃÊÃË „ÒU Á∑§ ‚êÿÄàfl ∑§ Á’ŸÊ ôÊÊŸ fl ì ÷fl-’Ë¡ (‚¥‚Ê⁄U-∑§Ê⁄UáÊ) „UË „Ò¥U–
ßU‚∑§ ’ÊŒ, “flÿªÈáÊ‚Ë‹¬⁄UË‚„U¡ÿ¥ ø” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vwv) „ÒU, Á¡‚◊¥ ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ „ÒU
Á∑§ ‚êÿÄàfl„UËŸ ¡Ëfl ∑§ fl˝Ã •ÊÁŒ ‚÷Ë ÷fl-’Ë¡ (‚¥‚Ê⁄U-∑§Ê⁄UáÊ) „Ò¥U– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “πÊ߸U-
¬ÍÿÊ-‹Ê„¥U” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vww) „ÒU, ¡Ê ÿ„U ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ŒÃË „ÒU Á∑§ ÅÿÊÁÃ, ¬Í¡Ê •ÊÁŒ ‹ÊÒÁ∑§∑§
‹Ê÷ ∑§Ë •Ê∑§Ê¥ˇÊÊ àÿÊíÿ „ÒU–
{878 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃŒŸãÃ⁄¥U “∑§ê◊ÊŒÁfl„UÊfl‚„UÊflªÈáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 123) ¬ÁΔUÃÊ, ÿòÊ “ÁŸ¡‡ÊÈhÊà◊-

L§ëÿÊ ÁŸflʸáÊ¥ ¬˝ÊåÿÃ” ßUÁà ÁŸM§Á¬Ã◊˜– Ã× ¬⁄¥U “◊Í‹ûÊL§ûÊL§ûÊ⁄UŒ√flÊŒÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥.
124) fløÃ, ÿÊ ÃûflôÊÊŸflÃÊ ◊ÈÁQ¥§ ¬˝ÁìʌÿÁÖ ÃŒŸãÃ⁄¥U “Áfl‚ÿÁfl⁄UûÊÊ ◊ÈìÊÁŒ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ
(‚¥. 125) fløÃ, ÿÊ ¬˝ÁìʌÿÁà ÿŒÊà◊SflM§¬¥ ÁflôÊÊÿ Áfl·ÿÁfl⁄UQ§ÊŸÊ ÿ ÷flÁãÃ, Ã·Ê◊fl
◊ÈÁQ§÷¸flÃËÁÖ ∞fl◊SÿÊÁäÊ∑§Ê⁄USÿ ‚◊ÈŒÊÿ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ÁflôÊÿÊ–
‚ê¬˝ÁÃ, ø¬‹Ê(ªÊ„UÊ)-¿UãŒÊ◊Êäÿ◊Ÿ ⁄UàŸòÊÿÊà◊∑§◊ÊˇÊ◊ʪÊ¸ ÁŸpÿ√ÿfl„UÊ⁄‘UÁÃ÷ŒÊèÿÊ¥
ÁmUÁfläÊ ßUÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ÁŸÁŒ¸‡ÊÁãÃó
ÁáÊë¿Uÿflfl„UÊ⁄U‚M§fl¥ ¡Ê ⁄UÿáÊûÊÿ¥ áÊ ¡ÊáÊÁŒ ‚Ê–
¡¥ ∑§Ë⁄UÁŒ Ã¥ Á◊ë¿UÊM§fl¥ ‚√fl¥ Á¡áÊÈÁg_¥U–– 119––
¿UÊÿÊó ÁŸpÿ√ÿfl„UÊ⁄USflM§¬¥ ÿÊ ⁄UàŸòÊÿ¥ Ÿ ¡ÊŸÊÁà ‚—–
ÿØ ∑§⁄UÊÁà ÃØ Á◊âÿÊM§¬¥ ‚flZ Á¡ŸÊÁgCU◊˜––

ßU‚∑§ ’ÊŒ, “∑§ê◊ÊŒÁfl„UÊfl‚„UÊflªÈáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vwx) „ÒU, Á¡‚◊¥ ÿ„U ’ÃÊÿÊ
ªÿÊ „ÒU Á∑§ ÁŸflʸáÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ÁŸ¡‡ÊÈhÊà◊-L§Áø ‚ „UÊÃË „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “◊Í‹ÈûÊL§ûÊ⁄UŒ√flÊŒÊ”
ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vwy) „ÒU, ¡Ê ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ ∑§⁄UÃË „ÒU Á∑§ ÃûflôÊÊŸË ∑§Ê ◊ÈÁQ§ Á◊‹ÃË „ÒU–
ßU‚∑§ •ŸãÃ⁄U, “Áfl‚ÿÁfl⁄UûÊÊ ◊ÈëøÁŒ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vwz) „ÒU, Á¡‚◊¥ ÿ„U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU
Á∑§ •Êà◊SflM§¬ ∑§Ê ôÊÊŸ ¬˝Êåà ∑§⁄U Áfl·ÿ-Áfl⁄UQ§ ¡Ê „UÊÃ „Ò¥U, ©Uã„UË¥ ¡ËflÊ¥ ∑§Ë ◊ÈÁQ§ „UÊÃË „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ë ‚◊ÈŒÊÿ-¬ÊÃÁŸ∑§Ê ¡ÊŸŸË øÊÁ„U∞–
•’, ø¬‹Ê (ªÊ„UÊ) ¿U㌠∑§ mÊ⁄UÊ ⁄UàŸòÊÿÊà◊∑§ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ÁŸpÿ fl √ÿfl„UÊ⁄U óßUŸ M§¬Ê¥
◊¥ ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „ÒU óßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê ⁄UàŸòÊÿ ∑§Ê ÁŸpÿ fl √ÿfl„UÊ⁄U óßUŸ (ŒÊ) SflM§¬Ê¥ ‚ Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ
„ÒU, fl„U ¡Ê ∑ȧ¿U ÷Ë (•Êø⁄UáÊ) ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ‚’ Á◊âÿÊM§¬ (ÁŸc¬˝ÿÊ¡Ÿ) „UÊÃÊ „ÒU, ∞‚Ê
Á¡Ÿãº˝ Œfl Ÿ ∑§„UÊ „ÒU–
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vv~) —— 879}

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (¡Ê ÁáÊë¿Uÿ-flfl„UÊ⁄U‚M§fl¥ ⁄UÿáÊûÊÿ¥ áÊ ¡ÊáÊÁŒ)

ÿÊ ÷√ÿÊà◊Ê ÁŸpÿ-√ÿfl„UÊ⁄‘UÁÃSflM§¬¥ ⁄UàŸòÊÿ¥ ◊ÊˇÊ◊ʪZ Ÿ ¡ÊŸÊÁÃ, Ÿ ‚êÿªfl’ÊäÊÁÖ
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ-‚êÿÇôÊÊŸ-‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊÁÂ◊ÈÁŒÃ⁄UàŸòÊÿ¥ ◊ÊˇÊ◊ʪZ, ÁŸpÿ√ÿfl„UÊ⁄‘UÁßÿmUÿŸ, Ÿ
NÁŒSÕ¥ ∑§⁄UÊÁÃ, ÿmUÊ ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪZ √ÿfl„UÊ⁄U◊ÊˇÊ◊ʪZ øàÿÈ÷ÿ¥ ¬⁄US¬⁄U‚Êäÿ‚ÊäÊ∑§M§¬áÊ Ÿ
‚ê◊ŸÈÃ, (‚Ê ¡¥ ∑§Ë⁄UÁŒ Ã¥ ‚√fl¥ Á◊ë¿UÊM§fl¥) ‚ ¡ËflÊ Á◊âÿÊàfl÷ÊflŸ ÿØ Á∑§Á@ŒÁ¬ äÊ◊ʸŸDÈ UÊŸÊÁŒ∑¥§
∑§⁄UÊÁÃ, ‚◊Êø⁄UÁÃ, Ãà‚flZ Á◊âÿÊM§¬◊˜, ÁŸ⁄UÕ¸∑¥§, ÁŸc¬˝ÿÊ¡Ÿ¥, ÁŸc»§‹¥ flÊ ÷flÁÖ (Á¡áÊÈÁg_¥U)
ßUÁà ¬˝ÊQ§Ãâÿ¥ Á¡Ÿãº˝ŒflŸ ÁŸÁŒ¸C¥U ‚◊ȬÁŒCU◊˜–
•ÿê÷Êfl—ó ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸Sÿ ŸÿŒÎC˜UÿÊ ÁmUÁfläÊàfl¥ ‚¥∑§ÁÃÃ◊òÊ– ÃÕÒfl ÁmUÁfläÊ-
ŸÿÊÁüÊÃÃàSflM§¬Êflª◊SÿÊÁŸflÊÿ¸ÃÊ˘Á¬ ¬˝ÁìÊÁŒÃÊ– ÁmUÁfläÊSflM§¬Sÿ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸Sÿ ÿÕÊÕ¸ôÊÊŸ¥
Ÿ ÷flûÊÁ„¸U ÃŒŸÈDUÊŸ¥ √ÿÕ¸◊fl ÷flÃËÁà øÊòÊ Á‚hUÊÁãÃÃ◊˜–

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (ÿÊ ÁŸpÿ-√ÿfl„UÊ⁄USflM§¬¥ ⁄UàŸòÊÿ¥
Ÿ ¡ÊŸÊÁÃ) ¡Ê ÷√ÿ •Êà◊Ê ÁŸpÿ fl √ÿfl„UÊ⁄U SflM§¬ flÊ‹ ⁄UàŸòÊÿ ÿÊŸË ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê Ÿ„UË¥
¡ÊŸÃÊ „ÒU, •ë¿UË Ã⁄U„U ’Êäʪêÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, •ÕʸØ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ, ‚êÿÇôÊÊŸ fl ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ ó
ßUŸ ÃËŸÊ¥ ∑§ ‚◊ÈÁŒÃ M§¬ “⁄UàŸòÊÿ” ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê ÁŸpÿ fl √ÿfl„UÊ⁄U Ÿÿ óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ŸÿÊ¥ mUÊ⁄UÊ
NŒÿªêÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, •ÕflÊ ÁŸpÿ-◊ÊˇÊ◊ʪ¸ fl √ÿfl„UÊ⁄U-◊ÊˇÊ◊ʪ¸ óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê ¬⁄US¬⁄U ‚Êäÿ-
‚ÊäÊ∑§ M§¬ ‚ ◊ÊŸÃÊ Ÿ„UË¥ „ÒU, ÃÊ (‚ ÿØ ∑§⁄UÊÁÃ, Ãà‚flZ Á◊âÿÊM§¬◊˜) fl„U ¡Ëfl Á◊âÿÊàfl
÷Êfl ∑§ ‚ÊÕ ¡Ê ∑ȧ¿U ÷Ë äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ •ÊÁŒ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, •Êø⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ‚’ Á◊âÿÊM§¬,
ÁŸ⁄UÕ¸∑§, ÁŸc¬˝ÿÊ¡Ÿ ÿÊ ÁŸc»§‹ „UÊÃÊ „ÒU– (Á¡ŸÊÁgCU◊˜) ©U¬ÿȨ̀Q§ Ãâÿ ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê ÿÊŸË ©U¬Œ‡Ê
Á¡Ÿãº˝ Œfl Ÿ Á∑§ÿÊ „ÒU–
ÃÊà¬ÿ¸ ÿ„U „ÒUó ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ë Ÿÿ ŒÎÁCU ‚ ÁmUÁfläÊÃÊ ∑§Ê ‚¥∑§Ã ÿ„UÊ° Á∑§ÿÊ
„ÒU– ©U‚Ë Ã⁄U„U ÁmUÁfläÊ (ÁŸpÿ fl √ÿfl„UÊ⁄U óßUŸ ŒÊŸÊ¥) ŸÿÊ¥ ¬⁄U •ÊÁüÊà ©U‚ (◊ÊˇÊ◊ʪ¸) ∑§
SflM§¬ ∑§Ê ¡ÊŸŸ ∑§Ë •ÁŸflÊÿ¸ÃÊ ∑§Ê ÷Ë ÿ„UÊ° ¬˝ÁìʌŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– (©UQ§) ÁmUÁfläÊ SflM§¬
flÊ‹ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê ÿÕÊÕ¸ ôÊÊŸ Ÿ „UÊ ÃÊ ©U‚∑§Ê •ŸÈDUÊŸ (•Êø⁄UáÊ) ÷Ë √ÿÕ¸ „UË „UÊÃÊ „UÒ óÿ„U
÷Ë ÿ„UÊ° Á‚hUÊãà M§¬ ‚ ¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
{880 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•òÊ Á∑§Á@à¬˝Ê‚ÁXU∑§¥ ÁflÁfl˝ÿÃ- ◊È◊ˇÈ ÊÍáÊÊ¥ ∑ΧÃ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ôÊÊŸ¥ ‚◊ËøËŸÃÿÊ •Êfl‡ÿ∑§Á◊ÁÃ

ŒÎC˜UÿÒfl •ÊøÊÿ¸fl⁄ÒUL§◊ÊSflÊÁ◊Á÷— ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ (1/1) ¬˝Õ◊¥ ‚ÍòÊ¥ “‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸôÊÊŸøÊÁ⁄UòÊÊÁáÊ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸—”
ßUÁà ‚ÍÁòÊÃ◊˜– ÿlÁ¬ ¬˝äÊÊŸ¬ÈL§·ÊÕ¸Sÿ ◊ÊˇÊSÿÒfl SflM§¬¥ flQȧ◊ÈÁøÃ◊˜, ∑§Õ◊ÊøÊÿ¸fl⁄‘UáÊ ◊ÊˇÊÊ¬Œ‡Ê¥
Áfl„UÊÿ ◊ÊˇÊ◊ʪÊ¬¸ Œ‡ÊÊ ÁflÁ„U×? •∑§‹¥∑§ÊøÊÿá¸ Ê ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ (¬˝Ê⁄Uê÷, flÊÁø∑§ ‚¥. 5-6) ‚◊ÊÁ„UÃ¥
ÿØ “◊ÊˇÊÊ˘ÁSÔ, ßUàÿòÊ Ÿ ∑§Ê˘Á¬ Áfl¬˝Áì˝ÁûÊ—, ◊ÊˇÊ◊ʪ¸Áfl·ÿ Á◊âÿÊ◊ÃÊÁŸ •Ÿ∑§ÊÁŸ ‚ÁãÃ,
ÃS◊Êã◊ÊˇÊ◊ʪ¸Sÿ ‚êÿÇôÊÊŸ◊Êfl‡ÿ∑§Á◊ÁÃó ““◊ÊˇÊ∑§ÊÿZ ¬˝Áà ‚fl·¸ Ê¥ ‚Œ˜flÊÁŒŸÊ¥ ‚ê¬˝ÁìûÊ—, Ÿ ∑§Ê⁄UáÊ¥
¬˝ÁÖ ∑§Ê⁄UáÊ¥ ÃÈ ¬˝Áà Áfl¬˝ÁìÁûÊ—, ¬Ê≈UÁ‹¬ÈòÊ◊ʪ¸Áfl¬˝ÁìÁûÊflØ– (flÊÁø∑§ z-{)
∞fl¥ ∑§Õ¥ ∑§ÿÊ ⁄UËàÿÊ flÊ ‚êÿÇôÊÊŸ¥ ÃSÿ ∑§⁄UáÊËÿ◊˜? ©UëÿÃó ∑§SÿÁøŒÁ¬ ÃûflSÿ
‚êÿÇôÊÊŸÊÿ ÁflÁfläÊŸÿŒÎC˜UÿÊ ÁfløÊ⁄U •Êfl‡ÿ∑§—, •ãÿÕÊ ¬ÍáÊZ ÿÕÊÕZ ø ôÊÊŸ¥ Ÿ ‚ê÷flÁÖ

ÿ„UÊ° ∑ȧ¿U ¬˝‚¥ªfl‡Ê ∑§„UÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó ◊È◊ÈˇÊÈ•Ê¥ ∑§ Á‹∞ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê ôÊÊŸ •ë¿UË Ã⁄U„U
¬˝Êåà ∑§⁄UŸÊ ¡M§⁄UË „UÊÃÊ „ÒU óßU‚Ë ŒÎÁCU ‚ „UË •ÊøÊÿ¸ ©U◊ÊSflÊ◊Ë Ÿ ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ (v/v) ◊¥ ¬˝Õ◊
‚ÍòÊ “‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ- ôÊÊŸ-øÊÁ⁄UòÊÊÁáÊ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸—” ÿ„U ’ŸÊÿÊ– ÿlÁ¬ ¬ÈL§·ÊÕÊZ (äÊ◊¸, •Õ¸, ∑§Ê◊ fl
◊ÊˇÊ) ◊¥ ◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬˝äÊÊŸÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ◊ÊˇÊ ∑§Ê SflM§¬ „UË ∑§„UŸÊ (¬„U‹) ©UÁøà ÕÊ, Á»§⁄U ÷Ë
•ÊøÊÿ¸ Ÿ ◊ÊˇÊ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U ÄÿÊ¥ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê Á∑§ÿÊ? ßU‚∑§Ê ‚◊ÊäÊÊŸ •ÊøÊÿ¸
•∑§‹¥∑§ Ÿ ⁄UÊ¡flÊÁø∑ (¬˝Ê⁄Uê÷ ∑§, flÊÁø∑§ ‚¥. z-{) ◊¥ Á∑§ÿÊ „ÒU Á∑§ “◊ÊˇÊ „ÒU” ßU‚ ◊¥ Á∑§‚Ë
∑§Ë ◊ÃÁ÷ãŸÃÊ Ÿ„UË¥ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ •Ÿ∑§ Á◊âÿÊ◊à „Ò¥U, ßU‚Á‹∞ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê
‚êÿÇôÊÊŸ •Êfl‡ÿ∑§ „ÒUó ““◊ÊˇÊM§¬Ë ∑§Êÿ¸ ∑§ ¬˝Áà ¬˝Êÿ— ‚÷Ë flÊÁŒÿÊ¥ ◊¥ ∞∑§◊à „ÒU, (‚÷Ë
ŒÈ—πÁŸflÎÁûÊ ∑§Ê ◊ÊˇÊ ◊ÊŸÃ „Ò¥U), Á∑§ãÃÈ ©U‚∑§ ∑§Ê⁄UáÊ (◊ʪ¸) ∑§ ¬˝Áà ÁflflÊŒ „ÒU– ßU‚ ßU‚Ë Ã⁄U„U
‚◊¤ÊŸÊ øÊÁ„U∞ Á∑§ ¡Ò‚ ÁflÁ÷㟠ÁŒ‡ÊÊ•Ê¥ ‚ ¬≈UŸÊ ¡ÊŸ flÊ‹ ÿÊÁòÊÿÊ¥ ∑§Ê ¬≈UŸÊ Ÿª⁄U (∑§
•ÁSÃàfl •ÊÁŒ) ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ÁflflÊŒ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, Á∑§ãÃÈ •¬ŸË ÁŒ‡ÊÊ ∑§ •ŸÈ∑ͧ‹ ◊ʪ¸ ◊¥ ÁflflÊŒ
(‡Ê¥∑§Ê, Á¡ôÊÊ‚Ê •ÊÁŒ) „UÊÃÊ „ÒU (©U‚Ë Ã⁄U„U ‚flÊ̧ëø ‹ˇÿ÷Íà ◊ÊˇÊ ◊¥ flÊÁŒÿÊ¥ ∑§Ê ÁflflÊŒ Ÿ„UË¥
„ÒU, Á∑§ãÃÈ ©U‚∑§ ◊ʪ¸ ◊¥ ÁflflÊŒ „UÊÃÊ „ÒU)”” (◊¥ª‹Êø⁄UáÊ, flÊÁø∑§ z-{)
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ©U‚ (◊ÊˇÊ◊ʪ¸) ∑§Ê ôÊÊŸ Á∑§‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÿÊ Á∑§‚ ⁄UËÁà ‚ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ øÊÁ„U∞?
Á∑§‚Ë ÷Ë Ãûfl ∑§Ê ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§⁄UŸÊ „UÊ ÃÊ ÁflÁfläÊ Ÿÿ M§¬Ë ŒÎÁCUÿÊ¥ ‚ ÁfløÊ⁄U ¡M§⁄UË „UÊÃÊ „ÒU,
•ãÿÕÊ ¬Íáʸ fl ÿÕÊÕ¸ ôÊÊŸ ‚ê÷fl Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vv~) —— 881}

©UQ¥§ ø ÁËÊÿ¬ááÊÁûʪ˝ãÕ (1/82)ó

¡Ê áÊ ¬◊ÊáÊáÊÿÁ„¥U ÁáÊÄπfláÊ¥ ÁáÊ⁄UÄπŒ •àÕ¥–
ÃS‚Ê¡ÈûÊ¥ ¡ÈûÊ¥ ¡ÈûÊ◊¡ÈûÊ¥ ø ¬Á«U„UÊÁŒ––
©UQ¥§ ø äÊfl‹Êª˝ãÕ ∞∑§ÁS◊Ÿ˜ (¬È. 1, π¥«U-1, ÷ʪ-1, ‚ÍòÊ-1, ªÊÕÊ-10) ©UhÎÃ ¬ló
¬˝◊ÊáÊŸÿÁŸˇÊ¬ÒÿÊ¸˘ÕZ ŸÊÁ÷‚◊ˡÊÃ–
ÿÈQ¥§ øÊÿÈQ§flØ ÷ÊÁà ÃSÿÊÿÈQ¥§ ø ÿÈQ§flØ––
•ãÿìÊ, ÃòÊÒfl (¬È. 1, π¥«U-1, ÷ʪ-1, ‚ÍòÊ-1, ªÊÕÊ 68-69) ‚◊ÈÁÀ‹ÁπÃ◊˜ó
áÊÁàÕ áÊ∞Á„¥U Áfl„ÍUáÊ¥ ‚ÈûÊ¥ •àÕÊ √fl Á¡áÊfl⁄U◊ŒÁê„U–
ÃÊ áÊÿflÊŒ ÁáÊ©UáÊÊ ◊ÈÁáÊáÊÊ Á‚h¥UÁÃÿÊ „UÊ¥ÁÖ–

ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ ª˝ãÕ (v/}w) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó

““¡Ê Ÿÿ, ¬˝◊ÊáÊ fl ÁŸˇÊ¬ ‚ ¬ŒÊÕ¸ ∑§Ê ÁŸ⁄UˡÊáÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚∑§Ê “•ÿÈQ§” (•‚Ø)
¬ŒÊÕ¸ ÷Ë “ÿÈQ§” (‚◊ËøËŸ) ¬˝ÃËà „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U “ÿÈQ§” ¬ŒÊÕ¸ ÷Ë “•ÿÈQ§” ¬˝ÃËà „UÊÃÊ „ÒU–””
äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È.-v, πá«U-v, ÷ʪ-v, ‚ÍòÊ-v, ªÊÕÊ-vÆ) ◊¥ ÷Ë ∞∑§ ©UhUÎà ¬l ◊¥
∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚ ¬ŒÊÕ¸ ∑§Ê ¬˝àÿˇÊÊÁŒ ¬˝◊ÊáÊÊ¥ ∑§ mUÊ⁄UÊ, ŸÿÊ¥ ∑§ mUÊ⁄UÊ fl ÁŸˇÊ¬Ê¥ mUÊ⁄UÊ ‚͡◊ŒÎÁCU ‚
ÁfløÊ⁄U Ÿ„UË¥ Á∑§ÿÊ ¡Êÿ, ÃÊ fl„U ¬ŒÊÕ¸ ÿÈÁQ§‚¥ªÃ „UÊÃ  „ÈU∞ ÷Ë •ÿÈÁQ§‚¥ªÃ, •ÊÒ⁄U ∑§÷Ë •ÿÈÁQ§‚¥ªÃ
„UÊÃ „ÈU∞ ÷Ë ÿÈÁQ§‚¥ªÃ ¡Ò‚Ê ¬˝ÃËà „UÊÃÊ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U ÷Ë, fl„UË (¬È.-v, πá«U-v, ÷ʪ-v, ‚ÍòÊ-v, ªÊÕÊ {}-{~) ÿ„U ÷Ë ©UÁÀ‹Áπà „ÒU
ó
““Á¡Ÿãº˝ ÷ªflÊŸ˜ ∑§ ◊à ◊¥ ŸÿflÊŒ ∑§ Á’ŸÊ ‚ÍòÊ •ÊÒ⁄U •Õ¸ ∑ȧ¿U ÷Ë Ÿ„UË¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–
ßU‚Á‹∞ ¡Ê ◊ÈÁŸ ŸÿflÊŒ ◊¥ ÁŸ¬ÈáÊ „Ò¥U, fl ‚ëø Á‚hUÊãà ∑§ ôÊÊÃÊ „ÒU–””
{882 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Ãê„UÊ •Á„Uªÿ ‚ÈûÊáÊ •àÕ‚¥¬ÊÿáÊÁê„U ¡ßUÿ√fl¥–

•àÕ ªß¸ U Áfl ÿ áÊÿflÊŒª„U á Ê‹ËáÊÊ ŒÈ ⁄ U Á „U ÿ ê◊Ê––
’Î. Ÿÿø∑˝§ª˝ãâÊ (◊ÊßUÀ‹äÊfl‹⁄UÁøÃ, ªÊÕÊ-326) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
flàÕÍáÊ ¡¥ ‚„UÊfl¥ ¡„UÁ_Uÿ¥ áÊÿ¬◊ÊáÊ Ã„U Á‚h¥U–
Ã¥ ÄU fl ¡ÊáÊáÊ ßU„U ‚ê◊¥ áÊÊáÊ¥ Á¡áÊÊ fl¥ÁÖ–
ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-26) ø ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
¬˝◊ÊáÊŸÿÁŸˇÊ¬ÒÿÊ¸ ÿÊÕÊàêÿŸ ÁŸpÿ—–
¡ËflÊÁŒ·È ¬ŒÊÕ¸·È ‚êÿÇôÊÊŸ¥ ÃÁŒcÿÃ––
∑§Ê ŸÊ◊ Ÿÿ—? ¬˝◊ÊáÊŸÿÿÊp ∑§Ê ÷Œ—? ∑§ÊÒ ø ÁŸpÿ√ÿfl„UÊ⁄UŸÿÊÒ? Á∑¥§ ø ÃÿÊ— ¬ÎâÊ∑˜§
¬ÎÕ∑˜§ SflM§¬◊˜? ◊ÊˇÊ◊ʪ¸Sÿ ø ÁŸpÿ√ÿfl„UÊ⁄UŸÿÊèÿÊ¥ Á∑¥§ Á∑¥§ SflM§¬◊˜? ßUÁà ‚flZ ∑˝§◊áÊ
ÁŸM§åÿÃ–
““•Ã— Á¡‚Ÿ ‚ÍòÊ •ÕʸØ ¬⁄U◊ʪ◊ ∑§Ê ÷‹Ë ¬˝∑§Ê⁄U ¡ÊŸ Á‹ÿÊ „ÒU, ©U‚ „UË •Õ¸-‚ê¬ÊŒŸ
◊¥ •ÕʸØ Ÿÿ •ÊÒ⁄U ¬˝◊ÊáÊ ∑§ mUÊ⁄UÊ ¬ŒÊÕ¸ ∑§Ê ¬Á⁄UôÊÊŸ ∑§⁄UŸ ◊¥ ¬˝ÿàŸ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞, ÄÿÊ¥Á∑§
¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ¬Á⁄UôÊÊŸ ÷Ë ŸÿflÊŒ M§¬Ë ª„UŸ (ÿÊŸË ¡¥ª‹) ◊¥ •ãÃÁŸ¸Á„Uà „ÒU, •Ã∞fl ŒÈ⁄UÁäʪêÿ
„ÒU–””
(◊ÊßUÀ‹äÊfl‹ Áfl⁄UÁøÃ) ’Î. Ÿÿø∑˝§ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-xw{) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““flSÃÈ ∑§Ê ¡Ê ÿÕÊflÁSÕà (ÿÕÊÕ¸) Sfl÷Êfl Ÿÿ fl ¬˝◊ÊáÊ ∑§ mUÊ⁄UÊ Á‚hU „ÒU, ©U‚ flÒ‚Ê
„UË ¡ÊŸŸÊ “‚êÿÇôÊÊŸ” „ÒU ó∞‚Ê Á¡Ÿãº˝Œfl Ÿ ∑§„UÊ „ÒU–””
ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-w{) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ëfl •ÊÁŒ ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ ¡Ê ¬˝◊ÊáÊ, Ÿÿ fl ÁŸˇÊ¬ óßUŸ∑§ mUÊ⁄UÊ ÿÕÊÕ¸ M§¬ ‚ ¡Ê ÁŸpÿ
„UÊÃÊ „ÒU, ©U‚∑§Ê “‚êÿÇôÊÊŸ” ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–””
Ÿÿ ÄÿÊ „ÒU? ¬˝◊ÊáÊ fl Ÿÿ ◊¥ ÄÿÊ ÷Œ „ÒU? ÁŸpÿŸÿ fl √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ óÿ ÄÿÊ „Ò¥U?
ßUŸ◊¥ ¬˝àÿ∑§ ∑§Ê ÄÿÊ SflM§¬ „ÒU? ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§ ÁŸpÿŸÿ fl √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ ∑§Ë ŒÎÁCU ‚ ÄÿÊ-ÄÿÊ
SflM§¬ „ÒU? ÿ„U ‚’ ∑˝§◊‡Ê— (ÿ„UÊ°) ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vv~) —— 883}

ŸËÿÃ, ªêÿÃ, •fl’Èh˜UÿÃ ¬ŒÊÕÊ¸ ÿŸÁà Ÿÿ—– •ÕflÊó ŸËÿÃ ∞∑§Œ‡ÊÁflÁ‡ÊCUÊ˘Õ¸—

¬˝ÃËÁÃÁflcÊÿ¥, ÿŸ ‚ Ÿÿ—– ÿmUÊ ŸÊŸÊSfl÷ÊflèÿÊ √ÿÊflàÿ¸ ∞∑§ÁS◊Ÿ˜ Sfl÷Êfl flSÃÈ ŸÿÁÃ, ¬˝Ê¬ÿÁÃ
flÁà Ÿÿ—– •âÊflÊ óôÊÊÃÈ⁄UÁ÷¬˝ÊÿÊ Ÿÿ—– Ÿÿ◊Êäÿ◊Ÿ •ŸãÃäÊ◊ʸà◊∑§Sÿ flSÃÈŸ— SflÊÁ÷¬̋ÃäÊ◊¸-
Áfl‡Ê·M§¬-∞∑§Œ‡Êª˝„UáÊ¥ ÷flÁÃ, Ãã◊Êäÿ◊Ÿ ø ¬ŒÊÕ¸— ¬˝ËÁÃ-Áfl·ÿÊ ÷flÁÖ •ÃÊ ÿÈQ§◊ÈëÿÃó
“flSàfl∑§Œ‡Ê¬⁄UˡÊÊ Ÿÿ‹ˇÊáÊ◊˜” •ÕflÊ -“¬˝◊Êáʬ˝ÁìãŸÊÕÒ¸∑§Œ‡Ê¬⁄UÊ◊‡ÊÊ¸ Ÿÿ—” ßUÁÖ
©UQ¥§ ø ‡‹Ê∑§flÊÁø∑§ª˝ãÕ (1/6)ó “SflÊÕÒ¸∑§Œ‡ÊÁŸáÊ˸ÁˡÊáÊÊ Á„U Ÿÿ— S◊Î× ßUÁÖ
•òÊŒ¥ ôÊÊÃ√ÿ◊˜ó •Ÿ∑§ÊãÃÊà◊∑§flSÃÈŸÊ äÊ◊¸Áfl‡Ê·ª˝„UáÊ˘Á¬ äÊ◊ʸãÃ⁄U-•¬˝Á÷äÊ∑§ ∞fl
ŸÿÊ ÷flÁÃ, •ãÿÕÊ ÃSÿ ŒÈŸ¸ÿàflʬûÊ—– ©UQ¥§ ø ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-264)ó
áÊÊáÊÊäÊê◊¡ÈŒ¥ Á¬ ÿ ∞ÿ¥ äÊê◊¥ Áà flÈìÊŒ •àÕ¥–
ÃS‚ÿ ÁflflÄπÊŒÊ áÊÁàÕ ÁflflÄπÊ „ÈU ‚‚ÊáÊ¥––
Á¡‚∑§ mUÊ⁄UÊ ¬ŒÊÕ¸ (ôÊÊŸ ◊¥) ‹ÊÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ¡ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ‚◊¤ÊÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U “Ÿÿ”
„UÊÃÊ „ÒU– •ÕflÊó Á¡‚∑§ mUÊ⁄UÊ ∞∑§Œ‡ÊÁflÁ‡ÊCU ¬ŒÊÕ¸ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÊÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ¬˝ÃËÁà ∑§Ê
Áfl·ÿ ’ŸÊÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U “Ÿÿ” „ÒU– •âÊflÊó ŸÊŸÊ Sfl÷ÊflÊ¥ ‚ „U≈UÊ∑§⁄U flSÃÈ ∑§Ê ¡Ê ∞∑§
Sfl÷Êfl ◊¥ ¬˝Êåà ∑§⁄UÊÿ, ©U‚ Ÿÿ ∑§„UÃ „Ò¥U– •ÕflÊó ôÊÊÃÊ ∑§Ê •Á÷¬˝Êÿ Ÿÿ „ÒU– Ÿÿ ∑§ ◊Êäÿ◊
‚ •ŸãÃäÊ◊ʸà◊∑§ flSÃÈ ∑§ •¬Ÿ •Á÷¬̋à Áfl‡Ê· äÊ◊¸ M§¬ ∞∑§Œ‡Ê (•¥‡Ê) ∑§Ê ª˝„UáÊ „UÊÃÊ „ÒU,
Á¡‚∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ ¬ŒÊÕ¸ ¬˝ËÁà ∑§Ê Áfl·ÿ „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚ËÁ‹∞ ÿ„U ΔUË∑§ „UË ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó flSÃÈ
∑§ ∞∑§Œ‡Ê •¥‡Ê ∑§Ë ¬⁄UˡÊÊ Ÿÿ ∑§Ê ‹ˇÊáÊ „ÒU– •ÕflÊó ¬˝◊ÊáÊ ‚ ÁŸÁpà Á∑§ÿ „ÈU∞ ¬ŒÊÕ¸ ∑§
∞∑§Œ‡Ê (•¥‡Ê) ∑§ ôÊÊŸ ∑§⁄UŸ ∑§Ê “Ÿÿ” ∑§„UÃ „Ò¥U–
‡‹Ê∑§flÊÁø∑§ ª˝ãÕ (v/{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““•¬Ÿ ∑§Ê •ÊÒ⁄U ¬ŒÊÕ¸ ∑§Ê ∞∑§Œ‡Ê
M§¬ ‚ ¡ÊŸŸÊ, ÁŸáʸÿ ∑§⁄UŸÊ “Ÿÿ” ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
ÿ„UÊ° ÿ„U ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞ Á∑§ •Ÿ∑§ÊãÃÊà◊∑§ flSÃÈ ∑§ Áfl‡Ê· äÊ◊¸ ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ÷Ë
Ÿÿ •ãÿ äÊ◊ÊZ ∑§Ê ¬˝Á÷äÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, •ãÿÕÊ fl„U (Ÿÿ) ŒÈŸ¸ÿ „UÊ ¡Ê∞ªÊ– ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-w{y) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““ŸÊŸÊ äÊ◊ÊZ ‚ ÿÈQ§ ÷Ë ¬ŒÊÕ¸ ∑§ ∞∑§ äÊ◊¸ ∑§Ê „UË “Ÿÿ” ∑§„UÃÊ „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ ©U‚ ‚◊ÿ
©U‚Ë äÊ◊¸ ∑§Ë ÁflflˇÊÊ „UÊÃË „ÒU, ‡Ê· äÊ◊ÊZ ∑§Ë ÁflflˇÊÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃË–””
{884 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃÕÊ äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 9, π¥«U-4, ÷ʪ-1, ‚Í. 45, ¬Î. 182) ó““∞à ∞fl ŒÈ⁄UfläÊÊÁ⁄UÃÊ Á◊âÿÊŒÎCÿU—
¬˝ÁìˇÊÁŸ⁄UÊ∑§⁄UáÊ◊ÈπŸ ¬˝flÎûÊàflÊØ–”” ßUÁÖ ‚◊Áոå øÒÃØ Á‚ÁhUÁflÁŸpÿª˝ãâÊ (10)ó
‚ʬˇÊÊ ŸÿÊ— Á‚hUÊ— ŒÈŸ¸ÿÊ •Á¬ ‹Ê∑§Ã—–
SÿÊmUÊÁŒŸÊ¥ √ÿfl„UÊ⁄UÊØ, ∑ȧÄ∑ȧ≈Uª˝Ê◊flÊÁ‚Ã◊˜––
∑§ÊÁø∑§ ÿʟȬˇ̋ Êʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-266)ó
Ã ‚ÊflÄπÊ ‚ÈáÊÿÊ ÁáÊ⁄UflÄπÊ Ã Áfl ŒÈááÊÿÊ „UÊ¥ÁÖ
‚ÿ‹flfl„UÊ⁄UÁ‚hUË ‚ÈáÊÿÊŒÊ „UÊÁŒ ÁáÊÿ◊áÊ––
•òÊ ¬˝◊ÊáÊŸÿÿÊ÷¸ŒÊ˘Á¬ ôÊÊÃ√ÿ—ó ¬˝◊ÊáÊ¥ ‚Ê◊SàÿŸ flSÃȪ˝Ê„U∑¥§ ÷flÁÃ, Á∑§ãÃÈ ŸÿSÃÈ
ÃŒ∑§Œ‡Êª˝Ê„U∑§—– ¬˝◊ÊáÊ¥ ÃÈ •ÁŸÿÃÊŸ∑§äÊ◊¸flmUSÃÈÁfl·ÿ¥, ŸÿSÃÈ ÁŸÿÃÒ∑§äÊ◊¸flmUSÃÈÁfl·ÿÊ ÷flÁÖ
•Ã ∞fl ¬˝◊ÊáÊ¥ ‚∑§‹ÊŒÁ‡Ê, ŸÿSÃÈ Áfl∑§‹ÊŒ‡ÊË óßUàÿÁ¬ ÁŸM§åÿÃ–

ÃÕÊ äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. ~, πá«U-y, ÷ʪ-v, ‚Í. yz, ¬ÎDU-v}w) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÿ (Ÿÿ) „UË ¡’ ŒÈ⁄Uʪ˝„U¬Ífl¸∑§ flSÃÈSflM§¬ ∑§Ê •fläÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ „UÊÃ „Ò¥U, Ã’ Á◊âÿÊ Ÿÿ
∑§„U ¡ÊÃ „ÒU¥, ÄÿÊÁ¥ ∑§ fl ¬˝ÁìˇÊ ∑§Ê ÁŸ⁄UÊ∑§⁄UáÊ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ◊ÈÅÿÃÊ ‚ ¬˝flûÎ Ê „UÊÃ  „ÒU¥–”” Á‚ÁhUÁflÁŸpÿ
ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-vÆ) ◊¥ ßU‚Ë ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““‹Ê∑§ ◊¥ ¬˝ÿÊª Á∑§ÿ ¡ÊŸ flÊ‹ ¡Ê ŒÈŸ¸ÿ „ÒU¥, fl ÷Ë SÿÊmUÊÁŒÿÊ¥ ∑§ ÿ„UÊ° ‚ʬˇÊ „UÊ ¡ÊŸ
‚ ‚ÈŸÿ ’Ÿ ¡ÊÃ „Ò¥U– ÿ„U ’Êà √ÿfl„UÊ⁄U ‚ Á‚hU „ÒU, ¡Ò‚ Á∑§‚Ë ∞∑§ ÉÊ⁄U ◊¥ •Ÿ∑§ ªÎ„USÕ
¬Á⁄UflÊ⁄U ¬⁄US¬⁄U ◊ÒòÊË ‚ ⁄U„UÃ „Ò¥U–””
∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-w{{) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÿ Ÿÿ ‚ʬˇÊ „UÊ¥ ÃÊ ‚ÈŸÿ „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ÁŸ⁄U¬ˇÊ „UÊ¥ ÃÊ ŒÈŸ¸ÿ „UÊÃ „Ò¥U– Á∑§ãÃÈ ‚ÈŸÿ ‚
(„UË) ÁŸÿ◊ ‚ ‚◊Sà √ÿfl„UÊ⁄UÊ¥ ∑§Ë Á‚ÁhU „UÊÃË „ÒU–””
ÿ„UÊ° ¬˝◊ÊáÊ fl Ÿÿ ∑§ ÷Œ ∑§Ê ÷Ë ‚◊¤ÊŸÊ øÊÁ„U∞– ¬˝◊ÊáÊ flSÃÈ ∑§Ê ‚◊ª˝ M§¬ ◊¥ ª˝„UáÊ
∑§⁄UÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ Ÿÿ ©U‚ flSÃÈ ∑§ ∞∑§Œ‡Ê (ÿÊŸË) äÊ◊¸Áfl‡Ê· ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ¬˝◊ÊáÊ ÃÊ
•ÁŸÿà •Ÿ∑§ äÊ◊ÊZ flÊ‹ flSÃÈ ∑§Ê Áfl·ÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ Ÿÿ ÁŸÿà ∞∑§ äÊ◊¸ flÊ‹ flSÃÈ ∑§Ê
Áfl·ÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ßU‚ËÁ‹∞ ¬˝◊ÊáÊ ∑§Ê ‚∑§‹ÊŒ‡ÊË •ÊÒ⁄U Ÿÿ ∑§Ê Áfl∑§‹ÊŒ‡ÊË ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vv~) —— 885}

ÃSÿ ŸÿSÿ ◊Í‹ÃÊ mUÊÒ ÷ŒÊÒó º˝√ÿÊÁÕ¸∑§— ¬ÿʸÿÊÁÕ¸∑§p– º˝√ÿ◊Õ¸— ¬˝ÿÊ¡Ÿ◊Sÿàÿ‚ÊÒ

º˝√ÿÊÁÕ¸∑§—– •ÿ¥ º˝√ÿ¬ÿʸÿÊà◊∑§ flSÃÈÁŸ º˝√ÿ¥ ◊ÈÅÿÃÿÊ Áfl·ÿË∑§⁄UÊÁÃ, ¬ÿʸÿÊSÃÈ ªÊÒáÊÃÿÒfl,
•ÕʸØ flSÃÈÁfl‡Ê·M§¬-•ÁflŸÊ÷ÍÂÊ◊ÊãÿM§¬¥ Áfl·ÿË∑§⁄UÊÁÖ ¬ÿʸÿÊÁÕ¸∑§SÃÈ ¬ÿʸÿ¥ ◊ÈÅÿÃÿÊ-
ŸÈ÷flÁÃ, º˝√ÿ¥ ÃÈ ªÊÒáÊÃÿÊ– ∞ÃÿÊm¸UÿÊŸ¸ÿÿÊ⁄‘Ufl ‚åà ÷ŒÊ—ó (º˝√ÿÊÁÕ¸∑§Sÿ-), ŸÒª◊Ÿÿ—,
‚¥ª˝„UŸÿ—, √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ—, ÃÕÊ (¬ÿʸÿÊÁÕ¸∑§Sÿ) ´§¡È‚ÍòÊŸÿ—, ‡Ê錟ÿ—, ‚◊Á÷M§…UŸÿ—,
∞flê÷Íßÿp– ÁflSÃÊ⁄U÷ÿÊŒ·Ê¥ SflM§¬ÊÁŒ∑¥§ ŸÒfl ÁflÃãÿÃ˘òÊ–
ŸÿSÿ ¬˝∑§Ê⁄UÊãÃ⁄‘UáÊ mUÊÒ ÷ŒÊÒó ÁŸpÿŸÿ—, √ÿfl„UÊ⁄UŸÿp– ∞ÃÊÒ ¬˝◊π
È ÃÿÊ •äÿÊà◊Ãûfl-
øÿʸÿÊ◊ȬÿÊÁªÃÊ¥ fl„U×– ©UQ¥§ ø •Ê‹Ê¬¬hUÁê˝ãâÊ (ªÊÕÊ-y, ‚Í. 40)ó
ÁáÊë¿Uÿflfl„UÊ⁄UáÊÿÊ ◊Í‹◊÷ÿÊ áÊÿÊáÊ ‚√flÊáÊ¥–
ÁáÊë¿Uÿ‚Ê„UáÊ„U™§ Œ√flÿ¬îÊÁàÕÿÊ ◊ÈáÊ„U––

©U‚ Ÿÿ ∑§ ◊͋× ŒÊ ÷Œ „Ò¥Uó º˝√ÿÊÁÕ¸∑§ •ÊÒ⁄U ¬ÿʸÿÊÁÕ¸∑§– Á¡‚∑§Ê ¬˝ÿÊ¡Ÿ (ª˝Ês)
º˝√ÿ fl ¬ŒÊÕ¸ „UÊ, fl„U º˝√ÿÊÁÕ¸∑§ Ÿÿ „ÒU– ÿ„U Ÿÿ º˝√ÿ-¬ÿʸÿÊà◊∑§ flSÃÈ ◊¥ º˝√ÿ (‚Ê◊Êãÿ
SflM§¬) ∑§Ê ◊ÈÅÿ M§¬ ‚ •¬ŸÊ Áfl·ÿ ’ŸÊÃÊ „ÒU, ¬ÿʸÿÊ¥ ∑§Ê fl„U ªÊÒáÊ M§¬ ‚ ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU,
•ÕʸØ flSÃÈ ∑§ Áfl‡Ê· M§¬Ê¥ (¬ÿʸÿÊ¥) ‚ •ÁflŸÊ÷ÊflË M§¬ ‚ ¡È«∏ ‚Ê◊Êãÿ M§¬ ∑§Ê Áfl·ÿ ∑§⁄UÃÊ
„ÒU– Á∑§ãÃÈ ¬ÿʸÿÊÁÕ¸∑§ Ÿÿ ¬ÿʸÿ ∑§Ê ◊ÈÅÿ M§¬ ‚ •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U º˝√ÿ M§¬ ∑§Ê ªÊÒáÊ M§¬
‚– ßUŸ ŒÊŸÊ¥ ŸÿÊ¥ ∑§ ∑ȧ‹ ‚Êà ÷Œ „UÊÃ „Ò¥Uó (º˝√ÿÊÁÕ¸∑§ Ÿÿ ∑§) ŸÒª◊ Ÿÿ, ‚¥ª˝„U Ÿÿ,
√ÿfl„Ê⁄U Ÿÿ, ÃÕÊ (¬ÿʸÿÊÁÕ¸∑§ Ÿÿ ∑§) ´§¡È‚ÍòÊŸÿ, ‡Ê錟ÿ, ‚◊Á÷M§…∏UŸÿ fl ∞flê÷Íßÿ–
ÁflSÃÊ⁄U÷ÿ ‚ ßUŸ ‚’∑§ SflM§¬ (fl ©UŒÊ„U⁄UáÊ) •ÊÁŒ ∑§Ê ÁflSÃÊ⁄U ÿ„UÊ° Ÿ„UË¥ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU–
Ÿÿ ∑§ •ãÿ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ÷Ë ŒÊ ÷Œ ◊ÊŸ ªÿ „Ò¥U– fl „Ò¥Uó ÁŸpÿŸÿ •ÊÒ⁄U √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ– ÿ
ŒÊŸÊ¥ Ÿÿ ¬˝◊Èπ M§¬ ‚ •ÊäÿÊÁà◊∑§ Ãûfl-øøʸ ◊¥ ©U¬ÿÊªË „UÊÃ „Ò¥U– •Ê‹Ê¬¬hUÁà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-
y, ‚Í. yÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““‚÷Ë ŸÿÊ¥ ∑§ ◊Í‹ ÷Œ „Ò¥Uó ÁŸpÿŸÿ fl √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ– ßUŸ◊¥ ÁŸpÿŸÿ ∑§Ê „UÃÈ
º˝√ÿÊÁÕ¸∑§Ÿÿ „ÒU •ÊÒ⁄U ÁŸpÿŸÿ ∑§ ‚ÊäÊŸ •ÕʸØ √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ ∑§Ê „UÃÈ „ÒUó ¬ÿʸÿÊÁÕ¸∑§Ÿÿ–””
{886 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚Íòʬ˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-6) ø ∞ÃÿÊL§÷ÿÊŸ¸ÿÿÊL§¬ÿÊÁªÃÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃÊó

¡¥ ‚ÈûÊ¥ Á¡áÊ©UûÊ¥ flfl„UÊ⁄UÊ ÄU ÿ ¡ÊáÊ ¬⁄U◊àÕÊ–
Ã¥ ¡ÊÁáÊ™§áÊ ¡Ê߸U ‹„UßU ‚È„¥U πflßU ◊‹¬È¥¡¥––
•ÁS◊ãŸäÿÊà◊¬˝∑§⁄UáÊ ÃÿÊ— ¬˝Ê‚¥Áª∑§ÃÊ¥ ◊ŸÁ‚∑Χàÿ ª˝ãÕ∑§Ê⁄‘UáÊ ©U÷ÿŸÿÊèÿÊ¥ ⁄UàŸòÊÿ-
SflM§¬ôÊÊŸ¥ ∑§⁄UáÊËÿÁ◊Áà ‚¥∑§ÃÊ ÁflÁ„U×– •òÊ ¬ÍflZ √ÿfl„UÊ⁄UÁŸpÿŸÿÿÊ— SflM§¬¥ ÁflôÊÊåÿÃ–
•÷ŒÊà◊∑ flSÃÈÁŸ ªÈáʬÿʸÿ÷ŒÊ¬øÊ⁄¥U ¬˝ÿÊ¡ÿÁÃ, ‚ √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ—– •ÕʸØ ªÈáʪÈÁáÊŸÊ—
‚º˝Í¬áÊÊ÷Œ˘Á¬ ÿÊ ÷Œ¥ ∑§⁄UÊÁÃ, ‚ √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ—– •ÕflÊ, ¬˝◊ÊáÊŸÿÁŸˇÊ¬Êà◊∑§flSÃÈÁŸ ÷ŒŸ
©U¬øÊ⁄‘UáÊ flÊ ÿÊ ÷Œ¥ (ÿmÊ •÷ŒM§¬¥) ∑§⁄UÊÁÃ, ‚ √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ—– •ÃÊ˘ãÿº˝√ÿSÿ ÿ ªÈáÊÊ—,
Ã·Ê◊∑§ÁS◊Ÿ˜ º˝√ÿ (•‚Œ˜÷ÍÃÊŸÊ◊Á¬) ©U¬øÊ⁄U× SflË∑§⁄UáÊ◊Á¬ √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ—– ∞fl¥ ¬⁄US¬⁄¥U
Á÷ãŸÊŸÊ◊Á¬ º˝√ÿÊáÊÊ¥ ¬⁄US¬⁄U‚ê’ãäÊ◊Á¬ (∑§◊¸∑§ÃÎ̧àfl-¬˝÷ÁÎ Ã÷ÊflÊà◊∑¥§) SflË∑§⁄UÊÁ à √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ—–
•Sÿ ‚Œ˜÷ÍÕ‚Œ˜÷ÍÃ-©U¬øÁ⁄UÃ-•ŸÈ¬øÁ⁄UÃ÷ŒÒ— ‚„U ‡ÊÊSòÊ·È ÁflSÃ⁄‘UáÊ ÁŸM§¬áÊ¥ ∑ΧÃ◊ÁSÃ,
ÁflSÃÊ⁄U÷ÿÊãŸÊÁÀ‹ÅÿÃ–
‚Íòʬ˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-{) ◊¥ ÷Ë ßUŸ ŒÊŸÊ¥ ŸÿÊ¥ ∑§Ë ©U¬ÿÊÁªÃÊ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ
„ÒUó ““¡Ê ‚ÍòÊ Á¡Ÿãº˝ ÷ªflÊŸ˜ mUÊ⁄UÊ ∑§„U ªÿ „Ò¥U, ©U‚ √ÿfl„UÊ⁄U fl ¬⁄U◊ÊÕ¸ (ÁŸpÿ) ‚ ¡ÊŸÊ– ©U‚
¡ÊŸ∑§⁄U „UË ÿÊªË ‚Èπ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U (∑§◊¸) ◊‹ ∑§ ‚◊Í„U ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
ßU‚ •äÿÊà◊-¬˝∑§⁄UáÊ ◊¥ ßUŸ (ŒÊŸÊ¥ ŸÿÊ¥) ∑§Ë ¬˝◊ÈπÃÊ ∑§Ê ŒÎÁCU ◊¥ ⁄Uπ∑§⁄U ª˝ãÕ∑§Ê⁄U
(•ÊøÊÿ¸) Ÿ ŒÊŸÊ¥ ŸÿÊ¥ ‚ ⁄UàŸòÊÿ (◊ÊˇÊ◊ʪ¸) ∑§Ê ôÊÊŸ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ óÿ„U ‚¥∑§Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ
„ÒU– ÿ„UÊ° ¬„U‹ √ÿfl„UÊ⁄U fl ÁŸpÿ óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ŸÿÊ¥ ∑§Ê SflM§¬ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥U– •÷ŒÊà◊∑§ flSÃÈ ◊¥
ªÈáÊ fl ¬ÿʸÿ ‚ê’ãäÊË ÷Œ ∑§Ê ¡Ê ©U¬øÊ⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ „ÒU– •ÕʸØ ªÈáÊ fl ªÈáÊË ◊¥,
‚Œ˜M§¬ ‚ •÷Œ „UÊŸ ¬⁄U ÷Ë ¡Ê Ÿÿ ÷Œ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ „ÒU– •ÕflÊó ¬˝◊ÊáÊ, Ÿÿ fl
ÁŸˇÊ¬Êà◊∑§ flSÃÈ ∑§Ê ¡Ê ÷Œ mUÊ⁄UÊ ÿÊ ©U¬øÊ⁄U mUÊ⁄UÊ ÷Œ (ÿÊ •÷Œ M§¬) ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ
„ÒU– ßU‚Á‹∞ •ãÿ º˝√ÿ ∑§ ¡Ê ªÈáÊ „Ò¥U, ©UŸ (•‚Œ˜÷ÍÃ) ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê Á∑§‚Ë ∞∑§ º˝√ÿ ◊¥ ©U¬øÊ⁄U ‚
SflË∑§Ê⁄U ∑§⁄UŸÊ óÿ„U ÷Ë (•‚Œ˜÷ÍÃ) √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬⁄US¬⁄U Á÷㟠º˝√ÿÊ¥ ◊¥ ÷Ë
¬⁄US¬⁄U (∑§◊¸-∑§ÃÎ̧àfl •ÊÁŒ ÷ÊflÊ¥ ∑§Ê) ‚ê’ãäÊ ¡Ê SflË∑§Ê⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ „ÒU– ßU‚
Ÿÿ ∑§ ‚Œ˜÷ÍÃ-•‚Œ˜÷ÍÃó (•ÊÒ⁄U ßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§ ÷Ë) ©U¬øÁ⁄UÃ-•ŸÈ¬øÁ⁄Uà ÷ŒÊ¥ ∑§Ê ‡ÊÊSòÊ ◊¥
ÁŸM§¬áÊ ÁflSÃÊ⁄U ‚ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU, ©U‚ ÁflSÃÊ⁄U ∑§ ÷ÿ ‚ Ÿ„UË¥ Á‹π ⁄U„U „Ò¥U–
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vv~) —— 887}

ÁŸpÿŸÿÊ Á„U ‡ÊÈhUº˝√ÿÁŸM§¬áÊÊà◊∑§—, •Êà◊ÊÁüÊ×, ¬⁄UÁŸÁ◊ûÊ∑§ÊŸ˜ ÷ÊflÊŸ˜ º˝√ÿSÿ Ÿ

SflË∑§⁄UÊÁ Ö ÁŸpÿŸÿÊ˘÷ŒÁflcÊÿ—, ÿmUÊ •Á÷ãŸ∑§ÃÎ̧∑§◊ʸÁŒÁfl·ÿÊ ÁŸpÿŸÿ— ßUàÿÁ¬ SflËÁ∑˝§ÿÃ–
ÃSÿ mUÊÒ ÷ŒÊÒó ‡ÊÈhUÁŸpÿŸÿ—, •‡ÊÈhUÁŸpÿŸÿp– ÃòÊ ÁŸL§¬ÊÁäÊ∑§ªÈáʪÈáÿ÷ŒÁfl·ÿ∑§—
‡ÊÈhUÁŸpÿŸÿ—– ‚Ê¬ÊÁäÊ∑§ªÈáʪÈáÿ÷ŒÁfl·ÿ∑§SÃÈ •‡ÊÈhUÁŸpÿŸÿ—– ÿÕÊ •‡ÊÈhUÁŸpÿŸ •Êà◊Ê
⁄Uʪʌ˟ʥ ∑§Ãʸ ÷flÁÃ, Ÿ ÃÈ º˝√ÿ∑§◊¸áÊÊ¥ ∑§Ãʸ– ‡ÊÈhUÁŸpÿŸ ÃÈ ∑§fl‹ôÊÊŸÊÁŒ◊ÿÊ Á„U ¡Ëfl—
ßUÁà ÁŸpËÿÃ– ‡ÊÈhUÁŸpÿŸÿÊŸÈ‚Ê⁄¥U ¡ËflSÿ ⁄Uʪʌÿ—, ’ãäÊ—, ◊ÊˇÊp Ÿ ÷flÁãÖ
©UQ¥§ ø ’΄UŒ˜-Ÿÿø∑˝§ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-114)ó
‚ÈhUÊ ¡Ëfl‚„UÊflÊ ¡Ê ⁄UÁ„U•Ê Œ√fl÷Êfl∑§ê◊Á„¥U–
‚Ê ‚ÈhUÁáÊë¿UÿÊŒÊ ‚◊ÊÁ‚•Ê ‚ÈhUáÊÊáÊËÁ„¥U––

ÁŸpÿŸÿ ‡ÊÈhUº√˝ ÿ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê “•Êà◊ÊÁüÊÔ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ÿ„U ¬⁄UÁŸÁ◊ûÊ
‚ „UÊŸ flÊ‹ ÷ÊflÊ¥ ∑§Ê º˝√ÿ ◊¥ SflË∑§Ê⁄U Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ– ÁŸpÿŸÿ ∑§Ê Áfl·ÿ •÷Œ º˝√ÿ „UÊÃÊ „ÒU,
•ÕflÊ ßU‚ Ÿÿ ◊¥ ∑§Ãʸ, ∑§◊¸ •ÊÁŒ ÷Êfl ∞∑§ ŒÍ‚⁄‘U ‚ Á÷㟠Ÿ„UË¥ „UÊÃ óÿ„U ÷Ë ◊ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
ßU‚ ÁŸpÿŸÿ ∑§ ŒÊ ÷Œ „Ò¥Uó ‡ÊÈhU ÁŸpÿŸÿ •ÊÒ⁄U •‡ÊÈhU ÁŸpÿŸÿ– fl„UÊ° ©U¬ÊÁäÊ⁄UÁ„Uà ªÈáÊ fl
ªÈáÊË ◊¥ •÷ŒÊà◊∑§ Áfl·ÿ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ‡ÊÈhU ÁŸpÿŸÿ „ÒU– ßUŸ◊¥ ‚Ê¬ÊÁäÊ∑§ (∑§◊Ê̧¬ÊÁäÊ ‚ ©Uà¬ãŸ)
ªÈáÊ fl ªÈáÊË ◊¥ •÷Œ Œ‡ÊʸŸ flÊ‹Ê •‡ÊÈhU ÁŸpÿ „UÊÃÊ „ÒU, ¡Ò‚ •‡ÊÈhU ÁŸpÿŸÿ ‚ •Êà◊Ê ⁄Uʪ
•ÊÁŒ ∑§Ê ∑§Ãʸ „ÒU Á∑§ãÃÈ º˝√ÿ∑§◊¸ ∑§Ê ∑§Ãʸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– Á∑§ãÃÈ ‡ÊÈhU ÁŸpÿŸÿ ‚ ∑§fl‹ôÊÊŸ •ÊÁŒ
M§¬ „UË ¡Ëfl „ÒU óÿ„U ÁŸÁpà Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ‡ÊÈhUÁŸpÿ ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U ⁄Uʪ •ÊÁŒ ’ãäÊ fl ◊ÊˇÊ
óÿ ¡Ëfl ∑§ Ÿ„UË¥ „UÊÃ–
ßU‚Ë ŒÎÁCU ‚ (◊ÊßUÀ‹ äÊfl‹∑ΧÃ) ’΄UŒ˜Ÿÿø∑˝§ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vvy) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““‡ÊÈhU ÁŸpÿŸÿ ‚ ¡Ê ¡Ëfl-Sfl÷Êfl º˝√ÿ∑§◊ÊZ ‚ ÃÕÊ ÷Êfl∑§◊ÊZ ‚ ⁄UÁ„Uà ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU,
fl„U ‡ÊÈhUôÊÊÁŸÿÊ¥ mUÊ⁄UÊ ‡ÊÈhU ÁŸpÿŸÿ ‚ ‚¥ˇÊ¬ ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–””
{888 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

flSÃÈà ©U÷ÊÒ ŸÿÊÒ ‚êÿÇŒÎCUm¸U øˇÊÈ·Ë– ∞∑§SÿÊÁ¬ ‹Ê¬ Ÿ ‚êÿÇôÊÊŸ◊˜ ‚flʸfl‹Ê∑§ŸàflÊ-

÷ÊflÊØ– ©UQ§¥ ø ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ ÕSÿ (2/22) Ãûfl¬˝ŒËÁ¬∑§Ê≈UË∑§ÊÿÊ◊˜ó ““mU Á∑§‹ øˇÊÈ·Ë, º˝√ÿÊÁÕ¸∑§¥
¬ÿʸÿÊÁÕ¸∑§¥ øÁÖ.......ÃòÊÒ∑§øˇÊÈ⁄fl‹Ê∑§Ÿ◊∑§Œ‡ÊÊfl‹Ê∑§Ÿ¥, ÁmUøˇÊÈ⁄Ufl‹Ê∑§Ÿ¥ ‚flʸfl‹Ê∑§Ÿ◊˜–””
‚◊ÿ‚Ê⁄Uªã˝ ÕSÿ ÃÊà¬ÿ¸flÁÎ ûÊ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ø (ªÊÕÊ 113-115) ÁŸÁŒ¸CU◊ó ˜ ““ÁŸpÿ√ÿfl„UÊ⁄UÿÊ—
¬⁄US¬⁄U‚ʬˇÊàflÊØ– ∑§ÕÁ◊Áà øØ– ÿÕÊ ŒÁˇÊáÊŸ øˇÊÈ·Ê ¬‡ÿàÿÿ¥ ŒflŒûÊ— ßUàÿÈQ§ flÊ◊Ÿ Ÿ ¬‡ÿÁÃ, ßUÁÃ
•ŸÈQ§Á‚hU◊˜ ßUÁÖ””
∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-278) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó
∞fl¥ ÁflÁfl„UáÊ∞Á„¥U ¡Ê flàÕÈ flfl„U⁄‘UÁŒ ‹ÊÿÁê◊–
Œ¥‚áÊáÊÊáÊøÁ⁄UûÊ¥ ‚Ê ‚Ê„UÁŒ ‚Ǫ◊ÊÄπ¥ ø––

flSÃÈ× ŒÊŸÊ¥ „UË (º˝√ÿÊÁÕ¸∑§ fl ¬ÿʸÿÊÁÕ¸∑§, ÁŸpÿ fl √ÿfl„UÊ⁄U) Ÿÿ ‚êÿÇŒÎÁCU ∑§ ŒÊ
ŸòÊ „Ò¥U– ∞∑§ ∑§Ê ÷Ë ‹Ê¬ „UÊŸ ¬⁄U ‚êÿÇôÊÊŸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ÄÿÊ¥Á∑§ (Á∑§‚Ë ∞∑§ Ÿÿ ‚) ‚◊SÃ
¬ŒÊÕ¸ ∑§Ê ôÊÊŸ Ÿ„UË¥ „UÊ ¬ÊÃÊ– ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (w/ww) ∑§Ë Ãûfl¬˝ŒËÁ¬∑§Ê ≈UË∑§Ê ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ
„ÒUó ““(ÿ) ŒÊŸÊ¥ ÃÊ ŒÊ •Ê°π „Ò¥Uó º˝√ÿÊÁÕ¸∑§ fl ¬ÿʸÿÊÁÕ¸∑§......– ßUŸ◊¥ ∞∑§ •Ê°π ‚ ŒπŸ
‚ (flSÃÈ ∑§Ê) ∞∑§Œ‡Ê ÁŸ⁄UˡÊáÊ „UÊÃÊ „ÒU, ŒÊ •Ê°πÊ¥ ‚ ŒπŸ ‚ ‚◊Sà ¬ŒÊÕ¸ ∑§Ê •fl‹Ê∑§Ÿ
„UÊÃÊ „ÒU–””
‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ vvx-vvz) ∑§Ë ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ ≈UË∑§Ê ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÁŸpÿŸÿ fl √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ óÿ ŒÊŸÊ¥ ¬⁄US¬⁄U-‚ʬˇÊ „Ò¥U– ∑Ò§‚? (©UûÊ⁄Uó) Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŒÊÁ„UŸË
•Ê°π ‚ ÿ„U ŒflŒûÊ Œπ ⁄U„UÊ „ÒU ó∞‚Ê ∑§„UŸ ¬⁄U “ÿ„U ’ÊßZU •Ê°π ‚ Ÿ„UË¥ Œπ ⁄U„UÊ „ÒU” ÿ„U Á’ŸÊ
∑§„U „UË Á‚hU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-w|}) ◊¥ ÷Ë ÿ„U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ÁflÁfläÊ ŸÿÊ¥ ‚ flSÃÈ ∑§Ê ¡ÊŸ∑§⁄U ¡Ê flSÃÈ ∑§Ê √ÿfl„UÊ⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚ „UË
⁄UàŸòÊÿ ∑§Ë ÃÕÊ Sflª¸ fl ◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊÃË „ÒU–””
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vv~) —— 889}

Á∑§@, ¬⁄US¬⁄U‚ʬˇÊŸÿÁfl÷ʪŸ ÿÊ Ÿ ¡ÊŸÊÁÃ, ‚ ’Á„U⁄UÊà◊Ê Á◊âÿÊŒÎÁCUflʸ ôÊÿ—– ©UQ¥§

ø ’Î. º˝√ÿ‚¥ª„˝ Uªã˝ ÕSÿ (ªÊÕÊ-14) üÊË’˝rÊŒfl∑ΧÂ¥S∑ΧÃ≈UË∑§ÊÿÊ◊˜ó ““flËÃ⁄Uʪ‚fl¸ôʬ˝áÊËÃ·È •ãÿ·È
flÊ ¬ŒÊÕ¸·È ÿSÿ ¬⁄US¬⁄U‚ʬˇÊŸÿÁfl÷ʪŸ üÊhUÊŸ¥ ôÊÊŸ¥ ø ŸÊÁSÃ, ‚ ’Á„U⁄UÊà◊Ê–””
’Î. Ÿÿø∑˝§ª˝ãÕ (◊ÊßUÀ‹äÊfl‹⁄UÁøÃ) (ªÊÕÊ-181, 240) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó
¡Ê áÊÿÁŒÁ_UÁfl„UËáÊÊ ÃÊáÊ áÊ flàÕÍ‚„UÊfl©Ufl‹ÁhU–
flàÕÈ‚„UÊflÁfl„ÍUáÊÊ ‚ê◊ÊÁŒ_UË ∑§„¥U „È¥UÁÖ–
áÊ ◊ÈáÊßU flàÕÈ‚„UÊfl¥ •„U Áflfl⁄UËÿ¥ ÁáÊ⁄UflÄ πŒÊ ◊ÈáÊ߸U––
Ã¥ ßU„U Á◊ë¿UÊáÊÊáÊ¥ Áflfl⁄UËÿ¥ ‚ê◊M§fl¥ πÈ––
∑§p √ÿfl„UÊ⁄U◊ÊˇÊ◊ʪ¸—, ∑§p ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪ¸—, ßUÁà ÁŸM§åÿÃó flËÃ⁄Uʪ‚fl¸ôʬ˝áÊË÷«˜U-
º˝√ÿÊÁŒ‚êÿ∑˜§üÊhÊŸôÊÊŸfl˝ÃÊŒ˜ÿŸÈDUÊŸM§¬Ê ÷Œ⁄UàŸòÊÿÊà◊∑§Ê √ÿfl„UÊ⁄U◊ÊˇÊ◊ʪ¸—– ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊-
‚êÿ∑˜§üÊhUÊŸôÊÊŸÊŸÈDUÊŸ-∞∑§Êª˝˜ÿ¬Á⁄UáÊÁÃM§¬Ê˘÷Œ⁄UàŸòÊÿÊà◊∑§Ê ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪ¸—–
•ÊÒ⁄U, ¬⁄US¬⁄U-‚ʬˇÊ ŒÊŸÊ¥ ŸÿÊ¥ mUÊ⁄UÊ ¡Ê ôÊÊŸ ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, fl„U ÃÊ ’Á„U⁄UÊà◊Ê „ÒUó
∞‚Ê ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– ’Î. º˝√ÿ‚¥ª˝„U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vy) ∑§Ë üÊË’˝rÊŒfl∑Χà ‚¥S∑Χà ≈UË∑§Ê ◊¥ ∑§„UÊ
÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““flËÃ⁄Uʪ ‚fl¸ôÊ mÊ⁄UÊ ¬˝áÊËà (©U¬ÁŒCU) •ãÿ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê Á¡‚ ¬⁄US¬⁄U-‚ʬˇÊ
Ÿÿ-Áfl÷ʪ ‚ üÊhÊŸ fl ôÊÊŸ Ÿ„UË¥ „ÒU, fl„U ’Á„U⁄UÊà◊Ê „ÒU–””
(◊ÊßUÀ‹ äÊfl‹ mUÊ⁄UÊ ⁄UÁøÃ) ’Î. Ÿÿø∑˝§ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v}v fl wyÆ) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ŸÿŒÎÁCU ‚ „UËŸ „Ò¥U, ©Uã„¥U flSÃÈ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ôÊÊŸ Ÿ„UË¥ „UÊ ‚∑§ÃÊ •ÊÒ⁄U flSÃÈ ∑§
SflM§¬ ‚ •¬Á⁄UÁøà (•ôÊÊŸË) ‚êÿÇŒÎÁCU ∑Ò§‚ „UÊ ‚∑§Ã „Ò¥U–””
““¡Ê flSÃÈ-SflM§¬ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ ÿÊ ÁŸ⁄U¬ˇÊ M§¬ ◊¥ Áfl¬⁄UËà ¡ÊŸÃÊ „ÒU, fl„U Á◊âÿÊôÊÊŸ
„ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚‚ Áfl¬⁄UËà ‚êÿÇôÊÊŸ „ÒU–””
√ÿfl„UÊ⁄-U◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ÄÿÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ÁŸpÿ-◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ÄÿÊ „ÒU? ßU‚ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó flËÃ⁄Uʪ
‚fl¸ôÊ mUÊ⁄UÊ ©U¬ÁŒCU ¿U— º˝√ÿ •ÊÁŒ ∑§ ‚êÿ∑˜§ üÊhUÊŸ, ‚êÿ∑˜§ ôÊÊŸ •ÊÒ⁄U fl˝ÃÊÁŒ ∑§ •Êø⁄UáÊ ∑§Ê
Áfl∑§À¬ M§¬ ∞fl¥ ÷Œ⁄UàŸòÊÿÊà◊∑§ “√ÿfl„UÊ⁄U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸” „UÊÃÊ „ÒU– ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊ Ãûfl ∑§ ‚êÿ∑˜§
üÊhUÊŸ, ôÊÊŸ fl •ŸÈDUÊŸ ∑§Ë ∞∑§Êª˝¬Á⁄UáÊÁÃM§¬ ÃÕÊ •÷Œ⁄UàŸòÊÿÊà◊∑§ “ÁŸpÿ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸” „UÊÃÊ
„ÒU–
{890 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•ÕflÊ Sfl‡ÊÈhUÊà◊÷ÊflŸÊ‚ÊäÊ∑§’Á„Uº˝¸√ÿÊÁüÊÃÊ √ÿfl„UÊ⁄U◊ÊˇÊ◊ʪ¸—– ∑§fl‹Sfl‚¥ÁflÁûÊ-

‚◊Èà¬ãŸ⁄UʪÊÁŒÁfl∑§À¬Ê¬ÊÁäÊ⁄UÁ„UÂÈπÊŸÈ÷ÍÁÃM§¬Ê ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪ¸—– •ÕflÊ Áfl‡ÊÈhUôÊÊŸŒ‡Ê¸Ÿ-
‹ˇÊáÊ ¡ËflSfl÷Êfl ÁŸp‹ÊflSÕÊŸ¥ ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪ¸—–
ÃòÊ √ÿfl„UÊ⁄U◊ÊˇÊ◊ʪ¸SflM§¬¥ ¬@ÊÁSÃ∑§Êÿª˝ãÕ (ªÊÕÊ-160) ¬˝ÊQ§◊˜ó
äÊê◊ÊŒË ‚g„UáÊ¥ ‚ê◊ûÊ¥ áÊÊáÊ◊¥ª¬È√flªŒ¥–
ø_UÊ ÃflÁê„U øÁ⁄UÿÊ flfl„UÊ⁄UÊ ◊ÊÄπ◊ǪÊÁûÊ––
‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕU (ªÊÕÊ-155) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
¡ËflÊŒË ‚g„UáÊ¥ ‚ê◊ûÊ¥ ÃÁ‚◊Áäʪ◊Ê áÊÊáÊ¥–
⁄UÊÿʌˬÁ⁄U„U⁄UáÊ¥ ø⁄UáÊ¥ ∞‚Ê ŒÈ ◊ÊÄπ¬„UÊ––

•ÕflÊ ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊∑§÷ÊflŸÊ ∑§Ê ‚ÊäÊ∑§ fl ’Êsº˝√ÿÊÁüÊà “√ÿfl„UÊ⁄U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ „ÒU– ◊ÊòÊ

Sfl‚¥ÁflÁûÊ ‚ ©Uà¬ãŸ, ⁄UʪÊÁŒÁfl∑§À¬ ∑§Ë ©U¬ÊÁäÊ ‚ ⁄UÁ„Uà ó∞‚ ‚Èπ ∑§Ë •ŸÈ÷ÍÁà M§¬ “ÁŸpÿ
◊ÊˇÊ◊ʪ¸” „UÊÃÊ „ÒU– •ÕflÊ Áfl‡ÊÈhU ôÊÊŸ-Œ‡Ê¸Ÿ ‹ˇÊáÊ flÊ‹ ¡ËflSfl÷Êfl ◊¥ ÁŸp‹ ÁSÕÁà óÿ„U
“ÁŸpÿ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸” „UÊÃÊ „ÒU–
ßUŸ◊¥ √ÿfl„UÊ⁄U-◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê SflM§¬ ¬@ÊÁSÃ∑§Êÿ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v{Æ) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ
ªÿÊ „ÒUó
““äÊ◊¸ •ÊÁŒ º˝√ÿÊ¥ ∑§Ê üÊhUÊŸ ∑§⁄UÊŸÊ “‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” „ÒU, “•XU” •ÊÒ⁄U “¬Ífl¸” ◊¥ ÁŸÁŒ¸CU „UÊŸ
flÊ‹Ê ôÊÊŸ “‚êÿÇôÊÊŸ” „ÒU •ÊÒ⁄U ì ∑§⁄UŸÊ “‚êÿ∑˜§ øÊÁ⁄UòÊ” „ÒU– ßUŸ ÃËŸÊ¥ ∑§Ê ∞∑§ ‚ÊÕ Á◊‹ŸÊ
óÿ„U “√ÿfl„UÊ⁄U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸” „UÊÃÊ „ÒU–
‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vzz) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ëfl •ÊÁŒ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê üÊhUÊŸ ∑§⁄UŸÊ “‚êÿÄàfl” „ÒU, ©U‚∑§Ê ΔUË∑§-ΔUË∑§ ¡ÊŸŸÊ “ôÊÊŸ”
„ÒU •ÊÒ⁄U ⁄UʪÊÁŒ ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UŸÊ “øÊÁ⁄UòÊ” „ÒU– ÿ (ÃËŸÊ¥ Á◊‹∑§⁄U§) „UË “√ÿfl„UÊ⁄U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸” „ÒU–””
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vv~) —— 891}

ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪ¸SflM§¬¥ ø ¬@ÊÁSÃ∑§Êÿª˝ãÕ (ªÊÕÊ 161-162) ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó

ÁáÊë¿UÿáÊÿáÊ ÷ÁáÊŒÊ ÁÃÁ„ ÃÁ„¥U ‚◊ÊÁ„UŒÊ „ÈU ¡Ê •å¬Ê–
áÊ ∑ȧáÊÁŒ Á∑¥§Áø Áfl •ááÊ¥ áÊ ◊ÈÿÁŒ ‚Ê ◊ÊÄπ◊ǪÊÁûÊ––
¡Ê ø⁄UÁŒ áÊÊÁŒ Á¬ë¿UÁŒ •å¬ÊáÊ¥ •å¬áÊÊ •áÊááÊ◊ÿ¥–
‚Ê øÊÁ⁄UûÊ¥ áÊÊáÊ¥ Œ¥‚áÊÁ◊ÁŒ ÁáÊÁë¿UŒÊ „UÊÁŒ––
’Î. º˝√ÿ‚¥ª˝„Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-40) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó
⁄UÿáÊûÊÿ¥ áÊ fl^UßU •å¬ÊáÊ¥ ◊ÈßUûÊÈ •ááÊŒÁflÿÁê„U–
Ãê„UÊ ÃÁûÊÿ◊ßU•Ê „UÊÁŒ „ÈU ◊ÈÄπS‚ ∑§Ê⁄UáÊ¥ •ÊŒÊ––
¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Êª˝ãÕ (2/13) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
¬ë¿UßU ¡ÊáÊßU •áÊÈø⁄UßU •Á嬥 •å¬©U ¡Ê Á¡–
Œ¥‚áÊÈ áÊÊáÊÈ øÁ⁄UûÊÈ Á¡©U ◊ÊÄπ„°U ∑§Ê⁄UáÊÈ ‚Ê Á¡––

ÁŸpÿ-◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ¬@ÊÁSÃ∑§Êÿ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ v{v-v{w) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ
ªÿÊ „ÒUó
““ÁŸpÿŸÿ ‚ ¡Ê •Êà◊Ê ‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸÊÁŒ ÃËŸ (⁄UàŸÊ¥) ‚ Ãã◊ÿ „ÒU, ¡Ê •ãÿ º˝√ÿ ∑§Ê Ÿ
∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Ÿ ¿Ê«∏ÃÊ „ÒU, fl„U (ÁŸpÿ) ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ „ÒU–””
““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÿ„U ÁŸÁpà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU Á∑§ ¡Ê ¡Ëfl (•Êà◊Ê) ¬⁄U-¬ŒÊÕ¸ ‚ Á÷㟠•Êà◊-
SflM§¬ ◊¥ ø⁄UáÊ (ÁSÕÁÃ) ∑§⁄UÃÊ „ÒU,©U‚ „UË ¡ÊŸÃÊ fl ŒπÃÊ „ÒU, fl„U •Êà◊Ê „UË ‚êÿ∑˜§ øÊÁ⁄UòÊ „ÒU,
‚êÿÇôÊÊŸ „ÒU, ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ „ÒU (ÿ ÃËŸ ⁄UàŸòÊÿ ∞∑§ •Êà◊ M§¬ „UË „Ò¥U)–””
’Î. º˝√ÿ‚¥ª˝„U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-yÆ) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““øÍ°Á∑§ •Êà◊Ê ∑§ •ÁÃÁ⁄UQ§ •ãÿ º˝√ÿÊ¥ ◊¥ ⁄UàŸòÊÿ Ÿ„UË¥ ⁄U„UÃ, ßU‚Á‹∞ ⁄UàŸòÊÿ◊ÿ ‡ÊÈhU
•Êà◊Ê „UË ◊ÊˇÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ (ÁŸpÿ-◊ÊˇÊ◊ʪ¸) „ÒU–””
¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê ª˝ãÕ (w/vx) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê •¬Ÿ mUÊ⁄UÊ •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§Ê ŒπÃÊ „ÒU, ¡ÊŸÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U •Êø⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚◊¥ ÁSÕ⁄U
„UÊÃ Ê „ÒU, Œ‡Ê¸Ÿ-ôÊÊŸ-øÊÁ⁄UòÊ M§¬ ¬Á⁄UáÊà fl„UË •Êà◊Ê ◊ÊˇÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ (ÁŸpÿ-◊ÊˇÊ◊ʪ¸) „ÒU–””
{892 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ ø (18/32) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó

•¬ÊSÿ ∑§À¬ŸÊ¡Ê‹¥ ÁøŒÊŸãŒ◊ÿ Sflÿ◊˜–
ÿ— SflM§¬ ‹ÿ¥ ¬˝Êå×, ‚ SÿÊŒ˜ ⁄UàŸòÊÿÊS¬Œ◊˜––
Á∑§@, √ÿfl„UÊ⁄U◊ÊˇÊ◊ʪ¸— ‚ÊäÊ∑§—, ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪ¸— ‚Êäÿ—– ©UQ¥§ ø ’Î. º˝√ÿ‚¥ª˝„USÿ
(ªÊÕÊ-39) üÊË’˝rÊŒfl∑ΧÂ¥S∑ΧÃ≈UË∑§ÊÿÊ◊˜ó ““äÊÊÃȬʷÊáÊ •ÁªAflà‚ÊäÊ∑§Ê √ÿfl„UÊ⁄U◊ÊˇÊ◊ʪ¸—–
‚ÈfláʸSÕÊŸËÿÁŸÁfl¸∑§Ê⁄USflÊ¬‹ÁéäÊ‚ÊäÿM§¬Ê ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪ¸—–””
ÃûflÊÕ¸‚Ê⁄Uªã˝ Õ (9/2) ø ¬˝ÊQ
 §◊˜ó
ÁŸpÿ√ÿfl„UÊ⁄UÊèÿÊ¥ ◊ÊˇÊ◊ʪÊ¸ ÁmUäÊÊ ÁSÕ×–
ÃòÊÊŒ˜ÿ— ‚ÊäÿM§¬— SÿÊŒ˜ ÁmUÃËÿSÃSÿ ‚ÊäÊŸ◊˜––
Á∑§@, √ÿfl„UÊ⁄U◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ÁSÕàflÒfl ∑˝§◊áÊ ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪ¸M§¬ÊUìÊÁSÕÁ× ¬˝ÊåÃÈ¥ ‡ÊÄÿÃ–
•ÃSÃÿÊ— √ÿfl„UÊ⁄U◊ÊˇÊ◊ʪ¸— ‚ÊäÊ∑§Ê ÷flÁÖ

ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (v}/xw) ◊¥ ÷Ë ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ¡Ëfl ∑§À¬ŸÊ ∑§ ¡Ê‹ ∑§Ê ŒÍ⁄U ∑§⁄U∑§ ÁŸÁfl¸∑§À¬ „UÊ∑§⁄U •¬Ÿ øÒÃãÿ fl •ÊŸãŒ
SflM§¬ ◊¥ ‹ËŸ „UÊÃÊ „ÒU, fl„UË ÁŸpÿ ‚ ⁄UàŸòÊÿ (◊ÊˇÊ◊ʪ¸) ∑§Ê SÕÊŸ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U, ßUŸ (ŒÊŸÊ¥ ◊ÊˇÊ◊ʪÊZ) ◊¥ √ÿfl„Ê⁄U-◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ‚ÊäÊ∑§ „ÒU •ÊÒ⁄U ÁŸpÿ-◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ‚Êäÿ
„ÒU– ’Î. º˝√ÿ‚¥ª˝„U (ªÊÕÊ-x~) ∑§Ë üÊË’˝rÊŒfl∑Χà ‚¥S∑Χà ≈UË∑§Ê ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““äÊÊÃÈ-¬ÊcÊÊáÊ
◊¥ •ÁÇŸ ∑§ ‚◊ÊŸ fl„U √ÿfl„UÊ⁄U-◊ÊˇÊ◊ʪ¸ “‚ÊäÊ∑§” „ÒU •ÊÒ⁄U ‚Èfláʸ ‚◊ÊŸ ÁŸÁfl¸∑§Ê⁄U ÁŸ¡Êà◊Ê ∑§Ë
©U¬‹ÁéäÊ M§¬ fl„U ÁŸpÿ-◊ÊˇÊ◊ʪ¸ “‚Êäÿ” „ÒU–””
ÃûflÊÕ¸‚Ê⁄U ª˝ãÕ (©U¬‚¥„UÊ⁄U-~/w) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÁŸpÿ fl √ÿfl„UÊ⁄U ∑§ ÷Œ ‚ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „UÊÃÊ „ÒU– ßUŸ◊¥ ¬„U‹Ê (ÁŸpÿ-
◊ÊˇÊ◊ʪ¸) ‚Êäÿ „ÒU •ÊÒ⁄U ŒÍ‚⁄UÊ (√ÿfl„UÊ⁄U-◊ÊˇÊ◊ʪ¸) ‚ÊäÊŸ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U, √ÿfl„UÊ⁄U-◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ ⁄U„U∑§⁄U „UË, ∑˝§◊‡Ê— ÁŸpÿ-◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ë ©Uëø ÁSÕÁà ¬˝ÊåÃ
∑§Ë ¡Ê ‚∑§ÃË „ÒU– ßU‚Á‹∞ ßUŸ ŒÊŸÊ¥ ◊¥ √ÿfl„UÊ⁄U ‚ÊäÊ∑§ „UÊÃÊ „ÒU–
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vv~) —— 893}

¬˝ÊQ¥§ ø •Ê⁄UÊäÊŸÊ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (‚åÃ◊ªÊÕÊÿÊ U⁄UàŸ∑§ËÁøŒfl∑ΧÂ¥S∑ΧÃ≈UË∑§ÊÿÊ¥) ‚◊ÈhÎÃ ¬ló

¡ËflÊ˘¬˝Áfl‡ÿ √ÿfl„UÊ⁄U◊ʪ¸ Ÿ ÁŸpÿ¥ ôÊÊÃÈ◊ȬÒÁà ‡ÊÁQ§◊˜–
¬˝÷Ê-Áfl∑§Ê‡ÊˇÊáÊ◊ãÃ⁄‘UáÊ ÷ÊŸÍŒÿ¥ ∑§Ê flŒÃ Áflfl∑§Ë––
’Î. Ÿÿø∑˝§ª˝ãâÊ (◊ÊßUÀ‹äÊfl‹⁄UÁøÃ) ø (ªÊÕÊ-296) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
áÊÊ flfl„UÊ⁄‘UáÊ ÁfláÊÊ ÁáÊë¿UÿÁ‚hUË ∑§ÿÊÁfl ÁáÊÁg_UÊ–
‚Ê„UáÊ„U™§ ¡ê„UÊ ÃS‚ ÿ ‚Ê ÷ÁáÊÿ flfl„UÊ⁄UÊ––
Á∑§ãÃÈ √ÿfl„UÊ⁄U◊ÊˇÊ◊ʪ¸— ‚Áfl∑§À¬∑§—, ‚ ∑§Õ¥ ÁŸÁfl¸∑§À¬ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ‚ÊäÊ∑§—ó
ßUàÿÊ⁄‘U∑§Ê ¡ÊªÁø, ÃÕÊÁ¬ ÷ÍßҪ◊ŸÿŸ ¬⁄Uê¬⁄UÿÊ ‚ÊäÊ∑¥§ ÷flÃËÁà ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Êª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ
2/14) ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ‚◊ÊÁ„UÃ◊˜– •ÕflÊ ‚Áfl∑§À¬∑§-ÁŸÁfl¸∑§À¬÷ŒŸ ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪÊ¸ ÁmUÁfläÊ—, ÃòÊ
“•ŸãÃôÊÊŸM§¬Ê˘„U◊˜”, óßUàÿÊÁŒ‚Áfl∑§À¬◊ÊˇÊ◊ʪ¸— ‚ÊäÊ∑§—, ÁŸÁfl¸∑§À¬‚◊ÊÁäÊM§¬— ‚ÊäÿÊ
ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪ¸—–
•Ê⁄UÊäÊŸÊ‚Ê⁄U ª˝ãÕ ∑§Ë (‚ÊÃflË¥ ªÊÕÊ ∑§Ë ⁄UàŸ∑§ËÁøŒfl-⁄UÁøà ‚¥S∑ΧÃ) ≈UË∑§Ê ◊¥ ‚◊ÈhÎÃ
¬l ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÿ„U ¡Ëfl √ÿfl„UÊ⁄U ◊¥ ¬˝fl‡Ê Á∑§ÿ Á’ŸÊ ÁŸpÿ-◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UŸ ∑§Ë ‡ÊÁQ§ Ÿ„UË¥
¬ÊÃÊ, ÄÿÊ¥Á∑§ ¬˝÷Ê ∑§ Áfl∑§Ê‚ ∑§Ê ŒÎÁCUªÊø⁄U Á∑§ÿ Á’ŸÊ, ∑§ÊÒŸ ∞‚Ê Áflfl∑§‡ÊË‹ √ÿÁQ§ „UÊªÊ ¡Ê
‚ÍÿÊ̧Œÿ ∑§ „UÊŸ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄‘UªÊ?””
◊ÊßUÀ‹ äÊfl‹ mUÊ⁄UÊ ⁄UÁøà ’Î. Ÿÿø∑˝§ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-w~{) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““√ÿfl„UÊ⁄U ∑§ Á’ŸÊ ∑§÷Ë ÁŸpÿ ∑§Ë Á‚ÁhU Ÿ„UË¥ „UÊÃË– ßU‚Á‹∞ ÁŸpÿ ∑§Ë Á‚ÁhU ◊¥ ¡Ê
„UÃÈ „ÒU, ©U‚ “√ÿfl„UÊ⁄”U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–””
Á∑§ãÃÈ √ÿfl„UÊ⁄U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ‚Áfl∑§À¬∑§ „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ÁŸÁfl¸∑§À¬∑§ ÁŸpÿ-◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ Á∑§‚
¬˝∑§Ê⁄U ‚ÊäÊ∑§ „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U •Ê‡Ê¥∑§Ê ©UΔU π«∏Ë „UÊÃË „ÒU, Á»§⁄U ÷Ë ÷ÍßҪ◊ Ÿÿ ‚ fl„U ¬⁄Uê¬⁄UÊ
‚ ‚ÊäÊ∑§ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒUó ∞‚Ê ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-w/vy) ∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ ‚◊ÊäÊÊŸ ÁŒÿÊ
ªÿÊ „ÒU– •ÕflÊ ÁŸpÿ-◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „ÒUó ‚Áfl∑§À¬∑§ •ÊÒ⁄U ÁŸÁfl¸∑§À¬∑§– ßUŸ◊¥ “◊Ò¥
•Ÿãà ôÊÊŸ M§¬ „Í°U” ßUàÿÊÁŒ ‚Áfl∑§À¬ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ‚ÊäÊ∑§ „ÒU •ÊÒ⁄U ÁŸÁfl¸∑§À¬ ‚◊ÊÁäÊ M§¬ ÁŸpÿ-
◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ‚Êäÿ „ÒU–
{894 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•SÿÊ¥ ÁfløÊ⁄U¬Á˝ ∑˝§ÿÊÿÊ¥ ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê≈UË∑§ÊÿÊ¥ (2/14) ∞∑§Ê ‚¥flÊÁŒŸË ªÊÕÊ˘Á¬ ‚◊ÈhUÎÃÊ

fløÃ, ÃlÕÊó
¡¥ ¬ÈáÊ ‚ªÿ¥ ÃìÊ¥ ‚Áflÿ嬥 „UÊßU ÄU ÿ •Áflÿ嬥–
‚Áflÿ嬥 ‚Ê‚flÿ¥ ÁáÊ⁄UÊ‚fl¥ Áflªÿ‚¥∑§å¬¥––
∞fl¥ √ÿfl„UÊ⁄U◊ÊˇÊ◊ʪ¸‚Êäÿ ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ÁSÕ× ‚ÊäÊ∑§Ê ÁŸÁfl¸∑§À¬ÁSÕÁÃ◊ʬAÈflÊŸ ∞fl
‚◊ÿ‚Ê⁄U‚ÊÒÅÿ◊ŸÈ÷flÁÖ ©UQ¥§ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Êª˝ãÕ (‚¥. 240)ó
∞∑§Ê ◊ÊˇÊ¬ÕÊ ÿ ∞fl ÁŸÿÃÊ ŒÎÇôÊÁåÃflÎûÿÊà◊∑§—,
ÃòÊÒfl ÁSÕÁÃ◊Áà ÿSÃ◊ÁŸ‡Ê¥ äÿÊÿìÊ Ã¥ øÃÁÖ
ÃÁS◊ãŸfl ÁŸ⁄UãÃ⁄¥U Áfl„U⁄UÁà º˝√ÿÊãÃ⁄UÊáÿS¬Î‡ÊŸ˜,
‚Ê˘fl‡ÿ¥ ‚◊ÿSÿ ‚Ê⁄U◊Áø⁄UÊÁãŸàÿÊŒÿ¥ ÁflãŒÁÖ–

ßU‚Ë ÁfløÊ⁄U-‚⁄UÁáÊ ◊¥ ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê (w/vy) ∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ ∞∑§ ‚◊Õ¸∑§ ªÊÕÊ ∑§Ê ©UhÎUÃ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– fl„U „ÒUó
““•ÊÒ⁄U ¡Ê SflªÃ Ãûfl „ÒU, fl„U ‚Áfl∑§À¬ ÷Ë „ÒU •ÊÒ⁄U ÁŸÁfl¸∑§À¬ ÷Ë– ßUŸ◊¥ ‚Áfl∑§À¬
•Êdfl-‚Á„Uà „ÒU •ÊÒ⁄U ÁŸÁfl¸∑§À¬ ÁŸ⁄UÊdfl „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, √ÿfl„UÊ⁄U-◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ‚ ‚Êäÿ (Á‚hU „UÊŸ flÊ‹) ÁŸpÿ-◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ ÁSÕÃ
‚ÊäÊ∑§ „UË ÁŸÁfl¸∑§À¬ ÁSÕÁà ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ‚◊ÿ‚Ê⁄U ‚ê’ãäÊË ‚Èπ ∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃÊ
„ÒU– ‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê ª˝ãÕ (‚¥. wyÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““Œ‡Ê¸Ÿ-ôÊÊŸ-øÊÁ⁄UòÊ SflM§¬ ÿ„UË ∞∑§ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ „ÒU– ¡Ê √ÿÁQ§ ©U‚Ë ◊¥ ÁSÕà ⁄U„UÃÊ „ÒU,
©U‚Ë ∑§Ê ÁŸ⁄UãÃ⁄U äÿÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U •ãÿ º˝√ÿÊ¥ ∑§Ê S¬‡Ê¸ Ÿ„UË¥
∑§⁄UÃÊ, ©U‚Ë ◊¥ ¬˝fløŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U √ÿÁQ§ ÕÊ«∏ „UË ‚◊ÿ ◊¥ •fl‡ÿ ÁŸàÿ ©UÁŒÃ ⁄U„UŸ flÊ‹
‚◊ÿ‚Ê⁄U (M§¬Ë ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§ M§¬) ∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vwÆ) —— 895}

∞fl¥ ŸÿmUÿÊÁüÊÃ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ôÊÊŸÊ÷Êfl ‚êÿÄàfl„UËŸSÿ ¡ËflSÿ fl˝ÃÊÁŒ∑§Ê— ‚flʸ— Á∑˝§ÿÊ—

‚¥‚Ê⁄UflÁäʸ∑§Ê ∞flÁà Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ •Áª˝◊ªÊÕÊÿÊ¥ flˇÿãàÿfl– •SÿÊ¥ ªÊÕÊÿÊ¥ ÃíôÊÊŸSÿ
Á◊âÿÊM§¬àfl¥ ø ÷ÍÁ◊∑§ÊM§¬áÊ ÁŸM§Á¬Ã◊˜ óßUÁà ÁflôÊÿ◊˜–
∞fl¥ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸Sÿ ÿÕÊÕ¸SflM§¬¥ ÁflôÊÊÿ „U ÷√ÿ! √ÿfl„UÊ⁄U◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ŒÎ…¥U ÁSÕàflÊ
ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ÁSÕàÿÒ ÁŸ⁄UãÃ⁄¥U ¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
‚êÿÄàfl¥ ÁflŸÊ ôÊÊŸ¥ ìp⁄UáÊ¥ øÁà mUÿ◊fl ÷fl’Ë¡Á◊Áà ø¬‹Ê-(ªÊ„UÊ)-¿UãŒÊ◊Êäÿ◊Ÿ
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ÁŸM§¬ÿÁãÃó
Á∑¥§ ¡ÊÁáÊŒÍáÊ ‚ÿ‹¥, ÃìÊ¥ Á∑§ìÊÊ Ãfl¥ ø Á∑¥§ ’„ÈU‹¥–
‚ê◊Áfl‚ÊÁ„UÁfl„ËUáÊ¥, áÊÊáÊ Ãfl¥ ¡ÊáÊ ÷fl’Ëÿ¥––120––
¿UÊÿÊó Á∑¥§ ôÊÊàflÊ ‚∑§‹¥ Ãûfl¥ ∑ΧàflÊ Ã¬p Á∑¥§ ’„ÈU‹◊˜–
‚êÿÄàflÁfl‡ÊÊÁäÊÁfl„UËŸ¥ ôÊÊŸ¥ ìp ¡ÊŸËÁ„U ÷fl’Ë¡◊˜––

ßU‚ Ã⁄U„U, ŒÊŸÊ¥ ŸÿÊ¥ ¬⁄U •ÊÁüÊà ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ‚ê’ãäÊË ôÊÊŸ ∑§ Ÿ „UÊŸ ‚ ‚êÿÄàfl ‚ ⁄UÁ„UÃ
¡Ëfl mUÊ⁄UÊ ∑§Ë ªß¸U fl˝Ã •ÊÁŒ ‚Ê⁄UË Á∑˝§ÿÊ∞° ‚¥‚Ê⁄Ufläʸ∑§ „UË „Ò¥U óßU‚ Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U •Êª (ªÊÕÊ-
vwÆ) ◊¥ ∑§„UŸ flÊ‹ „UË „Ò¥U– ßU‚ ªÊÕÊ ◊¥ ©U‚ (©U÷ÿŸÿÁfl„UËŸ) ôÊÊŸ ∑§Ë Á◊âÿÊM§¬ÃÊ ∑§Ê
÷ÍÁ◊∑§Ê M§¬ ◊¥ ©Uã„UÊ¥Ÿ ÁŸM§Á¬Ã Á∑§ÿÊ „ÒU óÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§ ÿÕÊÕ¸ SflM§¬ ∑§Ê ¡ÊŸ ∑§⁄U, „U ÷√ÿ! “√ÿfl„UÊ⁄U-◊ÊˇÊ◊ʪ¸” ◊¥
ŒÎ…U∏ÃÊ ‚ ÁSÕà „UÊ∑§⁄U “ÁŸpÿ-◊ÊˇÊ◊ʪ¸” ◊¥ ÁSÕà „UÊŸ ∑§ Á‹∞ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ óÿ„U
ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
‚êÿÄàfl ∑§ Á’ŸÊ ôÊÊŸ fl ìp⁄UáÊ óÿ ŒÊŸÊ¥ „UË ‚¥‚Ê⁄U ∑§ ’Ë¡ „Ò¥Uó ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U
ø¬‹Ê (ªÊ„UÊ) ¿U㌠∑§ mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ‚ê¬Íáʸ ÃûflÊ¥ ∑§Ê ¡ÊŸ∑§⁄U (÷Ë) ÃÕÊ Ã¬SÿÊ ‚ ÷Ë (•ÊÁπ⁄U)
ÄÿÊ íÿÊŒÊ (‹Ê÷) „UÊŸ flÊ‹Ê „ÒU? (ÄÿÊ¥Á∑§) ‚êÿÄàfl ∑§Ë ‡ÊÈÁhU Ÿ„UË¥ „UÊ ÃÊ ôÊÊŸ fl ì
∑§Ê ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ê ’Ë¡ („UË) ‚◊¤ÊÊ–
{896 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (‚ê◊ûÊÁfl‚ÊÁ„UÁfl„ÍUáÊ¥ áÊÊáÊ Ãfl¥ ÷fl’Ëÿ¥ ¡ÊáÊ)

‚êÿÄàflÁfl‡ÊÈÁhU—, ‚êÿÄàflSÿ ÿÊ ÁŸŒÊ¸·ÃÊ, ÃÿÊ Áfl„UËŸÊŸÊ¥ ôÊÊŸ¥ ìp ÷flSÿ ‚¥‚Ê⁄USÿÒfl
’Ë¡÷ÍÃÊÁŸ (∑§Ê⁄UáÊÊÁŸ) ÷flÁãÖ (Á∑¥§ ¡ÊÁáÊŒÍáÊ ‚ÿ‹¥ ÃìÊ¥ ) ‚êÿÄàflÊ÷Êfl ‚∑§‹¥ Ãûfl¥ ôÊÊàflÊ˘Á¬
Á∑¥§ ∑§Ê ‹Ê÷—? ‚◊SÇÊÊSòÊôÊÊ˘Á¬ Á◊âÿÊŒÎÁCUÿ¸ÁŒ ÷flûÊÁ„¸U ÃSÿ ‡ÊÊSòÊôÊÃÊ ÁŸ⁄UÁÕ¸∑Ò§fl, Ÿ
◊ÊˇÊ¬˝ÊÁå× ÃSÿ ‚ê÷flÁÖ
(Ãfl¥ ø Á∑§ìÊÊ Á∑¥§ ’„ÈU‹¥) ìp ∑ΧàflÊ Á∑§◊ÁäÊ∑¥§ ‹èÿÃ? Á∑§◊Á¬ ŸàÿÕ¸—– ◊ÊˇÊ¬˝ÊÁå×
‹èÿÃ øûÊSÿ ì‚— ‚ÊÕ¸∑§ÃÊ, ŸÊãÿÕÊ óßUÁÃ÷Êfl—–
•ÿê÷Êfl—ó ÁŸ¡ÃûflÊ¬‹ÁéäÊ¥ ÁflŸÊ ‚êÿÄàflÊ¬‹ÁéäÊ— ŸÒfl ÷flÃËÁà ¬˝Ê∑˜§ (ªÊÕÊ-86)
Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄ÒUÁŸ¸ÁŒ¸CU◊˜– ‚◊ÿ‚Ê⁄‘U (ªÊÕÊ-202) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
•å¬ÊáÊ◊ÿÊáÊ¥ÃÊ •áÊå¬ÿ¥ øÊÁfl ‚Ê •ÿÊáÊ¥ÃÊ–
∑§„U „UÊÁŒ ‚ê◊ÁŒ_UË ¡ËflÊ¡Ëfl •ÿÊáÊ¥ÃÊ––

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (‚êÿÄàflÁfl‡ÊÊÁäÊÁfl„UËŸ¥ ôÊÊŸ¥

ìp ÷fl’Ë¡¥ ¡ÊŸËÁ„U) ‚êÿÄàfl ∑§Ë Áfl‡ÊÈÁhU ÿÊŸË ‚êÿÄàfl ∑§Ë ÁŸŒÊ̧·ÃÊ, ©U‚‚ ⁄UÁ„Uà ôÊÊŸ
fl ì ÷fl ÿÊŸË ‚¥‚Ê⁄U ∑§ „UË ’Ë¡ ÿÊ ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃ „Ò¥U– (Á∑¥§ ôÊÊàflÊ ‚∑§‹¥ Ãûfl¥) ‚êÿÄàfl ∑§
•÷Êfl ◊¥ ‚◊Sà ÃûflÊ¥ ∑§Ê ¡ÊŸ∑§⁄U ÷Ë ÄÿÊ? •ÕʸØ ÄÿÊ ‹Ê÷ „ÒU? (∑§Ê߸U ‹Ê÷ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–)
‚◊Sà ‡ÊÊSòÊÊ¥ ∑§Ê ôÊÊÃÊ ÷Ë ÿÁŒ Á◊âÿÊŒÎÁCU „UÊ ÃÊ ©U‚∑§Ê ‡ÊÊSòÊôÊÊŸË „UÊŸÊ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UË „ÒU, ©U‚
◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà Ÿ„UË¥ „UÊÃË–
(ì— ø ∑ΧàflÊ Á∑¥§ ’„ÈU‹◊˜?) ì ∑§⁄U∑§ ÷Ë ÄÿÊ •ÁäÊ∑§ Á◊‹ÃÊ „ÒU? •ÕʸØ ∑ȧ¿U ÷Ë
Ÿ„UË¥ Á◊‹ÃÊ– ◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊ ÃÊ „UË ©U‚ ì ∑§Ë ‚ÊÕ¸∑¸ §ÃÊ „ÒU, •ãÿÕÊ Ÿ„UË¥ óÿ„U ÷Êfl „ÒU–
ÃÊà¬ÿ¸ ÿ„U „ÒUó ÁŸ¡ Ãûfl •Êà◊Ê ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ ∑§ Á’ŸÊ ‚êÿÄàfl ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ Ÿ„UË¥
„UÊÃË „ÒU ó∞‚Ê ¬„U‹ (ªÊÕÊ-}{ ◊¥) Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ∑§„UÊ „ÒU– ßU‚Ë ŒÎÁCU ‚ ‚◊ÿ‚Ê⁄U (ªÊÕÊ-
wÆw) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““•Êà◊Ê ∑§Ê Ÿ ¡ÊŸÃÊ „ÈU•Ê •ŸÊà◊Ê ∑§Ê ÷Ë Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ •ÊÒ⁄U ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¡Ëfl fl •¡Ëfl
∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃ „ÈU∞ fl„U ÷‹Ê ‚êÿÇŒÎÁCU ∑Ò§‚ „UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU?””
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vwÆ) —— 897}

∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-466) ø ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó

¡Ê áÊ Áfl¡ÊáÊÁŒ •å¬¥ áÊÊáÊ‚M§fl¥ ‚⁄UËU⁄UŒÊ ÁèÊááÊ¥–
‚Ê áÊ Áfl ¡ÊáÊÁŒ ‚àÕ¥ •Êª◊¬ÊΔ¥U ∑ȧáÊ¥ÃÊ Áfl––
‚êÿÄàflŸ ÁflŸÊ ‚flʸÁáÊ ’„ÈU‡ÊÊSòÊôÊÊŸfl˝ÃìÊ˘ŸÈDUÊŸÊÁŸ Ÿ ◊ÊˇÊ‚ÊäÊ∑§ÊÁŸ, •Á¬ÃÈ
‚¥‚Ê⁄Ufläʸ∑§Êãÿfl– ∞fl◊fl ¬ÍflZ (ªÊÕÊ-84) •Êà◊üÊhUÊŸôÊÊŸÊl÷Êfl º˝√ÿÁ‹XUäÊÊ⁄UáÊ◊Á¬
ÁŸ⁄UÕ¸∑§Á◊Áà ø ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊fl– ∞fl¥ ¬ÍflZ (ªÊÕÊ-10) ‚êÿÄàfl¥ ÁflŸÊ ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄U— ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ
¬˝ÁìÊÁŒÃ ∞fl–
•ÊøÊÿ¸ÿÊªËãŒÈ∑ΧÃ ÿÊª‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ŒÊ„UÊ-31) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
fl©U Ãfl ‚¥¡◊È ‚Ë‹È Á¡ÿ ∞ ‚√flß°U •∑§ÿàÕÈ–
¡Êfl áÊ ¡ÊáÊßU ßUÄ∑§ ¬L§ ‚ÈhU©U ÷Ê©U ¬ÁflûÊÈ––
•ãÿìÊ, ÃòÊÒfl (ŒÊ„UÊ 47-48) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó

∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-y{{) ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó

““¡Ê ‡Ê⁄UË⁄U ‚ Á÷㟠ôÊÊŸSflM§¬ •Êà◊Ê ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ, fl„U ÷‹ „UË •Êª◊Ê¥ ∑§Ê ¬…∏U ‹,
¬⁄U ‡ÊÊSòÊÊ¥ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ „ÒU (‡ÊÊSòÊôÊ Ÿ„UË¥ „ÒU)–””
‚êÿÄàfl ∑§ Á’ŸÊ ’„ÈUà ‚ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ∑§Ê ôÊÊÃÊ „UÊŸ Ê ÃÕÊ fl˝Ã fl ì ∑§Ê •ŸÈDUÊŸ óÿ„U ‚’
◊ÊˇÊ ∑§ ‚ÊäÊ∑§ Ÿ„UË¥ „UÊÃ , •Á¬ÃÈ ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ê ’…∏UÊŸ flÊ‹ „UË „UÊÃ  „ÒU¥– ßU‚Ë Ã⁄U„U ¬„U‹ (ªÊÕÊ-}y ◊)¥
÷Ë (‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ) ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ „UË „ÒU Á∑§ •Êà◊Áfl·ÿ∑§ üÊhUÊŸ-ôÊÊŸ •ÊÁŒ ∑§ •÷Êfl ◊¥
(ÁŸª˝ã¸ Õ) º˝√ÿÁ‹XU ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸÊ ÷Ë ÁŸ⁄UÕ∑¸ § „UÊÃ Ê „ÒU– ßU‚Ë Ã⁄U„U ¬„U‹ (ªÊÕÊ-vÆ ◊¥ ÷Ë) ÿ„U
¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ¡Ê øÈ∑§Ê „ÒU Á∑§ ‚êÿÄàfl ∑§ Á’ŸÊ “ŒËÉʸ ‚¥‚Ê⁄U” „UÊÃ Ê „ÒU–
•ÊøÊÿ¸ ÿÊªËãŒÈ mUÊ⁄UÊ Áfl⁄UÁøà “ÿÊª‚Ê⁄U” ª˝ãÕ (ŒÊ„UÊ-xv) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡’ Ã∑§ ¡Ëfl ∑§Ê ¬⁄U◊ ‡ÊÈhU ¬ÁflòÊ ÷Êfl (‡ÊÈhU •Êà◊Ãûfl) ∑§Ê ôÊÊŸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, Ã’
Ã∑§ fl˝Ã, ì, ‚¥ÿ◊ fl ‡ÊË‹ óÿ ‚’ ∑ȧ¿U ÷Ë ∑§Êÿ¸∑§Ê⁄UË Ÿ„UË¥ „UÊÃ–””
•ÊÒ⁄U ÷Ë, fl„UË¥ (ŒÊ„UÊ y|-y} ◊¥) ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
{898 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

äÊê◊È áÊ ¬Á…Uÿß°U „UÊßU, äÊê◊È áÊ ¬ÊàÕÊÁ¬Áë¿Uÿß°U–

äÊê◊È áÊ ◊Á…Uÿ¬∞Á‚ äÊê◊È áÊ ◊àÕÊ‹È¥ÁøÿߥU––
⁄UÊÿ⁄UÊ‚ fl ¬Á⁄U„UÁ⁄UÁfl ¡Ê •å¬ÊÁáÊ fl‚ßU–
‚Ê äÊê◊È Áfl Á¡áÊ©UÁûÊÿ©U ¡Ê ¬¥ø◊ªßU áÊßU––
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-100) ø ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
¡ÁŒ ¬…UÁŒ ’„ÈU‚ÈŒÊÁáÊ ÿ ¡ÁŒ ∑§ÊÁ„UÁŒ ’„ÈUÁfl„U ÿ øÁ⁄UûÊ–
Ã¥ ’Ê‹‚ÈŒ¥ ø⁄UáÊ¥ „UflßU •å¬S‚ Áflfl⁄UËÿ¥––
‚Íòʬ˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-15) ø ¬˝ÊQ
 §◊˜ó
•„U ¬ÈáÊ •å¬Ê ÁáÊë¿UÁŒ äÊê◊ÊߥU ∑§⁄‘UßU ÁáÊ⁄Ufl‚‚ÊߥU–
ÄU Áfl áÊ ¬ÊflÁŒ Á‚Áh¥U ‚¥‚Ê⁄UàÕÊ ¬ÈáÊÊ ÷ÁáÊŒÊ––

““¬…∏U ‹Ÿ (◊ÊòÊ) ‚ äÊ◊¸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ¬ÈSÃ∑§ fl Á¬ë¿UË ‚ ÷Ë äÊ◊¸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, Á∑§‚Ë ◊ΔU
◊¥ ⁄U„UŸ ‚ ÷Ë äÊ◊¸ Ÿ„UË¥ „ÒU ÃÕÊ ∑§‡Ê‹Ê¥ø ∑§⁄UŸ ‚ ÷Ë äÊ◊¸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–””
““¡Ê ⁄Uʪ fl mU· ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê ¿UÊ«∏ ∑§⁄U ÁŸ¡ •Êà◊Ê ◊¥ flÊ‚ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚ „UË Á¡Ÿãº˝ Œfl Ÿ
“äÊ◊¸” ∑§„UÊ „ÒU– fl„UË äÊ◊¸ ¬¥ø◊ ªÁà (◊ÊˇÊ) ∑§Ê ‹ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vÆÆ) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÿÁŒ ∑§Ê߸U •Ÿ∑§ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ∑§Ê ¬…∏UÃÊ „ÒU ÃÕÊ ŸÊŸÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ øÊÁ⁄UòÊÊ¥ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU
ÃÊ ©U‚∑§Ë ÿ„U ‚Ê⁄UË ¬˝flÁÎ ûÊ •Êà◊SflM§¬ ‚ Áfl¬⁄UËà „UÊŸ  ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ’Ê‹üÊÈà fl ’Ê‹øÊÁ⁄UòÊ ∑§„U‹ÊÃË
„ÒU¥–””
‚Íòʬ˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vz) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê •Êà◊Ê ∑§Ê ÃÊ Ÿ„UË¥ øÊ„UÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ •ãÿ ‚◊Sà äÊ◊¸ •ÊÁŒ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÃÊ fl„U ßUßÊ
∑§⁄UŸ ¬⁄U ÷Ë Á‚ÁhU ∑§Ê§ ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ‚¥‚Ê⁄UË „UË ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vwÆ) —— 899}

÷Êfl¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-84) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó

•„U ¬ÈáÊ •å¬Ê ÁáÊë¿UÁŒ ¬ÈááÊÊߥU ∑§⁄‘UßU ÁáÊ⁄Ufl‚‚ÊߥU–
ÄU Áfl áÊ ¬ÊflÁŒ Á‚Áh¥U ‚¥‚Ê⁄UàÕÊ ¬ÈáÊÊ ÷ÁáÊŒÊ––
•ÊøÊÿʸ◊ÁêÁÃ∑ΧÃÿÊª‚Ê⁄Uª˝ãÕ˘Á¬ ¬˝ÁìÊÁŒÃÁ◊Œ◊˜ó
•Êà◊äÿÊŸ⁄UÁÃôÊ¸ÿ¥ ÁflmUûÊÊÿÊ— ¬⁄¥U »§‹◊˜–
•‡Ê·‡ÊÊSòʇÊÊSÃÎàfl¥ ‚¥‚Ê⁄UÊ˘÷ÊÁcÊ äÊËäÊŸÒ—––
üÊÈìÊÁá«Uàÿ¥ ŒäÊãŸÁ¬ ¡ËflÊ Á◊âÿÊŒÎÁCU— ‚ê÷flÃËÁà ¬˝Ê∑˜§ (ªÊÕÊ-68) √ÿÊÅÿÊŸ ‚êÿ∑˜§
¬˝ÁìÊÁŒÃ◊fl– •ÃSÃ㟠¬ÈŸL§ëÿÃ– ∞fl¥ ‚êÿÄàflÁfl‡ÊÈÁhU◊„Uûfl¥ ‚êÿªfl’ÈhU˜ÿ „U ÷√ÿ!
ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊üÊhUÊŸôÊÊŸÊlŸÈDUÊŸ ŒÎ…UÊ¥ ◊ÁÃ¥ ∑ȧL§cflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

÷Êfl¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-}y) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““¡Ê ◊ŸÈcÿ •Êà◊Ê ∑§Ë ßUë¿UÊ (©U‚◊¥ L§Áø ÿÊ üÊhUÊ) Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, fl„U ÷‹ „UË ‚◊SÃ
¬Èáÿ Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ∑§Ê ∑§⁄UÃÊ „UÊ, ÃÊ ÷Ë Á‚ÁhU (◊ÊˇÊ) ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ– fl„U ÃÊ ‚¥‚Ê⁄UË „UË
∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–””
•ÊøÊÿ¸ •Á◊êÁÃ∑Χà ÿÊª‚Ê⁄U ª˝ãÕ (|/yx) ◊¥ ÷Ë ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““•Êà◊-äÿÊŸ ◊¥ ⁄UÁà „UÊŸÊ óßU‚ „UË ÁflmUÃÊ ∑§Ê ¬⁄U◊ »§‹ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– ‚◊SÃ
‡ÊÊSòÊÊ¥ ∑§Ê ôÊÊÃÊ „UÊŸÊ óßU‚ ÁflmUÊŸÊ¥ Ÿ “‚¥‚Ê⁄U” ∑§„UÊ „ÒU–””
üÊÈÃ-¬ÊÁá«Uàÿ flÊ‹Ê ÷Ë ¡Ëfl Á◊âÿÊŒÎÁCU „UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU ó∞‚Ê (ªÊÕÊ-{} ∑§) ¬„U‹
√ÿÊÅÿÊŸ ◊¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ ∑§⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚Á‹∞ ©U‚ ¬ÈŸ— ÿ„UÊ° Ÿ„UË¥ ∑§„UÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU– ßU‚
¬˝∑§Ê⁄U, ‚êÿÄàfl-‡ÊÈÁhU ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê ∑§⁄U „U ÷√ÿ! ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§ üÊhUÊŸ
fl ôÊÊŸ •ÊÁŒ ∑§ •ŸÈDUÊŸ ◊¥ ŒÎ…∏U ’ÈÁhU ∑§⁄UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
{900 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚êÿÄàfl„UËŸSÿ fl˝ÃÊÁŒ∑¥§ ‚fl¸◊Á¬ ÷fl’Ë¡¥ ÷flÃËÁà ø¬‹Ê-(ªÊ„UÊ)-¿UãŒÊ◊Êäÿ◊Ÿ

‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ÁŸÁŒ¸‡ÊÁãÃó
flÿªÈáÊ‚Ë‹¬⁄UË‚„U¡ÿ¥ ø øÁ⁄Uÿ¥ Ãfl¥ ¿U«UÊfl‚ÿ¥–
¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊ¥ ‚√fl¥ ‚ê◊ ÁfláÊÊ ¡ÊáÊ ÷fl’Ëÿ¥–– 121––
¿UÊÿÊó fl˝ÃªÈáʇÊË‹¬⁄UË·„U¡ÿ¥ ø øÊÁ⁄UòÊ¥ ì— ·«UÊfl‡ÿ∑§ÊÁŸ–
äÿÊŸÊäÿÿŸ¥ ‚flZ ‚êÿÄàfl¥ ÁflŸÊ ¡ÊŸËÁ„U ÷fl’Ë¡◊˜––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (‚ê◊ ÁfláÊÊ ¡ÊáÊ ÷fl’Ëÿ¥) ‚êÿÄàfl¥ ÁflŸÊ
÷flSÿ ‚¥‚Ê⁄USÿ ∑§◊¸’ãäÊŸ»§Á‹ÃSÿ ’Ë¡¥ „UÃÈ— ∑§Ê⁄UáÊ¥ flÁà ¡ÊŸËÁ„U– ‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÃSÿ ∑§◊¸’ãäÊŸ¥
èÊflàÿfl, ÃÃp ‚¥‚Ê⁄÷˝◊áÊ◊åÿfl‡ÿ¥ ÷flÁà óßUàÿʇÊÿ—– ÃSÿ ∑§Ê— ∑§Ê— Á∑˝§ÿÊ— ‚¥‚Ê⁄UflÁäʸ∑§Ê
÷flÁãÃ? ÃÊ— Á∑˝§ÿÊ ÁŸŒ‡Ê¸ŸM§¬áÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ ¬Á⁄UªáÿãÃó (flÿ-ªÈáÊ-‚Ë‹-¬⁄UË‚„U¡ÿ¥ ø øÁ⁄Uÿ¥
Ãfl¥ ¿U«UÊfl‚ÿ¥ ¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊ¥ ‚√fl¥) fl˝ÃÊÁŸ, ªÈáÊÊ—, ‡ÊË‹◊˜, ¬⁄UË·„U¡ÿ—, øÊÁ⁄UòÊ◊˜, ì—,
·«UÊfl‡ÿ∑§ÊÁŸ, äÿÊŸ◊äÿÿŸ¥ øàÿÊÁŒ ‚flZ, ÷flSÿ ’Ë¡◊ÁSà óßUÁà ¡ÊŸËÁ„U, ßUÁà ªÊÕÊÕ¸—–

‚êÿÄàfl„UËŸ ∑§Ê fl˝Ã •ÊÁŒ ‚÷Ë ∑ȧ¿U ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃÊ „ÒUó ßU‚ ø¬‹Ê (ªÊ„UÊ)
¿U㌠∑§ mÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó fl˝Ã, ªÈáÊ, ‡ÊË‹, ¬⁄UË·„U-¡ÿ, øÊÁ⁄UòÊ, ì, ·«UÊfl‡ÿ∑§, äÿÊŸ fl
•äÿÿŸ óÿ ‚÷Ë ‚êÿÄàfl ∑§ Á’ŸÊ ‚¥‚Ê⁄U ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU¥–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (‚êÿÄàfl¥ ÁflŸÊ ¡ÊŸËÁ„U
÷fl’Ë¡◊˜) ‚êÿÄàfl ∑§ Á’ŸÊ ÷fl ÿÊŸË ∑§◊¸’ãäÊ ‚ ©Uà¬ãŸ „UÊŸ flÊ‹ ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ê ’Ë¡ ÿÊŸË
„UÃÈ ÿÊ ∑§Ê⁄UáÊ ¡ÊŸ-‚◊¤Ê¥– ‚êÿÄàfl ‚ ⁄UÁ„Uà √ÿÁQ§ ∑§Ê ∑§◊¸’ãäÊŸ „UÊªÊ „UË, ©U‚‚ ‚¥‚Ê⁄U-
÷˝◊áÊ ÷Ë •fl‡ÿê÷ÊflË „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– ©U‚ (‚êÿÄàfl„UËŸ) ∑§Ë ∑§ÊÒŸ-∑§ÊÒŸ-‚Ë Á∑˝§ÿÊ∞°
‚¥‚Ê⁄U ∑§Ê ’…∏UÊŸ flÊ‹Ë „UÊÃË „Ò¥U? ©Uã„UË¥ Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ∑§Ê ÿ„UÊ° ©UŒÊ„U⁄UáÊ M§¬ ‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ¬Á⁄UªÁáÊÃ
∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó (fl˝Ã-ªÈáÊ-‡ÊË‹-¬⁄UË·„U¡ÿ¥ ø, øÊÁ⁄UòÊ¥ ì— ·«UUÊfl‡ÿ∑§ÊÁŸ äÿÊŸÊäÿÿŸ¥
‚fl¸◊˜) fl˝Ã, ªÈáÊ (◊Í‹ªÈáÊ), ‡ÊË‹, ¬⁄UË·„U¡ÿ, øÊÁ⁄UòÊ, ì, ¿U— •Êfl‡ÿ∑§, äÿÊŸ fl •äÿÿŸ,
ßUàÿÊÁŒ ‚’ (Á∑˝§ÿÊ∞°) ÷fl (‚¥‚Ê⁄U) ∑§Ë ’Ë¡ „Ò¥U, ßU‚ ¡ÊŸÊóÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •Õ¸ „ÒU–
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vwv) —— 901}

fl˝ÃªÈáÊʌ˟ʥ SflM§¬÷ŒÊ— ÿÕʬ˝‚X¥U ¬˝ÊªÁ¬ √ÿÊÅÿÊŸ ÁŸM§Á¬ÃÊ—, ÃÕÊÁ¬ ‚¥ˇÊ¬á Ê ¬ÈŸ⁄UÁ¬

ÁŸM§åÿãÃó ÃòÊ Á„¥U‚Ê-•‚àÿ-øÊÒÿ¸-•’˝rÊ-¬Á⁄Uª˝„UÁì@¬Ê¬Á∑˝§ÿÊèÿÊ Áfl⁄UÁÃM§¬ÊÁáÊ •Á„¥U‚Ê-
‚àÿ-•øÊÒÿ¸-’˝rÊøÿ¸-•¬Á⁄Uª˝„UÁßÊ◊ÊÁŸ ¬@ fl˝ÃÊÁŸ ÷flÁãÖ ÷ÍÁ◊∑§Ê÷ŒŸ ∞∑§Œ‡Êfl˝ÃÊÁŸ
•áÊÈfl˝ÃÊÁŸ, ‚fl¸Áfl⁄UÁÃM§¬ÊÁáÊ ◊„UÊfl˝ÃÊãÿÁ÷äÊËÿãÃ– ◊Í‹ªÈáÊÊ— üÊÊfl∑§ÊáÊÊ◊CUÊÒ, ◊ÈŸËŸÊ◊-
CUÊÁfl¥‡ÊÁÂ¥Åÿ∑§Ê—, •ÊøÊÿʸ¬ˇÊÿÊ cÊ≈˜UÁòÊ¥‡ÊØ, ©U¬ÊäÿÊÿʬˇÊÿÊ ¬@Áfl¥‡ÊÁÃp ÷flÁãÖ
ªÈáʬŒŸÊûÊ⁄UªÈáÊÊ •Á¬ ‚¥ªÎsãÃ– òÊËÁáÊ ªÈáÊfl˝ÃÊÁŸ, øàflÊÁ⁄U Á‡ÊˇÊÊfl˝ÃÊÁŸ ó∞ÃÊÁŸ ‚¥„Uàÿ ‚åÃ
fl˝ÃÊÁŸ ‡ÊË‹fl˝ÃÊÁŸ ÷flÁãÖ ∞fl¥ ÁŒª˜-Áfl⁄UÁ×, Œ‡ÊÁfl⁄UÁ×, •ŸÕ¸Œá«UÁfl⁄UÁ×, ‚Ê◊ÊÁÿ∑§fl˝Ã◊˜,
¬˝ Ê  · äÊÊ ¬ flÊ‚fl˝ à ◊˜ , ©U¬÷Ê ª ¬Á⁄U÷Ê ª ¬Á⁄U◊ÊáÊfl˝ à ◊˜ , •ÁÃÁÕ‚¥ Á fl÷ʪfl˝ à ¥ ø Á à ‚åÃ
‡ÊË‹fl˝ÃcflãÃ÷¸flÁãÖ mUÊÁfl¥‡ÊÁ× ¬⁄UË·„UÊ—, Ã·Ê¥ ¡ÿ— ¬⁄UË·„U¡ÿ—– øÊÁ⁄UòÊ¥ ¬@ÁfläÊ◊˜-
‚Ê◊ÊÁÿ∑§øÊÁ⁄UòÊ◊˜, ¿UŒÊ¬SÕʬŸÊøÊÁ⁄UòÊ◊˜, ¬Á⁄U„UÊ⁄UÁfl‡ÊÈÁhUøÊÁ⁄UòÊ◊˜, ‚͡◊‚Êê¬⁄UÊÿøÊÁ⁄UòÊ◊˜,
ÿÕÊÅÿÊÃøÊÁ⁄UòÊ¥ øÁÖ •ÕflÊ ÁŸpÿ-√ÿfl„UÊ⁄U÷ŒŸ øÊÁ⁄UòÊ¥ ÁmUÁfläÊ◊˜– ¬@◊„UÊfl˝ÃÊÁŸ, ÁÃdÊ
ªÈåÃÿ—, ¬@ ‚Á◊Ãÿ— ßUÁÃòÊÿÊŒ‡ÊÁfläÊ¥ øÊÁ⁄UòÊ¥ √ÿfl„UÊ⁄UøÊÁ⁄UòÊ◊˜– ’ÊsÊèÿãÃ⁄UÁ∑˝§ÿÊÁŸflÎÁûÊ—,
¬Èáÿ¬Ê¬Ê÷ÿ¬Á⁄U„UÊ⁄‘UáÊ ⁄UʪÊÁŒ¬Á⁄U„UÊ⁄‘UáÊ flÊ SflM§¬ ø⁄UáÊ¥ ÁŸpÿøÊÁ⁄UòÊ¥ ÷flÁÖ

fl˝Ã, ªÈáÊ •ÊÁŒ ∑§ SflM§¬ fl ÷ŒÊ¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ÿÕʬ˝‚XU ¬„U‹ ÷Ë √ÿÊÅÿÊŸ ◊¥ Á∑§ÿÊ
¡Ê øÈ∑§Ê „ÒU, Á»§⁄U ÷Ë ‚¥ˇÊ¬ ◊¥ ÿ„UÊ° ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó ßUŸ◊¥ Á„¥U‚Ê, •‚àÿ, øÊ⁄UË, •’˝rÊøÿ¸ fl
¬Á⁄Uª˝„U óßUŸ ¬Ê°ø ¬Ê¬¬Íáʸ Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ‚ Áfl⁄UÁà M§¬ •Á„¥U‚Ê, ‚àÿ, •øÊÒÿ¸, ’˝rÊøÿ¸ fl •¬Á⁄Uª˝„U
ßUŸ ŸÊ◊Ê¥ flÊ‹ ¬Ê°ø fl˝Ã „ÒU¥– ÷ÍÁ◊∑§Ê-÷Œ ‚ ¡Ê ∞∑§Œ‡ÊÁfl⁄UÁà M§¬ „ÒU¥, fl •áÊÈflÃ˝ „ÒU¥ •ÊÒ⁄U ‚fl¸Áfl⁄UÁÃM§¬
◊„UÊfl˝Ã ∑§„U ¡ÊÃ „Ò¥U– ◊Í‹ªÈáÊ üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§ Á‹∞ •ÊΔU „Ò¥U, ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§ Á‹∞ •ΔUÊ߸U‚, •ÊøÊÿÊZ ∑§Ë
•¬ˇÊÊ ‚ ¿UûÊË‚ •ÊÒ⁄U ©U¬ÊäÿÊÿÊ¥ ∑§Ë •¬ˇÊÊ ‚ ¬ëøË‚ ‚¥ÅÿÊ ◊¥ „Ò¥U– ªÈáʬŒ ‚ ©UûÊ⁄UªÈáÊ ÷Ë
ªÎ„UËà Á∑§ÿ ¡ÊÃ „Ò¥U– ÃËŸ ªÈáÊfl˝Ã, øÊ⁄U Á‡ÊˇÊÊfl˝Ã óÿ Á◊‹∑§⁄U ‚Êà fl˝Ã “‡ÊË‹fl˝Ã” „Ò¥U– ßU‚
¬˝ ∑ §Ê⁄U , ÁŒª˜ - Áfl⁄U Á Ã, Œ ‡ ÊÁfl⁄U Á Ã, •ŸÕ¸ Œ á«U Á fl⁄U Á Ã, ‚Ê◊ÊÁÿ∑§fl˝ à , ¬˝ Ê  · äÊÊ ¬ flÊ‚fl˝ à ,
©U¬÷Êª¬Á⁄U÷Êª¬Á⁄U◊ÊáÊfl˝Ã, •ÁÃÁÕ‚¥Áfl÷ʪfl˝Ã óÿ ‡ÊË‹fl˝ÃÊ¥ ◊¥ •ãÃ◊Í̧à „Ò¥U– ¬⁄UË·„U ’Ê߸U‚ „UÊÃ
„ÒU¥, ©UŸ∑§Ë ¡ÿ “¬⁄UË·„U¡ÿ” „ÒU– øÊÁ⁄UòÊ ¬Ê°ø ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „ÒUó ‚Ê◊ÊÁÿ∑§øÊÁ⁄UòÊ, ¿UŒÊ¬SÕʬŸÊøÊÁ⁄UòÊ,
¬Á⁄U„UÊ⁄UÁfl‡ÊÈÁhUøÊÁ⁄UòÊ, ‚͡◊‚Êê¬⁄UÊÿøÊÁ⁄UòÊ •ÊÒ⁄U ÿÕÊÅÿÊÃøÊÁ⁄UòÊ– •ÕflÊ ÁŸpÿ fl √ÿfl„UÊ⁄U ó
ßUŸ ŒÊ ÷ŒÊ¥ ‚ øÊÁ⁄UòÊ ∑§ ŒÊ ÷Œ „Ò¥U– ¬Ê°ø ◊„UÊfl˝Ã, ÃËŸ ªÈÁåÃ, ¬Ê°ø ‚Á◊Áà óÿ„U Ã⁄U„U ¬˝∑§Ê⁄U
∑§Ê øÊÁ⁄UòÊ “√ÿfl„UÊ⁄UøÊÁ⁄UòÊ” „ÒU– ’Ês fl •ÊãÃÁ⁄U∑§ Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ‚ ÁŸflÎÁûÊ ÿÊ ¬Èáÿ-¬Ê¬, ßUŸ ŒÊŸÊ¥
∑§Ê ¬Á⁄U„UÊ⁄U ∑§⁄U ÿÊ ⁄UʪÊÁŒ ∑§Ê àÿʪ∑§⁄,U SflM§¬ (ÁŸ¡ •Êà◊-SflM§¬) ◊¥ ø⁄UáÊ (ÁSÕÁÃ) ó
ÿ„U “ÁŸpÿ øÊÁ⁄UòÊ” „ÒU–
{902 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ìÊ˘Á¬ ’ÊsÊèÿãÃ⁄U÷ŒŸ ÁmUÁfläÊ◊˜– ÃòÊ •Ÿ‡ÊŸ-•fl◊ÊÒŒÿ¸ -flÎÁûʬÁ⁄U‚¥ÅÿÊŸ-

⁄U‚¬Á⁄Uàÿʪ-ÁflÁflQ§‡ÊÿŸÊ‚Ÿ∑§ÊÿÄ‹‡ÊÁ÷«˜UÁfläÊ¥ ’Êsì—– ¬˝ÊÿÁpûÊ-ÁflŸÿ-flÒÿÊflÎûÿ-
SflÊäÿÊÿ-√ÿÈà‚ª¸-äÿÊŸÁ÷«˜UÁfläÊ◊ÊèÿãÃ⁄¥U ì—– ‚◊ÃÊ, øÃÈÁflZ‡ÊÁÃSÃfl—, fl㌟Ê, ¬˝àÿÊÅÿÊŸ◊˜,
¬˝ÁÃ∑˝§◊áÊ◊˜, ∑§ÊÿÊà‚ª¸pÁ÷«˜UÁfläÊ◊Êfl‡ÿ∑§◊˜–
äÿÊŸ¥ øÊòÊ äÊ◊¸-‡ÊÈÄ‹ÁÃmUÿ¥ ¬˝‡ÊSÃäÿÊŸ◊˜– •äÿÿŸ¥ SflÊäÿÊÿ—, ‚ ø flÊøŸÊ-¬Îë¿UŸÊ-
•ŸÈ ¬ ˝  ˇ ÊÊ-•ÊêŸÊÿ-äÊ◊Ê ¸ ¬ Œ ‡ Ê Á ì@ÁfläÊ—– ßU à ÿÊÁŒ∑¥ § ‚fl¸ ◊ Á¬ •ŸÈ D U Ê Ÿ¥ ‚êÿÄàflÊ÷Êfl
‚¥‚Ê⁄U∑§Ê⁄UáÊ◊fl, Ÿ ◊ÈQ§Á⁄UÁà ôÊÊÃ√ÿ◊˜–
’Î. º˝√ÿ‚¥ª„˝ USÿ (ªÊÕÊ-41) ≈UË∑§ÊÿÊ¥ üÊË’˝rÊŒfl∑ΧÃÊÿÊ◊Á¬ ¬˝ÊQ
 §◊˜ó ““‚êÿÄàfl◊Ê„UÊàêÿŸ
ôÊʟìp⁄UáÊfl˝ÃÊ¬‡Ê◊äÿÊŸÊÁŒ∑¥§ Á◊âÿÊM§¬◊Á¬ ‚êÿÇèÊflÁÖ ÃŒ÷Êfl Áfl·ÿÈQ§ŒÈÇäÊÁ◊fl ‚flZ flÎÕÁÃ
ôÊÊÃ√ÿ◊˜–””
•ÊøÊÿ¸ÿÊªËãŒÈ∑ΧÃ ÿÊª‚Ê⁄Uª˝ãâÊ (ŒÊ„UÊ-29, 33, 37) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó

ì ÷Ë ’Ês fl •ÊèÿãÃ⁄U ÷Œ ‚ ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „ÒU– ßUŸ◊¥ •Ÿ‡ÊŸ, •fl◊ÊÒŒÿ¸,
flÎÁûʬÁ⁄U‚¥ÅÿÊŸ, ⁄U‚¬Á⁄Uàÿʪ, ÁflÁflQ§‡ÊÿŸÊ‡ÊŸ, ∑§ÊÿÄ‹‡Ê óÿ ¿U— ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê ’Ês ì „ÒU–
¬˝ÊÿÁpûÊ, ÁflŸÿ, flÒÿÊflÎûÿ, SflÊäÿÊÿ, √ÿÈà‚ª¸ fl äÿÊŸ óÿ ¿U— ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê •ÊèÿãÃ⁄U ì „ÒU–
‚Ê◊ÊÁÿ∑§, øÃÈÁflZ‡ÊÁÃ-SÃfl, fl㌟Ê, ¬˝àÿÊÅÿÊŸ, ¬˝ÁÃ∑˝§◊áÊ, ∑§ÊÿÊà‚ª¸ óÿ ¿U— ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê
“•Êfl‡ÿ∑§” „UÊÃÊ „ÒU–
äÿÊŸ ‚ ÃÊà¬ÿ¸ „ÒUó äÊ◊¸ fl ‡ÊÈÄ‹ ÿ ŒÊ ¬˝‡ÊSà äÿÊŸ– •äÿÿŸ ÿÊŸË SflÊäÿÊÿ– •ÊÒ⁄U
fl„U flÊøŸÊ, ¬Îë¿UŸÊ, •ŸÈ¬̋ˇÊÊ, •Ê◊AÊÿ fl äÊ◊Ê̧¬Œ‡Ê óßUŸ ¬Ê°ø M§¬Ê¥ flÊ‹Ê „ÒU, ßUàÿÊÁŒ ‚÷Ë
•ŸÈDUÊŸ, ‚êÿÄàfl Ÿ „UÊ ÃÊ, ‚¥‚Ê⁄U ∑§ „UË ∑§Ê⁄UáÊ „Ò¥U, ◊ÈÁQ§ ∑§ Á‹∞ Ÿ„UË¥ óÿ„U ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–
’Î. º˝√ÿ‚¥ª˝„U (ªÊÕÊ-yv) ∑§Ë üÊË’˝rÊŒfl∑Χà (‚¥S∑ΧÃ) ≈UË∑§Ê ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““‚êÿÄàfl ∑§ ◊Ê„UÊàêÿ ‚ ôÊÊŸ, ìp⁄UáÊ, fl˝Ã, ©U¬‡Ê◊ fl äÿÊŸ •ÊÁŒ Á◊âÿÊM§¬ ÷Ë ‚êÿ∑˜§ „UÊ
¡ÊÃ „Ò¥U– ‚êÿÄàfl ∑§ •÷Êfl ◊¥ fl ‚’ Áfl·-Á◊ÁüÊà ŒÈÇäÊ ∑§Ë Ã⁄U„U flÎÕÊ „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U–””
•ÊøÊÿ¸ ÿÊªËãŒÈ-Áfl⁄UÁøà “ÿÊª‚Ê⁄U” ª˝ãÕ (ŒÊ„UÊ w~-xx, x|) ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vwv) —— 903}

flÿ-Ãfl-‚¥¡◊-◊Í‹ªÈáÊ ◊Í…U„°U ◊ÊÄπ áÊ flÈûÊÈ–

¡Êfl áÊ ¡ÊáÊßU ßUÄ∑§ ¬⁄U ‚ÈhU©U ÷©U ¬ÁflûÊÈ––
fl©U éU ‚¥¡◊È ‚Ë‹ Á¡ÿÊ ßU©U ‚√flߥU flfl„UÊL§–
◊ÊÄπ„°U ∑§Ê⁄UáÊÈ ∞Ä∑ȧ ◊ÈÁáÊ ¡Ê ÃßU‹Êÿ„°U ‚ÊL§––
¡ßU ÁáÊê◊‹È •å¬Ê ◊ÈáÊÁ„U ¿¥UÁ«UÁfl ‚„ÈU flfl„UÊL§–
Á¡áÊ-‚ÊÁ◊©U ∞◊ßU ÷áÊßU ‹„ÈU ¬ÊflßU ÷fl¬ÊL§––
Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-5, 34) ø ‚êÿªÈQ§◊˜ó
‚ê◊ûÊÁfl⁄UÁ„UÿÊáÊ¥ ‚È_‰U Áfl ©UǪ¥ Ãfl¥ ø⁄¥UÃÊáÊ¥–
áÊ ‹„¥UÁÃU ’ÊÁ„U‹Ê„¥U •Áfl flÊ‚‚„US‚∑§Ê«UËÁ„¥U––
‹hÍUáÊ ÿ ‚ê◊ûÊ¥ •Äπÿ ‚ÈÄπ¥ ø ◊ÊÄπ¥ ø––

““¡’Ã∑§ ∞∑§ ¬⁄U◊ ‡ÊÈhU ¬ÁflòÊ ÷Êfl (‡ÊÈhUÊà◊SflM§¬) ∑§Ê ôÊÊŸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, Ã’ Ã∑§
◊Í…U∏ ‹ÊªÊ¥ ∑§ ¡Ê fl˝Ã, ì, ‚¥ÿ◊ fl ◊Í‹ªÈáÊ „Ò¥U, ©Uã„¥U ◊ÊˇÊ (∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ) Ÿ„UË¥ ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ–””
““fl˝Ã, ì, ‚¥ÿ◊ fl ‡ÊË‹ óÿ √ÿfl„UÊ⁄U ‚ „UË ◊ÊŸ ¡ÊÃ „Ò¥U– ◊ÊˇÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ ÃÊ ∞∑§
„UË ‚◊¤ÊŸÊ øÊÁ„U∞ •ÊÒ⁄U fl„UË ÃËŸ ‹Ê∑§Ê¥ ∑§Ê ‚Ê⁄U „ÒU–””
““‚◊Sà √ÿfl„UÊ⁄U ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U ÿÁŒ ÃÍ° ÁŸ◊¸‹ •Êà◊Ê ∑§Ê ¡ÊŸªÊ, ÃÊ ÃÍ° ‚¥‚Ê⁄U ‚ ‡ÊËÉÊ˝ „UË
¬Ê⁄U „UÊªÊ ó∞‚Ê Á¡Ÿãº˝ Œfl ∑§„UÃ „Ò¥U–””
Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕ-z fl xy) ◊¥ ÿ„U ΔUË∑§ „UË ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ◊ŸÈcÿ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ‚ ⁄UÁ„Uà „Ò¥U, fl ÷‹ „UË „U¡Ê⁄UÊ¥-∑§⁄UÊ«∏UÊ¥ fl·ÊZ Ã∑§ ©UûÊ◊ûÊʬÍfl¸∑§
∑§ÁΔUŸ ìp⁄UáÊ ∑§⁄‘¥U ÃÊ ÷Ë ©Uã„¥U ⁄UàŸòÊÿ ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–””
““ÿ„U ¡Ëfl ©UûÊ◊ ªÊòÊ ‚Á„Uà ◊ŸÈcÿ-¬ÿʸÿ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄U ÃÕÊ fl„UÊ° ‚êÿÄàfl ∑§Ê ¬˝ÊåÃ
∑§⁄U •ˇÊÿ ‚Èπ fl ◊ÊˇÊ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
{904 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•ÁS◊Ÿ˜ ª˝ãÕ˘Á¬ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ¬ÍflZ (ªÊÕÊ-10) “‚ê◊¡ÈŒ¥ ◊ÊÄπ‚È„¥U, ‚ê◊ÁfláÊÊ ŒË„U‚¥‚Ê⁄¥U”

ßàÿÍÁø⁄‘U–
ÃìÊ ‚êÿÄàfl¥ ÁmUÁfläÊ◊˜ó √ÿfl„UÊ⁄U‚êÿÄàfl◊˜, ÁŸpÿ‚êÿÄàfl¥ øÁÖ ÃòÊ ‚fl¸ôÊÊ¬ÁŒCU·«˜U-
º˝√ÿÊÁŒÁfl·ÿ üÊhUÊŸ¥ L§ÁøÁŸ¸pÿ ßUŒ◊flàÕÁ◊Áà ÁŸpÿ’ÈÁhU— √ÿfl„UÊ⁄U‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ◊˜– ⁄UʪÊÁŒ-
Áfl∑§À¬Ê¬ÊÁäÊ⁄UÁ„UÃÁøìÊ◊à∑§Ê⁄U÷ÊflŸÊà¬ãŸ◊äÊÈ⁄U⁄U‚ÊSflÊŒ‚ÈπÊ˘„UÁ◊Áà ÁŸpÿL§ÁøM§¬¥ ÁŸpÿ-
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ¥ ÷flÁÖ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-20) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó
¡ËflÊŒË ‚g„UáÊ¥ ‚ê◊ûÊ¥ Á¡áÊfl⁄‘UÁ„¥U ¬ááÊûÊ¥–
flfl„UÊ⁄UÊ ÁáÊë¿UÿŒÊ •å¬ÊáÊ¥ „UflßU ‚ê◊ûÊ¥––
flSÃÈ× ◊ÊˇÊ◊ʪ¸Sÿ ‚êÿÄàfl¥ ¬˝Õ◊‚Ê¬ÊŸ◊˜, øÊÁ⁄UòÊÊÁŒ∑¥§ ÃŒŸãÃ⁄U‚Ê¬ÊŸ◊˜, •Ã—
‚êÿÄàflÊ÷Êfl˘ŸãÃ⁄U‚Ê¬ÊŸSÿ ¬˝ÊÁåÃ⁄U‚ê÷flÒfl óßUàÿfl¥ ‚êÿÄàfl◊„Uûfl¥ ‚êÿªfl’Èh˜Uÿ „U ÷√ÿ!
‚êÿÄàfl⁄UàŸ¥ ŒÎ…UÃÿÊ äÊÊ⁄UáÊËÿÁ◊Áà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

ßU‚ ª˝ãÕ (⁄UÿáÊ‚Ê⁄U) ◊¥ ÷Ë ¬„U‹ (ªÊÕÊ-vÆ ◊)¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ÿ„U ∑§„U øÈ∑§ „ÒU¥ó ‚êÿÄàfl
‚ ÿÈQ§ ∑§Ê „UË ◊ÊˇÊ-‚Èπ „ÒU, ‚êÿÄàfl ∑§ Á’ŸÊ ŒËÉʸ ‚¥‚Ê⁄U („UË) „ÒU–””
fl„U ‚êÿÄàfl ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „ÒUó √ÿfl„UÊ⁄U ‚êÿÄàfl •ÊÒ⁄U ÁŸpÿ ‚êÿÄàfl– ßUŸ◊¥ ‚fl¸ôÊ
mUÊ⁄UÊ ©U¬ÁŒCU ¿U— º˝√ÿÊ¥ •ÊÁŒ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ üÊhUÊ, L§Áø fl “ÿ„U ∞‚Ê „UË „ÒU” ∞‚Ë ÁŸpÿ-’ÈÁhU
„UÊŸÊ “√ÿfl„UÊ⁄U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” „ÒU– “⁄Uʪ •ÊÁŒ Áfl∑§À¬ M§¬ ©U¬ÊÁäÊ ‚ ⁄UÁ„UÃ, øÒÃãÿ-ø◊à∑§Ê⁄U-
÷ÊflŸÊ ‚ ©Uà¬ãŸ ◊äÊÈ⁄U ⁄U‚ÊSflÊŒ ‚Èπ M§¬ ◊Ò¥ „Í°U” ó∞‚Ë ÁŸpÿ L§Áø „UÊŸÊ óÿ„U “ÁŸpÿ
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” „ÒU– Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-wÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ëfl •ÊÁŒ ÃûflÊ¥ ∑§ ¬˝Áà üÊhUÊŸ ∑§Ê Á¡Ÿãº˝ Œfl Ÿ “√ÿfl„UÊ⁄U ‚êÿÄàfl” ∑§„UÊ „ÒU •ÊÒ⁄U
‡ÊÈhU •Êà◊Ê ∑§ üÊhUÊŸ ∑§Ê “ÁŸpÿ ‚êÿÄàfl” ∑§„UÊ „ÒU–””
flSÃÈ× ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê ¬˝Õ◊ ‚Ê¬ÊŸ “‚êÿÄàfl” „ÒU, øÊÁ⁄UòÊ •ÊÁŒ ÃÊ ’ÊŒ ∑§ ‚Ê¬ÊŸ „Ò¥U,
ßU‚Á‹∞ ‚êÿÄàfl ∑§ •÷Êfl ◊¥ ’ÊŒ ∑§ ‚Ê¬ÊŸ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊŸÊ ‚ê÷fl Ÿ„UË¥ „ÒU, ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U
‚êÿÄàfl ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê ‚◊¤Ê∑§⁄U „U ÷√ÿ! ‚êÿÄàfl-⁄UàŸ ∑§Ê ŒÎ…∏UÃÊ ‚ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÊ óÿ„U ªÊÕÊ
∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vww) —— 905}

‚ê¬˝ÁÃ, ÅÿÊÁì͡ÊÁŒ‹ÊÒÁ∑§∑§‹Ê÷Ê∑§Ê¥ˇÊÊ àÿÊíÿÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ø¬‹Ê-(ªÊ„UÊ)-

¿UãŒÊ◊Êäÿ◊Ÿ ¬⁄UÊ◊·ÊÁãÃó
πÊ߸-¬ÍÿÊ-‹Ê„¥U ‚Ä∑§Ê⁄UÊߥU Á∑§Á◊ë¿U‚ ¡Ê߸U–
ßUë¿UÁ‚ ¡ŒÊ ¬⁄U‹Êÿ¥, ÃÁ„¥U Á∑¥§ ÃÈí¤Ê ¬⁄U‹Êÿ¥––122––
¿UÊÿÊó ÅÿÊÁÃ-¬Í¡Ê-‹Ê÷¥ ‚à∑§Ê⁄UÊÁŒ Á∑§Á◊ë¿UÁ‚ ÿÊÁªŸ˜!–
ßUë¿UÁ‚ ÿŒÊ ¬⁄U‹Ê∑¥§ ÃÒ— Á∑¥§ Ãfl ¬⁄U‹Ê∑§—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (¡Ê߸U Á∑§Á◊ë¿U‚) „U ÿÊÁªŸ˜! Á∑§Á◊ë¿UÁ‚,
Á∑§◊Õ¸◊Á÷‹·Á‚? ÿÊªË ◊◊àfl„UËŸÊ ÷flÁÃ, ‚ øÊà◊Sfl÷Êfl ∞fl ‚È⁄UÃÊ ÷flÁÃ, •ÃSàfl¥ ÿÊªË
÷ÍàflÊ˘Á¬ Á∑§◊Õ¸◊Êà◊Sfl÷Êfl¬⁄UÊ昧◊ÈπÊ ◊◊àfl¥ ¬˝∑§≈UÿÁ‚, ∑§Õ¥ ∑§fl‹¥ Sfl‡ÊÈhUÊà◊ÁŸ ∞fl ⁄UÃÊ Ÿ
÷fl‚ËÁà ÷Êfl—– ÿÊÁªSflM§¬¥ ø ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-12, 20) ÁŸM§Á¬Ã◊Á¬ó
¡Ê Œ„U ÁáÊ⁄UflÄπÊ ÁáÊg¥ŒÊ ÁáÊê◊◊Ê ÁŸ⁄UÊ⁄¥U÷Ê–
•ÊŒ‚„UÊfl ‚È⁄U•Ê ¡Ê߸U ‚Ê ‹„UßU ÁáÊ√flÊáÊ¥––

•’, ÅÿÊÁÃ, ¬Í¡Ê •ÊÁŒ ‹ÊÒÁ∑§∑§ ‹Ê÷ ∑§Ë •Ê∑§Ê¥ˇÊÊ ¿UÊ«U∏ŸË øÊÁ„U∞ó ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄
ø¬‹Ê (ªÊ„UÊ) ¿U㌠∑§ mÊ⁄UÊU ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó „U ÿÊªË! ÿÁŒ ¬⁄U‹Ê∑§ ∑§Ê (‚ÈäÊÊ⁄UŸÊ) øÊ„UÃ „UÊ ÃÊ ∑§ËÁø, ¬Í¡Ê,
‹Ê÷, ‚à∑§Ê⁄U •ÊÁŒ ∑§Ë øÊ„U ÄÿÊ¥ ∑§⁄UÃ „UÊ?  (©UŸ ‚’ ‚) ÄÿÊ ÃÈê„UÊ⁄UÊ ¬⁄U‹Ê∑§ (•ë¿UÊ)
„UÊŸ flÊ‹Ê „ÒU? (•ÕʸØ Ÿ„UË¥ „UÊŸ flÊ‹Ê „ÒU–)
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (ÿÊÁªŸ˜! Á∑§◊˜ ßUë¿UÁ‚) „U ÿÊªË!
ÿ ÄÿÊ øÊ„U ⁄U„U „UÊ, •ÕʸØ ÄÿÊ¥ ßUë¿UÊ ∑§⁄U ⁄U„U „UÊ? ÿÊªË ÃÊ ◊◊àfl-„UËŸ „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ÃÊ •Êà◊-
Sfl÷Êfl ◊¥ „UË ÁŸ⁄Uà ⁄U„UÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ÃÈ◊ ÿÊªË „UÊ∑§⁄U ÷Ë •Êà◊-Sfl÷Êfl ‚ Áfl¬⁄UËà ◊◊àfl
÷Êfl ∑§Ê Á∑§‚Á‹∞ ¬˝∑§≈U ∑§⁄U ⁄U„U „UÊ, ÄÿÊ¥ Ÿ„UË¥ •¬Ÿ ◊ÊòÊ ‡ÊÈhU •Êà◊Ê ◊¥ ÁŸ⁄Uà „UÊÃ „UÊ óÿ„U
÷Êfl „ÒU– ÿÊªË ∑§Ê SflM§¬ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vw, wÆ) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁŸM§Á¬Ã „ÒUó
““¡Ê ‡Ê⁄UË⁄U (Ã∑§) ◊¥ ÁŸ⁄U¬ˇÊ „UÊ, mUãmU ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊ, ◊◊àfl ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊ, •Ê⁄Uê÷-⁄UÁ„UÃ
„UÊ •ÊÒ⁄U •Êà◊-Sfl÷Êfl ◊¥ ‚È⁄Uà ÿÊŸË ‚¥‹ÇŸ „UÊ, fl„U ÿÊªË „ÒU ¡Ê ÁŸflʸáÊ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
{906 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á¡áÊfl⁄U◊∞áÊ ¡Ê߸U ¤ÊÊáÊ ¤ÊÊ∞ßU ‚ÈhU◊å¬ÊáÊ¥–

¡áÊ ‹„UßU ÁáÊ√flÊáÊ¥ áÊ ‹„UßU Á∑¥§ ÃáÊ ‚È⁄U‹Êÿ¥––
flSÃÈ× ¬˝àÿ∑§üÊ◊áÊÊ ÁŸ‹Ê̧÷SÃÕÊ ’Ês‚ÈπÁŸ⁄UÊ‚Q§ ∞fl ÷flÁÖ ©UQ¥§ ø ÁŸÿ◊‚Ê⁄Uª˝ãÕ
(ªÊÕÊ-75)ó
flÊflÊ⁄UÁflå¬◊ÈÄ∑§Ê ø©UÁ√fl„UÊ⁄UÊ„UáÊÊ‚ÿÊ⁄UûÊÊ–
ÁáÊǪ¥ÕÊ ÁáÊê◊Ê„UÊ ‚Ê„ÍU ∞ŒÁ⁄U‚Ê „UÊ¥ÁÖ–
¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄Uáʪ˝ãÕ (‡‹Ê∑§-129, 242) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
‚¥àÿíÿ ‹Ê∑§ÁøãÃÊ◊˜, •Êà◊¬Á⁄UôÊÊŸÁøãß˘ÁèÊ⁄U×–
Á¡Ã⁄UÊ·‹Ê÷◊ŒŸ—, ‚Èπ◊ÊSÃ ÁŸífl¸⁄U— ‚ÊäÊÈ—––
Áfl·ÿ‚ÈπÁŸ⁄UÁ÷‹Ê·— ¬˝‡Ê◊ªÈáʪáÊÊèÿ‹¥∑§Î × ‚ÊäÊÈ—–
lÊÃÿÁà ÿÕÊ ‚flʸáÿÊÁŒàÿ— ‚fl¸Ã¡Ê¥Á‚––

““¡Ê ÿÊªË äÿÊŸ ◊¥ Á¡Ÿãº˝ Œfl ∑§ ◊ÃÊŸÈ‚Ê⁄U ‡ÊÈhU •Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U Sflª¸
‹Ê∑§ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU– fl„U ΔUË∑§ „UË „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ Á¡‚ äÿÊŸ ÁŸflʸáÊ (Ã∑§) ¬˝Êåà „UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU,
©U‚‚ ÄÿÊ Sflª¸ ‹Ê∑§ ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ „UÊ ‚∑§ÃÊ?””
flSÃÈ× ¬˝àÿ∑§ üÊ◊áÊ ‹Ê÷„UËŸ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ’Ês ‚ÈπÊ¥ ∑§ ¬˝Áà •Ê‚Q§ Ÿ„UË¥ „UË „UÊÃÊ–
ÁŸÿ◊‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-|z) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê √ÿʬÊ⁄U ‚ ‚fl¸ÕÊ ⁄UÁ„Uà „Ò¥U, (Œ‡Ê¸Ÿ, ôÊÊŸ, øÊÁ⁄UòÊ fl ì óßUŸ) øÊ⁄U •Ê⁄UÊäÊŸÊ•Ê¥
◊¥ ‚ŒÊ ‹ËŸ ⁄U„UÃ „Ò¥U, ¬Á⁄Uª˝„U-⁄UÁ„Uà fl ÁŸ◊Ê̧„U „UÊÃ „Ò¥U, ∞‚ “‚ÊäÊÈ” „UÊÃ „Ò¥U–””
¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-vw~ fl wyw) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““‹Ê∑§ÁøãÃÊ ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U •Êà◊-¬Á⁄UôÊÊŸ ∑§ Áøãß ◊¥ Ãã◊ÿ ‚ÊäÊÈ ‹Ê÷, ∑˝§ÊäÊ fl ∑§Ê◊
∑§Ê ¡Ëà ∑§⁄U flŒŸÊ„UËŸ „UÊÃÊ „ÈU•Ê ‚Èπ¬Ífl¸∑§ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
““Á¡‚∑§Ê flÒ·Áÿ∑§ ‚ÈπÊ¥ ∑§Ë •Á÷‹Ê·Ê Ÿ„UË¥ „ÒU •ÊÒ⁄U ¡Ê ¬˝‡Ê◊÷Êfl ‚ ©Uà¬ãŸ „UÊŸ flÊ‹
ªÈáÊÊ¥ ‚ •‹¥∑Χà „ÒU, fl„U ‚Íÿ¸ ∑§Ë Ã⁄U„U •¬ŸË ‚Ê⁄UË Ã¡ÁSflÃÊ ∑§Ê ¬˝∑§≈U ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vww) —— 907}

◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ ø (ªÊÕÊ-101) ÷ÁáÊÃ◊˜ó

fl⁄UǪ¬⁄UÊ ‚Ê„ÍU ¬⁄UŒ√fl¬⁄Uê◊È„UÊ ÿ ‚Ê „UÊÁŒ–
‚¥‚Ê⁄U‚È„UÁfl⁄UûÊÊ ‚ª‚ÈhU‚È„U‚È •áÊÈ⁄UûÊÊ––
Á∑¥§Áfl·Áÿ∑§Ê ßUë¿UÊ ¬˝∑§Á≈UÃÊ? ©UëÿÃó (πÊ߸U-¬ÍÿÊ-‹Ê„¥U ‚Ä∑§Ê⁄UÊߥU) ÅÿÊÁÃ◊˜, ¬Í¡Ê◊˜,
‹Ê÷¥ ÁŸ¡Ê÷ËCUº˝√ÿ‹Ê÷◊˜, ‚à∑§Ê⁄UÊÁŒ∑¥§ ø àflÁ◊ë¿UÁ‚, ∞ÃûÊ˘ŸÈÁDUÃ¥ ÿÊÁªSflM§¬¬˝ÁÃ∑ͧ‹◊fl,
•Ã— Á∑§◊ÕZ ÅÿÊÁì͡ʬ˝÷ÎÁÃÁfl·ÿÊ‚ÁQ¥§ ¬˝∑§≈Uƒÿ •ŸÈÁøÃ◊Êø⁄UáÊ¥ ÁflŒäÊÊÁ‚ óßUÁÃ
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄USÃŒÊø⁄UáÊSÿ ÁŸãlÃÊ¥ ‚ÍøÿÃËÁà ôÊÿ◊˜– ÅÿÊÁì͡ÊÁŒ∑§ÊÁ÷‹Ê·Ê ◊ÊŸ∑§·Êÿ◊Í‹∑§
∞fl– ∑§·Êÿp •ÊèÿãÃ⁄U¬Á⁄Uª„˝ U ·È ¬Á⁄UªÁáÊ×– ÁŸª˝ã¸ ÕüÊ◊áÊSÿ ∑ΧÃ ÃŒÁ÷‹Ê·Sÿ àÿʪ ∞flÊÁø×–
©UQ¥§ ø ÷Êfl¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-56)ó
Œ„UÊÁŒ‚¥ª⁄UÁ„U•Ê ◊ÊáÊ∑§‚Ê∞Á„¥U ‚ÿ‹¬Á⁄UøûÊÊ–
•å¬Ê •å¬Áê◊ ⁄U•Ê ‚ ÷ÊflÁ‹¥ªË „Ufl ‚Ê„ÍU––
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vÆv) ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““‚ÊäÊÈ flÒ⁄UÊÇÿ ◊¥ Ãà¬⁄U ⁄U„UÃÊ „ÒU, ¬⁄U-º˝√ÿ ‚ ¬⁄UÊ昧◊Èπ U⁄U„UÃÊ „ÒU, ‚¥‚Ê⁄U-‚Èπ ‚ Áfl⁄UQ§
⁄U„UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Sfl∑§Ëÿ ‡ÊÈhU (•Êà◊Ëÿ) ‚Èπ ◊¥ •ŸÈ⁄UQ§ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
Á∑§‚ Áfl·ÿ ◊¥ ßUë¿UÊ ¬˝∑§≈U ∑§Ë ªß¸U „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „ÒU¥ó (ÅÿÊÁÃ-¬Í¡Ê-‹Ê÷¥ ‚à∑§Ê⁄UÊÁŒ)
ÅÿÊÁÃ, ¬Í¡Ê, ‹Ê÷ ÿÊŸË ÁŸ¡ •÷ËCU º˝√ÿ ∑§Ê ‹Ê÷ ∞fl¥ ‚à∑§Ê⁄U •ÊÁŒ ÃÈ◊ øÊ„UÃ „Ê, ÿ„U
ÃÈê„UÊ⁄UÊ •Êø⁄UáÊ ÿÊªË ∑§ SflM§¬ ∑§ ¬˝ÁÃ∑ͧ‹ „UË „ÒU, •Ã— Á∑§‚Á‹∞ ÅÿÊÁÃ, ¬Í¡Ê •ÊÁŒ ‚ê’ãäÊË
•Ê‚ÁQ§ ∑§Ê ¬˝∑§≈U ∑§⁄U •ŸÈÁøà •Êø⁄UáÊ ∑§⁄U ⁄U„U „UÊ óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U (ÿ„UÊ°) ©U‚∑§
•Êø⁄UáÊ ∑§Ë ÁŸãŒŸËÿÃÊ ∑§Ê ‚ÍÁøà ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥U ó∞‚Ê ¡ÊŸ¥– ÅÿÊÁÃ, ¬Í¡Ê •ÊÁŒ ∑§Ë •Á÷‹Ê·Ê
◊ÊŸ∑§·Êÿ ¬⁄U •ÊäÊÊÁ⁄Uà „ÒU– ∑§·Êÿ ∑§Ê •ÊèÿãÃ⁄U ¬Á⁄Uª˝„U M§¬ ◊¥ ¬Á⁄UªÁáÊà Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
ÁŸª˝¸ãÕ üÊ◊áÊ ∑§ Á‹∞ ©UŸ (ÅÿÊÁà •ÊÁŒ) ∑§Ë •Á÷‹Ê·Ê ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UŸÊ „UË ©UÁøà „UÊÃÊ „ÒU–
÷Êfl¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-z{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ‡Ê⁄UË⁄UÊÁŒ ∑§Ë •Ê‚ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà „Ò¥U, ◊ÊŸ ∑§·Êÿ ‚ ¬Íáʸ× ◊ÈQ§ „Ò¥U •ÊÒ⁄U Á¡‚∑§Ë
•Êà◊Ê •Êà◊Ê ◊¥ ⁄Uà „ÒU, fl„U ÷ÊflÁ‹XUË ‚ÊäÊÈ „ÒU–””
{908 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á∑§@, ‚Œ˜ŒÎÁCU⁄UÁ¬ Sfl¥ ÃÎáÊflØ ◊ãÿÃ, ÅÿÊÁì͡ÊÿÊÇÿ◊Êà◊ÊŸ¥ ◊ŸÈÃ ∞fl ŸÒfl– ©UQ¥§ ø

SflÊÁ◊∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-313)ó
¡Ê áÊ ÿ ∑ȧ√flÁŒ ª√fl¥ ¬ÈûÊ∑§‹ûÊÊßU‚√fl•àÕ‚È–
©Ufl‚◊÷Êfl ÷ÊflÁŒ •å¬ÊáÊ¥ ◊ÈáÊÁŒ ÁÃáÊ◊ûÊ¥––
üÊ◊áÊSÃÈ ÁŸãŒÊ¬˝‡Ê¥‚ÊÁŒ·È ‚◊àfl◊fl ŒäÊÊÁÖ ‚ ø ¬⁄Ë·„U¡ÿË ÷flÁÖ ÿÁŒ ‚
ÅÿÊÁì͡Ê∑§Ê¥ˇÊË ÷flÁÃ, ÃÁ„¸U ‚ ‚à∑§Ê⁄U¬È⁄US∑§Ê⁄U¬⁄UË·„U¡ÿË Ÿ ÷flÁÃ, ÃÃp ‚ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ëÿÈÃ
∞fl ôÊÿ—–
©UQ§¥ ø ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ª˝ãÕ (9/9/25)ó ““◊ʟʬ◊ÊŸÿÊSÃÈÀÿ◊Ÿ‚— ‚à∑§Ê⁄U¬⁄È US∑§Ê⁄UÁŸ⁄UÊ∑§Ê¥ˇÊSÿ
üÊÿÊäÿÊÁÿŸ— ‚à∑§Ê⁄U¬È⁄US∑§Ê⁄U¬⁄UË·„U¡ÿÊ flÁŒÃ√ÿ—–””
•òÊ “‚à∑§Ê⁄U”-‡ÊéŒŸ ¬Í¡Ê¬˝‡Ê¥‚ÊÁŒ∑§◊Á÷äÊËÿÃ óßUÁà ø ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ª˝ãÕ (9/9/25)
S¬CUUË∑ΧÃ◊˜ó ““‚à∑§Ê⁄U— ¬Í¡Ê¬˝‡Ê¥‚Êà◊∑§—– ¬È⁄US∑§Ê⁄UÊ ŸÊ◊ Á∑˝§ÿÊ⁄Uê÷ÊÁŒ·È •ª˝Ã— ∑§⁄UáÊ◊Ê◊ãòÊáÊ¥ flÊ–””

•ÊÒ⁄U, (•Áfl⁄UÃ) ‚êÿÇŒÎÁCU ÷Ë •¬Ÿ ∑§Ê ÃÎáÊflØ ◊ÊŸÃÊ „ÒU, Sflÿ¥ ∑§Ê ÅÿÊÁÃ, ¬Í¡Ê ∑§
ÿÊÇÿ ◊ÊŸÃÊ „UË Ÿ„UË¥ „ÒU– ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-xvx) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““‚êÿÇŒÎÁCU ¡Ëfl ¬ÈòÊ, ¬àŸË •ÊÁŒ ‚◊Sà ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ ªfl¸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, ©U¬‡Ê◊ ÷Êfl ∑§Ê
÷ÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Sflÿ¥ ∑§Ê ÃÎáÊ ‚◊ÊŸ ◊ÊŸÃÊ „ÒU–””
üÊ◊áÊ ÃÊ ÁŸãŒÊ, ¬˝‡Ê¥‚Ê •ÊÁŒ ◊¥ ‚◊ÃÊ ÷Êfl „UË äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– fl„U ¬⁄UË·„U¡ÿË ÷Ë
„UÊÃÊ „ÒU– ÿÁŒ fl„U ÅÿÊÁà fl ¬Í¡Ê ∑§Ê •Ê∑§Ê¥ˇÊË „UÊÃÊ „ÒU ÃÊ fl„U ‚à∑§Ê⁄¬È⁄US∑§Ê⁄U¬⁄UË·„U¡ÿË Ÿ„UË¥
„UÊÃÊ– »§‹SflM§¬ fl„U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ‚ ëÿÈà „UË „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒU–
⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ª˝ãÕ (~/~/wz) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““¡Ê ◊ÊŸ-•¬◊ÊŸ ◊¥ ÃÈÀÿ ◊Ÿ—ÁSÕÁÃ
flÊ‹Ê „UÊÃÊ „ÒU, ‚à∑§Ê⁄U fl ¬È⁄US∑§Ê⁄U ∑§Ë •Ê∑§Ê¥ˇÊÊ Ÿ„UË¥ ⁄UπÃÊ ∞fl¥ üÊÿ ∑§Ê äÿÊÃÊ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚∑§
‚à∑§Ê⁄U¬È⁄US∑§Ê⁄U ¬⁄UË·„U ¡ÿ „UÊŸÊ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–””
ÿ„UÊ° “‚à∑§Ê⁄U” ‡ÊéŒ ‚ ¬Í¡Ê fl ¬˝‡Ê¥‚Ê •ÊÁŒ •Õ¸ •Á÷Á„Uà „UÊÃÊ „ÒUó ÿ„U ÷Ë ⁄UÊ¡flÊÁø∑§
ª˝ãÕ (~/~/wz) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U S¬CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““¬Í¡Ê fl ¬˝‡Ê¥‚Ê óÿ ‚à∑§Ê⁄U „Ò¥U– Á∑˝§ÿÊ fl
•Ê⁄UêèÊ •ÊÁŒ ◊¥ •Êª ∑§⁄UŸÊ ÿÊ •Ê◊ÁãòÊà ∑§⁄UŸÊ óÿ„U ¬È⁄US∑§Ê⁄U „Ò–””
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vww) —— 909}

∞fl¥ ÅÿÊÁì͡Ê∑§Ê¥ˇÊÊ¥ ∑ȧfl¸Ÿ˜ ÿÊªË ∑§Õ¥ ¬⁄UË·„U¡ÿË ∑§ÁÕÃÈ¥ ‡ÊÄÿÃ, •Á¬ ÃÈ ŸÒfl,
¬⁄UË·„U¡ÿÊ÷Êfl ◊ʪ¸ëÿÈÁÃÁŸ¸ÿÃÒflÁ à ‚¥÷Ê√ÿ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ˘ òÊ ‚◊ÈŒ’
˜ ÊäÊÿÁãŸfl ¬˝ÃËÿÃ– ‚à∑§Ê⁄UÊÁŒ-
ÁŸ⁄U¬ˇÊÃÊ ÿÃËŸÊ¥ ‚Ê◊ÊãÿªÈáÊÊ ÷flÃËÁà ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-xvz) Ã^UË∑§ÊÿÊ¥ ø
÷ÁáÊÃ◊˜–
©UQ¥§ ø ÃòÊ Áfl¡ÿÊŒÿÊ≈UË∑§ÊÿÊ◊˜ó ““ÁŸªÎ„UËÃÁãº˝ÿàfl¥, ⁄UàŸòÊÿÒ∑§Êª˝ÃÊ, ÁŸ⁄UflløCUÊflûÊÊ,
‚à∑§Ê⁄UÊŒ— ÁŸ⁄U¬ˇÊÃÊ, ìÁ‚ flÎûÊÃÊ, ∑§◊¸⁄U¡ÊÁfläÊÍŸŸ¥ ø ÿÁêÈáÊÊ—–”” (ßUë¿UÁ‚ ¡ŒÊ ¬⁄U‹Êÿ¥, ÃÁ„¥U Á∑¥§
ÃÈí¤Ê ¬⁄U‹Êÿ¥) ÿŒÊ ¬⁄U‹Ê∑§Á◊ë¿UÁ‚, ÃÒ— Á∑¥§ Ãfl ¬⁄U‹Ê∑§— ¬˝‡ÊS×? ¬⁄U‹Ê∑§ •ãÿ¡ã◊ÁŸ
¬˝‡ÊSêÁ× ‚Èπ¬ÍáÊʸ SÿÊØ óßUàÿÃŒÕZ àfl¥ ¬˝ÿÂ, Á∑§ãÃÈ ÅÿÊÁì͡Ê∑§Ê¥ˇÊáÊÊÁŒÁ÷—
¬˝‡ÊSì⁄U‹Ê∑§¬˝ÊÁå× Á∑§ê÷flÁÃ? ŸÒfl ÷flÃËàÿÕ¸—–
•ÿê÷Êfl—ó ôÊÊŸË ¡Ÿ •ÊªÊÁ◊‹Ê∑§— ‚ÈπŒÊÿË SÿÊÁŒàÿÃŒÕZ Áfl‡Ê·Ã— ¬˝ÿÃÃ, •Ã—
¬Ê¬ÊÁŒÁ∑˝§ÿÊ‚È Ÿ ¬˝fløÃ ‡ÊÈ÷Á∑˝§ÿÊSflfl ¬˝fløÃ– ©UQ¥§ ø •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-37)ó
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ÅÿÊÁà fl ¬Í¡Ê ∑§Ë •Ê∑§Ê¥ˇÊÊ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê ÿÊªË ¬⁄UË·„U¡ÿË ∑Ò§‚ ∑§„UÊ ¡Ê
‚∑§ÃÊ „ÒU, •Á¬ÃÈ Ÿ„UË¥ ∑§„UÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU– ¬⁄UË·„U-¡ÿ ∑§ •÷Êfl ◊¥ (◊ÊˇÊ-) ◊ʪ¸ ‚ ëÿÈÃ
„UÊŸÊ ÁŸÿà „ÒU ó∞‚Ë ‚ê÷ÊflŸÊ ∑§⁄U, ÿ„UÊ° ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ◊ÊŸÊ¥ ©UŒ˜’ÊÁäÊà ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ¬˝ÃËà „UÊÃ „Ò¥U–
‚à∑§Ê⁄U •ÊÁŒ ‚ ÁŸ⁄U¬ˇÊ ⁄U„UŸÊ óÿ„U ÿÁÃÿÊ¥ ∑§Ê ‚Ê◊Êãÿ ªÈáÊ „UÊÃÊ „ÒU ó∞‚Ê ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-xvz) ◊¥ ÃÕÊ ©U‚∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–
fl„UË¥ (ªÊÕÊ-xvz) Áfl¡ÿÊŒÿÊ ≈UË∑§Ê ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““ßUÁãº˝ÿÊ¥ ∑§Ê ÁŸª˝„U ∑§⁄U ‹ŸÊ,
⁄UàŸòÊÿ ◊¥ ∞∑§Êª˝ÃÊ, ÁŸ⁄Ufll (ÁŸŒÊ̧·) øCUÊ „UÊŸÊ, ‚à∑§Ê⁄U •ÊÁŒ ∑§Ë ÁŸ⁄U¬ˇÊÃÊ flÊ‹Ê „UÊŸÊ, ì
◊¥ ÁSÕÁÃ, ÃÕÊ ∑§◊¸-⁄U¡ ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UŸÊóÿ ÿÁà (◊ÈÁŸ) ∑§ ªÈáÊ „UÊÃ „Ò¥U–”” (ßUë¿UÁ‚ ÿŒÊ
¬⁄U‹Ê∑§◊˜, ÃÒ— Á∑¥§ Ãfl ¬⁄U‹Ê∑§—?) ¡’ ¬⁄U‹Ê∑§ ∑§Ë øÊ„U ⁄UπÃ „UÊ, ÃÊ ÄÿÊ ©UŸ‚ Ã⁄UÊ ¬⁄U‹Ê∑§
(¬˝‡ÊSÃ) „UÊ ¬Ê∞ªÊ? ¬⁄U‹Ê∑§ ÿÊ •ãÿ ¡ã◊ ◊¥ ¬˝‡ÊSà ªÁà ‚Èπ¬Íáʸ (¬˝ÊåÃ) „UÊ óßU‚∑§ Á‹∞
ÃÈ◊ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ „UÊ ⁄U„U „UÊ, Á∑§ãÃÈ ÅÿÊÁÃ, ¬Í¡Ê ∑§Ë •Ê∑§Ê¥ˇÊÊ •ÊÁŒ ‚ ¬˝‡ÊSà ¬⁄U‹Ê∑§ ∑§Ë ¬˝ÊÁåÃ
ÄÿÊ „UÊÃË „ÒU? •ÕʸØ Ÿ„UË¥ „UÊÃË „ÒU–
ÃÊà¬ÿ¸ ÿ„U „ÒUó ôÊÊŸË √ÿÁQ§ Áfl‡Ê· M§¬ ‚ ßU‚Á‹∞ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÃÊ „ÒU Á∑§ ◊⁄UÊ •ÊªÊ◊Ë
‹Ê∑§ ‚ÈπŒ „UÊ, ßU‚Á‹∞ fl„U ¬Ê¬ •ÊÁŒ Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ◊¥ ¬˝flÎûÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, •ÊÒ⁄U ‡ÊÈ÷ Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ◊¥ „UË
¬˝flÎûÊ „UÊÃÊ „ÒU– •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-x|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
{910 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•ÊÿÈ—üÊËfl¬È⁄UÊÁŒ∑¥§ ÿÁŒ ÷flà¬Èáÿ¥ ¬È⁄UÊ¬ÊÁ¡¸Ã◊˜,

SÿÊà‚flZ Ÿ ÷fl㟠ÃìÊ ÁŸÃ⁄UÊ◊ÊÿÊÁ‚Ã˘åÿÊà◊ÁŸ–
ßUàÿÊÿʸ— ‚ÈÁfløÊÿ¸ ∑§Êÿ¸∑ȧ‡Ê‹Ê— ∑§Êÿ¸˘òÊ ◊ãŒÊl◊Ê—,
º˝ Ê ªÊªÊÁ◊÷flÊÕ¸ ◊  fl ‚ÃÃ¥ ¬˝ Ë àÿÊ ÿÃãÃ à ⁄U Ê ◊˜ – –
ÃÕÒfl ÃòÊ (‡‹Ê∑§-30) ¬⁄UÊ◊ÎCU◊ó
˜
¬Ò‡ÊÈãÿŒÒãÿŒê÷SÃÿÊŸÎìÊÃ∑§ÊÁŒ¬Á⁄U„UÊ⁄UÊØ –
‹Ê∑§mUÿÁ„UÃ◊¡¸ÿ äÊ◊ʸոÿ‡Ê— ‚ÈπÊÿÊÕ¸◊˜––
Á∑§@, „U ÿÊÁªŸ˜! ÿÁŒ “¬ÈáÿÊ¡¸ŸŸ ¬⁄U‹Ê∑§ ÅÿÊÁì͡ÊÁŒ‹Ê÷— SÿÊŒ˜” ßUÃËë¿UÊ Ãfl
fløÃ, ‚Ê˘Á¬ ÁŸ⁄UÁÕ¸∑§Ê, ÿÃÊ Á„U ÁflcÊÿ‚ÊÒÅÿÃÎcáÊÿÊ ‡ÊÈ÷∑§◊¸Á÷— ¬ÈáÿÊ¡¸Ÿ¥ Ÿ ‚ê÷flÁÃ,
⁄UʪÊo£·ÊØ ÁøûÊÁfl‡ÊÈhU˜ÿ÷Êfl ¬Èáÿ‚◊¡¸ŸÊ÷ÊflÊØ– Ÿ øÒfl¥ ÃŒÊ ¬Èáÿ’ãäÊÊ÷Êfl—, •Á¬ÃÈ
¬Ê¬’ãäÊÊ˘Á¬–
““ÿÁŒ ¬Ífl-¸ ©U¬ÊÁ¡¸Ã ¬Èáÿ „ÒU ÃÊ •ÊÿÈ, ‹ˇ◊Ë fl ‡Ê⁄UË⁄U •ÊÁŒ ÷Ë ÿÕÁë¿Uà ¬˝Êåà Á∑§ÿ ¡Ê
‚∑§Ã „ÒU¥– ¬⁄UãÃÈ ÿÁŒ fl„U ¬Èáÿ Ÿ„UË¥ „ÒU ÃÊ Á»§⁄U Sflÿ¥ ∑§Ê Ä‹‡ÊÿÈQ§ ∑§⁄UŸ ¬⁄U ÷Ë fl„U ‚’ ∑ȧ¿U ÷Ë
Ÿ„UË¥ ¬˝Êåà „UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU– •Ã— ÿÊÇÿ-•ÿÊÇÿ ∑§Êÿ¸ ∑§Ê ÁfløÊ⁄U ∑§⁄UŸ flÊ‹ üÊDU ¬ÈL§· •ë¿UË Ã⁄U„U
ÁfløÊ⁄U ∑§⁄U∑§ ßU‚ ‹Ê∑§-‚ê’ãäÊË ∑§Êÿ¸ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ Áfl‡Ê· ¬˝ÿàŸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ, Á∑§ãÃÈ •ÊªÊ◊Ë ÷flÊ¥ ∑§Ê
‚ÈãŒ⁄U ’ŸÊŸ ∑§ Á‹∞ „UË fl ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝◊ ¬Ífl∑¸ § •àÿÁäÊ∑§ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ ∑§⁄UÃ „ÒU¥–””
ßU‚Ë Ã⁄U„U, fl„UË¥ (‡‹Ê∑§-xÆ) ◊¥ ÿ„U ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
„U ÷√ÿ ¡Ëfl! ÃÍ° ¬⁄U-ÁŸãŒÊ, ŒËŸÃÊ, ¿U‹-∑§¬≈U, øÊ⁄UË fl •‚àÿ ÷Ê·áÊ •ÊÁŒ ¬Ê¬Ê¥ ∑§Ê
¿UÊ«∏∑§⁄U ©UŸ∑§ ¬˝ÁìˇÊ÷Íà ‚àÿ‚¥÷Ê·áÊ fl •øÊÒÿ¸ fl˝ÃÊ¥ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U, ¡Ê ŒÊŸÊ¥ „UË ‹Ê∑§Ê¥ ◊¥
Á„UÃ∑§Ê⁄U∑§ „Ò¥U •ÊÒ⁄U Á¡Ÿ‚ äÊ◊¸, äÊŸ, ∑§ËÁø fl ‚Èπ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊÃË „ÒU–””
•ÊÒ⁄U, „U ÿÊÁªŸ˜! ÿÁŒ ¬Èáÿ ∑§ •Á¡¸Ã ∑§⁄UŸ ‚ ¬⁄U‹Ê∑§ ◊¥ ÅÿÊÁÃ, ¬Í¡Ê •ÊÁŒ ∑§Ê ‹Ê÷
„UÊ óßU‚∑§Ë ßUë¿UÊ ÃȤÊ „ÒU, ÃÊ fl„U ÷Ë ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ Áfl·ÿ-‚ÊÒÅÿ ∑§Ë ÃÎcáÊÊ ⁄UπÃ „ÈU∞ ‡ÊÈ÷
∑§ÊÿÊZ ‚ ¬Èáÿ •Á¡¸Ã ∑§⁄UŸÊ ‚ê÷fl Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ÄÿÊ¥Á∑§ ⁄Uʪ ∑§ ‚ê¬∑¸§ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ÁøûÊ-Áfl‡ÊÈÁhU
∑§Ê •÷Êfl „UÊ ¡ÊŸ ‚ ¬Èáÿ •Á¡¸Ã Ÿ„UË¥ „ÊÃÊ– Ã’ ¬Èáÿ-’ãäÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ßUÃŸÊ „UË Ÿ„UË¥, •Á¬ÃÈ
¬Ê¬-’ãäÊ ÷Ë „UÊªÊ–
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vww) —— 911}

©UQ¥§ ø ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ 411-412)ó

¡Ê •Á„U‹‚ÁŒ ¬ÈááÊ¥ ‚∑§‚Ê•Ê Áfl‚ÿ‚ÊÄπÃá„UÊ∞–
ŒÍ⁄‘U ÃS‚ Áfl‚Ê„UË Áfl‚ÊÁ„U◊Í‹ÊÁáÊ ¬ÈááÊÊÁáÊ––
¬ÈááÊÊ‚Ê∞ áÊ ¬ÈááÊ¥ ¡ŒÊ ÁáÊ⁄UË„US‚ ¬ÈááÊ‚¥¬ûÊË–
ßUÿ ¡ÊÁáÊ™§áÊ ¡ßUáÊÊ ¬ÈááÊ Áfl ◊Ê •Êÿ⁄¥U ∑ȧáÊ„U––
•ÊøÊÿ¸‡ÊÈ÷øãº˝∑ΧÂ¥S∑ΧÃ≈UË∑§ÊÿÊ◊Á¬ ÃòÊ (ªÊÕÊ-412) S¬CU◊ÈQ§◊˜ó ““¬ÈáÿʇÊÿÊ
¬ÈáÿflÊÜ¿UÿÊ ‡ÊÈ÷∑§◊¸áÊÊ◊Ë„UÿÊ ¬Èáÿ¥ Ÿ ÷flÁÃ, ÁŸŒÊŸÊŒËŸÊ¥ flÊÜ¿UÊ •‡ÊÈ÷∑§◊Ê¸à¬ÊŒŸàflÊØ–””
flSÃÈ× ‚êÿÇŒÎÁCU— ‚fl¸ôÊ√ÿflSÕÊÁ¬ÃflSÃÈ·È ÿÈQ§Ê ÿ— ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª— ‚ (¬ÈáÿÊŸË„UÿÊ˘Á¬)
¬ÈáÿÊ¬øÿ¬Ífl¸∑¥§ (¬⁄Uê¬⁄UÿÊ) ◊ÊˇÊ¥ ¬˝Ê¬ÿÁà óßUÁà ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-3/56)
Ãûfl¬˝ŒËÁ¬∑§Ê≈UË∑§ÊÿÊ¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜–

∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ yvv-yvw) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó

““¡Ê √ÿÁQ§ ∑§·Êÿ ‚Á„Uà „UÊ∑§⁄U Áfl·ÿ-‚Èπ ∑§Ë ÃÎcáÊÊ ‚ ¬Èáÿ ∑§Ë •Á÷‹Ê·Ê ∑§⁄UÃÊ
„ÒU, ©U‚‚ Áfl‡ÊÈÁhU ŒÍ⁄U „ÒU •ÊÒ⁄U Áfl‡ÊÈÁhU „UË ¬Èáÿ-∑§◊¸ ∑§Ê ◊Í‹ (∑§Ê⁄UáÊ) „ÒU–””
““¬Èáÿ ∑§Ë ßUë¿UÊ ∑§⁄UÊŸ ‚ ¬Èáÿ-’ãäÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, •Á¬ÃÈ ÁŸ⁄UË„U (ßUë¿UÊ⁄UÁ„UÃ) √ÿÁQ§
∑§Ê „UË ¬Èáÿ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊÃË „ÒU– ßU‚Á‹∞ ∞‚Ê ¡ÊŸ∑§⁄U ÿÃËE⁄UÊ¥! ¬Èáÿ ◊¥ ÷Ë •ÊŒ⁄U ÷Êfl ◊Ã
⁄UπÊ–””
•ÊøÊÿ¸ ‡ÊÈ÷øãº˝ Ÿ (ªÊÕÊ-yvw) ßU‚ ¬⁄U •¬ŸË ‚¥S∑Χà ≈UË∑§Ê ◊¥ ÿ„U S¬CU ∑§„UÊ „ÒUó
““¬Èáÿ ∑§Ë •Ê‡ÊÊ ‚, ¬Èáÿ ∑§Ë flÊÜ¿UÊ (•Á÷‹Ê·Ê) ‚, ‡ÊÈ÷ ∑§◊ÊZ ∑§Ë øÊ„U ‚, ¬Èáÿ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ,
ÄÿÊ¥Á∑§ ÁŸŒÊŸ •ÊÁŒ ∑§Ë øÊ„U •‡ÊÈ÷ ∑§◊ÊZ ∑§Ë ©Uà¬ÊŒ∑§ „UÊÃË „ÒU–””
flSÃÈ× ‚êÿÇŒÎÁCU ∑§Ê ‚fl¸ôÊ-√ÿflSÕÊÁ¬Ã ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ ¡Ê ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª „UÊÃÊ „ÒU, fl„U (¬Èáÿ
∑§Ë øÊ„U ∑§ Á’ŸÊ ÷Ë) ¬Èáÿ-©U¬øÿ ∑§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ (¬⁄Uê¬⁄UÿÊ) ◊ÊˇÊ ∑§Ê ÷Ë ¬˝Êåà ∑§⁄UÊÃÊ „ÒUó
∞‚Ê ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-x/z{) ∑§Ë Ãûfl¬˝ŒËÁ¬∑§Ê ≈UË∑§Ê ◊¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ „ÒU–
{912 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃòÊÒfl ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ≈UË∑§ÊÿÊ¥ (ªÊÕÊ-3/55) ø ‚◊ȬÁUŒCU◊˜ó ““‚êÿÄàfl¬Ífl¸∑§— ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊªÊ

÷flÁÃ ÃŒÊ ◊ÈÅÿflÎûÿÊ ¬Èáÿ’ãäÊÊ ÷flÁÃ, ¬⁄Uê¬⁄ÿÊ ÁŸflʸáÊ¥ ø– ŸÊ øà¬Èáÿ’ãäÊ◊ÊòÊ◊fl–”” •Ã∞fl
¬Ê¬¬ÈáÿÊ÷ÿàÿʪM§¬∑§◊¸ÁŸ¡¸⁄UÊ„UÃfl ÿ ¬˝ÿÃãÃ, Ã ‚fl¸ÃÊ÷ÊflŸ fl㌟ËÿÊ— SflË∑ΧÃÊ—–
©UQ¥§ ø •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-262)ó
ÿà¬˝ÊÇ¡ã◊ÁŸ ‚¥ÁøÃ¥ ßÈ÷ÎÃÊ ∑§◊ʸ‡ÊÈ÷¥ flÊ ‡ÊÈ÷◊˜,
ÃgÒ fl ¥ ÃŒÈ Œ Ë⁄U á ÊÊŒŸÈ ÷ flŸ˜ ŒÈ — π¥ ‚È π ¥ flʪÃ◊˜ –
∑ȧÿʸl— ‡ÊÈ÷◊fl ‚Ê˘åÿÁ÷◊ÃÊ ÿSÃÍ÷ÿÊÁë¿UûÊÿ,
‚flʸ⁄Uê÷¬Á⁄Uª˝„Uʪ˝„¬Á⁄UàÿÊªË ‚ flãl— ‚ÃÊ◊˜––
flSÃÈÃÊ ÿÊªË ÃÈ Ã¬SflË ÷flÁÖ ìp ∑§◊¸ˇÊÿÊÕ¸◊fl ÃåÿÃ– ÁŸ◊¸‹¥ ø ì— ßU„U¬⁄U‹Ê∑§-
ÁŸ⁄U¬ˇÊSÿÒfl ÷flÁÖ

fl„UË¥ (ªÊÕÊ-x/zz) ÃÊà¬ÿ¸flÁÎ ûÊ ≈UË∑§Ê ◊¥ ÷Ë ÿ„U S¬CU Á‹πÊ „ÒUó ““‚êÿÄàfl¬Ífl∑¸ § ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª
(ÿÁŒ) „UÊÃ Ê „ÒU ÃÊ ◊ÈÅÿÃÿÊ ¬Èáÿ’ãäÊ „UÊÃ Ê „ÒU •ÊÒ⁄U ¬⁄Uê¬⁄UÊ ‚ ÁŸflʸáÊ ÷Ë– •ãÿÕÊ ◊ÊòÊ ¬Èáÿ’ãäÊ
„UË „UÊÃÊ „ÒU–”” ßU‚ËÁ‹∞ ¬Ê¬ fl ¬Èáÿ ŒÊŸÊ¥ ∑§ àÿʪ ∑§ ‚ÊÕ ∑§◊¸-ÁŸ¡¸⁄UÊ ∑§ „UÃÈ ¡Ê ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹
⁄U„UÃ „Ò¥U, fl ‚÷Ë ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ‚ fl㌟Ê-ÿÊÇÿ ◊ÊŸ ªÿ „Ò¥U–
•Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-w{w) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¬˝ÊáÊË Ÿ ¬Ífl¸ ÷fl ◊¥ Á¡‚ ¬Ê¬ ÿÊ ¬Èáÿ ∑§◊¸ ∑§Ê ‚¥øÿ Á∑§ÿÊ „ÒU, fl„U “ŒÒfl” (÷ÊÇÿ)
∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ©U‚∑§Ë ©UŒË⁄UáÊÊ ‚ ¬˝Êåà „ÈU∞ ŒÈ—π ÿÊ ‚Èπ ∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê ¡Ê ’ÈÁhU◊ÊŸ˜
‡ÊÈ÷ ∑§Ê „UË ∑§⁄UÃÊ „ÒU (¬Ê¬ ∑§ÊÿÊZ ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U ¬Èáÿ ∑§ÊÿÊZ ∑§Ê „UË ∑§⁄UÃÊ „ÒU), fl„U ÷Ë •÷ËCU „ÒU
(∞∑§ •ë¿UË ’Êà „ÒU), Á∑§ãÃÈ ¡Ê √ÿÁQ§ ©UŸ ŒÊŸÊ¥ (¬Èáÿ fl ¬Ê¬) ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ‚◊SÃ
•Ê⁄UêèÊ fl ¬Á⁄Uª˝„U ∑§ •Êª˝„U ∑§Ê ¿UÊ«∏ ŒÃÊ „ÒU (ÿÊŸË ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª ◊¥ ÁSÕà „UÊÃÊ „ÒU), fl„U („UË)
‚à¬ÈL§·Ê¥ ∑§ Á‹∞ fl㌟Ëÿ „UÊÃÊ „ÒU–””
flÊSÃfl ◊¥ ÃÊ ÿÊªË ÃÊ ìSflË „ÈU•Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ì ∑§◊¸ˇÊÿ „UÃÈ „UË Ã¬Ê ¡ÊÃÊ „ÒU–
©U‚ ì ∑§Ë ÁŸ◊¸‹ÃÊ Ã÷Ë „UÊÃË „ÒU ¡’ √ÿÁQ§ ßU„U‹Ê∑§ fl ¬⁄U‹Ê∑§ óŒÊŸÊ¥ ‚ ÁŸ⁄U¬ˇÊ „UË „UÊ–
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vwx) —— 913}

©UQ¥§ ø ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-400)ó

ßU„U¬⁄U‹Êÿ‚È„UÊáÊ¥ ÁáÊ⁄UflÄπÊ ¡Ê ∑§⁄‘UÁŒ ‚◊÷ÊflÊ–
ÁflÁfl„¥U ∑§ÊÿÁ∑§‹‚¥ Ãfl äÊê◊Ê ÁáÊê◊‹Ê ÃS‚––
•ÁäÊ∑¥§ ø ÁflSÃ⁄U÷ÿÊ㟠Á‹ÅÿÃ–
ßUàÿfl¥ ‚êÿªfl’Èh˜Uÿ, ÅÿÊÁì͡ÊÁŒÃÎcáÊÊ¥ ¬Á⁄Uàÿíÿ ¬⁄U‹Ê∑§‚Èπë¿UÊM§¬ÁŸŒÊŸ÷Êfl◊Á¬
ŒÍ⁄‘U fl¡¸ÁÿàflÊ „U ÷√ÿ! ◊ÊˇÊ◊ʪ¸˘ª˝‚⁄UÊ ÷flÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
‚ê¬˝Áà ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊L§ëÿÊ ÁŸflʸáÊ¥ ¬˝ÊåÿÃ óßUÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ©UǪʄUÊ¿UãŒÊ◊Êäÿ◊Ÿ
ÁŸÁŒ¸‡ÊÁãÃó
∑§ê◊ÊŒÁfl„UÊfl‚„UÊflªÈáÊ¥ ¡Ê ÷ÊÁflŒÍáÊ ÷ÊfláÊ–
ÁáÊÿ‚ÈhUå¬Ê L§ìÊÁŒ ÃS‚ ÿ ÁáÊÿ◊áÊ „UÊÁŒ ÁáÊ√flÊáÊ¥––123––
¿UÊÿÊó ∑§◊ʸà◊Áfl÷ÊflSfl÷ÊflªÈáÊ¥ ÿÊ ÷ÊflÁÿàflÊ ÷ÊflŸ–
ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊Ê ⁄UÊøÃ ÃSÿ ø ÁŸÿ◊Ÿ ÷flÁà ÁŸflʸáÊ◊˜––

∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-yÆÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó

““¡Ê ‚◊÷ÊflË ßU„U‹Ê∑§ fl ¬⁄U‹Ê∑§ ŒÊŸÊ¥ ∑§ ‚Èπ ∑§Ë •¬ˇÊÊ Ÿ ⁄Uπ∑§⁄U •Ÿ∑§ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê
∑§ÊÿÄ‹‡Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚∑§ ÁŸ◊¸‹ ì äÊ◊¸ „UÊÃÊ „ÒU–””
•’, ÁflSÃÊ⁄U-÷ÿ ‚ •ÊÒ⁄U •ÁäÊ∑§ Ÿ„UË¥ Á‹π¥ª¥–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U, ÅÿÊÁà fl ¬Í¡Ê •ÊÁŒ ∑§Ë ÃÎcáÊÊ ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U, ¬⁄U‹Ê∑§
∑§ ‚Èπ ∑§Ë ßUë¿UÊ M§¬ “ÁŸŒÊŸ” ÷Êfl ∑§Ê ÷Ë ŒÍ⁄U ‚ „UË ¿UÊ«∏Ã „ÈU∞, „U ÷√ÿ! ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ •ª˝‚⁄U
„UÊ•Ê óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§ ¬˝Áà L§Áø (‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ) ‚ ÁŸflʸáÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊÃË „ÒU óßU‚
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©UǪʄUÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê ◊ÈÁŸ ∑§◊¸-¡ÁŸÃ Áfl÷Êfl •ÊÒ⁄U Sfl÷Êfl ∞fl¥ ªÈáÊ ∑§Ë ÷Êfl¬Ífl¸∑§
÷ÊflŸÊ (’Ê⁄U-’Ê⁄U Áøãß •ÊÁŒ) ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÃÕÊ ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ◊¥ L§Áø ⁄UπÃÊ „ÒU, ©U‚∑§Ê
ÁŸÿ◊ ‚ ÁŸflʸáÊ ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU–
{914 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (ÃS‚ ÿ ÁáÊÿ◊áÊ „UÊÁ Œ ÁáÊ√flÊáÊ¥) ÃSÿ ‚êÿÇŒÎCU—
ÁŸÿ◊Ÿ •fl‡ÿ◊fl ÁŸflʸáÊ¥ ◊ÊˇÊSÿ ¬˝ÊÁå× ÷flÁÖ ∑§Sÿ, ∑§Õê÷ÍÃSÿ ‚êÿÇŒÎCU—? ©UëÿÃó
(ÁáÊÿ‚ÈhUå¬Ê L§ìÊÁŒ) ÿS◊Ò ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊Ê ⁄UÊøÃ, ÿSÿ ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊Áfl·Áÿ∑§Ê L§Áø— üÊhUÊ flÊ
÷flÁÃ, ÁŸpÿ‚êÿÄàfl¥ ÷flÃËàÿÕ¸—– Á∑¥§ ÁfläÊÊÿ? ©UëÿÃó (¡Ê ∑§ê◊ÊŒ-Áfl„UÊfl-‚„UÊflªÈáÊ¥ ÷ÊfláÊ
÷ÊÁflŒÍáÊ) ÿ— ∑§◊¸ •Êà◊Ê ø, ∞ÃÿÊ— Áfl÷Êfl¬Á⁄UáÊÊ◊¥ Sfl÷Êfl¬Á⁄UáÊÊ◊¥ ø, ÃÿÊªÈ¸áÊ¥ ø •ÕʸØ
ÃÿÊ— ‚Ê◊Êãÿ¥ Áfl‡Ê·¥ ø ªÈáÊ¥ ÷ÊflŸ ÷ÊflÁÿàflÊ, flÊ⁄¥U flÊ⁄¥U ÃÁìÊãß-◊ŸŸÊÁŒ∑¥§ ÁfläÊÊÿàÿÕ¸—–
¬ÍflZ ¡Ëfl∑§◊¸áÊÊ— ÿmUÊ ¡ËflÊ¡ËflÿÊ— SflM§¬ÊÁŒôÊÊŸ¥ ¬˝Êåÿ ÁŸ¡Êà◊üÊhUÊŸ¥ ∑§⁄UÊÁÃ, ‚ ÁŸflʸáÊ¥
‹÷Ã ŸÍŸÁ◊Áà ªÊÕÊ‚Ê⁄U—–
•òÊŒ¥ ôÊÿ◊˜ó ‚êÿÄàfl¬Ífl¸∑¥§ ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ¥ ÷flÁÃ, ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊÊìÊ ◊ÈÁQ§— ßUÁÃ
“‚ê◊ûÊÊ•Ê ø⁄UáÊ¥, ø⁄UáÊÊ•Ê „UÊßU ÁáÊ√flÊáÊ¥” ßUÁà Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷ÎÃ (ªÊÕÊ-31) ©UQ§àflÊŒ˜– ÃìÊ ‚êÿÄàfl¥
√ÿfl„UÊ⁄UÁŸpÿÁÃ÷ŒŸ ÁmUÁfläÊ◊˜– ÃòÊ ¡ËflÊÁŒ¬ŒÊÕ¸üÊhUÊŸ¥ √ÿfl„UÊ⁄‚êÿ∑§àfl◊˜, •Êà◊üÊhUÊŸ¥
ÁŸpÿ‚êÿÄàfl◊˜ ßUÁà Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷ÎÃ (ªÊÕÊ-20) ¬˝ÊQ§◊˜–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (ÃSÿ ø ÁŸÿ◊Ÿ ÷flÁà ÁŸflʸáÊ◊˜)
©U‚ ‚êÿÇŒÎÁCU ∑§Ê ÁŸÿ◊×, •fl‡ÿ „UË ÁŸflʸáÊ ÿÊŸË ◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊÃË „ÒU– Á∑§‚ ∑§Ê ÿÊ
Á∑§‚ ÁSÕÁà ∑§Ê ¬˝Êåà ‚êÿÇŒÎÁCU ∑§Ê? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊Ê ⁄UÊøÃ) Á¡‚ ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊Ê
•ë¿UÊ ‹ªÃÊ „ÒU ÿÊ Á¡‚∑§Ë üÊhÊ (L§Áø) ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ¬⁄U „UÊÃË „ÒU, •ÕʸØ Á¡‚ “ÁŸpÿ
‚êÿÄàfl” „UÊÃ Ê „ÒU– ÄÿÊ ∑§⁄U∑§ ? ’ÃÊ ⁄U„U „ÒU¥ó (ÿ— ∑§◊ʸà◊Áfl÷ÊflSfl÷ÊflªÈáÊ¥ ÷ÊflŸ ÷ÊflÁÿàflÊ)
¡Ê ∑§◊¸ fl •Êà◊Ê, ßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§ Áfl÷Êfl¬Á⁄UáÊ◊Ÿ fl Sfl÷Êfl¬Á⁄UáÊ◊Ÿ •ÊÒ⁄U ©UŸ∑§ ªÈáÊ ÿÊŸË ‚Ê◊Êãÿ
fl Áfl‡Ê· ªÈáÊ ∑§Ë ÷Êfl¬Ífl¸∑§ ÷ÊflŸÊ ∑§⁄U∑§, •ÕʸØ ’Ê⁄Uê’Ê⁄U ©UŸ∑§Ê Áøãß-◊ŸŸ ∑§⁄U∑§– ¬„U‹
¡Ëfl fl ∑§◊¸ ÿÊ ¡Ëfl fl •¡Ëfl ∑§ SflM§¬ •ÊÁŒ ∑§Ê ôÊÊŸ ¬˝Êåà ∑§⁄U∑§ ÁŸ¡Êà◊Ê ◊¥ ¡Ê üÊhUÊŸ
∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U •fl‡ÿ „UË ÁŸflʸáÊ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ‚Ê⁄U „ÒU–
ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó ‚êÿÄàfl¬Ífl¸∑§ ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ ‚ ◊ÈÁQ§
„UÊÃË „ÒU ó∞‚Ê Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà (ªÊÕÊ-xv) ◊¥ “‚ê◊ûÊÊ•Ê ø⁄UáÊ¥, ø⁄UáÊÊ•Ê „UÊßU ÁáÊ√flÊáÊ¥” (‚êÿÄàfl
‚ øÊÁ⁄UòÊ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U øÊÁ⁄UòÊ ‚ ÁŸflʸáÊ ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU) ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– fl„U ‚êÿÄàfl ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U
∑§Ê „UÊÃÊ „ÒUó √ÿfl„UÊ⁄U‚êÿÄàfl fl ÁŸpÿ‚êÿÄàfl– fl„UÊ° ¡ËflÊÁŒ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ¡Ê üÊhUÊŸ „UÊÃÊ „ÒU,
fl„U “√ÿfl„UÊ⁄U‚êÿÄàfl” „ÒU •ÊÒ⁄U •Êà◊-üÊhUÊŸ “ÁŸpÿ‚êÿÄàfl” „ÒU ó∞‚Ê Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà (∑§Ë ªÊÕÊ-
wÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vwx) —— 915}

øÊÁ⁄UòÊ◊Á¬ ÁmUÁfläÊ¥ √ÿfl„UÊ⁄UÁŸpÿ÷ŒŸ– ‚◊SÂÊfllÁ∑˝§ÿÊèÿÊ Á„¥U‚ÊŸÎÃÊÁŒèÿÊ Áfl⁄UÁ×,

ÿmUÊ •‡ÊÈ÷ÁflÁŸflÎÁûÊ— ‡ÊÈ÷ ø ¬˝flÎÁûÊ— √ÿfl„UÊ⁄UøÊÁ⁄UòÊ¥ ∑§âÿÃ– SflÁS◊ãŸfl ôÊÊŸSfl÷Êfl ‡ÊÈhUÊà◊ÁŸ
ÁŸ⁄UãÃ⁄Uø⁄UáÊ¥ ÿûÊØ ÁŸpÿøÊÁ⁄UòÊ¥ ÷áÿÃ–
∞fl¥ ªÊÕÊÿÊ◊òÊ √ÿfl„UÊ⁄U‚êÿÄàfl¬Ífl∑¸ §¥ ÁŸpÿ‚êÿÄàfl¥ ÁŸM§Á¬Ã◊ÁSÖ ∑§◊ʸà◊Sfl÷ÊflÊÁŒ-
ôÊÊŸ¥ √ÿfl„UÊ⁄U‚êÿÄàfl◊˜, Ãà¬ÍÁfl¸∑§Ê ‡ÊÈhUÊà◊L§Áø⁄‘Ufl ÁŸpÿ‚êÿÄàfl¥ ÷flÃËÁà ‚ÍÁøÃ◊˜–
√ÿfl„UÊ⁄U‚êÿÄàfl¥ ÃûflôÊÊŸ◊Í‹∑§◊˜– Ãûfl¥ ø ¡ËflÊ¡ËflM§¬◊˜– •òÊ ªÊÕÊÿÊ¥ ∑§◊¸, •Êà◊Ê óßUàÿŸÿÊ—
‚¥∑§Ã— ∑Χ×, ÃòÊ ∑§◊¸ •¡Ëfl¬ÈŒ˜ª‹º˝√ÿÊà◊∑§ ∞fl–
©UQ§¥ ø ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ Õ (2/77)ó
∑§ê◊ûÊáʬʕÊÇªÊ π¥äÊÊ ¡ËflS‚ ¬Á⁄UáÊߥU ¬å¬Ê–
ªë¿¥UÁà ∑§ê◊÷Êfl¥ áÊ ŒÈ ÃÈ ¡ËfláÊ ¬Á⁄UáÊÁ◊ŒÊ––
¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚hUÿ
˜ ¬È Êÿª˝ãÕ˘Á¬ (‡‹Ê∑§-12) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
øÊÁ⁄UòÊ ÷Ë ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „UÊÃÊ „ÒUó √ÿfl„UÊ⁄UøÊÁ⁄UòÊ fl ÁŸpÿøÊÁ⁄UòÊ– ‚◊Sà ‚Êfll
(¬Ê¬) Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ •ÕʸØ Á„¥U‚Ê, •‚àÿ÷Ê·áÊ •ÊÁŒ ∑§Ë Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ‚ Áfl⁄Uà „UÊŸÊ ÿÊ •‡ÊÈ÷ ∑§ÊÿÊZ
‚ ÁŸflÎÁûÊ •ÊÒ⁄U ‡ÊÈ÷ ∑§ÊÿÊZ ◊¥ ¬˝flÎÁûÊ óÿ„U “√ÿfl„UÊ⁄UøÊÁ⁄UòÊ” ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– •¬ŸË „UË ôÊÊŸSfl÷Êfl
M§¬ ‡ÊÈhU •Êà◊Ê ◊¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U “ø⁄UáÊ” ¡Ê „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚ “ÁŸpÿøÊÁ⁄UòÊ” ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ßU‚ ªÊÕÊ ◊¥ √ÿfl„UÊ⁄U‚êÿÄàfl ¬Ífl¸∑§ ÁŸpÿ‚êÿÄàfl „UÊŸ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ
ªÿÊ „ÒU– ∑§◊¸ fl •Êà◊Ê ∑§ Sfl÷Êfl •ÊÁŒ ∑§Ê ôÊÊŸ “√ÿfl„UÊ⁄‚êÿÄàfl” „ÒU, ©U‚∑§ •ŸãÃ⁄U
‡ÊÈhUÊà◊Áfl·ÿ∑§ ¡Ê L§Áø „UÊÃË „ÒU, fl„UË “ÁŸpÿ-‚êÿÄàfl” „ÒU óÿ„U ÿ„UÊ° ‚ÍÁøà Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
√ÿfl„UÊ⁄‚êÿÄàfl ∑§Ê ◊Í‹ Ãûfl-ôÊÊŸ „ÒU– ¡Ëfl fl •¡Ëfl óÿ Ãûfl „Ò¥U– ßU‚ ªÊÕÊ ◊¥ ∑§◊¸ fl
•Êà◊Ê óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê ‚¥∑§Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßUŸ◊¥ ∑§◊¸ •¡Ëfl ¬ÈŒ˜ª‹ º˝√ÿ „UË „ÒU–
¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (w/||) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““∑§◊¸ M§¬ „UÊŸ ∑§ ÿÊÇÿ ¬ÈŒ˜ª‹-S∑§ãäÊ ¡Ëfl ∑§Ë ⁄Uʪ-mU·Êà◊∑§ ¬Á⁄UáÊÁà ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄U
Sflÿ¥ „UË ∑§◊¸ M§¬ ◊¥ ¬Á⁄UáÊÁà ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U– ¡Ëfl ©Uã„¥U ¬Á⁄UáÊà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ–””
¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜UÿȬÊÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-vw) ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
{916 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¡Ëfl∑Χå ¬Á⁄UáÊÊ◊¥ ÁŸÁ◊ûÊ◊ÊòÊ¥ ¬˝¬l ¬ÈŸ⁄Uãÿ–

Sflÿ◊fl ¬Á⁄UáÊ◊ãÃ˘òÊ ¬ÈŒ˜ª‹Ê— ∑§◊¸÷ÊflŸ––
∞fl¥ ¡ËflÊ¡ËflÁflôÊÊŸÊØ ‡ÊÈhUÊà◊¬Á⁄Uøÿ—, ÃÃp ◊Ê„UŸÊ‡ÊÊ ÷flÁÃ, ÃÃp ◊ÈÁQ§—– ©UQ¥§
ø øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ 37-38)
÷√fl¡áÊ’Ê„UáÊàÕ¥ Á¡áÊ◊Ǫ Á¡áÊfl⁄‘UÁ„¥U ¡„U ÷ÁáÊÿ¥–
áÊÊáÊ¥ áÊÊáÊ‚M§fl¥ •å¬ÊáÊ¥ Ã¥ ÁflÿÊáÊÁ„U––
¡ËflÊ¡ËflÁfl„UûÊË ¡Ê ¡ÊáÊßU ‚Ê „UflßU ‚ááÊÊáÊË–
⁄UÊÿÊÁŒŒÊ‚⁄UÁ„U•Ê Á¡áÊ‚Ê‚áÊ ◊ÊÄπ◊ǪÈÁûÊ––
¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ Õ (3/33) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
•Êª◊„UËáÊÊ ‚◊áÊÊ áÊflå¬ÊáÊ¥ ¬⁄U¥ ÁflÿÊáÊÊÁŒ–
•Áfl¡ÊáÊ¥ÃÊ •àÕ πflÁŒ ∑§ê◊ÊÁáÊ Á∑§äÊ Á÷ÄπÍ––

““¡Ëfl-∑Χà ¬Á⁄UáÊÊ◊ ÁŸÁ◊ûÊ◊ÊòÊ „UÊÃ „Ò¥U, Á¡Ÿ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄U •ãÿ (∑§◊¸¬˝ÊÿÊÇÿ) ¬ÈŒ˜ª‹
Sflÿ¥ ∑§◊¸ M§¬ ◊¥ ¬Á⁄UáÊà „UÊ ¡ÊÃ „ÒU¥–””
ßU‚ Ã⁄U„U, ¡Ëfl fl •¡Ëfl óßUŸ∑§ ôÊÊŸ ‚ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§Ê ¬Á⁄Uøÿ ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚‚
◊Ê„UŸÊ‡Ê „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Á»§⁄U ◊ÈÁQ§ „UÊÃË „ÒU– øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ x|-x}) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““÷√ÿ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ‚◊¤ÊÊŸ ∑§ Á‹∞ Á¡Ÿ-◊ʪ¸ ◊¥ Á¡Ÿãº˝ Œfl Ÿ ¡Ò‚Ê ∑§„UÊ „ÒU, flÒ‚Ê ôÊÊŸ
ÃÕÊ ôÊÊŸSflM§¬ •Êà◊Ê ∑§Ê „U ÷√ÿ! ÃÍ° •ë¿UË Ã⁄U„U ¡ÊŸ–””
““¡Ê ◊ŸÈcÿ ¡Ëfl fl •¡Ëfl ∑§Ê Áfl÷ʪ (•ãÃ⁄U) ¡ÊŸÃÊ „ÒU, fl„U ‚êÿÇôÊÊŸË „ÒU– ¡Ê
⁄Uʪ-mU· ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU, fl„U flËÃ⁄Uʪ Á¡Ÿ-‡ÊÊ‚Ÿ ◊¥ ◊ÊˇÊ◊ʪ˸ „ÒU ó∞‚Ê ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–””
¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (x/xx) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““•Êª◊ ‚ „UËŸ ◊ÈÁŸ Ÿ •Êà◊Ê ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Ÿ ¬⁄U (•Êà◊Ã⁄U) ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÒU–
ßU‚ Ã⁄U„U Sfl-¬⁄U ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸŸ flÊ‹Ê Á÷ˇÊÈ ∑§◊ÊZ ∑§Ê ˇÊÿ ∑Ò§‚ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ „ÒU?””
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vwx) —— 917}

ÃûflôÊÊŸ˘ÁäʪÃ, ÃûflÊŸÊ¥ ◊ŸÁ‚ ¬ÈŸ— ¬ÈŸÁpãߥ ÃŒ˜÷ÊflŸÊ flÊ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ©U¬ÿÊÁªÃÊ¥

fl„UÁÖ •Ã∞fl ÷Êfl¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ 112-113) ¬⁄UÊ◊ÎCU◊˜ó
÷ÊflÁ„U ¬…U◊¥ ÃìÊ¥ ÁflÁŒÿ¥ ÃÁŒÿ¥ ø©UàÕ ¬¥ø◊ÿ¥–
ÁÃ⁄UÿáÊ‚ÈhUÊ •å¬¥ •áÊÊßUÁáÊ„UáÊ¥ ÁÃflǪ„U⁄¥U––
¡Êfl áÊ ÷ÊflßU ÃìÊ¥ ¡Êfl áÊ Áø¥ÃßU Áø¥ÃáÊËÿÊߥU–
ÃÊfl áÊ ¬ÊflßU ¡ËflÊ ¡⁄U◊⁄UáÊÁflflÁîÊÿ¥ ΔUÊáÊ¥––
¬˝àÿ∑§º˝√ÿ¥ ªÈáʬÿʸÿÊà◊∑§◊˜– ªÈáÊÊp Sflº˝√ÿøÃÈCUÿʬˇÊÿÊ flSÃÈ-Sfl÷Êfl÷ÍÃÊ ∞fl–
ªÈáʪÈÁáÊŸÊp ∑§Õ¥ÁøŒ˜ ÷Œ—, ∑§Õ¥ÁøŒ÷Œp SÿÊmUÊÁŒŸÊ¥ ◊Ã– ∑§ÁÃÁøà‚Ê◊ÊãÿªÈáÊÊ—, ∑§ÁÃÁøìÊ
Áfl‡Ê·ªÈáÊÊ—– ¬ÿʸÿÊp ªÈáÊÊŸÊ¥ Áfl∑§Ê⁄UÊ—– Ã˘Á¬ Sfl÷Êfl¬ÿʸÿÊ—, Áfl÷Êfl¬ÿʸÿÊ— ßUÁà ÁmUÁfläÊÊ—–
ÃòÊ ¬⁄U-¬ŒÊÕ¸ÁŸÁ◊ûÊ∑§Ê— Áfl÷Êfl¬ÿʸÿÊ—– ∞fl¥ ¬˝∑§Ê⁄‘UáÊ •Êà◊º˝√ÿSÿ, ∑§◊¸◊Í‹÷ÍìȌ˜ª‹º˝√ÿSÿ
ø, ©U÷ÿÊ— ôÊÊŸ, ÃŒ˜÷ÊflŸÿÊ ø ÁŸpÿ‚êÿÄàfl¥ ÃÃp ÁŸflʸáÊÁ◊Áà ∑˝§◊Ê˘◊ÈòÊ ªÊÕÊÿÊ¥ ‚¥∑§ ÁÃ×–
ÃûflôÊÊŸ „UÊŸ ¬⁄U, ©UŸ ÃûflÊ¥ ∑§Ê ◊Ÿ ◊¥ ’Ê⁄U-’Ê⁄U Áøãß ÿÊ ©UŸ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ◊ÊˇÊ ◊¥
©U¬ÿÊªË „ÒU– ßU‚Á‹∞ ÷Êfl¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ vvw-vvx) ◊¥ ÿ„U ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““„U ◊ÈÁŸ! ◊Ÿ, fløŸ fl ‡Ê⁄UË⁄U ‚ ‡ÊÈhU „UÊ∑§⁄U ¬˝Õ◊ ¡Ëfl Ãûfl, ŒÍ‚⁄UÊ •¡Ëfl Ãûfl,
ÃË‚⁄UÊ •Êdfl Ãûfl, øÃÈÕ¸ ’ãäÊ Ãûfl, ¬Ê°øflÊ¥ ‚¥fl⁄U Ãûfl, ÃÕÊ •ŸÊÁŒÁŸäÊŸ •Êà◊ Ãûfl ∑§Ê,
(äÊ◊¸, •Õ¸ fl ∑§Ê◊ M§¬) ÁòÊflª¸ ∑§Ê „U⁄UŸ flÊ‹ ÁŸ¡¸⁄UÊ fl ◊ÊˇÊ Ãûfl ∑§Ê Áøãß ∑§⁄U–””
““¡’ Ã∑§ ÿ„U ¡Ëfl ÃûflÊ¥ ∑§Ë ÷ÊflŸÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, •ÊÒ⁄U ¡’ Ã∑§ ÁøãßÿÊÇÿ ÃûflÊ¥ ∑§Ê
Áøãß Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, Ã’ Ã∑§ fl„U ¡⁄UÊ◊⁄UáÊ ⁄UÁ„Uà SÕÊŸ “◊ÊˇÊ” ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ–””
¬˝àÿ∑§ º˝√ÿ ªÈáÊ-¬ÿʸÿÊà◊∑§ „UÊÃÊ „ÒU– ªÈáÊ Sflº˝√ÿøÃÈCUÿ (Sflº˝√ÿ, SflˇÊòÊ, Sfl∑§Ê‹ fl
Sfl÷Êfl) ∑§Ë •¬ˇÊÊ ‚ Sfl÷Êfl÷Íà „UË „UÊÃ „Ò¥U– ªÈáÊ fl ªÈáÊË ◊¥ ∑§Õ¥ÁøØ ÷Œ •ÊÒ⁄U ∑§Õ¥ÁøŒ˜ •÷Œ
÷Ë SÿÊmUÊÁŒÿÊ¥ ∑§Ë ◊ÊãÿÃÊ ◊¥ „ÒU– ªÈáÊÊ¥ ◊¥ ∑ȧ¿U ‚Ê◊Êãÿ ªÈáÊ „UÊÃ „Ò¥U ÃÊ ∑ȧ¿U Áfl‡Ê· ªÈáÊ– ªÈáÊÊ¥ ∑§
Áfl∑§Ê⁄U „UË ¬ÿʸÿ „UÊÃË „Ò¥U– fl ÷Ë ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë „UÊÃË „Ò¥Uó Sfl÷Êfl ¬ÿʸÿ •ÊÒ⁄U Áfl÷Êfl ¬ÿʸÿ–
ßUŸ◊¥ ¬⁄U-¬ŒÊÕ¸ ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ ‚ „UÊŸ flÊ‹ Áfl÷Êfl ¬ÿʸÿ „Ò¥U– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ •Êà◊-º˝√ÿ •ÊÒ⁄U “∑§◊¸”
∑§ ◊Í‹÷Íà ¬ÈŒ˜ª‹ º˝√ÿ óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê ôÊÊŸ „UÊŸ ¬⁄U, ©UŸ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ‚ “ÁŸpÿ ‚êÿÄàfl” •ÊÒ⁄U
ÃŒŸãÃ⁄U ÁŸflʸáÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåÃ, ÿ„U ∑˝§◊ „ÒU, Á¡‚∑§Ê ßU‚ ªÊÕÊ ◊¥ ‚¥∑§Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
{918 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Êà◊-¬ÈŒ˜ª‹º˝√ÿÿÊ— Sfl÷ÊflÁfl÷ÊflªÈáÊÊŸÊ¥ ‚Ê◊ÊãÿÃÿÊ ¬Á⁄UøÿÊ˘òÊ ¬˝SÃÍÿÃó

¡Ëflº˝√ÿ ‚Ê◊ÊãÿªÈáÊÊ—ó •ÁSÃàfl◊˜, flSÃÈàfl◊˜, º˝√ÿàfl◊˜, ¬˝◊ÿàfl◊˜, •ªÈL§‹ÉÊÈàfl◊˜,
¬˝Œ‡Êàfl◊˜, øßàfl◊˜, •◊ÍøàflÁ◊Áà •CUÊÒ ÷flÁãÖ ¬ÈŒ˜ª‹º˝√ÿ ø •ÁSÃàfl¥, flSÃÈàfl¥, º˝√ÿàfl¥
¬˝◊ÿàfl◊ªÈL§‹ÉÊÈàfl¥ ¬˝Œ‡Êàfl◊øßàfl¥ ◊ÍøàflÁ◊Áà •CUÊÒ ‚Ê◊ÊãÿªÈáÊÊ—– ôÊÊŸ¥, Œ‡Ê¸Ÿ¥, ‚Èπ¥, flËÿZ
øßàfl◊◊ÍøàflÁ◊Áà ·«˜U ¡ËflSÿ Áfl‡Ê·ªÈáÊÊ—– S¬‡Ê¸-⁄U‚-ªãäÊ-fláʸ-•øßàfl-◊ÍøàflÊÁŸ
¬ÈŒ˜ª‹º˝√ÿSÿ ·«˜U Áfl‡Ê·ªÈáÊÊ—– ¬˝àÿ∑§º˝√ÿSÿ Sfl÷Êfl¬ÿʸÿÊ— •ªÈL§‹ÉÊȪÈáÊ∑Χ÷«˜UªÈáÊ„UÊÁŸ-
flÎÁhUM§¬Ê mUÊŒ‡Ê ôÊÿÊ—– ¡ËflSÿ ŸÊ⁄U∑§ÊÁŒ¬ÿʸÿÊ Áfl÷Êfl¬ÿʸÿÊ—, ¬ÈŒª˜ ‹Sÿ ø S∑§ãäÊÊÁŒ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê
Áfl÷Êfl¬ÿʸÿÊ— ÷flÁãÖ
©UQ¥§ ø ÁŸÿ◊‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-15, 27-28)ó
áÊ⁄UáÊÊ⁄UÿÁÃÁ⁄Uÿ‚È⁄UÊ ¬îÊÊÿÊ Ã Áfl÷ÊflÁ◊ÁŒ ÷Ááʌʖ
∑§ê◊Ê¬ÊÁäÊÁflflÁîÊÿ¬îÊÊÿÊ Ã ‚„UÊflÁ◊ÁŒ ÷Ááʌʖ–

•Êà◊Ê fl ¬ÈŒ˜ª‹ º˝√ÿ ∑§ Sfl÷Êfl, Áfl÷Êfl ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ‚Ê◊Êãÿ ¬Á⁄Uøÿ ÿ„UÊ° ¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ
¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó
¡Ëfl º˝√ÿ ◊¥ ‚Ê◊Êãÿ ªÈáÊó •ÁSÃàfl, flSÃÈàfl, º˝√ÿàfl, ¬˝◊ÿàfl, •ªÈL§‹ÉÊÈàfl, ¬˝Œ‡Êûfl,
øßàfl fl •◊Íøàfl óÿ •ÊΔU „UÊÃ „Ò¥U– ¬ÈŒ˜ª‹ º˝√ÿ ◊¥ •ÁSÃàfl, flSÃÈàfl, º˝√ÿàfl, ¬˝◊ÿàfl,
•ªÈL§‹ÉÊÈàfl, ¬˝Œ‡Êflûfl, •øßàfl fl ◊Íøàfl óÿ •ÊΔU ‚Ê◊Êãÿ ªÈáÊ „UÊÃ „Ò¥U– ôÊÊŸ, Œ‡Ê¸Ÿ, ‚Èπ,
flËÿ¸, øßÃÊ, •◊ÍøÃÊ óÿ ¡Ëfl ∑§ ¿U— Áfl‡Ê· ªÈáÊ „Ò¥U– S¬‡Ê¸, ⁄U‚, ªãäÊ, fláʸ, •øßàfl,
◊Íøàfl óÿ ¬ÈŒ˜ª‹ º˝√ÿ ∑§ ¿U— Áfl‡Ê· ªÈáÊ „UÊÃ „Ò¥U– •ªÈL§‹ÉÊȪÈáÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „UÊŸ flÊ‹Ë ·«˜UªÈáÊ-
„UÊÁŸ fl ·«˜UªÈáÊflÎÁhU óÿ ’Ê⁄U„U Sfl÷Êfl¬ÿʸÿ¥ ¬˝àÿ∑§ º˝√ÿ ∑§ „UÊÃË „Ò¥U– ¡Ëfl ∑§ ŸÊ⁄U∑§ •ÊÁŒ
¬ÿʸÿ¥ “Áfl÷Êfl¬ÿʸÿ¥” „Ò¥U– ¬ÈŒ˜ª‹ ∑§ S∑§ãäÊ •ÊÁŒ ¬Á⁄UáÊÊ◊ “Áfl÷Êfl ¬ÿʸÿ¥” „UÊÃË „Ò¥U–
ÁŸÿ◊‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vz, w|-w}) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““◊ŸÈcÿ, ŸÊ⁄U∑§, ÁÃÿ¸@ fl Œfl óßUã„¥U •Êà◊Ê ÿÊ ¡Ëfl ∑§Ë “Áfl÷Êfl ¬ÿʸÿ” ∑§„UË ªß¸U „ÒU–
ÃÕÊ ∑§◊¸ M§¬ ©U¬ÊÁäÊ ‚ ⁄UÁ„Uà •Êà◊Ê ∑§Ë ¡Ê ¬ÿʸÿ¥ „Ò¥U, fl “Sfl÷Êfl ¬ÿʸÿ¥” ∑§„UË ªß¸U „Ò¥U–””
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vwx) —— 919}

∞ÿ⁄U‚M§flª¥äÊ¥ ŒÊ »§Ê‚¥ Ã¥ „Ufl ‚„UÊflªÈáÊ¥–

Áfl„UÊflªÈáÊÁ◊ÁŒ ÷ÁáÊŒ¥ Á¡áÊ‚◊ÿ ‚√fl¬ÿ«UûÊ¥––
•ááÊÁáÊ⁄UÊflÄπÊ ¡Ê ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê ‚Ê ‚„UÊfl¬îÊÊÿÊ–
π¥äÊ‚M§fláÊ ¬ÈáÊÊ ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê ‚Ê Áfl„UÊfl¬îÊÊÿÊ––
ÁflSÃ⁄USÃÈ •Ê‹Ê¬¬hUÁê˝ãÕÊÁŒèÿÊ˘flªãÃ√ÿ—–
∞fl¥ Sfl÷ÊflÁfl÷ÊflÊÁŒôÊÊŸŸ ◊È◊ÈˇÊÊ— Áfl÷ÊflÁSÕÁÃ¥ ¬Á⁄Uàÿíÿ Sfl÷ÊflÁSÕàÿÒ üÊhUÊ ¡ÊªÁø
∞fl, ÃÃp ÁŸÁfl¸∑§À¬‡ÊÈhUÊà◊ÁSâÊÁì˝ÊåàÿÒ ø ¬˝ÿÊ‚ ‚◊Èà‚Ê„UÊ flh¸UÃ, ∞fl¥ ∑˝§◊‡ÊÊ ◊ÊˇÊ◊ʪ˘¸ ª˝‚⁄UÃÊ¥
¬˝Êåÿ ◊ÊˇÊ¥ ¡Ëfl— ¬˝Ê¬AÊÁÖ
ßUàÿfl¥ ‚êÿªfl’Èh˜Uÿ „U ÷√ÿ! ŒÎ…UÁŸŒÊ¸·‚êÿÄàfl¥ ‚◊ÊÁüÊàÿ ◊ÊˇÊ¬˝ÊåàÿÒ ¬˝ÿÁÃÃ√ÿÁ◊ÁÃ
ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

““∞∑§ ⁄U‚, ∞∑§ M§¬, ∞∑§ ªãäÊ ∞fl¥ ŒÊ S¬‡ÊÊZ (‡ÊËÃ-©UcáÊ ÿÊ ÁSŸÇäÊ-M§ˇÊ) ‚ ÿÈQ§ ¡Ê
¬ÈŒ˜ª‹-¬⁄U◊ÊáÊÈ „ÒU, fl„U Sfl÷Êfl ªÈáÊ flÊ‹Ê „ÒU •ÊÒ⁄U m˜UÿáÊÈ∑§ •ÊÁŒ S∑§ãäÊ Œ‡ÊÊ ◊¥ •Ÿ∑§ ⁄U‚,
•Ÿ∑§ M§¬, •Ÿ∑§ ªãäÊ fl •Ÿ∑§ S¬‡Ê¸ flÊ‹Ê ¡Ê ¬⁄U◊ÊáÊÈ „ÒU, fl„U Á¡Ÿ-‡ÊÊ‚Ÿ ◊¥ Áfl÷Êfl¬ÿʸÿ
flÊ‹Ê ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–””
““¡Ê •ãÿ-ÁŸ⁄U¬ˇÊ ¬Á⁄UáÊÊ◊ „ÒU, fl„U Sfl÷Êfl ¬ÿʸÿ „ÒU •ÊÒ⁄U S∑§ãäÊ M§¬ ‚ ¡Ê ¬Á⁄UáÊÊ◊
„ÒU, fl„U Áfl÷Êfl¬ÿʸÿ „ÒU–”
ßU‚ Áfl·ÿ ◊¥ ÁflSÃÊ⁄U ‚ “•Ê‹Ê¬¬hUÁÔ •ÊÁŒ ª˝ãÕÊ¥ ‚ ¡ÊŸÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, Sfl÷Êfl fl Áfl÷Êfl ‚ê’ãäÊË ôÊÊŸ ‚ Áfl÷ÊflÁSÕÁà ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U Sfl÷Êfl ◊¥
ÁSÕÁà „UÊŸ ∑§Ë üÊhUÊ ◊È◊ÈˇÊÈ ◊¥ ¡ªÃË „UË „ÒU, »§‹SflM§¬ ÁŸÁfl¸∑§À¬ ‡ÊÈhUÊà◊-ÁSÕÁà ∑§Ë ¬˝ÊÁåÃ
•ÊÒ⁄U ¬˝ÿÊ‚ ∑§⁄UŸ ◊¥ ©Uà‚Ê„U ’…U∏ÃÊ „ÒU, ßU‚ Ã⁄U„U ∑˝§◊‡Ê— ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ •ª˝‚⁄U „UÊÃ „ÈU∞ ¡Ëfl ◊ÊˇÊ
∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄U ‹ÃÊ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „U ÷√ÿ! •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U ŒÎ…∏U fl ÁŸŒÊ̧· ‚êÿÄàfl ∑§Ê •ÊüÊÿáÊ ∑§⁄U
◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÃÈ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ „UÊŸÊ øÊÁ„U∞ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
{920 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚ê¬˝ÁÃ, ÃûflôÊÊŸË ◊ÈQ§Ê ÷flÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ¬ÈŸ⁄UÁ¬ ©UǪʄUÊ¿UãŒÊ◊Êäÿ◊Ÿ ¬˝ÁìʌÿÁãÃó

◊Í‹ÈûÊL§ûÊL§ûÊ⁄UŒ√flÊŒÊ ÷Êfl∑§ê◊ŒÊ ◊ÈÄ∑§Ê–
•Ê‚fl’¥äÊ‚¥fl⁄UÁáÊîÊ⁄U ¡ÊáÊÁŒ Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ––124––
¿UÊÿÊó ◊Í‹ÊûÊ⁄UÊû Ê⁄UÊû Ê⁄Uº√˝ ÿÃÊ ÷Êfl∑§◊¸ÃÊ ◊ÈQ§—–
•Êdfl’ãäÊ-‚¥fl⁄U-ÁŸ¡¸⁄UÊ— ¡ÊŸÊÁà Á∑§ê’„ÈUŸÊ––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– ¬ÍflS¸ ÿÊ¥ ªÊÕÊÿÊ¥ ¡ËflÊ¡ËflôÊÊŸŸ ‡ÊÈhUÊà◊L§Áø—,
ÃÃp ÁŸflʸáʬ˝ÊÁåÃÁ⁄UÁà flÁáʸÃ◊˜– ‚ê¬˝Áà •ÊdflÊÁŒ¬ŒÊÕʸŸÊ¥ ôÊÊŸŸ ‚êÿÇôÊÊÁŸŸÊ ◊ÈÁQ§÷¸flÃËÁÃ
ÁŸM§åÿÃ– (Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ) Á∑§◊ÁäÊ∑¥§ ’˝◊Í —, ‚¥ˇÊ¬á Ê ∞flÊ¬‚¥ÁOUÿÃó (•Ê‚fl-’¥äÊ-‚¥fl⁄U-ÁáÊîÊ⁄U ¡ÊáÊÁŒ)
ÿ— •Êdfl-’ãäÊ-‚¥fl⁄U-ÁŸ¡¸⁄UʬŒÊÕʸŸ˜ ¡ÊŸÊÁÃ, ‚ ∑§Ê ÷flÁÃ? (◊ÈÄ∑§Ê) ‚ ◊ÈQ§Ê ¡ÊÿÃ– ∑§S◊ÊØ
◊ÈQ§—? ©UëÿÃó (◊Í‹ûÈ ÊL§ûÊL§ûÊ⁄UŒ√flÊŒÊ ÷Êfl∑§ê◊ŒÊ) ◊Í‹-©UûÊ⁄U-©UûÊ⁄UÊû Ê⁄U-º˝√ÿ∑§◊¸ÃÊ ÷Êfl∑§◊¸Ãp
◊ÈQ§Ê ÷flÁÖ º˝√ÿ∑§◊¸áÊÊ¥ ◊Í‹¬˝∑§Î Ãÿ—, ©UûÊ⁄U¬∑˝ §Î Ãÿ—, ©UûÊ⁄UÊû Ê⁄U¬∑˝ §Î Ãÿp ÷flÁãÃ, ∞fl¥ ‚fl¸¬∑˝ §Î ÁÂÁ„UÃ—Ò ,
ÃÒ— ‚◊SÃ- º˝√ÿ∑§◊¸Á÷—, ÃÕÊ ÷Êfl∑§◊¸Á÷p ‚ ◊ÈQ§Ê ¡ÊÿÃ óßUàÿÕ¸—–

•’, ÃûflôÊÊŸË ◊ÈQ§ „UÊÃ Ê „ÒUó ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ¬ÈŸ— ©UǪʄUÊ ¿U㌠‚ ÁŸM§Á¬Ã ∑§⁄U ⁄U„U „ÒU¥ó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê •Êdfl, ’ãäÊ , ‚¥fl⁄U fl ÁŸ¡¸⁄UÊ ÃûflÊ¥ ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÒU, fl„U ∑§◊ÊZ
∑§Ë ◊Í‹ ¬˝∑ΧÁÃÿÊ°, ©UûÊ⁄U ¬˝∑ΧÁÃÿÊ°, ©UûÊ⁄UÊûÊ⁄U º˝√ÿ∑§◊¸ fl ÷Êfl∑§◊¸ óßUŸ‚ ◊ÈQ§ „UÊÃÊ „ÒU
(◊ÈÁQ§ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÿÊ Sflÿ¥ ∑§Ê “‡ÊÈhU” ◊ÈQ§ ‚◊¤ÊÃÊ „ÒU)–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– ¬Ífl¸ ∑§Ë ªÊÕÊ (‚¥. vwx) ◊¥ ÿ„U
∑§„UÊ ªÿÊ ÕÊ Á∑§ ¡Ëfl fl •¡Ëfl (∑§◊¸) ∑§ ôÊÊŸ ‚ ‡ÊÈhUÊà◊Áfl·ÿ∑§ L§Áø „UÊÃË „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚‚
ÁŸflʸáÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊÃË „ÒU– •’ (ßU‚ ªÊÕÊ ◊¥) •Êdfl •ÊÁŒ ¬ŒÊÕÊZ ∑§ ôÊÊŸ ‚ ‚êÿÇôÊÊŸË ∑§Ê
◊ÈÁQ§ „UÊÃË „ÒU óÿ„U ’ÃÊÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU– (Á∑¥§ ’„ÈUŸÊ) •ÊÒ⁄U •ÁäÊ∑§ ÄÿÊ ∑§„¥U? ‚¥ˇÊ¬ ◊¥ „UË
©U¬‚¥„UÊ⁄U ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó (•Êdfl-’ãäÊ-‚¥fl⁄U-ÁŸ¡¸⁄UÊ— ¡ÊŸÊÁÃ) ¡Ê ◊ŸÈcÿ •Êdfl, ’¥äÊ, ‚¥fl⁄U,
ÁŸ¡¸⁄UÊ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÒU, fl„U ÄÿÊ „UÊÃÊ „ÒU? (◊ÈQ§—) fl„U ◊ÈQ§ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– Á∑§‚‚ ◊ÈQ§ „UÊ
¡ÊÃÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „ÒU¥ó (◊Í‹ÊûÊ⁄UÊûÊ⁄UÊûÊ⁄Uº˝√ÿ× ÷Êfl∑§◊¸Ã—) ◊Í‹¬˝∑§Î ÁÃ, ©UûÊ⁄U¬∑˝ §Î ÁÃ, ©UûÊ⁄UÊû Ê⁄U
¬˝∑§Î Áà flÊ‹ º˝√ÿ∑§◊ÊZ ‚ ÃÕÊ ÷Êfl∑§◊ÊZ ‚ ◊ÈQ§ „UÊÃ Ê „ÒU– º˝√ÿ∑§◊ÊZ ∑§Ë ◊Í‹ ¬˝∑§Î ÁÃÿÊ°, ©UûÊ⁄U¬∑˝ §Î ÁÃÿÊ°
∞fl¥ ©UûÊ⁄UÊûÊ⁄U-¬˝∑ΧÁÃÿÊ° ÷Ë „UÊÃË „ÒU¥, ßU‚ Ã⁄U„U ‚◊Sà ¬˝∑ΧÁÃÿÊ¥ ‚ ÿÈQ§ ©UŸ ‚◊Sà º˝√ÿ∑§◊ÊZ ‚
ÃÕÊ ÷Êfl∑§◊ÊZ ‚ fl„U (‚êÿÇôÊÊŸË) ◊ÈQ§ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU óÿ„U •Õ¸ „ÒU–
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vwy) —— 921}

•òÊÊÿ¥ Áfl‡Ê·—ó ∑§◊¸’ãäÊ— ¬˝∑ΧÁÃ-ÁSÕÁÃ-¬˝Œ‡Ê-•ŸÈ÷ʪ’ãäÊÁÃ÷ŒÒpÃÈäÊʸ– ÃòÊ

¬˝∑ΧÁÃ’ãäÊÊ ◊Í‹ÊûÊ⁄U÷ŒŸ ÁmUÁfläÊ— óßUÁà ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ (8/3), Ã^UUË∑§ÊÿÊ¥ ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ (8/3/11)
ø ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜– ÃòÊ ◊Í‹¬˝∑ΧÃÿÊ˘CUÊÒ-ôÊÊŸÊfl⁄UáÊËÿ◊˜, Œ‡Ê¸ŸÊfl⁄UáÊËÿ◊˜, flŒŸËÿ◊˜, ◊Ê„UŸËÿ◊˜,
•ÊÿÈ—, ŸÊ◊, ªÊòÊ◊˜, •ãÃ⁄UÊÿ— óßUÁÖ ∞Ã·Ê◊ÈûÊ⁄U¬∑˝ §Î Ãÿ— •CUøàflÊÁ⁄¥U‡ÊŒÈûÊ⁄U‡ÊÂ¥Åÿ∑§Ê ÷flÁãÖ
©UûÊ⁄UÊûÊ⁄-¬˝∑ΧÃÿÊ˘‚¥ÅÿÊËÊ∑§¬˝Á◊ÃÊ ôÊÿÊ—–
©UQ¥§ ø ªÊê◊≈U‚Ê⁄ª˝ãÕ (∑§◊¸∑§Êá«U, ªÊÕÊ-|)ó
Ã¥ ¬ÈáÊ •_UÁfl„¥U flÊ •«UŒÊ‹‚ÿ¥ •‚¥π‹Êª¥ flÊ–
ÃÊáÊ¥ ¬ÈáÊ ÉÊÊÁŒ ÁûÊ •ÉÊÊÁŒÁûÊ ÿ „UÊ¥Áà ‚ááÊÊ•Ê––
¬@ÊäÿÊÿ˪˝ãÕ (2/997) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
©UûÊ⁄UÊûÊ⁄U÷ŒÒp ‹Ê∑§Ê‚¥ÅÿÊÃ◊ÊòÊ∑§◊˜–
‡ÊÁQ§ÃÊ˘ŸãÂ¥ôÊ¥ ø ‚fl¸∑§◊¸∑§Œê’∑§◊˜––

ÿ„UÊ° ÿ„U Áfl‡Ê· ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó ∑§◊¸’ãäÊ ¬˝∑ΧÁÃ’ãäÊ, ÁSÕÁÃ’ãäÊ, ¬˝Œ‡Ê’ãäÊ fl •ŸÈ÷ʪ’ãäÊ
óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U øÊ⁄U ÷ŒÊ¥ flÊ‹Ê „ÒU– ßUŸ◊¥ ¬˝∑§Î ÁÃ’ãäÊ ∑§ ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U „ÒU¥ó ◊Í‹¬˝∑§Î ÁÃ’ãäÊ fl ©UûÊ⁄U¬∑˝ §Î ÁÃ’ãäÊ
óÿ„U ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ (}/x) ◊¥ •ÊÒ⁄U ©U‚∑§Ë ≈UË∑§Ê ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ (}/x/vv) ◊¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ
„ÒU– ßUŸ◊¥ ◊Í‹¬˝∑§Î ÁÃÿÊ° •ÊΔU „ÒU¥ó ôÊÊŸÊfl⁄UáÊËÿ, Œ‡Ê¸ŸÊfl⁄UáÊËÿ, flŒŸËÿ, ◊Ê„UŸËÿ, •ÊÿÈ, ŸÊ◊, ªÊòÊ
fl •ãÃ⁄UÊÿ– ßUŸ∑§Ë ©UûÊ⁄U¬∑˝ §Î ÁÃÿÊ¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ ∞∑§ ‚ÊÒ •«UÃ∏ Ê‹Ë‚ (vy}) „ÒU¥– ©UûÊ⁄UÊû Ê⁄U ¬˝∑§Î ÁÃÿÊ°
•‚¥ÅÿÊà ‹Ê∑§ ¬˝◊ÊáÊ „UÊÃ Ë „ÒU–¥
ªÊê◊≈U‚Ê⁄U ª˝ãÕ (∑§◊¸∑§Êá«U, ªÊÕÊ-|) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““fl„U ‚Ê◊Êãÿ ∑§◊¸ •ÊΔU ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „ÒU •ÕflÊ ∞∑§ ‚ÊÒ •«∏UÃÊ‹Ë‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „ÒU •ÕflÊ
•‚¥ÅÿÊà ‹Ê∑§ ¬˝◊ÊáÊ „ÒU– ©UŸ •ÊΔU ¬˝∑§Ê⁄U •ÊÁŒ M§¬ ∑§◊ÊZ ∑§Ë ¬ÎÕ∑˜§-¬ÎÕ∑˜§ ÉÊÊÃË •ÊÒ⁄U •ÉÊÊÃË
‚¥ôÊÊ „ÒU–””
¬@ÊäÿÊÿË ª˝ãÕ (w/~~|) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““©UûÊ⁄UÊûÊ⁄U ÷ŒÊ¥ ∑§Ë •¬ˇÊÊ ‚ ∑§◊¸ •‚¥ÅÿÊà ‹Ê∑§ ¬˝◊ÊáÊ „Ò¥U– ÃÕÊ •¬Ÿ •Áfl÷ʪ
¬˝ÁÃë¿UŒÊ¥ ∑§Ë ‡ÊÁQ§ ∑§Ë •¬ˇÊÊ ‚ ‚ê¬Íáʸ ∑§◊ÊZ ∑§Ê ‚◊Í„U •Ÿãà „Ò–””
{922 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃòÊ ôÊÊŸÊfl⁄UáÊËÿSÿ ◊Í‹¬˝∑ΧÃ— ©UûÊ⁄U¬˝∑ΧÃÿ— ¬@, Œ‡Ê¸ŸÊfl⁄UáÊËÿSÿ Ÿfl, flŒŸËÿSÿ

mU, ◊Ê„UŸËÿSÿ •CUÊÁfl¥‡ÊÁ×, •ÊÿÈ—∑§◊¸áÊpÃd—, ŸÊ◊∑§◊¸áÊ— ÁòÊŸflÁÂ¥Åÿ∑§Ê— (©UŒÿªÃ÷Œ-
ÁflflˇÊÿÊ), ªÊòÊ∑§◊¸áÊ— mU, •ãÃ⁄UÊÿ∑§◊¸áÊp ¬@ óßUÁà ‚¥„Uàÿ •CUøàflÊÁ⁄U¥‡ÊŒÈûÊ⁄U‡ÊÂ¥Åÿ∑§Ê—
(148) ©UûÊ⁄U¬˝∑ΧÃÿÊ ÁflôÊÿÊ—– ©UûÊ⁄UÊûÊ⁄U¬˝∑ΧÃÿÊ ◊ÁÃôÊÊŸÊŒÿÊ˘‚¥ÅÿÊÃÊ ÷flÁãÖ ⁄UÊ¡flÊÁø∑§
(8/13/3) ÃÈ ôÊÊŸÊfl⁄UáÊʌ˟Ê◊ÈûÊ⁄U¬˝∑ΧÃÿ— ‚¥ÅÿÿÊ—, •‚¥ÅÿÿÊp, ÃÕÊ ŸÊ◊∑§◊¸áÊp •‚¥ÅÿÿÊ
©UûÊ⁄U¬˝∑ΧÃÿ— ¬˝ÊQ§Ê—– ÁflSÃ⁄USÃÈ ªÊê◊≈U‚Ê⁄Uª˝ãÕÊØ (∑§◊¸∑§Êá«U, ªÊÕÊ-7, 36-38) ÁflôÊÿ—–
◊Í‹ÊûÊ⁄U¬˝∑ΧÁÂÁ„UÃÊÁŸ ¬ÊÒŒ˜ªÁ‹∑§∑§◊¸flª¸áÊʺ˝√ÿÊÁáÊ ∞fl º˝√ÿ∑§◊ʸÁáÊ– ÷Êfl∑§◊ʸÁáÊ
ÃÈ º˝√ÿ∑§◊¸ÁŸÁ◊ûÊ∑§Ê •Êà◊ËÿÁfl÷Êfl¬Á⁄UáÊÊ◊Ê— ⁄UʪmU·ÊŒÿ—– ÿmUÊ º˝√ÿ∑§◊¸ÁŸÁ„UÃÊ ‡ÊÁQ§⁄‘Ufl
÷Êfl∑§◊¸–
©UQ¥§ ø ªÊê◊≈U‚Ê⁄Uª˝ãÕ (∑§◊¸∑§Êá«U, ªÊÕÊ-6)ó
∑§ê◊ûÊáÊáÊ ∞Ä∑¥§ Œ√fl¥ ÷ÊflÊÁûÊ „UÊÁŒ ŒÈÁfl„¥U ÃÈ–
¬ÊǪ‹Á¬¥«UÊU Œ√fl¥ ÃS‚ûÊË ÷Êfl∑§ê◊¥ ÃÈU––
ÿ„UÊ° ôÊÊŸÊfl⁄UáÊËÿ ◊Í‹¬˝∑ΧÁà ∑§Ë ©UûÊ⁄U¬˝∑ΧÁÃÿÊ° ¬Ê°ø „Ò¥U, Œ‡Ê¸ŸÊfl⁄UáÊËÿ ∑§Ë ŸÊÒ, flŒŸËÿ
∑§Ë ŒÊ, ◊Ê„UŸËÿ ∑§Ë •U_UÊ߸U‚, •ÊÿÈ∑§◊¸ ∑§Ë øÊ⁄U, ŸÊ◊∑§◊¸ ∑§Ë ÁÃ⁄UÊŸfl (©UŒÿªÃ ÷ŒÁflflˇÊÊ
‚), ªÊòÊ ∑§◊¸ ∑§Ë ŒÊ, •ãÃ⁄UÊÿ∑§◊¸ ∑§Ë ¬Ê°ø óÿ ‚’ Á◊‹Ê∑§⁄U ∑ȧ‹ ©UûÊ⁄U¬˝∑ΧÁÃÿÊ° ∞∑§ ‚ÊÒ
•«∏ÃÊ‹Ë‚ (vy}) ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– ©UûÊ⁄UÊûÊ⁄U ¬˝∑§ÎÁÃÿÊ° ◊ÁÃôÊÊŸ •ÊÁŒ •‚¥ÅÿÊà ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë „Ò¥U–
⁄UÊ¡flÊÁø∑§ (}/vx/x) ◊¥ ôÊÊŸÊfl⁄UáÊËÿ ∑§◊¸ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊà fl •‚¥ÅÿÊà ÃÕÊ ŸÊ◊ ∑§◊¸ ∑§Ë •‚¥ÅÿÊÃ
©UûÊ⁄U ¬˝∑ΧÁÃÿÊ¥ ∑§Ê ÷Ë ÁŸM§¬áÊ ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU– ÁflSÃÊ⁄U ‚ ¡ÊŸŸÊ „UÊ ÃÊ ªÊê◊≈U‚Ê⁄U ª˝ãÕ (
∑§◊¸∑§Êá«U ªÊÕÊ |,x{-x}) ‚ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–
(©UQ§) ◊Í‹ fl ©UûÊ⁄U ¬˝∑ΧÁÃÿÊ¥ ‚Á„Uà ¬ÊÒŒ˜ªÁ‹∑§ ∑§◊¸flª¸áÊÊ ∑§ º˝√ÿ „UË “º˝√ÿ∑§◊¸” „UÊÃ
„Ò¥U– ÷Êfl∑§◊¸ ÃÊ ⁄Uʪ, mU· •ÊÁŒ „Ò¥U ¡Ê º˝√ÿ∑§◊ÊZ ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ ‚ „UÊŸ flÊ‹ •Êà◊Ëÿ Áfl÷Êfl ¬Á⁄UáÊÊ◊
„UÊÃ „Ò¥U– ÿÊ º˝√ÿ∑§◊ÊZ ◊¥ ÁŸÁ„Uà ‡ÊÁQ§ „UË ÷Êfl∑§◊¸ „ÒU–
ªÊê◊≈U‚Ê⁄U ª˝ãÕ (∑§◊¸∑§Êá«U, ªÊÕÊ-{) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““∑§◊¸àfl ∑§Ë ŒÎÁCU ‚ ‚Ê◊Êãÿ ∑§◊¸ ∞∑§ „ÒU– º˝√ÿ fl ÷Êfl ∑§ ÷Œ ‚ fl„U ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „ÒU–
º˝√ÿ∑§◊¸ ¬ÈŒª˜ ‹-Á¬á«U „UÊÃ Ê „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚ Á¬á«U ◊¥ ⁄U„UŸ flÊ‹Ë »§‹ ŒŸ ∑§Ë ‡ÊÁQ§ “÷Êfl∑§◊¸” „ÒU–””
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vwy) —— 923}

•Êåì⁄UˡÊʪ˝ãÕ (‡‹Ê∑§ 113-114) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó

º˝√ÿ∑§◊ʸÁáÊ ¡ËflSÿ ¬ÈŒ˜ª‹Êà◊ÊãÿŸ∑§äÊÊ–
÷Êfl∑§◊ʸÁáÊ øÒÃãÿÁflflûÊʸà◊ÁŸ ÷ÊÁãà ŸÈ—–
∑˝§ÊäÊÊŒËÁŸ SflfllÊÁŸ ∑§Õ¥ÁøÁëøŒ÷ŒÃ—––
•ÊdflÊÁŒôÊÊŸŸ ôÊÊŸË Áfl·ÿÁfl⁄UQ§Ê ÷flÁÃ, ÃÃp ◊ÈÁQ§—– •Áª˝◊ªÊÕÊÿÊ¥ Áfl·ÿÁfl⁄UQ§Sÿ
◊ÈÁQ§— ßUÁà Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ flˇÿÁÖ •ÊdflÊÁŒôÊÊŸŸ ∑§Õ¥ Áfl·ÿÁfl⁄UÁQ§— óßUÁà Áfl·ÿ
‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ 71-72) S¬CUË∑ΧÃ◊˜ó
¡ßUÿÊ ßU◊áÊ ¡ËfláÊ •å¬áÊÊ •Ê‚flÊáÊ ÿ ÄUfl–
áÊÊŒ¥ „U Ê  Á Œ Áfl‚ ‚ ¥ à ⁄¥ U ÃÈ U ÃßU ÿ Ê áÊ ’¥ ä ÊÊ ‚ – –
áÊÊŒÍáÊ •Ê‚flÊáÊ¥ •‚ÈÁøûÊ¥ ø Áflfl⁄UËÿ÷Êfl¥ ø–
ŒÈÄπS‚ ∑§Ê⁄UáÊ¥ Áà ÿ ÃŒÊ ÁáÊÿÁûÊ¥ ∑ȧáÊÁŒ ¡ËflÊ––

•ÊøÊÿ¸ ÁfllÊŸÁãŒ-∑Χà •Êåì⁄UˡÊÊ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§ vvx-vvy) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ëfl ∑§ ¡Ê Œ˝√ÿ∑§◊¸ „Ò¥U, fl ¬ÈŒ˜ª‹Êà◊∑§ „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U •Ÿ∑§ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ „UÊÃ „Ò¥U–””
““ÃÕÊ ¡Ê ÷Êfl∑§◊¸ „Ò¥U, fl •Êà◊Ê ∑§ øÒÃãÿ ¬Á⁄UáÊÊ◊Êà◊∑§ „ÒU¥, ÄÿÊ¥Á∑§ •Êà◊Ê ‚ ∑§Õ¥ÁøØ
•Á÷㟠M§¬ ‚ Sflfll ¬˝ÃËà „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U fl ∑˝§ÊäÊ •ÊÁŒ M§¬ „Ò¥U–””
•Êdfl •ÊÁŒ ∑§Ê ôÊÊŸ „UÊŸ ¬⁄U ôÊÊŸË Áfl·ÿÁfl⁄UQ§ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚‚ ◊ÈÁQ§ „UÊÃË „ÒU–
•Áª˝◊ ªÊÕÊ ◊¥ (‚¥. vwz) Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ÿ„U ’ÃÊŸ flÊ‹ „Ò¥U Á∑§ Áfl·ÿÊ¥ ‚ Áfl⁄UQ§ ¬˝ÊáÊË ∑§Ë
◊ÈÁQ§ „UÊÃË „ÒU– •Êdfl •ÊÁŒ ∑§ ôÊÊŸ ‚ Áfl·ÿ-Áfl⁄UÁQ§ ∑Ò§‚ „UÊÃË „ÒU óßU‚ Áfl·ÿ ◊¥ ‚◊ÿ‚Ê⁄U
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ |v-|w) ◊¥ S¬CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚ ‚◊ÿ ßU‚ ¡Ëfl ∑§Ê •Êà◊Ê ÃÕÊ •Êdfl ∑§Ê Áfl‡Ê· •ãÃ⁄U ôÊÊà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë
‚◊ÿ ©U‚∑§ ’ãäÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–””
““•ÊdflÊ¥ ∑§Ë •‡ÊÈÁøÃÊ fl Áfl¬⁄UËà Sfl÷Êfl ∑§Ê ¡ÊŸ∑§⁄U, ÃÕÊ “ÿ ŒÈ—π ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „Ò¥U”
∞‚Ê ¡ÊŸ∑§⁄U ÿ„U ¡Ëfl ©UŸ‚ ÁŸflÎÁûÊ ∑§⁄U ‹ÃÊ „ÒU–””
{924 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•ãÿìÊ, ‚ ÃûflôÊÊŸË “‚√fl ‚ÈhUÊ „ÈU ‚ÈhUáÊÿÊ” (’Î. º˝√ÿ‚¥ª˝„U, ªÊÕÊ-v3) ßUàÿÈÄàÿŸÈM§¬¥
‡ÊÈhUŸÿ◊fl‹êéÿ Sfl-‡ÊÈhUÊà◊SflM§¬¥ ‚êÿÄÃÿÊ ◊ŸÈÃ, ÃŒ˜äÿÊŸ⁄UÃp ∑§◊¸Áfl◊ÈÁQ¥§ ◊ÊˇÊ‚Èπ¥ ø
‹÷Ã– ©UQ¥§ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ 198-200)ó
©UŒÿÁflflʪÊ ÁflÁfl„UÊ ∑§ê◊ÊáÊ¥ flÁááÊ•Ê Á¡áÊfl⁄‘UÁ„¥U–
áÊ ŒÈ Ã ◊í¤Ê ‚„UÊflÊ ¡Êáʪ÷ÊflÊ ŒÈ •„UÁ◊Ä∑§Ê––
¬ÈǪ‹∑§ê◊¥ ⁄UʪÊ ÃS‚ ÁflflʪÊŒ•Ê „UflÁŒ ∞‚Ê–
áÊ ŒÈ ∞‚ ◊í¤Ê ÷ÊflÊ ¡Êáʪ÷ÊflÊ „ÈU •„UÁ◊Ä∑§Ê––
∞fl¥ ‚ê◊Ág_UË •å¬ÊáÊ¥ ◊ÈáÊÁŒ ¡ÊáÊÿ‚„UÊfl¥–
©UŒÿ¥ ∑§ê◊Áflflʪ¥ ÿ ◊È•ÁŒ ÃìÊ¥ ÁflÿÊáÊ¥ÃÊ––
¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (2/99, 102) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
áÊÊ„¥U „UÊÁ◊ ¬⁄‘UÁ‚¥ áÊ ◊ ¬⁄‘U ‚¥Áà áÊÊáÊ◊„U◊Ä∑§Ê–
ßUÁŒ ¡Ê ¤ÊÊÿÁŒ ¤ÊÊáÊ ‚Ê •å¬ÊáÊ¥ „UflÁŒ ¤Êʌʖ–
•ÊÒ⁄U, fl„U ÃûflôÊÊŸË “‡ÊÈhU Ÿÿ ‚ ‚÷Ë ¡Ëfl ‡ÊÈhU „Ò¥U” ßU‚ (’Î. º˝√ÿ‚¥ª˝„U, ªÊÕÊ-vx)
©UÁQ§ ∑§ •ŸÈM§¬ ‡ÊÈhU Ÿÿ ∑§Ê •fl‹ê’Ÿ ‹∑§⁄U, ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊-SflM§¬ ∑§Ê ‚êÿÄÃÿÊ ◊ÊŸÃÊ „ÒU,
©U‚∑§ äÿÊŸ ◊¥ ÁŸ⁄Uà „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Á»§⁄U ∑§◊¸-◊ÈÁQ§ ÿÊ ◊ÊˇÊ-‚Èπ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ‚◊ÿ‚Ê⁄U
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ v~}-wÆÆ) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““∑§◊ÊZ ∑§ ¡Ê ÁflÁfläÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ©UŒÿ⁄U‚ Á¡Ÿãº˝ ÷ªflÊŸ˜ Ÿ ’ÃÊÿ „Ò¥U, fl ◊⁄‘U Sfl÷Êfl
Ÿ„UË¥ „Ò¥U, ◊Ò¥ ÃÊ ∞∑§ ôÊÊÿ∑§ ÷Êfl M§¬ „Í°U–””
““⁄Uʪ ŸÊ◊ ∑§Ê ∞∑§ ¬ÈŒ˜ª‹ ∑§◊¸ „ÒU, ÿ„U ⁄Uʪ ÷Êfl ©U‚Ë ∑§ Áfl¬Ê∑§ ∑§Ê ©UŒÿ „ÒU– Á∑§ãÃÈ
ÿ„U ◊⁄UÊ Sfl÷Êfl Ÿ„UË¥ „ÒU, ◊Ò¥ ÃÊ ∞∑§ ôÊÊÿ∑§ ÷Êfl M§¬ ◊¥ „Í°–””
““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚êÿÇŒÎÁCU ¡Ëfl •¬Ÿ •Ê¬ ∑§Ê ôÊÊÿ∑§ Sfl÷Êfl ¡ÊŸÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Ãûfl ∑§Êó
flSÃÈ ∑§ ÿÕÊÕ¸ SflM§¬ ∑§Êó ¡ÊŸÃÊ „ÈU•Ê ©UŒÿʪà ⁄UʪÊÁŒ ÷Êfl ∑§Ê ∑§◊¸ ∑§Ê Áfl¬Ê∑§ ¡ÊŸ∑§⁄U
©U‚ ¿UÊ«∏UÃÊ „ÒU–””
¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (w/~~, vÆw) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Ÿ ◊Ò¥ ¬⁄U-¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê „Í°, •ÊÒ⁄U Ÿ „UË ¬⁄U-¬ŒÊÕ¸ ◊⁄‘U „Ò¥U– ◊Ò¥ ÃÊ ∞∑§ ôÊÊŸ M§¬ „Í°U– ∞‚Ê ¡Ê
äÿÊŸ ◊¥ äÿÊŸ-÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„UË-•Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊÃÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vwy) —— 925}

¡Ê ∞fl¥ ¡ÊÁáÊûÊÊ ¤ÊÊÁŒ ¬⁄¥U •å¬ª¥ Áfl‚ÈhUå¬Ê–

‚ʪÊ⁄UÊ˘áÊʪÊ⁄UÊ πflÁŒ ‚Ê ◊Ê„UŒÈǪ¥ÁΔ¥U––
‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ 186-189) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
‚Èh¥U ÃÈ ÁflÿÊáÊ¥ÃÊ ‚Èh¥U øflå¬ÿ¥ ‹„UÁŒ ¡ËflÊ–
¡ÊáÊ¥ÃÊ ŒÈ •‚Èh¥U •‚ÈhU◊flå¬ÿ¥ ‹„UßU––
•å¬ÊáÊ◊å¬áÊÊ L¥§ÁäÊ™§áÊ ŒÊ ¬ÈááʬÊfl¡Ê∞‚È–
Œ¥‚áÊáÊÊáÊÁê„U ÁΔUŒÊ ßUë¿UÊÁfl⁄U•Ê ÿ •ááÊÁê„U––
¡Ê ‚√fl‚¥ª◊ÈÄ∑§Ê ¤ÊÊÿÁŒ •å¬ÊáÊ◊å¬áÊÊ •å¬Ê–
áÊÁfl ∑§ê◊¥ áÊÊ∑§ê◊¥ øŒÊ Áø¥ÃÁŒ ∞ÿûÊ¥––
•å¬ÊáÊ¥ ¤ÊÊÿ¥ÃÊ Œ¥‚áÊáÊÊáÊ◊•Ê •áÊááÊ◊•Ê–
‹„UßU •Áø⁄‘UáÊ •å¬ÊáÊ◊fl ‚Ê ∑§ê◊¬Áfl◊ÈÄ∑¥§––
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-28) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó

““¡Ê ∞‚Ê ¡ÊŸ∑§⁄U, ‚ʪÊ⁄U „UÊ •ŸªÊ⁄U, Áfl‡ÊÈhU •Êà◊Ê ∑§ M§¬ ◊¥ •Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ ∑§⁄UÃÊ
„ÒU, fl„U ◊Ê„U ∑§Ë ŒÈ÷̧l ª˝ÁãÕ ∑§Ê ˇÊÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ ◊¥ „UË (ªÊÕÊ v}{-v}~) ÿ„U ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““‡ÊÈhU •Êà◊Ê ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÈU•Ê ¡Ëfl ‡ÊÈhU „UË •Êà◊Ê ∑§Ê ¬ÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U •‡ÊÈhU •Êà◊Ê ∑§Ê
¡ÊŸÃÊ „ÈU•Ê ¡Ëfl •‡ÊÈhU „UË •Êà◊Ê ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ¡Ê ¡Ëfl •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§Ê Sflÿ¥ mUÊ⁄UÊ
‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷ M§¬ ŒÊŸÊ¥ ÿÊªÊ¥ ‚ ⁄UÊ∑§∑§⁄U Œ‡Ê¸Ÿ-ôÊÊŸ ◊¥ ÁSÕà „UÊÃÊ „ÈU•Ê, •ãÿ ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ ßUë¿UÊ-⁄UÁ„UÃ
∞fl¥ ‚◊Sà ¬Á⁄Uª˝„U ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊ∑§⁄U •Êà◊Ê ∑§ mUÊ⁄ÊU •Êà◊Ê ∑§Ê „UË äÿÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ∑§◊¸-ŸÊ∑§◊¸ ∑§Ê
äÿÊŸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, Á∑§ãÃÈ øÃŸÊ M§¬ „UÊ∑§⁄U ∞∑§àfl ÷Êfl (◊Ò¥ ∞∑§ „Í°U, ‡ÊÈhU „Í°U, ßU‚ ÷Êfl) ∑§Ê
Áøãß ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U •Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊÃÊ, Œ‡Ê¸ŸôÊÊŸ◊ÿ „UÊ∑§⁄U ÃÕÊ •ãÿflSÃÈM§¬ Ÿ „UÊÃÊ „ÈU•Ê,
‡ÊËÉÊ˝ „UË ∑§◊ÊZ ‚ ⁄UÁ„Uà •Êà◊Ê ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-w}) ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
{926 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚Ê˘„UÁ◊àÿÊûÊ‚¥S∑§Ê⁄U—, ÃÁS◊Ÿ˜ ÷ÊflŸÿÊ ¬ÈŸ—–

ÃòÊÒfl ŒÎ…U‚¥S∑§Ê⁄UÊØ ‹÷Ã sÊà◊ÁŸ ÁSÕÁÃ◊˜––
äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 1, πá«U-1, ÷ʪ-1, ‚Í. 24,) “Á‚Áh— SflM§¬Ê¬‹ÁéäÊ—”, ÃÕÊ Á‚hU÷Q§ÊÒ
ø (‡‹Ê∑§-1) “Á‚ÁhU— SflÊà◊Ê¬‹ÁéäÊ—” ßUàÿÈQ§àflÊØ •Êà◊ÁSÕÁÃ⁄‘Ufl Á‚ÁhU— ÁflôÊÿÊ– •ãÿ ÁflmUÊ‚
¥ —
∑§ÁøŒfl¥ √ÿÊÅÿÊŸ¥ ªÊÕÊÿÊ •SÿÊ— ∑ȧfl¸ÁãÃó ÿÊ º˝√ÿ-÷Êfl-∑§◊¸Á÷— ◊ÈQ§Ê ÷flÁÃ, •ÕʸØ
Á‚hUÊà◊Ê ÷flÁãÃ, ÿÕÊ ÃSÿ •ŸãÃôÊÊŸŒ¬¸áÊË ‚◊SìŒÊÕʸ— ¬˝ÁÃÁ’Áê’ÃÊ èÊflÁãÃ, ÃÕÒfl
ÃíôÊÊŸ •ÊdflÊÁŒ¬ŒÊÕ¸ôÊÊŸ◊Á¬ •ãÃ÷¸flãàÿflÁÖ Á∑§ãÃÈ ∞ÃŒ˜√ÿÊÅÿʟʬˇÊÿÊ ¬ÍflZ √ÿÊÅÿÊŸ¥
‚◊ÁäÊ∑§◊ÊÒÁøàÿ¥ fl„UÁÖ •ÕflÊ ßUŒ◊Á¬ √ÿÊÅÿÊÃÈ¥ ‡ÊÄÿÃó ÿ •ÊdflÊÁŒ¬ŒÊÕʸŸ˜ ¡ÊŸÊÁÃ, ‚
‡ÊÈhUŸÿŸ ¡ÊŸÊÁÃó ÿŒ„U◊Êà◊Ê º˝√ÿ÷Êfl∑§◊¸◊ÈQ§— ßUÁÖ
©UQ§¥ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄Uªã˝ Õ (ªÊÕÊ-14)ó
¡Ê ¬S‚ÁŒ •å¬ÊáÊ¥ •’hU¬È_¥U •áÊááÊÿ¥ ÁáÊÿŒ¥–
•Áfl‚‚◊‚¥¡ÈûÊ¥ Ã¥ ‚ÈháÊÿ¥ ÁflÿÊáÊÊÁ„U––
““©U‚ ‡ÊÈhUÊà◊Ê-¬⁄U◊Êà◊Ê ◊¥ ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UŸ ‚, “fl„UË ◊Ò¥ „Í°U” ßU‚ ‚¥S∑§Ê⁄U ∑§Ê ¬˝ÊåÃ∑§⁄U,
ôÊÊŸË ©U‚◊¥ •Êà◊SflM§¬ ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê, ©U‚Ë ¬⁄U◊Êà◊M§¬ ◊¥ ‚¥S∑§Ê⁄U ∑§Ë ŒÎ…∏UÃÊ ‚ ‡ÊÈhU
øÒÃãÿ SflM§¬ ◊¥ ÁSÕ⁄UÃÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. v, πá«U-v, ÷ʪ-v, ‚Í. wy) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ SflM§¬ ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ
Á‚Áh „Ò, ÃÕÊ Á‚hU÷ÁQ§ (•ÊøÊÿ¸ ¬Ííÿ¬ÊŒ∑ΧÃ, ‡‹Ê∑§-v) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ “ÁŸ¡ •Êà◊Ê
∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ „UË Á‚ÁhU” „ÒU ßU‚Á‹∞ ©UQ§ •Êà◊-ÁSÕÁà ∑§Ê Á‚ÁhU ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– ∑ȧ¿U ÁflmUÊŸ˜
ßU‚ ªÊÕÊ ∑§Ê ∞‚Ê √ÿÊÅÿÊŸ ÷Ë ∑§⁄UÃ „Ò¥Uó ¡Ê º˝√ÿ fl ÷Êfl ∑§◊ÊZ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃÊ „ÒU, •ÕʸØ Á‚hU
•Êà◊Ê „UÊÃÊ „ÒU¥, ©U‚∑§ •Ÿãà ôÊÊŸ M§¬Ë Œ¬¸áÊ ◊¥ Á¡‚ Ã⁄U„U ‚◊Sà ¬ŒÊÕ¸ ¬˝ÁÃÁ’Áê’à „UÊÃ „Ò¥U,
©U‚Ë Ã⁄U„U ©U‚∑§ ôÊÊŸ ◊¥ •Êdfl •ÊÁŒ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ôÊÊŸ ÷Ë •ãÃ÷Í̧à „UÊÃÊ „Ò– Á∑§UãÃÈ ßU‚ √ÿÊÅÿÊŸ
‚ ¬Ífl¸ ◊¥ Á∑§ÿÊ ªÿÊ √ÿÊÅÿÊŸ •ÁäÊ∑§ •ÊÒÁøàÿ¬Íáʸ „UÊÃÊ „UË „ÒU– •âÊflÊ ÿ„U √ÿÊÅÿÊŸ ÷Ë Á∑§ÿÊ
¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒUó ¡Ê •Êdfl •ÊÁŒ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÒU, fl„U ‡ÊÈhU Ÿÿ ‚ ¡ÊŸÃÊ „ÒU Á∑§ ◊Ò¥ •Êà◊Ê
º˝√ÿ ÷Êfl∑§◊ÊZ ‚ ◊ÈQ§ „Í°U–
‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vy) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê Ÿÿ •Êà◊Ê ∑§Ê •’hU, •S¬ÎCU, •Ÿãÿ, •Áfl‡Ê· ÃÕÊ ÁŸÿà (ø¥ø‹ÃÊ ⁄UÁ„UÃ)
•ÊÒ⁄U •ãÿ ¬ŒÊÕ¸ ∑§ ‚¥ÿÊª ‚ ⁄UÁ„Uà ŒπÃÊ „ÒU, ¡ÊŸÃÊ „ÒU, ©U‚ “‡ÊÈhU Ÿÿ” ¡ÊŸÊ–””
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vwz) —— 927}

ßUàÿfl¥ ‚êÿªfl’ÈhUÿ
˜ „U ÷√ÿ! ·«˜Uº√˝ ÿŸfl¬ŒÊÕʸÁŒôÊÊŸŸ Áfl·ÿÁfl⁄UÁQ§◊ÊüÊÿŸ˜ ◊ÊˇÊ◊ʪ̧-
˘ª˝‚⁄UÊ ÷flÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
•Êà◊SflM§¬¥ ÁflôÊÊÿ Áfl·ÿÁfl⁄UQ§ÊŸÊ◊fl ◊ÈÁQ§— óßUÁà Ãâÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ‚ê¬˝ÁÃ
©UǪʄUÊ¿UãŒÊ◊Êäÿ◊Ÿ ¬˝ÁìʌÿÁãÃó
Áfl‚ÿÁfl⁄UûÊÊ ◊ÈìÊÁŒ Áfl‚ÿÊ‚ûÊÊ áÊ ◊ÈìÊŒ ¡Ê߸U–
’Á„U⁄¥UÃ⁄U¬⁄U◊å¬Ê÷Œ¥ ¡ÊáÊÊÁ„U Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ––125––
¿UÊÿÊó Áfl·ÿÁfl⁄UQ§— ◊ÈëÿÃ Áfl·ÿÊ‚Q§— Ÿ ◊ÈëÿÃ ÿÊªË–
’Á„U⁄Uã׬⁄U◊Êà◊÷Œ¥ ¡ÊŸËÁ„U Á∑¥§ ’„ÈUŸÊ?
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (◊ÈìÊÁŒ) ◊ÈQ Ê ÷flÁÖ ∑§—? (Áfl‚ÿÁfl⁄UûÊÊ
¡Ê߸U) Áfl·ÿèÿÊ Áfl⁄UQ§— ÿÊªË ÿÊ ÷flÁÃ, ‚ ◊ÈìÊÃ ßUàÿÕ¸—– UßUŒ◊flÊÕZ ÁŸ·äÊ◊ÈπŸ ¬˝SÃÊÒÁÃó
(Áfl‚ÿÊ‚ûÊÊ áÊ ◊ÈìÊŒ) Áfl·ÿ·È •Ê‚Q§—, ßUÁãº˝ÿÁfl·ÿ-‚flŸªÎhU— Ÿ ◊ÈëÿÃ, ∑§ŒÊÁøŒÁ¬ ‚¥‚Ê⁄U◊Q È §Ê
Ÿ ÷flÃËàÿÕ¸—–

ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U, „U ÷√ÿ! ¿U— º˝√ÿÊ¥ fl ŸÊÒ ¬ŒÊÕÊZ •ÊÁŒ ∑§ ôÊÊŸ ‚
Áfl·ÿ-Áfl⁄UÁQ§ (flÒ⁄UÊÇÿ) ∑§Ê •ÊüÊÿ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ •ª˝‚⁄U „UÊÃ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê
ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•Êà◊-SflM§¬ ∑§Ê ¡ÊŸ∑§⁄U ¡Ê Áfl·ÿÁfl⁄UQ§ „UÊÃ „Ò¥U, ©Uã„¥U „UË ◊ÈÁQ§ Á◊‹ÃË „ÒU óßU‚ Ãâÿ
∑§Ê ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U •’ ©UǪʄUÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃ ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó Áfl·ÿÊ¥ ‚ Áfl⁄UQ§ ÿÊªË ◊ÈQ§ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ •Ê‚Q§ ◊ÈQ§ Ÿ„UË¥
„UÊÃÊ– (ßU‚Á‹∞) ’Á„U⁄UÊà◊Ê, •ãÃ⁄UÊà◊Ê fl ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§ ÷ŒÊ¥ ∑§Ê ¡ÊŸÊ (•ÊÒ⁄U Áfl·ÿÊ¥ ‚
Áfl⁄UQ§ „UÊ ¡Ê•Ê), •ÊÒ⁄U •ÁäÊ∑§ ∑§„UŸ ‚ ÄÿÊ ‹Ê÷?
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (◊ÈëÿÃ) ◊ÈQ§ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ∑§ÊÒŸ?
(Áfl·ÿÁfl⁄UQ§Ê ÿÊªË) Áfl·ÿÊ¥ ‚ Áfl⁄UQ§ „ÈU•Ê ÿÊªË ¡Ê „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ◊ÈQ§ „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U •Õ¸
„ÒU– ßU‚Ë •Õ¸ ∑§Ê ÁŸ·äÊ-flÊÄÿ ∑§ mUÊ⁄UÊ ¬˝SÃÈà ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó (Áfl·ÿÊ‚Q§Ê Ÿ ◊ÈëÿÃ) Áfl·ÿÊ¥
◊¥ •Ê‚Q§ ⁄U„UŸ flÊ‹Ê, •ÕʸØ ßUÁãº˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ∑§ ‚flŸ ◊¥ ÃËfl˝ •Ê‚ÁQ§ flÊ‹Ê ◊ÈQ§ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ,
fl„U ‚¥‚Ê⁄U ‚ ∑§÷Ë ◊ÈQ§ Ÿ„UË¥ „UÊ ¬ÊÃÊ óÿ„U •Õ¸ „ÒU–
{928 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÁflcÊÿÁfl⁄UÄàÿÒ Á∑¥§ ∑§⁄UáÊËÿ◊˜? ©UëÿÃó (Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ) Á∑§◊ÁäÊ∑¥§ ’˝Í◊—§, ‚¥ˇÊ¬áÊÒfl

¬⁄UÊ◊·ÿÃó (’Á„U⁄U¥Ã⁄U¬⁄U◊å¬Ê÷Œ¥ ¡ÊáÊÊÁ„U) ’Á„U⁄UÊà◊Ê, •ãÃ⁄UÊà◊Ê, ¬⁄U◊Êà◊Ê óßUÁà ÁŸ¡Êà◊Ÿ— òÊËŸ˜
¬˝∑§Ê⁄UÊŸ˜ ¡ÊŸËÁ„U, ‚êÿÄÃÿÊ ÃíôÊÊŸ¥ ¬˝ÊåŸÊÁ„U– ¬⁄U◊Êà◊àfl¬˝ÊÁåÃÁ„¸U ‚¥‚Ê⁄U◊ÈÁQ§—, ÃìÊ ¬⁄U◊Êà◊àfl¥
¡ËflÊà◊Ÿ— ¬⁄U◊‡ÊÈhUÊflSÕÒfl– ‚Ê øÊflSÕÊ ⁄UàŸòÊÿÊ⁄UÊäÊŸÿÊ, ÿmUÊ ‚êÿÇôÊÊŸ¬Ífl∑¸ §¥ ‡ÊÈhUÊà◊Ê⁄UÊäÊŸÿÊ
¬˝ÊåÿÃ– ÃŒÕZ Áfl·ÿÁfl⁄UÁQ§— •fl‡ÿ◊¬ˇÿÃ– Áfl·ÿÁfl⁄UÁQ§-¬Ê·áÊÊÿ •ÁŸàÿàflÊÁŒ-•ŸÈ¬˝ˇÊÊáÊÊ¥
÷ÊflŸÊ ∑§Ã¸√ÿÊ– Áfl·ÿÁfl⁄UÄàÿÊ ‚„U ‚êÿ∑˜§üÊhUÊŸ◊Á¬ •¬ˇÿÃ– ‚êÿ∑˜§üÊhUÊŸÊÁfl÷ʸflÊÿ
•Êà◊ÊŸÊà◊Áflfl∑§¬Ífl∑¸ §— ‡ÊÈhUÊà◊SflM§¬¬Á⁄Uøÿ •Êfl‡ÿ∑§—, ÃŒÕZ ’Á„U⁄UÊà◊ÊÁŒ¬˝∑§Ê⁄UôÊÊŸ◊¬ˇÿÃ–
Á∑§@ ¬˝ÊQ§Ê ⁄UàŸòÊÿÊ⁄UÊäÊŸÊ flËÃ⁄UʪäÊ◊ʸ⁄UÊäÊŸÒfl, •ÕʸØ flËÃ⁄UʪÃÊÿÊ— ‚flÊ¸à∑ΧCUÊflSÕÒfl
¬⁄U◊Êà◊Ê, ¡ÉÊãÿÊflSÕÊ •ãÃ⁄UÊà◊Ê, ’Á„U⁄UÊà◊Ê ø– flËÃ⁄UʪÃÊÿÊ— ∑˝§Á◊∑§Ê Áfl∑§Ê‚— ∑§ËŒÎ‡ÊÊ ÷flÃËÁÃ
‚êÿÇôÊÊŸ¥ ’Á„U⁄UÊà◊-•ãÃ⁄UÊà◊-¬⁄U◊Êà◊Áì˝∑§Ê⁄UòÊÿôÊÊŸŸ ÷flÁÖ •ÃSÃà∑§⁄UáÊËÿÁ◊Áà ªÊÕÊÕ¸—–
•◊È◊flÊÕZ ¬˝∑§Ê⁄UÊãÃ⁄‘UáÊ ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (1/80-82) ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ¬˝ÁìÊÁŒÃflã×ó

Áfl·ÿÊ¥ ‚ Áfl⁄UÁQ§ ∑§ Á‹∞ ÄÿÊ ∑§⁄UŸÊ „UÊÃÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (Á∑¥§ ’„ÈUŸÊ) •ÁäÊ∑§
ÄÿÊ ∑§„¥U, ‚¥ˇÊ¬ ◊¥ „UË (ßUßÊ-‚Ê) ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ „ÒUó (’Á„U⁄UãÃ⁄U¬⁄U◊Êà◊÷Œ¥ ¡ÊŸËÁ„U) ’Á„U⁄UÊà◊Ê,
•ãÃ⁄UÊà◊Ê fl ¬⁄U◊Êà◊Ê óßU‚ Ã⁄U„U ÁŸ¡ •Êà◊Ê ∑§ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§Ê ¡ÊŸÊ, •ë¿UË Ã⁄U„U ©U‚∑§Ë
¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ¬˝Êåà ∑§⁄UÊ– ¬⁄U◊Êà◊M§¬ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UË ‚¥‚Ê⁄U-◊ÈÁQ§ „ÒU, fl„U ¬⁄U◊Êà◊¬ŸÊ ¡ËflÊà◊Ê ∑§Ë
¬⁄U◊‡ÊÈhU •flSÕÊ „UË „ÒU (•ÊÒ⁄U ∑ȧ¿U Ÿ„UË)¥ – fl„U •flSÕÊ ⁄UàŸòÊÿ ∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ ‚, ÿÊ ‚êÿÇôÊÊŸ¬Ífl∑¸ §
‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ ‚ ¬˝Êåà „UÊÃË „ÒU– ©U‚∑§ Á‹∞ Áfl·ÿ-Áfl⁄UÁQ§ •fl‡ÿ •¬ÁˇÊà „UÊÃË „ÒU–
Áfl·ÿ-Áfl⁄UÁQ§ ∑§Ë ¬ÈÁCU ∑§ Á‹∞ •ÁŸàÿ •ÊÁŒ •ŸÈ¬̋ˇÊÊ•Ê¥ ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞– ÁflcÊÿ-
Áfl⁄UÁQ§ ∑§ ‚ÊÕ ‚êÿ∑˜§ üÊhUÊŸ ÷Ë •¬ÁˇÊà „ÒU– ‚êÿ∑˜§ üÊhUÊ ∑§ •Áfl÷ʸfl „UÃÈ •Êà◊Ê-•ŸÊà◊Ê
∑§Ê Áflfl∑§ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ¬Á⁄Uøÿ •Êfl‡ÿ∑§ „ÒU, Á¡‚∑§ Á‹∞ „UË ’Á„U⁄UÊà◊Ê
•ÊÁŒ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§Ê ôÊÊŸ •¬ÁˇÊà „ÒU óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •Õ¸ „ÒU–
•ÊÒ⁄U, ©U¬ÿȨ̀Äà ⁄UàŸòÊÿ-•Ê⁄UÊäÊŸÊ flËÃ⁄Uʪ äÊ◊¸ ∑§Ë „UË •Ê⁄UÊäÊŸÊ „ÒU •ÕʸØ flËÃ⁄UʪÃÊ ∑§Ë
‚flÊ̧à∑ΧCU •flSÕÊ „UË ¬⁄U◊Êà◊Ê „ÒU, ¡ÉÊãÿ •flSÕÊ∞° „ÒU¥ó •ãÃ⁄UÊà◊Ê fl ’Á„U⁄UÊà◊Ê– flËÃ⁄UʪÃÊ ∑§Ê
∑˝§Á◊∑§ Áfl∑§Ê‚ Á∑§‚ ¬˝∑§Ê⁄U „UÊÃÊ „ÒUó ßU‚∑§Ê ‚◊ËøËŸ ôÊÊŸ, ’Á„U⁄UÊà◊Ê, •ãÃ⁄UÊà◊Ê fl ¬⁄U◊Êà◊Ê
óßUŸ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§ ôÊÊŸ ‚ „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚Á‹∞ fl„U ôÊÊŸ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •Õ¸ „ÒU–
ßU‚Ë •Õ¸ ∑§Ê •ãÿ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (v/}Æ-}w) ◊¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ
„ÒUó
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vwz) —— 929}

¡Ê ¡ÊáÊÁŒ •⁄U„¥UÃ¥ Œ√flûʪÈáÊûʬîÊÿûÊÁ„¥U–

‚Ê ¡ÊáÊÁŒ •å¬ÊáÊ¥ ◊Ê„UÊ π‹È ¡ÊÁŒ ÃS‚ ‹ÿ¥––
¡ËflÊ flflªŒ◊Ê„UÊ ©Ufl‹hUÊ ÃìÊ◊å¬áÊÊ ‚ê◊¥–
¡„UÁŒ ¡ÁŒ ⁄UʪŒÊ‚ ‚Ê •å¬ÊáÊ¥ ‹„UÁŒ ‚Èh¥U––
‚√fl Áfl ÿ •⁄U„¥UÃÊ ÃáÊ ÁfläÊÊáÊáÊ πÁflŒ∑§ê◊¥‚Ê–
Á∑§ìÊÊ ÃäÊÊflŒ‚¥ ÁáÊ√flÊŒÊ Ã áÊ◊Ê ÃÁ‚¥––
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ (‡‹Ê∑§-27, 98) ø ¬˝ÊQ
 §¬˝∑§Ê⁄UòÊÿôÊÊŸÊŸãÃ⁄¥U äÿÊŸÁflÁäÊŸÊ ¬⁄U◊Êà◊àfl¬˝ÊÁå×
‚¥∑§ ÁÃÃÊó
àÿÄàflÒfl¥ ’Á„U⁄UÊà◊ÊŸ◊˜, •ãÃ⁄UÊà◊√ÿflÁSÕ×–
÷Êflÿà¬⁄U◊Êà◊ÊŸ¥ ‚fl¸‚¥∑§À¬flÁ¡¸Ã◊˜––
©U¬ÊSÿÊà◊ÊŸ◊flÊà◊Ê ¡ÊÿÃ ¬⁄U◊Ê˘ÕflÊ–
◊ÁÕàflÊ˘˘à◊ÊŸ◊Êà◊Òfl ¡ÊÿÃ˘ÁÇŸÿ¸ÕÊ ÃL§—––
““¡Ê √ÿÁQ§ º˝√ÿ, ªÈáÊ fl ¬ÿʸÿÊ¥ ∑§ ‚ÊÕ •⁄U„Uãà ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê ¡ÊŸ ‹ÃÊ „ÒU, fl„UË
•Êà◊Ê ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ÁŸpÿ ‚ ©U‚Ë ∑§Ê ◊Ê„U (Á◊âÿÊàfl) ŸCU „UÊÃÊ „ÒU–””
““Á¡‚∑§Ê Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„U ŸCU „UÊ øÈ∑§Ê „ÒU ó∞‚Ê ¡Ëfl •Êà◊Ê ∑§ ÿÕÊÕ¸ SflM§¬ ∑§Ê ¡ÊŸŸ
‹ªÃÊ „ÒU (•ŸÈ÷fl ∑§⁄UŸ ‹ªÃÊ „ÒU) •ÊÒ⁄U fl„UË ¡Ëfl ÿÁŒ ⁄Uʪ fl mU· ∑§Ê ¿UÊ«∏U ŒÃÊ „ÒU ÃÊ ‡ÊÈhU
•Êà◊SflM§¬ ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
““‚÷Ë •⁄U„Uãà ÷ªflÊŸ˜ ©U‚ (¬ÍflÊ̧Q§) ÁflÁäÊ ‚ „UË ∑§◊ÊZ ∑§ •¥‡ÊÊ¥ ∑§Ê ˇÊÿ∑§⁄U ÃÕÊ ©U‚Ë
¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê Œ∑§⁄U ÁŸflʸáÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „ÈU∞ „Ò¥U– ◊⁄UÊ ©UŸ ‚’∑§Ê “Ÿ◊ÊSÃÈ” „ÒU–””
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ (‡‹Ê∑§-w| fl ~}) ◊¥ ©U¬ÿȨ̀Q§ •Êà◊Ê ∑§ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§ ôÊÊŸ ∑§ ’ÊŒ,
äÿÊŸ-ÁflÁäÊ ‚ ¬⁄U◊Êà◊SflM§¬ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ∑§Ê ‚¥∑§Ã ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „ÒUó
““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ’Á„U⁄UÊà◊-SflM§¬ ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U •ãÃ⁄UÊà◊Ê ◊¥ ÁSÕà „UÊŸÊ øÊÁ„U∞ •ÊÒ⁄U Á»§⁄U
‚◊Sà ‚¥∑§À¬Ê¥ ‚ ⁄UÁ„Uà (ÁŸÁfl¸∑§À¬) ¬⁄U◊Êà◊-SflM§¬ ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞–””
““•ÕflÊ ÿ„U •Êà◊Ê •¬Ÿ ÁøàSflM§¬ ∑§Ë „UË ©U¬Ê‚ŸÊ ∑§⁄U∑§ ¬⁄U◊Êà◊Ê ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U „UÊ
¡ÊÃÊ „ÒU, Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’Ê¥‚ ∑§Ê flÎˇÊ Sflÿ¥ ∑§Ê •¬Ÿ ‚ „UË ⁄Uª«∏∑§⁄U •ÁÇŸM§¬ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
{930 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á∑§@, Áfl·ÿÁfl⁄UÁQ§⁄‘Ufl ’Á„U⁄UÊà◊ÊflSÕÊ× •ãÃ⁄UÊà◊-ÁSÕÁì˝ÊåàÿÒ ¬⁄U◊Ê¬ÿÊÁªŸË– •ãÃ⁄UÊà◊Ê

ÃÈ SflåŸ˘Á¬ Áfl·ÿ‚Èπ Ÿ ⁄UQ§Ê ÷flÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-133) flˇÿãàÿfl– •Êà◊Ÿ—
òÊÿÊáÊÊ¥ ¬˝∑§Ê⁄UÊáÊÊ¥ ÁŸŒ¸‡ÊÊ √ÿÊÅÿÊŸ ¬˝Ê∑˜§ (ªÊÕÊ-116) ∑Χà ∞fl– ª˝ãÕ˘åÿ◊ÈòÊʪ˝ Ãà¬Á⁄UøÿÊ
ŒÊSÿÃ ∞fl– ªÊÕÊÿÊ◊SÿÊ¥ “ÁflcÊÿÁfl⁄UQ§Ê ÿÊªË ◊ÈëÿÃ” óßUÁÃ∑§ÕŸ¥ ÿà∑Χå, ÃŒfl ◊È◊ÈˇÊÍáÊÊ¥ ∑ΧÃ
‚Ê⁄U÷ÍÃ◊˜–
¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕ˘Á¬ (2/87) S¬CUM§¬áÊ ÃŒflÊŒ˜ÉÊÊÁ·Ã◊˜ó
⁄UûÊÊ ’¥äÊÁŒ ∑§ê◊¥ ◊ÈìÊÁŒ ∑§ê◊Á„¥U ⁄Uʪ⁄UÁ„UŒå¬Ê–
∞‚Ê ’¥äÊ‚◊Ê‚Ê ¡ËflÊáÊ¥ ¡ÊáÊ ÁáÊë¿UÿŒÊ––
‡ÊË‹¬˝Ê÷Îê˝ãÕ˘Á¬ “Á„U«¥ Á¥ à øÊŒÈ⁄UªÁŒ¥ Áfl‚∞‚È Áfl◊ÊÁ„UÿÊ ◊Í…UÊ” (ªÊÕÊ |-}) ßUàÿÊÁŒ∑§◊ÍÁø⁄‘U
Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ—– ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ˘Á¬ (ªÊÕÊ-150) Ã ¬⁄UÊ◊·ÊãÃÊ ŒÎ‡ÿãÃó

•ÊÒ⁄U, ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§Ë ÁSÕÁà ‚ •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Ë ÁSÕÁà ¬˝Êåà ∑§⁄UŸ ◊¥ Áfl·ÿ-Áfl⁄UÁQ§ ¬⁄U◊
©U¬ÿÊªË „UÊÃË „ÒU– •ãÃ⁄UÊà◊Ê ÃÊ SflåŸ ◊¥ ÷Ë Áfl·ÿ-‚Èπ ◊¥ •ŸÈ⁄UQ§ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ óÿ„U ’Êà Sflÿ¥
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ßU‚Ë ª˝ãÕ ◊¥ •Êª (ªÊÕÊ-vxx ◊¥) ∑§„¥Uª– •Êà◊Ê ∑§ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê „U◊ ¬„U‹
•¬Ÿ (ªÊÕÊ-vv{ ∑§) √ÿÊÅÿÊŸ ◊¥ ∑§⁄U •Ê∞ „UË „Ò¥U– ßU‚ ª˝ãÕ ◊¥ ÷Ë •Êª ©UŸ∑§Ê ¬Á⁄Uøÿ ÁŒÿÊ
¡ÊŸ flÊ‹Ê „UË „ÒU– ßU‚ ªÊÕÊ ◊¥ “Áfl·ÿÁfl⁄UQ§ ÿÊªË ◊ÈQ§ „UÊÃÊ „ÒU” óÿ„U ∑§ÕŸ ¡Ê Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU,
fl„UË ◊È◊ÈˇÊÈ•Ê¥ ∑§ Á‹∞ ‚Ê⁄U÷Íà „ÒU–
¬˝fløŸ‚Ê⁄ Uª˝ãÕ (w/}|) ◊¥ ÷Ë ßU‚Ë ∑§Ë ©UŒ˜ÉÊÊ·áÊÊ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë ªß¸U „ÒUó
““¡ËflÊ¥ ∑§ ’ãäÊ Ãûfl ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ÁŸpÿ „UË ÿ„U ‚¥ÁˇÊåà ∑§ÕŸ „ÒU Á∑§ ⁄Uʪ‚Á„Uà •Êà◊Ê
∑§◊ÊZ ‚ ’¥äÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ⁄Uʪ⁄UÁ„Uà •Êà◊Ê ∑§◊ÊZ ‚ ◊ÈQ§ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ |-}) ◊¥ ÷Ë “Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ◊Ê„Uª˝Sà ◊Í…∏U ¡Ÿ øÃȪ¸ÁÃÿÊ¥ ◊¥ ÷˝◊áÊ
∑§⁄UÃ ⁄U„UÃ „Ò¥U” óßUàÿÊÁŒ ∑§ÕŸ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ Á∑§ÿÊ „ÒU– ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ ◊¥ (ªÊÕÊ-vzÆ) ÷Ë fl
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ŒÃ „ÈU∞ ÁŒπÊ߸U ŒÃ „Ò¥Uó
 {mÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vwz) —— 931}

⁄UûÊÊ ’¥äÊÁŒ ∑§ê◊¥ ◊È¥øÁŒ ¡ËflÊ Áfl⁄Uʪ‚¥¬ûÊÊ–

∞‚Ê Á¡áÊÊflŒ‚Ê Ãê„UÊ ∑§ê◊‚È ◊Ê ⁄UîÊ––
ôÊÊŸÊáʸflUª˝ãÕ˘Á¬ (ªÊÕÊ-21/15/1122) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
⁄UʪÊÁŒÁ÷⁄UÁflüÊÊãÃÒfl¸Üëÿ◊ÊŸ¥ ◊È„ÈU◊¸Ÿ—–
Ÿ ¬‡ÿÁà ¬⁄¥U íÿÊÁ× ¬Èáÿ¬Ê¬ãäÊŸÊŸ‹◊˜––
•ãÿëø, ÃòÊÒfl (ªÊÕÊ-21/21) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
∞ÃÊflŸÊÁŒ‚ê÷ÍÃÊÒ, ⁄Uʪm·ÊÒ ◊„Uʪ˝„UÊÒ–
•ŸãÌȗπ‚¥ÃÊŸ¬˝‚ÍÃpÊÁª˝◊ÊV‰U⁄UÊÒ ––
•òÊ ÿŒ˜√ÿÊÅÿÊÃ√ÿ¥ Ãà¬Ífl◊¸ Á¬ √ÿÊÅÿÊŸ (ªÊÕÊ-98) ∑ΧÃÁ◊Áà ŸÊÁäÊ∑¥§ ÁflÃãÿÃ– ÃÕÊÁ¬
¬˝‚XU˘òÊ •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ∑§Ê⁄UÊáÊÊ¥ fløŸÊÁŸ (‡‹Ê∑§ 35-36) ◊ŸŸËÿÊÁŸó

““⁄UʪÿÈQ§ ¡Ëfl ∑§◊¸’ãäÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U flÒ⁄UÊÇÿ‚ê¬ãŸ ¡Ëfl ◊ÈQ§ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU óÿ„U
Á¡Ÿãº˝ ÷ªflÊŸ˜ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê „ÒU, ßU‚Á‹∞ ∑§◊ÊZ ◊¥ •ŸÈ⁄UQ§ ◊à „UÊ•Ê–””
ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (wv/vz/vvww) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
ÁŸ⁄UãÃ⁄U Áfll◊ÊŸ ⁄U„UŸflÊ‹ ⁄UʪÊÁŒ∑§Ê¥ ∑§ mÊ⁄UÊ ’Ê⁄U-’Ê⁄U ΔUªÊ ªÿÊ ◊Ÿ ©U‚ ©Uà∑ΧCU íÿÊÁÃ
∑§Ê Ÿ„UË¥ ŒπÃÊ „ÒU ¡Ê Á∑§ ¬Èáÿ-¬Ê¬M§¬ ßZUäÊŸ ∑§ èÊS◊ ∑§⁄UŸ ◊¥ •ÁÇŸ ∑§ ‚◊ÊŸ „ÒU–
•ÊÒ⁄U, fl„UË¥ (wv/wv) ÿ„U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
ŒÊ ⁄Uʪ-m· M§¬ ŒÊ ◊„UÊÁ¬‡ÊÊø •ŸÊÁŒ ∑§Ê‹ ‚ ©Uà¬ãŸ „UÊÃ „ÈU∞ •¬Á⁄UÁ◊à ŒÈ—π-
¬⁄Uê¬⁄UÊ ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ ∑§ ¬˝äÊÊŸ •¥∑ȧ⁄U „Ò¥Uó ◊ÈÅÿ ∑§Ê⁄UáÊ „Ò¥U–
ÿ„UÊ° ¡Ê √ÿÊÅÿÊŸ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞, fl„U ¬Ífl¸ √ÿÊÅÿÊŸ (ªÊÕÊ-~}) ◊¥ ∑§⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒU,
ßU‚Á‹∞ •ÁäÊ∑§ •ÊÒ⁄U ∑ȧ¿U Ÿ„UË¥ Á‹π ⁄U„U „Ò¥U– Á»§⁄U ÷Ë, ßU‚ ¬˝‚XU ◊¥ •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ (‡‹Ê∑§
xz-x{) ∑§ ∑ȧ¿U fløŸ ◊ŸŸËÿ „Ò¥Uó
{932 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•ãäÊÊŒÿ¥ ◊„UÊŸãäÊÊ Áfl·ÿÊãäÊË∑ΧÃˇÊáÊ—–

øˇÊÈ·ÊãäÊÊ Ÿ ¡ÊŸÊÁà Áfl·ÿÊãäÊÊ Ÿ ∑§ŸÁøØ––
•Ê‡Êʪø— ¬˝Áì˝ÊÁáÊ ÿÁS◊Ÿ˜ ÁflE◊áÊͬ◊◊˜–
∑§Sÿ Á∑¥§ Á∑§ÿŒÊÿÊÁà flÎÕÊ flÊ Áfl·ÿÒÁ·ÃÊ––
∞fl¥ ‚êÿªfl’ÈhU˜ ÿ „U ÷√ÿ! Áfl·ÿÁfl⁄UÁQ¥§ äÊÎàflÊ ‡ÊÈhUÊà◊¬˝ÊåàÿÒ ÁŸ⁄UãÃ⁄¥U ¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÿÊ-
SÃÊà¬ÿ¸◊˜–
∞fl¥ “ÁáÊë¿Uÿflfl„UÊ⁄U‚M§fl¥” ßàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ◊ÊÁŒ¥ ∑ΧàflÊ “Áfl‚ÿÁfl⁄UûÊÊ ◊ÈëøÁŒ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥
ªÊÕÊ¥ ÿÊflØ ‚åêÊÕÊà◊∑§— mÊŒ‡ÊÊÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸÃÊ¥ ªÃ—–
[ßUÁà üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸«UÊÚ.Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄UÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¥ ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË≈UË∑§ÊÿÊ¥ mÊŒ‡ÊÊÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸ—––]U
–– ßUÁà mÊŒ‡ÊÊÁäÊ∑§Ê⁄U—––

““Á¡‚∑§ ŸòÊ ßUÁãº˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ∑§ mUÊ⁄UÊ •ãäÊ „UÊ ª∞ „Ò¥U, ∞‚Ê ÿ„U ¬˝ÊáÊË ©U‚ ‹Ê∑§¬˝Á‚hU
(ŸòÊ ⁄UÁ„UÃ) •ãäÊ √ÿÁQ§ ‚ ÷Ë •ÁäÊ∑§ •ãäÊÊ „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ ŸòÊÊãäÊ ÃÊ •Ê°π ‚ „UË Ÿ„UË¥ Œπ ¬ÊÃÊ
„ÒU, Á∑§ãÃÈ Áfl·ÿÊãäÊ ÃÊ (Á∑§‚Ë ÷Ë ßUÁãº˝ÿÊ¥ ‚) Á∑§‚Ë ÷Ë Ã⁄U„U Œπ Ÿ„UË¥ ¬ÊÃÊ–””
““•Ê‡ÊÊ M§¬ ªbUÊ ¬˝àÿ∑§ ¬˝ÊáÊË ◊¥ (ßUÃŸÊ ª„U⁄UÊ) ÁSÕà „ÒU Á¡‚◊¥ ‚◊Sà ÁflE ÷Ë ¬⁄U◊ÊáÊÈ
¡Ò‚Ê ¬˝ÃËà „UÊÃÊ „ÒU– Á»§⁄U ©U‚◊¥ Á∑§‚∑§ Á‹∞ ÄÿÊ •ÊÒ⁄U Á∑§ÃŸÊ •Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU? (•ÕʸØ ∑ȧ¿U
„UÊÕ Ÿ„UË¥ •ÊÃÊ–) ßU‚Á‹∞ Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ë •Á÷‹Ê·Ê ∑§⁄UŸÊ Ã⁄‘U Á‹∞ √ÿÕ¸ „UË „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U, „U ÷√ÿ! ÁflcÊÿ-Áfl⁄UÁQ§ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U, ‡ÊÈhUÊà◊-
SflM§¬ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÃÈ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„Ê óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, “ÁáÊë¿Uÿflfl„UÊ⁄U‚M§fl¥” ßUàÿÊÁŒ ‚ ‹∑§⁄U “Áfl‚ÿÁfl⁄UûÊÊ ◊ÈëøÁŒ” ßUàÿÊÁŒ
ªÊÕÊ Ã∑§, ‚Êà ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê óÿ„U ’Ê⁄U„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–
[üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸ «UÊÚ. Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U∑Χà “⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË” ŸÊ◊∑§ ≈UË∑§Ê ◊¥ ’Ê⁄U„UflÊ°
•ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–]
–– ßUÁà mÊŒ‡ÊÊÁäÊ∑§Ê⁄U—––
 {òÊÿÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vw{-vw|) —— 933}

–– Ã⁄U‚◊Ê •Á„UÿÊ⁄UÊ––
(òÊÿÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—)
•Õ ’Á„U⁄UÊà◊SflM§¬ÁŸM§¬áʬ⁄U— òÊÿÊŒ‡ÊÊÁäÊ∑§Ê⁄U— ¬˝Ê⁄UèÿÃ– ¬˝Õ◊◊Sÿ ¬ÊÃÁŸ∑§Ê
ÁŸÁŒ¸‡ÿÃ– •ÁS◊ãŸÁäÊ∑§Ê⁄‘U “ÁáÊÿ-•å¬áÊÊáʤÊÊáÊí¤ÊÿáÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ (‚¥. 126) ‚◊Ê⁄Uèÿ
“¬Íÿ‚Íÿ⁄U‚ÊáÊÊáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ (‚¥. 132) ÿÊflØ ‚åà ªÊÕÊ— ‚ÁãÖ ÃòÊ ¬˝Õ◊¥ “ÁáÊÿ
•å¬áÊÊáʤÊÊáÊí¤ÊÿáÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 126) fløÃ, ÿòÊ ’Á„U⁄UÊà◊Ÿ— SflM§¬¥ ÁŸÁŒ¸CU◊˜– ÃÃp
“Á∑§ê¬Êÿ»§‹¥ ¬Ä∑¥§” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 127) fløÃ, ÿòÊ Á∑§ê¬Ê∑§»§‹flŒ˜ Áfl·ÿ‚ÈπSÿ ¬Á⁄UáÊÊ◊
ŒÈ—πŒÊÁÿàfl¥ ÁŸM§Á¬Ã◊ÁSÖ ÃŒŸãÃ⁄¥U “Œ„U∑§‹ûÊ¥ ¬ÈûÊ¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 128) fløÃ, ÿÊ
ÁŸM§¬ÿÁà ÿŒ˜ ’Á„U⁄UÊà◊Ê Œ„U ∑§‹òÊÊÁŒ·È ø ÁŸ¡Êà◊÷Êfl¥ ÷ÊflÿÁÖ Ã× ¬⁄¥U “ߥUÁŒÿÁfl‚ÿ‚È„UÊÁŒ‚È”
ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 129) fløÃ, ÿÊ ßUÁãº˝ÿÁfl·ÿ‚ÈπÊ‚Q§Sÿ ’Á„U⁄UÊà◊ÃÊ¥ ÁŸÁŒ¸‡ÊÁÖ ÃŒŸãÃ⁄¥U
“¡¥ ¡¥ •ÄπÊáÊ ‚È„U¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 130) fløÃ, ÿÊ ¬˝ÁìʌÿÁà ÿŒ˜ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ßUÁãº˝ÿ‚Èπ¥
‚ÈπÊ÷Ê‚¥ Ÿ ◊ŸÈÃ–

–– Ã⁄U „UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U––

•’ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê Ã⁄U„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U ¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU–
¬„U‹ ßU‚∑§Ë ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥U– ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ◊¥ “ÁáÊÿ-•å¬áÊÊáʤÊÊáÊí¤ÊÿáÊ” ßUàÿÊÁŒ
ªÊÕÊ (‚¥. vw{) ‚ ‹∑§⁄ “¬Íÿ‚Íÿ⁄U‚ÊáÊÊáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vxw) Ã∑§ ‚Êà ªÊÕÊ∞° „Ò¥U–
©UŸ◊¥ ¬„U‹Ë “ÁáÊÿ-•å¬áÊÊáʤÊÊáÊí¤ÊÿáÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊâÊÊ (‚¥. vw{) „ÒU, Á¡‚◊¥ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§Ê
SflM§¬ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “Á∑§ê¬Êÿ»§‹¥ ¬Ä∑¥§” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vw|) „ÒU, Á¡‚◊¥
ÿ„U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ Á∑§ê¬Ê∑§ »§‹ ∑§Ë Ã⁄U„U Áfl·ÿ-‚Èπ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ◊¥ ŒÈ—πŒÊÿË „UÊÃÊ „ÒU–
ßU‚∑§ ’ÊŒ, “Œ„U∑§‹ûÊ¥ ¬ÈûÊ¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊâÊÊ (‚¥. vw}) „ÒU, ¡Ê ÿ„U ’ÃÊÃË „ÒU Á∑§ ’Á„U⁄UÊà◊Ê
(¡Ëfl) Œ„U ◊¥ ÃÕÊ ∑§‹òÊ •ÊÁŒ ◊¥ ÁŸ¡-•Êà◊Ëÿ èÊÊfl ⁄UπÃÊ „ÒU– ßU‚∑§ •ŸãÃ⁄U, “ߥUÁŒÿ-
Áfl‚ÿ‚È„UÊÁŒ‚È” ßUàÿÊÁŒ ªÊâÊÊ (‚¥. vw~) „ÒU, ¡Ê “ßUÁãŒ˝ÿÁfl·ÿ-‚Èπ ◊¥ •Ê‚Q§ ’Á„U⁄UÊà◊Ê „ÒU”
óÿ„U ’ÃÊÃË „ÒU– ÃŒŸãÃ⁄U, “¡¥ ¡¥ •ÄπÊáÊ ‚È„¥U” ßUàÿÊÁŒ ªÊâÊÊ (‚¥. vxÆ) „ÒU, Á¡‚◊¥ ÿ„U
¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ßUÁãŒ˝ÿ-‚Èπ ∑§Ê ‚ÈπÊ÷Ê‚ Ÿ„UË¥ ◊ÊŸÃÊ–
{934 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Ã× ¬⁄¥U “¡Á‚¥ •◊í¤Ê◊í¤Ê” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 131) fløÃ, ÿòÊÊÁ¬ “’Á„U⁄UÊà◊Ê
‚ÃÃÁ◊Áãº˝ÿ‚Èπ◊fl ßUë¿UÁÔ ßUÁà ÁŸM§Á¬Ã◊˜– Ã× ¬⁄¥U “¬Íÿ‚Íÿ⁄U‚ÊáÊÊáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥.
132) fløÃ, ÿÊ ¬˝ÁìʌÿÁà ÿŒ˜ ’Á„U⁄UÊà◊ŸÊ¥ ¡ËflÊŸÊ◊Ê„UÊ⁄UÊ˘Á¬ Áflfl∑§„UËŸÊ ÷flÃËÁÖ ∞fl¥
òÊÿÊŒ‡ÊÊÁäÊ∑§Ê⁄USÿ ‚◊ÈŒÊÿ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ÁflôÊÿÊ–
•Õ ªÊÕÊmÿŸ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ’Á„U⁄UÊà◊Ÿ— SflM§¬¥ (ø¬‹Ê)-ªÊ„UÊ¿UãŒÊèÿÊ¥ ÁŸfl¸áʸÿÁãÃ-
ÁáÊÿ-•å¬áÊÊáʤÊÊáÊí¤ÊÿáÊ‚È„UÊÁ◊ÿ⁄U‚ÊÿáÊ¥ ¬ÊáÊ¥–
◊ÊûÊÍáÊÄπÊáÊ ‚È„¥U ¡Ê ÷È¥¡ÁŒ ‚Ê „ÈU ’Á„U⁄Uå¬Ê––126––
Á∑§ê¬Êÿ»§‹¥ ¬Ä∑¥§ Áfl‚Á◊ÁS‚Œ◊ÊŒÁª¥ŒflÊL§áÊ‚Ê„¥U–
Á¡√„U‚È„¥U ÁŒÁ_UÁ¬ÿ¥ ¡„U ÄU ¡ÊáÊÄπ‚ÊÄπ¥ Á¬––127––
¿UÊÿÊ -ÁŸ¡Êà◊ôÊÊŸäÿÊŸÊäÿÿŸ‚ÈπÊ◊ÎÃ⁄U‚ÊÿŸ¬ÊŸ◊˜–
◊ÈÄàflÊ •ˇÊÊáÊÊ¥ ‚Èπ¥ ÿÊ ÷È¥Q§ ‚ π‹È ’Á„U⁄UÊà◊Ê––
Á∑§ê¬Ê∑§»§‹¥ ¬`¥§ ÁflcÊÁ◊ÁüÊÃ◊ÊŒ∑§-ßUãº˝ÊÿáʇÊÊ÷◊˜–
Á¡uUÊ‚Èπ¥ ŒÎÁCUÁ¬˝ÿ¥ ÿÕÊ ÃÕÊ ¡ÊŸËÁ„U •ˇÊ‚ÊÒÅÿ◊Á¬––

ßU‚∑§ •ŸãÃ⁄U, “¡Á‚¥ •◊í¤Ê◊í¤Ê” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vxv) „ÒU, ¡Ê ÿ„U ’ÃÊÃË „ÒU Á∑§
’Á„U⁄UÊà◊Ê „U◊‡ÊÊ ßUÁãŒ˝ÿ-‚Èπ „UË øÊ„UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “¬Íÿ‚Íÿ⁄U‚ÊáÊÊáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ
(‚¥. vxw) „ÒU, ¡Ê ÿ„U ’ÃÊÃË „ÒU Á∑§ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ¡ËflÊ¥ ∑§Ê •Ê„UÊ⁄U èÊË Áflfl∑§„UËŸ „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚
¬˝∑§Ê⁄U Ã⁄U„Ufl¥ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ë ÿ„U ‚◊ÈŒÊÿ-¬ÊÃÁŸ∑§Ê ¡ÊŸŸË øÊÁ„U∞–UU U
•’, ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ŒÊ ªÊÕÊ•Ê¥ mUÊ⁄UÊ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§ SflM§¬ ∑§Ê (ø¬‹Ê) ªÊ„UÊ ¿UãŒÊ¥ ‚ ÁŸM§¬áÊ
∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê ÁŸ¡ •Êà◊Ê ∑§ ôÊÊŸ, äÿÊŸ fl •äÿÿŸ M§¬Ë •◊ÎÃ-ÃÈÀÿ ⁄U‚ÊÿŸ
∑§ ¬ÊŸ ∑§Ê ¿UÊ«∏ ∑§⁄U, ßUÁãº˝ÿÊ¥ ∑§ ‚Èπ ∑§Ê ÷ÊªÃÊ „ÒU, fl„U ÁŸpÿ „UË “’Á„U⁄UÊà◊Ê” „ÒU–
Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬∑§Ê „ÈU•Ê Á∑§ê¬Ê∑§ »§‹, Áfl·Á◊ÁüÊà ‹aÂU •ÊÒ⁄U ßUãº˝ÊÿáÊ »§‹ óÿ
ŒπŸ ◊¥ ‚ÈãŒ⁄U „UÊÃ  „ÒU¥ •ÊÒ⁄U ¡Ë÷ ∑§Ê ÷Ë ‚Èπ ŒÃ „ÒU¥ (Á∑§ãÃÈ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ◊¥ ŒÈ—πŒÊÿË „UÊÃ  „ÒU¥ ),
©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ßUÁãº˝ÿ-‚ÈπÊ¥ ∑§Ê ÷Ë ¡ÊŸ¥–
 {òÊÿÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vw{-vw|) —— 935}

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (‚Ê „ÈU ’Á„U⁄Uå¬Ê) ‚ π‹È ’Á„U⁄UÊà◊Ê– •Êà◊ŸÁSòÊ·È
¬˝∑§Ê⁄‘U·È ¬˝Õ◊ÊflSÕÊ¥ ¬˝Ê#Ê ¡ËflÊ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§âÿÃ– ∑§Ê ÷flÁà ’Á„U⁄UÊà◊Ê? ©UëÿÃó (¡Ê •ÄπÊáÊ
‚È„¥U ÷È¥¡ÁŒ) ÿ— •ˇÊÊáÊÊ◊˜, ßUÁãº˝ÿÊáÊÊ¥ ‚Èπ¥ ÷È¥Q§, ¬@Áãº˝ÿÁfl·ÿ÷ÍÃSflÊ÷ËCU¬ŒÊÕʸŸÊÁüÊàÿ
ÃÁÛÊÁ◊ûÊ∑¥§ ‚Èπ◊ŸÈ÷flÁà óßUàÿÕ¸—– Á∑¥§ ∑ΧàflÊ?
©UëÿÃó (ÁáÊÿ-•å¬áÊÊáʤÊÊáÊí¤ÊÿáÊ‚È„UÊÁ◊ÿ-⁄U‚ÊÿáÊ¥ ¬ÊáÊ¥ ◊ÊûÊÍáÊ) ÁŸ¡Êà◊ŸÊ ôÊÊŸ¥ ÃŒŸÈ
äÿÊŸ◊äÿÿŸ¥ ø, Ã·Ê¥ ÌȬ‹éäÊ¥ flÊ ÿà‚Èπ◊˜, ÃŒfl •◊ÎÃ¥ ⁄U‚ÊÿŸ◊˜, ÃSÿ ¬ÊŸ¥ àÿÄàflÊ,
’ÊsÁfl·ÿ‚ÈπM§¬¥ Áfl·¥ ÷È¥Q§ óßUÁà ◊Ê„USÿ ◊„UÊŸ˜ ŒÈc¬˝÷Êfl ∞flÁà ÃÊà¬ÿ¸◊˜– Áfl·ÿ‚flŸ¥
Á∑§ê¬Ê∑§»§‹÷ˇÊáÊÁ◊fl ÿmUÊ Áfl·÷ˇÊáÊÃÈÀÿ◊flÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ •Áª˝◊ªÊÕÊÿÊ¥ (ªÊÕÊ-127)
flˇÿãàÿfl– flSÃÈà •Êà◊äÿÊŸÊÁŒäÊ◊¸‚flŸ¥ ¬⁄U◊‚ÈπŒ◊˜, Áfl·ÿ‚flŸ¥ ŒÈ—πŒ◊fl, ÃÕÊÁ¬ Áfl·ÿ·È
⁄UÁá˸flSÿ ÿÊ ÷flÁÃ, ‚Ê Á◊âÿÊàfl◊Ê„UÁ¬‡ÊÊø¬˝flÁøÃÒfl–
©UQ¥§ ø ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ 426-427)ó

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (‚ π‹È ’Á„U⁄UÊà◊Ê) fl„U ÃÊ
’Á„U⁄UÊà◊Ê ¡Ëfl „ÒU– •Êà◊Ê ∑§ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ◊¥ ¬˝Õ◊ÊflSÕÊ ∑§Ê ¬˝Êåà ¡Ëfl ∑§Ê “’Á„U⁄UÊà◊Ê” ∑§„UÃ
„Ò¥U– fl„U ∑§ÊÒŸ (∑Ò§‚Ê) „UÊÃÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ÿ— •ˇÊÊáÊÊ¥ ‚Èπ¥ ÷È¥Q§) ¡Ê •ˇÊ ÿÊŸË ßUÁãº˝ÿÊ¥
∑§ ‚Èπ ∑§Ê ÷Êª ∑§⁄UÃ „Ò¥U, •ÕʸØ ¬Ê°ø ßUÁãº˝ÿÊ¥ ∑§ Áfl·ÿ÷Íà (M§¬, ⁄U‚, ªãäÊ, S¬‡Ê¸, ‡ÊéŒ, ßUŸ)
•÷ËCU ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê •ÊüÊÿ ‹∑§⁄U, ©U‚∑§ ÁŸÁ◊ûÊ ‚ ‚Èπ ∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ÄÿÊ ∑§⁄U∑§?
’ÃÊÃ „Ò¥Uó (ÁŸ¡•Êà◊ôÊÊŸ-äÿÊŸÊäÿÿŸ‚ÈπÊ◊ÎÃ⁄U‚ÊÿŸ¬ÊŸ¥ ◊ÈÄàflÊ) ÁŸ¡ •Êà◊
∑§Ê ôÊÊŸ, ÃŒŸãÃ⁄U (©U‚Ë ∑§Ê) äÿÊŸ fl •äÿÿŸ (SflÊäÿÊÿÊÁŒ), ©UŸ∑§Ê (©UŸ‚ ¬˝Êåà „UÊŸ
flÊ‹Ê) ¡Ê ‚Èπ „ÒU, fl„UË •◊Îà (∑§ ¡Ò‚Ê) ⁄U‚ÊÿŸ (•ÊÒ·äÊ) „ÒU, ©U‚∑§Ê ¬ÊŸ ¿UÊ«∏∑§⁄U ¡Ê ’Ês
Áfl·ÿÊ¥ ∑§ ‚Èπ M§¬ Áfl· ∑§Ê ÷ÊªÃÊ „ÒUó ÿ„U ÃÊ ◊Ê„U (•ôÊÊŸ) ∑§Ê „UË ◊„UÊŸ˜ ŒÈc¬˝÷Êfl „ÒU ó
ÿ„U ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU– Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ê ‚flŸ Á∑§ê¬Ê∑§ »§‹ ÿÊ Áfl· ∑§ πÊŸ ∑§ ‚◊ÊŸ „UË „ÒU óÿ„U ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U
•ª‹Ë ªÊÕÊ (‚¥. vw|) ◊¥ ∑§„UŸ „UË ¡Ê ⁄U„U „Ò¥– flSÃÈ× •Êà◊-äÿÊŸ •ÊÁŒ äÊ◊¸ ∑§Ê ‚flŸ ¬⁄U◊
‚ÈπŒÊÿ∑§ „ÒU •ÊÒ⁄U Áfl·ÿ-‚flŸ ŒÈ—πŒÊÿË „ÒU, Á»§⁄U ÷Ë Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ¡Ëfl ∑§Ë ⁄UÁà (¬˝ËÁÃ) ¡Ê „UÊ
¡ÊÃË „ÒU, fl„U Á◊âÿÊàfl ÿÊ ◊Ê„U M§¬Ë Á¬‡ÊÊø mUÊ⁄UÊ „UË ∑§⁄UÊ߸U ¡ÊÃË „ÒU–
∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ yw{-yw|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
{936 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

äÊê◊¥ áÊ ◊ÈáÊÁŒ ¡ËflÊ •„UflÊ ¡ÊáÊßU ∑§„U fl ∑§_UáÊ–

∑§Ê©¥U ÃÊ Áfl áÊ ‚Ä∑§ÁŒ ◊Ê„UÁ¬‚Ê∞áÊ ÷Ê‹ÁflŒÊ––
¡„U ¡ËflÊ ∑ȧáÊßU ⁄UߥU ¬ÈûÊ∑§‹ûÊ‚È ∑§Ê◊÷Êª‚È–
ÄU ¡ßU Á¡ÁáÊ¥ŒäÊê◊ ÃÊ ‹Ë‹Ê∞ ‚È„¥U ‹„UÁŒ––
flSÃÈÃÊ Á„UÃÊÁ„UÃÁflfl∑§⁄UÁ„UÃSÿÒfl Áfl·ÿ‚Èπ ¬˝flÎÁûʟʸãÿ·Ê◊˜– ©UQ¥§ ø •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ
(36/85)ó
÷ÊªcflàÿÈà‚È∑§— ¬˝ÊÿÊ Ÿ ø flŒ Á„UÃÊÁ„UÃ◊˜–
÷ÈQ§Sÿ ¡⁄U‚Ê ¡ãÃÊ— ◊ÎÃSÿ ø Á∑§◊ãÃ⁄U◊˜––
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-55) ø ÁŸM§Á¬Ã◊˜-
Ÿ ÃŒSÃËÁãº˝ÿÊÕ¸·È ÿØ ˇÊ◊VU⁄U◊Êà◊Ÿ—–
ÃÕÊÁ¬ ⁄U◊Ã ’Ê‹—, ÃòÊÒflÊôÊÊŸ÷ÊflŸÊØ––

““¬˝Õ◊ ÃÊ ¡Ëfl äÊ◊¸ ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „UË Ÿ„UË¥ „ÒU, ÿÁŒ Á∑§‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ∑§CU ©UΔUÊ∑§⁄U ©U‚ ¡ÊŸÃÊ
÷Ë „ÒU ÃÊ ◊Ê„U M§¬Ë Á¬‡ÊÊø ∑§ øÄ∑§⁄U ◊¥ ¬«∏ ∑§⁄U ©U‚∑§Ê ¬Ê‹Ÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ¬ÊÃÊ–””
““¡Ò‚ ÿ„U ¡Ëfl ¬àŸË fl ¬ÈòÊ •ÊÁŒ ◊¥ ÃÕÊ ∑§Ê◊-÷ÊªÊ¥ ∑§ ‚flŸ ◊¥ ⁄UÁà (¬̋◊) ∑§⁄UÃÊ „ÒU,
flÒ‚Ë ⁄UÁà ÿÁŒ ÷ªflÊŸ˜ Á¡Ÿãº˝ ∑§ äÊ◊¸ ◊¥ ∑§⁄‘U ÃÊ •ŸÊÿÊ‚ „UË ‚Èπ ¬˝Êåà „UÊ ¡Ê∞–””
flSÃÈ× Á„UÃ-•Á„Uà ∑§ Áflfl∑§ ‚ ⁄UÁ„Uà √ÿÁQ§ ∑§Ë „UË Áfl·ÿ-‚Èπ ◊¥ ⁄UÁà „UÊÃË „ÒU,
•ãÿ ∑§Ë Ÿ„UË¥– •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (x{/}z) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““÷ÊªÊ¥ ◊¥ •àÿãà •Ê‚Q§ √ÿÁQ§ ¬˝Êÿ— Á„Uà fl •Á„Uà ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ ÿÊ Ÿ„UË¥ ‚◊¤ÊÃÊ–
flÎhUÊflSÕÊ ‚ πÊÿ „ÈU∞ √ÿÁQ§ fl ◊⁄‘U „ÈU∞ √ÿÁQ§ ◊¥ ÷‹Ê ÄÿÊ •ãÃ⁄U ⁄U„U ¡ÊÃÊ „ÒU (•ÕʸØ
ÁflcÊÿ‚flŸ ‚ •‚◊ÿ ’È…∏UÊ¬Ê ÉÊ⁄U ‹ÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U √ÿÁQ§ ◊⁄‘U „ÈU∞ ¡Ò‚Ê „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU)–””
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-zz) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ßUÁãº˝ÿÊ¥ ∑§ Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ÿlÁ¬ flÒ‚Ë ∑§ÊßU̧ Áfl‡Ê·ÃÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃ Ë ¡Ê •Êà◊Ê ∑§ Á‹∞ ∑§ÀÿÊáÊ∑§Ê⁄UË
„UÊ, Á∑§ãÃÈ Á»§⁄U ÷Ë ◊Í…∏U •Êà◊Ê •ôÊÊŸ-fl‡Ê ©UŸ◊¥ „UË ⁄U◊áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
 {òÊÿÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vw{-vw|) —— 937}

ÿÊ ôÊÊŸË ÷flÁÃ, ‚ ÃÈ ÁflcÊÿ‚Èπ· È ŸÊŸÈ⁄UQ§Ê ÷flÁÖ ©UQ§¥ ø ßUCUʬ Œ‡Êª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-17)ó
•Ê⁄Uê÷ Ãʬ∑§Êã¬˝ÊåÃÊÒ •ÃÎÁåì˝Áìʌ∑§ÊŸ˜–
•ãÃ ‚ÈŒÈSàÿ¡ÊŸ˜ ∑§Ê◊ÊŸ˜ ∑§Ê◊¥ ∑§— ‚flÃ ‚ÈäÊË—––
ôÊÊÁŸŸÊ ◊Ã ÃÈ Áfl·ÿ‚Èπ¥ ‚ÈπÊ÷Ê‚M§¬¥ ŒÈ—π◊fl flÊ ÷flÁÖ ©UQ¥§ ø •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ
(11/172-173)ó
◊ŸÊÁŸflÎ̧ÁÃ◊fl„U ‚Èπ¥ flÊÜ¿UÁãà ∑§ÊÁflŒÊ—–
ÁflcÊÿÊŸÈ÷fl ‚ÊÒÅÿ¥ ÿà¬⁄UÊäÊËŸ◊ÁXUŸÊ◊˜–
‚Ê’ÊäÊ¥ ‚ÊãÃ⁄¥U ’ãäÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ŒÈ—π◊fl ÃØ––
•ãÿìÊ, ÃòÊÒfl (11/186, 191-195) ¬˝ÊQ§◊˜ó

¡Ê ôÊÊŸË „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ÃÊ Áfl·ÿ-‚ÈπÊ¥ ◊¥ (∑§÷Ë) •ŸÈ⁄UQ§ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ßUCUÊ¬Œ‡Ê ª˝ãÕ
(‡‹Ê∑§-v|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¬„U‹ Ÿ„UË¥ Á◊‹Ÿ ¬⁄U ‚ãÃʬ ŒŸ flÊ‹, •ÊÒ⁄U Á◊‹ ¡ÊŸ ¬⁄U •ÃÎÁåà ¬ÒŒÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹
ÃÕÊ •ãà ◊¥ Á¡Ÿ∑§Ê ¿UÊ«∏ŸÊ ’„ÈUà ∑§ÁΔUŸ „UÊÃÊ „ÒU, ∞‚ ÷ÊªÊ¥ ∑§Ê ‚flŸ ∑§ÊÒŸ ’ÈÁhU◊ÊŸ˜ ÷‹Ê
∑§⁄UŸÊ øÊ„UªÊ?””
ôÊÊŸË ∑§ ÁfløÊ⁄U ◊¥ ÃÊ Áfl·ÿ-‚Èπ ‚ÈπÊ÷Ê‚ (Ÿ∑§‹Ë ‚Èπ) „UË „UÊÃÊ „ÒU ÿÊ ŒÈ—π M§¬
„UÊÃÊ „ÒU– •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (vv/v|w-v|x) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÁflmUÊŸ˜ ‹Êª ◊ÊŸÁ‚∑§ ‡ÊÊÁãà ∑§Ê „UË ‚Èπ ◊ÊŸÃ „Ò¥U–””
““Áfl·ÿÊ¥ ∑§ •ŸÈ÷fl ◊¥ ©Uà¬ãŸ „UÊŸ flÊ‹Ê ‚¥‚Ê⁄UË ¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ ∑§Ê ¡Ê ‚Èπ „UÊÃÊ „ÒU, fl„U
¬⁄UÊäÊËŸ, ’ÊäÊÊ‚Á„UÃ, ’Ëø ◊¥ „UË ‚◊Êåà „UÊ ¡ÊŸ flÊ‹Ê ÃÕÊ ’ãäÊ ∑§Ê ÷Ë ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ fl„U
ÃÊ ŒÈ—π „UË „ÒU–””
•ÊÒ⁄U ÷Ë, fl„UË¥ (vv/v}{, v~v-v~z) ÿ„U ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
{938 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Ã× SflÊ÷ÊÁfl∑¥§ ∑§◊¸ˇÊÿÊØ Ãà¬˝‡Ê◊ÊŒÁ¬–

ÿŒÊtUÊŒŸ◊ÃØ SÿÊØ ‚Èπ¥ ŸÊãÿ√ÿ¬ÊüÊÿ◊˜––
¬‡ÿÒÃ Áfl·ÿÊ— SflåŸ÷ÊªÊ÷Ê— Áfl¬˝‹ê÷∑§Ê—–
•SÕÊÿÈ∑§Ê— ∑ȧÃSÃèÿ— ‚Èπ◊ÊøÁäÊÿÊ¥ ŸÎáÊÊ◊˜––
Áfl·ÿÊŸ¡¸ŸÿãŸfl ÃÊflŒ˜ ŒÈ—π¥ ◊„UŒ˜ ÷flØ–
ú˝ˇÊÊÁøãß ÷ÍÿÊ ÷flŒàÿãÃ◊ÊøäÊË—––
ÃŒ˜ÁflÿÊª ¬ÈŸŒÈ¸—π◊¬Ê⁄¥U ¬Á⁄UfløÃ–
¬ÍflʸŸÈ÷ÍÃÁflcÊÿÊŸ˜ S◊ÎàflÊ S◊ÎàflÊfl‚ËŒÁÖ–
•ŸÊÁ‡ÊÃ¥ ÷flÊŸÃÊŸ˜ Áfl·ÿÊŸ˜ Áäʪ¬ÊÁÿŸ—–
ÿ·Ê◊Ê‚flŸ¥ ¡ãÃÊŸ¸ ‚ãÃʬÊ¬‡ÊÊãÃÿ––
flÁqUÁ⁄UflÒãäÊŸÒ— Á‚ãäÊÊ— dÊÃÊÁ÷Á⁄Ufl ‚ÊÁ⁄UÃÒ—–
Ÿ ¡ÊÃÈ Áfl·ÿÒ¡¸ãÃÊ— ©U¬÷ÈQÒ§Áfl¸ÃÎcáÊÃÊ––
““•Ã— ∑§◊ÊZ ∑§ ˇÊÿ ‚ ÿÊ ©U¬‡Ê◊ ‚ „UÊŸ flÊ‹Ê ¡Ê SflÊ÷ÊÁfl∑§ •ÊtUÊŒ ó‚Èπ „UÊÃÊ
„ÒU, fl„U •ãÿòÊ Ÿ„UË¥ ¬ÊÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
““ŒπÊ, ÿ Áfl·ÿ-÷Êª SflåŸ ◊¥ ¬˝Êåà ÷ÊªÊ¥ ∑§ ‚◊ÊŸ •SÕÊÿË fl äÊÊπÊ ŒŸ flÊ‹ „UÊÃ
„Ò¥U– ßU‚Á‹∞ •ÊøäÿÊŸ ◊¥ ⁄U„UŸ flÊ‹ ‹ÊªÊ¥ ∑§Ê ©UŸ Áfl·ÿÊ¥ ‚ ‚Èπ ∑Ò§‚ ¬˝Êåà „UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU?””
““¬˝Õ◊ ÃÊ ÿ„U ¡Ëfl Áfl·ÿ÷ÊªÊ¥ ∑§Ê ßU∑§_UÊ ∑§⁄UŸ ◊¥ „UË ’«∏ ÷Ê⁄UË ŒÈ—π ∑§Ê ‚„UÃÊ „ÒU
•ÊÒ⁄U ∞∑§ÁòÊà „UÊŸ ¬⁄U ©U‚∑§Ë ⁄UˇÊÊ „UÃÈ Áøãß ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê •ÊÒ⁄U ÷Ë •ÁäÊ∑§ ŒÈ—πË „UÊÃÊ „ÒU–””
““Á»§⁄U, ßUŸ Áfl·ÿÊ¥ ∑§ ŸCU „UÊ ¡ÊŸ ¬⁄U •¬Ê⁄U ŒÈ—π „UÊÃÊ „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ ¬„U‹ ÷Êª „ÈU∞
Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ê ’Ê⁄U-’Ê⁄U S◊⁄UáÊ ∑§⁄U∑§ fl„U ¬˝ÊáÊË ’„ÈUà „UË ŒÈ—πË „ÈU•Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
““¡Ê •ÃÎÁåÃ∑§Ê⁄UË „Ò¥U, ÁflŸE⁄U „Ò¥U, •ÊÒ⁄U Á¡Ÿ∑§Ê ‚flŸ ¡ËflÊ¥ ∑§ ‚ãÃʬ ∑§Ê ŒÍ⁄U Ÿ„UË¥ ∑§⁄U
‚∑§ÃÊ, ∞‚ ©UŸ Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ê ÁäÊÄ∑§Ê⁄U „ÒU!–””
““Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ßU̧UãäÊŸ ‚ •ÁÇŸ ∑§Ë ÃÎcáÊÊ ∑§÷Ë Á◊≈UÃË Ÿ„UË¥ •ÊÒ⁄U ŸÁŒÿÊ¥ ∑§ ¬Í⁄U (¬˝flÊ„U) ‚
‚◊Ⱥ˝ ∑§Ë ÃÎcáÊÊ ŒÍ⁄U Ÿ„UË¥ „UÊÃ Ë, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ÷Êª „ÈU∞ Áfl·ÿÊ¥ ‚ ∑§÷Ë ¡ËflÊ¥ ∑§Ë åÿÊ‚ ’ȤÊÃË Ÿ„UË–¥ ””
 {òÊÿÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vw{-vw|) —— 939}

ßUŒÊŸË¥ ÁmUÃËÿªÊÕÊ √ÿÊÅÿÊÿÃ– (ÄU ¡ÊáÊÄπ‚ÊÄπ¥ Á¬) •ˇÊ‚ÊÒÅÿ¥, ßUÁãº˝ÿÁfl·ÿ-

‚flŸ¡ÁŸÃ¥ ÿØ Á∑§Á@ŒŸÈ÷flŸ¥ ‚ÈπÊ÷Ê‚M§¬¥ ÃîÊÊŸËÁ„U– ∑§ËŒÎ‡Ê¥ ÃØ? ©UëÿÃó(Á¡√„U‚„È U¥ ÁŒÁ_UÁ¬ÿ¥
¬Ä∑¥§ Á∑§¬Ê∑§»§‹¥ ¡„UÊ) ÿÕÊ ¬Äfl¥ Á∑§ê¬Ê∑§»§‹¥ Á¡√„UÁãº˝ÿ‚ÈSflÊl¥ ⁄U◊áÊËÿŒ‡Ê¸Ÿ◊Á¬ ¬Á⁄UáÊÊ◊
Áfl·Á◊fl ÉÊÊÃ∑¥§ ÷flÁÃ, ÃmUŒfl Áfl·ÿ‚Èπ¥ ÷flÁÃ, ÌʬÊÃ⁄U◊áÊËÿ¥ ÷flŒÁ¬ àÿÊíÿ◊fl ÷flÁÃó
ßUÁà ‚êÿ∑˜§ ôÊÊÃ√ÿ◊˜– ÃÕÊ (Áfl‚Á◊ÁS‚Œ◊ÊŒÁª¥ŒflÊL§áÊ‚Ê„¥U) Áfl·Á◊ÁüÊÃ◊ÊŒ∑§◊˜, ÃÕÊ
ßUãº˝ÊÿáÊ»§‹◊˜, ∞ÃÿÊ— ‡ÊÊ÷Ê ÿÕÊ ÷flÁÃ, ÃÕÒfl ßUÁãº˝ÿ‚Èπ◊Á¬ ÷flÁÖ ÃÿÊ— ‡ÊÊ÷Ê ◊ŸÊ„UÊÁ⁄UáÊË
÷flÁÃ, Á∑§ãÃÈ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ◊ÎàÿȬ˝ŒÊ ÷flÁÃ, ÃmUŒfl Áfl·ÿ‚Èπ¥ ÷flÃËÁà ÁflôÊÿ◊˜– Áfl·ÿ‚ÈπSÿ
Á∑§ê¬Ê∑§»§‹ÃÈÀÿÃÊ Áfl·ÃÈÀÿÃÊ flÊ ’„ÈU·È ª˝ãÕ·È flÁáʸÃÊ–
ÿÕÊ ¬k¬È⁄UÊáÊ (29/77) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
•Ê¬ÊÃ⁄U◊áÊËÿÊÁŸ ‚ÈπÊÁŸ Áfl·ÿÊŒÿ—–
Á∑§ê¬Ê∑§»§‹ÃÈUÀÿÊÁŸ ÁøòÊ¥ ¬˝ÊÕ¸ÿÃ ¡Ÿ—––

•’ ŒÍ‚⁄UË ªÊÕÊ ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥U– (ÃÕÊ ¡ÊŸËÁ„U •ˇÊ‚ÊÒÅÿ◊Á¬) •ˇÊ‚ÊÒÅÿ,
•ÕʸØ ßUÁãº˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ∑§ ‚flŸ ‚ „UÊŸ flÊ‹Ê ¡Ê ∑ȧ¿U ÷Ë •ŸÈ÷fl „ÒU, ©U‚ ‚ÈπÊ÷Ê‚ (Ÿ∑§‹Ë
‚Èπ) ‚◊¤Ê¥– fl„U ∑Ò§‚Ê „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥U, (Á¡uUÊ‚Èπ¥ ŒÎÁCUÁ¬˝ÿ¥ ¬`¥§ Á∑§ê¬Ê∑§»§‹¥ ÿÕÊ) Á¡‚
¬˝∑§Ê⁄U ¬∑§Ê „ÈU•Ê “Á∑§ê¬Ê∑§ »§‹” Á¡uUÊ ßUÁãº˝ÿ mUÊ⁄UÊ SflÊŒÿÊÇÿ •ÊÒ⁄U ŒπŸ ◊¥ ⁄U◊áÊËÿ ÷Ë „UÊÃÊ
„ÒU, Á∑§ãÃÈ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ◊¥ Áfl· ∑§Ë Ã⁄U„U ÉÊÊÃ∑§ (¬˝ÊáÊ„UÊ⁄U∑§) „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U ÁflcÊÿ‚Èπ ÷Ë „UÊÃÊ
„ÒU, fl„U •Ê¬ÊÃ⁄U◊áÊËÿ (¬˝Õ◊ ’Ê⁄U ŒπŸ ◊¥ •ë¿UÊ ¬˝ÃËà „UÊŸ flÊ‹Ê) „UÊŸ ¬⁄U ÷Ë àÿÊíÿ „UË
„UÊÃ Ê „ÒU óßU‚ •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê ‹ŸÊ øÊÁ„U∞– ÃÕÊ (Áfl·Á◊ÁüÊÃ◊ÊŒ∑§ßUãº˝ÊÿáʇÊÊ÷◊˜) Á¡‚
¬˝∑§Ê⁄U Áfl·Á◊ÁüÊà ◊ÊŒ∑§ (‹aÂU ) ÃÕÊ “ßUãº˝ÊÿáÊ” »§‹ óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ë ‡ÊÊ÷Ê „UÊÃË „ÒU, flÒ‚Ë „UË
ÁSÕÁà ßUÁãº˝ÿ-‚Èπ ∑§Ë „UÊÃË „ÒU– ©UŸ∑§Ë ‡ÊÊ÷Ê ◊ŸÊ„UÊ⁄UË „UÊÃË „ÒU, Á∑§ãÃÈ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ◊¥ ◊ÎàÿÈŒÊÿ∑§
„UÊÃË „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U Áfl·ÿ-‚Èπ ÷Ë „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒU– Áfl·ÿ-‚Èπ ∑§Ë “Á∑§ê¬Ê∑§ »§‹”
ÿÊ Áfl· ‚ ‚◊ÊŸÃÊ •Ÿ∑§ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ flÁáʸà „ÒU–
©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸, ¬k¬È⁄UÊáÊ (w~/||) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Áfl·ÿÊ¥ ‚ ©Uà¬ãŸ „UÊŸ flÊ‹ ‚Èπ ¬˝Ê⁄Uê÷ ◊¥ ◊ŸÊ„UÊ⁄UË Á∑§ãÃÈ “Á∑§ê¬Ê∑§ »§‹” ∑§ ‚◊ÊŸ
(ÉÊÊÃ∑§) „UÊÃ „Ò¥U– Á∑§ÃŸ •Êpÿ¸ ∑§Ë ’Êà „ÒU Á∑§ Á»§⁄U ÷Ë ◊ŸÈcÿ ßUŸ∑§Ë ∑§Ê◊ŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
{940 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ (‡‹Ê∑§-107) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó

ÿlÁ¬ ÁŸ·√ÿ◊ÊáÊÊ ◊Ÿ‚— ¬Á⁄UÃÈÁCU∑§Ê⁄U∑§Ê Áfl·ÿÊ—–
Á∑§ê¬Ê∑§»§‹ÊŒŸ-flŒ˜ ÷flÁãà ¬pÊŒÁÃŒÈ⁄UãÃÊ—––
•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (36/76) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó
•àÿãÃ⁄UÁ‚∑§ÊŸÊŒÊÒ ¬ÿ¸ãÃ ¬˝ÊáÊ„UÊÁ⁄UáÊ—–
Á∑§ê¬Ê∑§¬Ê∑§Áfl·◊ÊŸ˜ ÁflcÊÿÊŸ˜ ∑§— ∑ΧÃË ÷¡Ø––
flSÃÈÃÊ Áfl·ÿ‚flŸ¥ Áfl·ÊŒÁ¬ ‚◊ÁäÊ∑¥§ ŒÈc¬Á⁄UáÊÊ◊¬˝Œ¥ ÷flÁÖ ©UQ§¥ ø •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (36/74, 77)ó
fl⁄¥U Áfl·¥ ÿŒ∑§ÁS◊Ÿ˜, ÷fl „UÁãà Ÿ „UÁãà flÊ–
Áfl·ÿÊSÃÈ ¬ÈŸÉŸ¸Áãà „Uãà ¡ãÃÍŸŸãÇʗ––
‡ÊSòʬ˝„UÊ⁄UŒËåÃÊÁÇŸfl¡˝Ê‡ÊÁŸ◊„UÊ⁄UªÊ— –
Ÿ ÃÕÊmU¡∑§Ê— ¬È¥‚Ê¥ ÿÕÊ˘◊Ë Áfl·ÿÁmU·—––

¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ (‡‹Ê∑§-vÆ|) ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó

““ÿlÁ¬ ‚¥‚Ê⁄U ∑§ Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ê ¡’ ‚flŸ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ÃÊ fl ◊Ÿ ∑§ ‚ãÃÊ· ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ
ÃÊ ’ŸÃ „Ò¥U, Á∑§ãÃÈ •ãà ◊¥ Áfl·»§‹ ∑§ πÊŸ ∑§ ‚◊ÊŸ •àÿãà ŒÈ—πŒÊÿË ÷Ë „UÊÃ „Ò¥U–””
•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (x{/|{) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¬˝Ê⁄Uê÷ ◊¥ ’„ÈUà •ë¿U ◊Ê‹Í◊ „UÊŸ  flÊ‹ Á∑§ãÃÈ •ãà ◊¥ ¬˝ÊáÊ„UÊ⁄U∑§ ∞fl¥ Á∑§ê¬Ê∑§ (Áfl·»§‹)
∑§ ‚◊ÊŸ »§‹ ŒŸ flÊ‹ Áfl·◊ ÁflcÊÿÊ¥ ∑§Ê ∑§ÊÒŸ ’ÈÁhU◊ÊŸ˜ ‚flŸ ∑§⁄‘UªÊ?””
flSÃÈ× Áfl·ÿ-‚flŸ Áfl· ‚ ÷Ë ∑§„UË¥ •ÁäÊ∑§ ŒÈc¬Á⁄UáÊÊ◊ ŒŸ flÊ‹Ê „UÊÃÊ „ÒU– •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ
(x{/|y, ||) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““Áfl· •ë¿UÊ „ÒU ¡Ê ¬˝ÊáÊË ∑§Ê ∞∑§ „UË ÷fl ◊¥ ◊Ê⁄UÃÊ „ÒU ÿÊ ∑§÷Ë-∑§÷Ë Ÿ„UË¥ ÷Ë ◊Ê⁄U
¬ÊÃÊ, Á∑§ãÃÈ ßUÁãº˝ÿ-Áfl·ÿ ÃÊ ¡Ëfl ∑§Ê •Ÿãà ’Ê⁄U (¡ã◊-◊ÎàÿÈ ∑§ ø∑˝§ ◊¥ «UÊ‹∑§⁄U) ◊Ê⁄UÃ „Ò¥U–
Á∑§ÃŸ ŒÈ—π ∑§Ë ’Êà „ÒU?””
““‡ÊSòÊ-¬˝„UÊ⁄U, ¬˝ŒËåà •Êª, fl¡˝ •ÊÒ⁄U ©UÀ∑§Ê¬Êà ÃÕÊ ’«∏-’«∏ ‚Ê¥¬ ÷Ë ◊ŸÈcÿ ∑§ Á‹∞
©U‚ ¬˝∑§Ê⁄U √ÿÊ∑ȧ‹ÃÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃ Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ßUÁãº˝ÿ-Áfl·ÿ M§¬Ë ‡ÊòÊÈ „UÊÃ „Ò¥U–””
 {òÊÿÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vw}-vxÆ) —— 941}

ßUàÿfl¥ Áfl·ÿ-‚flŸSÿ ŒÈc¬Á⁄UáÊÊ◊¥ ÁflôÊÊÿ „U ÷√ÿ! ÁŸ¡Êà◊äÿÊŸ¡ÁŸÃ‚Èπ¥ ¬˝ÊåÃÈ¥ ‚ÃÃ¥

¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
¬ÈŸ⁄UÁ¬ ’Á„U⁄UÊà◊¡ËflSÿ ‚Ê◊Êãÿ‹ˇÊáÊÊÁŸ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ •ª˝ ©UǪʄUÊ¿UãŒÊÁ÷— Áfl‡ÊŒÿÁãÃó
Œ„U ∑§‹ûÊ¥ ¬ÈûÊ¥ Á◊ûÊÊÁŒ Áfl„UÊfløŒáÊÊM§fl¥–
•å¬‚M§fl¥ ÷ÊflÁŒ ‚Ê øfl „UflÁŒ ’Á„U⁄Uå¬Ê––128––
ߥUÁŒÿÁfl‚ÿ‚È„UÊÁŒ‚È ◊Í…U◊ŒË ⁄U◊ÁŒ áÊ ‹„UÁŒ ÃìÊ¥–
’„ÈUŒÄÈ πÁ◊ÁŒ áÊ Áø¥ÃÁŒ, ‚Ê øfl „UflÁ Œ ’Á„U⁄Uå¬Ê––129––
¡¥ ¡¥ •ÄπÊáÊ ‚È„¥U Ã¥ Ã¥ ÁÃ√fl¥ ∑§⁄‘UÁŒ ’„ÈUŒÈÄπ¥–
•å¬ÊáÊÁ◊ÁŒ áÊ Áø¥ÃÁŒ ‚Ê øfl „UflÁŒ ’Á„U⁄Uå¬Ê––130––
¿UÊÿÊó Œ„U¥ ∑§‹òÊ¥ ¬ÈòÊ¥ Á◊òÊÊÁŒ Áfl÷ÊfløßÊM§¬◊˜–
•Êà◊SflM§¬¥ ÷ÊflÿÁà ‚ ∞fl ÷flÁà ’Á„U⁄UÊàêÊÊ––
ßUÁãº˝ÿÁfl·ÿ‚ÈπÊÁŒ·È ◊Í…U◊Á× ⁄U◊Ã Ÿ ‹÷Ã Ãûfl◊˜–
’„ÈUŒÈ—πÁ◊Áà Ÿ ÁøãÃÿÁà ‚ øÒfl ÷flÁà ’Á„U⁄UÊà◊Ê––

ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, Áfl·ÿ-‚flŸ ∑§ ŒÈc¬Á⁄UáÊÊ◊ ∑§Ê ¡ÊŸ∑§⁄U „U ÷√ÿ! ÁŸ¡ •Êà◊-äÿÊŸ ‚ ©Uà¬ÛÊ
‚Èπ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
¬ÈŸ— ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ’Á„U⁄UÊà◊Ê ¡Ëfl ∑§ ‚Ê◊Êãÿ ‹ˇÊáÊÊ¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ÃËŸ ©UǪʄUÊ ¿UãŒÊ¥ mUÊ⁄UÊ
S¬CU ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê ¡Ëfl ‡Ê⁄UË⁄U, ¬àŸË, ¬ÈòÊ, Á◊òÊ •ÊÁŒ ∑§Ê, ÃÕÊ Áfl÷Êfl-øÃŸÊ (⁄Uʪ-
mU· •ÊÁŒ) ∑§Ê •Êà◊SflM§¬ ◊ÊŸÃÊ (©U‚ M§¬ ◊¥ ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃÊ) „ÒU, fl„U “’Á„U⁄UÊà◊Ê” „UË
„UÊÃÊ „ÒU–
¡Ê •ôÊÊŸË ¡Ëfl ßUÁãº˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ∑§ ‚Èπ ◊¥ ⁄U◊ ¡ÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ÿ„U ÁfløÊ⁄U Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ
Á∑§ ÿ ßUÁãº˝ÿ-Áfl·ÿ ’„ÈUà ŒÈ—πŒÊÿË „Ò¥U •ÊÒ⁄U ¡Ê Ãûfl ∑§Ê ÷Ë ª˝„UáÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ¬ÊÃÊ, fl„U
“’Á„U⁄UÊà◊Ê” „UË „UÊÃÊ „ÒU–
{942 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÿØ ÿØ •ˇÊÊáÊÊ¥ ‚Èπ¥ ÃØ ÃØ ÃËfl˝¥ ∑§⁄UÊÁà ’„ÈUŒÈ—π◊˜–

•Êà◊ÊŸÁ◊Áà Ÿ ÁøãÃÿÁà ‚ ∞fl ÷flÁà ’Á„U⁄UÊà◊Ê––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— S¬CU ∞fl– (‚Ê øfl „UflÁŒ ’Á„U⁄Uå¬Ê) ‚ ∞fl,
flˇÿ◊ÊáÊ‹ˇÊáÊÊ ¡ËflÊ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ÷flÁÖ ÃSÿ Á∑¥§ SflM§¬◊˜? ©UëÿÃó (•å¬‚M§fl¥ ÷ÊflÁŒ)
“•Êà◊Òfl” ßUÁà M§¬áÊ ¬⁄U¬ŒÊÕʸŸ˜ ÷ÊflÿÁÃ, •äÿflSÿÁÖ ∑§ÊŸ˜ ¬ŒÊÕʸŸ˜? ©UëÿÃó (Œ„U ∑§‹ûÊ¥
¬ÈûÊ¥ Á◊ûÊÊÁŒ) SflŒ„¥U ¬ÊÒŒ˜ªÁ‹∑§◊Á¬, Sfl¬àŸË¥ ¬ÈòÊ¥ Á◊òÊÊÁŒ∑§◊Á¬ •Êà◊àflŸ ¬˝àÿÁÃ, ‚ ÁŸpÿŸ
’Á„U⁄UÊà◊Òfl– ÃÕÊ ø (Áfl„UÊfløŒáÊÊM§fl¥) SfløÒÃãÿM§¬Êà◊Ÿ— ¬⁄UÁŸÁ◊ûÊ◊ÊÁüÊàÿ ©Uà¬l◊ÊŸÊ
⁄UʪÊÁŒ÷ÊflÊ— Áfl÷Êfl-¬ÿʸÿM§¬Ê— ‚ÁãÃ, ÃÊŸ˜ ‚flʸ゠•Êà◊÷ÍÃÊŸ˜, •Êà◊ËÿÊŸ˜ flÊ SflË∑§⁄UÊÁÖ
‚Ê˘Á¬ Á◊âÿÊŒÎÁCU—, Á◊âÿÊàflÊãäÊ∑§Ê⁄UÊflÎ× ÿmUÊ ‚íôÊÊŸŒÎÁCU⁄UÁ„Uà ∞fl ÁflôÊÿ—– •Êà◊ÊŸÊà◊Áflfl∑§-
ôÊÊŸÊ÷ÊflŸ ‚ •ŸÊà◊¬ŒÊÕ¸◊Á¬ •Êà◊M§¬áÊ SflË∑§⁄UÊÁÃ, üÊgäÊÊÁÃ, ÃÕÒfl √ÿfl„U⁄UàÿÁ¬–
SflÊÁ◊∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-193) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó

¡Ê-¡Ê ÷Ë ßUÁãº˝ÿ-‚Èπ „Ò, fl„U-fl„U •Êà◊Ê ∑§Ê ÃËfl˝ fl •Ÿ∑§ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ŒÈ—π ŒÃÊ
„Òó ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¡Ê ÁfløÊ⁄U Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, fl„U “’Á„U⁄UÊà◊Ê” „UË „UÊÃÊ „ÒU–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ S¬CU „UË „ÒU– (‚ ∞fl ÷flÁà ’Á„U⁄UÊà◊Ê)
fl„UË ¡Ëfl Á¡‚∑§Ê ‹ˇÊáÊ (SflM§¬) •Êª ∑§„U ⁄U„U „Ò¥U, ’Á„U⁄UÊà◊Ê „UÊÃÊ „ÒU– ©U‚∑§Ê ÄÿÊ SflM§¬ „ÒU?
’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (•Êà◊SflM§¬¥ ÷ÊflÿÁÃ) ¬⁄U-¬ŒÊÕÊZ ◊¥ ÿ •Êà◊Ê „UË „Ò¥U ßU‚ M§¬ ◊¥ ÷ÊflŸÊ ÿÊ
•äÿfl‚ÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ∑§ÊÒŸ ‚ (¬⁄U∑§Ëÿ) ¬ŒÊÕ¸? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (Œ„¥U ∑§‹òÊ¥ ¬ÈòÊ¥ Á◊òÊÊÁŒ)
¬ÊÒŒ˜ªÁ‹∑§ ÁŸ¡ Œ„U ∑§Ê ÷Ë, •¬ŸË ¬àŸË, ¬ÈòÊ fl Á◊òÊ •ÊÁŒ ∑§Ê ÷Ë “•Êà◊Ê” M§¬ ‚ ¬˝ÃËÁÃ
(•ŸÈ÷fl) ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ÁŸpÿ ‚ ’Á„U⁄UÊà◊Ê „UË „ÒU– ÃÕÊ (Áfl÷ÊfløßÊM§¬◊˜) SfløÒÃãÿ
SflM§¬Ë •Êà◊Ê ◊¥ ¬⁄U¬ŒÊÕ¸ ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ ‚ ©Uà¬ãŸ „UÊŸ flÊ‹ ¡Ê Áfl÷Êfl¬ÿʸÿ M§¬ ⁄Uʪ •ÊÁŒ ÷Êfl
„UÊÃ „Ò¥U, ©UŸ ‚÷Ë ∑§Ê •Êà◊M§¬ ÿÊ •Êà◊Ëÿ M§¬ ◊¥ fl„U ’Á„U⁄UÊà◊Ê SflË∑§Ê⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚ ÷Ë
Á◊âÿÊŒÎÁCU ÿÊ Á◊âÿÊàfl •ãäÊ∑§Ê⁄U ‚ •ÊflÎà ÿÊ ‚íôÊÊŸŒÎÁCU ‚ ⁄UÁ„Uà „UË ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– •Êà◊Ê
fl •ŸÊà◊Ê ∑§ Áflfl∑§ ôÊÊŸ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊŸ ‚ fl„U •ŸÊà◊ ¬ŒÊÕ¸ ∑§Ê ÷Ë “•Êà◊Ê” M§¬ ◊¥ SflË∑§Ê⁄U
∑§⁄UÃÊ „ÒU, flÒ‚Ê „UË üÊhUÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ÃŒŸÈM§¬ •Êø⁄UáÊ ÷Ë ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
SflÊÁ◊∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v~x) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {òÊÿÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vw}-vxÆ) —— 943}

Á◊ë¿UûʬÁ⁄UáÊŒå¬Ê ÁÃ√fl∑§‚Ê∞áÊ ‚È_‰U •ÊÁfl_UÊ–

¡Ëfl¥ Œ„¥U ∞Ä∑¥§ ◊ááÊ¥ÃÊ „UÊÁŒ ’Á„U⁄Uå¬Ê––
Œ„UÊà◊ŸÊ⁄UÒ Äÿ¥ ◊ãflÊŸÊ˘ôÊÊŸË •„¥U ŒÈ’‹
¸ —, •„¥U ’‹Ë, •„¥U üÊDUË, •„¥U ÷Îàÿ— ßUàÿÊÁŒ∑§À¬ŸÊ¥
∑§⁄UÊÁÖ ©UQ¥§ ø ÃòÊÒfl (ªÊÕÊ-187)ó
⁄UÊ•Ê „¥U ÁèÊìÊÊ „¥U Á‚_UË „¥U øfl ŒÈé’‹Ê ’Á‹•Ê–
ßUÁŒ ∞ÿûÊÊÁfl_UÊ ŒÊá„¥U ÷ÿ¥ áÊ ’Èí¤ÊÁŒ––
flSÃÈÃÊ ¡ËflSÃÈ •◊Íø—, ‡ÊÈhUÁøº˝Í¬—, Œ‡Ê¸ŸôÊÊŸÊÁŒ◊ÿÊ flÊ, Œ„U— ßUÁãº˝ÿÊÁáÊ ø
¬ÈŒ˜ª‹º˝√ÿ◊ÿÊÁŸ ÿmUÊ ¬ÈŒ˜ª‹º˝√ÿÊ¬∑ΧÃÊÁŸ ÷flÁãÖ
¬˝ÊQ§¥ ø SflÊÁ◊∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-208)ó
¡ËflS‚ ’„ÈU¬ÿÊ⁄¥U ©UflÿÊ⁄¥U ∑ȧáÊÁŒ ¬ÈǪ‹¥ Œ√fl¥–
Œ„¥U ø ߥUÁŒÿÊÁáÊ ø flÊáÊË ©US‚Ê‚ÁáÊS‚Ê‚¥––

““¡Ê ¡Ëfl Á◊âÿÊàfl ∑§◊¸ ∑§ ©UŒÿ M§¬ ¬Á⁄UáÊà „UÊ, ÃËfl˝ ∑§·Êÿ ‚ •ë¿UË Ã⁄U„U •ÊÁflCU
„UÊ •ÊÒ⁄U ¡Ëfl fl Œ„U ∑§Ê ∞∑§ ◊ÊŸÃÊ „Ê, fl„U “’Á„U⁄UÊà◊Ê” „UÊÃÊ „ÒU–””
Œ„U fl •Êà◊Ê ∑§Ë ∞∑§ÃÊ ◊ÊŸÃ „ÈU∞ •ôÊÊŸË “◊Ò¥ ŒÈ’¸‹ „Í°U”, “◊Ò¥ ’‹flÊŸ „Í°U” “◊Ò¥ ‚ΔU „Í°U”,
◊Ò¥ ŸÊÒ∑§⁄U „Í°U” ßUàÿÊÁŒ ∑§À¬ŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– •ÊÒ⁄U fl„UË¥ (∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ, ªÊÕÊ-v}| ◊¥) ÿ„U ÷Ë
∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““◊Ò¥ ⁄UÊ¡Ê „Í°U, ◊Ò¥ ÷Îàÿ „Í°U, ◊Ò¥ ‚ΔU „Í°U, ◊Ò¥ ŒÈ’¸‹ „Í°U, ◊Ò¥ ’‹flÊŸ˜ „Í°U óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‡Ê⁄UË⁄U fl
•Êà◊Ê ◊¥ ∞∑§àfl ◊ÊŸŸ flÊ‹Ê ¡Ëfl ŒÊŸÊ¥ •Êà◊Ê fl ‡Ê⁄UË⁄U ∑§ ÷Œ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ–””
flSÃÈ× ¡Ëfl ÃÊ •◊Íø „ÒU, ‡ÊÈhU ÁøØ M§¬ „ÒU ÿÊ Œ‡Ê¸Ÿ-ôÊÊŸÊÁŒ◊ÿ „ÒU– Œ„U fl ßUÁãº˝ÿÊ°
¬ÈŒ˜ª‹ º˝√ÿ M§¬ „Ò¥U ÿÊ ¬ÈŒ˜ª‹ º˝√ÿ mUÊ⁄UÊ ©U¬∑§Ê⁄U M§¬ ◊¥ ÁŸÁ◊¸Ã „Ò¥U–
SflÊÁ◊∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-wÆ}) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¬ÈŒ˜ª‹ º˝√ÿ ’„ÈUà Ã⁄U„U ‚ ¡Ëfl ∑§Ê ©U¬∑§Ê⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒUó ‡Ê⁄UË⁄U ’ŸÊÃÊ „ÒU, ßUÁãº˝ÿÊ°
’ŸÊÃÊ „ÒU, fløŸ ’ŸÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U EÊ‚Ê뿘UflÊ‚ ÷Ë ’ŸÊÃÊ „ÒU–””
{944 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•ôÊÊŸŸ ¬ÈŒ˜ª‹º˝√ÿÊà◊∑¥§ ‡Ê⁄UË⁄‘UÁãº˝ÿÊÁŒ∑¥§ •Êà◊M§¬¥ ÿmUÊ •Êà◊ËÿM§¬áÊ ¡ËflÊ ◊ŸÈÃ–

÷ÁáÊÃ¥ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ 20-23)ó
•„U◊Œ¥ ∞Œ◊„¥U •„U◊ŒS‚fl „UÊÁ◊ ◊◊ ∞Œ¥–
•ááÊ¥ ¡¥ ¬⁄U Œ √fl¥ ‚ÁëøûÊÊÁøûÊÁ◊S‚¥ flÊ––
•ÊÁ‚ ◊◊ ¬È√fl◊Œ¥ •„U◊Œ¥ øÊÁfl ¬È√fl∑§Ê‹Áê„U–
„UÊÁ„UÁŒ ¬ÈáÊÊÁfl ◊í¤Ê¥ •„U◊Œ¥ øÊÁfl „UÊS‚ÊÁ◊––
∞ÿ¥ÃÈ •‚¥÷ÍŒ¥ •ÊŒÁflÿ嬥 ∑§⁄‘UÁŒ ‚¥◊Í…UÊ–
÷ÍŒàÕ¥ ¡ÊáÊ¥ÃÊ áÊ ∑§⁄‘UÁŒ ŒÈ Ã¥ •‚¥◊Í…UÊ––
•ááÊÊáÊ◊ÊÁ„UŒ◊ŒË ◊í¤ÊÁ◊áÊ¥ ÷áÊÁŒ ¬ÈǪ‹¥ Œ√fl¥––
¬ÈŒ˜ª‹∑§◊¸ÁŸÁ◊ûÊ∑§Ê ⁄UʪÊÁŒ÷ÊflÊ •Á¬ Ÿ ‡ÊÈhUÊà◊Ÿ— Sfl÷ÊflM§¬Ê—, •Á¬ÃÈ Ã Áfl÷Êfl-
M§¬Ê—, √ÿfl„UÊ⁄UŒÎC˜UÿÊ •Êà◊ªÃÊ— ‚ãÃÊ˘Á¬ Ã ¬⁄U◊ÊÕ¸ŸÿŸ Ÿ ‚ÁãÖ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ÃÈ ¬˝ÊQ§Áflfl∑§-
ôÊÊŸ‡ÊÍãÿÊ ÷flÁÃ, ∞ÃŒfl ªÊÕÊÿÊ◊◊ÈòÊ “Áfl÷ÊfløßÊM§¬¥ •Êà◊SflM§¬¥ ÷ÊflÿÁÔ ßUàÿÈÄàÿÊ ‚◊ÁÕ¸Ã◊˜–
¡Ëfl ‡Ê⁄UË⁄U fl ßUÁãº˝ÿ ∑§Ê -¡Ê ¬ÈŒ˜ª‹ º˝√ÿ◊ÿ „Ò¥Uó •ôÊÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ •Êà◊M§¬ ÿÊ ©Uã„¥U
•¬ŸÊ ◊ÊŸ ’ÒΔUÃÊ „ÒU– ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ wÆ-wx) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““øß, •øß ÿÊ Á◊üÊ M§¬ ¡Ê ∑ȧ¿U ÷Ë ¬⁄U-¬ŒÊÕ¸ „Ò¥U, ◊Ò¥ ©UŸ M§¬ „Í°U, fl ◊È¤Ê M§¬ „Ò¥U,
◊Ò¥ ©UŸ∑§Ê „Í°U, fl ◊⁄‘U „Ò¥U, ¬Ífl¸ ‚◊ÿ ◊¥ fl ◊⁄‘U Õ, ◊Ò¥ ©UŸ∑§Ê ÕÊ, ÷Áflcÿ ◊¥ fl Á»§⁄U ◊⁄‘U „UÊ¥ª •ÊÒ⁄U ◊Ò¥
©UŸ∑§Ê „UÊ™°§ªÊ óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¡Ê ¡Ëfl Á◊âÿÊ •Êà◊Áfl∑§À¬ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ◊Í…∏U „ÒU, •ôÊÊŸË „ÒU •ÊÒ⁄U
¡Ê ¬⁄U◊ÊÕ¸ flSÃÈ-SflM§¬ ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÈU•Ê ©U‚ Á◊âÿÊ •Êà◊Áfl∑§À¬ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U •◊Í…∏U
„ÒU, ¬˝ÁÃ’ÈhU ÿÊŸË ôÊÊŸË „ÒU– Á¡‚∑§Ë ’ÈÁhU •ôÊÊŸ ‚ ◊ÊÁ„Uà „UÊ ⁄U„UË „UÊÃË „ÒU, ∞‚Ê √ÿÁQ§ ‚ÊøÃÊ
„ÒU Á∑§ ÿ„U ¬ÈŒ˜ª‹ º˝√ÿ ◊⁄UÊ „ÒU–””
¬ÈŒ˜ª‹ ∑§◊¸ ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ ‚ „UÊŸ flÊ‹ ⁄Uʪ •ÊÁŒ ÷Êfl ÷Ë ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§ Sfl÷Êfl M§¬ Ÿ„UË¥
„Ò¥U, •Á¬ÃÈ fl Áfl÷Êfl (•‡ÊÈhU) M§¬ „ÒU¥– √ÿfl„UÊ⁄U ŒÎÁCU ‚ ÿlÁ¬ fl •Êà◊Ê ◊¥ „UË „UÊÃ „Ò¥U, Á∑§ãÃÈ
¬⁄U◊ÊÕ¸ ŒÎÁCU ‚ Ÿ„UË¥ „UÊÃ „ÒU¥– ’Á„U⁄UÊà◊Ê ÃÊ ©U¬ÿȨ̀Q§ (‡Ê⁄UË⁄U fl •Êà◊Ê ∑§) Áflfl∑§ ôÊÊŸ ‚ ‡ÊÍãÿ
„UÊÃÊ „ÒU óßU‚Ë ÷Êfl ∑§Ê ßU‚Ë ªÊÕÊ ◊¥ “Áfl÷Êfl øÃŸÊ M§¬ ◊¥ •Êà◊SflM§¬ ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU”
óßU‚ ©UÁQ§ ‚ ‚◊Õ¸Ÿ ¬˝ŒÊŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
 {òÊÿÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vw}-vxÆ) —— 945}

‚◊ÿ‚Ê⁄Uªã˝ Õ (ªÊÕÊ-185) ø ÁŸM§Á¬Ã◊ÃØó

∞fl¥ ¡ÊáÊßU áÊÊáÊË, •ááÊÊáÊË ◊ÈáÊÁŒ ⁄UÊÿ◊flÊŒ¥–
•ááÊÊáÊÃ◊Êë¿UááÊÊ •ÊŒ‚„UÊfl¥ •ÿÊáÊ¥ÃÊ––
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ (‡‹Ê∑§ 10-12, 14) ’Á„U⁄UÊà◊¡ËflSÿ ÿÁìÊãß◊ŸÈDUÊŸ¥ ø ÷flÁÃ, ÃŒ˜
flÁáʸÃ◊˜ó
SflŒ„U‚ŒÎ‡Ê¥ ŒÎC˜UflÊ ¬⁄UŒ„U◊øß◊˜–
¬⁄UÊà◊ÊÁäÊÁDUÃ¥ ◊Í…U— ¬⁄UàflŸÊäÿflSÿÁÖ–
Sfl¬⁄UÊäÿfl‚ÊÿŸ Œ„UcflÁflÁŒÃÊà◊ŸÊ◊˜–
fløÃ Áfl÷˝◊— ¬È¥‚Ê¥ ¬ÈòÊ÷ÊÿʸÁŒªÊø⁄U—––
•ÁfllÊ‚¥ÁôÊÃSÃS◊ÊØ ‚¥S∑§Ê⁄UÊ ¡ÊÿÃ ŒÎ…U—–
ÿŸ ‹Ê∑§Ê˘XU◊fl Sfl¥ ¬ÈŸ⁄UåÿÁ÷◊ãÿÃ––
‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v}z) ◊¥ ÷Ë ÿ„U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U •ôÊÊŸË øÍ°Á∑§ •ôÊÊŸ M§¬Ë •ãäÊ∑§Ê⁄U ‚ •Êë¿UÊÁŒÃ „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ fl„U
•Êà◊Sfl÷Êfl ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ „ÈU•Ê ⁄Uʪ ∑§Ê „UË •Êà◊M§¬ ◊ÊŸÃÊ „ÒU–””
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ (‡‹Ê∑§ vÆ-vw fl vy) ◊¥ ÷Ë, ’Á„U⁄UÊà◊Ê ¡Ëfl ∑§Ê ¡Ê Áøãß fl •Êø⁄UáÊ
„UÊÃÊ „ÒU, ©U‚ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U flÁáʸà Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““◊Í…∏UÊà◊Ê (’Á„U⁄UÊà◊Ê) •¬Ÿ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§ ‚◊ÊŸ •øß ¬⁄U-Œ„U ∑§Ê “¡Ê ŒÍ‚⁄UË •Êà◊Ê ‚
•ÁäÊÁDUà „ÒU” Œπ∑§⁄U ÷Ë, ©U‚◊¥ ¬⁄Uàfl ∑§Ê •äÿfl‚Êÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– •ÕʸØ ŒÍ‚⁄‘U ∑§ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ÷Ë
¬⁄U ∑§Ë •Êà◊Ê ◊ÊŸŸ ‹ªÃÊ „ÒU–””
““•Êà◊Ê ∑§ SflM§¬ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸŸ flÊ‹ ‹ÊªÊ¥ ∑§ •¬Ÿ •ÊÒ⁄U ¬⁄UÊÿ ‡Ê⁄UË⁄UÊ¥ ◊¥ „UË
Sfl¬⁄UÊäÿfl‚Êÿ (ÿ„U ◊⁄UË •Êà◊Ê „ÒU, ÿ„U ŒÍ‚⁄‘U ∑§Ë •Êà◊Ê „ÒU óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê ÁŸpÿ) „UÊŸ ∑§
∑§Ê⁄UáÊ “ÿ„U ◊⁄UÊ ¬ÈòÊ „ÒU”, “ÿ„U ◊⁄UË ¬àŸË „ÒU”, “ÿ„U ŒÍ‚⁄‘U ∑§Ê ¬ÈòÊ „ÒU”, “fl ŒÍ‚⁄‘U ∑§Ë ¬àŸË „ÒU” ó
ßUàÿÊÁŒ M§¬ ‚ Áfl÷˝◊ (Á◊âÿÊ ÁŸpÿ) ©Uà¬ãŸ „UÊÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
““©U‚ (Áfl¬ÿ¸ÿ) ôÊÊŸ ‚ •ÁfllÊ ŸÊ◊ ∑§Ê ŒÎ…U∏ ‚¥S∑§Ê⁄U ¬ÒŒÊ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU Á¡‚‚ ¡ã◊ÊãÃ⁄U
◊¥ ÷Ë •ôÊÊŸË ‹Êª ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê „UË •Êà◊Ê ‚◊¤ÊŸ ∑§Ë ÷Í‹ ∑§⁄UÃ ⁄U„UÃ „Ò¥U–””
{946 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Œ„UcflÊà◊ÁäÊÿÊ ¡ÊÃÊ— ¬ÈòÊ÷ÊÿʸÁŒ∑§À¬ŸÊ—––

‚ê¬ÁûÊ◊Êà◊ŸSÃÊÁ÷◊¸ãÿÃ „UÊ „UÃ¥ ¡ªÃ˜––
•ãÿìÊ, ÃòÊÒfl (‡‹Ê∑§-56, 68, 76) ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜ó
Áø⁄¥U ‚È·ÈåÃÊSÃ◊Á‚ ◊Í…UÊà◊ÊŸ— ∑ȧÿÊÁŸ·È–
•ŸÊà◊ËÿÊà◊÷ÍÃ·È ◊◊Ê„UÁ◊Áà ¡Êª˝ÁÖ–
‡Ê⁄UË⁄U∑§@È∑§ŸÊà◊Ê ‚¥flÎÃÊ ôÊÊŸÁflª˝„U—–
ŸÊà◊ÊŸ¥ ’ÈäÿÃ ÃS◊ÊŒ˜ ÷˝◊àÿÁÃÁø⁄¥U ÷fl––
ŒÎ…UÊà◊’ÈÁhUŒ¸„UÊŒÊÒ ©UଇÿãŸÊ‡Ê◊Êà◊Ÿ—–
Á◊òÊÊÁŒÁ÷Áfl¸ÿÊª¥ ø Á’÷Áà ◊⁄UáÊÊŒ˜ ÷·Ê◊˜––

““‡Ê⁄UË⁄UÊ¥ ◊¥ •Êà◊’ÈÁhU „UÊŸ ‚ „UË “ÿ„U ◊⁄UÊ ¬ÈòÊ „ÒU”, “ÿ„U ◊⁄UË ¬àŸË „ÒU” ßUàÿÊÁŒ M§¬ ‚
¬ÈòÊ-÷Êÿʸ •ÊÁŒ Áfl·ÿ∑§ ∑§À¬ŸÊ∞° ¬ÒŒÊ „UÊÃË „Ò¥U •ÊÒ⁄U fl„U ◊ŸÈcÿ ©Uã„¥U „UË •¬ŸË ‚ê¬ÁûÊ ◊ÊŸÃÊ
„ÒU– πŒ ∑§Ë ’Êà „ÒU Á∑§ ÿ„U ‚Ê⁄UÊ ¡ªÃ˜ ∞‚Ë „UË ∑§À¬ŸÊ•Ê¥ ‚ •Ê„Uà „ÒU–””
ßU‚∑§ •ÁÃÁ⁄UQ§, fl„UË¥ (‡‹Ê∑§-z{, {}, |{ ◊¥) ÿ„U ÷Ë ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““‚¥‚Ê⁄U ∑§ •ôÊÊŸË ¬˝ÊáÊË Á◊âÿÊàfl M§¬Ë •¥äÊ⁄U‘ ∑§ •äÊËŸ „UÊ∑ §⁄U •ŸÊÁŒ ∑§Ê‹ ‚ ∑ȧÿÊÁŸÿÊ¥
◊¥ ‚Ê∞ „ÈU∞ (∑§◊¸¬⁄UÊäÊËŸ „UÊŸ ‚ Áflfl∑§ ‡ÊÍãÿ) ¬«∏ „Ò¥U– fl ™°§øË ÿÊÁŸÿÊ¥ ◊¥ •Ê∑§⁄U ÷Ë •¬ŸË
•Êà◊Ê ∑§Ê Ÿ„UË¥ ‚◊¤ÊÃ •ÊÒ⁄U •ŸÊà◊Ëÿ ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ •Êà◊àfl ∑§Ë ∑§À¬ŸÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U– ßU‚ „UË fl
¡ÊªŸÊ ‚◊¤ÊÃ „Ò¥U–””
““•Êà◊Ê ∑§Ê ‡Ê⁄UË⁄U ÃÊ ôÊÊŸ „ÒU, Á∑§ãÃÈ fl„U Œ„UM§¬Ë ∑¥§øÈ∑§ ‚ …U∑§Ê „ÈU•Ê „ÒU •ÊÒ⁄U •¬Ÿ
•Ê¬∑§Ê Ÿ„UË¥ ¬„UøÊŸÃÊ– ÿ„UË ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU Á∑§ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ •ÁÃÁø⁄U∑§Ê‹ Ã∑§ fl„U (‚¥‚Ê⁄U ◊¥) ÷˝◊áÊ
∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU– •¬Ÿ ôÊÊŸ ∑§Ê flÊSÃÁfl∑§ ©U¬ÿÊª Ÿ„UË¥ „UÊŸÊ „UË ßU‚∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU–””
““‡Ê⁄UË⁄U •ÊÁŒ ’Ês ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ •Ê‚Q§ ∞fl¥ •Êà◊’ÈÁhU äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ’Á„U⁄UÊà◊Ê •¬Ÿ
ÁflŸÊ‡Ê •ÊÒ⁄U Á◊òÊÊÁŒ ∑§ ÁflÿÊª ∑§Ë •Ê‡Ê¥∑§Ê ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ◊ÎàÿÈ ‚ ÷ÿ÷Ëà ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
 {òÊÿÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vw}-vxÆ) —— 947}

‚ê¬˝Áà ÁmUÃËÿÃÎÃËÿªÊÕÿÊ√ÿʸÅÿÊ ÁfläÊËÿÃ– (‚Ê øfl „UflÁŒ ’Á„U⁄Uå¬Ê) ‚ ø ¡ËflÊ

’Á„U⁄UÊà◊Ê ÷flÁÖ ∑§ËŒÎ‡ÊÊ ¡ËflÊ ÷flÁÃ? ©UëÿÃó (ߥUÁŒÿÁfl‚ÿ‚È„UÊÁŒ‚È ◊Í…U◊ŒË ⁄U◊ÁŒ) ßUÁãº˝ÿ-
Áfl·ÿÊáÊÊ¥ M§¬S¬‡Ê¸ªãäÊ-‡ÊéŒ⁄U‚ÊŸÊ◊Ȭ÷Êª˘ŸÈ÷Íÿ◊ÊŸ·È ‚ÈπÊÁŒ·È ◊Í…UÊà◊ŸÊ ⁄UÁ× ¬˝ËÁÃflʸ ÷flÁÃ
óßUàÿÕ¸—– (’„ÈUŒÄÈ πÁ◊ÁŒ áÊ Áø¥ÃÁŒ, ‚Ê øfl „UflÁ Œ ’Á„U⁄Uå¬Ê) ÃŒ˜ Áfl·ÿ‚Èπ¥ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ’„ÈUŒ—È πŒÊÿ∑¥§
÷flÁà óßUÁà ‚ Ÿ ÁøãÃÿÁÃ, ÿ× ‚ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∞fl ÷flÁÖ ∑§Ÿ ∑§Ê⁄UáÊŸ ߸UŒÎ‡ÊË ÷flÁÃ
ÁSÕÁÃSÃSÿ? ©UëÿÃó (áÊ ‹„UÁŒ ÃìÊ¥) ‚ Ãûfl¥ Ÿ ‹÷Ã, ÃûflôÊÊŸŸ ‚ ∑§Õ◊Á¬ ¬Á⁄UÁøÃÊ Ÿ
÷flÁÃ, ßUàÿS◊ÊØ ∑§Ê⁄UáÊÊØ Áfl·ÿ÷Êª· È ‚Èπ◊fl ◊ãflÊŸÊ flÊ⁄¥U flÊ⁄¥U ÃŒÕZ ¬˝ÿÃÃ– Á∑§@ ÃûflôÊÊŸ◊˜,
∑§Ê ø flSÃÈÁSÕÁ×? ©UëÿÃó (¡¥ ¡¥ •ÄπÊáÊ ‚È„¥U, Ã¥ Ã¥ ÁÃ√fl¥ ∑§⁄‘UÁŒ ’„ÈUŒÈÄπ¥ •å¬ÊáÊ¥ ßUÁŒ ‚Ê áÊ
Áø¥ÃÁŒ) ÿØ ÿØ ßUÁãº˝ÿÊáÊÊ¥ ‚Èπ¥, ÃûÊŒfl •Êà◊Ÿ— ∑ΧÃ ’„ÈUŒÈ—πŒÊÿ∑§◊˜ óßUÁà ÃûflôÊÊŸ¥ ‚
◊Í…UŒÎÁCUŸ¸ ÁøãÃÿÁÃ, Ÿ ÁfløÊ⁄UÿÁÃ, Ÿ ÷ÊflÿÁÃ, Ÿ üÊgäÊÊÁà flÊ, ßUàÿ×∑§Ê⁄UáÊÊØ ÃûflôÊÊŸÊ÷ÊflÊØ
ßUÁãº˝ÿÁfl·ÿ·È ‚Èπ¬˝Ê#Ëë¿UÿÊ ÃSÿ ¬˝ËÁ×, ÃŒŸÈ ¬˝flÎÁûÊp ¡ÊÿÃ óßUÁà ªÊÕÊÕ¸—– ÃûflôÊÊŸSÿ
»§‹¥ Áfl·ÿÁfl⁄UÁQ§— ÃûflÊôÊÊŸÊØ Áfl·ÿÊ‚ÁQ§— óßUàÿ× ∑§Ê⁄UáÊÊØ ◊Í…U— ∑§◊¸Á÷’¸äÿÃ, ôÊÊŸË ø
Áfl⁄Uíÿ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸˘ª˝‚⁄UÊ ÷flÁÖ
•’ ŒÍ‚⁄UË-ÃË‚⁄UË ªÊÕÊ ∑§Ë √ÿÊÅÿÊ ∑§Ë ¡Ê ⁄U„UË „ÒUó (‚ ∞fl ÷flÁà ’Á„U⁄UÊà◊Ê) fl„U
¡Ëfl ’Á„U⁄UÊà◊Ê „UÊÃ Ê „ÒU– ∑Ò§‚Ê ¡Ëfl „UÊÃ Ê „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „ÒU¥ó (ßUÁãº˝ÿÁfl·ÿ‚ÈπÊÁŒ·È ◊Í…U◊Á×
⁄U◊Ã) M§¬, S¬‡Ê¸, ªãäÊ, ‡ÊéŒ fl ⁄U‚ óßUŸ ßUÁãº˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ê ©U¬÷Êª ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ¡Ê ‚Èπ •ŸÈ÷ÃÍ
„UÊÃ Ê „ÒU, ©U‚◊¥ ◊Í…U∏ •Êà◊Ê ∑§Ë ⁄UÁà ÿÊ ¬˝ËÁà „ÈU•Ê ∑§⁄UÃË „ÒU óÿ„U •Õ¸ „ÒU– (’„ÈUŒ—È πÁ◊Áà Ÿ
ÁøãÃÿÁÃ, ‚ øÒfl ÷flÁà ’Á„U⁄UÊà◊Ê) “fl„U Áfl·ÿ-‚Èπ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ◊¥ ’„ÈUà ŒÈ—π ŒŸ flÊ‹Ê „UÊÃ Ê „ÒU”
ó∞‚Ê Áøãß fl„U Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, ÄÿÊÁ¥ ∑§ fl„U ’Á„U⁄UÊà◊Ê „UÊÃ Ê „ÒU– ©U‚∑§Ë ÿ„U ÁSÕÁà Á∑§‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚
„UÊÃ Ë „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „ÒU¥ó (Ÿ ‹÷Ã Ãûfl◊˜) fl„U (◊Í…U∏Êà◊Ê) Ãûfl (ôÊÊŸ) ¬˝Ê# Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, ÃûflôÊÊŸ
‚ fl„U Á∑§‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ÷Ë ¬Á⁄UÁøà Ÿ„UË¥ „UÊÃ Ê, ßU‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ Áfl·ÿ-÷ÊªÊ¥ ◊¥ ‚Èπ „UË ◊ÊŸÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U
’Ê⁄¥U’Ê⁄U ©U‚∑§ Á‹∞ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÃÊ „ÒU– ÃûflôÊÊŸ ÄÿÊ „ÒU, flSÃÈ-ÁSÕÁà ÄÿÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „ÒU¥ó
(ÿØ ÿØ •ˇÊÊáÊÊ¥ ‚Èπ◊˜, ÃØ ÃØ ÃËfl˝¥ ∑§⁄UÊÁ à ’„ÈUŒ—È π◊˜ •ÊàêÊÊŸ◊˜ óßUÁà ‚ Ÿ ÁøãÃÿÁÃ)
¡Ê ¡Ê ßUÁãº˝ÿÊ¥ ∑§Ê ‚Èπ „ÒU, fl„U-fl„U „UË •Êà◊Ê ∑§ Á‹∞ •Ÿ∑§ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ŒÊÿ∑§ „UÊÃ Ê „ÒU óßU‚
ÃûflôÊÊŸ ∑§Ê fl„U ◊Í…U∏ŒÁÎ CU Áøãß ◊¥ Ÿ„UË¥ ‹ÊÃÊ, •ÕʸØ Ÿ„UË¥ ÁfløÊ⁄UÃÊ, ©U‚∑§Ë ÷ÊflŸÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ,
©U‚ ¬⁄U üÊhUÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, ßU‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚, ÿÊŸË ÃûflôÊÊŸ Ÿ „UÊŸ  ‚, ßUÁãº˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ‚Èπ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ∑§Ë
ßUë¿UÊ ‚ ©U‚∑§Ë ¬˝ËÁà •ÊÒ⁄U ÃŒŸãÃ⁄U ¬˝flÁÎ ûÊ ÷Ë „UÊÃ Ë „ÒU óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •Õ¸ „ÒU– ÃûflôÊÊŸ ∑§Ê »§‹ „ÒUó
Áfl·ÿÊ¥ ‚ Áfl⁄UÁQ§, •ÊÒ⁄U Ãûfl ∑§ •ôÊÊŸ ‚ Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ •Ê‚ÁQ§ „UÊÃ Ë „ÒU óßU‚Á‹∞ ◊Í…U∏ ¬˝ÊáÊË ∑§◊ÊZ ‚
’¥äÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ôÊÊŸË Áfl⁄UQ§ „UÊ∑ §⁄U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ •ª˝áÊË „UÊÃ Ê „ÒU–
{948 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÁŸM§Á¬Ã¥ ø ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-42)ó

‡ÊÈ÷¥ ‡Ê⁄UË⁄¥U ÁŒ√ÿÊ¥p Áfl·ÿÊŸÁ÷flÊÜ¿UÁÖ
©Uà¬ãŸÊà◊◊ÁÃŒ¸„U ÃûflôÊÊŸË ÃÃp˜ÿÈÁÃ◊˜––
ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (7/21) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
ÿÊòÊ ’Ê‹p⁄UàÿÁS◊Ÿ˜ ¬ÁÕ ÃòÊÒfl ¬Áá«U×–
’Ê‹— Sfl◊Á¬ ’äŸÊÁà ◊ÈëÿÃ ÃûflÁflŒ˜ äÊ˝Èfl◊˜––
∞fl¥ ÃûflôÊÊŸË Áfl·ÿ‚Èπ¥ ŒÈ—π◊fl ◊ãÿÃ, •ôÊÊŸË ÃÈ ‚Èπ◊flÁà ÃÿÊ⁄UãÃ⁄U◊˜– ¬˝ÊQ¥§ ø
¬k¬È⁄UÊáÊ (29/76)ó
Áfl·ÿ·È ÿŒÊÿûÊ¥ ŒÈc¬˝Ê¬·È ÁflŸÊÁ‡Ê·È–
ŒÈ—π◊ÃŒ˜ Áfl◊Í…UÊŸÊ¥ ‚ÈπàflŸÊfl÷Ê‚Ã––
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ ø (‡‹Ê∑§-104) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó

‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-yw) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó

““Œ„U ◊¥ Á¡‚∑§Ë •Êà◊-’ÈÁhU ©Uà¬ãŸ „UÊ ªß¸U „ÒU, ¡Ê ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê „UË •Êà◊Ê ◊ÊŸÃÊ „ÒU, ∞‚Ê
◊ŸÈcÿ ‡ÊÈ÷ ‡Ê⁄UË⁄U •ÊÒ⁄U ÁŒ√ÿ ÷ÊªÊ¥ ∑§Ë ßUë¿UÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ÃûflôÊÊŸË •Êà◊Ê ßUŸ‚ ‚ŒÊ ŒÍ⁄U
⁄U„UŸÊ øÊ„UÃÊ „ÒU–””
ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (|/wv) ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚ ◊ʪ¸ ‚ ◊Íπ¸ ø‹ÃÊ „ÒU, ÁflmUÊŸ˜ ÷Ë ©U‚Ë ◊ʪ¸ ‚ ø‹ÃÊ „ÒU, ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê ◊ʪ¸ „UÊÃÊ ÃÊ
∞∑§ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ◊Íπ¸ Sflÿ¥ ∑§Ê ∑§◊ÊZ ‚ ’Ê¥äÊÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ÁflmUÊŸ˜ ÿÊ ôÊÊŸË ©UŸ ∑§◊ÊZ ‚ ◊ÈÁQ§ ¬Ê ‹ÃÊ
„ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÃûflôÊÊŸË Áfl·ÿ-‚Èπ ∑§Ê ŒÈ—π „UË ◊ÊŸÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ •ôÊÊŸË ‚Èπ „UË ◊ÊŸÃÊ
„ÒU óÿ„U ŒÊŸÊ¥ ◊¥ •ãÃ⁄U „ÒU– ¬k¬È⁄UÊáÊ (w~/|{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ŒÈ‹¸÷ fl ÁflŸE⁄U Áfl·ÿÊ¥ ∑§ •äÊËŸ „ÒU, fl„U ŒÈ—π ÷Ë ◊Í…∏U ‹ÊªÊ¥ ∑§Ê ‚Èπ M§¬ ‚Ê
¬˝ÁÃ÷ÊÁ‚à „UÊÃÊ „ÒU–””
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-vÆy) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {òÊÿÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vxv-vxw) —— 949}

ÃÊãÿÊà◊ÁŸ ‚◊Ê⁄UÊåÿ ‚ÊˇÊÊáÿÊSÃ ‚Èπ¥ ¡«U—–

àÿÄàflÊ⁄UÊ¬¥ ¬ÈŸÁfl¸mUÊŸ˜ ¬˝ÊåŸÊÁà ¬⁄U◊¥ ¬Œ◊˜––
ßUàÿfl¥ ÃûflôÊÊŸ¥ ÿŒÊà◊ÊŸÊà◊Áflfl∑§M§¬¥, ÃŒÁäʪêÿ „U ÷√ÿ! ßUÁãº˝ÿÁfl·ÿÁfl⁄UQ§— ‚Ÿ˜
•ãÃ⁄UÊà◊ÁSÕÁÃ¥ ¬˝ÊåŸÈÁ„U, ÿŸ ¬⁄U◊Êà◊ÃÊ‹Ê÷— ‚ê÷flÁŒÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
‚ê¬˝Áà ’Á„U⁄UÊà◊ŸÊ Áfl·ÿ‚flŸ ¬˝flÁÎ ûÊ—, ÃÕÊ ÷ˇÿÊ÷ˇÿÁflfl∑§Ê÷ÊflÊ ÷flÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ
ªÊ„UÊ¿UãŒÊèÿÊ¥ ÁŸM§¬ÿÁãÃó
¡Á‚¥ •◊í¤Ê◊í¤Ê ©Uå¬ááÊÊáÊ¥ „flÁŒ ÃàÕ L§ß¸U–
ÄU ’Á„U⁄Uå¬ÊáÊ¥ ’Á„UÁ⁄¥UÁŒÿ-Áfl‚∞‚È „UÊÁŒ ◊ŒË––131––
¬Íÿ‚Íÿ⁄U‚ÊáÊÊáÊ¥ πÊ⁄UÊÁ◊ÿ÷Äπ÷ÄπáÊÊáÊ¥ Á¬–
◊áÊÈ¡ÊßU ¡„UÊ ◊í¤Ê ’Á„U⁄Uå¬ÊáÊ¥ ÄUÊ áÊÿ¥––132––
¿UÊÿÊó ÿ·Ê◊˜ •◊äÿ◊äÿ ©Uà¬ÛÊÊŸÊ¥ ÷flÁà ÃòÊ L§Áø—–
ÃÕÊ ’Á„U⁄UÊà◊ŸÊ¥ ’Á„UÁ⁄UÁãº˝ÿÁfl·ÿ·È ÷flÁà ◊Á×––

““¡«∏ ÿÊŸË ’Á„U⁄UÊà◊Ê ¡Ëfl ‡Ê⁄UË⁄U fl ßUÁãº˝ÿÊ¥ ∑§Ë Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ∑§Ê •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§Ë „UË
Á∑˝§ÿÊ∞° ◊ÊŸÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ßUŸ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ √ÿÕ¸ „UË ŒÈ—πË „UÊÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU– Á∑§ãÃÈ ÁflmUÊŸ˜ (•ãÃ⁄UÊà◊Ê)
ßUŸ∑§Ë Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ∑§Ê •Êà◊Ê ‚ Á÷㟠◊ÊŸÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Á◊âÿÊ •Ê⁄UÊ¬Ê¥ ‚ ◊ÈQ§ „UÊ∑§⁄U ¬⁄U◊ ¬Œ ∑§Ê
¬˝Ê# „UÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, •Êà◊Ê fl •ŸÊà◊Ê ∑§Ê Áflfl∑§ M§¬ ¡Ê ÃûflôÊÊŸ „ÒU, ©U‚ ¬˝Êåà ∑§⁄U „U ÷√ÿ!
ßUÁãº˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ‚ Áfl⁄UQ§ „UÊ∑§⁄U •ãÃ⁄UÊà◊-ÁSÕÁà ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÊ, ÃÊÁ∑§ ¬⁄U◊Êà◊SflM§¬ ∑§Ë ¬˝ÊÁ#
„UÊ ‚∑§ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§Ë Áfl·ÿ-‚flŸ ◊¥ ¬˝flÎÁûÊ •ÊÒ⁄U ©U‚∑§Ê ÷ˇÿ-•÷ˇÿ ‚ê’ãäÊË •Áflfl∑§
„UÊÃÊ „ÒU, ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ŒÊ ªÊ„UÊ ¿UãŒÊ¥ mUÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U •◊äÿ (•¬ÁflòÊ ÁflDUÊ •ÊÁŒ) ◊¥ ©Uà¬ãŸ „UÊŸ flÊ‹
(∑§Ë«∏) ∑§Ë ©U‚Ë (ÁflDUÊ) ◊¥ L§Áø „UÊÃË „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§Ë ’ÈÁhU ’Ês ßUÁãº˝ÿ-
Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ („UË) „UÊÃË „ÒU–
{950 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¬Íÿ-‚ͬ⁄U‚ÊôÊÊŸ¥ ˇÊÊ⁄UÊ◊ÎÃ÷ˇÿÊ÷ˇÿÊôÊÊŸ◊Á¬–
◊ŸÈ¡ÊÁ× ÿÕÊ ◊äÿ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ÃÕÊ ôÊÿ—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (ÄU ’Á„U⁄Uå¬ÊáÊ¥ ’Á„UÁ⁄¥UÁŒÿÁfl‚∞‚È „UÊÁŒ ◊ŒË)
’Á„U⁄UÊà◊ŸÊ¥ ’Á„UÁ⁄UÁãº˝ÿÁfl·ÿ·È ◊Á× ÷flÁÃ, ÃÕÊ– •Êà◊ÊŸÊà◊◊Áflfl∑§⁄UÁ„UÃÊŸÊ¥ ’Ês¬ŒÊÕ¸·È
¬@Áãº˝ÿÁfl·ÿcÊÈ ’ÈÁhU— ¬Á⁄US»È§⁄UÁÃ, •÷ËCU¬ŒÊÕ¸‚flŸŸ ‚Èπ¥ ¬˝ÊåÿÃ óßUÁà ¬˝flÎÁûÊSÃ·Ê¥ ◊ÃÊÒ
÷flÁÃ, ÃŸ Sfl× ‚ÃÃ¥ ø ¬˝flÎÁûÊ⁄UÁ¬ ÷flÁÃ, ‚Ê ÃÕÊ Ãà‚ŒÎ‡ÊÊ ÷flÁÖ ∑§Ÿ ‚ŒÎ‡ÊÊ? •òÊ
ŒÎCUÊãÃ◊Êäÿ◊Ÿ Ãà‚ʌ·ÿ¥ fláÿ¸Ãó (¡Á‚¥ •◊í¤Ê◊í¤Ê ©Uå¬ááÊÊáÊ¥ „UflÁŒ ÃàÕ L§ß¸U) ÿ·Ê¥ ¡ËflÊŸÊ◊˜
•◊äÿ¬ŒÊÕʸŸÊ¥ ◊äÿ ©Uà¬ÁûÊ—, Ã·Ê¥ ÃòÊÒfl L§Áø÷¸flÁà Sfl÷Êfl×, ÃÕÒfl •ŸÊÁŒ∑§Ê‹Ã— ∑§◊¸’ãäÊŸ-
‚¥S¬ÎCUÊ ¡ËflÊ˘Á¬ ¬ÍflʸŸ÷
È ÃÍ Áfl·ÿ‚flŸflÊ‚ŸÊfl‡ÊÊØ ’Ês¬ÊÒŒª˜ Á‹∑§¬ŒÊÕ̧·È •Êà◊ŒÈªÁ¸ ÄUÃ·È È L§Áø¥
¬˝∑§≈Uÿàÿfl– ÿÊflØ ¡ËflÊ¡ËflÁflfl∑§ôÊÊŸ¥ Ÿ ‚◊Èà¬lÃ, ÃÊflà∑§Ê‹◊fl ÃSÿ ◊Í…U¡ËflSÿ
’ÊsÁãº˝ÿÁfl·ÿ‚flŸ ¬˝flÎÁûÊ— ÷flÃËÁà ªÊÕʇÊÿ—–

Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ◊ŸÈcÿ ¡ÊÁà •πÊl fl SflÊŒÿÊÇÿ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê (÷ŒôÊÊŸ M§¬Ë) Áflfl∑§
ÃÕÊ ˇÊÊ⁄U fl •◊Îà ∞fl¥ ÷ˇÿ fl •÷ˇÿ ∑§Ê ôÊÊŸ (Áflfl∑§) Ÿ„UË¥ ⁄UπÃË, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ’Á„U⁄UÊà◊Ê
∑§Ê ©UŸ (’Ês ßUÁãº˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥) ∑§ ◊äÿ Áflfl∑§ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ óÿ„U ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (ÃÕÊ ’Á„U⁄UÊà◊ŸÊ¥ ’Á„UÁ⁄UÁãº˝ÿÁfl·ÿ·È
÷flÁà ◊Á×) ’Á„U⁄UÊà◊Ê ¡ËflÊ¥ ∑§Ë ’Ês ßUÁãº˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ◊Áà „ÈU•Ê ∑§⁄UÃË „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U–
•Êà◊Ê fl •ŸÊà◊Ê ∑§ Áflfl∑§ ‚ ⁄UÁ„Uà ¡ËflÊ¥ ∑§Ë ’ÈÁhU ¬Ê°ø ßUÁãº˝ÿÊ¥ ∑§ Áfl·ÿ÷Íà ’Ês ¬ŒÊÕÊZ ◊¥
¬Á⁄US»È§Á⁄Uà (©Uà‚ÊÁ„UÃ) „UÊÃË „ÒU, •÷ËCU ¬ŒÊÕÊZ ∑§ ‚flŸ ‚ ‚Èπ Á◊‹ÃÊ „ÒUó ∞‚Ë ¬˝ÃËÁÃ
©UŸ∑§Ë ◊Áà ◊¥ ⁄U„UÃË „ÒU, Á¡‚∑§ ∑§Ê⁄UáÊ Sfl× •ÊÒ⁄U ‚Ãà ¬˝flÎÁûÊ ÷Ë „UÊÃË „ÒU, fl„U (¬˝flÎÁûÊ) flÒ‚Ë,
ÿÊŸË ©U‚∑§ ‚◊ÊŸ, „UÊÃË „Ò– Á∑§‚∑§ ‚◊ÊŸ? ÿ„UÊ° ŒÎCUÊãà ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ ©U‚∑§Ë ‚◊ÊŸÃÊ ’ÃÊ
⁄U„U „Ò¥Uó (ÿ·Ê◊˜ •◊äÿ◊äÿ ©Uà¬ãŸÊŸÊ¥ ÷flÁà ÃòÊ L§Áø—) Á¡Ÿ ¡ËflÊ¥ ∑§Ë •◊äÿ (•¬ÁflòÊ)
flSÃÈ•Ê¥ ◊¥ ©Uà¬ÁûÊ „UÊÃË „ÒU, ©UŸ∑§Ë fl„UË¥ L§Áø Sfl÷Êfl× „UÊÃË „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U •ŸÊÁŒ ∑§Ê‹ ‚
∑§◊¸-’ãäÊŸ ‚ ‚¥S¬ÎCU ¡Ëfl ÷Ë ¬Ífl¸ •ŸÈ÷Íà Áfl·ÿ-‚flŸ ‚ ‚ê’hU flÊ‚ŸÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ’Ês
¬ÊÒŒ˜ªÁ‹∑§ (÷ÊÒÁÃ∑§) ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ ó¡Ê •Êà◊Ê ∑§Ê ŒÈª¸Áà ◊¥ …U∑§‹Ã „Ò¥Uó L§Áø ¬˝∑§≈U ∑§⁄UÃÊ „UË
„ÒU– ¡’ Ã∑§ ¡Ëfl-•¡Ëfl ∑§ ÷Œ ∑§Ê ôÊÊŸ ©Uà¬ãŸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ©Uß „UË ∑§Ê‹ Ã∑§ ©U‚ ◊Í…U∏ ¡Ëfl
∑§Ë ’Ês ßUÁãº˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ∑§ ÷Êª ◊¥ ¬˝flÎÁûÊ „UÊÃË ⁄U„UÃË „ÒU óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •Ê‡Êÿ „ÒU–
 {òÊÿÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vxv-vxw) —— 951}

ÃÕÊ ø (¬Íÿ‚Íÿ⁄U‚ÊáÊÊáÊ¥ πÊ⁄UÊÁ◊ÿ÷Äπ÷ÄπáÊÊáÊ¥ Á¬ ◊áÊÈ¡ÊßU ¡„UÊ) ÿÕÊ ◊ŸÈ¡ÊŸÊ¥, Áfl‡Ê·ÃÊ

ê‹ë¿U¡ÊÃËÿÊŸÊ¥ ÃÕÊûÊ◊‚¥S∑§Ê⁄⁄UUÁ„UÃÊŸÊ◊˜, ¬Íÿ◊˜, ‚ͬ⁄U‚— -•UŸÿÊ— •ôÊÊŸ¥ ÷flÁÃ, ÃÕÊ ˇÊÊ⁄U-
•◊ÎÃÿÊ—, ÷ˇÿ-•÷ˇÿÿÊp ‚êÿ∑˜§ ôÊÊŸ¥ Ÿ ÷flÁÃ, (◊í¤Ê ’Á„U⁄Uå¬ÊáÊ¥ ÄUÊ áÊÿ¥) ÃÕÒfl
’ÊsÁãº˝ÿÁfl·ÿ¬ŒÊÕʸŸÊ¥ ◊äÿ, ÃÁmU·ÿ ’Á„U⁄UÊà◊ŸÊ¥ •ôÊÊŸ◊Áflfl∑§Ê ÷flÁà óßUÁà ôÊÿ◊˜– ∑§pÊà◊Ê,
∑§p •ŸÊà◊Ê, ÃâÊÊ ∑§Sÿ ‚flŸ◊Êà◊∑§ÀÿÊáÊ∑§Ê⁄∑¥§ ∑§Sÿ ø ŸÒfl, ∞fl◊fl ∑§— ¬ŒÊÕ¸ ©U¬ÊŒÿ—,
∑§p àÿÊíÿ ßUÁà ø ‚êÿª˜ Áflfl∑§Ê Ÿ Ã·Ê¥ ÷flÁÖ ÿÕÊ ê‹ë¿UÊŒÿÊ ÷ˇÿÊ÷ˇÿÁflfl∑§Ê÷Êfl
•÷ˇÿ÷ˇÊáÊ¥ ∑ȧfl¸ÁãÃ, ¬Á⁄UáÊÊ◊M§¬áÊ ø ÁflÁfläÊ⁄UÊªÒp ÿÈQ§Ê ÷flÁãÃ, ÃÕÒfl ’Á„U⁄UÊà◊ÊŸ—
„Uÿ¬ŒÊÕʸŸÊ◊àÿÁäÊ∑§⁄UʪáÊ ‚flŸ¥ ÁfläÊÊÿ ∑§◊¸’ãäÊŸ ’hUÊ ÷flãÃËàÿʇÊÿ—–
•òÊŒ¥ ôÊÿ◊˜ó ªÊÕÊÿÊ◊◊ÈòÊ ’Á„U⁄UÊà◊ŸSÃÈ‹ŸÊ •÷ˇÿ÷ÁˇÊÁ÷— ÿÈQ§Ê„UÊ⁄UÁflfl∑§⁄UÁ„UÃÒ—
ê‹ë¿U∑§À¬Ò◊¸ŸÈcÿÒ— ‚„ U∑ΧÃÊ fløÃ– ‹Ê∑§ ÿÒ‹¸ˇÊáÊÒ— ∑§SÿÁøŒÊø⁄UáÊ¥ üÊD¥U ÿŒ˜flÊ ∑ȧÁà‚Ã¥ ◊ãÿÃ,
Ã·È •Ê„UÊ⁄U‚ê’ÁãäÊÁflÁäÊ-÷ˇÿº˝√ÿʌ˟ʥ ◊„Uûfl¥ fl⁄UËflÁø–

•ÊÒ⁄U (¬Íÿ‚ͬ⁄U‚ÊôÊÊŸ¥ ˇÊÊ⁄UÊ◊ÎÃ-÷ˇÿÊ÷ˇÿÊôÊÊŸ◊Á¬ ◊ŸÈ¡ÊÁ× ÿÕÊ) Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U

◊ŸÈcÿÊ¥, Áfl‡Ê· ∑§⁄U ê‹ë¿U ¡ÊÁà ∑§ ÃÕÊ ©UûÊ◊‚¥S∑§Ê⁄U ‚ ⁄UÁ„Uà ‹ÊªÊ¥ ∑§Ê ¬Íÿ (¬Ëfl) fl ‚ͬ⁄U‚
(¬ÿ ⁄U‚) óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê ôÊÊŸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ˇÊÊ⁄U fl •◊ÎÃ, ÷ˇÿ fl •÷ˇÿ óßUŸ
ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê ‚êÿ∑˜§ ôÊÊŸ ÷Ë Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, (◊äÿ ’Á„U⁄UÊà◊ŸÊ¥ ÃÕÊ ôÊÿ◊˜) ©U‚Ë Ã⁄U„U, ’Ês ßUÁãº˝ÿ-
Áfl·ÿ ¬ŒÊÕÊZ ∑§ ’Ëø, ÿÊŸË ©UŸ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ¡ËflÊ¥ ∑§Ê •ôÊÊŸ ÿÊ •Áflfl∑§ ⁄U„UÃÊ „ÒUó
ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒU– •Êà◊Ê ÄÿÊ „ÒU? •ŸÊà◊Ê ÄÿÊ „ÒU? •ÊÒ⁄U Á∑§‚∑§Ê ‚flŸ •Êà◊∑§ÀÿÊáÊ∑§Ê⁄UË „UÊÃÊ „ÒU
•ÊÒ⁄U Á∑§‚ (¬ŒÊÕ¸) ∑§Ê ‚flŸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ßU‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ÊÒŸ ¬ŒÊÕ¸ ©U¬ÊŒÿ „ÒU •ÊÒ⁄U ∑§ÊÒŸ àÿÊíÿ „ÒU
óßU‚∑§Ê ÷Ë ‚êÿ∑˜§ ôÊÊŸ ©Uã„¥U Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ê‹ë¿U •ÊÁŒ ÷ˇÿ fl •÷ˇÿ ∑§ Áflfl∑§
Ÿ „UÊŸ ‚ •÷ˇÿ ÷ˇÊáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ¬Á⁄UáÊÊ◊SflM§¬ ÁflÁfläÊ ⁄UÊªÊ¥ ‚ ÿÈQ§ ÷Ë „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U, ©U‚Ë Ã⁄U„U
’Á„U⁄UÊà◊Ê ¡Ëfl „Uÿ ¬ŒÊÕÊZ ∑§ ¬˝Áà •àÿÁäÊ∑§ ⁄Uʪ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ©UŸ∑§Ê ‚flŸ ∑§⁄U ∑§◊¸-’ãäÊŸ ◊¥
’¥äÊ ¡ÊÃ „Ò¥U óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó ßU‚ ªÊÕÊ ◊¥ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§Ë ÃÈ‹ŸÊ •÷ˇÿ ÷ˇÊáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹, ÿÈQ§
•Ê„UÊ⁄U-Áfl„UÊ⁄U ‚ ⁄UÁ„Uà ê‹ë¿U-ÃÈÀÿ ◊ŸÈcÿÊ¥ ‚ ∑§Ë ªß¸U „ÒU– ‹Ê∑§ ◊¥ Á¡Ÿ ‹ˇÊáÊÊ¥ ‚ Á∑§‚Ë ∑§
•Êø⁄UáÊ ∑§Ê üÊDU ÿÊ ∑ȧÁà‚à ◊ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©UŸ◊¥ ©UŸ∑§Ë •Ê„UÊ⁄U ∑§Ë ÁflÁäÊ •ÊÒ⁄U ©UŸ∑§ ÷ˇÿ º˝√ÿ
ßUàÿÊÁŒ ∑§Ë ◊„UûÊÊ ⁄U„UÃË „UË „Ò–
{952 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ê‹ë¿U¡Ÿ·È •Ê„UÊ⁄UÁflÁäÊ—, ÷ˇÿº˝√ÿÊÁáÊ óßUàÿÃÿÊm¸UÿÊ⁄UÁ¬ •ŸÊÒÁøàÿ¥ ª„¸UáÊËÿàfl¥ ø

÷flà ∞fl– Á∑§ãÃÈ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ÿÊÇÿÊ„UÊ⁄UÊÁŒ∑¥§ ÃÈ •Êfl‡ÿ∑¥§ fløÃ ∞fl, ’Ês¬ŒÊÕ¸‚flŸ˘Á¬
Áflfl∑§Ê˘àÿÊfl‡ÿ∑§— óßUÁà Ãâÿ¥ ‚◊Õ¸ÁÿÃÈ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ê‹ë¿U¡ŸSÿ ’Á„U⁄UÊà◊Ÿp ¬⁄US¬⁄¥U ‚Êêÿ¥
¬˝àÿ¬Ë¬ŒŸ˜ óßUÁÖ
ßUŒÊŸË¥ ÁflSÃ⁄‘UáÊ ÁflÁfl˝ÿÃ– ©U¬÷Êª‡Ê⁄UË⁄U¬˝ÊÿÊÇÿ¬ÈŒ˜ª‹ª˝„UáÊ◊Ê„UÊ⁄UÊ ÷flÁÖ ‚ øÊ„UÊ⁄U—
‡Ê⁄UË⁄UŸÊ◊∑§◊Ê̧ŒÿÊØ Áflª˝„UªÁßÊ◊∑§◊Ê̧ŒÿÊ÷ÊflÊìÊ ÷flÁÖ ‚ ø ·«˜UÁfläÊ—– ¬˝ÊQ¥§ ø ÁŸÿ◊‚Ê⁄U-
ª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-63) ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ≈UË∑§ÊÿÊ◊ÈhÎÃ ¬ló
áÊÊ∑§ê◊∑§ê◊„UÊ⁄UÊ ‹å¬Ê„UÊ⁄UÊ ÿ ∑§fl‹◊Ê„UÊ⁄UÊ–
©UîÊ◊áÊÊ Áfl ÿ ∑§◊‚Ê •Ê„UÊ⁄UÊ ¿UÁ√fl„UÊ áÊÿÊ–
•òÊ ∑§fl‹Ê„UÊ⁄USÿÒfl ¬˝‚XUÊ ÁflôÊÿ—– ‚Ê˘Á¬ •‡ÊŸ¬ÊŸ-πÊl-SflÊl÷ŒŸ øÃÈäÊʸ ÷flÃËÁÃ
◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ 646-648) ÁŸÁŒ¸CU◊˜–

ê‹ë¿U ¡ŸÊ¥ ◊¥ •Ê„UÊ⁄U ∑§Ë ÁflÁäÊ ∞fl¥ ÷ˇÿ º˝√ÿ óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê •ŸÈÁøà fl ÁŸãŒŸËÿ
SflM§¬ „UÊÃÊ „UË „ÒU– Á∑§ãÃÈ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ ÿÊÇÿ •Ê„UÊ⁄U •ÊÁŒ ∑§Ê „UÊŸÊ •Êfl‡ÿ∑§ „UË „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Ë
Ã⁄U„U ’Ês ¬ŒÊÕÊZ ∑§ ‚flŸ ◊¥ ÷Ë Áflfl∑§ „UÊŸÊ •àÿÊfl‡ÿ∑§ „UÊÃÊ „ÒU óßU‚ Ãâÿ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ
∑§⁄UŸ „UÃÈ („UË) ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ê‹ë¿U ¡Ÿ fl ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§ ¬⁄US¬⁄U-‚Êêÿ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ Á∑§ÿÊ „ÒU–
•’ ÁflSÃÊ⁄U ‚ √ÿÊÅÿÊŸ ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥U– ©U¬÷ÊÇÿ fl ‡Ê⁄UË⁄U ∑§ ÿÊÇÿ (•Ê„UÊ⁄U-flª¸áÊÊ ∑§)
¬ÈŒ˜ª‹Ê¥ ∑§Ê ª˝„UáÊ “•Ê„UÊ⁄U” „UÊÃÊ „ÒU– fl„U •Ê„UÊ⁄U ‡Ê⁄UË⁄UŸÊ◊∑§◊¸ ∑§ ©UŒÿ ‚ ÃÕÊ Áflª˝„UªÁßÊ◊∑§◊¸
∑§ ©UŒÿÊ÷Êfl ‚ „UÊÃÊ „ÒU– fl„U ¿U— ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „UÊÃÊ „ÒU– ÁŸÿ◊‚Ê⁄U ª˝ãÕ ∑§Ë (ªÊÕÊ-{x) ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ
≈UË∑§Ê ◊¥ ∞∑§ ©UhÎUà ¬l ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ŸÊ∑§◊ʸ„UÊ⁄U, ∑§◊ʸ„UÊ⁄U, ‹¬•Ê„UÊ⁄U, ∑§fl‹Ê„UÊ⁄U, •Ê¡ •Ê„UÊ⁄U, ◊Ÿ (◊ÊŸÁ‚∑§) •Ê„UÊ⁄U
óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑˝§◊‡Ê ¿U— ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê •Ê„UÊ⁄U ¡ÊŸ¥–””
ÿ„UÊ° ∑§fl‹Ê„UÊ⁄U (‚Ê◊Êãÿ× ‹ÊªÊ¥ mUÊ⁄UÊ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸ flÊ‹Ê πÊl •ÊÁŒ ∑§ •Ê„UÊ⁄U) ∑§Ê
¬˝‚XU „ÒU ó∞‚Ê ¡ÊŸ¥– fl„U (∑§fl‹Ê„UÊ⁄U) ÷Ë •‡ÊŸ, ¬ÊŸ, πÊl fl SflÊl óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U øÊ⁄U
¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „UÊÃÊ „ÒU ó∞‚Ê ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ {y{-{y}) ◊¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU–
 {òÊÿÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vxv-vxw) —— 953}

•Ê„UÊ⁄‘UáÊÒfl ◊Ê¥‚-fl‚Ê-◊îÊÊ-äÊÊÃÈÁŸ◊ʸáÊ¥ ÷flÁÃó ßUÁÃäÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È.6, πá«U-1, ÷ʪ-

9, øÍÁ‹∑§Ê-1, ¬Î.63) ‚êÿª˜ ÁŸM§Á¬Ã◊˜– ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-179) ø ÃSÿ ‚¥∑§ÃÊ ÁflÁ„UÃ
∞fl– •ÛÊÊÁŒ∑§◊ÊÿÈ—∑§◊¸áÊÊ ÷fläÊÊ⁄UáÊ∑§Ê⁄UáÊ÷ÍÃSÿ ∑§Ê⁄UáÊ¥ ÷flÃËÁà ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ (8/10/3)
ÁŸM§Á¬Ã◊˜– •Ã •Ê„UÊ⁄USÿ ◊„Uûfl¥ S¬CU◊fl– ÿÕÊ SflÊ◊Ë ‚fl∑¥§ ÷ÎÁà (flß)-ŒÊŸŸ ©U¬∑§⁄UÊÁÃ,
ÃÕÒfl ◊È◊ÈˇÊÈ— ◊ÊˇÊ◊ʪʸŸÈDUÊŸ ‡Ê⁄UË⁄U◊Ê„UÊ⁄UŒÊŸŸ ¬Ê·ÿÁÖ
©UQ¥§ ø ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-1470)ó
¡„U ªÁ„UŒflÿáÊÊ Áfl ÿ •ŒÿÊ∑§îÊ ÁáÊ©UîÊŒ Á÷ìÊÊ–
ÄU øfl Œ◊ÿ√flÊ Œ„UÊ ◊ÈÁáÊáÊÊ ÃflªÈáÊ‚È––
◊È◊ÈˇÊÍáÊÊ¥ ∑ΧÃ ÿÈQ§Ê„UÊ⁄Uflûfl¥, ◊äÊÈ◊Ê¥‚ÊÁŒflíÿ¸¬ŒÊÕ¸àÿʪp ©U¬ÿÊÁªÃÊ¥ fl„U×– •Ã∞fl
¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ Õ (ªÊÕÊ-3/26, 29) ¬˝ÊQ  §◊˜ó
¡ÈûÊÊ„UÊ⁄UÁfl„UÊ⁄UÊ ⁄UÁ„UŒ∑§‚Ê•Ê „Ufl ‚◊áÊÊ––

•Ê„UÊ⁄U ‚ „UË ◊Ê¥‚, fl‚Ê, ◊îÊÊ •ÊÁŒ äÊÊÃÈ•Ê¥ ∑§Ê ÁŸ◊ʸáÊ „UÊÃÊ „ÒU ó∞‚Ê äÊfl‹Ê ª˝ãÕ ◊¥
(¬È. {, πá«U v, ÷ʪ-~, øÍÁ‹∑§Ê-v, ¬Î. {x) ‚êÿQ§ÿÊ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU– ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-
v|~) ◊¥ ÷Ë ©U‚∑§Ê ‚¥∑§Ã Á∑§ÿÊ „Ë ªÿÊ „ÒU– •ÊÿÈ ∑§◊¸ ÷fl-äÊÊ⁄UáÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU •ÊÒ⁄ •ÊÿÈ ∑§◊¸
∑§ ÷ËU ∑§Ê⁄UáÊ •ãŸ •ÊÁŒ „Ò¥U ó∞‚Ê ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ (}/vÆ/x) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚Á‹∞ •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê
◊„Uûfl S¬CU „UË „ÒU– Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ◊ÊÁ‹∑§ ‚fl∑§ ∑§Ê flß Œ∑§⁄U ©U‚∑§Ê ©U¬∑§Ê⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚Ë
¬˝∑§Ê⁄U ◊È◊ÈˇÊÈ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§ •ŸÈDUÊŸ ◊¥ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê (∞∑§ ŸÊÒ∑§⁄U ∑§Ë Ã⁄U„U) •Ê„UÊ⁄U Œ∑§⁄U ©U‚∑§Ê
¬Ê·áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vy|Æ) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ò‚ flß ‹Ÿ flÊ‹ ‚fl∑§ ∑§Ê ∑§Êÿ¸ ◊¥ ÁŸÿÈQ§ ∑§⁄UÃ ‚◊ÿ ©U‚ ¬⁄U ŒÿÊ Ÿ„UË¥ ∑§Ë
¡ÊÃË, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ◊ÈÁŸ ∑§Ê •¬Ÿ ‡Ê⁄UË⁄U (M§¬Ë ‚fl∑§) ∑§Ê ì M§¬ ªÈáÊ ◊¥ ÁŸÿÈQ§ ∑§⁄UÊŸÊ
øÊÁ„U∞–””
◊È◊ÈˇÊÈ•Ê¥ ∑§ Á‹∞ ÿÈQ§ •Ê„UÊ⁄U ∑§⁄UŸÊ, ◊äÊÈ fl ◊Ê¥‚ •ÊÁŒ fl¡¸ŸËÿ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê àÿʪ ó
ßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ë ©U¬ÿÊÁªÃÊ „ÒU– ßU‚ËÁ‹∞ ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ x/w{ fl w~) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÿÈQ§ •Ê„UÊ⁄U fl Áfl„UÊ⁄U ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê •ÊÒ⁄U ∑§·Êÿ ‚ ⁄UÁ„Uà üÊ◊áÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
{954 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞Ä∑¥§ π‹È Ã¥ ÷ûÊ¥ •å¬Á«U¬ÈááÊÊŒ⁄¥U ¡„UÊ‹h¥U–

ø⁄UáÊ¥ Á÷ÄπáÊ ÁŒflÊ áÊ ⁄U‚ÊflÄπ¥ áÊ ◊äÊÈ◊¥‚¥––
∞ÃŒ˜ŒÎC˜UÿÊ •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-225) ¬˝ÊQ§◊˜ó
ÁflÁ„UÃÁ„UÃÁ◊ÃʇÊË Ä‹‡Ê¡Ê‹¥ ‚◊Í‹¥,
Œ„UÁà ÁŸ„UÃÁŸº˝Ê ÁŸÁpÃÊäÿÊà◊‚Ê⁄U—––
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄ÒU⁄UÊ„UÊ⁄UÁflfl∑§ÁflcÊÿ ’„ÈU‡ÊÊ ÷ÁáÊÃ◊˜– ‚¥ˇÊ¬áÊÒflÊòÊ ‚¥∑§àÿÃ– ÿØ Á∑§Á@Ø
ˇÊÈäÊʇÊ◊ŸÊÿ ÿŸ ∑§Ÿ ÁflÁäÊŸÊ •Ê„UÊ⁄UM§¬áÊ •ôÊÒ— ¬‡ÊÈÃÈÀÿÒ⁄‘Ufl ªÎsÃ– ’Á„U⁄UÊà◊Ê˘Á¬ ÁŸ¡Ê∑ȧ‹ÃÊ-
‡Ê◊ŸÊÿ ‡ÊÊSòÊflÁ¡¸Ã¥ Á„UÃÊÁ„UÃÁflfl∑§⁄UÁ„UÃ¥ Áfl·ÿ‚flŸ¥ ∑ȧL§Ã, •Ã— ‚ ¬‡ÊÈÃÈÀÿ— ê‹ë¿U∑§À¬
∞fl– •Ã∞fl ¬@ÊäÿÊÿ˪˝ãÕ (2/829) ‚◊ȬÁŒCU◊˜ó

““fl„U ‡ÊÈhU •Ê„UÊ⁄U ÁŸpÿ „UË ∞∑§ ‚◊ÿ (flQ§) „UË ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U •Ê„UÊ⁄U ÷Ë
©UÃŸÊ „UË Á‹ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU Á∑§ ¬≈U ¬Í⁄UË Ã⁄U„U ÷⁄UÊ „ÈU•Ê Ÿ „UÊ, ¡Ò‚Ê Á◊‹, flÒ‚Ê „UË ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ
¡ÊÃÊ „ÒU, Á÷ˇÊÊflÎÁûÊ ‚ •ÊÒ⁄U ÁŒŸ ◊¥ „UË Á‹ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚ •Ê„UÊ⁄U ◊¥ ⁄U‚ ∞fl¥ ◊äÊÈ fl ◊Ê¥‚
(¡Ò‚ flíÿ¸ ¬ŒÊÕ¸) Ÿ„UË¥ Á‹ÿ ¡ÊÃ–””
ßU‚Ë ŒÎÁCU ‚ •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-wwz) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““(•Êª◊ÊQ§ ÁflÁäÊ ‚) Á„UÃ∑§Ê⁄U∑§ (¬âÿ) ∞fl¥ ¬Á⁄UÁ◊à ÷Ê¡Ÿ ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU,
ÁŸº˝Ê ¬⁄U Áfl¡ÿ ¬˝Ê# ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÃÕÊ ¡Ê •äÿÊà◊ ∑§ ⁄U„USÿ ∑§Ê ¡ÊŸ øÈ∑§Ê „ÒU, ∞‚Ê ¡Ëfl ‚◊SÃ
Ä‹‡ÊÊ¥ ∑§ ‚◊Í„U ∑§Ê ¡«∏◊Í‹ ‚ ŸCU ∑§⁄U ŒÃÊ „ÒU–””
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ¥ Ÿ •Ê„UÊ⁄U-‚ê’ãäÊË Áflfl∑§ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ ’„ÈUà ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ∑§„UÊ „ÒU– ©U‚∑§Ê ‚¥ÁˇÊ#
ÁŸM§¬áÊ ÿ„UÊ° ¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU– ¡Ê ∑ȧ¿U ÷Ë, ÷Íπ Á◊≈UÊŸ ∑§ Á‹∞, Á¡‚ Á∑§‚Ë ÁflÁäÊ ‚
•Ê„UÊ⁄U ∑§Ê •ôÊÊŸË ¬‡ÊÈ ÃÈÀÿ √ÿÁQ§ „UË ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U– ’Á„U⁄UÊà◊Ê ÷Ë ÁŸ¡ •Ê∑ȧ‹ÃÊ ∑§Ê Á◊≈UÊŸ
∑§ Á‹∞ ‡ÊÊSòÊ ◊¥ flÁ¡¸Ã ÃÕÊ Á„UÃ-•Á„Uà ∑§ Áflfl∑§ ‚ ⁄UÁ„Uà Áfl·ÿ-‚flŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞
fl„U ¬‡ÊÈ ÃÈÀÿ ÿÊ ê‹ë¿U ¡Ò‚Ê „UË „ÒU– ßU‚ËÁ‹∞ ¬@ÊäÿÊÿË ª˝ãÕ (w/}w~) ◊¥ ÿ„U ©U¬Œ‡Ê ÁŒÿÊ
ªÿÊ „ÒUó
 {òÊÿÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vxv-vxw) —— 955}

‚ÃÎáÊÊèÿfl„UÊÁ⁄Uàfl¥ ∑§⁄UËfl ∑ȧL§Ã ∑ȧŒÎ∑˜§–

ÃîÊ„UËÁ„U ¡„UËÁ„U àfl¥ ∑ȧL§ ¬˝ÊôÊ ÁflflÁ∑§ÃÊ◊˜––
‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ 23-25) •Êà◊ÅÿÊÁÃ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ø ÃÕÒfl ‚◊fl’ÊÁäÊÃ◊˜ó ““⁄‘U
ŒÈ⁄UÊà◊Ÿ˜! •Êà◊¬¥‚Ÿ˜! ¡„UËÁ„U ¡„UËÁ„U ¬⁄U◊Áflfl∑§ÉÊS◊⁄U-‚ÃÎáÊÊèÿfl„UÊÁ⁄Uàfl◊˜ ßUÁÖ”” ÿÊªË ÃÈ
ôÊÊÃȺ˝¸CÈU⁄UflSÕÊ◊ÊÁüÊà •ÊŸãŒÊ◊ÎÃ◊fl ÷È¥Q§– ©UQ¥§ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê (‚¥. 163)ó
•ÊŸãŒÊ◊ÎÃÁŸàÿ÷ÊÁ¡ ‚„U¡ÊflSÕÊ¥ S»È§≈¥U ŸÊ≈UÿŒ˜,
äÊË⁄UÊŒÊ⁄U◊ŸÊ∑ȧ‹¥ ÁŸL§¬ÁäÊôÊÊŸ¥ ‚◊Èã◊îÊÁÖ–
‚flÒ¸— ‚êÿÇŒÎÁCUÁ÷—, Áfl‡Ê·ÃÊ fl˝ÁÃÁ÷—, Á„¥U‚ÊŒÊcʬ˝‚Q§Ê— ◊äÊÈ-ŸflŸËÃ-◊l-◊Ê¥‚ÊŒÿ—,
ÃÕÊ ÿ ∑§ÁøŒÁ¬ ‚ÁøûÊ-¬ŒÊÕʸ— Ã ‚fl¸˘Á¬ ‚fl¸ÕÊ àÿÊíÿÊ—– ∞fl¥ ¬@ÊŒÈê’⁄U»§‹ÊÁŸ ’„ÈU¡ãÃÈ-
ÿÊÁŸSÕÊŸÊÁŸ •ŸãÃ∑§Êÿ√ÿ¬Œ‡ÊÊ„UÊÁ¸ áÊ ø àÿÊíÿÊÁŸ– üÊ◊áÊÒp ÿØ Á∑§Á@ŒÁ¬ ‚¥ÿ◊ÊÁŒÁfl⁄UÊÁ äÊŸ—,
Ã ‚fl¸ ¬ŒÊÕʸSàÿÊíÿÊ—– •òÊ ∑§ÊÁŸÁøØ ¬˝◊Èπ-‡ÊÊSòÊËÿfløŸÊÁŸ ◊ŸŸËÿÊÁŸ–
““∑ȧŒÎÁCU (Á◊âÿÊŒÎÁCU) ÃÊ „UÊÕË ∑§Ë Ã⁄U„U „UË ÉÊÊ‚-»Í§‚ ‚Á„Uà •Ê„UÊ⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÃÈ◊ ÃÊ
ÁflmUÊŸ˜ (‚◊¤ÊŒÊ⁄U) „UÊ, ßU‚Á‹∞ ÃÈ◊ Áflfl∑§ ⁄UπÊ •ÊÒ⁄U flÒ‚Ê ∑§⁄UŸÊ ¿UÊ«U∏ ŒÊ–””
‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ wx-wz) ∑§Ë •Êà◊ÅÿÊÁà ≈UË∑§Ê ◊¥ ÷Ë ßU‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U •ë¿UË Ã⁄U„U
‚◊¤ÊÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““⁄‘U ŒÈ⁄UÊà◊Ÿ˜! •Êà◊ÉÊÊÃË! (ÃÍ° ¬‡ÊÈ ∑§Ë Ã⁄U„U) ¬⁄U◊ •Áflfl∑§-¬Ífl¸∑§ ¬≈ÍU
(πÊ™§) ∑§Ë Ã⁄U„U ÉÊÊ‚-»Í§‚ ∑§ ‚ÊÕ πÊŸ ∑§Ë •ÊŒÃ ¿UÊ«∏–”” ÿÊªË ÃÊ ôÊÊÃÊ-º˝CUÊ ∑§Ë ÁSÕÁà ◊¥
⁄U„U ∑§⁄U •ÊŸãŒM§¬Ë •◊Îà ∑§Ê ÷Êª ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê (‚¥. v{x) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““fl„U ôÊÊŸ (ôÊÊÃÊ ÷Êfl) ‚fl¸ŒÊ •ÊŸãŒ M§¬Ë •◊Îà ∑§Ê ÷Ê¡Ÿ ∑§⁄UŸflÊ‹Ê „UÊÃÊ „ÒU, fl„U
•¬ŸË ‚„U¡ •flSÕÊ ∑§Ê ŸÊ≈U∑§ (•Á÷Ÿÿ) ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U fl„U ôÊÊŸ äÊË⁄U, ©UŒÊ⁄U, •ŸÊ∑ȧ‹ fl
ÁŸL§¬ÊÁäÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
‚÷Ë ‚êÿÇŒÎÁCUÿÊ¥, Áfl‡Ê· ∑§⁄U fl˝ÃË ‹ÊªÊ¥ ∑§Ê, fl ‚÷Ë ¬ŒÊÕ¸ ¿UÊ«∏ ŒŸ „UÊÃ „Ò¥U, ¡Ê
Á„¥U‚Ê-ŒÊcÊ ‚ ÿÈQ§ „UÊ¥, ¡Ò‚ ◊äÊÈ, ◊ÄπŸ, ◊l fl ◊Ê¥‚ •ÊÁŒ, ÃÕÊ ¡Ê ∑§Ê߸U ÷Ë ¬ŒÊÕ¸ ‚ÁøûÊ „UÊ¥,
fl ‚÷Ë ‚fl¸ÕÊ ¿UÊ«∏Ÿ ÿÊÇÿ „UÊÃ „Ò¥U– ßU‚Ë Ã⁄U„U ¬Ê°ø ©UŒÈê’⁄U »§‹, ÃÕÊ ’„ÈUÃ-‚ ¡ãÃÈ•Ê¥ ∑§Ë
©Uà¬ÁûÊ ∑§ SÕÊŸ Á¡ã„¥U “•ŸãÃ∑§Êÿ” ŸÊ◊ ‚ ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl ÷Ë ¿UÊ«∏Ÿ „UÊÃ „Ò¥U– üÊ◊áÊÊ¥ ∑§ Á‹∞
ÃÊ fl ‚÷Ë ¬ŒÊÕ¸ àÿÊíÿ „UÊÃ „Ò¥U, ¡Ê ÕÊ«∏Ê ÷Ë ‚¥ÿ◊ •ÊÁŒ ∑§ Áfl⁄UÊäÊË (¬˝ÁÃ∑ͧ‹) „UÊ¥– ßU‚
¬˝‚XU ◊¥ ∑ȧ¿U ¬˝◊Èπ ‡ÊÊSòÊËÿ fløŸ ÿ„UÊ° ◊ŸŸËÿ „Ò¥U–
{956 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄‘U (‡‹Ê∑§ 84-85) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó

òÊ‚„UÁìÁ⁄U„U⁄UáÊÊÕZ ˇÊÊÒº˝¥ Á¬Á‡ÊÃ¥ ¬˝◊ÊŒ¬Á⁄UNÃÿ–
◊l¥ ø fl¡¸ŸËÿ¥ Á¡Ÿø⁄UáÊÊÒ ‡Ê⁄UáÊ◊ȬÿÊÃÒ—––
•À¬»§‹’„ÈUÁflÉÊÊÃÊØ ◊Í‹∑§◊ʺ˝Ê¸ÁáÊ oÎ¥ªfl⁄UÊÁáÊ–
ŸflŸËÃÁŸê’∑ȧ‚È◊¥ ∑Ò§Ã∑§Á◊àÿfl◊fl„Uÿ◊˜––
‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îê˝ãâÊ ø (5/15-18) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
¬‹◊äÊÈ◊lflŒÁπ‹SòÊ‚’„ÈUÉÊÊì˝◊ÊŒÁfl·ÿÊ˘Õ¸— –
àÿÊíÿÊ˘ãÿÕÊ˘åÿÁŸCUÊ˘ ŸÈ¬‚√ÿp fl˝ÃÊÁhU »§‹Á◊CU◊–˜ –

⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U (‡‹Ê∑§ }y-}z) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““Á¡Ÿãº˝ ÷ªflÊŸ˜ ∑§ ø⁄UáÊÊ¥ ∑§Ë ‡Ê⁄UáÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „ÈU∞ ¡ËflÊ¥ mUÊ⁄UÊ òÊ‚-Á„¥U‚Ê ∑§Ê ¬Á⁄U„UÊ⁄U
∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ◊äÊÈ, ◊Ê¥‚ ∑§Ê •ÊÒ⁄U ¬˝◊ÊŒ ∑§Ê ¬Á⁄U„UÊ⁄U ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ◊l-¬ÊŸ ∑§Ê ÷Ë àÿʪ ∑§⁄UŸÊ
øÊÁ„U∞–””
““Á¡Ÿ◊¥ »§‹ ∑§Ë •À¬ÃÊ „UÊ, Á∑§ãÃÈ (òÊ‚ •ÊÁŒ) ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ÉÊÊà •ÁäÊ∑§ „UÊÃÊ „UÊU, ∞‚
◊Í‹Ë, ªË‹Ê ÿÊŸË ‚ÁøûÊ („U⁄UË) •Œ⁄U∑§, ◊ÄπŸ, ŸË◊ fl ∑§fl«∏ (•ÊÁŒ) ∑ »Í§‹, •ÊÒ⁄U ∞‚
„UË •ãÿ ¬ŒÊÕ¸ àÿÊíÿ „UÊÃ „Ò¥U–””
‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà ª˝ãÕ (z/vz-v}) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““÷ÊªÊ¬÷Êª-¬Á⁄U◊ÊáÊ fl˝Ã ∑§ äÊÊ⁄U∑§ ∑§Ê ßUŸ ‚◊Sà ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞,
¡Ò‚ó ◊Ê¥‚, ◊äÊÈ fl ◊ÁŒ⁄UÊ •ÊÒ⁄U ßUŸ∑§Ë Ã⁄U„U „UË Á¡Ÿ◊¥ òÊ‚ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ÿÊ ’„ÈUà ¡ËflÊ¥ ∑§Ê
ÉÊÊà •ÁäÊ∑§ „UÊÃÊ „ÒU, ÿÊ Á¡‚∑§ ‚flŸ ‚ ¬˝◊ÊŒ ‚ÃÊÃÊ „ÒU– ßU‚Ë Ã⁄U„U, Á¡‚◊¥ òÊ‚ÉÊÊà •ÊÁŒ
Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, Á∑§ãÃÈ Sflÿ¥ ∑§Ê ßUCU Ÿ„UË¥ „UÊÃU ÿÊ ¬˝∑ΧÁà ∑§ ¬˝ÁÃ∑ͧ‹ „UÊÃ „Ò¥U ÃÕÊ ©Uëø∑ȧ‹ ∑§
‹ÊªÊ¥ ∑§ Á‹∞ •‚flŸËÿ „UÊÃ „ÒU¥, ©Uã„¥U ÷Ë ¿UÊ«∏ŸÊ øÊÁ„U∞, ÄÿÊ¥Á∑§ fl˝Ã ‚ ßUCU »§‹ ∑§Ë ¬˝ÊÁåÃ
„UÊÃË „ÒU–””
 {òÊÿÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vxv-vxw) —— 957}

ŸÊ‹Ë‚Í⁄UáÊ∑§ÊÁ‹ãŒº˝ÊáʬÈc¬ÊÁŒ fl¡¸ÿØ–
•Ê¡ã◊ ÃŒ˜÷È¡Ê¥ sÀ¬¥ »§‹¥ ÉÊÊÃp ÷Íÿ‚Ê◊˜––
•ŸãÃ∑§ÊÿÊ— ‚fl¸˘Á¬ ‚ŒÊ „UÿÊ— Œÿʬ⁄ÒU—–
ÿŒ∑§◊Á¬ Ã¥ „UãÃÈ¥ ¬˝flÎûÊÊ „UãàÿŸãÃ∑§ÊŸ˜––
•Ê◊ªÊ⁄U‚‚¥¬ÎQ¥§ ÁmUŒ‹¥ ¬˝Êÿ‡ÊÊ˘Ÿfl◊˜–
fl·Ê¸SflŒÁ‹Ã¥ øÊòÊ ¬òʇÊÊ∑¥§ ø ŸÊ„U⁄‘UØ––
•ãÿëø (ÁòÊfláÊʸøÊ⁄U-·DUÊäÿÊÿ) ¬˝ÊÄ Ã◊˜ó
•Ê◊Ÿ ¬ÄflŸ ø ªÊ⁄U‚Ÿ, ◊ÈŒ˜ªÊÁŒÿÈQ¥§ ÁmŒ‹¥ ÃÈ ∑§ÊDU◊˜–
Á¡uUÊŒÈÁà SÿÊØ òÊ‚¡Ëfl⁄UÊÁ‡Ê—, ‚ê◊ÍÁ뿸U◊Ê Ÿ‡ÿÁà ŸÊòÊ ÁøòÊ◊˜––
(üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U-‚¥ª˝„U-øÃÈÕ¸÷ʪSÿ ¬˝SÃÊflŸÊÿÊ¥ v{| ¬ÎDU ©UhÎÃ◊˜)
““äÊ◊¸ ∑§Ê •Á÷‹Ê·Ë üÊÊfl∑§ ŸÊ‹Ë, ‚Í⁄UáÊ, Ã⁄U’Í¡, º˝ÊáʬÈc¬ •ÊÁŒ ∑§Ê ¡ËflŸ¬ÿ¸ãà àÿʪ
∑§⁄‘U, ÄÿÊ¥Á∑§ ©UŸ∑§Ê πÊŸ flÊ‹Ê¥ ∑§Ê »§‹ (‹Ê÷) ÃÊ ÕÊ«∏Ê „UÊÃÊ „ÒU (•ÕʸØ Á¡ÃŸ ‚◊ÿ πÊÃ „Ò¥U,
©Uß ‚◊ÿ „UË SflÊŒ •ÊÃÊ „ÒU), Á∑§ãÃÈ ©UŸ∑§ πÊŸ ‚ ©UŸ◊¥ ⁄U„UŸ flÊ‹ ’„ÈUà ‚ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ÉÊÊÃ
„UÊÃÊ „ÒU–””
““ŒÿÊ‹È üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§Ê ‚ŒÊ ‚÷Ë •ŸãÃ∑§Êÿ flŸS¬Áà àÿʪŸË øÊÁ„U∞, ÄÿÊ¥Á∑§ ©UŸ◊¥ ‚
¡Ê ∞∑§ ÷Ë ‚¥ÅÿÊ flÊ‹Ë •ŸãÃ∑§Êÿ flŸS¬Áà ∑§Ê πÊŸ •ÊÁŒ ∑§ mUÊ⁄UÊ ◊Ê⁄UŸ ◊¥ ¬˝flÎûÊ „UÊÃÊ „ÒU,
fl„U •Ÿãà ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ÉÊÊà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
““ŒÿÊ‹È üÊÊfl∑§ ∑§ëø (Á’ŸÊ ¬∑§Êÿ) ŒÍäÊ, Œ„UË •ÊÒ⁄U Á’ŸÊ ¬∑§Êÿ ŒÍäÊ ‚ ÃÒÿÊ⁄U Á∑§ÿ
ªÿ ◊_U ∑§ ‚ÊÕ Á◊‹ „ÈU∞ ÁmUŒ‹ (ÿÊŸË ◊Í¥ª, ©U«U∏Œ •ÊÁŒ) Ÿ„UË¥ πÊ∞– ¬˝Êÿ— ∑§⁄U∑§ ¬È⁄UÊŸ ÁmUŒ‹
∑§Ê Ÿ„UË¥ πÊ∞– ßU‚Ë Ã⁄U„U, fl·Ê¸ ´§ÃÈ ◊¥ Á’ŸÊ Œ‹ „ÈU∞ ÁmUŒ‹ ∑§Ê •ÊÒ⁄U ¬ûÊ ∑§Ë ‡ÊÊ∑§-÷Ê¡Ë ∑§Ê
Ÿ„UË¥ πÊ∞–””
•ÊÒ⁄U ÷Ë, (ÁòÊfláÊʸøÊ⁄U, ¿UΔU •äÿÊÿ ◊¥) ÿ„U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
∑§ëø ÿÊ ¬∑§Êÿ ªÊ⁄U‚ (ŒÍäÊ ‚ ’Ÿ Œ„UË ÿÊ ¿UÊ¿U) ◊¥ ÁmŒ‹ (◊Í¥ª, ©U«∏Œ •ÊÁŒ ŒÊ
»§Ê«∏Êfl¥ Ê‹Ê) •ãŸ ÿÊ ∑§ÊDU (Á∑§⁄UÊŸÊ •ÊÁŒ) Á◊‹Ê∑§⁄U πÊŸ ‚ ¡Ë÷ fl ‹Ê⁄U ∑§ Á◊‹Ÿ ‚ ‚ê◊Í뿸UŸ
òÊ‚ ¡Ëfl ©Uà¬ãŸ „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ©UŸ∑§Ê ÉÊÊà (÷Ë) „UÊÃÊ „ÒU, ÿ„U ∑§Ê߸U •ø⁄U¡ ∑§Ë ’Êà Ÿ„UË¥ „ÒU–
{958 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

÷Êfl¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ 100-101) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó

‚ÁìÊûÊ÷ûʬÊáÊ¥ ÁªhUË Œå¬áÊ˘äÊË ¬÷ÈûÊÍáÊ–
¬ûÊÊÁ‚ ÁÃ√flŒÈÄπ¥ •áÊÊßU∑§Ê‹áÊ Ã¥ Áø¥Ã––
∑¥§Œ¥ ◊Í‹¥ ’Ëÿ¥ ¬È廥§ ¬ûÊÊÁŒ Á∑¥§Áø ‚ÁìÊûÊ¥–
•Á‚™§áÊ ◊Êáʪ√fl¥ ÷Á◊•ÊÁ‚ •áʥÂ¥‚Ê⁄‘U––
¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜UÿȬÊÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§ 72-73) ø ‚◊ȬÁŒCU◊˜ó
ÿÊÁŸL§ŒÈê’⁄UÿÇÈ ◊¥ å‹ˇÊãÿª˝Êä ÊÁ¬å¬‹»§‹ÊÁŸ–
òÊ‚¡ËflÊŸÊ¥ ÃS◊ÊûÊ·Ê¥ ÃŒ˜÷ˇÊáÊ Á„¥U‚Ê––
ÿÊÁŸ ÃÈ ¬ÈŸ÷¸flÿÈ— ∑§Ê‹ÊÁë¿UãŸòÊ‚ÊÁáÊ ‡ÊÈc∑§ÊÁáÊ–
÷¡ÃSÃÊãÿÁ¬ Á„¥U‚Ê ÁflÁ‡ÊCU⁄UʪÊÁŒM§¬Ê SÿÊØ––
•ãÿëø, ÃÕÒfl (‡‹Ê∑§-162) ÷ÁáÊÃ◊˜ó

÷Êfl¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ vÆÆ-vÆv) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““„U ◊ÈÁŸ! ÃÍ° Ÿ •ôÊÊŸË „UÊ∑§⁄U •àÿãà •Ê‚ÁQ§ fl •Á÷◊ÊŸ ∑§ ‚ÊÕ ‚ÁøûÊ ÷Ê¡Ÿ-¬ÊŸ
ª˝„UáÊ ∑§⁄U •ŸÊÁŒ ∑§Ê‹ ‚ ÃËfl˝ ŒÈ—π ¬˝Ê# Á∑§ÿÊ „ÒU, ßU‚∑§Ê ÃÊ ÁfløÊ⁄U ∑§⁄U–””
““„U ¡Ëfl! ÃÍ° Ÿ ◊ÊŸ fl ÉÊ◊á«U ‚ ∑§ãŒ-◊Í‹, ’Ë¡, ¬Èc¬, ¬òÊ •ÊÁŒ Á¡‚ Á∑§‚Ë ÷Ë
‚ÁøûÊ flSÃÈ•Ê¥ ∑§Ê ÷ˇÊáÊ ∑§⁄U ßU‚ •Ÿãà ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ÷˝◊áÊ Á∑§ÿÊ „ÒU–””
¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜UÿȬÊÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§ |w-|x) ◊¥ ÷Ë ÿ„U ©U¬Œ‡Ê ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““©U◊⁄U, ∑§ΔÍU◊⁄U (•ÕʸØ •¥¡Ë⁄U), ¬Ê∑§⁄U, ’«∏ fl ¬Ë¬‹ ∑§ »§‹ òÊ‚ ¡ËflÊ¥ ∑§Ë ÿÊÁŸ
(©Uà¬ÁûÊ-SÕÊŸ) „UÊÃ „Ò¥U, ßU‚Á‹∞ ©UŸ∑§ πÊŸ ◊¥ ©UŸ òÊ‚ ¡ËflÊ¥ ∑§Ë Á„¥U‚Ê „UÊÃË „ÒU–””
““•ÊÒ⁄U, ¡Ê ¬Ê°øÊ¥ (©U¬ÿȨ̀Q§) »§‹ ‚Íπ „ÈU∞ •ÊÒ⁄U ∑§Ê‹ ¬Ê∑§⁄U òÊ‚ ¡ËflÊ¥ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊ
¡Ê∞°, Á»§⁄U ÷Ë, ©Uã„¥U ÷ˇÊáÊ ∑§⁄UÊŸ flÊ‹ ∑§ Áfl‡Ê· ⁄UʪÊÁŒ M§¬ Á„¥U‚Ê ÃÊ „UÊÃË „Ë „ÒU–””
•ÊÒ⁄U, fl„UË¥ (‡‹Ê∑§-v{w) ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {òÊÿÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vxv-vxw) —— 959}

∞∑§◊Á¬ ¬˝Á¡ÉÊÊ¥‚ÈÁŸ¸„UãàÿŸãÃÊãÿÃSÃÃÊ˘fl‡ÿ◊˜–
∑§⁄UáÊËÿ◊‡Ê·ÊáÊÊ¥ ¬Á⁄U„U⁄UáÊ◊ŸãÃ∑§ÊÿÊŸÊ◊˜––
•ÊøÊÿ¸‚Ê◊Œfl∑ΧÃ ©U¬Ê‚∑§ÊäÿÿŸª˝ãÕ (26/329) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
ÿŒãׇÊÈÁ·⁄U¬˝Êÿ¥ „Uÿ¥ ŸÊ‹ËŸ‹ÊÁŒ ÃØ–
•ŸãÃ∑§ÊÁÿ∑§¬˝Êÿ¥ flÀ‹Ë∑§ãŒÊÁŒ∑¥§ àÿ¡Ø––
•ãÿëø, ÃòÊÒfl (41/762)ÁŸÁŒ¸CU◊ó
˜
¬‹Êá«ÈU∑§Ã∑§ËÁŸê’‚È◊Ÿ—‚Í⁄UáÊÊÁŒ∑§◊˜ –
ŒÈc¬ÄflSÿ ÁŸÁ·hSÿ ¡ãÃÈ‚ê’ãäÊÁ◊üÊÿÊ—––
∞fl¥ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄Uªã˝ ÕSÿ ¬˝∑§Î êÊÕÊÿÊ¥ (‚¥. 132) ßUŒ◊Á¬ ªÍ…UM§¬áÊ ‚¥∑§ ÁÃÃ¥ ÿŒ˜÷ˇÿÊ÷ˇÿ-
Áflfl∑§⁄UÁ„UÃÊ ê‹ë¿U¡ŸÊ ßUfl ◊È◊ˇÈ ÊflÊ Ÿ ÷flÿ—È , ßUÁÖ ∞ÃŒ˜ŒCÎ U˜ ÿfl
Ò ÷ˇÿÊ÷ˇÿÁfløÊ⁄UÊ˘ òÊ √ÿÊÅÿÊŸ
∑Χ×– ÁflSÃ⁄USÃÈ ÃûÊŒ˜ª˝ãÕ·È º˝CU√ÿ—–

““øÍ°Á∑§ ∞∑§ ÷Ë •ŸãÃ∑§Êÿ flŸS¬Áà ∑§Ê ÉÊÊà ∑§⁄UŸ ∑§Ë ßUë¿UÊ flÊ‹Ê ¬ÈL§· •Ÿãà ¡ËflÊ¥
∑§Ê ÉÊÊà ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ‚ê¬Íáʸ •ŸãÃ∑§Êÿ flŸS¬ÁÃÿÊ¥ ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
•ÊøÊÿ¸ ‚Ê◊Œfl∑Χà ©U¬Ê‚∑§ÊäÿÿŸ (w{/xw~) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚∑§ ’Ëø ◊¥ Á¿UŒ˝ ⁄U„UÃ „Ò¥U, ∞‚ ∑§◊‹«¥U«UË flªÒ⁄U„U ‡ÊÊ∑§Ê¥ ∑§Ê Ÿ„UË¥ πÊŸÊ øÊÁ„U∞–
ßU‚Ë Ã⁄U„U ¡Ê •ŸãÃ∑§Êÿ flŸS¬Áà „Ò¥U, ¡Ò‚ó ‹ÃÊ, ‚Í⁄UáÊ flªÒ⁄U„U, ©Uã„¥U ÷Ë Ÿ„UË¥ πÊŸÊ øÊÁ„U∞–””
•ÊÒ⁄U fl„UË¥ (yv/|{w) ◊¥ ÷Ë ÿ„U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““åÿÊ¡ •ÊÁŒ ¡◊Ë∑§ãŒ, ∑§Ã∑§Ë fl ŸË◊ ∑§ »Í§‹ ÃÕÊ ‚Í⁄UáÊ flªÒ⁄U„U ÃÊ ¡ËflŸ-¬ÿ¸ãÃ
¿UÊ«∏ ŒŸ øÊÁ„U∞, ÄÿÊ¥Á∑§ ßUŸ◊¥ ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ’„ÈUÃ-‚ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê flÊ‚ „UÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U ª˝ãÕ ∑§Ë ¬˝SÃÈà ªÊÕÊ (‚¥. vxw) ◊¥ ÿ„U ÷Ë ªÍ…∏U M§¬ ‚ ‚¥∑§Ã
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ÷ˇÿ-•÷ˇÿ ∑§ Áflfl∑§ Ÿ ⁄Uπ∑§⁄U ◊È◊ÈˇÊÈ ê‹ë¿U¡ŸÊ¥ ∑§Ë Ã⁄U„U (•Êø⁄UáÊ ∑§⁄UŸ
flÊ‹) Ÿ „UÊ¥– ßU‚Ë ŒÎÁCU ‚ ÷ˇÿ-•÷ˇÿ ∑§Ê ÁfløÊ⁄U ÿ„UÊ° ßU‚ √ÿÊÅÿÊŸ ◊¥ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
ÁflSÃÊ⁄U ‚ ÃÊ ©UŸ-©UŸ ª˝ãÕÊ¥ ‚ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–
{960 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞fl¥ Á¡uUÁãº˝ÿÁfl·ÿ‚flŸ, ÃÕÊãÿÁãº˝ÿÁfl·ÿ¬ŒÊÕ¸‚fl

 Ÿ ø „U ÷√ÿ! àÿÊíÿÊàÿÊíÿÁflfl∑§ Ÿ
¬˝flÎûÊ— ‚Ÿ˜ •ãÃ⁄UÊà◊ÁSÕÁÃ◊ÊüÊÿ, ÃŒŸÈ ¬⁄U◊Êà◊¬Œ¬˝ÊåàÿÒ ø ¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
∞fl¥ “ÁáÊÿ-•å¬áÊÊáʤÊÊáÊí¤ÊÿáÊ” ßàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊâÊÊ◊Ê⁄Uèÿ “¬Íÿ‚Íÿ⁄U‚ÊáÊÊáÊ¥” ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ¥
ÿÊflØ ‚åêÊÕÊà◊∑§— òÊÿÊŒ‡ÊÊÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸÃÊ¥ ªÃ—–
[ßUÁà üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸«UÊÚ.Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄UÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¥ ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË≈UË∑§ÊÿÊ¥ òÊÿÊŒ‡ÊÊÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸ—––]U
–– ßUÁà òÊÿÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—––

ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, Á¡uUÊ ßUÁãº˝ÿ ∑§ Áfl·ÿ (•Ê„UÊ⁄U) ∑§ ‚flŸ ◊¥ ÃÕÊ •ãÿ ßUÁãº˝ÿ-Áfl·ÿ
¬ŒÊÕÊZ ∑§ ‚flŸ ◊¥ ÷Ë „U ÷√ÿ! àÿÊíÿ fl •àÿÊíÿ ∑§Ê Áflfl∑§ ⁄UπÃ „È∞ ¬˝flÎûÊ „UÊ•Ê •ÊÒ⁄U
•ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Ë ÁSÕÁà ¬˝Ê# ∑§⁄UÊ ∞fl¥ ©U‚∑§ ‚ÊÕ „UË ¬⁄U◊Êà◊Ê ¬Œ ∑§Ë ¬˝ÊÁ# „UÃÈ ÷Ë ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹
⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, “ÁáÊÿ-•å¬áÊÊáʤÊÊáÊí¤ÊÿáÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ ‚ ‹∑§⁄U “¬Íÿ‚Íÿ⁄U‚ÊáÊÊáÊ¥”
ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ Ã∑§, ‚ÊÃU ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê óÿ„U Ã⁄U„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–
[üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸ «UÊÚ. Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U∑Χà “⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË” ŸÊ◊∑§ ≈UË∑§Ê ◊¥ Ã⁄U„UflÊ°
•ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–]
–– ßUÁà òÊÿÊŒ‡ÊÊÁäÊ∑§Ê⁄U—––
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vxx) —— 961}

–– øÊŒ‚◊Ê •Á„UÿÊ⁄UÊ––
(øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—)
ßUŒÊŸË¥ ¬˝Ê⁄UèÿÃ •ãÃ⁄UÊà◊SflM§¬-Ãà¬˝ÊåàÿȬÊÿÁŸM§¬áʬ⁄U— øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—– ¬˝Õ◊◊Sÿ
¬ÊÃÁŸ∑§Ê ÁŸÁŒ¸‡ÿÃ– •òÊÊÁäÊ∑§Ê⁄‘U “Á‚ÁfláÊ Áfl áÊ ÷È¥¡ÁŒ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ (‚¥. 133) ‚◊Ê⁄Uèÿ
“Œ√flªÈáʬí¡ÿÁ„¥U” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ (‚¥. 139) ÿÊflØ ‚åà ªÊÕÊ— ‚ÁãÖ ÃòÊ ¬˝Õ◊¥ “Á‚ÁfláÊ Áfl
áÊ ÷È¥¡ÁŒ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 133) fløÃ, ÿòÊÊãÃ⁄UÊà◊Ÿ— SflM§¬¥ ÁŸM§Á¬Ã◊ÁSÖ Ã× ¬⁄¥U
“◊‹◊È û ÊÉÊ«U √fl” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥ . 134) flø à  , ÿÊ ¬˝ Á ìʌÿÁà ÿŒ˜ •ôÊÊŸË
¡ËflÊ˘ŸÊÁŒ∑§Ê‹ËŸflÊ‚ŸÊ¥ ◊ÊÄÃÈ¥ ¬ÍáʸÃÿÊ Ÿ ¬˝÷flÁÖ ÃŒŸãÃ⁄¥U “‚ê◊ÊÁŒ_UË áÊÊáÊË” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê
ªÊÕÊ (‚¥. 135) fløÃ, ÿòÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃ¥ ÿíôÊÊŸË ‚êÿÇŒÎÁCU— ∑§Õ◊Á¬, •ÁŸë¿UÿÊ Áfl·ÿ‚Èπ
¬˝flÎûÊ— ßUÁãŒ˝ÿ‚ÊÒÅÿ◊ŸÈ÷flÃËÁÖ ÃÃÊ˘ŸãÃ⁄¥U “Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ „UÊ ÃÁ¡” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 136)
fløÃ, ÿÊ ÁòÊÁfläÊÊà◊‚È „UÿÊ¬ÊŒÿÃÊ¥ ’ÊäÊÿÁÖ ÃÃp, “øŒÈªÁŒ‚¥‚Ê⁄Uª◊áÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§ÊÿÊ¥ ªÊÕÊÿÊ¥
(‚¥. 137) ’Á„U⁄UÊà◊÷ÊflÊŸÊ¥ ŒÈ—πSÿÒfl „UÃÈàfl¥ ¬˝ôÊÊÁ¬Ã◊˜–

–– øÊÒŒ„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U––
•’, •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§ SflM§¬ ∑§Ê •ÊÒ⁄U ©U‚∑§Ë ¬˝ÊÁåà ∑§ ©U¬Êÿ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê
øÊÒŒ„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U ¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU– ¬„U‹ ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ë ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥U– ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U
◊¥ “Á‚ÁfláÊ Áfl áÊ ÷È¥¡ÁŒ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vxx) ‚ ‹∑§⁄U “Œ√flªÈáÊ-¬í¡ÿÁ„¥U” ßUàÿÊÁŒ
ªÊÕÊ (‚¥. vx~) Ã∑§, ‚Êà ªÊÕÊ∞° „Ò¥U– ßUŸ◊¥ ¬˝Õ◊ ªÊÕÊ (‚¥. vxx) “Á‚ÁfláÊ Áfl áÊ ÷È¥¡ÁŒ”
ßUàÿÊÁŒ „ÒU, Á¡‚◊¥ •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Ê SflM§¬ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “◊‹◊ÈûÊÉÊ«U √fl” ßUàÿÊÁŒ
ªÊÕÊ (‚¥. vxy) „ÒU, ¡Ê ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ ∑§⁄UÃË „ÒU Á∑§ •ôÊÊŸË ¡Ëfl •ŸÊÁŒ∑§Ê‹ËŸ ŒÈflʸ‚ŸÊ ‚
¬ÍáʸÃÿÊ ◊ÈQ§ Ÿ„UË¥ „UÊ ¬ÊÃÊ– ßU‚∑§ •ŸãÃ⁄U, “‚ê◊ÊÁŒ_UË áÊÊáÊË” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vxz) „ÒU,
Á¡‚◊¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ôÊÊŸË ‚êÿÇŒÎÁCU ¡Ëfl Á∑§‚Ë Ã⁄U„U, •ÁŸë¿UÊ ‚, Áfl·ÿ‚Èπ ◊¥ ¬˝flÎûÊ
„UÊÃÊ „ÈU•Ê ßUÁãŒ˝ÿ-‚Èπ ∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ÃŒŸãÃ⁄U, “Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ „UÊ ÃÁ¡” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ
(‚¥. vx{) „ÒU, ¡Ê ÁòÊÁfläÊ •Êà◊Ê•Ê¥ ◊¥ „Uÿ fl ©U¬ÊŒÿ ∑§Ê ’ÊäÊ ∑§⁄UÊÃË „ÒU– ßU‚∑§ •Êª
“øŒÈªÁŒ‚¥‚Ê⁄Uª◊áÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vx|) „ÒU, Á¡‚◊¥ ÿ„U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ’Á„⁄UÊà◊Ê ∑§
÷Êfl ŒÈ—π ∑§ „UË „UÃÈ „UÊÃ „Ò¥–
{962 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃÃÊ˘ŸãÃ⁄¥U “◊ÊÄπªÁŒª◊áÊ∑§Ê⁄UáÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 138) fløÃ ÿòÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃ¥

ÿŒãÃ⁄UÊà◊÷ÊflÊ— ◊ÊˇÊSÿ, •Õ ø ¬⁄Uê¬⁄UÿÊ ¬˝‡ÊSìÈáÿ’ãäÊSÿ ∑§Ê⁄UáÊÊÁŸ ÷flãÃËÁÖ •ãÃ ø
“Œ√flªÈáʬí¡ÿÁ„¥U” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 139) ¬ÁΔUÃÊ, ÿòÊ ÁŸM§Á¬Ã¥ ÿØ Sfl¬⁄U‚◊ÿôÊ ∞fl
◊ÊˇÊ◊Áäʪë¿UÃËÁÖ ∞fl¥ øÃÈŒ¸‡ÊÊÁäÊ∑§Ê⁄USÿÊSÿ ‚◊ÈŒÊÿ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ÁflôÊÿÊ–
‚ê¬˝Áà •ãÃ⁄UÊà◊ŸÊ (◊äÿ◊Êà◊ŸÊ) ‹ˇÊáÊ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ©UǪʄUÊ-¿UãŒ‚Ê ÁŸÁŒ¸‡ÊÁãÃó
Á‚ÁfláÊ Áfl áÊ ÷È¥¡ÁŒ Áfl‚ÿÊߥU Œ„UÊÁŒÁ÷ááÊ÷Êfl◊ŒË–
÷È¥¡ÁŒ ÁáÊÿå¬M§flÊ Á‚fl‚È„U⁄UûÊÊ ŒÈ ◊Áí¤Ê◊å¬Ê ‚Ê––133––
¿UÊÿÊó SflåŸ˘Á¬ Ÿ ÷ÈQ¥ § Áfl·ÿÊŸ˜ Œ„UÊÁŒÁ÷ãŸ÷Êfl◊Á×–
÷È¥Q§ ÁŸ¡Êà◊M§¬¥ Á‡Êfl‚Èπ⁄UQ§SÃÈ ◊äÿ◊Êà◊Ê ‚—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó Œ„UÊÁŒÁ÷ááÊ÷Êfl◊ŒË Á‚ÁfláÊ Áfl Áfl‚ÿÊߥU áÊ ÷È¥¡ÁŒ, Á‚fl‚È„U⁄UûÊÊ
ÁáÊÿå¬M§flÊ ÷È¥¡ÁŒ ‚Ê ŒÈ ◊Áí¤Ê◊å¬Ê óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–

ßU‚∑§ •Êª “◊ÊÄπªÁŒª◊áÊ∑§Ê⁄UáÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vx}) „ÒU, Á¡‚◊¥ ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§ ÷Êfl ◊ÊˇÊ ∑§ ÃÕÊ ¬⁄Uê¬⁄UÿÊ ¬˝‡ÊSà ¬Èáÿ-’ãäÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃ
„Ò¥U– •ãà ◊¥, “Œ√flªÈáʬí¡ÿÁ„¥U” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥.vx~) „ÒU, Á¡‚◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ Sfl-
¬⁄U‚◊ÿôÊ „UË ◊ÊˇÊ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ßU‚ øÊÒŒ„Ufl¥ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ë ‚◊ÈŒÊÿ-¬ÊÃÁŸ∑§Ê
¡ÊŸŸË øÊÁ„U∞–
•’ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©UǪʄUÊ ¿U㌠‚ •ãÃ⁄UÊà◊Ê (◊äÿ◊Êà◊Ê) ∑§Ê ‹ˇÊáÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê SflåŸ ◊¥ ÷Ë ÁflcÊÿÊ¥ ∑§Ê ‚flŸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ‡Ê⁄UË⁄U •ÊÁŒ ‚
Á÷㟠•¬ŸË •Êà◊Ê ∑§Ê ◊ÊŸÃÊ „ÒU, ÃÕÊ ¡Ê ◊ÊˇÊ-‚Èπ ◊¥ ‹ËŸ •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§Ê •ŸÈ÷fl
∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ◊äÿ◊ •Êà◊Ê (•ãÃ⁄UÊà◊Ê) „UÊÃÊ „ÒU–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó Œ„UÊÁŒÁ÷ãŸ÷Êfl◊Á× SflåŸ •Á¬ Áfl·ÿÊŸ˜ Ÿ ÷ÈÄ¥ Ã, Á‡Êfl‚Èπ⁄UQ§—
ÁŸ¡Êà◊M§¬¥ ÷È¥ÄÃ, ‚ ÃÈ ◊äÿ◊Êà◊Ê óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vxx) —— 963}

(◊Áí¤Ê◊å¬Ê ‚Ê ŒÈ) ‚ ¡ËflSÃÈ ◊äÿ◊Êà◊Ê, ÿmUÊ •ãÃ⁄UÊà◊Ê ÷flÁÖ Á∑§ê÷Í× ‚—? ©UëÿÃó
(Œ„UÊÁŒÁ÷ááÊ÷Êfl◊ŒË) ÿÊ Œ„UÊÁŒèÿ •Êà◊Ã⁄U¬ŒÊÕ¸èÿÊ Á÷ãŸ ÷Êfl ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊ÁŸ ◊ÁÃ¥, L§Áø¥
ŒäÊÊÁÃ, ‚ ◊äÿ◊Êà◊Ê ÁflôÊÿ—– ’Á„U⁄UÊà◊Ÿ— ¬⁄U◊Êà◊Ÿpó∞ÃÿÊm¸UÿÊ⁄UflSÕÿÊ— ◊äÿÊflSÕÊÿÊ¥
flø◊ÊŸÊ˘Ã— ‚ ◊äÿ◊Êà◊Ê˘Á¬ ÷áÿÃ– •Sÿ ◊äÿ◊Êà◊ŸÊ˘Á¬ ©Uà∑ΧCU-◊äÿ◊-¡ÉÊãÿÁÃ÷ŒòÊÿ¥
ÁŸM§Á¬Ã◊ÁSÖ ¬@◊„UÊfl˝ÃäÊ⁄UÊ •¬˝◊ûÊÊÁŒªÈáÊSÕÊŸflÁøŸ— ‡ÊÈhÊ¬ÿÊÁªŸÊ ◊ÈŸÿ ©Uà∑ΧCUÊ—,
¬˝◊ûÊÁfl⁄UÃÊ Œ‡ÊÁfl⁄UÃÊp ◊äÿ◊Ê—, •Áfl⁄UÂêÿÇŒÎCUÿSÃÈ ¡ÉÊãÿÊ •ãÃ⁄UÊà◊ÊŸÊ ÷flÁãÖ
©UQ¥§ ø ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ 194-197)ó
¡ Á¡áÊflÿáÊ ∑ȧ‚‹Ê ÷ÿ¥ ¡ÊáÊ¥Áà ¡ËflŒ„UÊáÊ¥–
ÁáÊÁîÊÿŒÈ_U_U◊ÿÊ •¥Ã⁄Uå¬Ê ÿ Ã ÁÃÁfl„UÊ––
¬¥ø◊„U√flÿ¡ÈûÊÊ äÊê◊ ‚ÈÄ∑§ Áfl ‚¥ÁΔUŒÊ ÁáÊìÊ¥–
ÁáÊÁîÊÿ‚ÿ‹¬◊ÊÿÊ ©UÁÄ∑§_UÊ •¥Ã⁄UÊ „UÊ¥ÁÖ–

(◊äÿ◊Êà◊Ê ‚ ÃÈ) fl„U ¡Ëfl ÃÊ “◊äÿ◊ •Êà◊Ê” ÿÊ “•ãÃ⁄UÊà◊Ê” „ÒU– ∑Ò§‚Ê ¡Ëfl? ’ÃÊ
⁄U„U „Ò¥Uó (Œ„UÊÁŒÁ÷ãŸ÷Êfl◊Á×) ¡Ê Œ„U •ÊÁŒ •Êà◊-Á÷㟠¬ŒÊÕÊZ ‚ Á÷㟠ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊Ê
M§¬ ¬ŒÊÕ¸ ◊¥ ◊Áà ÿÊŸË L§Áø ⁄UπÃÊ „ÒU, ©U‚ “◊äÿ◊ •Êà◊Ê” ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– ’Á„U⁄UÊà◊Ê fl
¬⁄U◊Êà◊Ê óßUŸ ŒÊŸÊ¥ •flSÕÊ•Ê¥ ∑§ ◊äÿ ∑§Ë ÁSÕÁà ◊¥ Áfll◊ÊŸ „UÊŸ ‚ ©U‚ “◊äÿ◊ •Êà◊Ê”
÷Ë ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ßU‚ ◊äÿ◊ •Êà◊Ê ∑§ ÷Ë ©Uà∑ΧCU, ◊äÿ◊ fl ¡ÉÊãÿ óÿ ÃËŸ ÷Œ ’ÃÊÿ ªÿ
„ÒU¥– ¬Ê°ø ◊„UÊfl˝ÃÊ¥ ∑§ äÊÊ⁄U∑§ •¬˝◊ûÊÊÁŒªÈáÊSÕÊŸflÃ˸ ‡ÊÈhÊ¬ÿÊªË ◊ÈÁŸ ©Uà∑ΧCU •ãÃ⁄UÊà◊Ê „ÒU¥, ¬˝◊ûÊÁfl⁄UÃ
ÃÕÊ Œ‡ÊÁfl⁄Uà ◊äÿ◊ •ãÃ⁄UÊà◊Ê „ÒU¥ •ÊÒ⁄U •Áfl⁄Uà ‚êÿÇŒÎÁCU (øÃÈÕª¸ áÈ ÊSÕÊŸflÃ˸) ¡ÉÊãÿ •ãÃ⁄UÊà◊Ê
„ÒU¥–
∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ v~y-v~|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ¡Ëfl Á¡Ÿ-ÁfløŸ ◊¥ ∑ȧ‡Ê‹ „Ò¥U, ¡Ëfl fl Œ„U ∑§ ÷Œ ∑§Ê ¡ÊŸÃ „Ò¥U ÃÕÊ Á¡ã„UÊ¥Ÿ •ÊΔU
ŒÈCU ◊ŒÊ¥ ∑§Ê ¡Ëà Á‹ÿÊ „ÒU, fl ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ •ãÃ⁄UÊà◊Ê „ÒU¥–””
““¡Ê ¡Ëfl ¬Ê°ø ◊„UÊfl˝ÃÊ¥ ‚ ÿÈQ§ „Ò¥U, äÊ◊¸äÿÊŸ fl ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ ◊¥ ‚ŒÊ ÁSÕà ⁄U„UÃ „ÒU¥ ÃÕÊ
Á¡ã„UÊ¥Ÿ ‚◊Sà ¬˝◊ÊŒÊ¥ ∑§Ê ¡Ëà Á‹ÿÊ „ÒU, fl ©Uà∑ΧCU •ãÃ⁄UÊà◊Ê „UÊÃ „Ò¥U–””
{964 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚ÊflÿªÈáÊÁ„¥U ¡ÈûÊÊ ¬◊ûÊÁfl⁄UŒÊ ÿ ◊Áí¤Ê◊Ê „UÊ¥ÁÖ

Á¡áÊflÿáÊ •áÊÈ⁄UûÊÊ ©Ufl‚◊‚Ë‹Ê ◊„UÊ‚ûÊÊ––
•Áfl⁄Uÿ‚ê◊ÊÁŒ_UË „UÊ¥Áà ¡„UááÊÊ Á¡ÁáÊ¥Œ¬ÿ÷ûÊÊ–
•å¬ÊáÊ¥ ÁáÊ¥Œ¥ÃÊ ªÈáʪ„UáÊ ‚È_‰U •áÊÈ⁄UûÊÊ––
ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (29/7) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó
’Á„U÷ʸflÊŸÁÃ∑˝§êÿ ÿSÿÊà◊ãÿÊà◊ÁŸpÿ—–
‚Ê˘ãÃ⁄UÊà◊Ê ◊ÃSÃíôÊÒÁfl¸÷˝◊äflÊãÃ÷ÊS∑§⁄U—––
ÃÕÊ ø Á∑§ê÷Í×? (Á‚ÁfláÊ Áfl áÊ ÷È¥¡ÁŒ Áfl‚ÿÊߥU) ÿ— SflåŸ˘Á¬ Áfl·ÿÊŸ˜ Ÿ ÷È¥Q§,
Áfl·ÿ‚flŸë¿UÊ Ÿ ÃSÿ ∑§ŒÊÁøŒÁ¬ ÷flÁÃ, Á∑§ê’„ÈUŸÊ, SflåŸ Ÿ ÷flÁà óßUÁÃ÷Êfl—– ÿÕÊ ⁄UÊÁ ªáÊ—
∑ΧÃ ÁSŸÇäʪÁ⁄UDU÷Ê¡Ÿ◊Á„UÃ∑§⁄¥U ÷flÁÃ, ÃÕÒfl ‚ ÁflcÊÿ‚flŸ¥ SflS◊Ò •Á„UÃ∑§⁄U◊fl ◊ŸÈÃ– •Ã∞fl
•Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-191) ¬⁄UÊ◊Îc≈U◊˜ó

““üÊÊfl∑§ ∑§ fl˝ÃÊ¥ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ flÊ‹ ªÎ„USÕ ÃÕÊ ¬˝◊ûÊ ªÈáÊSÕÊŸflÃ˸ ◊ÈÁŸ ◊äÿ◊ •ãÃ⁄UÊà◊Ê
„Ò¥U– ÿ Á¡ŸflÊáÊË ◊¥ •ŸÈ⁄UQ§ ⁄U„UÃ „Ò¥U, ©U¬‡Ê◊ Sfl÷Êfl flÊ‹ „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ◊„Uʬ⁄UÊ∑˝§◊Ë „UÊÃ „Ò¥U–””
““¡Ê ¡Ëfl •Áfl⁄Uà ‚êÿÇŒÎÁCU „Ò¥U, fl ¡ÉÊãÿ •ãÃ⁄UÊà◊Ê „Ò¥U– fl Á¡Ÿ ÷ªflÊŸ˜ ∑§ ø⁄UáÊÊ¥ ∑§
÷Q§ „UÊÃ „Ò¥U, •¬ŸË ÁŸãŒÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸ ◊¥ ’«∏ •ŸÈ⁄UÊªË „UÊÃ „Ò¥U–””
ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (w~/|) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚Ÿ ’Ês ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ¬ÎÕ∑˜§ ∑§⁄U∑§ •Êà◊Ê ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ „UË •Êà◊Ê ∑§Ê ÁŸpÿ ∑§⁄U
Á‹ÿÊ „ÒU, ∞‚ ¡Ëfl ∑§Ê •Êà◊Ãûfl ∑§ ôÊÊÃÊ “•ãÃ⁄UÊà◊Ê” ∑§„UÃ „Ò¥U– fl„U •ãÃ⁄UÊà◊Ê •ôÊÊŸ M§¬
•ãäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ‚Íÿ¸ ∑§ ‚◊ÊŸ (Ã¡SflË) „UÊÃÊ „ÒU–””
ÃÕÊ fl„U ∑Ò§‚Ê „UÊÃÊ „ÒU? (SflåŸ •Á¬ Ÿ ÷È¥Q§ ÁflcÊÿÊŸ˜) ¡Ê SflåŸ ◊¥ ÷Ë ÁflcÊÿÊ¥ ∑§Ê
‚flŸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, •ÕʸØ ÁflcÊÿ-‚flŸ ∑§Ë ßUë¿UÊ ©U‚∑§Ë ∑§÷Ë Ÿ„UË¥ „UÊÃË, •ÁäÊ∑§ ÄÿÊ? SflåŸ
◊¥ ÷Ë Ÿ„UË¥ „UÊÃË „ÒU óÿ„U ÷Êfl „ÒU– Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ⁄UÊªË ∑§ Á‹∞ ÁFÇäÊ fl ªÁ⁄UDU ÷Ê¡Ÿ •Á„UÃ∑§⁄U
„UÊÃ Ê „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U fl„U •¬Ÿ Á‹∞ Áfl·ÿ-‚flŸ ∑§Ê •Á„UÃ∑§⁄U „UË ◊ÊŸÃÊ „ÒU– ßU‚ËÁ‹∞ •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ
ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-v~v) ◊¥ ÿ„U ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vxx) —— 965}

ŒÎC˜UflÊ ¡Ÿ¥ fl˝¡Á‚ Á∑¥§ Áfl·ÿÊÁ÷‹Ê·¥ SflÀ¬Ê˘åÿ‚ÊÒ Ãfl ◊„UîÊŸÿàÿŸÕ¸◊˜–

SŸ„UÊlȬ∑˝§◊¡È·Ê Á„U ÿÕÊÃÈ⁄USÿ ŒÊ·Ê ÁŸÁ·hUø⁄UáÊ¥ Ÿ ÃÕÃ⁄USÿ––
flSÃÈÃSÃSÿ Œ„UÊà◊ÁflflÁ∑§Ÿ—, •Êà◊⁄UÃp ’Ês¬ŒÊÕ¸·È •Á÷‹Ê·Òfl Ÿ ¬˝ÊŒÈ÷¸flÁÖ ©UQ¥§
ø ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-49, 60)ó
SflÊà◊ãÿflÊà◊ŒÎCUËŸÊ¥ `§ ÁflEÊ‚— `§ flÊ ⁄UÁ×–
ÃÈcÿàÿã× ¬˝’h
È UÊà◊Ê ’Á„U√ÿʸflûÎ Ê∑§ÊÒÃ∑È §—––
◊ÿÊ ¬Ífl¸◊ŸãÃflÊ⁄U◊fl ßUÁãº˝ÿÁfl·ÿ÷Êª—∑Χ×, ©UÁí¤ÊÃp, Ã·È ⁄UÁ× Á∑§◊Õ¸Á◊Áà ‚
ÁøãÃÿÁÖ ©UQ¥§ ø ßUCUÊ¬Œ‡Êª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-30)ó

““„U ÷√ÿ! ÃÍ Áfl·ÿË ¡ŸÊ¥ ∑§Ê Œπ∑§⁄U Sflÿ¥ Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ë •Á÷‹Ê·Ê ÄÿÊ¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU?
ÄÿÊ¥Á∑§ ÕÊ«U∏Ë-‚Ë ÷Ë ÿ„U ÁflcÊÿÊÁ÷‹Ê·Ê Ã⁄‘U Á‹∞ •ÁäÊ∑§ •ŸÕ¸ ∑§Ê „UË ¬ÒŒÊ ∑§⁄UÃË „ÒU– ΔUË∑§ „UË
„ÒU, Ã‹-ÉÊË •ÊÁŒ ÁSŸÇäÊ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ‚flŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ⁄UÊªË √ÿÁQ§ ∑§ Á‹∞ ŒÊ·¡Ÿ∑§ „UÊŸ ‚
©U‚∑§ Á‹∞ fl„U àÿÊíÿ „UÊÃ „Ò¥U, ÷‹ „UË fl àÿÊíÿ ŒÍ‚⁄UÊ¥ ∑§ Á‹∞ Ÿ „UÊ–””
flSÃÈ× fl„U (•ãÃU⁄UÊà◊Ê) Œ„U fl •Êà◊Ê ∑§ Áflfl∑§ ‚ ÿÈQ§ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚∑§Ë ⁄UÁÃ
(¬˝ËÁÃ) •ÊàêÊÊ ◊¥ „UË ⁄U„UÃË „ÒU, ßU‚Á‹∞ ’Ês ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ ©U‚∑§Ë •Á÷‹Ê·Ê „UË Ÿ„UË¥ ¬ÒŒÊ „UÊÃË–
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-y~, {Æ) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡Ÿ∑§Ë ŒÎÁCU •¬ŸË •Êà◊Ê ¬⁄U ⁄U„UÃË „ÒU, ©UŸ (‚êÿÇŒÎÁCU ¡ŸÊ¥) ∑§Ê ∑§„UÊ° (¬⁄U-¬ŒÊÕÊZ
◊¥) ÁflEÊ‚ „UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ∑§„UÊ° •Ê‚ÁQ§ „UÊ ‚∑§ÃË „ÒU?””
““¬˝’ÈhU •Êà◊Ê (•ãÃ⁄UÊà◊Ê) ∑§Ê ÃÊ •¬Ÿ •Êà◊-SflM§¬ ◊¥ ‹ËŸ ⁄U„UŸ ◊¥ „UË •ÊŸãŒ
•ÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ßU‚ËÁ‹∞ fl„U ’Ês ÁflcÊÿÊ¥ ∑§ ¬˝Áà ©U‚∑§Ë ©UŒÊ‚ËŸÃÊ „UË ⁄U„UÃË „ÒU–””
©U‚ (•ãÃ⁄UÊà◊Ê) ∑§Ê Áøãß ÿ„U ⁄U„UÃÊ „ÒU Á∑§ ◊Ò¥ ¬„U‹ ÷Ë •Ÿãà ’Ê⁄U „UË ßUÁãº˝ÿ-
Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ê ÷Êª ∑§⁄U øÈ∑§Ê „Í°U •ÊÒ⁄U ¿UÊ«∏ øÈ∑§Ê „Í°Uó ßU‚Á‹∞ ©UŸ◊¥ ⁄UÁà ÄÿÊ¥ fl Á∑§‚Á‹∞ ∑§M°§–
ßUCUÊ¬Œ‡Ê ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-xÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
{966 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

÷ÈQ§ÊÁí¤ÊÃÊ ◊ÈgÈ◊Ê¸„UÊã◊ÿÊ ‚fl¸˘Á¬ ¬ÈŒ˜ª‹Ê—–

©UÁë¿UCUcflfl Ãcfll ◊◊ ÁflôÊSÿ ∑§Ê S¬Î„UÊ––
©Uà∑ΧCUÊãÃ⁄UÊà◊ŸÊ¥ ÃÈ •øßèÿÊ ª˝Ê◊Ÿª⁄UÊÁŒèÿÊ˘Á¬ ◊◊àfl¥ Ÿ ÷flÁà ÿÃÊ Á„U ‚¥ÿ◊ÉÊÊÁÃàfl¥
◊◊àflSÿ Ã·Ê¥ ∑ΧÃ ÷flÁÖ Ã ø ◊◊àfl„UËŸÊ Áfl·ÿÊ‚ÁQ§ÁŸ⁄U¬ˇÊÊ •ãÃ⁄UÊà◊ÊŸÊ äÊãÿÊ ÷áÿãÃ–
©UQ¥§ ø ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-295, 301)ó
∑ȧ‹ªÊ◊áÊÿ⁄U⁄UîÊ¥ ¬ÿÁ„Uÿ Ã‚È ∑ȧáÊßU ◊◊ÁûÊ¥ ¡Ê–
‚Ê áÊflÁ⁄U Á‹¥ªäÊÊ⁄UË ‚¥¡◊‚Ê⁄‘UáÊ ÁáÊS‚Ê⁄UÊ––
äÊááÊÊ „ÈU Ã ◊áÊÈS‚Ê ¡ Ã Áfl‚ÿÊ©U‹Áê◊ ‹ÊÿÁê◊–
Áfl„U⁄¥UÁà ÁflªŒ‚¥ªÊ ÁáÊ⁄UÊ©U‹Ê áÊÊáÊø⁄UáʡȌʖ–
flSÃÈÃÊ Œ„U‚π
È · È üÊ◊áÊSÿ •ãÃ⁄UÊà◊ŸÊ˘ŸÊŒ⁄U ∞fl ÷flÁÖ ©UQ§¥ ø ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ
(ªÊÕÊ-83)ó

““(•ŸÊÁŒ ∑§Ê‹ ‚) ◊Ê„UŸËÿ ∑§◊¸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ◊¥ÒŸ ‚÷Ë ¬ÈŒ˜ª‹Ê¥ (÷ÊÒÁÃ∑§ ¬ŒÊÕÊZ) ∑§Ê
÷ʪ-÷Êª ∑§⁄U ¿UÊ«∏ ÁŒÿÊ „ÒU– fl ◊⁄‘U Á‹∞ ¡ÍΔU „UÊ øÈ∑§ „Ò¥U, •’ ◊Ò¥ Áflfl∑§ ¬˝Êåà ∑§⁄U øÈ∑§Ê „Í°U,
ßU‚Á‹∞ ©UŸ ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ ◊⁄UË ∑§Ê߸U ßUë¿UÊ Ÿ„UË¥ ⁄U„UËU–””
©Uà∑ΧCU •ãÃ⁄UÊà◊Ê (◊ÈÁŸ ¡ŸÊ¥) ∑§ Á‹∞ ÃÊ ª˝Ê◊, Ÿª⁄U •ÊÁŒ •øß ¬ŒÊÕÊZ ‚ ÷Ë
◊◊àfl Ÿ„UË¥ ⁄U„UÃÊ, ÄÿÊ¥Á∑§ ©UŸ∑§ Á‹∞ ◊◊àfl ‚¥ÿ◊ ∑§Ê ÁflÉÊÊÃ∑§ „UÊÃÊ „ÒU– fl ◊◊àfl„UËŸ fl
Áfl·ÿÊ‚ÁQ§ ‚ ÁŸ⁄U¬ˇÊ ⁄U„UŸ flÊ‹ “•ãÃ⁄UÊà◊Ê” äÊãÿ ∑§„U ªÿ „Ò¥U– ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-
w~z fl xÆv) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ∑ȧ‹, ª˝Ê◊ fl Ÿª⁄U ÿÊ ⁄UÊíÿ ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U ÷Ë ©U‚‚ ◊◊àfl ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ‚¥ÿ◊
M§¬Ë ‚Ê⁄U ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊŸ ‚ ◊ÊòÊ º˝√ÿÁ‹XUË „ÒU–””
““fl ◊ŸÈcÿ äÊãÿ „Ò¥U ¡Ê Áfl·ÿÊ∑ȧ‹ ßU‚ ¡ªÃ˜ ◊¥ ôÊÊŸ fl øÊÁ⁄UòÊ ‚ ÿÈQ§ „Ò¥U, Áfl·ÿÊ¥ ◊¥
•Ê‚ÁQ§ Ÿ„UË¥ ⁄UπÃ •ÊÒ⁄U ÁŸ⁄UÊ∑ȧ‹ „UÊ∑§⁄U Áflø⁄UáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
flSÃÈ× Œ„U-‚Èπ ◊¥ •ãÃ⁄UÊà◊Ê üÊ◊áÊ ∑§Ê •ŸÊŒ⁄U ÷Êfl „UË ⁄U„UÃÊ „ÒU– ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-}x) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vxx) —— 967}

ÁflS‚Ê‚∑§⁄¥U M§fl¥ •áÊÊŒ⁄UÊ Áfl‚ÿŒ„U‚ÈÄπ‚È–

‚√flàÕ •å¬fl‚ŒÊ ¬Á⁄U‚„U •ÁäÊflÊ‚áÊÊ øfl––
ÃÕÊ ‚Ê˘ãÃ⁄UÊà◊Ê Á∑§ê÷Í×?ó (÷È¥¡ÁŒ ÁáÊÿå¬M§flÊ Á‚fl‚È„U⁄UûÊÊ) ÁŸ¡Êà◊SflM§¬¥ ‚ ÷È¥Q§,
ÃÕÊ Á‡Êfl‚Èπ⁄UQ§Ê ÷flÁÖ •òÊ Á‡Êfl‡ÊéŒÊ ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊ŸÊ flÊø∑§—– ÃŒ˜äÿÊŸ Á‡Êfl‚ÈπÊŸÈ÷ÍÁÃ-
÷¸flÁÖ ©UQ¥§ ø ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Êª˝ãÕ (ŒÊ„UÊ-1/116)ó
¡¥ Á‚fl-Œ¥‚ÁáÊ ¬⁄U◊‚È„ÈU ¬ÊflÁ„U ¤ÊÊáÊÈ ∑§⁄¥UÃÈ–
Ã¥ ‚È„ÈU ÷ÈflÁáÊ Áfl •ÁàÕ áÊÁfl ◊ÁÀ‹ Áfl Œ©U •áÊ¥ÃÈ––
∞fl¥ ‚ •Êà◊SflM§¬◊ŸãÂÈπÊà◊∑¥§ ‚êÿÄÃÿÊ üÊgäÊÊÁÃ, ÃÁS◊ãŸfl ⁄UÁÃ¥ ∑ȧL§Ã, ŸÊãÿòÊ
’Ês¬ŒÊÕ·¸ È ßUÁà ÷Êfl—– ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-5) •ãÃ⁄UÊà◊Ê •Êà◊Áfl·ÿ∑§÷˝ÊÁãÃ⁄UÁ„Uà ©UQ§—–
‚ ‡ÊÈhUÊà◊SflM§¬¥ ‚êÿÄÃÿÊ ¡ÊŸÊÁÖ

““flSòÊ ⁄UÁ„Uà M§¬ ¡Ÿ-¡Ÿ ◊¥ ÁflEÊ‚ ¬ÒŒÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê „UÊÃÊ „ÒU– ©UŸ∑§Ê ÁflcÊÿ ‚ „UÊŸ
flÊ‹ ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ ‚Èπ ◊¥ •ŸÊŒ⁄U ÷Êfl „UË ⁄U„UÃÊ „ÒU– ©UŸ∑§Ë ‚fl¸òÊ SflÊäÊËŸÃÊ ⁄U„UÃË „ÒU (•ÕʸØ fl
Á∑§‚Ë ∑§ ¬⁄UÊÁüÊà „UÊ∑§⁄U Ÿ„UË¥ ⁄U„Ã) •ÊÒ⁄U ©Uã„¥U ¬⁄UË·„UÊ¥ ∑§Ê ‚„UŸÊ ¬«∏ÃÊ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U fl„U •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑Ò§‚Ê „UÊÃ Ê „ÒU? (÷ÈQ
¥ § ÁŸ¡Êà◊M§¬¥ Á‡Êfl‚Èπ⁄UQ§—) fl„U ÁŸ¡ •Êà◊-
SflM§¬ ∑§Ê ÷Êª (‚flŸ) ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÃÕÊ Á‡Êfl-‚Èπ ◊¥ •ŸÈ⁄UQ§ „UÊÃÊ „ÒU– ÿ„UÊ° “Á‡Êfl” ‡ÊéŒ ÁŸ¡
‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§Ê flÊø∑§ „ÒU– ©U‚∑§ äÿÊŸ ◊¥ Á‡Êfl-‚Èπ ∑§Ë •ŸÈ÷ÍÁà „UÊÃË „ÒU– ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê ª˝ãÕ
(ŒÊ„UÊ-v/vv{) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““äÿÊŸ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ Á‡Êfl M§¬ ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§ •fl‹Ê∑§Ÿ ◊¥ ¡Ê •àÿãà ‚Èπ ¬˝Êåà Á∑§ÿÊ
¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU, fl„U ‚Èπ ÃËŸ ‹Ê∑§ ◊¥ ÷Ë (•ŸãÃ) ¬⁄U◊Êà◊-º˝√ÿ ∑§ Á‚flÊÿ •ãÿòÊ ∑§„UË¥ Ÿ„UË¥
„Ò–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, fl„U •ŸãÂÈπ◊ÿ ÁŸ¡ •Êà◊-SflM§¬ ¬⁄U ‚êÿÄÃÿÊ üÊhUÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚Ë
◊¥ ⁄UÁà (¬˝ËÁÃ) ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÕʸØ •ãÿòÊ ’Ês ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ fl„U ¬˝ËÁà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ óÿ„U ÷Êfl „ÒU–
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-z) ◊¥ •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Ê •Êà◊Áfl·ÿ∑§ ÷˝ÊÁãà (•ôÊÊŸ) ‚ ⁄UÁ„Uà ’ÃÊÿÊ
„ÒU, •ÕʸØ fl„U ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§ SflM§¬ ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ¡ÊŸÃÊ „ÒU–
{968 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞fl◊fl ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷ÎÃ (ªÊÕÊ-5) •ãÃ⁄UÊà◊Ê •Êà◊‚¥∑§À¬— ßUàÿÈQ§◊˜– •Êà◊ÊŸ¥ ¬Á⁄Uàÿíÿ Ÿ

∑§ÁpØ ¬ŒÊÕ¸SÃSÿ ‚¥∑§À¬Áfl·ÿÊ ÷flÁÖ •Êà◊Sfl÷Êfl ÁŸ⁄UÃSÿ ÃSÿ ÁŸflʸáʬ˝ÊÁå× ‚È∑§⁄UÊ
¡ÊÿÃ– ©UQ¥§ ø ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-12)ó •ÊŒ‚„UÊfl ‚È⁄U•Ê ¡Ê߸U ‚Ê ‹„ßU ÁáÊ√flÊáÊ¥–
’Á„U⁄UÊà◊ÁSÕÃ⁄UãÃ⁄UÊà◊Ÿ— Á∑§◊ãÃ⁄U◊˜ óßUÁÃÁfl·ÿ Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄ÒU— ÁŸÿ◊‚Ê⁄Uªã˝ Õ (ªÊÕÊ-
147, 149-151) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
•ÊflÊ‚¥ ¡ßU ßUë¿UÁ‚ •å¬‚„UÊfl‚È ∑ȧáÊÁŒ ÁÕ⁄U÷Êfl¥–
ÃáÊ ŒÈ ‚Ê◊ááʪÈáÊ¥ ‚¥¬ÈááÊ¥ „UÊÁŒ ¡ËflS‚––
•ÊflÊ‚∞áÊ ¡ÈûÊÊ ‚◊áÊÊ ‚Ê „UÊÁŒ •¥Ã⁄¥Uªå¬Ê–
•ÊflÊ‚ÿ¬Á⁄U„UËáÊÊ ‚◊áÊÊ ‚Ê „UÊÁŒ ’Á„U⁄Uå¬Ê––
•¥Ã⁄U’ÊÁ„U⁄U¡å¬ ¡Ê fl^UßU ‚Ê „UflßU ’Á„U⁄Uå¬Ê–
¡å¬‚È ¡Ê áÊ fl^UßU ‚Ê ©UìÊßU •¥Ã⁄¥Uªå¬Ê––

ßU‚Ë Ã⁄U„U ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-z) ◊¥ •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Ê “•Êà◊‚¥∑§À¬” ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–
•Êà◊Ê ∑§Ê ¿UÊ« ∑∏ §⁄U ∑§ÊßU¸ •ãÿ ¬ŒÊÕ¸ ©U‚∑§ ‚¥∑§À¬ (Áøãß) ∑§Ê Áfl·ÿ Ÿ„UË¥ „UÊÃ Ê– •Êà◊Sfl÷Êfl
◊¥ ÁŸ⁄Uà „UÊŸ ‚ ©U‚∑§Ê ÁŸflʸáÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ‚È∑§⁄U „UÊ ¡ÊÃË „ÒU– ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vw) ◊¥
∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““•Êà◊Sfl÷Êfl ◊¥ ¡Ê ‚È⁄Uà „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ÿÊªË ÁŸflʸáÊ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
’Á„U⁄UÊà◊Ê fl •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Ë ÁSÕÁà ◊¥ ÄÿÊ •ãÃ⁄U „ÒU óßU‚ Áfl·ÿ ◊¥ Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ
ÁŸÿ◊‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vy|, vy~-vzv) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÿÁŒ ÃÍ “•Êfl‡ÿ∑§” ∑§Ë ßUë¿UÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÃÊ •Êà◊Sfl÷Êfl ◊¥ •àÿãà ÁSÕ⁄U ÷Êfl ∑§Ê
¬˝Êåà „UÊ, ÄÿÊ¥Á∑§ •Êfl‡ÿ∑§ ‚ „UË ¡Ëfl ∑§Ê üÊÊ◊áÿ ªÈáÊ ¬Á⁄U¬Íáʸ „UÊÃÊ „ÒU–””
““¡Ê ‚ÊäÊÈ (©UQ§) •Êfl‡ÿ∑§ ∑§◊¸ ‚ ÿÈQ§ „ÒU, fl„U “•ãÃ⁄UÊà◊Ê” „ÒU •ÊÒ⁄U ¡Ê •Êfl‡ÿ∑§
∑§◊¸ ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU, fl„U “’Á„U⁄UÊà◊Ê” „ÒU–””
““¡Ê ‚ÊäÊÈ •ãá¸À¬ (‚¥∑§À¬-Áfl∑§À¬ÊÁŒ) fl ’Ês ¡À¬ (fløŸ ¬˝ÿÊª) ◊¥ fløÃÊ „ÒU
(ÁSÕà ⁄U„UÃÊ „ÒU), fl„U “’Á„U⁄UÊà◊Ê „ÒU” •ÊÒ⁄U ¡Ê (Á∑§‚Ë ÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ∑§) ¡À¬Ê¥ ◊¥ Ÿ„UË¥ ⁄U„UÃÊ „ÒU,
fl„U “•ãÃ⁄UÊà◊Ê” „ÒU–””
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vxx) —— 969}

¡Ê äÊê◊‚ÈÄ∑§¤ÊÊáÊÁê„U ¬Á⁄UáÊŒÊ ‚Ê Áfl •¥Ã⁄¥Uªå¬Ê–

¤ÊÊáÊÁfl„UËáÊÊ ‚◊áÊÊ ’Á„U⁄Uå¬Ê ßUÁŒ Áfl¡ÊáÊËÁ„U––
¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Êª˝ãÕ (ŒÊ„UÊ-1/14) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
Œ„UÁflÁ÷ááÊ©U áÊÊáÊ◊©U ¡Ê ¬⁄U◊å¬È ÁáÊ∞ßU–
¬⁄U◊‚◊ÊÁ„U¬Á⁄UÁ_Uÿ©U ¬¥Á«U©U ‚Ê Á¡ „UflßU––
ôÊÊŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-31) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
äÊ◊¸äÿÊŸ¥ äÿÊÿÁà Œ‡Ê¸ŸôÊÊŸÿÊ— ¬Á⁄UáÊÃÊ ÁŸàÿ◊˜–
‚ ÷áÿÃ •ãÃ⁄UÊà◊Ê ‹ˇÿÃ ôÊÊŸflÁŒ˜÷—––
∞fl¥ „U ÷√ÿ! •ãÃ⁄UÊà◊SflM§¬¥ ‚êÿªfl’ÈhU˜ÿ •ãÃ⁄UÊà◊ÃÊ¥ Sfl¡ËflŸ üÊhUÊŸôÊÊŸÊŸÈDUÊŸ·È
ø ¬˝∑§≈UÿÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
•ŸÊÁŒ∑§Ê‹ËŸŒÈflʸ‚ŸÊ ‚êÿÄàflŸ ŸÊ¬ªë¿UÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ©UǪʄUÊ-(ªÊ„UÊ)-¿U㌂Ê
ÁŸM§¬ÿÁãÃó
““¡Ê äÊ◊¸äÿÊŸ fl ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ ◊¥ ¬Á⁄UáÊà „ÒU, fl„U ÷Ë •ãÃ⁄UÊà◊Ê „ÒU– äÿÊŸÁfl„UËŸ ‚ÊäÊÈ
“’Á„U⁄UÊà◊Ê” „ÒU ó∞‚Ê ¡ÊŸÊ–””
¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê ª˝ãâÊ (ŒÊ„UÊ-v/vy) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ¬ÈL§· ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê ‡Ê⁄UË⁄U ‚ ¬ÎÕ∑˜§ ôÊÊŸ¬Íáʸ ¡ÊŸÃÊ „ÒU, fl„UË ¬⁄U◊ ‚◊ÊÁäÊ ◊¥ ÁSÕÃ
•ãÃ⁄UÊà◊Ê (¬Áá«UÃ) „ÒU–””
ôÊÊŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-xv) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§Ê äÿÊÃÊ „ÒU, ÁŸàÿ Œ‡Ê¸Ÿ fl ôÊÊŸ ◊¥ ¬Á⁄UáÊà ⁄U„UÃÊ „ÒU, ©U‚∑§Ê ôÊÊÁŸÿÊ¥ Ÿ
•ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§„UÊ „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „U ÷√ÿ! •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§ SflM§¬ ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U “•ãÃ⁄UÊà◊-” SflM§¬
∑§Ê •¬Ÿ ¡ËflŸ ◊¥ ÃÕÊ üÊhUÊŸ, ôÊÊŸ fl •ŸÈDUÊŸ (•Êø⁄UáÊ) ◊¥ ¬˝∑§≈U ∑§⁄UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê
ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•ŸÊÁŒ∑§Ê‹ËŸ ŒÈflʸ‚ŸÊ ‚êÿÄàfl ‚ ŒÍ⁄U Ÿ„UË¥ „UÊ ¬ÊÃËó ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©UǪʄUÊ-(ªÊ„UÊ)
¿U㌠mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
{970 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

◊‹◊ÈûÊÉÊ«U√fl Áø⁄¥UflÊÁ‚Œ ŒÈ√flÊ‚áÊ¥ áÊ ◊È¥øÁŒ–

¬ÄπÊÁ‹Œ‚ê◊ûÊ¡‹Ê ÿ áÊÊáÊÁ◊ÿáÊ ¬ÈááÊÊ Áfl––134––
¿UÊÿÊó ◊‹◊ÍòÊÉÊ≈U ßUfl Áø⁄UflÊÁ‚ÃÊ¥ ŒÈflʸ‚ŸÊ¥ Ÿ ◊È@ÁÖ
‚êÿÄàfl¡‹¬˝ˇÊÊÁ‹Ã— ø ôÊÊŸÊ◊ÎÃŸ ¬ÍáÊÊ¸˘Á¬––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ¬ÄπÊÁ‹Œ‚ê◊ûÊ¡‹Ê áÊÊáÊÁ◊ÿáÊ ¬ÈááÊÊ Áfl ◊‹◊ÈûÊÉÊ«U√fl Áø⁄¥UflÊÁ‚Œ
ŒÈ√flÊ‚áÊ¥ áÊ ◊Èø
¥ Á Œ óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–
(◊‹◊ÈûÊÉÊ«U√fl Áø⁄¥UflÊÁ‚Œ ŒÈ√flÊ‚áÊ¥ áÊ ◊È¥øÁŒ) ÿÕÊ ◊‹Ÿ ◊ÍòÊáÊ ø ¬ÍáÊÊ¸ ÉÊ≈UÊ ÷flÁÃ, ‚
Áø⁄U∑§Ê‹¥ ◊‹◊ÍòÊÊÁŒ¡ÁŸÃÊ¥ ŒÈflʸ‚ŸÊ¥ ŒÈªã¸ äÊM§¬Ê¥ Ÿ ◊È@ÁÃ, ŸÒfl ∑§ŒÊÁøŒÁ¬ ŒÈªã¸ äÊŸ ⁄UÁ„UÃÊ ÷flÁÃ,
¡‹ÊÁŒ¬˝ˇÊÊ‹ŸŸÊÁ¬ ÃÕÊ Sflë¿U¡‹ÊÁŒ¬ÍáÊÊ¸˘Á¬ Ÿ SflËÿŒÈª¸ãäÊ¥ àÿ¡Áà óßUàÿʇÊÿ—– ßUŒÊŸË¥
ŒÎc≈UÊãÃ∑§ÕŸÊŸãÃ⁄¥U ŒÊCUʸãÃ∑§ÕŸ¥ Á∑˝§ÿÃ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊó (¬ÄπÊÁ‹Œ‚ê◊ûÊ¡‹Ê ÿ áÊÊáÊÁ◊ÿáÊ ¬ÈáÊÊ
Áfl) ÃÕÒfl •ŸÊÁŒ∑§◊¸flÊ‚ŸÊŒÈflʸÁ‚ÃÊ ¡Ëfl— ‚êÿÄàfl¡‹Ÿ ¬˝ˇÊÊÁ‹ÃÊ˘Á¬, Á∑§ê’„ÈUŸÊ ôÊÊŸÊ◊ÎÃŸ
¬Á⁄U¬ÍáÊÊ¸˘Á¬ ‚Ÿ˜ •ŸÊÁŒ∑§◊¸ŒÈflʸ‚ŸÿÊ ¬ÍáʸÃÿÊ ‡ÊÍãÿÊ Ÿ ÷flÁÖ

ªÊÕÊ-•Õ¸ó Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ◊‹-◊ÍòÊ ∑§Ê ÉÊ«∏Ê Áø⁄U∑§Ê‹ ‚ ŒÈª¸ÁãäÊà „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ
•¬ŸË ŒÈflʸ‚ŸÊ (ŒÈª¸ãäÊ) ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¿UÊ«∏ÃÊ, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚êÿÄàfl M§¬Ë ¡‹ ‚ äÊÊŸ ¬⁄U èÊË
ôÊÊŸÊ◊Îà ‚ ¬Íáʸ ÿ„U •Êà◊Ê ŒÈflʸ‚ŸÊ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¿UÊ«∏ ¬ÊÃË–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ¬˝ˇÊÊÁ‹Ã‚êÿÄàfl¡‹— ôÊÊŸÊ◊ÎÃŸ ¬ÍáÊÊ¸˘Á¬ ◊‹◊ÍòÊÉÊ≈U ßUfl
Áø⁄UflÊÁ‚ÃÊ¥ ŒÈflʸ‚ŸÊ¥ Ÿ ◊È@Áà óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
(◊‹◊ÍòÊÉÊ≈U ßUfl Áø⁄UflÊÁ‚ÃÊ¥ ŒÈflʸ‚ŸÊ¥ Ÿ ◊È@ÁÃ) Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ◊‹ fl ◊ÍòÊ ‚ ¬Íáʸ ÉÊ≈U
„UÊÃÊ „ÒU, fl„U Áø⁄U∑§ÊÁ‹∑§ ◊‹ fl ◊ÍòÊ •ÊÁŒ ‚ ©Uà¬ãŸ ŒÈª¸ãäÊ M§¬ ŒÈflʸ‚ŸÊ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¿UÊ«∏ÃÊ „ÒU,
∑§÷Ë ŒÈª¸ãäÊ ‚ ⁄UÁ„Uà Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ¡‹ •ÊÁŒ ‚ äÊÊŸ ¬⁄U ÷Ë ÃÕÊ ©U‚◊¥ Sflë¿U ¡‹ •ÊÁŒ
÷⁄UŸ ¬⁄U ÷Ë •¬ŸË ŒÈª¸ãäÊ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¿UÊ«∏ÃÊ „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– •’ ŒÎCUÊãÃ-∑§ÕŸ ∑§ ’ÊŒ
ŒÊCUÊ㸠à (ŒÎCUÊãà ∑§Ê ‹ˇÿ ◊Í‹ Ãâÿ) ∑§Ê ∑§ÕŸ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ∑§⁄U ⁄U„U „ÒU¥ó (¬˝ˇÊÊÁ‹Ã‚êÿÄàfl¡‹—
ø ôÊÊŸÊ◊ÎÃŸ ¬Íáʸ— •Á¬) ßU‚Ë Ã⁄U„U •ŸÊÁŒ ∑§◊¸-flÊ‚ŸÊ ‚ ŒÈflʸÁ‚à ¡Ëfl ‚êÿÄàfl ¡‹ ‚
äÊÊÿ ¡ÊŸ ¬⁄U ÷Ë, •ÁäÊ∑§ ÄÿÊ ∑§„¥U, ôÊÊŸÊ◊Îà ‚ ÷⁄UŸ ¬⁄U ÷Ë •ŸÊÁŒ ∑§◊¸-ŒÈflʸ‚ŸÊ ‚ ¬Íáʸ×
‡ÊÍãÿ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vxy) —— 971}

•ÿê÷Êfl—ó •ŸÊÁŒ∑§◊¸’ãäÊÿÈQ§Sÿ ¡ËflSÿ Á◊âÿÊàflfl‡ÊŸ ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊ôÊÊŸ⁄UÁ„UÃSÿ

’Ês¬ŒÊÕ·¸ È •Ÿfl⁄Uáã◊¬⁄Uê¬⁄Uʬ˝ÊåÃ·È ÿÊ ¬˝ËÁÌ΅¸ UÊ ¡ÊÿÃ, ‚Òfl Áfl·ÿÊ‚ÁQ§— ŒÈflʸ‚ŸÊ ŒÈªã¸ äÊÃÈÀÿÊ
ÁflôÊÿÊ– ∞ÃSÿÊ •ŸÊÁŒflÊ‚ŸÊÿÊ ∞fl ÁflcÊÿÊ‚ÁQ§M§¬÷ÊªÊøäÿÊŸ¥ ‚◊Èã◊îÊÁÖ
©UQ¥§ ø ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (23/21)ó
´§Ã ÷fl◊ÕÊÃZ SÿÊØ, •‚Œ˜äÿÊŸ¥ ‡Ê⁄UËÁ⁄UáÊÊ◊˜–
ÁŒÇ◊Ê„UÊã◊ûÊÃÊÃÈÀÿ◊˜, •ÁfllÊflÊ‚ŸÊfl‡ÊÊØ––
‚êÿÄàfl ¬˝ÊåÃ˘Á¬, ‚êÿÇôÊÊŸM§¬áÊ •◊Îß ¬ÍáʸSÿÊÁ¬ ‚Ê Áfl·ÿÊ‚ÁQ§— ‚◊Í‹¥ Ÿ Ÿ‡ÿÁÃ,
ÿÃSÃŒÕZ ¬Íáʸ∑§·ÊÿˇÊÿ •Êfl‡ÿ∑§—– ∑§·ÊÿÒ— ∑§Ê „UÊÁŸ—, ∑§p ∑§·ÊÿˇÊÿÊØ ‹Ê÷— óßUÁÃ
Áfl·ÿ ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (21/8-10) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
•¡d¥ L§äÿ◊ÊŸ˘Á¬ Áø⁄UÊèÿÊ‚ÊŒ˜ ŒÎ…UË∑ΧÃÊ—–
ø⁄UÁãà NÁŒ ÁŸ—‡ÊVUÊ— ŸÎáÊÊ¥ ⁄UʪÊÁŒ⁄UÊˇÊ‚Ê—––
•Ê‡Êÿ ÿ„U „ÒUó •ŸÊÁŒ ∑§◊¸-’ãäÊŸ ‚ ÿÈQ§ ¡Ëfl Á◊âÿÊàfl ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊-
ôÊÊŸ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃÊ „ÒU, •Ã— •Ÿfl⁄Uà ¡ã◊-¬⁄Uê¬⁄UÊ ‚ ¬˝Êåà ’Ês ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ ©U‚∑§Ë ¬˝ËÁà ŒÎ…∏U „UÊ
¡ÊÃË „ÒU, ©U‚Ë Áfl·ÿÊ‚ÁQ§ ∑§Ê ŒÈª¸ãäÊ ¡Ò‚Ë ŒÈflʸ‚ŸÊ ∑§ M§¬ ◊¥ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– ßU‚Ë •ŸÊÁŒ
flÊ‚ŸÊ ‚ „UË Áfl·ÿÊ‚ÁQ§ M§¬ ÷ÊªÊøäÿÊŸ ©Uà¬ãŸ „UÊÃÊ „ÒU–
ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (wx/wv) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ´§Ã ÿÊŸË ¬Ë«∏Ê ◊¥ ©Uà¬ãŸ „UÊÃÊ „ÒU, fl„U •‚Œ˜äÿÊŸ „ÒU ¡Ê ¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ ∑§Ê •ÁfllÊ
flÊ‚ŸÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃÊ „ÒU– Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁŒ‡ÊÊ ÷Í‹ ¡ÊŸ ‚ ¡Ò‚Ë ©Uã◊ûÊÃÊ „UÊÃË „ÒU, flÒ‚Ê „UË ÿ„U
•‚Œ˜UäÿÊŸ „UÊÃÊ „ÒU–””
‚êÿÄàfl ¬˝Êåà „UÊŸ ¬⁄U ÷Ë, •ÕʸØ ‚êÿÇôÊÊŸ M§¬Ë •◊Îà ‚ ÷⁄UŸ ¬⁄U èÊË ©U‚∑§Ë fl„U
Áfl·ÿÊ‚ÁQ§ ‚◊Í‹ ŸCU Ÿ„UË¥ „UÊÃË, ÄÿÊ¥Á∑§ ©U‚∑§ Á‹∞ ¬Íáʸ ∑§cÊÊÿ ∑§Ê ˇÊÿ ¡M§⁄UË „ÒU– ∑§·ÊÿÊ¥ ‚
ÄÿÊ „UÊÁŸ „ÒU, ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§ ˇÊÿ ‚ ÄÿÊ ‹Ê÷ „ÒUó ßU‚ Áfl·ÿ ◊¥ ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (wv/}-vÆ) ◊¥
∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÿ ⁄Uʪ •ÊÁŒ ⁄UÊˇÊ‚ „Ò¥U ¡Ê ŒËÉʸ∑§Ê‹ ∑§ •èÿÊ‚ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ¬˝’‹ „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U, ßU‚Á‹∞
•Ÿfl⁄Uà ⁄UÊ∑§ ¡ÊŸ ¬⁄U ÷Ë ÁŸ—‡Ê¥∑§ „UÊ∑§⁄U NŒÿ ◊¥ Áflø⁄UáÊ ∑§⁄UÃ ⁄U„UÃ „Ò¥U–””
{972 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¬˝ÿÊ‚Ò— »§ÀªÈÁ÷◊͸…ÒU— Á∑§◊Êà◊Ê Œá«˜UÿÃ˘ÁäÊ∑§◊˜–

‡ÊÄÿÃ Ÿ Á„U øìÊ× ∑§ÃÈZ ⁄UʪÊÁŒflÁ¡¸Ã◊˜––
ˇÊËáÊ⁄Uʪ¥ ëÿÈÃm·¥ äflSÃ◊Ê„¥U ‚È‚¥flÎÃ◊˜–
ÿÁŒ ø× ‚◊ʬ㟥 ÃŒÊ Á‚h¥ ‚◊ËÁ„UÃ◊˜––
•Ã— ‚êÿÇôÊÊŸË ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ’‹Ÿ ∑§·ÊÿˇÊÿÊÕZ ¬˝ÿÃÃ– ÿÃÊ Á„U ∑§·ÊÿÊ ∞fl øÊÁ⁄UòÊ-
¬˝ÁÃ’ãäÊ∑§Ê—– ©UQ¥§ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-163) “øÊÁ⁄UûʬÁ«UÁáÊ’h¥U ∑§‚Êÿ¥” ßUÁÖ
∞fl◊òÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊÊŸÈDUÊŸSÿ •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ ‚ÍÁøÃÊ– Ÿ ∑§fl‹¥ ‚êÿÇôÊÊŸ¥
¬ÿʸåÃ◊Á¬ÃÈ ¬˝◊ÊŒSÿ ‚∑§·ÊÿSÿ ˇÊÿ •Êfl‡ÿ∑§—, ÃŒÒfl ŒÈflʸ‚ŸÊ Ÿ‡ÿÁà óßUÁà ÃÒ— ‚◊ȬÁŒCU◊–˜
ÿÊflà∑§Ê‹¥ ‚͡◊Ê˘Á¬ ⁄Uʪ∑§ÁáÊ∑§Ê ÁÃDUÁÃ, ÃÊflà∑§Ê‹¥ ◊ÊˇÊ¬˝ÊÁå߸ ‚È∑§⁄UÊ, ÃŒÕZ ÿ%Ê ÁfläÊÿ—
ßUàÿʇÊÿ—–

““•ôÊÊŸË¡Ÿ ÿÁŒ ◊Ÿ ∑§Ê ⁄Uʪ •ÊÁŒ ‚ ⁄UÁ„Uà Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ‚∑§Ã „Ò¥U ÃÊ Á»§⁄U fl √ÿÕ¸ ∑§
¬Á⁄UüÊ◊Ê¥ (fl˝Ã •ÊÁŒ) ‚ „UÊŸ flÊ‹ Ä‹‡ÊÊ¥ ‚ •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§Ê •ÁäÊ∑§ ¬ËÁ«∏à ÄÿÊ¥ ∑§⁄UÃ „Ò¥U?””
““ÿÁŒ ◊Ÿ ⁄Uʪ fl m· ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊ∑§⁄U ◊Ê„U ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê ‚◊Sà ‚Êfll ¬˝flÎÁûÊ ‚
⁄UÁ„Uà „UÊ øÈ∑§Ê „UÊÃÊ „ÒU ÃÊ ‚◊¤ÊŸÊ øÊÁ„U∞ Á∑§ ¬˝ÊáÊË ∑§Ê •÷ËCU Á‚h „UÊ øÈ∑§Ê (∞‚Ê ◊ÊŸŸÊ
øÊÁ„U∞)–””
ßU‚Á‹∞ ‚êÿÇôÊÊŸË ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ ∑§ ’‹ ‚ ∑§·Êÿ-ˇÊÿ „UÃÈ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ „UÊÃÊ „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§
∑§·Êÿ¥ „UË øÊÁ⁄UòÊ ∑§ ¬˝ÁÃ’ãäÊ∑§ „UÊÃË „Ò¥U– ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v{x) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
“øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê ¬˝ÁÃ’ãäÊ∑§ ∑§·Êÿ „ÒU”–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÿ„UÊ° ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ ∑§ •ŸÈDUÊŸ ∑§Ë •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ ’ÃÊ߸U „ÒU– ◊ÊòÊ
‚êÿÇôÊÊŸ „UÊŸÊ „UË ¬ÿʸåà Ÿ„UË¥ „ÒU, •Á¬ÃÈ ¬˝◊ÊŒ fl ∑§cÊÊÿ ∑§Ê ˇÊÿ ÷Ë •Êfl‡ÿ∑§ „ÒU, Ã÷Ë ÿ„U
ŒÈflʸ‚ŸÊ ŸCU „UÊÃË „ÒU óÿ„U ©U¬Œ‡Ê ©Uã„UÊ¥Ÿ ÿ„UÊ° ÁŒÿÊ „ÒU– Á¡ÃŸ ‚◊ÿ Ã∑§ ‚͡◊ ÷Ë ⁄Uʪ ∑§Ê
∑§áÊ Áfll◊ÊŸ ⁄U„UªÊ, ©Uß ‚◊ÿ Ã∑§ ◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ‚È∑§⁄U Ÿ„UË¥ „UÊÃË, (•Ã—) ©U‚Ë (⁄Uʪ-
ˇÊÿ) ∑§ Á‹∞ ÿàŸ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ óÿ„U (ªÊÕÊ ∑§Ê) •Ê‡Êÿ „ÒU–
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vxy) —— 973}

•Ã∞fl ¬@ÊÁSÃ∑§Êÿª˝ãÕ (ªÊÕÊ-172) ¬⁄UÊ◊ÎCU◊˜ó

Ãê„UÊ ÁáÊ√flÈÁŒ∑§Ê◊Ê ⁄Uʪ¥ ‚√flàÕ ∑ȧáÊŒÈ ◊Ê Á∑¥§Áø–
‚Ê ÃáÊ flËŒ⁄UʪÊ ÷ÁflÿÊ ÷fl‚Êÿ⁄¥U Ã⁄UÁŒ––
¬@ÊÁSÃ∑§Êÿª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-167) •◊ÎÃøãº˝ÊøÊÿ¸Áfl⁄UÁøÃ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ‚͡◊Ê ⁄Uʪ∑§ÁáÊ∑§Ê
“Á¬TŸ‹ÇŸÃÍ‹”flØ ÁŸM§Á¬ÃÊó ““ÿSÿ π‹È ⁄Uʪ⁄‘UáÊÈ∑§ÁáÊ∑§Ê˘Á¬ ¡ËflÁà NŒÿ, Ÿ ŸÊ◊ ‚ ‚◊SÃ-
Á‚hUÊãÃÁ‚ãäÊȬÊ⁄UªÊ˘Á¬ ÁŸL§¬⁄Uʪ‡ÊÈhUSflM§¬¥ Sfl‚◊ÿ¥ øÃÿÃ– Ã× Sfl‚◊ÿ¬˝Á‚hU˜ÿÕZ Á¬TŸ‹ÇŸ-
ÃÍ‹ãÿÊ‚ãÿÊÿ◊ÁäÊŒäÊÃÊ •„¸UŒÊÁŒÁflcÊÿÊ˘Á¬ ∑˝§◊áÊ ⁄Uʪ⁄‘UáÊÈ— •¬‚Ê⁄UáÊËÿ—””
¡ËflÉÊ≈USÿ ¬Íáʸ‡ÊÈh˜UÿÒ äÿÊŸSÿÒflÊ‹ê’Ÿ¥ ∑§Ã¸√ÿÁ◊Áà ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-23/3)
ÁŸÁŒ¸CU◊ó
˜
‚Êêÿ◊fl Ÿ ‚Œ˜äÿÊŸÊØ ÁSÕ⁄UË÷flÁà ∑§fl‹◊˜–
‡ÊÈh˜UÿàÿÁ¬ ø ∑§◊ÊÒ̧ÉÊ∑§‹VUË ÿãòÊflÊ„U∑§—––
ßU‚ËÁ‹∞ ¬@ÊÁSÃ∑§Êÿ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v|w) ◊¥ ÿ„U ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““ßU‚Á‹∞ ◊ÊˇÊ ∑§Ê ßUë¿ÈU∑§ ÷√ÿ Á∑§‚Ë ÷Ë ’Ês ¬ŒÊÕ¸ ◊¥ ∑ȧ¿U ÷Ë ⁄Uʪ Ÿ„UË¥ ∑§⁄‘,
ÄÿÊ¥Á∑§ ∞‚Ê ∑§⁄UŸ ‚ „UË fl„U flËÃ⁄Uʪ „UÊ∑§⁄U ‚¥‚Ê⁄U-‚◊Ⱥ˝ ‚ ¬Ê⁄U „UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU–””
¬ÜøÊÁSÃ∑§Êÿ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v{|) ∑§Ë •ÊøÊÿ¸ •◊ÎÃøãº˝ Áfl⁄UÁøà ≈UË∑§Ê ◊¥ ßU‚ ‚͡◊
⁄Uʪ-∑§áÊ ∑§Ê “M§ß¸U ¬Ë¥¡Ÿ flÊ‹ ©U¬∑§⁄UáÊ ◊¥ ‹ªË M§ß¸U” ∑§Ë Ã⁄U„U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““Á¡‚∑§ NŒÿ
◊¥ ⁄Uʪ M§¬Ë ⁄‘UáÊÈ ∑§Ê ¿UÊ≈UÊ ÷Ë ∑§áÊ Áfll◊ÊŸ „UÊ, fl„U √ÿÁQ§ ÷‹ „UË ‚◊Sà Á‚hUÊãà ‡ÊÊSòÊÊ¥ ∑§Ê
ôÊÊÃÊ „UÊ, Ã’ ÷Ë ‚flÊZª flËÃ⁄Uʪ ‡ÊÈhUSflM§¬ Sfl‚◊ÿ ∑§Ê flŒŸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ßU‚Á‹∞ ÿÕÊÕ¸
‡ÊÈhU SflM§¬ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§ Á‹∞ M§ß¸U ¬Ë¥¡Ÿ flÊ‹ ©U¬∑§⁄UáÊ ◊¥ ‹ªË M§ß¸U ∑§ ãÿÊÿ (ŒÎCUÊãÃ) ∑§Ê
äÿÊŸ ◊¥ ⁄UπÃ „ÈU∞ •„¸Uãà •ÊÁŒ ∑§ ¬˝Áà ÷Ë ⁄Uʪ ∑§Ê ∑˝§◊‡Ê— ¿UÊ«∏ŸÊ ©UÁøà „ÒU–””
¡Ëfl ÉÊ≈U ∑§Ë ¬Íáʸ ‡ÊÈÁhU „UÃÈ äÿÊŸ ∑§Ê „UË •Ê‹ê’Ÿ ∑§⁄UáÊËÿ „UÊÃÊ „ÒU ó∞‚Ê ôÊÊŸÊáʸfl
(‡‹Ê∑§ wx/x) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¬˝‡ÊSà äÿÊŸ ‚ ◊ÊòÊ ‚Êêÿ ÷Êfl „UË ÁSÕ⁄U Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, •Á¬ÃÈ ÿ„U ÿãòÊøÊ‹∑§ (‡Ê⁄UË⁄U-
ÁŸÿãÃÊ ¡ËflÊà◊Ê) ÷Ë ¡Ê ∑§◊¸ ‚◊Í„U ∑§ ∑§‹VU ‚ ÿÈQ§ „ÒU, ‡ÊÈhU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
{974 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Ã— ¬Ífl¸◊¬˝‡ÊSÃ⁄UʪˇÊÿ— ∑§Ã¸√ÿ—, ÃŒŸãÃ⁄¥U ¬˝‡ÊSÃ⁄UʪSÿÊÁ¬ ∑˝§◊áÊ äÿÊŸÊÁŒ◊Êäÿ◊Ÿ

ˇÊÿ— ∑§Ã¸√ÿ—, ÃŒÒfl ¡ËflÉÊ≈UÊ ŒÈflʸ‚ŸÊŒÈª¸ãäÊ⁄UÁ„U×, ôÊÊŸÊ◊ÎìÁ⁄U¬ÍáÊÊ¸ ◊ÈÁQ§¬ÊòÊÃÊ¥ fl„UÁÃ, ßUàÿ×
∑§Ê⁄UáÊÊŒ˜ „U ÷√ÿ! ∑˝§◊áÊ ¡ËflÉÊ≈U‡ÊÈÁhUM§¬¬˝ÿÊ¡ŸÁ‚hU˜ÿÒ àflÿÊ ÁŸ⁄UãÃ⁄¥U ¬˝ÿÁÃÃ√ÿÁ◊ÁÃ
ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
‚êÿÇŒÎÁCU⁄UÁŸë¿UÿÒfl ÁflcÊÿ‚Èπ ¬˝flÎûÊÊ ÷flÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ©UǪʄUÊ-(ªÊ„UÊ)-¿U㌂Ê
ÁŸÁŒ¸‡ÊÁãÃó
‚ê◊ÊÁŒ_U Ë áÊÊáÊË •ÄπÊáÊ ‚È „ ¥ U ∑§„¥ U Á¬ •áÊÈ „ U fl ÁŒ–
∑§áÊÊÁfl áÊ ¬Á⁄U„U⁄UáÊ¥ flÊ„UËáÊ ÁfláÊÊ‚áÊ_U ÷‚îÊ¥––135––
¿UÊÿÊó ‚êÿÇŒÎÁCU— ôÊÊŸË •ˇÊÊáÊÊ¥ ‚Èπ¥ ∑§Õ◊Á¬ •ŸÈ÷flÁÖ
∑§ŸÊÁ¬ Ÿ ¬Á⁄U„U⁄UáÊ¥ √ÿÊÁäÊÁflŸÊ‡ÊŸÊÕZ ÷·¡◊˜––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (‚ê◊ÊÁŒ_UË áÊÊáÊË) ‚êÿÇŒÎÁCU— ôÊÊŸË ø ÿÊ
¡ËflÊ ÷flÁÖ •òÊŒ¥ ôÊÿ◊˜ó ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ‚Áà ¡ËflÊ ôÊÊŸË ÷flàÿfl–

ßU‚Á‹∞ ¬„U‹ •¬˝‡ÊSà ⁄Uʪ ∑§Ê ˇÊÿ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞, ÃŒŸãÃ⁄U ¬˝‡ÊSà ⁄Uʪ ∑§Ê ÷Ë ∑˝§◊‡Ê—
äÿÊŸ •ÊÁŒ ì ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ ˇÊÿ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞, Ã÷Ë ¡Ëfl M§¬Ë ÉÊ≈U ŒÈflʸ‚ŸÊ M§¬Ë ŒÈª¸ãäÊ ‚
⁄ÁU„Uà „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ôÊÊŸÊ◊Îà ‚ ¬Á⁄U¬Íáʸ „UÊ∑§⁄U ◊ÈÁQ§ ∑§Ë ¬ÊòÊÃÊ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU óßU‚Á‹∞ „U
÷√ÿ! ∑˝§◊‡Ê— ¡Ëfl ÉÊ≈U ∑§Ë ‡ÊÈÁhU M§¬Ë ¬˝ÿÊ¡Ÿ ∑§Ë Á‚ÁhU „UÃÈ ÃÈê„U¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝ÿàŸ ∑§⁄UÃ ⁄U„UŸÊ
øÊÁ„U∞ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
‚êÿÇŒÎÁCU •ÁŸë¿UÊ ‚ „UË ÁflcÊÿ-‚Èπ ◊¥ ¬˝flÎûÊ „UÊÃÊ „ÒUó ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©UǪʄUÊ (ªÊ„UÊ)
¿U㌠mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊó•Õ¸ó ¡Ê ‚êÿÇŒÎÁCU fl ôÊÊŸË „ÒU, fl„U Á∑§‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U (¬⁄Ufl‡Ê „UÊ∑ §⁄U, •ÁŸë¿UÊ
‚) ßUÁãº˝ÿÊ¥ ∑§ ‚Èπ ∑§Ê •ŸÈ÷fl ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê߸U ÷Ë (⁄UÊªË) ⁄UÊª
ŒÍ⁄U ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ •ÊÒ·ÁäÊ Ÿ„UË¥ ¿UÊ«U∏ÃÊ–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (‚êÿÇŒÎÁCU— ôÊÊŸË) ‚êÿÇŒÎÁCU fl
ôÊÊŸË ¡Ê ¡Ëfl „UÊÃÊ „ÒU– ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒU ó‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ „UÊŸ ¬⁄U ¡Ëfl ôÊÊŸË „UÊÃÊ „Ë „ÒU–
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vxz) —— 975}

©UQ¥§ ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ª˝ãâÊ (1/1/30)ó ““©U÷ÿÊÿȸª¬Ã˜-¬˝flÎûÊ—– ∑§Õ◊˜? ¬˝∑§Ê‡Ê¬˝ÃʬflØ– ÿÕÊ

‚ÁflÃÈÉʸŸ¬≈U‹Êfl⁄UáÊÁflª◊ ¬˝Ãʬ¬˝∑§Ê‡Ê¬˝flÁÎ ûÊ— ÿȪ¬Œ˜ ÷flÁÃ, ÃÕÊ ôÊÊŸŒ‡Ê¸ŸÿÊ— ÿȪ¬Œ˜ •Êà◊‹Ê÷—– ÃlÕÊó
ÿŒÊ Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„USÿ ©U¬‡Ê◊ÊØ ˇÊÿÊ¬‡Ê◊ÊŒ˜ ˇÊÿÊmUÊ •Êà◊Ê ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ¬ÿʸÿáÊ •ÊÁfl÷¸flÁÃ, ÃŒÒfl ÃSÿ
◊àÿôÊÊŸüÊÈÃÊôÊÊŸÁŸflÎÁûʬÍfl∑¸ §¥ ◊ÁÃôÊÊŸ¥ üÊÈÃôÊÊŸ¥ øÊÁfl÷¸flÁÖ”” ∞fl¥ ÿÕÊÕ¸ÃÊÿÊ¥ ‚êÿÇŒÎÁCU¬ŒŸ ‚„U “ôÊÊŸË”
ßUÁà ¬Œ¥ ¬ÈŸL§ÁQ§ŒÊ·◊Êfl„UÁà óßUÁà Ÿ Ã∑¸§áÊËÿ◊˜– ôÊÊŸËÁ쌥 ÁflÁ‡ÊCU‚êÿÇôÊÊÁŸŸ¥ ‚VUÃÿÁÖ
ÿ— ¬Á⁄Uª˝„Uë¿UÊ⁄UÁ„U× ‚êÿÇŒÎÁCU—, ‚ÒflÊòÊ ôÊÊŸËÁìŒŸ •Á÷äÊËÿÃ–
©UQ¥§ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãâÊU (ªÊÕÊ-210, 216-217)ó
•¬Á⁄UǪ„UÊ •ÁáÊë¿UÊ ÷ÁáÊŒÊ áÊÊáÊË----–
¡Ê flŒÁŒ flÁŒîÊÁŒ ‚◊∞ ‚◊∞ ÁfláÊS‚Œ ©U„Uÿ¥–
Ã¥ ¡ÊáʪÊ ŒÈ áÊÊáÊË ©U„Uÿ¥ Á¬ áÊ ∑¥§πÁŒ ∑§ÿÊÁfl––
⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ª˝ãÕ (v/v/xÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““ŒÊŸÊ¥ (‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ fl ‚êÿÇôÊÊŸ)
∑§Ë ÿȪ¬Ã˜ (∞∑§ ‚ÊÕ) ¬˝flÎÁûÊ „UÊÃË „ÒU– ∑Ò§‚? ¬˝∑§Ê‡Ê fl ¬˝Ãʬ ∑§Ë (ÿȪ¬Ã˜ ¬˝flÎÁûÊ ∑§Ë) Ã⁄U„U–
¡Ò‚ ‚Íÿ¸ ¬⁄U ¡’ ◊ÉÊ ¬≈U‹ ∑§Ê •Êfl⁄UáÊ „U≈U ¡ÊÃÊ „ÒU, ÃÊ ¬˝Ãʬ fl ¬˝∑§Ê‡Ê ŒÊŸÊ¥ ∑§Ë ∞∑§ ‚ÊÕ
¬˝flÁÎ ûÊ (©Uà¬ÁûÊ) „UÊÃ Ë „ÒU– ©U‚Ë Ã⁄U„U ‚êÿÇôÊÊŸ fl ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê ÷Ë ÿȪ¬Ã˜ •Êà◊‹Ê÷ (‚Œ˜÷Êfl)
„UÊÃÊ „ÒU– ©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸ó ¡’ Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„UŸËÿ ∑§ ©U¬‡Ê◊ ÿÊ ˇÊÿÊ¬‡Ê◊ ÿÊ ˇÊÿ ‚ •Êà◊Ê ∑§Ë
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ-¬ÿʸÿ ¬˝∑§≈U „UÊÃË „ÒU, Ã÷Ë ©U‚∑§ ◊ÁÃ-•ôÊÊŸ fl üÊÈÃ-•ôÊÊŸ ∑§Ë ÁŸflÎÁûÊ-¬Ífl¸∑§
◊ÁÃôÊÊŸ fl üÊÈÃôÊÊŸ •ÊÁfl÷Í̧à „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U–”” ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ÿÕÊÕ¸ M§¬ ◊¥ ‚êÿÇŒÎÁCU ¬Œ ∑§ ‚ÊÕ
“ôÊÊŸË” ÿ„U ¬Œ ¬ÈŸL§ÁQ§ ŒÊ· ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ó∞‚Ê Ã∑¸§ (•Ê‡Ê¥∑§Ê) Ÿ„UË¥ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–
(ÄÿÊ¥Á∑§) “ôÊÊŸË” ÿ„U ¬Œ ÿ„UÊ° ‚êÿÇŒÎÁCUÿÊ¥ ◊¥ ÁflÁ‡ÊCU ¡Ëfl ∑§Ê ‚¥∑§Ã ∑§⁄U ⁄U„UÊ „ÒU– ¡Ê ¬Á⁄Uª˝„U
∑§Ë ßUë¿UÊ ‚ ⁄UÁ„Uà ‚êÿÇŒÎÁc≈U „ÒU, ©U‚ „UË ÿ„UÊ° “ôÊÊŸË” ßU‚ ¬Œ ‚ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–
‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-wvÆ, wv{-wv|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““ôÊÊŸË •¬Á⁄Uª˝„UË „UÊÃÊ „ÒU, •Ã— ¬Á⁄Uª˝„U ‚ê’ãäÊË ßUë¿UÊ ‚ ⁄UÁ„Uà ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–””
““¡Ê flŒŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Á¡‚∑§Ê flŒŸ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ÿ ŒÊŸÊ¥ „UË ÷Êfl ‚◊ÿ-‚◊ÿ
(¬˝ÁÂÿ◊ ∑˝§◊ ‚ „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U) ŸCU „UÊÃ „Ò¥U (•ÕʸØ ∞∑§ ‚◊ÿ ‚ •ÁäÊ∑§ Ÿ„UË¥ ⁄U„UÃ)– ôÊÊŸË
¡Ëfl ©UŸ ŒÊŸÊ¥ ÷ÊflÊ¥ ∑§Ê ◊ÊòÊ ¡ÊŸŸ flÊ‹Ê „UÊÃÊ „ÒU, ©UŸ∑§Ë ∑§÷Ë •Ê∑§Ê¥ˇÊÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ–””
{976 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

’¥äÊÈfl÷ÊªÁáÊÁ◊ûÊ •í¤Êfl‚ÊáÊÊŒ∞‚È áÊÊÁáÊS‚–

‚¥‚Ê⁄UŒ„UÁfl‚∞‚È áÊfl ©Uå¬îÊŒ ⁄UʪÊ––
•ÿ¥ ø “ôÊÊŸË” ÁŸpÿŸ ‚åÃ◊ªÈáÊSÕÊŸflÃ˸ ‡ÊÈhÊ¬ÿÊªË ◊ÈÁŸ÷¸flÁÃ, ÃSÿÒfl flËÃ⁄Uʪ-
‚êÿÄàflÊÁ÷äÊÊŸÁŸpÿ‚êÿÄàflSÿ ‡ÊÈhÊ¬ÿÊªÊ¬⁄U¬ÿʸÿSÿ ‚Œ˜÷ÊflÊØ– •òÊ ÁflSÃ⁄USÃÈ “‡ÊÈhÊ¬ÿÊª”
ßUÁà ‚¥ôÊ∑§ÊØ ◊ŒËÿª˝ãÕÊŒ˜ ÁflôÊÿ—– •ÿ¥ ø ôÊÊŸË ⁄UʪÊÁŒ÷ÊflÊŸÁ¬ ¬⁄UM§¬áÊÒfl ‚ê◊ŸÈÃ– ÿÕÊQ¥§
¬Ííÿ¬ÊŒÊøÊÿ̧áÊ ßUCUÊ¬Œ‡Êª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-27)ó
∞∑§Ê„U¥ ÁŸ◊¸◊— ‡ÊÈhUÊ ôÊÊŸË ÿÊªËãº˝ªÊø⁄U—–
’ÊsÊ— ‚¥ÿÊª¡Ê— ÷ÊflÊ— ◊ûÊ— ‚fl¸˘Á¬ ‚fl¸ÕÊ––
•ÕflÊ flËÃ⁄UʪSfl‚¥flŒŸ‹ˇÊáÊ÷ŒôÊÊŸŸ ‚Á„U× ‚êÿÇŒÎÁCUÁfl‡Ê·Ê ¡ËflÊ˘òÊ ôÊÊŸËÁìŒŸ
ªÎ„UË×– ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ 184-185) ÃÊà¬ÿ¸flÎûÊÊÒ ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó ““‡ÊÈhUÊà◊‚¥ÁflÁûÊ‹ˇÊáÊ¥
ôÊÊÁŸàfl¥ ¬Êá«UflÊÁŒflŒ˜ ßUÁÖ..............∞fl◊ÈQ§¬˝∑§Ê⁄‘UáÊ ‡ÊÈhUÊà◊ÊŸ¥ ¡ÊŸÊÁÖ ∑§Ê˘‚ÊÒ? flËÃ⁄Uʪ-
Sfl‚¥flŒ Ÿ‹ˇÊáÊ÷ŒôÊÊŸË...•ôÊÊŸË ¬ÈŸ— ¬ÍflÊQ¸ §÷ŒôÊÊŸÊ÷ÊflÊØ Á◊âÿÊàfl⁄UʪÊÁŒM§¬◊flÊà◊ÊŸ¥ ◊ŸÈÃ, ¡ÊŸÊÁÖ””
““’ãäÊ fl ©U¬÷Êª ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ÷ÍÃ, ‚¥‚Ê⁄U fl ‡Ê⁄UË⁄U ÁflcÊÿ∑§ •äÿfl‚Êÿ ∑§ ¡Ê ©UŒÿ „Ò¥U,
©UŸ◊¥ ôÊÊŸË ¡Ëfl ∑§Ê ⁄Uʪ ¬ÒŒÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–””
ÿ„U ôÊÊŸË ÁŸpÿ ‚ ‚åÃ◊ªÈáÊSÕÊŸflÃ˸ ‡ÊÈhÊ¬ÿÊªË ◊ÈÁŸ „UÊÃÊ „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ ©U‚Ë∑§
flËÃ⁄Uʪ‚êÿÄàfl ŸÊ◊∑§ ÁŸpÿ‚êÿÄàfl óÁ¡‚∑§Ê ŒÍ‚⁄UÊ ŸÊ◊ ‡ÊÈhÊ¬ÿÊª „ÒUó „UÊÃÊ „ÒU– ◊⁄‘U
“‡ÊÈhÊ¬ÿÊª” ŸÊ◊∑§ ª˝ãÕ ‚ ßU‚ ÁflSÃÊ⁄U ¡ÊŸÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU– ÿ„U ôÊÊŸË ⁄UʪÊÁŒ ÷ÊflÊ¥ ∑§Ê ÷Ë
¬⁄U-M§¬ ◊¥ „UË ◊ÊŸÃÊ „ÒU, ‚◊¤ÊÃÊ „ÒU– üÊË ¬Ííÿ¬ÊŒ •ÊøÊÿ¸ Ÿ ßUCUÊ¬Œ‡Ê ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-w|) ◊¥
∑§„UÊ „ÒUó
““◊Ò¥ ∞∑§, ◊◊àfl⁄UÁ„UÃ, ‡ÊÈhU, ôÊÊŸË „Í°U •ÊÒ⁄U ÿÊªËãº˝Ê¥ (‚◊ÊÁäÊSÕ) ◊„UÊà◊Ê•Ê¥ mUÊ⁄UÊ ôÊÿ
Ãûfl „Í°U, ‚¥ÿÊª ‹ˇÊáÊ flÊ‹ (SòÊË, Á◊òÊ, ¬ÈòÊ •ÊÁŒ) ’Ês ‚÷Ë ÷Êfl ◊⁄UË •Êà◊Ê ‚ Á÷㟠„Ò¥U–””
•ÕflÊ flËÃ⁄Uʪ Sfl‚¥flŒŸ SflM§¬ “÷ŒôÊÊŸ” ‚ ‚Á„Uà ¡Ê Áfl‡Ê· ‚êÿÇŒÎÁCU ¡Ëfl „ÒU, fl„U
ÿ„UÊ° “ôÊÊŸË” ¬Œ ‚ ª˝Ês „ÒU– ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ v}y-v}z) ∑§Ë ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ
„ÒUó ““‡ÊÈhUÊà◊-‚¥flŒŸ M§¬Ë ôÊʟˬŸÊ ¬Êá«Ufl •ÊÁŒ ∑§Ë Ã⁄U„U „UÊÃÊ „ÒU–....ßU‚ Ã⁄U„U ©UQ§ ¬˝∑§Ê⁄U
‚ (fl„U) ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÒU– fl„U (¡ÊŸŸ flÊ‹Ê) ∑§ÊÒŸ „ÒU? (fl„U „ÒUó) flËÃ⁄Uʪ Sfl‚¥flŒŸ
M§¬ ÷ŒôÊÊŸ flÊ‹Ê „UÊÃÊ „ÒU–...Á∑§ãÃÈ •ôÊÊŸË ÃÊ ¬ÍflÊ̧Q§ ÷ŒôÊÊŸ ∑§ Ÿ „UÊŸ ‚ Á◊âÿÊàfl, ⁄Uʪ
•ÊÁŒ M§¬ „UË •Êà◊Ê ∑§Ê ◊ÊŸÃÊ „ÒU, ¡ÊŸÃÊ „ÒU–””
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vxz) —— 977}

Ãʌ·ÊÊ ôÊÊŸË Á∑¥§ ∑§⁄UÊÁ Ã? ©UëÿÃó (•ÄπÊáÊ ‚È„U¥ ∑§„¥U Á¬ •áÊÈ„UflÁŒ) •ˇÊÊáÊÊ◊˜ ßUÁãº˝ÿÊáÊÊ¥
ÿØ ‚Èπ◊˜, ßUÁãº˝ÿÁfl·ÿ÷ÍìŒÊÕʸŸ˜ •ÊÁüÊàÿ ÿŒŸÈ∑ͧ‹¬˝ÃËàÿÊà◊∑¥§ ‚ÈπÊÅÿ¥ ‚¥flŒŸÁ◊àÿÕ¸—,
Ãà‚Èπ¥ ∑§Õ◊Á¬, •ÁŸë¿UÿÊ, •ŸÈ÷flÁÖ •àÿãê˝Ëc◊∑§Ê‹ ‚„U¡‡ÊËËflÊÿÈ—, ‡ÊËÃ∑§Ê‹ ø
‚ÍÿÊ¸cáÊÊì— ßUàÿÊÁŒ∑§Ê— S¬‡Ê¸ŸÁãº˝ÿÁfl·ÿÊ—– ∞fl¥ ‡ÊËÃ∑§Ê‹ ©Ucáʬ˝∑ΧÁÂÈáΔUË◊⁄UËøÊÁŒ∑§Ê—
ª˝Ëc◊∑§Ê‹ ‡ÊËˬ˝∑ΧÁû§‹⁄U‚ÊÁŒ∑§Ê—, ∞fl◊ÊÁŒ∑§Ê ⁄U‚ŸÁãº˝ÿÁfl·ÿÊ—– ∞fl¥ flŸÊ¬flŸ¬Èc¬‚ȪãäÊ-
ÿÈQ§¬flŸ— ∞fl◊ÊÁŒ∑§Ê ÉÊ˝ÊáÊÁãº˝ÿÁfl·ÿÊ—– ∞fl¥ ⁄UêÿÁøòÊÁflÁøòÊfláʸÿÈQ§ÊÁŸ flŸÊ¬flŸÊÁŸ, ◊ŸÊ„U⁄U-
Á¡Ÿ◊ÁãŒ⁄UÊŒËÁŸ, ∞fl◊ÊÁŒ∑§Ê ŸòÊÁãº˝ÿÁfl·ÿÊ—– ∞fl¥ ⁄U◊áÊËÿSfl⁄USÃÈÁìÊΔUÊŒÿ— ∑§áÊ¸Áãº˝ÿÁfl·ÿÊ—–
∞fl◊ÊÁŒ¬@Áãº˝ÿ-ÁflcÊÿ‚flŸ¥ ‚Ê˘ŸËÁ„UÃflÎûÿÊ ∑ȧL§Ã–
•òÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ŒÎCUÊãÃ◊Êäÿ◊Ÿ ¬˝ÊQ
 §Ãâÿ¥ ‚◊Õ¸ÿÁãÃó (flÊ„UËáÊ ÁfláÊÊ‚áÊ_¥U ÷‚îÊ¥ ∑§áÊÊÁfl
áÊ ¬Á⁄U„U⁄UáÊ¥) √ÿÊÁäÊÁflŸÊ‡ÊŸÊÕZ ÷Ò·íÿ¥ ÷flÁÃ, ÃSÿ ∑§ÁpŒÁ¬ √ÿÊÁäʪ˝SÃÊ ◊ŸÈcÿ— ¬Á⁄U„UÊ⁄¥U Ÿ
∑§⁄UÊÁÃ, Ãà‚flŸ Sfl÷Êfl× ¬˝flÎÁûÊSÃSÿ ÷flàÿfl–

flÒ‚Ê ôÊÊŸË (÷ŒôÊÊŸË) ÄÿÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (•ˇÊÊáÊÊ¥ ‚Èπ¥ ∑§Õ◊Á¬
•ŸÈ÷flÁÃ)– •ˇÊ ÿÊŸË ßUÁãº˝ÿÊ°, ©UŸ∑§Ê ¡Ê ‚Èπ „ÒU, •ÕʸØ ßUÁãº˝ÿÊ¥ ∑§ Áfl·ÿ÷Íà ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê
•ÊüÊÿ ‹∑§⁄U •ŸÈ∑ͧ‹ ¬˝ÃËÁà M§¬ “‚Èπ” ŸÊ◊ ∑§Ê ¡Ê ‚¥flŒŸ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚ ‚Èπ ∑§Ê Á∑§‚Ë Ã⁄U„U,
•ÕʸØ ßUë¿UÊ⁄UÁ„Uà „UÊ∑§⁄U, fl„U •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃÊ „ÒU– •àÿãà ª◊˸ ◊¥ ‚„U¡‡ÊËË flÊÿÈ •ÊÒ⁄U ‡ÊËÃ∑§Ê‹
◊¥ ‚Íÿ¸ ∑§Ê ©UcáÊ Ãʬ ßUàÿÊÁŒ S¬‡Ê¸Ÿ ßUÁãº˝ÿ ∑§ Áfl·ÿ „Ò¥U– ßU‚Ë Ã⁄U„U ‡ÊËà ∑§Ê‹ ◊¥ ©UcáÊ ¬˝∑ΧÁÃ
flÊ‹ ‚Ê¥ΔU, ∑§Ê‹Ë Á◊ø¸ •ÊÁŒ •ÊÒ⁄U ª˝Ëc◊ ∑§Ê‹ ◊¥ ‡ÊËË ¬˝∑ΧÁà flÊ‹ »§‹ fl ©UŸ∑§ ⁄U‚ •ÊÁŒ,
ßU‚Ë Ã⁄U„U •ÊÒ⁄U ÷Ë ⁄U‚ŸÊ ßUÁãº˝ÿ ∑§ Áfl·ÿ „Ò¥U– flŸ-©U¬flŸ ∑§ ¬Èc¬Ê¥ ∑§Ë ‚ȪãäÊ flÊ‹Ë „UflÊ, ßU‚Ë
Ã⁄U„U •ãÿ ÷Ë ÉÊ˝ÊáÊ ßUÁãº˝ÿ ∑§ Áfl·ÿ „Ò¥U– ⁄U◊áÊËÿ ÁøòÊ-ÁflÁøòÊ fláÊÊZ flÊ‹ flŸ fl ©U¬flŸ, ◊ŸÊ„U⁄U
Á¡Ÿ◊ÁãŒ⁄U •ÊÁŒ •ÊÒ⁄U ßU‚Ë Ã⁄U„U ∑§ •ãÿ ÷Ë ¬ŒÊÕ¸ ŸòÊ ßUÁãº˝ÿ ∑§ Áfl·ÿ „Ò¥U– ⁄U◊áÊËÿ Sfl⁄U flÊ‹
SÃÈÁÃ-¬ÊΔU •ÊÁŒ ∑§áÊ̧Áãº˝ÿ ∑§ Áfl·ÿ „Ò¥U– ßU‚Ë Ã⁄U„U ∑§ ¬Ê°øÊ¥ ßUÁãº˝ÿÊ¥ ∑§ Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ê ‚flŸ fl„U
(‚êÿÇôÊÊŸË ∑§⁄UÃÊ ÷Ë „ÒU ÃÊ) •ÁŸë¿UÊ ‚ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
ÿ„UÊ° ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ŒÎCUÊãà ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ ©U¬ÿȨ̀Q§ Ãâÿ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó (√ÿÊäÊËŸÊ¥
ÁflŸÊ‡ÊŸÊÕZ ÷·¡¥ ∑§ŸÊÁ¬ Ÿ ¬Á⁄U„U⁄UáÊ◊˜) √ÿÊÁäÊ ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ŒflÊ „UÊÃ Ë „ÒU, √ÿÊÁäʪ˝SÃ
◊ŸÈcÿ ©U‚ (ŒflÊ) ∑§Ê ¬Á⁄U„UÊ⁄U (àÿʪ) Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ¬ÊÃÊ, •ÕʸØ ©U‚∑§ ‚flŸ ◊¥ ©U‚∑§Ë ¬˝flÎÁûÊ
„UÊÃË „UË „ÒU–
{978 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á∑§@, ÿlÁ¬ ÃŒÊÒ·äÊ¥ ∑§≈ÈU∑§¥ ÷flÁÃ, ÃÕÊÁ¬ •ŸËÁ„UÃflÎûÿÊ Ãà‚ ‚flÃ, ÃmUŒfl
 ‚êÿÇôÊÊŸË
¬@Áãº˝ÿÁfl·ÿ‚flŸ ¬˝flÎûÊÊ ÷flÁÖ flSÃÈ× ‚ ‚êÿÇôÊÊŸ’‹Ÿ ßUÁãº˝ÿÁfl·ÿÊáÊÊ¥ ÁŸS‚Ê⁄UÃÊÁŒ∑¥§
NÁŒ ‚ê◊ŸÈÃ ∞flàÿʇÊÿ—– •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îê˝ãÕ˘Á¬ (8/2 ‡‹Ê∑§, ©UhUÎÃ ¬l) ¬˝ÊQ§Ãâÿ‚◊Õ¸∑§Ê
ŒÎCUÊãÃÊ— ÁŸÁŒ¸CUÊ—ó
äÊÊòÊË’Ê‹Ê˘‚ÃËŸÊÕ¬ÁŒ˜◊ŸËŒ‹flÊÁ⁄UflØ –
ŒÇäÊ⁄UîÊÈflŒÊ÷Ê‚ÊŒ˜ ÷ÈTŸ˜ ⁄UÊíÿ¥ Ÿ ¬Ê¬÷Ê∑˜§––
∞Ãʌ·Ê·È •ŸËÁ„UÃflÎûÿÊ Áfl·ÿʟȬ÷ÈTÊŸcflÁ¬ ©Uà∑ΧCU÷ÍÁ◊∑§Ê◊ÊM§…USÿ flËÃ⁄UʪSfl-
‚¥flŒŸôÊÊŸ⁄UÃSÿÒfl Áfl·ÿ ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-193) ¬˝ÊQ§◊˜ó
©Ufl÷ÊªÁ◊¥ÁŒÿÁ„¥U Œ√flÊáÊ◊øŒáÊÊáÊÁ◊Œ⁄UÊáÊ¥–
¡¥ ∑ȧáÊÁŒ ‚ê◊ÁŒ_UË Ã¥ ‚√fl¥ ÁáÊîÊ⁄UÁáÊÁ◊ûÊ¥––

•ÊÒ⁄U, ÿlÁ¬ fl„U •ÊÒ·ÁäÊ ∑§«ÈUflË „UÊÃË „ÒU, Á»§⁄U ÷Ë fl„U •ÁŸë¿UÊ ‚ ©U‚∑§Ê ‚flŸ ∑§⁄UÃÊ
„ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U ‚êÿÇôÊÊŸË ¬@Áãº˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ∑§ ‚flŸ ◊¥ ¬˝flÎûÊ „UÊÃÊ „ÒU– flÊSÃÁfl∑§ÃÊ ÃÊ ÿ„U „ÒU Á∑§
fl„U •¬Ÿ ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§ ’‹ ‚ ßUÁãº˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ë ÁŸS‚Ê⁄UÃÊ •ÊÁŒ ∑§Ê NŒÿ ‚ ‚◊¤ÊÃÊ „ÒU ó
ÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà ª˝ãÕ (∑§ }/w ‡‹Ê∑§ ¬⁄U ©UhÎUà ¬l) ◊¥ ©U¬ÿȨ̀Q§ Ãâÿ ∑§ ‚◊Õ¸∑§
(•ãÿ) ŒÎCUÊãÃÊ¥ ∑§Ê ÷Ë ÁŸŒ̧‡Ê ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒUó
““Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∞∑§ äÊÊÿ ∑§Ê (•¬Ÿ ◊ÊÁ‹∑§ ∑§) ¬ÈòÊ ¬⁄U (ÁŒπÊfl≈UË ÿÊ •ÁŸÁë¿UÃ)
¬̋◊ „UÊÃÊ „ÒU, •‚ÃË (∑ȧ‹≈UÊ, √ÿÁ÷øÊÁ⁄UáÊË) SòÊË ∑§Ê •¬Ÿ ¬Áà ‚ ÁŒπÊfl≈UË ¬̋◊ „UÊÃÊ „ÒU,
∑§◊‹ Œ‹ •ÊÒ⁄U ¡‹ ∑§Ê ‚ê’ãäÊ Ÿ„UË¥ „ÈU∞ ¡Ò‚Ê „UÊÃÊ „ÒU, ¡‹Ë „ÈU߸U ⁄US‚Ë ÁŒπÊfl≈UË „UË ⁄US‚Ë
„UÊÃË „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U (‚êÿÇŒÎÁCU) ⁄UÊíÿ ∑§Ê ÷Êª ÷ÊªÃÊ „ÈU•Ê ÷Ë ¬Ê¬ ∑§Ê ÷ÊªË Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–””
∞‚, •ŸËÁ„Uà (•ÁŸÁë¿UÃ) M§¬ ‚ Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ê ©U¬÷Êª ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê¥ ◊¥ ÷Ë ¡Ê ©Uà∑ΧCU
÷ÍÁ◊∑§Ê ¬⁄U •ÊM§…U∏ •ÊÒ⁄U flËÃ⁄Uʪ Sfl‚¥flŒŸ ôÊÊŸ ◊¥ ÁŸ⁄Uà ⁄U„UÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ∑§ ÁflcÊÿ ◊¥ ‚◊ÿ‚Ê⁄U
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v~x) ◊¥ ÿ„U ∑§ÕŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““‚êÿÇŒÎÁCU ¡Ëfl ¡Ê ßUÁãº˝ÿÊ¥ mUÊ⁄UÊ øß ÿÊ •øß º˝√ÿÊ¥ ∑§Ê ©U¬÷Êª ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ‚’
„UË ÁŸ¡¸⁄UÊ ∑§Ê ÁŸÁ◊ûÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vx{) —— 979}

•ãÿìÊ, ÃòÊÒfl (ªÊÕÊ-177) ÷ÁáÊÃ◊˜ó

⁄UʪÊ ŒÊ‚Ê ◊Ê„UÊ ÿ •Ê‚flÊ áÊÁàÕ ‚ê◊ÁŒ_US‚–
Ãê„UÊ •Ê‚fl÷ÊfláÊ ÁfláÊÊ „UŒÍ áÊ ¬ìÊÿÊ „UÊ¥ÁÖ–
ßUàÿfl¥ „U ÷√ÿ! ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ¥ ŒÎ…U◊fl‹êéÿ, Áfl‡Ê·ÃÊ ’ÈÁhU¬Ífl¸∑§⁄UʪÊÁŒ¬Á⁄U„UÊ⁄‘UáÊ ‚fl¸ŒÊ
àflÿÊ flÁøÃ√ÿÁ◊Áà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
•Êà◊Ÿ— ÁòÊ·È ÷Œ·È ∑§SÿÊ¬ÊŒÿÃÊ „UÿÃÊ flÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ©UǪʄUÊ-(ªÊ„UÊ)-¿U㌂Ê
ÁŸM§¬ÿÁãÃó
Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ „UÊ ÃÁ¡ ’Á„U⁄U嬂M§flÊÁáÊ ‚ÿ‹÷ÊflÊÁáÊ–
÷Á¡ ◊Áí¤Ê◊¬⁄U◊å¬Ê flàÕÈ‚M§flÊÁáÊ ÷ÊflÊÁáÊ––136––
¿ÊÿÊó Á∑§ê’„ÈUŸÊ •„UÊ àÿ¡ ’Á„U⁄UÊà◊SflM§¬ÊŸ˜ ‚∑§‹÷ÊflÊŸ˜–
÷¡ ◊äÿ◊¬⁄U◊Êà◊Ÿ— flSÃÈSflM§¬ÊŸ˜ ÷ÊflÊŸ˜––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ) Á∑§ê’„ÈUŸÊ, Á∑§◊ÁäÊ∑§Ÿ ∑§ÕŸŸ,
‚Ê⁄UM§¬áÊÒfl ©UëÿÃ– Á∑§◊ÈëÿÃ?
•ÊÒ⁄U ÷Ë fl„UË¥ (ªÊÕÊ-v||) ÿ„U ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““⁄Uʪ, mU· fl ◊Ê„U óÿ •Êdfl ‚êÿÇŒÎÁCU ∑§ Ÿ„UË¥ „UÊÃ, ßU‚Á‹∞ •Êdfl ÷Êfl ∑§ Á’ŸÊ
º˝√ÿ-¬˝àÿÿ ∑§◊¸-’ãäÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃ–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄,U „ ÷√ÿ! ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê ŒÎ…∏UÃÊ ‚ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÃ „ÈU∞, ÃÈ◊ Áfl‡Ê· M§¬ ‚
’ÈÁhU¬Ífl¸∑§ ⁄Uʪ •ÊÁŒ ∑§Ê ‚fl¸ŒÊ ¬Á⁄U„UÊ⁄U ∑§⁄UÃ ⁄U„UŸÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•Êà◊Ê ∑§ ÃËŸ ÷ŒÊ¥ ◊¥ ∑§ÊÒŸ ©U¬ÊŒÿ „ÒU •ÊÒ⁄U ∑§ÊÒŸ „Uÿ „ÒUó ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©UǪʄUÊ
(ªÊ„UÊ) ¿U㌠‚ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó •ÁäÊ∑§ ÄÿÊ ∑§„¥U? „U ÷√ÿ! ’Á„U⁄UÊà◊-SflM§¬ ‚÷Ë ÷ÊflÊ¥ ∑§Ê ¿UÊ«∏Ê
•ÊÒ⁄U •ãÃ⁄UÊà◊Ê fl ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§ flSÃÈSflM§¬ (ÿÕÊÕ¸) ÷ÊflÊ¥ ∑§Ê ÷¡Ê (•¥ªË∑§Ê⁄U ∑§⁄UÊ)–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (Á∑¥§ ’„ÈUŸÊ) •ÁäÊ∑§ ÄÿÊ? •ÁäÊ∑§
ÄÿÊ ∑§„¥U, ‚Ê⁄U M§¬ ‚ „UË ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥U– ÄÿÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥U?
{980 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Ãà∑§ÕŸ◊ÁSÃó („UÊ ÃÁ¡ ’Á„U⁄U嬂M§flÊÁáÊ ‚ÿ‹÷ÊflÊÁáÊ) •„UÊ, ßUÁà ‚ê’ÊäÊŸ– ’Á„U⁄UÊà◊Ÿ—

SflM§¬¥ ÿà¬˝ÊªÈQ§◊˜, ÃSÿ ‚∑§‹ÊŸ˜ ÷ÊflÊŸ˜ •ÕʸØ ’Á„U⁄UÊà◊‚ê’ÁãäÊ‹ˇÊáÊÊÁŸ ¬Á⁄Uàÿ¡, ’Á„U⁄UÊà◊ÃÊ¥
¬ÍáʸÃÿÊ ‚◊Èà‚ΡàÿʇÊÿ—– ’Á„U⁄UÊà◊ÁSÕÁ× ŒÈ—π¬˝ŒøÃȪ¸ÁÃ÷˝◊áÊ∑§ÊÁ⁄U∑§Áà ÃSÿÊSàÿÊíÿÃÊ¥
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ •ª˝ (ªÊÕÊ-137) ¬˝ÁìʌÁÿcÿÁãÖ ÃŒŸãÃ⁄¥U Á∑¥§ ∑§⁄UáÊËÿ◊˜? ©UëÿÃó (÷Á¡
◊Áí¤Ê◊¬⁄U◊å¬Ê flàÕÈ‚M§flÊÁáÊ ÷ÊflÊÁáÊ) ◊äÿ◊Êà◊Ÿ—, •ãÃ⁄UÊà◊Ÿ—, ÃŒŸãÃ⁄¥U ø ¬⁄U◊Êà◊Ÿp
flSÃÈSflM§¬ÊŸ˜ ÿÕÊÕʸŸ˜ ÷ÊflÊŸ˜ ªÈáÊÊlÊà◊∑§ÊŸ˜ ÷¡, ‚◊ÊüÊÿàÿÕ¸—– •ãÃ⁄UÊà◊÷ÊflÊ— ¬Èáÿ’ãäÊSÿ
◊ÊˇÊSÿ ø ∑§Ê⁄UáÊ÷ÍÃÊ— ßUÁà „UÃÊSÌȬʌÿÃÊ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— •ª˝ (ªÊÕÊ-138) ¬˝ÁìʌÁÿcÿãàÿflÊ◊ÈòÊ
ª˝ãÕ–
•òÊÊÿ¥ ÷Êfl—ó •Êà◊ŸSòÊÿ— ¬˝∑§Ê⁄UÊ—ó ’Á„U⁄UÊà◊Ê, •ãÃ⁄UÊà◊Ê, ¬⁄U◊ÊàêÊÊ øÁÖ Ã·È
’Á„U⁄UÊà◊ÃÊ ‚fl¸ÕÊ „UÿÊ, •ãÃ⁄UÊà◊Ê ’Á„U⁄UÊà◊Ÿ— ∑ΧÃ ©U¬ÊŒÿ—, ¬⁄U◊Êà◊¬˝ÊÁåÃŒÎC˜UÿÊ •ãÃ⁄UÊà◊Ê˘Á¬
„Uÿ—– ∞fl¥ ¬⁄U◊Êà◊Ê ‚fl¸ÕÊ ©U¬ÊŒÿÃÊ¥ ÷¡ÁÖ

(„U◊Ê⁄UÊ) ÿ„U ∑§„UŸÊ „ÒUó (•„UÊ àÿ¡ ’Á„U⁄UÊà◊SflM§¬ÊŸ˜ ‚∑§‹÷ÊflÊŸ˜) “•„UÊ” ÿ„U
‚ê’ÊäÊŸ‚Íø∑§ ¬Œ (•√ÿÿ) „ÒU– ©U‚∑§ ‚÷Ë ÷ÊflÊ¥ ∑§Ê, •ÕʸØ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ‚ ‚ê’ÁãäÊà ‹ˇÊáÊÊ¥
∑§Ê ¿UÊ«∏ ŒÊ, ’Á„U⁄UÊà◊¬Ÿ ∑§Ê ¬ÍáʸÃÿÊ ¿UÊ«∏ ŒÊ óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§Ë ÁSÕÁà ŒÈ—πŒÊÿË
øÃȪ¸Áà ÷˝◊áÊ ∑§Ë ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ fl„U àÿÊíÿ „ÒU, ÿ„U •Êª ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U •Êª (ªÊÕÊ-vx|)
¬˝ÁìÊÁŒÃ ∑§⁄UŸ flÊ‹ „Ò¥U– ©U‚ (’Á„U⁄UÊà◊¬Ÿ ∑§ àÿʪ) ∑§ ’ÊŒ ÄÿÊ ∑§⁄UŸÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
(÷¡ ◊äÿ◊¬⁄U◊Êà◊Ÿ— flSÃÈSflM§¬ÊŸ˜ ÷ÊflÊŸ˜) ◊äÿ◊ÊàêÊÊ ÿÊŸË •ãÃ⁄UÊà◊Ê •ÊÒ⁄U ©U‚∑§ ’ÊŒ
¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§ flSÃÈ-SflM§¬ ÿÊŸË ÿÕÊÕ¸ ªÈáÊÊÁŒ M§¬ ÷ÊflÊ¥ ∑§Ê ÷¡Ê •ÕʸØ ©U‚∑§Ê •ÊüÊÿáÊ ‹Ê–
•ãÃ⁄UÊà◊-÷Êfl ¬Èáÿ-’ãäÊ ∑§ ÃÕÊ ◊ÊˇÊ ∑§ ÷Ë ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃ „Ò¥U óßU‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ ©U‚∑§Ë ©U¬ÊŒÿÃÊ
∑§Ê (Sflÿ¥) ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U •Êª (ªÊÕÊ-vx}) ßU‚Ë ª˝ãÕ ◊¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ ∑§⁄UŸ flÊ‹ „UË „Ò¥U–
ÿ„UÊ° ÷Êfl (•Ê‡Êÿ) ÿ„U „ÒUó •Êà◊Ê ∑§ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄U „ÒU¥ó ’Á„U⁄UÊà◊Ê, •ãÃ⁄UÊà◊Ê fl ¬⁄U◊Êà◊Ê–
ßUŸ◊¥ ’Á„U⁄UÊà◊¬ŸÊ ‚fl¸ÕÊ „Uÿ „ÒU– •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Ë ÁSÕÁà ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§ Á‹∞ ©U¬ÊŒÿ „ÒU, Á∑§ãÃÈ
¬⁄U◊Êà◊¬Ÿ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ∑§Ë •¬ˇÊÊ ‚ •ãÃ⁄UÊàêÊÊ ∑§Ë ÁSÕÁà ÷Ë „Uÿ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ë
ÁSÕÁà ‚fl¸ÕÊ ©U¬ÊŒÿÃÊ flÊ‹Ë „ÒU–
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vx{) —— 981}

©UQ¥§ ø ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-4)ó

’Á„U⁄Uã× ¬⁄UpÁà ÁòÊäÊÊà◊Ê ‚fl¸ŒÁ„U·È–
©U¬ÿÊûÊòÊ ¬⁄U◊¥ ◊äÿÊ¬ÊÿÊŒ˜ ’Á„USàÿ¡Ø––
¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Êª˝ãÕ (1/12) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
•å¬Ê ÁÃÁfl„ÈU ◊ÈáÊÁfl ‹„ÈU ◊Í…U©U ◊À‹Á„U ÷Ê©U–
◊ÈÁáÊ ‚ááÊÊáÊ áÊÊáÊ◊©U ¡Ê ¬⁄U◊嬂„UÊ©U––
’Î. º˝√ÿ‚¥ª„˝ Uªã˝ ÕSÿ (ªÊÕÊ-14) ≈UË∑§ÊÿÊ◊Á¬ ÁŸÁŒ¸CU◊ó˜ ““•òÊ ’Á„U⁄UÊàêÊÊ „Uÿ—, ©U¬Êÿ÷ÍÃSÿ
•ŸãÂÈπ‚ÊäÊ∑§àflÊŒ˜ •ãÃ⁄UÊà◊Ê ©U¬ÊŒÿ—, ¬⁄U◊Êà◊Ê ¬ÈŸ— ‚ÊˇÊÊŒ˜ ©U¬ÊŒÿ— ßUàÿÁ÷¬˝Êÿ—–””
•ãÿìÊ, ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-4, 7) ÷ÁáÊÃ◊˜ó

‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-y) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““‚÷Ë ¬˝ÊáÊäÊÊÁ⁄UÿÊ¥ ◊¥ •Êà◊Ê „ÒU– ©U‚∑§ ÃËŸ ÷Œ „Ò¥Uó ’Á„U⁄UÊà◊Ê, •ãÃ⁄UÊà◊Ê fl ¬⁄U◊Êà◊Ê–
ßUŸ ÃËŸÊ¥ ◊¥ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ¿UÊ«∏Ÿ ÿÊÇÿ „ÒU •ÊÒ⁄U •ãÃ⁄UÊà◊Ê ¬⁄U◊Êà◊Ê ’ŸŸ ∑§Ê ∞∑§ ‚ÊäÊŸ „ÒU, ßU‚Á‹∞
•ãÃ⁄UÊà◊Ê M§¬ ‚ÊäÊŸ ‚ ¬⁄U◊Êà◊SflM§¬ ‚Êäÿ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê ª˝ãÕ (v/vw) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““•Êà◊Ê ∑§ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§Ê ¡ÊŸ∑§⁄U, ’Á„U⁄UÊà◊-SflM§¬ ÷Êfl ∑§Ê ‡ÊËÉÊ˝ „UË ¿UÊ«∏ ŒÊ, •ÊÒ⁄U
¡Ê ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê Sfl÷Êfl „ÒU, ©U‚ •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Ë ÁSÕÁà ◊¥ ⁄U„U∑§⁄U Sfl‚¥flŒŸ ôÊÊŸ ‚ ¡ÊŸÊ– fl„U
Sfl÷Êfl “∑§fl‹ôÊÊŸ” ‚ ¬Á⁄U¬Íáʸ „ÒU–””
’Î. º˝√ÿ‚¥ª˝„U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vy) ∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““ÿ„UÊ° ’Á„U⁄UÊà◊Ê „Uÿ
„ÒU •ÊÒ⁄U ©U¬ÊŒÿ÷Íà (¬⁄U◊Êà◊Ê) •Ÿãà ‚Èπ ∑§Ê ‚ÊäÊ∑§ „UÊŸ ‚ •ãÃ⁄UÊà◊Ê ©U¬ÊŒÿ „ÒU •ÊÒ⁄U ¬⁄U◊Êà◊Ê
‚ÊˇÊÊØ ©U¬ÊŒÿ „ÒU óÿ„U •Á÷¬˝Êÿ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U, ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-y fl |) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
{982 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÁìÿÊ⁄UÊ ‚Ê •å¬Ê ¬⁄UÁ÷¥Ã⁄U’ÊÁ„U⁄UÊ ŒÈ„U™§áÊ¥–

ÃàÕ ¬⁄UÊ ¤ÊÊßUîÊßUU •¥ÃÊflÊ∞áÊ øÿÁ„U ’Á„U⁄Uå¬Ê––
•ÊL§„UÁfl •¥Ã⁄Uå¬Ê ’Á„U⁄Uå¬Ê, ¿¥UÁ«U™§áÊ ÁÃÁfl„UáÊ–
¤ÊÊßUí¡ßUU ¬⁄U◊å¬Ê ©UflßU_¥U Á¡áÊflÁ⁄¥UŒÁ„¥U––
’Á„U⁄UÊà◊ŸÊ ‹ˇÊáÊÊÁŸ ¬˝Ê∑˜§ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ (ªÊÕÊ 126-132) ÷ÁáÊÃÊÁŸ– ÿÕÊ ‚
•Êà◊äÿÊŸ¬⁄UÊ昧◊Èπ— ßUÁãº˝ÿÁfl·ÿ‚flŸ ÿÕÊÕ¸‚π È ¥ ◊ãÿÃ, ÷ˇÿÊ÷ˇÿ-©U¬ÊŒÿàÿÊíÿÊÁŒÁflfl∑§-
⁄UÁ„UÃÊ˘Á¬ ‚ ÷flÁÃ, ÃÕÊ ¬ÈòÊ∑§‹òÊŒ„UÊÁŒ∑¥§ ‚fl¸◊Êà◊SflM§¬¥ ‚ê◊ŸÈÃ, ∞fl¥ ‚ •Êà◊ÊŸÊà◊Áflfl∑§-
⁄UÁ„UÃÊ ÷flÁÖ ∞ÃÊÁŸ ‚flʸÁáÊ ‹ˇÊáÊÊÁŸ àÿÊíÿÊÁŸ– ÃÕÊ •ãÃ⁄UÊà◊Ÿ— SflM§¬¥ ÃÁmU¬⁄UËÃ◊fl– ‚
•Êà◊ÊŸÊà◊Áflfl∑§Ë, ßUÁãº˝ÿÁfl·ÿ·È •ŸË„U—, •ŸÊà◊÷ÍÃÊŸ˜ ¬⁄U¬ŒÊÕʸŸ˜ •Êà◊ËÿàflŸ Ÿ ‚ê◊ŸÈÃ–
•òÊ ’Á„U⁄UÊà◊SflM§¬¥ ¬Á⁄Uàÿíÿ •ãÃ⁄UÊà◊Ÿ— SflM§¬¥ ‚◊ÊüÊÿáÊËÿ◊˜– ÃòÊÊÁ¬, •ãÃ⁄UÊà◊ÁŸ ÁSÕàflÊ˘Á¬,
¬⁄U◊Êà◊àfl¬˝ÊÁåÃM§¬‹ˇÿ¥ Ÿ ÁflS◊ø√ÿ◊˜, •Á¬ÃÈ ¬⁄U◊Êà◊àfl¬˝ÊåàÿÒ ‚ÃÃ¥ ¬˝ÿÁÃÃ√ÿÁ◊Áà ªÊÕÊÿÊ
•Ê‡Êÿ—–
““fl„U •Êà◊Ê ¬⁄U◊Êà◊Ê, •èÿãÃ⁄UÊà◊Ê fl ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§ ÷Œ ‚ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „ÒU– ßUŸ◊¥ ‚
’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§ ©U¬Êÿ ‚ ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– „U ÿÊÁªŸ˜! ÃÈ◊
’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UÊ–””
““◊Ÿ, fløŸ fl ∑§Êÿ óßUŸ ÃËŸÊ¥ ÿÊªÊ¥ ‚ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U ÃÕÊ •ãÃ⁄UÊà◊Ê ¬⁄U
•ÊM§…U∏ „UÊ∑§⁄U ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ∞‚Ê Á¡Ÿãº˝ Œfl Ÿ ©U¬Œ‡Ê ÁŒÿÊ „ÒU–””
’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§ ‹ˇÊáÊÊ¥ ∑§Ê ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ (ªÊÕÊ vw{-vxw ◊¥) ’ÃÊ ÁŒÿÊ „ÒU– ©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸ó
fl„U •Êà◊äÿÊŸ ‚ ¬⁄UÊ昧◊Èπ „UÊÃÊ „ÒU, ßUÁãº˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ∑§ ‚flŸ ◊¥ ÿÕÊâʸ ‚Èπ ◊ÊŸÃÊ „ÒU, ÷ˇÿ-
•÷ˇÿ ÃÕÊ ©U¬ÊŒÿ-àÿÊíÿ ‚ê’ãäÊË Áflfl∑§ ‚ ⁄UÁ„Uà ÷Ë „UÊÃÊ „ÒU ÃÕÊ ¬ÈòÊ, ∑§‹òÊ, Œ„U •ÊÁŒ
‚÷Ë (’Ês ¬ŒÊÕÊZ) ∑§Ê fl„U •Êà◊SflM§¬ ◊ÊŸÃÊ „ÒU, ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U fl„U •Êà◊Ê-•ŸÊà◊Ê ∑§ Áflfl∑§
‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃÊ „ÒU– ÿ ‚÷Ë ‹ˇÊáÊ àÿÊíÿ „ÒU¥– •ÊÒ⁄U •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Ê SflM§¬ ÃÊ ©U‚ (’Á„U⁄UÊà◊Ê) ‚
Áfl¬⁄UËà „UË „ÒU– fl„U (•ãÃ⁄UÊà◊Ê) ÃÊ •Êà◊Ê- •ŸÊà◊Ê ∑§Ê Áflfl∑§ ⁄UπÃÊ „ÒU, ßUÁãº˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ◊¥
ßUë¿UÊ⁄UÁ„Uà „UÊÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U •ŸÊà◊÷Íà ¬⁄U-¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê •Êà◊Ëÿ M§¬ ‚ Ÿ„UË¥ ◊ÊŸÃÊ– ßUŸ (ŒÊŸÊ¥) ◊¥
’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§ SflM§¬ ∑§Ê •ÊüÊÿáÊ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– ÿ„UÊ° ÷Ë,
•ãÃ⁄UÊà◊Ê-SflM§¬ ◊¥ ÁSÕà „UÊ∑§⁄U ÷Ë, ¬⁄U◊Êà◊Ê-¬˝ÊÁåà ∑§ ‹ˇÿ ∑§Ê ÁflS◊Îà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞,
•Á¬ÃÈ ¬⁄U◊Êà◊àfl ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ∑§ Á‹∞ ‚Ãà ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UŸÊ øÊÁ„U∞ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •Ê‡Êÿ „ÒU–
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vx{) —— 983}

‹ˇÿSflM§¬¬⁄U◊Êà◊ŸÊ ŸÊ◊ÊÁŸ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-6) ¬˝ÊQ§ÊÁŸó

ÁŸ◊¸‹— ∑§fl‹— Á‚hUÊ ÁflÁflQ§— ¬˝÷È⁄U√ÿÿ—–
¬⁄U◊DUË ¬⁄UÊà◊Áà ¬⁄U◊Êà◊E⁄UÊ Á¡Ÿ—––
•ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Õ¥ ¬⁄U◊Êà◊¬Œ¥ ¬˝ÊåÃÈ¥ ¬˝÷flÃËÁÃÁfl·ÿ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§ 27-28,
97-99) ø ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
àÿÄàflÒfl ’Á„U⁄UÊà◊ÊŸ◊˜, •ãÃ⁄UÊà◊√ÿflÁSÕ×–
÷ÊflÿØ ¬⁄U◊Êà◊ÊŸ¥ ‚fl¸‚¥∑§À¬flÁ¡¸Ã◊˜––
‚Ê˘„UÁ◊àÿÊûÊ‚¥S∑§Ê⁄USÃÁS◊Ÿ˜ ÷ÊflŸÿÊ ¬ÈŸ—–
ÃòÊÒfl ŒÎ…U‚¥S∑§Ê⁄UÊØ ‹÷Ã sÊà◊ÁŸ ÁSÕÁÃ◊˜––

‹ˇÿ SflM§¬ ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§ ŸÊ◊Ê¥ ∑§Ê ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-{) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ
ªÿÊ „ÒUó
““ÁŸ◊¸‹, ∑§fl‹, Á‚hU (¬Á⁄U¬Íáʸ), ÁflÁflQ§ (¬ÁflòÊ), ¬˝÷È, •√ÿÿ, ¬⁄U◊DUË, ¬⁄UÊà◊Ê,
¬⁄U◊Êà◊Ê, ßU¸E⁄U •ÊÒ⁄U Á¡Ÿ óÿ ‚’ ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§ ŸÊ◊ „¥ÒU–””
•ãÃ⁄UÊà◊Ê ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ë ÁSÕÁà ∑§Ê Á∑§‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝Êåà ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ „ÒUó ßU‚ Áfl·ÿ ◊¥
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§ w|-w}, ~|-~~) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““’Á„U⁄UÊà◊Ê (∑§ SflM§¬) ∑§Ê ¿UÊ«U∏∑§⁄U •ãÃ⁄UÊà◊Ê ◊¥ √ÿflÁSÕà ◊ŸÈcÿ ‚◊Sà ‚¥∑§À¬Ê¥ ‚
⁄UÁ„Uà ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê Áøãß ∑§⁄‘U–””
““©U‚ ¬⁄U◊Êà◊Ê ◊¥ ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃ ⁄U„UŸ ‚ “fl„U ◊Ò¥ „Í°U” (‚Ê˘„U◊˜) ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á¡‚Ÿ ‚¥S∑§Ê⁄U
¬˝Êåà Á∑§ÿÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Á»§⁄U ©U‚∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UŸ ‚ Á¡‚∑§Ê ÿ„U ‚¥S∑§Ê⁄U •ÊÒ⁄U ÷Ë ŒÎ…∏U „UÊ ªÿÊ „ÒU
ó∞‚Ê ◊ŸÈcÿ •¬Ÿ •Êà◊Ê (øÒÃãÿ SflM§¬) ◊¥ ÁŸp‹ÃÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU–””
{984 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á÷ãŸÊà◊ÊŸ◊ȬÊSÿÊà◊Ê ¬⁄UÊ ÷flÁà Ãʌ·ʗ–

flÁøŒË¸¬¥ ÿÕÊ¬ÊSÿ Á÷ãŸÊ ÷flÁà Ãʌ·ÊË––
©U¬ÊSÿÊà◊ÊŸ◊flÊà◊Ê, ¡ÊÿÃ ¬⁄U◊Ê˘ÕflÊ–
◊ÁÕàflÊ˘à◊ÊŸ◊Êà◊Òfl ¡ÊÿÃ˘ÁÇŸÿ¸ÕÊ ÃL§—––
ßUÃËŒ¥ ÷ÊflÿÁãŸàÿ◊˜, •flÊøÊ¥ ªÊø⁄¥U ¬⁄U◊˜–
Sflà ∞fl ÃŒÊåŸÊÁÃ, ÿÃÊ ŸÊfløÃ ¬ÈŸ—––
∞fl¥ „U ÷√ÿ! Sfl÷ÍÁ◊∑§ÊŸÈ‚Ê⁄¥U „UÿÃÊ◊ȬʌÿÃÊ¥ ø ‚êÿªfl’ÈhU˜ÿ ©U¬ÊŒÿÊà◊SflM§¬¬˝ÊåàÿÒ
ÿÕʇÊÊSòÊ¥ ‚fl¸ŒÊ ¬˝ÿÁÃÃ√ÿÁ◊Áà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

““ÿ„U •Êà◊Ê •¬Ÿ ‚ Á÷㟠•⁄U„UãÃ-Á‚hU M§¬ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§Ë ©U¬Ê‚ŸÊ ∑§⁄U∑§ Sflÿ¥ ÷Ë
flÒ‚Ê „UË ‡ÊÈhUÊà◊Ê ©U‚Ë Ã⁄U„U ’Ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU Á¡‚ Ã⁄U„U ŒË¬∑§ ‚ Á÷㟠•ÁSÃàfl ⁄UÅÊŸ flÊ‹Ë ’ûÊË
ŒË¬∑§ ∑§Ë ©U¬Ê‚ŸÊ ∑§⁄U∑§ Sflÿ¥ ÷Ë flÒ‚Ê „UË ŒË¬∑§ ’Ÿ ¡ÊÃË „ÒU–””
““•ÕflÊ ÿ„U •Êà◊Ê •¬Ÿ øÒÃãÿ SflM§¬ ∑§Ê „UË ÁøŒÊŸãŒ◊ÿ M§¬ ‚ •Ê⁄UÊäÊŸÊ ∑§⁄U∑§
¬⁄U◊Êà◊Ê ’Ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU– ¡Ò‚ flÎˇÊ (’Ê¥‚ •ÊÁŒ) Sflÿ¥ „UË •¬Ÿ •Ê¬∑§Ê ◊Õ∑§⁄U (•¬Ÿ •Ê¬‚
⁄Uª«∏ πÊ∑§⁄U) •Êª ’Ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, flÊáÊË ∑§ •ªÊø⁄U (•ÁŸfl¸øŸËÿ) ¡Ê ÁŸàÿ ¬Œ „ÒU, ©U‚Ë (∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ)
∑§Ê ◊ŸÈcÿ •èÿÊ‚ ∑§⁄‘U– ∞‚Ê „UÊŸ ¬⁄U, ©U‚ ¬Œ ∑§Ê fl„U Sfl× „UË ¬˝Êåà „UÊ ¡Ê∞ªÊ– ¡„UÊ° ‚ ‹ÊÒ≈U
∑§⁄U ∑§÷Ë flʬ‚ fl„U Ÿ„UË¥ •Ê ‚∑§ÃÊ–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „ ÷√ÿ! •¬ŸË ÷ÍÁ◊∑§Ê ∑§ •ŸÈM§¬ „UÿÃÊ fl ©U¬ÊŒÿÃÊ ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U
‚◊¤Ê ∑§⁄U, ©U¬ÊŒÿ •Êà◊-SflM§¬ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÃÈ ‡ÊÊSòÊÊŸÈ‚Ê⁄U ‚fl¸ŒÊ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UŸÊ øÊÁ„U∞ ó
ÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vx|) —— 985}

‚ê¬˝ÁÃ, ’Á„U⁄UÊà◊÷ÊflÊ— ŒÈ—π„UÃfl— ‚ãÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ©UǪʄUÊ-(ªÊ„UÊ)-¿U㌂Ê

¬˝ôÊʬÿÁãÃó
øŒÈªÁŒ‚¥‚Ê⁄Uª◊áÊ∑§Ê⁄UáÊ÷ÍŒÊÁáÊ ŒÈÄπ„UŒÍÁáÊ–
ÃÊÁáÊ „fl ’Á„U⁄Uå¬Ê, flàÕÈ‚M§flÊÁáÊ ÷ÊflÊÁáÊ––137––
¿UÊÿÊó øÃȪÁ¸ Â¥‚Ê⁄Uª◊Ÿ∑§Ê⁄UáÊ÷ÍÃÊ— ŒÈ—π„UÃfl—–
Ã ÷flÁãà ’Á„U⁄UÊà◊ÊŸ— flSÃÈSflM§¬Ê ÷ÊflÊ—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ’Á„U⁄Uå¬Ê flàÕÈ‚M§flÊÁáÊ ÃÊÁáÊ ÷ÊflÊÁáÊ øŒÈªÁŒ‚¥‚Ê⁄Uª◊áÊ-∑§Ê⁄UáÊ÷ÍŒÊÁáÊ
ŒÈÄπ„UŒÁÍ áÊ„Ufl óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–
(ÃÊÁáÊ „fl ’Á„U⁄Uå¬Ê flàÕÈ‚M§flÊÁáÊ ÷ÊflÊÁáÊ) ÃÊÁŸ ¬ÍflÊ¸Q§ÊÁŸ ’Á„U⁄UÊà◊ŸÊ ÿ ∑§ÁøŒ˜
flSÃÈSflM§¬Ê— ÿÕÊÕʸ— ÷ÊflÊ— ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê—, ¬ÿʸÿÊ flÊ ‚ÁãÃ, Ã ∑§ËŒÎ‡ÊÊ—? ©UëÿÃó (øÃȪÁŒ‚¥‚Ê⁄U-
ª◊áÊ∑§Ê⁄UáÊ÷ÍŒÊÁáÊ ŒÈÄπ„UŒÁÍ áÊ) øÃȪÁ¸ ÃM§¬‚¥‚Ê⁄‘U ÿŒ˜ ª◊Ÿ¥ ‚¥‚⁄UáÊ¥ ¬Á⁄U÷◊˝ áÊ¥ flÊ, ÃSÿ ∑§Ê⁄UáÊ÷ÍÃÊ—
‚ã×, ŒÈ—π„UÃfl—, ŒÈ—πSÿÒfl „UÃflÊ ÷flÁãÃ, ßUàÿÃSÃ·Ê¥ „UÿÃÊ S¬CÒU-flàÿʇÊÿ—–

•’, ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§ ÷Êfl ŒÈ—π ∑§ „UÃÈ „UÊÃ „Ò¥Uó ÿ„U ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©UǪʄUÊ (ªÊ„UÊ) ¿U㌠‚
‚◊¤ÊÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó flSÃÈ-SflM§¬ ‚ ‚ê’ÁãäÊà ¡Ê ÷Ë ÷Êfl ’Á„U⁄UÊà◊ÊM§¬ (•ÕʸØ
’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§) „UÊÃ „Ò¥U, fl øÃȪ¸Áà M§¬ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ¬Á⁄U÷˝◊áÊ ∑§ („UË) ∑§Ê⁄UáÊ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ŒÈ—π ∑§
„UÃÈ „Ò¥U–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ’Á„U⁄UÊà◊Ÿ— flSÃÈSflM§¬Ê— Ã ÷ÊflÊ— ‚¥‚Ê⁄Uª◊Ÿ∑§Ê⁄UáÊ÷ÍÃÊ—
ŒÈ—π„UÃfl— ÷flÁãà óÿ„U ªÊâÊÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
(Ã ÷flÁãà ’Á„U⁄UÊà◊Ÿ— flSÃÈSflM§¬Ê ÷ÊflÊ—) fl ÿÊŸË ¬Ífl¸ ◊¥ ∑§ÁÕà ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§ ¡Ê
∑§Ê߸U ÷Ë flSÃÈ-SflM§¬ ÿÊŸË ÿÕÊÕ¸ ÷Êfl, ¬Á⁄UáÊÊ◊ ÿÊ ¬ÿʸÿ „Ò¥U, fl ∑Ò§‚ „Ò¥U? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
(øÃȪ¸ÁÂ¥‚Ê⁄Uª◊Ÿ∑§Ê⁄UáÊ÷ÍÃÊ— ŒÈ—π„UÃfl—) øÃȪ¸ÁÃM§¬ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ¡Ê ª◊Ÿ ÿÊ ‚¥‚⁄UáÊ ÿÊ
èÊ˝◊áÊ (•Êflʪ◊Ÿ) „ÒU, ©U‚∑§ fl ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ßU‚Á‹∞ ŒÈ—π„UÃÈ •ÕʸØ ŒÈ—π ∑§ „UË „UÃÈ
„UÊÃ „Ò¥U, ßU‚Á‹∞ ©UŸ∑§Ë „UÿÃÊ S¬CU „UË „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
{986 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

’Á„U⁄UÊà◊ŸÊ ÿʌ·ÊÊ ÷ÊflÊ— •Êà◊Ëÿ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê— flÊ ÷flÁãÃ, ÿʌ·ÿp ¬˝flÎûÊÿÊ ÷flÁãÃ,

Ãà¬Á⁄UáÊÊ◊SÃÈ ‚¥‚Ê⁄U÷◊˝ áÊ◊fl, ÃÃp ‡ÊÊEÂÈπSÕÊŸ¬˝Êåàÿ÷Êfl ŒÈ—π‚Œ˜÷Êfl ∞flÁà ªÊÕÊÿÊ— ‚Ê⁄U—–
¬˝Õ◊ãÃÈ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ÃûflÊÃûflôÊÊŸŸ, Áfl‡Ê·ÃÿÊ •Êà◊ÃûflôÊÊŸŸ ⁄UÁ„U×, ‡Ê⁄UË⁄UÊÁŒ∑§◊Á¬
•Êà◊àflŸ ◊ãflÊŸ—, Á◊âÿÊàflÊÁflCUàflÊØ ‚êÿÄàfl⁄UÁ„Uà ∞fl ÷flÁÃó ßUÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊÊ◊ÈòÊ ª˝ãÕ
¬à̋ÿ¬ÊÁŒó
áÊ Áfl ¡ÊáÊÁŒ ∑§îÊ◊∑§í¡¥¥ ‚ÿ◊‚ÿ¥ ¬ÈááʬÊfl¥ Á„U–
ÃìÊ◊ÃìÊ¥ äÊê◊◊äÊê◊¥ ‚Ê ‚ê◊©Uê◊ÈÄ∑§Ê––
ÁáÊÿ•å¬áÊÊáʤÊÊáÊí¤ÊÿáÊ‚È„UÊÁ◊ÿ⁄U‚ÊÿáÊ¥ ¬ÊáÊ¥–
◊ÊûÊÍáÊÄπÊáÊ ‚È„¥U, ¡Ê ÷È¥¡ÁŒ ‚Ê „ÈU ’Á„U⁄Uå¬Ê––
Œ„U∑§‹ûÊ¥ ¬ÈûÊ¥ Á◊ûÊÊÁŒÁfl„UÊfløŒáÊÊM§fl¥–
•å¬‚M§fl¥ ÷ÊflÁŒ ‚Ê øfl „UflÁŒ ’Á„U⁄Uå¬Ê––

’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§ ¡Ò‚ ÷Êfl ÿÊŸË •Êà◊Ëÿ ¬Á⁄UáÊÊ◊ „UÊÃ „Ò¥U, •ÊÒ⁄U ¡Ò‚Ë ©U‚∑§Ë ¬˝flÎÁûÊÿÊ° „UÊÃË
„Ò¥U, ©UŸ∑§Ê ¬Á⁄UáÊÊ◊ ÃÊ ‚¥‚Ê⁄U-÷˝◊áÊ „UË „ÒU, Á¡‚∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ‡ÊÊEà ‚Èπ ∑§ SÕÊŸ (◊ÊˇÊ) ∑§Ë
¬˝ÊÁåà Ÿ „UÊŸ ‚ ŒÈ—π „UË ŒÈ—π „ÒU óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ‚Ê⁄U „ÒU–
¬˝Õ◊ ÃÊ ’Á„U⁄UÊà◊Ê Ãûfl-•Ãûfl ∑§ ôÊÊŸ ‚, Áfl‡Ê·ÃÿÊ •Êà◊Ãûfl ∑§ ôÊÊŸ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃÊ
„ÈU•Ê, ‡Ê⁄UË⁄U •ÊÁŒ ∑§Ê •Êà◊ M§¬ ‚ ◊ÊŸÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Á◊âÿÊàfl ‚ ª˝Sà „UÊŸ ‚ ‚êÿÄàfl ‚ ⁄UÁ„UÃ
„UË „UÊÃÊ „ÒUó ÿ„U ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ßU‚Ë ª˝ãÕ (⁄UÿáÊ‚Ê⁄U) ◊¥ (¬„U‹) ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ
„ÒUó
““¡Ê ∑§Ã¸√ÿ-•∑§Ã¸√ÿ, üÊÿ-•üÊÿ (Á„UÃ-•Á„UÃ), ¬Èáÿ-¬Ê¬, Ãûfl-•Ãûfl •ÊÒ⁄U äÊ◊¸-
•äÊ◊¸ ∑§Ê ÁŸpÿ ‚ Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ „ÒU, fl„U ‚êÿÄàfl ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃÊ „ÒU–””
““¡Ê ◊ŸÈcÿ •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§ ôÊÊŸ, äÿÊŸ fl •äÿÿŸ ∞fl¥ ‚Èπ M§¬Ë •◊ÎÃ-⁄U‚ÊÿŸ ∑§Ê
¬ÊŸ ¿UÊ«∏∑§⁄U ßUÁãº˝ÿÊ¥ ∑§Ê ‚Èπ ÷ÊªÃÊ „ÒU, fl„U ÁŸpÿ ‚ ’Á„U⁄UÊà◊Ê „ÒU–””
““¡Ê ◊ŸÈcÿ ‡Ê⁄UË⁄U, SòÊË, ¬ÈòÊ, Á◊òÊ •ÊÁŒ •ÊÒ⁄U Áfl÷Êfl øÃŸÊ (⁄UʪÊÁŒ flÒ÷ÊÁfl∑§ ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê¥)
∑§Ê •Êà◊SflM§¬ ÷ÊÃÊ „ÒU, ◊ÊŸÃÊ „ÒU, fl„U ’Á„U⁄UÊà◊Ê „ÒU–””
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vx|) —— 987}

‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ˘Á¬ (ªÊÕÊ-96, 86) ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó

∞fl¥ ¬⁄UÊÁáÊ Œ√flÊÁáÊ •å¬ÿ¥ ∑ȧáÊÁŒ ◊¥Œ’ÈhUË•Ê–
•å¬ÊáÊ¥ •Áfl ÿ ¬⁄¥U ∑§⁄‘UßU •ááÊÊáÊ÷ÊfláÊ––
¡ê„UÊ ŒÈ •ûÊ÷Êfl¥ ¬ÈǪ‹÷Êfl¥ ø ŒÊÁfl ∑ȧ√fl¥ÁÖ
ÃáÊ ŒÈ Á◊ë¿UÊÁŒ_UË ŒÊÁ∑§Á⁄UÿÊflÊÁŒáÊÊ „È¥UÁÖ–
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãâÊ (ªÊÕÊ-11) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó
Á◊ë¿UÊáÊÊáÊ‚È ⁄U•Ê Á◊ë¿UÊ÷ÊfláÊ ÷ÊÁfl•Ê ‚¥ÃÊ–
◊Ê„UÊŒ∞áÊ ¬ÈáÊ⁄UÁfl •¥ª¥ ‚¥◊ááÊ∞ ◊áÊÈ•Ê––
•Êà◊ôÊÊŸÊ÷Êfl ‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊ◊flÁà Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ ª˝ãÕ˘◊ÈòÊ (ªÊÕÊ-vv{, vwÆ-vwv,
}z) ¬˝Ê∑˜§ ÁŸÁŒ¸CU◊fl
 ó
áÊ Áfl ¡ÊáÊÁŒ Á¡áÊÁ‚hU‚M§fl¥ ÁÃÁfl„UáÊ Ã„U ÁáÊÿå¬ÊáÊ¥–
¡Ê ÁÃ√fl¥ ∑ȧáÊÊÁŒ Ãfl¥ ‚Ê Á„¥U«UÁŒ ŒË„U‚¥‚Ê⁄‘U––

‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-~{ fl }{) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U •ôÊÊŸË ¡Ëfl •ôÊÊŸ ÷Êfl ‚ ¬⁄U-º˝√ÿÊ¥ ∑§Ê •¬ŸÊ (•Êà◊Ëÿ) ∑§⁄UÃÊ „ÒU
•ÊÒ⁄U •Êà◊-º˝√ÿ ∑§Ê ¬⁄U-M§¬ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
““øÍ°Á∑§ •Êà◊÷Êfl fl ¬ÈŒ˜ª‹ ÷Êfl óŒÊŸÊ¥ ∑§Ê “•Êà◊Ê” ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ∞‚Ê ¡Ê ∑§„UÃ „Ò¥U
(◊ÊŸÃ „Ò¥U) fl ÁmUÁ∑˝§ÿÊflÊŒË Á◊âÿÊŒÎÁCU „Ò¥U–””
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vv) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÿ„U ◊ŸÈcÿ ◊Ê„U ∑§ ©UŒÿ ‚ Á◊âÿÊôÊÊŸ ◊¥ ⁄Uà „ÒU ÃÕÊ ‚ÊÕ „UË Á◊âÿÊ÷Êfl ‚ flÊÁ‚Ã
„UÊÃÊ „ÈU•Ê ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê •Êà◊Ê ◊ÊŸ ⁄U„UÊ „ÒU–””
•Êà◊ôÊÊŸ ∑§ •÷Êfl ◊¥ ‚¥‚Ê⁄U-÷˝◊áÊ „UË „UÊÃÊ „ÒU ó∞‚Ê Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ßU‚Ë ª˝ãÕ
(ªÊÕÊ-vv{, vwÆ-vwv, }z) ◊¥ ¬„U‹ ∑§„UÊ „UË „ÒUó
““¡Ê •⁄U„¥Uà fl Á‚hU ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ÃÕÊ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ÷Œ flÊ‹Ë •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§Ê ÷Ë
Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ, fl„U ŒËÉʸ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
{988 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á∑¥§ ¡ÊÁáÊŒÍáÊ ‚ÿ‹¥ ÃìÊ¥ Á∑§ìÊÊ Ãfl¥ ø Á∑¥§ ’„ÈU‹¥–

‚ê◊Áfl‚ÊÁ„UÁfl„UËáÊ¥ áÊÊáÊÃfl¥ ¡ÊáÊ ÷fl’Ëÿ¥––
flÿªÈáÊ‚Ë‹ ¬⁄UË‚„U¡ÿ¥ áÊ øÁ⁄Uÿ¥ Ãfl¥ ¿U«UÊfl‚ÿ¥–
¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊ¥ ‚√fl¥ ‚ê◊ ÁfláÊÊ ¡ÊáÊ ÷fl’Ëÿ¥––
¡Êfl áÊ ¡ÊáÊßU •å¬Ê •å¬ÊáÊ¥ ŒÈÄπ◊å¬áÊÊ ÃÊfl–
ÃáÊ •áʥÂȄUÊá¥Ê •å¬ÊáÊ¥ ÷Êfl∞ ¡Ê߸U––
•ÊøÊÿ¸ÿÊªËãŒÈ∑ΧÃ ÿÊª‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ŒÊ„UÊ-7) ø ‚◊ÁÕ¸Ã◊˜ó
Á◊ë¿UÊŒ¥‚áÊ◊ÊÁ„Uÿ©¥U ¬L§ •å¬Ê áÊ ◊ÈáÊßU–
‚Ê ’Á„U⁄Uå¬Ê Á¡áÊ-÷ÁáÊ©U ¬ÈáÊ ‚¥‚Ê⁄U ÷◊ßU––
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ˘Á¬ (ªÊÕÊ-95) ÷ÁáÊÃ◊˜ó

““‚ê¬Íáʸ Ãûfl ∑§Ê ¡ÊŸ∑§⁄U ÷Ë ÄÿÊ (‹Ê÷) „ÒU? •ÊÒ⁄U ’„ÈUà ì ∑§⁄U∑§ (÷Ë) ÄÿÊ (‹Ê÷)
„ÒU? ‚êÿÄàfl ∑§Ë Áfl‡ÊÈÁhU ‚ Áfl„UËŸ ôÊÊŸ fl ì ∑§Ê ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ê ’Ë¡ (∑§Ê⁄UáÊ) ¡ÊŸÊ–””
““fl˝Ã, ªÈáÊ, ‡ÊË‹, ¬⁄UË·„U-¡ÿ, øÊÁ⁄UòÊ, ì, ·≈U˜ •Êfl‡ÿ∑§, äÿÊŸ •ÊÒ⁄U •äÿÿŸ óÿ
‚’ ‚êÿÄàfl ∑§ Á’ŸÊ ÷fl-’Ë¡ (‚¥‚Ê⁄U ∑§ „UË ∑§Ê⁄UáÊ) „Ò¥U ó∞‚Ê ¡ÊŸ¥–””
““¡’ Ã∑§ •Êà◊Ê ∑§Ê Ÿ„UË¥ øÊ„UÃÊ „ÒU, Ã’ Ã∑§ •Êà◊Ê ∑§Ê ŒÈ—π „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ÿÊªË
(‚ÊäÊÈ) ∑§Ê •Ÿãà ‚Èπ Sfl÷ÊflË •Êà◊Ê ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞–””
•ÊøÊÿ¸ ÿÊªËãŒÈ-∑Χà ÿÊª‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ŒÊ„UÊ-|) ◊¥ ÷Ë ßU‚∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê Á◊âÿÊŒ‡Ê¸Ÿ ‚ ◊ÊÁ„Uà ¡Ëfl ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ ÿÊ ‚◊¤ÊÃÊ „ÒU, ©U‚ Á¡Ÿ
÷ªflÊŸ˜ Ÿ “’Á„U⁄UÊà◊Ê” ∑§„UÊ „ÒU, fl„U ¡Ëfl ¬ÈŸ—-¬ÈŸ— ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-~z) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vx|) —— 989}

Á◊ë¿UÊÁŒÁ_U ¡Ê ‚Ê ‚¥‚Ê⁄‘U ‚¥‚⁄‘UßU ‚È„U⁄UÁ„U•Ê–

¡ê◊¡⁄U◊⁄Uáʬ©U⁄‘U ŒÈÄπ‚„US‚Ê©U‹ ¡ËflÊ––
Á∑§@, ’Á„U⁄UÊà◊ŸÊ ÁmUÃËÿÁfl‡Ê·ÃÊ ÿûÊSÿ Áfl·ÿ‚flŸ ∞fl ⁄UÁÃ÷¸flÁÃ, ÿÃÊ Á„U ‚
Áfl·ÿ‚flŸŸ ŒÈ—π¬˝ÊÁåÃ⁄‘UflÁÃÃûflôÊÊŸŸ ⁄UÁ„Uà ∞fl ÷flÁÃ, ßUàÿÊÁŒ∑¥§ ª˝ãÕ˘◊ÈòÊ (ªÊÕÊ 130-131,
100) ¬˝Ê∑˜§ ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜ó
¡¥ ¡¥ •ÄπÊáÊ ‚È„¥U Ã¥ Ã¥ ÁÃ√fl¥ ∑§⁄‘UÁŒ ’„ÈUŒÈÄπ¥–
•å¬ÊáÊÁ◊ÁŒ áÊ Áø¥ÃÁŒ ‚Ê øfl „UflÁŒ ’Á„U⁄Uå¬Ê––
¡Á‚¥ •◊í¤Ê◊í¤Ê ©Uå¬ááÊÊáÊ¥ „UflÁŒ ÃàÕ L§ß¸U–
ÄU ’Á„U⁄Uå¬ÊáÊ¥ ’Á„UÁ⁄¥UÁŒÿ-Áfl‚∞‚È „UÊÁŒ ◊ŒË––
Œ„UÊÁŒ‚È •áÊÈ⁄UûÊÊ, Áfl‚ÿÊ‚ûÊÊ ∑§‚Êÿ‚¥¡ÈûÊÊ–
•ÊŒ‚„UÊfl ‚ÈûÊÊ, Ã ‚Ê„ÍU ‚ê◊¬Á⁄UøûÊÊ––

““¡Ê Á◊âÿÊŒÎÁCU ¡Ëfl „ÒU, fl„U ¡ã◊, ¡⁄UÊ fl ◊⁄UáÊ ‚ ÿÈQ§ ÃÕÊ „U¡Ê⁄UÊ¥ ŒÈ—πÊ¥ ‚ ¬Á⁄U¬Íáʸ
‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ŒÈ—πË „UÊÃÊ „ÈU•Ê ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U, ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§Ë ŒÍ‚⁄UË Áfl‡Ê·ÃÊ ÿ„U „ÒU Á∑§ ©U‚∑§Ë ÁflcÊÿ ‚flŸ ◊¥ „UË ⁄UÁà (L§Áø)
„UÊÃË „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ fl„U “Áfl·ÿ-‚flŸ ‚ ŒÈ—π ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊÃË „ÒU” óßU‚ ôÊÊŸ ‚ ÷Ë ⁄UÁ„Uà „UË
„UÊÃÊ „ÒU óßàÿÊÁŒ ÷Ë ßU‚Ë ª˝ãÕ ◊¥ (ªÊÕÊ-vxÆ-vxv, vÆÆ) ¬„U‹ ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ¡Ê øÈ∑§Ê
„ÒUó
““ßUÁãº˝ÿÊ¥ ∑§ Á¡ÃŸ ‚Èπ „Ò¥U, fl ‚’ •Êà◊Ê ∑§Ê •Ÿ∑§ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ÃËfl˝ ŒÈ—π ŒÃ „Ò¥U– ßU‚
’Êà ∑§Ê ÁfløÊ⁄U ¡Ê Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, fl„U ’Á„U⁄UÊà◊Ê „UÊÃÊ „ÒU–””
““¡Ò‚ ÁflDUÊ ◊¥ ©Uà¬ãŸ „ÈU∞ ∑§Ë«∏ ∑§Ë L§Áø ©U‚Ë ÁflDUÊ ◊¥ ⁄U„UÃË „ÒU, flÒ‚ „UË ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§Ë
’ÈÁhU ’Ês ßUÁãº˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ „UÊÃË „ÒU–””
““Œ„U •ÊÁŒ ◊¥ •ŸÈ⁄UQ§, Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ •Ê‚Q§, ∑§·Êÿ ‚ ÿÈQ§, •Êà◊-Sfl÷Êfl ◊¥ ‚Êÿ „ÈU∞
(¬˝◊ÊŒË) ó∞‚ ‚ÊäÊÈ ‚êÿÄàfl ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU¥–””
{990 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÁflcÊÿÊ‚Q§Sÿ ‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊ◊flÁà ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-67, 13) ‚◊ÁÕ¸Ã◊˜ó

•å¬Ê áÊÊ™§áÊ áÊ⁄UÊ ∑§ß¸U ‚é÷Êfl÷Êfl¬é÷_UÊ–
Á„¥U«¥UÁà øÊ©U⁄¥Uª¥ Áfl‚∞‚È Áfl◊ÊÁ„UÿÊ ◊Í…UÊ––
¬⁄UŒ√fl⁄U•Ê ’í¤ÊßU Áfl⁄U•Ê ◊ÈìÊßU ÁflÁfl„U∑§ê◊Á„¥U–
∞‚Ê Á¡áÊ-©Ufl∞‚Ê ‚◊Ê‚•Ê ’¥äÊ◊ÊÄπS‚––
÷Êfl¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-139) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
ßUÿ Á◊ë¿UûÊÊflÊ‚ ∑ȧáÊÿ∑ȧ‚àÕÁ„¥U ◊ÊÁ„U•Ê ¡ËflÊ–
÷Á◊•Ê •áÊÊßU∑§Ê‹¥ ‚¥‚Ê⁄‘U äÊË⁄U Áø¥ÃÁ„U––
ÁflcÊÿÊ‚Q§Sÿ ‚fl¸ŒÊ ŒÈ—π◊flÁ à ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ Õ ø (1/64) ÷ÁáÊÃ◊˜ó ““¡Á‚¥ Áfl‚∞‚È
⁄UŒË ÃÁ‚¥ ŒÈÄπ¥ ÁflÿÊáÊ ‚é÷Êfl¥–””

Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ •Ê‚Q§ √ÿÁQ§ ∑§Ê ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ „UË ÷˝◊áÊ ∑§⁄UŸÊ „UÊÃ Ê „ÒU óßU‚ Ãâÿ ∑§Ê ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷ÎÃ
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-{| fl vx) ◊¥ ‚◊Õ¸Ÿ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““•Êà◊Ê ∑§Ê ¡ÊŸ∑§⁄U ÷Ë Á∑§ÃŸ „UË •ôÊÊŸË ‹Êª ‚Œ˜÷Êfl ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ‚ •ÕʸØ ÁŸ¡Êà◊-
÷ÊflŸÊ ‚ ÷˝CU „UÊ∑§⁄U Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ◊ÊÁ„Uà „UÊÃ „ÈU∞ øÃȪ¸Áà M§¬ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ÷≈U∑§Ã ⁄U„UÃ „Ò¥U–””
““¬⁄U-º˝√ÿÊ¥ ◊¥ ⁄Uà √ÿÁQ§ ŸÊŸÊ ∑§◊ÊZ ‚ ’ãäÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ¬⁄U-Œ˝U√ÿÊ¥ ‚ Áfl⁄UÃ
¬ÈL§· ŸÊŸÊ ∑§◊ÊZ ‚ ◊ÈQ§ „UÊÃÊ „ÒU, ’ãäÊ fl ◊ÊˇÊ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ Á¡Ÿãº˝ ÷ªflÊŸ˜ ∑§Ê ÿ„U ©U¬Œ‡Ê „ÒU–””
÷Êfl¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vx~) ◊¥ ÷Ë ÿ„U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, Á◊âÿÊàfl ∑§ ÁŸflÊ‚÷Íà ‚¥‚Ê⁄U ‚ Á◊âÿÊŸÿ •ÊÒ⁄U Á◊âÿʇÊÊSòÊÊ¥ ‚ ◊ÊÁ„UÃ
„ÈU•Ê ¡Ëfl •ŸÊÁŒ ∑§Ê‹ ‚ ÷˝◊áÊ ∑§⁄U ⁄U„UÊ „ÒU– „U äÊË⁄U ◊ÈÁŸ! ÃÍ ßU‚ ¬⁄U ÃÊ ÁfløÊ⁄U ∑§⁄U–””
Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ •Ê‚Q§ √ÿÁQ§ ∑§Ê ‚ŒÊ ŒÈ—π „UË ŒÈ—π „UÊÃ Ê „ÒUó ∞‚Ê ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (v/{y)
◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““Á¡Ÿ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê (ßÁãº˝ÿÊ¥ ∑§) Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ⁄UÁà (¬˝ËÁÃ) „ÒU, ©UŸ∑§ SflÊ÷ÊÁfl∑§
M§¬ ‚ ŒÈ—π ⁄U„UÃÊ „UË „ÒU (•ÕʸØ ∑§÷Ë ŒÈ—πÊ¥ ‚ ©Uã„¥U ¿ÈU≈U∑§Ê⁄UÊ Ÿ„UË¥ Á◊‹ÃÊ)–””
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vx}) —— 991}

flSÃÈÃpÃȪ¸ÁÂ¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊÊã◊ÈÁQ§⁄UÊà◊ôÊÊŸŸÒfl ‚ê÷flÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄ÒU— ÷Êfl¬˝Ê÷Îê˝ãÕ

(ªÊÕÊ-60) ¬⁄UÊ◊ÎC◊˜ó
÷Êfl„U ÷Êfl‚Èh¥ •å¬Ê ‚ÈÁfl‚ÈhUÁáÊê◊‹¥ øfl–
‹„ÈU ø©UªßU øßU™§áÊ¥ ¡ßU ßUë¿U„U ‚Ê‚ÿ¥ ‚ÈÄπ¥––
∞fl¥ ¬˝SÃÈêÊÕÊÿÊ◊òÊ ÿŒ˜ ÷ÁáÊÃ¥, Ãë¿UÊSòÊËÿÁ‚hUÊãÂÊ⁄UM§¬◊fl– ßUàÿfl¥ „U ÷√ÿ!
øÃȪ¸ÁÂ¥‚Ê⁄U∑§Ê⁄UáÊ÷ÍÃ¥ ’Á„U⁄UÊà◊àfl¥ àÿÄàflÊ ¬⁄U◊Êà◊àfl¬˝ÊÁåˡÿ¥ ‚◊ÁäʪãÃÈ¥ ‚fl¸ŒÊ ¬˝ÿÃSflÁÃ
ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
ÁmUÁfläÊÊà◊ŸÊ ÷ÊflÊ— ¬Èáÿ’ãäÊSÿ ◊ÊˇÊSÿ ø „UÃÈ÷ÍÃÊ— ‚ãÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ©UǪʄUÊ¿U㌂Ê
ÁŸM§¬ÿÁãÃó
◊ÊÄπªÁŒª◊áÊ∑§Ê⁄UáÊ÷ÍŒÊÁáÊ ¬‚àÕ¬ÈááÊ„UŒÍÁáÊ–
ÃÊÁáÊ „Ufl ŒÈÁfl„Uå¬Ê, flàÕÈ‚M§flÊÁáÊ ÷ÊflÊÁáÊ––138––
¿UÊÿÊó ◊ÊˇÊªÁê◊Ÿ∑§Ê⁄UáÊ÷ÍÃÊ— ¬˝‡ÊSìÈáÿ„UÃfl—–
Ã ÷flÁãà ÁmUÁfläÊÊà◊Ÿ— flSÃÈSflM§¬Ê— ÷ÊflÊ—––
flSÃÈ× øÃȪ¸Áà M§¬ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ÷˝◊áÊ ‚ ◊ÈÁQ§ ÿÁŒ „UÊÃË „ÒU ÃÊ •Êà◊-ôÊÊŸ ‚ „UË „UÊÃË
„ÒUó ∞‚Ê ÷Êfl¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-{Æ) ◊¥ ‚ȤÊÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““„U ÷√ÿ ¡ËflÊ¥! ÿÁŒ ÃÈ◊ ‡ÊËÉÊ˝ „UË øÃȪ¸Áà ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U •ÁflŸÊ‡ÊË ‚Èπ ∑§Ë ßUë¿UÊ ∑§⁄UÃ
„UÊ ÃÊ ‡ÊÈhU ÷ÊflÊ¥ ∑§ mUÊ⁄UÊ •àÿãà ¬ÁflòÊ fl ÁŸ◊¸‹ •Êà◊Ê ∑§Ë „UË ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÊ–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝SÃÈà ªÊÕÊ (‚¥. vx|) ◊¥ ¡Ê ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU, fl„U ‡ÊÊSòÊËÿ Á‚hUÊãÃÊ¥ ∑§Ê ‚Ê⁄U
„UË „ÒU– ßU‚ Ã⁄U„U, „U ÷√ÿ! øÃȪ¸Áà M§¬ ‚¥‚Ê⁄U ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ÷Íà ’Á„U⁄UÊà◊¬Ÿ ∑§Ê ¿UÊ«∏ ∑§⁄U ¬⁄U◊Êà◊àfl
∑§Ë ¬˝ÊÁåà ∑§ ‹ˇÿ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ‚fl¸ŒÊ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§ ÷Êfl ¬Èáÿ’ãäÊ ∑§ ÃÕÊ ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§ ÷Êfl ◊ÊˇÊ ∑§ „UÃÈ „Ò¥Uó ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U
©UǪʄUÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ÁmUÁfläÊ (•ãÃ⁄UÊà◊Ê fl ¬⁄U◊Êà◊Ê) •Êà◊Ê ∑§ flSÃÈSflM§¬-‚ê’ãäÊË
¡Ê ÷Êfl „Ò¥U, fl (∑˝§◊‡Ê—) ¬˝‡ÊSà ¬Èáÿ ∑§ ÃÕÊ ◊ÊˇÊ-ªÁà ◊¥ ª◊Ÿ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃ „Ò¥U–
{992 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ŒÈÁfl„Uå¬Ê ÃÊÁáÊ flàÕÈ‚M§flÊÁáÊ ÷ÊflÊÁáÊ ¬‚àÕ¬ÈááÊ„UŒÍÁáÊ ◊ÊÄπªÁŒ-

ª◊áÊ∑§Ê⁄UáÊ÷ÍŒÊÁáÊ „Ufl óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–
(ÃÊÁáÊ ŒÈÁfl„Uå¬Ê flàÕÈ‚M§flÊÁáÊ ÷ÊflÊÁáÊ) Ã ÁmUÁfläÊÊà◊Ÿ— flSÃÈSflM§¬Ê ÷ÊflÊ—, •ãÃ⁄UÊà◊Ê,
¬⁄U◊Êà◊Ê øÁà ÁmUÁfläÊ •Êà◊Ê, ÃÿÊ— ¬ÎÕ∑˜§ ¬ÎÕ∑˜§ flSÃÈSflM§¬Ê— ÿÕÊÕʸ ÿ ÷ÊflÊ— ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê— ÿ
÷flÁãÃ, Ã ∑§ËŒÎ‡ÊÊ—? ©UëÿÃ (¬‚àÕ¬ÈááÊ„UŒÁÍ áÊ ◊ÊÄπªÁŒª◊áÊ-∑§Ê⁄UáÊ÷ÍŒÊÁáÊ „Ufl) ¬˝‡ÊSìÈáÿ„UÃfl—,
ÃÕÊ ◊ÊˇÊªÁê◊Ÿ ∑§Ê⁄UáÊ÷ÍÃÊp Ã ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê ÷flÁãÃóßUÁà ªÊÕÊÕ¸—–
•òÊÊÿê÷Êfl—ó ¬⁄U◊Êà◊Ê ÃÈ ◊ÊˇÊªÁÃ¥ ¬˝Êåà ∞fl ÷flÁÃ, •Ã— ¬⁄U◊Êà◊÷ÊflÊ Ÿ
◊ÊˇÊ∑§Ê⁄UáÊ◊˜– flSÃÈ× •ãÃ⁄UÊà◊Ÿ— äÿÿM§¬áÊ ¬⁄U◊Êà◊Ê ÿŒÊ ÁÃDUÁÃ, ÃŒÊ ÁŸ◊Ê¸„U‡ÊÈhUÊà◊‚¥ÁflÁûÊ—
ÿmUÊ ÁŸpÿ-⁄UàŸòÊÿÁSÕÁ×, ÿmUÊ flËÃ⁄UʪäÊ◊¸äÿÊŸ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸSflM§¬ÁSÕÁ× ÷flÁÃ, ‚Òfl
‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª‚¥ôÊÿÊ˘Á÷äÊËÿÃ– ‚Ê ‚ÊˇÊÊØ ◊ÊˇÊ∑§Ê⁄UáÊ◊˜, ÃŒäÊSÃŸÊ ÁSÕÁ×, ÿòÊ ‡ÊÈhUÊà◊ÊŸÈ⁄Uʪ-
ÿÈQ§¬˝‡ÊSÇÊÈ÷øÿʸ ¬˝fløÃ, ÃòÊ ‚êÿÄàfl¬Ífl∑¸ §— ‡ÊÈhUÊà◊÷ÊflŸÊ‚„U∑§ÊÁ⁄U÷ÃÍ — ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊªÊ ◊ÈÅÿÃÊ
¬Èáÿ-’ãäÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ÷flÁÃ, ¬⁄Uê¬⁄UÿÊ ÁŸflʸáÊSÿÊÁ¬–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ÁmÁfläÊÊà◊Ÿ— Ã flSÃÈSflM§¬Ê— ÷ÊflÊ— ¬˝‡ÊSìÈáÿ„UÃfl— ◊ÊˇÊªÁŒ-
ª◊Ÿ∑§Ê⁄UáÊ÷ÍÃÊ— ÷flÁãà óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
(Ã ÁmUÁfläÊÊà◊Ÿ— flSÃÈSflM§¬Ê— ÷ÊflÊ—) fl ÁmUÁfläÊ •Êà◊Ê ∑§ flSÃÈSflM§¬ ÷Êfl,
•ãÃ⁄UÊà◊Ê fl ¬⁄U◊Êà◊Ê óßUŸ ŒÊ ÷ŒÊ¥ flÊ‹Ë •Êà◊Ê „ÒU, ©UŸ∑§Ê ¬ÎÕ∑˜§-¬ÎÕ∑˜§ flSÃÈSflM§¬ ÿÊŸË
ÿÕÊÕ¸ ¡Ê ÷Êfl ÿÊŸË ¬Á⁄UáÊÊ◊ „UÊÃ „Ò¥U, fl ∑Ò§‚ „UÊÃ „Ò¥U? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (¬˝‡ÊSìÈáÿ„UÃfl—
◊ÊˇÊªÁê◊Ÿ-∑§Ê⁄UáÊ÷ÍÃÊ— ÷flÁãÃ) ¬˝‡ÊSà ¬Èáÿ ∑§ „UÃÈ •ÊÒ⁄U ◊ÊˇÊªÁà ◊¥ ¡ÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ÷ÍÃ
fl ¬Á⁄UáÊÊ◊ „UÊÃ „Ò¥U óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •Õ¸ „ÒU–
ÃÊà¬ÿ¸ ÿ„U „ÒUó ¬⁄U◊Êà◊Ê ÃÊ ◊ÊˇÊªÁà ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊ øÈ∑§ „UÊÃ „Ò¥U, ßU‚Á‹∞ ¬⁄U◊Êà◊-÷Êfl
◊ÊˇÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ Ÿ„UË¥ „ÒU– flSÃÈ× •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Ê ¡’ äÿÿ ¬⁄U◊Êà◊Ê „UÊÃÊ „ÒU, Ã’ ÁŸ◊Ê̧„U ‡ÊÈhUÊà◊-
‚¥flŒŸ, ÿÊ ÁŸpÿ⁄UàŸòÊÿ ∑§Ë ÁSÕÁà ÿÊ flËÃ⁄Uʪ äÊ◊¸äÿÊŸ ÿÊ ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ ∑§ SflM§¬ ∑§Ë ÁSÕÁÃ
¡Ê ’ŸÃË „ÒU, fl„UË “‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª” ∑§Ë ‚¥ôÊÊ ‚ •Á÷Á„Uà „UÊÃË „ÒU– fl„U ÁSÕÁà ‚ÊˇÊÊØ ◊ÊˇÊ ∑§Ë
∑§Ê⁄UáÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ©U‚‚ ŸËø ∑§Ë ÁSÕÁÃ, ¡’ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§ ¬˝Áà •ŸÈ⁄Uʪ ‚ ÿÈQ§ ¬˝‡ÊSà ‡ÊÈ÷øÿʸ
¬˝flÎûÊ „UÊÃË „ÒU, fl„UÊ° ‚êÿÄàfl‚Á„Uà •ÊÒ⁄U ‡ÊÈhUÊà◊-÷ÊflŸÊ ∑§Ê ‚„U∑§Ê⁄UË ¡Ê ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª „UÊÃ Ê „ÒU, fl„U
◊ÈÅÿÃÿÊ ¬Èáÿ-’ãäÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃ Ê „ÒU •ÊÒ⁄U ¬⁄Uê¬⁄UÿÊ ÁŸflʸáÊ ∑§Ê ÷Ë ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃ Ê „ÒU–
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vx}) —— 993}

¬˝ÊQ
 §¥ ø ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ Õ (2/64, 89)ó
©Ufl•ÊªÊ ¡ÁŒ Á„U ‚È„UÊ ¬ÈááÊ¥ ¡ËflS‚ ‚¥øÿ¥ ¡ÊÁŒ–
•‚È„UÊ flÊ ÃäÊ ¬Êfl¥ ÃÁ‚◊÷Êfl áÊ øÿ◊ÁàÕ––
‚È„U¬Á⁄UáÊÊ◊Ê ¬ÈááÊ¥ •‚È„UÊ ¬ÊflÁûÊ ÷ÁáÊÿ◊ááÊ‚È–
¬Á⁄UáÊÊ◊Ê áÊááʪŒÊ ŒÈÄπÄπÿ∑§Ê⁄UáÊ¥ ‚◊ÿ––
¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ ÕSÿ (ªÊÕÊ-2/38) ÃÊà¬ÿ¸flûÎ ÊÊÒ ø ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó ““ÿÊ˘ãÃ⁄UÊflSÕÊ ‚Ê Á◊âÿÊàfl-
⁄UʪÊÁŒ⁄UÁ„UÃàflŸ ‡ÊÈhUÊ..........ÿÊflÃÊ¥‡ÊŸ ÁŸ⁄UÊfl⁄UáÊ⁄UʪÊÁŒ⁄UÁ„UÃàflŸ ‡ÊÈhUÊ ø, ÃÊflÃÊ¥‡ÊŸ ◊ÊˇÊ∑§Ê⁄UáÊ¥
÷flÁÃ.....–””
’Î. º˝√ÿ‚¥ª„˝ Uªã˝ ÕSÿ (ªÊÕÊ-34) ≈UË∑§ÊÿÊ◊ÈQ§◊˜ó ““∞∑§Œ‡ÊŸ ÁŸ⁄UÊfl⁄UáÊàflŸ ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑§-
ôÊÊŸ‹ˇÊáÊ◊˜ ∞∑§Œ‡Ê√ÿÁQ§M§¬¥.....‡ÊÈhUÊ¬ÿÊªSflM§¬¥ ◊ÈÁQ§∑§Ê⁄UáÊ¥ ÷flÁÖ””
¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (w/{y, }~) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““ÿÁŒ ¡Ëfl ∑§Ê ©U¬ÿÊª ‡ÊÈ÷ „UÊÃÊ „ÒU ÃÊ ¬Èáÿ ∑§◊¸ ∑§Ê ‚¥øÿ (’ãäÊ) ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U
•‡ÊÈ÷ „UÊÃÊ „ÒU ÃÊ ¬Ê¬ ∑§◊¸ ∑§Ê ‚¥øÿ ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU– ©UŸ ‡ÊÈèÊ-•‡ÊÈ÷ ©U¬ÿÊªÊ¥ ∑§ •÷Êfl ◊¥ ∑§◊ÊZ
∑§Ê øÿ-‚¥ª˝„U (’ãäÊ) Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–””
““ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊-º˝√ÿ ‚ •ãÿ (’Á„U÷Í̧Ã) ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷ ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ ¡Ê ‡ÊÈ÷ ¬Á⁄UáÊÊ◊ „ÒU, ©U‚
¬Èáÿ •ÊÒ⁄U ¡Ê •‡ÊÈ÷ ¬Á⁄UáÊÊ◊ „ÒU, ©U‚ ¬Ê¬ ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ÃÕÊ •ãÿ ¬ŒÊÕÊZ ‚ „U≈U∑§⁄U ÁŸ¡
‡ÊÈhUÊà◊-º˝√ÿ ◊¥ ¡Ê ¬Á⁄UáÊÊ◊ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚ •Êª◊ ◊¥ ŒÈ—π-ˇÊÿ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU, ∞‚Ê
¬Á⁄UáÊÊ◊ “‡ÊÈhU” ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-w/x}) ∑§Ë ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““¡Ê •ãÃ⁄UÊflSÕÊ „ÒU,
fl„U Á◊âÿÊàfl fl ⁄Uʪ •ÊÁŒ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊŸ ‚ ‡ÊÈh „UÊÃË „ÒU...........Á¡ÃŸ •¥‡Ê ◊¥ fl„U ÁŸ⁄UÊfl⁄UáÊ
⁄Uʪ •ÊÁŒ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ‡ÊÈh „ÒU, ©Uß •¥‡Ê ◊¥ ◊ÊˇÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃË „ÒU............–””
’΄UŒ˜ º˝√ÿ‚¥ª˝„U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-xy) ∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““∞∑§Œ‡Ê ÁŸ⁄UÊfl⁄UáÊ „UÊŸ
‚ ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑§ ôÊÊŸ M§¬ ‹ˇÊáÊ ÿÈQ§, ∞∑§Œ‡Ê ¬˝∑§≈U M§¬,......‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª ∑§Ê SflM§¬ ◊ÈÁQ§ ∑§Ê
∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
{994 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

““.....ÿlÁ¬ ¬ÍflÊQ¸ §¥ ‡ÊÈhUʬ ÿÊª‹ˇÊáÊ¥ ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑¥§ ôÊÊŸ¥ ◊ÈÁQ§∑§Ê⁄UáÊ¥ ÷flÁÃ, ÃÕÊ˘Á¬ äÿÊÃάLÈ §·áÊ
ÿŒfl ÁŸàÿ‚∑§‹ÁŸ⁄UÊfl⁄UáÊ◊˜ •πá«ÒU∑§-‚∑§‹Áfl◊‹∑§fl‹ôÊÊŸ‹ˇÊáÊ¥ ¬⁄U◊Êà◊SflM§¬¥ ÃŒflÊ„¥U, Ÿ ø
πá«UôÊÊŸM§¬ óßUÁà ÷ÊflŸËÿ◊˜–”” Á∑§@, ÃËÕZ∑§⁄UàflÊÁŒ∑¥§ ¬˝‡ÊSìÈáÿ»§‹M§¬¥ ÷flÁÃ, ÃØ ◊ÊˇÊSÿ
‚ÊäÊ∑§◊Á¬ ÷flÁà óßUàÿfl¥ ¬˝∑§Ê⁄‘UáÊÊÁ¬ ªÊÕÊÕ¸— ‚¥ª◊ŸËÿ—–
ßUàÿfl¥ ‚êÿªfl’ÈhU˜ÿ „U ÷√ÿ! ‚Áfl∑§À¬‚⁄UʪøÊÁ⁄UòÊ ÁSÕ× Ãʌ·ʥ ¬ÈáÿÊ¡¸Ÿ¥ ∑ȧL§, ÿŸ
¬⁄Uê¬⁄UÿÊ ◊ÊˇÊ— ¬˝Êåÿà óßUÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
º˝√ÿªÈáʬÿʸÿ‚Á„UÃ◊Êà◊Ãûfl¥ ÁflôÊÊÿ ◊ÊˇÊ¬˝ÊÁåÃ÷¸flÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ©UǪʄUÊ¿U㌂Ê
¬˝M§¬ÿÁãÃó
Œ√flªÈ á ʬîÊ∞Á„¥ U ¡ÊáÊÁŒ ¬⁄U‚ª‚◊ÿÊÁŒÁfl÷ Œ ¥ –
•å¬ÊáÊ¥ ¡ÊáÊÁŒ ‚Ê Á‚flªÁŒ¬„UáÊÊÿªÊ „UÊÁŒ––139––
¿UÊÿÊó º˝√ÿªÈáʬÿʸÿ—Ò ¡ÊŸÊÁà ¬⁄USfl∑§‚◊ÿÊÁŒÁfl÷Œ◊˜–
•Êà◊ÊŸ¥ ¡ÊŸÊÁà ‚— Á‡ÊflªÁì՟Êÿ∑§Ê ÷flÁÖ–

““.....ÿlÁ¬ ¬ÍflÊ̧Q§ ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª ‹ˇÊáÊÿÈQ§ ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑§ ôÊÊŸ ◊ÈÁQ§ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃÊ „ÒU
ÃÊ ÷Ë äÿÊÃÊ ¬ÈL§· ∑§ mUÊ⁄UÊ ÁŸàÿ, ‚∑§‹, ÁŸ⁄UÊfl⁄UáÊ, •πá«U ∞∑§, ‚ê¬Íáʸ ÁŸ◊¸‹ ∑§fl‹ôÊÊŸ
Á¡‚∑§Ê ‹ˇÊáÊ „ÒU, ∞‚Ê ¡Ê ¬⁄U◊Êà◊SflM§¬ „ÒU, fl„UË ◊Ò¥ „Í°U, πá«U ôÊÊŸ M§¬ Ÿ„UË¥” ∞‚Ë fl„UÊ° ÷ÊflŸÊ
∑§⁄UáÊËÿ „UÊÃË „ÒU–”” •ÊÒ⁄U, ÃËÕ¸∑§⁄Uàfl •ÊÁŒ ¡Ê ¬˝‡ÊSà ¬Èáÿ ∑§ »§‹ „Ò¥U, fl ‚ÊˇÊÊØ ◊ÊˇÊ ∑§
∑§Ê⁄UáÊ ÷Ë „UÊÃ „Ò¥U óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ÷Ë ªÊÕÊ ∑§ •Õ¸ ∑§Ë ‚¥ªÁà ’ÒΔUÊŸË øÊÁ„U∞–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U, „U ÷√ÿ! ‚Áfl∑§À¬ ‚⁄Uʪ øÊÁ⁄UòÊ ◊¥ ÁSÕà flÒ‚Ê
¬ÈáÿÊ¡¸Ÿ ∑§⁄UÊ, Á¡‚‚ ¬⁄Uê¬⁄UÿÊ ◊ÊˇÊ ∑§Ë ÁSÕÁà ¬˝Êåà „UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
º˝√ÿ, ªÈáÊ fl ¬ÿʸÿ ‚Á„Uà •Êà◊-Ãûfl ∑§Ê ¡ÊŸ∑§⁄U ◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊÃË „ÒUó ßU‚
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©UǪʄUÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê º˝√ÿ, ªÈáÊ fl ¬ÿʸÿÊ¥ ∑§ ‚ÊÕ ÃÕÊ ¬⁄U ‚◊ÿ fl Sfl‚◊ÿ óßUŸ
÷ŒÊ¥ ∑§ ‚ÊÕ •ÊàêÊÊ ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÒU, fl„U („UË) Á‡Êfl (◊ÊˇÊ) ªÁà ∑§ ◊ʪ¸ ∑§Ê ŸÊÿ∑§
(•ª˝áÊË) „UÊÃÊ „ÒU–
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vx~) —— 995}

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— S»È§≈U ∞fl– (Á‚flªÁŒ¬„UáÊÊÿªÊ „UÊÁŒ) Á‡ÊflªÁ×

◊ÊˇÊªÁ×, ÃSÿ ÿ— ¬ãÕÊ—, ◊ʪ¸—, ÃSÿ ŸÊÿ∑§—, •ª˝‚⁄UÊ ÷flÁÖ ∑§— ‚—? ©UëÿÃ (•å¬ÊáÊ¥
¡ÊáÊÁŒ) ÿÊ ¡Ëfl— •Êà◊ÊŸ¥ ¡ÊŸÊÁÃ, •Êà◊ÊŸÊà◊Áflfl∑§‚Á„U×, Œ„UÊà◊÷ŒôÊÊŸË flàÿÕ¸—–
∑§ËŒÎ‡Ê◊Êà◊ÊŸ¥ ∑§ÿÊ ⁄UËàÿÊ ¡ÊŸÊÁÃ? (Œ√flªÈáʬîÊ∞Á„¥U ¬⁄U‚ª‚◊ÿÊÁŒÁfl÷Œ¥ ¡ÊáÊÁŒ) º˝√ÿ-ªÈáÊ-
¬ÿʸÿÒ— ‚Á„UÃ◊˜, ÃÕÒfl Sfl‚◊ÿ-¬⁄U‚◊ÿÊÁŒ÷ŒÿÈQ¥§ ø ÁŸ¡Êà◊ÊŸ¥ ÿ— ‚êÿÇ¡ÊŸÊÁÖ ∞Ãʌ·ʗ
‚ •Êà◊ôÊÊŸË ÃŒ˜÷Œ ôÊÊŸ’‹Ÿ, ÃŒŸÈM§¬Êø⁄UáÊŸ ø ◊ÊˇÊ¬ÕŸÊÿ∑§—, ‚¥‚Ê⁄U◊Q
È §Ê flÊ ÷ÁflÃÈ◊„¸UÃËÁÃ
ªÊÕÊÕ¸—–
•ÿê÷Êfl—ó •Êà◊ŸpÒÃãÿªÈáÊ—, ∞ÃŒÊäÊÊ⁄‘UáÊ ‚ •Êà◊Ê •øßèÿ— ¬ÊÒŒ˜ªÁ‹∑§èÿÊ
Œ„UÊÁŒèÿÊ Á÷㟗, ¬ÍáʸÃÿÊ ¬ÎÕ∑˜§ fløÃ, ÃÕÊ˘SÿÒfl •Êà◊ŸÊ ’Á„U⁄UÊà◊Ê, •ãÃ⁄UÊà◊Ê ¬⁄U◊Êà◊Ê flÁÃ
¬ÿʸÿÊ ∞fl, Ÿ øÊà◊Ÿ— ¬ÎÕ∑˜§ ∑§ÁpØ ¬⁄U◊Êà◊Ê ÷flÃËàÿÊÁŒ∑§M§¬áÊ ÿíôÊÊŸ◊˜, ÃŒflÊòÊ º˝√ÿ-
ªÈáʬÿʸÿ‚Á„UÃ◊Êà◊ôÊÊŸ¥ ÁflôÊÿ◊˜–
∞ÃŒ˜ŒCÎ U˜ ÿfl
Ò ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ Õ (1/80) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ S¬CU „UË „ÒU– (Á‡ÊflªÁì՟Êÿ∑§Ê ÷flÁÃ)
Á‡Êfl ªÁà ÿÊŸË ◊ÊˇÊ ªÁÃ, ©U‚∑§Ê ¡Ê ¬Õ ÿÊŸË ◊ʪ¸, ©U‚∑§Ê ŸÊÿ∑§ ÿÊŸË •ª˝áÊË „UÊÃÊ „ÒU– fl„U
∑§ÊÒŸ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (•Êà◊ÊŸ¥ ¡ÊŸÊÁÃ) ¡Ê ¡Ëfl •Êà◊Ê ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÒU, •ÕʸØ fl„U •Êà◊Ê
fl •ŸÊà◊Ê ∑§ ÷ŒÿÈQ§ ôÊÊŸ ‚ ‚Á„UÃ, •ÕʸØ Œ„UÊà◊÷ŒôÊÊŸË „UÊÃÊ „ÒU– Á∑§‚ M§¬ ◊¥ •ÊÒ⁄U Á∑§‚
¬˝∑§Ê⁄U ‚ ¡ÊŸÃÊ „ÒU? (º˝√ÿªÈáʬÿʸÿÒ— ¬⁄U-Sfl∑§‚◊ÿÊÁŒÁfl÷Œ¥ ¡ÊŸÊÁÃ) º˝√ÿ, ªÈáÊ fl ¬ÿʸÿÊ¥
∑§ ‚ÊÕ ÃÕÊ Sfl‚◊ÿ fl ¬⁄U‚◊ÿ •ÊÁŒ ÷ŒÊ¥ ‚Á„Uà ÁŸ¡ •Êà◊Ãûfl ∑§Ê ¡Ê ‚êÿQ§ÿÊ ¡ÊŸÃÊ
„ÒU– ∞‚Ê fl„U •Êà◊ôÊÊŸË ©U‚ ÷ŒôÊÊŸ ∑§ ’‹ ¬⁄U, •ÊÒ⁄U ÃŒŸÈM§¬ •Êø⁄UáÊ ∑§ mUÊ⁄UÊ ◊ÊˇÊ-◊ʪ¸ ∑§Ê
ŸÊÿ∑§ ÿÊ ‚¥‚Ê⁄U-◊ÈQ§ „UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •Õ¸ „ÒU–
ÃÊà¬ÿ¸ ÿ„U „ÒUó •Êà◊Ê ∑§Ê ªÈáÊ “øÒÃãÿ” „Ò,U ßU‚∑§ •ÊäÊÊ⁄U ¬⁄U fl„U •Êà◊Ê (•ãÿ)
•øß Œ„U •ÊÁŒ ¬ÊÒŒ˜ªÁ‹∑§ ¬ŒÊÕÊZ ‚ Á÷㟠fl ¬Íáʸ× ¬ÎÕ∑˜§ ⁄U„UÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ßU‚Ë •Êà◊-Ãûfl ∑§
’Á„U⁄UÊà◊Ê, •ãÃ⁄UÊà◊Ê fl ¬⁄U◊Êà◊Ê óÿ ¬ÿʸÿ¥ „UË „Ò¥U, •Êà◊Ê ‚ ¬ÎÕ∑˜ ∑§Ê߸U ¬⁄U◊Êà◊Ê (ŸÊ◊ ∑§Ê
SflÃãòÊ) Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ óßUàÿÊÁŒ M§¬ ‚ ¡Ê ôÊÊŸ „ÒU, ©U‚ „UË ÿ„UÊ° º˝√ÿªÈáʬÿʸÿ‚Á„Uà ôÊÊŸ ¡ÊŸŸÊ
øÊÁ„U∞–
ßU‚Ë ŒÎÁCU ‚ ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (v/}Æ) ◊¥ ÿ„U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
{996 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¡Ê ¡ÊáÊÁŒ •⁄U„¥UÃ¥ Œ√flûʪÈáÊûʬîÊÿûÊÁ„¥U–

‚Ê ¡ÊáÊÁŒ •å¬ÊáÊ¥ ◊Ê„UÊ π‹È ¡ÊÁŒ ÃS‚ ‹ÿ¥––
ÃÕÒfl ÃSÿÊà◊Ÿ— ‚◊ÿ‚Ê⁄‘U Sfl‚◊ÿ-¬⁄U‚◊ÿÁÃ÷ŒmUÿ¥ ÿØ ¬˝ÁìÊÁŒÃ¥ ÃSÿÊÁ¬
‚êÿªfl’ÊäÊÊ˘òÊ ‚◊¬ÁˇÊ×– ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-2) ¬˝ÊQ§◊˜ó
¡ËflÊ øÁ⁄UûÊŒ¥‚áÊáÊÊáÊÁ_U©U Ã¥ Á„U ‚‚◊ÿ¥ ¡ÊáÊ–
¬ÈǪ‹∑§ê◊¬Œ‚Á_Uÿ¥ ø Ã¥ ¡ÊáÊ ¬⁄U‚◊ÿ¥––
•òÊÒfl ÃÊà¬ÿ¸flÎûÊÊÒ Áfl‡ÊŒË∑ΧÃ◊˜ó ““Áfl‡ÊÈhUôÊÊŸŒ‡Ê¸ŸSfl÷Êfl ÁŸ¡¬⁄U◊Êà◊ÁŸ ÿŒ˜ L§ÁøM§¬¥
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ¥ ÃòÊÒfl ⁄UʪÊÁŒ⁄UÁ„UÃSfl‚¥flŒŸ¥ ôÊÊŸ¥, ÃÕÒfl ÁŸp‹ÊŸÈ÷ÍÁÃM§¬¥ flËÃ⁄UʪøÊÁ⁄UòÊÁ◊ÁÃ.....Sfl‚◊ÿ¥
¡ÊŸËÁ„U–........¬ÈŒ˜ª‹∑§◊Ê¸ŒÿŸ ¡ÁŸÃÊ ÿ ŸÊ⁄U∑§ÊŒ˜ÿȬŒ‡ÊÊ— √ÿ¬Œ‡ÊÊ— ‚¥ôÊÊ— ¬ÍflÊ¸Q§ÁŸpÿ⁄U%òÊÿÊ÷ÊflÊØ
ÃòÊ ÿŒÊ ÁSÕÃÊ ÷flàÿÿ¥ ¡ËflSÃŒÊ Ã¥ ¡Ëfl¥ ¬⁄U‚◊ÿ¥ ¡ÊŸËÁ„U ßUÁà Sfl‚◊ÿ¬⁄U‚◊ÿ‹ˇÊáÊ¥ ôÊÊÃ√ÿ◊˜–””

““¡Ê ¡Ëfl º˝√ÿ, ªÈáÊ fl ¬ÿʸÿÊ¥ ∑§ mUÊ⁄UÊ •⁄U„Uãà ÷ªflÊŸ˜ ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÒU, ÁŸpÿ ‚ ©U‚Ë
∑§Ê ◊Ê„U ÁflŸÊ‡Ê ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU–””
©U‚Ë Ã⁄U„U, ©U‚Ë •Êà◊Ãûfl ∑§ Sfl‚◊ÿ fl ¬⁄U‚◊ÿ óÿ ŒÊ ÷Œ ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-
w) ◊¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿ ªÿ „Ò¥U, ©UŸ∑§Ê ÷Ë ‚êÿÇôÊÊŸ ÿ„UÊ° •¬ÁˇÊà „ÒU– ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-w)
◊¥ ÿ„U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ¡ËflÊà◊Ê Œ‡Ê¸Ÿ, ôÊÊŸ fl øÊÁ⁄UòÊ ◊¥ ÁSÕà „ÒU, ÁŸpÿ ‚ ©U‚ Sfl‚◊ÿ ¡ÊŸÊ •ÊÒ⁄U ¡Ê
¬ÈŒ˜ª‹ ∑§◊¸ ∑§ ¬˝Œ‡Ê ◊¥ ÁSÕà „ÒU, ©U‚ “¬⁄U‚◊ÿ” ¡ÊŸÊ–””
ÿ„UË¥ (ªÊÕÊ-w) ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U S¬CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““Áfl‡ÊÈhU ôÊÊŸ-Œ‡Ê¸Ÿ
Sfl÷ÊflË ÁŸ¡ ¬⁄U◊Êà◊Ê ◊¥ L§Áø M§¬ ¡Ê ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ „ÒU, fl„UË¥ (ÁŸ¡ ¬⁄U◊Êà◊Ê ◊¥) ⁄UʪÊÁŒ ⁄UÁ„UÃ
Sfl‚¥flŒŸ M§¬ ôÊÊŸ „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U (fl„UË¥, ¬⁄U◊Êà◊Ê ◊¥) ÁŸp‹ •ŸÈ÷ÍÁà M§¬ flËÃ⁄Uʪ øÊÁ⁄UòÊ
„ÒU...©U‚ “Sfl‚◊ÿ” ¡ÊŸÊ–....¬ÈŒ˜ª‹ ∑§◊Ê̧Œÿ ‚ ©Uà¬ãŸ ¡Ê ŸÊ⁄U∑§ •ÊÁŒ ∑§„UË ¡ÊŸ flÊ‹Ë ‚¥ôÊÊ∞°
„Ò¥U, fl ¬ÍflÊ̧Q§ ÁŸpÿ ⁄UàŸòÊÿ ∑§ •÷Êfl ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ, fl„UÊ° ¡’ •Êà◊Ê ÁSÕà „UÊÃË „ÒU, Ã’ ©U‚
¡ËflÊà◊Ê ∑§Ê “¬⁄U‚◊ÿ” ¡ÊŸÊ ó∞‚Ê Sfl‚◊ÿ fl ¬⁄U‚◊ÿ ∑§Ê ‹ˇÊáÊ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–””
 {øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vx~) —— 997}

flSÃÈÃÊ˘òÊ ªÊÕÊÿÊ¥ (‚¥. 139) ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ ÿŒÈQ§◊˜, Ãà‚flZ ¬ÍflÊ¸Q§◊fl, ¬˝∑§Ê⁄UÊãÃ⁄‘UáÊÊòÊ

÷ÁáÊÃ◊˜– ÿÕÊ˘◊ÈòÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-76, 83-84, 89, 125) ¬˝ÊªÈQ§◊˜ó
¬È√fl¥ ¡Ê ¬¥Áø¥ÁŒÿ ÃáÊÈ-◊áÊ-flÁø-„UàÕ-¬Êÿ-◊È¥«UÊ•Ê–
¬ë¿U Ê Á‚⁄U ◊È ¥ « U Ê •Ê , Á‚flªÁŒ¬„U á ÊÊÿªÊ „U Ê  Á Œ––
∑§ê◊¥ áÊ πflÁŒ ¡Ê ¬⁄U’˝rÊ áÊ ¡ÊáÊÁŒ ‚ê◊©Uê◊ÈÄ∑§Ê–
•àÕ áÊ ÃàÕ áÊ ¡ËflÊ Á‹¥ª¥ ÉÊûÊÍáÊ Á∑¥§ ∑§⁄‘UÁŒ––
•å¬ÊáÊ¥ Á¬ áÊ ¬ë¿UÁŒ áÊ ◊ÈáÊÁŒ áÊ Áfl ‚g„UÁŒ áÊ ÷ÊflÁŒ–
’„ÈUŒÈÄπ÷Ê⁄U◊Í‹¥ Á‹¥ª¥ ÉÊûÊÍáÊ Á∑¥§ ∑§⁄‘UÁŒ––
áÊÊáÊé÷Ê‚Áfl„UËáÊÊ ‚¬⁄¥U ÃìÊ¥ áÊ ¡ÊáÊŒ Á∑¥§ Á¬–
¤ÊÊÊáÊ¥ ÃS‚ áÊ „UÊÁŒ „ÈU, ÃÊfl áÊ ∑§ê◊¥ πflÁŒ áÊ „ÈU ◊ÊÄπ¥––
flSÃÈ× ßU‚ (vx~) ªÊâÊÊ ◊¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ¡Ê ∑§„UÊ „ÒU, fl„U ‚’ ¬Ífl¸ ◊¥ ∑§„UÊ „UË ¡Ê øÈ∑§Ê
„ÒU, ÿ„UÊ° ©U‚ •ãÿ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– ¡Ò‚, ßU‚Ë ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-|{, }x-}y, }~, vwz) ◊¥
¬„U‹ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ◊ŸÈcÿ ¬Ê°øÊ¥ ßUÁãº˝ÿÊ¥, ‡Ê⁄UË⁄U, ◊Ÿ, fløŸ, „UÊÕ fl ¬Ò⁄UÊ¥ ∑§Ê ◊Í¥«UÃÊ „ÒU (fl‡Ê ◊¥ ∑§⁄UÃÊ
„ÒU) •ÊÒ⁄U ’ÊŒ ◊¥ Á‚⁄U ◊È¥«UÊÃÊ „ÒU (∑§‡Ê‹È¥øŸ ∑§⁄U∑§ ◊ÈÁŸ-ŒËˇÊÊ ‹ÃÊ „ÒU), fl„U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê ŸÃÊ
„UÊÃÊ „ÒU–””
““¡Ê ¬⁄U’˝rÊ (¬⁄U◊Êà◊Ê) ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ •ÊÒ⁄U ‚êÿÄàfl ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU, fl„U ∑§◊ÊZ ∑§Ê ŸÊ‡Ê
Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ∞‚Ê ¡Ëfl Ÿ ÿ„UÊ° ∑§Ê „ÒU •ÊÒ⁄U Ÿ fl„UÊ° ∑§Ê „ÒU– fl„U Á‹¥ª (’Ês fl‡Ê) ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ
∑§⁄U∑§ ÄÿÊ (‹Ê÷) ∑§⁄UÃÊ „ÒU?””
““¡Ê ‚ÊäÊÈ •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§Ê ÷Ë Ÿ„UË¥ ŒπÃÊ „ÒU, Ÿ ©U‚∑§Ê ◊ŸŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Ÿ „UË üÊhUÊŸ
∑§⁄UÃÊ „ÒU, Ÿ ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÃÊ fl„U •àÿãà ŒÈ—π-÷Ê⁄U ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ SflM§¬ ’Ês fl‡Ê ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ
∑§⁄U∑§ ÷Ë ÄÿÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU? (∑ȧ¿U ‹Ê÷ ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ)””
““ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ∑§ Á’ŸÊ Sfl-¬⁄U ∑§Ë ¬„UøÊŸ Ÿ„UË¥ „UÊÃË– Sfl-¬⁄U ∑§Ë ¬„UøÊŸ ∑§ Á’ŸÊ
äÿÊŸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– äÿÊŸ ∑§ Á’ŸÊ ∑§◊ÊZ ∑§Ê ŸÊ‡Ê Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ∑§◊ÊZ ∑§Ê ŸÊ‡Ê Á∑§ÿ Á’ŸÊ ◊ÊˇÊ Ÿ„UË¥
„UÊÃÊ–””
{998 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Áfl‚ÿÁfl⁄UûÊÊ ◊È¥øÁŒ, Áfl‚ÿÊ‚ûÊÊ áÊ ◊È¥øŒ ¡Ê߸U–

’Á„U⁄¥UÃ⁄U¬⁄U◊å¬Ê÷ÿ¥ ¡ÊáÊÊÁ„U Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ––
ßUàÿfl◊Êà◊SflM§¬¥ ‚êÿªfl’Èh˜Uÿ „U ÷√ÿ! •ãÃ⁄UÊà◊ÃÊ¥ Sfl‚◊ÿÁSÕÁÃ¥ flÊ ‚◊ÊÁüÊàÿ
◊ÊˇÊªÁßÊÿ∑§Ê ÷flÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
∞fl¥ “Á‚ÁfláÊ Áfl áÊ ÷È¥¡ÁŒ” ßàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ◊Ê⁄Uèÿ “Œ√flªÈáʬí¡ÿÁ„¥U” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥
ÿÊflØ ‚åêÊÕÊà◊∑§— øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸÃÊ¥ ªÃ—–
[ßUÁà üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸«UÊÚ.Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄UÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¥ ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË≈UË∑§ÊÿÊ¥ øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸ—––]U
–– ßUÁà øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—––

““Áfl·ÿÊ¥ ‚ Áfl⁄UQ§ ÿÊªË ∑§◊ÊZ ‚ ¿ÍU≈UÃÊ „ÒU , Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ •Ê‚Q§ Ÿ„UË¥ ¿ÍU≈UÃÊ– •Êà◊Ê ∑§
’Á„U⁄UÊà◊Ê, •ãÃ⁄UÊà◊Ê fl ¬⁄U◊Êà◊Ê óßUŸ ÃËŸ ÷ŒÊ¥ (∑§ SflM§¬) ∑§Ê ¡ÊŸÊ– •ÁäÊ∑§ ∑§„UŸ ‚
‹Ê÷ ÄÿÊ?””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, •Êà◊-SflM§¬ ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U „U ÷√ÿ! •ãÃ⁄UÊà◊Ê ÿÊ Sfl‚◊ÿ
∑§Ë ÁSÕÁà ∑§Ê •ÊüÊÿ ‹∑§⁄U ◊ÊˇÊªÁà ∑§ ŸÊÿ∑§ ’ŸÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, “Á‚ÁfláÊ Áfl áÊ ÷È¥¡ÁŒ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ ‚ ‹∑§⁄U “Œ√flªÈáʬí¡ÿÁ„¥U” ßUàÿÊÁŒ
ªÊÕÊ Ã∑§, ‚Êà ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê óÿ„U øÊÒŒ„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–
[üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸ «UÊÚ. Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U∑Χà “⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË” ŸÊ◊∑§ ≈UË∑§Ê ◊¥ øÊÒŒ„UflÊ°
•ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–]
–– ßUÁà øÃÈŒ¸‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—––
 {¬@Œ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vyÆ) —— 999}

–– ¬ááÊ⁄U‚‚Ê •Á„UÿÊ⁄UÊ––
(¬@Œ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—)
‚ê¬˝Áà Sfl¬⁄U‚◊ÿÊÁŒ¬˝M§¬∑§— ¬@Œ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ¬˝Ê⁄UèÿÃ– ¬˝Õ◊◊SÿÊÁäÊ∑§Ê⁄USÿ ¬ÊÃÁŸ∑§Ê
ÁŸÁŒ¸‡ÿÃ– •òÊ “’Á„U⁄U¥Ã⁄Uå¬÷Œ”¥ ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ (‚¥. 140) ‚◊Ê⁄Uèÿ “Á◊S‚Ê ÁûÊ ’ÊÁ„U⁄Uå¬Ê” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥
ªÊÕÊ¥ (‚¥. 141) ÿÊflØ m ªÊÕ ÷fl×– ÃòÊ ¬˝Õ◊¥ “’Á„U⁄¥UÃ⁄Uå¬÷Œ¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 140)
fløÃ, ÿSÿÊ Sfl‚◊ÿ— ¬⁄U◊Êà◊ÒflÁà ÁŸÁŒ¸CU◊˜– ÃÃp “Á◊S‚Ê ÁûÊ ’Á„U⁄Uå¬Ê” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥.
141) fløÃ, ÿòÊ ªÈáÊSÕÊŸÊŸÈ‚Ê⁄¥U ÁòÊÁfläÊÊà◊Ÿ— SflM§¬¥ ÁŸfl¸ÁáʸÃ◊˜– ∞fl¥ ‚◊ÈŒÊÿ¬ÊÃÁŸ-
∑§Ê˘SÿÊÁäÊ∑§Ê⁄USÿ ôÊÊÃ√ÿÊ–
•Õ, Sfl‚◊ÿ— ¬⁄U◊Êà◊ÒflÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ©UǪʄUÊ¿UãŒÊ◊Êäÿ◊Ÿ Áfl‡ÊŒÿÁãÃó

–– ¬ãŒ˝„U flÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U––

•’, Sfl¬⁄U‚◊ÿ •ÊÁŒ ∑§Ë ¬˝M§¬áÊÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ¬ãŒ˝„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U ¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU–
¬„U‹ ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ë ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ’ÃÊ߸U ¡Ê ⁄U„UË „ÒU– ßU‚◊¥ “’Á„U⁄¥UÃ⁄Uå¬÷Œ¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥.
vyÆ) ‚ ‹∑§⁄U “Á◊S‚Ê ÁûÊ ’ÊÁ„U⁄Uå¬Ê” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vyv) Ã∑§ ŒÊ ªÊÕÊ∞° „Ò¥U– ßUŸ◊¥ ¬˝Õ◊
“’Á„U⁄¥UÃ⁄Uå¬÷Œ¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vyÆ) „ÒU, Á¡‚◊¥ “Sfl‚◊ÿ „UË ¬⁄U◊Êà◊Ê „ÒU” óÿ„U ’ÃÊÿÊ
ªÿÊ „ÒU– ÃŒŸãÃ⁄U, “Á◊S‚Ê ÁûÊ ’ÊÁ„U⁄Uå¬Ê” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vyv) „ÒU, Á¡‚◊¥ ªÈáÊSÕÊŸÊŸÈ‚Ê⁄U
ÁòÊÁfläÊ •Êà◊Ê ∑§ SflM§¬ ∑§Ë ¬˝M§¬áÊÊ ∑§Ë ªß¸U „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ë ‚◊ÈŒÊÿ-¬ÊÃÁŸ∑§Ê
¡ÊŸŸË øÊÁ„U∞–
•’, “Sfl‚◊ÿ ¬⁄U◊Êà◊Ê „UË „ÒU” ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©UǪʄUÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ S¬CU ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó
{1000 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

’Á„U⁄¥UÃ⁄Uå¬÷Œ¥ ¬⁄U‚◊ÿ¥ ÷ááÊŒ Á¡ÁáÊ¥ŒÁ„¥U–

¬⁄U◊å¬Ê ‚ª‚◊ÿ¥, Ãé÷Œ¥ ¡ÊáÊ ªÈáÊΔUÊáÊ–– 140––
¿UÊÿÊó ’Á„U⁄UãÃ⁄UÊà◊÷Œ— ¬⁄U‚◊ÿÊ ÷áÿÃ Á¡ŸãºÒ̋—–
¬⁄U◊Êà◊Ê Sfl∑§‚◊ÿ—, ÃŒ˜÷Œ¥ ¡ÊŸËÁ„U ªÈáÊSÕÊŸ––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊– •Êà◊ŸÊ ’Á„U⁄UÊà◊àÿÊÁŒ∑§Ê— òÊÿ— ¬˝∑§Ê⁄UÊ—, Ã·Ê¥
SflM§¬ÊÁáÊ ø ª˝ãÕ∑§Ê⁄‘UáÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃÊÁŸ– Á∑§ãÃÈ ÃòÊ ∑§ Sfl‚◊ÿM§¬Ê—, ∑§ ø ¬⁄U‚◊ÿM§¬Ê— ßUÁÃ
Ÿ ÁŸÁŒ¸CU◊–˜ •Ã— ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊSÃŒfl ÁŸÁŒ¸‡ÊÁãÃó (’Á„U⁄U¥Ã⁄Uå¬÷Œ¥ ¬⁄U‚◊ÿ¥ ÷ááÊŒ Á¡ÁáÊ¥ŒÁ „¥U) ’Á„U⁄UÊàêÊÊ,
•ãÃ⁄UÊà◊Ê óßUÁà ¬˝÷Œ mUÿ◊Êà◊ŸÊ ÿŒÈQ§◊˜, ÃŒ˜mUÿ◊fl ¬⁄U‚◊ÿM§¬Á◊Áà Á¡Ÿãº˝—Ò ‚fl¸ôÊÃËÕZ∑§⁄UŒfl  —Ò
÷áÿÃ, ÃÒL§¬ÁŒCUÁ◊àÿÕ¸—– ÃÕÊ (¬⁄U◊å¬Ê ‚ª‚◊ÿ¥) ¬⁄U◊Êà◊Ê Sfl‚◊ÿ—, (Ãé÷Œ¥ ¡ÊáÊ ªÈáÊΔUÊáÊ)
ÃSÿ ¬⁄U◊Êà◊ŸÊ ÷Œ¥ ªÈáÊSÕÊŸÊŸÈM§¬¥ ¡ÊŸËÁ„U–
•ÿê÷Êfl—ó ¬⁄U◊Êà◊ŸÊ mUÊÒ ÷ŒÊÒó •„¸Uã× Á‚hUÊp– ∞ÃÿÊ⁄U„¸UgflÊU ÁflflÁˇÊÃÒ∑§Œ‡Ê-
‡ÊÈhUÁŸpÿŸ Á‚hU‚ŒÎ‡Ê— ¬⁄U◊Êà◊Ê, Á‚hUSÃÈ ‚ÊˇÊÊØ ¬⁄U◊Êà◊Ê– ªÈáÊSÕÊŸÊŸÈ‚Ê⁄‘UáÊ •„¸Ugfl
 — ‚∑§‹—
‚‡Ê⁄UË⁄U— ¬⁄U◊Êà◊Ê, Á‚hUSÃÈ ÁŸc∑§‹Ê ÁŸ—‡Ê⁄UË⁄U— ¬⁄U◊Êà◊Ê ÁflôÊÿ—–
ªÊÕÊ-•Õ¸ó Á¡Ÿãº˝ ÷ªflÊŸ˜ Ÿ ’Á„U⁄UÊà◊Ê fl •ãÃ⁄UÊà◊Ê óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ÷ŒÊ¥ ∑§Ê “¬⁄U‚◊ÿ”
∑§„UÊ „ÒU– ¬⁄U◊Êà◊Ê “Sfl‚◊ÿ” „ÒU– ßUŸ∑§ ÷Œ (•ãÃ⁄U) ∑§Ê ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ∑§Ë ŒÎÁCU ‚ ¡ÊŸ–¥
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– •Êà◊Ê ∑§ ’Á„U⁄UÊà◊Ê •ÊÁŒ ÃËŸ
¬˝∑§Ê⁄U „Ò¥U, ©UŸ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ ª˝ãÕ∑§Ê⁄U ∑§⁄U øÈ∑§ „Ò¥U– Á∑§ãÃÈ ©UŸ◊¥ ∑§ÊÒŸ Sfl‚◊ÿ „ÒU •ÊÒ⁄U
∑§ÊÒŸ ¬⁄U◊‚ÿ, ÿ„U ÁŸÁŒ¸CU Ÿ„UË¥ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚Á‹∞ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©U‚ „UË ÿ„UÊ° ’ÃÊŸ ¡Ê ⁄U„U
„Ò¥Uó (’Á„U⁄UãÃ⁄UÊà◊÷Œ— ¬⁄U‚◊ÿÊ ÷áÿÃ Á¡ŸãŒÒ̋—) ’Á„U⁄UÊà◊Ê, •ãÃ⁄UÊà◊Ê óÿ ŒÊ ÷Œ ¡Ê
•Êà◊Ê ∑§ ∑§„U ªÿ „Ò¥U, fl ŒÊŸÊ¥ „UË “¬⁄U‚◊ÿ” M§¬ „ÒU¥ ó∞‚Ê Á¡Ÿãº˝ ‚fl¸ôÊ ÃËÕZ∑§⁄U Œfl mUÊ⁄UÊ
∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU, •ÕʸØ ©UŸ∑§ mUÊ⁄UÊ ©U¬ÁŒCU „ÒU– ÃÕÊ (¬⁄U◊Êà◊Ê Sfl∑§‚◊ÿ—) ¬⁄U◊Êà◊Ê “Sfl‚◊ÿ”
„ÒU– (ÃŒ˜÷Œ¥ ¡ÊŸËÁ„U ªÈáÊSÕÊŸ) ©U‚ ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§ ÷Œ ∑§Ê ªÈáÊSÕÊŸ ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U (÷Ë) ¡ÊŸÊ¥–
÷Êfl ÿ„U „ÒUó ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§ ŒÊ ÷Œ „ÒU¥ó •„U̧ãà Œfl •ÊÒ⁄U Á‚hU– ßUŸ◊¥ •„U̧ãà Œfl “ÁflflÁˇÊÃ
∞∑§Œ‡Ê ‡ÊÈhUÁŸpÿ Ÿÿ” ‚ Á‚hU ¡Ò‚ ¬⁄U◊Êà◊Ê „Ò¥U •ÊÒ⁄U Á‚hU ÃÊ ‚ÊˇÊÊØ ¬⁄U◊Êà◊Ê „ÒU¥– ªÈáÊSÕÊŸ
∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U •⁄U„Uãà Œfl ‚∑§‹-‚‡Ê⁄UË⁄U ¬⁄U◊Êà◊Ê „Ò¥U, Á∑§ãÃÈ Á‚hU ∑§Ê ÁŸ∑§‹ fl ÁŸ—‡Ê⁄UË⁄U ¬⁄U◊Êà◊Ê
¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–
 {¬@Œ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vyÆ) —— 1001}

‚‡Ê⁄UË⁄UÊflSÕÊÿÊ◊Á¬ •„¸Ugfl— ªÈáÊSÕÊŸÊŸÈ‚Ê⁄¥U (òÊÿÊŒ‡ÊªÈáÊSÕÊŸ) ‚ÿÊªË, ÃŒŸãÃ⁄¥U ø

(øÃÈŒ¸‡ÊªÈáÊSÕÊŸ) •ÿÊªË ¡ÊÿÃ– ‹Ê∑§Êª˝SÕ— Á‚hUSÃÈ ªÈáÊSÕÊŸÊÃËà ∞fl– ’Á„U⁄UÊà◊Ÿ—,
•ãÃ⁄UÊà◊Ÿp ªÈáÊSÕÊŸÊŸÊ¥ ÁŸŒ¸‡Ê¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— Sflÿ◊Áª˝◊ªÊÕÊÿÊ¥ (‚¥. 141) ÁfläÊÊSÿãàÿfl–
∞Ã·È ÁòÊ·È ¬˝∑§Ê⁄‘U·È ¬⁄U◊Ê¬ÊŒÿ— Sfl‚◊ÿ— ¬⁄U◊Êà◊Òfl, •ãÃ⁄UÊà◊ÊflSÕÊ ’Á„U⁄UÊà◊ʬˇÊÿÊ ©U¬ÊŒÿÊ˘Á¬
¬⁄U◊Êà◊¬˝ÊÁ#„UÃÊ— „UÿÊ ∞fl ÷flÃËÁà ÁŸÿ◊‚Ê⁄Uªã˝ Õ (ªÊÕÊ-50, 38) ø Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ¬˝Ê„ÈU—ó
¬È√flÈûÊ‚ÿ‹÷ÊflÊ ¬⁄UŒ√fl¥ ¬⁄U‚„UÊflÁ◊ÁŒ „Uÿ¥–
‚ªŒ√fl◊ÈflÊŒÿ¥ •¥Ã⁄UÃìÊ¥ „Ufl •å¬Ê––
¡ËflÊÁŒ’Á„UûÊìÊ¥ „Uÿ◊ÈflÊŒÿ◊å¬áÊÊ •å¬Ê–
∑§ê◊Ê¬ÊÁäÊ‚◊Èé÷fl ªÈáʬîÊÊ∞Á„¥U flÁŒÁ⁄UûÊÊ––
ÿÊªËãŒÈ∑ΧÃ ÿÊª‚Ê⁄‘U (ŒÊ„UÊ 5-6) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
¡ßU ’Ë„U©U ø©UªßUª◊áÊÊ ÃÊ ¬⁄U-÷Êfl ø∞Á„U–
•å¬Ê ¤ÊÊÿÁ„U ÁáÊê◊‹©U Á¡◊ Á‚fl-‚ÈÄπ ‹„UÁ„U––

‚‡Ê⁄UË⁄U •flSÕÊ ◊¥ ÷Ë •„¸Uãà Œfl ªÈáÊSÕÊŸÊŸÈ‚Ê⁄U (Ã⁄U„Ufl¥ ªÈáÊSÕÊŸ ◊¥) ‚ÿÊªË, •ÊÒ⁄U
ÃŒŸãÃ⁄U (øÊÒŒ„Ufl¥ ªÈáÊSÕÊŸ ◊¥) •ÿÊªË „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U– ‹Ê∑§Êª˝ÁSÕà Á‚hU ∑§Ë ÃÊ ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ‚
•ÃËà •flSÕÊ „ÒU– ’Á„U⁄UÊà◊Ê fl •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§ ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U •Áª˝◊ ªÊÕÊ
(‚¥. vyv) ◊¥ ∑§⁄‘¥Uª– ßUŸ ©UQ§ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ◊¥ ¬⁄U◊Ê¬ÊŒÿ ÃÊ Sfl‚◊ÿ M§¬ ¬⁄U◊Êà◊Ê „UË „ÒU–
•ãÃ⁄UÊà◊ÊflSÕÊ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§Ë •¬ˇÊÊ ‚ ©U¬ÊŒÿ „UÊÃË „ÈU߸U ÷Ë ¬⁄U◊Êà◊-¬˝ÊÁåà „UÃÈ „Uÿ „UË „UÊÃË „ÒU
ó∞‚Ê ÁŸÿ◊‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-zÆ fl x}) ◊¥ Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ∑§„UÊ „ÒUó
““¬ÍflÊ¸Q§ ‚÷Ë (Áfl÷Êfl¬ÿʸÿ •ÊÁŒ) ÷Êfl ¬⁄Uº˝√ÿ fl ¬⁄USfl÷Êfl „Ò¥U, •Ã— „Uÿ „Ò¥U–
øÒÃãÿSflM§¬ •Êà◊Ê Sfl∑§Ëÿ º˝√ÿ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ©U¬ÊŒÿ „ÒU–””
““¡Ëfl •ÊÁŒ ’Ês Ãûfl ¿UÊ«∏Ÿ ÿÊÇÿ „ÒU¥, ∑§◊ÊZ ∑§Ë ©U¬ÊÁäÊ ‚ ©Uà¬ãŸ „ÈU∞ ªÈáÊ fl ¬ÿʸÿÊ¥
‚ ⁄UÁ„Uà •Êà◊Ê, •Êà◊Ê ∑§ Á‹∞ ©U¬ÊŒÿ „ÒU–””
ÿÊªËãŒÈ-∑Χà ÿÊª‚Ê⁄U (ŒÊ„UÊ z-{) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““„U ¡Ëfl! ÿÁŒ ÃÈ◊ øÃȪ¸Áà ∑§ ÷˝◊áÊ ‚ ÷ÿ÷Ëà „Ê ÃÊ ¬⁄U-÷Êfl ∑§Ê àÿʪ∑§⁄U, •ÊÒ⁄U
ÁŸ◊¸‹ •Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ ∑§⁄U, ÃÊÁ∑§ ÃÈ◊ ◊ÊˇÊ-‚Èπ ∑§Ê ¬˝Ê# ∑§⁄U ‚∑§Ê–””
{1002 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÁìÿÊ⁄UÊ •å¬Ê ◊ÈáÊÁ„U ¬L§ •¥ÃL§ ’Á„U⁄Uå¬È–

¬⁄U ¡ÊÿÁ„U •¥Ã⁄U ‚Á„U©U ’ÊÁ„UL§ øÿÁ„U ÁáÊ÷¥ÃÈ––
‚ ø ¬⁄U◊Êà◊Ê Á∑¥§SflM§¬— ßUÁà Áfl·ÿ ôÊÊŸÊáʸfl (29/8) ¬˝ÊQ§◊˜ó
ÁŸ‹¸¬Ê ÁŸc∑§‹— ‡ÊÈhUÊ ÁŸc¬ãŸÊ˘àÿãÃÁŸflθ×–
ÁŸÁfl¸∑§À¬p Á‚hUÊà◊Ê ¬⁄U◊Êà◊Áà flÁáʸ×––
ÃòÊÒfl (29/36) ø ∑§ÁÕÃ◊˜ó
•¬Ê∑ΧàÿÁà ’ÊsÊà◊Ê ¬˝‚ãŸŸÊãÃ⁄UÊà◊ŸÊ–
ÁfläÊÍÃ∑§À¬ŸÊ¡Ê‹¥ ¬⁄U◊Êà◊ÊŸ◊Ê◊ŸØ––
ÃSÕ ¬⁄U◊Êà◊ŸÊ äÿÊŸŸÒfl ¬⁄U◊Êà◊àfl¬˝ÊÁ#SÃÕÊ Sflà •ãÃ⁄UÊà◊àfl¥ „UËÿÃ– ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ
(29/10) ø ÁŸÁŒ¸CU◊ó
˜

““¬⁄U◊Êà◊Ê, •ãÃ⁄UÊà◊Ê fl ’Á„U⁄UÊà◊Ê óßU‚ Ã⁄U„U •Êà◊Ê ∑§ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄U ‚◊¤ÊŸ øÊÁ„U∞–
„U ¡Ëfl! •ãÃ⁄UÊà◊Ê ‚Á„Uà „UÊ∑§⁄U, ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ ∑§⁄U •ÊÒ⁄U ÷˝ÊÁãÃ-⁄UÁ„Uà „UÊ∑§⁄U ’Á„U⁄UÊàêÊ
÷Êfl ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UÊ–””
fl„U ¬⁄U◊Êà◊Ê Á∑§‚ SflM§¬ flÊ‹Ê „ÒUó ßU‚ Áfl·ÿ ◊¥ ôÊÊŸÊáʸfl (w~/}) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ
„ÒUó
““¡Ê ∑§◊¸ M§¬ ‹¬ ‚ ⁄UÁ„UÃ, ‡Ê⁄UË⁄U ‚ •ÁÃ∑˝§Êãà (•‡Ê⁄UË⁄U), ‡ÊÈhU, ∑ΧÃ∑Χàÿ, •ÁÇÊÿ
‚ÈπË (•ŸãÂÈπ◊ÿ) •ÊÒ⁄U Áfl∑§À¬-⁄UÁ„Uà „UÊ øÈ∑§Ê „ÒU ó∞‚ Á‚hU ¡Ëfl ∑§Ê “¬⁄U◊Êà◊Ê” ∑§„UÊ
¡ÊÃÊ „ÒU–””
fl„UË¥ (ôÊÊŸÊáʸfl-w~/x{) ÿ„U ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““’Ês •Êà◊Ê (’Á„U⁄UÊà◊Ê) ∑§Ê ÁŸ⁄UÊ∑§⁄UáÊ ∑§⁄U∑§ ÁŸ◊¸‹ •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§ mUÊ⁄UÊ ‚◊SÃ
∑§À¬ŸÊ•Ê¥ ∑§ ‚◊Í„U ∑§Ê ŸCU ∑§⁄U∑§ ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê Áøãß ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
©U‚ ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§ äÿÊŸ ‚ „UË ¬⁄U◊Êà◊Ê-SflM§¬ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊÃË „ÒU •ÊÒ⁄U (Ã÷Ë) Sfl×
•ãÃ⁄UÊà◊Ê ¿ÍU≈U ¡ÊÃÊ „ÒU– ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (w~/vÆ) ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
 {¬@Œ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vyÆ) —— 1003}

•¬ÊSÿ ’Á„U⁄UÊà◊ÊŸ◊ãÃSÃûflÊfl‹Áê’×–
äÿÊÿŒ˜ Áfl‡ÊÈhU◊àÿãì⁄U◊Êà◊ÊŸ◊√ÿÿ◊˜––
ÃòÊÒfl (29/24, 76, 82, 99) ¬⁄UÊ◊ÎCU◊Á¬ó
’ÊsÊà◊ÊŸ¬ÊSÿÒflÊãÃ⁄UÊà◊ÊŸ¥ ÃÃSàÿ¡Ø–
¬˝∑§Ê‡Êÿàÿÿ¥ ÿÊª— SflM§¬¥ ¬⁄U◊ÁDUŸ—––
◊ÈÁQ§⁄‘Ufl ◊ÈŸSÃSÿ ÿSÿÊà◊ãÿø‹Ê ÁSÕÁ×–
Ÿ ÃSÿÊÁSà äÊÈ˝fl¥ ◊ÈÁQ§Ÿ¸ ÿSÿÊà◊ãÿflÁSÕÁ×––
¬ÎÕª˜ ŒÎC˜UflÊà◊Ÿ— ∑§Êÿ¥ ∑§ÊÿÊŒÊà◊ÊŸ◊Êà◊ÁflØ–
ÃÃSàÿ¡Áà ‚¥ÿÊª¥ ÿÕÊ flSòÊ¥ ÉÊÎáÊÊS¬Œ◊˜––
•ÃËÁãº˝ÿ◊ÁŸŒ¸‡ÿ◊◊ÍÃZ ∑§À¬ŸÊëÿÈÃ◊˜–
ÁøŒÊŸãŒ◊ÿ¥ ÁflÁhU SflÁS◊ãŸÊà◊ÊŸ◊Êà◊ŸÊ––
““ÿÊªË ’Á„U⁄UÊà◊Ê SflM§¬ ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U, •ÊèÿãÃ⁄U Ãûfl (•ãÃ⁄UÊà◊Ê) ∑§Ê •ÊüÊÿ ‹∑§⁄U
•ãÃ⁄UÊà◊Ê „UÊÃÊ „ÈU•Ê •ÁÇÊÿ ¬ÁflòÊ fl •ÁflŸE⁄U ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ ∑§⁄‘U–””
fl„UË¥ (ôÊÊŸÊáʸfl-w~/wy, |{, }w fl ~~ ‡‹Ê∑§ ◊¥) ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¬˝Õ◊ ’Ês •Êà◊Ê (’Á„U⁄UÊà◊Ê) ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Ê ÷Ë ¿UÊ«∏ ŒŸÊ øÊÁ„U∞– ßU‚
ÿÊª M§¬Ë ¬˝flÎÁûÊ ‚ ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ¬˝∑§Ê‡ÊŸ „UÊÃÊ „ÒU–””
““Á¡‚ ◊ÈÁŸ ∑§Ê •Êà◊Ê ◊¥ ÁSÕ⁄U •flSÕÊŸ „UÊ øÈ∑§Ê „ÒU, ©U‚∑§Ë ∑§◊¸’ãäÊ ‚ ◊ÈÁQ§ ÁŸÁpÃ
„UË „UÊŸ flÊ‹Ë „ÒU– Á∑§ãÃÈ Á¡‚∑§Ê Sflÿ¥ ◊¥ •flSÕÊŸ Ÿ„UË¥ „ÈU•Ê „ÒU, ©U‚∑§Ë ©U‚ ’ãäÊ ‚ ◊ÈÁQ§
‚ê÷fl Ÿ„UË¥ „UÊÃË–””
““•Êà◊-SflM§¬ ∑§Ê flûÊÊ (•ãÃ⁄UÊà◊Ê) •Êà◊Ê ‚ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê •ÊÒ⁄U ‡Ê⁄UË⁄U ‚ •Êà◊Ê ∑§Ê
Á÷㟠•ŸÈ÷fl ∑§⁄U∑§, ©U‚∑§ ‚ê’ãäÊ ∑§Ê ÉÊÎáÊÊÿÊÇÿ flSòÊ ∑§ ‚◊ÊŸ ¿UÊ«∏ ŒÃÊ „ÒU–””
““•Êà◊Ê Sfl÷Êfl× •ÃËÁãº˝ÿ „ÒU, fløŸ ∑§Ê •Áfl·ÿ (•ÁŸfl¸øŸËÿ) „ÒU, M§¬-⁄U‚ÊÁŒ ‚
⁄UÁ„Uà „ÒU, Áfl∑§À¬ÊÃËà (ÁŸÁfl¸∑§À¬) „ÒU •ÊÒ⁄U ÁøŒÊŸãŒ SflM§¬ „ÒU– ©U‚ •¬Ÿ mUÊ⁄UÊ, •¬Ÿ ÷ËÃ⁄U
„UË ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
{1004 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-28, 97-98) ø ÃÕÒfl ÷ÁáÊÃ◊˜ó

‚Ê˘„UÁ◊àÿÊûÊ‚¥S∑§Ê⁄—U, ÃÁS◊Ÿ˜ ÷ÊflŸÿÊ ¬ÈŸ—–
ÃòÊÒfl ŒÎ…U‚¥S∑§Ê⁄UÊØ ‹÷Ã sÊà◊ÁŸ ÁSÕÁÃ◊˜––
Á÷ãŸÊà◊ÊŸ◊ȬÊSÿÊà◊Ê ¬⁄UÊ ÷flÁà Ãʌ·ʗ–
flÁøŒË¸¬¥ ÿÕÊ¬ÊSÿ Á÷ãŸÊ ÷flÁà Ãʌ·ÊË––
©U¬ÊSÿÊà◊ÊŸ◊flÊà◊Ê ¡ÊÿÃ ¬⁄U◊Ê˘ÕflÊ–
◊ÁÕàflÊà◊ÊŸ◊Êà◊Òfl ¡ÊÿÃ˘ÁÇŸÿ¸ÕÊ ÃL§—––
ßUàÿfl¥ Sfl‚◊ÿ¥ ¬⁄U◊Êà◊ÊŸ◊Ȭʌÿ¥ ÁŸÁpàÿ, ¬⁄U◊Êà◊àfl¬˝ÊÁåì˝∑§Ê⁄¥U ‚êÿªfl’ÈhUÿ, „U ÷√ÿ!
Ãà¬˝ÊåÃÿ ‚ÃÃ¥ ¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-w}, ~|-~}) ◊¥ ÷Ë ßU‚Ë Ã⁄U„U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““©U‚ ¬⁄U◊Êà◊Ê ◊¥ ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UŸ ‚ “fl„U ◊Ò¥ „Í°U”” (‚Ê˘„U◊˜) ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á¡‚Ÿ ‚¥S∑§Ê⁄U
¬˝Ê# Á∑§ÿÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Á»§⁄U ©U‚∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UŸ ‚ Á¡‚∑§Ê ÿ„U ‚¥S∑§Ê⁄U •ÊÒ⁄U ÷Ë ŒÎ…∏U „UÊ ªÿÊ „ÒU,
∞‚Ê ◊ŸÈcÿ •¬ŸË •Êà◊Ê (øÒÃãÿ SflM§¬) ◊¥ ÁŸp‹ÃÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU–””
““ÿ„U •Êà◊Ê •¬Ÿ ‚ Á÷㟠•„¸UãÃ-Á‚hU M§¬ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§Ë ©U¬Ê‚ŸÊ ∑§⁄U∑§ Sflÿ¥ ÷Ë
flÒ‚Ê „UË ‡ÊÈhUÊà◊Ê ’Ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU, ¡Ò‚ ŒË¬∑§ ‚ Á÷㟠•ÁSÃàfl ⁄UπŸ flÊ‹Ë ’ûÊË ŒË¬∑§ ∑§Ë
©U¬Ê‚ŸÊ ∑§⁄U∑§ Sflÿ¥ ÷Ë flÒ‚Ê „UË ŒË¬∑§ ’Ÿ ¡ÊÃË „ÒU–””
““•ÕflÊ ÿ„U •Êà◊Ê •¬Ÿ øÒÃãÿ-SflM§¬ ∑§Ë „UË ÁøŒÊŸãŒ◊ÿ M§¬ ‚ •Ê⁄UÊäÊŸÊ ∑§⁄U∑§
¬⁄U◊Êà◊Ê ’Ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU– Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U flÎˇÊ (’Ê°‚ •ÊÁŒ) Sflÿ¥ „UË •¬Ÿ •Ê¬∑§Ê ◊Õ∑§⁄U (ÉÊ·¸áÊ
∑§⁄U, ⁄Uª«∏ πÊ∑§⁄U) •Êª ’Ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚ Ã⁄U„U, „U ÷√ÿ! Sfl‚◊ÿ M§¬ ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ë ©U¬ÊŒÿÃÊ ∑§Ê (◊Ÿ ◊¥) ÁŸÁpà ∑§⁄U ÃÕÊ
¬⁄U◊Êà◊M§¬ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ∑§ SflM§¬ ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U, ©U‚∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÃÈ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹
⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
 {¬@Œ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vyv) —— 1005}

‚ê¬˝Áà ªÈáÊSÕÊŸÊŸÈ‚Ê⁄¥U ÁòÊÁfläÊÊà◊Ÿ— SflM§¬¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ªÊ„UÊ-¿UãŒ‚Ê ÁŸfl¸áʸÿÁãÃó

Á◊S‚Ê ÁûÊ ’ÊÁ„U⁄Uå¬Ê Ã⁄UÃ◊ÿÊ ÃÈÁ⁄Uÿ •¥Ã⁄Uå¬ ¡„UááÊÊ–
‚ûÊÊÁûÊ ◊Áí¤Ê◊¥Ã⁄U πËáÊÈûÊ◊ ¬⁄U◊ Á¡áÊÁ‚hUÊ––141––
¿UÊÿÊó Á◊üÊ ßUÁà ’Á„U⁄UÊà◊Ê Ã⁄UÃ◊ÃÿÊ ÃÈÿ̧ •ãÃ⁄UÊà◊Ê ¡ÉÊãÿ—–
‚åà ßUÁà ◊äÿ◊ÊãÃ⁄U— ˇÊËáÊ ©UûÊ◊—, ¬⁄U◊Ê Á¡ŸÁ‚hUÊ—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (Á◊S‚Ê ÁûÊ ’Á„U⁄Uå¬Ê) Á◊üÊ—, Á◊üʪÈáÊSÕÊŸ¥
ÃÎÃËÿ¥ fløÃ, ÃŒ˜ ÿÊflØ, ¬˝Õ◊ªÈáÊSÕÊŸÊŒÊ⁄Uèÿ ÃÎÃËÿªÈáÊSÕÊŸ¥ ÿÊflÁŒàÿÕ¸—, ’Á„U⁄UÊà◊Ê ÷flÁÃ,
•ÕʸØ ‚êÿÄàfl-‹Ê÷Êà¬Ífl¸◊fl ’Á„U⁄UÊà◊ÃÊ ÷flÁÖ Á¡ŸÊ¬ÁŒCUÊà◊ÊŸÊà◊ÃûflüÊhUÊŸôÊÊŸÿÊª ÃÈ
’Á„U⁄UÊà◊ÃÊ ÁflŸ‡ÿÁÃ, •ãÃ⁄UÊà◊ÃÊ ¬˝Ê⁄UèÿÃ óßUàÿʇÊÿ—–
•Ã∞fl ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ (‡‹Ê∑§-5) “‡Ê⁄UË⁄UÊŒÊÒ ¡ÊÃÊà◊÷˝ÊÁã× ’Á„U⁄UÊà◊Ê” ÃÕÊ “•ÊãÃ⁄U—
ÁøûÊŒÊ·Êà◊Áfl÷˝ÊÁã×” ßUàÿÈÄàflÊ ÃÿÊÁfl¸‡Ê·— ¬˝ÁìÊÁŒÃ—–
•’, ªÈáÊSÕÊŸ ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U, ÁòÊÁfläÊ •Êà◊Ê ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ªÊ„UÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ’ÃÊ
⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó Á◊üÊ (ÃË‚⁄‘U ªÈáÊSÕÊŸ) Ã∑§ “’Á„U⁄UÊàêÊÊ” „UÊÃ  „ÒU¥, øÊÒÕ (ªÈáÊSÕÊŸ) ◊¥
“¡ÉÊãÿ •ãÃ⁄UÊà◊Ê” „UÊÃ  „ÒU¥, (ßU‚∑§ •Êª) ‚Êà (•ÕʸØ ¬Ê°øfl¥ ‚ ÇÿÊ⁄U„Ufl¥ ªÈáÊSÕÊŸ) Ã∑§
Ã⁄UÃ◊ÃÊ ∑§ ‚ÊÕ “◊äÿ◊ •ãÃ⁄UÊà◊Ê” „UÊÃ  „ÒU¥, •ÊÒ⁄U ˇÊËáÊ (’Ê⁄U„Ufl¥ ªÈáÊSÕÊŸ) ◊¥ ©UûÊ◊ •ãÃ⁄UÊà◊Ê,
∞fl¥ ©U‚‚ •Êª (Ã⁄U„Ufl-¥ øÊÒŒ„Ufl)¥ ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ◊¥ Á¡Ÿãº˝ fl Á‚hU ¬⁄U◊ ÿÊŸË “¬⁄U◊Êà◊Ê” „UÊÃ  „Ò–¥
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (Á◊üÊ ßUÁà ’Á„U⁄UÊà◊Ê) Á◊üÊ ÿÊŸË
ÃË‚⁄UÊ Á◊üÊ ªÈáÊSÕÊŸ „ÒU, fl„UÊ° Ã∑§, •ÕʸØ ¬˝Õ◊ ªÈáÊSÕÊŸ ‚ ‹∑§⁄U ÃË‚⁄‘U ªÈáÊSÕÊŸ Ã∑§, •ÕʸØ
‚êÿÄàfl ‹Ê÷ ‚ ¬Ífl¸ „UË ’Á„U⁄UÊà◊¬ŸÊ „UÊÃÊ „ÒU– Á¡Ÿãº˝ mUÊ⁄UÊ ©U¬ÁŒCU •Êà◊ (¡Ëfl) fl •ŸÊà◊
(•¡Ëfl) ÃûflÊ¥ ∑§Ê üÊhUÊŸ fl ôÊÊŸ „UÊŸ ¬⁄U ÃÊ ’Á„U⁄UÊà◊¬ŸÊ ŸCU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U •ãÃ⁄UÊà◊¬ŸÊ
¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
ßU‚Á‹∞ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ (‡‹Ê∑§-z) ◊¥ ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ “’Á„U⁄UÊà◊Ê fl„U
„ÒU Á¡‚ Œ„UÊÁŒ ◊¥ •Êà◊Áfl·ÿ∑§ ÷˝ÊÁãà (•ôÊÊŸÃÊ) „UÊÃË „ÒU” •ÊÒ⁄U “•ãÃ⁄UÊà◊Ê fl„U „ÒU Á¡‚ ÁøûÊ-
ŒÊ· fl •Êà◊Ê ∑§ Áfl·ÿ ◊¥¥ ÷˝◊ ŒÍ⁄U „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–”
{1006 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

øÃÈÕ¸ªÈáÊSÕÊŸÊŒ˜ (•Áfl⁄UÂêÿÇŒÎÁCU‚¥ôÊ∑§ÊŒ˜) •ãÃ⁄UÊà◊Ê ¬˝Ê⁄UèÿÃ– Ã •ãÃ⁄UÊà◊ÊŸ—

øÃÈÕʸÁŒªÈáÊSÕÊŸ·È ‚◊ÊŸÊ ÿmUÊ ÃÊ⁄UÃêÿÿÈQ§Ê—? Á∑¥§ø Á∑§ÿŒ˜ªÈáÊSÕÊŸ¬ÿ¸ãÃ¥ Ã·Ê¥ ‚Œ˜÷Êfl—?
∞Ãà‚◊ÊäÊËÿÃó (Ã⁄UÃ◊ÃÿÊ) Ã •ãÃ⁄UÊà◊ÊŸ— ÃÊ⁄UÃêÿŸ ¡ÉÊãÿ◊äÿ◊ÊûÊ◊M§¬áÊ ÁSÕÃÊ— ÷flÁãÖ
∑§ÿÊ ⁄UËàÿÊ? ©UëÿÃó (ÃÈÁ⁄Uÿ •¥Ã⁄Uå¬Ê ¡„UááÊÊ) ÃÈÿ¸ øÃÈÕ¸ (•Áfl⁄UÂêÿÇŒÎÁCUªÈáÊSÕÊŸ) ¡ÉÊãÿ—
•ãÃ⁄UÊà◊Ê ÷flÁÖ ÃÕÊ ÃŒÈ¬Á⁄U Ã ∑§Õ¥ ÁSÕÃÊ—? ©UëÿÃó (‚ûÊÊÁûÊ ◊Áí¤Ê◊¥Ã⁄U) øÃÈÕʸŒÈ¬Á⁄U ‚åÃ
ªÈáÊSÕÊŸ·È, ¬@◊ÊŒÊ⁄èÿ ∞∑§ÊŒ‡ÊªÈáÊSÕÊŸ¥ ÿÊflØ, ◊äÿ◊Ê •ãÃ⁄UÊà◊ÊŸÊ ÷flÁãÖ ÌȬÁ⁄U
(πËáÊÈûÊ◊) ˇÊËáÊ∑§·Êÿ‚¥ôÊ∑§ mUÊŒ‡Ê ªÈáÊSÕÊŸ ©UûÊ◊Ê •ãÃ⁄UÊà◊ÊŸÊ ÷flÁãÖ ∞fl¥ øÃÈÕʸŒÊ⁄Uèÿ
mUÊŒ‡Ê¥ ªÈáÊSÕÊŸ¥ ÿÊflŒãÃ⁄UÊà◊ÊŸÊ ÷flÁãà óßUÁìÍflÊQ
¸ §Ê‡Êÿ—– ÃS◊ÊŒ˜ mUÊŒ‡ÊªÈáÊSÕʟʌȬÁ⁄U (¬⁄U◊)
¬⁄U◊Êà◊ÊŸÊ ÷flÁãÖ Ã·Ê¥ mUÊÒ ÷ŒÊÒó (Á¡áÊÁ‚hUÊ) Á¡Ÿãº˝Ê—, •„¸Uã× ÃÕÊ Á‚hUÊ—– Ã
¬⁄U◊Êà◊ÊŸSòÊÿÊŒ‡ÊøÃÈŒ¸‡ÊªÈáÊSÕÊŸÿÊ— ÁSÕÃÊ—– øÃÈŒ¸‡Ê- (•ÿÊÁª)-ªÈáÊSÕÊŸ, ø⁄U◊‚◊ÿ
º˝√ÿÁfl◊ÊˇÊÊ ÷flÁÃ, ÃÃp Á‚hUàfl¥ ¬˝Êåÿ •Êà◊ÊŸ— •Ê‹Ê∑§ÊãÃÊŒ˜ ™§äflZ ªë¿UÁãÃ, ‹Ê∑§Êª˝
Á‚hUÁ‡Ê‹ÊÿÊ¥ ÁSÕÃÊ ÷flÁãÖ
øÃÈÕ¸ (•Áfl⁄Uà ‚êÿÇŒÎÁCU ŸÊ◊∑§) ªÈáÊSÕÊŸ ‚ •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Ê ¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊÃÊ „ÒU– øÊÒÕ
•ÊÁŒ ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ◊¥ fl •ãÃ⁄UÊà◊Ê ‚◊ÊŸ (∞∑§ ¡Ò‚) „UÊÃ „Ò¥U ÿÊ ÃÊ⁄UÃêÿ ‚ ÿÈQ§? •ÊÒ⁄U Á∑§ÃŸ
ªÈáÊSÕÊŸ Ã∑§ ©UŸ∑§Ê ‚Œ˜÷Êfl „ÒU? ßU‚∑§Ê ‚◊ÊäÊÊŸ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „ÒUó (Ã⁄UÃ◊ÃÿÊ) fl •ãÃ⁄UÊà◊Ê
ÃÊ⁄UÃêÿ ∑§ ‚ÊÕ ÿÊŸË ¡ÉÊãÿ, ◊äÿ◊ fl ©UûÊ◊ M§¬ ‚ ÁSÕà „UÊÃ „Ò¥U– Á∑§‚ ⁄UËÁà ‚? ’ÃÊ ⁄U„U
„Ò¥Uó (ÃÈÿ¸ •ãÃ⁄UÊà◊Ê ¡ÉÊãÿ—) øÊÒÕ (•Áfl⁄Uà ‚êÿÇŒÎÁCU ªÈáÊSÕÊŸ) ◊¥ ¡ÉÊãÿ •ãÃ⁄UÊà◊Ê „UÊÃÊ
„ÒU– ÃÕÊ ©U‚∑§ •Êª fl ∑Ò§‚ ÁSÕà „Ò¥U? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (‚åà ßUÁà ◊äÿ◊ÊãÃ⁄U—) øÊÒÕ ‚ ™§¬⁄U
‚Êà ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ◊¥, •ÕʸØ ¬Ê°øfl¥ ‚ ‹∑§⁄U ÇÿÊ⁄U„Ufl¥ ªÈáÊSÕÊŸ Ã∑§ ◊äÿ◊ •ãÃ⁄UÊà◊Ê „UÊÃ „Ò¥U–
©U‚∑§ ™§¬⁄U, (ˇÊËáÊ ©UûÊ◊—) ˇÊËáÊ∑§·Êÿ ŸÊ◊∑§ ’Ê⁄U„Ufl¥ ªÈáÊSÕÊŸflÃ˸ ©UûÊ◊ •ãÃ⁄UÊà◊Ê „UÊÃ „Ò¥U
óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, øÃÈÕ¸ ªÈáÊSÕÊŸ ‚ ‹∑§⁄U ’Ê⁄U„Ufl¥ ªÈáÊSÕÊŸ Ã∑§ “•ãÃ⁄UÊà◊Ê” „UÊÃ
„Ò¥Uóÿ„U ¬Ífl¸ ∑§ÕŸ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU– ßU‚Á‹∞ ©U‚ ’Ê⁄U„Ufl¥ ªÈáÊSÕÊŸ ‚ ™§¬⁄U (¬⁄U◊Ê—) ¬⁄U◊Êà◊Ê
„UÊÃ „Ò¥U– ©UŸ (¬⁄U◊Êà◊Ê) ∑§ ŒÊ ÷Œ „Ò¥Uó (Á¡ŸÁ‚hUÊ—) Á¡Ÿãº˝ ÿÊŸË •„¸Uãà Œfl •ÊÒ⁄U Á‚hU–
fl ¬⁄U◊Êà◊Ê Ã⁄U„Ufl¥ fl øÊÒŒ„Ufl¥ ªÈáÊSÕÊŸ ◊¥ ÁSÕà „UÊÃ „Ò¥U– øÊÒŒ„Ufl¥ (•ÿÊªË) ªÈáÊSÕÊŸ ◊¥, ©U‚∑§
ø⁄U◊ ‚◊ÿ ◊¥ º˝√ÿ◊ÊˇÊ (¬ÊÒŒ˜ªÁ‹∑§ ∑§◊ÊZ ∑§Ê ¬Íáʸ× ˇÊÿ) „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, Á¡‚‚ Á‚hUàfl ¬˝ÊåÃ
∑§⁄U •Êà◊Ê ‹Ê∑§ ∑§ •ãà Ã∑§ ™§äfl¸ª◊Ÿ ∑§⁄UÃË „ÒU •ÊÒ⁄U ‹Ê∑§Êª˝ ◊¥ Á‚hUÁ‡Ê‹Ê ◊¥ ÁSÕà „UÊ ¡ÊÃË
„ÒU–
 {¬@Œ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vyv) —— 1007}

©UQ¥§ ø ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (39/54-55)ó

‹ÉÊȬ@ÊˇÊ⁄UÊìÊÊ⁄U∑§Ê‹¥ ÁSÕàflÊ Ã× ¬⁄U◊˜–
‚ Sfl÷ÊflÊŒ˜ fl˝¡àÿÍäflZ ‡ÊÈhUÊà◊Ê flËÃ’ãäÊŸ—––
•fl⁄UÊäÊÁflÁŸ◊ȸQ§Ê ‹Ê∑§Êª˝¥ ‚◊ÿ ¬˝÷È—–
äÊ◊ʸ÷Êfl ÃÃÊ˘åÿÍäfl¸ª◊Ÿ¥ ŸÊŸÈ◊ËÿÃ––
∞fl¥ ªÈáÊSÕÊŸÊŸÈ‚Ê⁄‘UáÊ •Êà◊ŸÊ¥ òÊÿÊáÊÊ¥ ÁSÕÁÃÁfl·ÿ ‚◊Ê‚ŸÊ◊ÈòÊ ªÊÕÊÿÊ¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜–
∞ÃŒfl ’Î. º˝√ÿ‚¥ª˝„USÿ (ªÊÕÊ-14) ≈UË∑§ÊÿÊ◊Á¬ ‚◊ÁÕ¸Ã◊˜ó ““•Õ ÁòÊäÊÊ •Êà◊ÊŸ¥ ªÈáÊSÕÊŸ·È
ÿÊ¡ÿÁÖ Á◊âÿÊ‚Ê‚ÊŒŸÁ◊üʪÈáÊSÕÊŸòÊÿ ÃÊ⁄UÃêÿãÿÍŸÊÁäÊ∑§÷ŒŸ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ôÊÊÃ√ÿ—– •Áfl⁄UêÈáÊSÕÊŸ
ÃŒ˜ÿÊÇÿʇÊÈ÷‹‡ÿʬÁ⁄UáÊÃÊ ¡ÉÊãÿÊãÃ⁄UÊà◊Ê, ˇÊËáÊ∑§·ÊÿªÈáÊSÕÊŸ ¬ÈŸL§à∑ΧCU—, •Áfl⁄UÃˇÊËáÊ∑§·ÊÿÿÊ◊¸äÿ
◊äÿ◊—, ‚ÿÊÇÿÿÊÁªªÈáÊSÕÊŸmUÿ ÁflflÁˇÊÃÒ∑§Œ‡Ê‡ÊÈhUŸÿŸ Á‚hU‚ŒÎ‡Ê— ¬⁄U◊Êà◊Ê, Á‚hUSÃÈ ‚ÊˇÊÊØ ¬⁄U◊Êà◊ÁÖ””
ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (x~/zy-zz) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““fl ¬⁄U◊Êà◊Ê Œfl øÊÒŒ„Ufl¥ ªÈáÊSÕÊŸ ◊¥ ¬Ê°ø ‹ÉÊÈ (•, ßU, ©U, ´§, ‹Î, óßUŸ) ¬Ê°ø
•ˇÊ⁄UÊ¥ ∑§ ©UëøÊ⁄UáÊ ∑§ ∑§Ê‹¬˝◊ÊáÊ ÁSÕà ⁄U„UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ÃŒŸãÃ⁄U fl ‡ÊÈhU SflM§¬ ∑§Ê ¬˝Ê# „UÊ∑§⁄U
∑§◊¸-’ãäÊ ‚ ‚fl¸ÕÊ ◊ÈQ§ „UÊÃ „ÈU∞ Sfl÷Êfl× ™§äfl¸ª◊Ÿ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ™§äfl¸ª◊Ÿ ∑§⁄U∑§ fl ¬˝÷È ¬˝ÁÃ’ãäÊ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃ „È∞, ‹Ê∑§ ∑§ •ª˝ ÷ʪ
Ã∑§ „UË ¡ÊÃ „Ò¥U, ©U‚∑§ •Êª äÊ◊ʸÁSÃ∑§Êÿ º˝√ÿ ∑§ Á’ŸÊ Ÿ„UË¥ ¡Ê ¬ÊÃ „Ò¥U– ‹Ê∑§Á‡Êπ⁄U ∑§ •Êª
(•‹Ê∑§ ◊¥) ¡ÊŸ ∑§Ê •ŸÈ◊ÊŸ ÷Ë Ÿ„UË¥ Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U •Êà◊Ê ∑§ ÃËŸÊ¥ ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§Ë ÁSÕÁà ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ ‚¥ˇÊ¬ ‚
ßU‚ ªÊÕÊ ◊¥ ¬˝ÁìʌŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚Ë (Ãâÿ) ∑§Ê ’΄UŒ˜ º˝√ÿ‚¥ª„˝ U (ªÊÕÊ-vy) ∑§Ë (’˝rÊŒfl-
∑ΧÃ) ‚¥S∑Χà ≈UË∑§Ê ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚◊Õ¸Ÿ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““•’ ÁòÊÁfläÊ •Êà◊Ê•Ê¥ ∑§Ê ªÈáÊSÕÊŸÊ¥
◊¥ ÉÊÁ≈Uà ∑§⁄UÃ „Ò¥U– Á◊âÿÊàfl, ‚Ê‚ÊŒŸ fl Á◊üÊ óßUŸ ÃËŸ ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ◊¥ ÃÊ⁄UÃêÿ M§¬ ãÿÍŸÊÁäÊ∑§ÃÊ
∑§ •ÊäÊÊ⁄U ‚ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§Ê ¡ÊŸŸÊ– •Áfl⁄Uà ‚êÿÇŒÎÁCU ªÈáÊSÕÊŸ ◊¥ ©U‚∑§ ÿÊÇÿ •‡ÊÈ÷ ‹‡ÿÊ
M§¬ ¬Á⁄UáÊÁ◊à (¡Ëfl) ¡ÉÊãÿ •ãÃ⁄UÊà◊Ê „Ò¥U •ÊÒ⁄U ˇÊËáÊ∑§·Êÿ ªÈáÊSÕÊŸ ◊¥ ©Uà∑ΧCU (•ãÃ⁄UÊà◊Ê),
•ÊÒ⁄U •Áfl⁄Uà ‚êÿÇŒÎÁCU ∞fl¥ ˇÊËáÊ∑§·Êÿ ªÈáÊSÕÊŸ óßUŸ∑§ ◊äÿflÃ˸ ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ◊¥ ◊äÿ◊ •ãÃ⁄UÊà◊Ê
„Ò¥– ‚ÿÊªË fl •ÿÊªË (Ã⁄U„Ufl¥ fl øÊÒŒ„Ufl¥) ªÈáÊSÕÊŸ ◊¥ ÁflflÁˇÊà ∞∑§Œ‡Ê ‡ÊÈhU Ÿÿ ∑§Ë •¬ˇÊÊ ‚
Á‚hU-‚ŒÎ‡Ê ¬⁄U◊Êà◊Ê „Ò¥U •ÊÒ⁄U Á‚hU ÃÊ ‚ÊˇÊÊØ ¬⁄U◊Êà◊Ê „Ò¥U–””
{1008 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ßUàÿfl¥ Á‚hUàfl¬˝ÊÁ#‚Ê¬ÊŸM§¬¥ ªÈáÊSÕÊŸ∑˝§◊¥ ÌȟM§¬◊Êà◊Áfl‡ÊÈÁhUÃÊ⁄UÃêÿ¥ ø ‚êÿªfl-

’ÈhU˜ÿ, „U ÷√ÿ! Á‚hUàfl¬˝ÊÁåÃM§¬◊ÊˇÊSÿ ◊ʪ¸ ‚ÃÃ◊ª˝‚⁄UÃÊ¥ ÁfläÊàSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
∞fl¥ “’Á„U⁄¥UÃ⁄Uå¬÷Œ¥” ßàÿÊÁŒªÊÕÊ◊Ê⁄Uèÿ “Á◊S‚Ê ÁûÊ ’ÊÁ„U⁄Uå¬Ê” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ ÿÊflŒ˜
ªÊÕÊmÿÊà◊∑§— ¬@Œ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸÃÊ¥ ªÃ—–
[ßUÁà üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸«UÊÚ.Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄UÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¥ ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË≈UË∑§ÊÿÊ¥ ¬@Œ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸ—––]U
–– ßUÁà ¬@Œ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—––

ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, Á‚hUàfl ∑§Ë ¬˝ÊÁ# ∑§ ‚Ê¬ÊŸ M§¬ ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ∑§ ∑˝§◊ ∑§Ê, ÃŒŸÈM§¬ •Êà◊Ëÿ
Áfl‡ÊÈÁhU ∑§Ë Ã⁄UÃ◊ÃÊ ∑§Ê ÷Ë •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U, „U ÷√ÿ! Á‚hUàfl-¬˝ÊÁåà M§¬ ◊ÊˇÊ ∑§ ◊ʪ¸
◊¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U •ª˝‚⁄U „UÊÃ ⁄U„Ê óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, “’Á„U⁄¥UÃ⁄Uå¬÷Œ¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ ‚ ‹∑§⁄U “Á◊S‚Ê ÁûÊ ’ÊÁ„U⁄Uå¬Ê” ßUàÿÊÁŒ
ªÊÕÊ Ã∑§, ŒÊ ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê óÿ„U ¬ãŒ˝„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–
[üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸ «UÊÚ. Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U∑Χà “⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË” ŸÊ◊∑§ ≈UË∑§Ê ◊¥ ¬ãŒ˝„UflÊ°
•ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–]
–– ßUÁà ¬@Œ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—––
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1009}

–– ‚Ê‹‚Ê •Á„UÿÊ⁄UÊ––
(·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—)
‚ê¬˝Áà •Êà◊Áfl‡ÊÈÁh∑§Ê⁄Uáʬ˝M§¬áÊÊà◊∑§— ·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ¬˝Ê⁄UèÿÃ– ¬˝Õ◊◊Sÿ ¬ÊÃÁŸ∑§Ê
ÁŸÁŒ¸‡ÿÃ– •ÁS◊ãŸÁäÊ∑§Ê⁄‘U “◊Í…UûÊÿ-‚À‹ûÊÿ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ (‚¥. 142) ‚◊Ê⁄Uèÿ “∑§Ê‹◊áʥå
¡ËflÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ (‚¥. 152) ÿÊflŒ∑§ÊŒ‡Ê ªÊÕÊ— ‚ÁãÖ ÃòÊ “◊Í…UûÊÿ-‚À‹ûÊÿ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê
ªÊÕÊ (‚¥. 142), ∞fl¥ “⁄UÿáÊûÊÿ-∑§⁄UáÊûÊÿ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 143), ∞fl¥U “Á¡áÊÁ‹¥ª„U⁄UÊ ¡Ê߸U”
ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 144), ÃÃp “’Á„U⁄Ué÷¥Ã⁄UªÕ¥ Áfl◊ÈÄ∑§Ê” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 145)ó ßUàÿfl¥
ªÊÕÊøÃÈCUÿ¥ fløÃ, ÿòÊ ŒÊcÊˇÊÿ-S√ÊÊà◊¬Á⁄UáÊÊ◊Áfl‡ÊÈÁh¬˝÷ÎÁÃÁ÷— ◊ÊˇÊ¬˝ÊÁå× ‚ê÷flÃËÁÃ
ÁŸM§Á¬Ã◊˜– Ã× ¬⁄¥U “¡¥ ¡ÊÁŒ¡⁄UÊ◊⁄UáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 146) fløÃ, ÿòÊ ¬˝M§Á¬Ã¥ ÿŒ˜
ÿÕÊÕ¸üÊ◊áÊ— Á∑§ê÷ÊflÿÁÃ, oÎáÊÊÁÃ, ‚ÊäÊÿÁà øÁÖ ÃŒŸãÃ⁄¥U “Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ „UÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ
(‚¥. 147) fløÃ, ÿòÊ ‚êÿÄàfl◊„Uûfl¥ ¬˝ÅÿÊÁ¬Ã◊˜– Ã× ¬⁄¥U “¬@◊∑§Ê‹ ©U¬‡Ê◊‚êÿÄàflŸÊ‡Ê
∑§·ÊÿÊ— ¬˝ÊŒÈ÷¸flÁãÔ ßUÁì˝M§¬áʬ⁄UÊ “©Ufl‚ê◊ßU ‚ê◊ûÊ¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 148) fløÃ–

–– ‚Ê‹„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U––
•’, •Êà◊Áfl‡ÊÈÁh ∑§ ∑§Ê⁄UáÊÊ¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ‚Ê‹„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U ¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊ
⁄U„UÊ „ÒU– ¬„U‹ ßU‚∑§Ë ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ’ÃÊ߸U ¡Ê ⁄U„UË „ÒU– ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ◊¥ “◊Í…UûÊÿ‚À‹ûÊÿ” ßUàÿÊÁŒ
ªÊÕÊ (‚¥. vyw) ‚ ‹∑§⁄U “∑§Ê‹◊áʥå ¡ËflÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vzw) Ã∑§ ÇÿÊ⁄U„U ªÊÕÊ∞° „Ò¥U–
fl„UÊ° “◊Í…UûÊÿ-‚À‹ûÊÿ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vyw), Á»§⁄U “⁄UÿáÊûÊÿ-∑§⁄UáÊûÊÿ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ
(‚¥. vyx), ßU‚∑§ •Êª “Á¡áÊÁ‹¥ª„U⁄UÊ ¡Ê߸U” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vyy) •ÊÒ⁄U Á»§⁄U
“’Á„U⁄Ué÷¥Ã⁄Uª¥ÕÁfl◊ÈÄ∑§Ê” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vyz), ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U øÊ⁄U ªÊÕÊ∞° „Ò¥U, Á¡Ÿ◊¥ ÿ„U
’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ŒÊ·-ˇÊÿ ÃÕÊ ÁŸ¡-•Êà◊¬Á⁄UáÊÊ◊Áfl‡ÊÈÁh •ÊÁŒ ‚ ◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ‚ê÷fl
„ÒU– ßU‚∑§ •ŸãÃ⁄U, “¡¥ ¡ÊÁŒ¡⁄UÊ◊⁄UáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vy{) „ÒU, Á¡‚◊¥ ÿ„U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU
Á∑§ ÿÕÊÕ¸üÊ◊áÊ ÄÿÊ ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÄÿÊ ‚ÈŸÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ÄÿÊ ‚ÊäÊŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ,
“Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ „UÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vy|) „ÒU, Á¡‚◊¥ ‚êÿÄàfl ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU–
ßU‚∑§ •Êª, “¬@◊ ∑§Ê‹ ◊¥ ©U¬‡Ê◊ ‚êÿÄàfl ∑§ ŸÊ‡Ê ‚ ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§Ê ¬˝ÊŒÈ÷ʸfl „UÊÃÊ „ÒU” ßU‚∑§Ê
¬˝ÁìʌŸ ∑§⁄UŸflÊ‹Ë “©Ufl‚ê◊ßU ‚ê◊ûÊ¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vy}) „ÒU–
{1010 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃŒŸãÃ⁄¥U üÊÊfl∑§ÊÁøÃÁ∑˝§ÿÊÁŸM§¬áʬ⁄UÊ “ªÈáÊ-flÿ-Ãfl-‚◊” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 149) fløÃ–

ÃÃp “áÊÊáÊáÊ ¤ÊÊáÊÁ‚hË” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 150) fløÃ, ÿSÿÊ¥ ôÊÊŸÊèÿÊ‚Sÿ ◊„Uûfl¥
ÁŸM§Á¬Ã◊˜– ÃÃÊ˘ŸãÃ⁄¥U “∑ȧ‚‹S‚ ÃflÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 151) fløÃ, ÿÿÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃ¥ ÿØ
üÊÈÃ÷ÊflŸÿÊ Ã¬—‚¥ÿ◊flÒ⁄UÊÇÿÁ‚Áh÷¸flÃËÁÖ •ãÃ ø, “∑§Ê‹◊áʥå ¡ËflÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥.
152) fløÃ, ÿòÊ Á◊âÿÊàfl¥ ‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊ„UÃÈM§¬¥ ÷flÃËÁà ÁŸM§Á¬Ã◊˜– ∞fl◊SÿÊÁäÊ∑§Ê⁄USÿ
‚◊ÈŒÊÿ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ÁflôÊÿÊ–

‚ê¬˝Áà ŒÊ·ˇÊÿ-SflÊà◊¬Á⁄UáÊÊ◊Áfl‡ÊÈh˜UÿÊÁŒÁ÷— ◊ÊˇÊ¬˝ÊÁ#— ‚ê÷flÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ—

ªÊ„UÊøÃÈCUÿŸ Áfl‡ÊŒÿÁãÃó
◊Í…UûÊÿ-‚À‹ûÊÿ-ŒÊ‚ûÊÿ-Œ¥«U-ªÊ⁄UflûÊÿÁ„¥ U–
¬Á⁄U◊ÄÈ ∑§Ê ¡ÊßU̧ ‚Ê, Á‚flªÁŒ¬„UáÊÊÿªÊ „UÊÁ Œ––142––
¿UÊÿÊó ◊Í…UòÊÿ-‡ÊÀÿòÊÿ-ŒÊ·òÊÿ-Œá«U-ªÊ⁄UflòÊÿÒ—–
¬Á⁄U◊ÈQ§Ê ÿÊªË ‚— Á‡ÊflªÁì՟Êÿ∑§Ê ÷flÁÖ–

ÃŒŸãÃ⁄U, üÊÊfl∑§ÊÁøà Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ë “ªÈáÊ-flÿ-Ãfl-‚◊” ßUàÿÊÁŒ

ªÊÕÊ (‚¥. vy~) „ÒU– Á»§⁄U “áÊÊáÊáÊ ¤ÊÊáÊÁ‚hË” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vzÆ) „ÒU, Á¡‚◊¥ ôÊÊŸÊèÿÊ‚
∑§Ê ◊„Uûfl ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚∑§ •ŸãÃ⁄U, “∑ȧ‚‹S‚ ÃflÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vzv)
„ÒU, ¡Ê ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ ∑§⁄UÃË „ÒU Á∑§ üÊÈÃ÷ÊflŸÊ ‚ ìp⁄UáÊ, ‚¥ÿ◊ fl flÒ⁄UÊÇÿ ∑§Ë Á‚Áh „UÊÃË „ÒU–
•ÊÒ⁄U •ãà ◊¥, “∑§Ê‹◊áʥå ¡ËflÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vzw) „ÒU, Á¡‚◊¥ Á◊âÿÊàfl ∑§Ê ‚¥‚Ê⁄U-
÷˝◊áÊ ∑§Ê „UÃÈ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ë ‚◊ÈŒÊÿ-¬ÊÃÁŸ∑§Ê ¡ÊŸŸË øÊÁ„U∞–
•’, ŒÊ·-ˇÊÿ fl •Êà◊Ëÿ ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê¥ ◊¥ Áfl‡ÊÈÁhU •ÊÁŒ mUÊ⁄UÊ ◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁ# „UÊÃË „ÒU -ßU‚
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U øÊ⁄U ªÊ„UÊ ¿UãŒÊ¥ ‚ S¬CU ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê ÿÊªË ÃËŸ ◊Í…U∏ÃÊ•Ê¥, ÃËŸ ‡ÊÀÿÊ¥, ÃËŸ ŒÊ·Ê¥, ÃËŸ Œá«UÊ¥ ∞fl¥ ÃËŸ
ªÊ⁄UflÊ¥ ‚ ◊ÈQ§ ⁄U„UÃÊ „ÒU, fl„U Á‡ÊflªÁà (◊ÊˇÊ) ∑§ ¬Õ ∑§Ê ŸÊÿ∑§ „UÊÃÊ „ÒU–
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1011}

⁄UÿáÊûÊÿ-∑§⁄UáÊûÊÿ-¡ÊªûÊÿ-ªÈÁûÊÃÿ-Áfl‚ÈhUÁ„¥U –
‚¥¡ÈûÊÊ ¡Ê߸U ‚Ê Á‚flªÁŒ¬„UáÊÊÿªÊ „UÊÁŒ––143––
Á¡áÊÁ‹¥ª„U⁄UÊ ¡Ê߸U Áfl⁄UÊÿ‚ê◊ûÊ‚¥¡ÈŒÊ áÊÊáÊË–
¬⁄U◊ÊflÄπÊßUÁ⁄UÿÊ Á‚flªÁŒ¬„UáÊÊÿªÊ „UÊÁŒ––144––
’Á„U⁄Ué÷¥Ã⁄Uª¥ÕÁfl◊ÈÄ∑§Ê ‚ÈhUÊ¬•Êÿ‚¥¡ÈûÊÊ–
◊Í‹ÈûÊ⁄UªÈáʬÈááÊÊ Á‚flªÁŒ¬„UáÊÊÿªÊ „UÊÁŒ––145––
¿UÊÿÊó ⁄UàŸòÊÿ∑§⁄UáÊòÊÿ-ÿÊªòÊÿ-ªÈÁåÃòÊÿ-Áfl‡ÊÈÁhUÁ÷—–
‚¥ÿÈQ§Ê ÿÊªË ‚— Á‡ÊflªÁì՟Êÿ∑§Ê ÷flÁÖ–
Á¡ŸÁ‹XUäÊ⁄UÊ ÿÊªË Áfl⁄Uʪ‚êÿÄàfl‚¥ÿÈÃÊ ôÊÊŸË–
¬⁄U◊Ê¬ˇÊÊ-߸UÁ⁄U× Á‡ÊflªÁì՟Êÿ∑§Ê ÷flÁÖ–
’Á„U⁄UèÿãÃ⁄Uª˝ãÕÁfl◊ÈQ§— ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª‚¥ÿÈQ§—–
◊Í‹ÊûÊ⁄U-ªÈáʬÍáʸ— Á‡ÊflªÁì՟Êÿ∑§Ê ÷flÁÖ–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (‚Ê Á‚flªÁŒ¬„UáÊÊÿªÊ „UÊÁ Œ) ‚ ¡Ëfl— Á‡ÊflªÃ—,
◊ÊˇÊSÿ ÿ— ¬ãÕÊ—, ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ßUàÿÕ¸—, ÃSÿ ŸÊÿ∑§—, ÃòÊ •ª˝‚⁄UÊ ÷flÁÖ ∑§— ‚—?

¡Ê ÿÊªË ⁄UàŸòÊÿ, ÃËŸ ∑§⁄UáÊ, ÃËŸ ÿÊª, ÃËŸ ªÈÁåÃ, ßUŸ∑§Ë Áfl‡ÊÈÁhU ‚ ÿÈQ§ „UÊÃÊ
„ÒU, fl„U Á‡ÊflªÁà (◊ÊˇÊ) ∑§ ◊ʪ¸ ∑§Ê ŸÊÿ∑§ „UÊÃÊ „ÒU–
¡Ê ÿÊªË Á¡Ÿ-◊ÈŒ˝Ê ∑§Ê äÊÊ⁄U∑§ „ÒU, flÒ⁄UÊÇÿ fl ‚êÿÄàfl ‚ ‚ê¬ãŸ „ÒU, ôÊÊŸË „ÒU, ÃÕÊ
¬⁄U◊Ê¬ˇÊÊ÷Êfl ∑§Ê ¬˝Êåà „ÒU, fl„U Á‡ÊflªÁà (◊ÊˇÊ) ∑§ ◊ʪ¸ ∑§Ê ŸÊÿ∑§ „UÊÃÊ „ÒU–
¡Ê ’Ês fl •ÊèÿãÃ⁄U ¬Á⁄Uª˝„U ‚ ◊ÈQ§ „ÒU, ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª flÊ‹Ê „ÒU, ÃÕÊ ◊Í‹ ªÈáÊÊ¥ fl
©UûÊ⁄U ªÈáÊÊ¥ ‚ ¬Á⁄U¬Íáʸ „ÒU, fl„U Á‡ÊflªÁà (◊ÊˇÊ) ∑§ ◊ʪ¸ ∑§Ê ŸÊÿ∑§ „UÊÃÊ „ÒU–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (‚ Á‡ÊflªÁì՟Êÿ∑§Ê ÷flÁÃ)
fl„U ¡Ëfl Á‡ÊflªÁà ÿÊŸË ◊ÊˇÊ ∑§Ê ¡Ê ◊ʪ¸, •ÕʸØ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸, ©U‚∑§Ê ŸÊÿ∑§ •ÕʸØ fl„UÊ° •ª˝áÊË
„UÊÃÊ „ÒU– fl„U ∑§ÊÒŸ „ÒU?
{1012 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

©U ë ÿÃ ó (¡Ê ß ¸ U ) ÿÊ ª Ë •äÿÊà◊‚ÊäÊ∑§—, ‚ ∞fl Á‡ÊflªÁì՟Êÿ∑§Ê ÷flÁÖ

ÿÊª‡ÊéŒSÿÊŸ∑§ •Õʸ—– •òÊ äÿÊŸ-‚◊ÊÁäÊflÊø∑§—, ÁŸŒÊ¸·Á∑˝§ÿÊÿÊ flÊ flÊø∑§Ê ª˝Ês—,
¬˝∑§⁄UáÊÁfl‡Ê·ÊØ– ÿmUÊ, ¡ËflÊÁŒÃûfl·È, Áfl‡Ê·Ã •Êà◊Ãûfl ÁŸ¡Êà◊Ÿ— ‚êÿ∑˜§ ÁŸÿÊ¡Ÿ¥ ÃŒ˜äÿÊŸ¥
flÊ ÿÊª—–
©UQ¥§ ø ‚flʸոÁ‚ÁhUª˝ãâÊ (6/12)ó ““ÿÊª— ‚◊ÊÁäÊ— ‚êÿ∑˜§ ¬˝ÁáÊäÊÊŸÁ◊àÿÕ¸—–””
⁄UÊ¡flÊÁø∑§ª˝ãÕ (6/1/12) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó ““ÿÈ¡— ‚◊ÊÁäÊfløŸSÿ ÿÊª— ‚◊ÊÁäÊ— äÿÊŸ◊˜ ó
ßUÁà •ŸÕʸãÃ⁄U◊˜–””
ÃòÊÒfl ª˝ãÕ (6/12/8) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó ““ÁŸ⁄UfllSÿ Á∑˝§ÿÊÁfl‡Ê·Sÿ •ŸÈDUÊŸ¥ ÿÊª— ‚◊ÊÁäÊ—,
‚êÿ∑˜§ ¬˝ÁáÊäÊÊŸ◊˜ óßUàÿÕ¸—–””
ÁŸÿ◊‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-139) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
Áflfl⁄UËÿÊÁ÷ÁáÊfl‚¥ ¬Á⁄UøûÊÊ ¡Êá„U∑§Á„UÿÃìÊ‚–È
¡Ê ¡È¥¡ÁŒ •å¬ÊáÊ¥ ÁáÊÿ÷ÊflÊ ‚Ê „Ufl ¡ÊªÊ––
’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ÿÊªË) ÿÊªË, ÿÊŸË •äÿÊà◊‚ÊäÊ∑§ „UÊÃÊ „ÒU, fl„UË Á‡ÊflªÁà ∑§ ◊ʪ¸ ∑§Ê
ŸÊÿ∑§ „UÊÃÊ „ÒU– ÿÊª ‡ÊéŒ ∑§ •Ÿ∑§ •Õ¸ „Ò¥U, ÿ„UÊ° ¬˝∑§⁄UáÊÊŸÈ‚Ê⁄U fl„U äÿÊŸ fl ‚◊ÊÁäÊ ∑§Ê flÊø∑§,
ÿÊ ÁŸŒÊ̧· Á∑˝§ÿÊ ∑§Ê flÊø∑§ ª˝Ês „ÒU– •ÕflÊ ¡Ëfl •ÊÁŒ ÃûflÊ¥ ◊¥, Áfl‡Ê·∑§⁄U •Êà◊Ãûfl ◊¥ ÁŸ¡
•Êà◊Ê ∑§Ê ‚êÿ∑˜§ ÁŸÿÊ¡Ÿ ÿÊ ©U‚∑§Ê äÿÊŸ óÿ„UË “ÿÊª” ∑§Ê ÿ„UÊ° •Õ¸ „ÒU–
‚flʸոÁ‚ÁhU ª˝ãÕ ({/vw) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““ÿÊª, ‚◊ÊÁäÊ •ÊÒ⁄U ‚êÿ∑˜§ ¬˝ÁáÊäÊÊŸ
óÿ ∞∑§ÊÕ¸flÊøË ŸÊ◊ „Ò¥U–””
⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ª˝ãÕ ({/v/vw) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““‚◊ÊÁäÊ •Õ¸ ∑§Ë flÊø∑§ “ÿÈ¡˜” äÊÊÃÈ
‚ ÁŸc¬ãŸ “ÿÊª” ‡ÊéŒ ∑§Ê •Õ¸ ‚◊ÊÁäÊ fl äÿÊŸ „UÊÃÊ „ÒU–””
fl„UË¥ ({/vw/}) ÿ„U ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““ÁŸ⁄Ufll (ÁŸc¬Ê¬) Á∑˝§ÿÊ ∑§ •ŸÈDUÊŸ ∑§Ê
“ÿÊª” ∑§„UÃ „Ò¥U– ÿÊª, ‚◊ÊÁäÊ fl ‚êÿ∑˜§ ¬˝ÁáÊäÊÊŸ óÿ ∞∑§ÊÕ¸flÊø∑§ „Ò¥U–””
ÁŸÿ◊‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vx~) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““Áfl¬⁄UËà •Á÷ÁŸfl‡Ê ∑§Ê ¬Á⁄Uàÿʪ
∑§⁄U∑§ ¡Ê Á¡Ÿãº˝-∑§ÁÕà ÃûflÊ¥ ◊¥ •Êà◊Ê ∑§Ê ‹ªÊÃÊ „ÒU, ©U‚∑§Ê ÁŸ¡÷Êfl “ÿÊª” ∑§„U‹ÊÃÊ „ÒU–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1013}

◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-28, 32, 48) ø S¬CUË∑ΧÃ◊˜ó

Á◊ë¿UûÊ¥ •ááÊÊáÊ¥ ¬Êfl¥ ¬ÈááÊ¥ ø∞ Áfl ÁÃÁfl„UáÊ–
◊ÊáÊ√fl∞áÊ ¡Ê߸U ¡ÊÿàÕÊ ¡Êÿ∞ •å¬Ê––
ßUÿ ¡ÊÁáÊ™§áÊ ¡ÊßU̧ flfl„UÊ⁄¥U øÿßU ‚√fl„UÊ ‚√fl¥–
¤ÊÊÿßU ¬⁄U◊å¬ÊáÊ¥ ¡„U ÷ÁáÊÿ¥ Á¡áÊflÁ⁄¥UŒáÊ––
¬⁄U◊å¬ÿ ¤ÊÊÿ¥ÃÊ ¡Ê߸U ◊ÈìÊßU ◊‹Œ‹Ê„UáÊ–
áÊÊÁŒÿÁŒ áÊfl¥ ∑§ê◊¥ ÁáÊÁg_¥U Á¡áÊflÁ⁄¥UŒÁ„¥U––
◊Í‹Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-1020) •ÊøÊ⁄UflÎûÊÊÒ ÃÈ “flÊǪÈÁåÃÿÊ¸ª— ßUÁÃÁŸÁŒ¸CU◊˜– ∞fl¥
ªÈÁåÃÿÈQ§Ê ÿÊªË ÷flÃËàÿÁ¬ ÁflôÊÿ◊˜– ∑§ËŒÎ‡Ê— ‚ ÿÊªË?

◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-w}, xw, y}) ◊¥ ßU‚ S¬CU ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á◊âÿÊàfl, •ôÊÊŸ, ¬Ê¬ fl ¬Èáÿ ∑§Ê ◊Ÿ, fløŸ fl ∑§Êÿ M§¬ ÁòÊÁfläÊ ÿÊª ‚ ¿UÊ«U∑§⁄U,
¡Ê ÿÊªË ◊ÊÒŸ fl˝Ã ‚ äÿÊŸSÕ „UÊÃÊ „ÒU, fl„UË •Êà◊Ê ∑§Ê lÊÁÃà ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÿÊ
•Êà◊Ê ∑§Ê ‚ÊˇÊÊà∑§Ê⁄U (•ŸÈ÷ÍÁÃ) ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
““∞‚Ê ¡ÊŸ∑§⁄U ÿÊªË ‚’ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ‚÷Ë Ã⁄U„U ∑§ √ÿfl„UÊ⁄U ∑§Ê ¿UÊ«U∏ÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Á¡Ÿãº˝
Œfl Ÿ ¡Ò‚Ê ∑§„UÊ „ÒU, flÒ‚Ê ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
““¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ÿÊªË ¬Ê¬ŒÊÿ∑§ ‹Ê÷ ‚ ◊ÈQ§ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ŸflËŸ
∑§◊¸ ∑§Ê ª˝„UáÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ ó∞‚Ê Á¡Ÿãº˝ Œfl Ÿ ∑§„UÊ „ÒU–””
◊Í‹Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vÆwÆ) ∑§Ë •ÊøÊ⁄UflÁÎ ûÊ (≈UË∑§Ê) ◊¥ ÃÊ “flÊáÊË ∑§Ë ªÈÁåà ÿÊª „ÒU”
∞‚Ê ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ªÈÁåà (flÊǪÈÁåÃ) ‚ ÿÈQ§ “ÿÊªË” „UÊÃ Ê „ÒU óÿ„U ÷Ë ¡ÊŸ–¥ fl„U ÿÊªË
∑Ò§‚Ê „ÒU?
{1014 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

©UëÿÃó (◊Í…UûÊÿ-‚À‹ûÊÿ-ŒÊ‚ûÊÿ-Œ¥«U-ªÊ⁄UflûÊÿÁ„¥U ¬Á⁄U◊ÈÄ∑§Ê) ◊Í…UòÊÿáÊ, ÁÂÎÁ÷—

◊Í…UÃÊÁ÷—, ‡ÊÀÿòÊÿáÊ, ŒÊcÊòÊÿáÊ, Œá«UòÊÿáÊ, ªÊ⁄UflòÊÿáÊ ø ◊ÈQ§— ⁄UÁ„UÃÊ ÿÊ ÷flÁÃ, ‚ ÿÊªË
Á‡ÊflªÁÃ◊ʪ¸ŸÃÊ ÷flÃËàÿÕ¸—– Á‡ÊflªÁ× Á‚hUªÁ×– ‚Ê◊Êãÿ× ‚¥‚ÊÁ⁄UáÊÊ¥ øÃdÊ ªÃÿÊ
÷flÁãÃó Ÿ⁄U∑§ªÁ×, ÁÃÿ¸ÇªÁ×, ◊ŸÈcÿªÁ×, ŒflªÁÃpÁÖ Á‚hUªÁÃSÃÈ ¬@◊Ë ÷áÿÃ–
©UQ§¥ ø äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 7, πá«U-2, ÷ʪ-11, ‚ÍòÊ-1, ¬Î. 520)ó ““ÁáÊ⁄UÿªßU̧ ÁÃÁ⁄UÄπªßU̧
◊áÊÈ‚ªß¸U Œflªß¸U øÁŒ ø©UÁ√fl„UÊ– •„UflÊ Á‚hUªß¸U∞ ‚„U ¬¥øÁfl„UÊ–””
•òÊ ‹Ê∑§◊Í…UÃÊ, Œfl◊Í…UÃÊ, ‚◊ÿ◊Í…UÃÊ (¬ÊπÁá«U◊…Í UÃÊ flÊ) óßUÁà ÁÃdÊ ◊Í…UÃÊ—– ◊ÊÿÊ,
Á◊âÿÊàfl¥, ÁŸŒÊŸÁ◊Áà òÊËÁáÊ ‡ÊÀÿÊÁŸ– ◊Ÿ—∑Χ×, flÊÄ∑Χ×, ∑§Êÿ∑Χ× ßUÁà òÊÿÊ ŒÊ·Ê—– ÿmUÊ
∑ΧÃ-∑§ÊÁ⁄UÃ-•ŸÈ◊ÊÁŒÃÁÃ÷ŒŸ, ÿmUÊ •Ê⁄Uê÷-‚¥⁄Uê÷-‚◊Ê⁄Uê÷ÁÃ÷ŒŸ òÊÿÊ ŒÊcÊÊ ÁflôÊÿÊ—–
Á◊âÿʬ˝‡Ê¥‚ÊÕZ ÿØ Á∑˝§ÿÃ ÃŒ˜ ªÊ⁄Ufl◊˜– ÃìÊ ‡Ê錪Ê⁄Ufl◊˜, ´§ÁhUªÊ⁄Ufl◊˜, ‚ÊêÊ⁄UflÁ◊ÁÃ
ÁòÊÁfläÊ◊ÁSÖ

’ÃÊ ⁄U„U „ÒU¥ó (◊Í…U∏òÊÿ-‡ÊÀÿòÊÿ-ŒÊ·òÊÿ-Œá«U-ªÊ⁄UflòÊÿÒ— ¬Á⁄U◊Q È §—) ◊Í…U∏òÊÿ ÿÊŸË ÃËŸ

◊Í…Ã∏ Ê•Ê¥ ‚, ÃËŸ ‡ÊÀÿÊ¥ ‚, ÃËŸ ŒÊ·Ê¥ ‚, ÃËŸ Œá«UÊ¥ ‚ fl ÃËŸ ªÊ⁄UflÊ¥ ‚ ¡Ê ◊ÈQ§ ÿÊŸË ⁄UÁ„Uà „UÊÃ Ê
„ÒU, fl„U ÿÊªË Á‡ÊflªÁà ∑§ ◊ʪ¸ ∑§Ê ŸÃÊ „UÊÃ Ê „ÒU óÿ„U •Õ¸ „ÒU– Á‡ÊflªÁà ÿÊŸË Á‚hU ªÁÖ ‚Ê◊ÊãÿÃÿÊ
‚¥‚Ê⁄UË ¡ËflÊ¥ ∑§Ë øÊ⁄U ªÁÃÿÊ° „UÊÃË „Ò¥Uó Ÿ⁄U∑§ªÁÃ, ÁÃÿ¸@ªÁÃ, ◊ŸÈcÿªÁà fl ŒflªÁÃ, Á∑§ãÃÈ
¬Ê°øflË¥ ªÁà Á‚hªÁà ∑§„UË ªß¸U „ÒU–
äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. |, πá«U-w, ÷ʪ-vv, ‚ÍòÊ-v, ¬Î. zwÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““Ÿ⁄U∑§ªÁÃ,
ÁÃÿ¸@ªÁÃ, ◊ŸÈcÿªÁà fl ŒflªÁà óÿ øÊ⁄U ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë ªÁÃÿÊ° „UÊÃË „Ò¥U– •ÕflÊ Á‚hUªÁà ∑§Ê
Á◊‹Ê∑§⁄U ÿ ªÁÃÿÊ° ¬Ê°ø ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë (èÊË) „Ò¥U–””
ÿ„UÊ° ‹Ê∑§◊Í…∏UÃÊ, Œfl◊Í…∏UÃÊ fl ‚◊ÿ◊Í…∏UÃÊ (ÿÊ ¬ÊπÁá«U◊Í…∏UÃÊ) óÿ ÃËŸ ◊Í…∏UÃÊ∞° „Ò¥–
◊ÊÿÊ, Á◊âÿÊàfl fl ÁŸŒÊŸ óÿ ÃËŸ ‡ÊÀÿ „Ò¥U– ◊Ÿ—∑ΧÃ, flÊáÊË∑Χà fl ∑§Êÿ∑Χà óÿ ÃËŸ ŒÊ·
„ÒU¥– •ÕflÊ ∑ΧÃ, ∑§ÊÁ⁄Uà fl •ŸÈ◊ÊÁŒÃ óßUŸ ÷ŒÊ¥ ‚, ÿÊ •Ê⁄Uê÷, ‚¥⁄Uê÷ fl ‚◊Ê⁄Uê÷ óßUŸ ÷ŒÊ¥
‚ ÃËŸ ŒÊ· „UÊÃ „Ò¥U óÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒU– •¬ŸË Á◊âÿÊ ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§ Á‹∞ ¡Ê Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U
“ªÊ⁄Ufl” „UÊÃÊ „ÒU– fl„U ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „ÒUó ‡Ê錪Ê⁄Ufl, ´§ÁhUªÊ⁄Ufl fl ‚ÊêÊ⁄Ufl–
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1015}

ÃòÊ fláÊÊ¸ìÊÊ⁄UáÊ÷Ê·áÊÊÁŒ‚ê’ãäÊË ªfl¸— ‡Ê錪Ê⁄Ufl◊˜– Á‡Êcÿ¬ÈSÃ∑§ÊÁŒÁ÷⁄UUÊà◊ÊŒ˜÷ÊflŸ¥

ÃÈ ´§ÁhUªÊ⁄Ufl◊˜– ÷Ê¡Ÿ¬ÊŸÊÁŒ‚◊Èà¬ãŸ‚ÊÒÅÿ‹Ë‹Ê◊ŒÊÁŒ∑¥§ ‚ÊêÊ⁄Ufl◊˜– Œá«Up ‚ÊfllÊŸÈDUÊŸ-
M§¬—– ‚ ø ÁòÊÁfläÊ—, ◊ŸÊflÊÄ∑§Êÿ÷ŒŸ– ÃòÊ ⁄Uʪm·◊Ê„UÁfl∑§À¬ÊØ ◊ÊŸ‚Ê Œá«U— ÁòÊÁfläÊ—–
•ŸÎÃÊ¬ÉÊÊì҇ÊÍãÿ¬L§·ÊÁ÷‡Ê¥‚Ÿ¬Á⁄UÃʬÁ„¥U‚Ÿ÷ŒÊØ flÊÇŒá«U— ‚åÃÁfläÊ—– ¬˝ÊÁáÊfläÊøÊÒÿ¸◊ÒÕÈŸ-
¬Á⁄Uª˝„UÊ⁄Uê÷ÃÊ«UŸÊª˝fl‡ÊÁfl∑§À¬ÊØ ∑§ÊÿŒá«UÊ˘Á¬ ‚åÃÁfläÊ—– ◊Í…UÃÊ-‡ÊÀÿ-ªÊ⁄UflÊÁŒÁflcÊÿ ¬˝Ê∑˜§
(ªÊÕÊ-5, 7, 58-59) √ÿÊÅÿÊŸ ø ÁŸM§Á¬Ã◊ÃÊ Ÿ ÁflSÃ⁄U÷ÿÊŒÁäÊ∑§◊òÊ ÁflÃãÿÃ–
‚ê¬˝Áà ÁmUÃËÿÊ ªÊÕÊ (‚¥. 143) √ÿÊÅÿÊÿÃ– (¡Ê߸U ‚Ê Á‚flªÁì„UáÊÊÿªÊ „UÊÁŒ) ‚
ÿÊªË Á‡ÊflªÁÃ◊ʪ¸Sÿ ŸÊÿ∑§— •ª˝áÊË— ÷flÁÖ ∑§ËŒÎ‡ÊÊ ÿÊªË? ©UëÿÃó (⁄UÿáÊûÊÿ-
∑§⁄UáÊûÊÿ¡ÊªûÊÿ-ªÈÁûÊÃÿÁfl‚ÈhUÁ„U ‚¥¡ÈûÊÊ) ⁄UàŸòÊÿSÿ, ∑§⁄UáÊòÊÿSÿ, ÿÊªòÊÿSÿ, ªÈÁåÃòÊÿSÿ ø
Áfl‡ÊÈhUÿÊ ‚¥ÿÈQ§ ∞Ãʌ·ÊÊ ÿÊ ÿÊªË ÷flÁÃ, ‚ ◊ÊˇÊ◊ʪʸª˝áÊË— ÁflôÊÿ ßUÁêÊÕÊÕ¸—–

ßUŸ◊¥ fláÊÊ̧ëøÊ⁄UáÊ, ÷Ê·áÊ •ÊÁŒ ‚ ‚ê’ÁãäÊà ªfl¸ ‡Ê錪Ê⁄Ufl „ÒU– Á‡Êcÿ, ¬ÈSÃ∑§ •ÊÁŒ
mUÊ⁄UÊ •Êà◊Ê (Sflÿ¥) ∑§Ê ©UŒ˜÷ÊflŸ (©UëøÃÊ ∑§Ê ªfl¸) óÿ„U ´§ÁhUªÊ⁄Ufl „ÒU– ÷Ê¡Ÿ, ¬ÊŸ, •ÊÁŒ
‚ ©Uà¬ãŸ „UÊŸ flÊ‹ ‚Èπ ‚ ◊Œ-◊Sà „UÊŸÊ ‚ÊêÊ⁄Ufl „ÒU– “Œá«U” ‚Êfll •ŸÈDUÊŸ M§¬ „UÊÃÊ „ÒU–
fl„U ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „ÒUó ◊ŸÊŒá«U, flÊÇŒá«U fl ∑§ÊÿŒá«U– ◊ŸÊŒá«U ÷Ë ⁄Uʪ, mcÊ fl ◊Ê„U ∑§ ÷Œ
‚ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „ÒU– ¤ÊÍΔU ’Ê‹ŸÊ, fløŸ ‚ Á∑§‚Ë ∑§ ôÊÊŸ ∑§Ê ÉÊÊà ∑§⁄UŸÊ, øȪ‹Ë ∑§⁄UŸÊ, ∑§ΔUÊ⁄U
fløŸ ∑§„UŸÊ, •¬ŸË ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§⁄UŸÊ, ‚¥Ãʬ ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê fløŸ ’Ê‹ŸÊ, Á„¥U‚Ê ∑§ fløŸ
∑§„UŸÊ óÿ„U ‚Êà ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê fløŸ-Œá«U „UÊÃÊ „ÒU– ¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ ∑§Ê fläÊ ∑§⁄UŸÊ, øÊ⁄UË ∑§⁄UŸÊ, ◊ÒÕÈŸ,
¬Á⁄Uª˝„U ⁄UπŸÊ, •Ê⁄Uê÷ ∑§⁄UŸÊ, ÃÊ«∏Ÿ ∑§⁄UŸÊ •ÊÒ⁄U ©Uª˝fl· äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸÊ óßU‚ Ã⁄U„U ∑§ÊÿŒá«U ÷Ë
‚Êà ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „UÊÃÊ „ÒU– ◊Í…U∏ÃÊ, ‡ÊÀÿ fl ªÊ⁄Ufl •ÊÁŒ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ¬„U‹ (ªÊÕÊ-z, | fl z}-z~
∑§) √ÿÊÅÿÊŸ ◊¥ ÷Ë ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ÁflSÃÊ⁄U ∑§ ÷ÿ ‚ ÿ„UÊ° •ÁäÊ∑§ Ÿ„UË¥ ∑§„UÊ
¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU–
•’, ŒÍ‚⁄UË ªÊÕÊ (‚¥. vyx) ∑§Ë √ÿÊÅÿÊ ∑§Ë ¡Ê ⁄U„UË „ÒU– (ÿÊªË ‚ Á‡ÊflªÁì՟Êÿ∑§—
÷flÁÃ) fl„U ÿÊªË Á‡ÊflªÁÃ◊ʪ¸ ∑§Ê ŸÊÿ∑§ ÿÊŸË •ª˝áÊË „UÊÃÊ „ÒU– ∑Ò§‚Ê ÿÊªË? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
(⁄UàŸòÊÿ-∑§⁄UáÊòÊÿ-ÿÊªòÊÿ-ªÈÁåÃòÊÿÁfl‡ÊÈÁhUÁ÷— ‚¥ÿÈQ§—) ÃËŸ (‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ •ÊÁŒ) ⁄UàŸ,
ÃËŸ ∑§⁄UáÊ, ÃËŸ ÿÊª fl ÃËŸ ªÈÁåà óßUŸ∑§Ë Áfl‡ÊÈÁhU ‚ ÿÈQ§, ∞‚Ê ¡Ê ÿÊªË „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚
◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê •ª˝áÊË ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞, ÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •Õ¸ „ÒU–
{1016 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•òÊ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ-‚êÿÇôÊÊŸ-‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊÁÂ¥ôÊ∑§ÊÁŸ òÊËÁáÊ ⁄UàŸÊÁŸ– ◊ŸÊfløŸ∑§Êÿ-

√ÿʬÊ⁄UM§¬ÊÁáÊ òÊËÁáÊ ∑§⁄UáÊÊÁŸ– ◊ŸÊfløŸ∑§ÊÿÁŸÁ◊ûÊŸ ¡Êÿ◊ÊŸÊ •Êà◊¬˝Œ‡Ê¬Á⁄US¬ãŒM§¬Ê— òÊÿÊ
ÿÊªÊ—– ‚êÿÇÿÊªÁŸª˝„UÊ ªÈÁå×– ◊ŸÊªÈÁå×, flÊǪÈÁå×, ∑§ÊÿªÈÁåÃÁ⁄UÁà ÁÃdÊ ªÈåÃÿ—– ∞Ã·Ê¥
⁄UàŸòÊÿʌ˟ʥ ÿÊ Áfl‡ÊÈÁhU—, ©Uà∑ΧCUÃÊ, ÃÿÊ ‚¥ÿÈQ§Ê ÿÊªË Á‡ÊflªÁì՟Êÿ∑§Ê ÷flÃËÁà ÁflôÊÿ◊˜–
∑§⁄UáÊÿÊªÿÊ— ∑§Ê Áfl‡Ê·—? ©UëÿÃó ÿŒÊ ◊ŸÊflÊÄ∑§Êÿ√ÿʬÊ⁄U— ‡ÊÈ÷ ‚¥ÿÈQ§Ê ÷flÁÃ, ÃŒÊ ÃSÿ
ÿÊª‚¥ôÊÊ, ÿŒÊ •‡ÊÈ÷ ‚¥ÿÈQ§Ê ÷flÁÃ, ÃŒÊ ∑§⁄UáÊ‚¥ôÊÊ ÷flÁÖ
©UQ¥§ ø ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-1020)ó ÁÃá„¥U ‚È„U‚¥¡ÊªÊ ¡ÊªÊ, ∑§⁄UáÊ¥ ø •‚È„‚¥¡ÊªÊ–
ÃòÊÒfl •ÊøÊÿ¸fl‚ÈŸÁãŒSflÊÁ◊∑ΧÃÊÿÊ◊ÊøÊ⁄UflûÎ ÊÊÒ Áfl‡ÊŒË∑ΧÃ◊˜ó ““‡ÊÈ÷Ÿ ‚¥ÿÊª— ‡ÊÈ÷‚¥ÿÊª—,
¬Ê¬Á∑˝§ÿʬÁ⁄U„UÊ⁄U¬flÍ ∑¸ §‡ÊÈ÷∑§◊ʸŒÊŸÁŸÁ◊ûÊ√ÿʬÊ⁄U—, ‚fl¸∑§◊¸ˇÊÿÁŸÁ◊ûÊ-flÊǪÈÁåÃÿÊª¸ ßUàÿÈëÿÃ–......∑§⁄UáÊ¥ Á∑˝§ÿÊ
¬Á⁄UáÊÊ◊Ê flÊ, Ã·Ê¥ ◊ŸÊflÊÄ∑§ÊÿÊŸÊ¥ ÿÊ˘ÿ◊‡ÊÈ÷Ÿ ‚¥ÿÊª—, Ãà∑§⁄UáÊ¥ ¬Ê¬Á∑˝§ÿʬÁ⁄UáÊÊ◊—, ¬Ê¬ÊŒÊŸÁŸÁ◊ûÊ-
√ÿʬÊ⁄U√ÿÊ„UÊ⁄UÊÒ ø ∑§⁄UáÊÁ◊àÿÈëÿÃ–””
ÿ„UÊ° ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ, ‚êÿÇôÊÊŸ fl ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ óßUŸ ŸÊ◊ flÊ‹ ÃËŸ ⁄UàŸ „Ò¥U– ◊Ÿ, fløŸ fl
‡Ê⁄UË⁄U ∑§ √ÿʬÊ⁄U „UË ÃËŸ ∑§⁄UáÊ „Ò¥U– ◊Ÿ, fløŸ fl ‡Ê⁄UË⁄U ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ ‚ „UÊŸ flÊ‹ •Êà◊-¬Á⁄US¬ãŒ
M§¬ ÃËŸ ÿÊª „Ò¥U– ‚◊ËøËŸ M§¬ ‚ “ÿÊª” ∑§Ê ÁŸª˝„U ªÈÁåà „ÒU– ◊ŸÊªÈÁåÃ, flÊǪÈÁåà fl ∑§ÊÿªÈÁåÃ
óÿ ÃËŸ ªÈÁåÃÿÊ° „Ò¥U– ßUŸ ÃËŸ ⁄UàŸÊ¥ •ÊÁŒ ∑§Ë Áfl‡ÊÈÁhU ÿÊ ©Uà∑ΧCUÃÊ ‚ ÿÈQ§ ÿÊªË Á‡Êfl¬Õ ∑§Ê
ŸÊÿ∑§ „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒU– ∑§⁄UáÊ fl ÿÊª ◊¥ ÷Œ ÄÿÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó ¡’ ◊Ÿ, fløŸ fl
∑§Êÿ ∑§Ê √ÿʬÊ⁄U ‡ÊÈ÷ ‚ ¡È«∏Ê „UÊÃÊ „ÒU, Ã’ ©U‚∑§Ë “ÿÊª” ‚¥ôÊÊ „UÊÃË „ÒU •ÊÒ⁄U ¡’ •‡ÊÈ÷ ‚ ¡È«∏Ê
„UÊÃÊ „ÒU, Ã’ ©U‚∑§Ë ∑§⁄UáÊ ‚¥ôÊÊ „UÊÃË „ÒU–
◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vÆwÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““ÃËŸÊ¥ (◊Ÿ, fløŸ fl ‡Ê⁄UË⁄U) ∑§Ê ‡ÊÈ÷
‚ ‚¥ÿÊª “ÿÊª” „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U •‡ÊÈ÷ ‚ ‚¥ÿÊª “∑§⁄UáÊ” „UÊÃÊ „ÒU–””
fl„UË¥ •ÊøÊÿ¸ fl‚ÈŸÁ㌠SflÊ◊Ë mUÊ⁄UÊ Áfl⁄UÁøà “•ÊøÊ⁄UflÎÁûÊ” (≈UË∑§Ê) ◊¥ ßU‚ S¬CU Á∑§ÿÊ
ªÿÊ „ÒUó ““‡ÊÈ÷‚¥ÿÊª ÿÊŸË ‡ÊÈ÷ ‚ ‚¥ÿÊª, •ÕʸØ ¬Ê¬-Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ∑§Ê ¬Á⁄U„UÊ⁄U ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ‡ÊÈ÷
∑§◊ÊZ ∑§ •ÊŒÊŸ ∑§ Á‹∞ ¡Ê √ÿʬÊ⁄U „ÒU, fl„U ÿÊª „ÒU, •ÕflÊ ‚◊Sà ∑§◊ÊZ ∑§ ˇÊÿ ∑§Ê „UÃÈ fløŸ-
ªÈÁåà ∑§Ê ŸÊ◊ “ÿÊª” „ÒU, Á∑˝§ÿÊ ∑§Ê ŸÊ◊ ∑§⁄UáÊ „ÒU– ßUŸ ◊Ÿ, fløŸ fl ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ¡Ê •‡ÊÈ÷ Á∑˝§ÿÊ
ÿÊ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ∑§ ‚ÊÕ ‚¥ÿÊª „ÒU, fl„U “∑§⁄UáÊ” „ÒU, ¡Ê ¬Ê¬Á∑˝§ÿÊ ¬Á⁄UáÊÊ◊ M§¬ „UÊÃÊ „ÒU, •ÕflÊ ¬Ê¬
∑§◊¸ ∑§ ª˝„UáÊ ∑§Ê ÁŸÁ◊ûÊ÷Íà ¡Ê √ÿʬÊ⁄U •ÊÒ⁄U fløŸ „ÒU, fl„U “∑§⁄UáÊ” „ÒU–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1017}

⁄UàŸòÊÿÊÁŒÿÈQ§Ê—, ¬⁄U◊¬Œ¬˝ÊÁåÂ◊Õʸ— ßUÁà ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ 43-44) ø ¬˝ÁìÊÁŒÃ¥

ŒÎ‡ÿÃó
¡Ê ⁄UÿáÊûÊÿ¡ÈûÊÊ ∑ȧáÊßU Ãfl¥ ‚¥¡ŒÊ ‚‚ûÊË∞–
‚Ê ¬ÊflßU ¬⁄U◊¬ÿ¥ ¤ÊÊÿ¥ÃÊ •å¬ÿ¥ ‚Èh¥U––
ÁÃÁ„U ÁÃÁááÊ äÊ⁄UÁfl ÁáÊìÊ¥ ÁÃÿ⁄UÁ„U•Ê ÄU ÁÃ∞áÊ ¬Á⁄UÿÁ⁄U•Ê–
ŒÊŒÊ‚Áflå¬◊ÈÄ∑§Ê ¬⁄U◊å¬Ê ¤ÊÊÿ∞ ¡Ê߸U––
•Õ ÃÎÃËÿÊ ªÊÕÊ (‚¥. 144) √ÿÊÅÿÊÿÃó (Á‚flªÁŒ¬„UáÊÊÿªÊ „UÊÁ Œ) Á‡ÊflªÁì՟Êÿ∑§Ê
◊ÊˇÊ◊ʪʸªá˝ ÊË— ‚ ÷flÁÖ ‚ ∑§—? ©UëÿÃó (Á¡áÊÁ‹¥ª„U⁄UÊ ¡ÊßU̧) Á¡ŸÁ‹X¥U Á¡Ÿ◊ÈºÊ˝ ¥ (ÁŸª˝ã¸ Õfl‡Ê¥)
äÊÊ⁄UÿÁà ÿ— ‚ ÿÊªË ◊ÊˇÊ◊ʪʸª˝áÊË÷¸flÁÖ ‚ ∑§ËŒÎ‡Ê—? ©UëÿÃó (Áfl⁄UÊÿ‚ê◊ûÊ‚¥¡ÈŒÊ áÊÊáÊË)
Áfl⁄Uʪ-‚êÿÄàfl‚¥ÿÈ× ôÊÊŸË ø ÷flÁÖ flÒ⁄UÊÇÿáÊ, ‚êÿÄàflŸ ø ‚¥ÿÈQ§— ‚êÿÇôÊÊŸË •Á¬ ÷flÁÖ
ÃÕÊ (¬⁄U◊ÊflÄπÊ-ßUÁ⁄UÿÊ) ¬⁄U◊Ê¬ˇÊÊ‚¥ÿ◊◊ËÁ⁄U× ¬˝ÊåÃp ÷flÁÖ

⁄UàŸòÊÿ •ÊÁŒ ‚ ÿÈQ§ ¬˝ÊáÊË ¬⁄U◊¬Œ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ „UÊÃ „Ò¥U ó∞‚Ê ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷ÎÃ
ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ yx-yy) ◊¥ ÷Ë ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““⁄UàŸòÊÿ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ◊ÈÁŸ ‡ÊÈhU •Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê •¬ŸË ‡ÊÁQ§ ‚
ì ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ¬⁄U◊ ¬Œ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
““ÃËŸ (∑§⁄UáÊ) ∑§ mUÊ⁄UÊ, ÃËŸ (ÿÊªÊ)¥ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U, ÃËŸ (‡ÊÀÿÊ)¥ ‚ ⁄UÁ„UÃ, ÃËŸ (⁄UàŸÊ)¥
‚ ‚Á„Uà •ÊÒ⁄U ŒÊ (⁄Uʪ fl mU·) ‚ ÿÈQ§ ⁄U„UŸ flÊ‹Ê ÿÊªË ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
•’ ÃË‚⁄UË ªÊÕÊ (‚¥. vyy) ∑§Ë √ÿÊÅÿÊ ∑§Ë ¡Ê ⁄U„UË „ÒUó (Á‡ÊflªÁì՟Êÿ∑§Ê
÷flÁÃ) Á‡ÊflªÁà ∑§ ¬Õ ∑§Ê ŸÊÿ∑§ •ÕʸØ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê •ª˝áÊË fl„U „UÊÃÊ „ÒU– fl„U ∑§ÊÒŸ „ÒU?
’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (Á¡ŸÁ‹XUäÊ⁄UÊ ÿÊªË) Á¡ŸÁ‹XU ÿÊŸË Á¡Ÿ-◊Ⱥ˝Ê (ÁŸª˝¸ãÕ fl‡Ê) ∑§Ê ¡Ê äÊÊ⁄UáÊ
∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ÿÊªË ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê •ª˝áÊË „UÊÃÊ „ÒU– fl„U ∑Ò§‚Ê „UÊÃÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (Áfl⁄Uʪ-
‚êÿÄàfl‚¥ÿÈÃÊ ôÊÊŸË) Áfl⁄Uʪ (flÒ⁄UÊÇÿ, flËÃ⁄UʪÃÊ) fl ‚êÿÄàfl ‚ ‚¥ÿÈQ§ •ÊÒ⁄U ôÊÊŸË „UÊÃÊ „ÒU,
•ÕʸØ fl„U flÒ⁄UÊÇÿ ∞fl¥ ‚êÿÄàfl ‚ ÿÈQ§ „UÊ∑§⁄U ‚êÿÇôÊÊŸË ÷Ë „UÊÃÊ „ÒU– •ÊÒ⁄U (¬⁄U◊Ê¬ˇÊÊ-
߸UÁ⁄U×) ¬⁄U◊ ©U¬ˇÊÊ ‚¥ÿ◊ (∑§Ë ÁSÕÁÃ) ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊ øÈ∑§Ê „UÊÃÊ „ÒU–
{1018 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•ÿê÷Êfl— ‚¥ÿ◊Sÿ ‚åÃŒ‡Ê ÷ŒÊ—, Ã·È ©U¬ˇÊÊ‚¥ÿ◊Ê˘Á¬ ÷flÁÖ ©UQ¥§ ø ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ

(ªÊÕÊ 416-417)ó
¬È…UÁflŒªÃ©UflÊ™§fláÊ廧ŒË‚¥¡◊Ê ÿ ’ÊäÊ√flÊ–
ÁflªÁêøŒÈ¬¥ø¥ÁŒÿ •¡Ëfl∑§Êÿ‚È ‚¥¡◊áÊ¥––
•å¬Á«U‹„ U¥ ŒÈå¬Á«U‹„ U◊flÈ π
 •
È fl„U^U‰ ‚¥¡◊Ê øfl–
◊áÊflÿáÊ∑§Êÿ‚¥¡◊ ‚ûÊ⁄U‚Áfl„UÊ ŒÈ áÊÊŒ√flÊ––
©U¬ˇÊÊ‚¥ÿ◊Sÿ SflM§¬Áfl·ÿ ÃòÊ •ÊøÊ⁄UflÎÁûÊ≈UË∑§ÊÿÊ¥ Áfl‡ÊŒË∑ΧÃ◊˜ó ““©U¬∑§⁄UáÊÊÁŒ∑¥§
√ÿflSÕÊåÿ ¬ÈŸ— ∑§Ê‹ÊãÃ⁄‘UáÊ •Á¬ •Œ‡Ê¸Ÿ¥ ¡Ëfl‚ê◊Í뿸UŸÊÁŒ∑¥§ ŒÎC˜UflÊ ©U¬ˇÊáÊ¥, ÃSÿÊ ©U¬ˇÊÊÿÊ— ‚¥ÿ◊Ÿ¥
ÁŒŸ¥ ¬˝Áà ÁŸ⁄UˡÊáÊ◊Ȭˇ ÊÊ‚¥ÿ◊—–”” ÿmUÊ ‚¥ÿ◊Ê ÁmUÁfläÊ—ó ©U¬ˇ ÊÊ‚¥ÿ◊— •¬NÂ¥ÿ◊p– ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ª˝ãâÊ
(9/6/15) ø ©U¬ˇÊÊ‚¥ÿ◊Sÿ SflM§¬¥ ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó ““Œ‡Ê∑§Ê‹ÁfläÊÊŸôÊSÿ ¬⁄UʟȬ⁄UÊäÊŸ ©Uà‚ÎCU∑§ÊÿSÿ
ÁòÊäÊÊ ªÈåÃSÿ ⁄UʪmU·ÊŸÁ÷cflXU‹ˇÊáÊ ©U¬ˇÊÊ‚¥ÿ◊—–””
÷Êfl ÿ„U „ÒUó ‚¥ÿ◊ ∑§ ‚òÊ„U ÷Œ „UÊÃ „Ò¥U, ©UŸ◊¥ ∞∑§ “©U¬ˇÊÊ ‚¥ÿ◊” ÷Ë „ÒU– ◊Í‹ÊøÊ⁄U
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ yv{-yv|) ◊¥ ’ÃÊÿÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¬ÎÁÕflË, ¡‹, •ÁÇŸ, flÊÿÈ fl flŸS¬Áà óßUŸ∑§Ê ‚¥ÿ◊ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– mUËÁãº˝ÿ, òÊËÁãº˝ÿ,
øÃÈÁ⁄UÁãº˝ÿ, ¬@Áãº˝ÿ fl •¡Ëfl∑§ÊÿÊ¥ ∑§Ê ‚¥ÿ◊ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–”” (¬Ê°ø SÕÊfl⁄U∑§Êÿ, øÊ⁄U òÊ‚∑§Êÿ
•ÊÒ⁄U ∞∑§ •¡Ëfl∑§Êÿ, ßUŸ Œ‚ ∑§Ë ⁄UˇÊÊ ‚ ¡È«∏Ê ÿ„U Œ‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê ‚¥ÿ◊ „ÈU•Ê–)
““•¬˝ÁËπ, ŒÈc¬˝ÁËπ, ©U¬ˇÊÊ, •¬„U⁄UáÊ óßUŸ (øÊ⁄U) ◊¥ ‚¥ÿ◊ ∑§⁄UŸÊ, ÃÕÊ ◊Ÿ-
fløŸ-∑§Êÿ óßUŸ (ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄U) ∑§Ê ‚¥ÿ◊ (ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚òÊ„U ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê) ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–””
©U¬ˇ ÊÊ‚¥ÿ◊ ∑§ SflM§¬ ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ fl„UË¥ •ÊøÊ⁄UflÁÎ ûÊ ≈UË∑§Ê ◊¥ S¬CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““©U¬∑§⁄UáÊ
•ÊÁŒ ∑§Ê Á∑§‚Ë ¡ª„U ◊¥ SÕÊÁ¬Ã ∑§⁄U∑§ ¬ÈŸ— ∑§Ê‹ÊãÃ⁄U ◊¥ ÷Ë ©Uã„U¥ Ÿ„UË¥ ŒπŸÊ ÿÊ ©UŸ◊¥ ‚ê◊Í뿸UŸ
•ÊÁŒ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê Œπ ∑§⁄U ©U¬ˇÊÊ ∑§⁄U ŒŸÊ óÿ„U ‚’ “©U¬ˇÊÊ” ŸÊ◊ ∑§Ê •‚¥ÿ◊ „UÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ
ßU‚ ©U¬ˇ ÊÊ ∑§Ê ‚¥ÿ◊ ∑§⁄U∑§ ¬˝ÁÃÁŒŸ ©UŸ flSÃÈ•Ê¥ ∑§Ê ÁŸ⁄UˡÊáÊ ∑§⁄UŸÊ, Á¬Áë¿U∑§Ê ‚ ©UŸ∑§Ê ¬Á⁄U◊Ê¡¸Ÿ
∑§⁄UŸÊ “©U¬ˇÊÊ ‚¥ÿ◊” „ÒU–”” •ÕflÊ ‚¥ÿ◊ ∑§ ŒÊ ÷Œ „Ò¥Uó ©U¬ˇÊÊ ‚¥ÿ◊ •Ê⁄U •¬Nà ‚¥ÿ◊–
⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ª˝ãÕ (~/{/vz) ◊¥ ©U¬ˇÊÊ ‚¥ÿ◊ ∑§Ê SflM§¬ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““Œ‡Ê fl ∑§Ê‹
∑§ ÁfläÊÊŸ ∑§Ê ‚◊¤ÊŸ flÊ‹ SflÊ÷ÊÁfl∑§ M§¬ ‚ ‡Ê⁄UË⁄U ‚ Áfl⁄UQ§ •ÊÒ⁄U ÃËŸ ªÈÁåÃÿÊ¥ ∑§ äÊÊ⁄U∑§
√ÿÁQ§ ∑§ ⁄Uʪ fl mU· M§¬ ÁøûÊflÎÁûÊ ∑§Ê Ÿ „UÊŸÊ “©U¬ˇÊÊ‚¥ÿ◊” „UÊÃÊ „ÒU–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1019}

ÁŸÿ◊‚Ê⁄Uª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-64) ÃÊà¬ÿ¸flÎûÊÊÒ ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó ““•¬NÂ¥ÿÁ◊ŸÊ¥ ‚¥ÿ◊ôÊÊŸÊlÈ-

¬∑§⁄Uáʪ˝„UáÊÁfl‚ª¸‚◊ÿ‚◊ÈŒ÷
˜ fl‚Á◊Áì˝∑§Ê⁄UÊÁ Q§Á⁄Uÿ◊˜– ©U¬ˇ ÊÊ‚¥ÿÁ◊ŸÊ¥ Ÿ ¬ÈSÃ∑§∑§◊á«U‹¬È ÷
˝ ÃÎ ÿ—, •ÃSÃ
¬⁄U◊Á¡Ÿ◊ÈŸÿ— ∞∑§ÊãÃÃÊ ÁŸ—S¬Î„UÊ—, •Ã ∞fl ’ÊsÊ¬∑§⁄UáÊÁŸ◊ȸQ§Ê—–
©U¬ˇ ÊÊ‚¥ÿ◊Ê flËÃ⁄UʪøÊÁ⁄UòÊM§¬— ‡ÊÈhUʬ ÿÊÁªŸÊ¥ ÷flÁà óßUÁà ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Êª˝ãÕSÿ (ŒÊ„UÊ
2/67) ≈UË∑§ÊÿÊ◊ÈQ§◊˜ó ““•ÕflÊ¬ˇÊÊ‚¥ÿ◊ʬNÂ¥ÿ◊ÊÒ flËÃ⁄Uʪ‚⁄Uʪʬ⁄UŸÊ◊ÊŸÊÒ, ÃÊflÁ¬ Ã·Ê◊fl
‚¥÷fl×–”” ¬⁄U◊Ê¬ˇÊÊ‚¥ÿ◊—, ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª—, ‡ÊÈhUÊà◊‚¥flŒŸ¥ flËÃ⁄UʪøÊÁ⁄UòÊÁ◊Áà ¬ÿʸÿÊ— ßUÁÃ
¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕSÿ (3/30/20 ¬˝ÁˇÊåÃ) ÃÊà¬ÿ¸flÎûÊÊÒ •ãÿòÊ ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜–
“Á¡ŸÁ‹XUäÊ⁄U—” ßUÁÃÁfl‡Ê·áÊŸ ÁŒªê’⁄U◊Ⱥ˝ÊÿÊ— ÃÕÊ •ãÿÊãÿÁ¬ flÒÁ‡ÊC˜UÿÊÁŸ ‚ÍÁøÃÊÁŸ–
Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ‚Íòʬ˝Ê÷ÎÃ (ªÊÕÊ-23, 18) ÁŒªê’⁄U◊ºÈ flÒ˝ üÊ◊áÊSÿ ÷flÁÃ, ŸÃ⁄‘UÁà ¬˝àÿ¬Ë¬ŒŸ˜ó
áÊ Áfl Á‚í¤ÊßU flàÕäÊ⁄UÊ Á¡áÊ‚Ê‚áÊ ¡ßU Áfl „UÊßU ÁÃàÕÿ⁄UÊ–
áÊǪÊ Áfl◊ÊÄπ◊ǪÊ ‚‚Ê ©Uê◊ǪÿÊ ‚√fl––

ÁŸÿ◊‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-{y) ∑§Ë ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““ÿ„U •¬NÃ-
‚¥ÿ◊äÊÊÁ⁄UÿÊ¥ ∑§Ê ‚¥ÿ◊ fl ôÊÊŸ •ÊÁŒ ∑§ ©U¬∑§⁄UáÊ ‹Ã ÿÊ ⁄UπÃ ‚◊ÿ ∑§Ë ¡ÊŸ flÊ‹Ë ‚Á◊ÁÃ
∑§Ê ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„UÊ „ÒU– ©U¬ˇÊÊ‚¥ÿ◊äÊÊÁ⁄UÿÊ¥ ∑§Ê ¬ÈSÃ∑§, ∑§◊á«U‹È •ÊÁŒ Ÿ„UË¥ „UÊÃ fl (ÃÊ) ¬⁄U◊
Á¡Ÿ◊ÈÁŸ ∞∑§ÊãÃflÊ‚Ë fl ÁŸ—S¬Î„U „UÊÃ „Ò¥U, ßU‚ËÁ‹∞ fl ’Ês ©U¬∑§⁄UáÊÊ¥ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃ „ÒU–””
©U¬ˇÊÊ‚¥ÿ◊ flËÃ⁄UʪøÊÁ⁄UòÊ M§¬ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊªË üÊ◊áÊÊ¥ ∑§Ê „UÊÃÊ „ÒU ó∞‚Ê
¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê ª˝ãÕ (w/{|) ∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““©U¬ˇÊÊ‚¥ÿ◊ •ÊÒ⁄U •¬NÂ¥ÿ◊, Á¡ã„¥U
flËÃ⁄Uʪ fl ‚⁄Uʪ ‚¥ÿ◊ (∑˝§◊‡Ê—) ∑§„UÃ „Ò¥U, ÿ ŒÊŸÊ¥ ÷Ë ©UŸ ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊÁªÿÊ¥ ∑§Ê „UÊÃ „Ò¥U–””
¬⁄U◊Ê¬ˇÊÊ‚¥ÿ◊, ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª, ‡ÊÈhUÊà◊‚¥flŒŸ, flËÃ⁄UʪøÊÁ⁄UòÊ óÿ ¬ÿʸÿ „Ò¥U ó∞‚Ê ¬˝fløŸ‚Ê⁄U
ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-x/xÆ/wÆ ¬˝ÁˇÊåÃ) ∑§Ë ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ ≈UË∑§Ê ◊¥ ÃÕÊ •ãÿòÊ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU–
“Á¡ŸÁ‹XUäÊ⁄U” ßU‚ Áfl‡Ê·áÊ ‚ ÁŒªê’⁄U ◊Ⱥ˝Ê ∑§Ê ÃÕÊ •ãÿ Áfl‡Ê·ÃÊ•Ê¥ ∑§Ë ÷Ë ‚ÍøŸÊ
ŒË ªß¸U „ÒU– Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ‚Íòʬ˝Ê÷Îà (ªÊÕÊ-wx fl v}) ◊¥ üÊ◊áÊ ∑§Ë ÁŒªê’⁄U ◊Ⱥ˝Ê „UË „UÊÃË
„ÒU, •ãÿ Ÿ„UË¥ óÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ „ÒUó
““Á¡Ÿ‡ÊÊ‚Ÿ ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ flSòÊäÊÊ⁄UË ÿÁŒ ÃËÕZ∑§⁄U ÷Ë „UÊ, ÃÊ ÷Ë flU ◊ÊˇÊ ¬˝ÊåÃ
Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ‚∑§Ã– ∞∑§ ŸÇŸ fl· „UË ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ „ÒU, ’Ê∑§Ë ‚’ ©Uã◊ʪ¸ „Ò¥U, Á◊âÿÊ◊ʪ¸ „Ò¥U–””
{1020 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¡„U¡ÊÿM§fl‚Á⁄U‚Ê ÁËÃÈ‚Á◊ûÊ¥ áÊ Áª„UÁŒ „UàÕ‚È–

¡ßU ‹ßU •å¬’„ÈUÿ¥ ÃûÊÊ ¬ÈáÊ ¡ÊßU ÁáÊǪÊŒ¥––
©U¬ÿȨ̀Q§¥ º˝√ÿÁ‹X¥U ¬˝flí˝ ÿÊ¥ SflË∑ΧàÿÒfl üÊ◊áÊÊ ŒäÊÊÁÃ, •Ã— ¬˝flí˝ ÿÊÿÊ ÿÕÊÕ¸ÃÊ¥ ‚êÿQ§ÿÊ
üÊgäÊÊÁÃ, ¡ÊŸÊÁÃ, •ŸÈø⁄UÁà ø– ¬˝fl˝íÿÊÿÊ— ÿÕÊÕZ SflM§¬¥ ’Êäʬ˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ 45-59)
ÁŸÁŒ¸CU◊ó
˜
Áª„Uª¥Õ◊Ê„U◊ÈÄ∑§Ê ’ÊflË‚¬⁄UË‚„UÊ Á¡ÿ∑§‚ÊÿÊ–
¬ÊflÊ⁄¥U ÷Áfl◊ÈÄ∑§Ê ¬√flîÊÊ ∞Á⁄U‚Ê ÷ÁáÊÿÊ––
äÊáÊäÊááÊflàÕŒÊáÊ¥ Á„U⁄UááÊ‚ÿáÊÊ‚áÊÊßU ¿UûÊÊߥU–
∑ȧgÊáÊÁfl⁄U„U⁄UÁ„UÿÊ ¬√flîÊÊ ∞Á⁄U‚Ê ÷ÁáÊÿÊ––
‚ûÊÍÁ◊ûÊ ÿ ‚◊Ê ¬‚¥‚ÁáÊgÊ •‹ÁhU‹ÁhU‚◊Ê–
ÃáÊ∑§áÊ∞ ‚◊÷ÊflÊ ¬√flîÊÊ ∞Á⁄U‚Ê ÷ÁáÊÿÊ––

““¡Ê ◊ÈÁŸ ÿÕÊ¡Êà ’Ê‹∑§ ∑§ ‚◊ÊŸ ŸÇŸ ◊ÈºÊ˝ ∑§ äÊÊ⁄U∑§ „ÒU¥, fl •¬Ÿ „UÊÕ ◊¥ ÁËÃÈ·◊ÊòÊ
÷Ë ¬Á⁄Uª˝„U ª˝„UáÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ– ÿÁŒ fl ÕÊ«∏Ê ’„ÈUà ¬Á⁄Uª˝„U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U ÃÊ fl ÁŸªÊŒ ¡ÊÃ „Ò¥U
(•ÕʸØ ÁŸªÊŒ ¬ÿʸÿ ◊¥ ©Uà¬ãŸ „UÊÃ „Ò¥U)–””
üÊ◊áÊ ©U¬ÿȨ̀Q§ º˝√ÿÁ‹XU ∑§Ê ¬˝fl˝íÿÊ SflË∑§Ê⁄U ∑§⁄U äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ¬˝fl˝íÿÊ ∑§Ë
ÿÕÊÕ¸ÃÊ ¬⁄U fl„U •ë¿UË Ã⁄U„U üÊhUÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ¡ÊŸÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚ •Êø⁄UáÊ ◊¥ ÷Ë ‹ÊÃÊ „ÒU–
¬˝fl˝íÿÊ ∑§ ÿÕÊÕ¸ SflM§¬ ∑§Ê ’Êäʬ˝Ê÷Îà ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ yz-z~) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ªÎ„U ÁŸflÊ‚ ÃÕÊ ¬Á⁄Uª˝„U ∑§ ◊Ê„U ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU, Á¡‚◊¥ ’Ê߸U‚ ¬⁄UË·„UÊ¥ ∑§Ê ‚„UŸÊ „UÊÃÊ
„ÒU, ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§Ê ¡ËÃŸÊ „UÊÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ¡Ê ¬Ê¬ ∑§ •Ê⁄Uê÷ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃË „ÒU, ∞‚Ë ŒËˇÊÊ (Á¡Ÿãº˝Œfl
mUÊ⁄UÊ) ∑§„UË ªß¸U „ÒU–””
““¡Ê äÊŸ, äÊÊãÿ, flSòÊ •ÊÁŒ ∑§ ŒÊŸ, ÃÕÊ ‚ÊŸÊ, øÊ°ŒË, ‡ÊƒÿÊ, •Ê‚Ÿ ÃÕÊ ¿UòÊ •ÊÁŒ
∑§ πÊ≈U ŒÊŸ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃË „ÒU, ∞‚Ë ŒËˇÊÊ (Á¡Ÿãº˝ Œfl mUÊ⁄UÊ) ∑§„UË ªß¸U „ÒU–””
““¡Ê ‡ÊòÊÈ fl Á◊òÊ, ¬˝‡Ê¥‚Ê fl ÁŸãŒÊ, „UÊÁŸ fl ‹Ê÷, ÃÕÊ ÃÎáÊ fl ‚Èfláʸ ◊¥ ‚◊ÊŸ ÷Êfl
⁄UπÃË „ÒU, ∞‚Ë ŒËˇÊÊ (Á¡Ÿãº˝ Œfl mUÊ⁄UÊ) ∑§„UË ªß¸U „ÒU–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1021}

©UûÊ◊◊Áí¤Ê◊ª„U ŒÊÁ⁄Ug ߸U‚⁄‘U ÁáÊ⁄UÊflÄπÊ–

‚√flàÕ ÁªÁ„UŒÁ¬¥«UÊ ¬√flîÊÊ ∞Á⁄U‚Ê ÷ÁáÊÿÊ––
ÁáÊǪ¥ÕÊ ÁáÊS‚¥ªÊ ÁáÊê◊ÊáÊÊ‚Ê •⁄UÊÿ ÁáÊgÊ‚Ê–
ÁáÊê◊◊ ÁáÊ⁄U„¥U∑§Ê⁄UÊ ¬√flîÊÊ ∞Á⁄U‚Ê ÷ÁáÊÿÊ––
ÁáÊááÊ„UÊ ÁáÊÀ‹Ê„UÊ ÁáÊê◊Ê„UÊ ÁáÊÁ√flÿÊ⁄U ÁáÊÄ∑§‹È‚Ê–
ÁáÊé÷ÿ ÁáÊ⁄UÊ‚÷ÊflÊ ¬√flîÊÊ ∞Á⁄U‚Ê ÷ÁáÊÿÊ––
¡„U¡ÊÿM§fl‚Á⁄U‚Ê •fl‹¥Á’ÿ÷È• ÁáÊ⁄UÊ©U„UÊ ‚¥ÃÊ–
¬⁄UÁ∑§ÿÁáÊ‹ÿÁáÊflÊ‚Ê ¬√flîÊÊ ∞Á⁄U‚Ê ÷ÁáÊÿÊ––
©Ufl‚◊π◊Œ◊¡ÈûÊÊ ‚⁄UË⁄U‚Ä∑§Ê⁄UflÁîÊÿÊ L§ÄπÊ–
◊ÿ⁄UÊÿŒÊ‚⁄UÁ„UÿÊ ¬√flîÊÊ ∞Á⁄U‚Ê ÷ÁáÊÿÊ––

““¡„UÊ° ©UûÊ◊ fl ◊äÿ◊ ÉÊ⁄U ◊¥ ŒÁ⁄Uº˝ fl äÊŸflÊŸ˜ ◊¥ ∑§Ê߸U ÷Œ Ÿ„UË¥ ⁄UπÊ ¡ÊÃÊ ÃÕÊ ‚fl¸òÊ
•Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ∞‚Ë ŒËˇÊÊ (Á¡Ÿãº˝ Œfl mUÊ⁄UÊ ) ∑§„UË ªß¸U „ÒU–””
““¡Ê ¬Á⁄Uª˝„U-⁄UÁ„Uà „ÒU, (¬⁄U-¬ŒÊÕ¸ ∑§) ‚¥‚ª¸ ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU, (◊ÊŸ ∑§·Êÿ fl ÷Êª¬Á⁄U÷Êª
∑§Ë) •Ê‡ÊÊ ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU, ⁄Uʪ⁄UÁ„Uà „ÒU, ŒÊ· ⁄UÁ„Uà „ÒU, ◊◊ÃÊ ⁄UÁ„Uà „ÒU, •ÊÒ⁄U •„¥U∑§Ê⁄U-⁄UÁ„Uà „ÒU, ∞‚Ë
Á¡Ÿ-ŒËˇÊÊ (Á¡Ÿãº˝ Œfl mUÊ⁄UÊ) ∑§„UË ªß¸U „ÒU–””
““¡Ê SŸ„U-⁄UÁ„Uà „ÒU, ‹Ê÷ ⁄UÁ„Uà „ÒU, ◊Ê„U-⁄UÁ„Uà „ÒU, Áfl∑§Ê⁄U-⁄UÁ„Uà „ÒU, ∑§‹È·ÃÊ-⁄UÁ„Uà „ÒU,
÷ÿ-⁄UÁ„Uà „ÒU, •ÊÒ⁄U •Ê‡ÊÊ-⁄UÁ„Uà „ÒU, ∞‚Ë Á¡ŸŒËˇÊÊ (Á¡Ÿãº˝ Œfl mUÊ⁄UÊ) ∑§„UË ªß¸U „ÒU–””
““Á¡‚◊¥ ÿÕÊ¡Êà ’Ê‹∑§ ∑§ ‚◊ÊŸ M§¬ äÊÊ⁄UáÊ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ÷È¡Ê∞° ŸËø ∑§Ë •Ê⁄U
‹≈U∑§Ê߸U ¡ÊÃË „ÒU¥, ¡Ê ‡ÊSòÊ-⁄UÁ„Uà „ÒU, ‡ÊÊãà „ÒU •ÊÒ⁄U Á¡‚◊¥ ŒÍ‚⁄‘U mUÊ⁄UÊ ’ŸÊ߸U „ÈU߸U fl‚ÁÃ∑§Ê ◊¥
ÁŸflÊ‚ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ∞‚Ë Á¡ŸŒËˇÊÊ ∑§„UË ªß¸U „ÒU–””
““¡Ê ©U¬‡Ê◊, ˇÊ◊Ê ÃÕÊ Œ◊ (ßUÁãº˝ÿÁŸª˝„U) ‚ ÿÈQ§ „ÒU, Á¡‚◊¥ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ‚¥S∑§Ê⁄U flÁ¡¸Ã
„ÒU, ¡Ê M§ˇÊ „ÒU (∑§ΔUÊ⁄U), ◊Œ, ⁄Uʪ fl mU· ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU, ∞‚Ë Á¡ŸŒËˇÊÊ ∑§„UË ªß¸U „ÒU–””
{1022 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Áflfl⁄UËÿ◊Í…U÷ÊflÊ ¬áÊ_∑§ê◊_UU áÊ_UÁ◊ë¿UûÊÊ–

‚ê◊ûʪÈáÊÁfl‚ÈhUÊ ¬√flîÊÊ ∞Á⁄U‚Ê ÷ÁáÊÿÊ––
Á¡áÊ◊Ǫ ¬√flîÊÊ ¿U„U ‚¥„UáÊáÊ‚È ÷ÁáÊÿ ÁáÊǪ¥ÕÊ–
èÊÊfl¥Áà ÷√fl¬ÈÁ⁄U‚Ê ∑§ê◊Äπÿ∑§Ê⁄UáÊ ÷ÁáÊÿÊ––
ÁËÃÈ‚◊ûÊÁáÊÁ◊ûÊ¥ ‚◊’ÊÁ„U⁄Uª¥Õ‚¥ª„UÊ áÊÁàÕ–
¬√flîÊ „Ufl߸U ∞‚Ê ¡„U ÷ÁáÊÿÊ ‚√flŒÁ⁄U‚ËÁ„¥U––
©Ufl‚Ǫ¬Á⁄U‚„U‚„UÊ ÁáÊîÊáÊŒ‚ Á„U ÁáÊìÊ •àÕßU–
Á‚‹∑§_U ÷ÍÁ◊Ë ‚√fl •ÊL§„UßU ‚√flàÕ––
¬‚È◊Á„U‹‚¥…U‚¥ª¥ ∑ȧ‚Ë‹‚¥ª¥ áÊ ∑ȧáÊ߸U Áfl∑§„UÊ•Ê–
‚í¤ÊÊÿ¤ÊÊáÊ¡ÈûÊÊ ¬√flîÊÊ ∞Á⁄U‚Ê ÷ÁáÊÿÊ––

““Á¡‚◊¥ ◊Í…∏UÃÊ ÷Êfl ŒÍ⁄U „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, Á¡‚◊¥ •ÊΔUÊ¥ ∑§◊¸ ŸCU „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U, Á◊âÿÊàfl ÷Êfl
ŸCU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ¡Ê ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ M§¬ ªÈáÊ ‚ Áfl‡ÊÈhU „ÒU, ∞‚Ë Á¡ŸŒËˇÊÊ ∑§„UË ªß¸U „ÒU–””
““Á¡Ÿ-◊ʪ¸ ◊¥ Á¡ŸŒËˇÊÊ ¿U„UÊ¥ ‚¥„UŸŸÊ¥ flÊ‹Ê¥ ∑§ ∑§„UË ªß¸U „ÒU– ÿ„U ŒËˇÊÊ ∑§◊¸-ˇÊÿ ∑§Ê
∑§Ê⁄UáÊ ’ÃÊ߸U ªß¸U „ÒU, ∞‚Ë ŒËˇÊÊ ∑§Ë ÷√ÿ ¬ÈL§· ÁŸ⁄UãÃ⁄U ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
““Á¡‚◊¥ ÁË-ÃÈ· ◊ÊòÊ ’Ês ¬Á⁄Uª˝„U ∑§Ê ‚¥ª˝„U Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ∞‚Ë Á¡ŸŒËˇÊÊ ‚fl¸ôÊ mUÊ⁄UÊ
∑§„UË ªß¸U „ÒU–””
““©U¬‚ª¸ fl ¬⁄UËcÊ„UÊ¥ ∑§Ê ‚„UŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ◊ÈÁŸ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ÁŸ¡¸Ÿ SÕÊŸ ◊¥ ⁄U„UÃ „Ò¥U, fl„UÊ° ÷Ë
‚fl¸òÊ Á‡Ê‹Ê, ∑§ÊDU ÿÊ ÷ÍË ¬⁄U ’ÒΔUÃ „ÒU¥–””
““Á¡‚◊¥ ¬‡ÊÈ, SòÊË, Ÿ¬È¥‚∑§ •ÊÒ⁄U ∑ȧ‡ÊË‹ ◊ŸÈcÿÊ¥ ∑§Ê ‚¥‚ª¸ Ÿ„UË¥ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ, Áfl∑§ÕÊ∞°
Ÿ„UË¥ ∑§„UË ¡ÊÃË¥, •ÊÒ⁄U ‚ŒÊ SflÊäÿÊÿ fl äÿÊŸ ◊¥ ‹ËŸ ⁄U„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ∞‚Ë Á¡ŸŒËˇÊÊ ∑§„UË ªß¸U
„ÒU–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1023}

ÃflflÿªÈáÊÁ„¥U ‚ÈhUÊ ‚¥¡◊‚ê◊ûʪÈáÊÁfl‚ÈhUÊ ÿ–

‚ÈhUÊ ªÈáÊÁ„¥U ‚ÈhUÊ ¬√flîÊÊ ∞Á⁄U‚Ê ÷ÁáÊÿÊ––
∞fl¥ •ÊÿûÊáʪÈáʬîÊûÊÊ ’„ÈÁfl‚ÈhU‚ê◊ûÊ–
ÁáÊǪ¥Õ Á¡áÊ◊Ǫ ‚¥πfláÊ¥ ¡„UÊπÊŒ¥––
∞fl¥ üÊË∑ȧãŒ∑ȧãŒSflÊÁ◊Á÷— ÿà¬˝fl˝íÿÊSflM§¬◊ÈQ¥§ Ãà‚flZ Á¡ŸÁ‹XUäÊÊÁ⁄UáÊ— SflM§¬˘ãÃÁ„¸UÃ¥
÷flàÿflÁà ÁflôÊÿ◊˜–
•òÊ ¬˝Ê‚ÁXU∑§M§¬áÊ ôÊÊŸÊ¬ÿÊÁª Áfl‡ÊcÊÁŸM§¬áÊ¥ ‚◊ÈÁøÃ◊fläÊÊÿ¸ Á∑§Á@Ø ÁŸM§åÿÃó
(•ÊÁÿ¸∑§Ê¬˝fl˝íÿÊÁfl·ÿ∑¥§ ÁflfløŸ◊˜)
•òÊÊÿ¥ Áfl‡Ê·—ó •ÊÁÿ¸∑§Ê fl㌟ËÿÊ— ¬ÍíÿÊp ÷flÁãÃ, ÃÊ‚Ê◊Á¬ ¬˝fl˝íÿÊ-ŒËˇÊÊ-‚¥ÿ◊-
◊„UÊfl˝Ã-ÁŸ¡¸⁄UÊ-äÿÊŸÊÁŒ‚Œ˜÷ÊflÊ ÷flÁÖ ∑§Õ¥ ÃÁ„¸U üÊË◊à∑ȧãŒ∑ȧãŒÊøÊÿ¸ŒflÒ— ‚Íòʬ˝Ê÷Îê˝ãâÊ
¬˝fl˝íÿÊÁŒÁŸ·äÊ— ∑Χ×, ßUàÿÊ⁄‘U∑§ÊÿÊ— ‚◊ÊäÊÊŸ◊˜ó

““¡Ê ì, fl˝Ã •ÊÒ⁄U ©UûÊ⁄U ªÈáÊÊ¥ ‚ ‡ÊÈhU „UÊÃË „ÒU, ‚¥ÿ◊, ‚êÿÄàfl •ÊÒ⁄U ◊Í‹ªÈáÊÊ¥ ‚ Áfl‡ÊÈhU
„UÊÃË „ÒU, ÃÕÊ ŒËˇÊÊÁøà •ãÿ ªÈáÊÊ¥ ‚ ‡ÊÈhU „UÊÃË „ÒU, ∞‚Ë Á¡ŸŒËˇÊÊ ∑§„UË ªß¸U „ÒU–””
““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U •Êà◊-ªÈáÊÊ¥ ‚ ¬Á⁄U¬Íáʸ •àÿãà ÁŸ◊¸‹ ‚êÿÄàfl ‚Á„UÃ, ÁŸc¬Á⁄Uª˝„U Á¡ŸŒËˇÊÊ
∑§Ê SflM§¬ ¡Ò‚Ê Á¡Ÿ-◊ʪ¸ ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU, flÒ‚Ê ‚¥ˇÊ¬ ◊¥ ◊Ò¥Ÿ ∑§„UÊ „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, üÊË∑ȧãŒ∑ȧ㌠SflÊ◊Ë ∑§ mÊ⁄UÊ ¡Ê ¬˝fl˝íÿÊ ∑§Ê SflM§¬ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU, fl„U ‚’
Á¡ŸÁ‹XUäÊÊ⁄UË ∑§ SflM§¬ ◊¥ •ãÃÁ„¸Uà „UÊÃÊ „UË „ÒU ó∞‚Ê ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–
ÿ„UÊ° ¬˝Ê‚ÁXU∑§ M§¬ ‚ ôÊÊŸÊ¬ÿÊªË Áfl‡Ê· ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄UŸÊ ‚◊ÈÁøà „UÊªÊ ó∞‚Ê ◊ÊŸ∑§⁄U
∑ȧ¿U ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó
(•ÊÁÿ¸∑§Ê-¬˝fl˝íÿÊ ÁflcÊÿ∑§ ÁflfløŸ)
ÿ„UÊ° ÿ„U Áfl‡ÊcÊ ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó •ÊÁÿ¸∑§Ê fl㌟Ëÿ, ¬Ííÿ „UÊÃË „ÒU, ©UŸ∑§ ÷Ë ¬˝fl˝íÿÊ, ŒËˇÊÊ,
‚¥ÿ◊, ◊„UÊfl˝Ã, ÁŸ¡¸⁄UÊ, äÿÊŸ •ÊÁŒ ∑§Ê ‚Œ˜÷Êfl „UÊÃÊ „ÒU– Ã’ Á»§⁄U •ÊøÊÿ¸ ∑ȧãŒ∑ȧ㌠SflÊ◊Ë Ÿ
‚Íòʬ˝Ê÷Îà ª˝ãÕ ◊¥ ¬˝fl˝íÿÊ ∑§Ê ÁŸ·äÊ ∑Ò§‚ Á∑§ÿÊ „Ò? ßU‚ ‡Ê¥∑§Ê ∑§Ê ‚◊ÊäÊÊŸ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „ÒUó
{1024 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Ãà∑§Ê‹ ‡flÃÊê’⁄U‚ê¬˝ŒÊÿ SòÊË◊ÈÁQ§‚◊ÁÕ¸∑§Ê Áfl‡Ê·øøʸ ¬˝flÁøÃÊ •Ê‚ËØ, •Ã—

ÃÁãŸ⁄UÊ∑§⁄UáÊ ÁŒªê’⁄UÊøÊÿʸ á ÊÊ¥ Áfl‡Ê · ¬˝ ÿ Ê‚Ê ˘ ÷flØ – SòÊË-¬˝ fl ˝ í ÿÊÁŸcÊ ä Ê∑§ÕŸ ˘ Á¬
ÁŒªê’⁄UÊøÊÿʸáÊÊ◊Á÷¬˝Êÿ— ‡flÃÊê’⁄U‚ê◊ÃSÿ SòÊËáÊÊ¥ ÃŒ˜÷fl ◊ÊˇÊSÿ ÁŸ·äʬ⁄U∑§ ∞fl ◊ãÃ√ÿ—–
‚Íòʬ˝Ê÷ÎÃ (ªÊÕÊ-23) ©UQ§◊˜ó “ßUàÕË‚È áÊ ¬√flÿÊ ÷ÁáÊ•Ê”–
ÃòÊ •ÊøÊÿ¸üÊËüÊÈÂʪ⁄ÒUCUË∑§ÊÿÊ¥ ¬˝ÊQ¥§ Ãâÿ¥ ‚◊ÁÕ¸Ã◊˜ó ““Á‚ì≈Uʌ˟ʥ ◊ʪʸ— ‚fl¸˘Á¬
©Uã◊ʪ¸∑§Ê— ∑ȧÁà‚ÃÊ Á◊âÿÊM§¬Ê— .....–”” •ŸÿÊ ªÊÕÿÊ Á‚ì≈UÊŸÊ◊òÊ SòÊË◊ÈÁQ§¬˝ÊÁåÃ-‹ˇÊáÊ¥ ¬Á⁄UàÿQ¥§
÷flÁÖ ◊L§ŒflË-’˝ÊrÊË-‚ÈãŒ⁄UË-ÿ‡ÊSflÃË-‚ÈŸãŒÊ-‚È‹ÊøŸÊ-‚ËÃÊ-⁄UÊ¡Ë◊ÃË-ø㌟Ê-•ŸãÃ◊ÃË-
º˝ÊÒ¬lÊÁŒ∑§Ê— ÁSòÊÿ— SflªZ ªÃÊ—, Ÿ ø ◊ÊˇÊ◊˜– flSÃÈ× SòÊˬÿʸÿ˘Á¬ ŸÊÿ¸— ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ◊Èà¬Êl
¬@◊ªÈáÊSÕÊŸÿÊÇÿ-‚êÿÄàflÊÁŒäÊÊ⁄UáÊ¥ ÃÕÊ ∞∑§ÊŒ‡ÊÊXU¬ΔUŸ◊Á¬ ∑§ÃÈZ ¬˝èÊflÁãÃ, ì‚Ê
·Ê«U‡ÊSflª¸¬ÿ¸ãÃÁ◊ãº˝¬Œ¥ ø ÃòÊ ¬˝ÊåŸÈflÁãÖ •ÃÊ ÁŸc∑§·¸M§¬áÊ ∑§ÕÁÿÃÈ¥ ‡ÊÄÿÃ ÿØ SòÊËáÊÊ¥
ÃŒ˜÷fl ◊ÈÁQ§Ÿ¸ ÷flÃËàÿÃSÃÊ‚Ê¥ ‚ÊˇÊÊã◊ÈÁQ§∑§ÊÁ⁄UáÊË ¬˝fl˝íÿÊ Ÿ ÷flÃËàÿfl ¬˝ÁìʌÁÿÃÈ¥
üÊË◊à∑ȧãŒ∑ȧãŒÊøÊÿʸ— ¬˝Êø —È ó
©U‚ ‚◊ÿ ‡flÃÊê’⁄U ‚ê¬˝ŒÊÿ ◊¥ SòÊË-◊ÈÁQ§ ∑§ ‚◊Õ¸Ÿ ◊¥ Áfl‡Ê· øøʸ ¬˝flø◊ÊŸ ÕË,
ßU‚Á‹∞ ©U‚ (◊ÊãÿÃÊ) ∑§ ÁŸ⁄UÊ∑§⁄UáÊ „UÃÈ ÁŒªê’⁄U •ÊøÊÿÊZ ∑§Ê Áfl‡ÊcÊ ¬˝ÿÊ‚ ⁄U„UÊ– SòÊË-¬˝fl˝íÿÊ
∑§ ÁŸ·äÊ Á∑§ÿ ¡ÊŸ ◊¥ ÁŒªê’⁄U •ÊøÊÿÊZ ∑§Ê •Á÷¬˝Êÿ ÁSòÊÿÊ¥ ∑§ ©U‚Ë ÷fl ◊¥ ◊ÊˇÊ ∑§Ë ‡flÃÊê’⁄U-
◊ÊãÿÃÊ ∑§Ê ÁŸ·äÊ ∑§⁄UŸÊ ÕÊ óÿ„U ◊ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–
‚Íòʬ˝Ê÷Îà (ªÊÕÊ-wx) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ßUàÕË‚È áÊ áÊ ¬√flí¡Ê (ÁSòÊÿÊ¥ ◊¥ ¬˝fl˝íÿÊ
Ÿ„UË¥ „UÊÃË)–
ÿ„UÊ° ≈UË∑§Ê ∑§⁄UÃ „ÈU∞ •ÊøÊÿ¸ üÊÈÂʪ⁄U ¡Ë Ÿ ©UQ§ Ãâÿ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ∑§„UÊ „ÒUó
““‡flÃÊê’⁄UÊ¥ ∑§ ‚÷Ë ◊ʪ¸ ©Uã◊ʪ¸ „Ò¥U, ∑ȧÁà‚à „Ò¥U •ÊÒ⁄U Á◊âÿÊM§¬ „Ò¥U–”” ßU‚ ªÊâÊÊ mÊ⁄UÊ SòÊË-◊ÈÁQ§
∑§Ê ‡flÃÊê’⁄U ◊à ÁŸ⁄UÊ∑Χà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ◊L§ŒflË, ’˝ÊrÊË, ‚ÈãŒ⁄UË, ÿ‡ÊSflÃË, ‚ÈŸãŒÊ, ‚È‹ÊøŸÊ,
‚ËÃÊ, ⁄UÊ¡Ë◊ÃË, ø㌟Ê, •ŸãÃ◊ÃË, Œ˝ÊÒ¬ŒË •ÊÁŒ ÁSòÊÿÊ° Sflª¸ ªß¸U „Ò¥U, ◊ÊˇÊ ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ ∑§Ë „Ò¥U–
flSÃÈ× ŸÊÁ⁄UÿÊ° SòÊˬÿʸÿ ◊¥ èÊË ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ©Uà¬ãŸ ∑§⁄U, ¬Üø◊ ªÈáÊSÕÊŸ-ÿÊÇÿ ‚êÿÄàfl •ÊÁŒ
äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U ‚∑§ÃË „ÒU, ÇÿÊ⁄U„U •XUÊ¥ ∑§Ê •äÿÿŸ ÷Ë ∑§⁄U ‚∑§ÃË „Ò¥U •ÊÒ⁄U ì ‚ ‚Ê‹„U Sflª¸ Ã∑§
¡Ê∑§⁄U fl„UÊ° ßUãŒ˝ ¬Œ èÊË ¬˝Êåà ∑§⁄UÃË „Ò¥U– ßU‚Á‹∞ ÁŸc∑§cʸ M§¬ ‚ ∑§„UÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU Á∑§ ÁSòÊÿÊ¥
∑§Ê ©U‚Ë èÊfl ◊¥ ◊ÈÁQ§ Ÿ„UË¥ „UÊÃË, ßU‚Á‹∞ ©UŸ∑§Ë ‚ÊˇÊÊØ ◊ÊˇÊ∑§ÊÁ⁄UáÊË ¬˝fl˝íÿÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃË óßU‚
„UË ¬˝ÁìÊÁŒÃ ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ üÊË ∑ȧãŒ∑ȧãŒÊøÊÿ¸ Ÿ ∑§„UÊ „ÒUó
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1025}

ÃÊÁ‚¥ ∑§„U „UÊßU ¬√flîÊÊ (‚Íòʬ˝Ê÷ÎÃ-24)–

ßUàÕË‚È áÊ ¬√flÿÊ ÷ÁáÊŒÊ (‚Íòʬ˝Ê÷ÎÃ-25)–
•òÊ ≈UË∑§Ê∑§Ê⁄ÒU— ¬˝ÊQ§◊˜ó ““SòÊË·È Ÿ ¬˝flíÿÊ ÁŸflʸáÊÿÊÇÿÊ ŒËˇÊÊ ÷ÁáÊÃÊ– ßUàÿŸÿÊ ªÊÕÿÊ
Á‚ì≈UÊŸÊ¥ ◊Ã¥ SòÊË◊ÈÁQ§¬˝ÊÁåˡÊáÊ¥ ¬Á⁄UàÿQ¥§ ÷flÁÖ”” flSÃÈÃÊ √ÿfl„UÊ⁄‘U •ÊÁÿ¸∑§ÊáÊÊ¥ ¬˝fl˝íÿÊ, ŒËˇÊÊ,
©U¬øÊ⁄U◊„UÊfl˝ÃÊÁŸ, ‚¥ÿ◊—, ¬˝‡ÊSÃäÿÊŸ◊˜, ÁŸ¡¸⁄UÊ óßUàÿÊÁŒ∑§Ê— ‚flʸ— Áfl‡Ê·ÃÊ— ÷flÁãÃ, ÃâÊÒfl
ÃŒ˜fl㌟-¬Í¡ÊÁŒ∑§◊Á¬ ÿÕÊÁøÃ¥ ∑§⁄UáÊËÿ◊˜ óßUàÿÊøÊÿÒ¸— ‡ÊÊSòÊ·È ¬˝ÁìÊÁŒÃ¥ ŒÎ‡ÿÃ– •Ã∞fl
◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ •ÊÁÿ¸∑§ÊáÊÊ¥ ‚◊ÊøÊ⁄UÁflÁäÊ— ◊ÈÁŸflŒfl ¬˝ÁìÊÁŒÃ—, ÃÊ‚Ê¥ fl㌟ÊÁŒ∑§◊Á¬ ÁŸM§Á¬Ã¥
ÃòÊ ŒÎ‡ÿÃ– ¬⁄UflÁøÁ÷⁄UÊøÊÿÒ¸⁄UÁ¬ ¬˝ÊQ§ÃâÿSÿ ∑ȧòÊÊÁ¬ ÁŸ⁄UÊ∑§⁄UáÊ¥ ŸÒfl ÁflÁ„UÃ◊˜–
◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-187, 189-190) •ÊÁÿ¸∑§ÊáÊÊ◊Á¬ ì—-‚¥ÿ◊-äÿÊŸÊÁŒ-
Áfl‡ÊÈhøÿʸ ÷flÃËÁà Ãâÿ¥ ‚◊Õ¸ÿÃÊ •ÊøÊÿ¸áÊ ◊ÈÁŸ¡ŸÊÁøÃøÿ¸ÿÊ ‚„ÒUfl •ÊÁÿ¸∑§ÊáÊÊ◊Á¬
ÁŸŒÊ̧·‚◊ÊøÊ⁄UËÁflÁäÊÁ⁄UàÕ¥ ¬˝ÊQ
 §—ó

©UŸ∑§Ë (◊„UÊfl˝ÃM§¬) ¬˝fl˝íÿÊ ∑Ò§‚ „UÊ ‚∑§ÃË „ÒU? (‚Íòʬ˝Ê÷ÎÃ-wy)

ÁSòÊÿÊ¥ ∑§Ê (◊ÊˇÊÊ¬ÿÊªË) ¬˝fl˝íÿÊ Ÿ„UË¥ ∑§„UË ªß¸U „ÒU– (‚Íòʬ˝ÊèÊÎÃ-wz)
ÿ„UÊ° (‚Íòʬ˝Ê÷Îà ∑§Ë ©UQ§ ªÊÕÊ•Ê¥ ¬⁄U) ≈UË∑§Ê∑§Ê⁄U •ÊøÊÿ¸ Ÿ ∑§„UÊ „ÒUó ““ÁSòÊÿÊ¥ ◊¥
¬˝flí˝ ÿÊ •âÊʸØ ÁŸflʸáÊÿÊÇÿ ŒËˇÊÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃ Ë– ßU‚ ªÊÕÊ ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ ‡flÃÊê’⁄UÊ¥ ∑§Ë SòÊË-◊ÈÁQ§flÊ‹Ê
◊à ÁŸ⁄UÊ∑Χà Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–”” flSÃÈ× √ÿfl„UÊ⁄U ◊¥ •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§Ë ¬˝fl˝íÿÊ, ŒËˇÊÊ, ©U¬øÊ⁄U ◊„UÊfl˝Ã,
‚¥ÿ◊, ¬˝‡ÊSà äÿÊŸ, ÁŸ¡¸⁄UÊ ßUàÿÊÁŒ ‚÷Ë Áfl‡Ê·ÃÊ∞° „UÊÃË „Ò¥U, ©U‚Ë Ã⁄U„U ©UŸ •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§Ë
fl㌟Ê-¬Í¡Ê •ÊÁŒ èÊË ÿâÊÊÁøà M§¬ ‚ ∑§⁄UáÊËÿ „Ò¥Uó ÿ„U •ÊøÊÿÊZ mÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ ŒÎÁCUªÊø⁄U „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚Á‹∞, ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ ◊¥ ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ë Ã⁄U„U „UË •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§Ë
‚◊ÊøÊ⁄UË-ÁflÁäÊ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU, fl„UÊ° ©UŸ∑§Ë flãŒŸÊ •ÊÁŒ ∑§⁄UŸ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ „ÈU•Ê
ŒÎÁCUªÊø⁄U „UÊÃ Ê „ÒU– ¬⁄UflÃ˸ •ÊøÊÿÊZ mÊ⁄UÊ ÷Ë ©UQ§ Ãâÿ ∑§Ê ∑§„UË¥ èÊË ÁŸ⁄UÊ∑§⁄UáÊ Ÿ„UË¥ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vx|, v}~-v~Æ) ◊¥ •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§ ÷Ë Ã¬, ‚¥ÿ◊ fl äÿÊŸ •ÊÁŒ
M§¬ Áfl‡ÊÈh øÿʸ „UÊÃË „ÒUó ßU‚∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ •ÊøÊÿ¸ Ÿ ◊ÈÁŸ¡ŸÊÁøÃøÿʸ ∑§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ
•ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§Ë ÷Ë ÁŸŒÊ̧· ‚◊ÊøÊ⁄UË ÁflÁäÊ ∑§Ê ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ÕŸ Á∑§ÿÊ „ÒUó
{1026 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞‚Ê •í¡ÊáÊ¥ Áfl ÿ ‚Ê◊ÊøÊ⁄UÊ ¡„UÁÄπ•Ê ¬È√fl¥–

‚√flÁê„U •„UÊ⁄UûÊ Áfl÷ÊÁ‚Œ√flÊ ¡äÊÊ¡ÊǪ¥––
•í¤ÊÿáÊ ¬Á⁄Uÿ^U ‚fláÊ ∑§„UáÊ ÄUÊáÊȬ„UÊ∞–
ÃflÁfláÊÿ‚¥¡◊‚È ÿ •Áfl⁄UÁ„UŒ¬È •Êª¡Êª¡ÈûÊÊ•Ê––
•Áfl∑§Ê⁄UflàÕfl‚Ê ¡À‹◊‹ÁflÁ‹ûÊøûÊŒ„UÊ•Ê–
äÊê◊∑ȧ‹Á∑§ÁûÊÁŒÄπʬÁ«UM§flÁfl‚ÈhøÁ⁄UÿÊ•Ê––
•Êª◊fløŸ¥ Ã∑§Ê¸ªÊø⁄¥U ÷flÁÖ Ã∑¸§-ÿÈÄàÿŸÈ¬˝ÿÊªÊ ÿÁŒ •Êª◊ÊŸÈ∑ͧ‹Ê ÷flØ, ÃŒÒfl
SflË∑§Êÿ¸—, ŸÊãÿâÊÊ– ÿÁŒ •Êª◊ mÿÊ⁄UÊøÊÿ¸ÿÊ— ◊Ãmÿ¥ ¬⁄US¬⁄UÁ÷㟥 ŒÎ‡ÿÃ, ÃŒÊ ÃòÊ mÿÊL§¬Á⁄U
•ÊSÕÊ ∑§Ã¸√ÿÊ ‚êÿÇŒÎÁCUÁèÊ—– ÿÁŒ ÃÿÊ— ¬⁄US¬⁄U‚◊ãflÿ‚ÍòÊSÿ ÁŸŒ¸‡Ê— ∑§ŸÁøŒÊøÊÿ¸áÊ ‚ÍÁø×
¬˝ÁìÊÁŒÃÊ flÊ SÿÊØ, ÃŒÊ ÃŒÁ¬ ¬⁄Uˡÿʌø√ÿ◊˜– •Êª◊flÊÄÿ„UÊŒ¸ ©U¬SâÊÊÁ¬Ã˘Á¬ ÿÊ Ÿ üÊhûÊ,
‚ ÃÈ Á◊âÿÊŒÎÁCU⁄‘Ufl–

““¬Ífl¸ ◊¥ ¡Ò‚Ë ∑§„UË ªß¸U „ÒU, flÒ‚Ë „UË ‚Ê◊ÊøÊ⁄UË •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ mÊ⁄UÊ èÊË ‚◊Sà •„UÊ⁄UÊòÊ ◊¥
ÿÕÊÿÊÇÿ ∑§Ë ¡ÊŸË øÊÁ„U∞–””
““•äÿÿŸ ◊¥, ¬ÊΔU ∑§⁄UŸ ◊¥, ‚ÈŸŸ ◊¥, ∑§„UŸ ◊¥ •ÊÒ⁄U •ŸÈ¬̋ˇÊÊ•Ê¥ ∑§ Áøãß ◊¥ ÃÕÊ Ã¬,
ÁflŸÿ fl ‚¥ÿ◊ ◊¥ ÁŸàÿ „UË ©Ulà ⁄U„UÃË „ÈU߸U fl ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ◊¥ Ãà¬⁄U ⁄U„UÊ ∑§⁄UÃË „Ò¥U–””
““fl Áfl∑§Ê⁄U⁄UÁ„Uà flSòÊ fl fl· ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸflÊ‹Ë, ¬‚ËŸÊÿÈQ§ ◊‹ fl äÊÍÁ‹ ‚ Á‹åÃ
⁄U„UÃË „ÈU߸U ‡Ê⁄UË⁄U-‚¥S∑§Ê⁄U ‚ ‡ÊÍãÿ ⁄U„UÃË „Ò¥U– äÊ◊¸, ∑ȧ‹, ∑§ËÁø fl ŒËˇÊÊ ∑§ •ŸÈ∑ͧ‹ ÁŸŒÊ̧cÊ øÿʸ
∑§Ê ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄UÃË „Ò¥U–””
•Êª◊-fløŸ Ã∑¸§-•ªÊø⁄U „UÊÃ „Ò¥U– Ã∑¸§ fl ÿÈÁQ§ ∑§Ê ¬˝ÿÊª ÃèÊË SflË∑§Êÿ¸ „UÊÃÊ „ÒU ¡’
fl„U •Êª◊ÊŸÈ∑ͧ‹ „UÊ, •ãÿÕÊ (•Êª◊-Áfl¬⁄UËà „UÊ ÃÊ) Ÿ„UË¥– ÿÁŒ •Êª◊ ◊¥ ŒÊ •ÊøÊÿÊZ ∑§Ê
¬⁄US¬⁄U-Á÷㟠ŒÊ ◊à ŒÎÁCUªÊø⁄U „UÊ¥ Ã’ ŒÊŸÊ¥ ◊ÃÊ¥ ∑§ ™§¬⁄U ‚êÿÇŒÎÁCUÿÊ¥ ∑§Ê •ÊSÕÊ ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞–
ÿÁŒ ŒÊŸÊ¥ ◊ÃÊ¥ ◊¥ ¬⁄US¬⁄U-‚◊ãflÿ ‚ÍòÊ ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê Á∑§‚Ë •ÊøÊÿ¸ mÊ⁄UÊ ÁŒÿÊ ¡Ê∞, ÃÊ ©U‚∑§Ë èÊË
‚◊ˡÊÊ ∑§⁄U ©U‚∑§ ¬˝Áà •ÊŒ⁄U √ÿQ§ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– •Êª◊-flÊÄÿ ∑§Ê „UÊŒ¸ (ÃÊà¬ÿ¸) ‚Ê◊Ÿ ⁄Uπ
¡ÊŸ ¬⁄U ÷Ë ¡Ê ©U‚∑§ ¬˝Áà üÊhÊŸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, fl„U ÃÊ Á◊âÿÊŒÎÁCU „UË „ÒU–
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1027}

∞fl¥ flSòÊäÊÊÁ⁄UáÊËŸÊ¥ ÃÊ‚Ê◊ÊÁÿ¸∑§ÊáÊÊ¥ ¬Í¡ÊÁflŸÿÊÁŒ∑§⁄UáÊ¥, ¬ÊŒ¬˝ˇÊÊ‹Ÿ◊˜, ŸfläÊÊèÊÁQ§-

∑§⁄UáÊ¥ Á◊âÿÊàfl‚Íø∑§◊˜, ÃÕÊ ⁄U¡Sfl‹ÊflSÕÊÿÊ◊ÊÁÿ¸∑§ÊÁ÷— Á¬Áë¿UäÊÊ⁄UáÊ¥ àÿÊíÿ◊˜ óßUàÿÊÁŒ∑¥§
ÿØ ∑Ò§ÁpØ ¬˝ÁìÊlÃ, Ìʪ◊ÁflL§h◊˜, ∑§flÁ‹-üÊÈÃ-‚¥ÉÊ-äÊ◊ʸfláʸflÊŒM§¬¥ øÁà ◊ãÃ√ÿ◊˜–
(‡ÊÊSòÊ·È ¬˝fl˝íÿÊSflM§¬◊˜, SòÊˬ˝fl˝íÿÊÁflÁäÊÁŸ·äÊp)
•òÊ Á∑§Á@Œ˜ ¬˝Ê‚¥Áª∑§M§¬áÊ ÁŸM§åÿÃ– ¬˝flí˝ ÿÊÿÊ— Á∑¥§ flÊSÃÁfl∑¥§ SflM§¬◊˜ óßUÁÃÁfl·ÿ
üÊË◊à∑ȧãŒ∑ȧãŒÊøÊÿ¸ŒflÒ— ’Êäʬ˝Ê÷ÎÃ (ªÊÕÊ 45-59) ÿØ ¬˝ÁìÊÁŒÃ¥, Ãà¬Ífl¸◊fl ÁŸÁŒ¸CU◊˜–
Á∑§@, ◊„UʬÈ⁄UÊáÊ (39/162-166) ¬˝flí˝ ÿÊ‚ê’hÊÁŸ ‚åÃÁfl¥‡ÊÁÂÍòÊÊÁáÊ ßUàÕ¥ ¬˝ÊÄ ÃÊÁŸó
ÃòÊ ‚ÍòʬŒÊãÿÊ„ÈU— ÿÊªËãº˝Ê— ‚åÃÁfl¥‡ÊÁÃ◊˜–
ÿÒÁŸ¸áÊË¸Ã—Ò ÷flØ ‚ÊˇÊÊØ ¬Á⁄Uflí˝ ÿSÿ ‹ˇÊáÊ◊˜––

ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ““flSòÊäÊÊÁ⁄UáÊË ©UŸ •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§Ë ¬Í¡Ê ÃÕÊ ÁflŸÿ ∑§⁄UŸÊ, ¬ÊŒ¬˝ˇÊÊ‹Ÿ,
ŸfläÊÊ ÷ÁÄà ∑§⁄UŸÊ óÿ Á◊âÿÊàfl ∑§Ë ‚Íø∑§ „Ò¥U, ÃÕÊ ⁄U¡Sfl‹Ê „UÊŸ ∑§Ë ÁSÕÁà ◊¥ •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥
∑§Ê Á¬ë¿UË äÊÊ⁄UáÊ ¿UÊ«∏ŸÊ øÊÁ„U∞”” óßUàÿÊÁŒ ¡Ê Á∑§ã„UË¥ •ÊøÊÿÊZ mÊ⁄UÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU,
ÃÊ fl„U •Êª◊ÁflL§h „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚ ∑§fl‹Ë-üÊÈÃ-‚¥ÉÊ fl äÊ◊¸ ∑§Ê •fláʸflÊŒ ◊ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–
(‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ¬˝fl˝íÿÊ ∑§Ê SflM§¬ •ÊÒ⁄U SòÊË-¬˝fl˝íÿÊ ‚ê’ãäÊË ÁflÁäÊ ÿÊ ÁŸ·äÊ)
ÿ„UÊ° ¬˝Ê‚¥Áª∑§ M§¬ ‚ ∑ȧ¿U ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU– ¬˝fl˝íÿÊ ∑§Ê flÊSÃÁfl∑§ SflM§¬
ÄÿÊ „ÒU óßU‚ Áfl·ÿ ◊¥ üÊË∑ȧãŒ∑ȧãŒÊøÊÿ¸ Œfl Ÿ ’Êäʬ˝ÊèÊÎà (ªÊÕÊ yz-z~) ◊¥ ¡Ê ’ÃÊÿÊ „ÒU,
©‚ ¬Ífl¸ ◊¥ (¬˝SÃÈà ªÊÕÊ•Ê¥ ∑§Ë √ÿÊÅÿÊ ◊¥) ÁŸÁŒ¸CU ∑§⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
•ÊÒ⁄U, ◊„UʬÈ⁄UÊáÊ (•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ-x~/v{w-v{{) ◊¥ ¬˝flí˝ ÿÊ ‚ ‚ê’h ‚ûÊÊßU̧‚ ‚ÍòÊ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U
∑§„U ªÿ „Ò¥Uó
““◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ ßU‚ ¬ÊÁ⁄Ufl˝íÿ Á∑˝§ÿÊ ◊¥ ©UŸ ‚ûÊÊ߸U‚ ‚ÍòÊÊ¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U Á¡Ÿ∑§Ê Á∑§
ÁŸáʸÿ „UÊŸ ¬⁄U ¬ÊÁ⁄Ufl˝íÿ ∑§Ê ‚ÊˇÊÊØ ‹ˇÊáÊ ¬˝∑§≈U „UÊÃÊ „ÒU–
{1028 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¡ÊÁÃ◊͸Áøp ÃòÊSÕ¥ ‹ˇÊáÊ¥ ‚ÈãŒ⁄UÊXUÃÊ–

¬˝÷Ê◊á«U‹ø∑˝§ÊÁáÊ ÃÕÊÁ÷·flŸÊÕÃ––
Á‚¥ „ UÊ‚ŸÊ ¬ äÊÊŸ ø ¿UòÊøÊ◊⁄U¬Ê · áÊ—–
•‡ÊÊ ∑ §flÎ ˇ ÊÁŸäÊÿÊ ªÎ „ U‡ÊÊ ÷ ÊflªÊ„UŸ – –
ˇÊòÊôÊÊôÊÊ‚◊Ê— ∑§ËÁøfl¸ãlÃÊ flÊ„UŸÊÁŸ ø–
÷Ê·Ê„UÊ⁄U‚ÈπÊŸËÁà ¡ÊàÿÊÁŒ— ‚åÃÁfl¥‡ÊÁ×––
¡ÊàÿÊÁŒ∑§ÊÁŸ◊ÊŸ˜ ‚åÃÁfl¥‡ÊÁÃ¥ ¬⁄U◊ÁDUŸÊ◊˜–
ªÈáÊÊŸÊ„ÈU÷¸¡Œ˜ ŒËˇÊÊ¥ Sfl·È Ãcfl∑ΧÃÊŒ⁄U—––
¬⁄U◊ÁDUªÈáÊM§¬ÊÁáÊ ¬˝ÊQ§ÊÁŸ ‚åÃÁfl¥‡ÊÁÂÍòÊÊÁáÊ ŒËˇÊÊ„̧U ¬˝fl˝Á¡Ã flÊ ¡Ÿ ‚ê÷flÁãÃ, Á∑§ãÃÈ
ŒËÁˇÊÃŸ Ã·È •ÊŒ⁄UÊ Ÿ ∑§⁄UáÊËÿ— óßUÁÃ◊„UʬÈ⁄UÊáÊ∑§Ê⁄UʇÊÿ—–

(fl ‚ÍòÊ „ÒU¥ó) (v) ¡ÊÁÃ, (w) ◊ÍÁø, (x) ©U‚◊¥ ⁄U„UŸfl Ê‹ ‹ˇÊáÊ, (y) ‡Ê⁄UË⁄U-‚ÈãŒ⁄UÃÊ,
(z) ¬˝èÊÊ, ({) ◊á«U‹, (|) ø∑˝§, (}) •Á÷cÊ∑§, (~) ŸÊÕÃÊ, (vÆ) Á‚¥„UÊ‚Ÿ, (vv) ©U¬äÊÊŸ,
(vw) ¿UòÊ, (vx) øÊ◊⁄U, (vy) ÉÊÊcÊáÊÊ, (vz) •‡ÊÊ∑§flΡÊ, (v{) ÁŸÁäÊ, (v|) ªÎ„U‡ÊÊ÷Ê,
(v}) •flªÊ„UŸ, (v~) ˇÊòÊôÊ, (wÆ) •ÊôÊÊ, (wv) ‚÷Ê, (ww) ∑§ËÁø (wx) fl㌟ËÿÃÊ,
(wy) flÊ„UŸ, (wz) ÷Ê·Ê, (w{) •Ê„UÊ⁄U, (w|) ‚Èπ óÿ ¡ÊàÿÊÁŒ ‚ûÊÊ߸U‚ ‚ÍòʬŒ ∑§„U‹ÊÃ
„ÒU¥–
ÿ ¡ÊàÿÊÁŒ ‚ÍòʬŒ ¬⁄U◊ÁDUÿÊ¥ ∑§ ªÈáÊ ∑§„U‹ÊÃ „Ò¥U– ©U‚ ÷√ÿ ¬ÈL§· ∑§Ê •¬Ÿ ¡ÊÁà •ÊÁŒ
ªÈáÊÊ¥ ◊¥ •ÊŒ⁄U (•Ê‚ÁQ§) Ÿ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ŒËˇÊÊ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
©U¬ÿȨ̀Q§ ‚ûÊÊ߸U‚ ‚ÍòÊ „Ò¥U ¡Ê ¬⁄U◊DUË ∑§ ªÈáÊ „Ò¥U, ÿ ŒËˇÊÊÿÊÇÿ √ÿÁQ§ ◊¥ ÿÊ ŒËÁˇÊà √ÿÁQ§
◊¥ ÷Ë (ÿÕÊ‚◊ÿ) ‚ê÷fl „UÊÃ „Ò¥U, Á∑§ãÃÈ ŒËÁˇÊà √ÿÁQ§ ∑§Ê ßUŸ∑§ ¬˝Áà •ÊŒ⁄U (•Ê‚ÁQ§) Ÿ„UË¥
∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ óÿ„U ◊„UʬÈ⁄UÊáÊ∑§Ê⁄U ∑§Ê •Ê‡Êÿ „ÒU–
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1029}

∞cÊÊ ¬˝fl˝íÿÊ ÁŸÁfl¸∑§À¬äÊ◊¸äÿÊŸ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ-‚fl¸∑§◊¸‚¥fl⁄U-ÁŸ¡¸⁄UÊ-◊ÊˇÊʌ˟ʥ ‚ÊˇÊÊØ

∑§Ê⁄UáÊ÷ÍÃÊ˘flªêÿÃ– Á∑§@, ‚à¬ÊòÊ·È •ÊÁÿ¸∑§ÊáÊÊ◊Á¬ ÁflÁ‡ÊC¥U SÕÊŸ◊ÁSÖ •ÊÁÿ¸∑§Ê¬Œ¥ ‚flʸ‚È
SòÊË·È ‚flÊ¸ìʬŒ◊ÁSÖ ÃÊ— ◊ÈÁŸflŒ˜ •ø‹∑§Ê Ÿ ÷flÁãÃ, ŸÊÁ¬ ÃÊ‚Ê¥ ŸÇŸ¬˝fl˝íÿÊ SflË∑ΧÃÊ–
‡flÃÊê’⁄U‚ê¬˝ŒÊÿ ÃÈ SòÊË◊ÈÁÄ× (SòÊËáÊÊ¥ ÃŒ˜÷fl ◊ÈÁÄ×) SflËÁ∑˝§ÿÃ, Ãã◊ÃÁŸ⁄UÊ∑§⁄UáÊÊÿ
ÁŒªê’⁄U¡ÒŸÊøÊÿʸ— SòÊËáÊÊ◊˜ (•ÊÁÿ¸∑§ÊáÊÊ¥) ŸÇŸŒËˇÊÊÿÊ— ÃŒ˜÷fl◊ÊˇÊSÿ ø ÁŸ·äÊÁ◊àÕ¥¬˝∑§Ê⁄‘UáÊ
¬˝ÁìÊÁŒÃflã×, ¬˝flí˝ ÿÊ◊ÊòÊSÿ ÁŸ·äÊ Ÿ Ã·Ê¥ ‚ê◊ÁÃôÊÿ
¸ Ê– ÿÕÊ ‚Íòʬ˝Ê÷ÎÃ (ªÊÕÊ-23) ¬˝ÊÄ Ã◊˜ó
¡ßU Œ¥‚áÊáÊ ‚ÈhÊ ©UûÊÊ ◊ǪáÊ ‚ÊÁfl ‚¥¡ÈûÊÊ–
ÉÊÊ⁄¥U øÁ⁄UÿøÁ⁄UûÊ¥ ßUàÕË‚È áÊ ¬√flÿÊ ÷ÁáÊÿÊ––
SòÊËáÊÊ¥ ‚∑§‹‚¥ÿ◊SÿÊÁ¬ •÷Êfl— ¬˝ÁìÊÁŒÃ—– ÿÕÊó ÃòÊÒfl (ªÊÕÊ-24) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
Á‹¥ ª Áê◊ ßU à ÕËáÊ¥ ÕáÊ¥ à ⁄‘ U áÊÊÁ„U ∑ §ÄπŒ ‚  ‚ È –
÷ÁáÊ•Ê ‚È„U◊Ê ∑§Ê•Ê ÃÊÁ‚¥ ∑§„U „UÊßU ¬√flîÊÊ––
ÿ„U ¬˝fl˝íÿÊ ÁŸÁfl¸∑§À¬ äÊ◊¸äÿÊŸ, ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ, ‚◊Sà ∑§◊ÊZ ∑§Ê ‚¥fl⁄U, ÁŸ¡¸⁄UÊ fl ◊ÊˇÊ
•ÊÁŒ ∑§Ë ‚ÊˇÊÊØ ∑§Ê⁄UáÊ ¡ÊŸË ¡ÊÃË „ÒU– •ÊÒ⁄U, ‚à¬ÊòÊÊ¥ ◊¥ •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§Ê ÁflÁ‡ÊCU SÕÊŸ „UÊÃÊ „ÒU–
•ÊÁÿ¸∑§Ê¬Œ ‚÷Ë ÁSòÊÿÊ¥ ◊¥ ‚flÊ̧ëø ¬Œ „UÊÃÊ „ÒU– Á¡‚ Ã⁄U„U ◊ÈÁŸ •ø‹∑§ „UÊÃ „Ò¥U, ©U‚ Ã⁄U„U fl
•ø‹∑§ (flSòÊ⁄UÁ„UÃ) Ÿ„UË¥ „UÊÃË¥, ©UŸ∑§Ë ŸÇŸ ¬˝fl˝íÿÊ SflË∑Χà Ÿ„UË¥ „ÒU– ‡flÃÊê’⁄U ‚ê¬˝ŒÊÿ ◊¥ ÃÊ
SòÊË-◊ÈÁQ§ (ÁSòÊÿÊ¥ ∑§Ê ©U‚Ë ÷fl ◊¥ ◊ÈÁQ§) SflË∑Χà ∑§Ë ªß¸U „ÒU, ©UŸ∑§ ◊à ∑§ ÁŸ⁄UÊ∑§⁄UáÊ ∑§ Á‹∞
ÁŒªê’⁄U ¡ÒŸÊøÊÿÊZ Ÿ ÁSòÊÿÊ¥ (•ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥) ∑§Ë ŸÇŸŒËˇÊÊ ∞fl¥ ÃŒ˜÷fl◊ÊˇÊ ∑§ ÁŸ·äÊ ∑§Ê ©UQ§
¬˝∑§Ê⁄U ‚ ¬˝ÁìʌŸ Á∑§ÿÊ „ÒU, ¬˝fl˝íÿÊ ◊ÊòÊ ∑§ ÁŸ·äÊ ◊¥ ©UŸ∑§Ë ‚ê◊Áà Ÿ„UË¥ ‚◊¤ÊŸË øÊÁ„U∞–
©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸- ‚Íòʬ˝Ê÷Îà (ªÊÕÊ-wx) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊó
““ÁSòÊÿÊ¥ ◊¥ ÿÁŒ ∑§Ê߸U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ‚ ‡ÊÈh „ÒU ÃÊ fl„U èÊË ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ‚ ÿÈQ§ ∑§„UË ªß¸U „ÒU–
fl„U ÿlÁ¬ ÉÊÊ⁄U øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê •Êø⁄UáÊ ∑§⁄U ‚∑§ÃË „ÒU ÃÊ ÷Ë ©U‚∑§ (◊ÊˇÊÊ¬ÿÊªË) ¬˝fl˝íÿÊ Ÿ„UË¥
∑§„UË ªß¸U „ÒU–””
ÁSòÊÿÊ¥ ∑§ ‚∑§‹ ‚¥ÿ◊ ∑§Ê èÊË •÷Êfl ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸, fl„UË¥
(‚Íòʬ˝Ê÷ÎÃ, ªÊâÊÊ-wy) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÁSòÊÿÊ¥ ∑§Ë ÿÊÁŸ, SßÊ¥ ∑§Ê ◊äÿ, ŸÊÁèÊ, ∑ȧÁˇÊ ◊¥ ‚͡◊ (•ŸãÃ) ¡Ëfl-⁄UÊÁ‡Ê ∑§„UË ªß¸U
„ÒU, •Ã— ©UŸ∑§ ¬˝fl˝íÿÊ (◊„UÊfl˝Ã M§¬ ŒËˇÊÊ) ∑Ò§‚ „UÊ ‚∑§ÃË „ÒU?””
{1030 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•SÿÊ ªÊÕÊÿÊCUË∑§ÊÿÊÁ◊àÕ¥ Áfl‡ÊŒË∑ΧÃ◊˜ó ““(ÃÊ‚Ê¥ ∑§„U „UÊßU ¬√flîÊÊ-) ÃÊ‚Ê¥ SòÊËáÊÊ¥

∑§Õ¥ ÷flÁà ¬˝fl˝íÿÊ ŒËˇÊÊ, •Á¬ ÃÈ Ÿ èÊflÁÖ ÿÁŒ ¬˝fl˝íÿÊ Ÿ èÊflÁÃ, ÃÁ„¸U ∑§Õ¥ ◊„UÊfl˝ÃÊÁŸ ŒËÿãÃ?
‚àÿ◊ÃØ, ‚í¡ÊÁÃôÊʬŸÊÕZ ◊„UÊfl˝ÃÊÁŸ ©U¬øÿ¸ãÃ– SÕʬŸÊ ãÿÊ‚— Á∑˝§ÿÃ óßUàÿâʸ—–””
¬ÍflÊ¸Q§ªÊÕÊÿÊ— (25) ≈UË∑§ÊÿÊ◊Á¬ ÷ÁáÊÃ◊˜ó ““(ßUàÕË‚È áÊ ¬√flÿÊ ÷ÁáÊÿÊ) SòÊËcÊÈ Ÿ
¬˝flí˝ ÿÊ ÁŸflʸáÊÿÊÇÿÊ ŒËˇÊÊ ÷ÁáÊÃÊ– ßUàÿŸÿÊ ªÊâÊÿÊ Á‚ì≈UÊŸÊ¥ ◊Ã¥ SòÊË◊ÈÁQ§¬˝ÊÁåˡÊáÊ¥ ¬Á⁄UàÿQ¥§ ÷flÁÖ””
∞fl◊ÃÁãŸM§¬áÊSÿ ÃÊà¬ÿ¸Á◊Œ¥ ÿØ SòÊËáÊÊ¥ ‡ÊÊSòÊ·È ÿòÊ ¬˝fl˝íÿÊ-ÁŸ·äÊ— ¬˝ÁìÊÁŒÃ—, ÃòÊ
ŸÇŸŒËˇÊÊÁŸ·äÊ ∞fl ÃÊà¬ÿ¸M§¬áÊ SflË∑§Ã¸√ÿ—– ÿÕÊ ‡flÃÊê’⁄U¬⁄Uê¬⁄UÊÿÊ¥ ‚ÊˇÊÊã◊ÈÁQ§∑§Ê⁄Uáʬ˝fl˝íÿÊ
SòÊËáÊÊ¥ SflËÁ∑˝§ÿÃ, Ÿ ÃÕÊ ÁŒªê’⁄U¬⁄Uê¬⁄UÊÿÊ◊˜, •Á¬ÃÈ ÁŒªê’⁄UÊáÊÊ¥ ◊Ã ¬˝fl˝Á¡ÃÊŸÊ◊ÊÁÿ¸∑§ÊáÊÊ¥
¬⁄Uê¬⁄UÿÊ ◊ÈÁQ§÷¸flÁÃ, Ÿ ÃŒ˜÷fl ∞flÁà ÁŸc∑§·¸—–

(‚Íòʬ˝Ê÷Îà ∑§Ë) ßU‚ ªÊÕÊ ∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U S¬CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““(ÃÊ‚Ê¥ ∑§„U
„UÊ߸U ¬√flí¡Ê, •ÕʸØ ©UŸ∑§ ¬˝fl˝íÿÊ ∑Ò§‚ „UÊ ‚∑§ÃË „ÒU?) ©UŸ ÁSòÊÿÊ¥ ∑§ ¬˝fl˝íÿÊ ÿÊ ŒËˇÊÊ ∑Ò§‚
„UÊ ‚∑§ÃË „ÒU? •Á¬ÃÈ Ÿ„UË¥ „UÊ ‚∑§ÃË– (‡Ê¥∑§Êó) ÿÁŒ ¬˝fl˝íÿÊ ©UŸ∑§Ë Ÿ„UË¥ „UÊ ‚∑§ÃË ÃÊ ◊„UÊfl˝Ã
©Uã„¥U ∑Ò§‚ ÁŒÿ ¡ÊÃ „Ò¥U? (‚◊ÊäÊÊŸó) •Ê¬∑§Ê ÿ„U ¬˝‡Ÿ ‚àÿ „ÒU, (Á∑§ãÃÈ) ‚í¡ÊÁà ∑§Ê ÅÿʬŸ
∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ◊„UÊfl˝Ã ©U¬øÁ⁄Uà Á∑§ÿ ¡ÊÃ „Ò¥U, •ÕʸØ (◊„UÊfl˝ÃÊ¥ ∑§Ë) SÕʬŸÊ, ãÿÊ‚ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ
„ÒU–””
(‚Íòʬ˝Ê÷Îà ∑§Ë) ¬ÍflÊ̧hÎà ªÊÕÊ (‚¥. wz) ∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““(ßUàÕË‚È
áÊ ¬√flÿÊ ÷ÁáÊÿÊ, •ÕʸØ ÁSòÊÿÊ¥ ∑§Ë ¬˝fl˝íÿÊ Ÿ„UË¥ ∑§„UË ªß¸U „ÒUó) ÁSòÊÿÊ¥ ◊¥ ¬˝fl˝íÿÊ •ÕʸØ
ÁŸflʸáÊÿÊÇÿ ŒËˇÊÊ Ÿ„UË¥ ∑§„UË ªß¸U „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ßU‚ ªÊÕÊ ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ ‡flÃÊê’⁄UÊ¥ ∑§Ê SòÊË◊ÈÁÄÃ
M§¬ ◊à ÁŸ⁄UÊ∑Χà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ßU‚ ÁŸM§¬áÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ ÿ„U „ÒU Á∑§ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ¡„UÊ° ÁSòÊÿÊ¥ ∑§Ë ¬˝fl˝íÿÊ ∑§Ê
ÁŸ·äÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU, fl„UÊ° ŸÇŸŒËˇÊÊ ∑§ ÁŸ·äÊ ∑§Ê „UË ÃÊà¬ÿ¸ M§¬ ◊¥ SflË∑Χà ∑§⁄UŸÊ
øÊÁ„U∞– ¡Ò‚ó ‡flÃÊê’⁄U ¬⁄Uê¬⁄UÊ ◊¥ ÁSòÊÿÊ¥ ∑§Ë ‚ÊˇÊÊØ ◊ÊˇÊ∑§ÊÁ⁄UáÊË ¬˝fl˝íÿÊ ◊ÊŸË ªß¸U „ÒU, flÒ‚Ë
ÁŒªê’⁄U ¬⁄Uê¬⁄UÊ ◊¥ Ÿ„UË¥ ◊ÊŸË ¡ÊÃË „ÒU, •Á¬ÃÈ ÁŒªê’⁄UÊ¥ ∑§ ◊à ◊¥ ¬˝fl˝Á¡Ã „UÊŸ flÊ‹Ë •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥
∑§Ë ¬⁄Uê¬⁄UÊ ‚ ◊ÈÁQ§ „UÊÃË „ÒU, ©U‚Ë ÷fl ◊¥ Ÿ„UË¥ óÿ„U ÁŸc∑§·¸ „ÒU–
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1031}

(SòÊˬ˝fl˝íÿÊÿÊ— ‡ÊÊSòÊËÿÊh⁄UáÊÊÁŸ)
¬˝Ê‚ÁXU∑§M§¬áÊ SòÊˬ˝fl˝íÿÊÿÕÊÕ¸SflM§¬’ÊäÊ∑§‡ÊÊSòÊËÿfløŸÊÁŸ ©UŒ˜ÁäÊ˝ÿãÃó ÿÕÊ,
¬˝fløŸ‚Ê⁄‘U (3/25, ¬˝ÁˇÊåêÊâÊÊ) ¬˝ÊÄ Ã◊˜ó
áÊ ÁfláÊÊ fl^UÁŒ áÊÊ⁄UË, ∞Ä∑¥§ flÊ Ã‚È ¡Ëfl‹ÊÿÁê◊–
áÊ Á„U ‚¥©U«¥U ø ªûÊ¥ Ãê„UÊ ÃÊÁ‚¥ ø ‚¥fl⁄UáÊ¥––
‚Íòʬ˝Ê÷ÎÃ (ªÊÕÊ-22) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
Á‹¥ª¥ ßUàÕËáÊ¥ „UflÁŒ ÷È¥¡ßU Á¬¥«¥U ‚È∞ÿ∑§Ê‹Áê◊–
•Áí¡ÿ Áfl ∞∑§flàÕÊ flàÕÊfl⁄UáÊáÊ ÷È¥¡ßU––
¬˝fløŸ‚Ê⁄‘U (3/25 ¬˝ÁˇÊåêÊâÊÊ) ø ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
ÁáÊë¿UÿŒÊ ßUàÕËáÊ¥ Á‚hË áÊ Á„UÃáÊ ¡ê◊áÊÊ ÁŒ_UÊ–
Ãê„U Ê Ãå¬Á«U M §fl¥ ÁflÿÁå¬ÿ¥ Á‹¥ ª Á◊àÕËáÊ¥ – –
(SòÊË-¬˝fl˝íÿÊ ∑§ ‡ÊÊSòÊËÿ ©Uh⁄UáÊ)
¬˝Ê‚¥Áª∑§ M§¬ ‚ SòÊË-¬˝fl˝íÿÊ ∑§ ÿÕÊÕ¸ SflM§¬ ∑§ ’ÊäÊ∑§ ‡ÊÊSòÊËÿ fløŸÊ¥ ∑§Ê ÿ„UÊ° ©UhÎÃ
Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU– ©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸ó ¬˝fløŸ‚Ê⁄U (x/wz, ¬˝ÁˇÊåà ªÊâÊÊ) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU
““¡Ëfl-‹Ê∑§ ◊¥ (◊Ê„U, ¬˝◊ÊŒ, ÷ÿ, ¡ÈªÈå‚Ê, ◊ÊÿÊ •ÊÁŒ ŒÊ·Ê¥ ◊¥ ‚) Á∑§‚Ë ÷Ë ŒÊ· ∑§
Á’ŸÊ ∑§Ê߸U ŸÊ⁄UË Ÿ„UË¥ „UÊÃË, ©UŸ∑§Ê ‡Ê⁄UË⁄U (÷Ë) •Êfl⁄UáÊ⁄UÁ„Uà Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ßU‚Á‹∞ ©UŸ∑§ Á‹∞
flSòÊÊfl⁄UáÊ (ÁŸäÊʸÁ⁄UÃ) Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–””
‚Íòʬ˝Ê÷Îà (ªÊâÊÊ-ww) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““(ÃË‚⁄UÊ) Á‹XU ÁSòÊÿÊ¥ ∑§Ê „ÒU– fl ÁŒŸ ◊¥ ∞∑§ „UË ’Ê⁄U ÷Ê¡Ÿ ∑§⁄UÃË „U– •ÊÁÿ¸∑§Ê ∞∑§
„UË flSòÊ ⁄UπÃË „ÒU, •ÊÒ⁄U flSòÊ‚Á„Uà „UË ÷Ê¡Ÿ ∑§⁄UÃË „ÒU–””
¬˝fløŸ‚Ê⁄U (x/wz ¬˝ÁˇÊåà ªÊÕÊ) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““øÍ°Á∑§ ÁSòÊÿÊ¥ ∑§ ÁŸpÿ ‚ ©U‚Ë ¡ã◊ ◊¥ Á‚Áh (◊ÈÁQ§) Ÿ„UË¥ ∑§„UË ªß¸U „ÒU, ßU‚Á‹∞
ÁSòÊÿÊ¥ ∑§Ê Á‹XU Ãà¬˝ÁÃM§¬ •âÊʸØ ‚Êfl⁄UáÊ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–””
{1032 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

äÊfl‹Êª˝ãÕ ø (¬È. 1, πá«U-1, ¬Î. 335) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó ““•S◊ÊŒflʷʸØ º˝√ÿSòÊËáÊÊ¥ ÁŸfl¸ÁΠ×

Á‚h˜ÿŒ ˜ ßUÁà øãŸ, ‚flÊ‚SàflÊŒ˜ •¬˝àÿÊÅÿÊŸªÈáÊÁSÕÃÊŸÊ¥ ‚¥ÿ◊ʟȬ¬ûÊ—– ÷Êfl‚¥ÿ◊SÃÊ‚Ê¥ ‚flÊ‚‚Ê◊åÿ-
ÁflL§h ßUÁà øØ, Ÿ ÃÊ‚Ê¥ ÷Êfl‚¥ÿ◊Ê˘ÁSÃ, ÷Êfl‚¥ÿ◊ÊÁflŸÊ÷ÊÁflflSòÊÊlȬʌʟÊãÿÕʟȬ¬ûÊ—–””
Á∑§@, äÊfl‹Êª˝ãÕ˘ãÿòÊ (¬È. 11, ¬Î. 114-115) ∑§ÁÕÃ◊˜ó ““áÊ ø ŒÁ√flàÕËáÊ¥
ÁáÊǪ¥ÕÃ◊ÁàÕ, ø‹ÊÁŒ¬Á⁄UëøÊ∞áÊ ÁfláÊÊ ÃÊÁ‚¥ ÷ÊflÁáÊǪ¥ÕûÊÊ÷ÊflÊŒÊ– áÊ ø ŒÁ√flàÕËáÊflÈ¥‚ÿflŒÊáÊ¥
ø‹ÊÁŒøʪÊ •ÁàÕ, ¿UŒ‚ÈûÊáÊ ‚„U Áfl⁄UÊ„UÊŒÊ–””
∞fl¥ Á‚hÊÁãÃÃ¥ ÷flÁà ÿàSòÊËáÊÊ¥ ‚Êfl⁄Uáʬ˝flíÿÊ ÷flÁÖ •ãÿÊãÿÁ¬ ‡ÊÊSòÊËÿÊh⁄UáÊÊÁŸ
¬˝ÊåÿãÃ ‚◊Õ¸∑§ÊÁŸ– ÿâÊÊó ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ âÊSÿ (3/25 ¬˝ÁˇÊåêÊÕÊ) ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ¬˝ÊÄ Ã◊˜ó (ÁflÿÁå¬ÿ¥
Á‹¥ªÁ◊àÕËáÊ¥ó) ÁŸª˝ã¸ ÕÁ‹XUÊØ ¬ÎÕÄàflŸ Áfl∑§ÁÀ¬Ã¥ ∑§ÁâÊÃ¥ Á‹X¥U ¬˝Êfl⁄UáÊ‚Á„UÃ¥ ÁøqU◊–˜ ∑§Ê‚Ê◊˜-SòÊËáÊÊ◊˜
ßUÁÖ
äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬ÈSÃ∑§-v, πá«U-v, ¬Î. xxz) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““(‡Ê¥∑§Êó) ßU‚Ë
•Êª◊ ‚ Œ˝√ÿÁSòÊÿÊ¥ ∑§Ê ◊ÈÁQ§ ¡ÊŸÊ ÷Ë Á‚h „UÊ ¡Ê∞ªÊ? (‚◊ÊäÊÊŸó) Ÿ„UË,¥ ÄÿÊÁ¥ ∑§ flSòÊ‚Á„UÃ
„UÊŸ ‚ ©UŸ∑§ •¬˝àÿÊÅÿÊŸ (‚¥ÿÃÊ‚¥ÿÃ, ¬¥ø◊) ªÈáÊSÕÊŸ „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ©UŸ∑§ (÷Êfl) ‚¥ÿ◊
∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ Ÿ„UË¥ „UÊ ‚∑§ÃË– (‡Ê¥∑§Êó) flSòÊ‚Á„Uà „UÊÃ „ÈU∞ ÷Ë ÷Êfl‚¥ÿ◊ ∑§Ê „UÊŸÊ ÁflL§h Ÿ„UË¥
„UÊŸÊ øÊÁ„U∞– (‚◊ÊäÊÊŸó) ©UŸ∑§ ÷Êfl‚¥ÿ◊ Ÿ„UË¥ „UÊ ‚∑§ÃÊ, ÄÿÊ¥Á∑§ ©UŸ∑§ ÷Êfl-•‚¥ÿ◊ ∑§
•ÁflŸÊ÷ÊflË flSòÊ-ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ‚¥ªÁà (÷Êfl‚¥ÿ◊ ◊ÊŸŸ ¬⁄U) Ÿ„UË¥ ’ÒΔU ‚∑§ÃË „ÒU–””
•ÊÒ⁄U, äÊfl‹Ê ª˝ãÕ ◊¥ •ãÿòÊ (¬È. vv, ¬Î. vvy-vvz) fl„U ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““Œ˝√ÿÁSòÊÿÊ¥
∑§ ÁŸª˝¸ãÕ¬ŸÊ (ŸÇŸ÷Êfl) ‚¥÷fl Ÿ„UË¥ „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ flSòÊÊÁŒ ∑§ àÿʪ ∑§ Á’ŸÊ ©UŸ∑§ ÷ÊflÁŸª˝¸ãÕÃÊ
∑§Ê ‚Œ˜÷Êfl Ÿ„UË¥ „UÊ ‚∑§ÃÊ– Œ˝√ÿSòÊËflŒË fl Ÿ¬È¥‚∑§flŒË flSòÊÊÁŒ ∑§Ê àÿʪ∑§⁄U ÁŸª˝¸ãÕÃÊ äÊÊ⁄UáÊ
∑§⁄U ‚∑§Ã „Ò¥U ó∞‚Ë •Ê‡Ê¥∑§Ê ÷Ë ΔUË∑§ Ÿ„UË¥ „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ flÒ‚Ê SflË∑§Ê⁄U ∑§⁄UŸ ¬⁄U ¿UŒ‚ÍòÊ ‚
Áfl⁄UÊäÊ •ÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÿ„U Á‚h „UÊÃÊ „ÒU Á∑§ ÁSòÊÿÊ¥ ∑§Ë ¬˝fl˝íÿÊ ‚Êfl⁄UáÊ (flSòÊ‚Á„UÃ) „UÊÃË „ÒU– ßU‚
(Ãâÿ) ∑§ ‚◊Õ¸∑§ •ãÿ ÷Ë ‡ÊÊSòÊËÿ ©Uh⁄UáÊ ¬˝Êåà „UÊÃ „Ò¥U– ¡Ò‚, ¬˝fløŸ‚Ê⁄U (x/wz ¬˝ÁˇÊåÃ
ªÊÕÊ) ∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““(ÁflÿÁå¬ÿ¥ Á‹¥ªÁ◊àÕËáÊ¥ó ÁSòÊÿÊ¥ ∑§Ê Á‹XU ÁŸäÊʸÁ⁄UÃ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó) ÁŸª¸˝ãâÊ Á‹XU ‚ ¬ÎÕ∑˜§ M§¬ ‚ Áfl∑§ÁÀ¬Ã •ÕʸØ ∑§ÁÕà Á‹XU •Êfl⁄UáÊ‚Á„UÃ
ÁøqU ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1033}

Á∑§@, ÃòÊÒfl (¬˝fløŸ‚Ê⁄U, 3/25, ¬˝ÁˇÊåêÊÕÊ-14) ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó ““ÿS◊ÊØ ÃŒ˜÷fl

◊ÊˇÊÊ ŸÊÁSÃ, ÃS◊ÊØ ∑§Ê⁄UáÊÊØ... Ãà¬˝ÁÃM§¬¥ flSòʬ˝Êfl⁄UáÊ‚Á„UÃ¥ Á‹X¥U Áøq¥U ‹ÊÜ¿UŸ¥ ÃÊ‚Ê¥ SòÊËáÊÊ¥ Á¡Ÿfl⁄ÒU—
‚fl¸ôÊÒ— ÁŸÁŒ¸C¥U ∑§ÁÕÃ◊˜–”” Á∑§@, ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊâÊÊ-190) ø “•Áfl∑§Ê⁄UflàÕfl‚Ê” ßUÁÃ
Áfl‡ÊcÊáÊ◊ÊÁÿ¸∑§ÊáÊÊ¥ ¬˝ŒûÊ◊˜, ÃŸÊÁ¬ ÃÊ‚Ê¥ ‚Êfl⁄Uáʬ˝fl˝íÿÊ ∞fl ‚◊ÁâʸÃÊ èÊflÁÖ SòÊËáÊÊ¥
‚Êfl⁄Uáʬ˝fl˝íÿÊ‚◊Õ¸∑§ÊÁŸ ’„ÈU‡ÊÊ fløŸÊÁŸ ¡ÒŸ¬È⁄UÊáÊÊÁŒcÊÈ ¬˝ÊåÿãÃ– ÃlÕÊ- ¬k¬È⁄UÊáÊ (113/
39-41) „UŸÍ◊ÃÊ ÁfllÊäÊ⁄USÿ ¬˝fl˝íÿÊÿÊ •ŸãÃ⁄¥U ÃSÿ SòÊËáÊÊ◊Á¬ ÁŸfl¸ŒÊŒÿŸ •ÊÁÿ¸∑§Ê’ãäÊÈ◊ÃË-
‚ÁãŸäÊÊÒ ¬˝flí˝ ÿʪ˝„UáÊ¥ flÁáʸÃ◊˜ó
∑ΧàflÊ ¬⁄U◊∑§ÊL§áÿ¥ Áfl¬˝‹ê÷¥ ◊„UʇÊÈø◊˜–
ÁflÿÊ ª ÊŸ‹‚¥ à åÃÊ— ¬⁄¥ U ÁŸfl ¸ Œ ◊ʪÃÊ—––
¬˝ Á ÕÃÊ¥ ’ãäÊÈ ◊ àÿÊÅÿÊ◊È ¬ ªêÿ ◊„U û Ê⁄U Ê ◊˜ –
¬˝ÿÈíÿ ÁflŸÿ¥ ÷ÄàÿÊ ÁfläÊÊÿ ◊„U◊ÈûÊ◊◊˜––
üÊË◊àÿÊ ÷flÃÊ ÷ËÃÊ äÊË◊àÿÊ ŸÎ¬ÿÊÁ·Ã—–
◊„UŒ˜÷Í·áÊÁŸ◊ȸQ§Ê— ‡ÊË‹èÊÍcÊÊ— ¬˝flfl˝¡È—––
•ÊÒ⁄U, fl„UË¥ (¬˝fløŸ‚Ê⁄U-x/wz ¬˝ÁˇÊåà ªÊÕÊ-vy) ≈UË∑§Ê ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““øÍÁ° ∑§ (ÁSòÊÿÊ¥
∑§Ê) ©U‚Ë ÷fl ◊¥ ◊ÊˇÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ßU‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ ©UŸ ÁSòÊÿÊ¥ ∑§ Á‹∞ Á¡Ÿfl⁄UÊ¥-‚fl¸ôÊÊ¥ Ÿ ©UŸ∑§Ê
¬˝ÁÃM§¬, flSòÊÊfl⁄UáÊ‚Á„Uà Á‹XU, ÁøqU, ‹Ê¥¿UŸ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU–”” •ÊÒ⁄U, ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-
v~Æ) ◊¥ ÷Ë •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§Ê ∞∑§ Áfl‡ÊcÊáÊ “•Áfl∑§Ê⁄UflSòÊfl‡ÊÊ” (Áfl∑§Ê⁄U-•ŸÈà¬ÊŒ∑§ flSòÊ fl‡ÊflÊ‹Ë)
ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒU, ßU‚‚ ÷Ë ©UŸ∑§Ë ‚Êfl⁄Uáʬ˝fl˝íÿÊ „UË ‚◊Áâʸà „UÊ ¡ÊÃË „ÒU– ÁSòÊÿÊ¥ ∑§Ë ‚Êfl⁄UáÊ
¬˝fl˝íÿÊ ∑§ ‚◊Õ¸∑§ ’„ÈUÃ-‚ fløŸ ¡ÒŸ ¬È⁄UÊáÊ •ÊÁŒ ◊¥ ¬˝Êåà „UÊÃ „Ò¥U– ¡Ò‚ó ¬k¬È⁄UÊáÊ (vvx/
x~-yv) ◊¥ flÁáʸà „ÒU Á∑§ ÁfllÊäÊ⁄U „UŸÍ◊ÊŸ ∑§ ¬˝fl˝Á¡Ã „UÊŸ ∑§ ¬pÊØ, ©UŸ∑§Ë ÁSòÊÿÊ¥ Ÿ ÁŸfl̧Œ ∑§
©UÁŒÃ „UÊŸ ‚ •ÊÁÿ¸∑§Ê ’ãäÊÈ◊ÃË ∑§ ‚◊ˬ ◊¥ ¬˝fl˝íÿÊ ª˝„UáÊ ∑§Ëó
““ÃŒŸãÃ⁄U, ¡Ê ÁflÿÊª M§¬Ë •ÁÇŸ ‚ ‚¥Ãåà ÕË, ◊„UʇÊÊ∑§ŒÊÿË •àÿãà ∑§L§áÊ Áfl‹Ê¬
∑§⁄U ¬⁄U◊ ÁŸfl̧Œ (flÒ⁄UÊÇÿ) ∑§Ê ¬˝Êåà „ÈU߸U ÕË¥, üÊË◊ÃË (üÊË‚ê¬ãŸ) ÕË¥, ‚¥‚Ê⁄U ‚ ÷ÿ÷Ëà ÕË¥,
äÊË◊ÃË ÕË¥, ◊„UÊ•Ê÷Í·áÊÊ¥ ‚ ‚Á„Uà ÕË¥, •ÊÒ⁄U ‡ÊË‹M§¬Ë •Ê÷Í·áÊÊ¥ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸflÊ‹Ë ÕË¥, ∞‚Ë
⁄UÊ¡ÁSòÊÿÊ¥ Ÿ ’ãäÊÈ◊ÃË ŸÊ◊∑§ ¬˝Á‚h •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ‚◊ˬ ◊¥ ÷ÁQ§¬Ífl¸∑§ Ÿ◊S∑§Ê⁄U fl ©UûÊ◊ ¬Í¡Ê
∑§⁄U ŒËˇÊÊ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U ‹Ë–””
{1034 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á∑§@, ’˝ÊrÊË ‚ÈãŒ⁄UË ø ¬˝fl˝íÿÊ¥ ªÎ„UËÃflàÿÊÒ, •ª˝áÊËàfl¥ ø ¬˝ÊåÃflàÿÊÒ óßUÁà „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ

(9/217) flÁáʸÃ◊˜ó
’˝ÊrÊË ø ‚ÈãŒ⁄UË øÊ÷ ∑ȧ◊ÊÿÊÒ¸ äÊÒÿ¸‚¥ªÃ–
¬˝ fl ˝ í ÿ ’„È U Ÿ Ê⁄U Ë Á÷⁄U Ê ÿʸ á ÊÊ¥ ¬˝ è ÊÈ Ã Ê¥ ªÃ – –
Á∑§@, ’˝ÊrÊË-‚ÈãŒ⁄U˪ÁáÊŸË‚ÁfläÊ˘Á¬ ÁfllÊäÊ⁄U¡ÿ∑ȧ◊Ê⁄U¬àŸË äÊÎÇflÃflSòÊÊ ‚È‹ÊøŸÊ
¬˝fl˝Á¡ÃÊ˘÷flÁŒÁà ø ÃòÊ (12/51) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
ŒÈ—‚¥‚Ê⁄USfl÷ÊflôÊÊ ‚¬àŸËÁ÷— Á‚ÃÊê’⁄UÊ–
’˝ÊrÊË¥ ø ‚ÈãŒ⁄UË¥ ÁüÊàflÊ ¬˝flfl˝Ê¡ ‚È‹ÊøŸÊ––
•ãÿëø, ÃòÊÒfl (61/10) ßUŒ¥ flÁáʸå ÿŒ˜ fl‚ÈŒflÁSòÊÿ— ÃÕÊ ŸÊ⁄UÊÿáÊüÊË∑ΧcáÊ∑§ãÿÊpÊÁ¬
¬˝flÁ˝ ¡ÃÊ—ó fl‚ÈŒfl ÁSòÊÿÊ ÁflcáÊÊ— ∑§ãÿÊpÊÁ¬ ¬˝flfl˝¡—È –

•ÊÒ⁄U, ’˝ÊrÊË fl ‚ÈãŒ⁄UË Ÿ èÊË ¬˝fl˝íÿÊ ª˝„UáÊ ∑§Ë ÕË •ÊÒ⁄U •ª˝áÊË (ªÁáÊŸË) ¬Œ èÊË ¬˝ÊåÃ
Á∑§ÿÊ ÕÊ ó∞‚Ê „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ (~/wv|) ◊¥ flÁáʸà „ÒUó
““äÊÒÿ¸ ‚ ÿÈQ§ ’˝ÊrÊË •ÊÒ⁄U ‚ÈãŒ⁄UË ŸÊ◊∑§ ŒÊŸÊ¥ ∑ȧ◊ÊÁ⁄UÿÊ¥ •Ÿ∑§ ÁSòÊÿÊ¥ ∑§ ‚ÊÕ ŒËˇÊÊ
‹∑§⁄U •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§Ë SflÊÁ◊ŸË ’Ÿ ªßZU–””
•ÊÒ⁄U, ’˝ÊrÊË fl ‚ÈãŒ⁄UË óßUŸ ªÁáÊŸË (mÿ) ∑§ ‚◊ˬ ◊¥ èÊË ÁfllÊäÊ⁄U ¡ÿ∑ȧ◊Ê⁄U ∑§Ë
¬àŸË ∞fl¥ ‡flÃflSòÊäÊÊÁ⁄UáÊË ‚È‹ÊøŸÊ ¬˝fl˝Á¡Ã „ÈU߸U ÕË óÿ„U ÷Ë fl„UÊ° („UÁ⁄Ufl¥‡Ê ¬È⁄UÊáÊ-vw/zv)
ÁŸM§Á¬Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““ŒÈCU ‚¥‚Ê⁄U ∑§ Sfl÷Êfl ∑§Ê ¡ÊŸŸflÊ‹Ë •¬ŸË ‚¬ÁàŸÿÊ¥ ∑§ ‚ÊÕ ‚»§Œ flSòÊ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U
Á‹∞ •ÊÒ⁄U ’˝ÊrÊË fl ‚ÈãŒ⁄UË ∑§ ¬Ê‚ ¡Ê∑§⁄U ŒËˇÊÊ ‹ ‹Ë–””
•ÊÒ⁄U ÷Ë, fl„UË¥ ({v/vÆ) ÿ„U flÁáʸà „ÒU Á∑§ fl‚ÈŒfl ∑§Ë ÁSòÊÿÊ¥ Ÿ ÃÕÊ ŸÊ⁄UÊÿáÊ üÊË∑ΧcáÊ
∑§Ë ∑§ãÿÊ•Ê¥ Ÿ ¬˝fl˝íÿÊ ª˝„UáÊ ∑§Ëó ““fl‚ÈŒfl ∑§Ë •ãÿ ÁSòÊÿÊ¥ ÃÕÊ ∑ΧcáÊ ∑§Ë ¬ÈÁòÊÿÊ¥ Ÿ ÷Ë
ŒËˇÊÊ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U ‹Ë–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1035}

©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ ø (63/23,175) ¬˝ÊQ¥§ ÿØ ’‹÷º˝-•¬⁄UÊÁ¡Ã∑§ãÿÊ ‚È◊Á× ‚Èfl˝ÃÊ-

•ÊÁÿ¸∑§ÊÿÊ— ‚ÁfläÊ ¬˝fl˝Á¡ÃÊ˘÷flØ, ⁄UÊôÊË ‚ÈfláʸÁË∑§Ê ‚È◊ÁÃ-•ÊÁÿ¸∑§Ê‚ÁfläÊ ŒËˇÊÊ¥ ªÎ„UËÃflÃË
(63/175), ŸãŒÿ‡ÊÊ üÊÁDU¬àŸË ‚ÈŒ‡Ê¸ŸÊ-•ÊÁÿ¸∑§Ê‚ÁfläÊ (70/183), ⁄UÊôÊË ‚ÈM§¬Ê ‚È÷º˝Ê-
•ÊÁÿ¸∑§Ê‚ÁfläÊ (71/423) ‚¥ÿ◊¥ ªÎ„UËÃflÃË–
∞fl¥ ÃòÊÒfl ÁŸM§Á¬Ã¥ ÿŒ˜ ⁄UÊôÊË Áfl◊‹üÊË— ¬Œ˜◊ÊflÃË-•ÊÁÿ¸∑§Ê‚ÁãŸäÊÊÒ ‚¥ÿ◊¥ ªÎ„UËÃflÃË
(71/456), ⁄UÊôÊË Á„U⁄UáÿflÃË ø ŒÊãÃ◊ÃË-•ÊÁÿ¸∑§ÊÿÊ— ‚ÁfläÊ ŒËÁˇÊÃÊ (69/212) ¡ÊÃÊ–
¬k¬È⁄UÊáÊÊŸÈ‚Ê⁄¥U ø ¡Ÿ∑§Êà◊¡Ê ‚ËÃÊ ¬ÎâflË◊ÃË-•ÊÁÿ¸∑§ÊÿÊ— ‚ÁfläÊ ŒËÁˇÊÃÊ (105/
78)– •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊÊŸÈ‚Ê⁄¥U ø ÷⁄UÃÊŸÈ¡Ê ’˝ÊrÊË ÃâÊÊ ‚ÈãŒ⁄UË ø ŒËˇÊÊ¥ ªÎ„UËÃflàÿÊÒ (24/175-177)–
¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ âÊSÿ (3/25, ¬˝ÁˇÊåêÊâÊÊ-13) ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ø “‡ÊÃfl·¸ŒËÁˇÊÃÊÿÊ •ÊÁ¡¸∑§ÊÿÊ—” ßUÁà ∑§ÕŸŸ
‚„U, ‚ËÃʌ˟ʥ Á¡ŸŒËˇÊʪ˝„UáÊ◊Á¬ S¬CUÃÿÊ ‚¥∑§ÁÃÃ◊˜ó ““‚ËÃÊL§ÁÄ◊áÊË∑ȧãÃ˺˝ÊÒ¬ŒË‚È÷º˝Ê¬˝÷ÎÃÿÊ
Á¡ŸŒËˇÊÊ¥ ªÎ„UËàflÊ ÁflÁ‡ÊCUìp⁄UáÊŸ...–””

©UûʬÈ⁄UÊáÊ ({x/wx,v|z) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ‚È◊Áà Ÿ ‚Èfl˝ÃÊ •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ¬Ê‚ ŒËˇÊÊ
‹Ë ÕË, ⁄UÊŸË ‚ÈfláʸÁË∑§Ê Ÿ ‚È◊Áà •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ¬Ê‚ ŒËˇÊÊ ‹Ë ({x/v|z), ŸãŒÿ‡ÊÊ ‚ΔUÊŸË Ÿ
‚ÈŒ‡Ê¸ŸÊ •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ¬Ê‚ (|Æ/v}x) •ÊÒ⁄U ⁄UÊŸË ‚ÈM§¬Ê Ÿ ‚È÷Œ˝Ê •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ¬Ê‚ (|v/ywx)
‚¥ÿ◊ ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ–
ßU‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U, fl„UË¥ (©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ ◊¥) ÿ„U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ⁄UÊŸË Áfl◊‹üÊË Ÿ ¬kÊflÃË
•ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ¬Ê‚ ‚¥ÿ◊ ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ (|v/yz{), ⁄UÊŸË Á„U⁄UáÿflÃË ÷Ë ŒÊãÃ◊ÃË •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§
‚◊ˬ ŒËÁˇÊà „ÈU߸U ÕË ({~/wvw)–
¬k¬È⁄UÊáÊ ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U, ¡Ÿ∑§¬ÈòÊË ‚ËÃÊ ¬ÎâflË◊ÃË •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ¬Ê‚ ŒËÁˇÊà „ÈU߸U ÕË (vÆz/
|})– •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U ÷⁄Uà ø∑˝§flÃ˸ ∑§Ë ¿UÊ≈UË ’Á„UŸ ’˝ÊrÊË •ÊÒ⁄U ‚ÈãŒ⁄UË Ÿ ŒËˇÊÊ ª˝„UáÊ
∑§Ë (wy/v|z-v||)– ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-x/wz ¬⁄U ¬˝ÁˇÊåà ªÊÕÊ ‚¥. vx) ∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ èÊË
“‚ÊÒ fl·¸ ∑§Ë ŒËˇÊÊflÊ‹Ë” •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§Ê ∑§ÕŸ ÃÊ Á∑§ÿÊ „UË ªÿÊ, ‚ÊÕ „UË ‚ËÃÊ •ÊÁŒ ∑§ ŒËˇÊÊ-
ª˝„UáÊ ∑§Ê ÷Ë ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U S¬CU ‚¥∑§Ã Á∑§ÿÊ „ÒUó ““‚ËÃÊ, L§ÁÄ◊áÊË, ∑ȧãÃË, Œ˝ÊÒ¬ŒË fl ‚È÷Œ˝Ê
•ÊÁŒ ŸÊÁ⁄UÿÊ¥ Ÿ Á¡Ÿ-ŒËˇÊÊ ‹∑§⁄U ÁflÁ‡ÊCU ì ∑§ mÊ⁄UÊ...–””
{1036 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞fl¥ ‡ÊÊSòÊcÊÈ •ÊÁÿ¸∑§ÊáÊÊ¥ ‚¥ÿ◊ª˝„UáÊSÿ ¬˝fl˝íÿÊM§¬áÊ, ŒËˇÊÊM§¬áÊ flÊ ÁŸM§¬áÊ¥ ∑Χå

ŒÎ‡ÿÃ– ÃÊ‚Ê¥ ¡ÒŸE⁄UË-ŒËˇÊÊ-ŸÊêŸÊ˘Á¬ ¬˝fl˝íÿÊ ÁŸM§Á¬ÃÊ ŒÎ‡ÿÃ– ÿÕÊ ¬k¬È⁄UÊáÊ (105/
75) ‚ËÃÊ ∑§ÕÿãÃË ÁŸM§Á¬ÃÊó ‚Ê˘„¥U ŒÈ—πˇÊÿÊ∑§Ê¥ˇÊÊ ŒËˇÊÊ¥ ¡ÒŸE⁄UË¥ ÷¡––
(•ÊÁÿ¸∑§ÊáÊÊ¥ ◊„UÊfl˝ÃÊ¬øÊ⁄U—ó)
ÿÃÊ Á„U SòÊËáÊÊ¥ ÁflÁfläÊÊXU·È ‚͡◊¡ËflÊà¬ÁûÊÁflŸÊ‡Ê¬˝Á∑˝§ÿÊ ÷flÃËàÿÃSÃÊ‚Ê◊ȬøÊ⁄‘UáÊ
•Á„¥U‚Ê◊„UÊfl˝Ã‚Œ˜÷Êfl— SflËÁ∑˝§ÿÃ– •ÊøÊÿ¸üÊËflË⁄UŸÁãŒŸÊ •ÊøÊ⁄U‚Ê⁄Uª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-89)
ÁŸM§Á¬Ã¥ ÿØ Œ‡Êfl˝ÃªÈáÊSÕÊŸ˘Á¬ Áfll◊ÊŸÊŸÊ¥ ÃÊ‚Ê¥ ‚í¡ÊÁÃàfl‚ÍøŸÊÕ¸◊ȬøÊ⁄‘UáÊ ◊„UÊfl˝Ãàfl¥
∑§âÿÃ– ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãâÊSÿ (3/25 ¬˝ÁˇÊåêÊâÊÊ-13) ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ø S¬CU¥ ÷ÁáÊÃ◊˜ó ““ÿÁŒ ◊ÊˇÊÊ
ŸÊÁSÃ, ÃÁ„U̧ ÷flŒËÿ◊Ã Á∑§◊Õ¸◊Á¡¸∑§ÊŸÊ¥ ◊„UÊfl˝ÃÊ⁄Uʬ áÊ◊˜? ¬Á⁄U„UÊ⁄U◊Ê„Uó ÌȬøÊ⁄‘UáÊ ∑ȧ‹√ÿflSÕÊÁŸÁ◊ûÊ◊˜–
Ÿ øÊ¬øÊ⁄U— ‚ÊˇÊÊŒ˜ èÊÁflÃÈ◊„¸UÁà •ÁÇŸflØ ∑Í̋§⁄UÊ˘ ÿ¥ ŒflŒûÊ— ßUàÿÊÁŒflØ– ÃâÊÊ øÊQ§◊˜ó ◊ÈÅÿÊ÷Êfl ‚ÁÃ
¬˝ÿÊ¡Ÿ ÁŸÁ◊ûÊ øÊ¬øÊ⁄U— ¬˝fløÃ–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§ ‚¥ÿ◊-ª˝„UáÊ ∑§Ê ¬˝fl˝íÿÊ ∑§ M§¬ ◊¥ ÿÊ ŒËˇÊÊ ∑§
M§¬ ◊¥ ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ ŒÎÁCUªÊø⁄U „UÊÃÊ „ÒU– ©UŸ∑§Ë ¬˝fl˝íÿÊ ∑§Ê ¡ÒŸ‡fl⁄UË ŒËˇÊÊ ∑§ ŸÊ◊ ‚ ÷Ë
ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ¡Ò‚, ¬k¬È⁄UÊáÊ (vÆz/|z) ◊¥ ‚ËÃÊ ∑§Ê ÿ„U ∑§„UÃ „ÈU∞ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““•’ ◊Ò¥ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ˇÊÿ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ßUë¿UÊ ‚ ¡ÒŸ‡fl⁄UË ŒËˇÊÊ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÃË „Í°U–””
(•ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§Ê ◊„UÊfl˝ÃÊ¬øÊ⁄U)
øÍ°Á∑§ ÁSòÊÿÊ¥ ∑§ ÁflÁfläÊ •XUÊ¥ ◊¥ ‚͡◊ ¡ËflÊ¥ ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ fl ÁflŸÊ‡Ê ∑§Ë ¬˝Á∑˝§ÿÊ „UÊÃË „ÒU,
ßU‚Á‹∞ ©UŸ∑§ •Á„¥U‚Ê ◊„UÊfl˝Ã ∑§Ê ‚Œ˜÷Êfl ©U¬øÊ⁄U ‚ SflË∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– •ÊøÊÿ¸ üÊË
flË⁄UŸÁ㌠Ÿ •ÊøÊ⁄U‚Ê⁄U ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-}~) ◊¥ ’ÃÊÿÊ „ÒU Á∑§ Œ‡Êfl˝Ã (¬¥ø◊) ªÈáÊSÕÊŸ ◊¥ Áfll◊ÊŸ
©UŸ (•ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥) ∑§ ‚í¡ÊÁÃàfl ∑§Ê ‚ÍÁøà ∑§⁄UŸ „UÃÈ ©U¬øÊ⁄U ‚ ◊„UÊfl˝Ã ∑§Ê ‚Œ˜÷Êfl SflË∑§Ê⁄U
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (x/wz ¬⁄U ¬˝ÁˇÊåà ªÊÕÊ-vx) ∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ èÊË ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U S¬CU
Á‹πÊ ªÿÊ „ÒUó ““ÿÁŒ ©UŸ (ÁSòÊÿÊ¥) ∑§ ◊ÊˇÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ÃÊ •Ê¬∑§ ◊à ◊¥ •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§
◊„UÊfl˝ÃÊ¥ ∑§Ê •Ê⁄UÊ¬áÊ Á∑§‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU? ßU‚∑§Ê ‚◊ÊäÊÊŸ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó fl„U
∑ȧ‹√ÿflSÕÊ ∑§ Á‹∞ ©U¬øÊ⁄U ‚ (©UŸ◊¥ ◊„UÊfl˝ÃÊ¥ ∑§ ‚¥S∑§Ê⁄U ∑§Ê •Ê⁄UÊ¬áÊ) Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
©U¬øÊ⁄U ÃÊ ©U¬øÊ⁄U „ÒU, ‚ÊˇÊÊØ „UÊŸ ÿÊÇÿ fl„U Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ „ÒU, ¡Ò‚, ÿ„U ŒflŒûÊ ÃÊ •ÁÇŸ ∑§Ë Ã⁄U„U
(∑˝§ÊäÊË) ∑Í̋§⁄U „ÒU, ßUàÿÊÁŒ ∑§ÕŸ (©U¬øÊ⁄U ‚ Á∑§ÿ ¡ÊÃ „Ò¥U)– •ÊÒ⁄U ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó ◊ÈÅÿ ∑§ •÷Êfl
◊¥ •ÊÒ⁄U ¬˝ÿÊ¡Ÿ-Áfl‡ÊcÊ ∑§ ÁŸÁ◊ûÊ ‚ ©U¬øÊ⁄U Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1037}

¬k¬È⁄UÊáÊ (105/80) ÃÈ ‚ËÃÊ •ÊÁÿ¸∑§Ê “◊„UÊfl˝ÃäÊÊÁ⁄UáÊË” ßUÁÃÁfl‡Ê·áÊŸ ‚„U ÁŸM§Á¬ÃÊó

◊„UÊfl˝Ã¬ÁflòÊÊXUÊ ◊„UÊ‚¥flª‚¥ªÃÊ–
(Á¡ŸÊÁŒ‚Êˇÿ •ÊÁÿ¸∑§Ê¬˝fl˝íÿÊ)
•ÊÁÿ¸∑§ÊèÿÊ ŒËˇÊÊ¥ ŒÊÃÈ¥ ∑§ •„¸UÁãÃ? ‚◊ÊäÊËÿÃó Á¡Ÿãº˝÷ªfl× ‚Êˇÿ ÃÊèÿÊ ŒËˇÊÊ
ŒËÿÃ ÃÕÊ •ÊøÊÿ¸—, ªÁáÊŸË, •ÊÁÿ¸∑§Ê flÊ ŒËˇÊÊ¥ ŒÊÃÈ¥ ¬˝÷flÁãÖ •„¸UŒ˜-÷ªfl× ‚Êˇÿ˘Á¬
•ÊÁÿ¸∑§Ê ŒËÁˇÊÃÊ ÷flÃËàÿSÿ ‚◊Õ¸Ÿ◊ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (24/175) ¬˝ÊåÿÃ– ÃòÊ ÁŸM§Á¬Ã¥ ÿŒ˜ ’˝ÊrÊË
ÃËÕ¸∑§⁄U´§·÷ŒflSÿ •ŸÈª˝„UáÊ (Ãà‚ÊÁãŸäÿ◊flÊåÿ) ªÁáʟˬŒŒËˇÊÊ¥ ªÎ„UËÃflÃËó
÷⁄UÃSÿÊŸÈ¡Ê ’˝ÊrÊË ŒËÁˇÊàflÊ ªÈfl¸ŸÈª˝„UÊØ–
ªÁáÊŸË ¬Œ◊ÊÿʸáÊÊ¥ ‚Ê ÷¡ ¬ÍÁ¡ÃÊ◊⁄ÒU—––
∞fl◊fl, ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ (75/68-69) ø㌟ÊÿÊ— ÷ªflÃÊ ◊„UÊflË⁄USflÊÁ◊Ÿ— ‚ÁãŸäÊÊÒ
‚¥ÿ◊ª˝„UáÊ¥ ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó

¬k¬È⁄UÊáÊ (vÆz/}Æ) ◊¥ ÃÊ ‚ËÃÊ •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§Ê “◊„UÊfl˝ÃäÊÊÁ⁄UáÊË” ßU‚ Áfl‡Ê·áÊ ‚ ÁŸM§Á¬Ã
∑§⁄UÃ „ÈU∞ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““◊„UÊfl˝Ã ‚ ¬ÁflòÊ ‡Ê⁄UË⁄UflÊ‹Ë ÃÕÊ ◊„UÊ‚¥flª ‚ ÿÈQ§...””
(Á¡Ÿ •ÊÁŒ ∑§Ë ‚ÊˇÊË ◊¥ •ÊÁÿ¸∑§Ê-¬˝fl˝íÿÊ)
•ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§Ê ŒËˇÊÊ ∑§ÊÒŸ Œ ‚∑§Ã „Ò¥U? ‚◊ÊäÊÊŸó Á¡ŸãŒ˝ ÷ªflÊŸ˜ ∑§Ë ‚ÊˇÊË ◊¥ ©Uã„¥U
ŒËˇÊÊ ŒË ¡ÊÃË „ÒU ÃâÊÊ •ÊøÊÿ¸, ªÁáÊŸË ÿÊ •ÊÁÿ¸∑§Ê ÷Ë ŒËˇÊÊ Œ ‚∑§Ã „Ò¥U– •„¸Uãà ÷ªflÊŸ˜ ∑§Ë
‚ÊˇÊË ◊¥ ÷Ë •ÊÁÿ¸∑§Ê ŒËÁˇÊà „UÊÃË „ÒUó ßU‚∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (wy/v|z) ◊¥ ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU–
fl„UÊ° ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ’˝ÊrÊË Ÿ ÃËâÊZ∑§⁄U ´§cÊ÷Œfl ∑§ •ŸÈª˝„U ‚ (©UŸ∑§Ë ‚ÁãŸÁäÊ ¬˝Êåà ∑§⁄U)
ªÁáÊŸË ¬Œ ∑§Ë ŒËˇÊÊ ª˝„UáÊ ∑§Ë ÕËó
““÷⁄Uà (ø∑˝§flÃ˸) ∑§Ë ¿UÊ≈UË ’Á„UŸ ’˝ÊrÊË ÷Ë ªÈL§Œfl ∑§Ë ∑Χ¬Ê ‚ ŒËÁˇÊà „UÊ∑§⁄U •Êÿʸ•Ê¥
∑§ ◊äÿ ◊¥ ªÁáÊŸË (SflÊÁ◊ŸË) ∑§ ¬Œ ∑§Ê ¬˝Êåà „ÈU߸U– fl„U ’˝ÊrÊË ‚’ ŒflÊ¥ mÊ⁄UÊ ¬ÍÁ¡Ã „ÈU߸U–””
ßU‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U, ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ (|z/{}-{~) ◊¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ øãŒŸÊ Ÿ ÷ªflÊŸ˜ ◊„UÊflË⁄U
SflÊ◊Ë ∑§Ë ‚ÁãŸÁäÊ ◊¥ ‚¥ÿ◊ ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ ÕÊó
{1038 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¬˝ÊÁ¬ÃÒÃà¬È⁄¥U flË⁄¥U flÁãŒÃÈ¥ ÁŸ¡’ÊãäÊflÊŸ˜–

Áfl‚Îíÿ ¡ÊÃÁŸfl¸ªÊ ªÎ„UËàflÊòÊÒfl ‚¥ÿ◊◊˜––
ìÊflª◊◊Ê„UÊàêÿÊŒ˜ •äÿSÕÊØ ªÁáʟˬŒ◊˜–
∞fl¥ ªÁáÊŸË •ÊÁÿ¸∑§Ê, ‚Ê◊Êãÿ-•ÊÁÿ¸∑§Ê flÊ SòÊËèÿÊ ŒËˇÊÊ¥ ŒÊÃÈ¥ ¬˝÷flÁà óßUàÿSÿ ‚◊Õ¸Ÿ¥
’„ÈU‡Ê— ‡ÊÊSòÊ·È ¬˝ÊåÿÃ– ÿÕÊ ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ (62/508) ÁŸM§Á¬Ã¥ ÿŒ˜ ÁfllÊäÊ⁄U¬ÈòÊË ∑§Ÿ∑§üÊË
‚Ȭ˝÷ÊŸÊÁ◊∑§ÊÿÊ ªÁáÊŸË-•ÊÁÿ¸∑§ÊÿÊ— ‚◊ˬ ŒËÁˇÊÃÊ—ó
‚È ¬ ˝ ÷ ʪÁáʟˬʇfl ¸ ŒËÁˇÊàflÊ ¡ËÁflÃÊfläÊÊÒ –
‚ÊÒäÊ◊¸∑§À¬ ŒflÊ˘÷ÍØ, ÁøòÊ¥ Áfl‹Á‚Ã¥ ÁfläÊ—––
Á∑§@, ¡ËflãäÊ⁄U◊„UÊ⁄UÊ¡Sÿ ◊„UÊŒflË Áfl¡ÿÊ ÃÕÊ ªãäÊfl¸ŒûÊʬ˝÷ÎÃÿÊ˘CUÊÒ ⁄UÊôÿ— ‚◊ÊÃÎ∑§Ê—
ªÁáÊŸËø㌟ʕÊÁÿ¸∑§ÊÿÊ— ‚◊ˬ ¬⁄U◊‚¥ÿ◊¥ ¡ªÎ„UÈ— óßUÁà ©UûÊ⁄U¬⁄È UÊáÊ (75/683-684) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó

““÷ªflÊŸ˜ ◊„UÊflË⁄U SflÊ◊Ë ∑§Ë flãŒŸÊ ∑§ Á‹∞ øãŒŸÊ ªß¸U, fl„UÊ° flÒ⁄UÊÇÿ ©Uà¬ãŸ „UÊŸ ‚
©U‚Ÿ •¬Ÿ ‚’ ÷Ê߸U-’ãäÊÈ•Ê¥ ∑§Ê ÁflŒÊ ∑§⁄U ŒËˇÊÊ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U ‹Ë •ÊÒ⁄U ìp⁄UáÊ fl ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§
◊Ê„UÊàêÿ ‚ ©U‚Ë ‚◊ÿ ªÁáÊŸË ∑§Ê ¬Œ ¬˝Êåà ∑§⁄U Á‹ÿÊ–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ªÁáÊŸË •ÊÁÿ¸∑§Ê ÿÊ ‚Ê◊Êãÿ •ÊÁÿ¸∑§Ê ÁSòÊÿÊ¥ ∑§Ê ŒËˇÊÊ Œ ‚∑§ÃË „ÒUó ßU‚∑§Ê
‚◊Õ¸Ÿ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ’„ÈU‹ÃÊ ‚ ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU– ©UŒÊ„U⁄UáÊÊâʸó ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ ({w/zÆ}) ◊¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ
„ÒU Á∑§ ÁfllÊäÊ⁄U-¬ÈòÊË ∑§Ÿ∑§üÊË Ÿ ‚Ȭ˝÷Ê ŸÊ◊∑§ ªÁáÊŸË •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ¬Ê‚ ŒËˇÊÊ ‹Ë ÕËó
““∑§Ÿ∑§üÊË Ÿ ‚Ȭ˝÷Ê ªÁáÊŸË •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ‚◊ˬ ŒËˇÊÊ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U ‹Ë •ÊÒ⁄U •ãà ◊¥
•ÊÿÈ ‚◊Êåà „UÊŸ ¬⁄U ‚ÊÒäÊ◊¸ Sflª¸ ◊¥ Œfl ¬Œ ¬˝Êåà Á∑§ÿÊ, ÄÿÊ¥Á∑§ ∑§◊¸ ∑§Ê ©UŒÿ ÁflÁøòÊ
„UÊÃÊ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U ¡ËflãäÊ⁄U ◊„UÊ⁄UÊ¡ ∑§Ë ◊„UÊŒflË Áfl¡ÿÊ ÃÕÊ ªãäÊfl¸ŒûÊÊ •ÊÁŒ •ÊΔU ⁄UÊÁŸÿÊ¥ Ÿ •¬ŸË
◊ÊÃÊ•Ê¥ ∑§ ‚ÊÕ ªÁáÊŸË øãŒŸÊ •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ‚◊ˬ ◊¥ ¬⁄U◊ ‚¥ÿ◊ ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ óÿ„U ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ
(|z/{}x-{}y) ◊¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1039}

‚àÿãäÊ⁄U◊„UÊŒ√ÿÊ ‚„UÊCUÊÒ ‚Œ˜ŒÎ‡Ê— SŸÈ·Ê—–

‚lÊ ªãäÊfl¸ŒûÊÊlÊSÃÊ‚Ê◊Á¬ ø ◊ÊÃ⁄U—––
‚◊ˬ ø㌟ÊÿʸÿÊ— ¡ªÎ„ÈU— ‚¥ÿ◊¥ ¬⁄U◊˜–
Á∑§@, ÁøòÊøÍ‹⁄UÊôÊ— ¬ÈòÊË ‡ÊÊÁãÃ◊ÃË Áfl⁄Uíÿ ªÁáÊŸË-‚È‹ˇÊáÊÊ-•ÊÁÿ¸∑§ÊÿÊ— ‚◊ˬ ‚¥ÿ◊¥
äÊÎÃflÃË óßUÁà ø ©UûÊ⁄U¬⁄È UÊáÊ (63/112-113) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
ÁŸÁfl¸l ‚¥‚ÎÃ— ‡ÊÊÁãÃ◊ÃË ˇÊ◊¥∑§⁄UÊuUÿÊØ–
ÃËÕ¸‡ÊÊŒ˜ äÊ◊¸◊Ê‚Êl ‚l— ¬˝Êåÿ ‚È‹ˇÊáÊÊ◊˜––
ªÁáÊŸË¥ ‚¥ÿ◊¥ ÁüÊàflÊ ‚¥ãÿSÿ‡ÊÊŸ‚¥ôÊ∑§–
ŸÊ∑§ Áfl‹Èê¬Ê ÷ÍàflÊ (Sfl∑§Êÿ¬Í¡ÊÕ¸◊ʪ◊Ø)––
∞fl¥ ◊ÉÊflÊ„UŸ⁄UÊ¡∑§ãÿÊ ∑§Ÿ∑§◊Ê‹Ê ÃÕÊ ‚◊Ⱥ‚
˝ Ÿ ÁfllÊäÊ⁄U¬òÈ ÊË fl‚ãÂŸÊ ø Áfl◊‹◊ÃË-
ŸÊÁ◊∑§ÊÿÊ— ªÁáÊŸË-•ÊÁÿ¸∑§ÊÿÊ— ‚◊ˬ ŒËˇÊÊ¥ ªÎ„UËÃflàÿÊÒ óßUÁà ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ (63/124)
ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó

““‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸflÊ‹Ë ªãäÊfl¸ŒûÊÊ •ÊÁŒ •ÊΔUÊ¥ ⁄UÊÁŸÿÊ¥ Ÿ ÃÕÊ ©UŸ ⁄UÊÁŸÿÊ¥
∑§Ë ◊ÊÃÊ•Ê¥ Ÿ ‚àÿãäÊ⁄U ◊„UÊ⁄UÊ¡ ∑§Ë ◊„UÊŒflË Áfl¡ÿÊ ∑§ ‚ÊÕ øãŒŸÊ •Êÿʸ ∑§ ‚◊ˬ ©Uà∑ΧCU
‚¥ÿ◊ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U Á‹ÿÊ–””
•ÊÒ⁄U, ÁøòÊøÍ‹ ⁄UÊ¡Ê ∑§Ë ¬ÈòÊË ‡ÊÊÁãÃ◊ÃË Ÿ Áfl⁄UQ§ „UÊ∑§⁄U ªÁáÊŸË ‚È‹ˇÊáÊÊ •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§
¬Ê‚ ‚¥ÿ◊ äÊÊ⁄UáÊ Á∑§ÿÊ óÿ„U ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ ({x/vvw-vvx) ◊¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““‡ÊÊÁãÃ◊ÃË Ÿ ‚¥‚Ê⁄U ‚ Áfl⁄UQ§ „UÊ ∑§⁄U ˇÊ◊¥∑§⁄U ŸÊ◊∑§ ÃËÕZ∑§⁄U ‚ äÊ◊¸üÊfláÊ Á∑§ÿÊ •ÊÒ⁄U
‡ÊËÉÊ˝ „UË ‚È‹ˇÊáÊÊ ŸÊ◊ ∑§Ë •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ¬Ê‚ ¡Ê∑§⁄U ‚¥ÿ◊ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U Á‹ÿÊ– •ãà ◊¥ ‚¥ãÿÊ‚-
◊⁄UáÊ ∑§⁄U fl„U ∞‡ÊÊŸ Sflª¸ ◊¥ Œfl „ÈU߸U– (fl„U •¬Ÿ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ¬Í¡Ê „UÃÈ •Ê߸U ÕË–)””
ßU‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U, ◊ÉÊflÊ„UŸ ⁄UÊ¡Ê ∑§Ë ∑ȧ◊Ê⁄UË ∑§Ÿ∑§◊Ê‹Ê ÃÕÊ ‚◊ÈŒ˝‚Ÿ ÁfllÊäÊ⁄U ∑§Ë ¬ÈòÊË
fl‚ãÂŸÊ Ÿ Áfl◊‹◊ÃË ŸÊ◊∑§ ªÁáÊŸË •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ‚◊ˬ ◊¥ ŒËˇÊÊ ª˝„UáÊ ∑§Ë óÿ„U ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ
({x/vwy) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
{1040 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Œ√ÿÊÒ Áfl◊‹◊àÿÊÅÿªÁáÊŸË¥ Ã ‚◊ÊÁüÊÃ–

•ŒËˇÊÃÊ¥ ‚„ÒUÃŸ, ÿÈQ¥§ Ãà∑ȧ‹ÿÊÁ·ÃÊ◊˜––
∑ȧãÃË, º˝ÊÒ¬ŒË, ‚È÷º˝Ê ßUàÿÊÁŒ∑§Ê •Á¬ ⁄UÊ¡Ë◊ÃË ªÁáÊŸË•ÊÁÿ¸∑§ÊÿÊ— ‚◊ˬ ŒËˇÊÊ¥ ªÎ„UËàflÊ
ìÁ‚ ⁄UÃÊ •èÊÍflŸ˜ óßUÁà „UÁ⁄Ufl‡¥ ʬÈ⁄UÊáÊ (64/144) flÁáʸÃ◊˜ó
∑ȧãÃË ø º˝ÊÒ¬ŒË ŒflË ‚È÷º˝ÊÅÿÊp ÿÊÁcÊ×–
⁄UÊ¡Ë◊àÿÊ— ‚◊ˬ ÃÊ— ‚◊SÃÊSìÁ‚ ÁSâÊÃÊ—––
©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ˘Á¬ (72/264-265) ¬˝ÊQ§Ãâÿ¥ ‚◊ÁÕ¸Ã◊˜ó
¬Êá«UflÊ— ‚¥ÿ◊¥ ¬˝Ê¬Ÿ˜, ‚ÃÊ◊·Ê¥ Á„U ’ãäÊÈÃÊ–
∑ȧãÃË-‚È÷º˝Ê-º˝ÊÒ¬lp ŒËˇÊÊ¥ ÃÊ— ¬⁄UÊ¥ ÿÿÈ—––
ÁŸ∑§≈U ⁄UÊÁ¡◊àÿÊÅÿªÁáÊãÿÊ ªÈáÊ÷ÍcÊáÊÊ—–
ÃÊÁSÃd— ·Ê«U‡Ê ∑§À¬ èÊÍàflÊ ÃS◊ÊØ ¬Á⁄UëÿÈÃÊ—––

““ßU‚Ë ∑§ ‚ÊÕ, ŒÊŸÊ¥ ÁSòÊÿÊ¥ (∑§Ÿ∑§◊Ê‹Ê fl fl‚ãÂŸÊ) Ÿ ÷Ë Áfl◊‹◊ÃË ŸÊ◊∑§ ªÁáÊŸË
•ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ¬Ê‚ ¡Ê∑§⁄U ŒËˇÊÊ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U ‹Ë, ÄÿÊÁ¥ ∑§ ∑ȧ‹ËŸ ÁSòÊÿÊ¥ ∑§Ê ∞‚Ê ∑§⁄UŸÊ ©UÁøà „UË „ÒU–
∑ȧãÃË, Œ˝ÊÒ¬ŒË, ‚È÷Œ˝Ê ßUàÿÊÁŒ ÷Ë ⁄UÊ¡Ë◊ÃË ªÁáÊŸË •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ¬Ê‚ ŒËˇÊÊ ‹∑§⁄U ìSÿÊ
◊¥ ÁŸ⁄Uà „UÊ ªßZU ÕË ó∞‚Ê „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ ({y/vyy) ◊¥ flÁáʸà „ÒUó
““∑ȧãÃË, Œ˝ÊÒ¬ŒË fl ‚È÷Œ˝Ê óÿ ‚÷Ë ÁSòÊÿÊ° ⁄UÊ¡Ë◊ÃË ∑§ ¬Ê‚ ìpÿʸ ◊¥ ÁŸ⁄Uà „UÊ
ªßZU–””
©ûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ U(|w/w{y-w{z) ◊¥ ÷Ë ©UQ§ Ãâÿ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ „ÒUó
““¬Êá«UflÊ¥ Ÿ ‚¥ÿ◊ äÊÊ⁄UáÊ Á∑§ÿÊ, ÄÿÊ¥Á∑§ ‚í¡ŸÊ¥ ∑§Ë ’ãäÊÈÃÊ ÿ„UË „ÒU– ∑ȧãÃË, ‚È÷Œ˝Ê fl
Œ˝ÊÒ¬ŒË Ÿ ¡Ê ªÈáÊ M§¬Ë •Ê÷Í·áÊÊ¥ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ë ÕË¥, ªÁáÊŸË ⁄UÊ¡Ë◊ÃË ∑§ ¬Ê‚ ¡Ê∑§⁄U
©Uà∑ΧCU ŒËˇÊÊ äÊÊ⁄UáÊ ∑§Ë– ÃËŸÊ¥ ∑§ ¡Ëfl ‚Ê‹„Ufl¥ Sflª¸ ◊¥ ©Uà¬ãŸ „ÈU∞ •ÊÒ⁄U fl„UÊ° ‚ ëÿÈà „ÈU∞–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1041}

Á∑§@, ‚„UdÊÁäÊ∑§ÊŸÊ¥ ⁄UÊ¡∑ȧ◊Ê⁄UËáÊÊ¥ ⁄UÊôÊËŸÊ¥ ø ŸÁ◊ŸÊâÊÃËâÊZ∑§⁄U‚ÁfläÊ˘Á¬ ‚¥ÿ◊äÊÊ⁄UáÊ¥

„UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ (58/308) flÁáʸÃ◊˜ó
m ‚„Ud Ÿ⁄‘Uãº˝ÊSÃ ∑§ãÿÊp ŸÎ¬ÿÊÁcÊ×–
‚„UdÊÁáÊ ’„ÍUãÿʬȗ ‚¥ÿ◊¥ Á¡ŸŒÁ‡ÊÃ◊˜––
•ÊÁÿ¸∑§Ê •Á¬ •ÊÁÿ¸∑§ÊŒËˇÊÊ¥ ŒÊÃÈ¥ ¬˝÷flÁãà óßUÁà ’„ÈUÁ÷— ‡ÊÊSòÊËÿfløŸÒ— ‚◊âÿ¸Ã–
ÿÕÊó „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ (64/132) ¬˝ÊÄÃ¥ ÿØ ‚È’ãäÊÈflÒ‡ÿ¬ÈòÊË ‚È∑ȧ◊ÊÁ⁄U∑§Ê ˇÊÊãÃÊ-•ÊÁÿ¸∑§Ê‚ÁfläÊ
¬˝flÁ˝ ¡ÃÊó
ßUÁà üÊÈàflÊÁÿ¸∑§ÊflÊÄÿ¥ ÁŸÁfl¸ááÊÊ ‚È∑ȧ◊ÊÁ⁄U∑§Ê–
ÃŒãÃ ‚Ê ¬˝flfl˝Ê¡ ‚¥‚Ê⁄U÷ÿflÁŒŸË––
∞fl¥ üÊË∑§ÊãÃÊ ⁄UÊ¡∑ȧ◊Ê⁄UË Á¡ŸŒûÊÊŸÊÁ◊∑§ÊÿÊ •ÊÁÿ¸∑§ÊÿÊ— ‚◊ˬ ŒËˇÊÊ¥ ªÎ„UËÃflÃË ó
ßUÁà ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ (71/394-395) ¬˝ÊQ§◊˜ó

•ÊÒ⁄U, „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ (z}/xÆ}) ◊¥ flÁáʸà „ÒU Á∑§ „U¡Ê⁄UÊ¥ ‚ •ÁäÊ∑§ ⁄UÊ¡∑ȧ◊ÊÁ⁄UÿÊ¥ •ÊÒ⁄U
⁄UÊÁŸÿÊ¥ Ÿ ŸÁ◊ŸÊÕ ÃËÕZ∑§⁄U ∑§ ‚◊ˬ ◊¥ ‚¥ÿ◊ äÊÊ⁄UáÊ Á∑§ÿÊó
““©U‚ ‚◊ÿ ŒÊ „U¡Ê⁄U ⁄UÊ¡Ê•Ê¥ Ÿ, ŒÊ „U¡Ê⁄U ∑§ãÿÊ•Ê¥ Ÿ ∞fl¥ „U¡Ê⁄UÊ¥ ⁄UÊÁŸÿÊ¥ Ÿ Á¡ŸãŒ˝
mÊ⁄UÊ ∑§„U „ÈU∞ ¬Íáʸ ‚¥ÿ◊ ∑§Ê ¬˝Êåà Á∑§ÿÊ–””
•ÊÁÿ¸∑§Ê∞° èÊË •ÊÁÿ¸∑§Ê-ŒËˇÊÊ Œ ‚∑§ÃË „Ò¥U óßU‚∑§Ê ‚◊âʸŸ ’„ÈUà ‚ ‡ÊÊSòÊËÿ fløŸÊ¥ ‚
„UÊÃÊ „ÒU– ©UŒÊ„U⁄UáÊÊâʸó „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ ({y/vxw) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ‚È’ãäÊÈ flÒ‡ÿ ∑§Ë ¬ÈòÊË
‚È∑ȧ◊ÊÁ⁄U∑§Ê Ÿ ˇÊÊãÃÊ •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ¬Ê‚ ¬˝fl˝íÿÊ ª˝„UáÊ ∑§Ëó
““ˇÊÊãÃÊ •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ fløŸ ‚ÈŸ∑§⁄U ‚È∑ȧ◊ÊÁ⁄U∑§Ê Áfl⁄UQ§ „UÊ ªß¸U •ÊÒ⁄U ‚¥‚Ê⁄U ‚ ÷ÿ÷ËÃ
„UÊ∑§⁄U ©Uã„UË¥ ∑§ ‚◊ˬ ŒËÁˇÊà „UÊ ªß¸U–””
ßU‚Ë Ã⁄U„U, üÊË∑§ÊãÃÊ ⁄UÊ¡∑ȧ◊Ê⁄UË Ÿ Á¡ŸŒûÊÊ ŸÊ◊∑§ •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ¬Ê‚ ŒËˇÊÊ ª˝„UáÊ ∑§Ë ó
ÿ„U ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ (|v/x~y-x~z) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
{1042 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Áfl·ÿ ¬Èá«U⁄UËÁ∑§áÿÊ◊‡ÊÊ∑§ÊÅÿ◊„UˬÃ—–
‚Ê◊ÊÁüÊÿp üÊË∑§ÊãÃÊ ‚ÈÃÊ ÷ÍàflÊ ∑§ŒÊøŸ––
Á¡ŸŒûÊÊÁÿ¸∑§Ê¬ÊãÃ ŒËˇÊÊ◊ÊŒÊÿ ‚Èfl˝ÃÊ–
ìSÿãÃË Áø⁄¥U ÉÊÊ⁄U◊ȬÊcÿ ∑§Ÿ∑§Êfl‹Ë◊˜––
∞fl¥ äÊŸüÊË-Á◊òÊüÊË’˝ÊrÊáÿÊÒ ªÈáÊflÃË-•ÊÁÿ¸∑§Ê‚ÁfläÊ ‚¥ÿ◊¥ äÊÎÃflàÿÊÒ óßUÁà ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ
(72/236) flÁáʸå ŒÎ‡ÿÃó
ªÈáÊflàÿÊÁÿ¸∑§ÊèÿÊ‚ ’˝ÊrÊáÿÊÁflÃ⁄‘U Ìʖ
߸UÿÃÈ— ‚¥ÿ◊¥ flÎûÊ◊ËŒÎÄ‚Œ‚ÃÊÁ◊Œ◊˜––
∞fl¥, üÊÁDU¬ÈòÊ‚È÷ʟȬàãÿÊ Á¡ŸŒûÊ-•ÊÁÿ¸∑§Ê‚◊ˬ ìÊfl˝Ãª˝„UáÊ¥ ∑ΧÃflàÿ ßUÁà ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ
(71/244) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó Á¡ŸŒûÊÊÁÿ¸∑§ÊèÿÊ‚ ÃŒ˜÷Êÿʸp ìÊ ÿÿÈ—– ‚ËÃÊ ¬ÎâflË◊ÃË-•ÊÁÿ¸∑§Ê‚ÁfläÊ
ŒËÁˇÊÃÁà ¬k¬È⁄UÊáÊ (105/78) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó ¬ÎâflË◊àÿÊÿ¸ÿÊ ÃÊflŒ˜ ŒËÁˇÊÃÊ ¡Ÿ∑§Êà◊¡Ê–

““¬Èá«U⁄UËÁ∑§áÊË Ÿª⁄UË ◊¥ ⁄UÊ¡Ê •‡ÊÊ∑§ fl ‚Ê◊üÊË ⁄UÊŸË ∑§ üÊË∑§ÊãÃÊ ŸÊ◊ ∑§Ë ¬ÈòÊË „ÈU߸U–
Á∑§‚Ë ∞∑§ ÁŒŸ ©U‚Ÿ Á¡ŸŒûÊÊ •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ¬Ê‚ ŒËˇÊÊ ‹∑§⁄U •ë¿U-•ë¿U fl˝ÃÊ¥ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ
Á∑§ÿÊ, Áø⁄U∑§Ê‹ Ã∑§ ìSÿÊ ∑§Ë •ÊÒ⁄U ∑§Ÿ∑§Êfl‹Ë ŸÊ◊ ∑§Ê ÉÊÊ⁄U ©U¬flÊ‚ Á∑§ÿÊ–””
ßU‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U, äÊŸüÊË fl Á◊òÊüÊË óßUŸ ŒÊ ’˝ÊrÊÁáÊÿÊ¥ Ÿ ªÈáÊflÃË •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ¬Ê‚ ‚¥ÿ◊
äÊÊ⁄UáÊ Á∑§ÿÊ ÕÊ óÿ„U ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ (|w/wx{) ◊¥ flÁáʸà „ÒUó
““‡ÊcÊ ŒÊ ’˝ÊrÊÁáÊÿÊ¥ Ÿ ÷Ë ªÈáÊflÃË •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ‚◊ˬ ‚¥ÿ◊ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U Á‹ÿÊ– ÿ„U
ΔUË∑§ „UË „ÒU ÄÿÊ¥Á∑§ ‚í¡Ÿ fl ŒÈ¡¸ŸÊ¥ ∑§Ê øÁ⁄UòÊ „UË ∞‚Ê „UÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U, (üÊÁDU¬ÈòÊ) ‚È÷ÊŸÈ ∑§Ë ¬ÁàŸÿÊ¥ Ÿ Á¡ŸŒûÊ •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ¬Ê‚ ì fl˝Ã ª˝„UáÊ
Á∑§ÿÊ óÿ„U ©UûÊ⁄U¬⁄È UÊáÊ (|v/wyy) ◊¥ ÁŸM§Á¬Ã „ÒUó ““Á¡ŸŒûÊÊ •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ‚◊ˬ ©U‚ (üÊÁDU¬òÈ Ê
‚È÷ÊŸÈ) ∑§Ë ¬ÁàŸÿÊ¥ Ÿ ì äÊÊ⁄UáÊ Á∑§ÿÊ–”” ‚ËÃÊ ÷Ë ¬ÎâflË◊ÃË •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§ ¬Ê‚ ŒËÁˇÊà „ÈU߸U ÕË
óÿ„U ¬k¬È⁄UÊáÊ (vÆz/|}) ◊¥ ÁŸM§Á¬Ã „ÒUó ““¬ÎâflË◊ÃË •ÊÁÿ¸∑§Ê mÊ⁄UÊ ¡Ÿ∑§¬ÈòÊË ‚ËÃÊ ŒËÁˇÊÃ
∑§Ë ªß¸U–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1043}

Á∑§@, •ÊøÊÿʸ •Á¬ •ÊÁÿ¸∑§ÊŒËˇÊÊ¥ ŒÊÃÈ◊„¸UãÃËÁà ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕÊØ (ªÊÕÊ 183-184)

ÁflôÊÊÿÃó
Á¬ÿäÊê◊Ê ÁŒ…UäÊê◊Ê ‚¥ÁflǪÊ˘flí¡÷ËL§ ¬Á⁄U‚ÈhÊ–
‚¥ ª „U ¡ È Ç ª„U ∑ È § ‚‹Ê ‚ŒŒ¥ ‚Ê⁄U Ä πáÊÊ¡È û ÊÊ – –
ª¥÷Ë⁄UÊ ŒÈhÁ⁄U‚Ê Á◊ŒflÊŒË •å¬∑§ÊŒÈ„UÀ‹Ê ÿ–
Áø⁄U¬√flßUŒÊ ÁªÁ„UŒàÕÊ •í¡ÊáÊ¥ ªáÊäÊ⁄UÊ „UÊÁŒ––
‚ÈŒ‡Ê¸ŸøÁ⁄UÃ (5/87-88) flÁáʸÃ◊Á¬ ÿŒ˜ üÊÁDUfl¥‡Ê¡Ê Á¡Ÿ◊ÃË ‚◊ÊÁäʪÈåêÈ⁄UÊŒË¸ˇÊÊ¥
ªÎ„UËÃflÃËó
üÊÁDUŸË Á¡Ÿ◊àÿÊÅÿÊ ÃŒÊ ÃŒ˜ªÈL§¬ÊŒÿÊ—–
ÿÈÇ◊¥ ¬˝áÊêÿ ◊Ê„UÊÁŒ¬Á⁄Uª˝„U¬⁄UÊ昧◊ÈπÊ––
flSòÊ◊ÊòÊ¥ ‚◊ÊŒÊÿ ‹éäflÊ ŒËˇÊÊ¥ ÿÕÊÁøÃÊ◊˜–
‚¥ÁüÊÃÊ ÷ÁQ§Ã— ∑§ÊÁ@ŒÊÁÿ¸∑§Ê¥ ‡ÊÈ÷◊ÊŸ‚Ê◊˜––

•ÊÒ⁄U, •ÊøÊÿ¸ ÷Ë •ÊÁÿ¸∑§Ê ŒËˇÊÊ ŒŸ ◊¥ ‚ˇÊ◊ „Ò¥U óÿ„U ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ v}w-
v}y) ‚ ôÊÊÃ „UÊÃÊ „ÒUó
““¡Ê äÊ◊¸ ∑§ ¬̋◊Ë „ÒU¥, äÊ◊¸ ◊¥ ŒÎ…∏U „Ò¥U, ‚¥flª ÷Êfl ‚ ‚Á„Uà „Ò¥U, ¬Ê¬ ‚ ÷ËL§ „Ò¥U, ‡ÊÈh
•Êø⁄UáÊ flÊ‹ „Ò¥U, Á‡ÊcÿÊ¥ ∑§ ‚¥ª˝„U fl •ŸÈª˝„U ◊¥ ∑ȧ‡Ê‹ „Ò¥U, •ÊÒ⁄U „U◊‡ÊÊ ¬Ê¬Á∑˝§ÿÊ ‚ ÁŸflÎûÊ ⁄U„UÃ
„Ò¥U, ¡Ê ªê÷Ë⁄U „Ò¥U, ÁSÕÃÁøûÊ „Ò¥U, Á◊à ’Ê‹Ÿ flÊ‹ „Ò¥U, •À¬Ã◊ ∑ȧÃÍ„U‹ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, Áø⁄UŒËÁˇÊà „Ò¥U,
ÃûflôÊ „Ò¥U ó∞‚ ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§ •ÊøÊÿ¸ „UÊÃ „Ò¥U–””
‚ÈŒ‡Ê¸ŸøÁ⁄Uà (z/}|-}}) ◊¥ flÁáʸà „ÒU Á∑§ üÊÁDUfl¥‡ÊËÿÊ Á¡Ÿ◊ÃË Ÿ ‚◊ÊÁäʪÈåà ªÈL§ ∑§
¬Ê‚ ŒËˇÊÊ ª˝„UáÊ ∑§Ë ÕËó
““Á¡Ÿ◊ÃË ŸÊ◊∑§ ‚ΔUÊŸË Ÿ Ã’ (‚◊ÊÁäʪÈåà ŸÊ◊∑§) ªÈL§ ∑§ ŒÊŸÊ¥ ø⁄UáÊÊ¥ ◊¥ ¬˝áÊÃ
„UÊ∑§⁄U ◊Ê„U •ÊÁŒ ∞fl¥ ¬Á⁄Uª˝„U ‚ ¬⁄UÊ昧◊Èπ „UÊÃË „ÈU߸U flSòÊ ◊ÊòÊ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U ÿÕÊÁøà ŒËˇÊÊ ª˝„UáÊ
∑§Ë •ÊÒ⁄U ÷ÁQ§¬Ífl¸∑§ Á∑§‚Ë ‡ÊÈ÷◊Ÿ flÊ‹Ë •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§Ê ‚¥üÊÿáÊ Á∑§ÿÊ–””
{1044 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞fl¥ ¬˝∑§Ê⁄‘UáÊ •ÊÁÿ¸∑§Ê-¬˝fl˝íÿÊSflM§¬ÊÁŒÁfl·ÿ ‡ÊÊSòÊËÿ¬˝◊ÊáÊ‚Á„UÃ¥ ÁŸM§¬áÊ¥ ¬˝Ê‚ÁXU∑§-

M§¬áÊ ÁflÁ„UÃ◊˜– ¬ÿʸåÃ◊ÃÁŒÁà ◊ûflÊ Áfl⁄UêÿÃ–
ßUŒÊŸË¥ øÃÈÕª¸ ÊÕÊ (‚¥. 145) √ÿÊÅÿÊÿÃó (Á‚flªÁŒ¬„UáÊÊÿªÊ „UÊÁ Œ) Á‡ÊflªÁì՟Êÿ∑§Ê
÷flÁÖ ∑§— ‚—? ©UëÿÃó (◊Í‹ÈûÊ⁄UªÈáʬÈááÊÊ) ◊Í‹ªÈáÊÒL§ûÊ⁄UªÈáÊÒp ¬Íáʸ—– ÃòÊÊCUÊÁfl¥‡ÊÁÃ◊Í‹ªÈáÊÊ—,
©UûÊ⁄UªÈáÊÊSÃÈ øÃÈ⁄U‡ÊËÁÇÊ„Ud‚¥Åÿ∑§Ê— (8400000) ÷flÁãà óßUÁà ¬˝Ê∑˜§ √ÿÊÅÿÊŸ (101-
102 ªÊÕÿÊ—) ©UQ§¬˝Êÿ◊˜–
ÃÕÊ (‚ÈhUÊ¬•Êÿ‚¥¡ÈûÊÊ) ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª‚¥ÿÈQ§—, (’Á„U⁄Ué÷¥Ã⁄Uª¥ÕÁfl◊ÈÄ∑§Ê) ’Ês-•ÊèÿãÃ⁄U-
ª˝ãÕÁfl◊ÈQ§p ÷flÁÖ ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊªp ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷Ê¬ÿÊªÁŸflÎÁûÊM§¬Ê ⁄UʪÊÁŒ⁄UÁ„UÇÊÈhUÊà◊ÊŸÈ÷ÍÁÃ-
‹ˇÊáÊÊ ôÊÿ—– ∞Ã◊fl flËÃ⁄UʪäÊ◊¸äÿÊŸ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸM§¬áÊ ÁflmUÊ¥‚Ê˘Á÷ŒäÊÁÖ •ÿ◊fl ¬⁄U◊Ê¬ˇÊÊ-
‚¥ÿ◊— flËÃ⁄UʪøÊÁ⁄UòÊ¥ flÊ ÷áÿÃ–

ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚, •ÊÁÿ¸∑§Ê-¬˝fl˝íÿÊ ∑§ SflM§¬ •ÊÁŒ ∑§ ÁflcÊÿ ◊¥ ‡ÊÊSòÊËÿ ¬˝◊ÊáÊÊ¥ ∑§ ‚ÊÕ
¬˝Ê‚¥Áª∑§ M§¬ ‚ ©UQ§ ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßUÃŸÊ „UË (Á‹πŸÊ) ¬ÿʸåà „ÒU óÿ„U ◊ÊŸ∑§⁄U
Áfl⁄UÊ◊ Á‹ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU–
•’, øÊÒÕË ªÊÕÊ (‚¥. vyz) ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó (Á‡ÊflªÁì՟Êÿ∑§Ê
÷flÁÃ) Á‡ÊflªÁà ∑§ ◊ʪ¸ ∑§Ê ŸÊÿ∑§ „UÊÃÊ „ÒU– fl„U ∑§ÊÒŸ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (◊Í‹ÊûÊ⁄UªÈáʬÍáʸ—)
◊Í‹ªÈáÊÊ¥ fl ©UûÊ⁄UªÈáÊÊ¥ ‚ fl„U ¬Íáʸ „UÊÃÊ „ÒU– ©UQ§ ◊Í‹ªÈáÊÊ¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ •ΔUÊ߸U‚ „UÊÃË „ÒU, ©UûÊ⁄UªÈáÊÊ¥
∑§Ë ‚¥ÅÿÊ øÊÒ⁄UÊ‚Ë ‹Êπ „ÒUó∞‚Ê ¬„U‹ (ªÊÕÊ vÆv-vÆw ∑§) √ÿÊÅÿÊŸ ◊¥ ∑§„UÊ ¡Ê øÈ∑§Ê „ÒU–
ÃÕÊ (‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª‚¥ÿÈQ§—) ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª ‚ ÿÈQ§, ∞fl¥ (’ÊsÊèÿãÃ⁄Uª˝ãÕÁfl◊ÈQ§—) ’Ês
fl •ÊãÃÁ⁄U∑§ ª˝ãÕÊ¥ (¬Á⁄Uª˝„U) ‚ ÁŸ◊Ȩ̀Q§ „UÊÃÊ „ÒU– ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª ∑§Ê ‡ÊÈ÷ʇÊÈèÊ ©U¬ÿÊª ∑§Ë ÁŸflÎÁûÊ
M§¬ ÃÕÊ ⁄UʪÊÁŒ⁄UÁ„Uà ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§Ë •ŸÈ÷ÍÁà SflM§¬ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– ßU‚Ë (‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª) ∑§Ê ÁflmUÊŸ˜
‹Êª flËÃ⁄Uʪ äÊ◊¸äÿÊŸ fl ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ ∑§ M§¬ ◊¥ ÁŸM§Á¬Ã ∑§⁄UÃ „Ò¥– ßU‚Ë ∑§Ê ¬⁄U◊Ê¬ˇÊÊ ‚¥ÿ◊ ÿÊ
flËÃ⁄UʪøÊÁ⁄UòÊ ÷Ë ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vyw-vyz) —— 1045}

¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (1/14) ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª¬Á⁄UáÊà üÊ◊áÊSÿ SflM§¬¥ ÁŸÁŒ¸CU◊ÁSÃó

‚ÈÁflÁŒŒ¬ÿàÕ‚ÈûÊÊ ‚¥¡◊Ãfl‚¥¡ÈŒÊ ÁflªŒ⁄UʪÊ–
‚◊áÊÊ ‚◊‚È„UŒÈÄπÊ ÷ÁáÊŒÊ ‚ÈhUÊfl•ÊªÊ ÁûÊ––
üÊ◊áÊSÿ ∑ΧÃ ¬Á⁄Uª„˝ U— ‚fl¸ÕÊ àÿÊíÿ ∞fl ÷flÁÖ ‚ ø ¬Á⁄Uª„˝ UÊ ’ÊsÊèÿãÃ⁄U÷Œ Ÿ ÁmUÁfläÊ—–
•Êà◊Ÿ— ∑˝§ÊäÊÊÁŒÁfl÷Êfl¬Á⁄UáÊÊ◊Ê— •ÊèÿãÃ⁄U¬Á⁄Uª˝„UÊ—– ŒÊ‚ŒÊ‚ˬ˝÷ÎÃÿÊ ’Ês¬Á⁄Uª˝„UÊ—– üÊ◊áÊÊ
ÿÊªË flÊ ‚fl¸¬Á⁄Uª˝„UÁfl◊ÈQ§ ∞fl üÊDUÃÊ¥ ÷¡ÁÖ ¬Á⁄Uª˝„UäÊÊ⁄UË ÃÈ ÁŸãŒŸËÿ ∞fl– ©UQ¥§ ø ‚Íòʬ˝Ê÷ÎÃ
(ªÊÕÊ 17-19)ó
’ʋǪ∑§ÊÁ«U◊ûÊ¥ ¬Á⁄Uª„Uª„UáÊ¥ áÊ „UÊßU ‚Ê„ÍUáÊ¥–
¡„U¡ÊÿM§fl‚Á⁄U‚Ê ÁËÃÈ‚Á◊ûÊ¥ áÊ Áª„UÁŒ „UàÕ‚–È
¡ßU ‹ßU •å¬’„ÈUÿ¥ ÃûÊÊ ¬ÈáÊ ¡ÊßU ÁáÊǪÊŒ¥––

¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (v/vy) ◊¥ ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª M§¬ ‚ ¬Á⁄UáÊà üÊ◊áÊ ∑§Ê SflM§¬ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U
∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚Ÿ ¡Ëfl, •¡Ëfl •ÊÁŒ ¬ŒÊÕ¸ •ÊÒ⁄U ©UŸ∑§ ¬˝Áìʌ∑§ ‡ÊÊSòÊ ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ¡ÊŸ
Á‹ÿÊ „ÒU, ¡Ê ‚¥ÿ◊ fl ì ‚ ‚Á„Uà „ÒU, Á¡‚∑§Ê ⁄Uʪ ŸCU „UÊ øÈ∑§Ê „ÒU, •ÊÒ⁄U ¡Ê ‚Èπ-ŒÈ—π ◊¥
‚◊ÃÊ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ⁄UπÃÊ „ÒU, ∞‚Ê üÊ◊áÊ ◊ÈÁŸ ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª ∑§Ê äÊÊ⁄U∑§ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–””
üÊ◊áÊ ∑§ Á‹∞ ¬Á⁄Uª˝„U ‚fl¸ÕÊ àÿÊíÿ „UË „UÊÃÊ „ÒU– •ÊÒ⁄U fl„U ¬Á⁄Uª˝„U ’Ês fl •ÊèÿãÃ⁄U
÷Œ ‚ ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „UÊÃÊ „ÒU– •Êà◊Ê ∑§ ∑˝§ÊäÊ •ÊÁŒ Áfl÷Êfl ¬Á⁄UáÊÊ◊ óÿ •ÊãÃÁ⁄U∑§ ¬Á⁄Uª˝„U „Ò¥U–
ŒÊ‚, ŒÊ‚Ë •ÊÁŒ óÿ ’Ês ¬Á⁄Uª˝„U „Ò¥– üÊ◊áÊ ÿÊ ÿÊªË ‚◊Sà ¬Á⁄Uª˝„U ‚ Áfl◊ÈQ§ „UË „UÊ ÃÊ üÊDU
„UÊÃÊ „ÒU– ¬Á⁄Uª˝„U ∑§Ê äÊÊ⁄U∑§ ÃÊ ÁŸãŒŸËÿ „UË „UÊÃÊ „ÒU– ‚Íòʬ˝Ê÷Îà (ªÊÕÊ v|-v~) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë
ªÿÊ „ÒUó
““◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§ ÃÊ ’Ê‹ ∑§ •ª˝÷ʪ ∑§ Á¡ÃŸÊ ÷Ë ¬Á⁄Uª˝„U ∑§Ê ª˝„UáÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–””
““¡Ê ◊ÈÁŸ ÿÕÊ¡Êà ’Ê‹∑§ ∑§Ë Ã⁄U„U ŸÇŸ ◊Ⱥ˝Ê ∑§Ê äÊÊ⁄U∑§ „UÊÃÊ „ÒU, fl„U •¬Ÿ „UÊÕ ◊¥
ÁËÃÈ· Á¡ÃŸÊ ÷Ë ¬Á⁄Uª˝„U Ÿ„UË¥ ⁄UπÃÊ– ÿÁŒ fl„U ÕÊ«U∏Ê ’„ÈUà ¬Á⁄Uª˝„U ⁄UπÃÊ „ÒU ÃÊ fl„U ÁŸªÊŒ
(¬ÿʸÿ) ◊¥ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
{1046 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¡S‚ ¬Á⁄UǪ„Uª„UáÊ¥ •å¬¥ ’„ÈUÿ¥ ø „UflßU Á‹¥ªS‚–

‚Ê ª⁄UÁ„U©U Á¡áÊflÿáÊ ¬Á⁄Uª„U⁄UÁ„U•Ê ÁŸ⁄UÊÿÊ⁄UÊ––
◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ ø (ªÊÕÊ-1001) ¬˝ÊQ§◊˜ó
∑§Ê„U◊Œ◊Êÿ‹Ê„UÁ„¥U ¬Á⁄UǪ„U ‹ÿßU ‚¥‚¡ßU ¡ËflÊ–
ÃáÊÈ÷ÿ‚¥ªøÊ•Ê ∑§Êÿ√flÊ ‚√fl‚Ê„ÍUÁ„¥U––
‚fl¸ÁfläʬÁ⁄Uª„˝ U◊Q
È §Ê ∞fl üÊ◊áÊÊ— ‡ÊÈhUÊ ÷flÁãà óßUÁà ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ Õ (3/73) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
‚ê◊¥ ÁflÁŒŒ¬ŒàÕÊ øûÊÊ ©UflÁ„¥U ’Á„UàÕ◊í¤ÊàÕ¥–
Áfl‚ÿ‚È áÊÊfl‚ûÊÊ ¡ Ã ‚ÈhUÁûÊ ÁáÊÁg_UÊ––
ßUàÿfl¥ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ŸÊÿ∑ ‚ê’ÁãäÊÿÊÇÿÃÊ— ‚êÿªfl’Èh˜Uÿ „U ÷√ÿ! ¬ÍáʸflËÃ⁄UʪÃÊ¥ ‡ÊÈhUÊà◊-
ÁSÕÁÃ¥ flÊ ‚◊ÁäʪãÃÈ¥ ‚ÃÃ¥ ¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

““Á¡‚∑§ ◊à ◊¥ ◊ÈÁŸ-Á‹¥ª ∑§ Á‹∞ ÕÊ«∏Ê ’„ÈUà ¬Á⁄Uª˝„U-ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U Á¡Ÿ-
fløŸ ◊¥ ÁŸãŒŸËÿ „UË „ÒU ÄÿÊ¥Á∑§ ¬Á⁄Uª˝„U ⁄UÁ„Uà ÁŸ⁄UʪÊ⁄U (•ŸªÊ⁄U) „UË (ÁŸŒÊ̧·) ◊ÊŸÊ ªÿÊ „ÒU–””
◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-vÆÆv) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““∑˝§ÊäÊ, ◊ÊŸ, ◊ÊÿÊ fl ‹Ê÷ ∑§ mUÊ⁄UÊ ÿ„U ¡Ëfl ¬Á⁄Uª˝„U ◊¥ •Ê‚Q§ „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ‚÷Ë
‚ÊäÊÈ•Ê¥ ∑§Ê ©U÷ÿ (’Ês fl •ÊãÃÁ⁄U∑§, ŒÊŸÊ¥) ¬Á⁄Uª˝„U ∑§Ê àÿʪ∑§⁄U ŒŸÊ øÊÁ„U∞–””
‚◊Sà ¬Á⁄Uª˝„U ‚ ◊ÈQ§ ⁄U„UŸ flÊ‹ üÊ◊áÊ „UË “‡ÊÈhU” „UÊÃ „Ò¥U ó∞‚Ê ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãâÊ
(ªÊÕÊ x/|x) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡ã„UÊ¥Ÿ ÿÕÊÕ¸ M§¬ ‚ ÃûflÊ¥ ∑§Ê ¡ÊŸ Á‹ÿÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ¡Ê ’Á„U⁄UXU fl •ãÃ⁄UXU ¬Á⁄Uª˝„U
∑§Ê àÿʪ∑§⁄U ¬@Áãº˝ÿÊ¥ ∑§ Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ‹ËŸ Ÿ„UË¥ „UÊÃ, fl ◊„UÊ◊ÈÁŸ ‡ÊÈhU „Ò¥U, ∞‚Ê ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ŸÊÿ∑§ ‚ ‚ê’hU ÿÊÇÿÃÊ ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U, „U ÷√ÿ! ¬Íáʸ
flËÃ⁄UʪÃÊ ÿÊ ‡ÊÈhUÊà◊-ÁSÕÁà ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UŸ „UÃÈ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸
„ÒU–
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vy{) —— 1047}

•Õ ÿÕÊÕ¸üÊ◊áÊ— Á∑§ê÷ÊflÿÁÃ, oÎáÊÊÁà ‚ÊäÊÿÁà øÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ªÊ„UÊ-¿U㌂Ê

¬˝M§¬ÿÁãÃó
¡¥ ¡ÊÁŒ¡⁄UÊ◊⁄UáÊ¥ ŒÈ„UŒÈ_UÁfl‚ÊÁ„UÁfl‚ÁfláÊÊ‚ÿ⁄¥U–
Á‚fl‚È„U‹Ê„¥U ‚ê◊¥ ‚¥÷ÊflÁŒ ‚ÈáÊÁŒ ‚Ê„UŒ ‚Ê„ÍU––146––
¿UÊÿÊó ÿØ ¡ÊÁá⁄UÊ◊⁄UáÊ-ŒÈ—πŒÈCUÁfl·ÊÁ„UÁfl·ÁflŸÊ‡Ê∑§⁄U◊–˜
Á‡Êfl‚Èπ‹Ê÷¥ (‹ê÷∑¥§) ‚êÿÄàfl¥ ‚ê÷ÊflÿÁÃ, oÎáÊÊÁà ‚ÊäÊÿÁà ‚ÊäÊÈ—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (‚ê◊¥ ‚¥÷ÊflÁŒ ‚ÈáÊÁŒ ‚Ê„UŒ ‚Ê„ÍU) ‚ÊäÊÈ— ‚êÿÄàfl¥
‚ê÷ÊflÿÁÃ, ‚êÿÄàflflÁh¸U∑§Ê— ÷ÊflŸÊ ÷ÊflÿÁÃ, Ãʌ·ÊË— Á∑˝§ÿÊp flÊ⁄¥UflÊ⁄U◊èÿSÿÁÃ, ÃÕÊ
oÎáÊÊÁà ‚êÿÄàflflh¸U∑§‡ÊÊSòÊÊÁáÊ Á¡ŸÊ¬ÁŒCUÊÁŸ ∑§áʸªÊø⁄UË∑§⁄UÊÁÃ, ÃÕÊ ‚ÊäÊÿÁÃ, ‚êÿÄàfl¥
ÁŸc¬ÊŒÿÁÃ, ¬ÍáʸÃÊ¥ ŒÎ…UÃÊ¥ ø ‚êÿÄàflSÿ ‚ê¬ÊŒÿÁÃ, ßUàÿÕ¸—– ∑§ËŒÎ‡Ê¥ ‚êÿÄàfl◊˜? ©UëÿÃó
(¡¥ Á‚fl‚È„U‹Ê„¥U) ÿØ Á‡Êfl‚ÈπSÿ ◊ÊˇÊ‚ÈπSÿ ‹Ê÷— ¬˝ÊÁå×, ÃŒ˜M§¬◊˜, Á‡Êfl‚Èπ‹Ê÷
∑§Ê⁄UáÊÁ◊àÿÕ¸—, ∑§Ê⁄UáÊ ∑§ÊÿÊ¸¬øÊ⁄U—– ÿmUÊ Á‡Êfl‚ÈπSÿ ‹ê÷∑¥§ ¬˝Ê¬∑§Á◊àÿÕÊ¸ ÁfläÊÿ—–
•’, ÿÕÊÕ¸üÊ◊áÊ ÄÿÊ ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÄÿÊ ‚ÈŸÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ÄÿÊ ‚ÊäÊŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒUó ßU‚
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ªÊ„UÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê ¡ã◊, ’È…UÊ∏ ¬Ê ◊ÎàÿÈ ∞fl¥ ŒÈ—π M§¬Ë ŒÈCU ‚¬¸ ∑§ ÁflcÊ ∑§Ê ŸÊ‡Ê ∑§⁄UŸ
flÊ‹Ê „ÒU, •ÊÒ⁄U ◊ÊˇÊ-‚Èπ ∑§Ê ‹Ê÷ ∑§⁄UÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ‚êÿÄàfl ∑§Ë ‚ÊäÊÈ ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU,
©U‚ „UË ‚ÈŸÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚Ë ∑§Ê ‚ÊäÊÃÊ „ÒU–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (‚êÿÄàfl¥ ‚ê÷ÊflÿÁà üÊÎáÊÊÁÃ
‚ÊäÊÿÁà ‚ÊäÊÈ—) ‚ÊäÊÈ (◊ÈÁŸ, •ŸªÊ⁄U) ‚êÿÄàfl ∑§Ë ‚ê÷ÊflŸÊ •ÕʸØ ‚êÿ∑˜§ ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃÊ
„ÒU, ‚êÿÄàflflh¸U∑§ ÷ÊflŸÊ∞° ÷ÊÃÊ „ÒU, flÒ‚Ë „UË (‚êÿÄàflflh¸U∑§) Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ∑§Ê ’Ê⁄U-’Ê⁄U •èÿÊ‚
∑§⁄UÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ‚êÿÄàfl ∑§Ê ‚ÈŸÃÊ „ÒU, •ÕʸØ ‚êÿÄàflflh¸U∑§ ÃÕÊ Á¡Ÿãº˝ ©U¬ÁŒCU ‡ÊÊSòÊÊ¥ ∑§Ê
üÊfláÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÃâÊÊ ‚êÿÄàfl ∑§Ê ‚ÊäÊÃÊ „ÒU, ©U‚ ÁŸc¬ãŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÕʸØ ‚êÿÄàfl ◊¥ ¬ÍáʸÃÊ fl
ŒÎ…∏UÃÊ ‹ÊÃÊ „ÒU– fl„U ‚êÿÄàfl ∑Ò§‚Ê „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ÿØ Á‡Êfl‚Èπ‹Ê÷¥, Á‡Êfl‚Èπ‹ê÷∑¥¥§
flÊ) ¡Ê Á‡Êfl‚Èπ ÿÊŸË ◊ÊˇÊ‚Èπ ∑§Ê ‹Ê÷ ÿÊŸË ¬˝ÊÁåÃ, ÃŒ˜M§¬ „ÒU, •ÕʸØ Á‡Êfl‚Èπ ∑§ ‹Ê÷ ◊¥
∑§Ê⁄UáÊ „ÒU, ÿ„UÊ° ∑§Ê⁄UáÊ ◊¥ ∑§Êÿ¸ ∑§Ê ©U¬øÊ⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– •ÕflÊ “Á‡Êfl-‚Èπ ∑§Ê ‹ê÷∑§ ÿÊŸË
‹Ê÷ ∑§⁄UÊŸ flÊ‹Ê, ¬˝Êåà ∑§⁄UÊŸ flÊ‹Ê” ÿ„U •Õ¸ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–
{1048 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃÕÊ Ãà‚êÿÄàfl¥ (¡ÊÁŒ¡⁄UÊ◊⁄UáÊ¥ ŒÈ„UŒÈ_UÁfl‚ÊÁ„UÁfl‚ÁfláÊÊ‚ÿ⁄¥U) ¡ÊÁ× ¡ã◊, ¡⁄UÊ flÎhUÃÊ,

◊⁄UáÊ¥ ◊ÎàÿÈ—, ∞Ã·Ê¥ ÿŒ˜ ŒÈ—π◊˜, ÃŒfl Áfl·ÊÁ„U— ÁflcÊÿÈQ§‚¬¸—, ÃSÿ ÿŒ˜ Áfl·¥ ÃSÿ ÁflŸÊ‡Ê∑§⁄¥U,
¡ã◊◊⁄UáÊÊÁŒŒÈ—πÁŸflÊ⁄U∑§Á◊àÿÕ¸—– •òÊ ‚êÿÄàfl¬Œ¥ ‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸÊÁŒ⁄UàŸòÊÿ’ÊäÊ∑§◊fl– ∞Ãଌ◊òÊ
Œ‡ÊÊ◊‡Ê¸∑§◊˜, •Ã— ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ⁄UàŸSÿÊÁ¬ ª˝„UáÊ¥ ¬⁄UÊ◊·ÊÁÖ ‚êÿÇôÊÊŸ⁄UàŸ¥ ÃÈ ‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸÊ-
ŸÈÁflhU◊fl  , •ÃSÃûÊÈ SflÃÊ ªÎsÃ ∞fl– ÁòÊ·È ⁄UàŸ·È ‚êÿÄàfl¥ ¬˝Õ◊¥, ◊Í‹,¥ ÁflÁ‡ÊC¥U øÊÁSÃ, •ÃSÃSÿÒfl
ŸÊ◊ÁŸŒ¸‡Ê— ∑Χ×–
©UQ¥§ ø Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-2, 11, 31)ó
Œ¥‚áÊ◊Í‹Ê äÊê◊Ê–
¡„U ◊Í‹Ê•Ê π¥äÊÊ ‚Ê„UʬÁ⁄UflÊ⁄U ’„ÈUªÈáÊÊ „UÊ߸U–
ÄU Á¡áÊŒ¥‚áÊ◊Í‹Ê ÁáÊÁg_UÊ ◊ÊÄπ◊ǪS‚––

ÃÕÊ fl„U ‚êÿÄàfl (¡ÊÁá⁄UÊ◊⁄UáÊ-ŒÈ—πŒÈCUÁfl·ÊÁ„UÁfl·ÁflŸÊ‡Ê∑§⁄U◊)˜ ¡ÊÁà ÿÊŸË ¡ã◊,

¡⁄UÊ ÿÊŸË ’È…U∏ʬÊ, ◊⁄UáÊ ÿÊŸË ◊ÎàÿÈ, ßUŸ∑§Ê ¡Ê ŒÈ—π „ÒU, fl„UË ∞∑§ Áfl·ÊÁ„U ÿÊŸË Áfl·ÿÈQ§ (¡„U⁄UË‹Ê)
‚Ê°¬ „ÒU, ©U‚∑§Ê ¡Ê Áfl· „ÒU, ©U‚∑§Ê ÁflŸÊ‡Ê ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê, •ÕʸØ ¡ã◊-◊⁄UáÊ •ÊÁŒ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê
ÁŸflÊ⁄U∑§ (ÿ„U ‚êÿÄàfl) „ÒU– ÿ„UÊ° “‚êÿÄàfl” ¬Œ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ •ÊÁŒ ÃËŸÊ¥ ⁄UàŸÊ¥ ∑§Ê „UË ’ÊäÊ∑§
„ÒU– ÿ„U ¬Œ ÿ„UÊ° “Œ‡ÊÊ◊‡Ê¸∑§” „ÒU, ßU‚Á‹∞ fl„U “‚êÿ∑˜§ øÊÁ⁄UòÊ” M§¬ ⁄UàŸ ∑§ ª˝„UáÊ ∑§Ê ¬⁄UÊ◊‡Ê¸∑§
(ª˝Ê„U∑§) „ÒU– ‚êÿÇôÊÊŸ ⁄UàŸ ÃÊ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ‚ ¡È«∏Ê „ÈU•Ê „UË „ÒU, ßU‚Á‹∞ fl„U ÃÊ Sfl× ªÎ„UËà „UÊ
„UË ¡ÊÃÊ „ÒU– ÃËŸ ⁄UàŸÊ¥ ◊¥ ‚êÿÄàfl ¬˝Õ◊ „ÒU, ◊Í‹ „ÒU, ÁflÁ‡ÊCU „ÒU, ßU‚Á‹∞ ©U‚Ë ∑§Ê ÿ„UÊ° ŸÊ◊-
ÁŸŒ̧‡Ê Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-w, vv fl xv) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““äÊ◊¸ ∑§Ê ◊Í‹ Œ‡Ê¸Ÿ (‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ) „ÒU–””
““Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U flÎˇÊ ∑§Ë ¡«∏ ‚ ‡ÊÊπÊ-¬˝‡ÊÊπÊ •ÊÁŒ ¬Á⁄UflÊ⁄U ‚ ÿÈQ§ „UÊ∑§⁄U ∑§ß¸U ªÈŸÊ
S∑§ãäÊ ©Uà¬ãŸ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ë ¡«∏ Á¡Ÿ-Œ‡Ê¸Ÿ (Á¡Ÿ-äÊ◊¸ ∑§Ê üÊhUÊŸ) „ÒUó
∞‚Ê ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vy{) —— 1049}

áÊÊáÊ¥ áÊ⁄US‚ ‚Ê⁄UÊ ‚Ê⁄UÊ Áfl áÊ⁄US‚ „UÊß ‚ê◊ûÊ¥–

‚ê◊ûÊÊ•Ê ø⁄UáÊ¥ ø⁄UáÊÊ•Ê „UÊßU ÁáÊ√flÊáÊ¥––
∞fl¥ “‚ÊäÊÈ— ⁄UàŸòÊÿÊà◊∑§◊ÊˇÊ◊ʪZ ‚êèÊÊflÿÁÃ, üÊÎáÊÊÁÃ, ‚ÊäÊÿÁÔ óßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊÕÊ̧
◊ãÃ√ÿ—– flSÃÈ× ‚êÿÇôÊÊŸM§¬flΡÊSÿ flËÃ⁄UʪÃÊM§¬øÊÁ⁄UòÊ¥ »§‹◊fl ÷flÁÃ, ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊÁŸc¬ûÿ-
÷Êfl ‚êÿÇôÊÊŸSÿÒfl flÒÿâÿʸØ– ©UQ¥§ ø ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-268)ó
¡áÊ ⁄UÊªÊ Áfl⁄UîÊîÊ, ¡áÊ ‚∞‚È ⁄UîÊÁŒ–
¡áÊ Á◊ûÊË¥ ¬÷ÊflîÊ, Ã¥ áÊÊáÊ¥ Á¡áÊ‚Ê‚áÊ––
ÁŸflʸáÊSÿ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸Sÿ flÊ ‚ÊäÊ∑§àflÊŒfl “‚ÊäÊÿÁà ßUÁà ‚ÊäÊÈ—” ßUÁà ÁŸÿȸÁQ§— ‚¥ªë¿UÃ–
‚ÊäÊÊ— ÁŸflʸáÊÊÁŒ‚ÊäÊ∑§àfl¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄ÒU’¸„ÈU‡ÊÊ ÁŸM§Á¬Ã◊fl– ÿÕÊQ¥§ ’΄UŒ˜º˝√ÿ‚¥ª˝„U (ªÊÕÊ-54)ó
Œ¥‚áÊáÊÊáÊ‚◊Ǫ¥ ◊Ǫ¥ ◊ÊÄπS‚ ¡Ê „ÈU øÊÁ⁄UûÊ¥–
‚ÊäÊÿÁŒ ÁáÊìÊ‚ÈhU¥ ‚Ê„ÍU ‚Ê ◊ÈáÊË áÊ◊Ê ÃS‚––
““ôÊÊŸ (‚êÿÇôÊÊŸ) ◊ŸÈcÿ ∑§Ê ‚Ê⁄U „ÒU •ÊÒ⁄U ôÊÊŸ ‚ ÷Ë •ÁäÊ∑§ ‚Ê⁄U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ „ÒU,
ÄÿÊ¥Á∑§ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ‚ ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ ‚ ÁŸflʸáÊ ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, “‚ÊäÊÈ ⁄UàŸòÊÿ M§¬ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ë ‚êÿ∑˜§ ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚ ‚ÈŸÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U
©U‚Ë ∑§Ë ‚ÊäÊŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU” óßUàÿÊÁŒ M§¬ ◊¥ ªÊÕÊ ∑§Ê •Õ¸ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– flSÃÈ× ‚êÿÇôÊÊŸ
M§¬ flÎˇÊ ∑§Ê flËÃ⁄UʪÃÊ M§¬ øÊÁ⁄UòÊ »§‹ „UË „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ë ÁŸc¬ÁûÊ ∑§ Á’ŸÊ
‚êÿÇôÊÊŸ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UË „ÒU– ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-w{}) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ⁄Uʪ (•ÊÁŒ) ‚ Áfl⁄UÁQ§ „UÊ, Á¡‚‚ üÊÿ (∑§ÀÿÊáÊ-◊ʪ¸) ◊¥ •ŸÈ⁄UÁQ§
„UÊ, Á¡‚‚ ◊ÒòÊË ∑§Ë ¬˝÷ÊflŸÊ „UÊ, fl„UË “ôÊÊŸ” Á¡Ÿ‡ÊÊ‚Ÿ ◊¥ (‚êÿÇôÊÊŸ ∑§ M§¬ ◊¥ ◊Êãÿ) „ÒU–””
ÁŸflʸáÊ ÿÊ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§ ‚ÊäÊ∑§ „UÊŸ ‚ „UË “¡Ê ‚ÊäÊÃÊ „ÒU, fl„U ‚ÊäÊÈ „ÒU” óÿ„U ÁŸÿȨ̀ÁQ§
‚¥ªÃ „UÊÃË „ÒU– ‚ÊäÊÈ ÁŸflʸáÊ •ÊÁŒ ∑§Ê ‚ÊäÊ∑§ „UÊÃÊ „ÒU óßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ¥ Ÿ ’„ÈUà ¬˝∑§Ê⁄U ‚U
ÁŸM§Á¬Ã Á∑§ÿÊ „ÒU– ’Î. º˝√ÿ‚¥ª˝„U (ªÊÕÊ-zy) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê Œ‡Ê¸Ÿ fl ôÊÊŸ ‚ ¬Á⁄U¬Íáʸ ◊ÊˇÊ ∑§ ◊ʪ¸÷Íà ‚ŒÊ ‡ÊÈhUøÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê ¬˝∑§≈U M§¬ ‚ ‚ÊäÊÃ
„Ò¥U, fl ◊ÈÁŸ ‚ÊäÊÈ ¬⁄U◊DUË „Ò¥U–””
{1050 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ˘Á¬ (ªÊÕÊ-512) ÷ÁáÊÃ◊˜ó

ÁáÊ√flÊáÊ‚ÊäÊ∞ ¡Êª ‚ŒÊ ¡È¥¡¥Áà ‚ÊäÊflÊ–
‚◊Ê ‚√fl‚È ÷ÍŒ‚È Ãê„UÊ Ã ‚√fl‚ÊäÊflÊ––
äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 1, πá«U-1, ÷ʪ-1, ‚Í. 1 ªÊÕÊ-33 ≈UË∑§Ê) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
““•ŸãÃôÊÊŸÊÁŒ‡ÊÈhUÊà◊SflM§¬¥ ‚ÊäÊÿãÃËÁà ‚ÊäÊfl—–””
““¬⁄U◊¬ÿÁfl◊ǪÿÊ............... ‚Ê„ÍU””–
•ãÿìÊ, ÃòÊÒfl (¬È. 8, πá«U-3, ‚Í. 41) ¬˝ÊQ§◊˜ó ““•áÊ¥ÃáÊÊáÊŒ¥‚áÊflËÁ⁄UÿÁfl⁄UßUπßUÿ-
‚ê◊ûÊÊŒËáÊ¥ ‚Ê„UÿÊ ‚Ê„ÍU áÊÊ◊–””
¬@ÊäÿÊÿ˪˝ãÕ˘Á¬ (2/667) ¬˝ÊQ
 §◊˜ó

◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-zvw) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““øÍ°Á∑§ ◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ∑§⁄UÊŸ flÊ‹ ◊Í‹ªÈáÊÊÁŒ∑§ ìp⁄UáÊ M§¬ ÿÊª ◊¥ ¡Ê ‚fl¸ŒÊ •¬ŸË
•Êà◊Ê ∑§Ê ¡Ê«∏Ã „Ò¥U •ÊÒ⁄U ‚◊Sà ¡ËflÊ¥ ◊¥ ‚◊ÃÊ ÷Êfl ⁄UπÃ „Ò¥U, ßU‚Á‹∞ fl ‚÷Ë “‚ÊäÊÈ” ∑§„U‹ÊÃ
„ÒU¥–””
äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. v, πá«U-v, ÷ʪ-v, ‚Í. v ªÊÕÊ-xx ≈UË∑§Ê) ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““•ŸãÃôÊÊŸ •ÊÁŒ ‡ÊÈhUÊà◊-SflM§¬ ∑§Ê ¡Ê ‚ÊäÊÃ „Ò¥U, fl “‚ÊäÊÈ” „UÊÃ „Ò¥U–””
““¬⁄U◊¬Œ ∑§Ê •ãflcÊáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ “‚ÊäÊÈ” „UÊÃ „Ò¥U–””
•ÊÒ⁄U, fl„UË¥ (¬È. }, πá«U-x, ‚Í. yv) ÿ„U ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““•Ÿãà ôÊÊŸ-Œ‡Ê¸Ÿ-
flËÿ¸, Áfl⁄UÁÃ, ˇÊÊÁÿ∑§ ‚êÿÄàfl •ÊÁŒ ∑§ ‚ÊäÊ∑§ “‚ÊäÊÈ” (¬⁄U◊DUË) „UÊÃ „Ò¥U–””
¬@ÊäÿÊÿË ª˝ãÕ (w/{{|) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vy{) —— 1051}

◊ʪZ ◊ÊˇÊSÿ øÊÁ⁄UòÊ¥ ‚Œ˜UŒÎª˜ôÊÁåìÈ⁄US‚⁄U◊˜–

‚ÊäÊÿàÿÊà◊Á‚h˜UÿÕZ ‚ÊäÊÈ⁄UãflÕ¸‚¥ôÊ∑§—––
¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-3/52) ÃÊà¬ÿ¸flÎûÊÊÒ ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó ““⁄UàŸòÊÿ÷ÊflŸÿÊ SflÊà◊ÊŸ¥
‚ÊäÊÿÁà óßUÁà ‚ÊäÊÈ—–””
•ÊøÊÿ¸Œfl‚Ÿ∑ΧÃ ÷Êfl‚¥ª˝„Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-379) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó
©UǪÃflÃÁflÿªûÊÊ ÁÃÿÊ‹¡Ê∞áÊ ªÁ◊ÿ•„U⁄UûÊÊ–
‚ÊÁ„Uÿ ◊ÊÄπS‚ ¬•Ê ¤ÊÊ•Ê ‚Ê ‚Ê„ÈU ¬⁄U◊_UË––
∞fl¥ ‚ÊäÊÈSflM§¬¥ ‚êÿªfl’ÈhU˜ÿ, „ ÷√ÿ! ‚êÿÄàflÊÁŒ⁄UàŸòÊÿ‚ÊäÊŸÊÿÊ¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄¥U ¬˝ÿÃSflÁÃ
ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

““◊ÊˇÊ ∑§Ê ◊ʪ¸ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ fl ‚êÿÇôÊÊŸ ¬Ífl¸∑§ ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ „ÒU– ¡Ê •Êà◊Á‚ÁhU ∑§
Á‹∞ ßU‚∑§Ê ‚ÊäÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ‚ÊäÊÈ „ÒU, •Ã— “‚ÊäÊÈ” ÿ„U •ãflÕ¸∑§ ‚¥ôÊÊ „ÒU–””
¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-x/zw) ∑§Ë ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ ≈UË∑§Ê ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““⁄UàŸòÊÿ-
÷ÊflŸÊ ‚ •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§Ê ‚ÊäÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ fl„U “‚ÊäÊÈ” „ÒU–””
•ÊøÊÿ¸ Œfl‚Ÿ mUÊ⁄UÊ ⁄UÁøà “÷Êfl‚¥ª˝„U” ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-x|~) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚∑§Ê ‡Ê⁄UË⁄U ©Uª˝ ìpÿʸ ‚ ¬˝ŒËåà „ÒU, ¡Ê ÁòÊ∑§Ê‹ ÿÊª-‚ÊäÊŸÊ ◊¥ ÁŒŸ-⁄UÊà √ÿÃËÃ
∑§⁄UÃÊ „Ò, •ÊÒ⁄U Á¡‚∑§ mUÊ⁄UÊ ◊ÊˇÊ-◊ʪ¸ ∑§Ë ‚ÊäÊŸÊ ∑§Ë ¡ÊÃË „ÒU, fl„U ‚ÊäÊÈ ¬⁄U◊DUË äÿÊŸ-ÿÊÇÿ
„ÒU–¥ ””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „U ÷√ÿ! ‚ÊäÊÈ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U, ‚êÿÄàfl •ÊÁŒ ⁄UàŸòÊÿ
∑§Ë ‚ÊäÊŸÊ ◊¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
{1052 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Õ ¬ÈŸ⁄UÁ¬ ‚êÿÄàflSÿ ◊„Uûfl¥ ¬˝∑§Ê⁄UÊãÃ⁄‘UáÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ªÊ„UÊ¿UãŒ‚Ê ¬˝ÅÿʬÿÁãÃó

Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ „UÊ ŒÁfl¥ŒÊÁ„¥UŒáÊÁ⁄¥UŒªáÊ„UÁ⁄¥UŒÁ„¥U–
¬ÈîÊÊ ¬⁄U◊å¬Ê ¡, Ã¥ ¡ÊáÊ ¬„UÊáÊ ‚ê◊ªÈáÊ¥––147––
¿UÊÿÊó Á∑§ê’„ÈUŸÊ, •„UÊ Œflã º˝-•„UËãº˝-Ÿ⁄‘Uãº˝-ªáÊäÊ⁄‘UãºÒ̋—–
¬ÍíÿÊ— ¬⁄U◊Êà◊ÊŸ— ÿ, ÃØ ¡ÊŸËÁ„U ¬˝äÊÊŸ¥ ‚êÿÄàflªÈáÊ◊˜––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó (Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ) Á∑§ê’„ÈUŸÊ, Á∑§◊ÁäÊ∑§Ÿ ‚êÿÄàfl◊Ê„UÊàêÿ-¬˝ÅÿʬŸŸ–
(„UÊ) •„UÊ ßUàÿÊpÿ¸, (ŒÁfl¥ŒÊÁ„¥UŒáÊÁ⁄¥UŒªáÊ„UÁ⁄¥UŒÁ„¥U ¡ ¬⁄U◊å¬Ê ¬ÈîÊÊ) ŒflãŒÒ˝—, •„UËãº˝Ò—, Ÿ⁄‘Uãº˝Ò—,
ªáÊäÊ⁄‘Uãº˝Ò— ø ÿ ¬⁄U◊Êà◊ÊŸ— ¬ÍíÿÊ ÷flÁãÖ •„¸UŒÊŒËŸÊ¥ Œflãº˝ÊÁŒ¬Ííÿàfl¥ ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-
505, 564-565) flÁáʸÃ◊˜ó
•Á⁄U„U¥Áà áÊ◊ÊÄ∑§Ê⁄¥U •Á⁄U„UÊ ¬Í¡Ê ‚ÈL§ûÊ◊Ê ‹Ê∞–
⁄U¡„¥UÃÊ •Á⁄U„¥UÁà ÿ •⁄U„¥UÃÊ ÃáÊ ©UìÊ¥Œ––

•’, ‚êÿÄàfl ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê ¬ÈŸ— ¬˝∑§Ê⁄UÊãÃ⁄U ‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ªÊ„UÊ ¿U㌠‚ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó •„UÊ! •ÁäÊ∑§ ÄÿÊ ∑§„¥U, ¡Ê ¬⁄U◊Êà◊Ê Œflãº˝, ŸÊªãº˝, Ÿ⁄‘Uãº˝ •ÊÒ⁄ U
ªáÊäÊ⁄‘Uãº˝Ê¥ ‚ ¬ÍÁ¡Ã „Ò¥U, ©Ÿ◊¥ ‚êÿÄàflªÈáÊ (⁄UàŸ) ∑§Ë ¬˝äÊÊŸÃÊ (◊„UûÊÊ) „ÒU óÿ„U ¡ÊŸ¥–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó (Á∑¥§ ’„ÈUŸÊ) ‚êÿÄàfl-‚ê’ãäÊË ◊Ê„UÊàêÿ ∑§Ê§ •ÊÒ⁄U •ÁäÊ∑§
ÁŸM§¬áÊ ÄÿÊ Á∑§ÿÊ ¡Êÿ, (•„UÊ ) “•„UÊ ” ÿ„U •Êpÿ¸ - ‚Í ø ∑§ •√ÿÿ „Ò U –
(Œflãº˝Ê„UËãº˝Ÿ⁄‘Uãº˝ªáÊäÊ⁄‘Uãº˝Ò— ÿ ¬⁄U◊Êà◊ÊŸ— ¬ÍíÿÊ—) Œflãº˝, ŸÊªãº˝, Ÿ⁄‘Uãº˝, ªáÊäÊ⁄UÊ¥ •ÊÁŒ mÊ⁄UÊ
¡Ê ¬⁄U◊Êà◊Ê ¬ÍÁ¡Ã „UÊÃ „Ò¥– Œflãº˝Ê¥ •ÊÁŒ mUÊ⁄UÊ •„¸Uãà •ÊÁŒ ŒflÊ¥ ∑§Ë ¬ÍíÿÃÊ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ◊Í‹ÊøÊ⁄U
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-zÆz, z{y-z{z) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê Ÿ◊S∑§Ê⁄U ∑§⁄UŸ ÿÊÇÿ „Ò¥U, ¬Í¡ŸËÿ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ŒflÊ¥ ◊¥ ©UûÊ◊ „Ò¥U, Á¡ã„UÊ¥Ÿ ⁄U¡ (ôÊÊŸÊfl⁄UáÊ,
Œ‡Ê¸ŸÊfl⁄UáÊ fl •ãÃ⁄UÊÿ) ∑§Ê ŸCU ∑§⁄U ÁŒÿÊ „ÒU •ÊÒ⁄U •Á⁄U (•ÕʸØ ◊Ê„UŸËÿ ∑§◊¸ •ÊÁŒ) ∑§Ê ÷Ë
ŸCU ∑§⁄U ÁŒÿÊ „ÒU, fl •„¸Uãà „Ò¥U–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vy|) —— 1053}

•Á⁄U„¥UÁà fl¥ŒáÊáÊ◊¥‚áÊÊÁáÊ •Á⁄U„¥UÁà ¬Íÿ‚Ä∑§Ê⁄¥U–

•Á⁄U„¥UÁà Á‚ÁhUª◊áÊ¥ •⁄U„¥UÃÊ ÃáÊ ©UìÊ¥ÁÖ–
Á∑§„U Ã áÊ Á∑§ûÊÁáÊîÊÊ ‚Œfl◊áÊÈÿÊ‚È⁄‘UÁ„¥U ‹ÊªÁ„¥U–
Œ¥‚áÊáÊÊáÊøÁ⁄UûÊ ÃflÁfláÊ•Ê ¡Á„¥U ¬ááÊûÊÊ––
Ã·Ê¥ ¬ÍíÿàflÁSÕÃÊÒ Á∑¥§ ◊ÈÅÿ¥ ∑§Ê⁄UáÊ◊˜? ©UëÿÃó (Ã¥ ¡ÊáÊ ¬„UÊáÊ‚ê◊ªÈáÊ¥) ÃòÊ ¬˝äÊÊŸ¥
‚êÿÄàflªÈáÊ¥ ¡ÊŸËÁ„U– ‚êÿÄàfl¬˝äÊÊŸ◊ÊˇÊ◊ʪʸüÊÿáÊŸÒfl Ã ∑§◊¸ˇÊÿ¥ ÁfläÊÊÿ ¬ÍíÿÃÊ¥ ¬˝ÊåÃÊ—
•„¸UŒÊÁŒŒflÊ— ßUàÿʇÊÿ—– ∞ÃŒfl Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ ‚◊Áոå (ªÊÕÊ 32-33) ŒÎ‡ÿÃó
áÊÊáÊÁê◊ Œ¥‚áÊÁê◊ ÿ ÃfláÊ øÁ⁄Uÿá Ê ‚ê◊‚Á„Uÿá Ê–
øÊá„¥U Áfl ‚◊Ê¡Êª Á‚hUÊ ¡ËflÊ áÊ ‚¥Œ„UÊ––
∑§À‹Êáʬ⁄¥U¬⁄UÿÊ ∑§„¥UÁà ¡ËflÊ Áfl‚ÈhU‚ê◊ûÊ¥–
‚ê◊g¥ ‚ áÊ⁄U ÿ áÊ¥ •ÇÉÊ Á Œ ‚È ⁄ U Ê ‚È ⁄ ‘ U ‹Ê ∞ ––

““¡Ê fl¥ŒŸÊ fl Ÿ◊S∑§Ê⁄U ∑§ ÿÊÇÿ „Ò¥U, ¬Í¡Ê fl ‚à∑§Ê⁄U ∑§ ÿÊÇÿ „Ò¥U, •ÊÒ⁄U ¡Ê Á‚ÁhU-ª◊Ÿ
∑§ ÿÊÇÿ „Ò¥U, ßU‚Á‹∞ fl “•„¸UãÔ ∑§„U ¡ÊÃ „Ò¥U–””
““Á¡ã„UÊ¥Ÿ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ-‚êÿÇôÊÊŸ-‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ ∞fl¥ ì ∑§ ÁflŸÿ ∑§Ë ¬˝ôÊʬŸÊ ∑§Ë „ÒU, fl
Œfl‚Á„Uà ◊ŸÈcÿÊ¥ fl •‚È⁄UÊ¥ ‚ ‹Ê∑§ ◊¥ ÄÿÊ¥ ∑§ËøŸËÿ Ÿ„UË¥ „UÊ¥ª?””
ßUŸ ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ë ¬ÍíÿÃÊ ◊¥ ◊ÈÅÿ ∑§Ê⁄UáÊ ÄÿÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ÃØ ¡ÊŸËÁ„U
¬˝äÊÊŸ‚êÿÄàflªÈáÊ◊˜) ßUŸ◊¥ ‚êÿÄàfl ªÈáÊ ∑§Ê („UË) ¬˝äÊÊŸ ¡ÊŸÊ– ‚êÿÄàfl-¬˝◊Èπ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§
•ÊüÊÿáÊ ‚ „UË fl •„¸UŒ˜ •ÊÁŒ Œfl ∑§◊¸ˇÊÿ ∑§⁄U ¬ÍíÿÃÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „ÈU∞ „Ò¥U óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– ßU‚Ë
Ãâÿ ∑§Ê Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ xw-xx) ◊¥ ‚◊Õ¸Ÿ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““ôÊÊŸ, Œ‡Ê¸Ÿ, ‚êÿÄàfl ‚Á„Uà ì fl øÊÁ⁄UòÊ óßUŸ øÊ⁄UÊ¥ ∑§ ‚◊ʪ◊ (‚◊ÁãflÃ) „UÊŸ
¬⁄U „UË ¡Ëfl Á‚hU „ÈU∞ „Ò¥U, ßU‚◊¥ ‚ãŒ„U Ÿ„UË¥ „ÒU–””
““¡Ëfl ∑§ÀÿÊáÊ ∑§Ë ¬⁄Uê¬⁄UÊ ∑§ ‚ÊÕ ÁŸ◊¸‹ ‚êÿÄàfl ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃ „ÒU¥, ßU‚Á‹∞ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ
M§¬Ë ⁄UàŸ ‹Ê∑§ ◊¥ Œfl fl ŒÊŸflÊ¥ mUÊ⁄UÊ ¬Í¡Ê ¡ÊÃÊ „ÒU–””
{1054 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚êÿÄàflŸÒfl ’ÊÁäÊM§¬⁄UàŸòÊÿ¬˝ÊÁå× ‚ê÷flÁÃ, ŸÊãÿÕÊ– ©UQ¥§ ø ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-

37)ó
áÊÊáÊ¥ ¤ÊÊáÊ¥ ¡ÊªÊ Œ¥‚áÊ‚ÈhUË ÿ flËÁ⁄UÿÊflûÊ¥–
‚ê◊ûÊŒ¥‚áÊáÊ ÿ ‹„¥UÁà Á¡áÊ‚Ê‚áÊ ’ÊÁ„¥U––
‚êÿÄàflSÿŒ¥ ◊Ê„UÊàêÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— Sflÿ¥ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ 21-22) ø ¬˝àÿ¬Ë¬ŒŸ˜ó
∞fl¥ Á¡áʬááÊûÊ¥ Œ¥ ‚ áÊ⁄U ÿ áÊ¥ äÊ⁄‘ U „ U ÷Êfl á Ê–
‚Ê⁄¥ U ªÈ á Ê⁄U ÿ áÊûÊÿ‚Ê fl ÊáÊ¥ ¬…U ◊ ◊Ê Ä πS‚––
¡¥ ‚Ä∑§ßU Ã¥ ∑§Ë⁄UßU ¡¥ ø áÊ ‚P§ßU Ã¥ ø ‚g„UáÊ¥–
∑§flÁ‹Á¡áÊÁ„¥U ÷ÁáÊÿ¥ ‚g„U◊ÊáÊS‚ ‚ê◊ûÊ¥––
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ 734-735) ø ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜ó

‚êÿÄàfl ‚ „UË ’ÊÁäÊ M§¬ ⁄UàŸòÊÿ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊ ¬ÊÃË „ÒU, •ãÿÕÊ Ÿ„UË¥– ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ
(ªÊÕÊ-x|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““ôÊÊŸ, äÿÊŸ, ÿÊª fl Œ‡Ê¸Ÿ ∑§Ë ‡ÊÈÁhU (ÁŸ⁄UÁÃøÊ⁄U ¬˝flÎÁûÊ) óÿ ‚’ flËÿ¸ ∑§ •äÊËŸ „Ò¥U
•ÊÒ⁄U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§ mUÊ⁄UÊ ¡Ëfl Á¡Ÿ‡ÊÊ‚Ÿ ‚ê’ãäÊË ’ÊÁäÊ (⁄UàŸòÊÿ M§¬) ¬Á⁄UáÊÁà ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊÃ
„ÒU¥–””
‚êÿÄàfl ∑§ ßU‚ ◊Ê„UÊàêÿ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ Sflÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ wv-
ww) ◊¥ Á∑§ÿÊ „ÒUó
““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, Á¡Ÿãº˝ ÷ªflÊŸ˜ ∑§ mUÊ⁄UÊ ∑§„UÊ „ÈU•Ê ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ⁄UàŸòÊÿ ◊¥ ‚Ê⁄UM§¬ „ÒU •ÊÒ⁄U
◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬„U‹Ë ‚Ë…∏UË „ÒU– ßU‚Á‹∞ („U ÷√ÿ ¡ËflÊ¥!) ©U‚ ÷Êfl¬Ífl¸∑§ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÊ–””
““Á¡ÃŸÊ øÊÁ⁄UòÊ äÊÊ⁄UáÊ Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU, ©UÃŸÊ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ •ÊÒ⁄U Á¡ÃŸÊ
äÊÊ⁄UáÊ Ÿ„UË¥ Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ, ©U‚∑§Ê üÊhUÊŸ (ÃÊ) ∑§⁄UŸÊ („UË) øÊÁ„U∞, ÄÿÊ¥Á∑§ ∑§fl‹ôÊÊŸË
Á¡Ÿãº˝ Œfl Ÿ üÊhUÊŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê¥ ∑§ („UË) ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ „UÊŸÊ ’ÃÊÿÊ „ÒU–””
÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸUÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ |xy-|xz) ◊¥ ÷Ë ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vy}) —— 1055}

◊Ê ∑§ÊÁ‚ Ã¥ ¬◊ÊŒ¥ ‚ê◊ûÊ ‚√flŒÈÄπáÊÊ‚ÿ⁄‘U–

‚ê◊ûÊ¥ πÈ ¬ÁŒ_U Ê áÊÊáÊø⁄U á ÊflËÁ⁄U ÿ ÃflÊáÊ¥ – –
áʪ⁄US‚ ¡„UÊ ŒÈflÊ⁄U ◊È„US‚ øÄπÍ ÃL§S‚ ¡„U ◊Í‹–¥
ÄU ¡ÊáÊ ‚È‚ê◊ûÊ¥ áÊÊáÊø⁄UáÊflËÁ⁄UÿÃflÊáÊ¥––
•Õ, ¬@◊∑§Ê‹ ©U¬‡Ê◊‚êÿÄàflŸÊ‡Ê ∑§·ÊÿÊà¬ÁûÊ—ó ßUÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ªÊ„UÊ¿U㌂Ê
ÁŸM§¬ÿÁãÃó
©Ufl‚ê◊ßU ‚ê◊ûÊ¥ Á◊ë¿UûÊ’‹áÊ ¬À‹Œ ÃS‚–
¬Á⁄Ufl^¥UÁà ∑§‚ÊÿÊ •fl‚Áå¬áÊË ∑§Ê‹ŒÊ‚á Ê––148––
¿UÊÿÊó ©U¬‡Ê◊∑¥§ ‚êÿÄàfl¥ Á◊âÿÊàfl’‹Ÿ ¬Ë«˜UÿÃ ÃSÿ–
¬˝fløãÃ ∑§·ÊÿÊ— •fl‚Á¬¸áÊË-∑§Ê‹ŒÊ·áÊ––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó •fl‚Áå¬áÊË∑§Ê‹ŒÊ‚áÊ ÃS‚ Á◊ë¿UûÊ’‹áÊ ©Ufl‚ê◊ßU ‚ê◊ûÊ¥ ¬À‹Œ,
∑§‚ÊÿÊ ¬Á⁄Ufl^¥UÁà óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–
““‚◊Sà ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ¡«∏-◊Í‹ ‚ ©UπÊ«∏ »¥ ∑§Ÿ ◊¥ ‚◊Õ¸ ‚êÿÄàfl ∑§ ÁflcÊÿ ◊¥ ¬˝◊ÊŒ
◊à ∑§⁄UÊ– ôÊÊŸ, øÊÁ⁄UòÊ, flËÿʸøÊ⁄U fl ì ∑§Ê •ÊäÊÊ⁄U Ãûfl-üÊhUÊŸ (‚êÿÄàfl) „UË „ÒU–””
““Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U Ÿª⁄U ◊¥ ¬˝fl‡Ê ∑§Ê ©U¬Êÿ ©U‚∑§Ê mUÊ⁄U „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U, ôÊÊŸ, øÊÁ⁄UòÊ,
flËÿ¸ fl ì ∑§Ê mUÊ⁄U ‚êÿÄàfl „ÒU– Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŸòÊ ◊Èπ ∑§Ê ‡ÊÊÁ÷à ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚êÿÄàfl
‚ ôÊÊŸÊÁŒ ‡ÊÊÁ÷à „UÊÃ „Ò¥U– Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¡«∏ flÎˇÊ ∑§Ë ÁSâÊÁà ◊¥ ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃË „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U
‚êÿÄàfl ôÊÊŸÊÁŒ ∑§Ë ÁSÕÁà ◊¥ ÁŸÁ◊ûÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
•’, ¬@◊∑§Ê‹ ◊¥ ©U¬‡Ê◊ ‚êÿÄàfl ∑§ ŸÊ‡Ê ‚ ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ „UÊÃË „ÒUó ßU‚ ªÊ„UÊ
¿U㌠mÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó •fl‚Á¬¸áÊË ∑§Ê‹ ∑§ ŒÊ· ‚ Á◊âÿÊàfl ∑§Ë ¬˝’‹ÃÊ ‚ ©U¬‡Ê◊ ‚êÿÄàfl
ŸCU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, Á»§⁄U ∑§·Êÿ ¬ÈŸ— ©Uà¬ãŸ „UÊ ¡ÊÃË „Ò¥U–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó •fl‚Á¬¸áÊË∑§Ê‹ŒÊ·áÊ ÃSÿ Á◊âÿÊàfl’‹Ÿ ©U¬‡Ê◊∑¥§ ‚êÿÄàfl¥
¬Ë«˜UÿÃ, ∑§·ÊÿÊ— ¬˝fløãÃ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
{1056 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

(•fl‚Áå¬áÊË∑§Ê‹ŒÊ ‚  á Ê) •fl‚Á¬¸ á ÊË∑§Ê‹Sÿ ¬˝ fl ø ◊ ÊŸSÿ, ÃSÿÊÁ¬ Áfl‡Ê · ×

¬@◊Ê⁄UÊ∑§Ê‹SÿÊSÿ ŒÈc¬˝÷ÊfláÊ, Á∑§ê÷flÁÃ? ©UëÿÃó (©Ufl‚ê◊ßU ‚ê◊ûÊ¥ ¬À‹Œ) ©U¬‡Ê◊∑¥§
‚êÿÄàfl¥ ¬Ë«˜UÿÃ, ˇÊËÿÃ, OUËÿÃ, Ÿ‡ÿÁà flÊ–
•òÊŒ¥ ôÊÿ◊˜ó ∑§Ê‹‹éäÿÊ ∑§⁄UáÊ‹ÁéäÊÿÊÇÿ—, •äÊ—∑§⁄UáÊó•¬Ífl¸∑§⁄UáÊ ÁfläÊÊÿ
•ÁŸflÎÁûÊ∑§⁄UáÊSÿ ø⁄U◊‚◊ÿ, (÷√ÿpÊÃȪ¸ÁÃ∑§Ê Á◊âÿÊŒÎÁCU— ‚¥Áôʬ@Áãº˝ÿ¬ÿʸåÃÊ ª÷¸¡—)
Áfl‡ÊÈÁhUfläʸ◊ÊŸ— ‡ÊÈ÷‹‡ÿÊ ôÊÊŸÊ¬ÿÊªflÊŸ˜ ¡Ëfl— •ŸãÃÊŸÈ’ÁãäÊ∑˝§ÊäÊ◊ÊŸ◊ÊÿÊ‹Ê÷ÊŸ˜ Á◊âÿÊàfl-
‚êÿÁÇ◊âÿÊàfl-‚êÿÄàfl¬˝∑ΧÃËp ©U¬‡Ê◊ƒÿ ∑§Ã∑§ÁŸ◊¸‹Ë∑ΧÃÃÊÿ‚◊ÊŸ¥ ÿଌÊÕ¸üÊhUÊŸ◊Èà¬lÃ,
ÌȬ‡Ê◊‚êÿÄàfl¥ ŸÊ◊– ÃòÊ ‚êÿÄàfl¬Ë«∏ÊÿÊ— ∑§Ê Áfl‡Ê·„UÃÈ—? ©UëÿÃó (Á◊ë¿UûÊ’‹áÊ)
Á◊ë¿UÊàfl’‹Ÿ, ÃòÊ Á◊âÿÊàfl¥ ÃÕÊ ¬Á⁄Uflh¸UÃ ÿÕÊ ‚êÿÄàfl¥ OUÊ‚Êã◊Èπ¥ ¡ÊÿÃ, ÃÃp
Á◊âÿÊàflª˝SÃSÿ ¡ËflSÿ ∑§Ê „UÊÁŸ—? ©UëÿÃó (¬Á⁄Ufl^¥UÁà ∑§‚ÊÿÊ) ∑§·ÊÿÊ— ¬˝fløãÃ– ∞Ã ∑§·ÊÿÊSÃÈ
¡Ëfl∑ΧÃ ŒÈª¸ÁÃmUÊ⁄U◊ÈŒ˜ÉÊÊ≈Uÿãàÿfl–

(•fl‚Á¬¸áÊË∑§Ê‹ŒÊ·áÊ) •fl‚Á¬¸áÊË ∑§Ê‹ ¡Ê ¬˝flø◊ÊŸ „ÒU, ©U‚∑§Ê ÷Ë ÿ„U Áfl‡Ê·

M§¬ ‚ ¡Ê ¬@◊ •Ê⁄UÊ ø‹ ⁄U„UÊ „ÒU, ©U‚∑§ ŒÈc¬˝÷Êfl ‚– ÄÿÊ „UÊÃÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (©U¬‡Ê◊∑¥§
‚êÿÄàfl¥ ¬Ë«˜UÿÃ) ©U¬‡Ê◊ ‚êÿÄàfl ¬ËÁ«∏à „UÊÃÊ „ÒU, •ÕʸØ ˇÊËáÊ, OUÊ‚ÿÈQ§ ÿÊ ŸCU „UÊÃÊ „ÒU–
ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó ∑§Ê‹‹ÁéäÊ (¬Íáʸ) „UÊŸ  ¬⁄U ∑§⁄UáÊ‹ÁéäÊ (ÁflÁ‡ÊCU •Êà◊Ëÿ ¬Á⁄UáÊÊ◊-
Áfl‡ÊÈÁhU) ∑§ ÿÊÇÿ „UÊ∑§⁄U, •äÊ—∑§⁄UáÊ fl •¬Ífl¸∑§⁄UáÊ ∑§Ë ¬˝Á∑˝§ÿÊ ∑§⁄U∑§, •ÁŸflÎÁûÊ∑§⁄UáÊ ∑§
•ÁãÃ◊ ‚◊ÿ ◊¥ (fl„U ¡Ëfl ÷√ÿ, øÊ⁄UÊ¥ ªÁÃÿÊ¥ ◊¥ ‚ Á∑§‚Ë ÷Ë ªÁà ∑§Ê, Á◊âÿÊŒÎÁCU, ‚¥ôÊË,
¬@ÁãŒ˝ÿ ¬ÿʸåà fl ª÷¸¡ „UÊÃÊ „ÒU) ¬Á⁄UáÊÊ◊ Áfl‡ÊÈÁhU ∑§Ê ’…∏UÊÃÊ „ÈU•Ê, ‡ÊÈ÷ ‹‡ÿÊ ‚ ÿÈQ§,
ôÊÊŸÊ¬ÿÊªÿÈQ§ Á◊âÿÊŒÎÁCU ¡Ëfl •ŸãÃÊŸÈ’ãäÊË ∑§·Êÿ ∑§Ë ÃËŸ ¬˝∑ΧÁÃÿÊ¥- ∑˝§ÊäÊ, ◊ÊŸ, ◊ÊÿÊ fl
‹Ê÷ ∑§Ê ÃâÊÊ Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„U ∑§Ë ÃËŸ ¬˝∑ΧÁÃÿÊ¥ó Á◊âÿÊàfl, ‚êÿÁÇ◊âÿÊàfl fl ‚êÿÄàfl ¬˝∑ΧÁà ∑§Ê
©U¬‡Ê◊Ÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÃŒŸãÃ⁄U ∑§Ã∑§ (Á»§≈U∑§⁄UË) mUÊ⁄UÊ ÁŸ◊¸‹ Á∑§ÿ „ÈU∞ ¡‹ ∑§Ë Ã⁄U„U ¡Ê ÃûflÊÕ¸üÊhUÊŸ
©Uà¬ãŸ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚ “©U¬‡Ê◊ ‚êÿÄàfl” ∑§„UÃ „Ò¥U– ßU‚ ‚êÿÄàfl ∑§ ¬ËÁ«∏à „UÊŸ ◊¥ Áfl‡Ê· „UÃÈ
ÄÿÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (Á◊âÿÊàfl’‹Ÿ) Á◊âÿÊàfl ∑§ ’‹ ‚– Á◊âÿÊàfl ßU‚ Ã⁄U„U ’…U∏ ¡ÊÃÊ „ÒU
Á∑§ ‚êÿÄàfl ∑§Ê OUÊ‚ ‡ÊÈM§ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, »§‹SflM§¬ Á◊âÿÊàfl ‚ ª˝Sà ¡Ëfl ∑§Ë ÄÿÊ ˇÊÁà „UÊÃË
„ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (¬˝fløãÃ ∑§·ÊÿÊ—) ∑§·Êÿ¥ ¬˝flÎûÊ „UÊŸ ‹ªÃË „Ò¥U– ÿ ∑§·Êÿ ÃÊ ¡Ëfl ∑§ Á‹∞
ŒÈª¸Áà ∑§Ê mUÊ⁄U ©UŒ˜ÉÊÊÁ≈UUà ∑§⁄U ŒÃË „Ò¥U–
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vy}) —— 1057}

¬˝ÊQ¥§ ø •Ê⁄UÊäÊŸÊ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-36)ó

•ÁàÕ ∑§‚ÊÿÊ ’Á‹ÿÊ ‚ÈŒî
È ÊÿÊ ¡Á„U ÁÄÈU•áÊ¥ ‚ÿ‹¥–
÷◊ßU ÷◊ÊÁ«UîÊ¥ÃÊ ø©UªßU÷fl‚Êÿ⁄‘U ÷Ë◊––
◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-737) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
∑§ÊäÊÊ ◊ÊáÊÊ ◊ÊÿÊ ‹Ê÷Ê ÿ ŒÈ⁄UÊ‚ÿÊ ∑§‚ÊÿÁ⁄U™§–
ŒÊ‚‚„US‚ÊflÊ‚Ê ŒÈÄπ‚„US‚ÊÁáÊ ¬Êfl¥ÁÖ–
∑§·Êÿfl‡ÊÊØ ¡Ëfl— ‚¥ÿ◊¥ øÊÁ⁄UòÊ¥ flÊ ¬Ê‹ÁÿÃÈ¥ ¬ÍáʸÃÿÊ •‡ÊQ§Ê ÷flÁÖ •‚¥ÿÃÁãº˝ÿÊ
¡ËflÊ Áfl·ÿ÷Êª·È •Ê‚Q§Ê˘‡ÊÈ÷∑§◊¸’ãäÊ¥ ÁfläÊÊÿ ŒÈª¸Áì⁄Uê¬⁄UÊ◊fl Sflÿ¥ Sfl∑ΧÃ ÁŸc¬ÊŒÿÁÖ
÷ÁáÊÃ¥ ø ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-984)ó
•∑§‚Êÿ¥ ÃÈ øÁ⁄UûÊ¥ ∑§‚ÊÿflÁ‚•Ê •‚¥¡ŒÊ „UÊÁŒ–

•Ê⁄UÊäÊŸÊ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-x{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó

““fl ∑§·Êÿ •àÿãà ’‹flÊŸ fl •àÿãà ŒÈ¡̧ÿ „UÊÃË „Ò¥U, Á¡‚∑§ mUÊ⁄UÊ ÷˝Á◊à ÿ„U ¡Ëfl
‚◊Sà ÁòÊ‹Ê∑§ ◊¥ ÷ÿ¥∑§⁄U øÃȪ¸Áà M§¬ ‚¥‚Ê⁄U-‚ʪ⁄U ◊¥ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-|x|) ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““∑˝§ÊäÊ, ◊ÊŸ, ◊ÊÿÊ fl ‹Ê÷ óÿ ŒÈCU •ÊüÊÿ M§¬ ∑§·Êÿ M§¬Ë ‡ÊòÊÈ „U¡Ê⁄UÊ¥ ŒÊ·Ê¥ ∑§ ÉÊ⁄U
„UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U „U¡Ê⁄UÊ¥ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÊÃ „Ò¥U–””
∑§·Êÿ ∑§ fl‡ÊË÷Íà ¡Ëfl ‚¥ÿ◊ ÿÊ øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ ◊¥ ¬Íáʸ× •‡ÊQ§ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
•‚¥ÿà ßUÁãº˝ÿÊ¥ flÊ‹Ê ¡Ëfl Áfl·ÿ÷ÊªÊ¥ ◊¥ •àÿãà •Ê‚Q§ „UÊ∑§⁄U •‡ÊÈ÷ ∑§◊ÊZ ∑§Ê ’ãäÊ ∑§⁄U
ŒÈª¸Áà ∑§Ë ¬⁄Uê¬⁄UÊ ∑§Ê „UË Sflÿ¥ •¬Ÿ Á‹∞ ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-~}y) ◊¥
∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““∑§·Êÿ⁄UÁ„Uà „UÊŸÊ øÊÁ⁄UòÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ∑§·Êÿ ∑§ fl‡ÊË÷Íà ¡Ëfl •‚¥ÿà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
{1058 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Ê⁄UÊäÊŸÊ‚Ê⁄Uª˝ãÕ‘U (ªÊÕÊ-37) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó

¡Ê◊ áÊ „UáÊßU ∑§‚Ê∞ ‚ ∑§‚Ê߸U áÊfl ‚¥¡◊Ë „UÊßU–
‚¥¡◊⁄UÁ„UÿS‚ ªÈáÊÊ áÊ „È¥UÁà ‚√fl Áfl‚ÈÁhUÿ⁄UÊ––
∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-296) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
⁄UÿáÊûÊÿ Áfl ‹hU ÁÃ√fl∑§‚Êÿ¥ ∑§⁄‘UÁŒ ¡ßU ¡ËflÊ–
ÃÊ ŒÈǪ߸U‚È ªë¿UÁŒ ¬áÊ_U⁄UÿáÊûÊ•Ê „UÊ©¥U––
•Á¡ÃÁãº˝ÿSÿ Áfl·ÿ‚ÈπÊ‚ÁQ§— ¬⁄U◊ŒÈ—πŒÒflÁ à ¬k¬È⁄UÊáÊ (‡‹Ê∑§-29/77) flÁáʸÃ◊˜ó
•Ê¬ÊÃ⁄U◊áÊËÿÊÁŸ ‚ÈπÊÁŸ ÁflcÊÿÊŒÿ—–
Á∑§ê¬Ê∑§»§‹ÃÈÀÿÊÁŸ ÁøòÊ¥ ¬˝ÊÕ¸ÿÃ ¡Ÿ—––

•Ê⁄UÊäÊŸÊ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-37) ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó

““¡’ Ã∑§ ∑§·Êÿ-‚Á„Uà ¡Ëfl ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§Ê ŸCU Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, Ã’ Ã∑§ fl„U ‚¥ÿ◊Ë Ÿ„UË¥ ⁄U„U
¬ÊÃÊ •ÊÒ⁄U ‚¥ÿ◊„UËŸ ∑§ ‚◊Sà ªÈáÊ Áfl‡ÊÈÁhU∑§Ê⁄U∑§ Ÿ„UË¥ „UÊÃ–””
∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-w~{) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU ó
““⁄UàŸòÊÿ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄U∑§ ÷Ë ÿÁŒ ¡Ëfl ÃËfl˝ ∑§·Êÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÃÊ fl„U ⁄UàŸòÊÿ ∑§Ê ŸCU
∑§⁄U∑§ ŒÈª¸ÁÃÿÊ¥ ◊¥ ª◊Ÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
•Á¡ÃÁãº˝ÿ ∑§Ê Áfl·ÿ-‚ÈπÊ¥ ◊¥ ¡Ê •Ê‚ÁQ§ „UÊÃË „ÒU, fl„U ¬⁄U◊ ŒÈ—πŒÊÿË „UÊÃË „ÒUó
ÿ„U ¬k¬È⁄UÊáÊ (‡‹Ê∑§-w~/||) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Áfl·ÿÊ¥ ‚ ©Uà¬ãŸ „UÊŸ flÊ‹Ê ‚Èπ ¬˝Ê⁄Uê÷ ◊¥ ◊ŸÊ„U⁄U „UÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ (¬Á⁄UáÊÊ◊ ◊¥)
Á∑§ê¬Ê∑§ »§‹ ∑§Ë Ã⁄U„U (ŒÈ—πŒ) „UÊÃÊ „ÒU– •Êpÿ¸ ÿ„U „ÒU Á∑§ Á»§⁄U ÷Ë ◊ŸÈcÿ ßU‚∑§Ë ∑§Ê◊ŸÊ
∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vy}) —— 1059}

•ÊÁŒ¬È⁄UÊáʪ˝ãÕ (36/74) ø ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó

fl⁄¥U Áfl·¥ ÿŒ∑§ÁS◊Ÿ˜ ÷fl „UÁãà Ÿ „UÁãà flÊ–
ÁflcÊÿÊSÃÈ ¬ÈŸÉŸ¸Áãà „Uãà ¡ãÃÍŸŸãÇʗ––
•Ã∞fl ∑§·Êÿ¡ÿÊÿ ßUÁãº˝ÿ¡ÿÊ˘àÿÊfl‡ÿ∑§ ßUÁà ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (18/115-117)
Áfl‡ÊŒM§¬áÊ ÁŸM§Á¬Ã¥ ŒÎ‡ÿÃó
•Á¡ÃÊˇÊ— ∑§·ÊÿÊÁÇŸ¥ ÁflŸÃÈ¥ Ÿ ¬˝÷È÷¸flØ–
•Ã— ∑˝§ÊäÊÊÁŒ∑¥§ ¡ÃÈ◊ˇÊ⁄UÊäÊ— ¬˝‡ÊSÿÃ––
ÁflcÊÿʇÊÊÁ÷÷ÍÃSÿ ÁflÁ∑˝§ÿãÃ˘UˇÊŒÁãß—–
¬ÈŸSà ∞fl ŒÎåÿÁãà ∑˝§ÊäÊÊÁŒª„UŸ¥ ÁüÊÃÊ—––
ßUŒ◊ˇÊ∑ȧ‹¥ äÊûÊ ◊ŒÊº˝∑¥§ ÿÕÊ ÿÕÊ–
∑§cÊÊÿŒ„UŸ— ¬È¥‚Ê¥ Áfl‚¬¸Áà ÃÕÊ ÃÕÊ––

•ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-x{/|y) ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó

““Áfl· •ë¿UÊ „ÒU, ¡Ê ∞∑§ „UË ÷fl ◊¥ ¬˝ÊáÊË ∑§Ê ◊Ê⁄UÃÊ „ÒU ÿÊ Ÿ„UË¥ ÷Ë ◊Ê⁄UÃÊ, Á∑§ãÃÈ
ßUÁãº˝ÿÊ¥ ∑§ Áfl·ÿ ÃÊ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê •Ÿãà ’Ê⁄U ◊Ê⁄UÃ ⁄U„UÃ „Ò¥U, ÿ„U Á∑§ÃŸ ‡ÊÊ∑§ ∑§Ë ’Êà „ÒU!””
ßU‚ËÁ‹∞ ∑§·Êÿ-¡ÿ ∑§ Á‹∞ ßUÁãº˝ÿ-¡ÿ •àÿÊfl‡ÿ∑§ „ÒU ó∞‚Ê ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§
v}/vvz-vv|) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚Ÿ •¬ŸË ßUÁãº˝ÿÊ¥ ¬⁄U Áfl¡ÿ ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ ∑§Ë „ÒU, fl„U ¡Ëfl ∑§cÊÊÿ M§¬ •ÁÇŸ ∑§Ê
ŸCU ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ‚◊Õ¸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚Á‹∞ ©UŸ ∑˝§ÊäÊ •ÊÁŒ ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§Ê ¡Ëß ∑§ Á‹∞
ßUÁãº˝ÿÁŸª˝„U ∑§Ë ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§Ë ¡ÊÃË „ÒU–””
““¡Ê ¬˝ÊáÊË Áfl·ÿ-ÃÎcáÊÊ ‚ ¬⁄UÊ÷Íà „UÊÃ Ê „ÒU, ©U‚∑§ ßUÁãº˝ÿM§¬Ë „UÊÕË ◊ÊŸÁ‚∑§ Áfl∑§Ê⁄U ∑§Ê
¬˝Êåà „UÊÃ  „ÒU¥ •ÊÒ⁄U Á»§⁄U fl „UË ∑˝§ÊäÊÊÁŒ flŸ ∑§Ê •ÊüÊÿ ‹∑§⁄U (•ÊÒ⁄U ÷Ë •ÁäÊ∑§) ©Uã◊ûÊ „UÊ ¡ÊÃ „ÒU¥–””
““¡Ò‚-¡Ò‚ ÿ„U ßUÁãº˝ÿ-‚◊Í„U ◊Œ ∑§Ë ÃËfl˝ÃÊ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU (◊ŒUÊã◊ûÊ „UÊÃÊ ¡ÊÃÊ
„ÒU), flÒ‚-flÒ‚ ◊ŸÈcÿÊ¥ ∑§Ë ∑§·Êÿ M§¬Ë •ÁÇŸ ’…U∏ÃË ¡ÊÃË „ÒU–””
{1060 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ ∑§·ÊÿÊáÊÊ¥ ◊Í‹ ◊Ê„UÊ Á◊âÿÊàfl◊flÁà ªÊÕÊÿÊ◊òÊ ‚¥∑§ÁÃÃ◊˜– ‚◊Áոå øÒÃØ

ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (21/29-32)ó
•ÿ¥ ◊Ê„Ufl‡ÊÊîÊãÃÈ— ∑˝È§äÿÁà mUÁCU ⁄UíÿÃ–
•Õ¸·È, Ÿ Sfl÷ÊflŸ, ÃS◊Êã◊Ê„UÊ ¡ªîÊÿË––
⁄UʪmU·Áfl·ÊlÊŸ¥ ◊Ê„U’Ë¡¥ Á¡ŸÒ◊¸Ã◊˜–
•Ã— ‚ ∞fl ÁŸ—‡Ê·ŒÊ·‚ŸÊŸ⁄‘UE⁄U—––
•‚Êflfl ÷flÊŒ˜÷ÍÃŒÊflflÁqU— ‡Ê⁄UËÁ⁄UáÊÊ◊˜–
ÃÕÊ ŒÎ…UÃ⁄UÊŸãÃ∑§◊¸’ãäÊÁŸ’ãäÊŸ◊˜––
⁄UʪÊÁŒª„UŸ Áπ㟥 ◊Ê„UÁŸº˝Êfl‡ÊË∑ΧÃ◊˜–
¡ªÁã◊âÿʪ˝„UÊÁflC¥U ¡ã◊¬VU ÁŸ◊îÊÁÖ–

‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ßU‚ ªÊÕÊ (‚¥. vy}) ◊¥ ÿ„U ‚ÍÁøà Á∑§ÿÊ „ÒU Á∑§ ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§ ◊Í‹ ◊¥ ◊Ê„U
Á◊âÿÊàfl „UË „ÒU– ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (wv/w~-xw) ◊¥ ÷Ë ßU‚Ë ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““ÿ„U ¬˝ÊáÊË ’Ês ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ Á¡‚ Á∑§‚Ë ¬⁄U ∑˝§ÊäÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ‡ÊòÊÈÃÊ ∑§Ê √ÿfl„UÊ⁄U Á∑§‚Ë ‚
∑§⁄UÃÊ „ÒU, Á∑§‚Ë ◊¥ •Ê‚Q§ „UÊÃÊ „ÒU, fl„U (‚’) ◊Ê„U ∑§ ¬˝÷Êfl ◊¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Ÿ Á∑§ Sfl×– •Ã—
“◊Ê„U” „UË ¡ªÃ˜ ∑§Ê Áfl¡ÃÊ „ÒU–””
““Á¡Ÿãº˝ Œfl ∑§Ê ◊à „ÒU Á∑§ ⁄Uʪ-mU· M§¬ ’ªËø ∑§Ê ’Ë¡ ◊Ê„U „UÒ– •Ã— ‚◊Sà ŒÊ·Ê¥
∑§Ë ‚ŸÊ ∑§Ê SflÊ◊Ë (‚ŸÊ¬ÁÃ) ∞∑§ ◊Ê„U „UË „ÒU–””
““fl„U ◊Ê„U ¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ ∑§ ‚¥‚Ê⁄U M§¬ flŸ ◊¥ ©Uà¬ãŸ „ÈU߸U flŸ ∑§Ë •ÁÇŸ (ŒÊflÊÁÇŸ) ∑§Ë Ã⁄U„U
(ÁflSÃÊ⁄U ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊ∑ §⁄U ¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ ∑§Ê ‚¥Ãåà ∑§⁄UÃÊ) „ÒU, ÃÕÊ ¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ ∑§ •ÁÇÊÿ ŒÎ…U∏ fl •¬Á⁄UÁ◊Ã
∑§◊¸’ãäÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ ÷Ë fl„UË ◊Ê„U „ÒU–””
““‚÷Ë ‚¥‚Ê⁄UË ¬˝ÊáÊË Á◊âÿÊŒ‡Ê¸Ÿ M§¬Ë Á¬‡ÊÊø ‚ ¬ËÁ«∏à „UÊ∑§⁄U ⁄Uʪ-mU·ÊÁŒ èÊÿÊŸ∑§ flŸ
◊¥ Áflø⁄UáÊ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ πŒ ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U Ã’ ◊Ê„U M§¬ ÁŸº˝Ê ∑§ fl‡ÊË÷Íà „UÊ∑§⁄U ‚¥‚Ê⁄U M§¬
∑§Ëø«∏ ◊¥ ÁŸ◊ÇŸ „UÊ ¡ÊÃ „¥ÒU–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vy}) —— 1061}

Á◊âÿÊàflŒÈc¬˝÷ÊflÁfl·ÿ ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ 723-724, 732-733)

flÁáʸÃ◊˜ó
‚¥‚Ê⁄U◊Í‹„UŒÈ¥ Á◊ë¿UûÊ¥ ‚√fläÊÊ ÁflflîÊÁ„U–
’ÈhËU ªÈáÊÁááÊŒ¥ Á¬ „ÈU Á◊ë¿UûÊ¥ ◊ÊÁ„UŒ¥ ∑ȧáÊÁŒ––
◊ÿÃÁá„UÿÊ•Ê ©UŒÿÁûÊ ◊ÿÊ ◊ááÊ¥Áà ¡„U ‚Ãá„UÿªÊ–
ÄU ÿ áÊ⁄UÊ Áfl •‚Œ˜÷ÍŒ¥ ‚Œ˜÷ÍÃ¥ Áà ◊ááÊ¥Áà ◊Ê„UáÊ––
∑§«ÈUªÁê◊ •ÁáÊ√flÁ‹ŒÁê◊ ŒÈÁhU∞ ∑§«ÈUª◊fl ¡„U πË⁄¥U–
„UÊÁŒ ÁáÊÁ„UŒ¥ ÃÈ ÁáÊ√flÁ‹ÿÁê◊ ÿ ◊äÊÈ⁄¥U ‚Ȫ¥äÊ¥ ø––
ÄU Á◊ë¿UûÊ∑§«ÈUÁªŒ ¡Ëfl ÃfláÊÊáÊø⁄UáÊÁflÁ⁄UÿÊÁáÊ–
áÊÊ‚¥Áà fl¥ÃÁ◊ë¿UûÊÁê◊ ÿ ‚»§‹ÊÁáÊ ¡Êÿ¥ÁÖ–
•Ã ∞fl ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (15/41) ◊È◊ÈˇÊfl— ¬⁄UÊ◊ÎCUÊ—ó

Á◊âÿÊàfl ∑§ ŒÈc¬˝÷Êfl ∑§ ’Ê⁄‘U ◊¥ “÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ” ª˝ãÕ (ªÊÕÊ |wx-|wy, |xw-
|xx) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U flÁáʸà „ÒUó
““Á◊âÿÊàfl ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ê ◊Í‹ ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU– ©U‚∑§Ê ◊Ÿ, fløŸ fl ‡Ê⁄UË⁄U ‚ àÿʪ ∑§⁄UÊ, ÄÿÊ¥Á∑§
Á◊âÿÊàfl ‚ ªÈáÊ‚ê¬ãŸ ’ÈÁhU ÷Ë ◊Í…∏U ’Ÿ ¡ÊÃË „ÒU–””
““‚Íÿ¸ ∑§Ë Á∑§⁄UáÊ¥ ¬ÎâflË ∑§Ë ™§c◊Ê ‚ Á◊‹ ∑§⁄U ¡‹ ∑§Ê ÷˝◊ ¬ÒŒÊ ∑§⁄UÃË „Ò¥U, ©U‚ ◊ΪÃÎcáÊÊ
∑§„UÃ „Ò¥U– ¡Ò‚ åÿÊ‚ ‚ ¬ËÁ«U∏à ◊Ϊ ©U‚ ¬ÊŸË ‚◊¤ÊÃ „Ò¥U, flÒ‚ „UË ◊ŸÈcÿ ÷Ë Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„U ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ
•Ãûfl ∑§Ê ÷Ë Ãûfl ¡ÊŸÃ-‚◊¤ÊÃ „Ò¥U–””
““¡Ò‚ •‡ÊÈhU ∑§«∏flË ÃÍê’Ë ◊¥ ⁄UπÊ ŒÍäÊ ∑§«ÈU•Ê „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ÃÕÊ ‡ÊÈhU ÃÍ¥’Ë ◊¥ ⁄UπÊ ŒÍäÊ
◊ËΔUÊ fl ‚ȪÁãäÊà ⁄U„UÃÊ „Ò, flÒ‚ „UË Á◊âÿÊàfl ‚ ŒÍÁ·Ã ¡Ëfl ◊¥ ì, ôÊÊŸ, øÊÁ⁄UòÊ, flËÿ¸ óÿ ‚’
ŸCU „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U Á◊âÿÊàfl ∑§Ê ŒÍ⁄U ∑§⁄UŸ flÊ‹ ¡Ëfl ◊¥ ì •ÊÁŒ ‚»§‹ „UÊÃ „Ò¥U–””
ßU‚ËÁ‹∞ ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãâÊ (‡‹Ê∑§-vz/yv) ◊¥ ◊È◊ÈˇÊÈ•Ê¥ ∑§Ê ÿ„U ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
{1062 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Áfl⁄U◊ Áfl⁄U◊ ‚¥ªÊŸ˜ ◊È@ ◊È@ ¬˝¬@¥, Áfl‚Ρ Áfl‚Ρ ◊Ê„¥U ÁflÁhU ÁflÁhU SflÃûfl◊˜–
∑§‹ÿ ∑§‹ÿ flÎûÊ¥ ¬‡ÿ ¬‡ÿ SflM§¬¥, ∑ȧL§ ∑ȧL§ ¬ÈL§·ÊÕZ ÁŸflθÃʟ㌄UÃÊ—––
∞fl¥ „U ÷√ÿ! ∑§·Êÿ¡ÿÊÿ ÃÕÊ ∑§·Êÿ◊Í‹Á◊âÿÊàfl¬˝ÁìˇÊ÷ÍÃ¥ ‚êÿÄàfl¥ ŒÎ…UË∑§ÃZÈ ø
ÁŸ⁄UãÃ⁄¥U ¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
•Õ, üÊÊfl∑§ÊáÊÊ¥ ∑§Ê— Á∑˝§ÿÊ ÷flãÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ (©UǪʄUÊ)-ªÊ„UÊ¿UãŒ‚Ê ÁŸfl¸áʸÿÁãÃó
ªÈáÊ-flÿ-Ãfl-‚◊-¬Á«U◊Ê-ŒÊáÊ¥ ¡‹ªÊ‹áÊ¥ •áÊàÕÁ◊ÿ¥–
Œ¥‚áÊ-áÊÊáÊ-øÁ⁄UûÊ¥ Á∑§Á⁄UÿÊ ÃflááÊ ‚ÊflÿÊ ÷Ááʌʖ–149––
¿UÊÿÊó ªÈáÊ-fl˝Ã-ì—-‚Êêÿ-¬˝ÁÃ◊Ê-ŒÊŸ¥ ¡‹ªÊ‹Ÿ◊˜ •ŸSÃÁ◊Ã◊˜–
Œ‡Ê¸Ÿ-ôÊÊŸ-øÊÁ⁄UòÊ¥ Á∑˝§ÿÊ— Áòʬ@ʇÊØ üÊÊfl∑§ËÿÊ— ÷ÁáÊÃÊ—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (Á∑§Á⁄UÿÊ ÃflááÊ ‚ÊflÿÊ ÷ÁáÊŒÊ) Áòʬ@ʇÊØ
üÊÊfl∑§ËÿÊ— Á∑˝§ÿÊ ÷ÁáÊÃÊ—– üÊÊfl∑Ò§— ∑§Ã¸√ÿM§¬áÊ ÿÊ— Á∑˝§ÿÊ— ÷flÁãÃ, ÃÊ •òÊ ÁŸÁŒ¸‡ÿãÃ
ßUàÿÕ¸—– ∑§ÊSÃÊ— Á∑˝§ÿÊ—?
““„U ÷√ÿ! ÃÍ ¬Á⁄Uª˝„U ‚ ‚fl¸ÕÊ Áfl⁄UÊ◊ ‹ ‹Ê, ¬˝¬@ (äÊÍøÃÊ, ◊ÊÿÊ) ∑§Ê ¿UÊ«∏ ŒÊ, ◊Ê„U
∑§Ê ¬Á⁄Uàÿʪ ∑§⁄U ŒÊ, •Êà◊SflM§¬ ∑§Ê ¬˝ÿàŸ¬Ífl¸∑§ ¡ÊŸÊ, øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ë ¬Á„UøÊŸ ∑§⁄U ©U‚‚ ‚ê’ãäÊ
SÕÊÁ¬Ã ∑§⁄UÊ (©U‚ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U ‹Ê), •¬Ÿ •‚ÊäÊÊ⁄UáÊ SflM§¬ ∑§Ê ŒπÊ ÃÕÊ ÁŸ’ʸäÊ ◊ÊˇÊ‚Èπ ∑§
Á‹∞ ¬ÈL§·ÊÕ¸ ∑§⁄UÊ–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „U ÷√ÿ! ∑§·Êÿ-¡ÿ ∑§ Á‹∞ ÃÕÊ ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§ ◊Í‹ Á◊âÿÊàfl ∑§ ¬˝ÁìˇÊË
‚êÿÄàfl ∑§Ê ŒÎ…U∏ ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§Ë ∑§ÊÒŸ-∑§ÊÒŸ ‚Ë Á∑˝§ÿÊ∞° „UÊÃË „Ò¥Uó ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U (©UǪʄUÊ) ªÊ„UÊ ¿UãŒ
mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó (•ÊΔU ◊Í‹) ªÈáÊ, (’Ê⁄U„U) fl˝Ã, (’Ê⁄U„U) ì, ‚◊ÃÊ ÷Êfl, (ÇÿÊ⁄U„U)
¬˝ÁÃ◊Ê∞°, (øÊ⁄U) ŒÊŸ, ¡‹ªÊ‹Ÿ (¬ÊŸË ¿UÊŸ∑§⁄U ¬ËŸÊ), ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿ àÿʪ, ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ,
‚êÿÇôÊÊŸ fl ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ óÿ (∑ȧ‹ Á◊‹Ê∑§⁄U) ÁÃ⁄‘U¬Ÿ Á∑˝§ÿÊ∞° üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§Ë ∑§„UË ªß¸U „ÒU¥–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (Á∑˝§ÿÊ— Áòʬ@ʇÊØ üÊÊfl∑§ËÿÊ—
÷ÁáÊÃÊ—) üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§Ë Á∑˝§ÿÊ∞¥ ÁÃ⁄‘U ¬Ÿ (zx) ∑§„UË ªß¸U „Ò¥U– üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§ Á‹∞ ¡Ê Á∑˝§ÿÊ∞¥ ∑§Ã¸√ÿ
M§¬ ◊¥ „Ò¥U, ©UŸ∑§Ê ÿ„UÊ° ÁŸŒ̧‡Ê Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU óÿ„U •Õ¸ „ÒU– fl Á∑˝§ÿÊ∞° ∑§ÊÒŸ-∑§ÊÒŸ „Ò¥U?
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vy~) —— 1063}

©UëÿÃó (ªÈáÊ-flÿ-Ãfl-‚◊-¬Á«U◊Ê-ŒÊáÊ¥ ¡‹ªÊ‹áÊ¥ •áÊàÕÁ◊ÿ¥, Œ¥‚áÊ-áÊÊáÊ-øÁ⁄UûÊ¥) ªÈáÊÊ—,

fl˝ÃÊÁŸ, ìʥÁ‚, ‚Êêÿ◊˜, ¬˝ÁÃ◊Ê—, ŒÊŸÊÁŸ, ¡‹ªÊ‹Ÿ◊˜, •ŸSÃÁ◊Ã¥ ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡ŸàÿʪÊ flÊ,
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ◊˜, ‚êÿÇôÊÊŸ◊˜, ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ¥ øÁà Á∑˝§ÿÊ—– ∞ÃÊ‚È ªÈáÊÊ— ◊Í‹ªÈáÊÊ •CUÊÒ ÷flÁãÃ,
fl˝ÃÊÁŸ mUÊŒ‡Ê ÷flÁãÃ, ìʥÁ‚ mUÊŒ‡Ê– ‚◊ÃÊ÷Êfl ∞∑§—, ∞∑§ÊŒ‡Ê ¬˝ÁÃ◊Ê—, ŒÊŸÊÁŸ øàflÊÁ⁄U,
⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿàÿʪ ∞∑§—§, ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ◊∑§◊˜, ‚êÿÇôÊÊŸ◊∑§◊˜, ‚êÿ∑˜§ øÊÁ⁄UòÊ¥ øÒ∑§◊˜, ó∞ÃÊ— ‚¥„Uàÿ
Áòʬ@ʇÊØ ÷flãÃËÁà ÁflôÊÿ◊˜–
‚ê¬˝Áà ÁflSÃ⁄‘UáÊ ÁflÁfl˝ÿÃó Á„¥U‚Ê-•‚àÿ-øÊÒÿ-¸ ¬Á⁄Uª„˝ U-•’˝rÊ‚flŸÒ∑§Œ‡ÊÁfl⁄UÁÃM§¬ÊÁáÊ
¬@ •áÊÈfl˝ÃÊÁŸ– ◊làÿʪ—, ◊äÊÈàÿʪ—, ◊Ê¥‚àÿʪpÁà òÊÿÊáÊÊ¥ (¬@Á÷⁄UáÊÈfl˝ÃÒ— ‚„U) ◊‹Ÿ
◊Í‹ªÈáÊÊŸÊ¥ ‚¥ÅÿÊ •CU ¡ÊÿÃ– ¬˝ÊQ¥§ ø ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄‘U (‡‹Ê∑§-66)ó
◊l◊Ê¥‚◊äÊÈàÿʪҗ ‚„UÊáÊÈfl˝Ã¬@∑§◊˜–
•CUÊÒ ◊Í‹ªÈáÊÊŸÊ„ÈU— ªÎÁ„UáÊÊ¥ üÊ◊áÊÊûÊ◊Ê—––

’ÃÊ ⁄U„U „ÒU¥ó (ªÈáÊ-fl˝Ã-ì—-‚Êêÿ-¬˝ÁÃ◊Ê-ŒÊŸ¥ ¡‹ªÊ‹Ÿ◊˜, •ŸSÃÁ◊Ã◊˜, Œ‡Ê¸Ÿ-

ôÊÊŸ-øÊÁ⁄UòÊ◊˜) ªÈáÊ, fl˝Ã, ì, ‚Êêÿ (‚◊ÃÊ), ¬˝ÁÃ◊Ê, ŒÊŸ, ¡‹ ¿UÊŸ∑§⁄U ¬ËŸÊ, ‚ÍÿʸSà „UÊŸ
¬⁄U ÷Ê¡Ÿ Ÿ ∑§⁄UŸÊ ÿÊ ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿ ∑§Ê àÿʪ, ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ, ‚êÿÇôÊÊŸ fl ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ óÿ Á∑˝§ÿÊ∞°
„Ò¥U– ßUŸ◊¥ ªÈáÊ ÿÊŸË ◊Í‹ªÈáÊ •ÊΔU „UÊÃ „Ò¥U– fl˝Ã ’Ê⁄U„U „UÊÃ „Ò¥U– ì ’Ê⁄U„U „UÊÃ „Ò¥U– ‚◊ÃÊ ÷Êfl ∞∑§
„ÒU– ¬˝ÁÃ◊Ê∞° (•Êà◊Áfl‡ÊÈÁhU ∑§ ∑˝§Á◊∑§ ‚Ê¬ÊŸ) ÇÿÊ⁄U„U „UÊÃË „Ò¥U– ŒÊŸ øÊ⁄U „Ò¥U– ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿ-àÿʪ
∞∑§ „ÒU– ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ, ‚êÿÇôÊÊŸ, ÃÕÊ ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ óÿ (÷ŒÁflflˇÊÊ ∑§Ê ªÊÒáÊ ⁄UπÃ „ÈU∞) ¬˝àÿ∑§
∞∑§-∞∑§ „Ò¥U– ÿ ‚÷Ë Á◊‹∑§⁄U ÁÃ⁄‘U ¬Ÿ „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U óÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒU–
•’ ÁflSÃÊ⁄U ‚ √ÿÊÅÿÊŸ ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥U óÁ„¥U‚Ê, •‚àÿ, øÊ⁄UË, ¬Á⁄Uª˝„U, •’˝rÊ‚flŸ ó
ßUŸ‚ ∞∑§Œ‡Ê (SÕÍ‹ M§¬ ‚) Áfl⁄UÁà M§¬ ¬Ê°ø •áÊÈfl˝Ã „Ò¥U– ◊làÿʪ, ‡Ê„UŒ ∑§Ê àÿʪ fl ◊Ê¥‚ ∑§Ê
àÿʪ óßUã„¥U (¬Ê°ø •áÊÈfl˝ÃÊ¥ ∑§ ‚ÊÕ) Á◊‹ÊŸ ‚ ◊Í‹ªÈáÊÊ¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ •ÊΔU „UÊÃË „ÒU–
⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U (‡‹Ê∑§-{{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““◊l, ◊Ê¥‚ fl ◊äÊÈ ∑§ àÿʪ ‚Á„Uà ¬Ê°ø •áÊÈfl˝ÃÊ¥ ∑§Ê üÊDU ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡Ê¥ Ÿ ªÎ„USÕÊ¥ ∑§ •CU
◊Í‹ªÈáÊ ∑§ M§¬ ◊¥ ∑§„UÊ „ÒU–””
{1064 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÁflflˇÊÊ÷ŒŸ •CUªÈáÊÊ •ãÿ˘Á¬ flÁáʸÃÊ—– ÿÕÊ ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜UÿȬÊÿ (‡‹Ê∑§-61)

÷ÁáÊÃ◊˜ó
◊l¥ ◊Ê¥‚¥ ˇÊÊÒº˝¥ ¬@ÊŒÈê’È⁄U»§‹ÊÁŸ ÿàŸŸ–
Á„¥U‚Ê√ÿȬ⁄UÁÃ∑§Ê◊Ò—, ◊ÊQ§√ÿÊÁŸ ¬˝Õ◊◊fl––
∞Ã˘CUÊÒ ◊Í‹ªÈáÊÊ— fl˝ÁßÊ˘fl˝Áßp ÷flÁãÖ ©UQ¥§ ø ¬@ÊäÿÊÿ˪˝ãÕ (2/723)ó
ÃòÊ ◊Í‹ªÈáÊÊpÊCUÊÒ ªÎÁ„UáÊÊ¥ fl˝ÃäÊÊÁ⁄UáÊÊ◊˜–
`§ÁøŒfl˝Áßʥ ÿS◊ÊØ ‚fl¸‚ÊäÊÊ⁄UáÊÊ ßU◊––
‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îê˝ãÕ ÃÈ (‡‹Ê∑§-2/18) ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
◊l¬‹◊äÊÈÁŸ‡ÊÊ‚Ÿ-¬@»§‹ËÁfl⁄UÁì@∑§ÊåßÈÃË–
¡ËflŒÿÊ ¡‹ªÊ‹ŸÁ◊Áà ø `§ÁøŒCU◊Í‹ªÈáÊÊ—––

ÁflflˇÊÊ-÷Œ ‚ •ãÿ (¬˝∑§Ê⁄U ‚) ÷Ë •ÊΔU ◊Í‹ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê fláʸŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸,
¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜UÿȬÊÿ (‡‹Ê∑§-{v) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á„¥U‚Ê-àÿʪ ∑§Ë ∑§Ê◊ŸÊ flÊ‹ ¬ÈL§·Ê¥ ∑§Ê ‚fl¸¬Õ˝ ◊ ◊l, ◊Ê¥‚, ‡Ê„UŒ ÃÕÊ (™§◊⁄U, ∑§ΔÍU◊⁄U
•ÊÁŒ) ¬Ê°ø ©UŒê’⁄U »§‹Ê¥ ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
ÿ •ÊΔUÊ¥ ◊Í‹ªÈáÊ fl˝ÃË fl •fl˝ÃËó ŒÊŸÊ¥ ∑§ „UÊÃ „Ò¥U– ¬@ÊäÿÊÿË ª˝ãÕ(w/|wx) ◊¥ ∑§„UÊ
÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““fl˝ÃäÊÊ⁄UË ªÎ„USÕÊ¥ ∑§ ÿ •ÊΔU ◊Í‹ªÈáÊ „UÊÃ „Ò¥U– ∑§„UË¥-∑§„UË¥ ÿ •fl˝ÁÃÿÊ¥ ∑§ ÷Ë „UÊÃ „Ò¥U,
ÄÿÊ¥Á∑§ ÿ ‚fl¸‚ÊäÊÊ⁄UáÊ äÊ◊¸ „Ò¥U–””
‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-w/v}) ◊¥ ÃÊ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ÕŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““∑§„UË¥ (Á∑§ã„UË¥ •ÊøÊÿ¸ ∑§ ◊à ◊¥) (v) ◊làÿʪ, (w) ◊Ê¥‚àÿʪ, (x) ◊äÊÈàÿʪ,
(y) ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿ àÿʪ fl (z) ¬Ê°ø ©UŒê’⁄U »§‹ ó ßUŸ∑§Ê àÿʪ, ({) Œfl-fl㌟Ê, (|)
¡Ëfl-ŒÿÊ, fl (}) ¬ÊŸË ¿UÊŸ∑§⁄U ¬ËŸÊ óÿ •ÊΔU ◊Í‹ªÈáÊ ◊ÊŸ ªÿ „Ò¥U–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vy~) —— 1065}

¬@ •áÊÈfl˝ÃÊÁŸ, òÊËÁáÊ ªÈáÊfl˝ÃÊÁŸ, øàflÊÁ⁄U Á‡ÊˇÊÊfl˝ÃÊÁŸ óßUàÿfl¥ ‚¥„Uàÿ mUÊŒ‡Ê

üÊÊfl∑§ÊÁøÃÊÁŸ fl˝ÃÊÁŸ ÷flÁãÖ •áÊÈfl˝ÃÊŸÊ¥ ÁŸŒ¸‡ÊÊ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-52)
∞fl¥ fláÿ¸Ãó

¬˝ÊáÊÊÁìÊÃÁflÃÕ√ÿÊ„UÊ⁄USÃÿ∑§Ê◊◊Íë¿̧Uèÿ—–
SÕÍ‹è ÿ— ¬Ê¬èÿÊ √ÿȬ⁄U◊áÊ◊áÊÈflÃ˝ ¥ ÷flÁÖ–
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-2074) ÃÈ ¬˝ÊQ§◊˜ó
¬ÊáÊfläÊ-◊È‚ÊflʌʌûÊÊŒÊáʬ⁄UŒÊ⁄Uª◊áÊÁ„¥U –
•¬Á⁄UÁ◊ÁŒë¿UÊŒÊ Áfl • •áÊÈ√flÿÊߥU Áfl⁄U◊áÊÊߥU––
ÁŒÇfl˝Ã◊˜, Œ‡Êfl˝Ã◊˜, •ŸÕ¸Œá«UÁfl⁄UÁÃfl˝Ã◊˜ ó∞ÃÊÁŸ òÊËÁáÊ ªÈáÊfl˝ÃÊÁŸ– ¬˝ÊQ
 §¥ ø ÷ªflÃË-
•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-2075)ó
¡¥ ø ÁŒ‚Êfl⁄U◊áÊ¥ •áÊàÕŒ¥«UÁ„¥U ¡¥ ø fl⁄U◊áÊ¥–
Œ ‚ ÊflªÊÁ‚ÿ¥ Á¬ ÿ ªÈ á Ê√flÿÊߥ U ÷fl ÃÊߥ U – –

¬Ê°ø •áÊÈfl˝Ã, ÃËŸ ªÈáÊfl˝Ã, øÊ⁄U Á‡ÊˇÊÊfl˝Ã óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚’ ∑§Ê Á◊‹Ê∑§⁄U üÊÊfl∑§ÊÁøÃ
fl˝ÃÊ¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ ’Ê⁄U„U „UÊ ¡ÊÃË „ÒU– •áÊÈfl˝ÃÊ¥ ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-zw)
◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U flÁáʸà „ÒUó
““Á„¥U‚Ê, •‚àÿ, øÊ⁄UË, ∑§Ê◊ (∑ȧ‡ÊË‹, •’˝rÊøÿ¸), ◊Íë¿Uʸ (¬Á⁄Uª˝„U) óßUŸ ¬Ê°ø SÕÍ‹
¬Ê¬Ê¥ ‚ Áfl⁄Uà „UÊŸÊ (¬Ê°ø ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê) •áÊÈfl˝Ã „UÊÃÊ „ÒU–””
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-wÆ|y) ◊¥ ÃÊ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á„¥U‚Ê, •‚àÿ, •ŒûÊʌʟ, ¬⁄USòÊ˪◊Ÿ •ÊÒ⁄U ßUë¿UÊ (¬Á⁄Uª˝„U) ∑§Ê •¬Á⁄U◊ÊáÊ (•ÕʸØ
•¬Á⁄UÁ◊à ßUë¿UÊ ÿÊ ¬Á⁄Uª˝„U) óßUŸ ‚ Áfl⁄UÁà M§¬ ¬Ê°ø •áÊÈfl˝Ã „UÊÃ „Ò¥U–””
ÁŒÇfl˝Ã, Œ‡Êfl˝Ã (Œ‡ÊÊfl∑§ÊÁ‡Ê∑§ fl˝Ã), •ŸÕ¸Œá«UÁfl⁄UÁà fl˝Ã óÿ ÃËŸ ªÈáÊfl˝Ã „ÒU¥– ÷ªflÃË-
•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-wÆ|z) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““ÁŒª˜Áfl⁄UÁÃ, •ŸÕ¸Œá«UÁfl⁄UÁÃ, Œ‡ÊÊfl∑§ÊÁ‡Ê∑§ óÿ ÃËŸ ªÈáÊfl˝Ã „UÊÃ „Ò¥U–””
{1066 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Œ‡ÊÊfl∑§ÊÁ‡Ê∑§◊˜, ‚Ê◊ÊÁÿ∑§◊˜, ¬˝Ê·äÊÊ¬flÊ‚—, flÒÿÊflÎûÿ¥ øÁà øàflÊÁ⁄U Á‡ÊˇÊÊfl˝ÃÊÁŸ

÷flÁãÖ ¬˝ÊQ¥§ ø ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-91)ó
Œ‡ÊÊfl∑§ÊÁ‡Ê∑¥§ flÊ ‚Ê◊ÊÁÿ∑¥§ ¬˝Ê·äÊÊ¬flÊ‚Ê flÊ–
flÒÿÊflÎûÿ¥ Á‡ÊˇÊÊfl˝ÃÊÁŸ øàflÊÁ⁄U Á‡ÊCUÊÁŸ––
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-2076) ø ¬ÎÕ∑˜§ M§¬áÊ Á‡ÊˇÊÊfl˝ÃÊÁŸ ÁŸM§Á¬ÃÊÁŸó
÷ÊªÊáÊ¥ ¬Á⁄U‚¥πÊ ‚Ê◊ÊßUÿ◊ÁÃÁ„U‚¥Áfl÷ʪÊ ÿ–
¬Ê‚„UÁflÁäÊ ÿ ‚√flÊ øŒÈ⁄UÊ Á‚ÄπÊ©U flÈûÊÊ•Ê––
ìʥÁ‚ ’ÊsÊèÿãÃ⁄U÷ŒŸ ÁmUÁfläÊÊÁŸ– ÃòÊ •Ÿ‡ÊŸ◊˜, •fl◊ÊÒŒÿ¸◊˜, flÎÁûʬÁ⁄U‚¥ÅÿÊŸ◊˜,
⁄U‚¬Á⁄Uàÿʪ—, ÁflÁflQ§‡ÊƒÿÊ‚Ÿ◊˜, ∑§ÊÿÄ‹‡ÊpÒÃÊÁŸ ·«˜U ’ÊsìʥÁ‚– ¬˝ÊÿÁpûÊ◊˜, ÁflŸÿ—,
flÒÿÊflÎûÿ◊˜§, SflÊäÿÊÿ—, √ÿÈà‚ª¸—, äÿÊŸ¥ øÁà •ÊèÿãÃ⁄UìʥÁ‚ ·«˜U– ¬˝ÁÃ◊Ê ∞∑§ÊŒ‡Ê ÷flÁãÃ,
ÃÊ‚Ê¥ ŸÊ◊ÊÁŸ “’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ”-ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-69) ÁŸÁŒ¸CUÊÁŸó

Œ‡ÊÊfl∑§ÊÁ‡Ê∑§, ‚Ê◊ÊÁÿ∑§, ¬˝Ê·äÊÊ¬flÊ‚, flÒÿÊflÎûÿ óÿ øÊ⁄U Á‡ÊˇÊÊfl˝Ã „Ò¥U– ⁄UàŸ∑§⁄Uá«U-

üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-~v) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““Œ‡ÊÊfl∑§ÊÁ‡Ê∑§, ‚Ê◊ÊÁÿ∑§, ¬˝Ê·äÊÊ¬flÊ‚ fl flÒÿÊflÎûÿ óÿ øÊ⁄U Á‡ÊˇÊÊfl˝Ã ∑§„U ªÿ „Ò¥U–””
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-wÆ|{) ◊¥ Á‡ÊˇÊÊfl˝ÃÊ¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á÷㟠M§¬ ◊¥ Á∑§ÿÊ
ªÿÊ „ÒUó
““÷Êª¬Á⁄U◊ÊáÊ, ‚Ê◊ÊÁÿ∑§, •ÁÃÁÕ‚¥Áfl÷ʪ, ¬˝Ê·äÊÊ¬flÊ‚ óÿ øÊ⁄U Á‡ÊˇÊÊfl˝Ã ∑§„U ªÿ
„ÒU¥–””
ì ∑§ ’Ês fl •ÊèÿãÃ⁄U óÿ ŒÊ ÷Œ „Ò¥U– ßUŸ ◊¥ •Ÿ‡ÊŸ, •fl◊ÊÒŒÿ¸, flÎÁûʬÁ⁄U‚¥ÅÿÊŸ,
⁄U‚¬Á⁄Uàÿʪ, ÁflÁflQ§‡ÊƒÿÊ‚Ÿ •ÊÒ⁄U ∑§ÊÿÄ‹‡Ê óÿ ¿U— ’Ês ì „Ò¥U– ¬˝ÊÿÁpûÊ, ÁflŸÿ, flÒÿÊflÎûÿ,
SflÊäÿÊÿ, √ÿÈà‚ª¸ fl äÿÊŸ óÿ ¿U— •ÊèÿãÃ⁄U ì „Ò¥U– ¬˝ÁÃ◊Ê∞° ÇÿÊ⁄U„U „UÊÃË „Ò¥U, ©UŸ∑§ ŸÊ◊
“’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ” ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-{~) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿ ªÿ „Ò¥Uó
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vy~) —— 1067}

Œ¥‚áÊ-flÿ-‚Ê◊ÊßUÿ-¬Ê‚„U-‚ÁìÊûÊ-⁄UÊßU÷ûÊ ÿ–
’¥÷Ê⁄¥U÷-¬Á⁄UǪ„U-•áÊÈ◊áÊ◊ÈUÁg_U-Œ‚Áfl⁄UŒŒ––
•Ê„UÊ⁄UŒÊŸ◊˜, •ÊÒ·äʌʟ◊˜, ôÊÊŸ‚¥ÿ◊ÊÁŒ©U¬∑§⁄Uáʌʟ◊˜, •ÊflÊ‚ŒÊŸ◊˜ óßUÁà øàflÊÁ⁄U
ŒÊŸÊÁŸ–
‚ê¬˝Áà ∑˝§◊¬˝ÊåÃÊ ¡‹ªÊ‹ŸÁflÁäÊÁŸ¸M§åÿÃ– ¡‹Á’ãŒflÊ flSÃÈ× •å∑§Êÿ¡ËflÊŸÊ¥ ‚͡◊ÊáÊÊ¥
‡Ê⁄UË⁄UM§¬ÊÁáÊ ÷flÁãÖ ÃòÊÊÁ¬ •ãÿ·Ê¥ òÊ‚¡ËflÊŸÊ¥ ‚Œ˜÷ÊflÊ˘Á¬ ÷ÁflÃÈ¥ ‡ÊÄŸÊÁÖ ∞fl¥ ‚ÁøûÊ¡‹Sÿ
¬ÊŸ¥, ÃŸ SŸÊŸÊÁŒ∑§Ê— Á∑˝§ÿÊ—, ¡ËflfläÊÊÿ ÷flÁãÃ, •Ã— Ãí¡‹Áfl‡ÊÈh˜ÿÕZ flSòÊÊÁŒŸÊ ÿÕÊÁflÁäÊ
ªÊ‹Ÿ◊¬ÁˇÊÃ¥ ÷flÁÖ ∞∑§ÁS◊Ÿ˜ ¡‹Á’ãŒÊflÁ¬ ÁSÕÃÊŸÊ¥ ‚͡◊Ò∑§ Áãº˝ÿ ˝ ÊáÊÊ¥ ¡ËflÊŸÊ¥ ‚¥ÅÿÊ◊ÁäÊ∑Χàÿ
fl˝ÃÁfläÊÊŸ‚¥ª˝„U (‡‹Ê∑§-31, ©UhÎà ‡‹Ê∑§) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
∞∑§Á’ãŒÍŒ˜÷flÊ ¡ËflÊ— ¬Ê⁄UÊflÂ◊Ê ÿÁŒ–
÷ÍàflÊëø⁄UÁãà øí¡ê’ÍmˬÊ˘Á¬ ¬Íÿø  ø ÃÒ—––
““Œ‡Ê¸Ÿ¬˝ÁÃ◊Ê, fl˝Ã¬˝ÁÃ◊Ê, ‚Ê◊ÊÁÿ∑§¬˝ÁÃ◊Ê, ‚ÁøûÊàÿʪ¬˝ÁÃ◊Ê, ⁄UÊÁòÊ÷Q§àÿʪ ¬˝ÁÃ◊Ê,
’˝rÊøÿ¸¬˝ÁÃ◊Ê, •Ê⁄Uê÷àÿʪ¬˝ÁÃ◊Ê, ¬Á⁄Uª˝„Uàÿʪ¬˝ÁÃ◊Ê, •ŸÈ◊ÁÃàÿʪ¬˝ÁÃ◊Ê, ©UÁgCUàÿʪ¬˝ÁÃ◊Ê ó
ÿ ÇÿÊ⁄„UU ¬˝ÁÃ◊Ê∞° Œ‡ÊÁfl⁄Uà üÊÊfl∑§ ∑§Ë „UÊÃË „Ò¥U–””
•Ê„UÊ⁄UŒÊŸ, •ÊÒ·äʌʟ, ôÊÊŸ fl ‚¥ÿ◊ ∑§ ©U¬∑§⁄UáÊ •ÊÁŒ ∑§Ê ŒÊŸ •ÊÒ⁄U fl‚ÁÃ∑§Ê (•ÊflÊ‚)
ŒÊŸ óÿ øÊ⁄U ŒÊŸ „Ò¥U–
•’, ∑˝§◊¬˝Êåà ¡‹ªÊ‹ŸÁflÁäÊ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU– ¡‹ ∑§Ë ’Í°Œ¥ flSÃÈ×
‚͡◊ •å∑§Êÿ¡ËflÊ¥ ∑§Ë ‡Ê⁄UË⁄U M§¬ „UÊÃË „Ò¥U– fl„UÊ° (¡‹ ◊¥) ÷Ë •ãÿ òÊ‚ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ÷Ë ‚Œ˜÷Êfl
„UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ‚ÁøûÊ (‚¡Ëfl) ¡‹ ∑§Ê ¬ËŸÊ •ÊÒ⁄U ©U‚‚ SŸÊŸ •ÊÁŒ ∑§Ë Á∑˝§ÿÊ∞°
∑§⁄UŸÊ ¡ËflÁ„¥U‚Ê M§¬ „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚Á‹∞ ©U‚ (¬˝ÿÊª ∑§ ÿÊÇÿ) ¡‹ ∑§Ë ‡ÊÈÁh ∑§ Á‹∞ flSòÊ
•ÊÁŒ ‚ ÿÕÊÁflÁäÊ ©U‚∑§Ê ªÊ‹Ÿ (©U‚ ¿UÊŸŸÊ) •¬ÁˇÊà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ∞∑§ ¡‹Á’ãŒÈ ◊¥ ÷Ë
ÁSÕà ‚͡◊ ∞∑§ÁãŒ˝ÿ ¡ËflÊ¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ fl˝ÃÁfläÊÊŸ‚¥ª„˝ U (‡‹Ê∑§-xv ¬⁄U ©UhÃÎ ‡‹Ê∑§)
◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU ó
““¡‹ ∑§Ë ∞∑§ ’Í°Œ ◊¥ Á¡ÃŸ ¡Ëfl „Ò¥U, fl ∑§’ÍÃ⁄U ∑§ ’⁄UÊ’⁄U „UÊ∑§⁄U ÿÁŒ ©U«∏¥ ÃÊ ©UŸ∑§
mÊ⁄UÊ ÿ„U ¡ê’Ímˬ ‹’Ê‹’ ÷⁄U ¡Ê∞–””
{1068 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•ÃÊ ¡‹‡ÊÈhÿ ˜ Ò ¡‹ªÊ‹ŸÁflÁäÊ⁄U¬Á ˇÊÃÊ ÷flÁÖ Á∑§@, •ªÊÁ‹Ã¡‹¬˝ÿÊª •ÁÃ⁄UʪŒÊ·-

‚Œ˜÷ÊflÊ˘Á¬ •ÁèÊ√ÿQ§Ê ÷flÁÃ, •ÃÊ ⁄UʪŒÊ·¬Á⁄U„UÊ⁄UÊÿ ÃÕÊ ¡ËflÁ„¥U‚ÊÁfl⁄UàÿÒ ø ¡‹ªÊ‹ŸÁfläÊ—
üÊÊfl∑§ÊÁøÃÁ∑˝§ÿÊ‚È ¬Á⁄UªáÊŸ¥ ÁflÁ„UÃ◊ÁSÖ •ÁS◊Ÿ˜ ÁfläÊÊÒ ¡‹‡ÊÈÁh-•‡ÊÈÁhÁflfl∑§Sÿ ◊„Uûfl¥
S¬CU◊fl ÁŸÁ„UÃ◊ÁSÖ ∞fl¥ ¡ËflÁfl⁄UÊäÊŸÊ÷ËL§Á÷— üÊÊfl∑Ò§— ¡Ëfl⁄UÁ„Uì˝Ê‚È∑§¡‹SÿÒfl ¬˝ÿÊª— ∑§Ã¸√ÿ
ßUÁà ‡ÊÊSòÊ·È ’„ÈU‡ÊÊ ÁŸÁŒ¸C¥U fl⁄UËflÁø– ÿÕÊ, ⁄UàŸ◊ʋʪ˝ãÕ (‡‹Ê∑§-20) ¬˝ÊÄÃ◊˜ó
flSòʬÍÃ¥ ¡‹¥ ¬ÿ◊ãÿÕÊ ¬Ê¬∑§Ê⁄UáÊ◊˜–
SãÊÊŸ˘Á¬ ‡ÊÊäÊŸ¥ flÊ⁄U— ∑§⁄UáÊËÿ¥ Œÿʬ⁄ÒU—––
‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊ÎÃ (2/14) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
⁄Uʪ¡ËflfläÊʬÊÿ÷ÍÿSàflÊØ ÃmŒÈà‚ΡØ–
⁄UÊÁòÊ÷Q¥§ ÃÕÊ ÿÈ¥íÿÊ㟠¬ÊŸËÿ◊ªÊÁ‹Ã◊˜––
ßU‚Á‹∞ ¡‹ ∑§Ë ‡ÊÈÁh „UÃÈ ¡‹ªÊ‹Ÿ-ÁflÁäÊ •¬ÁˇÊà „UÊ ¡ÊÃË „ÒU– •ÊÒ⁄U, •Ÿ¿UŸ ¡‹
∑§ ¬˝ÿÊª ◊¥ •àÿÁäÊ∑§ ⁄Uʪ „UÊŸÊ ÷Ë •Á÷√ÿQ§ „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ⁄Uʪ-ŒÊ· ∑§ ¬Á⁄U„UÊ⁄U ∑§ Á‹∞
ÃÕÊ ¡Ëfl-Á„¥U‚Ê ‚ ’øŸ ∑§ Á‹∞ üÊÊfl∑§ÊÁøà Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ◊¥ ¡‹ªÊ‹Ÿ-ÁflÁäÊ ¬Á⁄UªÁáÊà ∑§Ë ªß¸U
„ÒU– ßU‚ ÁflÁäÊ ◊¥ ¡‹ ∑§Ë ‡ÊÈÁh fl •‡ÊÈÁh ∑§ Áflfl∑§ ∑§Ê ◊„Uûfl S¬CU M§¬ ‚ ÁŸÁ„Uà „ÒU– ßU‚
¬˝∑§Ê⁄U, ¡Ëfl-Áfl⁄UÊäÊŸÊ ‚ «U⁄UŸ flÊ‹ üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§Ê ¡Ëfl⁄UÁ„Uà ¬˝Ê‚È∑§ ¡‹ ∑§Ê „UË ¬˝ÿÊª ∑§⁄UŸÊ
øÊÁ„U∞ óÿ„U ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ’„ÈUà ’Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU– ©UŒÊ„U⁄UáÊÊâʸ, ⁄UàŸ◊Ê‹Ê ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-wÆ) ◊¥
∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““◊ŸÈcÿÊ¥ ∑§Ê ‚ŒÊ flSòÊ ‚ ¬ÁflòÊ ¿UŸÊ „ÈU•Ê ¡‹ „UË ¬ËŸÊ øÊÁ„U∞, •ãÿÕÊ •Ÿ¿UŸÊ
¬ÊŸË ¬ËŸ ‚ ¬Ê¬’ãäÊ „UÊÃÊ „ÒU– SŸÊŸ •ÊÁŒ ◊¥ ÷Ë Œÿʬ⁄UÊÿáÊ ‹ÊªÊ¥ ∑§Ê ¡‹ ∑§Ê ‡ÊÊäÊŸ (∑§⁄U
„UË ¬˝ÿÊª) ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà (w/vy) ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““äÊ◊ʸà◊Ê ¬ÈL§·Ê¥ ∑§Ê ◊lÊÁŒ ∑§Ë Ã⁄U„U ⁄Uʪ ÃÕÊ ¡ËflÁ„¥U‚Ê ‚ ’øŸ ∑§ Á‹∞ ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿ
∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ •ÊÒ⁄U ¡Ê ŒÊ· ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿ ◊¥ ‹ªÃ „Ò¥U, fl „UË ŒÊ· •ªÊÁ‹Ã (•Ÿ¿UŸ) ¬ÿ
¬ŒÊÕÊZ ∑§ ¬˝ÿÊª ◊¥ ÷Ë ‹ªÃ „Ò¥U, ÿ„U ¡ÊŸ∑§⁄U Á’ŸÊ ¿UŸ ¬ÿ (¡‹ •ÊÁŒ) ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ÷Ë àÿʪ
∑§⁄U ŒŸÊ øÊÁ„U∞–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vy~) —— 1069}

•ãÿìÊ, ‹Ê≈UË‚¥Á„UÃʪ˝ãÕ (2/23-24) ¬⁄UÊ◊ÎCU◊˜ó

ªÊÁ‹Ã¥ ŒÎ…UflSòÊáÊ ‚Á¬¸SÃÒ‹¥ ¬ÿÊ Œ˝fl◊˜–
ÃÊÿ¥ Á¡ŸÊª◊ÊêŸÊÿÊŒ˜ •Ê„U⁄‘Uà‚ Ÿ øÊãÿÕÊ––
•ãÿÕÊ ŒÊ· ∞fl SÿÊã◊Ê¥‚ÊÃËøÊ⁄U‚¥ôÊ∑§—–
•ÁSà ÃòÊ òʂʌ˟ʥ ◊ÎÃSÿÊXUSÿ ‡Ê·ÃÊ––
äÊ◊Ê̧¬Œ‡Ê¬ËÿÍ·fl·¸üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (4/88-89) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
¬˝◊ÊŒÊ ŸÒfl ∑§Ã¸√ÿÊ ¡‹ÊŸÊ¥ ªÊ‹Ÿ¥ ’ÈäÊÒ—–
üÊË◊í¡Ò Ÿ ◊Ã ŒˇÊÒ — ‚ŒÊ ¡ËflŒÿʬ⁄Ò U — ––
Á¬’Áãà ªÊÁ‹Ã¥ ÃÊÿ¥ Ã˘òÊ ÷√ÿÊ ÁfløˇÊáÊÊ—–
•ãÿÕÊ ¬‡ÊÈÁ÷SÃÈÀÿÊ— ¬Ê¬ÃÊ Áfl∑§‹Ê‡ÊÿÊ—––

ßU‚∑§ •ÁÃÁ⁄UÄÃ, ‹Ê≈UË ‚¥Á„UÃÊ ª˝ãÕ (w/wx-wy) ◊¥ èÊË ÿ„U ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÉÊË, Ã‹, ŒÍäÊ, ¬ÊŸË •ÊÁŒ ∑§ ¬Ã‹ (Œ˝fl÷ÍÃ) ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ¡ÒŸ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ∑§„UË „ÈU߸U
ÁflÁäÊ ‚ Á∑§‚Ë ◊¡’Íà ªÊ…∏U flSòÊ ‚ ¿UÊŸ∑§⁄U „UË ¬˝ÿÊª ◊¥ ‹ÊŸÊ øÊÁ„U∞, •ãÿÕÊ ∑§Ê◊ ◊¥ Ÿ„UË¥
‹ÊŸÊ øÊÁ„U∞–””
““øÍ¥Á∑§ ¡‹ÊÁŒ ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ òÊ‚ ¡ËflÊ¥ ∑§ ◊⁄‘U „ÈU∞ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§ •flÿfl ÷Ë ⁄U„U ¡ÊÃ „Ò¥U,
ßU‚Á‹∞ •Ÿ¿UŸ ¡‹ÊÁŒ ¬ŒÊÕÊZ ∑§ ¬˝ÿÊª ◊¥ ◊Ê¥‚ ∑§ àÿʪ ∑§Ê èÊË •ÁÃøÊ⁄U •fl‡ÿ ‹ªÃÊ „ÒU–””
äÊ◊Ê̧¬Œ‡Ê¬ËÿÍ·fl·¸üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (y/}}-}~) ◊¥ èÊË ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““üÊË◊ãà ¡ÒŸ◊à ◊¥ ŒˇÊ, ¡ËflŒÿÊ ◊¥ Ãà¬⁄U ôÊÊÁŸÿÊ¥ ∑§Ê ¡‹ ∑§ ªÊ‹Ÿ ◊¥ ∑§÷Ë ÷Ë
¬˝◊ÊŒ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
““¡Ê ¬ÈL§· ÿ„UÊ° flSòÊ-ªÊÁ‹Ã ¡‹ ∑§Ê ¬ËÃ „ÒU¥, fl ôÊÊŸË ÷√ÿ „ÒU¥– •ãÿâÊÊ ¬˝flÁÎ ûÊ ∑§⁄UŸfl Ê‹
¬ÈL§· ÃÊ ¬‡ÊÈ•Ê¥ ∑§ ‚◊ÊŸ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ¬Ê¬ ∑§ ©U¬Ê¡¸Ÿ ∑§⁄UŸ ‚ „UËŸ NŒÿ flÊ‹ „Ò¥U–””
{1070 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á∑§@, ¡‹ªÊ‹ŸÁfläÊÊÒ ¬˝ÿÈQ¥§ flSòÊ¥ ∑§ËŒÎ‡Ê¥ SÿÊÁŒÁà Áfl·ÿ˘Á¬ äÊ◊Ê¸¬Œ‡Ê¬ËÿÍ·fl·¸-

üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄‘U (4/87, ©UhÎà ‡‹Ê∑§ ‚¥. 14) ÁŸŒ¸‡Ê— ¬˝ÊåÿÃó
·≈˜UÁòÊ¥‡ÊŒX‰U‹¥ flSòÊ¥ øÃÈÁflZ‡ÊÁÃÁflSÃÎÃ◊˜–
ÃŒ˜ flSòÊ¥ ÁmªÈáÊË∑Χàÿ ÃÊÿ¥ ÃŸ ÃÈ ªÊ‹ÿØ––
ªÊÁ‹Ã¡‹Sÿ ¬˝Ê‚È∑§ÃÊ Á∑§ÿà∑§Ê‹¥ ÁÃDUÃËÁà Áfl·ÿ˘Á¬ ⁄UàŸ◊ʋʪ˝ãÕ (‡‹Ê∑§-31)
¬Ê̋Ä Ã◊˜ó
◊È„ÍUÃʸŒ˜ ªÊÁ‹Ã¥ ÃÊÿ¥ ¬˝Ê‚È∑¥§ ¬˝„U⁄Umÿ◊˜–
©UcáÊÊŒ∑§◊„UÊ⁄UÊòÊ◊˜ •ªÊÁ‹ÃÁ◊flÊëÿÃ––
¡‹ªÊ‹ŸÁfläÊ⁄UÁÃøÊ⁄UÊ •Á¬ ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îê˝ãÕ (3/16) ßUàÕ¥ ÁŸM§Á¬ÃÊ—ó
◊È„ÍUøÿÈÇ◊Êh¸˜fl◊ªÊ‹Ÿ¥ flÊ ŒÈflʸ‚‚Ê ªÊ‹Ÿ◊ê’ÈŸÊ flÊ–
•ãÿòÊ flÊ ªÊÁ‹Ã‡ÊÁ·ÃSÿ ãÿÊ‚Ê ÁŸ¬ÊŸ˘Sÿ Ÿ ÃŒ˜flÃ˝ ˘ ëÿ¸—––
•ÊÒ⁄U, ¡‹ ¿UÊŸŸ ∑§Ë ¬˝Á∑˝§ÿÊ ◊¥ ¬˝ÿÄÈ Ã Á∑§ÿÊ ¡ÊŸflÊ‹Ê flSòÊ ∑Ò§‚Ê „UÊ óßU‚ Áfl·ÿ ◊¥ ÷Ë
äÊ◊Ê¬¸ Œ‡Ê¬ËÿÍ·fl·¸üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U (y/}|, ©UhÃÎ ‡‹Ê∑§ ‚¥. vy) ◊¥ èÊË ÿ„U ÁŸŒ‡¸ Ê ¬˝Êåà „UÊÃ Ê „ÒUó
““¿UûÊË‚ •¥ªÈ‹ ¬˝◊ÊáÊ ‹ê’ •ÊÒ⁄U øÊÒ’Ë‚ •¥ªÈ‹ øÊÒ«∏ flSòÊ ∑§Ê ŒÈªÈŸÊ (ŒÈ„U⁄UÊ) ∑§⁄U∑§
©U‚‚ ¡‹ ∑§Ê ¿UÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–””
¿UÊŸ „ÈU∞ ¡‹ ∑§Ë ¬˝Ê‚È∑§ÃÊ Á∑§ÃŸ ∑§Ê‹ Ã∑§ ⁄U„UÃË „ÒU óßU‚ Áfl·ÿ ◊¥ ⁄UàŸ◊Ê‹Ê ª˝ãâÊ
(‡‹Ê∑§-xv) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¿ŸÊ „ÈU•Ê ¡‹ ŒÊ ÉÊ«∏Ë Ã∑§, („U⁄U«∏ •ÊÁŒ ‚) ¬˝Ê‚È∑§ Á∑§ÿÊ „ÈU•Ê ŒÊ ¬„U⁄U ÿÊ ¿U—
ÉÊá≈U Ã∑§ ÃâÊÊ ©U’Ê‹Ê „ÈU•Ê ¡‹ wy ÉÊá≈U Ã∑§ ¬˝Ê‚È∑§ ÿÊ ¬ËŸ ÿÊÇÿ ⁄U„UÃÊ „ÒU, ©U‚∑§ ’ÊŒ Á’ŸÊ
¿UŸ ∑§ ‚◊ÊŸ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
¡‹ ¿UÊŸŸ ∑§Ë ÁflÁäÊ ∑§ •ÃËøÊ⁄UÊ¥ ∑§Ê ÷Ë ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà (x/v{) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁŸM§Á¬Ã
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““ŒÊ ◊È„ÍUø •ÕʸØ øÊ⁄U ÉÊ«∏Ë ∑§ ’ÊŒ ¡‹ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¿UÊŸŸÊ •ÕflÊ ¿UÊ≈U fl Á¿UŒ˝ ‚Á„UÃ
¬È⁄UÊŸ flSòÊ ‚ ¿UÊŸŸÊ, •âÊflÊ ¿UÊŸŸ ∑§ ’ÊŒ ◊¥ ’ø „ÈU∞ ¡‹ ∑§Ê ŒÍ‚⁄‘U ¡‹Ê‡Êÿ ◊¥ «UÊ‹ŸÊ ó
ÿ„U ¡‹ªÊ‹Ÿfl˝Ã ◊¥ ©UÁøà (ÿÊÇÿ) Ÿ„UË¥ „ÒU–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vy~) —— 1071}

ßUŒÊŸË¥ ∑˝§◊¬˝ÊåÃó ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿàÿʪ◊ÁäÊ∑Χàÿ Á∑§Á@Œ˜ ÁŸM§åÿÃó ¡‹ªÊ‹Ÿ◊˜, ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿ-

Áfl⁄UÁÃp, •ŸÿÊ⁄UãÃ÷ʸfl— üÊÊfl∑§◊Í‹ªÈáÊ·È ø ÁflÁ„UÃÊ ŒÎ‡ÿÃ– ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îê˝ãÕ (2/18) ÿÕÊ
¬˝ÊQ §◊˜ó
◊l◊‹◊äÊÈÁŸ‡Êʇʟ¬@»§‹ËÁfl⁄UÁì@∑§ÊåßÈÃË–
¡ËflŒÿÊ ¡‹ªÊ‹ŸÁ◊Áà ø ÄflÁøŒCU◊Í‹ªÈáÊÊ—––
∞fl¥ ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡ŸÁfl⁄U◊áÊ¥ ¬˝àÿ∑§üÊÊfl∑§∑ΧÃ •ÁŸflÊÿ¸◊fl Á‚h˜ÿÁÖ Á∑§@, •Á„¥U‚ÊáÊÈfl˝Ã-
⁄UˇÊÊÕ¸◊Á¬ ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡ŸÁfl⁄UÃ— ¬Ê‹Ÿ◊Êfl‡ÿ∑§◊˜– ©UQ¥§ ø ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îê˝ãÕ (4/24)ó
•Á„¥U‚Êfl˝Ã⁄UˇÊÊÕZ ◊Í‹fl˝ÃÁfl‡ÊÈhÿ–
ŸQ¥§ ÷ÈÁQ¥§ øÃÈäÊʸ˘Á¬ ‚ŒÊ äÊË⁄UÁSòÊäÊÊ àÿ¡Ø––
⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿàÿʪfl˝ÃSÿ ·DUÊáÊÈfl˝ÃM§¬áÊÊÁáÊ ÁŸŒ¸‡ÊÊ ÁflÁ„UÃÊ ŒÎ‡ÿÃ, ÃŸÊSÿ üÊÊfl∑§¡ËflŸ
◊„Uûfl¥ S¬C¥U ÷flÁÖ •ÊøÊ⁄U‚Ê⁄Uª˝ãÕ (5/7071) ø ¬˝ÊÄÃ◊˜ó
•’, ∑˝§◊¬˝Êåà ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿàÿʪ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ∑ȧ¿U ’ÃÊÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó ¡‹ªÊ‹Ÿ (¡‹
¿UÊŸŸÊ) ÃâÊÊ ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡ŸÁfl⁄UÁà óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê •ãÃ÷ʸfl üÊÊfl∑§ ∑§ ◊Í‹ªÈáÊÊ¥ ◊¥ Á∑§ÿÊ ªÿÊ
ŒÎÁCUªÊø⁄U „UÊÃÊ „ÒU– ©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸, ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà ª˝ãâÊ (w/v}) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““◊làÿʪ, ◊Ê¥‚àÿʪ, ◊äÊÈàÿʪ, ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿàÿʪ, ¬@ÊŒêÈ ’⁄U»§‹àÿʪ, Œflfl㌟Ê, ¡ËflŒÿÊ
•ÊÒ⁄U ¡‹ªÊ‹Ÿ óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§‚Ë •ÊøÊÿ¸ Ÿ ÿ •ÊΔU ◊Í‹ªÈáÊ ∑§„U „Ò¥U–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ¬˝àÿ∑§ üÊÊfl∑§ ∑§ Á‹∞ ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡ŸÁfl⁄UÁà •ÁŸflÊÿ¸ „UË Á‚h „UÊ ¡ÊÃË „ÒU–
•ÊÒ⁄U, •Á„¥U‚Ê •áÊÈflÃ˝ ∑§Ë ⁄UˇÊÊ „UÃÈ èÊË ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡ŸÁfl⁄UÁà ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ •Êfl‡ÿ∑§ „UÊÃ Ê „ÒU– ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊ÃÎ
(y/wy) ª˝ãÕ ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó
““fl˝ÃÊ¥ ∑§Ê ¬Ê‹∑§ üÊÊfl∑§ •Á„¥U‚ÊáÊÈflÃ˝ ∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑§ Á‹∞ äÊÒÿÿ¸ QÈ § „UÊÃ Ê „ÈU•Ê ⁄UÊÁòÊ ◊¥ ◊Ÿ-
fløŸ-∑§Êÿ ‚ øÊ⁄UÊ¥ „UË (•ãŸ, ¬ÊŸ, ‹s, πÊl) ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê ¡Ëfl¬ÿ¸ãà ¿UÊ« ∏ Œ–””
⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿàÿʪ fl˝Ã ∑§Ê ¿UΔU •áÊÈfl˝Ã ∑§ M§¬ ◊¥ ÷Ë ÁŸŒ̧‡Ê Á∑§ÿÊ ªÿÊ ŒÎÁCUªÊø⁄U „UÊÃÊ „ÒU,
ßU‚‚ üÊÊfl∑§ ∑§ ¡ËflŸ ◊¥ ßU‚ (⁄UÊÁòÊ-÷Ê¡Ÿ-àÿʪ) ∑§Ë ◊„UûÊÊ S¬CU „UÊ ¡ÊÃË „ÒU– •ÊøÊ⁄U‚Ê⁄U
ª˝ãÕ (z/|Æ|v) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó
{1072 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

fl˝ÃòÊÊáÊÊÿ ∑§Ã¸√ÿ¥ ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿfl¡¸Ÿ◊˜–

‚fl¸ÕÊãŸÊÁãŸflÎÁûÊSÃØ ¬˝ÊQ¥§ ·DU◊áÊÈfl˝Ã◊˜––
⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿ ∑§ ◊„UÊãÃÊ ŒÊ·Ê— ‚ê÷flÁãà óßUÁÃÁfl·ÿ ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿ¬È Êÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§ 129-
134) Áfl‡ÊŒË∑ΧÃ◊˜ó
⁄UÊòÊÊÒ ÷ÈÜ¡ÊŸÊŸÊ¥ ÿS◊ÊŒ˜ ÁŸflÊÁ⁄UÃÊ ÷flÁà Á„¥U‚Ê–
Á„¥U‚ÊÁfl⁄UÃÒSÃS◊ÊØ àÿÄÃ√ÿÊ ⁄UÊÁòÊ÷ÈÁQ§⁄UÁ¬–
⁄UʪÊlÈŒÿ¬⁄UàflÊŒÁŸflÎÁûʟʸÁÃfløÃ Á„¥U‚Ê–
⁄UÊÁòÊÁãŒfl◊Ê„U⁄U× ∑§Õ¥ Á„U Á„¥U‚Ê Ÿ ‚¥÷flÁÖ
ÿlfl¥ ÃÁ„¸U ÁŒflÊ ∑§Ã¸√ÿÊ ÷Ê¡ŸSÿ ¬Á⁄U„UÊ⁄U—–
÷ÊÄÃ√ÿ¥ ÃÈ ÁŸ‡ÊÊÿÊ¥ ŸàÕ¥ ÁŸàÿ¥ ÷flÁà Á„¥U‚Ê––

““•Á„¥U‚Ê •ÊÁŒ fl˝ÃÊ¥ ∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑§ Á‹∞ ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿ ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UŸÊ •ÕflÊ ⁄UÊà ◊¥ •ãŸ
•ÊÁŒ πÊŸ ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UŸÊ ¿UΔUË ⁄UÊÁòÊ÷ÈÁQ§àÿʪ¬˝ÁÃ◊Ê ÿÊ ¿UΔUÊ •áÊÈfl˝Ã „ÒU–””
⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿ ◊¥ ∑§ÊÒŸ-‚ ’«∏ ŒÊ· ‚ê÷fl „ÒU¥ óßU‚ Áfl·ÿ ◊¥ ¬ÈL§·ÊâʸÁ‚h˜ÿ¬È Êÿ ª˝ãâÊ (‡‹Ê∑§
vw~-vxy) ◊¥ S¬CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““øÍ¥Á∑§ ⁄UÊÁòÊ ◊¥ ÷Ê¡Ÿ ∑§⁄UŸflÊ‹Ê¥ ∑§ •ÁŸflÊÿ¸ M§¬ ‚ Á„¥U‚Ê „ÒU, •Ã— Á„¥U‚Ê ∑§ àÿʪË
¡ŸÊ¥ ∑§Ê ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿ ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
““•ÁŸflÎÁûÊ (•ÕʸØ •àÿʪ÷Êfl) ⁄UʪÊÁŒ∑§Ê¥ ∑§Ë ©Uà∑ΧCUÃÊ ‚ „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ fl„U Á„¥U‚Ê
∑§Ê •ÁÃ∑˝§◊áÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ (•ÕʸØ fl„UÊ° Á„¥U‚Ê „UÊÃË „UË „ÒU), ÃÊ Á»§⁄U ¡Ê ¬ÈL§· ⁄UÊÃ-ÁŒŸ •Ê„UÊ⁄U
∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚∑§ Á„¥U‚Ê ∑Ò§‚ ‚ê÷fl Ÿ„UË¥ „ÒU? (•âÊʸØ Á„¥U‚Ê „UÊªË „UË)””
(‡Ê¥∑§Êó) ““ÿÁŒ ∞‚Ê „ÒU ÃÊ ÁŒŸ ◊¥ ÷Ê¡Ÿ ∑§Ê ¬Á⁄Uàÿʪ ∑§⁄U ŒŸÊ øÊÁ„U∞ •ÊÒ⁄U ⁄UÊÁòÊ ◊¥
÷Ê¡Ÿ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ÁŸàÿ Á„¥U‚Ê Ÿ„UË¥ „UÊÃË „ÒU–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vy~) —— 1073}

ŸÒfl¥ flÊ‚⁄U÷QÈ § — ÷flÁà Á„U ⁄UʪÊÁäÊ∑§Ê ⁄U¡ÁŸ÷ÈQ§ÊÒ–

•ãŸ∑§fl‹Sÿ ÷ÈQ§ — ÷ÈQ§ÊÁflfl ◊Ê¥‚∑§fl‹Sÿ––
•∑§Ê¸‹Ê∑§ Ÿ ÁflŸÊ ÷ÈTÊŸ— ¬Á⁄U„U⁄U‘Ø ∑§Õ¥ Á„¥U‚Ê◊˜–
•Á¬ ’ÊÁäÊ× ¬˝ŒË¬ ÷Êíÿ¡È·Ê¥ ‚͡◊¡ËflÊŸÊ◊˜––
Á∑¥§ flÊ ’„ÈU¬‹˝ Á¬ÃÒÁ⁄UÁà Á‚h¥ ÿÊ ◊ŸÊfløŸ∑§ÊÿÒ—–
¬Á⁄U„U⁄UÁà ⁄UÊÁòÊ÷ÈÁQ¥§ ‚ÃÃ◊Á„¥U‚Ê¥ ‚ ¬Ê‹ÿÁÖ–
•òÊŒ¥ ôÊÿ◊˜ó ÿlÁ¬ ŒÊ‡Ê¸ÁŸ∑§¬˝ÁÃ◊ÊäÊÊ⁄UË •fl˝ÃË ÷flÁÃ, ÃÕÊÁ¬ Ãà∑ΧÃ˘Á¬
∑ȧ‹ÊøÊ⁄UM§¬áÊ ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡ŸÁfl⁄UÁÃM§¬¥ ø⁄UáÊ¥ ¬Ê‹ŸËÿ◊fl ÷flÁÖ flSÃÈÃÊ ŒÊ‡Ê¸ÁŸ∑§— ¬ÊÁˇÊ∑§Ê
flÊ üÊÊfl∑§Ê ÷flÃ,˜ ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡ŸÁfl⁄UÁÃM§¬∑ȧ‹Á∑˝§ÿÊ¥ ÁflŸÊ ÃSÿ ŒÊ‡Ê¸ÁŸ∑§àfl¥ ¬ÊÁˇÊ∑§àfl¥ flÊ Ÿ ÿÕÊո×
‚¥ªë¿UÃ– Áfl‡ÊŒË∑Χå øÒÃØ ‹Ê≈UË‚¥Á„UÃʪ˝ãÕ (1/44-50)ó

(‚◊ÊäÊÊŸó) ““∞‚Ê Ÿ„UË¥ ∑§„UŸÊ øÊÁ„U∞, ÄÿÊ¥Á∑§ ÁŒŸ ◊¥ ÷Ê¡Ÿ ∑§Ë •¬ˇÊÊ ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿ
◊¥ ⁄Uʪ ∑§Ë •ÁäÊ∑§ÃÊ „UÊÃË „ÒU, ¡Ò‚ Á∑§ •ãŸ ∑§Ê ª˝Ê‚ πÊŸ flÊ‹ ∑§Ë •¬ˇÊÊ ◊Ê¥‚ ∑§ ª˝Ê‚ ∑§Ê
πÊŸ flÊ‹ ∑§ •ÁäÊ∑§ ⁄Uʪ „UÊÃÊ „ÒU–””
““‚Íÿ¸ ∑§ ¬˝∑§Ê‡Ê ∑§ Á’ŸÊ èÊÊ¡Ÿ ∑§⁄UŸflÊ‹Ê ◊ŸÈcÿ Á„¥U‚Ê ∑§Ê ¬Á⁄U„UÊ⁄U ∑Ò§‚ ∑§⁄U ‚∑§ªÊ?
(Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ‚∑§ªÊ–) ÿÁŒ ŒË¬∑§ ∑§Ê ¡‹Ê∑§⁄U ⁄UÊÁòÊ ◊¥ ÷Ê¡Ÿ ∑§⁄‘UªÊ ÃÊ ÷Êíÿ ¬ŒÊÕ¸ ◊¥ ¬«∏ „ÈU∞
‚͡◊ ¡ËflÊ¥ ∑§Ë Á„¥U‚Ê ∑§Ê ∑Ò§‚ ŒÍ⁄U ∑§⁄U ‚∑§ªÊ?””
““•ÁäÊ∑§ ∑§„UŸ ‚ ÄÿÊ ‹Ê÷? ¡Ê ¬ÈL§· ◊Ÿ-fløŸ-∑§Êÿ ‚ ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿ ∑§Ê ¬Á⁄Uàÿʪ
∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ‚ŒÊ „UË •Á„¥U‚Ê äÊ◊¸ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó ÿlÁ¬ ŒÊ‡Ê¸ÁŸ∑§ ¬˝ÁÃ◊Ê ∑§Ê äÊÊ⁄U∑§ •fl˝ÃË „UÊÃÊ „ÒU, Á»§⁄U ÷Ë ©U‚∑§
Á‹∞ ÷Ë ∑ȧ‹ÊøÊ⁄U M§¬ ‚ ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡ŸÁfl⁄UÁà •Êø⁄UáÊ ÃÊ ¬Ê‹ŸËÿ „UË „UÊÃÊ „ÒU– flSÃÈ× üÊÊfl∑§
ŒÊ‡Ê¸ÁŸ∑§ „UÊ ÿÊ ¬ÊÁˇÊ∑§ „UÊ, ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡ŸÁfl⁄UÁà M§¬ ∑ȧ‹Á∑˝§ÿÊ ∑§ Á’ŸÊ ©U‚∑§Ë ŒÊ‡Ê¸ÁŸ∑§ÃÊ ÿÊ
¬ÊÁˇÊ∑§ÃÊ, ∑§Ê߸U ÷Ë ÿâÊÊÕ¸ M§¬ ‚ ‚¥ªÃ Ÿ„UË¥ „UÊÃË „ÒU– ‹Ê≈UË‚¥Á„UÃÊ ª˝ãâÊ (v/yy-zÆ) ◊¥ ßU‚ ßU‚
¬˝∑§Ê⁄U S¬CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
{1074 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Ÿ flÊëÿ¥ ÷Ê¡ÿŒãŸ¥ ∑§ÁpŒ˜ Œ‡Ê¸ÁŸ∑§Ê ÁŸÁ‡Ê–

•fl˝ÁÃàflÊŒ‡ÊÄÿàflÊØ ¬ˇÊ◊ÊòÊÊØ ‚¬ÊÁˇÊ∑§—–
•ÁSà ÃòÊ ∑ȧ‹ÊøÊ⁄U— ‚Ò·Ê ŸÊêŸÊ ∑ȧ‹Á∑˝§ÿÊ–
ÃÊ¥ ÁflŸÊ Œ‡Ê¸ÁŸ∑§Ê Ÿ SÿÊ㟠SÿÊãŸÊ◊ÃSÃÕÊ––
◊Ê¥ ‚ ◊ÊòʬÁ⁄U à ÿʪʌ˜ •ŸSÃÁ◊Ã÷Ê ¡ Ÿ◊˜ –
fl˝Ã¥ ‚fl¸¡ÉÊãÿ¥ SÿÊûÊŒäÊSÃÊàSÿÊŒÁ∑˝§ÿÊ—––

““∑§ŒÊÁøØ ÿ„UÊ° ¬⁄U ∑§Ê߸U ÿ„U ‡Ê¥∑§Ê ∑§⁄‘U Á∑§ Œ‡Ê¸Ÿ ¬˝ÁÃ◊Ê ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸflÊ‹Ê (Œ‡Ê¸Ÿ
¬˝ÁÃ◊Ê ◊¥ ÷Ë ◊Í‹ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸflÊ‹Ê) •fl˝ÃË „ÒUó ©U‚∑§ ∑§Ê߸U fl˝Ã Ÿ„UË¥ „ÒU, ßU‚Á‹∞ fl„U
⁄UÊÁòÊ ◊¥ •ãŸÊÁŒ∑§ ÷Ê¡ŸÊ¥ ∑§Ê ÷Ë àÿʪ Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ ófl„U ⁄UÊÁòÊ ◊¥ •ãŸÊÁŒ∑§ ÷Ê¡Ÿ πÊ
‚∑§ÃÊ „ÒU, •ÕflÊ fl„U •èÊË •fl˝ÃË „ÒU, ßU‚Á‹∞ fl„U ⁄UÊÁòÊ-÷Ê¡Ÿ ∑§ àÿʪ ◊¥ •‚◊Õ¸ „ÒUó ‡ÊÁQ§
⁄UÁ„Uà „ÒU, ßU‚Á‹∞ ÷Ë fl„U ⁄UÊÁòÊ ◊¥ •ãŸÊÁŒ∑§ ÷Ê¡Ÿ πÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU– •ÕflÊ fl„U ¬ÊÁˇÊ∑§ „ÒUó
fl˝ÃÊÁŒ∑§Ê¥ ∑§ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ ∑§Ê ∑§fl‹ ¬ˇÊ ⁄UπÃÊ „ÒU– fl˝ÃÊÁŒ∑§Ê¥ ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, ßU‚Á‹∞ ÷Ë
fl„U ⁄UÊÁòÊ-÷Ê¡Ÿ ∑§Ê àÿʪ Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ–””
““¬⁄UãÃÈ ∞‚Ë ‡Ê¥∑§Ê ∑§⁄UŸÊ ΔUË∑§ Ÿ„UË¥ „ÒU ÄÿÊ¥Á∑§ ßU‚ Œ‡Ê¸Ÿ ¬˝ÁÃ◊Ê ◊¥ •âÊflÊ Œ‡Ê¸Ÿ ¬˝ÁÃ◊Ê
∑§ •ãê¸Ã ◊Í‹ªÈáÊÊ¥ ∑§ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ ◊¥ ∞∑§ ∑ȧ‹ÊøÊ⁄U ◊ÊŸÊ ªÿÊ „ÒU (∑ȧ‹-¬⁄Uê¬⁄UÊ ‚ ø‹Ê •ÊÿÊ
¡Ê •Êø⁄UáÊ ©U‚ ∑ȧ‹ÊøÊ⁄U ∑§„UÃ „Ò¥U) •ÊÒ⁄U ©U‚Ë ∑ȧ‹ÊøÊ⁄U ∑§Ê ∑ȧ‹Á∑˝§ÿÊ èÊË ∑§„UÃ „Ò¥U– ⁄UÊÁòÊ-
èÊÊ¡Ÿ ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UŸÊ ßU‚ ¬ÊÁˇÊ∑§ üÊÊfl∑§ ∑§Ê ∑ȧ‹ÊøÊ⁄U ÿÊ ∑ȧ‹Á∑˝§ÿÊ „ÒU– ßU‚ ∑ȧ‹ÊøÊ⁄U ÿÊ
∑ȧ‹Á∑˝§ÿÊ ∑§ Á’ŸÊ fl„U ◊ŸÈcÿ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝ÁÃ◊ÊäÊÊ⁄UË •ÕflÊ ¬ÊÁˇÊ∑§ üÊÊfl∑§ Ÿ„UË¥ „UÊ ‚∑§ÃÊ– •ÊÒ⁄U ∑§Ë
ÃÊ ÄÿÊ? ßU‚ ⁄UÊÁòÊèÊÊ¡ŸàÿʪM§¬ ∑ȧ‹Á∑˝§ÿÊ ∑§ Á’ŸÊ fl„U ŸÊ◊ ◊ÊòÊ ‚ ÷Ë ¬ÊÁˇÊ∑§ üÊÊfl∑§ Ÿ„UË¥
„UÊ ‚∑§ÃÊ–””
““¡Ê ◊Ê¥‚ ◊ÊòÊ ∑§Ê àÿÊªË „ÒU •ÊÒ⁄U ⁄UÊÁòÊ-÷Ê¡Ÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ‚’‚ ¡ÉÊãÿfl˝ÃË
∑§„U‹ÊÃÊ „ÒU ÃâÊÊ ©U‚‚ ¡Ê ŸËø „ÒU •âÊʸØ Á¡‚∑§ ◊Ê¥‚ •ÊÒ⁄U ⁄UÊÁòÊ-èÊÊ¡Ÿ ∑§Ê èÊË àÿʪ Ÿ„UË¥ „ÒU
fl„UÊ° ¬⁄U ∑§Ê߸U èÊË Á∑˝§ÿÊ Ÿ„UË¥ ‚◊¤ÊŸË øÊÁ„U∞–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vy~) —— 1075}

ŸàÕ¥ ÿ— ¬ÊÁˇÊ∑§— ∑§ÁpŒ˜ fl˝ÃÊ÷ÊflÊŒSàÿfl˝ÃË–

¬ˇÊ◊ÊòÊÊfl‹ê’Ë SÿÊŒ˜ fl˝Ã◊ÊòÊ¥ Ÿ øÊø⁄‘UØ––
ÿÃÊ˘Sÿ ¬ˇÊª˝ÊÁ„Uàfl◊Á‚h¥ ’ÊäÊ‚ê÷flÊØ–
‹Ê¬Êà‚fl¸ÁflŒÊôÊÊÿÊ— ‚ÊäÿÊ ¬ÊÁˇÊ∑§ÃÊ ∑ȧ×––
•ÊôÊÊ ‚fl¸ÁflŒ— ‚Òfl Á∑˝§ÿÊflÊŸ˜ üÊÊfl∑§Ê ◊×–
∑§ÁpØ ‚fl¸ÁŸ∑ΧCUÊ˘ Á¬ Ÿ àÿ¡à‚ ∑ȧ‹Á∑˝§ÿÊ—––

““∑§ŒÊÁøØ ∑§Ê߸U ÿ„U ∑§„U Á∑§ ¬ÊÁˇÊ∑§ üÊÊfl∑§ Á∑§‚Ë fl˝Ã ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, ßU‚ËÁ‹∞
fl„U •fl˝ÃË „ÒU– fl„U ÃÊ fl˝Ã äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ ∑§Ê ∑§fl‹ ¬ˇÊ ⁄UπÃÊ „ÒUó Á∑§‚Ë fl˝Ã ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ Ÿ„UË¥
∑§⁄UÃÊ– •Ã∞fl fl„U ⁄UÊÁòÊ-÷Ê¡Ÿ ∑§Ê àÿʪ èÊË Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ– ¬⁄UãÃÈ ‡Ê¥∑§Ê ∑§⁄UŸflÊ‹ mÊ⁄UÊ ÿ„U
‡Ê¥∑§Ê ∑§⁄UŸÊ ΔUË∑§ Ÿ„UË¥ „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ ⁄UÊÁòÊ-èÊÊ¡Ÿ ∑§Ê àÿʪ Ÿ ∑§⁄UŸ ‚ ©U‚∑§Ê ¬ÊÁˇÊ∑§¬ŸÊ •ÕflÊ
fl˝ÃÊ¥ ∑§ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ ∑§ ¬ˇÊ ∑§Ê SflË∑§Ê⁄U ∑§⁄UŸÊ ÷Ë Á‚h Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ÄÿÊ¥Á∑§ ©U‚◊¥ ¬˝àÿˇÊ ’ÊäÊÊ
•Ê ¡ÊÃË „ÒU– ¡’ ⁄UÊÁòÊ-÷Ê¡Ÿ ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UŸÊ ∑ȧ‹Á∑˝§ÿÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚∑§ Á’ŸÊ Œ‡Ê¸Ÿ ¬˝ÁÃ◊Ê ÿÊ
◊Í‹ªÈáÊ „UÊ „UË Ÿ„UË¥ ‚∑§Ã, Á»§⁄U èÊ‹Ê ⁄UÊÁòÊ-÷Ê¡Ÿ ∑§⁄UŸflÊ‹ ∑§ ◊Í‹ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê •ÕflÊ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ
äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ ∑§Ê èÊË ¬ˇÊ Á∑§‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„UÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU? ŒÍ‚⁄UË ’Êà ÿ„U „ÒU Á∑§ ÿÁŒ ⁄UÊÁòÊ-
÷Ê¡Ÿ àÿʪM§¬ ∑ȧ‹Á∑˝§ÿÊ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ Ÿ Á∑§ÿÊ ¡ÊÿªÊ ÃÊ Á»§⁄U ‚fl¸ôÊŒfl ∑§Ë •ÊôÊÊ ∑§Ê ‹Ê¬
∑§⁄UŸÊ ‚◊¤ÊÊ ¡ÊÿªÊ– ÄÿÊ¥Á∑§ ‚fl¸ôÊŒfl Ÿ ⁄UÊÁòÊ-÷Ê¡Ÿ ∑§Ê àÿʪ ∑ȧ‹ÊøÊ⁄U ◊¥ ’ËÊÿÊ „ÒU •ÊÒ⁄U
Á’ŸÊ ßU‚ ∑ȧ‹ÊøÊ⁄U ∑§ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ „UÊ Ÿ„UË¥ ‚∑§ÃÊ– ßU‚Á‹∞ ⁄UÊÁòÊ-èÊÊ¡Ÿ ∑§Ê àÿʪ Ÿ ∑§⁄UŸÊ
∑ȧ‹ÊøÊ⁄U ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UŸÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ∑ȧ‹ÊøÊ⁄U ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ Ÿ ∑§⁄UŸÊ ‚fl¸ôÊŒfl ∑§Ë •ÊôÊÊ ∑§Ê
‹Ê¬ ∑§⁄UŸÊ „ÒU ÃÕÊ ¡’ ‚fl¸ôÊŒfl ∑§Ë •ÊôÊÊ ∑§Ê ‹Ê¬ „UË „UÊ ¡ÊÿªÊ ÃÊ Á»§⁄U ©U‚∑§Ê ¬ÊÁˇÊ∑§¬ŸÊ
÷Ë Á∑§‚ ¬˝∑§Ê⁄U ΔU„U⁄U ‚∑§ªÊ–””
““øÍ¥Á∑§ ÷ªflÊŸ˜ ‚fl¸ôÊŒfl ∑§Ë ÿ„UË •ÊôÊÊ „ÒU Á∑§ ¡Ê Á∑˝§ÿÊflÊŸ˜ „ÒUó ∑ȧ‹Á∑˝§ÿÊ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ
∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„UË üÊÊfl∑§ ◊ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ¡Ê ‚’‚ ÁŸ∑ΧCU üÊÊfl∑§ „ÒU, ©U‚∑§Ê ÷Ë •¬ŸË ∑ȧ‹Á∑˝§ÿÊÿ¥
∑§÷Ë Ÿ„UË¥ ¿UÊ«∏ŸË øÊÁ„Uÿ– •Ã∞fl ◊Ê¥‚àÿʪ ∑§⁄UŸflÊ‹ ¬ÊÁˇÊ∑§ üÊÊfl∑§ ∑§Ê ⁄UÊÁòÊ-èÊÊ¡Ÿ ∑§Ê
àÿʪ •fl‡ÿ ∑§⁄U ŒŸÊ øÊÁ„U∞–””
{1076 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

©UQ§·È flˇÿ◊ÊáÊ·È Œ‡Ê¸ÁŸ∑§fl˝Ã·È ø–

‚ãŒ„UÊ ŸÒfl ∑§Ã¸√ÿ—, ∑§Ã¸√ÿÊ fl˝Ã‚¥ª˝„U—––
¡ÒŸüÊÊfl∑§ÊáÊÊ¥ ∑ΧÃ •Ê„UÊ⁄Uª˝„UáÊÿÊÇÿ∑§Ê‹ÁŸM§¬áʬ˝‚XU˘Á¬ ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡ŸÁfl⁄UÁ× ‚◊ÁÕ¸ÃÊ
ŒÎ‡ÿÃ– ÿÕÊ ‹Ê≈UË‚¥Á„UÃÊÿÊ¥ (5/234-235) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
∑§Ê‹ ¬ÍflʸˆU∑§ ÿÊflØ ¬⁄UÃÊ ¬⁄UʈU˘Á¬ ø–
ÿÊ◊SÿÊhZ Ÿ ÷ÊÄÃ√ÿ¥ ÁŸ‡ÊÊÿÊ¥ øÊÁ¬ ŒÈÁŒ¸Ÿ––
ÿÊ◊◊äÿ Ÿ ÷ÊQ§√ÿ¥ ÿÊ◊ÿÈÇ◊¥ Ÿ ‹YUÿØ–
•Ê„UÊ⁄USÿÊSàÿÿ¥ ∑§Ê‹Ê ŸÊÒ·äÊÊŒ¡¸‹Sÿ flÊ––
““’„ÈUà ∑§„UÊ° Ã∑§ ∑§„UÊ ¡Êÿ ßU‚ Œ‡Ê¸Ÿ ¬˝ÁÃ◊Ê ∑§ fláʸŸ ◊¥ ¡Ê ∑ȧ¿U ¬„U‹ ∑§„U øÈ∑§ „Ò¥U,
•ÊÒ⁄U ¡Ê ∑ȧ¿U •Êª ∑§„¥Uª, ©U‚◊¥ Á∑§‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê ‚ãŒ„U Ÿ„UË¥ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– ‚÷Ë ‚ãŒ„UÊ¥ ∑§Ê
¿UÊ«∏∑§⁄U ∑§fl‹ fl˝ÃÊ¥ ∑§Ê ‚¥ª˝„U ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
¡ÒŸ üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§ Á‹∞ •Ê„UÊ⁄U ∑§⁄UŸ ∑§ ÿÊÇÿ ∑§Ê‹ ∑§ ÁŸM§¬áÊ ∑§ ¬˝‚XU ◊¥ ÷Ë
⁄UÊÁòÊ÷Ê¡ŸÁfl⁄UÁà ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ Á∑§ÿÊ „ÈU•Ê ŒÎÁCUªÊø⁄U „UÊÃÊ „ÒU– ©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸, ‹Ê≈UË‚¥Á„UÃÊ (z/wxy-
wxz) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““÷Ê¡Ÿ ∑§Ê ‚◊ÿ ŒÊ¬„U⁄U ‚ ¬„U‹-¬„U‹ „ÒU •ÕflÊ ŒÊ¬„U⁄U ∑§ ’ÊŒ ÁŒŸ …U‹Ÿ ∑§Ê
‚◊ÿ ÷Ë ÷Ê¡Ÿ ∑§Ê ‚◊ÿ „ÒU, •áÊÈfl˝ÃË üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§Ê ‚Íÿ¸ ÁŸ∑§‹Ÿ ∑§ ’ÊŒ •ÊäÊ ¬„U⁄U Ã∑§ ÷Ê¡Ÿ
Ÿ„UË¥ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞, ßU‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚Íÿ¸ •Sà „UÊŸ ∑§ •ÊäÊ ¬„U⁄U ¬„U‹ ÷Ê¡Ÿ ∑§⁄U ‹ŸÊ øÊÁ„U∞–
ßU‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U •áÊÈfl˝ÃË üÊÊfl∑§ ∑§Ê ⁄UÊà ◊¥ ‚fl¸ÕÊ ÷Ê¡Ÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ ÃÕÊ Á¡‚ ÁŒŸ ¬ÊŸË
’⁄U‚ ⁄U„UÊ „UÊ, ∑§Ê‹Ë ÉÊ≈UÊ ¿UÊÿË „UÊ •ÊÒ⁄U ©U‚ ÉÊ≈UÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ •ãäÊ⁄UÊ-‚Ê „UÊ ªÿÊ „UÊ, ©U‚ ‚◊ÿ
÷Ë èÊÊ¡Ÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– •áÊÈfl˝ÃË üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§Ê ¬˝Êÿ— ¬„U‹ ¬„U⁄U ◊¥ ÷Ê¡Ÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UŸÊ
øÊÁ„U∞– (ÄÿÊ¥Á∑§ fl„U ‚◊ÿ ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§ ÷Ê¡Ÿ ∑§Ê ‚◊ÿ Ÿ„UË¥ „ÒU– ◊ÈÁŸ ¬˝Êÿ— ŒÍ‚⁄‘U ¬„U⁄U ◊¥ ÷Ê¡Ÿ
∑§ Á‹∞ ÁŸ∑§‹Ã „Ò¥U ÃÕÊ ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ê •Ê„UÊ⁄U Œ∑§⁄U ÿÊ ©U‚ ‚◊ÿ Ã∑§ ¬ÊòÊ ∑§Ë ¬˝ÃˡÊÊ ∑§⁄U ÷Ê¡Ÿ
∑§⁄UŸÊ üÊÊfl∑§ ∑§Ê ∑§Ã¸√ÿ „ÒU •Ã∞fl üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§Ê ¬„U‹ ¬„U⁄U ◊¥ ÷Ê¡Ÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–) ßU‚Ë
¬˝∑§Ê⁄U •áÊÈfl˝ÃË üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§Ê ŒÊ¬„U⁄U ∑§ ‚◊ÿ ∑§Ê ÷Ë ©UÀ‹¥ÉÊŸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– ÿ„U ÷Ê¡Ÿ ∑§Ê
‚◊ÿ ’ËÊÿÊ „ÒU, •ÊÒ·ÁäÊ •ÊÒ⁄U ¡‹ ∑§Ê ‚◊ÿ Ÿ„UË¥ ’ËÊÿÊ– •Ã— fl„U ©Uã„¥U ‹ ‚∑§ÃÊ „ÒU–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vy~) —— 1077}

⁄UÊÁòÊ÷Ê¡ŸàÿʪÊà◊∑§◊Í‹ªÈáÊSÿ ‡ÊÊSòÊ •ÃËøÊ⁄UÊ •Á¬ ¬˝ÊQ§Ê—– ÿÕÊ, ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îê˝ãâÊ

(3/15) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
◊È„UÍÃ˘¸ ãàÿ ÃÕÊ˘˘l˘qUÊ flÀ÷ÊŸSÃÁ◊ÃÊÁ‡ÊŸ—–
ªŒÁë¿UŒ˘åÿÊ◊˝ÉÊÎÃÊlȬÿÊªp ŒÈcÿÁÖ–
⁄UÊÁòÊ÷Ê¡ŸàÿʪSÿ ◊Ê„UÊàêÿ¥ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-383) ßUàÕ¥ ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
¡Ê ÁáÊÁ‚ ÷ÈÁQ¥§ flí¡ÁŒ ‚Ê ©UflflÊ‚¥ ∑§⁄‘UÁŒ ¿Uê◊Ê‚¥–
‚¥flë¿U⁄US‚ ◊í¤Ê •Ê⁄¥÷¥ ◊ÈÿÁŒ ⁄UÿáÊË∞––
∞fl¥ ⁄UàŸòÊÿÊà◊∑§-‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸôÊÊŸøÊÁ⁄UòÊ‚Á„UÃÊ— üÊÊfl∑§ÊÁøÃÊ— Áòʬ@ʇÊØ Á∑˝§ÿÊ— „U
÷√ÿ! ‚êÿªfl’ÈhU˜ ÿ, ÁòÊÁfläÊŸ ÿÊªŸ ÁŸ⁄UfllÃÿÊ ÃÊ‚Ê◊ŸÈDUÊŸ ‚ÃÃ¥ ¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊–˜

⁄UÊÁòÊ÷Ê¡ŸàÿʪM§¬ ◊Í‹ªÈáÊ ∑§ •ÃËøÊ⁄U ÷Ë ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ’ÃÊ߸U ªß¸U „ÒU– ©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸,
‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà ª˝ãâÊ (x/vz) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““⁄UÊÁòÊ-÷Ê¡Ÿ ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UŸflÊ‹ üÊÊfl∑§ mÊ⁄UÊ ÁŒŸ ∑§ •ÁãÃ◊ ¬˝„U⁄U fl ¬˝Õ◊ ◊È„ÍUø ◊¥
÷Ê¡Ÿ ∑§⁄UŸÊ ÃÕÊ ⁄UÊª ŒÍ⁄U ∑§⁄UŸ „UÃÈ •Ê◊ fl ÉÊË flªÒ⁄U„U ∑§Ê ‚flŸ ∑§⁄UŸÊ •ÃËøÊ⁄U¡Ÿ∑§ „UÊÃÊ
„ÒU–””
⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿàÿʪ ∑§Ê ◊Ê„UÊàêÿ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-x}x) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁŸM§Á¬Ã
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ¬ÈL§· ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿ ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ∞∑§ fl·¸ ◊¥ ¿U— ◊„UËŸ ∑§Ê ©U¬flÊ‚ ∑§⁄UÃÊ
„ÒU– ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿ ∑§Ê àÿʪ ∑§⁄UŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ, fl„U ÷Ê¡Ÿ fl √ÿʬÊ⁄U •ÊÁŒ ‚ ‚ê’ÁãäÊà ‚ê¬Íáʸ
•Ê⁄Uê÷ ÷Ë ⁄UÊÁòÊ ◊¥ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ⁄UàŸòÊÿÊà◊∑§ó ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ, ‚êÿÇôÊÊŸ fl ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ ∑§ ‚ÊÕ üÊÊfl∑§ÊÁøÃ
ÁÃ⁄‘U¬Ÿ Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ∑§Ê „U ÷√ÿ! •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U, ÁòÊÁfläÊ ÿÊª ‚ ÁŸŒÊ¸· M§¬ ‚ ©UŸ∑§
•ŸÈDUÊŸ ◊¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„Ê óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
{1078 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚ê¬˝ÁÃ, ôÊÊŸÊèÿÊ‚Sÿ ◊„Uûfl◊ȬʌÿÃÊ¥ ø ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ©UǪʄUÊ¿UãŒ‚Ê ’ÊäÊÿÁãÃó

áÊÊáÊáÊ ¤ÊÊáÊÁ‚hUË ¤ÊÊáÊÊŒÊ ‚√fl∑§ê◊ÁáÊí¡⁄UáÊ¥–
ÁáÊîÊ⁄UáÊ»§‹¥ ◊ÊÄπ¥ áÊÊáÊé÷Ê‚¥ ÃŒÊ ∑ȧîÊÊ––150––
¿UÊÿÊó ôÊÊŸŸ äÿÊŸÁ‚ÁhU—, äÿÊŸÊØ ‚fl¸∑§◊¸ÁŸ¡¸⁄UáÊ◊˜–
ÁŸ¡¸⁄UáÊ»§‹¥ ◊ÊˇÊ—, ôÊÊŸÊèÿÊ‚¥ Ã× ∑ȧÿʸØ––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (áÊÊáÊé÷Ê‚¥ ÃŒÊ ∑ȧîÊÊ) Ã×, ÃS◊ÊØ ôÊÊŸÊèÿÊ‚¥
∑ȧÿʸÖ˜ ‚êÿÇôÊÊŸ¬˝ÊåàÿÒ ‡ÊÊSòÊSflÊäÿÊÿ◊Êäÿ◊Ÿ ‚ÃÃ◊fl üÊÊfl∑§áÊ ôÊÊŸÊèÿÊ‚— ∑§Ã¸√ÿ—– ∑§S◊ÊØ
∑§Ê⁄UáÊÊØ? ©UëÿÃó (áÊÊáÊáÊ ¤ÊÊáÊÁ‚hUË) ôÊÊŸŸ äÿÊŸÁ‚ÁhU— ÷flÁÖ äÿÊŸ¬ŒŸ ¬˝∑§⁄UáÊfl‡ÊÊØ
¬˝‡ÊSÃäÿÊŸ◊fl ª˝Ês¥ Ÿàfl¬˝‡ÊSÃ◊˜– flSÃÈÃÊ äÿÊŸ¥ ôÊÊŸSÿÒfl ÁflÁ‡ÊC¬ÿʸÿ—–
©UQ¥§ ø ‚flʸոÁ‚ÁhUª˝ãÕ (9/27)ó ““∞ÃŒÈQ¥§ ÷flÁÃó ôÊÊŸ◊fl •¬Á⁄US¬ãŒÊÁÇŸÁ‡ÊπÊflØ
•fl÷Ê‚◊ÊŸ¥ äÿÊŸÁ◊ÁÖ””
¬@ÊäÿÊÿ˪˝ãÕ (2/839) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
•’, ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ∑§Ë ◊„UûÊÊ fl ©U¬ÊŒÿÃÊ ∑§Ê ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ©UǪʄUÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ‚◊¤ÊÊ ⁄U„U
„ÒU¥ó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ôÊÊŸ ‚ äÿÊŸ ∑§Ë Á‚ÁhU „UÊÃË „ÒU, •ÊÒ⁄U äÿÊŸ ‚ ‚◊Sà ∑§◊ÊZ ∑§Ë
ÁŸ¡¸⁄UÊ „UÊÃË „ÒU– ÁŸ¡¸⁄UÊ ∑§Ê »§‹ ◊ÊˇÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ôÊÊŸ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (ôÊÊŸÊèÿÊ‚¥ Ã× ∑ȧÿʸØ) ßU‚
∑§Ê⁄UáÊ ‚ ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÃÈ ‡ÊÊSòÊ-SflÊäÿÊÿ ∑§ mUÊ⁄UÊ ÁŸ⁄UãÃ⁄U
„UË üÊÊfl∑§ ∑§Ê ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– Á∑§‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ôÊÊŸŸ äÿÊŸÁ‚ÁhU—)
ôÊÊŸ ‚ äÿÊŸ ∑§Ë Á‚ÁhU „UÊÃË „ÒU– ÿ„UÊ° äÿÊŸ ¬Œ ‚ ¬˝‡ÊSà äÿÊŸ ∑§Ê „UË ª˝„UáÊ ∑§⁄UáÊËÿ „ÒU, Ÿ
Á∑§ •¬˝‡ÊSà äÿÊŸ ∑§Ê– flSÃÈ× äÿÊŸ ôÊÊŸ ∑§Ë „UË ∞∑§ ÁflÁ‡ÊCU ¬ÿʸÿ „ÒU–
‚flʸոÁ‚ÁhU ª˝ãÕ (~/w|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““ÃÊà¬ÿ¸ ÿ„U „ÒU Á∑§ ÁŸp‹ •ÁÇŸ-
Á‡ÊπÊ ∑§Ë Ã⁄U„U •fl÷Ê‚◊ÊŸ ôÊÊŸ „UË “äÿÊŸ” ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
¬@ÊäÿÊÿË ª˝ãÕ (w/}x~) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vzÆ) —— 1079}

ÿà¬ÈŸôÊʸŸ◊∑§òÊ ŸÒ⁄UãÃÿ¸áÊ ∑ȧòÊÁøØ–

•ÁSà ̘äÿÊŸ◊òÊÊÁ¬ ∑˝§◊Ê ŸÊåÿ∑˝§◊Ê˘Õ¸Ã—––
äÿÊŸÁ‚h˜UÿÊ Á∑¥§ ¬˝ÿÊ¡Ÿ¥ ‚àSÿÁÃ? ©UëÿÃó (¤ÊÊáÊÊŒÊ ‚√fl∑§ê◊ÁáÊîÊ⁄UáÊ¥) äÿÊŸÊØ
‚fl¸∑§◊¸áÊÊ¥ ÁŸ¡¸⁄UÊ ÷flÁÖ ÁŸ¡¸⁄UÊÿÊp Á∑¥§ »§‹◊˜? ©UëÿÃó (ÁáÊîÊ⁄UáÊ»§‹¥ ◊ÊÄπ¥) ∑§◊¸ÁŸ¡¸⁄UÊÿÊ—
»§‹¥ ÷flÁà ó◊ÊˇÊ—, ◊ÈÁQ§¬˝ÊÁå×, •ÕʸØ ‚fl¸¬ÈL§·ÊÕ¸¬˝äÊÊŸ÷ÍÃÊ ◊ÊˇÊ— Sfl„USêÃÊ ÷flÁÃ, •Ã—
¬˝‡ÊSÃäÿÊŸSÿ ◊„Uûfl¥, ÃÃp ôÊÊŸÊèÿÊ‚Sÿ ‚fl¸ÃÊŒÎC˜UÿÊ ©U¬ÊŒÿàfl¥ S¬CU◊flÁà ªÊÕÊÿÊ •Ê‡Êÿ—–
ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-66) ø äÿÊŸSÿ ◊„Uûfl¥ ¬˝àÿ¬ÊÁŒó ““SflªÊ¸¬flª¸»§‹Œ¥ äÿÊŸ◊˜–””
Á∑§@, ÃòÊÒfl (‡‹Ê∑§-33) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
‚ ø ◊ÈÁQ§„UÃÈÁ⁄UhUÊ äÿÊŸ ÿS◊ÊŒflÊåÿÃ ÁmUÁfläÊÊ˘Á¬–
ÃS◊ÊŒèÿSÿãÃÈ äÿÊŸ¥ ‚ÈÁäÊÿ— ‚ŒÊåÿ¬ÊSÿÊ‹Sÿ◊˜––
ÁŸÿ◊‚Ê⁄Uª˝ãÕ ø (ªÊÕÊ 119-120) äÿÊŸ◊„Uûfl¥ ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
““¡Ê ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑§ ôÊÊŸ Á∑§‚Ë ∞∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ⁄U„UÃÊ „ÒU, fl„U ÿlÁ¬ äÿÊŸ ∑§„U‹ÊÃÊ
„ÒU, ÃÕÊÁ¬ ßU‚◊¥ ÷Ë flÊSÃfl ◊¥ ∑˝§◊ „UË ¬ÊÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, •∑˝§◊ Ÿ„UË¥–””
äÿÊŸ-Á‚ÁhU ‚ ÷‹Ê ÄÿÊ ¬˝ ÿ Ê ¡ Ÿ Á‚hU „U Ê  ª Ê? ’ÃÊ ⁄U „  U „Ò ¥ U ó (äÿÊŸÊØ
‚fl¸∑§◊¸ÁŸ¡¸⁄UáÊ◊˜) äÿÊŸ ‚ ‚◊Sà ∑§◊ÊZ ∑§Ë ÁŸ¡¸⁄UÊ „UÊÃË „ÒU– ÁŸ¡¸⁄UÊ ∑§Ê »§‹ ÄÿÊ „ÒU? ’ÃÊ
⁄U„U „Ò¥Uó (ÁŸ¡¸⁄UáÊ»§‹¥ ◊ÊˇÊ—) ∑§◊¸-ÁŸ¡¸⁄UÊ ∑§Ê »§‹ „UÊÃÊ „ÒUó◊ÊˇÊ, ◊ÈÁQ§ ∑§Ë ¬˝ÊÁåÃ, •ÕʸØ
‚◊Sà ¬ÈL§·ÊÕÊZ ◊¥ ¬˝äÊÊŸ ¡Ê ◊ÊˇÊ ¬ÈL§·ÊÕ¸ „ÒU, fl„U „USêà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ¬˝‡ÊSà äÿÊŸ ∑§
◊„Uûfl ∑§Ê, ÃŒŸãÃ⁄U ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ∑§Ë ‚÷Ë ŒÎÁCUÿÊ¥ ‚ ©U¬ÊŒÿÃÊ S¬CU „UË „UÊ ¡ÊÃË „ÒU óÿ„U ªÊÕÊ
∑§Ê •Ê‡Êÿ „ÒU–
ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-{{) ◊¥ äÿÊŸ ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ
ªÿÊ „ÒUó ““äÿÊŸ Sflª¸ fl ◊ÈÁQ§ M§¬Ë »§‹ ∑§Ê ŒÊÃÊ „ÒU–”” •ÊÒ⁄U, fl„UË¥ (‡‹Ê∑§-xx ◊¥) ÿ„U ÷Ë
∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““øÍ°Á∑§ ÁŸpÿ fl √ÿfl„UÊ⁄U M§¬ ŒÊŸÊ¥ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë ◊ÈÁQ§ ∑§Ê „UÃÈ (◊ÊˇÊ◊ʪ¸) äÿÊŸ ∑§Ë
‚ÊäÊŸÊ ◊¥ ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ‚ÈäÊË¡ŸÊ¥! ‚ŒÒfl •Ê‹Sÿ ¿UÊ«∏∑§⁄U äÿÊŸ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UÊ–””
ÁŸÿ◊‚Ê⁄U (ªÊÕÊ vv~-vwÆ) ◊¥ ÷Ë äÿÊŸ ∑§Ê ◊„Uûfl ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁŸM§Á¬Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
{1080 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•å¬‚M§flÊ‹¥’áÊ÷ÊfláÊ ŒÈ ‚√fl÷Êfl¬Á⁄U„UÊ⁄¥U–
‚Ä∑§ÁŒ ∑§ÊŒÈ¥ ¡ËflÊ, Ãê„UÊ ¤ÊÊáÊ¥ „Ufl ‚√fl¥––
‚È„U•‚È„UflÿáÊ⁄UÿáÊÊ ⁄UÊÿÊŒË÷ÊflflÊ⁄UáÊ¥ Á∑§ìÊÊ–
•å¬ÊáÊ¥ ¡Ê ¤ÊÊÿÁŒ ÃS‚ ŒÈ ÁáÊÿ◊¥ „Ufl ÁáÊÿ◊Ê––
ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (5/28) ø ¬⁄UÊ◊ÎCU◊˜ó
•Êà◊ÊÿûÊ¥ Áfl·ÿÁfl⁄UÃ¥ ÃûflÁøãÃÊfl‹ËŸ¥,
ÁŸ√ÿʸ¬Ê⁄¥U SflÁ„UÃÁŸ⁄UÃ¥ ÁŸ÷θÃʟ㌬Íáʸ◊˜–
ôÊÊŸÊM§…¥U ‡Ê◊ÿ◊ìÊäÿÊŸ‹éäÊÊfl∑§Ê‡Ê¥,
∑ΧàflÊ˘˘à◊ÊŸ¥ ∑§‹ÿ ‚È◊Ã ÁŒ√ÿ’ÊäÊÊÁäʬàÿ◊˜––
∞fl¥ äÿÊŸ◊„Uûfl¥ ‚êÿªfl’Èh˜Uÿ „U ÷√ÿ! ÃSÿ Á‚h˜UÿÒ ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ÁŸ⁄UãÃ⁄¥U ¬˝ÿÃSflÁÃ
ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

““•Êà◊-SflM§¬ ∑§Ê •fl‹ê’Ÿ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ÷Êfl ‚ ¡Ëfl ‚◊Sà Áfl÷Êfl ÷ÊflÊ¥ ∑§Ê ÁŸ⁄UÊ∑§⁄UáÊ
∑§⁄UŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ äÿÊŸ „UË ‚’ ∑ȧ¿U „ÒU–””
““‡ÊÈ÷-•‡ÊÈ÷ fløŸÊ¥ ∑§Ë ⁄UøŸÊ ÃÕÊ ⁄UʪÊÁŒ∑§ ÷ÊflÊ¥ ∑§Ê ÁŸ⁄UÊ∑§⁄UáÊ ∑§⁄U ¡Ê •Êà◊Ê ∑§Ê
äÿÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚∑§ ÁŸÿ◊× “ÁŸÿ◊” ÿÊŸË ⁄UàŸòÊÿ „UÊÃÊ „ÒU–””
ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (z/w}) ◊¥ ÷Ë ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““„U ‚È’ÈhU! ÃÍ •¬Ÿ •Ê¬∑§Ê •¬Ÿ „UË SflÊäÊËŸ, Áfl·ÿÊ¥ ‚ Áfl⁄UQ§, Ãûfl-Áøãß ◊¥
‹ËŸ, ‡Ê⁄UË⁄U fl ßUÁãº˝ÿÊ¥ •ÊÁŒ ∑§ √ÿʬÊ⁄U ‚ ⁄UÁ„UÃ, •¬Ÿ Á„Uà ◊¥ ©UlÃ, ŒÈ—π ∑§ ‚¥‚ª¸ ‚ ⁄UÁ„UÃ,
ÁŸ⁄UÊ∑ȧ‹ ‚Èπ ‚ ¬Á⁄U¬Íáʸ, ôÊÊŸ ◊¥ •ÊM§…∏U (ôÊÊŸÊŸãŒSflM§¬), ÃÕÊ ‡Ê◊, ÿ◊, ì fl äÿÊŸ ◊¥
•flÁSÕà ∑§⁄U∑§ ÁŒ√ÿ’ÊäÊ (∑§fl‹ôÊÊŸ) ∑§ SflÊÁ◊àfl ∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄U–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, äÿÊŸ ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê „U ÷√ÿ! •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤ÊÊ •ÊÒ⁄U ©U‚ (äÿÊŸ) ∑§Ë
Á‚ÁhU „UÃÈ ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ◊¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vzv) —— 1081}

•Õ, üÊÈÃ÷ÊflŸÿÊ Ã¬—-‚¥ÿ◊-flÒ⁄UÊÇÿÊÁáÊ Á‚h˜UÿãÃËÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ªÊ„UÊ¿U㌂Ê

¬˝ÁìʌÿÁãÃó
∑ȧ‚‹S‚ ÃflÊ ÁáÊflÈáÊS‚ ‚¥¡◊Ê ‚◊¬⁄US‚ fl⁄UǪÊ–
‚ÈŒ÷ÊfláÊáÊ ÃÁûÊÿ Ãê„UÊ ‚ÈŒ÷ÊfláÊ¥ ∑ȧáÊ„U––151––
¿UÊÿÊó ∑ȧ‡Ê‹Sÿ ì—, ÁŸ¬ÈáÊSÿ ‚¥ÿ◊— ‡Ê◊¬⁄USÿ flÒ⁄UÊÇÿ◊˜–
üÊÈÃ÷ÊflŸŸ ÃØ-òÊÿ¥ ÃS◊ÊØ üÊÈÃ÷ÊflŸÊ¥ ∑ȧÿʸØ––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (Ãê„UÊ ‚ÈŒ÷ÊfláÊ¥ ∑ȧáÊ„U) ÃS◊ÊØ ∑§Ê⁄UáÊÊØ
üÊÈÃ÷ÊflŸÊ¥ ∑ȧÿʸØ, •ÕʸØ üÊÈÃʪ◊ÊŸÊ¥ flÊ⁄¥UflÊ⁄U◊èÿÊ‚—, SflÊäÿÊÿÊ flÊ üÊÊfl∑Ò§— ∑§Ã¸√ÿ—– Á∑§◊ÕZ
∑ȧÿʸØ? ÃŒfl ÁflÁfl˝ÿÃó (∑ȧ‚‹S‚ ÃflÊ ÁáÊflÈáÊS‚ ‚¥¡◊Ê ‚◊¬⁄US‚ fl⁄UǪÊ) ∑ȧ‡Ê‹Sÿ
¬⁄UË·„U¡ÿÊÁŒŒˇÊSÿ ì— ‚„U¡ÃÿÊ Á‚h˜UÿÁÃ, ÃÕÒfl ÁŸ¬ÈáÊSÿ ßUÁãº˝ÿ¡ÿ‚◊Õ¸Sÿ ‚¥ÿ◊—
‚„U¡‚ÊäÿÊ ¡ÊÿÃ, ÃÕÒfl ‡Ê◊¬⁄USÿ flÒ⁄UÊÇÿ¥ ‚„U¡M§¬áÊ ‚Êäÿ¥ ÷flÁà óßUÁà ‚fl¸‚ê◊× Á‚hUÊã×–

•’, üÊÈÃ-÷ÊflŸÊ ‚ ì, ‚¥ÿ◊ fl flÒ⁄UÊÇÿ Á‚hU „UÊÃ „Ò¥Uó ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ªÊ„UÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ
¬˝ÁìÊÁŒÃ ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ∑ȧ‡Ê‹ ‚ÊäÊ∑§ ∑§Ê ì ∑§Ë Á‚ÁhU „UÊ ¡ÊÃË „ÒU, ÁŸ¬ÈáÊ ‚ÊäÊ∑§ ∑§Ê
‚¥ÿ◊ •ÊÒ⁄U ‡Ê◊÷ÊflË (‡ÊÊãÃSfl÷ÊflË) ∑§Ê flÒ⁄UÊÇÿ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ üÊÈà ∑§Ë ÷ÊflŸÊ (’Ê⁄Uê’Ê⁄U
•èÿÊ‚) ‚ ÿ ÃËŸÊ¥ ‚äÊ ¡ÊÃ „Ò¥U, ßU‚Á‹∞ üÊÈÃ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (ÃS◊ÊØ üÊÈÃ÷ÊflŸÊ¥ ∑ȧÿʸØ)
ßU‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ üÊÈÃ÷ÊflŸÊ ∑§⁄‘U •ÕʸØ üÊÈà ÿÊŸË •Êª◊Ê¥ ∑§Ê ’Ê⁄Uê’Ê⁄U •èÿÊ‚ ÿÊ SflÊäÿÊÿ üÊÊfl∑§Ê¥
∑§Ê ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– Á∑§‚ Á‹∞ ∑§⁄‘U? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (∑ȧ‡Ê‹Sÿ ìÊ ÁŸ¬ÈáÊSÿ ‚¥ÿ◊— ‡Ê◊¬⁄USÿ
flÒ⁄UÊÇÿ◊˜) ∑ȧ‡Ê‹ ÿÊŸË ¬⁄UË·„U-¡ÿ •ÊÁŒ ◊¥ ŒˇÊ √ÿÁQ§ ∑§ Á‹∞ ì ‚„U¡ÃÿÊ Á‚hU „UÊ ¡ÊÃÊ
„ÒU, ÁŸ¬ÈáÊ ÿÊŸË ßUÁãº˝ÿ-¡ÿ ◊¥ ‚◊Õ¸ √ÿÁQ§ ∑§ Á‹∞ ‚¥ÿ◊ ‚„U¡ ‚Êäÿ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ÃÕÊU
‡Ê◊¬⁄UÊÿáÊ √ÿÁQ§ ∑§ Á‹∞ flÒ⁄UÊÇÿ ‚„U¡ÃÿÊ ‚äÊ ¡ÊÃÊ „ÒU óÿ„U ∞∑§ ‚fl¸◊Êãÿ Á‚hUÊãà „ÒU–
{1082 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

üÊÈÃ÷ÊflŸÿÊ Á∑¥§ ‚ÊäÿÃ? ©UëÿÃó (‚ÈŒ÷ÊfláÊáÊ ÃÁûÊÿ¥) üÊÈÃ÷ÊflŸÿÊ ÃÈ ÃØ òÊÿ◊Á¬,

flÒ⁄UÊÇÿ-‚¥ÿ◊-ìßUÁÃÁòÊÃÿ◊Á¬ Á‚h˜UÿÁÃ, •Ã— ‚flʸ÷ËCUÁ‚h˜UÿÒ üÊÈÃÊèÿÊ‚¥ ∑ȧÿʸÁŒàÿʇÊÿ—–
•òÊŒ¥ ÃÊà¬ÿ¸◊˜ó ◊ÊˇÊ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜UÿÒ flÒ⁄UÊÇÿSÿ, ‚¥ÿ◊ÊŸÈDUÊŸSÿ ÃÕÊ Ã¬‚—, Áfl‡ÊcÊ×
SflÊäÿÊÿäÿÊŸÿÊ— ¬⁄U◊Êfl‡ÿ∑§ÃÊ ÷flÁÖ
¬˝ÊQ¥§ ø ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ 101-102)ó
fl⁄UǪ¬⁄UÊ ‚Ê„ÍU ¬⁄UŒ√fl¬⁄¥U◊È„UÊ ÿ ‚Ê „UÊÁŒ–
‚¥‚Ê⁄U‚È„UÁfl⁄UûÊÊ ‚ª‚ÈhU‚È„U‚È •áÊÈ⁄UûÊÊ––
ªÈáʪáÊÁfl„ÍUÁ‚ÿ¥ªÊ „UÿÊ¬ÊŒÿÁáÊÁë¿UŒÊ ‚Ê„ÍU–
¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊ ‚È⁄UŒÊ ‚Ê ¬ÊflßU ©UûÊ◊¥ ΔUÊáÊ¥––
‡ÊË‹¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ 7-8) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó

üÊÈÃ÷ÊflŸÊ ‚ ÄÿÊ Á‚hU „UÊÃÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (üÊÈÃ÷ÊflŸŸ ÃØ òÊÿ◊˜) üÊÈÃ-÷ÊflŸÊ
‚ ÃÊ ÃËŸÊ¥ „UË, ÿÊŸË flÒ⁄UÊÇÿ, ‚¥ÿ◊ fl ì ÿ ÃËŸÊ¥ „UË Á‚hU „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U– ßU‚Á‹∞ ‚◊Sà •÷ËCU
∑§Ë Á‚ÁhU „UÃÈ üÊÈà ∑§Ê •èÿÊ‚ üÊÊfl∑§ ∑§⁄‘U óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
ÿ„UÊ° ÃÊà¬ÿ¸ ÿ„U „ÒUó ◊ÊˇÊ ¬ÈL§cÊÊÕ¸ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§ Á‹∞ flÒ⁄UÊÇÿ, ‚¥ÿ◊ÊŸÈDUÊŸ fl ì,
Áfl‡Ê·Ã— SflÊäÿÊÿ fl äÿÊŸ (ì) óßUŸ∑§Ë ¬⁄U◊ •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ „UÊÃË „ÒU–
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ vÆv-vÆw) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ‚ÊäÊÈ flÒ⁄UÊÇÿ ◊¥ Ãà¬⁄U „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ¬⁄U-º˝√ÿ ‚ ¬⁄UÊ昧◊Èπ ⁄U„UÃÊ „ÒU, ßU‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ¡Ê
‚ÊäÊÈ ‚¥‚Ê⁄U-‚Èπ ‚ Áfl⁄UQ§ „UÊÃÊ „ÒU, fl„U Sfl∑§Ëÿ ‡ÊÈhU ‚Èπ ◊¥ •ŸÈ⁄UQ§ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
““ªÈáÊÊ¥ ∑§ ‚◊Í„U ‚ Á¡‚∑§Ê ‡Ê⁄UË⁄U ‡ÊÊÁ÷à „ÒU, ¡Ê „Uÿ fl ©U¬ÊŒÿ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ÁŸpÿ ∑§⁄U
øÈ∑§Ê „ÒU ÃÕÊ äÿÊŸ fl •äÿÿŸ ◊¥ ¡Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ‹ËŸ ⁄U„UÃÊ „ÒU, fl„UË ‚ÊäÊÈ ©UûÊ◊ SÕÊŸ (◊ÊˇÊ)
∑§Ê ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU–””
‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ |-}) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vzv) —— 1083}

áÊÊáÊ¥ áÊÊ™§áÊ áÊ⁄UÊ ∑§ß¸U Áfl‚ÿÊßU÷Êfl‚¥‚ûÊÊ–

Á„¥U«¥UÁà øÊŒÈ⁄UªÁŒ¥ Áfl‚∞‚È Áfl◊ÊÁ„UÿÊ ◊Í…UÊ––
¡ ¬ÈáÊ Áfl‚ÿÁfl⁄UûÊÊ áÊÊáÊ¥ áÊÊ™§áÊ ÷ÊfláÊÊ‚Á„UŒÊ–
Á¿¥UŒ¥Áà øÊŒÈ⁄UªÁŒ¥ ÃflªÈáÊ¡ÈûÊÊ áÊ ‚¥Œ„UÊ––
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãâÊ ø (ªÊÕÊ-25, 60) Áfl‡ÊŒË∑ΧÃ◊˜ó
fl⁄UflÿÃflÁ„U ‚ǪÊ ◊Ê ŒÈÄπ¥ „UÊ© U ÁŸ⁄UßU ßUÿ⁄‘UÁ„¥U–
¿UÊÿÊÃflÁ_UÿÊáÊ¥ ¬Á«UflÊ‹¥ÃÊáÊ ªÈL§÷ÿ¥––
äÊÈflÁ‚hËU ÁÃàÕÿ⁄UÊ ø©UáÊÊáÊ¡ÈŒÊ ∑§⁄‘UßU Ãflÿ⁄UáÊ¥–
áÊÊ™§áÊ äÊÈfl¥ ∑ȧîÊÊ Ãflÿ⁄UáÊ¥ áÊÊáÊ¡ÈûÊÊ Áfl––
¬kŸÁ㌬@Áfl¥‡ÊÁÃ∑§Êª˝ãÕ (1/97) ø ¬⁄UÊ◊ÎCU◊˜ó
““¡Ê ∑§Ê߸U √ÿÁQ§ ôÊÊŸ ∑§Ê ¡ÊŸ ∑§⁄U ÷Ë ÁflcÊÿÊÁŒ∑§ M§¬ ÷Êfl ◊¥ •Ê‚Q§ ⁄U„UÃ „Ò¥U, fl
Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ◊ÊÁ„Uà ⁄U„UŸ flÊ‹ ◊Íπ¸ ¬˝ÊáÊË øÃȪ¸Áà M§¬ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃ ⁄U„Ã „Ò¥U–””
““Á∑§ãÃÈ ¡Ê ôÊÊŸ ∑§Ê ¡ÊŸ∑§⁄U ©U‚∑§Ë ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U Áfl·ÿÊ¥ ‚ Áfl⁄UQ§ „UÊÃ „ÈU∞
ìp⁄UáÊ ÃÕÊ ◊Í‹ªÈáÊ fl ©UûÊ⁄UªÈáÊÊ¥ ‚ ÿÈQ§ „UÊÃ „Ò¥U, fl øÃȪ¸Áà M§¬ ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ê ¿UŒÃ „Ò¥U •ÕʸØ ŸCU
∑§⁄UÃ „Ò¥U, ßU‚◊¥ ‚ãŒ„U Ÿ„UË¥ „ÒU–””
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-wz fl {Æ) ◊¥ ÷Ë S¬CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““fl˝Ã fl ì ∑§ mUÊ⁄UÊ Sflª¸ ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊŸÊ •ë¿UÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ •fl˝Ã fl •Ã¬ ∑§ mUÊ⁄UÊ Ÿ⁄U∑§
∑§ ŒÈ—π ¬˝Êåà ∑§⁄UŸÊ •ë¿UÊ Ÿ„UË¥ „Ò– ¿UÊÿÊ fl äÊͬ ◊¥ ’ÒΔU∑§⁄U ßUCU SÕÊŸ ∑§Ë ¬˝ÃˡÊÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê¥ ◊¥
’«∏Ê ÷Œ „ÒU–””
““¡Ê äÊÈ̋flÁ‚ÁhU (•ÕʸØ Á¡ã„¥U ◊ÊˇÊ ¬˝Êåà „UÊŸÊ „UË „ÒU, ∞‚) ÃÕÊ ¡Ê øÊ⁄U ôÊÊŸÊ¥ ‚ ‚Á„UÃ
„Ò¥U, ∞‚ ÃËÕZ∑§⁄U ÷ªflÊŸ ÷Ë Ã¬p⁄UáÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ∞‚Ê ¡ÊŸ∑§⁄U ôÊÊŸ‚ê¬ãŸ ¬ÈL§· ∑§Ê ÷Ë Ã¬p⁄UáÊ
∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
¬kŸÁ㌬@Áfl¥‡ÊÁÃ∑§Ê ª˝ãÕ (v/~|) ◊¥ ÷Ë ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
{1084 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

◊ÊŸÈcÿ¥ Á∑§‹ ŒÈ‹¸÷¥ ÷fl÷ÎÃSÃòÊÊÁ¬ ¡ÊàÿÊŒÿ—,

ÃcflflÊåÃflø—üÊÈÁ× ÁSÕÁÃ⁄UÃSÃSÿÊp ŒÎÇ’ÊäÊŸ–
¬˝ÊåÃ Ã •ÁÃÁŸ◊¸‹ •Á¬ ¬⁄¥U SÿÊÃÊ¥ Ÿ ÿŸÊÁí¤ÊÃ,
Sfl◊Ê¸ˇÊÒ∑§»§‹¬˝Œ ‚ ø ∑§Õ¥ Ÿ ‡‹ÊÉÿÃ ‚¥ÿ◊—––
⁄UÊ¡flÊÁø∑§ª˝ãÕ (9/6/27) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó ““‚¥ÿ◊Ê sÊà◊Á„U×– Ã◊ŸÈÁÃDUÁ㟄ÒUfl ¬ÍíÿÃ ¬⁄UòÊ
Á∑§◊ÁSà flÊëÿ◊˜– •‚¥ÿ× ¬˝ÊáÊfläÊÁfl·ÿ⁄Uʪ·È ÁŸàÿ¬˝flÎûÊ— ∑§◊ʸ‡ÊÈèÊ¥ ‚¥ÁøŸÈÃ–”” ∞fl¥ flÒ⁄UÊÇÿ-‚¥ÿ◊-
ìÊÁ÷ÿ¸ÁŒCU»§‹¥ ¬˝ÊåÿÃ, ÃŒfl üÊÈÃÊèÿÊ‚Ÿ SflÊäÿÊÿÊÁŒŸÊ ¬˝ÊåÿÃ óßUÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄USÿÊÁ÷¬˝Êÿ—–
•Ã∞fl SflÊäÿÊÿ◊„Uûfl¥ ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ-ª˝ãÕ (ªÊÕÊ 103-104, 106) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
‚í¤ÊÊÿ¥ ∑ȧ√fl¥ÃÊ ¬¥ÁøÁŒÿ‚¥flÈ«UÊ ÁêÈûÊÊ ÿ–
„UflÁŒ ÿ ∞ÿǪ◊áÊÊ ÁfláÊ∞áÊ ‚◊ÊÁ„UŒÊ Á÷ÄπÍ––

““ßU‚ ‚¥‚Ê⁄UË ¬˝ÊáÊË ∑§Ê ◊ŸÈcÿàfl, ©UûÊ◊ ¡ÊÁà •ÊÁŒ, Á¡ŸflÊáÊË-üÊfláÊ, ‹ê’Ë •ÊÿÈ,
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ fl ‚êÿÇôÊÊŸ óÿ ‚’ Á◊‹Ÿ ©UûÊ⁄UÊûÊ⁄U •ÁäÊ∑§ÊÁäÊ∑§ ŒÈ‹¸÷ „Ò¥U–””
““ÿ ‚÷Ë ‚¥ÿ◊ ∑§ Á’ŸÊ Sflª¸ fl ◊ÊˇÊ M§¬ •ÁmUÃËÿ »§‹ ∑§Ê Ÿ„UË¥ Œ ‚∑§Ã, ßU‚Á‹∞
‚¥ÿ◊ ∑Ò§‚ ¬˝‡Ê¥‚ŸËÿ Ÿ„UË¥ „Ò¥U?””
⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ª˝ãÕ (~/{/w|) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““•Êà◊Ëÿ Á„Uà ‚¥ÿ◊ „UË „ÒU, ©U‚
¬Ê‹Ÿ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ∑§Ë ßU‚Ë ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ¬Í¡Ê „UÊÃË „ÒU, ¬⁄U‹Ê∑§ ∑§Ë ÃÊ ’Êà „UË ÄÿÊ? •‚¥ÿ◊Ë ÃÊ
ÁŸ⁄UãÃ⁄U Á„¥U‚Ê •ÊÁŒ √ÿʬÊ⁄UÊ¥ ◊¥ Á‹åà „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ •‡ÊÈ÷ ∑§◊ÊZ ∑§Ê ‚¥øÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–”” ßU‚
Ã⁄U„U, flÒ⁄UÊÇÿ, ‚¥ÿ◊ fl ì ‚ ¡Ê •÷ËCU »§‹ ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU, fl„UË üÊÈÃ-•èÿÊ‚ ‚ ©UŸ∑§ SflÊäÿÊÿ
•ÊÁŒ ‚, ¬˝Êåà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU óÿ„U ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ∑§Ê •Á÷¬˝Êÿ „ÒU– ßU‚ËÁ‹∞ ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ (ªÊÕÊ
vÆx-vÆy, vÆ{) ª˝ãÕ ◊¥ SflÊäÿÊÿ ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁŸM§Á¬Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÁflŸÿ ‚ ÿÈQ§ „UÊ∑§⁄U SflÊäÿÊÿ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê ‚ÊäÊÈ ¬Ê°øÊ¥ ßUÁãº˝ÿÊ¥ ∑§ Áfl·ÿÊ¥ ‚ ‚¥flÎÃ
•ÊÒ⁄U ÃËŸ ªÈÁåÃÿÊ¥ ‚ ªÈåà ∞∑§Êª˝◊ŸÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vzw) —— 1085}

¡„U ¡„U ‚ÈŒ◊ÊǪʄUÁŒ •ÁŒ‚ÿ⁄U‚¬‚⁄U◊‚ÈŒ¬È√fl¥ ÃÈ–

ÄU ÄU ¬À„UÊÁŒîÊÁŒ ŸflŸfl‚¥flª‚«˜U…UÊ∞––
’Ê⁄U‚Áfl„UÁê◊ ÿ Ãfl ‚é÷¥Ã⁄U’ÊÁ„U⁄‘U ∑ȧ‚‹ÁŒ_U–
áÊ Áfl •ÁàÕ áÊ Áfl ÿ „UÊÁ„UÁŒ ‚í¤ÊÊÿ‚◊¥ ÃflÊ ∑§ê◊¥––
∞fl¥ üÊÈÃÊèÿÊ‚Sÿ ◊„UŸËÿÃÊ¥ „U ÷√ÿ! ‚êÿª˜ ÁflôÊÊÿ ÃŒÕZ àflÿÊ ¬˝ÿÊ‚Ê ÁfläÊÿ ßUÁÃ
ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
‚ê¬˝Áà Á◊âÿÊàfl¥ ‚¥‚Ê⁄Uflh¸U∑§◊˜, ßUÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ (ø¬‹Ê)-ªÊ„UÊ¿UãŒ‚Ê ÁŸM§¬ÿÁãÃó
∑§Ê‹◊áÊ¥ à ¥ ¡ËflÊ Á◊ë¿U û Ê‚M§fl á Ê ¬¥ ø ‚¥ ‚ Ê⁄‘ U –
Á„¥U«UÁŒ áÊ ‹„UÁŒ ‚ê◊¥ ‚¥‚Ê⁄Ué÷◊áʬÊ⁄¥U÷Ê––152––
¿UÊÿÊó ∑§Ê‹◊ŸãÃ¥ (ÿÊflØ) ¡ËflÊ Á◊âÿÊàflSflM§¬áÊ ¬@‚¥‚Ê⁄‘U·È–
Á„Uá«UÃ Ÿ ‹÷Ã ‚êÿÄàfl¥ ‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áʬ˝Ê⁄Uê÷—––

““¡Ò‚-¡Ò‚ •ÁÇÊÿ •Á÷äÊÿ (•Õ¸) ‚ ÷⁄‘U „ÈU∞ ÃÕÊ •üÊÈìÍfl¸ (¬„U‹ ∑§÷Ë Ÿ ‚ÈŸ
„ÈU∞) üÊÈà ◊¥ √ÿÁQ§ •flªÊ„UŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, flÒ‚-flÒ‚ Ÿß¸U-Ÿß¸U äÊ◊¸üÊhUÊ ‚ •ÊtUÊŒ-ÿÈQ§ „UÊÃÊ ¡ÊÃÊ
„ÒU–””
““‚fl¸ôÊ mUÊ⁄UÊ ©U¬ÁŒCU •ÊèÿãÃ⁄U fl ’Ês ÷ŒÊ¥ ‚Á„Uà ’Ê⁄U„U ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ìÊ¥ ◊¥ SflÊäÿÊÿ ∑§
‚◊ÊŸ ∑§Ê߸U ì Á∑˝§ÿÊ Ÿ ÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Ÿ (÷Áflcÿ ◊¥) „UÊªË–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, üÊÈÃ-•èÿÊ‚ ∑§Ë ◊„UŸËÿÃÊ ∑§Ê „U ÷√ÿ! •ë¿UË Ã⁄U„U ¡ÊŸ∑§⁄U, ©U‚∑§ Á‹∞
ÃÈê„¥U ¬˝ÿÊ‚ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
Á◊âÿÊàfl ‚¥‚Ê⁄U-fläʸ∑§ „Òó ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U (ø¬‹Ê) ªÊ„UÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó (ÿ„U ¡Ëfl) Á◊âÿÊàfl SflM§¬ „UÊŸ  ‚ •Ÿãà ∑§Ê‹ Ã∑§ ¬@ ¬⁄UÊfløŸ
M§¬ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ÿ„U (¡Ëfl) ‚êÿÄàfl Ÿ„UË¥ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU, •Ã— ©U‚∑§Ê
‚¥‚Ê⁄U-÷˝◊áÊ „UÊÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–
{1086 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó (∑§Ê‹◊áʥå ¡ËflÊ ¬¥ø-‚¥‚Ê⁄‘U Á„¥U«UÁŒ) •ŸãÃ∑§Ê‹¥ ÿÊflØ ¡Ëfl—

¬¥ø‚¥‚Ê⁄‘U, º˝√ÿˇÊòÊ∑§Ê‹÷fl÷ÊflÁì@ÁfläÊ ‚¥‚Ê⁄‘U ÷˝◊ÁÃ, Ÿ ø ◊ÈQ§Ê ÷flÁÖ ‚¥‚Ê⁄USÿ ¬@ÁfläÊàfl¥
∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-66) ßUàÕ¥ ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
‚¥‚Ê⁄UÊ ¬¥øÁfl„UÊ Œ√fl πûÊ ÄUfl ∑§Ê‹ ø–
÷fl÷◊áÊÊ ÿ ø©UàÕÊ ¬¥ø◊•Ê ÷Êfl‚¥‚Ê⁄UÊ––
∑§Ÿ ∑§Ê⁄UáÊŸ ÷˝◊ÁÃ? ©UëÿÃó (Á◊ë¿UûÊ‚M§fláÊ) Á◊âÿÊàflSflM§¬Ÿ, Á◊âÿÊàflÿÈQ§ Ÿ ÷ÊflŸ
‚ ‚¥‚Ê⁄‘U ÷˝◊ÁÖ ÷ÁáÊÃ¥ ø ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ 67-72)ó
’¥äÊÁŒ ◊¥ø
È ÁŒ ¡ËflÊ ¬Á«U‚ÿ◊¥ ∑§ê◊¬ÈǪ‹Ê ÁflÁfl„UÊ–
áÊÊ∑§ê◊¬ÈǪ‹Ê Áfl ÿ Á◊ë¿UûÊ∑§‚Êÿ‚¥¡ÈûÊÊ––
‚Ê ∑§Ê Áfl áÊÁàÕ Œ‚Ê ‹ÊÿÊÿÊ‚S‚ ÁáÊ⁄Ufl‚‚S‚–
¡àÕ áÊ ‚√flÊ ¡ËflÊ ¡ÊŒÊ ◊Á⁄UŒÊ ÿ ’„ÈUflÊ⁄¥U––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó (∑§Ê‹◊ŸãÃ¥ ¡ËflÊ ¬@‚¥‚Ê⁄‘U Á„Uá«UÃ) •Ÿãà ∑§Ê‹ Ã∑§
¡Ëfl ¬Ê°ø ‚¥‚Ê⁄UÊ¥ ◊¥ •ÕʸØ º˝√ÿ, ˇÊòÊ, ∑§Ê‹, ÷Êfl fl ÷fl óßUŸ ¬Ê°ø ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ‚¥‚Ê⁄UÊ¥ ◊¥ ÷˝◊áÊ
∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU, •ÕʸØ ◊ÈQ§ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ‚¥‚Ê⁄U ∑§ ¬Ê°ø ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ
(ªÊÕÊ-{{) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““‚¥‚Ê⁄U ¬Ê°ø ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „UÊÃÊ „ÒUó º˝√ÿ‚¥‚Ê⁄U, ˇÊòÊ‚¥‚Ê⁄U, ∑§Ê‹‚¥‚Ê⁄U, ÷fl‚¥‚Ê⁄U fl
÷Êfl‚¥‚Ê⁄U–””
Á∑§‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU? (Á◊âÿÊàflSflM§¬áÊ) Á◊âÿÊàfl SflM§¬ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ,
•ÕʸØ Á◊âÿÊàflÿÈÈQ§ ÷Êfl ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ fl„U ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ¬Á⁄U÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU– ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ
ª˝ãÕ (ªÊÕÊ {|-|w) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
(Œ˝√ÿ‚¥‚Ê⁄Uó) ““Á◊âÿÊàfl fl ∑§cÊÊÿ ‚ ÿÈQ§ ‚¥‚Ê⁄UË ¡Ëfl ¬˝ÁÂ◊ÿ •Ÿ∑§ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§
∑§◊¸-¬ÈŒ˜ª‹Ê¥ ∑§Ê ÷Ë ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ¿UÊ«∏ÃÊ „ÒU–””
(ˇÊòÊ‚¥‚Ê⁄Uó) ““‚◊Sà ‹Ê∑§Ê∑§Ê‡Ê ∑§Ê ∞‚Ê ∑§Ê߸U ÷Ë ¬˝Œ‡Ê Ÿ„UË¥ „ÒU, ¡„UÊ° ‚÷Ë ¡Ëfl
•Ÿ∑§ ’Ê⁄U Á¡ÿ •ÊÒ⁄U ◊⁄‘U Ÿ „UÊ¥–””
 {·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vzw) —— 1087}

©Ufl‚Áå¬ÁáÊ-•fl‚Áå¬ÁáÊ-¬…U◊‚◊ÿÊÁŒ-ø⁄U◊‚◊ÿ¥Ã–¥
¡ËflÊ ∑§◊áÊ ¡ê◊ÁŒ ◊⁄UÁŒ ÿ ‚√fl‚È ∑§Ê‹‚È––
áÊ⁄UßUÿÊÁŒ-ªŒËáÊ¥ •fl⁄UÁ_UÁŒŒÊ fl⁄UÁ_UŒË ¡Êfl–
‚√flÁ_UÁŒ‚È Áfl ¡ê◊ÁŒ ¡ËflÊ ªflîʬîʥå––
¬Á⁄UáÊ◊ÁŒ ‚ÁááÊ¡ËflÊ ÁflÁfl„U∑§‚Ê∞Á„¥U ÁΔÁŒÁáÊÁ◊ûÊÁ„¥U–
•áÊÈ÷ʪÁáÊÁ◊ûÊÁ„¥U ÿ fl^¥UÃÊ ÷Êfl‚¥‚Ê⁄‘U––
∞fl¥ •áÊÊßU∑§Ê‹ ¬¥ø¬ÿÊ⁄‘U ÷◊ßU ‚¥‚Ê⁄‘U–
áÊÊáÊÊŒÈÄπÁáÊ„UÊáÊÊ ¡ËflÊ Á◊ë¿UûÊŒÊ‚áÊ––
∞Ã·Ê¥ ¬Üø¬Á⁄UfløŸÊŸÊ¥ ÁŸM§¬áÊ¥ “’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄ πÊ”-ª˝ãÕ˘Á¬ (ªÊÕÊ 24-29) •ÊøÊÿ¸fl⁄ÒU—
∑ȧãŒ∑ȧãŒSflÊÁ◊Á÷— ÁflÁ„UÃ◊ÁSÖ ∞ÃÁm·ÿ ÿŒÁ¬ ÁŸM§¬áÊ◊¬ÁˇÊÃ◊ÁSÃ, Ãã◊ŒËÿ-‚flÊ¸ŒÿÊ-
≈UË∑§ÊÿÊ¥ º˝CU√ÿ◊˜–

(∑§Ê‹‚¥‚Ê⁄Uó) ““©Uà‚Á¬¸áÊË fl •fl‚Á¬¸áÊË ∑§Ê‹ ∑§ ¬˝Õ◊ ‚◊ÿ ‚ ‹∑§⁄U •ÁãÃ◊

‚◊ÿ ¬ÿ¸ãà ‚÷Ë ‚◊ÿÊ¥ ◊¥ ÿ„U ¡Ëfl ∑˝§◊‡Ê— ¡ã◊ ‹ÃÊ •ÊÒ⁄U ◊⁄UÃÊ „ÒU–””
(÷fl‚¥‚Ê⁄Uó) ““‚¥‚Ê⁄UË ¡Ëfl Ÿ⁄U∑§ÊÁŒ∑§ øÊ⁄U ªÁÃÿÊ¥ ∑§Ë ¡ÉÊãÿ ÁSÕÁà ‚ ‹∑§⁄U ©Uà∑ΧCU
ÁSÕÁà ¬ÿ¸ãà ‚’ ÁSÕÁÃÿÊ¥ ◊¥ ªÒ̋flÿ∑§ Ã∑§ ¡ã◊ ‹ÃÊ „ÒU–””
(÷Êfl‚¥‚Ê⁄Uó) ““‚¥ôÊË ¡Ëfl ¡ÉÊãÿ •ÊÁŒ ©Uà∑ΧCU ÁSÕÁÃ-’ãäÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ÃÕÊ •ŸÈ÷ʪ’ãäÊ
∑§ ∑§Ê⁄UáÊ •Ÿ∑§ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ∑§·ÊÿÊ¥ ‚ (ÃÕÊ üÊáÊË ∑§ •‚¥ÅÿÊÃfl¥ ÷ʪ ¬˝◊ÊáÊ ÿÊªSÕÊŸÊ¥ ‚)
flÎÁhU ∑§Ê ¬˝Êåà ÷Êfl‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ¬Á⁄U÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, •Ÿ∑§ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ, ¬Ê°ø ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ÿ„U ¡Ëfl
Á◊âÿÊàfl M§¬Ë ŒÊ· ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ •ŸÊÁŒ ∑§Ê‹ Ã∑§ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
ßUŸ ¬Ê°øÊ¥ ¬Á⁄UfløŸÊ¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ •ÊøÊÿ¸ ∑ȧãŒ∑ȧ㌠SflÊ◊Ë Ÿ “’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ” ª˝ãÕ
(ªÊÕÊ wy-w~) ◊¥ ÷Ë Á∑§ÿÊ „ÒU– ßU‚ Áfl·ÿ ◊¥ ¡Ê ÷Ë ÁŸM§¬áÊ •¬ÁˇÊà „ÒU, ©U‚ ◊⁄UË “‚flÊ̧ŒÿÊ”
(≈UË∑§Ê) ◊¥ ŒπŸÊ øÊÁ„U∞–
{1088 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á∑§ÿà∑§Ê‹¥ó ÷˝◊ÁÃ, ÿmUÊ ‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊÊfl‚ÊŸ¥ ‚ê÷flÁà flÊ Ÿ flÊ? ÃŒfl ‚ÍëÿÃó

(áÊ ‹„UÁŒ ‚ê◊¥ ‚¥‚Ê⁄U÷◊áʬÊ⁄¥U÷Ê) ÿÊflà∑§Ê‹¥ ‚êÿÄàfl¥ Ÿ ‹÷Ã, ÃÊflà∑§Ê‹¥ ‚¥‚Ê⁄U÷◊˝ áÊ-¬˝Ê⁄Uê÷—–
ÿmUÊ, ÿÃÊ Á„U ‚ ¡Ëfl— ‚êÿÄàfl¥ Ÿ ‹÷Ã, •ÃSÃSÿ ‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊSÿ ¬˝Ê⁄Uê÷— ¬˝fløŸ¥ ÷flàÿfl, Ÿ
‚ ÁŸL§h˜UÿÃ óßUàÿʇÊÿ—–
∞fl¥ “◊Í…UûÊÿ-‚À‹ûÊÿ” ßàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ◊Ê⁄Uèÿ “∑§Ê‹◊áʥå ¡ËflÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊâÊÊ¥
ÿÊflŒ∑§ÊŒ‡ÊªÊÕÊà◊∑§— ·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸ—–
[ßUÁà üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸«UÊÚ.Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄UÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¥ ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË≈UË∑§ÊÿÊ¥ ·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸ—––]U
–– ßUÁà ·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—––

Á∑§ÃŸ ‚◊ÿ Ã∑§ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU, ÿÊ ‚¥‚Ê⁄U ÷˝◊áÊ ∑§Ê •fl‚ÊŸ (•ãÃ) ‚ê÷fl
÷Ë „ÒU ÿÊ Ÿ„UË¥? ßU‚ „UË ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (Ÿ ‹÷Ã ‚êÿÄàfl¥ ‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊ-¬˝Ê⁄Uê÷—) ¡’ Ã∑§
‚êÿÄàfl ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, Ã’ Ã∑§ ‚¥‚Ê⁄U-÷˝◊áÊ ∑§Ê •Ê⁄Uê÷ (¬˝fløŸ) „UÊÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU– •ÕflÊ,
øÍ°Á∑§ fl„U ¡Ëfl ‚êÿÄàfl ∑§Ê ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, ßU‚Á‹∞ ©U‚∑§ ‚¥‚Ê⁄U-÷˝◊áÊ ∑§Ê ¬˝Ê⁄Uê÷ ÿÊ
¬˝fløŸ „UÊÃÊ „UË ⁄U„UÃÊ „ÒU, fl„U L§∑§ÃÊ Ÿ„UË¥ óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, “◊Í…UûÊÿ-‚À‹ûÊÿ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ ‚ ‹∑§⁄U “∑§Ê‹◊áʥå ¡ËflÊ” ßUàÿÊÁŒ
ªÊÕÊ Ã∑§, ÇÿÊ⁄U„U ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê óÿ„U ‚Ê‹„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–
[üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸ «UÊÚ. Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U∑Χà “⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË” ŸÊ◊∑§ ≈UË∑§Ê ◊¥ ‚Ê‹„UflÊ°
•ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–]
–– ßUÁà ·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—––
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vzx-vzz) —— 1089}

–– ‚ûÊ⁄U‚◊Ê •Á„UÿÊ⁄UÊ––
(‚åÃŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—)
ßUŒÊŸË¥ ‚êÿÄàfl◊„UûflÁŸM§¬áʬ⁄U— ‚åÃŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ¬˝Ê⁄UèÿÃ– ¬˝Õ◊◊Sÿ ¬ÊÃÁŸ∑§Ê
ÁŸÁŒ¸‡ÿÃ– •ÁS◊ãŸÁäÊ∑§Ê⁄‘U “‚ê◊g¥‚áÊ ‚Èh¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ (‚¥. 153) ‚◊Ê⁄Uèÿ “∑§Ê◊ŒÈÁ„¥U
∑§å¬ÃL¥§” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ (‚¥. 165) ÿÊflØ òÊÿÊŒ‡Ê ªÊâÊÊ— ‚ÁãÖ ÃòÊ “‚ê◊g¥‚áÊ ‚Èh”¥ ßUàÿÊÁŒ∑§Ê
ªÊÕÊ (‚¥. 153), ÃÃp “Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ flÿáÊáÊ ŒÈ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 154), ÃÃp “ÁáÊÄπfl-
áÊÿ-¬◊ÊáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 155), ∞fl¥ ÁÃdÊ ªÊÕÊ— ‚ÁãÃ, ÿÊ‚È ‚êÿÄàfl◊fl ‚ÊÒÅÿ¬˝Œ◊˜,
ÃŸ ÁflŸÊ ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄U— ßUÁà ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜– ÃÃÊ˘ŸãÃ⁄¥U “fl‚ÁŒ-¬Á«U◊Êflÿ⁄UáÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥.
156) ÃÕÊ “Á¬ë¿U ‚¥Õ⁄UáÊ ßUë¿UÊ‚È” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 157), ∞fl¥ m ªÊÕ S×, ÿÿÊÁŸ¸ÁŒ¸C¥U
ÿŒ˜ ’Ês¬ŒÊÕ̧·È ◊◊àfl◊¬˝‡ÊSÃäÿÊŸ¥ flÊ ◊ÈÁQ§’ÊäÊ∑§◊flÁÖ Ã× ¬⁄¥U “⁄UÿáÊûÊÿ◊fl ªáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê
ªÊÕÊ (‚¥. 158) fløÃ, ÿÊ ÿÕÊÕ¸ªáʪë¿U‚◊ÿSflM§¬¥ ¬˝M§¬ÿÁÖ ÃŒŸãÃ⁄¥U “Á◊Á„U⁄UÊ ◊„¥UäÊÿÊ⁄¥U”
ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 159) fløÃ, ÿÊ ‚êÿÄàfl◊fl ∑§◊¸ÁflŸÊ‡ÊˇÊ◊Á◊Áà ÁŸM§¬ÿÁÖ

–– ‚òÊU„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U––
•’, ‚êÿÄàfl-◊„Uûfl ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄UŸflÊ‹Ê ‚òÊ„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U ¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU–
¬„U‹ ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ë ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥U– ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ◊¥ “‚ê◊g¥‚áÊ ‚Èh¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ
(‚¥. vzx) ‚ ‹∑§⁄U “∑§Ê◊ŒÈÁ„¥U ∑§å¬ÃL¥§” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. v{z) Ã∑§ Ã⁄U„U ªÊÕÊ∞° „Ò¥U–U ßUŸ◊¥
“‚ê◊g¥‚áÊ ‚Èh¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vzx), Á»§⁄U “Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ flÿáÊáÊ ŒÈ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥.
vzy), •ÊÒ⁄U •Êª “ÁáÊÄπfl-áÊÿ-¬◊ÊáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vzz), ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÃËŸ ªÊÕÊ∞° „Ò¥U,
Á¡Ÿ◊¥ ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ‚êÿÄàfl ‚ÊÒÅÿ∑§Ê⁄UË „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚∑§ Á’ŸÊ ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄U „ÒU–
ßU‚∑§ ’ÊŒ, “fl‚ÁŒ-¬Á«U◊Êflÿ⁄UáÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vz{) ÃÕÊ “Á¬ë¿U ‚¥Õ⁄UáÊ ßUë¿UÊ‚È”
ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vz|), ßU‚ Ã⁄U„U ŒÊ ªÊÕÊ∞° „ÒU¥, Á¡Ÿ◊¥ ÿ„U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ’Ês ¬ŒÊÕÊZ ◊¥
◊◊àfl ÿÊ •¬˝‡ÊSà äÿÊŸ ◊ÈÁQ§ ◊¥ ’ÊäÊ∑§ „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “⁄UÿáÊûÊÿ◊fl ªáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ
ªÊÕÊ (‚¥. vz}) „ÒU, ¡Ê ªáÊ, ªë¿U fl ‚◊ÿ ∑§ ÿÕÊÕ¸ SflM§¬ ∑§Ê ∑§ÕŸ ∑§⁄UÃË „ÒU– ÃŒŸãÃ⁄U,
“Á◊Á„U⁄UÊ ◊„¥UäÊÿÊ⁄¥U” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vz~) „ÒU, ¡Ê ÿ„U ÁŸM§Á¬Ã ∑§⁄UÃË „ÒU Á∑§ ‚êÿÄàfl „UË
∑§◊¸-ŸÊ‡Ê ◊¥ ‚ˇÊ◊ „ÒU–
{1090 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Ã× ¬⁄¥U “Á◊ë¿¥UäÊÿÊ⁄U⁄UÁ„UŒ¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 160) fløÃ, ÿSÿÊ¥ Á◊âÿÊàflÊãäÊ∑§Ê⁄-
UÁflŸÊ‡Ê∑¥§ ŒË¬Á◊fl ‚êÿÄàfl¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜– ÃŒŸãÃ⁄¥U “∑§Ã∑§»§‹÷Á⁄UÿÁáÊê◊‹” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ
(‚¥. 161) fløÃ, ÿÊ ‚êÿÄàfl◊„Uûfl¥ ¬˝∑§Ê⁄UÊãÃ⁄‘UáÊ ÁŸM§¬ÿÁÖ Ã× ¬⁄¥U “¬flÿáÊ‚Ê⁄Ué÷Ê‚¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê
ªÊÕÊ (‚¥. 162) fløÃ, ÿÊ ¬˝fløŸ‚Ê⁄UÊèÿÊ‚Sÿ ◊ÊˇÊ¬˝ÊåàÿÒ ©U¬ÊŒÿÃÊ¥ ÁŸÁŒ¸‡ÊÁÖ ÃŒŸãÃ⁄¥U
“äÊê◊í¤ÊÊáÊé÷Ê‚¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 163) äÊ◊¸äÿÊŸÊèÿÊ‚◊„Uûfl¥ ÁŸÁŒ¸‡ÊÁÖ ÃÃp “•ÁŒ‚Ê„UáÊ-
¡Ê∞áÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§ÊÿÊ¥ ªÊÕÊÿÊ¥ (‚¥. 164) ∑§Ê‹ÊÁŒ‹ÁéäÊ◊„Uûfl¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜– •ãÃ ø, “∑§Ê◊ŒÈÁ„¥U
∑§å¬ÃL¥§” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 165) fløÃ, ÿSÿÊ¥ ‚êÿÄàfl◊„Uûfl¥ ¬ÈŸ⁄UÁ¬ ÁŸM§Á¬Ã◊˜–
∞fl◊SÿÊÁäÊ∑§Ê⁄USÿ ‚◊ÈŒÊÿ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ÁflôÊÿÊ–
‚ê¬˝Áà ‚êÿÄàfl¥ ‚ÊÒÅÿ∑§⁄U◊˜, ÃŸ ÁflŸÊ ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄U— ßUÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ (ªÊ„ÍU)-©UǪʄUÊ-
ªÊ„UÊ¿UãŒÊÁ÷— ÁŸM§¬ÿÁãÃó
‚ê◊g¥‚áÊ ‚Èh¥U ¡Êfl ŒÈ ‹÷Œ Á„U ÃÊfl ‚È„UË–
‚ê◊g¥‚áÊ ‚Èh¥U ¡Êfl áÊ ‹÷Œ Á„U ÃÊfl ŒÈ„UË––153––
¿UÊÿÊó ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ¥ ‡ÊÈh¥U ÿÊflØ ÃÈ ‹÷Ã Á„U ÃÊflØ ‚ÈπË–
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ¥ ‡ÊÈh¥U ÿÊflØ Ÿ ‹÷Ã Á„U ÃÊflØ ŒÈ—πË––
ßU‚∑§ •Êª “Á◊ë¿¥UäÊÿÊ⁄U⁄UÁ„UŒ”¥ ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. v{Æ) „ÒU, ¡Ê ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ ∑§⁄UÃË „ÒU
Á∑§ ‚êÿÄàfl Á◊âÿÊàfl M§¬Ë •ãäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ŒË¬∑§ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ,
“∑§Ã∑§»§‹÷Á⁄UÿÁáÊê◊‹” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. v{v) „ÒU, ¡Ê ¬˝∑§Ê⁄UÊãÃ⁄U ‚ ‚êÿÄàfl ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê
’ÃÊÃË „ÒU– ÃŒŸãÃ⁄U, “¬flÿáÊ‚Ê⁄Ué÷Ê‚¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. v{w) „ÒU, ¡Ê ◊ÊˇÊ-¬˝ÊÁåà ◊¥ ¬˝fløŸ-
‚Ê⁄U ∑§ •èÿÊ‚ ∑§Ë ©U¬ÊŒÿÃÊ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄UÃË „ÒU– ßU‚∑§ •Êª, “äÊê◊í¤ÊÊáÊé÷Ê‚¥” ßUàÿÊÁŒ
ªÊâÊÊ (‚¥. v{x) „ÒU, ¡Ê äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§ •èÿÊ‚ ∑§Ê ◊„Uûfl ’ÃÊÃË „ÒU, ÃŒŸãÃ⁄U, “•ÁŒ‚Ê„UáÊ¡Ê∞áÊ”
ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. v{y) „ÒU, Á¡‚◊¥ ∑§Ê‹ÊÁŒ‹ÁéäÊ ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– •ÊÒ⁄U •ãÃ
◊,¥ “∑§Ê◊ŒÈÁ„¥U ∑§å¬ÃL¥§” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. v{z) „ÒU, Á¡‚◊¥ ‚êÿÄàfl ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê Á»§⁄U ‚ ∑§„UÊ
ªÿÊ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ßU‚ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ë ‚◊ÈŒÊÿ-¬ÊÃÁŸ∑§Ê ¡ÊŸŸË øÊÁ„U∞–
•’, ‚êÿÄàfl ‚Èπ∑§Ê⁄UË „ÒU •ÊÒ⁄U ©U‚∑§ ÁflŸÊ ŒËÉʸ‚‚ ¥ Ê⁄U „ÒUó ßU‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U (ªÊ„ÍU) ©UǪʄUÊ
fl ªÊ„UÊ ¿UãŒÊ¥ ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ ’ÃÊ ⁄U„U „ÒU¥ó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡’ Ã∑§ ÿ„U ¡Ëfl ‡ÊÈhU ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ Ÿ„UË¥ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ, Ã’ Ã∑§ („UË)
ŒÈ—πË ⁄U„UÃÊ „ÒU– Á∑§ãÃÈ ¡’ ‡ÊÈhU ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ¬˝Êåà ∑§⁄U ‹ÃÊ „ÒU, Ã’ ‚ÈπË „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vzx-vzz) —— 1091}

Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ, flÿáÊáÊ ŒÈ, ‚√fl¥ ŒÈÄπfl ‚ê◊ûÊ ÁfláÊÊ–

‚ê◊ûÊáÊ Áfl ¡ÈûÊ¥ ‚√fl¥ ‚ÊÄπfl ¡ÊáÊ¥ πÈ––154––
ÁáÊÄπfl-áÊÿ-¬◊ÊáÊ¥ ‚gÊ‹¥∑§Ê⁄U-¿¥UŒ ‹Á„UÿÊáÊ¥–
áÊÊ«Uÿ¬È⁄UÊáÊ ∑§ê◊¥ ‚ê◊ ÁfláÊÊ ŒË„U‚¥‚Ê⁄¥U––155––
¿UÊÿÊó Á∑§ê’„ÈUŸÊ fløŸŸ, ÃÈ ‚flZ ŒÈ—π◊fl ‚êÿÄàfl¥ ÁflŸÊ–
‚êÿÄàflŸ •Á¬ ÿÈQ¥§ ‚flZ ‚ÊÒÅÿ◊fl ¡ÊŸËÁ„U π‹È––
ÁŸˇÊ¬-Ÿÿ-¬˝◊ÊáÊ¥ ‡ÊéŒÊ‹VUÊ⁄U¿UãŒÊ ‹éäÊflÃÊ◊˜–
ŸÊ≈U∑§-¬È⁄UÊáÊ¥ ∑§◊¸ ‚êÿÄàfl¥ ÁflŸÊ ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄U—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (‚ê◊g¥‚áÊ ‚Èh¥U ¡Êfl áÊ ‹÷Œ Á„U ÃÊfl ŒÈ„UË)
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ¥ ‡ÊÈh¥U ÁŸŒÊ¸·¥ ÿÊflØ Ÿ ‹÷Ã, ÃÊflà∑§Ê‹¥ ‚ ŒÈ—πË ∞fl ÁÃDUÁÖ ∞ÃŒfl ÁflÁäÊM§¬áÊ
ÁŸM§åÿÃó (‚ê◊g¥‚áÊ ‚Èh¥U ¡Êfl ŒÈ ‹÷Œ Á„U ÃÊfl ‚È„UË) ‡ÊÈh¥U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ¥ ÿÊflŒfl, ÿŒÒfl ‹÷Ã,
ÃÊflŒfl ÃŒÒfl ‚ ‚ÈπË ¡ÊÿÃ, ‚êÿÄàfl¥ ‚fl¸·Ê¥ ‚Èπ¬˝ÊÁåÃ◊Í‹Á◊àÿʇÊÿ—–

•ÁäÊ∑§ ÄÿÊ ∑§„¥U, ‚êÿÄàfl ∑§ Á’ŸÊ ÃÊ ‚’ ŒÈ—π „UË ŒÈ—π „ÒU, •ÊÒ⁄U ‚êÿÄàfl ‚
ÿÈQ§ ‚÷Ë ‚Èπ M§¬ „UË „ÒU ó∞‚Ê ÁŸÁpà ¡ÊŸÊ–
ÁŸˇÊ¬, Ÿÿ, ¬˝◊ÊáÊ, ‡ÊéŒÊ‹VUÊ⁄U, ¿UãŒ, ŸÊ≈U∑§, ¬È⁄UÊáÊ óßUã„¥U (ôÊÊŸ ‚) •ÁäʪÃ
Á∑§ÿÊ •ÊÒ⁄U Á∑˝§ÿÊ∞° ÷Ë ∑§Ë¥, Á∑§ãÃÈ ‚êÿÄàfl ∑§ Á’ŸÊ (fl) ‚¥‚Ê⁄U ∑§ („UË) ∑§Ê⁄UáÊ ⁄U„UË „Ò¥U–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ¥ ‡ÊÈhU¥ ÿÊflØ Ÿ ‹÷Ã
Á„U ÃÊflØ ŒÈ—πË) ‡ÊÈhU ÿÊŸË ÁŸŒÊ̧· ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ¡’ Ã∑§ ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, Ã’ Ã∑§ fl„U ŒÈ—πË
„UË ⁄U„UÃÊ „ÒU– ßU‚Ë ’Êà ∑§Ê ÁflÁäÊ M§¬ ‚ ∑§„UÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó (‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ¥ ‡ÊÈh¥U ÿÊflØ ÃÈ ‹÷Ã
Á„U ÃÊflØ ‚ÈπË) ‡ÊÈhU (ÿÊŸË ÁŸŒÊ̧·) ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ¡’ „UË ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Ã÷Ë fl„U ‚ÈπË „UÊ
¡ÊÃÊ „ÒU– ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU Á∑§ ‚êÿÄàfl ‚÷Ë ‚ÈπÊ¥ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ∑§Ê ◊Í‹ „Ò–
{1092 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¬˝ÊQ¥§ ø •Á◊êÁÃ∑ΧÃ-üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-2/69-70)ó

Ÿ ŒÈ — π’Ë¡¥ ‡ÊÈ ÷ Œ‡Ê¸ Ÿ ÁˇÊÃÊÒ , ∑§ŒÊøŸ ÁˇÊåÃ◊Á¬ ¬˝ ⁄ U Ê  „ U Á Ö
‚ŒÊ˘åÿŸÈåÃ¥ ‚Èπ’Ë¡◊ÈûÊ◊¥, ∑ȧŒ‡Ê¸ŸË ÃŒ˜ Áfl¬⁄UËÃ◊ˡÊÃ––
‚êÿÄàfl◊ÉÊ— ∑ȧ‡Ê‹Êê’È flÁãŒÃ¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄¥U fl·¸Áà äÊÊÒÃ∑§À◊·—–
Á◊âÿÊàfl◊ÉÊÊ √ÿ‚ŸÊê’È ÁŸÁãŒÃ¥ ¡ŸÊflŸÊÒ ˇÊÊÁ‹Ã¬Èáÿ‚@ÿ—––
•Õ ÁmÃËÿÊ ªÊÕÊ (‚¥. 154) √ÿÊÅÿÊÿÃó (Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ flÿáÊáÊ ŒÈ) Á∑¥§ ’„ÈUfløŸŸ,
•ÁäÊ∑§÷Ê·áÊŸ Ÿ ∑§Ê˘Á¬ ‹Ê÷—, ‚Ê⁄UM§¬áÊÒflÊòÊ ∑§ÁÕÃÈ◊ÈÁøÃ¥ ¬˝ÃËÿÃ– Á∑¥§ ø ‚Ê⁄U÷ÍÃ¥ ∑§ÕŸ◊˜?
©UëÿÃó (‚√fl¥ ŒÈÄπfl ‚ê◊ûÊ ÁfláÊÊ) ‚flZ ∑§Ã¸√ÿ◊ŸÈDUÊŸ¥ flÊ ‚êÿÄàflŸ ÁflŸÊ ŒÈ—π◊fl– ÃÕÊ
(‚ê◊ûÊáÊ Áfl ¡ÈûÊ¥ ‚√fl¥ ‚ÊÄπfl ¡ÊáÊ¥ πÈ) ‚êÿÄàflŸ ÿÈQ¥§ ‚fl¸◊Á¬ ∑§Ã¸√ÿ◊ŸÈDUÊŸ¥ flÊ ‚ÊÒÅÿ◊fl
÷flÃËÁà ÁŸÁpÃ¥ ¡ÊŸËÁ„U–

•ÊøÊÿ¸ •Á◊êÁÃ-∑Χà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-w/{~-|Æ) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó

““‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ M§¬Ë ‡ÊÈ÷ ÷ÍÁ◊ ◊¥ Áª⁄UÊ „ÈU•Ê ŒÈ—π M§¬ ’Ë¡ ∑§ŒÊÁøØ ÷Ë •¥∑ȧÁ⁄Uà Ÿ„UË¥
„UÊÃÊ •ÊÒ⁄U Á’ŸÊ ’ÊÿÊ ªÿÊ ÷Ë ‚Èπ M§¬ ’Ë¡ ‚ŒÊ „UË •¥∑ȧÁ⁄Uà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– Á∑§ãÃÈ Á◊âÿÊŒ‡Ê¸Ÿ
M§¬Ë •‡ÊÈ÷ ÷ÍÁ◊ ◊¥ ßU‚‚ Áfl¬⁄UËà ŒπÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
““∑§À◊· (¬Ê¬) ∑§Ê äÊÊŸ flÊ‹Ê ‚êÿÄàfl M§¬Ë ◊ÉÊ fl㌟Ëÿ fl ∑§ÀÿÊáÊ∑§Ê⁄UË ¡‹ ∑§Ë
ÁŸ⁄UãÃ⁄U fl·Ê¸ ∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ¬Èáÿ ∑§ ‚¥øÿ ∑§Ê äÊÊŸ flÊ‹Ê Á◊âÿÊàfl M§¬Ë ◊ÉÊ, ÁŸãŒŸËÿ
fl ŒÈ—πŒÊÿË ¡‹ ∑§Ê ¡ŸÃÊ M§¬Ë ÷ÍÁ◊ ◊¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ’⁄U‚ÊÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
•’ ŒÍ‚⁄UË ªÊÕÊ (‚¥. vzy) ∑§Ë √ÿÊÅÿÊ ∑§Ë ¡Ê ⁄U„UË „ÒUó (Á∑¥§ ’„ÈUŸÊ fløŸŸ ÃÈ)
•ÁäÊ∑§ fløŸ ‚ ÿÊŸË ÷Ê·áÊ ‚ ∑§Ê߸U ‹Ê÷ Ÿ„UË¥, •Ã— ÿ„UÊ° ‚Ê⁄U M§¬ ‚ „UË ∑§„UŸÊ ©UÁøà ¬˝ÃËÃ
„UÊÃÊ „ÒU– fl„U ‚Ê⁄U÷Íà ∑§ÕŸ •ÊÁπ⁄U ÄÿÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (‚flZ ŒÈ—π◊fl ‚êÿÄàfl¥ ÁflŸÊ)
‚êÿÄàfl ∑§ Á’ŸÊ ‚÷Ë ∑§Ã¸√ÿ ÿÊ •ŸÈDUÊŸ ŒÈ—π „UË „ÒU– ÃÕÊ (‚êÿÄàflŸ •Á¬ ÿÈQ¥§ ‚flZ
‚ÊÒÅÿ◊fl ¡ÊŸËÁ„U π‹È) ‚êÿÄàfl ‚ ÿÈQ§ ‚÷Ë, ∑§Ã¸√ÿ ÿÊ •ŸÈDUÊŸ ‚ÈπM§¬ „UË „UÊÃ „Ò¥U óßU‚
ÁŸÁpà „UË ¡ÊŸÊ–
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vzx-vzz) —— 1093}

flSÃÈ× ‚êÿÄàflflÁäʸ∑§Ê— Á∑˝§ÿÊ— ¬Èáÿ„UÃflÊ ÷flÁãÃ, ¬ÈáÿŸ ø ÷ÊÒÁÃ∑§‚Èπ‚ꬌ— ‚È‹÷Ê

∞flÁà ÷^UÊ⁄U∑§‚∑§‹∑§ËÁø⁄UÁøÃ ¬˝‡ŸÊûÊ⁄UÊ¬Ê‚∑§ÊøÊ⁄‘U (2/68, 72-73, 77-82) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
flÒ⁄UÊÇÿflÊÁ‚Ã¥ ÁøûÊ¥ ôÊÊŸÊèÿÊ‚ÊÁŒÃà¬⁄U◊˜–
‚fl¸ÃûflŒÿÊ¬Ã¥ ‚ÍÃ ¬Èáÿ¥ ‡Ê⁄UËÁ⁄UáÊÊ◊˜––
ŒÎÁCU¬ÍflZ ◊ÈŸËŸÊ¥ ø ìÊôÊÊŸÿ◊ÊÁŒ∑§◊˜–
◊ÈQ§’˸¡¥ ÷flŒª˝ ‚Êê¬˝Ã¥ ¬Èáÿ∑§◊¸Œ◊˜––
Œ‡Ê¸ŸŸ ÁflŸÊ ¬È¥‚Ê¥ ŒÊŸflÎûÊÊÁŒ‚flŸ◊˜–
¬ÈáÿÊÿ Ÿ ø ◊ÈÄàÿÒ Á„U ÷ÊÁ·Ã¥ ◊ÈÁŸ¬È¥ªflÒ—––
¡ÊÿÃ ¬Èáÿ¬Ê∑§Ÿ ŸÊ∑§‹ˇ◊Ë— ‚ÈäÊË◊ÃÊ◊˜–
÷ÊªÊ¬÷Êª‚ê¬ãŸÊ ‚Œ˜ÁflU◊ÊŸÊÁŒ‚¥ÿÈÃÊ––

flSÃÈ× ‚êÿÄàfl-flh¸U∑§ Á∑˝§ÿÊ∞° ¬Èáÿ ∑§Ë „UÃÈ „UÊÃË „Ò¥U •ÊÒ⁄U ¬Èáÿ ‚ ÷ÊÒÁÃ∑§ ‚Èπ-
‚ꬌÊ∞° ‚È‹÷ „UË „UÊ ¡ÊÃË „Ò¥U– ÷^UÊ⁄U∑§‚∑§‹∑§ËÁø mUÊ⁄UÊ ⁄UÁøà “¬˝‡ŸÊûÊ⁄UÊ¬Ê‚∑§ÊøÊ⁄U (‡‹Ê∑§-
w/{}, |w-|x ∞fl¥ ||-}w) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡ËflÊ¥ ∑§Ê Œfl, ªÈL§ fl ‡ÊÊSòÊ ∑§ ¬˝Áà ‚flÊ÷Êfl „UÊŸÊ, ‚ŒÊ ‚¥‚Ê⁄U ‚ ÷ÿ÷Ëà „UÊ∑§⁄U
‚¥flª äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸÊ •ÊÒ⁄U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê ’…∏UÊŸ flÊ‹Ë Á∑˝§ÿÊ•Ê° (◊¥ ¬˝flÎÁûÊ) ∑§Ê „UÊŸÊ ¬Èáÿ ∑§
Á‹∞ „UÊÃÊ „ÒU–””
““¡Ê ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ¬Ífl¸∑§ ì ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ôÊÊŸ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ÿ◊-ÁŸÿ◊
•ÊÁŒ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, fl„U ‚’ ÷ÊflË ◊ÊˇÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U flø◊ÊŸ ◊¥ •Ÿ∑§ ¬˝∑§Ê⁄U
∑§ ¬Èáÿ ∑§Ê ‚ê¬ÊŒŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê „UÊÃÊ „ÒU–””
““‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§ Á’ŸÊ ŒÊŸ ŒŸ ∞fl¥ fl˝Ã ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄UŸ •ÊÁŒ ‚ Ÿ ÃÊ ¬Èáÿ „UË „UÊÃÊ „ÒU
•ÊÒ⁄U Ÿ ◊ÊˇÊ „UË ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU ó∞‚Ê üÊË Á¡Ÿãº˝ Œfl Ÿ ∑§„UÊ „ÒU–””
““’ÈÁhU◊ÊŸÊ¥ ∑§Ê ¬Èáÿ ∑§◊¸ ∑§ ©UŒÿ ‚ •Ÿ∑§ ÷Êª-©U¬÷ÊªÊ¥ ‚ ¬Á⁄U¬Íáʸ •ÊÒ⁄U •Ÿ∑§
´§ÁhU-Á‚ÁhUÿÊ¥ ‚ ÷⁄UË „ÈU߸U Sflª¸ ∑§Ë ‹ˇ◊Ë ¬˝Êåà „UÊÃË „ÒU–””
{1094 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‡ÊÈ÷ÊŒÿŸ ¡ÊÿãÃ ‡Ê∑˝§⁄UÊ¡Áfl÷ÍÃÿ—–

•Ÿ∑§Œfl‚ê¬ÍáÊʸ ÁŒ√ÿŸÊÿÊ¸¬‹ÁˇÊÃÊ—––
ø∑˝§flûÿʸÁŒÁŒ√ÿüÊË¥ ‹÷ãÃ äÊÁ◊¸áÊ— ‡ÊÈ÷ÊØ–
·≈˜Uπá«UÊŸ∑§÷ͬʋŸÊ⁄UË¥ ⁄UàŸÊÁŒ‡ÊÊÁ÷ÃÊ◊˜––
ÿSÿ ¬ÈáÿÊŒÿÊ ¡Ê×, ÃSÿ ‹ˇ◊Ëfl¸‡ÊË÷flØ–
äÊŸäÊÊãÿÊÁŒ‚ê¬ÍáÊʸ ÷ÈflŸòÊÿ‚¥ÁSÕÃÊ––
ÿØ Á∑§Á@Œ˜ ŒÈ‹¸÷¥ ‹Ê∑§ ´§ÁhU‚Ê⁄U‚ÈπÊÁŒ∑§◊˜–
Ãà‚flZ ¡ÊÿÃ ¬È¥‚Ê¥ ¬Èáÿ÷Ê¡Ê¥ Ÿ ‚¥‡Êÿ—––
‚Èπ¥ ¬ÈáÿÊŒ˜÷fl¥ ’˝ÍÃ, ‚fl¸ôÊÊ ÿÁŒ ∑§Ê˘¬⁄U—–
¬˝ÁÃˇÊáÊ÷fl¥ ‡Ê∑˝§ÃËÕ¸⁄UÊ¡ÊÁŒªÊø⁄U◊˜––

““¬Èáÿ ∑§◊¸ ∑§ ©UŒÿ ‚ ßUãº˝ ∑§Ë Áfl÷ÍÁà ¬˝Êåà „UÊÃË „ÒU, Á¡‚◊¥ •Ÿ∑§ Œfl ‚flÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U
•ÊÒ⁄U •Ÿ∑§ ‚ÈãŒ⁄U ŒflÊ¥ªŸÊ∞° ¬˝Êåà „UÊÃË „Ò¥U–””
““äÊ◊¸ ∑§ „UË ¬˝÷Êfl ‚ ø∑˝§flÃ˸ ∑§Ë ÁŒ√ÿ ‹ˇ◊Ë ¬˝Êåà „UÊÃË „ÒU, Á¡‚‚ ¿U„UÊ¥ πá«UÊ¥ ∑§
•Ÿ∑§ ⁄UÊ¡Ê •Ê∑§⁄U Ÿ◊S∑§Ê⁄U ∑§⁄UÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ŸÊ⁄UË-⁄UàŸ •ÊÁŒ øÊÒŒ„U ⁄UàŸ fl ŸÊÒ ÁŸÁäÊÿÊ¥ ‚ ¡Ê ‚ŒÊ
‚ȇÊÊÁ÷à ⁄U„UÃË „ÒU –””
““ßU‚ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ Á¡‚ ¡Ëfl ∑§ ¬Èáÿ ∑§◊¸ ∑§Ê ©UŒÿ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚∑§ äÊŸ-äÊÊãÿ •ÊÁŒ ‚
¬Á⁄U¬Íáʸ •ÊÒ⁄U ÃËŸÊ¥ ‹Ê∑§Ê¥ ◊¥ ⁄U„UŸ flÊ‹Ë ‚◊Sà ‹ˇ◊Ë fl‡ÊË÷Íà „UÊ ¡ÊÃË „ÒU–””
““‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ¡Ê ∑ȧ¿U ŒÈ‹¸÷ „ÒU, ¡Ê ∑ȧ¿U ‚Ê⁄U÷Íà ´§ÁhUÿÊ° „Ò¥U, •ÊÒ⁄U ¡Ê ∑ȧ¿U ‚Èπ „ÒU, fl ‚’
◊ŸÈcÿÊ¥ ∑§Ê ¬Èáÿ ∑§◊¸ ∑§ „UË ©UŒÿ ‚ „UÊÃ „Ò¥U óßU‚◊¥ ∑§Ê߸U ‚ãŒ„U Ÿ„UË¥ „ÒU–””
““ßUãº˝ •ÊÁŒ ∑§Ê ¡Ê ¬˝ÁÃˇÊáÊ ŸflËŸ-ŸflËŸ ‚Èπ ©U¬‹éäÊ „UÊÃ „Ò¥U •ÕflÊ ÃËÕZ∑§⁄UÊ¥ ∑§Ê ¡Ê
ªÎ„USÕ •flSÕÊ ◊¥ ‚Èπ ©U¬‹éäÊ „UÊÃ „Ò¥U, fl ‚’ ¬Èáÿ ∑§◊¸ ∑§ ©UŒÿ ‚ „UË „UÊÃ „Ò¥U ó©U‚∑§Ê fláʸŸ
‚fl¸ôÊ ∑§ •ÁÃÁ⁄UQ§ ∑§ÊÒŸ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ „ÒU?””
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vzx-vzz) —— 1095}

•Õ ÃÎÃËÿÊ ªÊÕÊ (‚¥. 155) √ÿÊÅÿÊÿÃ– (‚ê◊ ÁfláÊÊ ŒË„U‚¥‚Ê⁄¥U) ‚êÿÄàfl¥ ÁflŸÊ
ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄U— ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄U„UÃÈ÷ÍÃ¥ ÷flÁÖ Á∑¥§ Á∑¥§ ÷flÁà ‚¥‚Ê⁄U„UÃÈ÷ÍÃ◊˜? ©UëÿÃó (ÁáÊÄπfláÊÿ¬◊ÊáÊ¥
‚gÊ‹¥∑§Ê⁄U¿¥UŒ áÊÊ«Uÿ¬È⁄UÊáÊ ‹Á„UÿÊáÊ¥) ÁŸˇÊ¬-Ÿÿ-¬˝◊ÊáÊÊÁŸ, ‡ÊéŒÊ‹VUÊ⁄U¿U㌗‡ÊÊSòÊÊÁáÊ,
ŸÊ≈U∑§¬È⁄UÊáÊÊÁŸ ‹éäÊflÃÊ¥ •ÕʸØ ÃíôÊÊŸflÃÊ¥ ÿŒÁ¬ (∑§ê◊¥) ∑§◊¸, •ŸÈDUÊŸ¥ ÷flÁÃ, Ãà‚fl¸◊Á¬
‚êÿÄàflŸ ⁄UÁ„UÃ¥ ÿÁŒ ÷flÁÃ, ÃŒÊ ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄U„UÃÈ÷ÍÃ◊flàÿÕ¸—–
ÁŸˇÊ¬-Ÿÿ-¬˝◊ÊáÊàÿʌ˟ʥ ÁflSÃÎÃ¥ ôÊÊŸ¥ ÿ ¬˝ÊåŸÈflÁãÃ, ‡Ê錇ÊÊSòÊ¥ ÃÕÊ •‹VUÊ⁄U‡ÊÊSòÊ¥,
¿U㌗‡ÊÊSòÊ¥, ŸÊ≈U∑§ÊÁŸ, ¬È⁄UÊáÊÊÁŸ ø ÿ ‚êÿÄÃÿÊ ¡ÊŸÁãÃ, Ã·È ‡ÊÊSòÊ·È ÁflôÊÊ— ÁflmUÊ¥‚Ê ÷flÁãÃ,
ÃÕÊ˘UÁ¬ Ã·Ê¥ ‚flʸ— Á∑˝§ÿÊ— Á◊âÿÊàflÿÈQ§àflÊØ, ‚êÿÄàfl-⁄UÁ„UÃàflÊmUÊ, ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄U„UÃÈ÷ÍÃÊ—,
ÁŸ⁄UãÃ⁄UŒ—È π¬˝ŒÊÁÿ∑§Ê ∞fl ¬˝Áû§‹Áãà óßUàÿʇÊÿ—–
ÃìÊ ‚êÿÄàfl¥ ‡ÊÈhU◊fl ÷flûÊŒÒflÊ÷ËCU»§‹¬˝Œ¥ ÷flÃËÁà ¬Áá«UÃ◊äÊÊÁflÁfl⁄UÁøÃ äÊ◊¸‚ª¥ „˝ U-
üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (1/53-54) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó

•’ ÃË‚⁄UË ªÊÕÊ (‚¥. vzz) ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒU– (‚êÿÄàfl¥ ÁflŸÊ
ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄U—) ‚êÿÄàfl ∑§ Á’ŸÊ ŒËÉʸ ‚¥‚Ê⁄U „UÊÃÊ „ÒU, •ÕʸØ ŒËÉʸ ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ê „UÃÈ „UÊÃÊ „ÒU– ‚¥‚Ê⁄U
∑§ „UÃÈ fl ÄÿÊ-ÄÿÊ „Ò¥U? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ÁŸˇÊ¬Ÿÿ¬˝◊ÊáÊ¥ ‡ÊéŒÊ‹VUÊ⁄U¿UãŒÊ ŸÊ≈U∑§¬È⁄UÊáÊ¥
‹éäÊflÃÊ◊˜) ÁŸˇÊ¬, Ÿÿ fl ¬˝◊ÊáÊ, ‡Ê錇ÊÊSòÊ, •‹VUÊ⁄U‡ÊÊSòÊ, ¿U㌇ÊÊSòÊ, ŸÊ≈U∑§ (ŸÊ≈˜Uÿ‡ÊÊSòÊ)
fl ¬È⁄UÊáÊ ‡ÊÊSòÊ óßUã„¥U ¬˝Êåà ∑§⁄UŸflÊ‹ •ÕʸØ ßUŸ∑§Ê ôÊÊŸ ⁄UπŸflÊ‹Ê¥ ∑§Ê ¡Ê ∑ȧ¿U ÷Ë (∑§◊¸)
∑§◊¸ ÿÊŸË •ŸÈDUÊŸ (‚Ê◊Êãÿ •ÊøÊ⁄U) „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ‚÷Ë ‚êÿÄàfl ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊ ÃÊ fl„U ŒËÉʸ
‚¥‚Ê⁄U ∑§Ê „UÃÈ „UË „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U •Õ¸ „ÒU–
ÁŸˇÊ¬, Ÿÿ, ¬˝◊ÊáÊ ßUàÿÊÁŒ ∑§Ê ¡Ê ÁflSÃÎà ôÊÊŸ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃ „Ò¥U, •ÕʸØ ‡Ê錇ÊÊSòÊ,
•‹VUÊ⁄U‡ÊÊSòÊ, ¿U㌇ÊÊSòÊ, ŸÊ≈U∑§Ê¥ fl ¬È⁄UÊáÊÊ¥ ∑§Ê ¡Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ¡ÊŸÃ „Ò¥U, ©UŸ-©UŸ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥
ÁflôÊ ÿÊ ÁflmUÊŸ˜ „Ò¥U, Á»§⁄U ÷Ë ©UŸ∑§Ë ‚◊Sà Á∑˝§ÿÊ∞° Á◊âÿÊàfl-ÿÈQ§ „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ, ÿÊ ‚êÿÄàfl-
⁄UÁ„Uà „UÊŸ ‚, ŒËÉʸ ‚¥‚Ê⁄U ∑§ „UÃÈ÷Íà „UÊÃË „Ò¥U, •ÊÒ⁄U (»§‹SflM§¬) ÁŸ⁄UãÃ⁄U ŒÈ—π-¬˝ŒÊÿ∑§ M§¬ ◊¥
„UË »§Á‹Ã „UÊÃË „Ò¥U óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
fl„U ‚êÿÄàfl ‡ÊÈhU (ŒÊ·⁄UÁ„UÃ) „UÊŸÊ øÊÁ„U∞, Ã÷Ë •÷ËCU »§‹ ∑§Ê ŒÊÿ∑§ „UÊÃÊ „ÒU ó
ÿ„U ¬¥. ◊äÊÊflË mUÊ⁄UÊ Áfl⁄UÁøà “äÊ◊¸‚¥ª˝„U” üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ª˝ãâÊ (v/zx-zy) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
{1096 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

◊‹Ò◊ȸQ¥§ ÷flë¿UÈh¥U ‚êÿÄàfl¥ ‡ÊÊÃ∑ȧê÷flØ–

ÃŸÊ‹æ˜§∑Χà •Êà◊Êÿ¥ ◊„UÊÉÿ¸— SÿÊîʪàòÊÿ––
‚êÿÄàfl¥ ‚◊‹¥ øàSÿÊãŸ ÃŒÊ ∑§◊¸‡ÊÊãÃÿ–
‚ʬâÿÁ◊„U ⁄UÊªÊáÊÊ¥ ‚ŒÊÒ·äÊÁ◊flÊÁXUŸÊ◊˜––
•Á◊êÁÃ∑ΧÃüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄‘U (‡‹Ê∑§-2/83) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
•¬Ê⁄U‚¥‚Ê⁄-‚◊Ⱥ˝ÃÊ⁄U∑¥§, fl‡ÊË∑Χå ÿŸ ‚ÈŒ‡Ê¸Ÿ¥ ¬⁄U◊˜–
fl‡ÊË∑ΧÃÊSÃŸ ¡ŸŸ ‚ꬌ—, ¬⁄ÒU⁄U‹èÿÊ Áfl¬ŒÊ◊ŸÊS¬Œ◊˜––
•Ã∞fl ÷^UÊ⁄U∑§‚∑§‹∑§ËÁøÁfl⁄UÁøÃ ¬˝‡ŸÊûÊ⁄UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄ª˝ãÕ (2/84-85) ¬⁄UÊ◊ÎCU◊˜ó

““Á¡‚ Ã⁄U„U ‚Èfláʸ ∑§Ê ™§¬⁄UË ◊Ò‹ ŒÍ⁄U „UÊŸ ‚ fl„U •àÿãà ‡ÊÈhU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U
•ŸÊÁŒ ∑§Ê‹ ‚ ∑§◊ÊZ ∑§ ¡Ê‹ ◊¥ »°§‚Ê „ÈU•Ê ÿ„U •Êà◊Ê ¡’ ‚êÿÄàfl M§¬Ë ÷Í·áÊ ‚ •‹¥∑ΧÃ
„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚ ‚◊ÿ ÃËŸÊ¥ ‹Ê∑§ ◊¥ ∞‚Ê ∑§Ê߸U ’„ÈU◊ÍÀÿ ¬ŒÊÕ¸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ ¡Ê •Êà◊Ê ∑§ ‚◊ÊŸ
∑§„UÊ ¡Ê ‚∑§–””
““Á¡‚ Ã⁄U„U ⁄UÊªÿÈQ§ ◊ŸÈcÿÊ¥ ∑§Ê ¬âÿ ‚Á„Uà •ÊÒ·äÊ („UË) ⁄UÊªÊ¥ ∑§Ê ŒÍ⁄U ∑§⁄UŸ ◊¥ ‚◊Õ¸
„UÊÃË „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U ŒÈÁŸ¸flÊ⁄U ∑§◊¸ M§¬Ë ⁄UÊªÊ¥ ∑§Ê ‡ÊÊãà ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ŒÊ·-⁄UÁ„Uà ‚êÿÄàfl ¡Ò‚Ê
©U¬∑§Ê⁄U∑§ „UÊÃÊ „ÒU, flÒ‚Ê ŒÍ‚⁄UÊ ∑§Ê߸U Á„UÃ∑§Ê⁄UË ©U¬Êÿ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ „ÒU–””
•ÊøÊÿ¸ •Á◊êÁà mUÊ⁄UÊ Áfl⁄UÁøà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U (‡‹Ê∑§-w/}x) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚ ¡Ëfl Ÿ ßU‚ •¬Ê⁄U ‚¥‚Ê⁄U-‚◊Ⱥ˝ ‚ ¬Ê⁄U ©UÃÊ⁄UŸ flÊ‹ •ÊÒ⁄U Áfl¬ŒÊ•Ê¥ ‚ ⁄UÁ„Uà ∞‚
üÊDU ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê •¬Ÿ fl‡Ê ◊¥ ∑§⁄U Á‹ÿÊ, ©U‚ ¬ÈL§· Ÿ ŒÍ‚⁄UÊ¥ mUÊ⁄UÊ •‹èÿ ∞‚Ë ‚÷Ë üÊDU
‚¥¬ŒÊ•Ê¥ ∑§Ê fl‡Ê ◊¥ ∑§⁄U Á‹ÿÊ „ÒU ó∞‚Ê ‚◊¤ÊŸÊ øÊÁ„U∞–””
ßU‚ËÁ‹∞ ÷^UÊ⁄U∑§ ‚∑§‹∑§ËÁø mUÊ⁄UÊ Áfl⁄UÁøà ¬˝‡ŸÊûÊ⁄UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ª˝ãâÊ (w/}y-}z) ª˝ãÕ
◊¥ ÿ„U ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vzx-vzz) —— 1097}

ÃûflüÊhUÊŸÃÊ ¡ËflÊ— ¬˝ÊåŸÈflÁãà ‚ÈπÊ∑§⁄U◊˜–

Œ‡Ê¸Ÿ¥ ŒÊcʇÊVUÊÁŒflÁ¡¸Ã¥ Áfl◊‹Êà◊∑§◊˜––
¬⁄U◊ªÈáÊÁflÁøòÊÒ— ‚fl¸‹Ê∑§¬˝ŒË¬Ò—, ªÃ‚∑§‹ÁflŒÊ·Ò— ÃËÕ¸ŸÊÕÒ— ¬˝áÊËÃ◊˜–
Áfl’ÈäÊ¡Ÿ‚È‚√ÿ¥ Ãûfl‚Ê⁄¥U Áfl‡ÊÊ‹¥, àfl◊Á¬ ÷¡ Áfl‡ÊV¥U Œ‡Ê¸Ÿ¥ ôÊÊŸÁ‚h˜UÿÒ––
Á∑§@, Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-7) ø ÁŸÁŒ¸CU◊˜ó
‚ê◊ûÊ‚Á‹‹¬fl„UÊ ÁáÊìÊ¥ Á„Uÿ∞ ¬fl^U∞ ¡S‚–
∑§ê◊¥ ’Ê‹Èÿfl⁄UáÊ¥ ’¥äÊÈÁìÊÿ áÊÊ‚∞ ÃS‚––
∞fl¥ Á◊âÿÊàfl-‚êÿÄàflÿÊ⁄UãÃ⁄¥U ‚êÿª˜ ÁflôÊÊÿ ‚êÿÄàflŸ ‚„U äÊ◊ʸŸDÈ UÊŸ ÁŸ⁄UãÃ⁄¥U ¬˝fløSflÁÃ
ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

““ßUŸ ‚ÊÃÊ¥ ÃûflÊ¥ ∑§Ê üÊhUÊŸ ∑§⁄UŸ ‚ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê ¡Ê ‡Ê¥∑§Ê •ÊÁŒ ŒÊ·Ê¥ ‚ ⁄UÁ„Uà •ÊÒ⁄U ‚Èπ
∑§Ë ÁŸÁäÊ ∞‚Ê ÁŸ◊¸‹ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ©Uà¬ãŸ „UÊÃÊ „ÒU–””
““„U ÷√ÿ ¡Ëfl! ÿ„U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ‚◊Sà ÃûflÊ¥ ∑§Ê ‚Ê⁄U÷Íà „ÒU, •Ÿ∑§ ÁflmUÊŸÊ¥ (ÿÊ ŒflÊ¥)
mUÊ⁄UÊ ÷Ë ‚Áflà „UÊÃÊ „ÒU, ÿ„U •àÿãà Áfl‡ÊÊ‹ „ÒU •ÊÒ⁄U •Ÿãà ôÊÊŸ •ÊÁŒ ¬⁄U◊ ªÈáÊÊ¥ ‚ ¬ÁflòÊ „ÒU,
‚◊Sà ‹Ê∑§-•‹Ê∑§ ∑§Ê ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ∑§⁄UŸ flÊ‹ ÃÕÊ ‚◊Sà ŒÊ·Ê¥ ‚ ⁄UÁ„Uà ∞‚ ÃËâÊZ∑§⁄U ¬⁄U◊Œfl
Ÿ ßU‚∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ „ÒU– ßU‚Á‹∞ ‚êÿÇôÊÊŸ ¬˝∑§≈U ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ÃÍ° ÷Ë ‡Ê¥∑§Ê •ÊÁŒ ‚◊SÃ
ŒÊ·Ê¥ ‚ ⁄UÁ„Uà ßU‚ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê ‚flŸ ∑§⁄U, ßU‚ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄U–””
•ÊÒ⁄U, Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-|) ◊¥ ÷Ë ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚ ◊ŸÈcÿ ∑§ NŒÿ ◊¥ ‚êÿÄàfl M§¬Ë ¡‹-¬˝flÊ„U ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝flÊÁ„Uà „UÊÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU,
©U‚∑§Ê ¬Ífl¸ ’ãäÊ ‚ ‚¥Áøà ∑§◊¸ ’Ê‹Í ∑§ …U⁄U ∑§Ë Ã⁄U„U ŸCU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, Á◊âÿÊàfl fl ‚êÿÄàfl ∑§ •ãÃ⁄U ∑§Ê „U ÷√ÿ! •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤ÊÊ •ÊÒ⁄U ‚êÿÄàfl-
ÿÈQ§ „UÊ∑§⁄U äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ ◊¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝flÎûÊ „UÊ•Ê óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
{1098 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚ê¬˝ÁÃ, ’Ês¬ŒÊÕ¸cÊÈ ◊◊àfl÷ÊflÊ˘¬˝‡ÊSÃäÿÊŸ¥ flÊ ◊ÈQ§ÊÒ ’ÊäÊ∑§◊flÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ—

ªÊ„UÊ¿UãŒÊèÿÊ¥ ÁŸÁŒ¸‡ÊÁãÃó
fl‚ÁŒ-¬Á«U◊Êflÿ⁄UáÊ ªáʪë¿ ‚◊ÿ‚¥ÉÊ¡ÊÁŒ∑ȧ‹–
Á‚S‚¬Á«UÁ‚S‚¿UûÊ ‚ÈŒ¡ÊŒ ∑§å¬«U ¬ÈàÕ––156––
Á¬ë¿U ‚¥Õ⁄UáÊ ßUë¿UÊ‚È ‹Ê„UáÊ ∑ȧáÊÁŒ ◊◊ÿÊ⁄¥U–
ÿÊflìÊ •^UL§g¥, ÃÊfl áÊ ◊È¥øÁŒ áÊ „ÈU ‚ÊÄπ¥––157––
¿UÊÿÊó fl‚ÁÃ-¬˝ÁÃ◊Ê¬∑§⁄UáÊ ªáʪë¿U ‚◊ÿ‚¥ÉÊ¡ÊÁÃ∑ȧ‹–
Á‡Êcÿ¬˝ÁÃÁ‡Êcÿë¿UÊòÊ ‚ÈáÊÃ ∑§¬¸≈U ¬ÈSÃ∑§––
Á¬Áë¿U∑§ÊÿÊ¥ ‚¥SÃ⁄‘U ßUë¿UÊ‚È ‹Ê÷Ÿ ∑§⁄UÊÁà ◊◊∑§Ê⁄U◊˜–
ÿÊflìÊ •Êø⁄UÊÒº˝ ÃÊfl㟠◊ÈëÿÃ Ÿ π‹È ‚ÊÒÅÿ◊˜––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (ÃÊfl áÊ ◊È¥øÁŒ áÊ „ÈU ‚ÊÄπ¥) ÃÊflà∑§Ê‹¥ Ÿ
◊ÈëÿÃ, Ÿ π‹È ‚ÊÒÅÿ¥ ÷flÁÖ ¡ËflÊ Ÿ ∑§ŒÊÁøŒÁ¬ ‚ÈπË ÷flÁÃ, Ÿ ø ◊ÈQ§Ê ÷flÃËàÿÕ¸—–
Á∑§ÿà∑§Ê‹◊˜? ©UëÿÃó (ÿÊflìÊ •^UL§g¥) ÿÊflà∑§Ê‹◊˜ •Êø⁄UÊÒº˝äÿÊŸ ÷fl×, ÃÊflà∑§Ê‹¥ ‚ ¡ËflÊ
◊ÈÁQ¥§ ‚Èπ¥ ø Ÿ ¬˝ÊåÃÈ¥ ‡ÊÄŸÊÁÖ
•’, ’Ês ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ Á∑§ÿÊ ªÿÊ ◊◊àfl ÷Êfl ÿÊ •¬˝‡ÊSà äÿÊŸ ◊ÈÁQ§ ◊¥ ’ÊäÊ∑§ „UË „ÒU
ó∞‚Ê ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ŒÊ ªÊ„UÊ ¿UãŒÊ¥ mUÊ⁄UÊ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ∑§ÊßU̧ üÊ◊áÊ fl‚ÁÃ∑§Ê (’SÃË, ÁŸflÊ‚), ¬˝ÁÃ◊Ê¬∑§⁄UáÊ, ªáÊ, ªë¿U, ‡ÊÊSòÊ,
‚¥ÉÊ, ¡ÊÁÃ, ∑ȧ‹, Á‡Êcÿ, ¬˝ÁÃÁ‡Êcÿ, ¿UÊòÊ, ¬ÈòÊ-¬˝¬ÊÒòÊ, flSòÊ, ¬ÈSÃ∑§, Á¬ë¿UË, ‚¥SÃ⁄U (ø≈UÊßU̧,
Á’¿UÊflŸ), óßUŸ◊,¥ ÃÕÊ ßUë¿UÊ•Ê¥ ◊,¥ ‹Ê÷fl‡Ê (¡’ Ã∑§) ◊◊àfl ∑§⁄UÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ¡’ Ã∑§ ©U‚
•Êø ÿÊ ⁄UÊºÒ ˝ äÿÊŸ ⁄U„UÃÊ „ÒU, Ã’ Ã∑§ fl„U ◊ÈQ§ Ÿ„UË¥ „UÊÃ Ê •ÊÒ⁄U Ÿ „UË ©U‚ ‚Èπ Á◊‹ÃÊ „ÒU–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (ÃÊflØ Ÿ ◊ÈëÿÃ Ÿ π‹È ‚ÊÒÅÿ◊˜)
Ã’ Ã∑§ (fl„U ¡Ëfl) ◊ÈQ§ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ •ÊÒ⁄U Ÿ „UË ©U‚∑§Ê ‚Èπ „UÊÃÊ „ÒU– ¡Ëfl ∑§÷Ë ‚ÈπË Ÿ„UË¥
„UÊÃÊ •ÊÒ⁄U Ÿ „UË ◊ÈQ§ „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U •Õ¸ „ÒU– Á∑§ÃŸ ∑§Ê‹ Ã∑§? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ÿÊflØ ø
•Êø⁄UÊÒº̋) Á¡ÃŸ ‚◊ÿ Ã∑§ •Êø fl ⁄UÊÒº˝ äÿÊŸ ⁄U„UÃÊ „Ò, ©Uß ‚◊ÿ Ã∑§ fl„U ¡Ëfl ◊ÈÁQ§ •ÊÒ⁄U
‚Èπ ∑§Ê ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ „ÒU–
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vz{-vz|) —— 1099}

ÃÕÊ ø, (∑ȧáÊÁŒ ◊◊ÿÊ⁄¥U) ÿÊflà∑§Ê‹¥ ¡ËflÊ ◊◊∑§Ê⁄¥U ◊◊àfl÷Êfl¥ ∑§⁄UÊÁÃ, ◊◊àflÿÈQ§Ê

÷flÁÃ, ÃÊflà∑§Ê‹◊Á¬ ¡ËflÊ ◊ÈÁQ¥§ ‚Èπ¥ flÊ ŸÊflÊåŸÊÁÖ ∑§Ÿ ∑§Ê⁄UáÊŸ ◊◊àfl¥ ∑§⁄UÊÁÃ? ©UëÿÃó
(‹Ê„UáÊ) ‹Ê÷Ÿ , ‹Ê÷ÊÁflCUÊ ¡ŸÊ ◊◊àfl¥ ∑§⁄UÊÁ Ö ∑§·È ∑§·È Áfl·ÿ·?
È ©UëÿÃó(fl‚ÁŒ¬Á«U◊Êflÿ⁄UáÊ)
fl‚ÃÊÒ, •ÊflÊ‚SÕÊŸ, ÃÕÊ ¿UòÊø◊⁄UÁ‚¥„UÊ‚ŸÊÁŒ¬˝ÊÁÄUÊÿ¸M§¬·È ¬˝ÁÃ◊Ê¬∑§⁄UáÊ·È ◊◊àfl¥
◊Íë¿Uʸ◊Ê‚ÁQ§÷Êfl¥ flÊ ∑§⁄UÊÁÃ, ÃÕÊ (ªáʪë¿U) ªáÊ ªë¿U ø ◊◊àfl¥ ∑§⁄UÊÁÖ
•òÊ ªáÊ— SÕÁfl⁄U‚ãÃÁ×, ßUÁà ‚flʸոÁ‚Áhª˝ãÕ (9/24) ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜– ÿmUÊ òÊÿÊáÊÊ¥
(◊ÈÁŸ¬˝÷ÎÃËŸÊ¥) ‚◊Í„UÊ ªáÊ—, ÃŒÁäÊ∑§‚¥Åÿ∑§ÊŸÊ¥ ÃÈ ‚◊Í„UÊ ªë¿U— (äÊfl‹Êª˝ãÕ, ¬È. 13, πá«U-5,
÷ʪ-4, ‚Í. 26, ¬Î.63) ßUÁÇÊÊSòÊ·È ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜– ÃÕÊ (‚◊ÿ-‚¥ÉÊ-¡ÊÁŒ-∑ȧ‹) ‚◊ÿ, ‚¥ÉÊ,
¡ÊÃÊÒ, ∑ȧ‹ ø ◊◊àfl¥ ∑§⁄UÊÁÖ •òÊ ‚◊ÿ— Á‚hUÊã×, ‚êÿª˜ •flÒ¬⁄UËàÿŸ ߸UÿãÃ ªêÿãÃ ¡ËflÊŒÿ—
¬ŒÊÕʸ ÿŸÁà ÁŸL§Q§—– ÿmUÊ ‚êÿª˜ •ÿãÃ ªë¿UÁãÃ, ÿòÊ ¡ËflÊŒÿ— ¬ŒÊÕʸ— SflM§¬ ¬˝ÁÃDUÊ¥
¬˝ÊåŸÈflÁãà óßUÁà √ÿÈà¬ûÿÊ ‚◊ÿ— •Êª◊Ê˘Á¬ ÷flÁÖ

•ÊÒ⁄U (∑§⁄UÊÁà ◊◊∑§Ê⁄U◊˜) Á¡ÃŸ ‚◊ÿ Ã∑§ ◊◊∑§Ê⁄U ÿÊŸË ◊◊àfl ÷Êfl ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ◊◊àfl
‚ ÿÈQ§ ⁄U„UÃÊ „ÒU, ©Uß ‚◊ÿ Ã∑§ ÷Ë ¡Ëfl ◊ÈÁQ§ ÿÊ ‚Èπ Ÿ„UË¥ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ– Á∑§‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚
◊◊àfl ∑§⁄UÃÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (‹Ê÷Ÿ) ‹Ê÷ ‚, ‹Ê÷ ‚ •ÊÁflCU „UÊ∑§⁄U √ÿÁÄà ◊◊àfl
∑§⁄UÃÊ „ÒU– Á∑§Ÿ-Á∑§Ÿ Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ (◊◊àfl ∑§⁄UÃÊ „ÒU)? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (fl‚ÁÃ-¬˝ÁÃ◊Ê¬∑§⁄UáÊ)
fl‚Áà ÿÊŸË •ÊflÊ‚-SÕÊŸ ◊¥, ÃÕÊ ¿UòÊ, ø◊⁄U, Á‚¥„UÊ‚Ÿ •ÊÁŒ ¬˝ÊÁÄUÊÿ¸ M§¬ “¬˝ÁÃ◊Ê¬∑§⁄UáÊÊ¥” ◊¥
◊◊àfl ÿÊŸË ◊Íë¿Uʸ ÿÊ •Ê‚ÁQ§ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U (ªáÊ-ªë¿U) ªáÊ fl ªë¿U ◊¥ ◊◊àfl ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
ÿ„UÊ° “ªáÊ” ∑§Ê •Õ¸ „ÒUó SÕÁfl⁄UÊ¥ (◊ÈÁŸÿÊ¥) ∑§Ë ‚ãÃÁà (∑ȧ‹ ÿÊ ¬Á⁄UflÊ⁄U) ó∞‚Ê
‚flʸոÁ‚Áh ª˝ãÕU (~/wy) ◊¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ „ÒU– •ÕflÊ ÃËŸ (◊ÈÁŸ •ÊÁŒ) ∑§Ê ‚◊Í„U “ªáÊ” „UÊÃÊ „ÒU,
•ÊÒ⁄U ©U‚‚ •ÁäÊ∑§ ‚¥ÅÿÊ ∑§Ê ‚◊Í„U “ªë¿U” „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U ÷Ë ‡ÊÊSòÊÊ¥ (äÊfl‹Ê ª˝ãÕ, ¬È. vx,
πá«U-z, ÷ʪ-y, ‚Í. w{, ¬Î. {x) ◊¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ „ÒU– ÃÕÊ (‚◊ÿ-‚¥ÉÊ-¡ÊÁÃ-∑ȧ‹) ‚◊ÿ,
‚¥ÉÊ, ¡ÊÁà •ÊÒ⁄U ∑ȧ‹ ◊¥ ◊◊àfl ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ÿ„UÊ° ‚◊ÿ ∑§Ê •Õ¸ „ÒU óÁ‚hUÊãÃ, ÄÿÊ¥Á∑§ “‚êÿ∑˜§
¬˝∑§Ê⁄U ‚ Á¡‚∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ ¡Ëfl •ÊÁŒ ¬ŒÊÕ¸ ¡ÊŸ ¡ÊÃ „Ò¥U, fl„U ‚◊ÿ „ÒU” óÿ„U “‚◊ÿ” ¬Œ
∑§Ë ÁŸL§ÁQ§ „ÒU– •ÕflÊ “¡Ëfl •ÊÁŒ ¬ŒÊÕ¸ Á¡‚◊¥ ‚êÿ∑˜§ •ÿŸ ÿÊ ª◊Ÿ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, •ÕʸØ
SflM§¬ ◊¥ ¬˝ÁÃÁDUà „UÊÃ „Ò¥U” ßU‚ √ÿÈà¬ÁûÊ ‚ ‚◊ÿ ∑§Ê •Õ¸ “•Êª◊” ÷Ë „UÊÃÊ „ÒU–
{1100 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚¥ÉÊp “⁄UàŸòÊÿÊ¬× üÊ◊áÊ ªáÊ—” óßUÁà ‚flʸոÁ‚ÁhUª˝ãÕ (6/13) ÁŸM§Á¬Ã◊˜– ÿmUÊ

´§Á·-◊ÈÁŸ-ÿÁÃ-•ŸªÊ⁄UÁŸfl„U— ‚¥ÉÊ—, •ÕflÊ ◊ÈÁŸ-•ÊÁÿ¸∑§Ê-üÊÊfl∑§-üÊÊÁfl∑§ÊÁŸfl„U— ‚¥ÉÊ— ßUÁÃ
ÁflôÊÿ◊˜– ‚¥ÉÊSÿÒfl ªáÊ—, flÎ㌗ ßUàÿÊÁŒ∑§Ê— ¬ÿʸÿÊ— ‚ÁãÖ ÿmUÊ •Ÿ∑§fl˝ÃªÈáÊ‚¥„UŸŸÊà‚YU—–
©UQ¥§ ø ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-713)ó
‚¥ÉÊÊ ªÈáÊ‚¥ÉÊÊ•Ê ‚¥ÉÊÊ ÿ Áfl◊Êø•Ê ÿ ∑§ê◊ÊáÊ¥–
Œ¥‚áÊáÊÊáÊøÁ⁄UûÊ ‚¥ÉÊÊÿ¥ÃÊ „Ufl ‚¥ÉÊÊ––
‚◊ÊŸ¬˝‚fl‚Á„UÃÊ ¡ÊÁ×– ŒËˇÊ∑§ÊøÊÿ¸Á‡Êcÿ‚◊ÈŒÊÿ— ∑ȧ‹Á◊Áà ‚flʸոÁ‚ÁhUª˝ãÕ
(9/26) ¬˝ÊQ  §◊˜– •ÕflÊ ‹Ê∑§ŒÈª¿¥È UÊ⁄UÁ„UÃàflŸ Á¡ŸŒËˇÊÊÿÊÇÿ¥ ∑ȧ‹¥ ÷áÿÃ óßUÁà ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ ÕSÿ
(3/3) ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ÷ÁáÊÃ◊˜– ÿmUÊ ◊ÊÃάˇÊÊ ¡ÊÁ×, Á¬ÃάˇÊ— ∑ȧ‹◊˜– ∞Ã·È ø ◊◊àfl
∑ΧÃ ◊ÊˇÊ— ‚Èπ¥ flÊ Ÿ ¬˝ÊåÿÃ–

⁄UàŸòÊÿ ‚ ÿÈQ§ üÊ◊áÊÊ¥ ∑§ ªáÊ ∑§Ê ‚¥ÉÊ ∑§„UÃ „Ò¥U ó∞‚Ê ‚flʸոÁ‚ÁhU ª˝ãÕ ({/vx) ◊¥
’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU– •ÕflÊ ´§ÁcÊ, ◊ÈÁŸ, ÿÁà fl •ŸªÊ⁄U ∑§Ê ‚◊Í„U •ÕflÊ ◊ÈÁŸ, •ÊÁÿ¸∑§Ê, üÊÊfl∑§ fl
üÊÊÁfl∑§Ê óßUŸ∑§Ê ‚◊Í„U “‚¥ÉÊ” „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U ¡ÊŸ¥– ‚¥ÉÊ ∑§ „UË ªáÊ, flÎ㌠ßUàÿÊÁŒ ¬ÿʸÿ „UÊÃ
„Ò¥U– •ÕflÊ •Ÿ∑§ fl˝Ã, ªÈáÊ óßUŸ∑§Ê ‚¥„UŸŸ (∞∑§òÊ ÁSÕÃ) „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ “‚¥ÉÊ” ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-|vx) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““ªÈáÊÊ¥ ∑§ ‚◊Í„U ∑§Ê ŸÊ◊ ‚¥ÉÊ „ÒU– ÿ„U ‚¥ÉÊ ∑§◊ÊZ ‚ ¿ÈU«∏ÊÃÊ „ÒU– ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ, ‚êÿÇôÊÊŸ
•ÊÒ⁄U ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ ∑§ ◊‹ ‚ ‚¥ÉÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
‚◊ÊŸ ¡ã◊ flÊ‹Ê¥ ∑§Ë (∞∑§) “¡ÊÁÔ „UÊÃË „ÒU– ŒËˇÊÊ-•ÊøÊÿ¸ ∑§ Á‡ÊcÿÊ¥ ∑§Ê ‚◊ÈŒÊÿ
“∑ȧ‹” „UÊÃÊ „ÒU ó∞‚Ê ‚flʸոÁ‚ÁhU ª˝ãÕ (~/w{) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– •ÕflÊ ‹ÊÒÁ∑§∑§ ŒÊ·Ê¥ ‚
⁄UÁ„Uà Á¡Ÿ-ŒËˇÊÊ ∑§ ÿÊÇÿ (¬Á⁄UflÊ⁄U) “∑ȧ‹” „UÊÃ Ê „ÒU óÿ„U ¬˝fløŸ‚Ê⁄U (ªÊÕÊ-x/x) ∑§Ë ÃÊà¬ÿ¸flÁÎ ûÊ
≈UË∑§Ê ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– •ÕflÊ ◊ÊÃÎ-¬ˇÊËÿ “¡ÊÁÔ „UÊÃË „ÒU •ÊÒ⁄U Á¬ÃάˇÊËÿ “∑ȧ‹” „UÊÃÊ „ÒU– ßUŸ◊¥
◊◊àfl ∑§⁄Ÿ ¬⁄U ◊ÊˇÊ ÿÊ ‚Èπ ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ „UÊÃ–
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vz{-vz|) —— 1101}

ÃÕÊ (Á‚S‚-¬Á«UÁ‚S‚-¿UûÊ) Á‡Êcÿ, ¬˝ÁÃÁ‡Êcÿ, ∞fl¥ ¿UÊòÊ ø ◊◊àfl¥ ÿ— ∑§⁄UÊÁÃ, ÃSÿ

‚ÊÒÅÿ¥ ◊ÊˇÊp-∞ÃÿÊŸ¸ ¬˝ÊÁåÃÁ⁄UàÿÕ¸—– ÿlÁ¬ ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊÁªŸÊ◊Á¬ `§ÊÁ¬ ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª∑§Ê‹
Á‡ÊcÿÊÁŒª˝„UáÊ-¬ÊcÊáÊÊÁŒøÿʸ— ÷flÁãÃ, ÿÕÊQ¥§ ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (3/48)ó
Œ¥‚áÊáÊÊáÊÈflŒ‚Ê Á‚S‚Ǫ„UáÊ¥ ø ¬Ê‚áÊ¥ ÃÁ‚¥–
øÁ⁄UÿÊ Á„U ‚⁄UʪÊáÊ¥ Á¡ÁáÊ¥Œ¬Í¡ÊflŒ‚Ê ÿ––
•òÊŒ¥ ôÊÿ◊˜ó SflSÕʟʬ˝◊ûʪÈáÊSÕÊŸ •Ê⁄UÊ„ Œ‡ÊʬˇÊÿÊ ‡ÊÈhUʬ ÿÊª—, •fl⁄UÊ„ UŒ‡ÊʬÊˇÊÿÊ
ÃÈ ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª—, •Ã— ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊÁªŸÊ¥ ÄflÊÁ¬ ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊªÊ ÁŸÁŒ¸‡ÿÃ– ÁflSÃ⁄USÃÈ “’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ”-
ª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-64) ◊ŒËÿ‚flÊŒ¸ ÿÊ‚¥S∑ΧÃ≈UË∑§ÊÿÊ¥ º˝CU√ÿ—– ÿmUÊ ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ ÕSÿ (ªÊÕÊ-3/48)
ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ≈UË∑§ÊÿÊ◊Á¬ ¬˝∑§Ê⁄UÊãÃ⁄‘UáÊ ‚◊ÊäÊÊŸ¥ ŒûÊ¥, ÃŒÁ¬ º˝CU√ÿ◊˜– ∞fl¥ ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊªÁSÕÃSÿÊÁ¬
ÃSÿ ◊ÈŸ— Á‡ÊcÿÊÁŒ·È ◊◊àfl¥ ◊ãŒÃ◊M§¬áÊÒfl ÷flÁÃ, Ÿ ÃÈ ÃËfl˝ÃÿÊ, •ãÿÕÊ •‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊªM§¬áÊ
¬Á⁄UáÊÁ× ¬˝‚ííÿÃ–

ÃÕÊ (Á‡Êcÿ-¬˝ÁÃÁ‡Êcÿ-¿UÊòÊ) Á‡Êcÿ ◊¥, ¬˝ÁÃÁ‡Êcÿ ◊¥ ∞fl¥ ¿UÊòÊ ◊¥ ◊◊àfl ∑§⁄UÃÊ „ÒU,
©U‚∑§Ê ◊ÊˇÊ fl ‚Èπ óßUŸ∑§Ë ¬˝ÊÁåà Ÿ„UË¥ „UÊÃË óÿ„U •Õ¸ „ÒU– ‡ÊÈhÊ¬ÿÊªË ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ê ÷Ë ∑§÷Ë
‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚ ‚◊ÿ Á‡Êcÿ •ÊÁŒ ∑§ ª˝„UáÊ fl ¬ÊcÊáÊ •ÊÁŒ ∑§Ë øÿʸ ©UŸ∑§ mUÊ⁄UÊ ∑§Ë
¡ÊÃË „ÒU– ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-x/y}) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““Œ‡Ê¸Ÿ fl ôÊÊŸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê ŒŸÊ, Á‡ÊcÿÊ¥ ∑§Ê ‚¥ª˝„U ∑§⁄UŸÊ, ©UŸ∑§Ê ¬Ê·áÊ ∑§⁄UŸÊ ÃÕÊ
Á¡Ÿãº˝ Œfl ∑§Ë ¬Í¡Ê ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê ŒŸÊóÿ„U ‚’ ‚⁄Uʪ ÿÊŸË ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊªË ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ë ¬˝flÎÁûÊ „ÒU–””
ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó SflSÕÊŸ-•¬˝◊ûÊ ªÈáÊSÕÊŸ ◊¥ •Ê⁄UÊ„U-Œ‡ÊÊ ∑§Ë ŒÎÁCU ‚ ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª
„UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U •fl⁄UÊ„U-Œ‡ÊÊ ∑§Ë ŒÎÁCU ‚ ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊªË ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ê ∑§÷Ë
‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª „UÊŸÊ ÿ„UÊ° ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– ÁflSÃÊ⁄U ‚ ¡ÊŸŸÊ „UÊ ÃÊ “’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ” ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-
{y) ∑§Ë ◊⁄UË ‚flÊ̧ŒÿÊ ‚¥S∑Χà ≈UË∑§Ê Œ˝CU√ÿ „ÒU– •ÕflÊ ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-x/y}) ∑§Ë
ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ ≈UË∑§Ê ◊¥ ÷Ë ¬˝∑§Ê⁄UÊãÃ⁄U ‚ ‚◊ÊäÊÊŸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒU, fl„U ÷Ë º˝CU√ÿ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U,
‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª ◊¥ ÁSÕà ©U‚ ◊ÈÁŸ ∑§Ê Á‡Êcÿ •ÊÁŒ ◊¥ ¡Ê ◊◊àfl „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ©UŸ∑§ ◊ãŒÃ◊ M§¬ ‚
„UË „UÊÃÊ „ÒU, Ÿ Á∑§ ÃËfl˝ÃÊ ‚, •ãÿÕÊ •‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª ∑§Ë ¬Á⁄UáÊÁà ¬˝‚Q§ „UÊªË–
{1102 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚êÿÄàfl¬Ífl¸∑§— ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª— ¬Èáÿ’ãäÊSÿ ∑§Ê⁄UáÊ¥ ÷flÁÃ, Á∑§ãÃÈ ÁŸflʸáÊ‚ÈπSÿÊÁ¬

¬⁄Uê¬⁄UÿÊ– ‡ÊÈhUʬ ÿÊª ∞fl ‚ÊˇÊÊã◊ÊˇÊ‚Èπ∑§Ê⁄UáÊ◊˜– Á∑§@ ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª‚Œ˜÷Êfl ◊ÊˇÊ¬˝ÊÁå߸ ‚Ȫ◊Ê,
‡ÊÈ ÷ ʇÊÈ ÷ Ê ÷ ÿÊ ¬ ÿÊ ª ⁄U Ê Á„U à ÿ ∞fl ‡ÊÈ h U Ê  ¬ ÿÊ ª SÃÃp ◊Ê ˇ Ê‚Œ˜ ÷ ÊflÊØ – ∞fl¥ flSÃÈ Á SÕÃÊÒ
Á‡Êcÿ¬˝Á‡ÊcÿÊÁŒ·È ◊◊àfl¥ ◊ÊˇÊ‚Èπ¬˝ÁÃ’ãäÊ∑¥§ ÿŒòÊÊQ§◊˜, ÃSÿ ÃÊà¬ÿZ fløÃ ÿûÊËfl˝◊◊àfl¥ ÃÈ ‚fl¸ÕÊ
◊ÊˇÊÊÁŒ¬˝ÁÃ’ãäÊ∑§◊fl ÷flÁÃ, ◊ãŒ◊◊àfl◊Á¬ Sfl‚Œ˜÷Êfl ‚ÊˇÊÊØ ◊ÊˇÊ‚ÈπÊÁŒ¬˝ÁÃ’ãäÊ∑§◊flÁÖ
Á∑§@, ‚͡◊Ê˘Á¬ ⁄Uʪ÷ÊflSàÿÊíÿ ∞flÁà ’Ê⁄U‚-•áÊÈflÄ πʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-52) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
⁄UʪÊ ŒÊ‚Ê ◊Ê„UÊ „UÊS‚ÊÁŒáÊÊ∑§‚Êÿ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê–
ÕÍ‹Ê flÊ ‚È„UÈ◊Ê flÊ •‚È„U◊áÊÊ ÁûÊ ÿ Á¡áÊÊ Áfl¥ÁÖ–
•òÊ Áfl·ÿ ÁflSÃ⁄USÃÈ (’Ê⁄U‚-•áÊÈflÄπÊ-ª˝ãÕÊ¬Á⁄U ◊ŒËÿÊÿÊ¥) ‚flÊ¸ŒÿÊŸÊêãÿÊ¥ ‚¥S∑ΧÃ-
≈UË∑§ÊÿÊ¥ º˝CU√ÿ—–

‚êÿÄàfl¬Ífl¸∑§ ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª ¬Èáÿ-’ãäÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ¬⁄Uê¬⁄UÿÊ ÁŸflʸáÊ-‚Èπ ∑§Ê ÷Ë
∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃÊ „ÒU– ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª „UË ‚ÊˇÊÊØ ◊ÊˇÊ-‚Èπ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU– •ÊÒ⁄U, ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª ∑§ ⁄U„UÃ „ÈU∞
◊ÊˇÊ¬˝ÊÁåà ‚Ȫ◊ Ÿ„UË¥, ÄÿÊ¥Á∑§ ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª fl •‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª óßUŸ (ŒÊŸÊ¥) ∑§ •‚Œ˜÷Êfl ◊¥ „UË
‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª „UÊÃÊ „Ò, Á¡‚‚ ◊ÊˇÊ ∑§Ê ‚Œ˜÷Êfl „ÊÃÊ „ÒU– ßU‚ (ÿÕÊÕ¸) flSÃÈÁSÕÁà ∑§ ¬Á⁄U¬̋ˇÿ ◊¥
Á‡Êcÿ fl ¬˝Á‡Êcÿ •ÊÁŒ ◊¥ ◊◊àfl ∑§⁄UŸÊ ◊ÊˇÊ-‚Èπ ∑§Ê ¬˝ÁÃ’ãäÊ∑§ „ÒU óÿ„U ¡Ê ÿ„UÊ° ∑§„UÊ ªÿÊ
„ÒU, ©U‚∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ ÿ„U „ÒU Á∑§ ÃËfl˝ ◊◊àfl ÃÊ ‚fl¸ÕÊ ◊ÊˇÊ •ÊÁŒ ∑§Ê ¬˝ÁÃ’ãäÊ∑§ „UË „UÊÃÊ „ÒU, ◊ãŒ
◊◊àfl ÷Ë •¬Ÿ ‚Œ˜èÊÊfl ‚ ◊ÊˇÊ-‚Èπ •ÊÁŒ ∑§Ê ¬˝ÁÃ’ãäÊ∑§ „UË „UÊÃÊ „ÒU–
•ÊÒ⁄U, ÷‹ „UË ‚͡◊ ⁄Uʪ „UÊ, fl„U àÿÊíÿ „UË „ÒU óÿ„U “’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ” ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-
zw) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““⁄Uʪ, mU·, ◊Ê„U ÃÕÊ „UÊSÿ •ÊÁŒ ŸÊ∑§·Êÿ M§¬ ¬Á⁄UáÊÊ◊ óÿ øÊ„U SÕÍ‹ „UÊ¥ ÿÊ ‚͡◊,
•‡ÊÈ÷ ◊Ÿ „ÒU ó∞‚Ê Á¡Ÿãº˝ Œfl Ÿ ∑§„UÊ „ÒU–””
ÿ„UÊ° ∑ȧ¿U (•ÁäÊ∑§) ÁflSÃÊ⁄U ‚ ¡ÊŸŸÊ „UÊ ÃÊ (’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ ª˝ãÕ ¬⁄U ∑§Ë ªß¸U ◊⁄UË)
‚flÊ̧ŒÿÊ (‚¥S∑ΧÃ) ≈UË∑§Ê ‚ ¡ÊŸ ‚∑§Ã „Ò¥U–
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vz{-vz|) —— 1103}

•òÊŒ¥ ôÊÿ◊˜ó ÿÊ ªÈL§áÊÊ ‡ÊÊSÿÃ, ‚ Á‡Êcÿ—– Á‡ÊcÿSÿ Á‡Êcÿ— “¬˝Á‡Êcÿ—”– ¿UòÊ¥
ªÈ⁄UÊŒÊ¸·Êfl⁄UáÊ¥ ‡ÊË‹◊Sÿ ‚ ¿UÊòÊ—– Á‡Êcÿ— ∑§ËŒÎ‡ÊÊ ÷flÃËÁà Áfl·ÿ ‚È÷ÊÁcÊÂ¥ª˝„U (‡‹Ê∑§ ‚¥.
420-421) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó
ªÈL§÷Q§Ê ÷flÊŒ˜ ÷ËÃÊ ÁflŸËÃÊ äÊÊÁ◊¸∑§— ‚ÈäÊË—–
‡ÊÊãÃSflÊãÃÊ sÃãº˝Ê‹È— Á‡ÊCU— Á‡ÊcÿÊ˘ÿÁ◊cÿÃ––
ÁflŸË× ‚ȪÈáʪ˝Ê„UË ªÈflʸôÊʬ˝Áìʋ∑§—–
‚Ê⁄U‚¥ª˝Ê„U∑§Ê ÷√ÿ—, ‚êÿÇŒÎÁCU— ‚ÈÁ‡Êcÿ∑§—––
ÃÕÊ (‚ÈŒ¡ÊŒ) ‚È× ¬ÈòÊ—, ÃS◊ÊîÊÊ× ¬ÊÒòÊ— ÃÁS◊Ÿ˜, ◊◊àfl¥ ÿ— ∑§⁄UÊÁÃ, ‚Ê˘Á¬ Ÿ
◊ÈQ§Ê ÷flÁÃ, Ÿ ‚ÊÒÅÿ¥ ¬˝ÊåŸÊÁÖ ÃÕÊ (∑§å¬«U, ¬ÈàÕ, Á¬ë¿U, ‚¥Õ⁄UáÊ) flSòÊ, ¬ÈSÃ∑§, Á¬Áë¿U∑§ÊÿÊ◊˜,
‚¥SÃ⁄UáÊ ø, ‹Ê÷Ÿ ◊◊∑§Ê⁄¥U ÿ— ∑§⁄UÊÁÃ, ÃSÿÊÁ¬ ∑ΧÃ ◊ÈÁQ§— ‚ÊÒÅÿ¥ ø Ÿ ‚È‹÷ óßUàÿÕ¸—–

ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó Á‡Êcÿ fl„U „UÊÃÊ „ÒU ¡Ê ªÈL§ mUÊ⁄UÊ ‡ÊÊÁ‚à (Á‡ÊÁˇÊÃ) Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
Á‡Êcÿ ∑§Ê Á‡Êcÿ “¬˝Á‡Êcÿ” „UÊÃÊ „ÒU– ¿UÊòÊ fl„U „UÊÃÊ „ÒU, Á¡‚∑§Ê Sfl÷Êfl ªÈL§ ∑§ ŒÊ·Ê¥ ∑§Ê •Êfl⁄UáÊ
(•Êë¿UÊŒŸ) ∑§⁄UŸÊ „UÊÃÊ „ÒU– Á‡Êcÿ ∑Ò§‚Ê „UÊÃÊ „ÒU óßU‚ Áfl·ÿ ◊¥ “‚È÷ÊÁ·Ã ‚¥ª˝„U” (‡‹Ê∑§
ywÆ-ywv) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
ªÈL§ ∑§Ê ÷Q§, ¡ã◊ (•ÊÁŒ, •ÕʸØ, ‚¥‚Ê⁄U) ‚ ÷ÿ÷ËÃ, ÁflŸËÃ, äÊÊÁ◊¸∑§, •ë¿UË ’ÈÁhU
flÊ‹Ê, ‡ÊÊãÃ, •ãÃ◊Ȩ̀πË, •Ããº˝Ê‹È (•Ê‹Sÿ⁄UÁ„UÃ) fl Á‡ÊCU ó∞‚ ªÈáÊ flÊ‹Ê “Á‡Êcÿ” „UÊÃÊ „ÒU–””
““ÁflŸËÃ, ‚Œ˜ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê, ªÈL§ ∑§Ë •ÊôÊÊ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê, ‚Ê⁄U÷ÍÃ
¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ‚¥ª˝„U ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê, ÷√ÿ ‚êÿÇŒÎÁCU „UË “‚ÈÁ‡Êcÿ” „UÊÃÊ „ÒU–””
ÃÕÊ (‚ÈáÊÃ) ‚Èà ÿÊŸË ¬ÈòÊ, ©U‚‚ ¡Êà (©Uà¬ãŸ) ÿÊŸË ¬ÊÒòÊ, ©U‚◊¥ (•ÕʸØ ¬ÈòÊ fl
¬ÊÒòÊ ◊¥) ¡Ê ◊◊àfl ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ÷Ë ◊ÈQ§ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ •ÊÒ⁄U Ÿ „UË ‚Èπ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ÃÕÊ
(∑§¬¸≈U, ¬ÈSÃ∑§, Á¬Áë¿U∑§ÊÿÊ¥, ‚¥SÃ⁄UáÊ) flSòÊ, ¬ÈSÃ∑§, Á¬ë¿UË fl ‚¥SÃ⁄UáÊ (Á’¿UÊÒŸÊ, Á’SÃ⁄U)
◊¥ ‹Ê÷¬Ífl¸∑§ ◊◊àfl ¡Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚∑§ Á‹∞ ÷Ë ◊ÈÁQ§ fl ‚Èπ ‚È‹÷ Ÿ„UË¥ „UÊÃ óÿ„U •Õ¸ „ÒU–
{1104 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃÕÊ (ßUë¿UÊ‚È) ÿÕÊ ◊◊àfl÷Êfl∑§Ê⁄UáÊÊŒ˜ ¬⁄Uº˝√ÿÊÁáÊ Ÿ àÿíÿãÃ, ÃÕÒfl ßUë¿UÊÁfl·ÿ∑§-

◊◊àfl∑§Ê⁄UáÊÊŒ˜ ÃÊ •Á¬ Ÿ àÿíÿãÃ, ÃÃp Sflë¿UʬÍàÿÒ¸ ¬Á⁄Uª˝„UÊÁŒŒÊ·ÊáÊÊ◊ÁŸflÊÿ¸àflÊØ ∑§◊¸◊ÈÁQ§—
ÃÕÊ ÿÕÊÕ¸‚Èπ¬˝ÊÁå× ‚ÈŒÈc∑§⁄ÒUflàÿʇÊÿ—– ÃÕÊ ÿÊflìÊ (•^UL§g¥) •Êø⁄UÊÒº̋ •¬˝‡ÊSÃäÿÊŸ ¬˝flÃ̧Ã,
ÃÊflà∑§Ê‹¥ Ÿ ◊ÈëÿÃ, Ÿ ø ‚Èπ¥ ¬˝ÊåŸÊÁà óßUàÿÕ¸—–
•òÊ Á∑§Á@Œ˜ ÁflÁfl˝ÿÃó Á‡ÊcÿÊÁŒ·È SŸ„U—, ÃÕÊ •Êø⁄UÊÒº˝äÿÊŸ óßUàÿÃÊÁŸ üÊ◊áÊÊŸÊ¥
∑ΧÃ fl¡¸ŸËÿÊÁŸ óßUÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ Á‹XU¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-5, 8, 18) ø ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜ó
‚ê◊Í„UÁŒ ⁄UÄπÁŒ ÿ •^¥U ¤ÊÊ∞ÁŒ ’„ÈU¬ÿûÊáÊ–
‚Ê ¬Êfl◊ÊÁ„UŒ◊ŒË ÁÃÁ⁄UÄπ¡ÊáÊË áÊ ‚Ê ‚◊áÊÊ––
•^¥U ¤ÊÊÿÁŒ ¤ÊÊáÊ¥ •Ÿ¥Ã‚¥‚ÊÁ⁄U•Ê „UÊŒË––
¬√flîÊ„UËáʪÁ„UáÊ¥ áÊ„¥U ‚Ë‚Áê◊ fl^UŒ ’„ÈU‚Ê–
•ÊÿÊ⁄UÁfláÊÿ„UËáÊÊ ÁÃÁ⁄UÄπ¡ÊáÊË áÊ ‚Ê ‚fláÊÊ––

ÃÕÊ (ßUë¿UÊ‚È) Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ◊◊àfl ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ, ¬⁄U-º˝√ÿ ¿UÊ«∏ Ÿ„UË¥ ¡ÊÃ, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U
ßUë¿UÊ-Áfl·ÿ∑§ ◊◊àfl ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ fl ßUë¿UÊ∞° ÷Ë ¿UÊ«∏Ë Ÿ„UË¥ ¡ÊÃË, ¬Á⁄UáÊÊ◊SflM§¬ ÁŸ¡ ßUë¿UÊ ∑§Ë
¬ÍÁø „UÃÈ ¬Á⁄Uª˝„U •ÊÁŒ ŒÊcÊ •ÁŸflÊÿ¸ M§¬ ‚ „UÊÃ „UË „Ò¥U, Á¡‚‚ ∑§◊ÊZ ‚ ◊ÈÁQ§ ∞fl¥ ÿÕÊÕ¸ ‚Èπ
∑§Ë ¬˝ÊÁåà ŒÈc∑§⁄U „UË „UÊÃË „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– ÃÕÊ ¡’ Ã∑§ ¡Ëfl ∑§ (•Êø⁄UÊÒº̋) •Êø fl ⁄UÊÒº˝
óÿ ŒÊ •¬˝‡ÊSà äÿÊŸ ¬˝flÎûÊ „UÊÃ „Ò¥U, Ã’ Ã∑§ ¡Ëfl ◊ÈQ§ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ •ÊÒ⁄U ‚Èπ ÷Ë ¬˝Êåà Ÿ„UË¥
∑§⁄UÃÊ óÿ„U •Õ¸ „ÒU–
ÿ„UÊ° ∑ȧ¿U √ÿÊÅÿÊŸ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó Á‡Êcÿ •ÊÁŒ ◊¥ ¡Ê SŸ„U „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ¡Ê •Êø fl
⁄UÊÒº˝ äÿÊŸ „UÊÃ „Ò¥U óÿ üÊ◊áÊÊ¥ ∑§ Á‹∞ fl¡¸ŸËÿ „Ò¥U ó∞‚Ê ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ Á‹XU¬˝Ê÷Îà (ªÊÕÊ-z, }
fl v}) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ „ÒUó
““¡Ê ÁflÁfläÊ ¬˝ÿàŸÊ¥ ‚ ¬Á⁄Uª˝„U ∑§Ê ßU∑§_UÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÃÕÊ •Êø fl
⁄UÊÒº˝ äÿÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ¬Ê¬ ‚ ◊ÊÁ„UÃ’ÈÁhU ¬‡ÊÈ „ÒU, ◊ÈÁŸ Ÿ„UË¥ „ÒU–””
““¡Ê •ÊøäÿÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U •ŸãÂ¥‚Ê⁄UË „UÊÃÊ „ÒU–””
““¡Ê ŒËˇÊÊ ⁄UÁ„Uà ªÎ„USÕ Á‡Êcÿ ¬⁄U •ÁäÊ∑§ SŸ„U ⁄UπÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ÁflŸÿ„UËŸ „ÒU, fl„U ÁÃÿ¸@
„ÒU, ‚ÊäÊÈ Ÿ„UË¥ „ÒU–””
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ vz{-vz|) —— 1105}

SŸ„Up ⁄UʪÊà◊∑§ ∞fl– ⁄UʪáÊ ø ’ãäÊ ∞fl– ©UQ¥§ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-150)ó

⁄UûÊÊ ’¥äÊÁŒ ∑§ê◊¥ ◊È¥øÁŒ ¡ËflÊ Áfl⁄Uʪ‚¥¬ûÊÊ–
∞‚Ê Á¡áÊÊflŒ‚Ê Ãê„UÊ ∑§ê◊‚È ◊Ê ⁄UîÊ––
◊◊àfl÷Êflp ◊Ê„U◊Í‹∑§—, ⁄UʪmU·ÊÒ ¡Ÿÿàÿfl, ∞fl¥ ÃÿÊ— ∑§◊¸’ãäÊ„UÃÈàflÊã◊ÊˇÊÊ
◊◊àflÿÈQ§Sÿ ¬˝ÁÃ’h˜UÿÃ ∞fl– ©UQ¥§ ø ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (16-18)ó
Á◊âÿÊôÊÊŸÊÁãflÃÊã◊Ê„UÊØ ◊◊Ê„¥U∑§Ê⁄U‚ê÷fl—–
ßU◊∑§ÊèÿÊ¥ ÃÈ ¡ËflSÿ ⁄UʪÊ mU·SÃÈ ¡ÊÿÃ––
ÃÊèÿÊ¥ ¬ÈŸ— ∑§·ÊÿÊ— SÿÈ—, ŸÊ∑§·ÊÿÊp Ãã◊ÿÊ—–
ÃèÿÊ ÿÊªÊ— ¬˝fløãÃ Ã× ¬˝ÊÁáÊfläÊÊŒÿ—––
Ãèÿ— ∑§◊ʸÁáÊ ’äÿãÃ Ã× ‚ȪÁÌȪ¸ÃË––

SŸ„U ⁄UʪM§¬ „UË „ÒU •ÊÒ⁄U ⁄Uʪ ‚ ’ãäÊ „UË „UÊÃÊ „ÒU– ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-vzÆ) ◊¥ ∑§„UÊ
÷Ë „ÒUó
““⁄UʪÿÈQ§ ¡Ëfl ∑§◊¸ ’Ê¥äÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U flËÃ⁄UʪÃÊ ∑§Ê ¬˝Êåà ¡Ëfl ◊ÈQ§ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ∞‚Ê
Á¡Ÿãº˝ ÷ªflÊŸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê „ÒU, •Ã— ∑§◊ÊZ ◊¥ ⁄Uʪ ◊à ∑§⁄UÊ–””
◊◊àfl ÷Êfl ∑§Ê ÷Ë ◊Í‹ “◊Ê„U” „UÊÃÊ „ÒU ¡Ê ⁄Uʪ fl mU· ∑§Ê ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UÃÊ „UË „ÒU, •ÊÒ⁄U fl
(⁄Uʪ-mU·) ∑§◊¸-’ãäÊ ∑§ „UÃÈ „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ◊◊àflÿÈQ§ ¡Ëfl ∑§ Á‹∞ ◊ÊˇÊ-¬˝ÊÁåà ◊¥
L§∑§Êfl≈U ’ŸË „UË ⁄U„UÃË „ÒU– ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§ v{-v}) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó
““Á◊âÿÊôÊÊŸ-ÿÈQ§ ◊Ê„U ‚ ¡Ëfl ∑§ ◊◊∑§Ê⁄U •ÊÒ⁄U •„¥U∑§Ê⁄U ∑§Ê ¡ã◊ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ßUŸ
ŒÊŸÊ¥ ‚ ⁄Uʪ fl mUcÊ ©Uà¬ãŸ „UÊÃ „Ò¥U–””
““Á»§⁄U ©UŸ ŒÊŸÊ¥ (⁄Uʪ fl mU·) ‚ ∑§·Êÿ¥, ŸÊ∑§·Êÿ¥ ©Uà¬ãŸ „UÊÃË „Ò¥U ¡Ê ⁄Uʪ-mU·◊ÿ „UÊÃË
„Ò¥U– ©UŸ ∑§·ÊÿÊ¥ fl ŸÊ∑§·ÊÿÊ¥ ‚ ÿÊª (◊Ÿ, fløŸ fl ∑§Êÿ ∑§Ë ¬˝flÎÁûÊ) ¬˝flÎûÊ „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ©UŸ
ÿÊªÊ¥ ∑§ ¬˝fløŸ ‚ ¬˝ÊáÊËfläÊÊÁŒ (Á„¥U‚ÊÁŒ) ∑§Êÿ¸ „UÊŸ ‹ªÃ „Ò¥U–””
““©UŸ ¬˝ÊáÊËfläÊ •ÊÁŒ ∑§ÊÿÊZ ‚ ∑§◊¸ ’¥äÊÃ „ÒU¥ •ÊÒ⁄U Á»§⁄U ‚ȪÁà ÿÊ ŒÈªÁ¸ à ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊÃ Ë
„ÒU–””
{1106 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Ã ∞fl üÊ◊áÊÊŸÊ¥ ∑ΧÃ ∑ȧ‹ª˝Ê◊Ÿª⁄UÊÁŒcflÁ¬ ◊◊àfl¥ ÁŸãŒŸËÿ◊fl– ©UQ¥§ ø ÷ªflÃË-

•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-295)ó
∑ȧ‹ªÊ◊áÊÿ⁄U⁄UîÊ¥ ¬ÿÁ„Uÿ Ã‚È ∑ȧáÊßU ◊◊ÁûÊ¥ ¡Ê–
‚Ê áÊflÁ⁄U Á‹¥ªäÊÊ⁄UË ‚¥¡◊‚Ê⁄‘UáÊ ÁáÊS‚Ê⁄UÊ––
∞fl¥ ◊◊àfl◊¬˝‡ÊSÃäÿÊŸ¥ ø ‚¥‚Ê⁄UŒÈª¸ÁÃfläʸ∑§◊fl’Èh˜Uÿ „U ÷√ÿ! flËÃ⁄Uʪ◊ʪ̧ ‚ÃÃ◊ª̋‚⁄UÊ
÷flÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
‚ê¬˝ÁÃ, ÿÕÊÕ¸ªáʪë¿U‚◊ÿSflM§¬¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— ªÊ„UÊ¿UãŒ‚Ê ¬˝M§¬ÿÁãÃó
⁄UÿáÊûÊÿ◊fl ªáÊ¥, ªë¿¥U ª◊áÊS‚ ◊ÊÄπ◊ǪS‚–
‚¥ÉÊÊ ªÈáÊ‚¥ÉÊÊŒÊ ‚◊•Ê π‹È ÁáÊê◊‹Ê •å¬Ê––158––
¿UÊÿÊó ⁄UàŸòÊÿ◊fl ªáÊ—, ªë¿U—, ª◊Ÿ¥ ◊ÊˇÊ◊ʪ̧–
‚¥ÉÊÊ ªÈáÊ‚¥ÉÊÊ× ‚◊ÿ— π‹È ÁŸ◊¸‹ •Êà◊Ê––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (⁄UÿáÊûÊÿ◊fl ªá¥Ê) ⁄UàŸòÊÿ¥ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ-
‚êÿÇôÊÊŸ-‚êÿ∑˜§-øÊÁ⁄UòÊM§¬¥ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸àflŸ SflË∑Χå ÿØ, ÃŒfl ªáÊ—–
ßU‚ËÁ‹∞ üÊ◊áÊÊ¥ ∑§ Á‹∞ ∑ȧ‹, ª˝Ê◊, Ÿª⁄U •ÊÁŒ ∑§ ¬˝Áà ÷Ë ◊◊àfl ∑§⁄UŸÊ ÁŸãŒŸËÿ
„UÊÃÊ „ÒU– ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-w~z) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ∑ȧ‹, ª˝Ê◊, Ÿª⁄U fl ⁄UÊíÿ ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U ÷Ë ©U‚◊¥ ◊◊àfl ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ÁŒªê’⁄U
Á‹XU ∑§Ê äÊÊ⁄U∑§ ◊ÊòÊ „UË „ÒU •ÊÒ⁄U ‚¥ÿ◊ M§¬ ‚Ê⁄U ‚ ⁄UÁ„UÃ-ÁŸS‚Ê⁄U „UË „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ◊◊àfl fl •¬˝‡ÊSà äÿÊŸ ∑§Ê ‚¥‚Ê⁄U fl ŒÈª¸Áà ∑§Ê flh¸U∑§ ‚◊¤Ê ∑§⁄U „U ÷√ÿ!
flËÃ⁄Uʪ ◊ʪ¸ ◊¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U •ª˝‚⁄U „UÊÃ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, ÿÕÊÕ¸ M§¬ ◊¥ ªáÊ, ªë¿U fl ‚◊ÿ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ªÊ„UÊ ¿U㌠‚ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ’ÃÊ ⁄U„U „ÒU¥ó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ⁄UàŸòÊÿ „UË “ªáÊ” „ÒU •ÊÒ⁄U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ ª◊Ÿ „UË “ªë¿U” „ÒU, ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê
‚◊Í„U „UË “‚¥ÉÊ” „ÒU, •ÊÒ⁄U ÁŸ◊¸‹ •Êà◊Ê „UË “‚◊ÿ” „ÒU–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (⁄UàŸòÊÿ◊fl ªáÊ—) ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ,
‚êÿÇôÊÊŸ fl ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ ó“ÿ ÃËŸ ⁄UàŸ” “◊ÊˇÊ◊ʪ¸” ∑§ M§¬ ◊¥ SflË∑Χà „Ò¥U, fl „UË (‚◊ÈÁŒÃ
M§¬ ◊¥) “ªáÊ” „Ò¥U–
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vz}) —— 1107}

ÃÕÊ (◊ÊÄπ◊ǪS‚ ª◊áÊS‚ ªë¿¥U) ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ª◊Ÿ◊˜, ◊ÊˇÊ◊ʪʸŸÈDUÊŸ◊˜, ÃŒfl ªë¿U—

üÊ◊áÊSÿ ∑ΧÃ– •ÃÊ ’Êsªáʪë¿UÊÁŒèÿ— ‚fl¸ÃÊ ◊◊àfl¥ ¬Á⁄Uàÿíÿ ⁄UàŸòÊÿ ÃŒŸÈDUÊŸ flÊ ⁄UÁ×
∑§Ã¸√ÿÊ– •òÊ ⁄UàŸòÊÿ◊Êà◊Òfl– •ÃSÃòÊÒfl ⁄UÁÃÁfl¸äÊÿÊ– ÷ÁáÊÃ¥ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄Uªã˝ Õ (ªÊÕÊ-16, 412)ó
Œ¥‚áÊáÊÊáÊøÁ⁄UûÊÊÁáÊ ‚ÁflŒ√flÊÁáÊ ‚Ê„ÈUáÊÊ ÁáÊìÊ¥–
ÃÊÁáÊ ¬ÈáÊ ¡ÊáÊ ÁÃÁááÊ Áfl •å¬ÊáÊ¥ øfl ÁáÊë¿UÿŒÊ––
◊ÊÄπ¬„U •å¬ÊáÊ¥ ΔUflÁ„U Ã¥ øfl ¤ÊÊÁ„U Ã¥ øÿ–
ÃàÕfl Áfl„U⁄U ÁáÊìÊ¥ ◊Ê Áfl„U⁄U‚È •ááÊŒ√fl‚È––
÷Êfl¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-57) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó
◊◊ÁûÊ¥ ¬Á⁄UflîÊÊÁ◊ ÁáÊê◊◊ÁûÊ◊ÈflÁ^UŒÊ–
•Ê‹¥’áÊ¥ ø ◊ •ÊŒÊ •fl‚‚ÊߥU flÊ‚⁄‘U––

ÃÕÊ (◊ÊˇÊ◊ʪ̧ ª◊Ÿ◊fl ªë¿U—) ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ ¡Ê ª◊Ÿ ÿÊŸË ©U‚∑§Ê ¡Ê •ŸÈDUÊŸ „ÒU,
fl„UË üÊ◊áÊ ∑§ Á‹∞ “ªë¿U” „ÒU– ßU‚Á‹∞ ’Ês ªáÊ fl ªë¿U •ÊÁŒ ‚÷Ë ‚ ◊◊àfl ∑§Ê „U≈UÊ∑§⁄U
⁄UàŸòÊÿ ÿÊ ©U‚∑§ •ŸÈDUÊŸ ◊¥ ⁄UÁà ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞– ÿ„UÊ° ⁄UàŸòÊÿ •Êà◊Ê „UË „ÒU, ßU‚Á‹∞ fl„UË ⁄UÁÃ
∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞– ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v{ fl yvw) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““‚ÊäÊÈ ∑§Ê ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ, ‚êÿÇôÊÊŸ fl ‚êÿ∑˜§ øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ë ‚ŒÊ „UË ©U¬Ê‚ŸÊ ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞–
ÁŸpÿ Ÿÿ ‚ ÃÊ ©UŸ ÃËŸÊ¥ ∑§Ê ∞∑§ (•Êà◊Ê) „UË ¡ÊŸÊ–””
““◊ÊˇÊ-¬Õ ◊¥ ÃÍ •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§Ê (Sflÿ¥ ∑§Ê) SÕÊÁ¬Ã ∑§⁄U, ©U‚Ë ∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄U
•ÊÒ⁄U ©U‚Ë ∑§Ê äÿÊŸ ∑§⁄U, fl„UË¥ ¬⁄U ‚ŒÊ Áfl„UÊ⁄U ∑§⁄U, •ãÿ º˝√ÿÊ¥ ◊¥ Áfl„UÊ⁄U ◊à ∑§⁄U–””
÷Êfl¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-z|) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““◊◊àfl ∑§Ê ◊Ò¥ ¿UÊ«∏ÃÊ „Í° •ÊÒ⁄U ÁŸ◊¸◊àfl ◊¥ ÁSÕà „UÊÃÊ „Í°U– •’ ◊⁄UÊ •Ê‹ê’Ÿ (◊ÊòÊ)
•Êà◊Ê „ÒU, ‡Ê· ∑§Ê ¿UÊ«∏ÃÊ „Í°–””
{1108 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•Êà◊ŸÊ ÁŸpÿ⁄UàŸòÊÿ¬Á⁄UáÊÁÃ⁄‘Ufl ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ª◊Ÿ◊˜– ©UQ§¥ ø ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Êª˝ãÕSÿ (1/96)

≈UË∑§ÊÿÊ◊˜ó ““ÿÕÊ º˝ÊˇÊÊ∑§¬Í̧⁄UüÊËπá«UÊÁŒ’„ÈUº√˝ ÿÒÁŸ¸c¬ãŸ◊Á¬ ¬ÊŸ∑§◊˜ •÷ŒÁflflˇÊÿÊ ∑ΧàflÊ ∞∑¥§ ÷áÿÃ,
ÃÕÊ ‡ÊÈhUÊà◊ÊŸÈ÷ÁÍ Ã‹ˇÊáÊÒÁŸ¸pÿ‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸôÊÊŸøÊÁ⁄UòÊÒ— ’„ÈUÁ÷— ¬Á⁄UáÊÃ— •Ÿ∑§Ê˘Á¬ •Êà◊Ê ÃÈ •÷ŒÁflflˇÊÿÊ
∞∑§Ê˘Á¬ ÷áÿÃ–”” ∞flê÷ÍÃÊÿ ⁄UàŸòÊÿÒ∑§àfl¬Á⁄UáÊÃÊà◊Ÿ ‚flʸոÁ‚ÁhU— Sfl× ‚È‹÷Ê ¡ÊÿÃ–
©UQ§¥ ø ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-149)ó
ÿŸ Sflÿ¥ flËÃ∑§‹VUÁfllÊŒÎÁCUÁ∑˝§ÿÊ⁄UàŸ∑§⁄Uá«U÷Êfl◊˜–
ŸËÃSÃ◊ÊÿÊÁà ¬ÃËë¿Uÿfl , ‚flʸÕÁ¸ ‚ÁhUÁSòÊ·È ÁflC¬·–È –
∞fl¥ ªáÊÊ ªë¿UÊ flÊ ÁŸ¡Êà◊Òfl ◊ãÃ√ÿ—, ÃòÊÒfl ÁSÕÁ× üÊ◊áÊSÿ ∑ΧÃ üÊÿ‚ËÁÃ
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UʇÊÿ—– ÃÕÊ (‚¥ÉÊÊ ªÈáÊ‚¥ÉÊÊŒÊ) ‚¥ÉÊp ªÈáÊ‚¥ÉÊÊ×, •òÊ ªÈáʬŒŸ ◊Í‹ÊûÊ⁄UªÈáÊÊ—, ÿmUÊ
‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸÊÁŒ∑§Ê—, ÿmUÊ ÁŸ—‚XUàflÊÁŒ∑§Ê ªÈáÊÊ ª˝ÊsÊ—–

ÁŸpÿ ⁄UàŸòÊÿ M§¬ ◊¥ ¡Ê •Êà◊Ê ∑§Ë ¬Á⁄UáÊÁà „ÒU, fl„UË ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ª◊Ÿ „ÒU– ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê
ª˝ãâÊ (v/~{) ∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ŒÊπ, ∑§¬Í⁄U fl üÊËπá«U •ÊÁŒ
’„ÈUÃ-‚ º˝√ÿÊ¥ ‚ ’ŸÊ „ÈU•Ê “¬ÊŸ∑§” (¬ÿ ¬ŒÊÕ¸) •÷ŒÁflflˇÊÊ ‚ ∞∑§ ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë
¬˝∑§Ê⁄U ‡ÊÈhUÊà◊ÊŸÈ÷ÍÁà M§¬ ÁŸpÿ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ-ôÊÊŸ-øÊÁ⁄UòÊ óßUŸ ’„ÈU M§¬Ê¥ ‚ ¬Á⁄UáÊà •Êà◊Ê
•Ÿ∑§ „UÊÃÊ „ÈU•Ê ÷Ë •÷Œ ÁflflˇÊÊ ‚ “∞∑§” „UË ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–”” ßU‚ Ã⁄U„U ⁄UàŸòÊÿ ∑§ ∞∑§àfl ◊¥
Á¡‚∑§Ë •Êà◊Ê ¬Á⁄UáÊà „UÊ ªß¸U „UÊ, ©U‚∑§ Á‹∞ ‚flʸոÁ‚ÁhU Sfl× ‚È‹èÊ „UÊ ¡ÊÃË „ÒU–
⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-vy~) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó
““Á¡‚ ÷√ÿ ¡Ëfl Ÿ •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§Ê ÁŸŒÊ̧· Œ‡Ê¸Ÿ, ÁŸŒÊ̧· ôÊÊŸ fl ÁŸŒÊ̧· øÊÁ⁄UòÊ ó
ßUŸ ÃËŸ ⁄UàŸÊ¥ ∑§Ê Á¬≈UÊ⁄UÊ ’ŸÊ Á‹ÿÊ „ÒU, ©U‚∑§ ¬Ê‚ ◊ÊŸÊ¥ ‚flʸոÁ‚ÁhU M§¬ ∑§ãÿÊ ÃËŸÊ¥ ‹Ê∑§Ê¥ ◊¥
ÉÊÍ◊ÃË „ÈU߸U ©U‚ „UË ¬Áà (∑§ M§¬ ◊¥ fl⁄UáÊ ∑§⁄UŸ) ∑§Ë ßUë¿UÊ ‚ Sfl× ©U¬ÁSÕà „UÊ ¡ÊÃË „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ÁŸ¡ •Êà◊Ê ∑§Ê „UË ªáÊ ÿÊ ªë¿U ◊ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– fl„UË “ÁSÕÁÔ ∑§⁄UŸÊ üÊ◊áÊ
∑§ Á‹∞ ∑§ÀÿÊáÊ∑§Ê⁄UË „ÒU óÿ„U ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ∑§Ê •Ê‡Êÿ „ÒU– ÃÕÊ (‚¥ÉÊÊ ªÈáÊ‚¥ÉÊÊ×) ‚¥ÉÊ ∑§Ê
•Õ¸ „ÒUó ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ‚¥ÉÊÊà (‚◊Í„U)– ÿ„UÊ° “ªÈáÊ” ¬Œ ‚ ◊Í‹ ªÈáÊ fl ©UûÊ⁄UªÈáÊ ÿÊ ‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸÊÁŒ
ªÈáÊ ÿÊ ÁŸ—‚XUÃÊ •ÊÁŒ ªÈáÊ Á‹ÿ ¡Ê ‚∑§Ã „Ò¥U–
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vz}) —— 1109}

ÃÕÒfl (‚◊•Ê π‹È ÁáÊê◊‹Ê •å¬Ê) ÁŸ◊¸‹— ‡ÊÈhU •Êà◊Òfl ‚◊ÿ— •Êª◊Ê ÁflôÊÿ—– •òÊŒ¥
ÃÊà¬ÿ¸◊˜ó •Êª◊ôÊÊŸSÿ ‚Ê⁄U •Êà◊ôÊÊŸ◊fl– ©UQ¥§ ø ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Êª˝ãÕ (1/98)ó
•å¬Ê ÁáÊÿ◊ÁáÊ ÁáÊê◊‹©U ÁáÊÿ◊° fl‚ßU áÊ ¡Ê‚È–
‚àÕ ¬È⁄UÊáÊÊß°U Ãflø⁄UáÊÈ ◊ÈÄπÈ Áfl fl⁄UÁ„°U Á∑¥§ ÃÊ‚È––
∞fl¥ ÁŸ◊¸‹ •Êà◊Òfl •Êª◊ôÊÊŸ‚Ê⁄UÃÿÊ •Êª◊M§¬Ê ◊ãÃ√ÿ—– ÿÕÊ •Êª◊ÊäÿÿŸ¥ ¬ŒÊÕʸŸÊ¥
¬⁄UÊˇÊÃÿÊ •Ê‚ÊˇÊÊŒ˜ flÊ ôÊÊŸ¥ ª◊ÿÁÃ, ÃÕÒfl ‡ÊÈhUÊà◊ÁSÕÁÃ⁄UÁ¬ ∑§fl‹ôÊÊŸ¬ÿʸÿ¥ ¬˝∑§≈UË∑Χàÿ
‚◊SìŒÊÕʸŸ˜ ‚ÊˇÊÊŒfl ’ÊäÊÿÃËÁà ŒÎC˜UÿÊ “ÁŸ◊¸‹ •Êà◊Ê ‚◊ÿ—” ßUàÿÈÁQ§— ‚XUÃÒfl–
∞fl¥ „U ÷√ÿ! ªáʪë¿U‚¥ÉÊ◊◊àflÁflflÁ¡¸Ã— ‚Ÿ˜ ‡ÊÈhUÊà◊Ê¬Ê‚ŸÊÿÊ◊fl ‚ÃÃ¥ ¬˝ÿÃÊ ÷flÁÃ
ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

ßU‚Ë Ã⁄U„U (‚◊ÿ— π‹È ÁŸ◊¸‹— •Êà◊Ê) ÁŸ◊¸‹ ÿÊŸË ‡ÊÈhU •Êà◊Ê „UË ‚◊ÿ •ÕʸØ
“•Êª◊” „ÒU ó∞‚Ê ¡ÊŸ–¥ ÿ„UÊ° ÿ„U ÃÊà¬ÿ¸ „ÒUó •Êª◊ôÊÊŸ ∑§Ê ‚Ê⁄U •Êà◊ôÊÊŸ „UË „ÒU– ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê
ª˝ãÕ (v/~}) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚∑§ ÁŸ¡ ◊Ÿ ◊¥ ÁŸ◊¸‹ •Êà◊Ê ÁŸpÿ ‚ Ÿ„UË¥ ⁄U„UÃÊ, ©U‚ ¡Ëfl ∑§ (¬…U∏ „ÈU∞)
‡ÊÊSòÊ-¬È⁄UÊáÊ ÃÕÊ (∑§Ë ªß¸U) ìSÿÊ óÿ ÄÿÊ ◊ÊˇÊ ∑§⁄UÊ ‚∑§Ã „Ò¥U? •ÕʸØ ∑§÷Ë Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÊ
‚∑§Ã–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ÁŸ◊¸‹ •Êà◊Ê „UË •Êª◊ôÊÊŸ ∑§Ê ‚Ê⁄U „ÒU, ßU‚Á‹∞ ©U‚ •Êª◊ M§¬ ¡ÊŸŸÊ
øÊÁ„U∞– Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U, •Êª◊Ê¥ ∑§Ê •äÿÿŸ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ¬⁄UÊˇÊ M§¬ ‚ ÿÊ •‚ÊˇÊÊØ ôÊÊŸ ∑§⁄UÊÃÊ „ÒU,
©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U, ‡ÊÈhUÊà◊-ÁSÕÁà ÷Ë ∑§fl‹ôÊÊŸ ¬ÿʸÿ ∑§Ê ¬˝∑§≈U ∑§⁄U ‚◊Sà ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ‚ÊˇÊÊØ „UË
’ÊäÊ ∑§⁄UÊÃË „ÒU óßU‚ ŒÎÁCU ‚ “ÁŸ◊¸‹ •Êà◊Ê ‚◊ÿ „ÒU” ÿ„U ©UÁQ§ ‚¥ªÃ „UË „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „U ÷√ÿ! ªáÊ, ªë¿U fl ‚¥ÉÊ ∑§ ¬˝Áà ◊◊àfl ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊ∑§⁄U ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§Ë
©U¬Ê‚ŸÊ ◊¥ „UË ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
{1110 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚ê¬˝ Á Ã, ‚êÿÄàfl◊ fl ∑§◊¸ Á flŸÊ‡ÊˇÊ◊Á◊Áà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ê (Á‚¥ „ U á ÊË)-ªÊ„U Ê ¿U ã Œ‚Ê

ÁŸM§¬ÿÁãÃó
Á◊Á„U⁄UÊ ◊„¥UäÊÿÊ⁄¥U ◊L§ŒÊ ◊„¥U ◊„UÊfláÊ¥ ŒÊ„UÊ–
flîÊÊ ÁªÁ⁄U ¡„UÊ ÁfláÊÁ‚îÊÁŒ ‚ê◊¥ ÄUÊ ∑§ê◊¥––159––
¿UÊÿÊó Á◊Á„U⁄UÊ ◊„UÊãäÊ∑§Ê⁄¥U ◊L§Ã˜ ◊ÉÊ¥ ◊„UÊflŸ¥ ŒÊ„U—–
fl¡˝Ê ÁªÁ⁄¥U ÿÕÊ ÁflŸÊ‡ÊÿÁà ‚êÿÄàfl¥ ÃÕÊ ∑§◊¸––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó (ÁfláÊÁ‚îÊÁŒ ‚ê◊¥ ÄUÊ ∑§ê◊¥) ÃÕÒfl ‚êÿÄàfl¥ ∑§◊¸ ÁflŸÊ‡ÊÿÁÖ
∑§◊¸áÊÊ ŸÊ‡Ê— ‚êÿÄàflŸ ÁfläÊËÿÃ, •òÊ ŒÎCUÊãÃÊ— ∑§?
©UëÿÃó (Á◊Á„U⁄UÊ ◊„¥UäÊÿÊ⁄¥U ¡„UÊ) ÿÕÊ Á◊Á„U⁄U— ‚Íÿ—¸ ◊„UÊãäÊ∑§Ê⁄¥U ÁflŸÊ‡ÊÿÁÃ, ÃÕÒfl ‚êÿÄàfl¥
∑§◊¸-‚◊Í„U¥ ÁflŸÊ‡ÊÿÃËàÿÕ¸—– Á∑§@, (◊L§ŒÊ ◊„U¥) ÿÕÊ ◊L§ÃÊ flÊÿÈ— ◊ÉÊ¥ ÁflŸÊ‡ÊÿÁÃ, ¬˝øá«UflÊÿÈŸÊ
ÿÕÊ ◊ÉÊ‚◊Í„U— Á¿UãŸÊ Á÷ãŸp ¡ÊÿÃ, ÃÕÒfl ‚êÿÄàflŸ ∑§◊¸áÊÊ ÁflŸÊ‡ÊÊ ÷flÁÖ Á∑§@, (◊„UÊfláÊ¥
ŒÊ„UÊ) ÿÕÊ flŸÊÁÇŸ— ‚ÈÁflSÃÎÃ¥ ∑§ÊŸŸ◊Á¬ ÁflŸÊ‡ÊÿÁÃ, ÃÕÒfl ‚êÿÄàfl¥ ∑§◊¸ŸÊ‡Ê¥ ÁflŒäÊÊÁÖ Á∑§@,
(flîÊÊ ÁªÁ⁄U) fl¡˝¥ Œflãº˝ÊSòÊ◊˜, ÃØ ÁªÁ⁄¥U ¬fl¸Ã◊Á¬ ÷ûÊÈ¥ ‚◊Õ¸◊ÁSÃ, ÃÕÒfl ‚êÿÄàfl¥ ∑§◊¸ŸÊ‡ÊÊÿ
‚◊Õ¸Á◊Áà ÁflôÊÿ◊˜–
•’, “‚êÿÄàfl „UË ∑§◊ÊZ ∑§Ê ÁflŸÊ‡Ê ∑§⁄UŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ „ÒU”ó ßU‚ (Á‚¥„UáÊË) ªÊ„UÊ ¿U㌠∑§
mÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§◊¸ ∑§Ê ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ŸCU ∑§⁄U ŒÃÊ „ÒU, Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚Íÿ¸ •àÿãÃ
ÉÊŸ •ãäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ê, flÊÿÈ ◊ÉÊ ∑§Ê, •ÁÇŸ ◊„UÊflŸ ∑§Ê ÃÕÊ fl¡˝ ¬fl¸Ã ∑§Ê ŸCU ∑§⁄U ŒÃÊ „ÒU–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó (ÁflŸÊ‡ÊÿÁà ‚êÿÄàfl¥ ÃÕÊ ∑§◊¸) ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚êÿÄàfl ∑§◊¸
§∑§Ê ÁflŸÊ‡Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ∑§◊¸ ∑§Ê ŸÊ‡Ê ‚êÿÄàfl mUÊ⁄UÊ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ßU‚ ¬˝‚XU ◊¥ ŒÎCUÊãà ÄÿÊ „ÒU¥?
’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (Á◊Á„U⁄UÊ ◊„UÊãäÊ∑§Ê⁄¥U ÿÕÊ) Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á◊Á„U⁄U ÿÊŸË ‚Íÿ¸ ◊„UÊŸ˜ •ãäÊ∑§Ê⁄U
∑§Ê ŸCU ∑§⁄U ŒÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚êÿÄàfl ∑§◊¸-‚◊Í„U ∑§Ê ŸC U∑§⁄U ŒÃÊ „ÒU óÿ„U •Õ¸ „ÒU– •ÊÒ⁄U,
(◊L§ÃÊ ◊ÉÊ¥) Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ◊L§Ã ÿÊŸË flÊÿÈ ◊ÉÊ ∑§Ê ŸCU ∑§⁄U ŒÃË „ÒU, ¬˝øá«U flÊÿÈ mUÊ⁄UÊ Á¡‚
¬˝∑§Ê⁄U ◊ÉÊ-‚◊Í„U Á¿UãŸ-Á÷㟠„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚êÿÄàfl ‚ ∑§◊ÊZ ∑§Ê ŸÊ‡Ê „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
•ÊÒ⁄U, (◊„UÊflŸ¥ ŒÊ„U—) Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U flŸ ∑§Ë •Êª •àÿÁäÊ∑§ ÁflSÃÎà ¡¥ª‹ ∑§Ê ÷Ë ŸCU ∑§⁄U ŒÃË
„ÒU– ©U‚Ë Ã⁄U„U ‚êÿÄàfl ∑§◊¸ ∑§Ê ŸÊ‡Ê ∑§⁄U ŒÃÊ „ÒU– •ÊÒ⁄U, (fl¡˝Ê ÁªÁ⁄¥U) fl¡˝ ÿÊŸË Œflãº˝ ∑§Ê
•SòÊ ¬fl¸Ã ∑§Ê ÷Ë ÷ŒŸ ∑§⁄UŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚êÿÄàfl ∑§◊¸ ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UŸ ◊¥
‚◊Õ¸ „ÒU óÿ„U ¡ÊŸ¥–
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vz~) —— 1111}

•òÊÊÿ¥ Áfl‡Ê·—ó ‚êÿÄàfl¥ Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„UŸËÿ¡ÁŸÃÁ◊âÿÊàfl∑§◊¸áÊ ∞fl ŸÊ‡ÊÊÿ ‚◊Õ¸◊˜,

‡Ê·∑§◊¸áÊÊ¥ ŸÊ‡Ê ÃÈ ¬⁄Uê¬⁄UÿÒfl, Ÿ ÃÈ ‚ÊˇÊÊØ– ‚êÿÄàfl‚Á„UÃfl˝Ã-ì—¬˝÷ÎÁÃÁ÷⁄‘Ufl ‚fl¸∑§◊¸ˇÊÿ—
‚ê÷flÃËÁà ŒÎC˜UÿÊ ‚êÿÄàflSÿ ◊„Uûfl¥ ÃÈ ÁŸÁfl¸flÊŒ◊fl–
•òÊÊÿ¥ ÁflSÃ⁄U—ó ∑§◊¸ÁŸÁ◊ûÊ— ‚¥‚Ê⁄U—– ∑§◊¸ˇÊÿÊŒfl ‚¥‚Ê⁄U◊ÁÈ Q§—– ∑§◊¸’ãäÊp Á◊âÿÊàflÊÁŒ-
¡ÁŸÃ ∞fl– •Ã— ‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊ ∑§Ê⁄UáÊ¥ Á◊âÿÊàfl¥ ¬˝◊ÈπÃÿÊ ÷áÿÃ– ©UQ¥§ ø ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ
(ªÊÕÊ-72)ó
∞fl¥ •áÊÊßU∑§Ê‹ ¬¥ø¬ÿÊ⁄‘U ÷◊ßU ‚¥‚Ê⁄‘U–
áÊÊáÊÊ-ŒÈÄπÁáÊ„UÊáÊ ¡ËflÊ Á◊ë¿UûÊŒÊ‚áÊ––
Á◊âÿÊàflSÿ ŸÊ‡Ê— ‚êÿÄàflŸÒfl ÷flÁÖ Á◊âÿÊàfl¡ÁŸÃÊôÊÊŸ¥ ‚êÿÄàfl ‚Áà Ÿ‡ÿÁÃ, ÃŒfl
¡Ëfl— ‚êÿÇôÊÊŸË ‚¥¡ÊÿÃ– ©UQ¥§ ø Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-15)ó ‚ê◊ûÊÊŒÊ áÊÊáÊ¥–

ÿ„UÊ° ÿ„U Áfl‡Ê· ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó ‚êÿÄàfl ÃÊ Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„UŸËÿ¡ÁŸÃ Á◊âÿÊàfl ∑§◊¸ ∑§Ê „UË ŸÊ‡Ê
∑§⁄UŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ „ÒU, ‡Ê· ∑§◊ÊZ ∑§Ê ŸÊ‡Ê ÃÊ fl„U ¬⁄Uê¬⁄UÊ ‚ „UË ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ‚ÊˇÊÊØ Ÿ„UË¥– ‚◊Sà ∑§◊ÊZ
∑§Ê ˇÊÿ ÃÊ ‚êÿÄàfl ‚Á„Uà fl˝Ã, ì •ÊÁŒ ‚ „UË ‚ê÷fl „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚ ŒÎÁCU ‚ ‚êÿÄàfl ∑§Ê
◊„Uûfl ÃÊ ÁŸÁfl¸flÊŒ „UË „ÒU–
ÿ„UÊ° ∑ȧ¿U ÁflSÃÊ⁄U ‚ ∑§ÕŸËÿ „ÒU 󂥂Ê⁄U ∑§Ê ÁŸÁ◊ûÊ “∑§◊¸” „ÒU– ∑§◊¸-ˇÊÿ ‚ „UË ‚¥‚Ê⁄U-
◊ÈÁQ§ „UÊÃË „ÒU– ∑§◊¸’ãäÊ Á◊âÿÊàfl •ÊÁŒ ‚ „UË ¡ÁŸÃ „UÊÃÊ „Ò– ßU‚Á‹∞ ‚¥‚Ê⁄U÷˝◊áÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊÊ¥ ◊¥
Á◊âÿÊàfl ∑§Ê ∑§ÕŸ ¬˝◊Èπ M§¬ ‚ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-|w) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë
ªÿÊ „ÒUó
““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, •Ÿ∑§ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ¬Ê°ø ¬˝∑§Ê⁄U ∑§§ ‚¥‚Ê⁄U ◊¥, ÿ„U ¡Ëfl
Á◊âÿÊàfl M§¬Ë ŒÊ· ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ •ŸÊÁŒ ∑§Ê‹ Ã∑§ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
Á◊âÿÊàfl ∑§Ê ŸÊ‡Ê ‚êÿÄàfl ‚ „UË „UÊÃÊ „ÒU– Á◊âÿÊàfl-¡ÁŸÃ •ôÊÊŸ ∑§Ê ŸÊ‡Ê Ã÷Ë „UÊÃÊ
„ÒU ¡’ ‚êÿÄàfl „UÊÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U Ã÷Ë ¡Ëfl ‚êÿÇôÊÊŸË „UÊÃÊ „ÒU– Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vz) ◊¥
∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““‚êÿÄàfl ‚ (‚êÿ∑˜§) ôÊÊŸ „UÊÃÊ „ÒU–””
{1112 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚êÿÇôÊÊŸË ⁄Uʪʌ˟Ê◊∑§Ãʸ ÷ÁáÊ×, •ÃÊ ⁄UʪÊl÷ÊflÊØ ∑§◊ʸdflÁŸ⁄UÊäÊ ∞fl ÃSÿ– ©UQ¥§

ø ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-280, 177-178)ó
áÊ ÿ ⁄UÊÿŒÊ‚ ◊Ê„¥U ∑ȧ√flÁŒ áÊÊáÊË ∑§‚Êÿ÷Êfl¥ flÊ–
‚ÿ◊å¬áÊÊ áÊ ‚Ê ÃáÊ ∑§Ê⁄UªÊ ÃÁ‚ ÷ÊflÊáÊ¥––
⁄UʪÊ ŒÊ‚Ê ◊Ê„UÊ •Ê‚flÊ áÊÁàÕ ‚ê◊ÁŒÁ_UUS‚–
Ãê„UÊ •Ê‚fl÷ÊfláÊ ÁfláÊÊ „UŒÍ áÊ ¬ìÊÿÊ „UÊ¥ÁÖ–
„UŒÍ øŒÈÁflÿå¬Ê •_UÁflÿå¬S‚ ∑§Ê⁄UáÊ¥ ÷ÁáÊŒ¥–
ÃÁ‚¥ Á¬ ÿ ⁄UʪʌË, ÃÁ‚◊÷Êfl áÊ ’í¤Ê¥ÁÖ–
Á∑§@, ‚êÿÇôÊÊÁŸŸ— ∑§◊¸‚¥fl⁄‘UáÊ ‚„U ∑§◊¸ÁŸ¡¸⁄UÊ˘Á¬ ¬˝Ê⁄UèÿÃ– ©UQ¥§ ø ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕ
(3/38)ó

‚êÿÇôÊÊŸË ¡Ëfl ∑§Ê ⁄Uʪ •ÊÁŒ ∑§Ê •∑§Ãʸ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ⁄Uʪ •ÊÁŒ ∑§ •÷Êfl
∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ∑§◊¸ ∑§ •Êdfl ∑§Ê ÁŸ⁄UÊäÊ „UË ©U‚∑§ „UÊÃÊ „ÒU– ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-w}Æ, v||-v|})
◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““ôÊÊŸË ⁄Uʪ, mU· fl ◊Ê„U ∑§Ê •ÕflÊ ∑§·Êÿ ÷Êfl ∑§Ê Sflÿ¥ ÁŸ¡M§¬ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, ßU‚Á‹∞
fl„U ©UŸ ÷ÊflÊ¥ ∑§Ê ∑§Ãʸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–””
““⁄Uʪ, mU· fl ◊Ê„U óÿ •Êdfl ‚êÿÇŒÎÁCU ∑§ Ÿ„UË¥ „UÊÃ– ßU‚Á‹∞ ⁄UʪÊÁŒ ÷ÊflÊdfl ∑§
Á’ŸÊ º˝√ÿ ¬˝àÿÿ ∑§◊¸’ãäÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃ–””
““(Á◊âÿÊàfl •ÊÁŒ) øÊ⁄U ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ „UÃÈ •CUÁfläÊ ∑§◊ÊZ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ©UŸ øÊ⁄U
¬˝∑§Ê⁄U ∑§ „UÃÈ•Ê¥ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ¡Ëfl ∑§ ⁄UʪÊÁŒ ÷Êfl „Ò¥U– ©UŸ ⁄UʪÊÁŒ ÷ÊflÊ¥ ∑§Ê •÷Êfl „UÊŸ ‚ ‚êÿÇŒÎÁCU
∑§ ∑§◊¸’ãäÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–””
•ÊÒ⁄U, ‚êÿÇôÊÊŸË ¡Ëfl ∑§Ê ∑§◊ÊZ ∑§ ‚¥fl⁄U ∑§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ ∑§◊¸-ÁŸ¡¸⁄UÊ ÷Ë ¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊ ¡ÊÃË
„ÒU– ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-x/x}) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vz~) —— 1113}

¡¥ •ááÊÊáÊË ∑§ê◊¥ πflÁŒU ÷fl‚ÿ‚„US‚∑§Ê«UËÁ„U–

Ã¥ áÊÊáÊË ÁÃÁ„¥U ªÈûÊÊ πflßU ©US‚Ê‚◊ûÊáÊ––
‚êÿÄàfl ‚Áà Á◊âÿÊàflÊflSÕʬˇÊÿÊ •‚¥ÅÿÊêÈÁáÊÃ∑§◊¸ÁŸ¡¸⁄UÊ ¬˝Ê⁄èÿÃ, ∞∑§Œ‡ÊÁfl⁄UÁÃ-
‚fl¸Áfl⁄UàÿÊlflSÕÊ‚È ‚Ê ∑˝§◊‡ÊÊ flh¸UÃ– ©UQ¥§ ø ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ 106-108)ó
Á◊ë¿UÊŒÊ ‚Ág_UË •‚¥πªÈáÊ∑§ê◊ÁáÊîÊ⁄UÊ „UÊÁŒ–
ÃûÊÊ •áÊÈflÿäÊÊ⁄UË ÃûÊÊ ÿ ◊„U√fl߸U áÊÊáÊË––
¬…U◊∑§‚Êÿ-ø©Uá„¥U Áfl¡Ê¡•Ê ÄU ÿ πflÿ‚Ë‹Ê ÿ–
Œ¥‚áÊ◊Ê„UÁÃÿS‚ ÿ ÃûÊÊ ©Ufl‚◊ª-øûÊÊÁ⁄U––

““•ôÊÊŸË ¡Ëfl, Á¡‚ ∑§◊¸ ∑§Ê ‹ÊπÊ¥ ∑§⁄UÊ«U∏Ê¥ ÷flÊ¥ (¬ÿʸÿÊ¥) mUÊ⁄UÊ ŸCU ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚
ôÊÊŸË ¡Ëfl ÃËŸ ªÈÁåÃÿÊ¥ ‚ ªÈåà „UÊ∑§⁄U ©U뿘UflÊ‚ ◊ÊòÊ ◊¥ ˇÊËáÊ ∑§⁄U ŒÃÊ „ÒU–””
‚êÿÄàfl „UÊŸ ¬⁄U Á◊âÿÊàfl •flSÕÊ ∑§Ë ŒÎÁCU ‚ (•¬ˇÊÊ∑ΧÃ) •‚¥ÅÿÊà ªÈŸË ∑§◊¸-
ÁŸ¡¸⁄UÊ ¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊ ¡ÊÃË „ÒU, fl„U ∑˝§◊‡Ê— ∞∑§Œ‡ÊÁfl⁄UÁà fl ‚fl¸Áfl⁄UÁà •ÊÁŒ •flSÕÊ•Ê¥ ◊¥ ’…∏UÃË
¡ÊÃË „ÒU– ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ vÆ{-vÆ}) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““Á◊âÿÊŒÎÁCU ‚ ‚êÿÇŒÎÁCU ∑§ •‚¥ÅÿÊÃªÈŸË ∑§◊¸-ÁŸ¡¸⁄UÊ „UÊÃ Ë „ÒU– ‚êÿÇŒÎÁCU ‚ ÷Ë •áÊÈflÃ˝ Ë
∑§ •‚¥ÅÿÊÃªÈŸË ∑§◊¸-ÁŸ¡¸⁄UÊ „UÊÃË „ÒU– •áÊÈfl˝ÃË ‚ ÷Ë ôÊÊŸË ◊„UÊfl˝ÃË ∑§ •‚¥ÅÿÊÃªÈŸË ∑§◊¸-
ÁŸ¡¸⁄UÊ „UÊÃË „ÒU– ◊„UÊfl˝ÃË ‚ ÷Ë •ŸãÃÊŸÈ’ãäÊË ∑§·Êÿ ∑§Ê Áfl‚¥ÿÊ¡Ÿ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ∑§ •‚¥ÅÿÊêȟË
∑§◊¸-ÁŸ¡¸⁄UÊ „UÊÃË „ÒU– ©U‚‚ ÷Ë Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„UŸËÿ ∑§Ê ˇÊ¬áÊ (ÁflŸÊ‡Ê) ∑§⁄UŸ flÊ‹ ∑§ •‚¥ÅÿÊêȟË
∑§◊¸-ÁŸ¡¸⁄UÊ „UÊÃË „ÒU– ©U‚‚ ÷Ë (•ÁäÊ∑§) ©U¬‡Ê◊üÊáÊË ∑§ •ÊΔUfl¥, ŸÊÒ¥fl fl Œ‚fl¥ ªÈáÊSÕÊŸ ◊¥
øÊÁ⁄UòÊ◊Ê„UŸËÿ ∑§Ê ©U¬‡Ê◊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ∑§ •‚¥ÅÿÊÃªÈŸË ∑§◊¸-ÁŸ¡¸⁄UÊ „UÊÃ Ë „ÒU– ©U‚‚ ÷Ë (•ÁäÊ∑§)
ÇÿÊ⁄U„Ufl¥ ªÈáÊSÕÊŸ flÊ‹ ©U¬‡Ê◊∑§ ∑§ •‚¥ÅÿÊÃªÈŸË ∑§◊¸-ÁŸ¡¸⁄UÊ „UÊÃË „ÒU– ©U‚‚ ÷Ë (•ÁäÊ∑§)
ˇÊ¬∑§üÊáÊË ∑§ •ÊΔUfl,¥ ŸÊÒfl¥ fl Œ‚fl¥ ªÈáÊSÕÊŸ ◊¥ øÊÁ⁄UòÊ◊Ê„UŸËÿ ∑§Ê ˇÊÿ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ∑§ •‚¥ÅÿÊêȟË
∑§◊¸-ÁŸ¡¸⁄UÊ „UÊÃË „ÒU–
{1114 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

πflªÊ ÿ πËáÊ◊Ê„UÊ ‚¡ÊßUáÊÊ„UÊ ÄUÊ •¡Ê߸UÿÊ–

∞ÿ ©UflÁ⁄¥U ©UflÁ⁄¥U •‚¥πªÈáÊ∑§ê◊ÁáÊîÊ⁄UÿÊ––
Á∑§ãÃÈ ‚êÿÄàfl◊Ã㟠‚flÒ̧¡Ë¸flÒ— ¬˝ÊåÃÈ¥ ‡ÊÄÿÃ– ∑Ò§— ∑§ŒÊ ∑§Õ¥ ‚êÿÄàfl¬˝ÊÁå× ‚ê÷flÃËÁÃ
Áfl·ÿ ÿÊ ◊ÿʸŒÊ ÷flÁãÃ, ÃÊ‚Ê¥ ÁŸM§¬áÊ¥ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-307) ∑ΧÃ◊ÁSÃó
øŒÈªÁŒ-÷√flÊ ‚ááÊË ‚ÈÁfl‚ÈhUÊ ¡Çª◊ÊáÊ-¬îÊûÊÊ–
‚¥ ‚ Ê⁄U à « U ÁáÊÿ«U Ê  áÊÊáÊË ¬Êfl ß U ‚ê◊ûÊ¥ – –
•ÿê÷Êfl—ó ŒflÊ ŸÊ⁄U∑§Ê ◊ŸÈcÿ— ÁÃÿ¸ª˜flÊ, ∑§SÿÊÁ@ŒÁ¬ ªÃÊÒ ¡Ëfl— ‚êÿÄàfl¥ ¬˝ÊåÃÈ¥
‡Ê∑A§ÊÁÖ Á∑§ãÃÈ ÷√ÿ ∞fl ‚êÿÄàfl¥ ‹÷Ã, ŸÊ÷√ÿ—– ÷√ÿcflÁ¬ ∑§ÁøŒfl, Ÿ ‚fl¸– ÿÕÊ ‚¥ôÊË
¬@Áãº˝ÿ—, Ÿ àfl‚¥ôÊË– ÃÕÒfl Áfl‡ÊÈhUŸ •Ê∑§Ê⁄‘UáÊ ‚Á„U× •ÕʸØ •ŸãêÈáÊÁfl‡ÊÈh˜UÿÊ fläʸ◊ÊŸ—
∞fl, ŸÊãÿ—–

©U‚‚ ÷Ë (•ÁäÊ∑§) ’Ê⁄U„Ufl¥ ˇÊËáÊ◊Ê„U ªÈáÊSÕÊŸ flÊ‹ ∑§ •‚¥ÅÿÊÃªÈŸË ∑§◊¸-ÁŸ¡¸⁄UÊ „UÊÃË
„ÒU– ©U‚‚ ÷Ë (•ÁäÊ∑§) “‚ÿÊª ∑§fl‹Ë” ÷ªflÊŸ˜ ∑§ •‚¥ÅÿÊÃªÈŸË ∑§◊¸-ÁŸ¡¸⁄UÊ „UÊÃË „ÒU– ©U‚‚
÷Ë (•ÁäÊ∑§) •ÿÊª∑§fl‹Ë ÷ªflÊŸ˜ ∑§ •‚¥ÅÿÊÃªÈŸË ∑§◊¸ÁŸ¡¸⁄UÊ „UÊÃË „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ßUŸ ÇÿÊ⁄U„U
SÕÊŸÊ¥ ◊¥ ™§¬⁄U-™§¬⁄U •‚¥ÅÿÊêȟË-•‚¥ÅÿÊÃªÈŸË ∑§◊¸-ÁŸ¡¸⁄UÊ „UÊÃË „ÒU–””
Á∑§ãÃÈ ÿ„U ‚êÿÄàfl ‚÷Ë ¡ËflÊ¥ mUÊ⁄UÊ ¬˝Êåà Ÿ„UË¥ Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ– ∑§ÊÒŸ-∑§ÊÒŸ, ∑§’ •ÊÒ⁄U
Á∑§‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‚êÿÄàfl ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ „ÒU óßU‚ Áfl·ÿ ◊¥ ¡Ê ◊ÿʸŒÊ∞° (ÁŸÿ◊ÊÁŒ) „Ò¥U,
©UŸ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-xÆ|) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““øÊ⁄UÊ¥ ªÁÃÿÊ¥ ∑§Ê ÷√ÿ, ‚¥ôÊË, Áfl‡ÊÈhU¬Á⁄UáÊÊ◊Ë, ¡ÊªÃÊ „ÈU•Ê, ¬ÿʸåà (•flSÕÊ ◊¥ ÁSÕÃ),
ôÊÊŸË ¡Ëfl ‚¥‚Ê⁄U-Ã≈U ∑§ ÁŸ∑§≈U •ÊŸ ¬⁄U ‚êÿÄàfl ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
ÃÊà¬ÿ¸ ÿ„U „ÒUó Œfl, ŸÊ⁄U∑§Ë, ◊ŸÈcÿ fl ÁÃÿ¸@ óßUŸ◊¥ ‚ Á∑§‚Ë ÷Ë ªÁà ◊¥ ÁSÕà ¡Ëfl
‚êÿÄàfl ¬˝Êåà ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ©UŸ◊¥ ÷√ÿ ¡Ëfl ∑§Ê „UË ‚êÿÄàfl ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU, •÷√ÿ
¡Ëfl ∑§Ê Ÿ„UË¥– ÃÕÊ (÷√ÿÊ¥ ◊¥ ÷Ë) ∑ȧ¿U „UË ‚êÿÄàfl ¬˝Êåà ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ‚÷Ë Ÿ„UË¥, ¡Ò‚ó ‚¥ôÊË
¬ÜøÁãŒ˝ÿ „UË „UÊ, •‚¥ôÊË Ÿ„UË¥ „UÊ, ßU‚Ë Ã⁄U„U fl„U Áfl‡ÊÈhU •Ê∑§Ê⁄U flÊ‹Ê „UÊ •ÕʸØ fl„U •ŸãêȟË
Áfl‡ÊÈÁhU ‚ flÎÁhU‡ÊË‹ „UÊ, •ãÿ Ÿ„UË¥–
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-vz~) —— 1115}

ÃÕÒfl ÷Êfl¬Ë쌘◊‡ÊÈÄ‹‹‡ÿÒ∑§Ã⁄U‹‡ÿ ∞fl, Ÿ ÷ÊflʇÊÈ÷‹‡ÿ—– ÃÕÒfl ¡Êª˝îÊËfl ∞fl

‚êÿÄàfl¥ ‹÷Ã, Ÿ ÃÈ ÁŸº˝ÊÁŸº˝Ê¬˝ø‹Ê¬˝ø‹Ê-SàÿÊŸªÎÁhÁŸº˝ÊòÊÿ‚Á„U×– ∞fl◊fl ¬ÿʸå× •ÕʸØ
·≈˜U¬ÿʸÁåìÍáʸÃÊ◊Áäʪà ∞fl, ŸÊ¬ÿʸå×–
ÃÕÊ ‚¥‚Ê⁄UÃ≈U ÁŸ∑§≈UÁSÕà ∞fl, •ÕʸØ ©Uà∑ΧC× •äʸ¬ÈŒ˜ª‹¬Á⁄UfløŸ∑§Ê‹¬ÿ¸ãÃ-
‚¥‚Ê⁄USÕÊÿË ∞fl, ŸÊÁäÊ∑§‚¥‚Ê⁄USÕÊÿË– ÃÕÊ ôÊÊŸË •ÕʸØ ÷ŒôÊÊŸÁflÁ‡ÊCU ∞fl ‚êÿÄàflÿÊÇÿ—,
ŸÊãÿ—– ∞fl¥ ∑§Ê‹‹éäÿÊÁŒ∑§Ê⁄UáÊ‚ÁãŸäÊÊŸ, •äÊ—∑§⁄UáÊ-•¬Ífl¸∑§⁄UáÊ-•ÁŸflÎÁûÊ∑§⁄UáÊÁÃ∑§⁄UáÊòÊÿ-
¬Á⁄UáÊÊ◊¬ÍáʸÃÊ˘Á¬ ‚êÿÄàfl‹Ê÷ ‚◊¬ÁˇÊÃÒfl– ÃìÊ ‚êÿÄàfl¥ •ÊÒ¬‡ÊÁ◊∑§ˇÊÊÁÿ∑§ˇÊÊÿÊ-
¬‡ÊÁ◊∑§ÁÃ÷ŒÊØ ÁòÊÁfläÊ¥ èÊflÁÖ ÃòÊ Á◊âÿÊàfl‚êÿª˜Á◊âÿÊàfl‚êÿÄàflÁì˝∑ΧÁÃòÊÿSÿ ÃÕÊ
•ŸãÃÊŸÈ’ÁãäÊ∑˝§ÊäÊ◊ÊŸ◊ÊÿÊ‹Ê÷ÁÃøÃÈCUÿSÿ, ∞fl¥ ‚åÃÊŸÊ¥ ¬˝∑ΧÃËŸÊ¥ ˇÊÿÊØ ˇÊÊÁÿ∑¥§ ‚êÿÄàfl◊˜,
©U¬‡Ê◊ÊûÊÈ •ÊÒ¬‡ÊÁ◊∑¥§ ‚êÿÄàfl◊˜– ˇÊÿÊ¬‡Ê◊¡ÁŸÃ¥ ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑§◊˜, Ãëø flŒ∑§‚êÿÄàflŸÊ◊AÊ˘Á¬
÷áÿÃ–
ßU‚Ë Ã⁄U„U, ©UŸ◊¥ ÷Ë ¬ËÃ, ¬k fl ‡ÊÈÄ‹ óßUŸ ÃËŸ ÷Êfl‹‡ÿÊ•Ê¥ ◊¥ ‚ Á∑§‚Ë ∞∑§
‹‡ÿÊ flÊ‹Ê „UË ‚êÿÄàfl ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Ÿ Á∑§ ÷Êfl •‡ÊÈ÷ ‹‡ÿÊ flÊ‹Ê ¡Ëfl– ßU‚Ë Ã⁄U„U,
¡ÊªÃÊ „ÈU•Ê ¡Ëfl „UË ‚êÿÄàfl ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Ÿ Á∑§ ÁŸº˝ÊÁŸº˝Ê, ¬˝ø‹Ê¬˝ø‹Ê, SÿÊŸªÎÁhU óßUŸ
ÃËŸ ÁŸº˝Ê•Ê¥ flÊ‹Ê– ßU‚Ë Ã⁄U„U, ¬ÿʸåÃ, •ÕʸØ ¿U„UÊ¥ ¬ÿʸÁåÃÿÊ¥ ∑§Ë ¬ÍáʸÃÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „UÊ øÈ∑§Ê ¡Ëfl
„UË ‚êÿÄàfl ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Ÿ Á∑§ •¬ÿʸåÖ
ßU‚Ë Ã⁄U„U, ‚¥‚Ê⁄U-Ã≈U ∑§ ÁŸ∑§≈U ◊¥ ÁSÕà „UË ¡Ëfl, •ÕʸØ ©Uà∑ΧCU M§¬ ‚ •äʸ¬ÈŒ˜ª‹
¬⁄UÊfløŸ ∑§Ê‹ ¬ÿ¸ãà ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ⁄U„UŸ flÊ‹Ê ¡Ëfl ‚êÿÄàfl ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Ÿ Á∑§ •ÁäÊ∑§ ‚¥‚Ê⁄-
ÁSÕÁÃU flÊ‹Ê– ÃÕÊ ôÊÊŸË ÿÊŸË ÷ŒôÊÊŸ ‚ ÿÈQ§ „UË ¡Ëfl ‚êÿÄàfl ∑§ ÿÊÇÿ „ÒU, •ãÿ Ÿ„UË¥– ßU‚Ë
Ã⁄U„U, ‚êÿÄàfl ∑§ ‹Ê÷ ◊¥ ∑§Ê‹‹ÁéäÊ •ÊÁŒ ∑§Ê⁄UáÊÊ¥ ∑§Ë ‚ÁãŸÁäÊ ◊¥, •äÊ—∑§⁄UáÊ, •¬Ífl¸∑§⁄UáÊ fl
•ÁŸflÎÁûÊ∑§⁄UáÊ óßUŸ ÃËŸ ∑§⁄UáÊ M§¬Ë (•Êà◊Ëÿ ÁflÁ‡ÊCU) ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê¥ ∑§Ë ¬ÍáʸÃÊ ÷Ë •¬ÁˇÊà „ÒU
„UË– fl„U ‚êÿÄàfl •ÊÒ¬‡ÊÁ◊∑§, ˇÊÊÁÿ∑§ fl ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑§ óßUŸ ÷ŒÊ¥ ‚ ÃËŸ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „UÊÃÊ „ÒU–
ßUŸ◊¥ Á◊âÿÊàfl, ‚êÿª˜-Á◊âÿÊàfl fl ‚êÿÄàfl ¬˝∑ΧÁà óßUŸ (Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„UŸËÿ ∑§Ë) ÃËŸ ¬˝∑ΧÁÃÿÊ¥
ÃÕÊ •ŸãÃÊŸÈ’ãäÊË ∑˝§ÊäÊ, ◊ÊŸ, ◊ÊÿÊ fl ‹Ê÷ óßUŸ øÊ⁄U, ßU‚ Ã⁄U„U, (∑ȧ‹) ‚Êà ¬˝∑ΧÁÃÿÊ¥ ∑§
ˇÊÿ ‚ “ˇÊÊÁÿ∑§ ‚êÿÄàfl” „UÊÃÊ „ÒU– (ßUã„UË ‚Êà ¬˝∑ΧÁÃÿÊ¥ ∑§) ©U¬‡Ê◊ ‚ “•ÊÒ¬‡ÊÁ◊∑§ ‚êÿÄàfl”
„UÊÃÊ „ÒU– ˇÊÿÊ¬‡Ê◊ ‚ „UÊŸ flÊ‹Ê (‚êÿÄàfl) ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑§ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚ flŒ∑§ ‚êÿÄàfl ÷Ë
∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
{1116 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃàSflM§¬¥ ¬˝ÊQ¥§ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-309)ó

•áÊ©UŒÿÊŒÊ ¿Uá„¥U ‚¡ÊßUM§fláÊ ©UŒÿ◊ÊáÊÊáÊ¥–
‚ê◊ûÊ∑§ê◊-©UŒÿ πÿ©Ufl‚Á◊ÿ¥ „Ufl ‚ê◊¥––
•ÿê÷Êfl—ó •ŸãÃÊŸÈ’ÁãäÊ∑˝§ÊäÊ◊ÊŸ◊ÊÿÊ‹Ê÷-Á◊âÿÊàfl‚êÿ∑˜§Á◊âÿÊàflÁì˝∑ΧÃËŸÊ¥
·ááÊÊ◊ŸÈŒÿÊØ, ©UŒÿÊ÷ÊflÊØ ÃÕÊ ‚º˝Í¬-©U¬‡Ê◊ÊØ ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑¥§ ‚êÿÄàfl¥ ÷flÁÖ ÃòÊ
•ŸãÃÊŸÈ’ÁãäÊ∑˝§ÊäÊ◊ÊŸ◊ÊÿÊ‹Ê÷ÁÃ∑§·ÊÿøÃÈCUÿSÿ Áfl‚¥ÿÊ¡Ÿ¥ ÷flÁÃ, •ÕʸØ •ŸãÃÊŸÈ’ÁãäÊ-
∑§cÊÊÿÊ— ‚¡ÊÃËÿ-•¬˝àÿÊÅÿÊŸÊfl⁄UáÊËÿ∑§·ÊÿM§¬áÊ ©UŒÿ¥ ¬˝ÊåŸÈflÁãÃ, ÃÕÒfl Á◊âÿÊàfl◊Á¬
‚êÿÄàfl¬˝∑ΧÁÃM§¬áÊ ‚◊ÈŒÿ¥ ¬˝ÊåŸÊÁÖ ∞Ã·È ÁòÊ·È ‚êÿÄàfl·È ˇÊÊÁÿ∑§‚êÿÄàfl¥ ¬˝ÊåÃÊ ¡ËflSÃÈ
ÃÁS◊ãŸfl ÷fl, ÿmUÊ ÃÎÃËÿ øÃÈÕ¸ flÊ ÷Êfl ◊ÈQ§Ê ÷flÁÃ, øÃÈÕ¸÷fl¥ ŸÊÁÃ∑˝§Ê◊ÁÖ •ÊÒ¬‡ÊÁ◊∑§-
‚êÿÄàflSÿ ¡ÉÊãÿÊ ©Uà∑ΧCUÊ ø ÁSÕÁÃ⁄UãÃ◊ȸ„ÍUø∑§ÊÁ‹∑§Ê–

©U‚∑§Ê SflM§¬ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ̋ˇÊÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-xÆ~) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU–
““©UQ§ ‚Êà ¬˝∑ΧÁÃÿÊ¥ ◊¥ ‚ ¿U— ¬˝∑ΧÁÃÿÊ¥ ∑§Ê ©UŒÿ Ÿ „UÊŸ ÃÕÊ ‚◊ÊŸ, ¡ÊÃËÿ ¬˝∑ΧÁÃÿÊ¥
∑§ M§¬ ◊¥ ©UŒÿ „UÊŸ ¬⁄U •ÊÒ⁄U “‚êÿÄàfl” ¬˝∑ΧÁà ∑§ ©UŒÿ ◊¥ “ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑§ ‚êÿÄàfl” „UÊÃÊ „ÒU–””
ÃÊà¬ÿ¸ ÿ„U „ÒUó •ŸãÃÊŸÈ’ãäÊË ∑˝§ÊäÊ, ◊ÊŸ, ◊ÊÿÊ fl ‹Ê÷ óßUŸ øÊ⁄U ¬˝∑ΧÁÃÿÊ¥ ÃÕÊ
Á◊âÿÊàfl, ‚êÿ∑˜§Á◊âÿÊàfl óßUŸ ŒÊ ¬˝∑ΧÁÃÿÊ¥, ∑ȧ‹ Á◊‹Ê ∑§⁄U ¿U— ¬˝∑ΧÁÃÿÊ¥ ∑§ ©UŒÿÊ÷Êfl ‚
ÃÕÊ ©Uã„UË¥ ∑§ ‚ŒflSÕÊM§¬ ©U¬‡Ê◊ ‚ ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑§ ‚êÿÄàfl „UÊÃÊ „ÒU– fl„UÊ° •ŸãÃÊŸÈ’ãäÊË ∑˝§ÊäÊ,
◊ÊŸ, ◊ÊÿÊ fl ‹Ê÷ óßUŸ øÊ⁄U ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§Ê Áfl‚¥ÿÊ¡Ÿ „UÊÃÊ „ÒU, •ÕʸØ fl •ŸãÃÊŸÈ’ãäÊË ∑§·Êÿ
•¬Ÿ ‚¡ÊÃËÿ •¬˝àÿÊÅÿÊŸÊfl⁄UáÊËÿ ∑§·Êÿ M§¬ ‚ ©UŒÿ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ©U‚Ë Ã⁄U„U Á◊âÿÊàfl ÷Ë
“‚êÿÄàfl” ¬˝∑ΧÁà M§¬ ◊¥ ©UŒÿ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ßUŸ ÃËŸÊ¥ ‚êÿÄàflÊ¥ ◊¥ ˇÊÊÁÿ∑§ ‚êÿÄàfl ∑§Ê
¬˝Êåà ¡Ê ¡Ëfl „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ©U‚Ë ÷fl ◊¥ ÿÊ (•ÁäÊ∑§ ‚ •ÁäÊ∑§) ÃË‚⁄‘U ÿÊ øÃÈÕ¸ ÷fl ◊¥ ◊ÈQ§
„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, (Á∑§‚Ë ÷Ë „UÊ‹Ã ◊¥) fl„U øÃÈÕ¸ ÷fl ∑§Ê ¬Ê⁄U Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ– •ÊÒ¬‡ÊÁ◊∑§ ‚êÿÄàfl ∑§Ë
¡ÉÊãÿ fl ©Uà∑ΧCU ÁSÕÁà •ãÃ◊Ȩ̀„ÍUø ‚◊ÿ flÊ‹Ë „UÊÃË „ÒU–
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{Æ) —— 1117}

ÃÃp Á◊âÿÊàflÊŒÿ ‚Áà ¡ÉÊãÿÃÊ˘ãÃ◊ȸ„ÍUø◊˜, ©Uà∑ΧCU× ¬ÈŒ˜ª‹¬Á⁄UflÃʸäÊÁSÃDUÁÃ, •ÕʸØ

flŒ∑§‚êÿÄàflË, ©U¬‡Ê◊‚êÿÄàflË flÊ ¬ÈŸ— Á◊âÿÊàflÊŒÿ ‚àÿÁ¬ ÁŸÿ◊× •h¸U¬ŒÈ ª˜ ‹¬⁄UÊflø∑§Ê‹-
‚◊ÊåàÿŸãÃ⁄¥U ‚¥‚Ê⁄‘U Ÿ ÁÃDUÁÃ, ◊ÈQ§Ê ÷flàÿfl– ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑§‚êÿÄàflSÿ ¡ÉÊãÿÁSÕÁÃ⁄UãÃ◊ȸ„ÍUø-
∑§ÊÁ‹∑§Ê, ©Uà∑ΧCUÃSÃÈ ·≈˜U·ÁCU‚ʪ⁄Uʬ ◊∑§Ê‹¥ ÿÊflØ ÁSÕÁÃ÷¸ÁáÊÃÊ– ÁflSÃ⁄USÃÈ ÃûÊë¿UÊSòÊ·È º˝CU√ÿ—–
∞fl¥ „U ÷√ÿ! ‚êÿÄàflSflM§¬ ÷Œ‚Á„UÃ¥ Ãã◊Ê„UÊàêÿ¥ ‚êÿªfl’ÈhU˜ÿ ÁŸŒÊ¸·‚êÿÄàfl¥
¬Á⁄U¬Ê‹ÿŸ˜ ∑§◊¸ˇÊÿÊÿ ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊÊŸÈDUÊŸ ‚ÃÃ¥ ¬˝fløSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
•Õ, Á◊âÿÊàflÊãäÊ∑§Ê⁄UÁflŸÊ‡Ê∑¥§ ŒË¬∑§Ê¬◊¥ ‚êÿÄàfl¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— (Á‚¥„UáÊË)-ªÊ„UÊ¿U㌂Ê
¬˝M§¬ÿÁãÃó
Á◊ë¿¥äÊÿÊ⁄U⁄UÁ„UŒ¥ Á„Uÿ◊í¤Ê¥ ‚ê◊⁄UÿáÊŒËfl∑§‹Êfl¥–
¡Ê ¬îÊ‹ÁŒ ‚ ŒË‚ÁŒ, ‚ê◊¥ ‹ÊÿûÊÿ¥ Á¡áÊÈÁg_¥U––160––
¿UÊÿÊó Á◊âÿÊàflÊãäÊ∑§Ê⁄U⁄UÁ„UÃ NŒÿ◊äÿ ‚êÿÄàfl⁄UàŸŒË¬-∑§‹Ê¬◊˜–
ÿ— ¬˝íflÊ‹ÿÁà ‚ ¬‡ÿÁà ‚êÿ∑˜§ ‹Ê∑§òÊÿ¥ Á¡ŸÊÁgCU◊˜––
©U‚ (•ãÃ◊Ȩ̀„ÍUø ∑§Ê‹) ∑§ ’ÊŒ, Á◊âÿÊàfl ∑§Ê ©UŒÿ „UÊŸ ¬⁄U ©U‚∑§Ë ÁSÕÁà ÷Ë ¡ÉÊãÿ×
•ãÃ◊ȸ„ÍUø ÃÕÊ ©Uà∑ΧCU× ¬ÈŒ˜ª‹¬⁄UÊflø ∑§ ÷ËÃ⁄U „UË ⁄U„UÃË „ÒU– •ÕʸØ flŒ∑§‚êÿÄàflË ÿÊ
©U¬‡Ê◊‚êÿÄàflË „UÊ∑§⁄U ¬ÈŸ— Á◊âÿÊŒÎÁCU „UÊŸ ¬⁄U ÷Ë, fl„U ÁŸÿ◊ ‚ •äʸ¬ÈŒ˜ª‹¬⁄UÊflø ∑§Ê‹ ∑§
‚◊Êåà „UÊŸ ¬⁄U ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ Ÿ„UË¥ ⁄U„UÃÊ, ◊ÈQ§ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑§ ‚êÿÄàfl ∑§Ë ¡ÉÊãÿ ÁSÕÁÃ
•ãÃ◊Ȩ̀„ÍUø ∑§Ê‹ ∑§Ë „UÊÃË „ÒU, ©Uà∑ΧCU× ÃÊ Á¿UÿÊ‚UΔU ‚ʪ⁄U ¬˝◊ÊáÊ ∑§Ê‹ Ã∑§ ÁSÕÁà „UÊÃË „ÒU–
ÁflSÃÊ⁄U ‚ ¡ÊŸŸÊ „UÊ ÃÊ ©UŸ-©UŸ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ∑§Ê ŒπŸÊ-¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „U ÷√ÿ! ‚êÿÄàfl ∑§ SflM§¬ fl ÷Œ ∑§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ ©U‚∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê •ë¿UË
Ã⁄U„U ‚◊¤Ê ∑§⁄U, ÁŸŒÊ̧· ‚êÿÄàfl ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ ∑§⁄UÃ „ÈU∞, ∑§◊¸-ˇÊÿ „ÃÈ ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ ∑§ •ŸÈDUÊŸ
◊¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, Á◊âÿÊàfl M§¬Ë •ãäÊ∑§Ê⁄U ∑§ ÁflŸÊ‡Ê∑§ ŒË¬∑§-ÃÈÀÿ ‚êÿÄàfl ∑§Ê (Á‚¥„UáÊË)-ªÊ„UÊ
¿U㌠mÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê Á◊âÿÊàfl M§¬Ë •ãäÊ∑§Ê⁄U ‚ ⁄UÁ„Uà •¬Ÿ NŒÿ ◊¥ ‚êÿÄàfl ⁄UàŸ
M§¬Ë ŒË¬-‚◊Í„U (ŒË¬Êfl‹Ë) ∑§Ê ¬˝íflÁ‹Ã ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ÃËŸÊ¥ ‹Ê∑§Ê¥ ∑§Ê ÷‹Ë÷Ê¥Áà ŒπÃÊ
„ÒU (ŒπŸ ◊¥ ‚ˇÊ◊ „UÊÃÊ „ÒU)U–
{1118 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— S¬CU ∞fl– (‚ ŒË‚ÁŒ ‚ê◊¥ ‹ÊÿûÊÿ¥) ‚ ¬‡ÿÁÃ

‚êÿ∑˜§ÃÿÊ òÊËŸ˜ ‹Ê∑§ÊŸ˜– ‚◊SËÊ∑§ ™§äfl¸-◊äÿ-•äÊÊ÷ʪÒÁfl¸÷Q§—, •ÃSòÊÿÊ ‹Ê∑§Ê ÷áÿãÃ–
òÊÿÊ˘Á¬ ‹Ê∑§Ê— ∑§ŸÁøŒ˜ ÁflÁ‡ÊCU¡ËflŸ º˝CÈ¥U ‡ÊÄÿãÃ– ‚ ∑§Ê ¡Ëfl—?
©UëÿÃó (¡Ê ‚ê◊⁄UÿáÊŒËfl∑§‹Êfl¥ Á„Uÿ◊í¤Ê¥ ¬îÊ‹ÁŒ) ÿ— ‚êÿÄàfl⁄UàŸŒË¬∑§‹Ê¬¥ NŒÿ◊äÿ
¬˝íflÊ‹ÿÁÖ ‚êÿÄàfl⁄UàŸ◊fl ŒË¬∑§‹Ê¬M§¬Á◊flÊòÊ ÷ÁáÊÃ◊˜– ÿÕÊ ∑§ÁpØ SflªÎ„U◊äÿ ŒË¬‚◊Í„¥U
¬˝íflÊÀÿ ªÎ„UÁSÕÃÊŸ˜ ¬ŒÊÕʸŸ˜ º˝CÈ¥U ˇÊ◊Ã, ÃÕÒfl ‚êÿÄàfl⁄UàŸŒË¬¥ ¬˝íflÊÀÿ SflNŒÿ¥ ¬˝∑§Ê‡Ê¬ÍáÊZ
∑§⁄UÊÁÃ, ÃŒfl ¬˝∑§ÊÁ‡ÊÃ¥ NŒÿ¥ ‚◊SËÊ∑¥§ ‚êÿQ§ÿÊ º˝CÈ¥U ‚◊ÕZ ÷flÁà óßUàÿÕ¸—– ‚êÿÄàfl-
⁄UàŸÊà◊∑§ŒË¬‚◊Í„UŸ NŒÿ¥ ∑§ËŒÎ‡Ê¥ ÷flÁÃ? ©UëÿÃó (Á◊ë¿¥UäÊÿÊ⁄U⁄UÁ„UŒ)¥ Á◊âÿÊàflM§¬ÊãäÊ∑§Ê⁄‘UáÊ ⁄UÁ„UÃ¥
¡ÊÿÃ, ÃŒãäÊ∑§Ê⁄U⁄UÊÁ„UàÿŸ ¬ÍáʸÃÿÊ ¬˝∑§Ê‡ÊÊ NŒÿ Áfl¡Îê÷Ã– ßUÁà (Á¡áÊÈÁg_¥U) ßUÁà Á¡ŸŸ ‚fl¸ôÊŸ
©U¬ÁŒCU◊˜, •ÕʸØ ∞ÃŒÁflÃÕ◊flÁà ôÊÿÁ◊àÿÕ¸—–

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ S¬CU „UË „ÒU– (‚ ¬‡ÿÁà ‚êÿ∑˜§ ‹Ê∑§òÊÿ◊˜)
fl„U ÃËŸÊ¥ ‹Ê∑§Ê¥ ∑§Ê ‚êÿ∑˜§ M§¬ ‚ ŒπÃÊ „ÒU– ‚◊Sà ‹Ê∑§ ™§äfl¸, ◊äÿ fl •äÊ— óßUŸ ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥
‚ Áfl÷Q§ „ÒU, ßU‚Á‹∞ “ÃËŸ ‹Ê∑§” ∑§„U ª∞ „Ò¥U– ÃËŸÊ¥ ‹Ê∑§Ê¥ ∑§Ê ∑§Ê߸U ÁflÁ‡ÊCU ¡Ëfl (∑§fl‹Ë
„UÊ∑§⁄U) Œπ ‚∑§Ã „Ò¥U– fl„U ¡Ëfl ∑§ÊÒŸ „Ò?
’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ÿ— ‚êÿÄàfl⁄UàŸŒË¬∑§‹Ê¬¥ NŒÿ◊äÿ ¬˝íflÊ‹ÿÁÃ) ¡Ê ‚êÿÄàfl ⁄UàŸ
M§¬Ë ŒË¬-∑§‹Ê¬ (ŒË¬Êfl‹Ë) ∑§Ê (•¬Ÿ) NŒÿ ◊¥ ¬˝íflÁ‹Ã ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ‚êÿÄàfl ⁄UàŸ ∑§Ê „UË
ÿ„UÊ° ŒË¬ ‚◊Í„U ∑§ ‚◊ÊŸ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ∑§Ê߸U √ÿÁQ§ •¬Ÿ ÉÊ⁄U ∑§ ÷ËÃ⁄U ŒË¬-‚◊Í„U
¬˝íflÁ‹Ã ∑§⁄U∑§ ÉÊ⁄U ◊¥ ⁄Uπ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ŒπŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U, ‚êÿÄàfl ⁄UàŸM§¬Ë
ŒË¬ ∑§Ê ¬˝íflÁ‹Ã ∑§⁄U •¬Ÿ NŒÿ ∑§Ê ¬˝∑§Ê‡Ê ‚ ¬Íáʸ ∑§⁄U ŒÃÊ „ÒU, fl„UË ¬˝∑§ÊÁ‡Êà NŒÿ ‚◊SÃ
‹Ê∑§ ∑§Ê ‚êÿ∑˜§ M§¬ ‚ ŒπŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U •Õ¸ „ÒU– ‚êÿÄàfl ⁄UàŸM§¬Ë ŒË¬∑§-‚◊Í„U
mUÊ⁄UÊ NŒÿ ∑§Ë ÄÿÊ ÁSÕÁà „UÊÃË „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (Á◊âÿÊàflÊãäÊ∑§Ê⁄U⁄UÁ„UÃ) Á◊âÿÊàfl M§¬Ë
•ãäÊ∑§Ê⁄U ‚ ⁄UÁ„Uà NŒÿ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚ •ãäÊ∑§Ê⁄U ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊŸ ‚ NŒÿ ◊¥ ¬˝∑§Ê‡Ê ¬Íáʸ M§¬ ‚
»Ò§‹ ¡ÊÃÊ „ÒU– ∞‚Ê (Á¡ŸÊÁgCU◊˜) Á¡Ÿãº˝ ‚fl¸ôÊ, Œfl Ÿ ©U¬ÁŒCU Á∑§ÿÊ „ÒU, •ÕʸØ ÿ„U ¬Íáʸ×
‚àÿ (ÿÕÊÕ¸) „UË „ÒU ó∞‚Ê ¡ÊŸ¥ óÿ„U •Õ¸ „ÒU–
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{Æ) —— 1119}

•òÊŒ¥ ôÊÿ◊˜ óÿÕÊ ÿŒÒfl ŒË¬¬˝∑§Ê‡Ê ©UlÊÃÃ, ÃŒÒflÊãäÊ∑§Ê⁄U— ¬˝Áfl‹ËÿÃ, ∞fl¥ ŒË¬¬˝∑§Ê‡ÊŸ
-•ãäÊ∑§Ê⁄UŸÊ‡ÊÿÊÿȸª¬Œ˜÷Êfl—, ÃÕÒfl ‚êÿÄàflÊÁfl÷ʸflÁ◊âÿÊàflÁfl‹ÿÿÊÿȸª¬Œ˜÷ÊÁflàfl◊fl–
©UQ¥§ ø ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ª˝ãâÊ (1/3/4)ó ““Ãʬ¬˝∑§Ê‡ÊflØ ÿȪ¬ŒÈà¬ûÊ⁄UèÿȬª◊ÊìÊ–...........ÿŒÊ
•Sÿ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ◊Èà¬lÃ, ÃŒÒfl ¬˝ÊQ§Ÿ¥ ◊àÿôÊÊŸ¥ üÊÈÃÊôÊÊŸ¥ ø ‚êÿÄàflŸ ¬Á⁄UáÊ◊ÁÃ...””
Á∑§@, ÿÕÊ •ãäÊ∑§Ê⁄U— ¬ŒÊÕʸÁäʪ◊ ‚Ê◊Êãÿ¡ËflÊŸÊ¥ ©U‹Í∑§ÊŒËŸ˜ Áfl„UÊÿ ∑ΧÃ ¬˝ÁÃ’ãäÊ∑§
∞fl, ÃÕÒfl Á◊âÿÊàflÊãäÊ∑§Ê⁄UÊ˘Á¬ ¡ËflÊŸÊ¥ Á¡ŸÊ¬ÁŒCU¬ŒÊÕʸÁŒ·È ÃûflL§ø— ¬˝ÁÃ’ãäÊ∑§—– ©UQ¥§ ø
¬˝Ê∑Χì@‚¥ª„˝ Uªã˝ Õ (1/8)ó
Á◊ë¿UÊÁŒ_UË ¡Ë•Ê ©UflßU_¥U ¬flÿáÊ¥ áÊ ‚g„UÁŒ–
‚g„UÁŒ •‚é÷Êfl¥ ©UflßU_¥U •áÊÈflßU_¥U ø––

ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¡’ ÷Ë ŒË¬ ∑§Ê ¬˝∑§Ê‡Ê ¬˝∑§≈U „UÊÃÊ „ÒU, Ã÷Ë •ãäÊ∑§Ê⁄U
Áfl‹ËŸ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ¡Ò‚ ŒË¬ ∑§Ê ¬˝∑§Ê‡Ê fl •ãäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ê ŸÊ‡Ê ÿȪ¬Ã˜ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U
‚êÿÄàfl ∑§Ê •ÊÁfl÷ʸfl ÃÕÊ Á◊âÿÊàfl-Áfl‹ÿ ŒÊŸÊ¥ „UË ∞∑§‚ÊÕ „UÊÃ „Ò¥U–
⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ª˝ãÕ (v/x/y) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““(•ÁÇŸ ÿÊ ‚Íÿ¸ ∑§Ê) Ãʬ fl ¬˝∑§Ê‡Ê
óßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ë ÿȪ¬Ã˜ (∞∑§ ‚ÊÕ) ©Uà¬ÁûÊ ◊ÊŸË ªß¸U „ÒU–...¡’ Á¡‚ √ÿÁQ§ ∑§Ê ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ
©Uà¬ãŸ „UÊÃ Ê „ÒU, Ã÷Ë ¬Ífl¸ ◊¥ Áfll◊ÊŸ ◊ÁÃ-•ôÊÊŸ fl üÊÈÃ-•ôÊÊŸ óŒÊŸÊ¥ “‚êÿÄàfl” (‚êÿÇôÊÊŸ)
M§¬ ◊¥ ¬Á⁄UáÊà „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U–””
•ÊÒ⁄U, Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬ŒÊÕ¸-ôÊÊŸ „UÊŸ ◊¥, ‚Ê◊ÊãÿÃÿÊ ¡ËflÊ¥ ∑§ Á‹∞ ©UÀ‹Í •ÊÁŒ ¡ËflÊ¥ ∑§Ê
¿UÊ«∏∑§⁄U •ãäÊ∑§Ê⁄U ¬˝ÁÃ’ãäÊ∑§ „UÊÃÊ „UË „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U Á◊âÿÊàfl M§¬Ë •ãäÊ∑§Ê⁄U ÷Ë Á¡ŸÊ¬ÁŒCU
¬ŒÊÕ¸ •ÊÁŒ ◊¥ ¡ËflÊ¥ ∑§Ë L§Áø ∑§Ê ¬˝ÁÃ’ÁãäÊà ∑§⁄UÃÊ „ÒU– (¬˝Ê∑ΧÃ) ¬@‚¥ª˝„U ª˝ãÕ (v/}) ◊¥
∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““Á◊âÿÊŒÎÁCU (Á¡Ÿãº˝ mUÊ⁄UÊ) ©U¬ÁŒCU ¬˝fløŸ ¬⁄U üÊhUÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ– fl„U ÃÊ •ãÿ mUÊ⁄UÊ
©U¬ÁŒc≈U ÿÊ •ŸÈ¬ÁŒCU ‚Œ˜÷Íà (•ÿÕÊÕ¸) ÃûflÊ¥ ¬⁄U üÊhUÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
{1120 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞fl¥ ÿŒÒfl Á◊âÿÊŒ‡Ê¸ŸÁfl‹ÿÊ ÷flÁÃ, ÃŒÒfl ÃSÿ ¡ËflSÿ Á¡ŸÊ¬ÁŒCUÃûfl·È üÊhUÊŸ¥ ÁŸ◊¸‹¥
¬˝ÊŒÈ÷¸flÁÃ, ÃÃp üÊhUÊŸÁŸ◊¸‹ÃÊÿÊ¥ ∑˝§◊‡ÊÊ flh¸U◊ÊŸÊÿÊ¥ ‚fl¸¬ŒÊÕʸŸ˜ ÃÕÊ ‹Ê∑§òÊÿÿÕÊÕ¸SflM§¬¥
ø ‚êÿÄÃÿÊ üÊgäÊÊÁÃ, ¬‡ÿÃËÁà ÷Êfl—– •ÕflÊ ⁄UàŸòÊÿ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ◊fl ¬˝äÊÊŸ◊˜ óßUÁà ŒÎC˜UÿÊ
‚êÿÄàfl¬Œ¥ ‚êÿÇôÊÊŸ-‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊÿÊ⁄UÁ¬ flÊø∑§◊˜, •ÃÊ ÿÊ ⁄UàŸòÊÿáÊ •Êà◊ÊŸ¥ ¬˝∑§Ê‡ÊÿÁÃ,
©UlÊÃÿÁÃ, ÃlÈQ¥§ ∑§⁄UÊÁÃ, ‚ ÉÊÊÁÃ∑§◊¸øÃÈCUÿ¥ ÁflŸÊ‡ÿ ‚fl¸ôÊÊ ÷ÍàflÊ ‹Ê∑§òÊÿ¥ „USÃÊ◊‹∑§flØ
‚ÊˇÊÊà∑§⁄UÊÁÖ ∞fl¥ ‚êÿÄàfl⁄UàŸ¥ ∑§fl‹ôÊÊŸÊà¬ûÊÊÒ ¬⁄Uê¬⁄UÿÊ ∑§Ê⁄UáÊÁ◊àÿÊlÕÊ̧˘åÿÍs—– •Ã ∞flÊQ¥§
Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-7)ó
‚ê◊ûÊ‚Á‹‹¬flÊ„UÊ ÁáÊìÊ¥ Á„Uÿ∞ ¬fl^U∞ ¡S‚–,
∑§ê◊¥ ’Ê‹Èÿfl⁄UáÊ¥ ’¥äÊÈÁìÊÿ áÊÊ‚∞ ÃS‚––
∞fl¥ „U ÷√ÿ! SflNŒÿ ‚êÿÄàfl⁄UàŸŒË¬¥ ¬˝íflÊÀÿ ‚fl¸‹Ê∑§¬˝àÿˇÊôÊÊŸ◊ÊÁfl÷ʸflÁÿÃ¥È ÁŸ⁄UãÃ⁄¥U
¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ¡’ „UË Á◊âÿÊŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê Áfl‹ÿ „UÊÃÊ „ÒU, Ã÷Ë ©U‚ ¡Ëfl ∑§Ê Á¡Ÿ-©U¬ÁŒCU
ÃûflÊ¥ ◊¥ ÁŸ◊¸‹ üÊhUÊŸ ¬˝∑§≈U „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, »§‹SflM§¬ íÿÊ¥-íÿÊ¥ üÊhUÊŸ ∑§Ë ÁŸ◊¸‹ÃÊ ∑˝§◊‡Ê—
’…U∏ÃË ¡ÊÃË „ÒU, fl„U ‚◊Sà ¬ŒÊÕÊZ ÃÕÊ ÃËŸ ‹Ê∑§Ê¥ ∑§ ÿÕÊÕ¸ SflM§¬ ¬⁄U ‚êÿ∑˜§ M§¬ ‚ üÊhUÊŸ
∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚ ŒπÃÊ „ÒU óÿ„U ÷Êfl „ÒU– •ÕflÊ, ⁄UàŸòÊÿ ◊¥ ¬˝äÊÊŸ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ „UË „ÒUó ßU‚ ŒÎÁCU
∑§ •ÊäÊÊ⁄U ¬⁄U ‚êÿÄàfl ¬Œ ∑§Ê ÿ„UÊ° ‚êÿÇôÊÊŸ fl ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê ÷Ë flÊø∑§ ◊ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–
ßU‚Á‹∞ ¡Ê ¡Ëfl ⁄UàŸòÊÿ ‚ •Êà◊Ê ∑§Ê ¬˝∑§ÊÁ‡Êà (©Uíífl‹) ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©UlÊÁÃà ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚‚
ÿÈQ§ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U øÊ⁄U ÉÊÊÁÃ∑§◊ÊZ ∑§Ê ŸÊ‡Ê∑§⁄U, ‚fl¸ôÊ „UÊ∑§⁄U ÃËŸÊ¥ ‹Ê∑§Ê¥ ∑§Ê „UÊÕ ◊ ¥⁄Uπ •Ê°fl‹
∑§Ë Ã⁄U„U ‚ÊˇÊÊà∑§Ê⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ßU‚ Ã⁄U„U, ‚êÿÄàfl ⁄UàŸ ∑§fl‹ôÊÊŸ (‚fl¸ôÊÃÊ) ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ ◊¥
¬⁄Uê¬⁄UÿÊ ∑§Ê⁄UáÊ „ÒUóßUàÿÊÁŒ •Õ¸ ÷Ë Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU– ßU‚ËÁ‹∞ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-|)
◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚ ◊ŸÈcÿ ∑§ NŒÿ ◊¥ ‚êÿÄàfl M§¬Ë ¡‹ ∑§Ê ¬˝flÊ„U ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝flÊÁ„Uà „UÊÃÊ „ÒU,
©U‚∑§Ê ¬Ífl¸’ãäÊ ‚ ‚¥Áøà ∑§◊¸ M§¬Ë ’Ê‹Í ∑§Ê •Êfl⁄UáÊ ŸCU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „U ÷√ÿ! •¬Ÿ NŒÿ ◊¥ ‚êÿÄàfl ⁄UàŸ ∑§ ŒË¬∑§ ∑§Ê ¬˝íflÁ‹Ã ∑§⁄UÊ •ÊÒ⁄U
‚◊Sà ‹Ê∑§ ∑§Ê ¬˝àÿˇÊ ŒπŸ flÊ‹ “ôÊÊŸ” ∑§Ê ¬˝∑§≈U ∑§⁄UŸ „UÃÈ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ óÿ„U
ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{v) —— 1121}

•Õ ¬ÈŸ⁄UÁ¬ ‚êÿÄàfl◊„Uûfl¥ ¬˝∑§Ê⁄UÊãÃ⁄‘UáÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— (Á‚¥„UáÊË)-ªÊ„UÊ¿UãŒ‚Ê ‚◊Õ¸ÿÁãÃó

∑§Ã∑§»§‹÷Á⁄UÿÁáÊê◊‹ ¡‹¥ flflªÿ∑§ÊÁ‹ÿÊ ‚ÈflááÊ¥ ø–
◊‹⁄UÁ„Uÿ‚ê◊¡ÈûÊÊ ÷√flfl⁄UÊ ‹„UßU ‹„ÈU ◊ÊÄπ¥––161––
¿UÊÿÊó ∑§Ã∑§»§‹÷ÎÃÁŸ◊¸‹¥ ¡‹¥ √ÿ¬ªÃ∑§ÊÁ‹∑¥§ ‚ÈfláÊZ ø–
◊‹⁄UÁ„UÂêÿÄàflÿÈQ§Ê ÷√ÿfl⁄UÊ ‹÷Ã ‹ÉÊÈ ◊ÊˇÊ◊˜––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó (÷√flfl⁄UÊ ‹„UßU ‹„ÈU ◊ÊÄπ¥) ÷√ÿ·È fl⁄UÊ— üÊDUÊ— ¡ËflÊ— ‹ÉÊÈ,
‹ÉÊÈ∑§Ê‹ ∞fl ◊ÊˇÊ¥ ‹÷ãÃ, ◊ÈQ§Ê ÷flÁãÖ Ÿ ‚fl¸ ÷√ÿÊ— ◊ÈÁQ¥§ ªë¿Uãàÿfl, •Á¬ÃÈ Ã·È üÊDUÊ ∞fl
◊ÈQ§Ê ÷flÁãÃ, ßUÁà “÷√flfl⁄UÊ” (÷√ÿfl⁄U—) ßUÁìŒŸ ‚¥∑§ÁÃÃ◊˜–
©UQ§¥ ø äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 1, πá«U-1, ÷ʪ-1, ‚Í. 141, ¬Î. 395-396)ó ““◊ÈÁQ§◊ŸÈ¬ªë¿UÃÊ¥
∑§Õ¥ ¬ÈŸ÷¸√ÿàflÁ◊Áà ø㟖 ◊ÈÁQ§ª◊ŸÿÊÇÿÃʬˇÊÿÊ Ã·Ê¥ ÷√ÿ√ÿ¬Œ‡ÊÊØ– Ÿ ø ÿÊÇÿÊ— ‚fl¸˘Á¬ ÁŸÿ◊Ÿ
ÁŸc∑§‹VUÊ ÷flÁãÃ, ‚Èfláʸ¬Ê·ÊáÊŸ √ÿÁ÷øÊ⁄UÊØ–””
•’, ¬ÈŸ— ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U (Á‚¥„UáÊË) ªÊ„UÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ‚êÿÄàfl ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ •ãÿ
¬˝∑§Ê⁄U ‚ ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁŸ◊¸‹Ë (∑§Ã∑§) «UÊ‹Ÿ ‚ ¡‹ ÁŸ◊¸‹ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU,
(•Êª ‚) ‚Èfláʸ ∑§Ë ∑§ÊÁ‹◊Ê ŒÍ⁄U „UÊ ¡ÊÃË „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ÁŸŒÊ̧· ‚êÿÄàfl ‚ ÿÈQ§ üÊDU
÷√ÿ ¬˝ÊáÊË ‡ÊËÉÊ˝ ◊ÊˇÊ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó (÷√ÿfl⁄UÊ ‹÷Ã ‹ÉÊÈ ◊ÊˇÊ◊˜) ÷√ÿÊ¥ ◊¥ ¡Ê üÊDU ¡Ëfl „Ò¥, fl
‹ÉÊÈ ÿÊŸË •À¬ ‚◊ÿ ◊¥ „UË ◊ÊˇÊ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃ „ÒU¥, ◊ÈQ§ „UÊ ¡ÊÃ „ÒU¥– ‚÷Ë ÷√ÿ ◊ÈÁQ§ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃ
„UË „UÊ¥ ó∞‚Ê Ÿ„UË¥ „ÒU, •Á¬ÃÈ ©UŸ◊¥ üÊDU „UË ◊ÈQ§ „UÊÃ „Ò¥U óßU‚ Ãâÿ ∑§Ê ‚¥∑§Ã “÷√ÿfl⁄U” ßU‚
¬Œ ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ (‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U mUÊ⁄UÊ) Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
äÊfl‹Ê ª˝ãâÊ (¬È. v, πá«U-v, ÷ʪ-v, ‚Í. vyv, ¬Î. x~z-x~{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““◊ÈÁQ§ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸ (¬˝Êåà ∑§⁄UŸ) flÊ‹ ¡ËflÊ¥ ◊¥ “÷√ÿ¬ŸÊ” ∑Ò§‚ ‚¥ªÃ „UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU? ÿ„U •Ê¬ÁûÊ
ΔUË∑§ Ÿ„UË,¥ ÄÿÊÁ¥ ∑§ ◊ÈÁQ§ ¡ÊŸ ∑§Ë ÿÊÇÿÃÊ ∑§Ë •¬ˇÊÊ ‚ ©UŸ∑§Ë ÷√ÿ ‚¥ôÊÊ ÿÈÁQ§‚¥ªÃ ’Ÿ ¡ÊÃË „ÒU–
Á¡ÃŸ ÷Ë ¡Ëfl ◊ÈÁQ§ ¡ÊŸ ∑§ ÿÊÇÿ „UÊÃ  „ÒU¥, fl ‚’ ÁŸÿ◊ ‚ ∑§‹¥∑§⁄UÁ„Uà „UÊÃ  „Ê¥ ó∞‚Ê ∑§ÊßU̧
ÁŸÿ◊ Ÿ„UË¥ „ÒU, ÄÿÊÁ¥ ∑§ ∞‚Ê ◊ÊŸ ‹Ÿ ¬⁄U “‚Èfláʸ¬Ê·ÊáÊ” ◊¥ √ÿÁ÷øÊ⁄U ŒÊcÊ •Ê ¡Ê∞ªÊ–””
{1122 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

⁄UÊ¡flÊÁø∑§ª˝ãÕ (2/7/9) ø Áfl‡ÊŒË∑ΧÃ◊˜ó ““ÿÊ˘ŸãÃŸÊÁ¬ ∑§Ê‹Ÿ Ÿ ‚àSÿÁà •‚ÊÒ •÷√ÿ

∞fl ßUÁà øØ Ÿ, ÷√ÿ⁄UʇÿãÃ÷ʸflÊØ–.........ÿÕÊ ÿÊ˘ŸãÃ∑§Ê‹ŸÊÁ¬ ∑§Ÿ∑§¬Ê·ÊáÊÊ Ÿ ∑§Ÿ∑§Ë÷ÁflcÿÁÃ, Ÿ
ÃSÿÊãäʬʷÊáÊàfl¥ ∑§Ÿ∑§¬Ê·ÊáʇÊÁQ§ÿÊªÊØ, ÿÕÊ flÊ •ÊªÊÁ◊∑§Ê‹Ê ÿÊ˘ŸãÃŸÊÁ¬ ∑§Ê‹Ÿ ŸÊªÁ◊cÿÁÃ, Ÿ
ÃSÿʪÊÁ◊àfl¥ „UËÿÃ, ÃÕÊ ÷√ÿSÿÊÁ¬ Sfl‡ÊÁQ§ÿÊªÊŒ˜ •‚àÿÊ◊Á¬ √ÿQ§ÊÒ Ÿ ÷√ÿàfl„UÊÁŸ—––””
∑§ËŒÎ‡ÊÊ ÷√ÿfl⁄UÊ ◊ÈÁQ¥§ ‡ÊËÉÊ˝¥ ¬˝ÊåŸÊÁÃ? ©UëÿÃ ó(◊‹⁄UÁ„ÿ‚ê◊¡ÈûÊÊ) ◊‹⁄UÁ„Uß ÁŸŒÊ·¸ á Ê
ÁŸ◊¸‹Ÿ flÊ ‚êÿÄàflŸ ÿÊ ÿÈQ§Ê ÷flÁÃ, ÁŸ◊¸‹‚êÿÄàfläÊÊ⁄UË ÷√ÿfl⁄UÊ ¡Ëfl— ‚ ‡ÊËÉÊ˝◊fl ◊ÈëÿÃ
ßUàÿÕ¸—– ‚êÿÄàfl⁄UÁ„UÃSÃÈ ÷√ÿfl⁄UÊ˘Á¬ Ÿ ◊ÈëÿÃ ßUÁà ÁŸ·äÊ◊ÈπŸ ÃÊà¬ÿZ ø ‚◊Áäʪêÿ◊˜–
•Ã ∞flÊQ¥§ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-10, 34)ó
¡„U ◊Í‹Áê◊ ÁfláÊ_U ŒÈ◊S‚ ¬Á⁄UflÊ⁄U áÊÁàÕ ¬⁄UflbUË–
ÄU Á¡áÊŒ¥‚áÊ÷_UÊ ◊Í‹ÁfláÊ_UÊ áÊ Á‚í¤Ê¥ÁÖ–

⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ª˝ãÕ (w/|/~) ◊¥ ÷Ë S¬CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““¡Ê ÷√ÿ •ŸãÃ∑§Ê‹ ◊¥ ÷Ë
Á‚hU Ÿ„UË¥ „UÊªÊ, fl„U ÃÊ •÷√ÿ ∑§ ¡Ò‚Ê „UË „ÈU•Ê? (©UûÊ⁄Uó) Ÿ„UË¥, fl„U •÷√ÿ Ÿ„UË¥ „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§
©U‚◊¥ ÷√ÿàfl ‡ÊÁQ§ „ÒU, ¡Ò‚ Á∑§ ∑§Ÿ∑§¬Ê·ÊáÊ ∑§Ê ó¡Ê ∑§÷Ë ‚ÊŸÊ Ÿ„UË¥ ’ŸªÊ ó©U‚ •ãäʬʷÊáÊ
Ÿ„UË¥ ∑§„U ‚∑§Ã, ÄÿÊ¥Á∑§ ©U‚◊¥ ‚ÊŸÊ „UÊŸ ∑§Ë ÿÊÇÿÃÊ „ÒU– •ÕflÊ, ©U‚ •ÊªÊ◊Ë ∑§Ê‹ ∑§Ê ó¡Ê
•Ÿãà ∑§Ê‹ ◊¥ ÷Ë Ÿ„UË¥ •Ê∞ªÊ ó•ŸÊªÊ◊Ë Ÿ„UË¥ ∑§„U ‚∑§Ã, ©U‚Ë Ã⁄U„U Á‚ÁhU Ÿ „UÊŸ ¬⁄U ÷Ë,
÷√ÿàfl ‡ÊÁQ§ „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ©U‚ •÷√ÿ Ÿ„UË¥ ∑§„U ‚∑§Ã, fl„U ÷√ÿ ⁄UÊÁ‡Ê ◊¥ „UË ‡ÊÊÁ◊‹ „ÒU–””
∑Ò§‚Ê ÷√ÿfl⁄U ‡ÊËÉÊ˝ ◊ÈÁQ§ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (◊‹⁄UÁ„UÃ-‚êÿÄàflÿÈQ§—)
◊‹⁄UÁ„Uà ÿÊŸË ÁŸŒÊ·¸ ÿÊ ÁŸ◊¸‹ ‚êÿÄàfl ‚ ¡Ê ÿÈQ§ ÿÊŸË ‚ê¬ãŸ „UÊÃ Ê „ÒU, fl„U ÁŸ◊¸‹‚êÿÄàfläÊÊ⁄UË
÷√ÿfl⁄U ¡Ëfl ‡ÊËÉÊ˝ „UË ◊ÈQ§ „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U •Õ¸ „ÒU– ‚êÿÄàfl ‚ ⁄UÁ„Uà ÃÊ ÷√ÿfl⁄U ÷Ë ◊ÈQ§ Ÿ„UË¥
„UÊÃÊ óßU‚U ÁŸ·äʬ⁄U∑§ ÃÊà¬ÿ¸ ∑§Ê ÷Ë ‚◊¤Ê ‹ŸÊ øÊÁ„U∞–
ßU‚ËÁ‹∞ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vÆ fl xy) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ò‚ ¡«∏ ∑§ ŸCU „UÊ ¡ÊŸ ¬⁄U flÎˇÊ ∑§ (‡ÊÊπÊ •ÊÁŒ) ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑§Ë flÎÁhU Ÿ„UË¥ „UÊ ¬ÊÃË,
flÒ‚ „UË ¡Ê ¬ÈL§· ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ‚ ÷˝CU „Ò¥U, fl ◊Í‹ ‚ ŸCU „UÊÃ „Ò¥U– •Ã— ∞‚ ¡Ëfl Á‚hU •flSÕÊ ∑§Ê
¬˝Êåà Ÿ„UË¥ „UÊ ¬ÊÃ–””
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{v) —— 1123}

‹hÍáÊ ÿ ◊áÊÈÿûÊ¥ ‚Á„Uÿ¥ ÄU ©UûÊ◊áÊ ªÈûÊáÊ–

‹hÍUáÊ ÿ ‚ê◊ûÊ¥ •Äπÿ ‚ÈÄπ¥ ø ◊ÊÄπ¥ ø––
•òÊ ŒÎCUÊãÃmUÿ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ ¬˝SÃÍÿÃó (∑§Ã∑§»§‹÷Á⁄UÿÁáÊê◊‹¡‹¥) ∑§Ã∑§»§‹Ÿ ÷ÎÃ¥
ÁŸ◊¸‹¥ ¡‹¥ ÿÕÊ ÷flÁÃ, ÃÕÊ– ‹Ê∑§ ¬VUÁ◊ÁüÊá‹Sÿ ÁŸ◊¸‹Ë∑§⁄UáÊÊÿ ∑§Ã∑§»§‹¬˝ÿÊªÊ ÁfläÊËÿÃ,
ÃòÊ ∑§Ã∑§»§‹-ÁŸˇÊ¬áÊ ¬VU÷ʪÊ˘äÊSß÷ʪ ∞∑§òÊË÷flÁÃ, ©U¬Á⁄U÷ʪ ÃÈ ÁŸ◊¸‹¥ ¡‹◊fl ÁÃDUÁÃ,
ÃmUŒfl ÿSÿ ÷√ÿfl⁄USÿ ‚êÿÄàfl¥ ÁŸ◊¸‹¥ ‚ê¬lÃ, ‚ ‡ÊËÉÊ˝◊fl ◊ÊˇÊªÊ◊Ë óßUàÿʇÊÿ—– •ãÿòÊ
‡ÊÊSòÊcflÁ¬ ©U¬‡Ê◊‚êÿÄàflSÿ SflM§¬¥ ∑§Ã∑§»§‹ÁŸ◊¸‹Ë∑Χá‹‚ŒÎ‡Ê¥ flÁáʸÃ◊Á¬–
ÿÕÊQ¥§ äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 1, πá«U-1, ÷ʪ-1, ‚Í. 144, ªÊÕÊ-216, ¬Î. 398) ÃÕÊ
ªÊê◊≈U‚Ê⁄Uªã˝ Õ (¡Ëfl∑§Êá«U, ªÊÕÊ-650)ó
Œ¥‚áÊ◊Ê„ÈUfl‚◊ŒÊ ©Uå¬îÊßU ¡¥ ¬ÿàÕ-‚g„UáÊ¥–
©Ufl‚◊‚ê◊ûÊÁ◊áÊ¥ ¬‚ááÊ◊‹¬¥∑§ÃÊÿ‚◊¥––

““ÿ„U ¡Ëfl ©UûÊ◊ ªÊòÊ ‚Á„Uà ◊ŸÈcÿ-¬ÿʸÿ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄U ÃÕÊ fl„UÊ° ‚êÿÄàfl ∑§Ê ¬˝ÊåÃ
∑§⁄U •ˇÊÿ ‚Èπ ∞fl¥ ◊ÊˇÊ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
ÿ„UÊ° ŒÊ ŒÎCUÊãà ¬˝SÃÈà Á∑§ÿ ¡Ê ⁄U„U „Ò¥Uó (∑§Ã∑§»§‹÷ÎÃÁŸ◊¸‹¡‹◊˜) ∑§Ã∑§ »§‹
(ÁŸ◊¸‹Ë, Á»§≈U∑§⁄UË) ‚ ÷Îà ÿÊŸË ÿÈQ§ „UÊ∑§⁄U ¡‹ Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁŸ◊¸‹ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U–
‹Ê∑§ ◊¥ ∑§Ëø«∏ ‚ Á◊ÁüÊà ¡‹ ∑§Ê ÁŸ◊¸‹ ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ “∑§Ã∑§” »§‹ ∑§Ê ¬˝ÿÊª Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ
„ÒU, fl„UÊ° ∑§Ã∑§ »§‹ ∑§ ÁŸˇÊ¬ («UÊ‹Ÿ) ‚ ∑§Ëø«∏ ∑§Ê •¥‡Ê ŸËø ∞∑§ÁòÊà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ
™§¬⁄U-™§¬⁄U ÁŸ◊¸‹ ¡‹ „UË ⁄U„UÃÊ „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U Á¡‚ ÷√ÿfl⁄U ∑§Ê ‚êÿÄàfl ÁŸ◊¸‹ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU,
fl„U ‡ÊËÉÊ˝ „UË ◊ÊˇÊªÊ◊Ë „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– •ãÿ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ÷Ë “©U¬‡Ê◊ ‚êÿÄàfl” ∑§
SflM§¬ ∑§Ê “∑§Ã∑§” »§‹ ‚ ÁŸ◊¸‹ Á∑§ÿ ªÿ ¡‹ ∑§ ‚◊ÊŸ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU–
¡Ò‚, äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. v, πá«U-v, ÷ʪ-v, ‚Í. vyy, ªÊÕÊ-wv{, ¬Î. x~}) ÃÕÊ
ªÊê◊≈U‚Ê⁄U ª˝ãÕ (¡Ëfl∑§Êá«U, ªÊÕÊ-{zÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„UŸËÿ ∑§ ©U¬‡Ê◊ ‚, ∑§Ëø«∏ ∑§ ŸËø ’ÒΔU ¡ÊŸ ‚ ÁŸ◊¸‹ÃÊ ∑§Ê ¬˝Êåà ¡‹ ∑§Ë
Ã⁄U„U, ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ¡Ê ÁŸ◊¸‹ üÊhUÊŸ „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ©U¬‡Ê◊ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ „ÒU–””
{1124 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¬˝Ê∑Χì@‚¥ª˝„Uª˝ãÕ (1/166) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó

Œ¥‚áÊ◊Ê„US‚ÈŒ∞ ©Ufl‚¥Ã ‚ìÊ÷Êfl‚g„UáÊ¥–
©Ufl‚◊‚ê◊ûÊÁ◊áÊ¥ ¬‚ááÊ∑§‹È‚¥ ¡„UÊ ÃÊÿ¥––
‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕSÿ ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ø ¬˝ÁìÊÁŒÃ¥ ÿŒ˜ ÿÕÊ ‹Ê∑§ ∑§Ã∑§»§‹¬˝ÿÊªáÊ ‡ÊÈhU¡‹¥
¬˝ÊåÿÃ, ÃÕÒfl ‡ÊÈhUŸÿ¬˝ÿÊªáÊ ‡ÊÈhUÊà◊ÊŸÈ÷fl— ∑§ÃÈZ ‡ÊÄÿÃ– ÿÕÊ ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-11)
ÃÊà¬ÿ¸flÁÎ ûÊ≈UË∑§ÊÿÊ¥ Áfl‡ÊŒË∑ΧÃ◊˜ó ““ÿÕÊ ∑§Ê˘Á¬ ª˝Êêÿ¡Ÿ— ‚∑§Œ¸◊¥ ŸË⁄¥U Á¬’ÁÃ, ŸÊªÁ⁄U∑§— ¬ÈŸ— Áflfl∑§Ë
¡Ÿ— ∑§Ã∑§»§‹¥ ÁŸÁˇÊåÿ ÁŸ◊¸‹ÊŒ∑¥§ Á¬’ÁÖ ÃÕÊ Sfl‚¥flŒŸM§¬÷Œ÷ÊflŸÊ‡ÊÍãÿ¡ŸÊ Á◊âÿÊàfl-
⁄UʪÊÁŒÁfl÷Êfl¬Á⁄UáÊÊ◊‚Á„UÃ◊˜ •Êà◊ÊŸ◊ŸÈ÷flÁÃ, ‚Œ˜ŒÎÁCU¡Ÿ— ¬ÈŸ⁄U÷Œ⁄UàŸòÊÿ‹ˇÊáÊÁŸÁfl¸∑§À¬‚◊ÊÁäÊ’‹Ÿ
∑§Ã∑§»§‹SÕÊŸËÿ¥ ÁŸpÿŸÿ◊ÊÁüÊàÿ ‡ÊÈhUÊà◊ÊŸ◊˜ •ŸÈ÷flÃËàÿÕ¸—–””
ÃòÊÒfl •Êà◊ÅÿÊÁÃ≈UË∑§ÊÿÊ◊Á¬ ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜ó ““....∑§ÁøûÊÈ Sfl∑§⁄UÁfl∑§Ëáʸ∑§Ã∑§ÁŸ¬ÊÃ-
◊ÊòÊÊ¬¡ÁŸÃ¬VU¬ÿ‚Ê— Áflfl∑§ÃÿÊ Sfl¬ÈL§·Ê∑§Ê⁄U-•ÊÁfl÷ʸÁfl„¡Ò∑§Êë¿U÷ÊflàflÊŒ˜ •ë¿U◊fl ÃŒŸÈ÷flÁãÖ...

¬˝Ê∑Χà ¬@‚¥ª˝„U ª˝ãÕ (v/v{{) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó

““Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ëø«∏ •ÊÁŒ ‚ ©Uà¬ãŸ ∑§‹È·ÃÊ (◊Á‹ŸÃÊ) ¬˝‡ÊÊãà „UÊŸ ¬⁄U ¡‹ ÁŸ◊¸‹
„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„U ∑§ ©UŒÿ ∑§ ©U¬‡ÊÊãà „UÊŸ ¬⁄U ¡Ê ‚àÿÊÕ¸-üÊhUÊŸ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚
“©U¬‡Ê◊ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ” ∑§„UÃ „Ò¥U–””
‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ ∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ ÷Ë ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‹Ê∑§ ◊¥
“∑§Ã∑§” »§‹ ∑§ ¬˝ÿÊª ‚ ‡ÊÈhU ¡‹ ¬˝Êåà Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U “‡ÊÈhU Ÿÿ” ∑§ ¬˝ÿÊª ‚
‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§Ê •ŸÈ÷fl Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „ÒU– ©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸, ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vv) ∑§Ë ÃÊà¬ÿ¸flÁÎ ûÊ
≈UË∑§Ê ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U S¬CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ª˝Ê◊ËáÊ √ÿÁQ§ ∑§Ëø«∏ Á◊‹Ê „ÈU•Ê ¬ÊŸË
¬ËÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ Ÿª⁄UflÊ‚Ë √ÿÁQ§ Áflfl∑§Ë „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U fl„U (¡‹ ◊¥) “∑§Ã∑§” »§‹ ∑§Ê «UÊ‹
∑§⁄U ‡ÊÈhU ¡‹ ∑§Ê ¬ËÃÊ „ÒU– ©U‚Ë Ã⁄U„U, Sfl‚¥flŒŸ M§¬ ÷ÊflŸÊ ‚ ‡ÊÍãÿ (•ôÊ) ¡Ÿ Á◊âÿÊàfl fl
⁄Uʪ •ÊÁŒ Áfl÷Êfl ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê¥ ‚ ‚Á„Uà •Êà◊Ê ∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ‚êÿÇŒÎÁCU ÃÊ •÷Œ⁄UàŸòÊÿ
M§¬ ÁŸÁfl¸∑§À¬ ‚◊ÊÁäÊ ∑§ ‚Ê◊âÿ¸ ‚ “∑§Ã∑§” »§‹ ∑§Ë Ã⁄U„U “‡ÊÈhUŸÿ” ∑§Ê •ÊüÊÿáÊ ∑§⁄U (ÁŸ◊¸‹
¡‹ ∑§Ë Ã⁄U„U) ‡ÊÈhU •Êà◊Ê ∑§Ë •ŸÈ÷ÍÁà ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÿ„U •Õ¸ „ÒU–””
fl„UË¥ (ªÊÕÊ-vv ∑§Ë) •Êà◊ÅÿÊÁà ≈UË∑§Ê ◊¥ ÷Ë ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““∑§Ê߸U
(ÁflÁ‡ÊCU) ¡Ëfl •¬Ÿ „UÊÕ ‚ “ÁŸ◊¸‹Ë” «UÊ‹∑§⁄U ∑§Ëø«∏ fl ¡‹ ∑§Ê ¬ÎÕ∑˜§-¬ÎÕ∑˜§ ∑§⁄UŸ ‚
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{v) —— 1125}

÷ÍÃÊÕ¸ŒÁ‡Ê¸ŸSÃÈ Sfl◊ÁÃÁŸ¬ÊÁÃÇÊÈhUŸÿÊŸÈ’ÊäÊ◊ÊòÊÊ¬¡ÁŸÃ-•Êà◊∑§◊¸Áflfl∑§ÃÿÊ Sfl¬ÈL§·Ê∑§Ê⁄U-•ÊÁfl÷ʸÁflÃ-

‚„U¡Ò∑§ôÊÊÿ∑§Sfl÷ÊflàflÊØ ¬˝lÊÃ◊ÊŸÒ∑§ôÊÊÿ∑§÷Êfl¥ Ã◊ŸÈ÷flÁãÃ....–””
‚ê¬˝Áà ŒÎCUÊãÃÊãÃ⁄¥U ¬˝SÃÍÿÃó (flflªÿ∑§ÊÁ‹ÿÊ ‚ÈflááÊ¥ ø) ÿÕÊ ∑§ÊÁ‹êŸÊ ⁄UÁ„UÃ¥ ‚ÈfláÊZ
÷flÁÃ, ÃmUØ– ‹Ê∑§ •ãÿäÊÊÃÈÁ◊ÁüÊÂÈfláʸSÿ ‡ÊÈÁhU— ¡ŸÒ— •ÁÇŸ¬Ê∑§Ÿ Á∑˝§ÿÃ, •ÁÇŸ¬Ê∑§Ÿ
∑˝§◊‡ÊÊ˘ãÿäÊÊÃÈÁ◊ÁüÊÃÊ ÿÊ ◊Á‹ŸÃÊ, ‚Ê Áfl‹ËÿÃ, ÃÕÊ ‚ÈfláÊZ ∑˝§◊‡Ê— ‡ÊÈh¥U ‡ÊÈhUÃ⁄¥U ‡ÊÈhUÃ◊¥
‚ê¬lÃ, ÃŒfl ‚ÈfláÊZ ¬Íáʸ‡ÊÈh¥U ‚Ø ·Ê«U‡ÊflÁáʸ∑§Ê‚ÈfláʸŸÊêŸÊ •Á÷äÊËÿÃ– ·Ê«U‡ÊflÁáʸ∑§Ê-
‚Èfláʸàfl¬˝ÊåÃ— •äÊSß÷ÍÁ◊∑§Ê‚È ‚ÈfláÊZ ÿØ, ÃŒ˜ (©UûÊ⁄UflÁø÷ÁÍ ◊∑§Ê¬ˇÊÿÊ) •‡ÊÈhU◊fl
 – ‚êÿÄàfl◊Á¬
ÃmUŒfl ‡ÊÈh¥U ÷flÃËàÿʇÊÿ—–
•ãÿòÊ ‡ÊÊSòÊ·È ÁŸ⁄UãÃ⁄U¬Ê∑§¬⁄Uê¬⁄UÊ¡ÁŸÃ‡ÊÈhU‚ÈfláʸÁ◊fl ©U¬ÿÈQ§ŸÿÊüÊÿáÊŸ ‡ÊÈhUÊà◊Ê
•ŸÈ÷ÁflÃÈ¥ ‡ÊÄÿÃ óßUÁà flÁáʸÃ◊˜– ÿÕÊ ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-9) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó

Á¡‚◊¥ •¬ŸÊ ¬ÈL§·Ê∑§Ê⁄U (¬˝ÁÃÁ’ê’) ÁŒπÊ߸U Œ, ∞‚ SflÊ÷ÊÁfl∑§ ÁŸ◊¸‹ ¡‹ ∑§Ê ¬ËŸ ∑§Ê •ŸÈ÷fl
∑§⁄UÃ „Ò¥U, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ÷ÍÃÊÕ¸Œ‡Ê˸ (‡ÊÈhUŸÿ ‚ ŒπŸ flÊ‹) ¡Ëfl •¬ŸË ’ÈÁhU ‚ ¬˝ÿÈQ§ ‡ÊÈh Ÿÿ
∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U ôÊÊŸ ◊ÊòÊ ◊¥ ©Uà¬ãŸ „ÈU߸U •Êà◊Ê fl ∑§◊¸ ◊¥ ¬⁄US¬⁄U-Áflfl∑§ ’ÈÁhU mUÊ⁄UÊ •¬Ÿ ¬ÈL§·Ê∑§Ê⁄U
M§¬ SflM§¬ ‚ ¬˝∑§≈U „ÈU∞ SflÊ÷ÊÁfl∑§ ∞∑§ “ôÊÊÿ∑§” ÷Êfl¬Ÿ ‚, Á¡‚◊¥ ∞∑§ ôÊÊÿ∑§ ÷Êfl „UË
¬˝∑§Ê‡Ê◊ÊŸ ⁄U„UÃÊ „ÒU, ∞‚Ë ‡ÊÈhU •Êà◊Ê ∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃ „Ò¥U–””
•’, ŒÍ‚⁄UÊ ŒÎCUÊãà ¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó (√ÿ¬ªÃ∑§ÊÁ‹∑¥§ ‚Èfláʸ¥ ø) Á¡‚
¬˝∑§Ê⁄U ∑§ÊÁ‹◊Ê (•ãÿ äÊÊÃÈ ∑§Ë Á◊‹Êfl≈U) ‚ ⁄UÁ„Uà ‚Èfláʸ (Sfláʸ) „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚ Ã⁄U„U– ‹Ê∑§ ◊¥
•ãÿ äÊÊÃÈ•Ê¥ ‚ Á◊ÁüÊà ‚Èfláʸ ∑§Ë ‡ÊÈÁhU •ÁÇŸ-¬Ê∑§ mUÊ⁄UÊ (•Êª ◊¥ ìÊ-Ã¬Ê ∑§⁄U) ∑§Ë ¡ÊÃË
„ÒU, •ÁÇŸ-¬Ê∑§ ‚ •ãÿ äÊÊÃÈ•Ê¥ ‚ Á◊ÁüÊà ¡Ê ◊Á‹ŸÃÊ „ÒU, fl„U ŸCU „UÊ ¡ÊÃË „ÒU, •ÊÒ⁄U ‚Èfláʸ
∑˝§◊‡Ê— ‡ÊÈhU ‚ ‡ÊÈhUÃ⁄U fl ‡ÊÈhUÃ◊ „UÊÃÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– fl„UË ‚Èfláʸ ¬Íáʸ ‡ÊÈhU „UÊ∑§⁄U “‚Ê‹„U ’ÊŸ”
flÊ‹Ê ‚Èfláʸ óßU‚ ŸÊ◊ ‚ •Á÷Á„Uà „UÊÃÊ „ÒU–” ‚Ê‹„U ’ÊŸ” flÊ‹ ‚Èfláʸ¬Ÿ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ‚ ¬Ífl¸,
ÁŸø‹Ë •flSÕÊ•Ê¥ ◊¥ ¡Ê ‚Èfláʸ „ÒU, fl„U ©UûÊ⁄U-©UûÊ⁄U ∑§Ë •¬ˇÊÊ •‡ÊÈhU „UË „ÒU– ‚êÿÄàfl ÷Ë ©U‚Ë
Ã⁄U„U ‡ÊÈhU „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
•ãÿ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ÷Ë ÿ„U flÁáʸà Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ÁŸ⁄UãÃ⁄U •ÁÇŸ-¬Ê∑§ ŒÃ ⁄U„UŸ ‚ ‡ÊÈhUÃÊ
∑§Ê ¬˝Êåà ‚Èfláʸ ∑§Ë Ã⁄U„U, ©U¬ÿÈQ§ “Ÿÿ” ∑§ •ÊüÊÿáÊ ‚ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§Ê •ŸÈ÷fl Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ
„ÒU– ©UŒÊ„U⁄UáÊÊÕ¸, ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà ª˝ãâÊ (ªÊÕÊ-~) ◊¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó
{1126 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¡„U ∑¥§øáÊ¥ Áfl‚Èh¥U äÊê◊ßUÿ¥ π¥Á«Uÿ‹fláÊfláÊ–

ÄU ¡ËflÊ Áfl Áfl‚Èh¥U áÊÊáÊ Áfl‚Á‹‹áÊ Áfl◊‹áÊ––
‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-12) ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó ““...............Ÿ ∑§fl‹¥
÷ÍÃÊÕÊZ ÁŸpÿŸÿÊ ÁŸÁfl¸∑§À¬‚◊ÊÁäÊ⁄UÃÊŸÊ¥ ¬˝ÿÊ¡ŸflÊŸ˜ ÷flÁÖ Á∑§ãÃÈ ÁŸÁfl¸∑§À¬‚◊ÊÁäÊ⁄UÁ„UÃÊŸÊ¥ ¬ÈŸ—
·Ê«U‡ÊflÁáʸ∑§Ê‚Èfláʸ‹Ê÷Ê÷Êfl •äÊSßflÁáʸ∑§Ê‚Èfláʸ‹Ê÷flØ ∑§·ÊÁ@Ø ¬˝ÊÕÁ◊∑§ÊŸÊ¥ ∑§ŒÊÁøØ
‚Áfl∑§À¬ÊflSÕÊÿÊ¥ Á◊âÿÊàflÁfl·ÿ∑§·ÊÿŒÈäÿʸŸfl@ŸÊÕZ √ÿfl„UÊ⁄UŸÿÊ˘Á¬ ¬˝ÿÊ¡ŸflÊŸ˜ ÷flÁÃ......–””
ÃÕÒfl ÃòÊÒfl •Êà◊ÅÿÊÁÃ≈UË∑§ÊÿÊ¥ flÁáʸÃ◊˜ó ““ÿ π‹È ¬ÿ¸ãìÊ∑§ÊûÊËáʸ¡Êàÿ∑§ÊûʸSfl⁄USÕÊŸËÿ¥
¬⁄U◊¥ ÷Êfl◊ŸÈèÊflÁãÃ, Ã·Ê¥ ¬˝Õ◊ÁmUÃËÿÊlŸ∑§¬Ê∑§¬⁄Uê¬⁄Uʬëÿ◊ÊŸ∑§ÊûʸSfl⁄UÊŸÈ÷flSÕÊŸËÿ-•¬⁄U◊-
÷ÊflÊŸÈ÷flŸ‡ÊÍãÿàflÊØ ‡ÊÈhUº√˝ ÿÊŒÁ‡ÊÃÿÊ ‚◊ÈlÊÁÃÃ-•SπÁ‹ÃÒ∑§Sfl÷ÊflÒ∑§÷Êfl— ‡ÊÈhUŸÿ ∞fl ©U¬Á⁄UßÒ∑§-
¬˝ÁÃflÁáʸ∑§ÊSÕÊŸËÿàflÊØ ¬Á⁄UôÊÊÿ◊ÊŸ— ¬˝ÿÊ¡ŸflÊŸ˜......–””
““Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ‚È„UÊªÊ fl Ÿ◊∑§ ∑§ ‹¬ ‚ ÿÈQ§ ∑§⁄U∑§ »°Í§∑§Ê „ÈU•Ê ‚ÊŸÊ Áfl‡ÊÈhUÃÊ ∑§Ê
¬˝Êåà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ôÊÊŸ M§¬Ë ÁŸ◊¸‹ ¡‹ ‚ ÿ„U ¡Ëfl ÷Ë Áfl‡ÊÈhU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vw) ∑§Ë ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ ≈UË∑§Ê ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““ÁŸÁfl¸∑§À¬
‚◊ÊÁäÊ ◊¥ ÁŸ⁄Uà ¡ËflÊ¥ ∑§ Á‹∞ ÷ÍÃÊÕ¸ “ÁŸpÿ Ÿÿ” ¬˝ÿÊ¡ŸflÊŸ˜ (‚ÊÕ¸∑§, ©U¬ÊŒÿ) „ÒU, Á∑§ãÃÈ
fl„UË ◊ÊòÊ “ÁŸpÿ Ÿÿ” ¬˝ÿÊ¡ŸflÊŸ˜ „ÒU ó∞‚Ê Ÿ„UË¥ „ÒU, Á∑§ãÃÈ ÁŸÁfl¸∑§À¬ ‚◊ÊÁäÊ ‚ ⁄UÁ„Uà (ÁŸø‹Ë
÷ÍÁ◊∑§Ê ◊¥) ¡ËflÊ¥ ∑§ Á‹∞ ÃÊ ‚Ê‹„U ’ÊŸ flÊ‹ ‚Èfláʸ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ∑§ •÷Êfl ◊¥ ÁŸø‹Ë ’ÊŸÊ¥
flÊ‹ ‚Èfláʸ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà (Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ©U¬ÊŒÿ „UÊÃË „ÒU, ©U‚Ë) ∑§Ë Ã⁄U„U ¬˝ÊÕÁ◊∑§ ÷ÍÁ◊∑§Ê flÊ‹
¡ËflÊ¥ ∑§ Á‹∞ ∑§÷Ë ‚Áfl∑§À¬ •flSÕÊ ◊¥ Á◊âÿÊàfl, Áfl·ÿ‚ê’ãäÊË ∑§·Êÿ fl •¬˝‡ÊSà äÿÊŸ ‚
’øŸ ∑§ Á‹∞ √ÿfl„UÊ⁄U Ÿÿ ÷Ë ¬˝ÿÊ¡ŸflÊŸ˜ (‚ÊÕ¸∑§ fl ©U¬ÊŒÿ) „UÊÃÊ „ÒU.............–””
ßU‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U, fl„UË¥ (ªÊÕÊ-vw) •Êà◊ÅÿÊÁà ≈UË∑§Ê ◊¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““¡Ê ¬ÈL§· •ÁãÃ◊
¬Ê∑§-Á∑˝§ÿÊ (‚Ê‹„U ’ÊŸ flÊ‹Ë) ‚ ©UûÊËáʸ (‚ê¬ãŸ) „UÊŸ flÊ‹ ‡ÊÈhU ‚ÊŸ ∑§Ë Ã⁄U„U ©Uà∑ΧCU fl
•‚ÊäÊÊ⁄UáÊ (¬⁄U◊) ÷Êfl ∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ©Uã„¥U fl„U •ŸÈ÷fl Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ ¡Ê (ÁŸø‹Ë fl
◊äÿ◊flÃ˸ ÁSÕÁà flÊ‹ ‹ÊªÊ¥ ∑§Ê ) ¬˝Õ◊ fl ÁmUÃËÿ •ÊÁŒ •Ÿ∑§ ¬Ê∑§-¬⁄Uê¬⁄UÊ ‚ ¬∑§Êÿ ¡ÊŸ
flÊ‹ •‡ÊÈhU ‚ÊŸ ∑§ ‚◊ÊŸ ¡Ê •ŸÈà∑ΧCU ÷Êfl (•ŸÈ÷ÍÃ) „UÊÃÊ „ÒU– •Ã— ‡ÊÈhU º˝√ÿ ∑§Ë •¬ˇÊÊ
⁄UπŸ flÊ‹ „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ, ©UŸ∑§ Á‹∞ fl„U ‡ÊÈhU Ÿÿ „UË ¬˝ÿÊ¡ŸflÊŸ˜ (©U¬ÊŒÿ) „ÒU ¡Ê (‡ÊÈhU
Ÿÿ) •øÁ‹Ã-•πá«U ∞∑§Sfl÷ÊflË M§¬ “∞∑§” ÷Êfl ∑§Ê ¬˝∑§≈U ∑§⁄UÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ¡Ê •ÁãÃ◊
¬˝ÁÃflÁáʸ∑§Ê (‚Ê‹„UflË¥ ’ÊŸ) ∑§ ‚◊ÊŸ ¡ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{w) —— 1127}

∞fl¥ Sfláʸ‡ÊÈhUÃÊ◊Êäÿ◊Ÿ •Êà◊Ëÿ‡ÊÈhUÃÊ ÿÕÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃÊ, ÃÕÒfl ¬˝SÃÈêÊÕÊÿÊ¥ ÃŒ˜-

ŒÎCUÊãÃ◊ÊÁüÊàÿ ‚êÿÄàfl‡ÊÈhUÃÊ ÁŸM§Á¬ÃÁà ÁflôÊÿ◊˜–
ßUàÿfl¥ „U ÷√ÿ! ‚êÿªfl’ÈhU˜ÿ ÁŸ◊¸‹‚êÿÄàfl¥ ŒäÊŸ˜ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ‚ÃÃ◊ª˝‚⁄UÊ ÷flÁÃ
ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
•Õ ¬˝fløŸ‚Ê⁄UÊèÿÊ‚Sÿ ◊ÊˇÊ¬˝ÊåàÿÒ ©U¬ÊŒÿÃÊ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— (Á‚¥„UáÊË)-ªÊ„UÊ¿U㌂Ê
ÁŸM§¬ÿÁãÃó
¬flÿáÊ‚Ê⁄Ué÷Ê‚¥ ¬⁄U◊å¬í¤ÊÊáÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ¡ÊáÊ–
∑§ê◊ÄπfláÊÁáÊÁ◊ûÊ¥ ∑§ê◊ÄπfláÊ Á„U ◊ÊÄπ‚È„¥U––162––
¿UÊÿÊó ¬˝fløŸ‚Ê⁄UÊèÿÊ‚¥ ¬⁄U◊Êà◊-äÿÊŸ∑§Ê⁄UáÊ¥ ¡ÊŸËÁ„U–
∑§◊¸ˇÊ¬áÊÁŸÁ◊ûÊ¥ ∑§◊¸ˇÊ¬áÊ Á„U ◊ÊˇÊ‚Èπ◊˜––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (¬⁄U◊å¬í¤ÊÊáÊ∑§Ê⁄UáÊ¥ ¡ÊáÊ) ¬⁄U◊Êà◊ŸÊ ÿŒ˜ äÿÊŸ¥,
ÃSÿ ∑§Ê⁄UáÊ¥ ¡ÊŸËÁ„U– ÃØ ∑§Ê⁄UáÊ¥ Á∑§◊˜?
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, Sfláʸ ∑§Ë ‡ÊÈhUÃÊ (‚ê’ãäÊË ŒÎCUÊãÃ) ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ •Êà◊Ëÿ ‡ÊÈhUÃÊ Á¡‚
¬˝∑§Ê⁄U ¬˝ÁìÊÁŒÃ ∑§Ë ªß¸U „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝SÃÈà ªÊÕÊ ◊¥ ©U‚ ŒÎCUÊãà ∑§Ê ‚„UÊ⁄UÊ ‹∑§⁄U ‚êÿÄàfl
∑§Ë ‡ÊÈhUÃÊ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU óÿ„U ¡ÊŸ¥–
ßU‚ Ã⁄U„U, „U ÷√ÿ! •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê ∑§⁄U ÁŸ◊¸‹ ‚êÿÄàfl ∑§Ê äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸
◊¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U •ª˝‚⁄U „UÊÃ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, ◊ÊˇÊ-¬˝ÊÁåà ◊¥ ¬˝fløŸ-‚Ê⁄U (‡ÊÈhUÊà◊SflM§¬) ∑§ •èÿÊ‚ ∑§Ë ©U¬ÊŒÿÃÊ ∑§Ê ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U
(Á‚¥„UáÊË) ªÊ„UÊ ¿U㌠‚ ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¬˝fløŸ-‚Ê⁄U (‡ÊÈhUÊà◊-SflM§¬) ∑§Ê •èÿÊ‚ ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§ äÿÊŸ ∑§Ê
∑§Ê⁄UáÊ „ÒU ó∞‚Ê ¡ÊŸ–¥ fl„U (äÿÊŸ) ∑§◊¸-ˇÊÿ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ∑§◊¸-ˇÊÿ „UÊŸ  ¬⁄U ÁŸÁpÃ
M§¬ ‚ ◊ÊˇÊ-‚Èπ Á◊‹ÃÊ „ÒU–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (¬⁄U◊Êà◊äÿÊŸ∑§Ê⁄UáÊ¥ ¡ÊŸËÁ„U)
¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê ¡Ê äÿÊŸ „ÒU, ©U‚∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ∑§Ê ¡ÊŸÊ– fl„U ∑§Ê⁄UáÊ ÄÿÊ „ÒU?
{1128 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

©UëÿÃó (¬flÿáÊ‚Ê⁄Ué÷Ê‚¥) ¬˝fløŸSÿ Á¡ŸÊª◊Sÿ ÿ— ‚Ê⁄U—, ÃSÿ •èÿÊ‚ ∞fl

¬⁄U◊Êà◊äÿÊŸ∑§Ê⁄UáÊÁ◊Áà ¡ÊŸËÁ„U– •òÊ ¬˝fløŸ¬ŒŸ Á¡ŸfløŸ¥ ÿmUÊ ÃŒŸÈ‚ÊÁ⁄U •ÊøÊÿʸáÊÊ¥
ªÈL§fl⁄UÊáÊÊ¥ ø fløŸ◊Á¬ ‚ÍëÿÃ– ‚fl¸Á¡ŸÊ¬Œ‡Ê‚Ê⁄U— ‚◊ÿ‚Ê⁄U ∞fl, ÿÊ ÁŸ◊¸‹— ‡ÊÈhUÊà◊Òfl, ŸÊãÿ—–
©UQ§¥ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄Uªã˝ Õ (ªÊÕÊ-15)ó
¡Ê ¬S‚ÁŒ •å¬ÊáÊ¥ •’hU¬È_¥U •áÊááÊ◊Áfl‚‚¥–
•¬Œ‚‚ÈûÊ◊í¤Ê¥ ¬S‚ÁŒ Á¡áÊ‚Ê‚áÊ¥ ‚√fl¥––
Áfl‡ÊŒË∑Χå øÒÃØ ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ≈UË∑§ÊÿÊ◊˜ó ““•πá«UôÊÊŸM§¬ ‡ÊÈhUÊà◊ÁŸ ôÊÊÃ ‚flZ Á¡Ÿ‡ÊÊ‚Ÿ¥
ôÊÊÃ¥ ÷flÁÃ....–”” ÃSÿ ¬˝fløŸ‚Ê⁄U÷ÍÃSÿ ‡ÊÈhUÊà◊ÃûflSÿ ôÊÊŸ¥ ¬˝fløŸÊèÿÊ‚ÊŒfl ¬˝ÊåÿÃ, •ÃÊ
Á¡ŸÊª◊ÊèÿÊ‚— ∑§Ã¸√ÿÊ ÷flÁÖ ©UQ¥§ ø ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (3/33)ó
•Êª◊„U Ë áÊÊ ‚◊áÊÊ áÊ fl å¬ÊáÊ¥ ¬⁄¥ U ÁflÿÊáÊÊÁŒ–
•Áfl¡ÊáÊ¥ÃÊ •àÕ πflÁŒ ∑§ê◊ÊÁáÊ Á∑§äÊ Á÷ÄπÍ––
’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (¬˝fløŸ‚Ê⁄UÊèÿÊ‚◊˜) ¬˝fløŸ ÿÊŸË Á¡ŸÊª◊, ©U‚∑§Ê ¡Ê ‚Ê⁄U (‚Ê⁄U÷ÍÃ
Ãûfl), ©U‚∑§Ê •èÿÊ‚ „UË ¬⁄U◊Êà◊äÿÊŸ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU óÿ„U ¡ÊŸÊ– ÿ„UÊ° ¬˝fløŸ ¬Œ ‚ Á¡ŸfløŸ
ÿÊ ÃŒŸÈ‚Ê⁄UË •ÊøÊÿÊZ fl ªÈL§fl⁄UÊ¥ ∑§Ê fløŸ ÷Ë ‚ÍÁøà Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ‚◊Sà Á¡ŸÊ¬Œ‡Ê ∑§Ê ‚Ê⁄U
“‚◊ÿ‚Ê⁄U” „UË „ÒU, ¡Ê ÁŸ◊¸‹ ‡ÊÈhUÊà◊Ê „UË „ÒU, •ãÿ (∑§Ê߸U) Ÿ„UË¥– ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vz) ◊¥
∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ¬ÈL§· •Êà◊Ê ∑§Ê •’hUS¬ÎCU, •Ÿãÿ, •Áfl‡Ê·, (ÃÕÊ ÁŸÿà fl •‚¥ÿÈQ§) ŒπÃÊ
„ÒU, fl„U º˝√ÿüÊÈà fl ÷ÊflüÊÈà M§¬ ‚◊Sà Á¡Ÿ-‡ÊÊ‚Ÿ ∑§Ê ŒπÃÊ „ÒU, ¡ÊŸÃÊ „ÒU–””
ßU‚Ë (ª˝ãÕ fl ªÊÕÊ) ∑§Ë ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ ≈UË∑§Ê ◊¥ ßU‚ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U S¬CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““•πá«U ôÊÊŸ M§¬ “‡ÊÈhUÊà◊Ê” ∑§Ê ¡ÊŸ ‹Ÿ ¬⁄U ‚◊Sà Á¡Ÿ-‡ÊÊ‚Ÿ ôÊÊà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–”” ©U‚
¬˝fløŸ‚Ê⁄U÷Íà ‡ÊÈhUÊà◊Ãûfl ∑§Ê ôÊÊŸ “¬˝fløŸ” ∑§ •èÿÊ‚ ‚ „UË ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ Á¡ŸÊª◊Ê¥
∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UáÊËÿ „UÊÃÊ „ÒU– ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (x/xx) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““•Êª◊ ‚ „UËŸ ◊ÈÁŸ Ÿ •Êà◊Ê ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Ÿ •Êà◊Ê ‚ Á÷㟠¬⁄U ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê „UË
¡ÊŸÃÊ „ÒU– ßUã„¥U Ÿ ¡ÊŸŸ flÊ‹Ê Á÷ˇÊÈ Á∑§‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§◊ÊZ ∑§Ê ˇÊÿ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ „ÒU? (•ÕʸØ Ÿ„UË¥
∑§⁄U ‚∑§ÃÊ–)””
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{w) —— 1129}

Ãà‚◊ÿ‚Ê⁄UM§¬¥ ‡ÊÈhUÊà◊Ãûfl¥ ‚fl¸Ÿÿ¬ˇÊÊÃËÃ¥ ÷flÁÖ ©UQ¥§ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-

144)ó ‚√fláÊÿ¬Äπ⁄UÁ„UŒÊ ÷ÁáÊŒÊ ¡Ê ‚Ê ‚◊ÿ‚Ê⁄UÊ–
∞ÃŒfl •mÒUÃM§¬¥ ‚fl¸Áfl∑§À¬ÊÃËÃ◊Á¬ ÁŸM§åÿÃ– ©UQ¥§ ø ‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê (‚¥. 9)ó
©UŒÿÁà Ÿ ŸÿüÊË⁄USÃ◊Áà ¬˝◊ÊáÊ¥,
ÄflÁøŒÁ¬ ø Ÿ ÁflŒ˜◊Ê ÿÊÁà ÁŸˇÊ¬ø∑˝§◊˜–
Á∑§◊¬⁄U◊Á÷Œä◊Ê äÊÊÁêŸ ‚flZ∑§·˘ÁS◊Ÿ˜,
•ŸÈ÷fl◊ȬÿÊÃ ÷ÊÁà Ÿ mÒUÃ◊fl––
∞fl¥ Á¡Ÿ‡ÊÊ‚Ÿ‚Ê⁄UM§¬ ‡ÊÈhUÊà◊ÁŸ flÊ⁄¥UflÊ⁄¥U ÷ÊflŸÊ ÿÊ ÷flÁÃ, ‚Òfl ¬˝fløŸ‚Ê⁄UÊèÿÊ‚—–
∞ÃŸ ø ¬⁄U◊Êà◊äÿÊŸ¥ ‚È∑§⁄UÁ◊Áà ‡ÊÊSòÊʇÊÿ—– ¬⁄U◊Êà◊äÿÊŸŸ Á∑§ê¬˝ÿÊ¡Ÿ¥ Á‚h˜UÿÁÃ? ©UëÿÃó
(∑§ê◊ÄπfláÊÁáÊÁ◊ûÊ¥) Ãà¬⁄U◊Êà◊äÿÊŸ¥ ∑§◊¸ˇÊ¬áÊ ∑§◊¸ˇÊÿ ÁŸÁ◊ûÊ¥ ÷flÁÖ ∑§◊¸ˇÊÿ ø ∑§Ê ‹Ê÷—?

fl„U ‚◊ÿ‚Ê⁄U M§¬ ‡ÊÈhUÊà◊ûfl ‚◊Sà Ÿÿ-¬ˇÊÊ¥ ‚ •ÃËà „UÊÃ Ê „ÒU– ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-
vyy) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““¡Ê ‚’ Ÿÿ-¬ˇÊÊ¥ ‚ ⁄UÁ„Uà „ÒU, fl„UË “‚◊ÿ‚Ê⁄U” ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–””
ßU‚Ë ∑§Ê ‚fl¸Áfl∑§À¬ÊÃËà •mÒUà (Ãûfl) M§¬ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU– ‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê (‚¥. ~) ◊¥
∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡„UÊ° ŸÿÊ¥ ∑§Ë ‡ÊÊ÷Ê ©UÁŒÃ Ÿ„UË¥ „UÊÃ Ë, ¬˝◊ÊáÊ •Sà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ÁŸˇÊ¬ ∑§Ê ø∑˝§ (‚◊Í„U)
ÃÊ Ÿ ¡ÊŸ ∑§„UÊ° ø‹Ê ¡ÊÃÊ „ÒU– •ÊÒ⁄U •ÁäÊ∑§ ÄÿÊ ∑§„¥U, ßUŸ ‚◊Sà ÷ŒÊ¥ ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UŸ flÊ‹, ‡ÊÈhU
Ÿÿ ∑§ Áfl·ÿ÷Íà øÒÃãÿ ø◊à∑§Ê⁄U ◊ÊòÊ Ã¡¬ÈT •Êà◊Ê ∑§ •ŸÈ÷fl ◊¥ •ÊŸ ¬⁄U, mÒà „UË ¬˝ÁÃ÷ÊÁ‚Ã
Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, Á¡Ÿ-‡ÊÊ‚Ÿ ∑§ ‚Ê⁄U M§¬ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ◊¥ ¡Ê ’Ê⁄U-’Ê⁄U ÷ÊflŸÊ „UÊÃË „ÒU, fl„UË
¬˝fløŸ‚Ê⁄U ∑§Ê •èÿÊ‚ „ÒU– ßU‚ (•èÿÊ‚) ‚ ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ ‚È∑§⁄U „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU óÿ„U
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ∑§Ê •Ê‡Êÿ „ÒU– ¬⁄U◊Êà◊-äÿÊŸ ‚ ÄÿÊ ¬˝ÿÊ¡Ÿ Á‚hU „UÊŸ flÊ‹Ê „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó
(∑§◊¸ˇÊ¬áÊÁŸÁ◊ûÊ¥) fl„U ¬⁄U◊Êà◊-äÿÊŸ ∑§◊¸-ˇÊ¬áÊ ÿÊŸË ∑§◊¸-ˇÊÿ ◊¥ ÁŸÁ◊ûÊ „UÊÃÊ „ÒU– ∑§◊¸-
ˇÊÿ ‚ ÄÿÊ ‹Ê÷ „ÒU?
{1130 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

©UëÿÃó (∑§ê◊ÄπfláÊ Á„U ◊ÊÄπ‚È„U¥) ∑§◊¸ˇÊÿ ‚Áà ◊ÊˇÊ‚Èπ¥ ¬˝ÊåÿÃ– ∞fl¥ ÷ŒÁflôÊÊŸ’‹Ÿ
‡ÊÈhUÊà◊÷ÊflŸÊèÿÊ‚ÊØ ÿÊªË ‡ÊÈhUÊà◊ÃÊ¥ ¬˝Êåÿ ◊ÈQ§Ê ÷flÁÃ, •ŸãÃôÊÊŸ‚ÈπÊÁŒÿÈQ§Ê˘Á¬ ÷flÁÖ
‚◊Áոå øÒÃŒ˜ ßUCUÊ¬Œ‡Êª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-33, 47)ó
ªÈM§¬Œ‡ÊÊŒèÿÊ‚ÊØ ‚¥ÁflûÊ— Sfl¬⁄UÊãÃ⁄U◊˜–
¡ÊŸÊÁà ÿ— ‚ ¡ÊŸÊÁÃ, ◊ÊˇÊ‚ÊÒÅÿ¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U◊˜––
•Êà◊ÊŸÈDUÊŸÁŸDUSÿ √ÿfl„UÊ⁄U’Á„U—ÁSÕÃ—–
¡ÊÿÃ ¬⁄U◊ʟ㌗ ∑§ÁpŒ˜ ÿÊªŸ ÿÊÁªŸ—––
ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-170) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó
Ã◊flÊŸÈ÷fl¥pÊÿ◊˜ ∞∑§Êª˝˜ÿ¥ ¬⁄U◊Îë¿UÁÖ
ÃÕÊà◊ÊäÊËŸ◊ÊŸãŒ◊˜, ∞Áà flÊøÊ◊ªÊø⁄U◊˜––

’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (∑§◊¸ˇÊ¬áÊ Á„U ◊ÊˇÊ‚Èπ◊˜) ∑§◊¸-ˇÊÿ „UÊŸ ¬⁄U ◊ÊˇÊ-‚Èπ ∑§Ë ¬˝ÊÁåÃ
„UÊÃË „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ÷ŒÁflôÊÊŸ ∑§ ’‹ ‚ ‡ÊÈhUÊà◊-÷ÊflŸÊ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UÃ-∑§⁄UÃ ÿÊªË ‡ÊÈhUÊà◊
SflM§¬ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄U ◊ÈQ§ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U •ŸãÃôÊÊŸ, •ŸãÂÈπ •ÊÁŒ ‚ ÿÈQ§ ÷Ë „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
ßU‚∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ßUCUÊ¬Œ‡Ê ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-xx, y|) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê ∑§Ê߸U ¬˝ÊáÊË ªÈL§-©U¬Œ‡Ê ‚, ©U¬Œ‡ÊÊŸÈM§¬ ‡ÊÊSòÊÊèÿÊ‚ ‚ ÃÕÊ SflÊà◊ÊŸÈ÷fl ‚ Sfl-
¬⁄U ∑§ ÷Œ ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ „ÒU, fl„UË ¬ÈL§· ÁŸ⁄UãÃ⁄U ◊ÊˇÊ-‚Èπ ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ (•ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃÊ) „ÒU–””
““(¬˝flÎÁûÊ-ÁŸflÎÁûÊ M§¬) √ÿfl„UÊ⁄U ‚ ’Ê„U⁄U (⁄UÁ„UÃ) „UÊ∑§⁄U, ¡’ •Êà◊Ê •¬Ÿ •ŸÈDUÊŸ ◊¥
(SflM§¬ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ◊¥) ‹ËŸ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, Ã’ ©U‚ •Êà◊ÁŸDU ÿÊªË ∑§Ê (äÿÊŸ M§¬Ë) ÿÊª ‚
•ÁŸfl¸øŸËÿ ¬⁄U◊ʟ㌠¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU–””
ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-v|Æ) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““©U‚ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§ •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃ ⁄U„UŸ ‚ ¬⁄U◊ ∞∑§Êª˝ÃÊ (äÿÊŸ) ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊÃË „ÒU •ÊÒ⁄U
¡Ê fløŸÊÃËà •Êà◊ÊäÊËŸ •ÊŸãŒ „ÒU, fl„U ÷Ë ©U‚ ¬˝Êåà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{w) —— 1131}

◊ÊˇÊ¬˝ÊÁ¬∑§ÊÿÊ äÿÊŸ¬˝Á∑˝§ÿÊÿÊ— ÁŸM§¬áÊ¥ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ (‡‹Ê∑§ 50-51, 53, 79, 97-

99) ∑ΧÃ◊Á¬ó
•Êà◊ôÊÊŸÊØ ¬⁄¥U ∑§ÊÿZ Ÿ ’ÈhUÊÒ äÊÊ⁄UÿÁìÊ⁄U◊˜–
∑ȧÿʸŒÕ¸fl‡ÊÊØ Á∑§Á@Œ˜ flÊÄ∑§ÊÿÊèÿÊ◊Ãà¬⁄U—––
ÿଇÿÊ◊ËÁãº˝ÿÒSÃã◊ ŸÊÁSà ÿÁãŸÿÃÁãº˝ÿ—–
•ã× ¬‡ÿÊÁ◊ ‚ʟ㌥ ÃŒSÃÈ íÿÊÁÃL§ûÊ◊◊˜––
ÃŒ˜ ’˝ÍÿÊûÊà¬⁄UÊŸ˜ ¬Îë¿UØ ÃÁŒë¿UûÊà¬⁄UÊ ÷flØ–
ÿŸÊÁfllÊ◊ÿ¥ M§¬¥ àÿÄàflÊ ÁfllÊ◊ÿ¥ fl˝¡Ø––
•ÊàêÊŸ◊ãÃ⁄‘U ŒÎC˜UflÊ ŒÎC˜UflÊ Œ„UÊÁŒ∑¥§ ’Á„U—–
ÃÿÊ⁄UãÃ⁄UÁflôÊÊŸÊŒ˜ •èÿÊ‚ÊŒëÿÈÃÊ ÷flØ––
◊ÊˇÊ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÊŸ flÊ‹Ë (¬ÍflÊ̧Q§) äÿÊŸ-¬˝Á∑˝§ÿÊ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ (‡‹Ê∑§
zÆ-zv, zx, |~, ~|-~~) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““‚ÊäÊ∑§ •Êà◊-ôÊÊŸ ∑§ •‹ÊflÊ Á∑§‚Ë ŒÍ‚⁄‘U ∑§Êÿ¸ ∑§Ê •ÁäÊ∑§ ‚◊ÿ Ã∑§ •¬ŸË ’ÈÁhU
◊¥ äÊÊ⁄UáÊ Ÿ ∑§⁄‘U– ÿÁŒ ¬˝ÿÊ¡Ÿfl‡Ê ∑ȧ¿U ∑§⁄UŸÊ ÷Ë ¬«∏ ÃÊ ©U‚ flÊáÊË fl ‡Ê⁄UË⁄U ‚ •ŸÊ‚Q§ „UÊ∑§⁄U
∑§⁄‘U–””
““(∞‚Ê Áøãß ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ Á∑§) ¡Ê ∑ȧ¿U ‡Ê⁄UË⁄U •ÊÁŒ ’Ês ¬ŒÊÕ¸ ßUÁãº˝ÿÊ¥ mUÊ⁄UÊ Œπ
¡ÊÃ „Ò¥U, fl ◊⁄UÊ SflM§¬ Ÿ„UË¥ „Ò¥U, •ÊÒ⁄U ßUÁãº˝ÿÊ¥ ∑§Ê ’Ês Áfl·ÿÊ¥ ‚ ⁄UÊ∑§∑§⁄U SflÊäÊËŸ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê,
Á¡‚ ©Uà∑ΧCU •ÃËÁãº˝ÿ •ÊŸãŒ◊ÿ ôÊÊŸ-íÿÊÁà ∑§Ê •ãÃ⁄UXU ◊¥ ŒπÃÊ „Í°U, •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃÊ „Í°U, fl„UË
◊⁄UÊ flÊSÃÁfl∑§ SflM§¬ „UÊŸÊ øÊÁ„U∞–””
““‚ÊäÊ∑§ ©U‚ •Êà◊SflM§¬ ∑§Ê ∑§ÕŸ ∑§⁄‘U, ©U‚ ŒÍ‚⁄Ê¥ ∑§Ê ’ÃÊ∞, ©U‚∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ¬Í¿U,
©U‚Ë ∑§Ë øÊ„U ∑§⁄‘U, ©U‚Ë ∑§Ê U•¬ŸÊ •÷ËCU ’ŸÊ∞ ÃÊÁ∑§ •ôÊÊŸ◊ÿ (’Á„U⁄UÊà◊) M§¬ ¿ÍU≈U∑§⁄U
ôÊÊŸ◊ÿ SflM§¬ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊ–””
““•ãÃ⁄UXU ◊¥ •Êà◊Ê ∑§ flÊSÃÁfl∑§ SflM§¬ ∑§Ê Œπ∑§⁄U •ÊÒ⁄U ’Ês ◊¥ ‡Ê⁄UË⁄U •ÊÁŒ ¬⁄U÷ÊflÊ¥
∑§Ê Œπ∑§⁄U, ßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§ ÷ŒÁflôÊÊŸ ‚ ÃÕÊ •èÿÊ‚ mUÊ⁄UÊ ©U‚ ÷ŒÁflôÊÊŸ ◊¥ ŒÎ…U∏ÃÊ ¬˝Êåà „UÊÃË „ÒU,
Á¡‚‚ ¡Ëfl ◊ÈQ§ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
{1132 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á÷ãŸÊà◊ÊŸ◊ȬÊSÿÊà◊Ê ¬⁄UÊ ÷flÁà Ãʌ·ʗ–

flÁøŒË¸¬¥ ÿÕÊ¬ÊSÿ Á÷ãŸÊ ÷flÁà Ãʌ·ÊË––
©U¬ÊSÿÊà◊ÊŸ◊flÊà◊Ê ¡ÊÿÃ ¬⁄U◊Ê˘ÕflÊ–
◊ÁÕàflÊ˘˘à◊ÊŸ◊Êà◊Òfl ¡ÊÿÃ˘ÁÇŸÿ¸ÕÊ ÃL§—––
ßUÃËŒ¥ ÷ÊflÿÁãŸàÿ◊˜, •flÊøÊ¥ªÊø⁄¥U ¬Œ◊˜–
Sflà ∞fl ÃŒÊåŸÊÁà ÿÃÊ ŸÊfløÃ ¬ÈŸ—––
∞fl¥ Sfl‡ÊÈhUÊà◊÷ÊflŸÊà¬ãŸ⁄UʪÊÁŒÁfl∑§À¬Ê¬ÊÁäÊ⁄UÁ„Uì⁄U◊ÊtUÊŒÒ∑§‹ˇÊáÊ‚ÈãŒ⁄U◊ŸÊ„U⁄UÊ-
ŸãŒSÿÁãŒÁŸÁc∑˝§ÿÊmÒUÇÊéŒflÊëÿŸ ôÊÊŸ∑§Êá«UŸ „U ÷√ÿ! •CU∑§◊¸ˇÊÿ— ‚ê÷flÃËÁà ‚êÿªfl’ÈhU˜ ÿ,
‚◊SÃ∑§◊¸∑§‹VU⁄UÁ„UÇÊÈhUÊà◊SflM§¬¬˝ÊåàÿÒ ‚ÃÃ¥ ¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

““ÿ„U •Êà◊Ê •¬Ÿ ‚ Á÷㟠(•⁄U„¥UÃ, Á‚hUM§¬) ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§Ë ©U¬Ê‚ŸÊ ∑§⁄U∑§ Sflÿ¥ ÷Ë
flÒ‚Ê „UË ‡ÊÈhUÊà◊Ê ’Ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU, ¡Ò‚ (ŒË¬∑§ ‚ Á÷㟠•ÁSÃàfl flÊ‹Ë) ’ûÊË ŒË¬∑§ ∑§Ë ©U¬Ê‚ŸÊ
∑§⁄U∑§ Sflÿ¥ èÊË ŒË¬∑§ M§¬ ’Ÿ ¡ÊÃË „ÒU–””
““•âÊflÊ ÿ„U •Êà◊Ê •¬Ÿ øÒÃãÿ SflM§¬ ∑§Ë „UË •Ê⁄UÊäÊŸÊ ∑§⁄U∑§ ©U‚Ë Ã⁄U„U ¬⁄U◊Êà◊Ê
’Ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU, Á¡‚ Ã⁄U„U flÎˇÊ (’Ê¥‚ •ÊÁŒ) Sflÿ¥ „UË •¬Ÿ •Ê¬∑§Ê ◊Õ ∑§⁄U (ÉÊ·¸áÊ ∑§⁄U) •Êª
’Ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
““ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, flÊáÊË ‚ •ªÊø⁄U (•ÁŸfl¸øŸËÿ) ¡Ê ÁŸàÿ ¬Œ „ÒU, ©U‚Ë ∑§Ê ◊ŸÈcÿ •èÿÊ‚
∑§⁄‘U– ∞‚Ê „UÊŸ ¬⁄U ©U‚ ¬Œ ∑§Ê fl„U Sfl× „UË ¬˝Êåà „UÊ ¡Ê∞ªÊ, ¡„UÊ° ‚ ‹ÊÒ≈U ∑§⁄U ∑§÷Ë flʬ‚
Ÿ„UË¥ •Ê ‚∑§ÃÊ–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊-÷ÊflŸÊ ‚ ©Uà¬ãŸ „UÊŸ flÊ‹, ÃÕÊ ⁄Uʪ •ÊÁŒ Áfl∑§À¬ M§¬
©U¬ÊÁäÊ ‚ ⁄UÁ„Uà ¬⁄U◊ •ÊtUÊŒ „UË Á¡‚∑§Ê ‹ˇÊáÊ (SflM§¬) „ÒU, ∞‚Ê ‚ÈãŒ⁄U-◊ŸÊ„U⁄U •ÊŸãŒ Á¡‚‚
¤Ê⁄UÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ¡Ê ÁŸÁc∑˝§ÿ •mÒUà ‡ÊéŒ ‚ •Á÷Á„Uà „UÊÃÊ „ÒU, ∞‚ ôÊÊŸ∑§Êá«U ‚ „ ÷√ÿ! •ÊΔUÊ¥
∑§◊ÊZ ∑§Ê ˇÊÿ ‚ê÷fl „UÊÃ Ê „ÒUó ßU‚ •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê∑§⁄U, ‚◊Sà ∑§◊¸-∑§‹VU ‚ ⁄UÁ„Uà ‡ÊÈhUÊà◊-
SflM§¬ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ∑§ Á‹∞ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{x) —— 1133}

‚ê¬˝Áà äÊ◊¸äÿÊŸÊèÿÊ‚Sÿ ◊„Uûfl¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— (Á‚¥„UáÊË)-ªÊ„UÊ¿UãŒ‚Ê ÁŸM§¬ÿÁãÃó

äÊê◊í¤ÊÊáÊé÷Ê‚¥ ∑§⁄‘UÁŒ ÁÃÁfl„UáÊ ÷Êfl‚ÈhUáÊ–
¬⁄U◊嬤ÊÊáÊø_UÊ ÃáÊfl πflÁŒ ∑§ê◊ÊÁáÊ––163––
¿UÊÿÊó äÊ◊¸äÿÊŸÊèÿÊ‚¥ ∑§⁄UÊÁ à ÁòÊÁfläÊÿÊ ÷Êfl‡ÊÈhU˜ÿÊ–
¬⁄U◊Êà◊-äÿÊŸÁSÕ× ÃŸÒfl ˇÊ¬ÿÁà ∑§◊ʸÁáÊ––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ÁÃÁfl„UáÊ ÷Êfl‚ÈháÊ äÊê◊í¤ÊÊáÊé÷Ê‚¥ ∑§⁄‘UÁŒ, ¬⁄U◊嬤ÊÊáÊø_UÊ ÃáÊfl
∑§ê◊ÊÁáÊ πflÁŒ óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–
(¬⁄U◊嬤ÊÊáÊø_UÊ) ¬⁄U◊Êà◊äÿÊŸ, ‚ ‚ÊäÊ∑§Ê ÿÊªË flÊ, ¬⁄U◊Êà◊äÿÊŸ ÁŸ⁄Uà ßUàÿÕ¸—– ‚
ÿÊªË ¬⁄U◊Êà◊äÿÊŸÁSÕ× ∑§Õ¥ ÷flÁÃ? ©UëÿÃó (ÃáÊfl πflÁŒ ∑§ê◊ÊÁáÊ) ÃŸ ∞fl ∑§◊ʸÁáÊ ˇÊ¬ÿÁÃ,
‚◊SÃ∑§◊¸ˇÊÿ ‚◊ÕÊ¸ ÷flÃËàÿÕ¸—– ∑§Õ¥ ¬⁄U◊Êà◊äÿÊŸÁSÕÃÊ ÷flÁÃ? ©UëÿÃó (äÊê◊í¤ÊÊáÊé÷Ê‚¥
∑§⁄‘UÁŒ ÁÃÁfl„UáÊ ÷Êfl‚ÈhUáÊ) ÷Êfl‡ÊÈh˜UÿÊ ÁòÊÁfläÊÿÊ, ◊ŸÊfløŸ∑§Êÿ‚ê’ÁãäʇÊÈh˜UÿÊ, ÿÊ äÊ◊¸äÿÊŸSÿ
•èÿÊ‚¥ ∑§⁄UÊÁÃ, ÃŸ äÊ◊¸äÿÊŸŸ ‚ ∑§◊¸ˇÊÿ ‚◊ÕÊ¸ ÷flÁÃ, ßUàÿÃÊ äÊ◊¸äÿÊŸÊèÿÊ‚— ∑§Êÿ¸ ßUÁÃ
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄ÊUáÊÊ◊ʇÊÿ—–
•’, äÊ◊¸äÿÊŸ ‚ê’ãäÊË •èÿÊ‚ ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê (Á‚¥„UáÊË) ªÊ„UÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U
’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥ó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê (‚ÊäÊ∑§) ÁòÊÁfläÊ (◊Ÿ, fløŸ fl ∑§Êÿ ∑§Ë) ÷Êfl-‡ÊÈÁhU ∑§ ‚ÊÕ äÊ◊¸äÿÊŸ
∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ¬⁄U◊Êà◊-äÿÊŸ ◊¥ ÁSÕà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU ∞fl¥U ©U‚Ë ‚ ∑§◊ÊZ ∑§Ê ˇÊÿ ∑§⁄U ŒÃÊ „ÒU–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ÁòÊÁfläÊÿÊ ÷Êfl‡ÊÈhÿÊ äÊ◊¸äÿÊŸÊèÿÊ‚¥ ∑§⁄UÊÁ Ã, ¬⁄U◊Êà◊äÿÊŸÁSÕ×
ÃŸÒfl ∑§◊ʸÁáÊ ˇÊ¬ÿÁà óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
(¬⁄U◊Êà◊äÿÊŸÁSÕ×) ¬⁄U◊Êà◊-äÿÊŸ ◊¥ fl„U ‚ÊäÊ∑§ ÿÊ ÿÊªË •ÕʸØ ¬⁄U◊Êà◊-äÿÊŸ
◊¥ ÁŸ⁄UÖ fl„U ÄÿÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ÃŸÒfl ˇÊ¬ÿÁà ∑§◊ʸÁáÊ) ©U‚Ë ‚ ∑§◊ÊZ ∑§Ê ˇÊÿ
∑§⁄UÃÊ „ÒU, •ÕʸØ ‚◊Sà ∑§◊ÊZ ∑§Ê ˇÊËáÊ ∑§⁄UŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ „UÊÃÊ „ÒU– ¬⁄U◊Êà◊äÿÊŸ ◊¥ ÁSÕà ∑Ò§‚ „UÊÃÊ
„ÒU– ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (äÊ◊¸äÿÊŸÊèÿÊ‚¥ ∑§⁄UÊÁà ÁòÊÁfläÊÿÊ ÷Êfl‡ÊÈh˜UÿÊ) ÁflÁfläÊ ÷Êfl-‡ÊÈÁhU ∑§
‚ÊÕ, •ÕʸØ ◊Ÿ, fløŸ fl ∑§Êÿ ∑§Ë ‡ÊÈÁhU ∑§ ‚ÊÕ, ¡Ê äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚
äÊ◊¸äÿÊŸ ‚ fl„U ∑§◊¸ˇÊÿ ◊¥ ‚◊Õ¸ „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UáÊËÿ „ÒU óÿ„U
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ∑§Ê •Ê‡Êÿ „ÒU–
{1134 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•òÊŒ¥ ôÊÿ◊˜ó äÊ◊¸äÿÊŸ¥ üÊáÿÊ⁄UÊ„UáÊÊà¬ÍflZ (‚åÃ◊ªÈáÊSÕÊŸ¬ÿ¸ãÃ¥) èÊflÁÃ, üÊáÿÊ⁄UÊ„UáÊ

•CU◊ªÈáÊSÕÊŸÊŒÊ⁄UèÿÊ¬Á⁄U ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ¥ ÷flÁÖ
©UQ¥§ ø ‚flʸոÁ‚ÁhUª˝ãÕ (9/36)ó “üÊáÿÊ⁄UÊ„UáÊÊØ ¬˝Êª˜ äÊêÿZ, üÊáÿÊ— ‡ÊÈÄ‹”– äÊ◊¸äÿÊŸŸ
øÃÈÕª¸ áÈ ÊSÕÊŸÊŒÊ⁄Uèÿ ‚åÃ◊¥ ÿÊflØ ∑§ÁS◊¥ÁpŒÁ¬ ªÈáÊSÕÊŸ Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„UŸËÿSÿ ˇÊÿÊ ÷flÁÖ •ãÿ·Ê¥
‚◊SÃÊŸÊ¥ flÊ ∑§◊¸áÊÊ¥ ˇÊÿ— ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸŸ ÷flÁÖ ∞fl¥ flSÃÈÁSÕÃÊÒ ªÊÕÊÿÊ◊òÊ äÊ◊¸äÿÊŸŸ ∑§◊¸ˇÊÿÊ
ÿ ©UQ§—, ÃSÿ ‚¥ªÁ× ∑§Õ¥ ‚ê÷flÁÃ? •òÊ ‚◊ÊäÊÊŸ◊˜-¬˝Ê⁄UÁê÷∑§‚ÊäÊ∑§ÊŸÊ¥ ∑ΧÃ ∑§ÕŸÁ◊Œ◊˜–
Á∑§@, äÊ◊¸äÿÊŸ¬Ífl¸∑§◊fl ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸÁ◊Áà ŒÎC˜UÿÊ ÃòÊ ¬˝fløŸÊÿÊ¬Œ‡ÊÊ˘òÊ ôÊÿ—–
©UQ¥§ ø ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (39/3)ó
•Õ äÊêÿ¸◊ÁÃ∑˝§Êã× ‡ÊÈÁh¥U øÊàÿÁãÃ∑§Ë¥ ÁüÊ×–
äÿÊÃÈ◊Ê⁄U÷Ã flË⁄U— ‡ÊÈÄ‹◊àÿãÃÁŸ◊¸‹◊˜––

ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó œ◊¸äÿÊŸ üÊáÊË-•Ê⁄UÊ„UáÊ ‚ ¬Ífl¸ (•ÕʸØ ‚ÊÃfl¥ ªÈáÊSÕÊŸ Ã∑§)
„UÊÃÊ „ÒU– üÊáÊË-•Ê⁄UÊ„UáÊ ◊¥ •ÕʸØ •ÊΔUfl¥ ªÈáÊSÕÊŸ ‚ ‹∑§⁄U ™§¬⁄U ∑§ ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ◊¥ ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ
„UÊÃÊ „ÒU–
‚flʸոÁ‚ÁhU ª˝ãÕ (~/x{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““üÊáÊË-•Ê⁄UÊ„UáÊ ‚ ¬„U‹ äÊ◊¸äÿÊŸ
„UÊÃÊ „ÒU, ŒÊŸÊ¥ (ˇÊ¬∑§ fl ©U¬‡Ê◊) üÊÁáÊÿÊ¥ ◊¥ ‡ÊÈÄ‹ äÿÊŸ „UÊÃ „Ò¥U–”” äÊ◊¸äÿÊŸ ‚, øÊÒÕ ªÈáÊSÕÊŸ
‚ ‚ÊÃfl¥ ªÈáÊSÕÊŸ Ã∑§ Á∑§‚Ë ÷Ë ªÈáÊSÕÊŸ ◊¥ Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„UŸËÿ ∑§Ê ˇÊÿ „UÊÃÊ „ÒU– •ãÿ ∑§◊Ê̧¥ ∑§Ê
•ÕflÊ ‚◊Sà ∑§◊ÊZ ∑§Ê ˇÊÿ ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ ‚ „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë ÿÕÊÕ¸ ÁSÕÁà ◊¥ ßU‚ ªÊÕÊ
(‚¥. v{x) ◊¥ äÊ◊¸äÿÊŸ ‚ ∑§◊¸ˇÊÿ ∑§Ê „UÊŸÊ ¡Ê ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU, ©U‚∑§Ë ‚¥ªÁà Á∑§‚ ¬˝∑§Ê⁄U
‚ê÷fl „Ò? ßU‚∑§Ê ‚◊ÊäÊÊŸ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „ÒUó ¬˝Ê⁄UÁê÷∑§ ‚ÊäÊ∑§Ê¥ ∑§ Á‹∞ ÿ„U ∑§ÕŸ „ÒU– •ÊÒ⁄U,
øÍ°Á∑§ äÊ◊¸äÿÊŸ¬Ífl¸∑§ „UË ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ „UÊÃÊ „ÒU óßU‚ ŒÎÁCU ‚ ©U‚ (äÊ◊¸äÿÊŸ) ◊¥ ¬˝flÎûÊ ∑§⁄UÊŸ ∑§
Á‹∞ ÿ„UÊ° ©U¬Œ‡Ê Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU óÿ„U ¡ÊŸ¥–
ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (x~/x) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““ßU‚ äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§ •ŸãÃ⁄U, äÊ◊¸äÿÊŸ ‚ •ÁÃ∑˝§Êãà „UÊ∑§⁄U •àÿãà ‡ÊÈhUÃÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „ÈU•Ê
äÊË⁄U flË⁄U ◊ÈÁŸ •àÿãà ÁŸ◊¸‹ ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ ∑§Ê ¬˝Ê⁄Uê÷ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{x) —— 1135}

Á∑§@, äÊ◊¸äÿÊŸ¥ ∑§Ê⁄UáÊ‚◊ÿ‚Ê⁄U—, ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ¥ ø ∑§Êÿ¸‚◊ÿ‚Ê⁄U— ßUÁà mUÿÊSÃÿÊ—

‚ê’ãäÊ—– ©UQ¥§ ø ’Î. Ÿÿø∑˝§ª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-368) øÍÁ‹∑§ÊÿÊ◊˜ó ““øÃÈÁfl¸äÊäÊ◊¸äÿÊŸ¥ ∑§Ê⁄UáÊ-
‚◊ÿ‚Ê⁄U—, ÃŒŸãÃ⁄¥U ¬˝Õ◊‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ¥ ÁmUøàflÊÁ⁄¥U‡Ê÷ŒM§¬¥ ¬⁄UÊÁüÊÃ¥ ∑§Êÿ¸‚◊ÿ‚Ê⁄U—–......Ã× SflÊÁüÊÃäÊ◊¸äÿÊŸ¥
∑§Ê⁄UáÊ‚◊ÿ‚Ê⁄U—, Ã× ¬˝Õ◊‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ¥ ∑§Êÿ¸‚◊ÿ‚Ê⁄U—........∞fl◊¬˝◊ûÊÊÁŒˇÊËáÊ∑§cÊÊÿ¬ÿ¸ãÃ¥ ‚◊ÿ¥ ‚◊ÿ¥
¬˝Áà ∑§Ê⁄UáÊ∑§Êÿ¸M§¬¥ ôÊÊÃ√ÿ◊˜–”” Á∑§@, ‚͡◊‚Êê¬⁄UÊÿ‚¥ôÊ∑§ Œ‡Ê◊ ªÈáÊSÕÊŸ (¬Ífl¸ÁflŒ—)
äÊ◊¸äÿÊŸSÿÊÁ¬ ‚Œ˜÷Êfl— SflËÁ∑˝§ÿÃ–
©UQ¥§ ø ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊSÿó “‡ÊÈÄ‹ øÊl ¬Ífl¸ÁflŒ—” (9/37)– √ÿÊÅÿÊŸ ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ª˝ãÕ
(9/37/2)ó ““ø‡Ê錗 ¬Ífl¸äÿÊŸ‚◊ÈìÊÿÊÕ¸—–.........‡ÊÈÄ‹ øÊl ¬Ífl¸ÁflŒÊ ÷flÃÊ äÊêÿZ øÁÖ”” ∞fl¥
äÊ◊¸äÿÊŸŸ ‚åÃ◊ªÈáÊSÕÊŸ¥ ÿÊflØ Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„USÿ ˇÊÿ— Á∑˝§ÿÃ, ÃÕÒfl ‚͡◊‚Êê¬⁄UÊÿ‚¥ôÊ∑§-
Œ‡Ê◊ªÈáÊSÕÊŸSÿ ø⁄U◊ ◊Ê„UŸËÿ∑§◊¸áÊ— ‚flÊ̧¬‡Ê◊Ÿ¥, ◊Ê„UŸËÿ∑§◊¸áÊ— ˇÊÿp äÊ◊¸äÿÊŸŸ ÁfläÊËÿÖ

•ÊÒ⁄U, äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§Ê⁄UáÊ‚◊ÿ‚Ê⁄U „ÒU •ÊÒ⁄U ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ ∑§Êÿ¸‚◊ÿ‚Ê⁄U „ÒU óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ŒÊŸÊ¥
∑§Ê ‚ê’ãäÊ „ÒU– ’Î. Ÿÿø∑˝§ (◊ÊßUÀ‹äÊfl‹ ⁄UÁøÃ) ∑§Ë (ªÊÕÊ-x{} ¬⁄U) øÍÁ‹∑§Ê ◊¥ ÿ„U ∑§„UÊ
ªÿÊ „ÒUó ““øÊ⁄UÊ¥ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§Ê⁄UáÊ‚◊ÿ‚Ê⁄U „ÒU, ©U‚∑§ ’ÊŒ „UÊŸ flÊ‹Ê ¬˝âÊ◊ ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ
¡Ê ’ÿÊ‹Ë‚ ÷Œ flÊ‹Ê „ÒU •ÊÒ⁄U ¬⁄U¬ŒÊÕʸÁüÊà „ÒU, fl„U ∑§Êÿ¸‚◊ÿ‚Ê⁄U „ÒU–........ÃŒŸãÃ⁄U, ¡Ê SflÊÁüÊÃ
äÊ◊¸äÿÊŸ „ÒU, fl„U ∑§Ê⁄UáÊ‚◊ÿ‚Ê⁄U „ÒU, ÃŒŸãÃ⁄U „UÊŸ  flÊ‹Ê ¬˝Õ◊ ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ ∑§Êÿ¸‚◊ÿ‚Ê⁄U „ÒU–.....ßU‚Ë
Ã⁄U„U, •¬˝◊ûÊ •ÊÁŒ ‚ ‹∑§⁄U ˇÊËáÊ∑§·Êÿ ªÈáÊSÕÊŸ Ã∑§ ¬˝ÁÂ◊ÿ ŒÊŸÊ¥ ◊¥ ∑§Ê⁄UáÊ-∑§Êÿ¸¬ŸÊ (•ÕʸØ
¬ÍflʸflSÕÊ ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ©UûÊ⁄UflÃ˸ •flSÕÊ ∑§Êÿ¸ „ÒU, ∞‚Ê) ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–”” •ÊÒ⁄U, ‚͡◊‚Êê¬⁄UÊÿ
ŸÊ◊∑§ Œ‚fl¥ ªÈáÊSÕÊŸ ◊¥ (¬Ífl¸ÁflŒ˜ ∑§) äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§Ê ÷Ë ‚Œ˜÷Êfl ◊ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
ÃûflÊÕ¸‚òÍ Ê (~/x|)ó “‡ÊÈÄ‹ øÊl ¬ÍflÁ¸ flŒ—”– ßU‚ ‚ÍòÊ ∑§Ë √ÿÊÅÿÊ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ⁄UÊ¡flÊÁø∑§
ª˝ãÕ (~/x|/w) ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““ø ‡ÊéŒ (‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ ∑§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ) ¬Ífl¸ (äÊ◊¸) äÿÊŸ ∑§Ê
÷Ë ‚◊Èëøÿ ∑§⁄UŸ ∑§ Á‹∞ „ÒU–......•ÊÁŒ ∑§ ŒÊ ‡ÊÈÄ‹ äÿÊŸ ¬Ífl¸ÁflŒ˜ ∑§ „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U äÊ◊¸äÿÊŸ
÷Ë „UÊÃÊ „ÒU–”” ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, äÊ◊¸äÿÊŸ ‚ ‚ÊÃfl¥ ªÈáÊSÕÊŸ Ã∑§ Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„U ∑§Ê ˇÊÿ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU,
©U‚Ë Ã⁄U„U ‚͡◊‚Êê¬⁄UÊÿ ŸÊ◊∑§ Œ‚fl¥ ªÈáÊSÕÊŸ ∑§ ø⁄U◊ ‚◊ÿ ◊¥ ◊Ê„UŸËÿ ∑§◊¸ ∑§Ê ‚flÊ̧¬‡Ê◊Ÿ
ÃâÊÊ ◊Ê„UŸËÿ ∑§◊¸ ∑§Ê ˇÊÿ ÷Ë äÊ◊¸äÿÊŸ ‚ „UÊÃÊ „ÒU–
{1136 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¬˝ÊQ¥§ ø äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 13, πá«U-5, ÷ʪ-4, ‚Í. 26)ó ““◊Ê„UáÊËÿS‚ ©Ufl‚◊Ê ¡ÁŒ
äÊê◊í¤ÊÊáÊ»§‹Ê ÃÊ áÊ ÄπŒË, ∞ÿÊŒÊ ŒÊááÊ¥ ∑§îÊÊáÊ◊Èå¬ÁûÊÁfl⁄UÊ„ UÊŒÊ– áÊ, äÊê◊í¤ÊÊáÊÊŒÊ •áÊÿ÷ÿÁ÷ááÊÊŒÊ
•áÊÿ∑§îÊÊáÊ◊Èå¬ûÊË∞ Áfl⁄UÊ„UÊ÷ÊflÊŒÊ–”” ∞fl¥ äÊ◊¸äÿÊŸSÿÊÁ¬ ∑§◊¸ˇÊÿ¬˝Á∑˝§ÿÊÿÊ¥ ◊„Uûfl◊¬ˇÿ, ÿmUUÊ
¬⁄Uê¬⁄UÿÊ ‚◊SÃ∑§◊¸-ˇÊÿ„UÃÈàfl¥ øʬˇÿ ªÊÕÊÿÊ◊◊ÈòÊ äÊ◊¸äÿÊŸŸ ∑§◊¸ˇÊÿÊ ÁŸÁŒ¸CU—–
∞fl¥ „U ÷√ÿ! ÁòÊÁfläʇÊÈhU˜ÿÊ äÊ◊¸äÿÊŸÊèÿÊ‚¥ ÁfläÊÁ„U óßUÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
‚ê¬˝Áà ∑§Ê‹ÊÁŒ‹éäÊËŸÊ¥ ◊„Uûfl¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ— (Á‚¥„UáÊË)-ªÊ„UÊ¿UãŒ‚Ê ¬˝Œ‡Ê¸ÿÁãÃó
•ÁŒ‚Ê„UáÊ¡Ê∞áÊ ‚Èh¥U „U◊¥ „UflÁŒ ¡„U ÄU ÿ–
∑§Ê‹Ê߸U‹hUË∞ •å¬Ê ¬⁄U◊嬕Ê „UflÁŒ––164––
¿UÊÿÊó •ÁÇÊÊäÊŸÿÊªŸ ‡ÊÈh¥U „U◊ ÷flÁà ÿÕÊ ÃÕÊ ø–
∑§Ê‹ÊÁŒ‹éäÿÊ •Êà◊Ê ¬⁄U◊Êà◊Ê ÷flÁÖ–

äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. vx, πá«U-z, ÷ʪ-y, ‚Í. w{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““‡Ê¥∑§Ê óÿÁŒ
◊Ê„UŸËÿ ∑§◊¸ ∑§Ê ©U¬‡Ê◊Ÿ äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§Ê »§‹ „ÒU ÃÊ ©U‚‚ ◊Ê„UŸËÿ ∑§Ê ˇÊÿ ∑Ò§‚? ÄÿÊ¥Á∑§ ∞∑§
∑§Ê⁄UáÊ ‚ ŒÊ ∑§ÊÿÊZ ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ ◊¥ Áfl⁄UÊäÊ „UÊÃÊ „ÒU– (©UûÊ⁄U) Ÿ„UË¥, äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§ •Ÿ∑§ ÷Œ „UÊÃ „ÒU¥–
•Ã— •Ÿ∑§ ∑§ÊÿÊZ ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ ◊¥ Áfl⁄UÊäÊ ∑§Ê ¬˝‚¥ª Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–””U ßU‚ Ã⁄U„U äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§Ë ÷Ë
∑§◊¸ˇÊÿ-¬˝Á∑˝§ÿÊ ◊¥ ◊„UûÊÊ ∑§Ë ŒÎÁCU ‚, •ÕflÊ ¬⁄Uê¬⁄UÿÊ ‚◊Sà ∑§◊¸-ˇÊÿ ◊¥ ©U‚∑§ „UÃȬŸ ∑§Ê
ŒÎÁCUªÃ ⁄Uπ∑§⁄U, ßU‚ ªÊÕÊ (v{x) ◊¥ äÊ◊¸äÿÊŸ ‚ ∑§◊¸ˇÊÿ „UÊŸ ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò–
ßU‚ Ã⁄U„U „U ÷√ÿ! ÃËŸÊ¥ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë ‡ÊÈÁhU ∑§ ‚ÊÕ äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UÊ óÿ„U
ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, ∑§Ê‹ •ÊÁŒ ‹ÁéäÊÿÊ¥ ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê (Á‚¥„UáÊË) ªÊ„UÊ ¿U㌠mÊ⁄UÊ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ’ÃÊ ⁄U„U
„ÒU¥ó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U •ÁÇÊÊäÊŸ Á∑˝§ÿÊ mUÊ⁄UÊ Sfláʸ ‡ÊÈhU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë
Ã⁄U„U ∑§Ê‹-‹ÁéäÊ •ÊÁŒ ∑§ mUÊ⁄UÊ •Êà◊Ê ¬⁄U◊Êà◊Ê „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{y) —— 1137}

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ¡„U „U◊¥ •ÁŒ‚Ê„UáÊ¡Ê∞áÊ ‚Èh¥ „UflÁŒ ÄU ÿ ∑§Ê‹Ê߸U‹hË∞ •å¬Ê
¬⁄U◊å¬Ê „UflÁŒ óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–
(∑§Ê‹Ê߸U‹hUË∞ •å¬Ê ¬⁄U◊嬕Ê „UflÁŒ) ∑§Ê‹ÊÁŒ‹éäÿÊ •Êà◊Ê ¬⁄U◊Êà◊Ê ÷flÁÖ •òÊ
ŒÎCUÊãÃ◊Ê„Uó (•ÁŒ‚Ê„UáÊ¡Ê∞áÊ ‚Èh¥U „U◊¥ „UflÁŒ ¡„U ÄU ÿ) ÿÕÊ •ÁÇÊÊäÊŸÿÊªŸ SfláÊZ ‡ÊÈh¥U
÷flÁÃ, ÃÕÒfl •Êà◊Ê ∑§◊¸‡ÊÈh˜UÿÊ ‡ÊÈhUÊflSÕÊ¥ ¬˝ÊåŸÈflÊŸ— “¬⁄U◊Êà◊Ê” ßUÁà ÷áÿÃ– ∞·Òfl ªÊÕÊ
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-24) ø ÁŸÁŒ¸CUÊ ŒÎ‡ÿÃ– ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ ¬˝ÊªÁ¬ (ªÊÕÊ-161) ÁŸM§Á¬Ã◊ÁSÃ
ÿŒ˜ ÿÕÊ •ÁÇŸ‚¥ÿÊªŸ SfláʸSÿ ∑˝§◊‡Ê— ‡ÊÈhUÃÊ ¡ÊÿÃ, ÃÕÒfl ‚êÿÄàflË ÷√ÿ¡ŸÊ˘Á¬
∑§◊¸◊‹Ê‡ÊÈÁhU⁄UÁ„UÃÊ èÊflÁÃ, •À¬∑§Ê‹ŸÒfl ◊ÈQ§Ê˘Á¬ ÷flÁÖ
•SÿÊ¥ (‚¥. 164) ªÊÕÊÿÊ¥ Áfl‡Ê·M§¬áÊ Áfl‡ÊŒË∑ΧÃ◊ÁSÖ •Êà◊‡ÊÈhUÃÊÿÊ¥ SfláʸŒÎCUÊã×
‡ÊË‹¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-9) ø ¬˝ŒûÊ—– ÿÕÊ SfláʸäÊÊÃÈ⁄U‡ÊÈhU ∞fl •Ê∑§⁄UÊØ ¬˝ÊåÿÃ, ÃÕÒfl ¡ËflÊ˘Á¬
•ŸÊÁŒ∑§◊¸∑§‹VUÿÈQ§Ê ÷flÁÖ SfláʸSÿ ‡ÊÈÁhU—, ÃŒ‡ÊÈhUÃÿÊ— ‡ÿÊÁ◊∑§ÊÿÊ— flÊ ¬Á⁄U„UÊ⁄U—,

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ÿÕÊ •ÁÇÊÊäÊŸÿÊªŸ „U◊ ‡ÊÈh¥ ÷flÁÃ, ÃÕÊ ø ∑§Ê‹ÊÁŒ‹éäÿÊ

•Êà◊Ê ¬⁄U◊Êà◊Ê ÷flÁà óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
(∑§Ê‹ÊÁŒ‹éäÿÊ •Êà◊Ê ¬⁄U◊Êà◊Ê ÷flÁÃ) ∑§Ê‹ •ÊÁŒ ‹ÁéäÊÿÊ¥ ‚ •Êà◊Ê ¬⁄U◊Êà◊Ê
’Ÿ ¡ÊÃÊ „Ò– ÿ„UÊ° ŒÎCUÊãà ¬˝SÃÈà ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó (•ÁÇÊÊäÊŸÿÊªŸ ‡ÊÈh¥U „U◊ ÷flÁà ÿÕÊ, ÃÕÊ
ø) Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U •ÁÇÊÊäÊŸ Á∑˝§ÿÊ mUÊ⁄UÊ Sfláʸ ‡ÊÈhU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U •Êà◊Ê ∑§◊¸-‡ÊÊäÊŸ
mUÊ⁄UÊ ‡ÊÈhU •flSÕÊ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê “¬⁄U◊Êà◊Ê” ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ÿ„UË ªÊÕÊ (ßU‚Ë M§¬ ◊¥)
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-wy) ◊¥ ÷Ë ÁŸÁŒ¸CU ŒÎÁCUªÊø⁄U „UÊÃË „ÒU– ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ¬„U‹ ÷Ë (ªÊÕÊ-
v{v ◊¥) ÿ„U ’ÃÊÿÊ „ÒU Á∑§ Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U •ÁÇŸ-‚¥ÿÊª ‚ Sfláʸ ◊¥ ∑˝§◊‡Ê— ‡ÊÈhUÃÊ •Ê ¡ÊÃË „ÒU,
©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚êÿÄàflÿÈQ§ ÷√ÿ¡Ÿ ÷Ë ∑§◊¸-◊‹ ∑§Ë •‡ÊÈÁhU ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U •À¬
‚◊ÿ ◊¥ „UË ◊ÈQ§ ÷Ë „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
ßU‚ ªÊÕÊ (¬˝SÃÈà ªÊÕÊ ‚¥. v{y) ◊¥ ©U‚ „UË Áfl‡Ê· M§¬ ‚ S¬CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– •Êà◊Ê
∑§Ë ‡ÊÈhUÃÊ ◊¥ Sfláʸ ∑§Ê ŒÎCUÊãà ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-~) ◊¥ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒU– Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U, Sfláʸ
äÊÊÃÈ πÊŸ ‚ •‡ÊÈhU „UË ¬˝Êåà „UÊÃË „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ¡Ëfl ÷Ë •ŸÊÁŒ ∑§◊¸-∑§‹VU ‚ ÿÈQ§ „UË ⁄U„UÊ
„ÒU– Sfláʸ ∑§Ë ‡ÊÈÁhU •ÕʸØ ©U‚∑§Ë •‡ÊÈhUÃÊ ÿÊŸË ∑§ÊÁ‹◊Ê ∑§Ê ¬Á⁄U„UÊ⁄U •ÁÇŸ-¬Ê∑§ mUÊ⁄UÊ ÁŸÿÃ
{1138 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•ÁÇŸ¬Ê∑§Ÿ ÁŸÿÃÁflÁäÊŸÊ ÁfläÊËÿÃ, ÃÕÒfl ¬˝ÊÁáÊŸ— ∑§◊¸◊‹SÿÊÁ¬ ì—‚¥ÿ◊ÊŒ˜ÿŸÈDUÊŸÒ— ˇÊÿÊ

ÁfläÊËÿÃ– ‡ÊÈhU¥ SfláÊZ ‚fl¸¡ŸÊÁ÷‹Êcÿ¥ Ã¡ÁSfl ø ÷flÁÃ, ÃÕÒfl •Êà◊Ê ‡ÊÈhUÊ ÁŸ◊¸‹p ‚fl¸¬Ê˝ ÁáÊ-
¬ÍíÿÃÊ◊Áäʪë¿UÁÖ
¬Ííÿ¬ÊŒÊøÊÿ¸áÊÊÁ¬ ßUCUÊ¬Œ‡Êª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-2) ø ‚◊ÁÕ¸Ã◊ÃØó
ÿÊÇÿÊ¬ÊŒÊŸÿÊªŸ ŒÎ·Œ— SfláʸÃÊ ◊ÃÊ–
º˝√ÿÊÁŒSflÊÁŒ‚ê¬ûÊÊÒ, •Êà◊ŸÊ˘åÿÊà◊ÃÊ ◊ÃÊ––
•òÊÊÿ¥ ÁflSÃ⁄U—ó “∑§Ê‹ÊÁŒ”-¬Œ •ÊÁŒ¬ŒŸ ˇÊÿÊ¬‡Ê◊Áfl‡ÊÈÁhUŒ‡ ÊŸÊ‹éäÿʌ˟Ê◊Á¬ ª˝„UáÊ¥
‚¥‚ÍëÿÃ– ‹éäÊÿ— ∞ÃÊ— ¬@ ÷ÁáÊÃÊ—ó ∑§Ê‹‹ÁéäÊ—, ∑§⁄UáÊ‹ÁéäÊ—, ©U¬Œ‡Ê‹ÁéäÊ— ©U¬‡Ê◊-
‹ÁéäÊ—, ¬˝ÊÿÊÇÿÃÊM§¬‹ÁéäÊ— óßUàÿÃÊ— ¬@ ‹éäÊÿÊ ÁŸÿ◊‚Ê⁄Uª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-156) ÃÊà¬ÿ¸-
flÎÁûÊ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ¬˝ÊQ§Ê—–

ÁflÁäÊ ‚ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U ¬˝ÊáÊË ∑§ ∑§◊¸-◊‹ ∑§Ê ÷Ë Ã¬, ‚¥ÿ◊ •ÊÁŒ ∑§ •ŸÈDUÊŸ mUÊ⁄UÊ
ˇÊÿ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ‡ÊÈhU Sfláʸ ‚÷Ë ¡ŸÊ¥ ∑§Ê •Á÷‹Á·Ã fl Ã¡ÿÈQ§ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U •Êà◊Ê
‡ÊÈhU fl ÁŸ◊¸‹ „UÊ∑§⁄U ‚◊Sà ¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ mUÊ⁄UÊ ¬Ííÿ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
•ÊøÊÿ¸ ¬Ííÿ¬ÊŒ Ÿ ÷Ë ßUCUÊ¬Œ‡Ê ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-w) ◊¥ ©UQ§ Ãâÿ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U
Á∑§ÿÊ „ÒUó
““Á¡‚ Ã⁄U„U ÿÊÇÿ ©U¬ÊŒÊŸ ∑§Ê⁄UáÊ ∑§ ÿÊª ‚ ¬Ê·ÊáÊ (•‡ÊÈhU Sfláʸ) ÷Ë ‚Èfláʸ „UÊ ¡ÊÃÊ
„ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U º˝√ÿÊÁŒ SfløÃÈCUÿ (Sflº˝√ÿ, SflˇÊòÊ, Sfl∑§Ê‹, Sfl ÷Êfl) ∑§Ë ‚ê¬ÁûÊ (ÿÊÇÿ
‚Ê◊ª˝Ë) ∑§ „UÊŸ ¬⁄U •Êà◊Ê ∑§Ê ÷Ë (¬⁄U◊) •ÊàêÊÊ „UÊŸÊ ◊Êãÿ „ÒU–””
ÿ„UÊ° ∑ȧ¿U ÁflSÃÊ⁄U ‚ ∑§ÕŸËÿ „ÒUó “∑§Ê‹ÊÁŒ” ¬Œ ◊¥ •Êÿ “•ÊÁŒ” ¬Œ ‚ ˇÊÿÊ¬‡Ê◊,
Áfl‡ÊÈÁhU, Œ‡ÊŸÊ‹ÁéäÊ •ÊÁŒ ∑§Ê ÷Ë ª˝„UáÊ ÿ„UÊ° ‚ÍÁøà Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ÿ ‹ÁéäÊÿÊ° ¬Ê°ø ∑§„UË ªß¸U
„Ò¥ ó∑§Ê‹‹ÁéäÊ, ∑§⁄UáÊ‹ÁéäÊ, ©U¬Œ‡Ê‹ÁéäÊ, ©U¬‡Ê◊‹ÁéäÊ, ¬˝ÊÿÊÇÿÃÊM§¬‹ÁéäÊ óÿ ¬Ê°ø ‹ÁéäÊÿÊ°
ÁŸÿ◊‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vz{) ∑§Ë ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ ≈UË∑§Ê ◊¥ ∑§„UË ªß¸U „Ò¥U–
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{y) —— 1139}

äÊfl‹Ê-ª˝ãÕ (¬È. 6, πá«U-1, ÷ʪ-9, øÍÁ‹∑§Ê-8, ‚Í. 3, ªÊÕÊ-1, ¬Î. 205) ÃÈ ŸÊ◊ÊãÃ⁄‘UáÊ
ßUàÕ¥ ÁŸM§Á¬ÃÊ—ó
πÿ©Ufl‚Á◊ÿÁfl‚Ê„UË Œ‚áʬʕÊǪ∑§⁄UáÊ‹hUË ÿ–
øûÊÊÁ⁄U Áfl ‚Ê◊ááÊÊ ∑§⁄UáÊ¥ ¬ÈáÊ „UÊßU ‚ê◊ûÊ––
ÃòÊ ˇÊÿÊ¬‡Ê◊‹ÁéäÊ— ∑§Ê ÷flÃËÁÃÁflcÊÿ äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 7, πá«U-2, ÷ʪ-1, ‚Í. 73,
¬Î. 108) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó ““©UŒÿ◊ʪŒÊáÊ◊ßUŒ„U⁄UŒ‚ÉÊÊÁÃûÊáÊáÊ ©Ufl‚¥ÃÊáÊ¥ ¡áÊ π•Êfl‚◊‚ááÊÊ •ÁàÕ,
ÃáÊ ÃàÕÈå¬ááÊ- ¡Ëfl¬Á⁄UáÊÊ◊Ê π•Êfl‚◊‹hUË‚ÁááÊŒÊ– (ÃË∞ π•Êfl‚◊‹hUË∞ flŒª‚ê◊ûÊ¥ „UÊÁŒ–)””
ÃÕÊ ÃòÊÒfl ª˝ãÕ (¬È. 6, πá«U-1, ÷ʪ-9, øÍÁ‹∑§Ê-8, ‚Í. 3 ¬Î. 204) ÷ÁáÊÃ◊˜ó
““¬È√fl‚¥ÁøŒ∑§ê◊◊‹¬«U‹S‚ •áÊÈ÷ʪ»§gÿÊÁáÊ ¡ŒÊ Áfl‚Ê„UË∞ ¬Á«U‚◊ÿ◊áʥêÈáÊ„ËUáÊÊÁáÊ „UÊŒ áÍ ÊÈŒËÁ⁄UîÊ¥ÁÃ,
ÃŒÊ π•Êfl‚◊‹hUË „UÊÁŒ–””

äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. {, πá«U-v, ÷ʪ-~, øÍÁ‹∑§Ê-}, ‚Í. x, ªÊÕÊ-v, ¬Î. wÆz) ◊¥ ßUã„¥U
•ãÿ ŸÊ◊Ê¥ ‚ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁŸM§Á¬Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““ˇÊÿÊ¬‡Ê◊‹ÁéäÊ, Áfl‡ÊÈÁhU‹ÁéäÊ, Œ‡ÊŸÊ‹ÁéäÊ, ¬˝ÊÿÊÇÿ‹ÁéäÊ óÿ øÊ⁄U ‹ÁéäÊÿÊ° ‚Ê◊Êãÿ
„Ò¥U (•ÕʸØ ÿ ÷√ÿ „UÊ •÷√ÿ, ‚÷Ë ∑§ ‚ê÷fl „Ò¥U) Á∑§ãÃÈ ∑§⁄UáÊ‹ÁéäÊ ‚êÿÄàfl „UÊŸ ∑§ ∑§Ê‹ ◊¥
(„UË) „UÊÃË „Ò¥U–””
fl„UÊ° ˇÊÿÊ¬‡Ê◊ ‹ÁéäÊ ÄÿÊ „UÊ „UÊÃË „ÒU óßU‚ Áfl·ÿ ◊¥ äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. |, πá«U-w,
÷ʪ-v, ‚Í. |x, ¬Î. vÆ}) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““‚êÿÄàfl ¬˝∑ΧÁà M§¬ Œ‡ÊÉÊÊÃË
S¬äʸ∑§Ê¥ ∑§Ë •ŸãêÈáÊË „UÊÁŸ „UÊŸ ‚ ©UŒÿ ◊¥ •Êÿ „ÈU∞ •àÿÀ¬ Œ‡ÊÉÊÊÁìŸ ∑§Ë •¬ˇÊÊ ©U¬‡ÊÊãÃ
„ÈU∞ (‚êÿÄàfl ¬˝∑ΧÁà ∑§) S¬äʸ∑§Ê¥ ∑§Ë “ˇÊÿÊ¬‡Ê◊” ‚¥ôÊÊ „Ò– ©U‚ ˇÊÿÊ¬‡Ê◊ ‚ ©Uà¬ãŸ ¡Ëfl-
¬Á⁄UáÊÊ◊ ∑§Ê “ˇÊÿÊ¬‡Ê◊‹ÁéäÊ” ∑§„UÃ „Ò¥U– (©U‚Ë ‹ÁéäÊ ‚ flŒ∑§‚êÿÄàfl „UÊÃÊ „ÒU–)””
•ÊÒ⁄U, fl„UË¥ (äÊfl‹Ê, ¬È. {, πá«U-v, ÷ʪ-~, øÍÁ‹∑§Ê-}, ‚Í.x, ¬Î. wÆy) ÿ„U ÷Ë ∑§„UÊ
ªÿÊ „ÒUó ““¬Ífl¸‚¥Áøà ∑§◊ÊZ ∑§ ◊‹M§¬ ¬≈U‹ ∑§ •ŸÈ÷ʪ-S¬äʸ∑§ Á¡‚ ‚◊ÿ Áfl‡ÊÈÁhU ∑§ mUÊ⁄UÊ
¬˝ÁÂ◊ÿ •ŸãêȟʄUËŸ „UÊÃ „ÈU∞ ©UŒË⁄UáÊÊ ∑§Ê ¬˝Êåà Á∑§ÿ ¡ÊÃ „Ò¥U, ©U‚ ‚◊ÿ ˇÊÿÊ¬‡Ê◊‹ÁéäÊ
„UÊÃË „ÒU–””
{1140 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Áfl‡ÊÈÁhU‹ÁéäÊÁfl·ÿ˘Á¬ äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 6, πá«U-1, ÷ʪ-9, øÍÁ‹∑§Ê-8, ‚Í. 3, ¬Î. 204)

¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜ó ““¬Á«U‚◊ÿ◊áʥêÈáÊ„UËáÊ∑§◊áÊ ©UŒËÁ⁄UŒ-•áÊÈ÷ʪ-»§gÿ¡ÁáÊŒ¡Ëfl¬Á⁄UáÊÊ◊Ê
‚ÊŒÊÁŒ‚È„U∑§ê◊’¥äÊÁáÊÁ◊ûÊÊ •‚ÊŒÊÁŒ•‚È„U∑§ê◊’¥äÊÁflL§hUÊ Áfl‚Ê„UË áÊÊ◊– ÁÃS‚ ©Ufl‹¥÷Ê Áfl‚ÊÁ„U‹hUË
áÊÊ◊–””
Œ‡ÊŸÊ‹ÁéäÊSflM§¬¥ ø äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 6, πá«U-1, ÷ʪ-9, øÍÁ‹∑§Ê-8, ‚Í. 3, ¬Î. 204)
ÁŸÁŒ¸C¥U fløÃó ““¿Ug√fl-áÊfl¬ŒàÕÊflŒ‚Ê Œ‚áÊÊ ŸÊ◊– ÃË∞ Œ‚áÊÊ∞ ¬Á⁄UáÊŒ-•ÊßUÁ⁄UÿÊŒËáÊ◊Èfl‹¥÷Ê,
ŒÁ‚ŒàÕS‚ ª„UáÊäÊÊ⁄UáÊ-ÁfløÊ⁄UáÊ‚ûÊË∞ ‚◊ʪ◊Ê • Œ‚áÊ‹hUË áÊÊ◊–””
∞fl◊fl ¬˝ÊÿÊÇÿ‹ÁéäÊSflM§¬◊Á¬ ÃòÊ (¬È. 6, πá«U-1, ÷ʪ-9, øÍÁ‹∑§Ê-8, ‚Í. 3, ¬Î.
204) ÁŸM§Á¬Ã◊˜ó ““‚√fl∑§ê◊ÊáÊ◊ÈÄ∑§‚Á_UÁŒ◊ÈÄ∑§S‚ÊáÊÈ÷ʪ¥ ø ÉÊÊÁŒÿ •¥ÃÊ∑§Ê«UÊ∑§Ê«UËÁ_UÁŒÁê„U
fl_UÊáÊÊáÊÈ÷ʪ ø •fl_UÊáÊ¥ ¬Ê•ÊǪ‹hUË áÊÊ◊–””

Áfl‡ÊÈÁhU‹ÁéäÊ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ÷Ë äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. {, πá«U-v, ÷ʪ-~, øÍÁ‹∑§Ê-}, ‚Í.,
¬Î. wÆy) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““¬˝ÁÂ◊ÿ •ŸãÃªÈŸË „UËŸÃÊ ∑§ ∑˝§◊ ‚ ©UŒË⁄UáÊÊ ∑§Ê
¬˝Êåà •ŸÈ÷ʪ S¬äʸ∑§Ê¥ ‚ ©Uà¬ãŸ „ÈU•Ê, ÃÕÊ ‚ÊÃÊ •ÊÁŒ ‡ÊÈ÷ ∑§◊ÊZ ∑§ ’ãäÊ ∑§Ê ÁŸÁ◊ûÊ÷Íà •ÊÒ⁄U
•‚ÊÃÊ •ÊÁŒ •‡ÊÈ÷ ∑§◊ÊZ ∑§ ’ãäÊ ∑§Ê Áfl⁄UÊäÊË ¡Ê ¡Ëfl-¬Á⁄UáÊÊ◊ „ÒU, ©U‚ “Áfl‡ÊÈÁhU” ∑§„UÃ „Ò¥U–
©U‚∑§Ë ¬˝ÊÁåà ∑§Ê „UÊŸÊ “Áfl‡ÊÈÁhU‹ÁéäÊ” „ÒU–””
Œ‡ÊŸÊ‹ÁéäÊ ∑§Ê§ SflM§¬ ÷Ë äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. {, πá«U-v, ÷ʪ-~, øÍÁ‹∑§Ê-}, ‚Í. x,
¬Î. wÆy) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁŸÁŒ¸CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““¿U— º˝√ÿÊ¥ fl ŸÊÒ ¬ŒÊÕÊZ ∑§ ©U¬Œ‡Ê ∑§Ê ŸÊ◊
“Œ‡ÊŸÊ” „ÒU– ©U‚ Œ‡ÊŸÊ ‚ ¬Á⁄UáÊà •ÊøÊÿʸÁŒ ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ ∑§Ê •ÊÒ⁄U ©U¬ÁŒCU •Õ¸ ∑§ ª˝„UáÊ,
äÊÊ⁄UáÊ fl ÁfløÊ⁄UáÊÊ ∑§Ë ‡ÊÁQ§ ∑§ ‚◊ʪ◊ ∑§Ê “Œ‡ÊŸÊ‹ÁéäÊ” ∑§„UÃ „Ò¥U–””
ßU‚Ë Ã⁄U„U ¬˝ÊÿÊÇÿ‹ÁéäÊ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ÷Ë fl„UË¥ (äÊfl‹Ê, ¬È. {, πá«U-v, ÷ʪ-~,
øÍÁ‹∑§Ê-}, ‚Í. x, ¬Î. wÆy) ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““‚fl¸ ∑§◊ÊZ ∑§Ë ©Uà∑ΧCU ÁSÕÁà •ÊÒ⁄U
©Uà∑ΧCU •ŸÈ÷ʪ ∑§Ê ÉÊÊà ∑§⁄U∑§ •ã×∑§Ê«UÊ∑§Ê«UË ÁSÕÁà ◊¥, •ÊÒ⁄U ÁmUSÕÊŸËÿ •ŸÈ÷ʪ ◊¥ •flSÕÊŸ
∑§⁄UŸ ∑§Ê “¬˝ÊÿÊÇÿ‹ÁéäÊ” ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{y) —— 1141}

∞ÃÊpÃdÊ ‹éäÊÿÊ ÷√ÿSÿ, •÷√ÿSÿ øÊÁ¬ ‚ê÷flÁãÖ ¬@◊Ë ∑§⁄UáÊ‹ÁéäÊ÷¸√ÿSÿÒfl

÷flÁÃ, ÃÕÊ ‚êÿÄàfl∑§Ê‹ øÊÁ⁄Uòʪ˝„UáÊ∑§Ê‹ ø ÷flÁÖ ©UQ¥§ ø ‹ÁéäÊ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-33)ó
ÃûÊÊ •÷√fl‹ÊǪ¥ ¬Á⁄UáÊÊ◊¥ ’ÊÁ‹™§áÊ, ÷√flÊ Á„U–
∑§⁄UáÊ¥ ∑§⁄‘UÁŒ ∑§◊‚Ê •äÊʬflûÊ¥ •¬È√fl◊ÁáÊÿÁ_¥U––
ªÊê◊≈U‚Ê⁄‘U (¡Ëfl∑§Êá«U, ªÊÕÊ-651) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó ∑§⁄UáÊ‹ÁéäÊSÃÈ ÷√ÿ ∞fl SÿÊØ– ßUÿ¥
∑§⁄UáÊ‹ÁéäÊfl¸SÃÈ× ÁŸ¡‡ÊÈhÊà◊ÊÁ÷◊Èπ¬Á⁄UáÊÊ◊ ∞fl, ŸÊãÿØ– ©UQ§¥ ø ’Î. º˝√˝ ÿ‚¥ª„˝ Uªã˝ ÕSÿ (ªÊÕÊ-
37) ≈UË∑§ÊÿÊ◊˜ó ““ßUÁà ªÊÕÊ∑§ÁÕËÁéäʬ@∑§‚¥ôÊŸ •äÿÊà◊÷Ê·ÿÊ ÁŸ¡‡ÊÈhÊà◊ÊÁ÷◊Èπ¬Á⁄UáÊÊ◊‚¥ôÊŸ
ø ÁŸ◊¸‹÷ÊflŸÊÁfl‡Ê·π«˜UªŸ ¬ÊÒL§·¥ ∑ΧàflÊ ∑§◊¸‡ÊòÊÈ¥ „UãÃËÁÖ””
Á∑§@ ÃòÊÒfl (’Î. º˝√ÿ‚¥ª˝„U, ªÊÕÊ-41) ≈UË∑§ÊÿÊ◊˜ Áfl‡ÊŒË∑ΧÃ◊˜ó ““•Êª◊÷Ê·ÿÊ
Œ‡Ê¸ŸøÊÁ⁄UòÊ◊Ê„UŸËÿÊ¬‡Ê◊ˇÊÿ‚¥ôÊŸ •äÿÊà◊÷Ê·ÿÊ Sfl‡ÊÈhÊà◊ÊÁ÷◊Èπ¬Á⁄UáÊÊ◊‚¥ôÊŸ ø ∑§Ê‹ÊÁŒ‹ÁéäÊÁfl‡Ê·á Ê
Á◊âÿÊàfl¥ Áfl‹ÿ¥ ªÃ◊˜–””

ÿ øÊ⁄UÊ¥ ‹ÁéäÊÿÊ° ÷√ÿ fl •÷√ÿ ∑§Ê ÷Ë „UÊÃË „Ò¥U– Á∑§ãÃÈ ¬Ê°øflË¥ “∑§⁄UáÊ‹ÁéäÊ” ÷√ÿ ∑§Ê
„UË „UÊÃË „ÒU •ÊÒ⁄U ‚êÿÄàfl „UÊŸ ∑§ ‚◊ÿ ∞fl¥ øÊÁ⁄UòÊ ª˝„UáÊ ∑§ ‚◊ÿ „UÊÃË „ÒU– ‹ÁéäÊ‚Ê⁄U ª˝ãÕ
(ªÊÕÊ-xx) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““•÷√ÿ ∑§ ÷Ë ÿÊÇÿ ∞‚Ë øÊ⁄U ‹ÁéäÊÿÊ¥ M§¬ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ∑§Ê ‚◊Êåà ∑§⁄U∑§ ¡Ê ÷√ÿ „ÒU,
fl„U ¡Ëfl •äÊ—¬˝flÎûÊ, •¬Ífl¸∑§⁄UáÊ, •ÁŸflÎÁûÊ∑§⁄UáÊ ∑§Ê ‚ê¬ãŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
ªÊê◊≈U‚Ê⁄U ª˝ãÕ (¡Ëfl∑§Êá«U, ªÊÕÊ-{zv) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““∑§⁄UáÊ‹ÁéäÊ ÃÊ ÷√ÿ
∑§Ê „UË „UÊÃË „ÒU–”” ÿ„U ∑§⁄UáÊ‹ÁéäÊ flSÃÈ× ÁŸ¡‡ÊÈhÊà◊ÊÁ÷◊Èπ¬Á⁄UáÊÊ◊ M§¬ „UË „UÊÃË „ÒU, •ãÿ
∑ȧ¿U Ÿ„UË¥– ’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U (ªÊÕÊ-x|) ∑§Ë ‚¥S∑Χà ≈UË∑§Ê ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““¬Ê°ø ‹ÁéäÿÊ¥ ‚
•ÊÒ⁄U •äÿÊà◊ ÷Ê·Ê ◊¥ ÁŸ¡-‡ÊÈhÊà◊Ê ∑§ ‚ê◊Èπ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ŸÊ◊∑§ ÁŸ◊¸‹ ÷ÊflŸÊ-Áfl‡Ê· M§¬
π«˜Uª mÊ⁄UÊ ¬ÈL§·ÊÕ¸ ∑§⁄U∑§, ∑§◊¸‡ÊòÊÈ ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U ÷Ë, fl„UË¥ (’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U, ªÊÕÊ-yv) ≈UË∑§Ê ◊¥ S¬CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó ““•Êª◊ ÷Ê·Ê
◊¥ Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„UŸËÿ ÃÕÊ øÊÁ⁄UòÊ◊Ê„UŸËÿ ∑§ ˇÊÿÊ¬‡Ê◊ •ÊÒ⁄U ˇÊÿ ‚ •ÊÒ⁄U •äÿÊà◊ ÷Ê·Ê ◊¥ ÁŸ¡-
‡ÊÈhÊà◊Ê ∑§ ‚ê◊Èπ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ÃÕÊ ∑§Ê‹ •ÊÁŒ ‹ÁéäÊ-Áfl‡ÊcÊ ‚ ©UŸ∑§Ê Á◊âÿÊàfl ŸCU „UÊ ¡Ê∞ªÊ–””
{1142 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

¬˝Õ◊Ê¬‡Ê◊‚êÿÄàflÊÁ÷◊ÈπSÿ ¡ËflSÿ òÊËÁáÊ ∑§⁄UáÊÊÁáÊ ¬Á⁄UáÊÊ◊-Áfl‡ÊÈÁhUM§¬ÊÁáÊ

÷flÁãÃó •äÊ—¬˝flÎûÊ∑§⁄UáÊ◊˜, •¬Ífl¸∑§⁄UáÊ◊˜, •ÁŸflÎÁûÊ∑§⁄UáÊ¥ ø– ∞ÃÊÁŸ ∑§⁄UáÊÊÁŸ ÁflÁ‡ÊCUÁŸ¡¸⁄UÊ-
‚ÊäÊŸ÷ÍÃÊÁŸ •Êà◊Áfl‡ÊÈÁhUM§¬ÊÁáÊ ∑˝§◊áÊ ÷flÁãÖ ∞Ã·Ê¥ SflM§¬ÊÁŒ¬Á⁄UøÿÊ ªÊê◊≈U‚Ê⁄ª˝ãÕ
(¡Ëfl∑§Êá«U) ÃÕÊ äÊfl‹Êª˝ãÕ (¬È. 6, πá«U-1, ÷ʪ-9, øÍÁ‹∑§Ê-8, ‚Í. 4 ¬Î. 214-222) ø
ÁflSÃ⁄‘UáÊ º˝CU√ÿ—–
∞fl¥ „U ÷√ÿ! ¬⁄U◊Êà◊àfl¬˝ÊÁåÃ∑˝§◊¥ ‚êÿªfl’ÈhUÿ
˜ ÃŒÕZ ‚ÃÃ¥ ¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊–˜
‚ê¬˝Áà ¬ÈŸ⁄UÁ¬ ‚êÿÄàflSÿ ◊„Uûfl¥ (ø¬‹Ê)-ªÊ„UÊ¿UãŒ‚Ê ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UÊ ÁŸŒ‡Ê¸ÿÁãÃó
∑§Ê◊ŒÈÁ„¥U ∑§å¬ÃL¥§ Áø¥ÃÊ⁄UÿáÊ¥ ⁄U‚ÊÿáÊ¥ ¬⁄U‚¥–
‹hUÊ ÷È¥¡ÁŒ ‚ÊÄπ¥ ¡„UÁë¿UŒ¥ ¡ÊáÊ Ã„U ‚ê◊¥––165––
¿UÊÿÊó ∑§Ê◊ŒÈ„UÊ¥ ∑§À¬ÃL¥§ ÁøãÃÊ⁄UàŸ¥ ⁄U‚ÊÿŸ¥ ¬Ê⁄U‚(¥ ◊ÁáÊ◊˜)–
‹éäflÊ ÷È¥Q§ ‚ÊÒÅÿ¥ ÿÕÊó ßÁë¿UÃ¥U ¡ÊŸËÁ„U ÃÕÊ ‚êÿÄàfl◊˜––

¬˝Õ◊Ê¬‡Ê◊ ‚êÿÄàfl ∑§ ¬˝Áà •Á÷◊Èπ ¡Ëfl ∑§ ¬Á⁄UáÊÊ◊-Áfl‡ÊÈÁhU M§¬ ÿ ÃËŸ “∑§⁄UáÊ”
„UÊÃ „Ò¥Uó (v) •äÊ—¬˝flÎûÊ∑§⁄UáÊ, (w) •¬Ífl¸∑§⁄UáÊ fl (x) •ÁŸflÎÁûÊ∑§⁄UáÊ– ÿ ∑§⁄UáÊ ∑˝§◊ ‚
•Êà◊Áfl‡ÊÈÁhUM§¬ ÃÕÊ ÁflÁ‡ÊCU ∑§◊¸-ÁŸ¡¸⁄UÊ ∑§ ‚ÊäÊŸ „UÊÃ „Ò¥U– ßUŸ∑§ SflM§¬ •ÊÁŒ ∑§Ê ¬Á⁄Uøÿ
ÁflSÃÊ⁄U ¬Ífl∑¸ § ªÊê◊≈U‚Ê⁄U ª˝ãÕ (¡Ëfl∑§Êá«U) ÃÕÊ äÊfl‹Ê ª˝ãÕ (¬È. {, πá«U-v, ÷ʪ-~, øÍÁ‹∑§Ê-
}, ‚Í. y, ¬Î. wvy-www) ‚ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „U ÷√ÿ! (•Êà◊Ê ‚) ¬⁄U◊Êà◊Ê ’ŸŸ ∑§ ∑˝§◊ ∑§Ê •ë¿UË Ã⁄U„U ‚◊¤Ê ∑§⁄U
©U‚∑§ Á‹∞ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ÿàŸ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ¬ÈŸ— (ø¬‹Ê)-ªÊ„UÊ ¿U㌠∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ ‚êÿÄàfl ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê ¬˝ŒÁ‡Ê¸Ã
∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊó•Õ¸ó Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê◊äÊŸÈ, ∑§À¬ÃL§, ÁøãÃÊ◊ÁáÊ ⁄UàŸ, ⁄U‚ÊÿŸ fl
¬Ê⁄U‚◊ÁáÊ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄U √ÿÁQ§ ÿÕÁë¿Uà ‚ÊÒÅÿ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚êÿÄàfl ∑§Ê
÷Ë (ÿÕë¿U ‚ÈπŒÊÿË) ¡ÊŸÊ–
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{z) —— 1143}

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ¡„U ∑§Ê◊ŒÈÁ„¥U ∑§å¬ÃL¥§ Áø¥ÃÊ⁄UÿáÊ¥ ⁄U‚ÊÿáÊ¥ ¬⁄U‚¥ ‹hÊ ßUÁë¿UŒ¥ ‚ÊÄπ¥
÷È¡
¥ ÁŒ, ÄU ‚ê◊¥ ¡ÊáÊ óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–
(¡ÊáÊ Ã„U ‚ê◊¥) ‚êÿÄàfl¥ ÃÕÊ Ãʌ·ʥ ¡ÊŸËÁ„U– ¬ÍflÊ¸Q§∑§Ê‹ÊÁŒ‹ÁéäÊ¡ÁŸÃ¥ ‚êÿÄàfl¥
Ãʌ·ʥ ÷flÁÃó ßUÁà ôÊÊÃ√ÿ◊˜, ßUàÿÕ¸—– ∑§Ÿ ∑Ò§p flÊ ‚ŒÎ‡Ê¥ ÃŒ˜ ÷flÁÃ?
©UëÿÃó (∑§Ê◊ŒÈÁ„¥U, ∑§å¬ÃL¥§ Áø¥ÃÊ⁄UÿáÊ¥, ⁄U‚ÊÿáÊ¥, ¬⁄U‚¥ ‹hUÊ ¡„UÁë¿UŒ¥ ‚ÊÄπ¥ ÷È¥¡ÁŒ) ÿÕÊ
∑§Ê◊ŒÈ„UÊ¥ (∑§Ê◊äÊŸÈ¥) ‹éäflÊ ÿÕÁë¿UÃ¥ ‚ÊÒÅÿ¥ ‹÷Ã, ÃÕÒfl ‚êÿÄàfl¥ ¬˝Êåÿ ÿÕÁë¿UÃ¥ »§‹¥ ¡Ÿ—
¬˝ÊåŸÊÁÖ ∞fl◊fl ∑§À¬ÃL§— Sfl‚◊ˬSÕ¡ŸÊÿ ÃÁìÊÁãÃÃ¥ ∑§Á@ŒÁ¬ ¬ŒÊÕZ ŒÊÃÈ¥ ‚◊Õ¸—– ÁøãÃÊ⁄UàŸ¥
ÁøãÃÊ◊ÁáÊ⁄UàŸ◊Á¬ SflSflÊÁ◊Ÿ ÃŒ÷ËCU»§‹ŒÊÿ∑¥§ Á‚h˜UÿÁÖ ⁄U‚ÊÿŸ¥ SfláÊʸÁŒÁŸ◊ʸáÊÊ¬ÿÊÁª
÷flÁÃ, ÿmUÊ •‚Êäÿ⁄UÊªÊÁŒÁŸflÊ⁄UáÊ SflÊSâÿ‚¥fläʸŸ∑§⁄UáÊ ø ‚◊ÕZ ÷áÿÃ– ¬Ê⁄U‚◊ÁáÊ⁄UÁ¬
SflS¬‡Ê¸áÊ ‹Ê„UäÊÊÃÈ◊Á¬ SfláʸM§¬áÊ ¬Á⁄UfløÿÁÖ

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ÿÕÊ ∑§Ê◊ŒÈ„UÊ¥ ∑§À¬ÃL¥§ ÁøãÃÊ⁄UàŸ¥ ⁄U‚ÊÿŸ¥ ¬Ê⁄U‚¥ (◊ÁáÊ¥) ‹éäflÊ
ßUÁë¿UÃ¥ ‚ÊÒÅÿ¥ ÷È¥ÄÃ, ÃÕÊ ‚êÿÄàfl¥ ¡ÊŸËÁ„U óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
(¡ÊŸËÁ„U ÃÕÊ ‚êÿÄàfl◊˜) ‚êÿÄàfl ∑§Ê flÒ‚Ê, ©U‚∑§ ‚◊ÊŸ ¡ÊŸÊ •ÕʸØ ¬ÍflÊ̧Q§ ∑§Ê‹
•ÊÁŒ ‹ÁéäÊÿÊ¥ mUÊ⁄UÊ ©Uà¬ãŸ ‚êÿÄàfl flÒ‚Ê „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U ¡ÊŸ¥– fl„U ‚êÿÄàfl ∑Ò§‚Ê, Á∑§‚∑§ ÿÊ
Á∑§Ÿ∑§ ‚◊ÊŸ „UÊÃÊ „ÒU?
’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (∑§Ê◊ŒÈ„UÊ¥ ∑§À¬ÃL¥§ ÁøãÃÊ⁄UàŸ◊˜, ⁄U‚ÊÿŸ◊˜, ¬Ê⁄U‚¥ ‹éäflÊ ÿÕÁë¿UÃ¥
‚ÊÒÅÿ¥ ÷È¥Q§) Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ∑§Ê◊ŒÈ„UÊ ÿÊŸË ∑§Ê◊äÊŸÈ ∑§Ê ¬˝ÊåÃ∑§⁄U (√ÿÁQ§) ÿÕë¿U ‚Èπ ¬˝ÊåÃ
∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚êÿÄàfl ∑§Ê ¬˝ÊåÃ∑§⁄U √ÿÁQ§ ¡Ò‚Ê øÊ„U flÒ‚Ê »§‹ ¬˝ÊåÃ∑§⁄U ‹ÃÊ „ÒU– ßU‚Ë
Ã⁄U„U, ∑§À¬ÃL§ (∑§À¬flΡÊ) •¬Ÿ ¬Ê‚ ◊¥ ÁSÕà √ÿÁQ§ ∑§Ê ©U‚∑§ mUÊ⁄UÊ ‚Êø ªÿ Á∑§‚Ë ÷Ë
¬ŒÊÕ¸ ∑§Ê ŒŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ „UÊÃÊ „ÒU– ÁøãÃÊ⁄UàŸ ÿÊŸË ÁøãÃÊ◊ÁáÊ ⁄UàŸ ÷Ë •¬Ÿ ◊ÊÁ‹∑§ (äÊÊ⁄U∑§) ∑§Ê
©U‚∑§Ê •÷ËCU »§‹ ŒŸ flÊ‹Ê Á‚hU „UÊÃÊ „ÒU– ⁄U‚ÊÿŸ Sfláʸ •ÊÁŒ ∑§ ÁŸ◊ʸáÊ ◊¥ ©U¬ÿÊªË „UÊÃÊ „ÒU,
ÿÊ •‚Êäÿ ⁄UÊª •ÊÁŒ ∑§ ÁŸflÊ⁄UáÊ ◊¥ ∞fl¥ SflÊSâÿ ∑§Ê ‚¥flÁäʸà ∑§⁄UŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
¬Ê⁄U‚ ◊ÁáÊ ÷Ë •¬Ÿ S¬‡Ê¸ ‚ ‹Ê„U ∑§Ê ÷Ë Sfláʸ M§¬ ◊¥ ¬Á⁄UflÁøà ∑§⁄U ŒÃË „ÒU–
{1144 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞fl¥ ∑§À¬ÃL§—, ÁøãÃÊ◊ÁáÊ⁄UàŸ◊˜, ⁄U‚ÊÿŸ◊˜, ¬Ê⁄U‚◊ÁáÊ— óßUàÿÃÊŸ˜ ¬ŒÊÕʸŸ˜ ¬˝Êåÿ ∑§ÁpŒ˜

¡Ÿ— ÿŒ˜ ÿŒ˜ ßUë¿UÁÃ, ÃŒfl ¬˝ÊåÃÈ¥ ‚◊ÕÊ¸ ÷flÁÃ, ÃÕÒfl ‚êÿÄàfl⁄UàŸ¥ ‚◊Áäʪêÿ ‚fl¸ÁfläÊ‚ÊÒÅÿ¥,
∑˝§◊‡Êp ◊ÊˇÊ‚ÊÒÅÿ¥ ¬˝ÊåÃ¥È ‚»§‹Ê ÷flÁÃ, ßUàÿ× ‚êÿÄàfl⁄UàŸSÿ ‚fl¸¬∑˝ §Ê⁄Uá Ê ◊„Uûfl¥ ÃÕÊ¬ÊŒÿàfl¥
ø ÁŸÁfl¸flÊŒ◊flÁà ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄UʇÊÿ—– Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ 15-16) ø ‚êÿÄàflŸ ÁŸflʸáʬ˝ÊÁå×
∑§Õ¥ ÷flÃËÁà ‚ÍÁøÃ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊó
‚ê◊ûÊÊŒÊ áÊÊáÊ¥ áÊÊáÊÊŒÊ ‚√fl÷Êfl©Ufl‹hUË–
©Ufl‹hU¬ÿàÕ ¬ÈáÊ ‚ÿÊ‚ÿ¥ ÁflÿÊáÊÁŒ––
‚ÿÊ‚ÿÁflŒá„ÍU ©UhÈUŒŒÈS‚Ë‹ ‚Ë‹fl¥ÃÊ Áfl–
‚Ë‹»§‹áÊé÷ÈŒÿ¥ ÃûÊÊ ¬ÈáÊ ‹„UßU ÁáÊ√flÊáÊ¥––
⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄Uªã˝ Õ˘Á¬ (‡‹Ê∑§-34)ó “Ÿ ‚êÿÄàfl‚◊¥ Á∑§Á@Ø òÊÒ∑§ÊÀÿ ÁòÊ¡ªàÿÁ¬
üÊÿ—” ßUàÿÈÄàflÊ ‚êÿÄàfl◊„Uûfl¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜–
ßU‚ Ã⁄U„U, ∑§À¬ÃL§, ÁøãÃÊ◊ÁáÊ⁄UàŸ, ⁄U‚ÊÿŸ, ¬Ê⁄U‚◊ÁáÊ óßUŸ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê ¬˝ÊåÃ∑§⁄U ∑§Ê߸U
÷Ë √ÿÁQ§ ¡Ê-¡Ê øÊ„UÃÊ „ÒU, fl„UË ¬˝Êåà ∑§⁄UŸ ◊¥ ‚◊Õ¸ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë Ã⁄U„U ‚êÿÄàfl ⁄UàŸ ∑§Ê
¬˝ÊåÃ∑§⁄U ‚÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ‚ÈπÊ¥ ∑§Ê •ÊÒ⁄U ∑˝§◊‡Ê— ◊ÊˇÊ ‚Èπ ∑§Ê ÷Ë ¬˝Êåà ∑§⁄UŸ ◊¥ ‚»§‹ „UÊ ¡ÊÃÊ
„ÒU óßU‚Á‹∞ ‚êÿÄàfl ⁄UàŸ ∑§Ë ‚÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ◊„UûÊÊ ÃÕÊ ©U¬ÊŒÿÃÊ ÁŸÁfl¸flÊŒ „UË „ÒU ó∞‚Ê
‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ∑§Ê •Ê‡Êÿ „ÒU– Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ vz-v{) ◊¥ ÷Ë ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U Ÿ ÿ„U ’ÃÊÿÊ „ÒU Á∑§
‚êÿÄàfl ‚ ÁŸflʸáÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà Á∑§‚ ⁄UËÁà ‚ „UÊÃË „ÒUó
““‚êÿÄàfl ‚ ‚êÿÇôÊÊŸ „UÊÃ Ê „ÒU, ‚êÿÇôÊÊŸ ‚ ‚◊Sà ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ „UÊÃ Ë „ÒU– ¬ŒÊÕÊZ
∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ „UÊŸ  ‚ ÿ„U ¡Ëfl üÊÿ-•üÊÿ (ÿÊ ‚flŸËÿ-•‚flŸËÿ) ∑§Ê ¡ÊŸŸ ‹ªÃÊ „ÒU–””
““üÊÿ fl •üÊÿ (ÿÊ ‚flŸËÿ-•‚flŸËÿ) ∑§Ê ¡ÊŸŸ flÊ‹Ê √ÿÁQ§ •¬Ÿ ŒÈ‡‡ÊË‹Sfl÷Êfl
∑§Ê ŸCU∑§⁄U ‡ÊË‹flÊŸ˜ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ‡ÊË‹ (øÊÁ⁄UòÊ) ∑§ »§‹SflM§¬ (Sflª¸ •ÊÁŒ) •èÿÈŒÿ ∑§Ê
¬˝Êåà ∑§⁄U ÁŸflʸáÊ (◊ÊˇÊ) ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄U ‹ÃÊ „ÒU–””
⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-xy) ◊¥ ÷Ë “‚êÿÄàfl ∑§ ‚◊ÊŸ ÃËŸÊ¥ ‹Ê∑§Ê¥ ◊¥ •ÊÒ⁄U
ÃËŸÊ¥ ∑§Ê‹Ê¥ ◊¥ ÷Ë ∑§ÊßU¸ •ãÿ üÊÿS∑§⁄U Ÿ„UË¥ „ÒU” óÿ„U ∑§„UÃ „ÈU∞ ‚êÿÄàfl ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
 {‚åÃŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{z) —— 1145}

ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (6/58) øÊSÿ •◊ÎÃÊ¬◊àfl¥ ÁŸM§åÿ ◊„Uûfl¥ Áfl‡ÊŒË∑ΧÃ◊˜ó

•ÃÈ‹‚ÈπÁŸäÊÊŸ¥ ‚fl¸∑§ÀÿÊáÊ’Ë¡◊˜, ¡ŸŸ¡‹ÁäʬÊÃ¥ ÷√ÿ‚ûflÒ∑§¬ÊòÊ◊˜–
ŒÈÁ⁄UÃÃL§∑ȧΔUÊ⁄¥U ¬ÈáÿÃËÕZ ¬˝äÊÊŸ¥, Á¬’à Á¡ÃÁfl¬ˇÊ¥ Œ‡Ê¸ŸÊÅÿ¥ ‚ÈäÊÊê’È––
Á∑§@, ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãâÊ (ªÊÕÊ 734-36) ‚êÿÄàfl÷ÊflŸÊÁŸM§¬áʬ˝‚XU
‚êÿÄàfl◊Á„U◊Ê ÁŸM§Á¬Ã—ó
◊Ê ∑§ÊÁ‚ Ã¥ ¬◊ÊŒ¥ ‚ê◊ûÊ ‚√flŒÈÄπáÊÊ‚ÿ⁄‘U–
‚ê◊ûÊ¥ πÈ ¬ÁŒ_UÊ áÊÊáÊø⁄UáÊflËÁ⁄UÿÃflÊáÊ¥––
áʪ⁄US‚ ¡„U ŒÈflÊ⁄¥U ◊È„US‚ øÄπÍ ÃL§S‚ ¡„U ◊Í‹–¥
ÄU ¡ÊáÊ ‚È‚ê◊ûÊ¥ áÊÊáÊø⁄UáÊflËÁ⁄UÿÃflÊáÊ¥––

ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ ({/z}) ◊¥ ßU‚ •◊Îà ∑§ ‚◊ÊŸ ’ÃÊÃ „ÈU∞ ßU‚∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U
S¬CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““„U ÷√ÿ ¡ŸÊ¥! ÃÈ◊ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ M§¬Ë •◊Îà ∑§Ê ¬ÊŸ ∑§⁄UÊ, ÄÿÊ¥Á∑§ ÿ„U •ŸÈ¬◊ ‚Èπ ∑§Ê
ÁŸäÊÊŸ (SÕÊŸ) „ÒU, ‚◊Sà ∑§ÀÿÊáÊÊ¥ ∑§Ê ’Ë¡ „ÒU, ‚¥‚Ê⁄U-‚ʪ⁄U ∑§Ê Ã⁄UŸ ∑§ Á‹∞ ¡„UÊ¡ „ÒU, ÷√ÿ
¡Ëfl „UË ßU‚∑§Ê ¬ÊòÊ „ÒU, ¬Ê¬ flÎˇÊ ∑§Ê ∑§Ê≈UŸ ∑§ Á‹∞ ∑ȧΔUÊ⁄U „ÒU, ¬ÈáÿÃËÕÊZ ◊¥ ¬˝äÊÊŸ „ÒU •ÊÒ⁄U
Áfl¬ˇÊË Á◊âÿÊŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê ¡Ëß (ŸCU ∑§⁄UŸ) flÊ‹Ê ÷Ë ÿ„UË „ÒU–””
•ÊÒ⁄U, ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ |xy-|x{) ◊¥ ‚êÿÄàfl ÷ÊflŸÊ ∑§ ÁŸM§¬áÊ ◊¥
‚êÿÄàfl ∑§Ë ◊Á„U◊Ê ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ’ÃÊ߸U ªß¸U „ÒUó
““‚êÿÄàfl ‚◊Sà ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UŸflÊ‹Ê „ÒU, ôÊÊŸ, øÊÁ⁄UòÊ, flËÿʸøÊ⁄U fl ì ∑§Ê •ÊäÊÊ⁄U
÷Ë ‚êÿÄàfl „UË „ÒU, •Ã— ‚êÿÄàfl ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ¬˝◊ÊŒ ◊à ∑§⁄UŸÊ–””
““¡Ò‚ Ÿª⁄U-¬˝fl‡Ê ∑§Ê ©U¬Êÿ ©U‚∑§Ê mÊ⁄U „UÊÃÊ „ÒU, ¡Ò‚ ŸòÊ ◊Èπ ∑§Ë ‡ÊÊ÷Ê ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UÃ „Ò¥U,
ÃÕÊ ¡Ò‚ ¡«∏ flÎˇÊ ∑§Ë ÁSÕÁà ◊¥ ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃË „ÒU, flÒ‚ „UË ‚êÿÄàfl ôÊÊŸ, øÊÁ⁄UòÊ, flËÿ¸ fl ì ◊¥
¬˝fl‡Ê ∑§Ê mÊ⁄U „ÒU, fl„UË ‚êÿÄàfl ôÊÊŸÊÁŒ ∑§Ê ‡ÊÊÁ÷à ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÃÕÊ fl„UË ôÊÊŸÊÁŒ ∑§Ë ÁSÕÁà ◊¥
ÁŸÁ◊ûÊ „UÊÃÊ „ÒU–””
{1146 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

÷ÊflÊáÊÈ⁄Uʪ¬◊ÊáÊÈ⁄Uʪ◊í¡ÊáÊÈ⁄Uʪ⁄UûÊÊ √flÊ–
äÊê◊ÊáÊÈ⁄Uʪ⁄UûÊÊ ÿ „UÊÁ„U Á¡áÊ‚Ê‚áÊ ÁáÊìÊ¥––
∞fl¥ „U ÷√ÿ! ‚fl¸‚ÈπŒ¥ ‚êÿÄàfl⁄UàŸ¥ àflÿÊ ‚¥¬˝äÊÊÿ¸ ÃŒŸÈ ∑§◊¸ˇÊÿÊÿ ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ◊Á¬
‚◊ŸÈDUÿÁ◊Áà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
∞fl¥ “‚ê◊g¥‚áÊ ‚Èh¥” ßàÿÊÁŒªÊÕÊ◊Ê⁄Uèÿ “∑§Ê◊ŒÈÁ„¥U ∑§å¬ÃL¥§” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ ÿÊflØ
òÊÿÊŒ‡ÊªÊÕÊà◊∑§— ‚êÿÄàfl◊„Uûfl¬˝Áìʌ∑§— ‚åÃŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸÃÊ¥ ªÃ—–
[ßUÁà üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸«UÊÚ.Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄UÁfl⁄UÁøÃÊÿÊ¥ ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË≈UË∑§ÊÿÊ¥ ‚åÃŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬ãŸ—––]U
–– ßUÁà ‚åÃŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—––

““ßU‚ ¡ªÃ˜ ◊¥ (‹Êª ¬⁄U¬ŒÊÕÊZ ◊¥) ÷ÊflÊŸÈ⁄UÊªË „UÊÃ „Ò¥U, (SŸ„UË ¡ŸÊ¥ ◊¥ ∑ȧ¿U) ¬̋◊ÊŸÈ⁄UʪË
„Ò¥U, ∑ȧ¿U ◊í¡ÊŸÈ⁄UÊªË „Ò¥U, Á∑§ãÃÈ ÃÈ◊ Á¡Ÿ-‡ÊÊ‚Ÿ ◊¥ „U◊‡ÊÊ äÊ◊ʸŸÈ⁄UÊªË ⁄U„UÊ–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „U ÷√ÿ! ‚◊Sà ‚Èπ ∑§ ŒÊÿ∑§ ‚êÿÄàfl ⁄UàŸ ∑§Ê ÃÈ◊ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UÊ •ÊÒ⁄U
ÃŒŸÈM§¬ „UË ∑§◊¸-ˇÊÿ „UÃÈ ‚êÿ∑˜§ øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê ÷Ë •ŸÈDUÊŸ (•Êø⁄UáÊ) ∑§⁄UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê
ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, “‚ê◊g¥‚áÊ ‚Èh¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ ‚ ‹∑§⁄U “∑§Ê◊ŒÈÁ„¥U ∑§å¬ÃL¥§” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ
Ã∑§, Ã⁄U„U ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê ÃÕÊ ‚êÿÄàfl ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê óÿ„U ‚òÊ„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U
‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–
[üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸ «UÊÚ. Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U∑Χà “⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË” ŸÊ◊∑§ ≈UË∑§Ê ◊¥ ‚òÊ„UflÊ°
•ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–]
–– ßUÁà ‚åÃŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—––
 {•CUÊŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{{) —— 1147}

–– •_UÊ⁄UU‚◊Ê •Á„UÿÊ⁄UÊ––
(•CUÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—)
‚ê¬˝Áà ⁄UÿáÊ‚Ê⁄Uªã˝ Õ◊Ê„UÊàêÿÁŸM§¬áʬ˝fláÊ— •CUÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ¬˝Ê⁄UèÿÃ– •Sÿ ¬ÊÃÁŸ∑§Ê
ÁŸÁŒ¸‡ÿÃ– •òÊ “‚ê◊ áÊÊáÊ¥ fl⁄UǪ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊâÊÊ¥ (‚¥. 166) ‚◊Ê⁄Uèÿ “ßUÁŒ ‚í¡áʬÁ⁄U¬Èí¡¥”
ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ (‚¥. 168) ÿÊflØ ÁÃdÊ ªÊÕÊ— ‚ÁãÖ ÃòÊ ¬˝Õ◊¥ “‚ê◊ áÊÊáÊ¥ fl⁄U Ǫ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê
ªÊÕÊ (‚¥. 166) fløÃ, ÿòÊ ª˝ãâÊSÿÊSÿ ‚êÿÄàflÊÁŒ-©Uà¬ÊŒ∑§àfl¥ ÁŸM§Á¬Ã◊˜– ÃÃp “ª¥ÕÁ◊áÊ
Á¡áÊÁŒ_¥U” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 167) fløÃ, ÿSÿÊ¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ¥ ÿŒSÿ ª˝ãÕSÿ ¬ΔUŸ◊ŸŸÊÁŒ∑¥§
ÿÊ Ÿ ∑§⁄UÊÁÃ, ‚ Á◊âÿÊŒÎÁCUÁ⁄UÁÖ •ãÃ ø, “ßUÁŒ ‚í¡áʬÁ⁄U¬Èí¡¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ªÊÕÊ (‚¥. 168)
fløÃ, ÿòÊ ¬˝ÁìÊÁŒÃ¥ ÿŒSÿ ª˝ãÕSÿ ¬ΔUŸÊÁŒÁ÷— ‡ÊʇflÃ¥ SÕÊŸ¥ ¬˝ÊåÿÃ ßUÁÖ
‚ê¬˝Áà ø¬‹Ê-(ªÊ„UÊ)-¿UãŒ‚Ê “⁄UÿáÊ‚Ê⁄U”-ª˝ãÕSÿ ◊Ê„UÊàêÿ¥ ÁŸM§åÿÃ-

–– •ΔUÊ⁄U„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U––

•’, ø¬‹Ê (ªÊ„UÊ) ¿U㌠mÊ⁄UÊ “⁄UÿáÊ‚Ê⁄U” ª˝ãÕ ∑§ ◊Ê„UÊàêÿ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄UŸflÊ‹Ê
•ΔUÊ⁄U„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U ¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU– ßU‚∑§Ë ¬ÊÃÁŸ∑§Ê ’ÃÊ߸U ¡Ê ⁄U„UË „ÒU– ßU‚◊¥ “‚ê◊ áÊÊáÊ¥
fl⁄UǪ” ßUàÿÊÁŒ ªÊâÊÊ (‚¥. v{{) ‚ ‹∑§⁄U “ßUÁŒ ‚í¡áʬÁ⁄U¬Èí¡¥¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. v{})
Ã∑§ ÃËŸ ªÊÕÊ∞° „Ò¥U– ©UŸ◊¥ ¬„U‹Ë “‚ê◊ áÊÊáÊ¥ fl⁄UǪ” ßUàÿÊÁŒ ªÊâÊÊ (‚¥. v{{) „ÒU Á¡‚◊¥ ßU‚
ª˝ãÕ ∑§Ê ‚êÿÄàfl •ÊÁŒ ∑§Ê ©Uà¬ÊŒ∑§ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU– Á»§⁄U, “ª¥ÕÁ◊áÊ¥ Á¡áÊÁŒ_¥U” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ
(‚¥. v{|) „ÒU, Á¡‚◊¥ ÿ„U ¬˝ÁìÊÁŒÃ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ßU‚ ª˝ãÕ ∑§Ê ¬ΔUŸ-◊ŸŸ •ÊÁŒ ¡Ê Ÿ„UË¥
∑§⁄UÃÊ, fl„U Á◊âÿÊŒÎÁCU „ÒU– •ÊÒ⁄U •ãà ◊¥, “ßUÁŒ ‚í¡áʬÁ⁄U¬Èí¡¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. v{}) „ÒU
Á¡‚◊¥ ÿ„U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU Á∑§ ßU‚ ª˝ãÕ ∑§ ¬ΔUŸ •ÊÁŒ ‚ ‡Êʇflà SâÊÊŸ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊÃË „ÒU–
•’ ø¬‹Ê (ªÊ„UÊ) ¿U㌠mÊ⁄UÊ “⁄UÿáÊ‚Ê⁄U” ª˝ãÕ ∑§Ê ◊Ê„UÊàêÿ ’ÃÊÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó
{1148 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚ê◊ áÊÊáÊ¥ fl⁄UǪÃflÊ÷Êfl¥ ÁáÊ⁄UË„UÁflÁûÊøÊÁ⁄UûÊ¥–

ªÈáÊ‚Ë‹‚„UÊfl¥ ÄU ©Uå¬îÊÁŒ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄UÁ◊áÊ¥––166––
¿UÊÿÊó ‚êÿÄàfl¥ ôÊÊŸ¥ flÒ⁄UÊÇÿìÊ÷Êfl¥ ÁŸ⁄UË„UflÁÎ ûÊøÊÁ⁄UòÊ◊˜–
ªÈáʇÊË‹Sfl÷Êfl¥ ÃÕÊ ©Uà¬ÊŒÿÁà “⁄UÿáÊ‚Ê⁄U—” (⁄UàŸ‚Ê⁄U—) •ÿ◊˜––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ßUáÊ¥ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄¥U ‚ê◊ áÊÊáÊ¥ fl⁄UǪÃflÊ÷Êfl¥ ÁáÊ⁄UË„UÁflÁûÊøÊÁ⁄UûÊ¥ ÄU
ªÈáÊ‚Ë‹‚„UÊfl¥ ©Uå¬í¡ÁŒ óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–
Ãëø ‚êÿÄàfl⁄UàŸ¥ ∑§S◊ÊØ ¬˝ÊåÃÈ¥ ‡ÊÄÿÃ? ©UëÿÃó ∞ÃŸ “⁄UÿáÊ‚Ê⁄U”-ŸÊ◊∑§Ÿ ª˝ãÕŸ
∞ÃàSflÊäÿÊÿŸ ‚êÿÄàfl⁄UàŸSÿ ÿÕÊ ÃŒŸÈflÁø⁄UàŸmUÿSÿ ø ¬˝ÊÁå× ‚ê÷flÁÖ
ÃŒfl ªÊÕÊÿÊ◊SÿÊ¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄‘UáÊ ¬˝ÁìÊlÃó (⁄UÿáÊ‚Ê⁄UÁ◊áÊ¥ ©Uå¬îÊÁŒ) “⁄UÿáÊ‚Ê⁄U”
ŸÊ◊∑§Ê˘ÿ¥ ª˝ãÕ ©Uà¬ÊŒÿÁÃ, ¬˝∑§≈UÿÁà •ÊÁfl÷ʸflÿÁà flàÿÕ¸—– Á∑¥§ Á∑§◊Èà¬ÊŒÿÁÃ? ©UëÿÃó (‚ê◊
áÊÊáÊ¥) ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ◊˜, ‚êÿÇôÊÊŸ¥ ø ©Uà¬ÊŒÿÁÃ, ∞ÃàSflÊäÿÊÿ∑§Ãʸ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ‚êÿÇôÊÊŸ‚ê¬ãŸÊ
¡ÊÿÃ óßUÁà ÷Êfl—–

ªÊÕÊ-•Õ¸ó ÿ„U “⁄UÿáÊ‚Ê⁄U” ª˝ãÕ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ, ‚êÿÇôÊÊŸ, flÒ⁄UÊÇÿ, ìÊ÷Êfl, ÁŸ⁄UË„U

flÎÁûÊ, øÊÁ⁄UòÊ ÃÕÊ ªÈáÊ, ‡ÊË‹ fl •Êà◊-Sfl÷Êfl ∑§Ê ©Uà¬U㟠∑§⁄UÃÊ „ÒU–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó •ÿ¥ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U— ‚êÿÄàfl¥ ôÊÊŸ¥ flÒ⁄UÊÇÿìÊ÷Êfl¥ ÁŸ⁄UË„UflÎÁûÊøÊÁ⁄UòÊ¥
ÃÕÊ ªÈáʇÊË‹Sfl÷Êfl◊˜ ©Uà¬ÊŒÿÁà óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
fl„U ‚êÿÄàfl ⁄UàŸ Á∑§‚ ‚ ¬˝Êåà „UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó ßU‚ “⁄UÿáÊ‚Ê⁄U” ŸÊ◊∑§
ª˝ãÕ ‚, ÃÕÊ ßU‚∑§ SflÊäÿÊÿ ‚ ‚êÿÄàfl ⁄UàŸ ÃÕÊ ©U‚∑§ •ŸÈªÊ◊Ë ŒÊŸÊ¥ (‚êÿÇôÊÊŸ fl
‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ) ⁄UàŸ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ‚ê÷fl „ÒU–
ßU‚Ë ∑§Ê ßU‚ ªÊÕÊ ◊¥ ‡ÊÊSòÊ∑§Ê⁄U ¬˝ÁìʌŸ ∑§⁄UŸ ¡Ê ⁄U„U „Ò¥Uó (⁄UÿáÊ‚Ê⁄U— •ÿ◊˜
©Uà¬ÊŒÿÁÃ) “⁄UÿáÊ‚Ê⁄U” ßU‚ ŸÊ◊ ∑§Ê ÿ„U ª˝ãÕ ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÿÊŸË ¬˝∑§≈U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, •ÕʸØ
•ÊÁfl÷Í̧à ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ÄÿÊ-ÄÿÊ ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (‚êÿÄàfl¥ ôÊÊŸ◊˜) ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ
fl ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§Ê ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ßU‚∑§Ê SflÊäÿÊÿ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê √ÿÁQ§ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ fl ‚êÿÇôÊÊŸ
‚ ‚ê¬ãŸ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU óÿ„U ÷Êfl „ÒU–
 {•CUÊŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{{) —— 1149}

ÃÕÊ ø (fl⁄UǪÃflÊ÷Êfl¥) flÒ⁄UÊÇÿ¥ ìÊ÷Êfl¥ ø ª˝ãÕÊ˘ÿ¥ ¡ŸÿÁÖ •◊È¥ ª˝ãÕ◊äÊËàÿ, ‚¥‚Ê⁄U-

Áfl⁄UÁQ§÷ÊflŸ, ìpÿʸŸÈ⁄UʪáÊ ø ¡Ÿ— ‚¥ÿÈíÿÃ, ¬⁄U◊ÊÕ¸Ÿ ‚¥‚Ê⁄USÿ ÁŸS‚Ê⁄UÃÊ◊Áäʪêÿ
ì—‚¥ÿ◊ÊŸÈDUÊŸ·È ø ¬˝fløÃ ßUàÿʇÊÿ—– ÃÕÊ (ÁáÊ⁄UË„UÁflÁûÊ-øÊÁ⁄UûÊ¥ ÄU ªÈáÊ‚Ë‹‚„UÊfl¥) ÁŸ⁄UË„UflÎÁûÊ¥
ÁŸc∑§Ê◊¬˝flÎÁûÊ¥ Ãà‚Á„UÃ¥ ø øÊÁ⁄UòÊ◊Á¬ ª˝ãÕÊ˘ÿ¥ SflÊäÿÊÿ∑§Ã¸Á⁄U ¡ŸÿÁÃ, ÃòÊ ÁŸÁ◊ûÊ¥ ÷flÃËàÿÕ¸—–
ÃÕÒfl ªÈáʇÊË‹Sfl÷Êfl¥ ø ¡ŸÿÁÖ ªÈáÊÊ ◊Í‹ÊûÊ⁄UªÈáÊÊ—, ‡ÊË‹¥ ’˝rÊøÿ¸fl˝Ã¥, Sfl÷Êflp Sfl÷Êfl-
ÁSÕÁ×, ‡ÊÈhUÊà◊SflM§¬ÁSÕÁÃflʸ ª˝ãÕŸÊŸŸ ÷flÃËÁà ÁflôÊÿ◊˜– ∞ÃŒ˜ª˝ãÕÊäÿÿŸŸ ‚êÿÇôÊÊŸ ¬˝ÊåÃ
‚Áà ªÈáÊ-‡Êˋʌ˟Ê◊Á¬ ‚êÿªŸÈDUÊŸ¥ ‚ê÷flÃËÁà ŒÎCU˜ ÿÊ ª˝ãÕÊ˘ÿ¥ ªÈáʇÊˋʌ˟Ê◊Èà¬ÊŒ∑§— ∑§ÁÕÃ
ßUÁà ÁflôÊÿ◊˜–
•òÊŒ¥ ÃÊà¬ÿ¸◊ó˜ ‚êÿÇŒÎÁCU— ¡ªà∑§ÊÿSfl÷ÊflÊŸÈÁøãߥ ∑§⁄UÊÁ Ã, •äÊ˝fl
È ÊlŸÈ¬ˇ˝ ÊÊ ÷ÊflÿÁÃ,
ÃÃp flÒ⁄UÊÇÿ¥ Sflà ©Uà¬lÃ, ìpÿʸÿÊ¥ Ãà¬⁄UÃÊ˘Á¬ ¡ÊÿÃ–

ÃÕÊ (flÒ⁄UÊÇÿ-ìÊ÷Êfl¥) flÒ⁄UÊÇÿ fl ìÊ÷Êfl ∑§Ê ÷Ë ÿ„U ª˝ãÕ ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ßU‚
ª˝ãÕ ∑§Ê ¬…∏U∑§⁄U-√ÿÁQ§ ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§ Áfl⁄UÁQ§ ‚ ÃÕÊ Ã¬pÿʸ ‚ê’ãÉÊË •ŸÈ⁄Uʪ ‚ ¡È«∏ ¡ÊÃÊ „ÒU,
¬⁄U◊ÊÕ¸ ‚ ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ë ÁŸS‚Ê⁄UÃÊ ∑§Ê ‚◊¤Ê∑§⁄U ì, ‚¥ÿ◊ (•ÊÁŒ) ∑§ •ŸÈDUÊŸ ◊¥ ¬˝flÎûÊ „UÊ ¡ÊÃÊ
„ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU– ÃÕÊ (ÁŸ⁄UË„UflÁÎ ûÊ-øÊÁ⁄UòÊ¥ ÃÕÊ ªÈáʇÊË‹Sfl÷Êfl◊˜) ÁŸ⁄UË„UflÁÎ ûÊ ÿÊŸË ÁŸc∑§Ê◊
¬˝flÎÁûÊ •ÊÒ⁄U ©U‚‚ ‚Á„Uà øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê ÷Ë ÿ„U ª˝ãÕ SflÊäÿÊÿ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ◊¥ ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚
(©Uà¬ÁûÊ) ◊¥ ÁŸÁ◊ûÊ „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U •Õ¸ „ÒU– ßU‚Ë Ã⁄U„U, ªÈáÊ, ‡ÊË‹ fl Sfl÷Êfl ∑§Ê ÷Ë ©Uà¬ãŸ
∑§⁄UÃÊ „ÒU– ªÈáÊ ÿÊŸË ◊Í‹ fl ©UûÊ⁄UªÈáÊ, ‡ÊË‹ ÿÊŸË ’˝rÊøÿ¸ fl˝Ã, •ÊÒ⁄U Sfl÷Êfl ÿÊŸË Sfl÷Êfl-
ÁSÕÁà ÿÊ ‡ÊÈhUÊà◊-SflM§¬ ◊¥ ÁSÕÁà (ßU‚ ª˝ãÕ ‚) „UÊÃË „ÒU óÿ„U ¡ÊŸ¥– ßU‚ ª˝ãÕ ∑§ •äÿÿŸ
‚ ‚êÿÇôÊÊŸ ¬˝Êåà „UÊ∑§⁄U ªÈáÊÊ¥ fl ‡ÊË‹ •ÊÁŒ ∑§Ê ÷Ë ‚◊ËøËŸ M§¬ ‚ •ŸÈDUÊŸ ‚ê÷fl „ÒUó ßU‚
ŒÎÁCU ‚ ßU‚ ª˝ãÕ ∑§Ê ªÈáÊ fl ‡ÊË‹ •ÊÁŒ ∑§Ê ©Uà¬ÊŒ∑§ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU óÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒU–
ÿ„UÊ° ÿ„U ÃÊà¬ÿ¸ „ÒUó ‚êÿÇŒÎÁCU ‚¥‚Ê⁄U fl ‡Ê⁄UË⁄U ∑§ Sfl÷Êfl ∑§Ê •ŸÈÁøãß ∑§⁄UÃÊ „ÒU,
•äÊÈ̋fl •ÊÁŒ •ŸÈ¬̋ˇÊÊ•Ê¥ ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ¬Á⁄UáÊÊ◊SflM§¬ Sfl× flÒ⁄UÊÇÿ ©Uà¬ãŸ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU
•ÊÒ⁄U ìpÿʸ ◊¥ Ãà¬⁄UÃÊ ÷Ë „UÊ ¡ÊÃË „ÒU–
{1150 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

‚¥‚Ê⁄U‡Ê⁄UË⁄U÷ÊªÊ∑§Ê¥ˇÊÊ⁄UÁ„UÃàflÊØ ÁŸ⁄UË„UflÁÎ ûÊ— ÁŸ—S¬Î„UflÁÎ ûÊflʸ ÃŒ˜ÿQ

È § ø øÊÁ⁄UòÊ ‚◊ÈlÃÊ˘Á¬
‚êÿÇŒÎÁCU÷¸flÁÖ ÿmUÊ ÁŸ⁄ËU„flÎûÿÊ ‡ÊÈhU’ÈhÒU∑§Sfl÷ÊflÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊SflM§¬ ÁSÕÁ× ÁŸpÿäÿÊŸ¥
flÊ ÃSÿ Á‚hU˜ÿÁÖ ©UQ¥§ ø ’Î. º˝√ÿ‚¥ª˝„Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-55)ó
¡¥ Á∑¥§Áø Áfl Áø¥Ã¥ÃÊ ÁáÊ⁄UË„UÁflûÊË „Ufl ¡ŒÊ ‚Ê„ÍU–
‹hÍUáÊ ÿ ∞ÿûÊ¥ ÌʄÈU Ã¥ ÃS‚ ÁáÊë¿Uÿ¥ ¤ÊÊáÊ¥––
‚êÿÇŒÎCU ⁄U‘ fl ◊Í‹ÊûÊ⁄UªáÈ ÊÊŸÈDUÊŸ¥ ‚◊ËøËŸ¥ ÷flÁÖ ‚êÿÄàflÊ÷Êfl Ã·Ê¥ ÁŸ⁄UÕ∑¸ §àfl◊fl– ÃìÊ
‚êÿÄàfl¥ ÃŒŸÈ‚ÎÃ¥ ‚êÿÇôÊÊŸ¥ ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ¥ ø ‚êÿÇôÊÊÃÈ◊ŸÈDUÊÃÈ¥ ø ª˝ãÕSÿÊSÿ •äÿÃÊ ¬˝÷flÁÃ,
∞fl¥ “⁄UàŸòÊÿ”-¬˝ÊåàÿÒ ª˝ãÕÊ˘ÿ¥ ◊„UŒÈ¬ÿÊÁªÃÊ¥ fl„UÃËàÿSÿÊ¬ÊŒÿÃÊ ªÊÕÿÊ˘ŸÿÊ ‚ÍÁøÃÊ ÷flÁÖ
∞fl¥ „U ÷√ÿ! ‚êÿÄàflÊÁŒ⁄UàŸòÊÿ‚◊ÎÁhU„UÃÊ— ª˝ãÕSÿÊSÿ SflÊäÿÊÿ— ∑§Ã¸√ÿ ßUÁà ªÊÕÊ-
ÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–

‚êÿÇŒÎÁCU øÍ°Á∑§ ‚¥‚Ê⁄U fl ‡Ê⁄UË⁄U ‚ê’ãäÊË ÷Êª ∑§Ë •Ê∑§Ê¥ˇÊÊ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞
fl„U ÁŸ⁄UË„UflÎÁûÊ ÿÊŸË ÁŸ—S¬Î„U flÎÁûÊflÊ‹Ê „UÊ∑§⁄U ©U‚ flÎÁûÊ ‚ ÿÈQ§ øÊÁ⁄UòÊ ◊¥ ©Ulà ÷Ë „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
•ÕflÊ, ÁŸ⁄UË„UflÎÁûÊ „UÊŸ ‚, ‡ÊÈhU-’ÈhU ∞∑§ Sfl÷Êfl flÊ‹ ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§ SflM§¬ ◊¥ ©U‚∑§Ë
ÁSÕÁà ÿÊ ÁŸpÿ äÿÊŸ ∑§Ë ÁSÕÁà ÷Ë ‚ê÷fl „UÊÃË „ÒU– ’Î. º˝√ÿ‚¥ª˝„U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-zz) ◊¥ ∑§„UÊ
÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““ÁŸ⁄UË„U flÎÁûÊflÊ‹Ê ‚ÊäÊÈ ¡’ äÿÿ ◊¥ ∞∑§àfl ¬˝Êåà ∑§⁄U∑§ Á∑§‚Ë ÷Ë ¬ŒÊÕ¸ ∑§Ê äÿÊŸ
∑§⁄UÃÊ „ÒU, Ã’ fl„U äÿÊŸ “ÁŸpÿ äÿÊŸ” ∑§„U‹ÊÃÊ „ÒU–””
‚êÿÇŒÎÁCU ∑§ „UË ◊Í‹ªÈáÊ fl ©UûÊ⁄UªÈáÊÊ¥ ∑§Ê •ŸÈDUÊŸ ‚◊ËøËŸ „UÊÃÊ „Ò, ‚êÿÄàfl ∑§ •÷Êfl
◊¥ ©UŸ∑§Ë ÁŸ⁄UÕ∑¸ §ÃÊ „UË „UÊÃ Ë „ÒU– fl„U ‚êÿÄàfl, •ÊÒ⁄U ©U‚∑§Ê •ŸÈªÊ◊Ë ‚êÿÇôÊÊŸ •ÊÒ⁄U ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ
∑§Ê ÷Ë •ŸÈDUÊŸ ∑§⁄UŸ ◊¥ ßU‚ ª˝ãÕ ∑§Ê •äÿÃÊ ‚◊Õ¸ „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ⁄UàŸòÊÿ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „ÃÈ
ßU‚ ª˝ãÕ ∑§Ë ◊„UÃË ©U¬ÿÊÁªÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ßU‚ËÁ‹∞ ßU‚∑§Ë ©U¬ÊŒÿÃÊ „ÒU óÿ„U ßU‚ ªÊÕÊ ‚ ‚ÍÁøÃ
„UÊÃÊ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „U ÷√ÿ! ‚êÿÄàfl •ÊÁŒ ⁄UàŸòÊÿ ∑§Ë ‚◊ÎÁhU ∑§ Á‹∞ ßU‚ ª˝ãÕ ∑§Ê SflÊäÿÊÿ
∑§⁄UáÊËÿ „Ò óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–U
 {•CUÊŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{|) —— 1151}

‚ê¬˝ÁÃ, ¬ÈŸ⁄UÁ¬ ø¬‹Ê(ªÊ„UÊ)¿UãŒ‚Ê ª˝ãÕ¬˝‡ÊÁSÃÁfl¸äÊËÿÃó

ª¥ÕÁ◊áÊ¥ Á¡áÊÁŒ_¥U áÊ „ÈU, ◊ááÊÁŒ áÊ „ÈU ‚ÈáÊÁŒ áÊ „ÈU ¬…UÁŒ–
áÊ „ÈU Áø¥ŒÁŒ áÊ „ÈU ÷ÊflÁŒ ‚Ê øfl „UflÁŒ ∑ȧÁg_UË––167––
¿UÊÿÊó ª˝ãÕÁ◊◊¥ Á¡ŸÁŒC¥U Ÿ Á„U ◊ãÿÃ, Ÿ Á„U üÊÎáÊÊÁÃ, Ÿ Á„U ¬ΔUÁÖ
Ÿ Á„U ÁøãÃÿÁÃ, Ÿ Á„U ÷ÊflÿÁÃ, ‚ øÒfl ÷flÁà ∑ȧŒÎÁCU—––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– (‚Ê øfl „UflÁŒ ∑ȧÁg_UË) ‚ ∞fl ¡Ÿ— ∑ȧŒÎÁCU—,
Á◊âÿÊŒÎÁCUflʸ ÷flÁÖ ∑§— ‚—? ©UëÿÃó (ª¥ÕÁ◊áÊ¥ Á¡áÊÁŒ_¥U áÊ „ÈU ◊ááÊÁŒ) •ÿ¥ ª˝ãÕÊ Á¡ŸÁŒCU—,
Á¡ŸÊÁgCU—, Á¡ŸÊ¬ÁŒCUÊ flÊ, Á¡ŸÊ¬Œ‡Ê◊ÊäÊÎàÿ ªáÊäÊ⁄ÒUª˝¸ÁÕà •Êª◊—, ¬⁄UflÁø-•ÊøÊÿ¸¬⁄Uê¬⁄UÿÊ
‚ •ÊªÃ— ÷ªflÃÊ üÊË∑ȧãŒ∑ȧãŒSflÊÁ◊Á÷— ø Ã◊Êà◊‚Êà∑Χàÿ ⁄UÁøÃÊ˘ÿ¥ ª˝ãÕ— óßUàÿfl¥
Á¡ŸÊª◊ÊŸÈ‚Êÿ̧fl ª˝ãÕÊ˘ÿ¥ ÿmUÊ Á¡ŸÊª◊‚Ê⁄U÷ÃÍ ∞fl, Ÿ Sfl◊ÁÃ∑§ÁÀ¬Ã—, ÃÕÊÁ¬ ÿÊ ¡ŸÊ ª˝ãÕ◊◊È¥
Ÿ Á„U ◊ãÿÃ, ŸÊÁº˝ÿÃ, ◊„Uûfl¥ ŸÊSÿ SflË∑§⁄UÊÁÃ, ßUàÿÕ¸—–

•’, ¬ÈŸ— ø¬‹Ê (ªÊ„UÊ) ¿U㌠mÊ⁄UÊ ª˝ãÕ ∑§Ë ¬˝‡ÊÁSà ∑§Ë ¡Ê ⁄U„UË „ÒUó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó Á¡Ÿãº˝Œfl mUÊ⁄UÊ ©U¬ÁŒCU (∑§ÁÕÃ) ßU‚ ª˝ãÕ ∑§ •Õ¸ ∑§Ê ¡Ê Ÿ„UË¥ ◊ÊŸÃÊ,
Ÿ„UË¥ ‚ÈŸÃÊ, Ÿ„UË¥ ¬…∏UÃÊ, Ÿ„UË¥ Áøãß ∑§⁄UÃÊ •ÊÒ⁄U Ÿ „UË ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U √ÿÁQ§ Á◊âÿÊŒÎÁCU
„ÒU–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– (‚ øÒfl ÷flÁà ∑ȧŒÎÁCU—) fl„UË
√ÿÁQ§ ∑ȧŒÎÁCU ÿÊ Á◊âÿÊŒÎÁCU „UÊÃÊ „ÒU– fl„U ∑§ÊÒŸ „UÊÃÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ª˝ãÕÁ◊◊¥ Á¡ŸÁŒC¥U Ÿ
Á„U ◊ãÿÃ) ÿ„U ª˝ãÕ Á¡Ÿãº˝ mUÊ⁄UÊ ÁŒCU ÿÊŸË ©UÁgCU ÿÊ ©U¬ÁŒCU „ÒU– Á¡ŸÊ¬Œ‡Ê ∑§ „UË •ÊäÊÊ⁄U ¬⁄U
ªáÊäÊ⁄UÊ¥ Ÿ •Êª◊Ê¥ ∑§Ê ª˝ÕŸ (ÁŸ◊ʸáÊ) Á∑§ÿÊ, ¬⁄UflÃ˸ •ÊøÊÿ¸-¬⁄Uê¬⁄UÊ ∑§ ◊Êäÿ◊ ‚ fl„U “•ÊªÃ”
ÿÊŸË ¬˝Êåà (©U¬‹éäÊ) „ÈU•Ê, ÷ªflÊŸ˜ üÊË ∑ȧãŒ∑ȧ㌠SflÊ◊Ë Ÿ ©U‚ „UË •Êà◊‚ÊØ ∑§⁄U ßU‚ ª˝ãÕ
(⁄UÿáÊ‚Ê⁄U) ∑§Ë ⁄UøŸÊ ∑§Ë „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÿ„U ª˝ãÕ Á¡ŸÊª◊ ∑§Ê •ŸÈ‚⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÿÊ Á¡ŸÊª◊
∑§Ê ‚Ê⁄U÷Íà „UË „ÒU, Á∑§ãÃÈ Sfl◊Áà ‚ ∑§ÁÀ¬Ã Ÿ„UË¥ „ÒU, Á»§⁄U ÷Ë ¡Ê √ÿÁQ§ ßU‚ ª˝ãÕ ∑§Ê ◊ÊŸÃÊ
Ÿ„UË¥, •ÕʸØ ßU‚∑§Ê •ÊŒ⁄U Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ •ÕʸØ ßU‚∑§Ë ◊„UûÊÊ Ÿ„UË¥ SflË∑§Ê⁄UÃÊ–
{1152 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃÕÒfl (áÊ „ÈU ‚ÈáÊÁŒ, áÊ „ÈU ¬…UÁŒ, áÊ „ÈU Áø¥ŒÁŒ, áÊ „ÈU ÷ÊflÁŒ) Ÿ ø ª˝ãÕ◊◊È¥ oÎáÊÊÁÃ, Ÿ ø
¬ΔUÁÃ, SflÊäÿÊÿÊÁŒ∑¥§ Ÿ ∑§⁄UÊÁÃ, Ÿ ø ÁøãÃÿÁÃ, Ÿ ø ◊ŸŸÊÁŒ∑¥§ ∑§⁄UÊÁÃ, Ÿ ø ÷ÊflÿÁÃ,
∞Ãʌ·ÊÊ ¡ŸÊ ŸÍŸ¥ Á◊âÿÊŒÎÁCU⁄flàÿʇÊÿ—–
©UQ¥§ ø ¬˝Ê∑Χì@‚¥ª˝„Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-1/8)ó Á◊ë¿UÊÁŒ_UË ©UflßU_¥U ¬flÿáÊ¥ áÊ ‚g„UÁŒ–
∞fl¥ „U ÷√ÿ! “⁄UÿáÊ‚Ê⁄U”-∑ΧÁÃÁ◊◊Ê¥ üÊgäÊÊŸ— ‚Ÿ˜ ‚êÿªäÊËcfl, Ìո◊Á¬ ÁøãÃÿ, ÷ÊflÿÁÃ
ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
‚ê¬˝Áà ø¬‹Ê-(ªÊ„UÊ)-¿UãŒ‚Ê ª˝ãÕÊ˘ÿ◊Ȭ‚¥ÁOUÿÃó
ßUÁŒ ‚îÊáʬÁ⁄U¬ÈîÊ¥ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄Uª¥Õ¥ ÁáÊ⁄UÊ‹‚Ê ÁáÊìÊ¥–
¡Ê ¬…UÁŒ ‚ÈáÊÁŒ ÷ÊflÁŒ ‚Ê ¬ÊflÁŒ ‚Ê‚Œ¥ ΔUÊáÊ¥––168––
¿UÊÿÊó ßUÁà ‚îÊŸ¬Á⁄U¬íÍ ÿ¥ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄Uªã˝ Õ¥ ÁŸ⁄UÊ‹‚Ê ÁŸàÿ◊˜–
ÿ— ¬ΔUÁà oÎáÊÊÁà ÷ÊflÿÁÃ, ‚ ¬˝ÊåŸÊÁà ‡ÊÊEÃ¥ SÕÊŸ◊˜––

ßU‚Ë Ã⁄U„U, (Ÿ Á„U oÎáÊÊÁÃ, Ÿ Á„U ¬ΔUÁÃ, Ÿ Á„U ÁøãÃÿÁÃ, Ÿ Á„U ÷ÊflÿÁÃ) Ÿ ÃÊ ßU‚
ª˝ãÕ ∑§Ê ‚ÈŸÃÊ „ÒU, Ÿ „UË ¬…∏UÃÊ „ÒU •ÕʸØ SflÊäÿÊÿ •ÊÁŒ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, Ÿ „UË Áøãß ∑§⁄UÃÊ „ÒU
•ÕʸØ ◊ŸŸ •ÊÁŒ ÷Ë Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, Ÿ „UË ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU (’Ê⁄U-’Ê⁄U •èÿÊ‚ ∑§⁄UÃÊ „ÒU) ó∞‚Ê
√ÿÁQ§ ÁŸpÿ „UË Á◊âÿÊŒÎÁCU „ÒU óÿ„U •Ê‡Êÿ „ÒU–
¬˝Ê∑Χà ¬@‚¥ª˝„U (v/}) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““Á◊âÿÊŒÎÁCU (Á¡Ÿãº˝ mUÊ⁄UÊ) ©U¬ÁŒCU
¬˝fløŸ ¬⁄U üÊhUÊ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „U ÷√ÿ! ßU‚ “⁄UÿáÊ‚Ê⁄U” ∑ΧÁà ¬⁄U üÊhUÊ ⁄UπÃ „ÈU∞, •ë¿UË Ã⁄U„U ßU‚∑§Ê
•äÿÿŸ ∑§⁄UÊ, ©U‚◊¥ ÁŸÁ„Uà •Õ¸ ∑§Ê Áøãß fl ©U‚∑§Ë ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „Ò–
•’, ø¬‹Ê (ªÊ„UÊ) ¿U㌠∑§ mÊ⁄UÊ ª˝ãÕ ∑§Ê ©U¬‚¥„UÊ⁄U Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó ¡Ê √ÿÁQ§ ‚îÊŸÊ¥ ∑§ mUÊ⁄UÊ •ÊŒ⁄UáÊËÿ ßU‚ “⁄UÿáÊ‚Ê⁄U” ª˝ãÕ ∑§Ê
•Ê‹Sÿ„UËŸ (¬˝◊ÊŒ⁄UÁ„UÃ) „UÊ∑§⁄U ÁŸàÿ ¬…U∏ÃÊ „ÒU, ‚ÈŸÃÊ „ÒU, ◊ŸŸ-Áøãß ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U
‡ÊÊEà (◊ÊˇÊ) SÕÊŸ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
 {•CUÊŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{}) —— 1153}

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ßUÁŒ ‚í¡áʬÁ⁄U¬Èí¡¥ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄Uª¥Õ¥ ¡Ê ÁáÊëø¥ ÁáÊ⁄UÊ‹‚Ê ¬…UÁŒ ‚ÈáÊÊÁŒ
÷ÊflÁŒ ‚Ê ‚Ê‚Œ¥ ΔUÊáÊ¥ ¬ÊflÁŒ óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–
(ßUÁŒ ‚Ê ¬ÊflÁŒ ‚Ê‚Œ¥ ΔUÊáÊ¥) ÿÃÊ˘ÿ¥ ª˝ãÕÊ Á¡ŸÊ¬ÁŒCU— ßUàÿS◊ÊØ „ÃÊ— ¬˝Ê¬AÊÁà ‡ÊÊEÃ¥
SÕÊŸ◊˜, ‚ ∞fl ŒÈSÃ⁄U‚¥‚Ê⁄UÊáʸfl¥ ÃËûflʸ •ÁflŸÊÁ‡Ê◊ÊˇÊSÕÊŸ¥ ¬˝ÊåÃÈ¥ ‡ÊÄŸÊÁÖ ∑§— ‚—? ©UëÿÃó
(⁄UÿáÊ‚Ê⁄Uª¥Õ¥ ¡Ê ¬…UÁŒ ‚ÈáÊÁŒ ÷ÊflÁŒ) ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U‚¥ôÊ∑¥§ ª˝ãÕ¥ ÿ— ¬ΔUÁÃ, üÊÎáÊÊÁà ÃÕÊ ÷ÊflÿÁÃ, ‚
‡ÊÊEÃ¥ ◊ÊˇÊ¥ ¬˝ÊåŸÊÃËàÿãflÿ—– ∑§ÿÊ ⁄UËàÿÊ, ∑§ŒÊ ø ¬ΔUŸÊÁŒ∑¥§ ∑§⁄UÊÁÃ? ©UëÿÃó (ÁáÊ⁄UÊ‹‚Ê
ÁáÊìÊ¥) ÁŸ⁄UÊ‹‚— ÁŸàÿ¥ ¬ΔUÁÃ, oÎáÊÊÁà ÷ÊflÿÁà ø– ∑§Õê÷ÍÃÊ˘ÿ¥ ª˝ãÕ—? ©UëÿÃó(‚îÊáʬÁ⁄U¬î È Ê¥)
‚îÊŸÒ— ¬Á⁄U¬ÍíÿÊ˘ÿ¥ ª˝ãÕ—– ‚îÊŸÊ—, ªÈáʪ˝ÊÁ„UáÊ—, ߸Ucÿʸ◊ŒÊÁŒ⁄UÁ„UÃÊ— ÷º˝¬Á⁄UáÊÊÁ◊ŸÊ flÊ, ÃÒ—
¬ÍÁ¡Ã—, ¬˝‡Ê¥Á‚×, ‚◊ÊŒÎ×, ’„ÈU◊ÊÁŸÃÊ flÊ fløÃ, ∞Ãʌ·ʥ Á¡ŸÊÁgC¥U ª˝ãÕ¥ ÿ ¬ΔUÁãÃ, oÎáflÁãÃ,
ÌոÁøãß◊ŸŸÊÁŒ∑¥§ ø ∑ȧfl¸ÁãÃ, Ã·Ê¥ ‡ÊÊEÃ◊ÊˇÊSÕÊŸ¬˝ÊÁå× ‚È∑§⁄UÊ ÷flÃËÁà ÷Êfl—–

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ßUÁà ‚í¡Ÿ¬Á⁄U¬Ííÿ¥ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄Uª˝ãÕ¥ ÿ— ÁŸàÿ¥ ÁŸ⁄UÊ‹‚— ¬ΔUÁÃ,

oÎáÊÊÁÃ, ÷ÊflÿÁÃ, ‚ ‡ÊÊEÃ¥ SÕÊŸ¥ ¬˝ÊåŸÊÁà óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
(ßUÁà ‚ ¬˝ÊåŸÊÁà ‡ÊÊEÃ¥ SÕÊŸ◊˜) (øÍÁ¥ ∑§ ÿ„U ª˝ãÕ Á¡ŸÊ¬ÁŒCU „ÒU, •Ã— ßU‚∑§ SflÊäÿÊÿ
‚) ßU‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ fl„U ‡ÊÊEà SÕÊŸ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU, •ÕʸØ fl„UË √ÿÁQ§ ŒÈäʸ⁄U ‚¥‚Ê⁄U-‚ʪ⁄U
∑§Ê ¬Ê⁄U∑§⁄U •ÁflŸE⁄U ◊ÊˇÊ M§¬Ë SÕÊŸ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ „ÒU– fl„U (√ÿÁQ§) ∑§ÊÒŸ „ÒU?
(⁄UÿáÊ‚Ê⁄Uª˝ãÕ¥ ÿ— ¬ΔUÁÃ, oÎáÊÊÁÃ, ÷ÊflÿÁÃ) “⁄UÿÊáÊ‚Ê⁄U” ŸÊ◊ ∑§ ßU‚ ª˝ãÕ ∑§Ê ¡Ê ¬…∏UÃÊ
„ÒU, ‚ÈŸÃÊ „ÒU ÃÕÊ (ßU‚∑§Ë) ÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ‡ÊÊEà ◊ÊˇÊ ∑§Ê ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ „ÒU óÿ„U •ãflÿ
„ÒU– Á∑§‚ ⁄UËÁà ‚ ∞fl¥ ∑§’ ¬ΔUŸ •ÊÁŒ ∑§⁄UÃÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „ÒU¥ó (ÁŸ⁄UÊ‹‚— ÁŸàÿ◊˜) •Ê‹Sÿ„UËŸ,
©Uà‚Ê„UÿÈQ§ „UÊ∑§⁄U, ÁŸàÿ ¬…∏UÃÊ „ÒU, ‚ÈŸÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U ßU‚∑§Ë ÷ÊflŸÊ (’Ê⁄-’Ê⁄U •èÿÊ‚) ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
ÿ„U ª˝ãÕ ∑Ò§‚Ê „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (‚îÊŸ¬Á⁄U¬Ííÿ◊˜) ‚îÊŸÊ¥ mUÊ⁄UÊ ÿ„U ª˝ãÕ ¬Á⁄U¬Ííÿ „ÒU– ‚îÊŸ
ªÈáʪ˝Ê„UË ÃÕÊ ß¸Ucÿʸ fl ◊Œ •ÊÁŒ ‚ ⁄UÁ„Uà ∞fl¥ ÷º˝ ¬Á⁄UáÊÊ◊ flÊ‹ „UÊÃ „Ò¥U, ©UŸ∑§ mUÊ⁄UÊ ¬ÍÁ¡Ã,
ÿÊŸË ¬˝‡Ê¥Á‚Ã, ‚◊ÊŒÎà ÿÊ ’„ÈU◊Êãÿ „ÒU– ∞‚ Á¡Ÿ-©U¬ÁŒCU ª˝ãÕ ∑§Ê ¡Ê ¬…∏UÃ „Ò¥U, ‚ÈŸÃ „Ò¥U, ©U‚∑§
•Õ¸ ¬⁄U Áøãß fl ◊ŸŸ •ÊÁŒ ∑§⁄UÃ „Ò¥U, ©Uã„¥U ‡ÊÊEà ◊ÊˇÊ SÕÊŸ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ‚È∑§⁄U „UÊÃË „ÒU óÿ„U
÷Êfl „ÒU–
{1154 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ßUàÿfl¥ ª˝ãÕ⁄UÊ¡SÿÊSÿ „U ÷√ÿ! ‚ÃÃ¥ SflÊäÿÊÿ ¬˝ÿÃSfl, ÿŸ ‡ÊÊEÃ◊ÊˇÊSÕÊŸ¬˝ÊÁå×

‚È∑§⁄UÊ SÿÊÁŒÁà ÃÊà¬ÿ¸◊˜–
∞fl¥ “‚ê◊ áÊÊáÊ¥ fl⁄UǪ” ßàÿÊÁŒ ªÊÕÊ¥ (‚¥. 166) •Ê⁄Uèÿ “ßUÁŒ ‚í¡áÊ ¬Á⁄U¬íÈ ¡¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥
ªÊÕÊ¥ (‚¥. 168) ÿÊflØ ªÊÕÊòÊÿÊà◊∑§— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄Uª˝ãÕ◊Ê„UÊàêÿ¬˝Áìʌ∑§— •CUÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—
‚ê¬ãŸÃÊ¥ ªÃ—–
∞fl¥¬˝∑§Ê⁄‘UáÊ üÊË◊à∑ȧãŒ∑ȧãŒÊøÊÿ¸Áfl⁄UÁøÃSÿ Á¡ŸÊ¬ÁŒCU‚ʪÊ⁄UÊŸªÊ⁄UäÊ◊¸√ÿÊÅÿÊŸM§¬Sÿ
ª˝ãÕ⁄UÊ¡Sÿ •CU·C˜UÿÁäÊ∑§‡ÊêÊÕÊÁ÷— ‚◊ÁãflÃÊ— •CUÊŒ‡ÊÊÁäÊ∑§Ê⁄UÊ—, ÃòÊ ¬˝Õ◊ÊÁäÊ∑§Ê⁄‘U
◊XU‹Êø⁄UáÊM§¬áÊ “áÊÁ◊ŒÍáÊ flbU◊ÊáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê ¬˝Õ◊ªÊÕÊ ÷flÁÃ, ÃŒŸãÃ⁄¥U “¬È√fl¥ Á¡áÊÁ„U ÷ÁáÊŒ¥”
ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ◊ÊÁŒ¥ ∑ΧàflÊ “ŒÊáÊ¥ ¬ÍÿÊ ‚Ë‹¥” ßUàÿÊÁŒ¬ÿ¸ãÃ¥ ŸflªÊÕÊà◊∑§— ‚êÿÇŒÎÁCUøÊÁ⁄Uòʬ˝ÁìʌŸ¬U⁄UÊ
ÁmUÃËÿÊÁäÊ∑§Ê⁄U—– ÃÃp, “ŒÊáÊ¥ ¬ÍÿÊ ◊ÈÄπ¥” ßUàÿÊÁŒªÊÕÊà •Ê⁄Uèÿ “Á¡áʬÍÿÊ ◊ÈÁáÊŒÊáÊ¥” ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ¥
ÿÊflŒ˜ üÊÊfl∑§∑§Ã¸√ÿÁŸM§¬áʬ˝◊ÈπÊ ªÊÕÊòÊÿÊà◊∑§SÃÎÃËÿÊÁäÊ∑§Ê⁄U—–

ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „U ÷√ÿ! ßU‚ ª˝ãÕ⁄UÊ¡ ∑§ ÁŸ⁄UãÃ⁄U SflÊäÿÊÿ ◊¥ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ ⁄U„UÊ ÃÊÁ∑§ ‡ÊÊEÃ
◊ÊˇÊ SÕÊŸ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà ‚È∑§⁄U (‚⁄U‹) „UÊ óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, “‚ê◊áÊÊáÊ fl⁄UǪ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (ªÊÕÊ-v{{) ‚ ‹∑§⁄U “ßUÁŒ ‚í¡áÊ
¬Á⁄U¬Èí¡¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (ªÊÕÊ-v{}) Ã∑§, ÃËŸ ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê ÃÕÊ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U ª˝ãÕ ∑§ ◊Ê„UÊàêÿ
∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê óÿ„U •ΔUÊ⁄U„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U ‚ê¬ãŸ „ÈU•Ê–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, •ÊøÊÿ¸üÊË ∑ȧãŒ∑ȧ㌠SflÊ◊Ë mUÊ⁄UÊ Áfl⁄UÁøÃ, ÃÕÊ Á¡ŸÊ¬ÁŒCU ‚ʪÊ⁄U-•ŸªÊ⁄U
äÊ◊¸ ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ M§¬, ßU‚ ª˝ãÕ⁄UÊ¡ (⁄UÿáÊ‚Ê⁄U) ∑§ v{} ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹ •ΔUÊ⁄U„U •ÁäÊ∑§Ê⁄U „Ò¥U–
©UŸ◊¥ ¬˝Õ◊ÊÁäÊ∑§Ê⁄U ◊XU‹Êø⁄UáÊ M§¬ „ÒU, ©U‚◊¥ “áÊÁ◊ŒÍáÊ flbU◊ÊáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ ¬˝Õ◊ ªÊÕÊ „ÒU– ©U‚∑§
’ÊŒ “¬È√fl¥ Á¡áÊÁ„U ÷ÁáÊŒ¥” (‚¥. w) ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ ‚ ‹∑§⁄U “ŒÊáÊ¥ ¬ÍÿÊ ‚Ë‹¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ
(‚¥. vÆ) Ã∑§ ŸÊÒ ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê ŒÍ‚⁄UÊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U „ÒU, Á¡‚◊¥ ‚êÿÇŒÎÁCU ∑§ øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ÃŒŸãÃ⁄U, “ŒÊáÊ¥ ¬ÍÿÊ ◊ÈÄπ¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vv) ‚ ‹∑§⁄U “Á¡áʬÍÿÊ ◊ÈÁáÊŒÊáÊ¥”
ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vx) Ã∑§ ÃËŸ ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê ÃË‚⁄UÊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U „ÒU, Á¡‚◊¥ üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§ ∑§Ã¸√ÿÊ¥
∑§Ê ¬˝◊ÈπÃÊ ‚ ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
 {•CUÊŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{}) —— 1155}

¬pÊØ “¬Íÿ»§‹áÊ ÁËÊÄ∑§” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ◊ÊÁŒ¥ ∑ΧàflÊ “¬ûÊ ÁfláÊÊ ŒÊáÊ¥ ÿ” ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ¥
ÿÊflŒ˜ •CUÊŒ‡ÊªÊÕÊà◊∑§Ê ŒÿflSÃÈ‚à¬Êòʌʟ»§‹ÊÁŒÁŸM§¬∑§— øÃÈÕʸÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬lÃ– ÃÃp
“Á¡ááÊÈhUÊ⁄U¬ÁŒ_UÊ” ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ◊Ê⁄Uèÿ “áÊ⁄UßU-ÁÃÁ⁄UÿÊߌȪŒË” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ ÿÊflŒ˜ ·«˜UªÊÕÊà◊∑§Ê
äÊ◊¸Œ√˝ ÿÊ¬÷Êª-ÁŸ◊ʸÀÿŒ˝√ÿ‚flŸ∑ȧ»§‹¬˝ÁìʌŸ¬⁄U— ¬@◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—– ÃÃp, “‚ê◊Áfl‚Ê„UË-Ãfl-
ªÈáÊ”-ßUàÿÊÁŒªÊÕÊà •Ê⁄Uèÿ “¬È√fl¥ ¡Ê ¬¥Áø¥ÁŒÿ” ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ-¬ÿ¸ãÃ◊∑§ÊŸøàflÊÁ⁄¥‡ÊŒ˜ªÊÕÊà◊∑§—
‚êÿÄàfl◊Ê„UÊàêÿÊÁŒ¬˝ÁìʌŸ¬⁄U— ·DUÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—, ÃŒŸãÃ⁄¥U “¬ÁÃ÷ÁûÊÁfl„UËáÊ ‚ŒË” ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ◊ÊÁŒ¥
∑ΧàflÊ “‚ê◊ûÊ ÁfláÊÊ L§ß¸U” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ ÿÊflŒ˜ ªÈL§÷ÁQ§-◊Ê„UÊàêÿ¬˝∑§≈UŸ¬⁄UÊ ªÊÕÊøÃÈCUÿÊà◊∑§—
‚#◊ÊÁäÊ∑§Ê⁄U—– ÃÃp, “„UËáÊÊŒÊáÊÁflÿÊ⁄UÁfl„UËáÊÊŒÊ” ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ◊ÊÁŒ¥ ∑ΧàflÊ “‚ÈŒáÊÊáÊé÷Ê‚¥ ¡Ê áÊ
∑ȧáÊÁŒ”-ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ ÿÊflŒ˜ mUÊŒ‡ÊªÊÕÊà◊∑§—, •Êà◊ôÊÊŸ◊„Uûfl¬˝∑§≈UŸ¬⁄UÊ˘CU◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—
‚ê¬lÃ– ÃŒŸãÃ⁄¥U “ÃìÊÁflÿÊ⁄UáÊ‚Ë‹Ê”-ßUàÿÊÁŒªÊÕÊà •Ê⁄Uèÿ “áÊ ‚„¥UÁà ßUŒ⁄UŒå¬¥”óßUàÿÊÁŒªÊÕʬÿ¸ãÃ¥
òÊÿÊŒ‡ÊªÊÕÊà◊∑§Ê ◊ÈÁŸSflM§¬ÁŸM§¬áʬ˝fláÊÊ Ÿfl◊ÊÁäÊ∑§Ê⁄U—–

ßU‚∑§ ’ÊŒ, “¬Íÿ»§‹áÊ ÁËÊÄ∑§” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vy) ‚ ‹∑§⁄U “¬ûÊ ÁfláÊÊ ŒÊáÊ¥
ÿ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. xv) Ã∑§ •ΔUÊ⁄U„U ªÊÕÊ•Ê¥ ∑§Ê øÃÈÕ¸ •ÁäÊ∑§Ê⁄U „ÒU, Á¡‚◊¥ Œÿ flSÃÈ,
‚à¬ÊòÊ-ŒÊŸ ∑§Ê »§‹ •ÊÁŒ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “Á¡ááÊÈhUÊ⁄U¬ÁŒ_UÊ” ßUàÿÊÁŒ
ªÊÕÊ (‚¥. xw) ‚ ‹∑§⁄U “áÊ⁄UßU-ÁÃÁ⁄UÿÊßU ŒÈªŒË” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. x|) Ã∑§ ¿U— ªÊÕÊ•Ê¥
flÊ‹Ê ¬@◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U „ÒU, Á¡‚◊¥ äÊ◊¸Œ˝√ÿ ∑§ ©U¬÷Êª ∞fl¥ ÁŸ◊ʸÀÿ Œ˝√ÿ ∑§ ‚flŸ ∑§ ∑ȧ»§‹ ∑§Ê
¬˝ÁìʌŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ÃŒŸãÃ⁄U, “‚ê◊Áfl‚Ê„UË-Ãfl-ªÈáÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. x}) ‚ ‹∑§⁄U
“¬È√fl¥ ¡Ê ¬¥Áø¥ÁŒÿ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. |{) Ã∑§ ©UŸÃÊ‹Ë‚ (x~) ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê, •ÊÒ⁄U ‚êÿÄàfl
∑§ ◊Ê„UÊàêÿ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ¿UΔUÊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “¬ÁÃ÷ÁûÊÁfl„UËáÊ ‚ŒË”
ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. ||) ‚ ‹∑§⁄U “‚ê◊ûÊ ÁfláÊÊ L§ß¸U” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. }Æ) Ã∑§ øÊ⁄U ªÊÕÊ•Ê¥
flÊ‹Ê ‚ÊÃflÊ¥ •ÁäÊ∑§Ê⁄U „ÒU, Á¡‚◊¥ ªÈL§-÷ÁQ§ ∑§ ◊Ê„UÊàêÿ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ÃŒŸãÃ⁄U,
“„UËáÊÊŒÊáÊÁflÿÊ⁄UÁfl„UËáÊÊŒÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. }v) ‚ ‹∑§⁄U “‚ÈŒáÊÊáÊé÷Ê‚¥ ¡Ê áÊ ∑ȧáÊÁŒ”
ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. ~w) Ã∑§ ’Ê⁄U„U ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê •CU◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U „ÒU, Á¡‚◊¥ •Êà◊ôÊÊŸ ∑§
◊„Uûfl ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “ÃëøÁflÿÊ⁄UáÊ‚Ë‹Ê” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. ~x)
‚ ‹∑§⁄U “áÊ ‚„¥UÁà ßUŒ⁄UŒå¬¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vÆz) Ã∑§ Ã⁄U„U ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê, ◊ÈÁŸ-SflM§¬
∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê Ÿfl◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U „ÒU–
{1156 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃÃp, “øê◊Á_U◊¥‚‹fl‹ÈhUÊ” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ◊Ê⁄Uèÿ “ÁŒ√flÈûÊ⁄UáÊ‚Á⁄Uë¿¥U” ßUàÿÊÁŒªÊÕʬÿ¸ãÃ¥

◊ÈÁŸøÿʸÁŸM§¬áʬ⁄UÊ˘CUªÊÕÊà◊∑§Ê Œ‡Ê◊Ê˘ÁäÊ∑§Ê⁄UÊ ÷flÁÖ ¬pÊØ “•Áfl⁄UŒŒ‚◊„U√flÿ”-
ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ¥ ‚◊Ê⁄Uèÿ “‚ê◊ÊÁŒªÈáÊÁfl‚‚¥”-ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ÿÊflØ ¬@ªÊÕÊà◊∑§Ê ŒÊŸ¬ÊòÊÁflfløŸ¬⁄U
∞∑§ÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—, ÃÃp, “ÁáÊë¿Uÿflfl„UÊ⁄U‚M§fl¥”-ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ◊Ê⁄Uèÿ “Áfl‚ÿÁfl⁄UûÊÊ ◊ÈìÊÁŒ”-
ßUàÿÊÁŒ∑§ªÊÕʬÿ¸ãÃ¥ ÁŸpÿ√ÿfl„UÊ⁄U◊ÊˇÊ◊ʪ¸ÿÊ— ‚êÿÄàflSÿ ◊ÈÅÿÃÊÿÊ— ¬˝Áìʌ∑§— ‚#ªÊÕÊà◊∑§Ê
mUÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄UÊ ÷flÁÖ ÃŒŸãÃ⁄¥U “ÁáÊÿ-•å¬áÊÊáʤÊÊáÊí¤ÊÿáÊ” óßUàÿÊÁŒªÊÕÊà •Ê⁄Uèÿ
“¬Íÿ‚Íÿ⁄U‚ÊáÊÊáÊ¥”-ßUàÿÊÁŒªÊÕʬÿ¸ãÃ¥ ’Á„U⁄UÊà◊SflM§¬ÁŸM§¬áʬ⁄U— ‚#ªÊÕÊà◊∑§SòÊÿÊŒ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄UÊ
÷flÁÖ ÃŒŸãÃ⁄¥U “Á‚ÁfláÊ Áfl áÊ ÷È¥¡ÁŒ”-ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ◊Ê⁄Uèÿ “Œ√flªÈáʬîÊ∞Á„¥U”-ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ¥ ÿÊflØ
‚#ªÊÕÊà◊∑§—, •ãÃ⁄UÊà◊SflM§¬Ãà¬˝ÊåàÿȬÊÿÁŸM§¬áʬ⁄U— øÃÈŒ¸‡ÊÊÁäÊ∑§Ê⁄UÊ ÷flÁÖ ¬pÊØ,
“’Á„U⁄UãÃ⁄Uå¬÷Œ”¥ ßUàÿÊÁŒªÊÕÊà •Ê⁄Uèÿ “Á◊S‚Ê ÁûÊ ’ÊÁ„U⁄Uå¬Ê” óßUàÿÊÁŒªÊÕʬÿ¸ãÃ¥ ªÊÕÊmUÿÊà◊∑§—
Sfl¬⁄U‚◊ÿÊÁŒ¬˝M§¬∑§— ¬@Œ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬lÃ–

ßU‚∑§ ’ÊŒ, “øê◊Á_U◊¥‚‹fl‹ÈhUÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vÆ{) ‚ ‹∑§⁄U “ÁŒ√flÈûÊ⁄UáÊ

‚Á⁄Uë¿¥U” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vvx) Ã∑§ •ÊΔU ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê Œ‚flÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U „ÒU, Á¡‚◊¥ ◊ÈÁŸ-
øÿʸ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “•Áfl⁄UŒŒ‚◊„U√flÿ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vvy) ‚
‹∑§⁄U “‚ê◊ÊÁŒªÈáÊÁfl‚‚¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vv}) Ã∑§ ¬Ê°ø ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê ÇÿÊ⁄U„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U
„ÒU, Á¡‚◊¥ ŒÊŸ ∑§ ¬ÊòÊ ÿÊ •¬ÊòÊ ∑§Ê ÁflfløŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ÃŒŸãÃ⁄U, “ÁáÊë¿Uÿflfl„UÊ⁄U‚M§fl¥”
ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vv~) ‚ ‹∑§⁄U “Áfl‚ÿÁfl⁄UûÊÊ ◊ÈìÊÁŒ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vwz) Ã∑§ ‚ÊÃ
ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê ’Ê⁄U„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U „ÒU, Á¡‚◊¥ ◊ÈÅÿÃÿÊ ‚êÿÄàfl ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ „ÒU– ©U‚∑§ ’ÊŒ,
“ÁáÊÿ-•å¬áÊÊáʤÊÊáÊí¤ÊÿáÊ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vw{) ‚ ‹∑§⁄U “¬Íÿ‚Íÿ⁄U‚ÊáÊÊáÊ¥” ßUàÿÊÁŒ
ªÊÕÊ (‚¥. vxw) Ã∑§ ‚Êà ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê Ã⁄„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U „ÒU, Á¡‚◊¥ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§ SflM§¬ ∑§Ê
ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚∑§ •ŸãÃ⁄U, “Á‚ÁfláÊ Áfl áÊ ÷È¥¡ÁŒ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vxx) ‚
‹∑§⁄U “Œ√flªÈáʬîÊ∞Á„¥U” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vx~) Ã∑§ ‚Êà ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê øÊÒŒ„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U
„ÒU, Á¡‚◊¥ •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§ SflM§¬ •ÊÒ⁄U ©U‚∑§Ë ¬˝ÊÁåà ∑§ ©U¬Êÿ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚∑§
’ÊŒ, “’Á„U⁄¥UÃ⁄Uå¬÷Œ¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vyÆ) ‚ ‹∑§⁄U “Á◊S‚Ê ÁûÊ ’ÊÁ„U⁄Uå¬Ê” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ
(‚¥. vyv) Ã∑§ ŒÊ ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê ¬ãŒ˝„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U „ÒU, Á¡‚◊¥ Sfl¬⁄U‚◊ÿ ∑§Ë ¬˝M§¬áÊÊ ∑§Ë ªß¸U
„ÒU–
 {•CUÊŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{}) —— 1157}

ÃÃp, “◊Í…UûÊÿ-‚ÑûÊÿ” ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ◊ÊÁŒ¥ ∑ΧàflÊ “∑§Ê‹◊áʥå ¡ËflÊ” ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ¥ ÿÊflŒ˜

•Êà◊Áfl‡ÊÈÁhU∑§Ê⁄Uáʬ˝M§¬áÊÊà◊∑§ ∞∑§ÊŒ‡ÊªÊÕÊà◊∑§— ·Ê«U‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄UÊ ÷flÁÖ ÃÃp, “‚ê◊g¥‚áÊ
‚Èh¥U” ßUàÿÊÁŒªÊÕÊà •Ê⁄Uèÿ “∑§Ê◊ŒÈÁ„¥U ∑§å¬ÃL¥§” ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ¥ ÿÊflØ òÊÿÊŒ‡ÊªÊÕÊà◊∑§—
‚êÿÄàfl◊„UûflÁŸM§¬áʬ⁄U— ‚#Œ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U—, ÃÃp “‚ê◊ áÊÊáÊ¥ fl⁄UǪ” ßUàÿÊÁŒªÊÕÊ◊Ê⁄Uèÿ “ßUÁŒ
‚îÊáʬÁ⁄U¬ÈîÊ¥” ßUàÿÊÁŒ∑§Ê¥ ªÊÕÊ¥ ÿÊflŒ˜ ªÊÕÊòÊÿÊà◊∑§Ê ⁄UÿáÊ‚Ê⁄Uª˝ãÕ◊Ê„UÊàêÿÁŸM§¬∑§Ê˘c≈UÊ-
Œ‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U— ‚ê¬lÃ– ßUàÿfl¥ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄Uª˝ãÕ⁄UÊ¡Sÿ ‚ê¬ÛÊÃÊ ¬˝ÁìlÃ–
(≈UË∑§Ê∑§ÃÎ̧-ÁŸflŒŸ◊˜)
ÁŒªê’⁄U◊ÈŸËŸÊ¥ ÿÊ ◊Í‹‚¥ÉÊ— ¬˝Á‚ÁhU÷Ê∑˜§–
ÃòÊ üÊË‚Ÿªë¿UËÿ ’‹Êà∑§Ê⁄UªáÊ ÃÕÊ–– 1––
•ÊøÊÿ¸— ∑ȧãŒ∑ȧãŒÊÿ¸—, ìSflË ¬˝ÁÕÃÊ˘÷flØ–
üÊË◊„UÊflË⁄U∑§ËàÿʸÅÿ—, •ÊøÊÿÊ¸˘÷ÍûÊŒãflÿ–– 2––
(•ŸÈCUÈ ¬)˜

ÃŒŸãÃ⁄U, “◊Í…UûÊÿ-‚À‹ûÊÿ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vyw) ‚ ‹∑§⁄U “∑§Ê‹◊áʥå ¡ËflÊ”

ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vzw) Ã∑§ ÇÿÊ⁄U„U ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê ‚Ê‹„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U „ÒU, Á¡‚◊¥ •Êà◊Áfl‡ÊÈÁhU
∑§ ∑§Ê⁄UáÊÊ¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ßU‚∑§ ’ÊŒ, “‚ê◊g¥‚áÊ ‚Èh¥U” ßàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. vzx)
‚ ‹∑§⁄U “∑§Ê◊ŒÈÁ„¥U ∑§å¬ÃL¥§” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. v{z) Ã∑§ Ã⁄U„U ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê ‚Ê‹„UflÊ°
•ÁäÊ∑§Ê⁄U „ÒU, Á¡‚◊¥ ‚êÿÄàfl ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ÃŒŸãÃ⁄U, “‚ê◊ áÊÊáÊ¥
fl⁄UǪ” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. v{{) ‚ ‹∑§⁄U “ßUÁŒ ‚í¡áʬÁ⁄U¬ÈîÊ¥” ßUàÿÊÁŒ ªÊÕÊ (‚¥. v{}) Ã∑§
ÃËŸ ªÊÕÊ•Ê¥ flÊ‹Ê •ΔUÊ⁄U„UflÊ° •ÁäÊ∑§Ê⁄U „ÒU, Á¡‚◊¥ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U ª˝ãÕ ∑§ ◊Ê„UÊàêÿ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ
ªÿÊ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U ª˝ãÕ ∑§Ë ‚ê¬ãŸÃÊ „UÊ ¡ÊÃË „ÒU–
(≈UË∑§Ê∑§Ê⁄U ∑§Ê ÁŸflŒŸ)
ÁŒªê’⁄U ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡Ê¥ ∑§Ê ¬˝Á‚hU ¡Ê ◊Í‹ ‚¥ÉÊ „ÒU, ©U‚◊¥ üÊË ‚Ÿªë¿U ∑§ ’‹Êà∑§Ê⁄U ªáÊ ◊¥
ìSflË •ÊøÊÿ¸ üÊË ∑ȧãŒ∑ȧ㌠SflÊ◊Ë ¬˝Á‚hU „ÈU∞ „Ò¥U– ©Uã„UË¥ ∑§Ë ¬⁄Uê¬⁄UÊ ◊¥ (•ÊøÊÿ¸ •ÊÁŒ‚ʪ⁄U
¡Ë (•¥∑§‹Ë∑§⁄)U „ÈU∞ ÃÕÊ ©UŸ∑§ ¬^UÁ‡Êcÿ) •ÊøÊÿ¸üÊË ◊„UÊflË⁄∑§ËÁø ¡Ë ◊. „ÈU∞– (v-w)
{1158 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÿŒËÿÁ‡ÊcÿÊ Áfl◊‹p ‚ÍÁ⁄U—, ÃŒËÿÁ‡ÊcÿÊ˘ÁS◊ Áfl⁄UʪÁ‚ãäÊÈ—–

Á¡ŸãŒ˝flÊáÿÊ— ‚◊ȬʂŸÊÿÊ¥, ‚◊ÈlÃÊ ÷ÁQ§÷⁄‘UáÊ ÁŸàÿ◊˜–– 3––
(©U¬ãŒ˝fl¡˝Ê)
üÊË∑ȧãŒ∑ȧãŒ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡fl⁄U¬˝áÊË×, ª˝ãÕÊûÊ◊Ê ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U-‚È‚¥ôÊ∑§Ê˘ÿ◊˜–
⁄UàŸòÊÿÊà◊ªÈáÊflÎÁhUÁŸÁ◊ûÊ÷Í×, ÁflmUmU⁄‘U·È Á„U ‚ŒÒfl ‚◊ÊŒÎÃÊ˘ÁSÖ– 4––
(fl‚ãÃÁË∑§Ê)
ÃŒ˜ª˝ãÕ≈UË∑§Ê ‚È⁄UflÊÁø ∑§ÊÁøØ, Ÿ ∑§ŸÁøØ ‚¥⁄UÁøÃÊl ÿÊflØ–
•ÃÊ ◊ÿÊ ÷ÁQ§ÿÈÃŸ ≈UË∑§Ê, ∑ΧÃÊ˘ÁSà ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸËÿ◊˜–– 5––
(©U¬¡ÊÁ×)
¡ê’ÍmUˬ ‚ÈÁflÅÿÊÃ, ÷⁄UÃˇÊòÊŸÊ◊∑§–
•Êÿ¸πá«UÁSÕÃ Œ‡ÊÊ ÷Ê⁄UÃÊÅÿÊ˘ÁSà ¬Èáÿ÷Ê∑˜§–– 6––
¬˝ÊãÃÊ˘òÊ ªÈ¡⁄¸ UÊÅÿÊ˘ÁSÃ, ‚È⁄Uêÿ— ‚îÊŸÊÁüÊ×–
¬È⁄UÊ˘åÿòÊ ‚◊ÎhUÊ˘˘‚ËØ ¡ÒŸäÊ◊¸¬⁄Uê¬⁄UÊ–– 7––

ßUŸ (•ÊøÊÿ¸üÊË ◊„UÊflË⁄U ∑§ËÁø ¡Ë) ∑§ Á‡Êcÿ •ÊøÊÿ¸üÊË Áfl◊‹‚ʪ⁄U ¡Ë ◊. „ÈU∞, ©Uã„UË¥
∑§Ê Á‡Êcÿ ◊Ò¥ Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U ◊ÈÁŸ (ªáÊÊøÊÿ¸) „Í°U •ÊÒ⁄U ÷ÁQ§¬Ífl¸∑§ ÁŸàÿ Á¡Ÿ-flÊáÊË ∑§Ë ‚◊ȬʂŸÊ
◊¥ Ãà¬⁄U „Í°U– (x)
•ÊøÊÿ¸üÊË ∑ȧãŒ∑ȧ㌠SflÊ◊Ë mUÊ⁄UÊ “⁄UÿáÊ‚Ê⁄U” ŸÊ◊∑§ ©UûÊ◊ ª˝ãÕ Áfl⁄UÁøà „ÒU, ¡Ê ⁄UàŸòÊÿ
M§¬Ë ªÈáÊ ∑§Ë flÎÁhU ∑§⁄UŸ ◊¥ ÁŸÁ◊ûÊ „ÒU •ÊÒ⁄U üÊDU ÁflmUÊŸÊ¥ ◊¥ ‚ŒÒfl ‚◊ÊŒÎà „ÒU– (y)
©U‚ ª˝ãÕ ¬⁄U •Ê¡ Ã∑§ Á∑§‚Ë Ÿ ‚¥S∑Χà ÷Ê·Ê ◊¥ ∑§Ê߸U ≈UË∑§Ê Ÿ„UË¥ Á‹πË „ÒU, ßU‚Á‹∞
÷ÁQ§¬Íáʸ ◊Ò¥Ÿ ÿ„U “⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË” ≈UË∑§Ê ∑§Ë „ÒU– (z)
‚ÈÁflÅÿÊà ¡ê’ÍmUˬ ∑§ ÷⁄UÃˇÊòÊ ◊¥ •Êÿ¸πá«U ◊¥ ÷Ê⁄Uà ŸÊ◊ ∑§Ê ¬Èáÿflãà Œ‡Ê „ÒU– ({)
ÿ„UÊ° ªÈ¡⁄UÊà ŸÊ◊ ∑§Ê ‚È⁄Uêÿ ¬˝Êãà „ÒU, ¡„UÊ° ‚îÊŸÊ¥ ∑§Ê ÁŸflÊ‚ „ÒU– ÿ„UÊ° ¬˝ÊøËŸ ∑§Ê‹ ‚
¡ÒŸ äÊ◊¸ ∑§Ë ¬⁄Uê¬⁄UÊ ‚◊ÎhU ⁄U„UË „ÒU– (|)
 {•CUÊŒU‡ÊÊ˘ÁäÊ∑§Ê⁄U — (ªÊÕÊ-v{}) —— 1159}

ÃòÊÊÁ¬ Ÿª⁄U— ÅÿÊ×, •¥∑§‹E⁄UŸÊ◊∑§—–

•òÊÒfl ¬ÍflZ ‚¥¡ÊÃÊ, ·≈˜Uπá«Uʪ◊¬ÍáʸÃÊ–– 8––
◊ÊÉÊ∑ΧcáÊ-ÃÎÃËÿÊÿÊ¥ ÁÃÕÊÒ ◊XU‹flÊ‚⁄‘U–
¬ÊE¸ŸÊÕÁ¡ŸãŒ˝Sÿ ◊ÁãŒ⁄‘U ÷ÁQ§¬Ífl¸∑§◊˜–– 9––
¬@ÁòʬÜøÿÈÇ◊ÊéŒ flË⁄UÁŸflʸáÊ‚¥ôÊ∑§–
⁄UÿáÊ‚Ê⁄U≈UË∑§Ê˘òÊ, ¬˝Ê⁄UéäÊÊ ‚¥S∑ΧÃ ◊ÿÊ–– 10––
·≈˜UÁòʬ@ÁmU‚¥Åÿ ø, flË⁄UÁŸflʸáÊflà‚⁄‘U–
¬˝ÁÕÃ Ÿª⁄‘U øÊÁ¬ ªÊãäÊËŸª⁄U‚¥ôÊ∑§–– 11––
øÊÃÈ◊ʸ‚¬˝flÊ‚ ◊, ∑§ÊÁø∑§Ê◊Êfl‚ËÁŒŸ–
‡ÊÈ÷ ⁄UflÊÒ ‚È≈UË∑§ÿ¥ ‚ê¬ÛÊÊ flË⁄U◊ÁãŒ⁄‘U–– 12––
(•ŸÈCUÈ ¬)˜
üÊË‚Œ˜ªÈM§áÊÊ¥ ∑Χ¬ÿÊ ¬˝¬ÍáÊʸ, ≈UË∑§Ê Á„U ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸËÿ◊˜–
`§ÁøØ ¬˝◊ÊŒSπ‹Ÿ¥ ÷flìÊØ, ‚ÈäÊË¡ŸÊSÃØ ¬Á⁄U‡ÊÊäÊÿãÃÈ–– 13––
(©U¬¡ÊÁ×)
ßU‚ ªÈ¡⁄UÊà ¬˝Êãà ◊¥ ÷Ë, •¥∑§‹E⁄U ŸÊ◊ ∑§Ê ¬˝Á‚hU Ÿª⁄U „ÒU– ÿ„UË¥ ¬˝ÊøËŸ ∑§Ê‹ ◊¥
“·≈˜Uπá«Uʪ◊” ‡ÊÊSòÊ⁄UÊ¡ ∑§Ë ⁄UøŸÊ ¬Íáʸ „ÈU߸U ÕË– (})
ÿ„UË¥ (•¥∑§‹E⁄U ◊¥) ÷ªflÊŸ˜ ¬ÊE¸ŸÊâÊ Á¡ŸãŒ˝ ∑§ ◊ÁãŒ⁄U ◊¥ flË⁄U ÁŸflʸáÊ ‚¥flà‚⁄U wzxz
∑§Ë ◊ÊÉÊ ∑ΧcáÊÊ ÃÎÃËÿÊ, ◊¥ª‹flÊ⁄ U∑ ÁŒŸ ÷ÁQ§¬Ífl¸∑§ ◊Ò¥Ÿ ßU‚ “⁄UÿáÊ‚Ê⁄U” ª˝ãÕ ∑§Ë ‚¥S∑Χà ◊¥
≈UË∑§Ê Á‹πŸË ¬˝Ê⁄Uê÷ ∑§Ë ÕË– (~-vÆ)
flË⁄U ÁŸflʸáÊ ‚¥flà‚⁄U wzx{ ◊¥ ªÊãäÊËŸª⁄U ◊¥ øÊÃÈ◊ʸ‚ ∑§ ŒÊÒ⁄UÊŸ ∑§ÊÁø∑§ •◊Êfl‚ (flË⁄UÁŸflʸáÊ
ÁŒfl‚), ⁄UÁflflÊ⁄U ∑§Ê ÷ªflÊŸ˜ üÊË ◊„UÊflË⁄U ¡Ë ∑§ ◊ÁãŒ⁄U ◊¥ ÿ„U ≈UË∑§Ê ¬ÍáʸÃÊ ∑§Ê ¬˝Ê# „ÈU߸U– (vv-
vw)
‚Œ˜ªÈL§•Ê¥ ∑§ ∑Χ¬Ê-¬˝‚ÊŒ ‚ ÿ„U “⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË” ≈UË∑§Ê ¬Íáʸ „UÊ ¬Ê߸U „ÒU– ¬˝◊ÊŒ ‚ ∑§„UË¥
∑§Ê߸U Sπ‹ŸÊ (øÍ∑§) „UÊ ªß¸U „UÊ ÃÊ ‚ÈäÊË¡Ÿ ©U‚ ‚¥‡ÊÊÁäÊà ∑§⁄U ‹¥– (vx)
{1160 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

[¬ÊΔUÊãÃ⁄UÿÈQ§Ê— SflÃãòÊÊ flÊ ˇÊ¬∑§ªÊÕÊ—]

⁄UÿáÊ‚Ê⁄Uª˝ãÕSÿ ÁflÁfläÊ‚¥S∑§⁄UáÊÊÁŸ ◊ÈÁŒ˝ÃÊÁŸ ‚ÁãÖ ÃòÊ ¬ÊΔUÊãÃ⁄U‚Á„UÃÊ—, SflÃãòÊM§¬áÊ flÊ
“ˇÊ¬∑§”-M§¬áÊ ∑§ÊÁpŒ˜ ªÊÕÊ— ‚ÁãÃ, ÃÊ‚È Áfl‡Ê·M§¬áÊ øÃdÊ ªÊÕÊ— ‚ÁãÃ, ÃÊ‚Ê¥ ¬ÎÕªòÊ √ÿÊÅÿÊŸ¥
ÁfläÊËÿÃó
•Õ ÿÃËE⁄UÊáÊÊ◊Ê„UÊ⁄U-ª˝„UáÊ ÿÊøŸÊŒÒãÿ-⁄Uʪ-∑˝§ÊäÊÊÁŒ-÷ÊflÊŸÊ¥ ÁŸãŒŸËÿÃÊ¥ ª˝ãÕ∑§Ê⁄UÊ—
‚ÍòÊÿÁãÃó
áÊ ‹„UßU ¡ÊÿáÊ‚Ë‹, áÊ ‚¥Á∑§‹S‚áÊ L§gáÊ–
⁄UʪáÊ ÿ ⁄UÊ‚áÊ ÿ, ÷È¥¡ßU Á∑¥§ Ãfl¥Ã⁄UÊ Á÷ÄπÍ––
¿UÊÿÊó Ÿ ‹÷Ã ÿÊøŸÊ‡ÊË‹—, Ÿ ‚¥Ä‹‡ÊŸ ⁄UÊŒÒ á̋ Ê–
⁄UʪáÊ ø ⁄UÊ·áÊ ø, ÷È¥Q§ Á∑¥§ Ã √ÿãÃ⁄UÊ Á÷ˇÊÊ––
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó Á÷ÄπÍ! Ãfl¥Ã⁄UÊ (Ã fl¥Ã⁄UÊ) Á∑¥§ ¡ÊÿáÊ‚Ë‹ (•Ê„UÊ⁄¥U) áÊ ‹„UßU?
(Á∑¥§) ‚¥Á∑§‹S‚áÊ, L§gáÊ, ⁄UʪáÊ ÿ ⁄UÊ‚áÊ ÿ áÊ ÷È¥¡ßU? -ßUÁêÊÕʬŒÊŸÊ◊ãflÿ—–
(¬ÊΔUÊãÃ⁄U‚Á„Uà ÿÊ SflÃãòÊ ˇÊ¬∑§ ªÊÕÊ∞°)
⁄UÿáÊ‚Ê⁄U ª˝ãÕ ∑§ ÁflÁfläÊ ‚¥S∑§⁄UáÊ ◊ÈÁŒ˝Ã „ÈU∞ „Ò¥U– ©UŸ◊¥ ¬ÊΔUÊãÃ⁄U flÊ‹Ë ÿÊ SflÃãòÊ M§¬
‚ ¬˝Ê# ∑ȧ¿U ªÊÕÊ∞° „Ò¥U, Á¡Ÿ◊¥ øÊ⁄U ªÊÕÊ∞° Áfl‡Ê· „Ò¥U, ßUŸ∑§Ê ¬ÎÕ∑˜§ M§¬ ‚ ÿ„UÊ° √ÿÊÅÿÊŸ Á∑§ÿÊ
¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó
•’, ÿÃËE⁄UÊ¥ mUÊ⁄UÊ •Ê„UÊ⁄U-ª˝„UáÊ ◊¥ ÿÊøŸÊ-ŒËŸÃÊ-⁄Uʪ-∑˝§ÊäÊ •ÊÁŒ ÷ÊflÊ¥ ∑§Ê „UÊŸÊ
ÁŸãŒŸËÿ „ÒUó ßU‚∑§Ê ª˝ãÕ∑§Ê⁄U ÁŸŒ̧‡Ê ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó „U Á÷ˇÊÈ! ÿÊøŸÊ‡ÊË‹ „UÊ∑§⁄U •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „UÊ, •ÊÒ⁄U ‚¥Ä‹‡Ê
(◊ÊÿÊ‹Ê÷ÊÁŒ ¬Á⁄UáÊÊ◊), ⁄UÊÒŒ˝ ÷Êfl, ⁄Uʪ ÷Êfl ÿÊ ⁄UÊ· ÷Êfl ∑§ ‚ÊÕ ¡Ê •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃ „UÊ
ó∞‚Ê ∑§⁄UŸÊ ÃÈê„UÊ⁄UÊ ÄÿÊ √ÿãÃ⁄U ¡Ò‚Ê Ÿ„UË¥ „ÒU?
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó Á÷ˇÊÊ! Ãfl √ÿãÃ⁄U— Á∑¥§ ÿÊøŸÊ‡ÊË‹— (•Ê„UÊ⁄¥U) Ÿ ‹÷Ã?
(Á∑¥§) ‚¥Ä‹‡ÊŸ, ⁄UÊÒŒ̋áÊ, ⁄UʪáÊ ø ⁄UÊ·áÊ ø Ÿ ÷È¥Q§? óÿ„U ªÊÕÊ ∑§ ¬ŒÊ¥ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
 {¬ÊΔUÊãÃ⁄UÿÈQ§Ê— ˇÊ¬∑§ªÊÕÊ —— 1161}

•ÁS◊ÛÊfl ‚¥S∑§⁄UáÊ ∞Ãà‚◊ÊŸÊÁÕ¸∑§Ê ªÊÕÊ ‡ÊéŒÊãÃ⁄‘UáÊ ¬ÍflZ 112 ‚¥ÅÿÊãê¸Ã

√ÿÊÅÿÊÃÊó
∑§Ê„UáÊ ÿ ∑§‹„UáÊ ÿ ¡ÊÿáÊ‚Ë‹áÊ ‚¥Á∑§Á‹‚áÊ–
L§gáÊ ÿ ⁄UÊ‚áÊ ÿ ÷È¥¡ÁŒ Á∑¥§ Áfl¥Ã⁄UÊ Á÷ÄπÍ––
(Á÷ÄπÍ) Á÷ˇÊÃ ßUÁà Á÷ˇÊÈ—– ‚ ∞fl ‚ê’ÊÁäÊÃÊ˘òÊ– ◊ÈÁŸ— ¬ÊøŸÊ⁄Uê÷Á∑˝§ÿÊÁŸflÎûÊ—,
Á÷ˇÊÊøÿ¸ÿÊ ¬˝Ê#ŸÊ„UÊ⁄‘UáÊÒfl ‚ãÃÈCUÊ ÷flÁÃ-ßàÿÃSÃSÿ Á÷ˇÊÈÃÊ ‚ÊÕ¸∑§Ê ÷flÁÖ ©UQ¥§ ø
◊Í‹ÊøÊ⁄Uªã˝ Õ (ªÊÕÊ-821, 939)ó
¬ÿáÊÊ⁄¥U÷ÁáÊÿûÊÊ ‚¥ÃÈ_UÊ ÁèÊÄπ◊ûÊáÊ––
¡Êª‚È ◊Í‹¡Êª¥ Á÷ÄπÊøÁ⁄Uÿ¥ ø flÁááÊÿ¥ ‚ÈûÊ–
•ááÊ ÿ ¬ÈááÊ ¡ÊªÊ ÁflááÊÊáÊÁfl„UËáÊ∞Á„¥U ∑§ÿÊ––

ßU‚Ë ‚¥S∑§⁄UáÊ ◊¥ ©U‚ ªÊÕÊ ∑§Ë ‚◊ÊŸÊÕ¸∑§ ªÊÕÊ-vvw ‚¥ÅÿÊ ∑§ •ãê¸Ã ‡ÊéŒÊ¥ ∑§Ë
Á÷ãŸÃÊ ∑§ ‚ÊÕ, ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝Ê# „UÊÃË „ÒUó
∑˝§ÊäÊŸ ø ∑§‹„UŸ ø ÿÊøŸÊ‡ÊË‹Ÿ ‚¥Ä‹‡ÊŸ–
⁄UÊÒŒ̋áÊ ø ⁄UÊ·áÊ ø ÷ÈQ§ Á∑¥§ √ÿãÃ⁄UÊ Á÷ˇÊÈ—––
(Á÷ˇÊÊ!) ¡Ê Á÷ˇÊÊ ‹ÃÊ „ÒU, fl„U Á÷ˇÊÈ „UÊÃÊ „ÒU– ©U‚ „UË ÿ„UÊ° ‚¥’ÊÁäÊà Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU–
÷Ê¡Ÿ ¬∑§ÊŸ ∑§Ë •Ê⁄Uê÷ (Á„¥U‚ʬÍáʸ) Á∑˝§ÿÊ ‚ ◊ÈÁŸ ÁŸflÎûÊ „UÊÃÊ „ÒU •ÊÒ⁄U Á÷ˇÊÊøÿʸ mUÊ⁄UÊ ¬˝Ê#
•Ê„UÊ⁄U ‚ „UË ‚ãÃÈCU ⁄U„UÃÊ „ÒUó ßU‚Á‹∞ ©U‚∑§Ê Á÷ˇÊȬŸÊ ‚ÊÕ¸∑§ „UÊÃÊ „ÒU– ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-
}wv, ~x~) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““◊ÈÁŸ (ÿÊ Á÷ˇÊÈ) ¬∑§ÊŸ ∑§Ë •Ê⁄Uê÷-Á∑˝§ÿÊ (‚Êfll Á∑˝§ÿÊ) ‚ ÁŸflÎûÊ „UÊÃ „Ò¥U, •ÊÒ⁄U
Á÷ˇÊÊ ◊ÊòÊ ‚ „UË ‚ãÃÈCU ⁄U„UÃ „Ò¥U––””
““•Êª◊ ◊¥ ÿÊªÊ¥ ◊¥ ◊Í‹ÿÊª Á÷ˇÊÊøÿʸ „UË ∑§„UË ªß¸U „ÒU, Á∑§ãÃÈ ßU‚‚ •ãÿ ÿÊªÊ¥ ∑§Ê
ÁflôÊÊŸ„UËŸ ◊ÈÁŸÿÊ¥ Ÿ „UË ¬˝SÃÈÃ-ÁŸÁ◊¸Ã Á∑§ÿÊ „ÒU–””
{1162 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

(Á∑¥§ Ãfl¥Ã⁄UÊ) √ÿãÃ⁄UÊ „UËŸ¡ÊÃËÿÊ Œfl—– ÷ÍÃÁ¬‡ÊÊøÊ •Á¬ √ÿãÃ⁄U¡ÊÃËÿÊ ŒflÊ ∞fl– ∞Ã
◊ŸÈcÿ‡Ê⁄UË⁄‘U ¬˝Áfl‡ÿ ÁflÁfläÊÊ •ŸÈÁøÃÁ∑˝§ÿÊ— ∑§Ê⁄UÿÁãÖ √ÿãÃ⁄UÊflÁ‡ÊÃÊ ¡Ÿ •Êª◊ÁflL§hUÊ
•ôÊÊŸ¡ÁŸÃÊ— flÊ Á∑˝§ÿÊ— ÁflŒäÊÊÁÖ ©UQ¥§ ø SÿÊmUÊŒ◊T⁄UË-ª˝ãÕ (∑§ÊÁ⁄U∑§Ê-11)ó ““ÿŒÁ¬ ø
ªÿÊüÊÊhUÊÁŒÿÊøŸ◊Ȭ‹èÿÃ, ÃŒÁ¬ Ãʌ·ÊÁfl¬˝‹ê÷∑§-Áfl÷XUôÊÊÁŸ-√ÿãÃ⁄UÊÁŒ∑ΧÃ◊fl ÁŸpÿ◊˜””
Á∑¥§ø, •ôÊÊŸ¡ÁŸÃ-∑§ÃÎÎ̧∑§◊¸÷ÊflS¬CUË∑§⁄UáÊ ‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-96) •Êà◊ÅÿÊÁÃ-
ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ≈UË∑§ÿÊ— ÷ÍÃÊÁflCU√ÿÁQ§ŒÎCUÊãà ©U¬ãÿS×, ÃŸÊÁ¬ ¬˝ÊQ§ÃâÿSÿ ‚◊Õ¸Ÿ¥ ÷flÁÖ ∞fl¥
‡ÊÊSòÊÊQ§Á÷ˇÊÊøÿʸÁflL§hUÊø⁄UáÊ¥ ∑ȧfl¸ÃÊ ◊ÈŸ— ‡Ê⁄UË⁄‘U √ÿãÃ⁄UŒflSÿ ¬˝fl‡Ê¥ ¬˝÷Êfl¥ flÊ ‚ê÷ÊflÿãÃÊ
ª˝ãÕ∑§Ê⁄UÊ— ∑§ÕÿÁãÃó (Á∑¥§ Ã flÃ¥ ⁄UÊ) – Á∑¥§ Ãfl √ÿãÃ⁄U— ßUÁÖ „U Á÷ˇÊÊ! àflë¿U⁄UË⁄SÕ— Á∑¥§ √ÿãÃ⁄UÊ
fløÃ? √ÿãÃ⁄UÊÁøÃÊ— ∑§Ê— Á∑˝§ÿÊ ◊ÈÁŸŸÊ ÁflÁ„UÃÊ—? ©UëÿÃ- (¡ÊÿáÊ‚Ë‹Ê áÊ ‹„UßU?) àfl¥ ŒÒãÿ¬ÍáÊÊZ
ÿÊøŸÊ¥ ∑ȧfl¸Ÿ˜ √ÿãÃ⁄UÊÁflCUÊ ◊ÈÁŸ— Á÷ˇÊÊøÿ¸ÿÊ •Ê„UÊ⁄¥U Ÿ ‹÷‚ Á∑§◊˜? •ÕʸØ SflŒËŸÃÊ¥ ¬˝∑§≈UÿÛÊfl
ÀÊ÷‚– •Ã— àflÁÿ √ÿãÃ⁄UŒfl— ÁSÕ×, ‚ àflã◊Êäÿ◊Ÿ ÿÊøŸÊÁŒ∑¥§ ‡ÊÊSòÊÁflL§h¥U ∑§ÊÿZ ∑§Ê⁄UÿÁÃ
óßUÁà ‚ÈÁŸÁpÃÁ◊Áà ÷Êfl—–

(Á∑¥§ Ã √ÿãÃ⁄U—) √ÿãÃ⁄U „UËŸ ¡ÊÁà ∑§ Œfl „UÊÃ  „ÒU¥– ÷ÍÃ-Á¬‡ÊÊø ÷Ë √ÿãÃ⁄U-¡ÊÁà ∑§ „UË
Œfl „UÊÃ  „ÒU¥– ÿ ◊ŸÈcÿ-‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ ¬˝ÁflCU „UÊ∑ §⁄U ÁflÁfläÊ •ŸÈÁøà Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ∑§Ê ∑§⁄UÊÃ „ÒU¥– √ÿãÃ⁄U Œfl ∑§
•Êfl‡Ê ‚ ª˝Sà √ÿÁQ§ •Êª◊ÁflL§hU ÿÊ •ôÊÊŸ¡ÁŸÃ Á∑˝§ÿÊ∞° ∑§⁄UÃÊ „ÒU– SÿÊmUÊŒ◊T⁄UË ª˝ãÕ ◊¥ (∑§ÊÁ⁄U∑§Ê-
vv ¬⁄U) ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““¡Ê ÷Ë ªÿÊ-üÊÊhU •ÊÁŒ „UÃÈ ∑§ÕŸ ∑§⁄UÃ „ÒU¥, fl„U ‚’ ©UŸ ¡Ò‚ ΔUªŸ flÊ‹
Áfl÷¥ªôÊÊŸË √ÿãÃ⁄U ŒflÊ¥ mUÊ⁄UÊ „UË ∑§⁄UÊÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU óÿ„U ÁŸÁpà ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–””
•ÊÒ⁄U, •ôÊÊŸ (◊Ê„U) ‚ ¡ÁŸÃ ∑§ÃÎ̧-∑§◊¸ ÷Êfl ∑§Ê S¬CU ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-
~{) ∑§Ë •Êà◊ÅÿÊÁà fl ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ ≈UË∑§Ê•Ê¥ ◊¥ ÷Ë ÷ÍÃÊÁflCU √ÿÁQ§ ∑§Ê ŒÎCUÊãà ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒU,
©U‚‚ ÷Ë ©U¬ÿȨ̀Q§ Ãâÿ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ „UÊÃÊ „ÒU– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ‡ÊÊSòÊÊQ§ Á÷øÊøÊÿ¸ ‚ ÁflL§h •Êø⁄UáÊ
∑§⁄UŸflÊ‹ ◊ÈÁŸ ∑§ ‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ √ÿãÃ⁄UŒfl ∑§ ¬˝fl‡Ê ÿÊ ¬˝÷Êfl ∑§Ë ‚ê÷ÊflŸÊ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ª˝ãÕ∑§Ê⁄U ∑§„U
⁄U„U „Ò¥Uó (Á∑¥§ Ãfl √ÿãÃ⁄U—)– „U Á÷ˇÊÈ! ÄÿÊ ÃÈê„UÊ⁄‘U ‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ √ÿãÃ⁄UŒfl •flÁSÕà „ÒU? •ÊÁπ⁄U
◊ÈÁŸ mÊ⁄UÊ √ÿãÃ⁄U-¡Ò‚Ë ∑§ÊÒŸ-‚Ë Á∑˝§ÿÊ ∑§Ë ªß¸U „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (ÿÊøŸ‡ÊË‹Ê Ÿ ‹÷Ã?)
©U‚U √ÿãÃ⁄UÊÁflCU ◊ÈÁŸ ∑§Ë Ã⁄U„U ÄÿÊ ŒÒãÿ¬Íáʸ ÿÊøŸÊ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ÃÈ◊ Á÷ˇÊÊøÿʸ ‚ •Ê„UÊ⁄U ¬˝Ê# Ÿ„UË¥
∑§⁄UÃ „UÊ? •ÕʸØ •¬ŸË ŒËŸÃÊ ¬˝∑§≈U ∑§⁄U∑§ „UË fl„U (•Ê„UÊ⁄U) ¬˝Ê# ∑§⁄UÃ „UÊ– ßU‚Á‹∞ √ÿãÃ⁄U
Œfl ÃÈ◊ ◊¥ •flÁSÕà „ÒU, fl„U ÃÈê„UÊ⁄‘U ◊Êäÿ◊ ‚ ÿÊøŸÊ •ÊÁŒ ‡ÊÊSòÊÁflL§hU ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UflÊÃÊ „ÒUó
ÿ„U ÁŸÁpà „UË „ÒU, ÿ„U ÷Êfl „ÒU–
 {¬ÊΔUÊãÃ⁄UÿÈQ§Ê— ˇÊ¬∑§ªÊÕÊ —— 1163}

ÿÊøŸÊ ∑§Õ¥ ‡ÊÊSòÊÁflL§hUÊ? ©UëÿÃó ÿÕÊ ‹Ê∑§ ŒËŸÁŸäʸŸÁ÷ˇÊÈ∑§Ê ŒÒãÿ÷ÊflŸ “ŒÁ„U,

ŒÁ„U” ßUàÿÊlÈÄàflÊ ÷Ê¡Ÿ¥ ÿÊøÃ, Ÿ ÃÕÊ ÿÕÊÕÊ¸ ◊ÈÁŸ—– ◊ÈÁŸSÃÈ ŒÒãÿ÷Êfl⁄UÁ„UÃÊ ◊ÊÒŸ÷ÊflŸ
ŸfläÊÊ÷ÁQ§¬Ífl¸∑§¬˝ŒûÊÊ„UÊ⁄U◊fl SflË∑§⁄UÊÁÖ ÿÊøŸÊ ¬˝ÊÿÊ ŒÒãÿ÷Êfl¬ÍÁfl¸∑§Ê ÷flÃËàÿ× ‚Ê ◊ÈŸËŸÊ¥
∑ΧÃ ‡ÊÊSòÊ·È ÁŸÁ·hUÊ– ‚◊ÁÕ¸Ã◊ÃØ ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ 819-820)–
(‚¥Á∑§‹S‚áÊ) ¬˝ÊQ
 §ÁŸÁãŒÃÊ ◊ÈÁŸ— Á∑¥§ ‚¥Ä‹‡ÊŸ ÿÈQ§Ê Ÿ ÷ÈQ
¥ § ? ÷ÈQ
¥ § ∞flàÿÕ¸—– ‚ ‚¥ÁÄ‹CUÊ
◊ÈÁŸ— √ÿãÃ⁄UŒfl¬˝÷ÊÁflà ßUfl ‚ê÷Ê√ÿÃ, •ãÿÕÊ ÿÕÊÕÊ̧ ◊ÈÁŸSÃÈ Á÷ˇÊÊÿÊ ‹Ê÷ •‹Ê÷ flÊ ‚fl¸ŒÊ
•ŸÊ∑ȧ‹—, ◊äÿSÕ ∞fl ÁÃDUÁÖ ©UQ¥§ ø ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-818)ó
‹hUáÊ „UÊ¥Áà ÃÈ_UÊ áÊÁfl ÿ •‹hUáÊ ŒÈê◊áÊÊ „È¥UÁÖ
ŒÈÄπ ‚È„U ÿ ◊ÈÁáÊáÊÊ ◊í¤ÊàÕ◊áÊÊ©U‹Ê „È¥UÁÖ–
Á÷ˇÊÊøÿʸÿÊ¥ ‡ÊÊSòÊôÊÊ ◊ÈÁŸ— ∑§ŒÊÁøŒÁ¬ ◊ÊŸ-◊ÊÿÊ-‹Ê÷ÊÁŒfl‡ÊË÷Í× ‚¥ÁÄ‹CUÊ flÊ Ÿ
÷flÁÃ, ÿÁŒ ‚ ‚¥Ä‹‡ÊŸ ÿÈQ§ •Ê„UÊ⁄¥U ªÎˆUÊÁÃ, ÃÁ„¸U ‡ÊÊSòÊÁflL§hUÊø⁄UáÊÿÈQ§Ê √ÿãÃ⁄Uª˝Sà ßUfl ‚
¬˝àÿÃ√ÿ ßUÁà ª˝ãÕ∑§Ê⁄UʇÊÿ—–
ÿÊøŸÊ ∑§⁄UŸÊ ‡ÊÊSòÊÁflL§hU ∑Ò§‚ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ‹Ê∑§ ◊¥ ∑§Ê߸U ŒËŸ-„UËŸ-
ÁŸäʸŸ Á÷πÊ⁄UË ŒËŸÃÊ ∑§ ‚ÊÕ “ŒËÁ¡∞, ŒËÁ¡∞” ßUàÿÊÁŒ ∑§ÕŸ ∑§⁄U ÷Ê¡Ÿ ∑§Ë ÿÊøŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU,
flÒ‚Ê ÿÕÊÕ¸ ◊ÈÁŸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ– ◊ÈÁŸ ÃÊ ŒËŸÃÊ ∑§ ÷Êfl ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊ∑§⁄U ◊ÊÒŸ ⁄U„UÃ „ÈU∞, ŸfläÊÊ
÷ÁQ§¬Ífl¸∑§ ¬˝ŒûÊ •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê „UË SflË∑§Ê⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ÿÊøŸÊ ¬˝Êÿ— ŒËŸÃÊ-¬Ífl¸∑§ „UÊÃË „ÒU, ßU‚Á‹∞
fl„U ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§ Á‹∞ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ÁŸÁ·hU ∑§Ë ªß¸U „ÒU– ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ }v~-}wÆ) ◊¥ ßU‚∑§Ê
‚◊Õ¸Ÿ ÷Ë ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU–
(‚¥Ä‹‡ÊŸ) ◊ÈÁŸ ÄÿÊ ‚¥Ä‹‡ÊÿÈQ§ „UÊ∑§⁄U •Ê„UÊ⁄U Ÿ„UË¥ ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ? •ÕʸØ ∑§⁄UÃÊ „UË
„ÒU– ©U‚ ‚¥ÁÄ‹CU ◊ÈÁŸ ∑§Ê √ÿãÃ⁄U Œfl ‚ ¬˝÷ÊÁflà „UÊŸÊ ‚ê÷ÊÁflà „ÒU, •ãÿÕÊ ÿÕÊÕ¸ ◊ÈÁŸ ÃÊ,
Á÷ˇÊÊ ∑§ ‹Ê÷ ◊¥ ÿÊ •‹Ê÷ ∑§Ë ÁSÕÁà ◊¥ ‚fl¸ŒÊ •Ê∑ȧ‹ÃÊ-⁄UÁ„Uà fl ◊äÿSÕ „UË ⁄U„UÃÊ „ÒU–
◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-}v}) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““◊ÈÁŸ •Ê„UÊ⁄U ∑§ Á◊‹Ÿ ¬⁄U ‚¥ÃÈCU („UÁ·¸Ã) Ÿ„UË¥ „UÊÃ •Ê⁄U Ÿ Á◊‹Ÿ ¬⁄U ©Uã◊ŸS∑§ Ÿ„UË¥
„UÊÃ– fl ÃÊ ŒÈ—π •ÊÒ⁄U ‚Èπ ◊¥ •Ê∑ȧ‹ÃÊ⁄UÁ„Uà ∞fl¥ ◊äÿSÕ (‚◊÷ÊflË) ⁄U„UÃ „Ò¥U–””
◊ÈÁŸ ‡ÊÊSòÊôÊ „UÊ ÃÊ fl„U Á÷ˇÊÊøÿʸ ◊¥ ∑§÷Ë ÷Ë ◊ÊŸ-◊ÊÿÊ-‹Ê÷ •ÊÁŒ ∑§ fl‡ÊË÷Íà ÿÊ
‚¥ÁÄ‹CU Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ÿÁŒ fl„U ‚¥Ä‹‡Ê ‚ ÿÈQ§ „UÊ∑§⁄U •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÃÊ ‡ÊÊSòÊÁflL§hU
•Êø⁄UáÊ ‚ ÿÈQ§ ©U‚ ◊ÈÁŸ ∑§Ê √ÿãÃ⁄U-ª˝Sà ¡Ò‚Ê ◊ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞ óÿ„U ª˝ãÕ∑§Ê⁄U ∑§Ê •Ê‡Êÿ „ÒU–
{1164 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á∑§@, ‚¥ÁÄ‹CU÷ÊflŸÊ ŒflŒÈª¸Áì˝ÊÁ¬∑§Ê ‡ÊÊSòÊ ¬˝ÊQ§Ê– ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-

181, 185, 187) ø ¬˝ÊQ§◊˜ó
∑§ãŒå¬ŒflÁπÁé÷‚ •Á÷•ÊªÊ •Ê‚È⁄UË ÿ ‚ê◊Ê„UÊ–
∞‚Ê „ÈU ‚¥Á∑§Á‹_UÊ ¬¥øÁfl„UÊ ÷ÊfláÊÊ ÷Ááʌʖ–
•áÊÈ’hU⁄UÊ‚ÁflǪ„U‚¥‚ûÊÃflÊ ÁáÊÁ◊ûʬÁ«U‚flË–
ÁáÊÁP§fl-ÁáÊ⁄UÊáÊÈÃÊflË •Ê‚ÈÁ⁄U•¥ ÷ÊfláÊ¥ ∑ȧáÊÁŒ––
∞ÃÊÁ„¥U ÷ÊfláÊÊÁ„¥U ÿ Áfl⁄UÊäÊ•Ê ŒflŒÈǪÁŒ¥ ‹„UßU–
ÃûÊÊ øÈŒÊ ‚◊ÊáÊÊ ÷Á◊Á„UÁŒ ÷fl‚ʪ⁄U◊áʥå––
‚¥ÁÄ‹CUSÿ ◊ÈŸ— √ÿãÃ⁄UÊÁŒÁŸ∑ΧCUŒflÊÿÈ’¸ãäÊ— SÿÊŒfl, •ÃÊ ÷ÊÁfl¬˝ôÊʬŸŸÿŸ Œ˝√ÿ√ÿãÃ⁄U
∞fl ‚ ◊ÈÁŸ÷¸flÁÃ, Ã× ‚ √ÿãÃ⁄U‚¥ôÊÿÊ˘Á¬ •òÊ ÁŸÁŒ¸CU ßUÁà ø √ÿÊÅÿÊÃÈ¥ ‡ÊÄÿ◊˜–

•ÊÒ⁄U, ‡ÊÊSòÊ ◊¥ ‚¥ÁÄ‹CU÷ÊflŸÊ ∑§Ê ŒflŒÈª¸Áà ¬˝Êåà ∑§⁄UÊŸ flÊ‹Ë ∑§„Ê ªÿÊ „ÒU–
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v}v, v}z, v}|) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““∑§ãŒ¬¸ Œfl ªÁÃ, Á∑§ÁÀflcÊ Œfl ªÁÃ, •ÊÁ÷ÿÊÇÿ Œfl ªÁÃ, •‚È⁄U Œfl ªÁà •ÊÒ⁄U ‚ê◊Ê„UŒfl
ªÁà ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ÷Íà •Êà◊-¬Á⁄UáÊÊ◊ óÿ ÁŸpÿ ‚ ¬Ê°ø ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë ‚¥ÁÄ‹CU ÷ÊflŸÊ∞° ∑§„UË ªß¸U
„ÒU¥–””
““•ŸÈ’hU ∑˝§ÊäÊ ∑§‹„U ‚ Á¡‚∑§Ê ì ‚¥ÿÈQ§ „ÒU, ¡Ê íÿÊÁ÷ •ÊÁŒ ‚ ¡ËÁfl∑§Ê ø‹ÊÃÊ
„ÒU, ÁŸŒ¸ÿ „ÒU, ŒÍ‚⁄‘U ∑§Ê ∑§CU Œ∑§⁄U ÷Ë ¬pÊûÊʬ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, fl„U •Ê‚È⁄UË ÷ÊflŸÊ ∑§Ê ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
““⁄UàŸòÊÿ ‚ ëÿÈà „ÈU•Ê √ÿÁQ§ ßUŸ ÷ÊflŸÊ•Ê¥ ‚ ŒflÊ¥ ∑§Ë ŒÈCU ªÁà ∑§Ê ¬˝Ê# ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
©U‚ ŒflŒÈª¸Áà ‚ ëÿÈà „UÊ∑§⁄U •ãÃ⁄UÁ„Uà ‚¥‚Ê⁄U-‚◊ÈŒ˝ ◊¥ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
‚¥ÁÄ‹CU ◊ÈÁŸ ∑§ √ÿãÃ⁄UÊÁŒ ÁŸ∑ΧCU ŒflÊÿÈ ∑§Ê ’ãäÊ „UÊªÊ „UË, ßU‚Á‹∞ “÷ÊflË ¬˝ôÊʬŸ
Ÿÿ” ‚ fl„U ◊ÈÁŸ Œ˝√ÿ√ÿãÃ⁄U „UË „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ fl„U “√ÿãÃ⁄U” ‚¥ôÊÊ ‚ ÷Ë ÿ„UÊ° ÁŸÁŒ¸CU „ÈU•Ê „ÒU
óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÷Ë √ÿÊÅÿÊ ∑§Ë ¡Ê ‚∑§ÃË „ÒU–
 {¬ÊΔUÊãÃ⁄UÿÈQ§Ê— ˇÊ¬∑§ªÊÕÊ —— 1165}

(L§gáÊ, ⁄UʪáÊ ÿ ⁄UÊ‚áÊ ÿ ÷È¥¡ßU) ÃÕÊÁfläÊÊ ÿÊ ◊ÈÁŸ— ⁄UÊÒŒ˝áÊ, ⁄UʪáÊ, ⁄UÊ·áÊ ø ÷È¥Q§,
‚Ê˘Á¬ √ÿãÃ⁄UÊÁflCU ßUfl, ‚ÊˇÊÊØ ◊ÍÁø◊ÊŸ˜ √ÿãÃ⁄U ∞fl flÊ Á∑¥§ Ÿ ÷flÁÃ? ÷flàÿfl ßUàÿÕ¸– ⁄UÊŒÿÁÃ
ßUÁà L§Œ˝—, ∑˝§Í ⁄U ßUàÿÕ¸—– ⁄UÊŒÒ ¥˝ ø ∑˝§Í ⁄U∑§◊¸– “Á„¥U‚ÊŸÎÃSÃÿÁfl·ÿ‚¥⁄UˇÊáÊèÿÊ ⁄UÊŒÒ ◊˝ ”˜ -ßUÁà ÃûflÊÕ¸‚òÍ ÊÊŸÈ‚Ê⁄¥U
(9/35) ŒÈäÿʸŸM§¬¥ ⁄UÊÒŒ˝◊˜– Á÷ˇÊÊøÿʸÿÊ¥ ¬˝ÁÃ∑ͧ‹¬Á⁄UÁSÕÃÊÒ ⁄UÊÒŒ˝M§¬¥ ÁäÊ˝ÿÃ ÿÁŒ ◊ÈÁŸŸÊ, ÃŒÊ
‡ÊÊSòÊÁflL§hUÊ¥ ‚◊ÃÊëÿÈÁÃ¥ ‚◊ÊÁüÊ×, ÿÕÊÕ¸Á÷ˇÊÈSflM§¬ÊØ ÷˝CUÊ ÷flÁÖ ∞·Ê øÿʸ √ÿãÃ⁄UøC UÊflŒfl
ÁŸãŒŸËÿÊ ÷flÁÖ
(⁄UÊÿáÊ ÿ ‹Ê„UáÊ ÿ) ‚Èπ ŒÈ—π, ‹Ê÷ •‹Ê÷ flÊ ‚◊ ∞fl ÿÕÊÕ¸Á÷ˇÊÈ—– ⁄UʪmU·ÊÒ ÃSÿ
‚◊àfl¥ ÁflŸÊ‡Êÿà ∞fl– •òÊ ⁄Uʪ— •÷ËCUÁfl·ÿ¬˝‚ÁQ§M§¬Ê ’Êäÿ—– ◊ÊÿÊ‹Ê÷ÊŒÿÊ˘Á¬ ⁄Uʪ
∞flÊãÃ÷Íø Ê—– ⁄UÊÁªáÊÊ¥ mUÁ·áÊÊ¥ ø ◊ÈŸËŸÊ¥ Á÷ˇÊÊøÿʸ ∑§ËŒÎ‡ÊË ÷flÁÃ? ©UëÿÃ -⁄UÊªË ◊ÈÁŸ— ÁøãÃÿÁÃ-
∑ȧòÊ ◊ŒËÿÊ÷ËCU‚ÈL§Áø÷Êíÿ¬ŒÊÕ¸¬˝ÊÁ#— ÷ÁflcÿÁÃ, •ÕflÊ ‚ ◊à¬⁄U◊÷Q§— ‚ê¬ÛÊp, ÃŒ˜ªÎ„U
•÷ËCUÊ„UÊ⁄U¬˝ÊÁ#— ‚ê÷flÁÃ, •ÃSÃòÊ ªãÃ√ÿÁ◊ÁÃ, •ÕflÊ •„U◊÷ËCUSflÊÁŒCU÷Êíÿ¬ŒÊÕʸŸfl
ªÎˆUÊÁ◊, ŸÃ⁄UÊŸ˜ ßUàÿÊÁŒ– ∞fl¥ ÃSÿ ⁄UʪÊÁflCUSÿ Á÷ˇÊÊøÿʸ ÁŸãŒŸËÿÊ ◊ãÃ√ÿÊ–

(⁄UÊÒŒ˝áÊ, ⁄UʪáÊ ø ⁄UÊ·áÊ ø ÷È¥Q§ ) flÒ‚Ê (¬ÍflÊ̧Q§) ¡Ê ◊ÈÁŸ ⁄UÊÒŒ˝ (∑Í̋§⁄U ÷Êfl) ‚, ⁄Uʪ
‚ ÿÊ ⁄UÊcÊ ‚ •Ê„UÊ⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÃÊ fl„U ÷Ë √ÿãÃ⁄U-•ÊflÁ‡Êà ∑§Ë Ã⁄U„U, ÿÊ ‚ÊˇÊÊØ ◊ÍÁø◊ÊŸ˜
√ÿãÃ⁄U ¡Ò‚Ê „UË ÄÿÊ Ÿ„UË¥ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU? ¡Ê L§‹Ê∞, fl„U L§Œ˝ •ÕʸØ ∑Í̋§⁄U „UÊÃÊ „ÒU– L§Œ˝ ∑§Ê ∑§Êÿ¸
“⁄UÊÒŒ˝” „ÒU– Á„¥U‚Ê, •‚àÿ, øÊÒ⁄UË •ÊÒ⁄U Áfl·ÿ-‚¥⁄UˇÊáÊ ∑§ Á‹∞ ‚Ãà Áøãß ∑§⁄UŸÊ ⁄UÊŒÒ ˝ (äÿÊŸ)
„ÒU óßU‚ ÃûflÊÕ¸‚òÍ Ê (~/xz) ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U “⁄UÊŒÒ ”˝ ó∞∑§ ŒÈäÿʸŸ „ÒU– Á÷ˇÊÊøÿʸ ◊¥ ¬˝ÁÃ∑ͧ‹ ¬Á⁄UÁSÕÁÃ
◊¥ ◊ÈÁŸ mUÊ⁄UÊ ⁄UÊŒÒ ˝ M§¬ äÊÊ⁄UáÊ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU ÃÊ fl„U ‡ÊÊSòÊÁflL§hU ‚◊ÃÊ-ëÿÈÁà flÊ‹Ê „UÊÃ Ê „ÈU•Ê ÿÕÊÕ¸
Á÷ˇÊÈ ∑§ SflM§¬ ‚ ÷˝CU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, (©U‚∑§Ë) ÿ„U øÿʸ √ÿãÃ⁄U-øCUÊ ∑§Ë Ã⁄U„U „UË ÁŸãŒŸËÿ „UÊÃ Ë „ÒU–
(⁄UʪáÊ ø ‹Ê÷Ÿ ø) ‚Èπ ÿÊ ŒÈ—π ◊¥, ‹Ê÷ ÿÊ •‹Ê÷ ◊¥ ÿÕÊÕ¸ Á÷ˇÊÈ “‚◊” „UË ⁄U„UÃÊ
„ÒU– ⁄Uʪ fl mU· óÿ ŒÊŸÊ¥ ©U‚∑§Ë ‚◊ÃÊ ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UÃ „UË „Ò¥U– ÿ„UÊ° ⁄Uʪ ∑§Ê •÷ËCU Áfl·ÿ ∑§ ¬˝ÁÃ
•Ê‚ÁQ§ M§¬ ‚◊¤ÊŸÊ øÊÁ„U∞– ◊ÊÿÊ fl ‹Ê÷ •ÊÁŒ ÷Ë ⁄Uʪ ◊¥ ÷Ë •ãÃ÷Í̧à „Ò¥U– ⁄UʪË-mU·Ë ◊ÈÁŸÿÊ¥
∑§Ë Á÷ˇÊÊøÿʸ ∑Ò§‚Ë „UÊÃË „ÒU? ’Êà ⁄U„U „Ò¥Uó ⁄UÊªË ◊ÈÁŸ ‚ÊøÃÊ „ÒUó “◊ȤÊ •÷ËCU, ‚ÈL§Áø¬Íáʸ
÷Êíÿ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ë ¬˝ÊÁ# ∑§„UÊ° „UÊªË”, •ÕflÊ “fl„U (•◊È∑§) √ÿÁQ§ ◊⁄UÊ ¬⁄U◊ ÷Q§ „ÒU •ÊÒ⁄U ‚◊ÎhU
÷Ë „ÒU, ßU‚Á‹∞ ©U‚∑§ ÉÊ⁄U ◊¥ •÷ËCU •Ê„UÊ⁄U ∑§Ë ¬˝ÊÁ# „UÊ ‚∑§ÃË „ÒU, •Ã— ©U‚Ë ∑§ ÿ„UÊ° ¡ÊŸÊ
øÊÁ„U∞”, •ÕflÊ “◊Ò¥ •÷ËCU, SflÊÁŒCU ÷Êíÿ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê „UË ‹Í°, •ãÿ ∑§Ê Ÿ„UË¥”, ßUàÿÊÁŒ– ßU‚
¬˝∑§Ê⁄U, ©U‚ ⁄UʪÊÁflCU (◊ÈÁŸ) ∑§Ë Á÷ˇÊÊøÿʸ ∑§Ê ÁŸãŒŸËÿ ¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞–
{1166 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

∞fl◊fl, ∑˝§ÊÁäÊÃSÿ ÃËfl˝¬Á⁄UáÊÊ◊Ê ⁄UÊ·Ê ÷flÁÖ Á÷ˇÊÊøÿʸÿÊ¥ ◊ÈÁŸ— ßUÁë¿UÃflSÃÈŸÊ˘‹Ê÷Ÿ

L§CU— ‚Ÿ˜ ∑˝§ÊäʬÍáÊʸ∑ΧÁÃ¥ ŒäÊÊÁÃ, ÃŒŸÈM§¬Ê¥ ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§Áfl∑ΧÁÃ¥ ¬˝∑§≈UÿÁÃ, „È¥U∑§Ê⁄¥U ∑§⁄UÊÁÃ, ÿŸ ŒÊÃÊ⁄U
©UÁmUÇŸÊ ÷flÁãÖ ÃÕÊ ø ‚ ÁøãÃÿÁÃ-•◊È Á S◊Ÿ˜ ŒÊÃÎ ª Î „  U ŒÈ Œ Ò ¸ fl  Ÿ •ÊªÃ—, ÿÃÊ ˘ òÊ
•Ê„UÊ⁄UÿÊÇÿÊ÷ËCUflSÃÈ-‚Œ˜÷ÊflÊ ŸÊÁSÃ, ∞fl◊Ÿ÷ËCUflSÃÈ-•Ê„UÊ⁄¥U ‹÷◊ÊŸÊ ⁄UÊcÊ¥ √ÿŸÁQ§, ÃÁ„¸U
⁄UʪmU·Êà◊∑§ÁŸãŒŸËÿ∑ΧàÿŸ, √ÿãÃ⁄UÊÁ øÃÁ∑˝§ÿÿÊ flÊ, ‚ ◊ÈÁŸ— √ÿãÃ⁄UflŒfl ¬˝ÃËÿÃ -ßUÁà ªÊÕʇÊÿ—–
flSÃÈÃÊ ÿÕÊÕ¸Á÷ˇÊÊÁfl·ÿ ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ª˝ãÕ (9/6/16) ‚êÿªÈQ§◊˜ó ““‚Ê ‹Ê÷Ê‹Ê÷ÿÊ—
‚Ê⁄U‚Áfl⁄U‚ÿÊp ‚◊‚ãÃÊ·ÊŒ˜ Á÷ˇÊÁà ÷ÊcÿÃ...........ÿŸ ∑§ŸÁø„˜U ¬˝∑§Ê⁄‘UáÊ SflÊ÷˝¬⁄Í UáÊflŒ˜ ©UŒ⁄UªÃ¸◊ŸªÊ⁄U—
¬Í⁄UÿÁà SflʌȟÃ⁄‘UáÊ flÁà Sfl÷˝¬Í⁄UáÊÁ◊Áà ø ÁŸL§ëÿÃ–””
◊Í‹ÊøÊ⁄U-ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-812) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó ¡◊áÊ_U¥ ÷È¥¡¥Áà ÿ, áÊÁfl ÿ ¬ÿÊ◊¥ ⁄U‚_UÊ∞–

ßU‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U, ∑˝§ÊÁäÊà √ÿÁQ§ ∑§Ê ÃËfl˝ (∑˝§ÊäÊ) ¬Á⁄UáÊÊ◊ “⁄UÊ·” „UÊÃÊ „ÒU– ◊ÈÁŸ ∑§Ê Á÷ˇÊÊøÿʸ
◊¥ ßUÁë¿Uà flSÃÈ ∑§Ê ‹Ê÷ Ÿ „UÊ, ©U‚‚ L§CU „UÊ∑§⁄U fl„U ∑˝§ÊäÊ ÷⁄UË •Ê∑ΧÁà ’ŸÊÃÊ „ÒU, ÃŒŸÈM§¬
‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ Áfl∑§Ê⁄U ∑§Ê ¬˝∑§≈U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, „È¥U∑§Ê⁄U ÷⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚‚ ŒÊÃÊ ©UÁmUÇŸ „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U– •ÊÒ⁄U fl„U
(L§CU) ◊ÈÁŸ ÿ„U Áøãß ∑§⁄UÃÊ „ÒUó ßU‚ ŒÊÃÊ ∑§ ÉÊ⁄U ◊¥ ŒÈ÷ʸÇÿfl‡Ê •Ê ªÿÊ „Í°U, ÄÿÊ¥Á∑§ ÿ„UÊ°
•Ê„UÊ⁄UÿÊÇÿ •÷ËCU flSÃÈ∞° ©U¬‹éäÊ Ÿ„UË¥ „ÒU¥, ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U •ÁŸÁë¿Uà flSÃÈ •Ê„UÊ⁄U M§¬ ◊¥ ¬˝Ê# ∑§⁄UÃ
„ÈU∞ ⁄UÊ· ¬˝∑§≈U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ÃÊ ⁄Uʪ-mU·◊ÿ ÁŸãŒŸËÿ øÿʸ ‚ ÿÊ √ÿãÃ⁄UÊÁøà Á∑˝§ÿÊ ‚, fl„U ◊ÈÁŸ
√ÿãÃ⁄U ¡Ò‚Ê „UË ¬˝ÃËà „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •Ê‡Êÿ „ÒU–
flSÃÈ× ÿÕÊÕ¸ Á÷ˇÊÊ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ª˝ãÕ (~/{/v{) ◊¥ ‚◊ËøËŸ M§¬ ‚ ßU‚
¬˝∑§Ê⁄U ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““ÿ„U ‹Ê÷ ÿÊ •‹Ê÷ ◊¥ ÃÕÊ ‚⁄U‚ ÿÊ ŸË⁄U‚ (•Ê„UÊ⁄U) ◊¥ ‚◊ÊŸ ‚ãÃÊ·
flÊ‹Ë “Á÷ˇÊÊ” ∑§„UË ¡ÊÃË „ÒU......Á¡‚ Á∑§‚Ë ÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚ ªbUÊ ÷⁄UŸ ∑§Ë Ã⁄U„U, ◊ÈÁŸ SflÊÁŒCU ÿÊ
•SflÊÁŒCU •ãŸ mUÊ⁄UÊ ¬≈U M§¬ ªbU ∑§Ê ÷⁄UÃÊ „ÒU, •Ã— ßU‚ “Sfl÷˝¬Í⁄UáÊ” ÷Ë ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-}vw) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ““◊ÈÁŸ ‚¥ÿ◊ ∑§Ë ‚ÊäÊŸÊ ∑§ Á‹∞
•Ê„UÊ⁄U ‹Ã „Ò¥U, ¬˝øÈ⁄U ⁄U‚ ∑§ Á‹∞ Ÿ„UË¥ (•Ê„UÊ⁄U ‹Ã)–””
 {¬ÊΔUÊãÃ⁄UÿÈQ§Ê— ˇÊ¬∑§ªÊÕÊ —— 1167}

•òÊÊÿ¥ Áfl‡Ê·—ó Á÷ˇÊÊøÿʸ‚ê’ÁãäÊÁfl‡ÊÈhUÊÒ ‚àÿÊ◊fl fl˝Ã-‡ÊË‹ÊÁŒ‚ÊÕ¸∑§ÃÊ ‚ê÷flÁÖ

©UQ¥§ ◊Í‹ÊøÊ⁄U-ª˝ãÕ (ªÊÕÊ 1005)ó
flŒ‚Ë‹ªÈáÊÊ ¡ê„UÊ Á÷ÄπÊøÁ⁄UÿÊ Áfl‚ÈÁhU∞U Δ¥UÁÖ
Ãê„UÊ Á÷ÄπÊøÁ⁄Uÿ¥ ‚ÊÁ„Uÿ ‚Ê„ÍU ‚ŒÊ Áfl„UÊÁ⁄UîÊ––
∞fl¥ „U ÷√ÿ! •Êª◊ÁflL§hU‚ŒÊ·Á÷ˇÊÊøÿʸÿÊ— ¬ÍáʸÃÊ Áfl⁄UÃÊ ÷fl, ÿÕÊÕ¸Áfl‡ÊÈhU-
ÁŸŒÊ¸·Á÷ˇÊÊøÿ¸ÿÊ •Ê„UÊ⁄U-ª˝„UáÊ ¬˝ÿÃSflÁà ªÊÕÊÃÊà¬ÿ¸◊˜–
•Õ •ÊøÊÿʸ— ’Á„U⁄UÊà◊SflM§¬¥ Áfl‡ÊŒÿÁãÃó
•å¬Ê-áÊÊáÊí¤ÊÊáÊ¥, ¬áÊ ‚È„UÊÁ◊ÿ-⁄U‚ÊÿáÊ¥ ¬ÊáÊ¥–
◊ÊûÊÍáÊÄπÊÁáÊ ‚È„¥U, ¡Ê ÷È¥¡ßU ‚Ê ’„ÈU⁄Uå¬Ê––
¿UÊÿÊ- •Êà◊ôÊÊŸäÿÊŸ¥ ¬ÈŸ— ‚ÈπÊ◊ÎÃ-⁄U‚ÊÿŸ¥ ¬ÊŸ◊˜–
◊ÈÄàflÊ •ˇáÊÊ¥ ‚Èπ¥ ÿÊ ÷È¥Q§ ‚ ’Á„U⁄UÊà◊Ê––

ÿ„UÊ° ÿ„U Áfl‡Ê· (ôÊÊÃ√ÿ) „ÒUó Á÷ˇÊÊøÿʸ-‚ê’ãäÊË Áfl‡ÊÈÁhU „UÊŸ ¬⁄U „UË fl˝Ã, ‡ÊË‹
•ÊÁŒ ∑§Ë ‚ÊÕ¸∑§ÃÊ ‚ê÷fl „ÒU– ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vÆÆz) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó
““Á÷ˇÊÊøÿʸ ∑§Ë Áfl‡ÊÈÁhU „UÊŸ ¬⁄ („UË)U fl˝Ã, ‡ÊË‹ •ÊÒ⁄U ªÈáÊ ΔU„U⁄UÃ „Ò¥U, ßU‚Á‹∞ ‚ÊäÊÈ
Á÷ˇÊÊøÿʸ ∑§Ê ‡ÊÊäÊŸ ∑§⁄U∑§ „U◊‡ÊÊ Áfl„UÊ⁄U ∑§⁄‘U–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, „U ÷√ÿ! •Êª◊ÁflM§h ‚ŒÊ· Á÷ˇÊÊøÊÿ¸ ‚ ¬ÍáʸÃÿÊ Áfl⁄Uà „UÊ ¡Ê•Ê •ÊÒ⁄U
ÿÕÊÕ¸ Áfl‡ÊÈh ÁŸŒÊ̧· Á÷ˇÊÊøÊÿ¸ ‚ •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸ „UÃÈ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ „UÊ•Ê óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê
ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, •ÊøÊÿ¸ ’Á„U⁄UÊàêÊÊ ∑§ SflM§¬ ¬⁄U ¬˝∑§Ê‡Ê «UÊ‹ ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó •Êà◊-ôÊÊŸ fl (•Êà◊) äÿÊŸ M§¬Ë ‚ÈπÊ◊Îà fl ⁄U‚ÊÿŸ ∑§ ¬ÊŸ ∑§Ê ¿UÊ«∏
∑§⁄U, ¡Ê ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§ ‚Èπ ∑§Ê ÷ÊªÃÊ „ÒU, fl„U ’Á„U⁄UÊà◊Ê „ÒU–
{1168 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊãflÿ— ‚Ȫ◊—– ∑§ÁS◊¥Ápà‚¥S∑§⁄UáÊ ªÊÕÿ¥ ‡ÊéŒÊãÃ⁄‘UáÊ ¬ÁΔUÃÊ

ŒÎ‡ÿÃ-
ÁáÊÿ-•å¬áÊÊáÊ-¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊ-‚È„UÊÁ◊ÿ⁄U‚ÊÿáÊå¬ÊáÊ¥–
◊ÊûÊÍáÊÄπÊáÊ ‚È„U¥ ¡Ê ÷È¥¡ßU ‚ „ÈU ’Á„U⁄Uå¬Ê––
ÃÊà¬ÿ¸ŒÎC˜UÿÊ ©U÷ÿÊªÊ¸ÕÿÊ— ‚◊ÊŸÃÊ fløÃ–
(¬ÈáÊ) ¬ÈŸ—, ÃÕÊ ø, (‚Ê ’„ÈU⁄Uå¬Ê) ‚ ’Á„U⁄UÊà◊Ê fløÃ, ∑§—? (¡Ê •ÄπÊáÊ ‚È„U¥ ÷È¡
¥ ßU)ÿ—
∑§ÁpŒÁ¬ •Êà◊ôÊÊŸÊÁŒ⁄UÁ„U×, ◊È Á Ÿ— üÊ◊áÊÊ flÊ, •ˇáÊÊ◊˜ ßUÁãŒ˝ ÿ ÊáÊÊ¥ ‚È π ¥ ÷È ¥ Q  § ,
ßUÁãŒ˝ÿÁfl·ÿ÷ÊªÊ¬÷Êª¡ÁŸÃ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§‚Èπ¥ ‚◊ŸÈ÷flÁÃ, ‚ ’Á„U⁄UÊà◊Òfl ◊ãÃ√ÿ—, •ÕʸØ •ôÊÊŸË,
◊Í…UŒÎÁCUflʸ ¬˝àÿÃ√ÿ—– Á∑¥§ ∑ΧàflÊ Ãà‚Èπ¥ ÷È¥Q§? (◊ÊûÊÍáÊ) ◊ÈÄàflÊ, àÿÄàflÊ, Á∑¥§ àÿÄàflÊ?
(‚È„UÊÁ◊ÿ⁄U‚ÊÿáÊ¥ ¬ÊáÊ¥) ‚Èπ◊fl •◊ÎÃ◊˜, ÃŒ˜flŒfl ⁄U‚ÊÿŸ¥ ÃSÿ ¬ÊŸ¥ ◊ÈÄàflÊ– ‚Èπ¬˝Œ¥ ÃÕÊ •◊ÎÃflØ
»§‹¬˝Œ¥ ⁄U‚ÊÿŸÊà◊∑¥§ ¬ÊŸ¥ ◊ÈÄàflÊ– ÃØ ¬ÊŸ¥ Á∑§◊˜? (•å¬Ê-áÊÊáÊí¤ÊÊáÊ•Ê) •Êà◊ôÊÊŸäÿÊŸ◊˜,
ÃŒfl ‚ÈπÊ◊ÎÃM§¬⁄U‚ÊÿŸ¬ÊŸÁ◊fl •òÊ ÁŸÁŒ¸CU◊˜–

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ ‚Ȫ◊ „ÒU– Á∑§‚Ë (•ãÿ) ‚¥S∑§⁄UáÊ ◊¥ ÿ„U
ªÊÕÊ ∑ȧ¿U ‡ÊéŒ-Á÷ãŸÃÊ ∑§ ‚ÊÕ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝Êåà „UÊÃË „ÒUó
ÁŸ¡Êà◊ôÊÊŸäÿÊŸÊäÿÿŸ-‚ÈπÊ◊ÎÃ⁄U‚ÊÿŸ¬ÊŸ◊˜–
◊ÈÄàflÊ •ˇáÊÊ¥ ‚Èπ¥ ÿÊ ÷È¥Q§ ‚ π‹È ’Á„U⁄UÊà◊Ê––
ÃÊà¬ÿ¸ ∑§Ë ŒÎÁCU ‚ ŒÊŸÊ¥ ªÊÕÊ∞° ‚◊ÊŸÃÊ ⁄UπÃË „Ò¥U–
(¬ÈŸ—) •ÊÒ⁄U, (‚ ’Á„U⁄UÊà◊Ê) fl„U ’Á„U⁄UÊà◊Ê „ÒU– ∑§ÊÒŸ? (ÿ— •ˇáÊÊ¥ ‚Èπ¥ ÷È¥Q§)
•Êà◊ôÊÊŸ •ÊÁŒ ‚ ⁄UÁ„Uà ¡Ê ∑§Ê߸U ÷Ë ◊ÈÁŸ ÿÊ üÊ◊áÊ ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§ ‚Èπ ∑§Ê ÷ÊªÃÊ „ÒU, •ÕʸØ
ßUÁãŒ˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ∑§ ÷ÊªÊ¬÷Êª ‚ ¡ÁŸÃ ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§ ‚Èπ ∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚ ’Á„U⁄UÊà◊Ê „UË
¡ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞, •ÕʸØ ©U‚ •ôÊÊŸË ÿÊ ◊Í…U∏ŒÎÁCU ‚◊¤ÊŸÊ øÊÁ„U∞– ÄÿÊ ∑§⁄U∑§ ©U‚ ‚Èπ ∑§Ê ÷ÊªÃÊ
„ÒU? (◊ÈÄàflÊ) ¿UÊ« ∑∏ §⁄U– ÄÿÊ ¿UÊ« ∑∏ §⁄U? (‚ÈπÊ◊ÎÃ-⁄U‚ÊÿŸ¥ ¬ÊŸ◊˜) ‚Èπ „UË •◊Îà „ÒU, ©U‚ •◊ÎÃÊ¬◊
⁄U‚ÊÿŸ ∑§ ¬ÊŸ ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U– ßU‚ Ã⁄U„U ∑§Ê ¬ÊŸ ÄÿÊ „ÒU? (•Êà◊-ôÊÊŸ-äÿÊŸ◊˜) fl„U „ÒU •Êà◊Ê
∑§Ê ôÊÊŸ fl äÿÊŸ– ©U‚ (ôÊÊŸ-äÿÊŸ) ∑§Ê „UË ‚ÈπÊ◊ÎÃ-⁄U‚ÊÿŸ ∑§ ¬ÊŸ ¡Ò‚Ê ÿ„UÊ° ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU–
 {¬ÊΔUÊãÃ⁄UÿÈQ§Ê— ˇÊ¬∑§ªÊÕÊ —— 1169}

•Êà◊ôÊÊŸ¥ Sfl¬⁄UÁflfl∑§¡ÁŸÃ¥ ÷ŒÁflôÊÊŸ◊˜, ÃSÿÒflÊà◊ŸÊ ÁŸpÿŸÿŸ ¬⁄U◊Êà◊M§¬Sÿ

¬⁄U◊‡ÊÈhUSÿ äÿÊŸ¥ ø, ÃŒÈ÷ÿ¥ ◊ÈÄàflÊ, ¬Á⁄UáÊÊ◊ ŒÈ—π¬˝Œ ¬@ÁãŒ˝ÿÁfl·ÿ÷Êª¡ÁŸÃ‚Èπ
ÿSÿÊÁ÷‹Ê·Ê ÷flØ, ‚ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∞flÊSÃËÁà ÁŸpÃ√ÿ— ßUÁà ªÊÕÊÕ¸—– flSÃÈà ßUÁãŒ˝ÿÁfl·ÿ÷ÊªÊ—
¬Á⁄UáÊÊ◊ ŒÈ—π¬˝ŒÊ ∞fl ÷flÁãÃ, ÁflŸE⁄UÊp ÷flÁãÃ, ÁflÉŸ’„ÈU‹Êp ÷flÁãÃ, Á∑§ãÃÈ ◊Í…UÊ¡ŸÊ-
˘ôÊÊŸfl‡ÊŸ ’Á„U⁄UÊà◊Ê ÃòÊÒfl ‚Èπ¥ ◊àflÊ ⁄U◊Ã, •ÃSÃSÿ ◊Í…UÊà◊ÃÊ ÁŸÁfl¸flÊŒÒfl– ©UQ¥§ ø
‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-55)ó
Ÿ ÃŒSÃËÁãŒ˝ÿÊÕ¸·È ÿØ ˇÊ◊¥∑§⁄U◊Êà◊Ÿ—–
ÃÕÊÁ¬ ⁄U◊Ã ’Ê‹—, ÃòÊÒflÊôÊÊŸ÷ÊflŸÊØ––
•òÊŒ¥ ÁflôÊÿ◊˜ó ª˝ãÕ∑§Ê⁄UáÊ ª˝ãÕ˘ÁS◊◊˜ ∞∑§ÊŒ‡ÊªÊÕÊÿÊ¥ ¬⁄UÊ◊ÎCU◊˜ó ¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊ¥ ◊ÈÄπ¥
¡ÁŒäÊê◊Ê Ã¥ ÁfláÊÊ Ã„UÊ ‚ÊÁfl– •ÕʸØ äÿÊŸ-SflÊäÿÊÿàÿÈ÷ÿ¥ ÿÁÃäÊ◊¸Sÿ ◊ÈÅÿÊø⁄UáÊ¥ fløÃ, ÃŒ˜ÁflŸÊ
ÿÁÃäÊ◊¸Sÿ •ÿÕÊÕ¸ÃÊ ∞flÁÖ Á∑§ãÃÈ Ãà¬⁄UÊ◊‡Ê¸◊¬ˇÿ ÿÁÃàflÁfläÊÊÃ∑§ ßUÁãŒ˝ÿ‚ÈπÊ¬÷Êª ÿSÿ
∑§SÿÁøŒ˜ •Á÷‹Ê·— SÿÊØ, ÃÁ„¸U ÃSÿ ’Á„U⁄UÊà◊ÃÊ S¬CÒUfl–
•Êà◊ôÊÊŸ ∑§Ê •Õ¸ „ÒUó Sfl¬⁄UÁflfl∑§ ‚ „UÊŸ flÊ‹Ê ÷ŒÁflôÊÊŸ– •ÊÒ⁄U ¡Ê ÁŸpÿ Ÿÿ ‚
¬⁄U◊‡ÊÈhU ¬⁄U◊Êà◊Ê M§¬ „ÒU, ©U‚Ë •Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ– ßUŸ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U ¬Á⁄UáÊÊ◊ ◊¥ ¡Ê ŒÈ—π¬˝Œ
„ÒU, ∞‚ ¬@ÁãŒ˝ÿ-Áfl·ÿ-÷Êª¡ÁŸÃ ‚Èπ ◊¥ Á¡‚∑§Ë •Á÷‹Ê·Ê „UÊ, fl„U ’Á„U⁄UÊà◊Ê „UË „ÒUó ∞‚Ê
ÁŸÁpà „ÒU, ÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •Õ¸ „ÒU– flSÃÈ× ßUÁãŒ˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ∑§ ÷Êª ¬Á⁄UáÊÊ◊ ◊¥ ŒÈ—π¬˝Œ „UË „UÊÃ „Ò¥U,
fl ŸE⁄U ÷Ë „UÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ÁflÉŸÊ¥ ‚ ÷⁄‘U ÷UË „UÊÃ „Ò¥U, Á∑§ãÃÈ ◊Í…∏U √ÿÁQ§ •ôÊÊŸ-fl‡Ê ’Á„U⁄UÊà◊Ê „UÊ∑§⁄U
fl„UË¥ ‚Èπ ◊ÊŸ∑§⁄U ⁄U◊áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ©U‚∑§Ë ◊Í…∏UÊà◊ÃÊ ÁŸÁfl¸flÊŒ „UË „ÒU– ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ
(‡‹Ê∑§-zz) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó
““ßUÁãŒ˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ∞‚Ê ∑ȧ¿U ÷Ë Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ „ÒU ¡Ê •Êà◊Ê ∑§ Á‹∞ ∑§ÀÿÊáÊ∑§Ê⁄UË „UÊ,
Á»§⁄U ÷Ë ’Ê‹ (•ôÊÊŸË) •ôÊÊŸ ÷Êfl ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ fl„UË¥ ⁄U◊áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó ª˝ãÕ∑§Ê⁄U Ÿ ßU‚ ª˝ãÕ ◊¥ ÇÿÊ⁄U„UflË¥ ªÊÕÊ ◊¥ ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ „ÒUó
“¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊ¥ ◊ÈÄπ¥” óßUàÿÊÁŒ– •ÕʸØ äÿÊŸ fl •äÿÿŸ óÿ ŒÊŸÊ¥ ÿÁÃ-äÊ◊¸ ∑§ ◊ÈÅÿ •Êø⁄UáÊ
„UÊÃ „Ò¥U, ©U‚∑§ Á’ŸÊ ÿÁÃ-äÊ◊¸ ÿÕÊÕ¸ „UË Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ „ÒU– Á∑§ãÃÈ ©U‚ ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ∑§Ë ©U¬ˇÊÊ ∑§⁄U ÿÁÃàfl
∑§ ŸÊ‡Ê∑§ ßUÁãŒ˝ÿ-‚Èπ ‚ê’ãäÊË ©U¬÷Êª ◊¥ Á¡‚ Á∑§‚Ë ∑§Ë •Á÷‹Ê·Ê „ÒU, ÃÊ ©U‚∑§Ê ’Á„U⁄UÊà◊¬ŸÊ
S¬CU „UË „ÒU–
{1170 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

flSÃÈ× •ãÃ⁄UÊà◊Ãûfl¥ Áfl„UÊÿ ’Á„U÷͸Ã·È ßUÁãŒ˝ÿ÷ÊÇÿ¬ŒÊÕ¸·È ¬˝flÎÁûÊ⁄‘UflÊSÿ ’Á„U⁄UÊà◊ÃÊ¥

◊Í…UŒÎÁCUàfl¥ ø ¬˝◊ÊáÊÿÁÖ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ (‡‹Ê∑§-60) ø ÷ÁáÊÃ◊˜ó ’Á„USÃÈcÿÁà ◊Í…UÊà◊Ê–
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-8, 15) ø ‚◊ÁÕ¸Ã◊ÃØó
’Á„U⁄UàÕ »È§Á⁄Uÿ◊áÊÊ ߥUÁŒÿŒÊ⁄‘UáÊ ÁáÊÿ‚M§fløÈ•Ê–
ÁáÊÿŒ„¥U •å¬ÊáÊ¥ •í¤Êfl‚ÁŒ ◊Í…UÁŒ_UË•Ê––
¡Ê ¬ÈUáÊ ¬⁄UŒ√fl⁄UŒÊ Á◊ë¿UÊÁŒ_UË „UflßU ‚Ê ‚Ê„ÍU––
‚ê¬˝ÁÃ, ªÊÕÊÁŸÁŒ¸CU-•Êà◊ôÊÊŸäÿÊŸÊÁŒÁfl·ÿ Á∑§Á@Ø ¬˝Ê‚ÁXU∑§M§¬áÊ Áfl‡ÊŒËÁ∑˝§ÿÃó
•ÃÁà ªë¿UÁà ‚ÊÃàÿŸ ßUÁà •Êà◊Ê– ªë¿UÁà ßUàÿSÿ ¡ÊŸÊÁà óßUàÿåÿÕ¸—, ‚fl̧ ªàÿÕʸ— ôÊÊŸÊÕʸ—
-ßUÁÃÁŸÿ◊ÊØ– •ÃÊ ÿÊ ôÊÊŸÊÁŒªÈáÊ·È ‚◊ãÃÊØ •ÃÁà fløÃ, ‚ •Êà◊Ê ÷flÁÃ, •ÕflÊ
‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷◊ŸÊfløŸ∑§Êÿ√ÿʬÊ⁄ÒU— ÿÕÊ‚ê÷fl¥ ÃËfl˝◊ãŒÊÁŒM§¬áÊ •Ê ‚◊ãÃÊŒ˜ •ÃÁÃ, fløÃ ÿ— ‚
•Êà◊Ê -ßUÁà ø Œ˝√ÿ‚¥ª˝„USÿ (ªÊÕÊ-z|) ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ÁŸÁŒ¸CU◊˜–
flSÃÈ× •ãÃ⁄U-•Êà◊Ê M§¬Ë Ãûfl ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U, ’Ês ßUÁãŒ˝ÿ-÷ÊÇÿ ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ „UÊŸ flÊ‹Ë
¬˝flÎÁûÊ „UË, ©U‚ (◊ÈÁŸ) ∑§ ’Á„U⁄UÊà◊¬Ÿ fl ◊Í…∏UŒÎÁCU „UÊŸ ∑§Ê ¬˝◊ÊÁáÊà ∑§⁄UÃË „ÒU– ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§
(‡‹Ê∑§-{Æ) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““◊Í…U∏ •Êà◊Ê ’Ê„U⁄U (∑§ ¬ŒÊÕÊZ ◊¥) ‚ãÃÈCU „UÊÃÊ „ÒU–””
◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-}, vz) ◊¥ ÷Ë ßU‚∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒUó
““’Ês ¬ŒÊÕÊZ ◊¥ Á¡‚∑§Ê ◊Ÿ S»È§Á⁄Uà (©Uà‚Ê„UÿÈQ§) „UÊ ⁄U„UÊ „ÒU, ÃÕÊ ¡Ê ßUÁãŒ˝ÿ M§¬ mUÊ⁄U
∑§ mUÊ⁄UÊ ÁŸ¡SflM§¬ ‚ ëÿÈà „UÊ ªÿÊ „ÒU, ∞‚Ê ◊Í…∏UŒÎÁCU-’Á„U⁄UÊà◊Ê ¬ÈL§· •¬Ÿ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê „UË •Êà◊Ê
◊ÊŸÃÊ „ÒU–””
““ ¡Ê ‚ÊäÊÈ ¬⁄U ¬⁄U-Œ˝√ÿ ◊¥ ⁄Uà „ÒU, fl„U Á◊âÿÊŒÎÁCU „UÊÃÊ „ÒU–””
•’, ¬˝SÃÈà ªÊÕÊ ◊¥ ÁŸÁŒ¸CU •Êà◊-ôÊÊŸ-äÿÊŸ •ÊÁŒ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥ ¬˝Ê‚¥Áª∑§ M§¬ ‚ ∑ȧ¿U
S¬CUË∑§⁄UáÊ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó ¡Ê ‚Ãà •ÃŸ ÿÊŸË ª◊Ÿ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U “•Êà◊Ê” „ÒU– “ª◊Ÿ
∑§⁄UÃÊ „ÒU” ßU‚∑§Ê “¡ÊŸÃÊ „ÒU” ÿ„U •Õ¸ ÷Ë „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ ÿ„U ÁŸÿ◊ „ÒU Á∑§ ¡Ê-¡Ê äÊÊÃÈ∞¥ ª◊ŸÊÕ¸∑§
„Ò¥U, fl ôÊÊŸÊÕ¸∑§ ÷Ë „UÊÃË „Ò¥U– ßU‚Á‹∞ ¡Ê ôÊÊŸÊÁŒ ªÈáÊÊ¥ ◊¥ “•Ê” ÿÊŸË ‚÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚ •ÃŸ ÿÊŸË
fløŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U •Êà◊Ê „UÊÃ Ê „ÒU, •ÕflÊ, ‡ÊÈ÷-•‡ÊÈ÷ ◊Ÿ-fløŸ-∑§Êÿ ∑§Ë Á∑˝§ÿÊ mUÊ⁄UÊ ÿÕÊ‚ê÷fl
ÃËfl˝-◊ãŒÊÁŒ M§¬ ‚ ¡Ê “•Ê” ÿÊŸË ‚÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚ •ÃŸ ÿÊŸË fløŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U •ÊàêÊÊ „ÒUó
ÿ„U Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U (ªÊÕÊ-z|) ∑§Ë (’˝rÊŒfl-∑ΧÃ) ≈UË∑§Ê ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–
 {¬ÊΔUÊãÃ⁄UÿÈQ§Ê— ˇÊ¬∑§ªÊÕÊ —— 1171}

•ÕflÊ Œ‡Ê¸ŸôÊÊŸøÊÁ⁄UòÊÊÁáÊ •ÃÁà óßUàÿÊà◊Ê, ßUÁà ø •ÕflÊ ‡ÊÈhUøÃÒ ãÿ‹ˇÊáÊ •Êà◊ÁÃ

ø Œ˝√ÿ‚¥ª˝„Uª˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-14) ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ÷ÁáÊÃ◊˜–
(•å¬Ê-áÊÊáÊí¤ÊÊáÊ¥) √ÿÈà¬ÁûÊ-•ÊäÊÊÁ⁄UÃ¥ SflM§¬◊Êà◊Ÿ— ¬Ífl¸◊ÈQ§◊˜– ÃSÿÒfl •Êà◊ŸÊ ôÊÊŸ¥,
ÃSÿÒfl äÿÊŸ¥ ø– •òÊ •Êà◊ÊŸÊà◊Áflfl∑§—, Sfl¬⁄UÊà◊’ÊäÊÊ flÊ, Sfl∑§Ëÿ‡ÊÈhUSflM§¬’ÊäÊÊ flÊ
•Êà◊ôÊÊŸ◊˜, ÃìÊ ÷ŒÁflôÊÊŸªÁ÷¸Ã¥ ÷flàÿfl– •Êà◊Ê •ãÿ—, ¬ÈŒª˜ ‹ÊÁŒ∑§ÊpÊãÿ, ‡Ê⁄UË⁄U∑§◊ʸŒÿÊ˘Á¬
•ãÿ óßUÁà ¬ÊÕ¸Äÿ’ÊäÊ ∞fl ÷ŒÁflôÊÊŸ◊˜– ∞fl¥ ‚flZ ÃûflÁflôÊÊŸ¥ ‚êÿÇôÊÊŸ¥ flÊ •Êà◊ôÊÊŸ ∞fl
¬ÿ¸flÁ‚Ã¥ ’ÊhU√ÿ◊˜–
©UQ§¥ ø ßUCUʬ Œ‡Êª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-50)ó
¡ËflÊ˘ãÿ— ¬ÈŒ˜ª‹pÊãÿ—, ßUàÿ‚ÊÒ Ãûfl‚¥ª˝„U—–
ÿŒãÿŒÈëÿÃ Á∑§Á@Ø, ‚Ê˘SÃÈ ÃSÿÒfl ÁflSÃ⁄U—––

•ÕflÊ, Œ‡Ê¸Ÿ, ôÊÊŸ fl øÊÁ⁄UòÊ ◊¥ ¡Ê fløÃÊ „ÒU, fl„U •Êà◊Ê „ÒUó ÿ„U √ÿÈà¬ÁûÊ ÷Ë ∑§Ë
¡ÊÃË „ÒU– •ÕflÊ, “‡ÊÈhU øÒÃãÿ” Á¡‚∑§Ê ‹ˇÊáÊ „ÒU, fl„U •Êà◊Ê „ÒUó ÿ„U ÷Ë Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U (ªÊÕÊ-
vy) ∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒU–
(•Êà◊-ôÊÊŸ-äÿÊŸ◊˜) √ÿÈà¬ÁûÊ ∑§ •ÊäÊÊ⁄U ¬⁄U •Êà◊Ê ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ
„ÒU, ©U‚Ë •Êà◊Ê ∑§Ê ôÊÊŸ •ÊÒ⁄U ©U‚Ë •Êà◊Ê ∑§Ê äÿÊŸ– ÿ„UÊ° •Êà◊ôÊÊŸ ∑§Ê •Õ¸ „ÒUó •Êà◊Ê fl
•ŸÊà◊Ê ∑§Ê Áflfl∑§ „UÊŸÊ, Sfl fl ¬⁄U ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ’ÊäÊ „UÊŸÊ, ÿÊ ÁŸ¡-‡ÊÈhU SflM§¬ ∑§Ê ’ÊäÊ
„UÊŸÊ– ßU‚ (•Êà◊ôÊÊŸ) ◊¥ ÷ŒÁflôÊÊŸ •ãÃÁ„¸Uà „UË „UÊÃÊ „ÒU– •Êà◊Ê •ãÿ „ÒU, ¬ÈŒ˜ª‹ •ÊÁŒ ¬ŒÊÕ¸
©U‚‚ •ãÿ „Ò¥U, ‡Ê⁄UË⁄U, ∑§◊¸ •ÊÁŒ ÷Ë ©U‚‚ •ãÿ (¬ÎÕ∑˜§) „Ò¥U óßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬⁄US¬⁄U-¬ÊÕ¸Äÿ ∑§Ê
ôÊÊŸ „UÊŸÊ „UË ÷ŒÁflôÊÊŸ „ÒU– ßU‚ Ã⁄U„U, ‚◊Sà ÃûflôÊÊŸ ÿÊ ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§Ê ¬ÿ¸fl‚ÊŸ •Êà◊ôÊÊŸ ◊¥
„UË „UÊÃÊ „ÒUó ∞‚Ê ‚◊¤ÊŸÊ øÊÁ„U∞–
ßUCUÊ¬Œ‡Ê (‡‹Ê∑§-zÆ) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““¡Ëfl •ãÿ „ÒU, ¬ÈŒ˜ª‹ (•ÊÁŒ) ÷Ë •ãÿ „ÒU óÿ„U (ßUÃŸÊ „UË) Ãûfl‚¥ª˝„U (‚ê¬Íáʸ
ÃûflôÊÊŸ) „ÒU– •ÊÒ⁄U ßU‚‚ •ÁÃÁ⁄UQ§ ¡Ê ∑ȧ¿U ÷Ë ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, fl„U (’‚) ©U‚Ë ∑§ÕŸ ∑§Ê
ÁflSÃÊ⁄U (ÁflSÃÎà ÁŸM§¬áÊ) „ÒU–””
{1172 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

◊ÊˇÊ‚ÊäÊ∑§Sÿ ∑ΧÃ ∞ÃŒÊà◊ôÊÊŸ◊fl ¬˝◊Èπ¥ ∑§ÊÿZ ÷flÁÃ, ÿÃSÃŒäÊËŸÒfl ‚flʸոÁ‚ÁhU—–

©UQ¥§ ø ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-50)ó
•Êà◊ôÊÊŸÊØ ¬⁄¥U ∑§ÊÿZ, Ÿ ’ÈhUÊÒ äÊÊ⁄UÿÁëø⁄U◊˜–
•Êà◊ôÊÊŸ¥ ÁflŸÊ ÁŸflʸáʬ˝ÊÁ#⁄U‹èÿÒfl– ÷ÁáÊÃ¥ ø ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§ 33-34)ó
ÿÊ Ÿ flÁûÊ ¬⁄¥U Œ„UÊŒ˜, ∞fl◊Êà◊ÊŸ◊√ÿÿ◊˜–
‹÷Ã Ÿ ‚ ÁŸflʸ á Ê¥ , ÃåàflÊÁ¬ ¬⁄U ◊ ¥ ì—––
•Êà◊Œ„UÊãÃ⁄UôÊÊŸ¡ÁŸÃÊtUÊŒÁŸflθ× –
ì‚Ê ŒÈc∑Χå ÉÊÊ⁄¥U ÷ÈÜ¡ÊŸÊ˘Á¬ Ÿ ÁπlÃ––
ÁŸflʸ á ʬ˝ Ê Á#¥ ÿÊflŒ˜ ÷ Œ ÁflôÊÊŸÊà◊∑§◊Êà◊ôÊÊŸ◊ fl ‚fl¸ Œ Ê ÷ÊflŸËÿ◊˜ – ©U Q ¥ § ø
‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê (‚¥. 130)ó

◊ÊˇÊ‚ÊäÊ∑§ ∑§ Á‹∞ ÿ„U •Êà◊-ôÊÊŸ „UË ¬˝◊Èπ ∑§Êÿ¸ „UÊÃÊ „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ ßU‚Ë (•Êà◊ôÊÊŸ)
∑§ „UË •äÊËŸ ‚flʸոÁ‚ÁhU (‚◊Sà ¬˝ÿÊ¡ŸÊ¥ ∑§Ë Á‚ÁhU) „UÊÃË „ÒU– ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-
zÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““•Êà◊-ôÊÊŸ ∑§ •‹ÊflÊ Á∑§‚Ë •ãÿ ∑§Êÿ¸ ∑§Ê (‚ÊäÊ∑§) ’ÈÁhU ◊¥ Áø⁄U∑§Ê‹ Ã∑§ äÊÊ⁄UáÊ
(ÁøãßÊÁŒ) Ÿ ∑§⁄‘U–””
•Êà◊ôÊÊŸ ∑§ Á’ŸÊ ÁŸflʸáÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà •‹èÿ „UË „ÒU– ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ (‡‹Ê∑§ xx-xy) ◊¥
∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê Œ„U ‚ Á÷㟠M§¬ ◊¥ ßU‚ •ÁflŸÊ‡ÊË •Êà◊Ê ∑§Ê ¡ÊŸÃÊ-‚◊¤ÊÃÊ Ÿ„UË¥, fl„U ÷‹ „UË
¬⁄U◊ ì ∑§⁄U ‹, ÁŸflʸáÊ Ÿ„UË¥ ¬˝Êåà ∑§⁄UÃÊ–””
““•Êà◊Ê fl Œ„U ∑§Ë Á÷ãŸÃÊ ∑§ ôÊÊŸ ‚ „UÊŸ flÊ‹ •ÊtUÊŒ ‚ ¡Ê ¬⁄U◊‚ÈπË „ÒU, fl„U ŒÈc∑§⁄U
ÉÊÊ⁄U ì (‚ ∑§ΔUÊ⁄U •ŸÈ÷ÍÁà ∑§Ê •ŸÈ÷fl) ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ÷Ë (∑§÷Ë) Áπ㟠Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–””
ÁŸflʸáÊ-¬˝ÊÁ# Ã∑§ ÷ŒÁflôÊÊŸ M§¬ •Êà◊ôÊÊŸ ∑§Ë „UË ÷ÊflŸÊ ‚fl¸ŒÊ ∑§⁄UáÊËÿ „ÒU–
‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê (‚¥. vxÆ) ◊ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
 {¬ÊΔUÊãÃ⁄UÿÈQ§Ê— ˇÊ¬∑§ªÊÕÊ —— 1173}

÷ÊflÿŒ˜ ÷ŒÁflôÊÊŸÁ◊Œ◊Áë¿UÛÊäÊÊ⁄UÿÊ–
ÃÊflŒ˜ ÿÊflØ ¬⁄UÊØ ëÿÈàflÊ ôÊÊŸ¥ ôÊÊŸ ¬˝ÁÃDUÃ––
•Êà◊ôÊÊŸË ÿÁìÊãÃÿÁÃ, •ŸÈ÷flÁÃ, ÁfløÊ⁄UÿÁÃ, ÃØ ¬˝fløŸ‚Ê⁄Uªã˝ Õ (2/68) ÁŸÁŒ¸CU◊ó
˜
áÊÊ„¥U Œ„UÊ áÊ ◊áÊÊ, áÊ øfl flÊáÊË áÊ ∑§Ê⁄UáÊ¥ ÃÁ‚¥–
∑§ûÊÊ áÊ, áÊ ∑§Ê⁄UÁÿŒÊ, •áÊÈ◊¥ÃÊ áÊfl ∑§ûÊËáÊ¥––
‚◊ÿ‚Ê⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ 181-183) øÒÃŒ˜ Áfl‡ÊŒË∑ΧÃ◊˜ó
©Ufl•Êª ©Ufl•ÊªÊ ∑§Ê„UÊÁŒ‚È áÊÁàÕ ∑§Ê Áfl ©Ufl•ÊªÊ–
∑§Ê„U ∑§Ê„UÊ øfl Á„U ©Ufl•Êª áÊÁàÕ π‹È ∑§Ê„UÊ––
•_UÁflÿå¬ ∑§ê◊ áÊÊ∑§ê◊ øÊÁfl áÊÁàÕ ©Ufl•ÊªÊ–
©Ufl•ÊªÁê„U ÿ ∑§ê◊¥ áÊÊ∑§ê◊¥ øÊÁfl áÊÊ •ÁàÕ––
∞Œ¥ ÃÈ •Áflfl⁄UËŒ¥ áÊÊáÊ¥ ¡ßUÿÊ ŒÈ „UÊÁŒ ¡ËflS‚–
ÃßUÿÊ áÊ Á∑¥§Áø ∑ȧ√flÁŒ ÷Êfl¥ ©Ufl•Êª‚ÈhUå¬Ê––

““ßU‚ ÷ŒÁflôÊÊŸ ∑§Ë ÁŸ⁄UãÃ⁄U •ÁflÁë¿U㟠äÊÊ⁄Uʬ˝flÊ„U M§¬ ‚ Ã’ Ã∑§ ÷ÊflŸÊ ÷ÊŸË øÊÁ„U∞,
¡’ Ã∑§ ôÊÊŸ ¬⁄U÷ÊflÊ¥ ‚ ¿ÍU≈U ∑§⁄U ôÊÊŸ (•¬Ÿ SflM§¬) ◊¥ ¬˝ÁÃÁDUà Ÿ „UÊ ¡Êÿ–””
•Êà◊ôÊÊŸË ¡Ê Áøãß ∑§⁄UÃÊ „ÒU, •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÿÊ ÁfløÊ⁄U ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ¬˝fløŸ‚Ê⁄U
ª˝ãÕ (w/{}) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ÁŸÁŒ¸CU „ÒUó
““◊Ò¥ ‡Ê⁄UË⁄U M§¬ Ÿ„UË¥ „Í°U, ◊Ò¥ ◊ŸÊÿÊª M§¬ ÷Ë Ÿ„UË¥ „Í°U, ÁŸpÿ ‚ fløŸÿÊª M§¬ ÷Ë Ÿ„UË¥ „Í°,
•ÊÒ⁄U Ÿ „UË ©U‚ (∑§Êÿ-fløŸ-◊Ÿ) ∑§Ê ©U¬ÊŒÊŸ M§¬ ∑§Ê⁄UáÊ „Í°U, Ÿ „UË ©UŸ (ÃËŸÊ¥ ÿÊªÊ¥) ∑§Ê
∑§Ãʸ, ∑§⁄UÊŸ flÊ‹Ê ÿÊ •ŸÈ◊ÊŒŸÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê „Í°U–””
‚◊ÿ‚Ê⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ v}v-v}x) ◊¥ ßU‚ „UË ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U S¬CU Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““©U¬ÿÊª (ôÊÊŸ-Œ‡Ê¸Ÿ) ◊¥ ©U¬ÿÊª „ÒU, ∑˝§ÊäÊÊÁŒ∑§ ◊¥ ∑§Ê߸U ©U¬ÿÊª Ÿ„UË¥ „ÒU– ∑˝§ÊäÊ ◊¥ ∑˝§ÊäÊ
„UË „ÒU, ÁŸpÿ ‚ ∑˝§ÊäÊ ◊¥ ©U¬ÿÊª Ÿ„UË¥ „ÒU– •ÊΔU ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ∑§◊¸ ◊¥, ŸÊ∑§◊¸ ◊¥ ©U¬ÿÊª Ÿ„UË¥ „Ò ÃÕÊ
©U¬ÿÊª ◊¥ ∑§◊¸ fl ŸÊ∑§◊¸ Ÿ„UË¥ „Ò¥U– Á¡‚ ‚◊ÿ ¡Ëfl ∑§ ÿ„U •Áfl¬⁄UËà ôÊÊŸ „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚ ‚◊ÿ
fl„U ©U¬ÿÊª ‚ ‡ÊÈhUÊà◊Ê „UÊÃÊ „ÈU•Ê ©U¬ÿÊª ∑§ Á’ŸÊ •ãÿ ∑ȧ¿U ÷Ë ÷Êfl Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
{1174 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ôÊÊŸ◊∑§Êª˝ÃÊ¥ ¬˝Ê¬Afl
È ÊŸ¥ äÿÊŸ‚¥ôÊÿÊÁ÷äÊËÿÃ– •Êà◊äÿÊŸŸ ¬⁄U◊Êà◊Ãûfl‚ÊˇÊÊà∑§Ê⁄UÊ ÷flÁÖ
©UQ¥§ ø ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-30)ó
‚fl¸ÁãŒ˝ÿÊÁáÊ ‚¥ÿêÿ, ÁSÃÁ◊ÃŸÊãÃ⁄UÊà◊ŸÊ–
ÿàˇÊáÊ¥ ¬‡ÿÃÊ ÷ÊÁÃ, ÃûÊûfl¥ ¬⁄U◊Êà◊Ÿ—––
ßUCUÊ¬Œ‡Êª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-22) ø ‚◊ÁÕ¸Ã◊ÃØó
‚¥ÿêÿ ∑§⁄Uáʪ˝Ê◊◊˜, ∞∑§Êª˝àflŸ ø—–
•Êà◊ÊŸ◊Êà◊flÊŸ˜ äÿÊÿŒ,˜ •Êà◊ŸÒflÊà◊ÁŸ ÁSÕÃ◊˜––
ÁŸ⁄UãÃ⁄¥ U äÿÊŸÊèÿÊ‚ Ÿ •Êà◊Ò fl ¬⁄U◊Êà◊Ê ¡ÊÿÃ – ©UQ¥ § ø ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ª˝ ã Õ
(‡‹Ê∑§-98)ó
©U¬ÊSÿÊà◊ÊŸ◊flÊà◊Ê, ¡ÊÿÃ ¬⁄U◊Ê˘ÕflÊ–
◊ÁÕàflÊà◊ÊŸ◊Êà◊Òfl, ¡ÊÿÃ˘ÁÇŸÿ¸ÕÊ ÃL§—––

ôÊÊŸ „UË ∞∑§Êª˝ÃÊ ¬˝Êåà ∑§⁄U “äÿÊŸ” ‚¥ôÊÊ ‚ •Á÷Á„Uà „UÊÃÊ „ÒU– •Êà◊äÿÊŸ ‚ ¬⁄U◊Êà◊-
Ãûfl ∑§Ê ‚ÊˇÊÊà∑§Ê⁄U „UÊÃÊ „ÒU– ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-xÆ) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““‚◊Sà ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§Ê ‚¥ÿÁ◊à ∑§⁄U, ÁSÕ⁄U ◊Ÿ (•ãÃ⁄UÊà◊Ê) ‚ Á¡‚ ˇÊáÊ, •ŸÈ÷fl ◊¥ ¡Ê
SflM§¬ ÷ÊÁ‚à „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ¬⁄UêÊÊà◊-Ãûfl „UÊÃÊ „ÒU–””
ßUCUÊ¬Œ‡Ê ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-ww) ◊¥ ÷Ë ßU‚Ë ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó
““ßUÁãŒ˝ÿ-‚◊Í„U ∑§Ê ‚¥ÿÁ◊à ∑§⁄U, ÁøûÊ ∑§Ë ∞∑§Êª˝ÃÊ ∑§ ‚ÊÕ •Êà◊ÁŸDU ‚ÊäÊ∑§ •Êà◊Ê
◊¥ ÁSÕà •Êà◊Ê ∑§Ê •Êà◊Ê mUÊ⁄UÊ äÿÊŸ ∑§⁄‘U–””
ÁŸ⁄UãÃ⁄U äÿÊŸ ∑§ •èÿÊ‚ ‚ •Êà◊Ê „UË ¬⁄U◊Êà◊Ê „UÊ ¡ÊÃË „ÒU– ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-
~}) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U, flÎˇÊ •¬Ÿ ∑§Ê Sflÿ¥ ÉÊÁ·¸Ã ∑§⁄U Sflÿ¥ •ÁÇŸ M§¬ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U
•Êà◊Ê „UË •Êà◊Ê ∑§Ë ©U¬Ê‚ŸÊ (äÿÊŸ) ∑§⁄U ¬⁄U◊Êà◊Ê ’Ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU–””
 {¬ÊΔUÊãÃ⁄UÿÈQ§Ê— ˇÊ¬∑§ªÊÕÊ —— 1175}

∑§fl‹ôÊÊŸ¬˝ÊåàÿÒ, ÁŸflʸáʬ˝ÊåàÿÒ ø ¬˝‡ÊSÃäÿÊŸ¥, Áfl‡Ê·Ã— ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ¥ ¬˝◊π

È ¥ ∑§Ê⁄UáÊ¥ ◊ãÿÃ–
©UQ¥§ ø ôÊÊŸÊáʸfl-ª˝ãÕ (3/13)ó
◊Ê ˇ Ê— ∑§◊¸ ˇ ÊÿŒ fl , ‚ ‚êÿÇôÊÊŸ¡— S◊Î Ã —–
äÿÊŸ’Ë¡¥ ◊Ã¥ ÃÁhU, ÃS◊ÊûÊÁhUUÃ◊Êà◊Ÿ—––
•Ã ∞fl ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-1002) äÿÊŸSÕ— üÊ◊áÊ— ‚fl¸ªÈáÊ‚◊ÎhUÊ flÁáʸ×ó
∞ªÊªË í¤ÊÊáÊ⁄UŒÊ ‚√flªÈáÊbUÊ „Ufl ‚◊áÊÊ–
Sflÿ¥ ª˝ãÕ∑§Ê⁄UÊ •ÊøÊÿʸ •ÁS◊ÛÊfl ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-150) •Êà◊ôÊÊŸäÿÊŸÿÊL§¬ÊŒÿÃÊ¥
ÁŸM§Á¬Ãflã×ó
áÊÊáÊáÊ ¤ÊÊáÊÁ‚hUË, ¤ÊÊáÊÊŒÊ ‚√fl∑§ê◊ÁáÊîÊ⁄UáÊ¥–
ÁáÊîÊ⁄UáÊ»§‹¥ ◊ÊÄπ¥, áÊÊáÊé÷Ê‚¥ ÃŒÊ ∑ȧîÊÊ––

∑§fl‹ôÊÊŸ ∑§Ë ¬˝ÊÁ# „UÊ ÿÊ ÁŸflʸáÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁ#, ©U‚∑§ Á‹∞ ¬˝‡ÊSà äÿÊŸ, Áfl‡Ê·Ã— ‡ÊÈÄ‹
äÿÊŸ („UË) ¬˝◊Èπ ∑§Ê⁄UáÊ ◊ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (x/vx) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““◊ÊˇÊ ∑§◊¸ˇÊÿ ‚ „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ∑§◊¸ˇÊÿ ‚êÿÇôÊÊŸ ‚ „UÊÃÊ „ÒU– ©U‚ ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§Ê ’Ë¡
äÿÊŸ „ÒU, ßU‚Á‹∞ •Êà◊Ê ∑§Ê Á„UÃ∑§Ê⁄UË fl„U “äÿÊŸ” „ÒU–””
ßU‚ËÁ‹∞ ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vÆÆw) ◊¥ äÿÊŸSÕ üÊ◊áÊ ∑§Ê ‚◊Sà ªÈáÊÊ¥ ‚ ‚◊ÎhU
’ÃÊÃ „ÈU∞ ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““∞∑§Ê∑§Ë äÿÊŸ⁄Uà üÊ◊áÊ ‚fl¸ªÈáÊÊ¥ ‚ ‚◊ÎhU „UÊÃÊ „ÒU–””
Sflÿ¥ ª˝ãÕ∑§Ê⁄U •ÊøÊÿ¸ Ÿ ßU‚Ë (⁄UÿáÊ‚Ê⁄U) ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-vzÆ) ◊¥ •Êà◊Ê ∑§ ôÊÊŸ fl
äÿÊŸ ∑§Ë ©U¬ÊŒÿÃÊ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ „ÒUó
““ôÊÊŸ ‚ äÿÊŸ ∑§Ë Á‚ÁhU „UÊÃË „ÒU, •ÊÒ⁄U äÿÊŸ ‚ ‚◊Sà ∑§◊ÊZ ∑§Ë ÁŸ¡¸⁄UÊ „UÊÃË „ÒU–
ÁŸ¡¸⁄UÊ ∑§Ê »§‹ ◊ÊˇÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ôÊÊŸ ∑§Ê •èÿÊ‚ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
{1176 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

“‚È„UÊÁ◊ÿ⁄U‚ÊÿáÊ¥ ¬ÊáÊ¥” óßUàÿŸŸ •Êà◊ôÊÊŸäÿÊŸÿÊ— ¬⁄U◊‚ÈπÊà◊∑§àfl¥ ÁŸM§Á¬Ã◊ÊøÊÿ̧áÊ–

flSÃÈÃÊ ’ÊsÁãŒ˝ÿÁfl·ÿ÷Êª¬⁄UÊ様◊Èπ—, •Êà◊äÿÊŸ⁄U×, •äÿÊà◊‚ÊäÊ∑§— ¬⁄U◊◊‹ÊÒÁ∑§∑§‚Èπ¥
‚◊ŸÈ÷flÁÖ
©UQ¥§ ø ¬˝‡Ê◊⁄UÁÃ-¬˝∑§⁄Uáʪ˝ãÕ (‡‹Ê∑§-128-129)ó
ŸÒflÊÁSà ⁄UÊ¡⁄UÊ¡Sÿ Ãà‚Èπ¥ ŸÒfl Œfl⁄UÊ¡Sÿ–
ÿà‚È π Á◊„Ò U fl ‚ÊäÊÊ ‹ Ê ¸ ∑ §√ÿfl„U Ê ⁄U ⁄ U Á „U à Sÿ––
‚¥àÿíÿ ‹Ê∑§ÁøãÃÊ◊Êà◊¬Á⁄UôÊÊŸÁøãß˘Á÷⁄U×–
Á¡Ã⁄UÊ·‹Ê÷◊ŒŸ¥ ‚Èπ◊ÊSÃ ÁŸífl¸⁄U— ‚ÊäÊÈ—––
ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (18/137) ø ∑§ÁÕÃ◊˜ó
•äÿÊà◊¡¥ ÃŒàÿˇÊ¥ Sfl‚¥ fl  Œ ˜ ÿ ◊ŸE⁄U◊˜ –
•Êà◊ÊäÊËŸ¥ ÁŸ⁄UÊ’ÊäÊ◊ŸãÃ¥ ÿÊÁªŸÊ¥ ‚Èπ◊˜––

“‚ÈπÊ◊ÎÃ⁄U‚ÊÿŸ ¬ÊŸ” ßU‚ ∑§ÕŸ ∑§ mUÊ⁄UÊ •ÊøÊÿ¸ Ÿ •Êà◊Ê ∑§ ôÊÊŸ fl äÿÊŸ ∑§Ë
¬⁄U◊‚ÈπM§¬ÃÊ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ Á∑§ÿÊ „ÒU– flSÃÈÁSÕÁà ÿ„U „ÒU Á∑§ ’Ês ßUÁãŒ˝ÿ-Áfl·ÿ÷ÊªÊ¥ ‚ ¬⁄UÊ昧◊Èπ
„UÊ∑§⁄U, •Êà◊äÿÊŸSÕ •äÿÊà◊‚ÊäÊ∑§ ¬⁄U◊ •‹ÊÒÁ∑§∑§ ‚Èπ ∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ (‡‹Ê∑§-vw}-vw~) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§ ¤Ê¥¤Ê≈UÊ¥ ‚ ÁŸflÎûÊ ‚ÊäÊÈ ∑§Ê ßU‚Ë ¡ã◊ ◊¥ ¡Ê ‚Èπ Á◊‹ÃÊ „ÒU, fl„U ‚Èπ Ÿ ÃÊ
ø∑˝§flÃ˸ fl •äʸø∑˝§Ë ∑§Ê ‚È‹÷ „ÒU •ÊÒ⁄U Ÿ „UË Œfl⁄UÊ¡ ßUãŒ˝ ∑§Ê ‚È‹÷ „UÊÃÊ „ÒU–””
““Sfl¡Ÿ fl ¬⁄U¡Ÿ ∑§Ë ÁøãÃÊ ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U, •Êà◊Ê ∑§ ôÊÊŸ ∑§ Áøãß ◊¥ ‹ËŸ „ÈU•Ê •ÊÒ⁄U
⁄Uʪ-mU·-∑§Ê◊ ∑§Ê ¡Ëß flÊ‹Ê, •Ã∞fl ŸË⁄UÊª „ÈU•Ê ‚ÊäÊÈ •ÊŸãŒ ◊¥ „UË ⁄U„UÃÊ „ÒU–””
ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-v}/vx|) ◊¥ ÷Ë ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó
““ÿÊÁªÿÊ¥ ∑§Ê ¡Ê •ÊäÿÊÁà◊∑§ ‚Èπ ¬˝Ê# „UÊÃÊ „ÒU, fl„U ßUÁãŒ˝ÿÊÃËÃ, Sfl‚¥flŒŸ-ªêÿ,
•ÁflŸE⁄U, ÁŸ¡Êà◊Ê-•äÊËŸ, ÁŸ⁄UÊ’ÊäÊ fl •Ÿãà „UÊÃÊ „ÒU–””
 {¬ÊΔUÊãÃ⁄UÿÈQ§Ê— ˇÊ¬∑§ªÊÕÊ —— 1177}

∞fl¥ ¬⁄U◊‚ÈπÁŸäÊÊŸ¥ ÁŸ¡Êà◊äÿÊŸ¥ Áfl◊Èëÿ, Áfl·ÿ‚Èπ· È ¬˝flÁÎ ûÊ— ◊Í…USÿÒfl ÷flÁÃ, Ÿ ôÊÊÁŸŸ—–
’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª„˝ Uªã˝ ÕSÿ (ªÊÕÊ-14) ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ø ‚◊ÁÕ¸Ã◊ÃÃ˜ó ““Sfl‡ÊÈhUÊà◊‚¥ÁflÁûÊ‚◊Èà¬ÛÊflÊSÃfl‚ÈπÊØ
¬˝ÁìˇÊ÷ÍÃŸ ßUÁãŒ˝ÿ‚ÈπŸ •Ê‚Q§Ê ’Á„U⁄UÊà◊Ê–””
flSÃÈ× ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§ÁflcÊÿ‚Èπ¥ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ŒÈ—π¬˝ŒàflÊØ ‚ÈπÊ÷Ê‚◊fl ◊ãÃ√ÿ◊˜– ÃòÊ ¬˝flÎÁûÊ—
◊Í…UÊà◊ŸÊ◊fl ‚ê÷flÁÃ, Ÿ ôÊÊÁŸŸÊ◊˜– ©UQ¥§ ø ôÊÊŸÊáʸflª˝ãÕ (18/119, 124)ó
ÿŒˇÊÁfl·ÿÊ Œ ˜ è ÊÍ Ã ¥ ŒÈ — π◊ fl Ÿ Ãà‚È π ◊˜ –
•Ÿãáã◊‚ãÃÊŸÄ‹ ‡ Ê‚ê¬ÊŒ∑¥ § ÿ×––
ŒÈ—π◊flÊˇÊ¡¥ ‚ÊÒÅÿ◊ÁfllÊ√ÿÊ‹‹ÊÁ‹Ã◊˜–
◊ÍπʸSÃòÊÒfl ⁄UíÿãÃ, Ÿ Áfll◊— ∑§Ÿ „UÃÈŸÊ––
•Ã ∞fl¥ ¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄Uáʪ˝ãÕ (‡‹Ê∑§-122) ¬⁄UÊ◊ÎCU◊˜ó

ßU‚ Ã⁄U„U, ¬⁄U◊ ‚Èπ ∑§ ÁŸäÊÊŸ (•ÊflÊ‚) ÁŸ¡Êà◊äÿÊŸ ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U, Áfl·ÿ-‚ÈπÊ¥ ◊¥
¬˝flÎÁûÊ ◊Í…∏U ∑§Ë „UË „UÊÃË „ÒU, ôÊÊŸË ∑§Ë Ÿ„UË¥– ’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U (ªÊÕÊ-vy) ∑§Ë ≈UË∑§Ê ◊¥ ÷Ë ßU‚∑§Ê
‚◊Õ¸Ÿ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒUó ““Sfl‡ÊÈhUÊà◊‚¥ÁflÁûÊ ‚ ©Uà¬ãŸ flÊSÃÁfl∑§ ‚Èπ ‚ ¬˝ÁìˇÊ÷ÍÃ
ßUÁãŒ˝ÿ-‚Èπ ◊¥ •Ê‚Q§ (¡Ëfl) ’Á„U⁄UÊàêÊÊ „ÒU–””
flSÃÈ× ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§ Áfl·ÿ-‚Èπ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ◊¥ ŒÈ—π ∑§Ê ŒŸflÊ‹Ê „UË „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚Á‹∞ ©U‚
‚ÈπÊ÷Ê‚ (Ÿ∑§‹Ë ‚Èπ) ◊ÊŸŸÊ øÊÁ„U∞– ©U‚◊¥ ◊Í…∏U √ÿÁQ§ÿÊ¥ ∑§Ë „UË ¬˝flÎÁûÊ „UÊÃË „ÒU, ôÊÊÁŸÿÊ¥ ∑§Ë
Ÿ„UË¥– ôÊÊŸÊáʸfl ª˝ãÕ (v}/vv~, vwy) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§ ÁflcÊÿÊ¥ ‚ ©Uà¬ãŸ „UÊŸ flÊ‹Ê ‚Èπ flSÃÈ× ŒÈ—π „UË „ÒU, fl„U ‚Èπ Ÿ„UË¥ „ÒU–
∑§Ê⁄UáÊ ÿ„U „ÒU Á∑§ fl„U ÁflcÊÿ-‚Èπ •Ÿãà ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ë ¬⁄Uê¬⁄UÊ ∑§ Ä‹‡Ê ∑§Ê ©Uà¬ãŸ ∑§⁄UÃÊ „Ë „ÒU–””
““•ôÊÊŸ M§¬Ë ‚¬¸ ∑§ mUÊ⁄UÊ SŸ„U¬Ífl¸∑§ ¬ÊÁ‹Ã-‚Áflà ßUÁãŒ˝ÿ¡ãÿ ‚Èπ flÊSÃfl ◊¥ ŒÈ—π
„UË „ÒU, ∞‚Ë ÁSÕÁà ◊¥, „U◊ Ÿ„UË¥ ‚◊¤Ê ¬ÊÃ Á∑§ ◊Íπ¸¡Ÿ Á∑§‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ ©U‚Ë ◊¥ •ŸÈ⁄UQ§ „UÊÃ
„ÒU¥–””
ßU‚ËÁ‹∞, ¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ ª˝ãÕ (‡‹Ê∑§-vww) ◊¥ ÿ„U ¬⁄UÊ◊‡Ê¸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒUó
{1178 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

÷Êª‚ÈπÒ— Á∑§◊ÁŸàÿÒ—, èÊÿ’„ÈU‹Ò— ∑§Ê¥ÁˇÊÃÒ— ¬⁄UÊÿûÊÒ—–

ÁŸàÿ◊÷ÿ◊Êà◊SÕ¥ ¬˝‡Ê◊‚Èπ¥ ÃòÊ ÿÁÃÃ√ÿ◊˜––
•ÁS◊ÛÊŸÊÁŒ‚¥‚Ê⁄U‚ʪ⁄‘U ¬ÿ¸≈UŸ˜ ¡ËflÊ ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊ÊŸÈ÷ÍÁÂÈπÊ◊ÎÃ◊‹÷◊ÊŸ— ‚Ÿ˜
ßUÁãŒ˝ÿ‚Èπ◊fl ÁŸ¡Êà◊‚Èπ¥ ◊ãÿÃ, ÃŸ ‚ ◊Í…UŒÁÎ CU÷ḠÿÃ– •ÃÊ „U ÷√ÿÊà◊Ÿ˜! Áfl·ÿ‚Èπ¬⁄UÊ昧◊ÈπŸ
àflÿÊ ‡ÊÈhUÊà◊ÊŸÈ÷ÍÁÃ◊ȬʌÿÊ¥ ◊ûflÊ ‚fl¸ŒÊ ¬˝ÿÁÃÃ√ÿÁ◊Áà ªÊÕÊÿÊSÃÊà¬ÿ¸◊˜–
•Õ •ÊøÊÿʸ ⁄UÊíÿÁ¬á«USÿ Á÷ˇÊÊ— ∑ΧÃ˘ª˝ÊsÃÊ¥ ¬˝Œ‡Ê¸ÿÁãÃ-
÷È¥ûÊ •ÿÊªÈ‹ÊŒßU ÃûÊÊ •ÁǪÁ‚πÊ¬◊Ê ⁄UîÊ–
÷È¥¡ßU ÿ ŒÈS‚Ë‹Ê ⁄U_UÁ¬¥«¥U •‚¥ÿÃÊ––
¿UÊÿÊ- ÷È¥Q§ •ÿÊªÊ‹ ©UŒ∑¥§ Ã#— •ÁªAÁ‡ÊπÊ¬◊Ê ⁄UÊíÿ–
÷È¥Q§ ø ŒÈ‡‡ÊË‹— ⁄UÊC˛UÁ¬á«U◊˜ •‚¥ÿ×––

““‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§ ÷ÊªÊ¥ ∑§ ‚Èπ •ÁŸàÿ „Ò¥U, ÷ÿ ‚ ¬Íáʸ „Ò¥U, •ÊÒ⁄U ¬⁄UÊäÊËŸ „Ò¥U, ©UŸ∑§Ë flÊ¥¿UÊ ‚
ÄÿÊ ‹Ê÷? (‚◊ÃÊ M§¬Ë) ¬˝‡Ê◊-‚Èπ ÁŸàÿ „ÒU, èÊÿ⁄UÁ„Uà •ÊÒ⁄U •ÊÒ⁄U •¬ŸË •Êà◊Ê ∑§ •äÊËŸ
„ÒU– •Ã— ©U‚Ë ◊¥ ¬˝ÿàŸ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–””
ßU‚ •ŸÊÁŒ ‚¥‚Ê⁄U-‚ʪ⁄U ◊¥ ÷˝◊áÊ ∑§⁄UÃÊ „ÈU•Ê ¡Ëfl ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊ÊŸÈ÷ÍÁà M§¬Ë ‚ÈπÊ◊ÎÃ
∑§Ê ¬˝Ê# Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, •ÊÒ⁄U ßUÁãŒ˝ÿ-‚Èπ ∑§Ê „UË ÁŸ¡Êà◊Ê ∑§Ê ‚Èπ ◊ÊŸÃÊ „ÒU, ßU‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ fl„U
◊Í…∏UŒÎÁCU ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ßU‚Á‹∞ „ ÷√ÿ •Êà◊Ê! Áfl·ÿ-¬⁄UÊ昧◊Èπ „UÊ∑§⁄U, ‡ÊÈhUÊà◊ÊŸÈ÷ÍÁà ∑§Ê
©U¬ÊŒÿ ◊ÊŸ ∑§⁄U, ‚fl¸ŒÊ ©U‚Ë ∑§ Á‹∞ ÃÈê„U¥ ¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ „UÊŸ Ê øÊÁ„U∞, ÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
•’, •ÊøÊÿ¸ Á÷ˇÊÈ ∑§ Á‹∞ ⁄UÊíÿÁ¬á«U ∑§Ë •ª˝ÊsÃÊ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ ∑§⁄U ⁄U„U „Ò¥Uó
ªÊÕÊ-•Õ¸ó Á¡‚ ¬˝∑§Ê⁄U ìÊÿÊ ∞fl¥ •Êª ∑§Ë Á‡ÊπÊ ∑§ ‚◊ÊŸ •ÿÊªÊ‹∑§ (‹Ê„U ∑§Ê
ªÊ‹Ê) ¡‹ ∑§Ê („UΔUÊØ •¬ŸË •Ê⁄U •Ê∑§Á·¸Ã ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ¡Ê) ŒÈ—‡ÊË‹ (‚ÊäÊÈ)
⁄UÊ¡∑§Ëÿ Á¬á«U (•Ê„UÊ⁄U) ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, (fl„U) •‚¥ÿà (‚¥ÿ◊Ë ∑§„U‹ÊŸ ∑§ ÿÊÇÿ Ÿ„UË¥)
 {¬ÊΔUÊãÃ⁄UÿÈQ§Ê— ˇÊ¬∑§ªÊÕÊ —— 1179}

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó (¡„UÊ) ÃûÊÊ •ÁǪÁ‚πÊ¬◊Ê •ÿÊªÈ‹ÊŒßU (•ÿÊªÈ‹Ê ©UŒÿ¥) ÷È¥ûÊ,

(ÄUÊ) ŒÈS‚Ë‹Ê ÿ ⁄U_UÁ¬«¥U ÷¥È¡ßU, (‚Ê) •‚¥ÿÃÊ óßUÁà ªÊÕÊãflÿ—–
•Ê„UÊ⁄Uª˝„UáÊŸ •‚¥ÿÃàfl¥ ÁŸÁŒ¸‡ÊãÃË ∞·Ê ªÊÕÊ ∑§ÁS◊¥ÁpØ ‚¥S∑§⁄UáÊ ¬˝ÊåÿÃ-
÷ÈûÊÊ •ÿÊªÈ‹Ê‚ßUÿÊ ÃûÊÊ •ÁǪÁ‚πÊfl◊Ê ÿîÊ–
÷È¥¡ßU ¡ ŒÈS‚Ë‹Ê ⁄UûÊÁ¬¥«¥U •‚¥¡ÃÊ––
•òÊ ⁄UÊC˛UÁ¬á«USÕÊŸ ÿôÊËÿ⁄UQ§Á¬á«UÊ„UÊ⁄USÿ ÁŸŒ¸‡Ê— ∑Χ×– ⁄UQ§Á¬á«UM§¬áÊÊòÊ ÿôÊÁŸ„UÃ-
¬‡ÊÈ◊Ê¥‚Ê„UÊ⁄UÊ˘Á÷Á„U×– ÌʄUÊ⁄U∑§Ãʸ •‚¥ÿà ©UQ§—– ∞fl¥ √ÿÊÅÿÊ ÃòÊ ∑ΧÃÊ–
(•‚¥ÿÃÊ) •‚¥ÿÃÊ ÷flÁÖ •‚¥ÿÃàfl ∑§Ê „UÊÁŸ—? ©UëÿÃó ‚¥ÿ◊Ê ◊ÈŸËŸÊ¥ ¬Í¡ÊSÕÊŸ◊˜,
ÃŸ ⁄UÁ„UÃàflÊŒ¬ÍíÿÃÊ¥ ÿÊÁÃ, ÁŸ¡Êà◊∑§ÀÿÊáÊŸ ø ‚ ⁄UÁ„UÃÊ ÷flÁÃ, ÃÕÒfl •‡ÊÈ÷∑§◊¸’ãäÊŸ¥ ∑ΧàflÊ
ŒÈª¸Áà ¬˝ÊåŸÊÁÖ

„ÒU–
⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Êó (ÿÕÊ) Ãå× •ÁÇŸÁ‡ÊπÊ¬◊— •ÿÊªÊ‹ ©UŒ∑¥§ ÷È¥Q§, (ÄUÊ)
ŒÈ—‡ÊË‹p ⁄UÊC˛UÁ¬á«¥U ÷È¥Q§, (‚—) •‚¥ÿ× óÿ„U ªÊÕÊ ∑§Ê •ãflÿ „ÒU–
•Ê„UÊ⁄-ª˝„UáÊ ‚ •‚¥ÿìŸ ∑§Ê ’ÃÊŸ flÊ‹Ë ÿ„U ªÊÕÊ Á∑§‚Ë (◊ÈÁŒ˝Ã) ‚¥S∑§⁄UáÊ ◊¥ ßU‚
¬˝∑§Ê⁄U ¬˝Ê# „UÊÃË „ÒUó
÷ÈûÊÊ •ÿÊªÈ‹Ê‚ßUÿÊ ÃûÊÊ •ÁǪÁ‚πÊfl◊Ê ÿîÊ–
÷È¥¡ßU ¡ ŒÈS‚Ë‹Ê ⁄UûÊÁ¬¥«¥U •‚¥¡ÃÊ––
ßU‚ (ªÊÕÊ) ◊¥ ⁄UÊ¡∑§Ëÿ Á¬á«U ∑§ SÕÊŸ ¬⁄U ÿôÊ ∑§ ⁄UQ§Á¬á«U ∑§ •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒU– ÿôÊ ◊¥ ◊Ê⁄‘U ªÿ ¬‡ÊÈ ∑§ ◊Ê¥‚ ∑§Ê •Ê„UÊ⁄U óÿ„U ⁄UQ§Á¬á«UU ∑§Ê •Õ¸ „ÒU– ©U‚ πÊŸ
flÊ‹ ∑§Ê •‚¥ÿà ∑§„UÊ ªÿÊ „ÒUó ∞‚Ë √ÿÊÅÿÊ ∑§Ë ªß¸U „ÒU–
(•‚¥ÿ×) •‚¥ÿà „UÊÃÊ „ÒU– •‚¥ÿà „UÊŸ ◊¥ „UÊÁŸ ÄÿÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó ‚¥ÿ◊
◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§ ¬ÍÁ¡Ã „UÊŸ ◊¥ ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃÊ „ÒU, ßU‚ (‚¥ÿ◊) ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊŸ ‚ √ÿÁQ§ ∑§Ë •¬ÍíÿÃÊ „UÊ
¡ÊÃË „ÒU, ÁŸ¡Êà◊∑§ÀÿÊáÊ „UÊ Ÿ„UË¥ ¬ÊÃÊ, ‚ÊÕ „UË ‚ÊÕ fl„U •‡ÊÈ÷ ∑§◊ÊZ ∑§Ê ’ãäÊ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ŒÈª¸ÁÃ
¬˝Ê# ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
{1180 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

©UQ¥§ ø ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ (9/6/27)ó ““‚¥ÿ◊Ê sÊà◊Á„U×– Ã◊ŸÈÁÃDUŸ˜ ßU„ÒUfl ¬ÍíÿÃ,

¬⁄UòÊ Á∑§◊ÁSà flÊëÿ◊˜– •‚¥ÿ× ¬˝ÊÁáÊfläÊÁfl·ÿ⁄Uʪ·È ÁŸàÿ¬˝flÎûÊ— ∑§◊ʸ‡ÊÈ÷¥ ‚¥ÁøŸÈÃ–””
•ãÿìÊ, •‚¥ÿÃSÿ ‚¥ÿ◊Ê÷Êfl ìp⁄UáÊÊÁŒ∑¥§ ‚flZ ÁŸ⁄UÕ∑¸ §¥ ÷flÁÖ ∞fl¥ ÃSÿ ‚flʸ ◊ÈÁŸøÿʸ
Áfl»§‹Áà ÁŸÁfl¸flÊŒ◊fl– ©UQ¥§ ø ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ 5-6)ó
‚¥¡◊„UËáÊÊ ÿ ÃflÊ ¡ßU ø⁄UßU ÁáÊ⁄UàÕÿ¥ ‚√fl¥–
‚¥¡◊‚Á„UŒÊ ÿ ÃflÊ ÕÊflÊ Áfl ◊„UÊ»§‹Ê „UÊÁŒ–
∑§— •‚¥ÿÃÊ ÷flÁÃ? ©UëÿÃó (⁄UîÊ ⁄U_UÁ¬¥«¥U ÷È¥¡ßU) ⁄UÊíÿ ⁄UÊC˛UÁ¬á«¥U, ⁄UÊ¡∑§Ëÿ-•Ê„UÊ⁄¥U
÷È¥Q§, ‚ ◊ÈÁŸ⁄U‚¥ÿÃÊ ’ÊhU√ÿ ßUàÿÕ¸—– ⁄UÊ¡∑§ËÿÁ¬á«Uª˝„UáÊSÿ flíÿ¸ÃÊ ‡ÊÊSòÊ ∑ȧòÊÊQ§Ê? ©UëÿÃó
⁄UÊ¡Á¬á«Uàÿʪ— ◊ÈÁŸ¡ŸÊÁøÃ-Œ‡ÊÁfläÊ∑§À¬·È •ãÿÃ◊—–

ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ (~/{/w|) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““‚¥ÿ◊ •Êà◊Á„UÃ∑§Ê⁄UË „ÒU– ‚¥ÿ◊
∑§Ê •ŸÈDUÊŸ ∑§⁄UÃ „ÈU∞ √ÿÁQ§ ßU‚ ‹Ê∑§ ◊¥ •ÊÒ⁄U ¬⁄U‹Ê∑§ ◊¥ ¬ÍÁ¡Ã „UÊÃÊ „ÒU óÿ„U ∑§„UŸ ∑§Ë
¡M§⁄Uà Ÿ„UË¥– •‚¥ÿ◊Ë ¬˝ÊÁáÊfläÊ, fl Áfl·ÿ-⁄Uʪ ◊¥ ÁŸàÿ ¬˝flÎûÊ „UÊÃÊ „ÈU•Ê •‡ÊÈ÷ ∑§◊¸ ∑§Ê øÿŸ
(’ãäÊ) ∑§⁄UÃÊ „ÒU–””
•ÊÒ⁄U ‚¥ÿ◊ ∑§ •÷Êfl ◊¥, •‚¥ÿà √ÿÁQ§ ∑§Ë ‚◊Sà ìpÿʸ •ÊÁŒ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UÊ ¡ÊÃË „ÒU–
ßU‚ Ã⁄U„U, ‚◊Sà ◊ÈÁŸøÿʸ ∑§Ë Áfl»§‹ÃÊ ÁŸÁfl¸flÊŒ „ÒU– ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ z-{) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë
ªÿÊ „ÒUó
““‚¥ÿ◊„UËŸ ÿÁŒ ì ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÃÊ ÷Ë fl„U ‚Ê⁄UÊ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UË „ÒU– ‚¥ÿ◊ÿÈQ§ ∑§Ê ÕÊ«U∏Ê-÷Ë
ì ◊„UÊŸ˜ »§‹ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê „UÊÃÊ „ÒU–””
•‚¥ÿà ∑§ÊÒŸ „UÊÃÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó (⁄UÊíÿ ⁄UÊC˛UÁ¬á«¥U ÷È¥Q§) ⁄UÊíÿ ◊¥ ⁄UÊC˛UÁ¬á«U ÿÊŸË
⁄UÊ¡∑§Ëÿ •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚ ◊ÈÁŸ ∑§Ê •‚¥ÿà ‚◊¤ÊŸÊ øÊÁ„U∞ óÿ„U •Õ¸ „ÒU–
⁄UÊ¡∑§Ëÿ Á¬á«U ∑§ ª˝„UáÊ ∑§Ê fl¡¸ŸËÿ ∑§„UÊ° ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU? ’ÃÊ ⁄U„U „Ò¥Uó ⁄UÊ¡Á¬á«U ∑§Ê àÿʪ
óÿ„U ◊ÈÁŸ¡ŸÊÁøà Œ‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ∑§À¬Ê¥ ◊¥ ‚ ∞∑§ „ÒU–
 {¬ÊΔUÊãÃ⁄UÿÈQ§Ê— ˇÊ¬∑§ªÊÕÊ —— 1181}

©UQ¥§ ø ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕ (ªÊÕÊ-423)ó

•Êø ‹ PÈ § g Á ‚ÿ‚ î ÊÊ„U ⁄ U ⁄ U Ê ÿÁ¬¥ « U Á ∑§Á⁄U ∑ §ê◊ –
flŒ¡ _ U ¬ Á«U P §◊áÊ ◊Ê‚¥ ¬îÊÊ ‚ fláÊ∑§å¬Ê – –
•òÊŒ¥ ’Êäÿ◊˜ó ¬˝ÅÿÊÃ⁄UÊ¡∑ȧ‹Êà¬ÛÊ—, ⁄UÊ¡Ê, ¬˝¡Ê¬Ê‹∑§—, ‡ÊÊ‚∑§—, ⁄UÊ¡‚ŒÎ‡ÊÊ
◊„UÁh¸U∑§—, Ãà¬Á⁄UflÊ⁄Up óßUàÿʌ˟ʥ SflÊÁ◊àfl ÿ— ∑§ÁpŒÊ„UÊ⁄UÊ ŒËÿÃ, Ãà‚flZ ⁄UÊC˛UÁ¬á«UM§¬áÊÊòÊ
ª˝Ês◊˜– Á∑§@, Á¬á«U¬ŒŸ Ÿ ∑§fl‹ •Ê„UÊ⁄U—, •Á¬ÃÈ ÃÎáÊ»§‹∑§flSòʬÊòÊʌ˟Ê◊Á¬ ª˝„UáÊ¥ ãÿʃÿ◊˜–
©UQ§¥ ø ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-423) ≈UË∑§ÊÿÊ◊˜ó ““⁄UÊ¡‡ÊéŒŸ ßUˇflÊ∑ȧ¬˝÷ÁÎ Ã∑ȧ‹
¡ÊÃÊ—– ⁄UÊ¡Ã ¬˝∑ΧÁÃ¥ ⁄UTÿÁà ßUÁà flÊ ⁄UÊ¡Ê, ⁄UÊ¡‚ŒÎ‡ÊÊ ◊„UÁh¸U∑§Ê ÷áÿÃ– ÃSÿ Á¬á«U—, ÃàSflÊÁ◊∑§Ê
⁄UÊ¡Á¬á«U—– ‚ ÁòÊÁfläÊÊ ÷flÁÃ-•Ê„UÊ⁄U—, •ŸÊ„UÊ⁄U—, ©U¬ÁäÊÁ⁄ÁÖ ÃòÊ •Ê„UÊ⁄UpÃÈÁfl¸äÊ— •‡ÊŸÊÁŒ÷ŒŸ–
ÃÎáÊ»§‹∑§¬ËΔUÊÁŒ— •ŸÊ„UÊ⁄U—, ©U¬Áäʟʸ◊ ¬˝ÁËπŸ¥, flSòÊ¥ ¬ÊòÊ¥ flÊ–””

÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-ywx) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó

““•ø‹∑§ÃÊ, •ÊÒgÁ‡Ê∑§ •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê àÿʪ, ‡Êƒÿʪ΄U ∑§Ê àÿʪ, ⁄UÊ¡Á¬á«U ∑§Ê àÿʪ,
∑ΧÁÃ∑§◊¸, fl˝Ã, íÿDUÃÊ, ¬˝ÁÃ∑˝§◊áÊ, ◊Ê‚ fl ¬ÿȨ̀·áÊÊ óÿ (◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§) Œ‚ ∑§À¬ „UÊÃ „Ò¥U–””
ÿ„UÊ° ÿ„U ôÊÊÃ√ÿ „ÒUó ¬˝ÅÿÊà ⁄UÊ¡∑ȧ‹ ◊¥ ©Uà¬ãŸ, ⁄UÊ¡Ê, ¬˝¡Ê¬Ê‹∑§, ‡ÊÊ‚∑§, ⁄UÊ¡Ê ¡Ò‚Ê
◊„UÁh¸U∑§ (flÒ÷fl‡ÊÊ‹Ë), ©U‚∑§Ê ¬Á⁄UflÊ⁄Uó ßUàÿÊÁŒ ∑§ SflÊÁ◊àfl ◊¥ ¡Ê ∑ȧ¿U •Ê„UÊ⁄U M§¬ ‚ ÁŒÿÊ
¡ÊÃÊ „ÒU, ©U‚ ‚’ ∑§Ê “⁄UÊC˛UÁ¬á«U” M§¬ ‚ ÿ„UÊ° ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞– •ÊÒ⁄U, “Á¬á«U” ¬Œ ‚ Ÿ
∑§fl‹ •Ê„UÊ⁄U (÷Êíÿ ¬ŒÊÕ¸) ∑§Ê, •Á¬ÃÈ ÉÊÊ‚-»Í§‚ ∑§Ë ø≈UÊ߸U, flSòÊ ÿÊ ¬ÊòÊ •ÊÁŒ ∑§Ê ÷Ë
ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸÊ ©UÁøà „ÒU–
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-ywx) ∑§Ë (Áfl¡ÿÊŒÿÊ) ≈UË∑§Ê ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó ““⁄UÊ¡
‡ÊéŒ ‚ ßUˇflÊ∑ȧ •ÊÁŒ ∑ȧ‹ ◊¥ ©Uà¬ãŸ ∑§Ê ª˝„UáÊ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ¡Ê ⁄UÁ¥ ¡Ã-‡ÊÊÁ÷à „UÊÃ Ê „ÒU ÿÊ ¡ŸÃÊ
∑§Ê ⁄¥U¡Ÿ (¬Ê‹ŸÊÁŒ) ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U ⁄UÊ¡Ê „ÒU– ⁄UÊ¡Ê ∑§ ‚◊ÊŸ flÒ÷fl‡ÊÊ‹Ë ÷Ë ⁄UÊ¡Ê ∑§„U‹ÊÃÊ „ÒU–
©U‚∑§Ê Á¬á«U •ÕʸØ Á¡‚ Á¬á«U ∑§Ê fl„U (⁄UÊ¡Ê) SflÊ◊Ë „ÒU, fl„U ⁄UÊ¡Á¬á«U „ÒU– ©U‚∑§ ÃËŸ ÷Œ „ÒU¥ó
•Ê„UÊ⁄U, •ŸÊ„UÊ⁄U fl ©U¬ÁäÊ– •‡ÊŸ •ÊÁŒ ÷Œ ‚ •Ê„UÊ⁄U øÊ⁄U ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê „UÊÃ Ê „ÒU– ÃÎáÊ-»§‹∑§, •Ê‚Ÿ
•ÊÁŒ •ŸÊ„UÊ⁄U „ÒU¥– ¬˝ÁËπŸ, flSòÊ ÿÊ ¬ÊòÊ óÿ ©U¬ÁäÊ ∑§„U‹ÊÃ „ÒU¥–””
{1182 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Á∑§@, ⁄UÊ¡Á¬á«U-ª˝„UáÊ Á¬á«U‡ÊÈÁhUL§¬ÁˇÊÃÊ ÷flÁÃ, ÃÃp ◊ÈÁŸSflM§¬Sÿ ÁflÉÊÊà ∞fl–

©UQ¥§ ø ◊Í‹ÊøÊ⁄Uª˝ãÕ (ªÊÕÊ-918)ó
Á¬¥«UÊfl ÁäÊ‚îÊÊ•Ê •Áfl‚ÊÁäÊÿ ¡Ê ÿ ÷È¡
¥ Œ ‚◊áÊÊ–
◊Í‹_UÊáÊ¥ ¬ûÊÊ ÷ÈfláÊ‚È „Ufl ‚◊áʬÊÑÊ––
∑§Ÿ ¬˝∑§Ê⁄‘UáÊ ◊ÈÁŸ— •∑§Àåÿ-⁄UÊ¡Á¬á«Uª˝„UáÊ ¬˝flÎûÊÊ ÷flÁÃ? ©UëÿÃó (ŒÈS‚Ë‹Ê) ŒÍÁ·Ã¥
‡ÊË‹¥ ÿSÿ ßUÁà ŒÈ—‡ÊË‹—– ‡ÊË‹¥ ø ◊„UÊfl˝ÃÊÁŒ⁄UˇÊ∑§Êø⁄UáÊ◊fl– ©UQ¥§ ø ‚flʸոÁ‚ÁhUª˝ãÕ (7/
24)ó fl˝Ã¬Á⁄U⁄UˇÊáÊÊÕZ ‡ÊË‹◊˜–
∞fl¥ ŒÍÁ·Ãfl˝ÃÊ— ŒÈ—‡ÊË‹Ê ÷áÿãÃ– fl˝ÃŒÍ·áÊÊŒÊÒ øÊÁ⁄UòÊ◊Ê„USÿ ÃËfl˝Áfl¬Ê∑§ÊŒÿÊ „UÃÈ—–
ŒÈ—‡ÊË‹ÊŸÊ¥ üÊÈìÊ⁄Uªàfl˘Á¬ ÃÈë¿Uàfl¥ ‡ÊÊSòÊ·È ¬˝ÁìÊÁŒÃ◊˜– ÿÕÊ ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-17)ó
‚ÈŒ¬Ê⁄Uÿ¬©U⁄UÊ áÊ¥ ŒÈS‚Ë‹Ê •Áå¬‹Ê ‹Ê∞–
•ÊÒ⁄U, ⁄UÊ¡Á¬á«U ∑§ ª˝„UáÊ ◊¥ ““Á¬á«U‡ÊÈÁhU”” ∑§Ë ©U¬ˇÊÊ „UÊÃË „ÒU, Á¡‚‚ ◊ÈÁŸ-SflM§¬ ∑§Ê
(„UË) ÉÊÊà „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ◊Í‹ÊøÊ⁄U ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-~v}) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë ªÿÊ „ÒUó
““¡Ê üÊ◊áÊ •Ê„UÊ⁄U, ©U¬∑§⁄UáÊ, fl‚ÁÃ∑§Ê (•ÊflÊ‚) ∑§Ê Á’ŸÊ ‡ÊÊäÊŸ Á∑§ÿ „ÈU∞ ª˝„UáÊ
∑§⁄UÃ „Ò¥U, fl ◊Í‹SÕÊŸ ¬˝ÊÿÁpûÊ ∑§Ê ¬˝Ê# (•ÕʸØ ªÎ„USÕ) „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U •ÊÒ⁄U ‚¥‚Ê⁄U ◊¥ ◊ÈÁŸàfl ‚
„UËŸ (‚Ê⁄U„UËŸ üÊ◊áÊ) „UÊ ¡ÊÃ „Ò¥U–””
◊ÈÁŸ ∑§Ë •∑§Àåÿ (•∑§Êÿ¸) ⁄UÊ¡Á¬á«U-ª˝„UáÊ ◊¥ ¬˝flÎÁûÊ Á∑§‚ ¬˝∑§Ê⁄U „UÊ ¡ÊÃË „Ò? ’ÃÊ
⁄U„U „Ò¥Uó (ŒÈ—‡ÊË‹—)– Á¡‚∑§Ê ‡ÊË‹ ŒÍÁ·Ã „UÊ, fl„U ŒÈ—‡ÊË‹ „UÊÃÊ „ÒU– ◊„UÊfl˝Ã •ÊÁŒ ∑§Ë ⁄UˇÊÊ „UÃÈ
Á∑§ÿ ¡ÊŸÊ flÊ‹Ê •Êø⁄UáÊ „UË “‡ÊË‹” „UÊÃÊ „Ò– ‚flʸոÁ‚ÁhU ª˝ãÕ (|/wy) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë „ÒUó
““fl˝ÃÊ¥ ∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑§ Á‹∞ ‡ÊË‹ „UÊÃÊ „ÒU–””
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ŒÍÁ·Ã fl˝Ã flÊ‹Ê¥ ∑§Ê ŒÈ—‡ÊË‹ ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– fl˝Ã-ŒÍ·áÊ •ÊÁŒ ◊¥ „UÃÈ „UÊÃÊ
„ÒUó øÊÁ⁄UòÊ◊Ê„U ∑§Ê ÃËfl˝Áfl¬Ê∑§ÊŒÿ–
ŒÈ—‡ÊË‹ (◊ÈÁŸ) üÊÈìÊ⁄¥UªÃ ÷Ë „UÊ, ÃÊ ÷Ë fl„U ÃÈë¿U „ÒUó ∞‚Ê ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ¬˝ÁìÊÁŒÃ „ÒU–
¡Ò‚, ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-v|) ◊¥ ∑§„UÊ „ÒUó ““¡Ê ŒÈ—‡ÊË‹ (‡ÊË‹ªÈáÊ-⁄UÁ„UÃÊ) „Ò¥U, fl üÊÈà ∑§
¬Ê⁄UªÊ◊Ë „UÊ∑§⁄U ÷Ë ÃÈë¿U (•ŸÊŒ⁄UáÊËÿ) „UÊÃ „ÒU¥–””
 {¬ÊΔUÊãÃ⁄UÿÈQ§Ê— ˇÊ¬∑§ªÊÕÊ —— 1183}

ŒÈ—‡ÊË‹ÊŸÊ¥ ‚êÿÇôÊÊŸ◊Á¬ ßUÁãŒ˝ÿÁfl·ÿ‚ÁÛÊäÊÊÒ ŒÈc¬˝÷ÊÁflÃ¥ ¡ÊÿÃ, ÿŸ Ã ∑§Êÿʸ∑§Êÿ¸-

Áflfl∑§÷˝CUÊ ÷flÁãÖ ©UQ¥§ ø ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îê˝ãÕ (ªÊÕÊ-2)ó ‚Ë‹áÊ ÁfláÊÊ Áfl‚ÿÊ áÊÊáÊ¥ ÁfláÊÊ‚¥ÁÖ
⁄UÊ¡Á¬á«Uª˝„UáÊ ∑§ÊÁŸ ∑§ÊÁŸ ŒÍ·áÊÊÁŸ ‚ê÷flÁãÃ, ÿŸ ‡ÊÊSòÊ·È ÃŒª˝ÊsÃÊ ÁŸM§Á¬ÃÊ?
‚◊ÊäÊËÿÃó ⁄UÊ¡Á¬á«Uª„˝ UáÊ ∑§ÁÃÁøŒ˜ •Êà◊∑ΧÃÊ—, ∑§ÁÃÁøŒ˜ ¬⁄U∑§Î ÃÊp ÷flÁãÃ, ÿ·Ê¥ Áfl‡ÊŒË∑§⁄UáÊ¥
÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäʟʪ˝ãÕSÿ (ªÊÕÊ-423) ≈UË∑§ÊÿÊ¥ ∑ΧÃ◊ÁSÃó ⁄UÊ¡Á¬á«USÿ ª˝„UáÊ ∑§Ê ŒÊ·— ßUÁÃ
øØ •òÊÊëÿÃ-ÁmUÁfläÊÊ ŒÊ·Ê •Êà◊‚◊ÈàÕÊ— ¬⁄U∑ΧÃÊpÁÖ ÁmUÁfläÊÊ ¬⁄U‚◊ÈàÕÊ— ◊ŸÈ¡ÁÃÿ¸PΧÃÁfl∑§À¬ŸÁÖ
ÁÃÿ¸P§Î ÃÊ ÁmUÁfläÊÊ ª˝Ê◊Ê⁄Uáÿ¬‡ÊÈ÷Œ ÊØ– Ã ÁmU¬∑˝ §Ê⁄UÊ •Á¬ ÁmU÷Œ Ê ŒÈCUÊ ÷Œ˝ÊpÁÖ „UÿÊ—, ª¡Ê—, ªÊflÊ, ◊Á„U·Ê,
◊á…U˛Ê—, EÊŸp ª˝ÊêÿÊ— ŒÈCUÊ—– ŒÈCUèÿ— ‚¥ÿÃÊ¬ÉÊÊ×– ÷Œ˝Ê— ¬‹Êÿ◊ÊŸÊ— Sflÿ¥ ŒÈ—ÁπÃÊ— ¬ÊÃŸ •Á÷ÉÊÊÃŸ
flÊ fl˝ÁßÊ ◊Ê⁄UÿÁãà flÊ äÊÊflŸÊÑ昧ÉÊŸÊÁŒ¬⁄UÊ— ¬˝ÊÁáÊŸ—– •Ê⁄Uáÿ∑§ÊSÃÈ √ÿÊÉÊ˝∑§˝ √ÿÊŒmUËÁ¬ŸÊ, flÊŸ⁄UÊ flÊ ⁄UÊ¡ªÎ„U
’ãäÊŸ◊ÈQ§Ê ÿÁŒ ˇÊÈŒ˝ÊSÃà •Êà◊Áfl¬ÁûÊ÷¸Œ˝ÊpûÊଋÊÿŸ ¬Ífl¸ŒÊ·—–

ŒÈ—‡ÊË‹Ê¥ ∑§Ê ‚êÿÇôÊÊŸ ÷Ë, ßUÁãŒ˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ë ‚ÁãŸÁäÊ ◊¥, ŒÈc¬˝÷ÊÁflà „UÊ ¡ÊÃÊ „Ò,
Á¡‚‚ ©UŸ∑§Ê ∑§Êÿ¸-•∑§Êÿ¸ ∑§Ê Áflfl∑§ ŸCU „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-w) ◊¥ ∑§„UÊ ÷Ë
ªÿÊ „ÒUó ““‡ÊË‹ ∑§ Á’ŸÊ (•÷Êfl ◊¥) ßUÁãŒ˝ÿ-Áfl·ÿ ôÊÊŸ ∑§Ê ŸCU ∑§⁄U ŒÃ „Ò¥U–””
⁄UÊ¡Á¬á«U ∑§ ª˝„UáÊ ◊¥ ∑§ÊÒŸ-∑§ÊÒŸ ‚ ŒÊ· ‚ê÷fl „ÒU¥ó Á¡‚∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ©U‚
•ª˝Ês ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „ÒU? ©UûÊ⁄U ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „ÒUó ⁄UÊ¡Á¬á«U ∑§ ª˝„UáÊ ◊¥ ∑ȧ¿U •Êà◊∑Χà ŒÊ· „UÊÃ „Ò¥U
ÃÊ ∑ȧ¿U ¬⁄U∑Χà ÷Ë, Á¡Ÿ∑§Ê S¬CUË∑§⁄UáÊ ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ª˝ãÕ (ªÊÕÊ-ywx) ◊¥ ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „ÒUó ‡ÊVUÊó ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ⁄UÊ¡Á¬á«U ∑§ ‹Ÿ ◊¥ ÄÿÊ ŒÊ· „ÒU? ‚◊ÊäÊÊŸó ŒÊ
¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ŒÊ· „ÒU¥ ó∞∑§ •Êà◊‚◊ÈàÕ-Sflÿ¥∑ΧÃ, •ÊÒ⁄U ŒÍ‚⁄UÊ ¬⁄U‚◊ÈàÕ– ¬⁄U-‚◊ÈàÕ ∑§ ŒÊ ÷Œ
„Ò¥Uó ∞∑§ ◊ŸÈcÿ∑Χà •ÊÒ⁄U ∞∑§ ÁÃÿ¸@∑ΧÖ ÁÃÿ¸@∑Χà ∑§ ŒÊ ÷Œ „Ò¥Uó ∞∑§ ª˝Ê◊ËáÊ ¬‡ÊÈ ∑§ mUÊ⁄UÊ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ •ÊÒ⁄U ∞∑§ ¡¥ª‹Ë ¬‡ÊÈ ∑§ mUÊ⁄UÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ßUŸ ŒÊŸÊ¥ ¬˝∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§ ÷Ë ŒÊ ÷Œ „ÒUó ŒÈCU
∑§ mUÊ⁄UÊ •ÊÒ⁄U ÷Œ˝ ∑§ mUÊ⁄UÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ªÊ°fl ∑§ ÉÊÊ«∏, „UÊÕË, ªÊÿ, ÷Ò¥‚, ◊…∏U, ∑ȧûÊ ŒÈCU „UÊÃ „Ò¥U–
ŒÈCUÊ¥ ‚ ‚¥ÿÁ◊ÿÊ¥ ∑§Ê ©U¬ÉÊÊà „UÊÃÊ „ÒU– ÷Œ˝ „ÈU∞ ÃÊ ‚¥ÿ◊Ë ∑§Ê Œπ∑§⁄U ÷ʪŸ ¬⁄U Áª⁄U∑§⁄U ÿÊ øÊ≈U
πÊ∑§⁄U Sflÿ¥ ŒÈ—πË „UÊÃ „Ò¥U •ÕflÊ ŒÊÒ«∏Ã „ÈU∞ fl˝ÁÃÿÊ¥ ∑§Ê ◊Ê⁄UÃ „Ò¥U– ¡¥ª‹ ∑§ ⁄U„UŸ flÊ‹ √ÿÊÉÊ˝,
Á‚¥„U, ’ãŒ⁄U ÿÁŒ ⁄UÊ¡Ê ∑§ •Ê°ªŸ ◊¥ πÈ‹ ÉÊÍ◊Ã „UÊ¥ •ÊÒ⁄U ˇÊÈŒ˝ „UÊ¥ ÃÊ ©UŸ‚ •¬Ÿ ¬⁄U Áfl¬ÁûÊ •Ê
‚∑§ÃË „ÒU– ÿÁŒ ÷Œ˝ „ÈU∞ ÃÊ ÿÁà ∑§Ê Œπ∑§⁄U ŒÊÒ«∏Ÿ ¬⁄U Sflÿ¥ øÊ≈U πÊ ‚∑§Ã „ÒU¥ ÿÊ ÿÁÃÿÊ¥ ∑§Ê
øÊ≈U ¬„È°UøÊ ‚∑§Ã „Ò¥U–
{1184 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

◊ÊŸÈ·ÊSÃÈ ß¸UE⁄UÊ— Ëfl⁄UÊ ê‹ë¿UÊ—, ÷≈UÊ—, ¬˝cÿÊ—, ŒÊ‚Ê— ŒÊSÿ—, ßUàÿÊÁŒ∑§Ê—– ÃÒ⁄UÊ∑ȧ‹àflÊØ
ŒÈ—¬˝fl‡ ÊŸ¥ ⁄UÊ¡ªÎ„U¥ ¬˝Áfl‡ÊãÃ¥ ◊ûÊÊ—, ¬˝◊ûÊÊ—, ¬˝◊ÁÈ ŒÃÊp ŒÊ‚ÊŒÿ— ©U¬„U‚ÁãÃ, •Ê∑˝§Ê‡ÊÁãà flÊ⁄UÿÁãà ©UÑ昧ÉÊÿÁãÃ
flÊ– •flL§hUÊ ÿÊ— ÁSòÊÿÊ ◊ÒÕŸÈ ‚¥ôÊÿÊ ’Êäÿ◊ÊŸÊ— ¬ÈòÊÊÁÕ¸ãÿÊ flÊ ’‹ÊàSflªÎ„U¥ ¬˝fl‡ ÊÿÁãà ÷ÊªÊÕ¸◊–˜ Áfl¬˝∑§ËáÊZ
⁄UàŸ‚ÈfláÊʸÁŒ∑¥§ ¬⁄‘U ªÎ„UËàflÊ •òÊ ‚¥ÿÃÊ •ÊÿÊÃÊ ßUÁà ŒÊ·◊äÿÊ⁄UÊ¬ÿÁãÖ
⁄UÊ¡Ê ÁflES× üÊ◊áÊ·È ßUÁà üÊ◊áÊM§¬¥ ªÎ„UËàflʪàÿ ŒÈCUÊ— π‹Ë∑ȧfl¸ÁãÖ ÃÃÊ L§CUÊ •ÁflflÁ∑§Ÿ—
ŒÍ·ÿÁãà üÊ◊áÊÊã◊Ê⁄UÿÁãà ’äŸÁãÖ flÊ ∞Ã ¬⁄U‚◊ÈŒ˜÷flÊ ŒÊ·Ê—– •Êà◊‚◊ÈŒ˜÷flÊSÃÍëÿãÃ– ⁄UÊ¡∑ȧ‹ •Ê„UÊ⁄¥U
Ÿ ‡ÊÊäÊÿÁà •ŒÎCU◊ÊNÃ¥ ø ªÎˆUÊÁÖ Áfl∑ΧÁÃ-‚flŸÊÁŒ¥ªÊ‹ŒÊ·—, ◊ãŒ÷ÊÇÿÊ flÊ ŒÎ∏C˜UflÊŸÉÿZ ⁄UàŸÊÁŒ∑¥§
ªÎˆUËÿÊmUÊ◊‹ÊøŸÊ flÊ ‚ÈM§¬Ê— ‚◊fl‹ÊÄÿÊŸÈ⁄UQ§SÃÊ‚È ÷flÖ˜ ÃÊ¥ Áfl÷ÍÁÃ¥, •ã׬È⁄UÊÁáÊ, ¬áÿÊXUŸÊ flÊ Áfl‹ÊÄÿ
ÁŸŒÊŸ¥ ∑ȧÿʸØ– ßUÁà ŒÊ·‚¥÷fl—–

◊ŸÈcÿÊ¥ ◊¥ SflÊ◊Ë, ∑§ÊÃflÊ‹, ê‹ë¿U, ÿÊhUÊ, ‚fl∑§, ŒÊ‚, ŒÊ‚Ë •ÊÁŒ •Ÿ∑§ „¥ÒU– ⁄UÊ¡Ê
∑§Ê ◊„U‹ ßUŸ ‚’‚ ÷⁄UÊ „UÊŸ ‚ ©U‚◊¥ ¬˝fl‡Ê ∑§⁄UŸÊ ∑§ÁΔUŸ „ÒU– ◊ûÊ, ¬˝◊ûÊ, •ÊÒ⁄U „U·¸ ‚ ©Uà»È§À‹
ŒÊ‚ •ÊÁŒ ÿÁà ∑§Ê Œπ∑§⁄U „°U‚Ã „Ò¥U, ÁøÀ‹ÊÃ „Ò¥U, ⁄UÊ∑§Ã „Ò¥U, •flôÊÊ ∑§⁄UÃ „Ò¥U– ∑§Ê◊ ‚ ¬ËÁ«∏Ã
ÁSòÊÿÊ° •ÕflÊ ¬ÈòÊ-¬˝ÊÁåà ∑§Ë ßUë¿ÈU∑§ ÁSòÊÿÊ° ’‹¬Ífl¸∑§ ÷Êª ∑§ Á‹∞ ‚ÊäÊÈ ∑§Ê •¬Ÿ ÉÊ⁄U ◊¥ ‹
¡ÊÃË „Ò¥U– ⁄UÊ¡ªÎ„U ◊¥ ¬«∏ „ÈU∞ ⁄UàŸ-‚Èfláʸ •ÊÁŒ ∑§Ê ŒÍ‚⁄‘U ª˝„UáÊ ∑§⁄U∑§ ÿ„U ŒÊ· ‹ªÊ ‚∑§Ã „Ò¥U Á∑§
ÿ„UÊ° ‚ÊäÊÈ •Êÿ Õ–
⁄UÊ¡Ê ∑§Ê üÊ◊áÊÊ¥ ¬⁄U ÁflEÊ‚ „ÒUó ∞‚Ê ¡ÊŸ∑§⁄U ŒÈCU ‹Êª üÊ◊áÊ ∑§Ê M§¬ ⁄Uπ∑§⁄U ŒÈCU
∑§Ê◊ ∑§⁄U ‚∑§Ã „Ò¥U– Ã’ L§CU „UÊ∑§⁄U •Áflfl∑§Ë ¬ÈL§· üÊ◊áÊÊ¥ ∑§Ê ŒÊcÊ ŒÃ „Ò¥U, ©Uã„¥U ◊Ê⁄UÃ •ÊÒ⁄U
’Ê°äÊÃ „Ò¥U– ÿ ¬⁄U‚ ©Uà¬ãŸ „ÈU∞ ŒÊ· „Ò¥U– •’ •Êà◊Ê ‚ „ÈU∞ ŒÊ· ∑§„UÃ „Ò¥Uó ⁄UÊ¡∑ȧ‹ ◊¥ •Ê„UÊ⁄U
∑§Ê ‡ÊÊäÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, Á’ŸÊ ŒπÊ •ÊÒ⁄U ¿ËŸÊ „ÈU•Ê •Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸÊ „UÊÃÊ „ÒU– ‚ŒÊcÊ •Ê„UÊ⁄U
‹Ÿ ‚ ߥUªÊ‹ ŒÊcÊ „UÊÃÊ „ÒU– ∑§Ê߸U •÷ÊªÊ ‚ÊäÊÈ ’„ÈU◊ÍÀÿ ⁄UàŸÊÁŒ Œπ∑§⁄U ©UΔUÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU •ÕflÊ
‚ÈãŒ⁄U ÁSòÊÿÊ¥ ∑§Ê Œπ∑§⁄U ©UŸ ¬⁄U •ŸÈ⁄UQ§ „UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU– ©U‚ Áfl÷ÍÁÃ, •ã׬È⁄U •ÊÒ⁄U ’Ê¡ÊM§
ÁSòÊÿÊ¥ ∑§Ê Œπ∑§⁄U ÁŸŒÊŸ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ „ÒU Á∑§ ◊ȤÊ ÷Ë ÿ flSÃÈ∞° ¬˝Êåà „UÊ¥– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ŒÊ·
¡„UÊ° ‚¥÷fl „ÒU¥–
 {¬ÊΔUÊãÃ⁄UÿÈQ§Ê— ˇÊ¬∑§ªÊÕÊ —— 1185}

•òÊ ŒÎCUÊã× ¬˝SÃÍÿÃó (ÃûÊÊ •ÁǪÁ‚πÊfl◊Ê •ÿÊªÈ‹ÊŒßU ÷È¥ûÊ)– (ÿÕÊ) Ã#—,

•ÁªAÁ‡ÊπÊ¬◊— •ÿÊªÊ‹— ©UŒ∑¥§ ÷ÈQ
¥ § , ÃËfl˝ÊÁÇŸ‚¥ÃåÃflÊØ ‚◊ˬSÕ¡‹Á’ãŒÍŸ˜ ÁŸ’ʸäÊÃÿÊ ªÎˆUÊÁÃ,
ÃÕÒfl ŒÍÁ·ÃÊø⁄UáÊÃÿÊ ŒÈ—‡ÊË‹Ê ◊ÈÁŸ— ÁŸÁfl¸fl∑ §ÃÿÊ, ‚ê÷ÊÁflÃŒÊ·ÊŸÁ¬ ©U¬ˇ ÿ ⁄UÊ¡Á¬á«Uª„˝ UáÊ˘Á¬
¬˝fløÃ óßUÁÃ÷Êfl—–
∞fl¥ „U ÷√ÿ! ‚êÿ∑˜§-‚¥ÿ◊ÊÁŒÁ‚h˜UÿÕZ ÁŸŒÊ·¸ ⁄UàŸòÊÿÁ‚hUÿ ˜ Ò ø, √ÿfl„UÊ⁄‘UáÊ ⁄UÊ¡Á¬á«UÊÁŒ-
ª˝„UáÊ¥ ¬Á⁄Uflíÿ¸ Á¬á«U‡ÊÈÁhU‚Á„UÃÊÿÊ¥ ÁŸŒÊ̧·Á÷ˇÊÊøÿʸÿÊ¥, ÁŸpÿŸ ‡ÊÈhUÊà◊‚¥ÁflÁûÊ¡ÁŸÃ¬⁄U◊ÊtUÊŒ-
⁄U‚ÊSflÊŒ¬˝ÊåàÿÕZ ø ‚◊ÈlÃÊ ÷flÁà ªÊÕÊÃÊà¬ÿ¸◊˜–
Á¡áÊÁ‹¥ª„U⁄UÊ ¡Ê߸U Áfl⁄UÊÿ‚ê◊ûÊ‚¥¡ÈŒÊ áÊÊáÊË–
¬⁄U◊ÊÁflÄπÊßUÁ⁄U•Ê Á‚flªß¸U¬„UáÊÊÿªÊ „UÊßU––
∞·Ê ªÊÕÊ •ÁS◊ã‚¥S∑§⁄UáÊ 144 ‚¥ÅÿÊãê¸ÃÊ, √ÿÊÅÿÊÃÊ ø– ∑ȧòÊÁøØ ¬˝ÃÊÒ ÃÎÃËÿø⁄UáÊ
“¬⁄U◊ÊÁflÄπÊ⁄UÁ„U•Ê” (=¬⁄U◊Ê¬ˇ ÊÊ÷ÊflŸ ⁄UÁ„U×) ßUÁà ¬ÊΔU ©U¬‹èÿÃ, ‚ ‚ÍòÊÁflL§hUàflÊŒ˜ ©U¬ˇ ÊáÊËÿ—–

•’ ŒÎCUÊãà ¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„UÊ „ÒUó (Ãå× •ÁÇŸÁ‡ÊπÊ¬◊— •ÿÊªÊ‹— ©UŒ∑¥§ ÷È¥ÄÃ)
(¡Ò‚) ª◊¸, •ÁÇŸ-Á‡ÊπÊ ∑§ ‚◊ÊŸ ‹Ê„U ∑§Ê ªÊ‹Ê ¡‹ ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, (•ÕʸØ) ÃËfl˝ •ÁÇŸ
‚ ‚¥Ãåà „UÊŸ ‚ (‹Ê„U ∑§Ê ªÊ‹Ê) ‚◊ˬflÃ˸ ¡‹-Á’ãŒÈ•Ê¥ ∑§Ê ÁŸ’ʸäÊ M§¬ ‚ ª˝„UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU,
©U‚Ë Ã⁄U„U ŒÍÁ·Ã •Êø⁄UáÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ŒÈ—‡ÊË‹ ◊ÈÁŸ, Áflfl∑§„UËŸÃÊ ‚ ‚ê÷ÊÁflà ŒÊ·Ê¥ ∑§Ë ÷Ë
©U¬ˇÊÊ ∑§⁄UÃ „ÈU∞, ⁄UÊ¡Á¬á«U ∑§ ª˝„UáÊ ◊¥ ÷Ë ¬˝flÎûÊ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU óÿ„U ÷Êfl „ÒU–
ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U „U ÷√ÿ! ‚êÿ∑˜§-‚¥ÿ◊ ∑§Ë Á‚Áh ∑§ Á‹∞ ÃÕÊ ÁŸŒÊ̧· ⁄UàŸòÊÿ ∑§Ë Á‚Áh ∑§
Á‹∞, √ÿfl„UÊ⁄U Ÿÿ ‚ ⁄UÊ¡Á¬á«U •ÊÁŒ ∑§ ª˝„UáÊ ∑§Ê ¿UÊ«∏∑§⁄U Á¬á«U-‡ÊÈÁh-‚Á„Uà ÁŸŒÊ̧· Á÷ˇÊÊøÿʸ
◊¥, ∞fl¥ ÁŸpÿ Ÿÿ ‚ ‡ÊÈhÊà◊‚¥ÁflÁûÊ ‚ ¡ÁŸÃ ¬⁄U◊ÊtUÊŒ-⁄U‚ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÃÈ ‚◊Èlà „UÊ óÿ„U
ªÊÕÊ ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „ÒU–
ßU‚ ªÊÕÊ ∑§Ê „U◊Ÿ ßU‚ ‚¥S∑§⁄UáÊ ◊¥ vyy ‚¥ÅÿÊ ∑§ •ãê¸Ã ‹ Á‹ÿÊ „ÒU •ÊÒ⁄U √ÿÊÅÿÊ ÷Ë
∑§Ë „ÒU– ∑ȧ¿U ¬˝ÁÃÿÊ¥ ◊¥ ÃÎÃËÿø⁄UáÊ ◊¥ “¬⁄U◊ÊÁflÄπÊ⁄UÁ„U•Ê” (=¬⁄U◊Ê¬ˇÊÊ ‚ ⁄UÁ„UÃ) ÿ„U ¬ÊΔU „ÒU,
fl„U ‚ÍòÊÁflL§hU „UÊŸ ‚ ©U¬ˇÊáÊËÿ (•ª˝Ês) „ÒU–
{1186 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

•ÕflÊ “¬⁄U◊ÊÁflÄπÊ⁄UÁ„U•Ê” ßUàÿSÿ “¬⁄U◊Ê¬ˇ ÊÊ⁄UÁ„U×” ßUÁÂ¥S∑ΧÿUÊÿÊ¥ àÿÄàflÊ, “¬⁄U◊Ê¬ˇ ÊÊ-

•Ê⁄UÊäÊ∑§—” ßUÁÃ∑§ÃÈZ ‡ÊÄÿÃ–
“¬⁄U◊ÊÁflÄπßUÁ⁄U•Ê” ßUàÿS◊àSflË∑ΧÃ ¬ÊΔU˘Á¬ •S◊ÊÁ÷— “¬⁄U◊Ê¬ˇÊÊ◊ËÁ⁄U×, ¬˝Ê#—” ßUÁÃ
√ÿÊÅÿÊŸ¥ ∑ΧÃ◊˜, •ãÿÒSÃÈ “¬⁄U◊Ê¬ˇÊÊ-•ÊøÊÿ¸—” ßUàÿÕ¸— ∑Χ×– ÁflmUÁŒ˜÷ÿ¸ÕÊ◊Áà ÁŸáÊ¸Ã√ÿ◊˜–
[ßUÁÃüÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸«UÊÚ.Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U⁄UÁøÃÊ “⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË”-ŸÊêŸË ≈UË∑§Ê ‚ê¬ãŸÃÊ¥ ªÃÊ–]

•ÕflÊ “¬⁄U◊ÊÁflÄπÊ⁄UÁ„U•Ê” ßU‚ ¬Œ ∑§Ê “¬⁄U◊Ê¬ˇÊÊ⁄UÁ„UÔ ÿ„U ‚¥S∑ΧÃ-¿UÊÿÊ ¿UÊ«∏∑§⁄U,

“¬⁄U◊Ê¬ˇÊÊ-•Ê⁄UÊäÊ∑§—” (¬⁄U◊Ê¬ˇÊÊ, ÿÊŸË flËÃ⁄Uʪ ÷Êfl ∑§Ê •Ê⁄UÊäÊ∑§) ÿ„U (‚¥S∑ΧÃ-¿UÊÿÊ) ∑§Ë
¡Ê ‚∑§ÃË „ÒU–
“¬⁄U◊Ê¬ˇÊÊ◊ËÁ⁄UÃÊ—” •ÕʸØ “¬⁄U◊Ê¬ˇÊÊ ÷Êfl ∑§Ê ߸UÁ⁄Uà ÿÊŸË ¬˝ÊåÔ ÿ„U √ÿÊÅÿÊŸ „U◊Ÿ
Á∑§ÿÊ „ÒU– “¬⁄U◊ÊÁflÄπÊßUÁ⁄U•Ê” ó∞‚Ê ¡Ê ¬ÊΔU „U◊Ÿ SflË∑Χà Á∑§ÿÊ „ÒU, fl„UÊ° •ãÿ Ÿ ©U‚∑§Ë
‚¥S∑Χà ¿UÊÿÊ “¬⁄U◊Ê¬ˇÊÊ-•ÊøÊÿ¸” SflË∑§Ê⁄U ∑§⁄U “¬⁄U◊Ê¬ˇÊÊ‚¥ÿ◊ ∑§Ê •Êø⁄UáÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, fl„U”
∞‚Ê •Õ¸ Á∑§ÿÊ „ÒU– ÁflmUÊŸÊ¥ ∑§Ê ÿÕÊ◊Áà ÁŸáʸÿ ∑§⁄U ‹ŸÊ øÊÁ„U∞–
[üÊË◊Œ˜ªáÊÊøÊÿ¸«UÊÚ.Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U∑Χà “⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË” ≈UË∑§Ê ‚ê¬ãŸ „ÈU߸U–]
 {≈UË∑§Ê∑§Ãȸ— ¬˝‡ÊÁS× —— 1187}

≈UË∑§Ê∑§ÃÈ—¸ ¬˝‡ÊÁS×

•ŸÊlŸãÃÊfl‚Á¬¸áÿÈà‚Á¬¸ÁáÊ∑§Ê‹∑˝§◊ ÃËÕZ∑§⁄UÊáÊÊ◊ŸãÃøÃÈÁflZ‡ÊàÿÊ¥ ªÃÊÿÊ◊˜,

flø◊ÊŸÊfl‚Á¬¸áÊË∑§Ê‹‚ê’ÁãäÊøÃÈÁflZ‡ÊàÿÊ¥ flη÷ÊÁŒflË⁄UÊãÃøÃÈÁflZ‡ÊÁÃÃËÕZ∑§⁄UÊ— ‚¥¡ÊÃÊ—, Ã·È
•ÁãÃ◊ÃËÕZ∑§⁄UÊ— flhU̧◊ÊŸflË⁄UÊÁÃflË⁄U‚ã◊ÁÃ◊„UÊflË⁄‘UÁì@ŸÊ◊äÊÊ⁄U∑§Ê— ’Ê‹’˝rÊøÊÁ⁄UáÊÊ˘÷flŸ˜,
ÁòÊ¥‡ÊŒ˜fl·¸¬ÿ¸ãÃ¥ ∑§fl‹ôÊÊŸŸ ŒÎCU‹Ê∑§Ê‹Ê∑§Ê—, ‚fl¸¡ªÃÊ Á„UÃVU⁄UÊ— ‚◊ª˝÷Ê⁄UÃfl·¸
◊ÊˇÊ◊ʪÊ̧¬Œ‡Ê¥ ÁfläÊÊÿ ◊ÊˇÊ¥ ªÃÊ—, ÃŒŸãÃ⁄¥U ÁŸª˝ã¸ ÕÁŒªê’⁄U◊ŒÈ Ê˝ äÊ⁄UÊ— ßUãŒ˝÷ÁÍ ÃªÊÒÃ◊ªáÊäÊ⁄UÊ—
∑§fl‹ôÊÊÁŸŸÊ mUÊŒ‡Êflcʸ¬ÿ¸ãÃ¥ ‚fl¸Á„UÃÊ¬Œ‡Ê¥ ÁfläÊÊÿ ªÈáÊÊflÊ-Ÿª⁄UÊl  ÊŸ ◊ÊˇÊ¥ ªÃÊ—, ÃÁgfl‚ÊãÃ
ÿÕÊ¡ÊÃ◊ÈŒÊ˝ äÊ⁄UÊ— ‚ÈäÊ◊ʸøÊÿ¸fl⁄UÊ— ∑§flôÊôÊÊÁŸŸÊ ¡ÊÃÊ—, Ã ø ÁŒÇflÊ‚ÊäÊ⁄UÊ mUÊŒ‡Êflcʸ¬ÿ¸ãÃ◊-
πá«UäÊ◊Ê̧¬Œ‡Ê¥ ÁfläÊÊÿ ◊ÊˇÊ¥ ªÃÊ—,

(≈UË∑§Ê∑§Ê⁄U ∑§Ë ¬˝‡ÊÁSÃ)

•ŸÊÁŒ-•Ÿãà •fl‚Á¬¸áÊË-©Uà‚Á¬¸áÊË ∑§Ê‹-∑˝§◊ ◊,¥ ÃËÕZ∑§⁄UÊ¥ ∑§Ë •Ÿãà øÊÒ’ËÁ‚ÿÊ° ©UŸ∑§

√ÿÃËà „UÊŸ ¬⁄U, flø◊ÊŸ ∑§Ê‹ ∑§ •fl‚Á¬¸áÊË-∑§Ê‹ ∑§ øÊÒ’Ë‚ ÃËÕZ∑§⁄UÊ¥ ◊¥ ÷ªflÊŸ˜ •ÊÁŒŸÊÕ ‚
‹∑§⁄U ÷ªflÊŸ˜ ◊„UÊflË⁄U Ã∑§ øÊÒ’Ë‚ ÃËÕZ∑§⁄U „ÈU∞, ©UŸ◊¥ flh¸U◊ÊŸ, flË⁄U, •ÁÃflË⁄U, ‚ã◊Áà fl
◊„UÊflË⁄U óßUŸ ¬Ê°ø ŸÊ◊Ê¥ ∑§ äÊÊ⁄U∑§ ’Ê‹’˝rÊøÊ⁄UË •ÁãÃ◊ ÃËÕZ∑§⁄U „ÈU∞– “∑§fl‹ôÊÊŸ” ‚ ‹Ê∑§-
•‹Ê∑§ ∑§ Œ˝CUÊ-ôÊÊÃÊ, ‚◊Sà ¡ªÃ˜ ∑§ ∑§ÀÿÊáÊ∑§Ê⁄UË ÷ªflÊŸ˜ ◊„UÊflË⁄U ÃË‚ fl·ÊZ Ã∑§ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸
∑§Ê ©U¬Œ‡Ê ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ◊ÊˇÊ ◊¥ ª∞– ©U‚∑§ ’ÊŒ, ÁŸª˝¸ãÕ ÁŒªê’⁄U ◊ÈŒ˝Ê ∑§ äÊÊ⁄U∑§ ßUãŒ˝÷ÍÁà ªÊÒÃ◊
ªáÊäÊ⁄U ∑§fl‹ôÊÊŸË „UÊ∑§⁄U ’Ê⁄U„U fl·ÊZ Ã∑§ ‚fl¸Á„UÃ∑§Ê⁄UË ©U¬Œ‡Ê ŒÃ „ÈU∞ ªÈáÊÊflÊ Ÿª⁄U ∑§ ©UlÊŸ ◊¥
◊ÊˇÊ ∑§Ê ª∞– ©U‚Ë ÁŒŸ ∑§ •ãà ◊¥ ÿÕÊ¡Êà (ÁŒªê’⁄U) ◊ÈŒÊ˝ ∑§ äÊÊ⁄U∑§ •ÊøÊÿ¸ ‚ÈäÊ◊ʸ ∑§fl‹ôÊÊŸË
„ÈU∞, fl ÷Ë ÁŒªê’⁄U ◊ÈŒ˝Ê ◊¥ ’Ê⁄U„U fl·ÊZ Ã∑§ •πá«U M§¬ ‚ äÊ◊Ê̧¬Œ‡Ê ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ◊ÊˇÊ ∑§Ê ¬˝Ê#
„ÈU∞–
{1188 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃÁgfl‚ÊãÃ ◊ÈŸËãŒ˝¡ê’Í∑§È ◊Ê⁄UÊáÊÊ¥ ∑§fl‹ôÊÊŸ÷ÊS∑§⁄UÊŒ ÿ— ‚¥¡Ê×, Ã ø •CUÊÁòÊ¥‡Êm·¸-

¬ÿ¸ãÃ¥ äÊ◊Ê¸¬Œ‡Ê¥ ÁfläÊÊÿ ◊ÕÈ⁄UÊŸª⁄UÊlÊŸÊØ ◊ÊˇÊ¥ ªÃÊ—– ∞fl¥ ‚◊ÈÁŒÃÊ mUÊ·ÁCUfl·¸¬ÿ¸ãÃ◊˜
•ŸÈ’hU∑§flÁ‹Ÿ— ¬⁄Uê¬⁄UÿÊ ¡ÊÃÊ—– ÿlÁ¬ ÃŒŸãÃ⁄U◊ãÿ •Ÿ∑§ ∑§flÁ‹ŸÊ ’÷ÍflÈ—, ÃÕÊÁ¬
Ã·Ê◊ŸÈ’hUÃÊ∑˝§◊Ê Ÿ ÁfllÃ, ÃŸ ∑§Ê⁄UáÊŸ ∑§flÁ‹¡ê’Í∑ȧ◊Ê⁄UÊáÊÊ◊ŸãÃ⁄¥U ÁflcáÊÈ-ŸÁãŒÁ◊òÊ-
•¬⁄UÊÁ¡Ã-ªÊfläʸŸ-÷Œ˝’Ê„ÈU‚¥ôÊ∑§Ê— ¬@ ÁŒªê’⁄-üÊ◊áÊÊøÊÿʸ— ¬ÍáʸüÊÈÃôÊÊŸäÊ⁄UÊ—
üÊÈÃ∑§flÁ‹‚¥ôÊÿÊ ¬˝Á‚hUÊ—– Ã üÊÈÃ∑§flÁ‹Ÿ— ∑˝§◊áÊ øÃÈŒ‡¸ Ê-·Ê«U‡Ê-mUÊÁfl¥‡ÊÁÃ-∞∑§ÊŸÁfl¥‡ÊÁÃ-
∞∑§ÊŸÁòÊ¥‡Êm·Ê¸ÁáÊ, ‚◊ÈÁŒÃÊÁŸ ‡ÊÃflcÊʸÁáÊ ÿÊflØ ‚ŒÈ¬Œ‡Ê ¬˝flÎûÊÊ ’÷ÍflÈ—– ÃŒŸãÃ⁄¥U ø
Áfl‡ÊÊπ-¬˝ÊÒÁDU‹-ˇÊÁòÊÿ-¡ÿ-ŸÊª-Á‚hUÊÕ¸-äÊÎÁÂŸ-Áfl¡ÿ-’ÈÁhU‹-ª¥ªŒfl-äÊ◊¸‚ŸÁÃ-
Œ‡Ê¬Ífl¸äÊ⁄UÊ— ÁŸª˝¸ãÕflËÃ⁄UʪüÊ◊áÊ◊ÈŒ˝ÊäÊÊ⁄U∑§Ê ∞∑§ÊŒ‡ÊÊøÊÿʸ— ‚¥¡ÊÃÊ—– Ã·Ê¥ üÊÈÃôÊÊŸ∑§Ê‹—
∑˝§◊áÊ Œ‡Ê-∞∑§ÊŸÁfl¥‡ÊÁÃ-‚åÃŒ‡Ê-∞∑§Áfl¥‡ÊÁÃ-•CUÊŒ‡Ê-‚#Œ‡Ê-•CUÊŒ‡Ê-òÊÿÊŒ‡Ê-Áfl¥‡ÊÁÃ-
øÃÈŒ‡¸ Ê-·Ê«U‡Êfl·Ê¸à◊∑§—, ‚◊ÈÁŒÃM§¬áÊ òÿ‡ÊËÁÂ◊ÁäÊ∑¥§ ‡ÊÃ¥ fl·Ê¸ÁáÊ ÿÊflØ ¬˝Á‚Áh¥U ¬˝Ê#—–

©U‚Ë ÁŒŸ ∑§ •ãà ◊¥, ¡ê’Í∑ȧ◊Ê⁄U ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ ∑§ ∑§fl‹ôÊÊŸ M§¬Ë ‚Íÿ¸ ∑§Ê ©UŒÿ „ÈU•Ê– fl
÷Ë •«U∏ÃË‚ fl·ÊZ Ã∑§ äÊ◊Ê̧¬Œ‡Ê ŒÃ „ÈU∞ ◊ÕÈ⁄UÊ Ÿª⁄UË ∑§ ©UlÊŸ ‚ ◊ÊˇÊ ª∞– ßU‚ ¬˝∑§Ê⁄U, ∑ȧ‹
Á◊‹Ê ∑§⁄U ’Ê‚ΔU fl·ÊZ Ã∑§ •ŸÈ’hU ∑§flÁ‹ÿÊ¥ ∑§Ë ¬⁄Uê¬⁄UÊ ⁄U„UË– ÿlÁ¬ ©U‚∑§ ’ÊŒ •Ÿ∑§ ∑§fl‹Ë
„ÈU∞ Õ, ÃÕÊÁ¬ ©UŸ◊¥ •ŸÈ’hUÃÊ-∑˝§◊ Ÿ„UË¥ ⁄U„UÊ– ßU‚ ∑§Ê⁄UáÊ ‚ ∑§fl‹Ë ¡ê’Í∑ȧ◊Ê⁄U ∑§ ’ÊŒ ÁflcáÊÈ,
ŸÁãŒÁ◊òÊ, •¬⁄UÊÁ¡Ã, ªÊfläʸŸ fl ÷Œ˝’Ê„ÈU óÿ ¬Ê°ø ÁŒªê’⁄U üÊ◊áÊÊøÊÿ¸ „ÈU∞, ¡Ê ¬Ífl¸üÊÈÃôÊÊŸ ∑§
äÊÊ⁄U∑§ •ÊÒ⁄U üÊÈÃ∑§fl‹Ë ŸÊ◊ ‚ ¬˝Á‚hU Õ– fl (¬Ê°ø) üÊÈÃ∑§fl‹Ë ∑˝§◊‡Ê— øÊÒŒ„U, ‚Ê‹„U, ’Ê߸U‚,
©UãŸË‚ fl ©UŸÃË‚ fl·ÊZ Ã∑§, ∑ȧ‹ Á◊‹Ê∑§⁄U ‚ÊÒ fl·ÊZ Ã∑§ ‚ŒÈ¬Œ‡Ê ◊¥ ¬˝flÎûÊ ⁄U„U– ©U‚∑§ ’ÊŒ,
Áfl‡ÊÊπ, ¬˝ÊÒÁDU‹, ˇÊÁòÊÿ, ¡ÿ‚Ÿ, ŸÊª‚Ÿ, Á‚hUÊÕ¸, äÊÎÁÂŸ, Áfl¡ÿ, ’ÈÁhU‹, ª¥ªŒfl, äÊ◊¸‚Ÿ
óÿ ÇÿÊ⁄U„U •ÊøÊÿ¸ Œ‚¬Ífl¸ ∑§ äÊÊ⁄U∑§ „ÈU∞– ©UŸ∑§ üÊÈÃôÊÊŸ ∑§Ê ∑§Ê‹ ∑˝§◊‡Ê— Œ‚, ©UãŸË‚, ‚òÊ„U,
ßUÄ∑§Ë‚, •ΔUÊ⁄U„U, ‚òÊ„U, •ΔUÊ⁄U„U, Ã⁄U„U, ’Ë‚, øÊÒŒ„U fl ‚Ê‹„U fl·ÊZ Ã∑§ ⁄U„UÊ •ÊÒ⁄U ∑ȧ‹ Á◊‹Ê∑§⁄U
fl ∞∑§ ‚ÊÒ ÁÃ⁄UÊ‚Ë (v}x) fl·ÊZ Ã∑§ ¬˝Á‚ÁhU ∑§Ê ¬˝Ê# „ÈU∞–
 {≈UË∑§Ê∑§Ãȸ— ¬˝‡ÊÁS× —— 1189}

ÃŒŸãÃ⁄¥U ŸˇÊòÊ-¡ÿ¬Ê‹-¬Êá«ÈU-äÊÈ˝fl‚Ÿ-∑¥§‚-‚È÷Œ˝‚¥ôÊ∑§Ê— ∞∑§ÊŒ‡ÊÊXUäÊ⁄UÊ—

ÁŒªê’⁄UÊøÊÿʸ— ¡ÊÃÊ—, Ã·Ê¥ ∑˝§◊áÊ üÊÈÃôÊÊŸ∑§Ê‹— •CUÊŒ‡Ê-Áfl¥‡ÊÁÃ-∞∑§ÊŸøàflÊÁ⁄¥U‡ÊØ-
øÃÈŒ¸‡Ê-mUÊÁòÊ¥‡ÊŒ˜-·«˜Ufl·Ê¸à◊∑§— ¬˝Á‚hU—– ÃŒŸãÃ⁄¥U ÁŒªê’⁄üÊ◊áÊÊøÊÿʸ— Œ‡ÊÊXUäÊ⁄UÊ
ÿ‡ÊÊ÷Œ˝ÊøÊÿʸ— ‚¥¡ÊÃÊ—, Ã·Ê üÊÈÃôÊÊŸ∑§Ê‹— •CUÊŒ‡ÊflcÊʸà◊∑§—– ÃÃp ŸflÊXUüÊÈÃäÊÊÁ⁄UáÊ—
üÊË÷Œ˝’Ê„ÈU-(ÁmUÃËÿ)-ÁŒªê’⁄UÊøÊÿʸ— ‚¥¡ÊÃÊ—, Ã·Ê¥ üÊÈÃôÊÊŸ∑§Ê‹— òÊÿÊÁfl¥‡ÊÁÃfl·Ê¸à◊∑§—
‚◊÷flØ– ÃŒŸãÃ⁄U◊CUÊXUüÊÈÃôÊÊŸäÊ⁄UÊ— ÁŒªê’⁄U◊ÈŒ˝ÊäÊÊÁ⁄UáÊÊ ‹Ê„UÊøÊÿʸ— ‚¥¡ÊÃÊ—, Ã·Ê¥
üÊÈÃôÊÊŸ∑§Ê‹— ‚◊ÈÁŒÃM§¬áÊ Áfl¥‡ÊÁÃfl·Ê¸à◊∑§— ‚◊÷flØ– ÃŒŸãÃ⁄U◊∑ §ÊXUʇ¥ ÊäÊ⁄UÊ •„¸UŒ’
˜ ‹Ë-
◊ÊÉÊŸÁãŒ-äÊ⁄U‚Ÿ -¬Èc¬ŒãÃ-÷ÍÃ’‹Ë‚¥ôÊ∑§Ê— ¬@ ÁŒªê’⁄UÊøÊÿʸ— ¡ÊÃÊ—, Ã·Ê¥ üÊÈÃôÊÊŸ∑§Ê‹—
∑˝§◊áÊ •CUÊÁfl¥‡ÊÁÃ-∞∑§Áfl¥‡ÊÁÃ-∞∑§ÊŸÁfl¥‡ÊÁÃ-ÁòÊ¥‡ÊØ-Áfl¥‡ÊÁÃfl·¸¬˝Á◊×, ‚◊ÈÁŒÃM§¬áÊ
•CUÊŒ‡ÊÊÁäÊ∑¥§ ‡ÊÃ¥ fl·Ê¸ÁáÊ ∑§Ê‹—– ÃŒŸãÃ⁄U◊Ÿ∑§ÁŒªê’⁄UÊøÊÿʸŸãÃ⁄U◊˜ •äÿÊà◊ÿÊÁªŸ—
üÊË◊à∑ȧãŒ∑ȧãŒÊøÊÿʸ— ¡ÊÃÊ—, Ã·Ê¥ üÊÈÃôÊÊŸ∑§Ê‹— ¬@ʇÊm·Ê¸à◊∑§Ê ¡Ê×–

ßU‚∑§ •ŸãÃ⁄U, ŸˇÊòÊ, ¡ÿ¬Ê‹, ¬Êá«ÈU, äÊÈ̋fl‚Ÿ, ∑¥§‚, ‚È÷Œ˝ óÿ ¿U— ÁŒªê’⁄U •ÊøÊÿ¸
„ÈU∞, ¡Ê ÇÿÊ⁄U„U •XUÊ¥ ∑§ äÊÊ⁄U∑§ Õ, ©UŸ∑§Ê üÊÈÃôÊÊŸ-∑§Ê‹ ∑˝§◊‡Ê— •ΔUÊ⁄U„U, ’Ë‚, ©UŸÃÊ‹Ë‚,
øÊÒŒ„U, ’ûÊË‚, ¿U— fl·ÊZ ∑§Ê ¬˝Á‚hU ⁄U„UÊ– ßU‚∑§ ’ÊŒ, Œ‚ •¥ªÊ¥ ∑§§ äÊÊ⁄U∑§ ÁŒªê’⁄U üÊ◊áÊÊøÊÿ¸
ÿ‡ÊÊ÷Œ˝ „ÈU∞, ©UŸ∑§ üÊÈÃôÊÊŸ ∑§Ê ∑§Ê‹ •ΔUÊ⁄U„U fl·ÊZ ∑§Ê ÕÊ– ÃŒŸãÃ⁄U, ÷Œ˝’Ê„ÈU (ÁmUÃËÿ)
ÁŒªê’⁄UÊøÊÿ¸ „ÈU∞, ¡Ê •XUÊ¥ ∑§ äÊÊ⁄U∑§ Õ– ©UŸ∑§ üÊÈÃôÊÊŸ ∑§Ê ∑§Ê‹ Ã߸U‚ fl·ÊZ ∑§Ê ⁄U„UÊ– ßU‚∑§
’ÊŒ, •ÊΔU •¥ª-üÊÈà ∑§ äÊÊ⁄U∑§ ÁŒªê’⁄U◊ÈŒ˝ÊäÊÊ⁄UË ‹Ê„UÊøÊÿ¸ „ÈU∞, ©UŸ∑§ üÊÈÃôÊÊŸ ∑§Ê ∑§Ê‹ ∑ȧ‹
Á◊‹Ê∑§⁄U ’Ë‚ fl·ÊZ ∑§Ê ⁄U„UÊ– ÃŒŸãÃ⁄U, •„¸UŒ˜’‹Ë, ◊ÊÉÊŸãŒË, äÊ⁄U‚Ÿ, ¬Èc¬ŒãÃ, ÷ÍÃ’‹Ë -ÿ
¬Ê°ø ÁŒªê’⁄U •ÊøÊÿ¸ „ÈU∞, ¡Ê ∞∑§ •¥ª-•¥‡Ê ∑§ äÊÊ⁄U∑§ Õ– ßUŸ∑§ üÊÈÃôÊÊŸ ∑§Ê ∑§Ê‹ ∑˝§◊‡Ê—
•ΔUÊ߸U‚, ßUÄ∑§Ë‚, ©UãŸË‚, ÃË‚, ’Ë‚ fl·ÊZ ∑§Ê, ßU‚ Ã⁄U„U ‚’ Á◊‹Ê∑§⁄U ∞∑§ ‚ÊÒ •ΔUÊ⁄U„U (vv})
fl·ÊZ ∑§Ê ⁄U„UÊ– ßU‚∑§ ¬pÊØ, •Ÿ∑§ ÁŒªê’⁄U •ÊøÊÿÊZ ∑§ ’ÊŒ, •äÿÊà◊ÿÊªË •ÊøÊÿ¸üÊË ∑ȧãŒ∑ȧãŒ
SflÊ◊Ë „ÈU∞, ©UŸ∑§Ê üÊÈÃôÊÊŸ-∑§Ê‹ ¬øÊ‚ fl·ÊZ ∑§Ê ÕÊ–
{1190 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ÃÒp •Ÿ∑§ ¬Ê„ÈU«U¬˝÷ÎÁê˝ãÕÊ ⁄UÁøÃÊ—, Ã·È “⁄UÿáÊ‚Ê⁄U”ŸÊ◊∑§ª˝ãÕÊ˘ÁSÃ, ÃSÿÊ¬Á⁄U,

ø⁄U◊ÃËÕZ∑§⁄UÁŸflʸáÊÊØ ÁmU‚„Udfl··¸ È √ÿÃËÃcflÁ¬, ‚ê¬˝Áà ∑§ÊÁøŒÁ¬ ‚¥S∑ΧÃ≈UË∑§Ê ŒÎÁCUªÊø⁄UÊ
ŸÊÁSÃ, ∞ÃØ ‚◊ˡÿ •Ÿ∑§ÊøÊÿ¸-ÁflmUà‚◊Í„UŸ ‚ÁflŸÿ¥ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄Uª˝ãÕSÿÊ¬Á⁄U ≈UË∑§ÊÿÊ
‹πŸÊÕ¸◊„¥U ¬˝ÊÁո×– ◊◊Êã×∑§⁄UáÊ˘¬Ë„UÊ ¡ÊÃÊ, ÃŒŸÈ‚Ê⁄¥U ¬˝‚ãŸÃʬÍfl¸∑¥§ ◊ÿÊ ≈UË∑§Ê∑§ÊÿZ
¬˝Ê⁄UéäÊ◊˜–
•Õ üÊË◊à∑È § ãŒ∑È § ãŒÊøÊÿ¸ fl ⁄U S ÿ ¬⁄U ê ¬⁄U Ê ÿÊ¥ ÁŒªê’⁄U Ê øÊÿʸ — •ÊÁŒ‚ʪ⁄U -
•¥∑§‹Ë∑§⁄‘UÁÃÁflüÊÈßÊ◊ÊŸÊ ¡ÊÃÊ—, ÃÁë¿UcÿÊøÊÿ¸◊„UÊflË⁄U∑§ËÁø‚ô¥ Ê∑§Ê ¡ÊÃÊ—, ÃÁë¿UcÿÊøÊÿ¸-
Áfl◊‹‚ʪ⁄U‚¥ôÊ∑§Ê— •÷flŸ˜, ÃÁë¿UcÿªáÊÊøÊÿ¸Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄UÊÁ÷äÊÊ˘„¥U Ãà¬˝ÊÕ¸ŸÊ¬˝⁄UáÊÿÊ
⁄UÿáÊ‚Ê⁄Uª˝ãÕSÿÊ¬Á⁄U ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË≈UË∑§Ê¥ ⁄UøÁÿÃÈ¥ ¬˝ÿÃÊ˘÷fl◊˜– ¡ê’ÍmUˬ ÷⁄UÃˇÊòÊÊÿ¸πá«U
¬˝Õ◊ÃËÕZ∑§⁄U üÊËflη÷ŸÊÕ-íÿDU¬ÈòÊ÷⁄UÃø∑˝§flÁø-‚ŸÊÕàflÊØ ¬˝Á‚Áh¥U ¬˝Ê# ÷Ê⁄UÃfl·¸,
ÃŒãê¸Ã ªÈ¡⁄UÊì˝ÊãÃ ·≈˜Uπá«Uʪ◊üÊÈÃÃËÕ̧ •¥∑§‹E⁄UŸÊÁêŸ Ÿª⁄‘U–
©Uã„UÊ¥Ÿ •Ÿ∑§ ¬Ê„ÈU«U (¬˝Ê÷ÎÃ) •ÊÁŒ ª˝ãÕÊ¥ ∑§Ë ⁄UøŸÊ ∑§Ë, Á¡Ÿ◊¥ “⁄UÿáÊ‚Ê⁄U” ŸÊ◊∑§ ª˝ãÕ
÷Ë „ÒU– ©U‚ ¬⁄U, •ÁãÃ◊ ÃËÕZ∑§⁄U ÷ªflÊŸ˜ ◊„UÊflË⁄U SflÊ◊Ë ∑§ ÁŸflʸáÊ ∑§Ê ¬˝Êåà „ÈU∞ wÆÆÆ fl·¸
√ÿÃËà „UÊŸ ¬⁄U ÷Ë, flø◊ÊŸ ◊¥ ∑§Ê߸U ÷Ë ‚¥S∑Χà ≈UË∑§Ê ŒÎÁCUªÊø⁄U Ÿ„UË¥ ÕË- ∞‚Ê Œπ∑§⁄U •Ÿ∑§
•ÊøÊÿ¸ fl ÁflmUÊŸÊ¥ ∑§ ‚◊Í„U Ÿ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U-ª˝ãÕ ¬⁄U ≈UË∑§Ê Á‹πŸ ∑§ Á‹∞ ‚ÁflŸÿ ◊Ȥʂ ¬˝ÊÕ¸ŸÊ
∑§Ë– ◊⁄‘U •ã×∑§⁄UáÊ ◊¥ èÊË flÒ‚Ë ßUë¿UÊ „ÈU߸U •ÊÒ⁄U ÃŒŸÈM§¬ ◊Ò¥Ÿ ¬˝‚ãŸÃʬÍfl¸∑§ ≈UË∑§Ê ∑§Êÿ¸ ¬˝Ê⁄Uê÷
Á∑§ÿÊ–
•ÊøÊÿ¸ üÊË∑ȧãŒ∑ȧãŒSflÊ◊Ë ∑§Ë ¬⁄Uê¬⁄UÊ ◊¥ ¬Ííÿ •ÊøÊÿ¸ üÊË •ÊÁŒ‚ʪ⁄U •¥∑§‹Ë∑§⁄U ¡Ë
◊. ∑§ ŸÊ◊ ‚ ¬˝Á‚hU ÁŒªê’⁄UÊøÊÿ¸ „ÈU∞, ©UŸ∑§ Á‡Êcÿ •ÊøÊÿ¸ üÊË ◊„UÊflË⁄U∑§ËÁø „ÈU∞, ©UŸ∑§ Á‡Êcÿ
•ÊøÊÿ¸ üÊË Áfl◊‹‚ʪ⁄U „ÈU∞, ©UŸ∑§ Á‡Êcÿ ∑§ M§¬ ◊¥ ◊Ò¥ ªáÊÊøÊÿ¸ Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U, ©UŸ (ÁflmUÊŸÊ¥
•ÊÁŒ) ∑§Ë ¬˝ÊÕ¸ŸÊ ‚ ¬̋Á⁄Uà „UÊ∑§⁄U ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U ª˝ãÕ ¬⁄U “⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË” ≈UË∑§Ê Á‹πŸ ∑§ Á‹∞
¬˝ÿàŸ‡ÊË‹ „ÈU•Ê– ¡ê’ÍmUˬ ∑§ ÷⁄UÃˇÊòÊ ∑§ •Êÿ¸πá«U ◊¥ ¬˝Õ◊ ÃËÕZ∑§⁄U üÊË flη÷ŸÊÕ ∑§ íÿDU
¬ÈòÊ ÷⁄Uà ø∑˝§flÃ˸ ∑§Ë ‚ŸÊÕÃÊ (•ÊÁäʬàÿ) ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ, ÿ„U Œ‡Ê “÷Ê⁄UÃflcʸ” ŸÊ◊ ‚ ¬˝Á‚ÁhU ∑§Ê
¬˝Ê# „ÈU•Ê „ÒU– ßU‚∑§ •ãê¸Ã, ªÈ¡⁄UÊà ¬˝Êãà ◊¥ •¥∑§‹E⁄U ŸÊ◊ ∑§Ê Ÿª⁄U „ÒU, ¡Ê “·≈˜Uπá«Uʪ◊
üÊÈÃÃËÕ¸” ∑§„UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
 {≈UË∑§Ê∑§Ãȸ— ¬˝‡ÊÁS× —— 1191}

ÃòÊ ¬@ÁòÊ¥‡ÊŒÁäÊ∑§¬@Áfl¥‡ÊÁÇÊÃÁ◊Ã flË⁄UÁŸflʸáÊÊéŒ ◊ÊÉÊ◊Ê‚ ∑ΧcáʬˇÊ ÃÎÃËÿÊÁÃÕÊÒ

◊XU‹flÊ‚⁄‘U ◊äÿÊqUfl‹ÊÿÊ¥ üÊË◊àSflÊÁ◊¬ÊE¸ŸÊÕÁ¡ŸÊ‹ÿ ŒflÊÁäÊŒflø⁄UáÊ‚ÊÁÛÊäÿ ‡ÊÈ÷◊È„ÍUÃ̧
øÃÈÁfl¸äÊ‚¥ÉÊSÿ, ÃÕÒfl ¡Ÿ‚◊Í„USÿ ‚◊ȬÁSÕÃÊÒ ÁmU‚„Udfl·¸¬Ê˝ øËŸÃ◊Sÿ üÊË∑ȧãŒ∑ȧãŒÊøÊÿ¸-
¬˝áÊËÃSÿ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄Uª˝ãÕSÿ ©U¬Á⁄U ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË≈UË∑§ÊÿÊ •◊ÈcÿÊ— ‡ÊÈ÷Ê⁄Uê÷— ∑Χ×–
üÊËÁ‚hUˇÊòÊ-™§¡¸ÿãÃÁªÁ⁄UÿÊòÊÊÿÊ¥ ÃÃp, ªÈ¡⁄UÊì˝ÊãÃ⁄UÊ¡äÊÊŸË÷ÍÃSÿ ªÊãäÊËŸª⁄USÿ
fl·Ê¸∑§Ê‹ üÊË÷ªflã◊„UÊflË⁄UÁ¡ŸÊ‹ÿ Á¡Ÿ¬ÊŒ◊Í‹ ÁŸ⁄UãÃ⁄¥U ≈UË∑§Ê‹πŸ∑§ÊÿZ ∑ȧfl¸ÃÊ
◊Ê‚ÊûÊ◊◊Ê‚ ∑§ÊÁø∑§◊Ê‚ ∑ΧcáʬˇÊ •◊ÊflSÿÊÁÃÕÊÒ ⁄UÁflflÊ‚⁄‘U flË⁄UÁŸflʸáÊ‚¥flà‚⁄U
·≈˜UÁòÊ¥‡ÊŒÁäÊ∑§¬@Áfl¥‡ÊÁÃ-‡Êì˝Á◊Ã •ÁãÃ◊ÃËÕZ∑§⁄-üÊËflh¸U◊ÊŸÁŸflʸáÊÁŒfl‚ ¬ÍflʸqUfl‹  ÊÿÊ¥
¿UòÊøÊ◊⁄UÉÊá≈UÊ◊XU‹äflŸÊÒ ÁŸŸÊÁŒÃ ⁄U%òÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§ÿ¥ ‚ê¬ÛÊÃÊ¥ ªÃÊ– ÃŒÁãÃ∑§ ø
üÊÊfl∑§‚◊Í„U Ÿ ª˝ãÕSÿÊSÿ •CUÁfläÊÊø¸ŸÊ◊„UÊà ‚flÊ ÁflÁ„U×– ∞ÃŒ˜ªã˝ ÕSÿ ‚ê¬ÊŒŸÊŸÈflÊŒ∑§ÊÿZ
ÁflmUà¬˝fl⁄‘UáÊ «UÊÚ. ŒÊ◊ÊŒ⁄U‡ÊÊÁSòÊáÊÊ ÁflŸÿ÷ÄàÿÊ ÁflÁ„UÃ◊˜–
fl„UÊ°, flË⁄U ÁŸflʸáÊ ‚¥flØ wzxz ∑§ ◊ÊÉÊ ◊Ê‚ ∑§ ∑ΧcáʬˇÊ ∑§Ë ÃÎÃËÿÊ ÁÃÁÕ ∞fl¥ ◊XU‹flÊ⁄U
∑§ ÁŒŸ, ◊äÿÊqU fl‹Ê fl ‡ÊÈ÷ ◊È„ÍUø ◊¥ ÷ªflÊŸ˜ ¬ÊE¸ŸÊÕ-Á¡ŸÊ‹ÿ ◊¥, ŒflÊÁäÊŒfl ∑§ ø⁄UáÊÊ¥ ∑§
‚ÊÁŸäÿ ◊¥, øÃÈUÁfl¸äÊ ‚¥ÉÊ ∞fl¥ ¡Ÿ‚◊Í„U ∑§Ë ‚◊ȬÁSÕÁà ◊¥ •ÊøÊÿ¸∑ȧãŒ∑ȧ㌠SflÊ◊Ë mUÊ⁄UÊ Áfl⁄UÁøÃ
wÆÆÆ fl·¸ ¬˝ÊøËŸÃ◊ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U ª˝ãÕ ¬⁄U ßU‚ ⁄U%òÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê ∑§Ê ¬˝Ê⁄Uê÷ Á∑§ÿÊ ªÿÊ–
üÊË Á‚hUˇÊòÊ ™§¡¸ÿãà ÁªÁ⁄U ∑§Ë ÿÊòÊÊ ◊¥ •ÊÒ⁄U Á»§⁄U ªÈ¡⁄UÊà ¬˝Êãà ∑§Ë ⁄UÊ¡äÊÊŸË ªÊãäÊËŸª⁄U
◊¥ fl·Ê¸-¬˝flÊ‚ ∑§ ‚◊ÿ ÷ªflÊŸ˜ ◊„UÊflË⁄U ∑§ Á¡ŸÊ‹ÿ ◊¥ Á¡ŸãŒ˝-¬ÊŒ◊Í‹ ◊¥ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ≈UË∑§Ê-
‹πŸ ∑§Ê ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UÃÊ ⁄U„UÊ, •ÊÒ⁄U flË⁄UÁŸflʸáÊ ‚¥flØ wzx{ ◊¥ ©UûÊ◊ ◊Ê‚ ∑§ÊÁø∑§ ∑§ ∑ΧcáÊ ¬ˇÊ
∑§Ë •◊ÊflSÿÊ, ⁄UÁflflÊ⁄U ∑§ ÁŒŸ, Á¡‚ ÁŒŸ •ÁãÃ◊ ÃËÕZ∑§⁄U ÷ªflÊŸ˜ ◊„UÊflË⁄U SflÊ◊Ë ∑§Ê ÁŸflʸáÊ
ÁŒfl‚ ◊ŸÊÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò, ¬ÍflʸqU fl‹Ê ◊¥, ¿UòÊ-øÊ◊⁄U-ÉÊá≈UÊ •ÊÁŒ ∑§Ë ◊Ê¥ªÁ‹∑§ äflÁŸ ∑§ ‚ÊÕ ÿ„U
⁄U%òÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê ‚ê¬ÛÊ „ÈU߸U– ©U‚Ë ‚◊ÿ, üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§ ‚◊Í„U mUÊ⁄UÊ ßU‚ ª˝ãÕ⁄UÊ¡ ∑§Ê •CUÁfläÊ
•ø¸ŸÊ-◊„UÊà‚fl ◊ŸÊÿÊ ªÿÊ– ßU‚ ª˝ãÕ ∑§ ‚ê¬ÊŒŸ fl Á„UãŒË •ŸÈflÊŒ ∑§Ê ∑§Êÿ¸ ÁflmUmU⁄U «UÊÚ.
ŒÊ◊ÊŒ⁄U ‡ÊÊSòÊË Ÿ ÁflŸÿ-÷ÁQ§¬Ífl¸∑§ ‚ê¬ãŸ Á∑§ÿÊ „ÒU–
{1192 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

Ÿ◊— üÊË◊ÁîÊŸãŒ˝Êÿ, Ÿ◊Ê Áfl◊‹Á‚ãäÊfl–

üÊË‚ã◊ÁÃì—¬ÍÃ-ªÈL§¬Œ˜èÿÊ Ÿ◊Ê Ÿ◊—––
ÿÊflÛÊ÷Á‚ øãŒ˝Ê∑§ÊÒ̧, •ø‹Ê ø ‚ÈŒ‡Ê¸Ÿ◊˜–
ÃÊflîÊÿÃÈ ≈UË∑§ÿ¥ üÊË⁄U%òÊÿflÁäʸŸË––
ßUÁà ‚fl̧·Ê¥ ⁄UàŸòÊÿ¥ ÷flÃÈ, ÃSÿ ‚◊ÎÁhU÷¸flÃÈ, ◊ÊˇÊÊ⁄UÊäÊŸÊ ‚»§‹Ê ÷flÁàflÁÃó
flh¸UÃÊ¥ Á¡Ÿ‡ÊÊ‚Ÿ◊˜– ◊XU‹¥ ÷ÍÿÊØ ‚fl¸¡ŸÊŸÊ◊˜––

üÊË◊ÊŸ˜ Á¡ŸãŒ˝ Œfl ∑§Ê ◊⁄UÊ Ÿ◊S∑§Ê⁄U „UÊ– ¬Ííÿ •ÊøÊÿ¸üÊË Áfl◊‹‚ʪ⁄U ¡Ë ◊. ∑§Ê ÃÕÊ
¬Ííÿ •ÊøÊÿ¸ üÊË ‚ã◊ÁÂʪ⁄U ¡Ë ◊. ∑§ ì—¬Íà ªÈL§-ø⁄UáÊÊ¥ ◊¥ ◊⁄UÊ ’Ê⁄-’Ê⁄U Ÿ◊S∑§Ê⁄U „ÒU–
¡’ Ã∑§ •Ê∑§Ê‡Ê ◊¥ øãŒ˝-‚Íÿ¸ „Ò¥U, ¡’ Ã∑§ ÿ„U ¬ÎâflË „ÒU •ÊÒ⁄U Ã’ Ã∑§ ÿ„U ‚ÈŒ‡Ê¸Ÿ ◊L§
„ÒU, Ã’ Ã∑§ ÿ„U üÊË⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê ¡ÿflãà „UÊ–
‚÷Ë ∑§Ê ⁄àŸòÊÿ ¬˝Êåà „UÊ, ©U‚∑§Ë ‚êÿ∑˜§ flÎÁhU „UÊ ÃÕÊ ◊ÊˇÊ-•Ê⁄UÊäÊŸÊ ‚»§‹ „UÊ-
Á¡Ÿ‡ÊÊ‚Ÿ ∑§Ë flÎÁhU „UÊ– ‚◊Sà ¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ ∑§Ê ◊XU‹ „UÊ–
óÆó
¬Á⁄UÁ‡ÊCU
©UûÊ⁄UÊh¸
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1195

©UûÊ⁄UÊh̧ (ªÊÕÊ ||-v{})

ªÊ„UÊáÊÈÄ∑§◊ÁáÊ∑§Ê
(◊Í‹ªÊÕÊŸÈ∑§˝ ◊ÁáÊ∑§Ê)

ªÊÕÊ ∑˝§◊Ê¥∑§ ¬Î. ‚¥. ªÊÕÊ ∑˝§◊Ê¥∑§ ¬Î. ‚¥.

• ©U
•í¤ÊÿáÊ◊fl ¤ÊÊáÊ¥ ~Æ {|| ©UŒ⁄UÁǪÿ‚◊áÊ◊Äπ vÆ} |~~
•ÁŒ‚Ê„UáÊ¡Ê∞áÊ v{y vvx{ ©Ufl‚ê◊ßU ‚ê◊ûÊ¥ vy} vÆzz
•å¬ÊáÊ¥ Á¬ áÊ ¬ë¿UÁŒ }y {yv ©Ufl‚◊ÁáÊ⁄UË„U¤ÊÊáÊÈ vvz }z|
•å¬Ê áÊÊáÊí¤ÊáÊ•Ê ˇÊ¬∑§ vv{| ∑§
•Áflÿå¬Ê ÁáÊg¥ŒÊ ~{ |Æx
∑§Ã∑§»§‹÷Á⁄Uÿ v{v vvwv
•Áfl⁄UŒŒ‚◊„U√flÿ vvy }x{
∑§ê◊ áÊ πflÁŒ ¬⁄U }x {x{
•Ê
∑§ê◊ÊŒÁfl„UÊfl‚„UÊfl vwx ~vx
•Ê⁄¥U÷ äÊáÊäÊááÊ vÆv |zÆ
∑§Ê◊ŒÈÁ„U ∑¥§å¬ÃL¥§ v{z vvyw
ßU
∑§ÊÿÁ∑§‹‚flÈ flÊ‚¥ }w {w~
ßUÁŒ ‚îÊáÊ ¬Á⁄U¬ÈîÊ¥ v{} vvzw
∑§Ê‹◊áʥå ¡ËflÊ vzw vÆ}z
ߥUÁŒÿÁfl‚ÿ‚È„UÊÁŒ‚È vw~ ~yv
Á∑¥§ ¡ÊÁáÊŒÍáÊ ‚ÿ‹¥ vwÆ }~z
{1196 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ªÊÕÊ ∑˝§◊Ê¥∑§ ¬Î. ‚¥. ªÊÕÊ ∑˝§◊Ê¥∑§ ¬Î. ‚¥.

Á∑¥§¬Êÿ»§‹¥ ¬P¥§ vw| ~xy ¡Êfl áÊ ¡ÊáÊÁŒ •å¬Ê }z {y|
Á∑¥§ ’„UÈáÊÊ flÿáÊáÊ ŒÈ vzy vÆ~v Á¡áÊÁ‹¥ª„U⁄UÊ ¡Ê߸U vyy vv}z
Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ „UÊ ÃÁ¡ vx{ ~|~ ¡ ¬ÊflÊ⁄¥U÷⁄UŒÊ vÆy ||z
Á∑¥§ ’„ÈUáÊÊ „UÊ ŒÁfl¥ŒÊ vy| vÆzw ¡Á‚¥ •◊í¤Ê◊í¤Ê vxv ~y~
∑ȧ‚‹S‚ ÃflÊ ÁáÊflÈáÊS‚ vzv vÆ}v ¡ÊßU‚flîÊÊ◊¥ÃÊ vÆx |{z
∑§Ê„UáÊ ÿ ∑§‹„UáÊ ÿ vvw }wv áÊ
π áÊ ‹„UßU ¡ÊÿáÊ‚Ë‹ ˇÊ¬∑§ vv{Æ
πÊ߸U-¬ÍÿÊ-‹Ê„¥U vww ~Æz áÊ Áfl ¡ÊáÊÁŒ Á¡áÊÁ‚hU‚M§fl¥ vv{ }{y
ª áÊ ‚„¥UÁà ßUŒ⁄UŒå¬¥ vÆz |}y
ª¥ÕÁ◊áÊ¥ Á¡áÊÁŒ_¥U v{| vvzv áÊÊáÊé÷Ê‚Áfl„UËáÊÊ }~ {|v
ªÈáÊflÿÃfl‚◊¬Á«U◊Ê vy~ vÆ{w áÊÊáÊáÊ ¤ÊÊáÊÁ‚hUË vzÆ vÆ|}
ªÈL§÷ÁûÊÁfl„UËáÊÊáÊ¥ |} {Æy ÁáÊÄπfláÊÿ¬◊ÊáÊ¥ vzz vÆ~v
ø ÁáÊë¿Uÿflfl„UÊ⁄U‚M§fl¥ vv~ }|}
ø©UªÁŒ‚¥‚Ê⁄Uª◊áÊ vx| ~}z ÁáÊÿ •å¬áÊÊáʤÊÊáÊ vw{ ~xy
øê◊Á_U◊‚
¥ ‹fl‹ÈhUÊ vÆ{ |~w ÁáÊÿÃìÊÈfl‹ÁhU ÁfláÊÊ }{ {zw
¡ ÁáÊ¥ŒÊfl¥øáÊŒÍ⁄UÊ ~z |Æx
¡¥ ¡ÊÁŒ¡⁄UÊ◊⁄UáÊ¥ vy{ vÆy| Ã
¡¥ ¡¥ •ÄπÊáÊ ‚È„¥U vxÆ ~yv ÃìÊÁflÿÊ⁄UáÊ‚Ë‹Ê ~x {~y
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1197

ªÊÕÊ ∑˝§◊Ê¥∑§ ¬Î. ‚¥. ªÊÕÊ ∑˝§◊Ê¥∑§ ¬Î. ‚¥.

ÁÃ√fl¥ ∑§ÊÿÁ∑§‹‚¥ ~| |wv ’Á„U⁄U¥Ã⁄Uå¬÷Œ¥ vyÆ vÆÆÆ
Œ ’„ÈUŒÈÄπèÊÊÿáÊ¥ vvÆ }Æ}
Œ√flªÈáʬîÊ∞Á„¥U vx~ ~~y ÷
Œ¥«UûÊÿ ‚ÑûÊÿ ~~ |x{ ÷ÈTÁŒ ¡„UÊ‹Ê„¥U vÆ| |~~
Œ¥‚áÊ‚ÈhUÊ äÊê◊í¤ÊÊáÊ⁄UŒÊ vv| }|v ÷È¥ûÊ •ÿÊªÈ‹ÊŒßU ˇÊ¬∑§ vv|}
ÁŒ√flÈûÊ⁄UáÊ‚Á⁄Uë¿¥U vvx }xÆ ◊
Œ„U ∑§‹ûÊ¥ ¬ÈûÊ¥ vw} ~yv ◊ÄπË Á‚Á‹Áê◊ ¬Á«UŒÊ }} {{x
Œ„UÊÁŒ‚È •áÊÈ⁄UûÊÊ vÆÆ |yw ◊‹◊ÈûÊÉÊ«U√fl Áø⁄¥U vxy ~|Æ
äÊ Á◊ë¿¥UäÊÿÊ⁄U⁄UÁ„UŒ¥ v{Æ vvv|
äÊê◊í¤ÊÊáÊé÷Ê‚¥ v{x vvxx Á◊S‚Ê ÁûÊ ’ÊÁ„U⁄Uå¬Ê vyv vÆÆz
¬ Á◊Á„U⁄UÊ ◊„¥UäÊÿÊ⁄¥U vz~ vvvÆ
¬ÁŒ÷ÁûÊÁfl„UËáÊ ‚ŒË || z~y ◊Í…UûÊÿ - ‚ÑûÊÿ vyw vÆvÆ
¬flÿáÊ‚Ê⁄Ué÷Ê‚¥ v{w vvw| ◊Í‹ûÈ ÊL§ûÊL§ûÊ⁄U vwy ~wÆ
¬ÊflÊ⁄¥U÷ÁáÊÁflûÊË ~v {}v ◊ÊÄπªÁŒª◊áÊ∑§Ê⁄UáÊ vx} ~~v
Á¬ë¿U ‚¥Õ⁄UáÊ ßUë¿UÊ‚È vz| vÆ~} ⁄UU
¬Íÿ‚Íÿ⁄U‚ÊáÊÊáÊ¥ vxw ~y~ ⁄UîÊ¥ ¬„UÊáÊ„UËáÊ¥ |~ {vÆ
’ ⁄UÿáÊûÊÿ-∑§⁄UáÊûÊÿ vyx vÆvv
’Á„U⁄Ué÷¥Ã⁄Uª¥Õ vyz vÆvv ⁄UÿáÊûÊÿ◊fl ªáÊ¥ vz} vvÆ{
{1198 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}

ªÊÕÊ ∑˝§◊Ê¥∑§ ¬Î. ‚¥. ªÊÕÊ ∑˝§◊Ê¥∑§ ¬Î. ‚¥.

⁄U‚L§Á„U⁄U◊‚
¥ ◊Œ vÆ~ }Æ} ‚ê◊ áÊÊáÊ¥ fl⁄UǪ ÃflÊ v{{ vvy}
⁄UÊÿÊÁŒ◊‹¡ÈŒÊáÊ¥ ~} |w| ‚ê◊g¥‚áÊ ‚Èh¥U vzx vÆ~Æ
fl ‚ê◊ûÊ ÁfláÊÊ L§ß¸U }Æ {vÆ
flÿªÈáÊ‚Ë‹¬⁄UË‚„U vwv ~ÆÆ ‚ê◊ÊÁŒªÈáÊÁfl‚‚¥ vv} }|v
fl‚ÁŒ-¬Á«U◊Êflÿ⁄UáÊ vz{ vÆ~} ‚ê◊ÊÁŒ_UË áÊÊáÊË vxz ~|y
Áfl∑§„UÊÁŒÁflå¬◊ÈP§Ê ~y |Æx ‚Ê‹Áfl„UËáÊÊ ⁄UÊ•Ê }| {z|
Áfl‚ÿÁfl⁄UûÊÊ ◊ÈìÊÁŒ vwz ~w| Á‚ÁfláÊ Áfl áÊ ÷¥È¡ÁŒ vxx ~{w
‚ ‚ÈŒáÊÊáÊé÷Ê‚¥ ¡Ê ~w {}{
‚¥ÉÊÁfl⁄UÊ„ U∑§È ‚Ë‹Ê vÆw |zÆ „U
‚¥¡◊Ãfl¤ÊÊáÊí¤ÊÿáÊ vvv }wv „UËáÊÊŒÊáÊ-ÁflÿÊ⁄U }v {wx

óÆó

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê ◊¥ ©UhÃÎ ª˝ãÕ
¬˝Ê∑Χà ª˝ãÕ
(v) •Ê⁄UÊäÊŸÊ‚Ê⁄U (•ÊøÊÿ¸ Œfl‚Ÿ)
(w) ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ (SflÊ◊Ë ∑ȧ◊Ê⁄U)
(x) ªÊê◊≈U‚Ê⁄U (•ÊøÊÿ¸ ŸÁ◊øãº˝)
(y) øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà (•ÊøÊÿ¸ ∑ȧãŒ∑ȧãŒ)
(z) øÊÁ⁄UòÊ‚Ê⁄U (øÊ◊Èá«U⁄UÊÿ)
({) ¡ê’ÍgËfl¬ááÊÁûÊ ‚¥ª„U (•ÊøÊÿ¸ ¬Œ˜◊ŸÁãŒ)
(|) Ãûfl‚Ê⁄U (•ÊøÊÿ¸ Œfl‚Ÿ)
(}) ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ (•ÊøÊÿ¸ ÿÁÃflη÷)
(~) ÁòÊ‹Ê∑§‚Ê⁄U (•ÊøÊÿ¸ ŸÁ◊øãº˝)
(vÆ) Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà (•ÊøÊÿ¸ ∑ȧãŒ∑ȧãŒ)
(vv) Œ‡Ê¸Ÿ‚Ê⁄U (•ÊøÊÿ¸ Œfl‚Ÿ)
(vw) Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U (’΄UŒ˜) (•Ê. ŸÁ◊øãŒ˝)
(vx) Ÿÿø∑˝§ (‹ÉÊÈ) (Œfl‚ŸÊøÊÿ¸)
(vy) Ÿÿø∑˝§flÎÁûÊ (Ÿÿø∑˝§ ¬⁄U ≈UË∑§Ê)
(vz) ÁŸÿ◊‚Ê⁄U (•ÊøÊÿ¸ ∑ȧãŒ∑ȧãŒ)
(v{) ¬kŸÁ㌬¥øÁfl¥‡ÊÁÃ∑§Ê (•ÊøÊÿ¸ ¬kŸÁãŒ)
(v|) ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê (•ÊøÊÿ¸ ÿÊªËãŒÈ)
(v}) ¬˝Ê. ¬¥ø‚¥ª˝„U
(v~) ¬¥øÊÁSÃ∑§Êÿ (•ÊøÊÿ¸ ÿÊªËãŒÈ)
(wÆ) ¬˝fløŸ‚Ê⁄U (•ÊøÊÿ¸ ∑ȧãŒ∑ȧãŒ)
(wv) ’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊU (•Ê. ∑ȧãŒ∑ȧãŒ)
(ww) ’Êäʬ˝Ê÷Îà (•Ê. ∑ȧãŒ∑ȧãŒ)
(wx) ÷ªflÃË-•Ê⁄UÊäÊŸÊ (•ÊøÊÿ¸ Á‡ÊflÊÿ¸)
(wy) ÷Êfl¬˝Ê÷Îà (•ÊøÊÿ¸ ∑ȧãŒ∑ȧãŒ)
(wz) ÷Êfl‚¥ª˝„U (•ÊøÊÿ¸ Œfl‚Ÿ)
(w{) ◊Í‹ÊøÊ⁄U (•ÊøÊÿ¸ fl^U∑§⁄U)
(w|) ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà (•ÊøÊÿ¸ ∑ȧãŒ∑ȧãŒ)
(w}) ÿÊª‚Ê⁄U (•ÊøÊÿ¸ ÿÊªËãŒÈ)
(w~) ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U (•ÊøÊÿ¸ ∑ȧãŒ∑ȧãŒ)
¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1199
(xÆ) fl‚ÈŸÁãŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U (•ÊøÊÿ¸ fl‚ÈŸÁãŒ)
(xv) ·≈˜Uπá«Uʪ◊ (•ÊøÊÿ¸ ¬Èc¬Œãà fl •ÊøÊÿ¸ ÷ÍÃ’‹Ë)
(xw) ‚◊ÿ‚Ê⁄U (•ÊøÊÿ¸ ∑ȧãŒ∑ȧãŒ)
(xx) ‚Íòʬ˝Ê÷Îà (•Ê. ∑ȧãŒ∑ȧãŒ)
(xy) ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà (•ÊøÊÿ¸ ∑ȧãŒ∑ȧãŒ)
‚¥S∑Χà ª˝ãÕ
(v) •∑§‹¥∑§ ‚¥Á„UÃÊ
(w) •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà (¬¥. •Ê‡ÊÊäÊ⁄U)
(x) •Á◊êÁÃ-üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U (•Ê. •Á◊êÁÃ)
(y) •CUÊXUNŒÿ (flÊÇ÷≈U)
(z) •Õfl¸flŒ
({) •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ (•ÊøÊÿ¸ ªÈáÊ÷Œ˝)
(|) •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ (•ÊøÊÿ¸ Á¡Ÿ‚Ÿ)
(}) •Ê‹Ê¬¬hÁà (•ÊøÊÿ¸ Œfl‚Ÿ)
(~) •Êåì⁄UˡÊÊ (•ÊøÊÿ¸ ‚◊ãÃ÷Œ˝)
(vÆ) •ÊøÊÿ¸÷ÁQ§ (•ÊøÊÿ¸ ¬Ííÿ¬ÊŒ)
(vv) •ÊøÊ⁄UflÎÁûÊ-≈UË∑§Ê
(vw) •Êà◊ÅÿÊÁÃ-≈UË∑§Ê (•ÊøÊÿ¸ •◊ÎÃøãŒ˝)
(vx) ßUãŒ˝¬˝ÁÃDUÊÁfläÊÊŸ
(vy) ßUCUÊ¬Œ‡Ê (•ÊøÊÿ¸ ¬Ííÿ¬ÊŒ)
(vz) ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ (•ÊøÊÿ¸ ªÈáÊ÷Œ˝)
(v{) ©U¬Ê‚∑§ÊäÿÿŸ (‚Ê◊Œfl ‚ÍÁ⁄U)
(v|) ∑§ÀÿÊáÊ◊ÁãŒ⁄U SÃÊòÊ (•ÊøÊÿ¸ ∑ȧ◊ÈŒøãŒ˝)
(v}) ∑ȧ⁄U‹∑§Ê√ÿ (ÁÃL§flÀ‹Èfl⁄U)
(v~) Á∑˝§ÿÊ∑§Ê‡Ê
(wÆ) ˇÊòÊøÍ«UÊ◊ÁáÊ (flÊŒË÷Á‚¥„U ‚ÍÁ⁄UU)
(wv) ªÊê◊≈U‚Ê⁄U ≈UË∑§Ê (‚¥S∑ΧÃ)
(ww) ôÊÊŸÊáʸfl (•Ê. ‡ÊÈ÷øãŒ˝) (‡ÊÊ‹Ê¬È⁄U ‚¥S∑§.)
(wx) ôÊÊŸ‚Ê⁄U (◊ÈÁŸ ¬kÁ‚¥„U )
{1200 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
(wy) øãŒ˝¬˝÷øÁ⁄UÃ
(wz) ¡ÒŸ Á‡Ê‹Ê‹π ‚¥ª˝„U
(w{) ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ (•ÊøÊÿ¸ ⁄UÊ◊‚Ÿ)
(w|) ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ (•ÊøÊÿ¸ ©U◊ÊSflÊ◊Ë)
(w}) ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ ÷Êcÿ (SflÊ¬ôÊ)
(w~) ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ (•ÊøÊÿ¸ •∑§‹¥∑§)
(xÆ) ÃûflÊÕ¸‡‹Ê∑§flÊÁø∑§ (•Ê. ÁfllÊŸÁãŒ)
(xv) Ãûfl¬˝ŒËÁ¬∑§Ê ≈UË∑§Ê (•ÊøÊÿ¸ •◊ÎÃøãŒ˝)
(xw) ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ ≈UË∑§Ê (•ÊøÊÿ¸ ¡ÿ‚Ÿ)
(xx) òÊÒflÁáʸ∑§ÊøÊ⁄U
(xy) ŒÊŸ‡ÊÊ‚Ÿ
(xz) äÊfl‹Ê ≈UË∑§Ê (•ÊøÊÿ¸ flË⁄U‚Ÿ)
(x{) äÊ◊¸‚¥ª˝„üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U
(x|) ãÿÊÿŒËÁ¬∑§Ê (•ÊøÊÿ¸ äÊ◊¸÷Í·áÊ)
(x}) ŸËÁÇÊÃ∑§ (÷Ãθ„UÁ⁄U)
(x~) ¬k¬È⁄UÊáÊ (•ÊøÊÿ¸ ⁄UÁfl·áÊ)
(yÆ) ¬@ÊäÿÊÿË (¬¥. ⁄UÊ¡◊À‹)
(yv) ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê-≈UË∑§Ê (’˝rÊŒfl‚ÍÁ⁄U)
(yw) ¬ÈáÿÊ‚˝fl∑§ÕÊ ∑§Ê‡Ê
(yx) ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ (•ÊøÊÿ¸ •◊ÎÃøãŒ˝)
(yy) ¬˝ÁÃDUʬÊΔU (¬¥. ŸÊÕÍ⁄UÊ◊¡Ë)
(yz) ¬˝ÁÃDUÊÁflÁäÊ Œ¬¸áÊ
(y{) ¬˝ÁÃDUÊ‚Ê⁄U (¬¥. •Ê‡ÊÊäÊ⁄U)
(y|) ¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ (•ÊøÊÿ¸ ∑ȧ◊Ê⁄USflÊ◊Ë)
(y}) ¬˝‡ŸÊûÊ⁄UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U (•ÊøÊÿ¸ ‚∑§‹∑§ËÁø)
(y~) ¬˝‡ŸÊûÊ⁄U ©U¬Ê‚∑§ÊøÊ⁄U
(zÆ) ’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U-≈UË∑§Ê (’˝rÊŒfl-flÎÁûÊ)
(zv) ’Î. Sflÿê÷ÍSÃÊòÊ (•ÊøÊÿ¸ ‚◊ãÃ÷Œ˝)
(zw) ’Î. ∑§ÕÊ∑§Ê·
(zx) ’Î. øÊáÊÄÿŸËÁÃ
(zy) ÷Q§Ê◊⁄U SÃÊòÊ (•ÊøÊÿ¸ ◊ÊŸÃÈ¥ª)
(zz) ÷Œ˝’Ê„ÈU‚¥Á„UÃÊ/øÁ⁄UÃ
(z{) ◊„UÊ÷Ê⁄Uà (flŒ√ÿÊ‚)
(z|) ◊ŸÈS◊ÎÁà (◊ŸÈ)
(z}) ◊Í‹ÊøÊ⁄U (•ÊøÊÿ¸ ∑ȧãŒ∑ȧãŒ)
(z~) ÿÊª‡ÊÊSòÊ (•ÊøÊÿ¸ „U◊øãŒ˝)
({Æ) ÿÊª‚Ê⁄U¬˝Ê÷Îà (•ÊøÊÿ¸ •Á◊êÁÃ)
({v) Á⁄U_UáÊÁ◊ øÁ⁄U©U
({w) ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U (•Ê. ‚◊ãÃ÷Œ˝)
({x) ‹Ê≈UË ‚¥Á„UÃÊ (üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U‚ª¥ „˝ U ◊¥ ¬˝∑§ÊÁ‡ÊÃ)
({y) ÁflŒÈ⁄UŸËÁà (flŒ√ÿÊ‚)
({z) Áfl·Ê¬„UÊ⁄U SÃÊòÊ (¬¥. äÊŸTÿ ∑§Áfl)
({{) ‡ÊÊ¥Áà ÷ÁQ§ (•ÊøÊÿ¸ ¬Ííÿ¬ÊŒ)
({|) ‡ÊÈ∑˝§ŸËÁà (‡ÊÈ∑˝§ÊøÊÿ¸)
({}) ‡ÊÈhÊ¬ÿÊª (ªáÊÊøÊÿ¸ Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U)
({~) ‚◊ÊÁäÊ÷ÁQ§ (•ÊøÊÿ¸ ¬Ííÿ¬ÊŒ)
(|Æ) ‚flʸոÁ‚Áh (•ÊøÊÿ¸ ¬Ííÿ¬ÊŒ)
(|v) ‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê (•ÊøÊÿ¸ •◊ÎÃøãŒ˝)
(|w) ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ (ªáÊÊøÊÿ¸ Áfl⁄Uʪ‚ʪ⁄U)
(|x) ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà (¬¥. •Ê‡ÊÊäÊ⁄U)
(|y) Á‚h÷ÁQ§ (•ÊøÊÿ¸ ¬Ííÿ¬ÊŒ)
(|z) Á‚ÁhÁflÁŸpÿ
(|{) ‚È÷ÊÁ·Ã⁄UàŸ÷Êá«UʪÊ⁄U
(||) ‚È÷ÊÁ·Ã‚¥ª˝„U
(|}) ‚È÷ÊÁ·Ã⁄UàŸÊfl‹Ë (÷^UÊ⁄U∑§ ‚∑§‹∑§ËÁø)
(|~) SÿÊmÊŒ◊¥¡⁄UË (•ÊøÊÿ¸ ◊ÁÀ‹·áÊ)
(}Æ) „UÁ⁄Ufl¥‡Ê ¬È⁄UÊáÊ (•ÊøÊÿ¸ Á¡Ÿ‚Ÿ)
(}v) Á„UÃÊ¬Œ‡Ê (∑§Áfl ŸÊ⁄UÊÿáÊ)
(}w) üÊÊfl∑§äÊ◊¸ ¬ËÿÍ·
(}x) ·«˜UŒ‡Ê¸Ÿ ‚◊ÈìÊÿ (•ÊøÊÿ¸ „UÁ⁄U÷Œ˝)
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1201

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê ◊¥

©UhÃÎ ªÊÕÊ, ¬l, ‚ÍòÊ •ÊÁŒ ∑§Ë •ŸÈ∑§˝ ◊ÁáÊ∑§Ê
[©UhÎà ªÊÕÊ •ÊÁŒ ∑§Ë fláʸ∑˝§◊ÊŸÈM§¬ ‚¥ÿÊ¡ŸÊ ◊¥ ≈UË∑§Ê-ª˝ãÕ ∑§ ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥ÅÿÊ ∑§ •ŸÈ∑˝§◊ ∑§Ê
Áfl‡Ê· ◊„Uûfl ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒU– •Ã— ©Uh⁄UáÊÊ¥ ∑§Ê Sfl∑§Ëÿ fláʸ∑˝§◊ ’ÊÁäÊà ÷Ë „ÈU•Ê „ÒU– ßU‚Ë Ã⁄U„U, ∞∑§ „UË fláʸ
‚ ¬˝Ê⁄Uê÷ „UÊŸ flÊ‹ ©Uh⁄UáÊÊ¥ ◊¥ •ÊÁŒ fláʸ ∑§Ê •ŸÈ∑˝§◊ ΔUË∑§ „UÊŸ ¬⁄U ÷Ë ¬⁄UflÃ˸ fláÊÊZ ∑§ •ŸÈ∑˝§◊ ∑§Ê ªÊÒáÊ
∑§⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ „ÒU– ÿÁŒ ∑§ÊßU̧ ©Uh⁄UáÊ ∑§ßU̧ ¬ÎDUÊ¥ ◊¥ •ÊÿÊ „ÒU ÃÊ ¬ÎDUÊŸÈ‚Ê⁄U ©U‚∑§Ë ¬ÈŸ⁄UÊflÎÁûÊ ÷Ë „ÈUßU̧ „ÒU– ó‚ê¬Ê.]

©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
•äÿÊà◊ÿÊª⁄UÁ‚∑¥§ w ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U (⁄UàŸòÊÿ. fl.„UË.) y
•ÿ◊Êà◊Ê Sflÿ¥ ‚ÊˇÊÊØ vx/v ôÊÊŸÊáʸfl v~/|
•Ÿ∑§÷flª„UŸÁfl·ÿ vy/v ¬@ÊÁSÃ∑§Êÿ v
•‹¥ ÃÁŒÁà å ÷ÄàÿÊ vy/v ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |y/w|{
•¬NÂ¥ÿ◊Sÿ ¬˝Áà v{/v ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ~/{/v{
•ŸÊlÁfllÊŸÈSÿÍÃÊ¥ wÆ/v ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà v/x
•ŸÊlÁfllÊŒÊ·ÊàÕ wÆ/v ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà v/w
•áÊ¥ÃàÕªé÷’Ë¡ w~/w ∑§‚Êÿ¬Ê„ÈU«U v/v, v, ¬˝∑§⁄UáÊ ~{ ¬Î. vw{
•Á⁄U„¥UÃ÷ÊÁ‚ÿàÕ¥ xÆ/w ‚Íòʬ˝Ê÷Îà v
•÷Íà ßUÁà ÷ÍÃ◊˜ xv/w äÊfl‹Ê vx/z, z, ‚Í. zÆ
•flªÿàÕÁflfl⁄UËÿ yv/x äÊfl‹Ê |/w, v, ‚Í. yy
•„UÊ ‚Áà ¡ªà¬Ííÿ yy/x ôÊÊŸÊáʸfl v/wz
•‚ë¿UÊSòʬ˝áÊÃÊ⁄U— yy/x ôÊÊŸÊáʸfl v/w{
•äÊËÃÒflʸ üÊÈÃÒôÊʸÃÒ— yz/x ôÊÊŸÊáʸfl v/w}
•üÊÿp Á◊âÿÊàfl yz/x ⁄UàŸ∑§⁄Uá«U üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U xy
•‹¥∑§Á⁄UcáÊÈ ⁄UÊÁøcáÊÈ zÆ/y •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/vxx
•å¬Ê-Œ¥‚ÁáÊ Á¡áÊfl⁄U„¥U |Æ/{ ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê v/vv}
{1202 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
•ãÃ⁄UÊà◊Ê ¡Ëfl— ~z/~ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U vxx
•√flÊ’Ê„¥U ¡¥ ‚È„¥U ~z/~ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ wvyx
•ŸÈª˝„UÊÕZ SflSÿÊÁà vÆ{/vÆ ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ |/x}
•÷ÿÊ„UÊ⁄U÷Ò·íÿ vÆ|/vÆ ©U¬Ê‚∑§ÊäÿÿŸ yx/||v
•ŸfläÊÎÃ∑§Ê‹ vv}/vÆ ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ~/v~/w
•í¤ÊÿáÊ◊fl vw}/vv ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U ~Æ
•„¸UŒ˜äÿÊŸ¬⁄USÿÊ„¸UŸ˜ vw~/vv •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà |/~w
•òÊŒÊŸË¥ ÁŸ·äÊÁãà vyv/vv ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ }x
•îÊ Áfl ÁÃ⁄UÿáÊ‚ÈhUÊ vyw/vv ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ||
•Á÷ÛÊ◊Êl◊ãÿûÊÈ vy|/vv ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ ~|
•„U Á…¥U∑ȧÁ‹ÿÊ ¤ÊÊáÊ¥ vzÆ/vv ÷Êfl‚¥ª„˝ U x}{
•ÁªA¡‹L§ÁäÊ⁄UŒË¬ vz~/vv äÊfl‹Ê vÆw
•CUêÿÊ◊äÿÿŸ¥ v{v/vv äÊfl‹Ê ~/y, v ‚Í. zy ¬l (vÆ|)
•ÁÃÃËfl˝ŒÈ—ÁπÃÊŸÊ¥ v{w/vv äÊfl‹Ê ~/y, v ‚Í. zy ¬l (vvÆ)
•ááÊÊáÊÁÃÁ◊⁄U„U⁄UáÊ¥ v{}/vv äÊfl‹Ê v/v, v ‚Í. v ªÊ. zv
•í¤ÊÿáÊ◊fl ¤ÊÊáÊ¥ v{~/vv ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U ~Æ
•áÊfl⁄Uÿ¥ ¡Ê ‚¥øÁŒ v|v/vw ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ vz
•àÿÀ¬ äÊŸ¡ê’Ê‹ v|~/vw ôÊÊŸÊáʸfl v{/w}
•ÁŸªÍÁ„UÃflËÿ¸Sÿ v}x/vx ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ {/wy/|
•Áfl⁄Uÿ‚ê◊ÊÁŒ_UË v}y/vx ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ v~|
•Äπÿ-fl⁄UÊ«U•Ê flÊ v}|/vx fl‚ÈŸÁ㌠üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U x}y
•nUÁfl„U◊¥ª‹ÊÁáÊ ÿ v}}/vx fl‚ÈŸÁ㌠üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U yyw
•„UflÊ •Êª◊-áÊÊ •Êª◊ÊßU v~Æ/vx fl‚ÈŸÁ㌠üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U yzv
•Á„U‚ÿ»§‹áÊ áÊ⁄UÊ wÆ}/vy fl‚ÈŸÁ㌠üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U y~v
•flÊåÿÃ ø∑˝§äÊ⁄UÊÁŒ wÆ|/vy •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv/vww
•ë¿U⁄U‚ÿ◊í¤ÊªÿÊ wÆ}/vy fl‚ÈŸÁ㌠üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U w{{
•ááÊ ©U ‚ÈŒflûÊ¥ ‚È◊ÊáÊÈ wÆ}/vy, wv~/v{ fl‚ÈŸÁ㌠üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U w{~
•ßU’ÈbU-’Ê‹-◊Íÿ¥äÊ wvy/vz fl‚ÈŸÁ㌠üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U wxz
•¬ÊòÊÊÿ äÊŸ¥ ŒûÊ¥ ww{/v| •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv/}~
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1203
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
•¬Êòʌʟ× Á∑§Á@Ø ww{/v| •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv/~Æ
•¬ÊòÊÊÿ äÊŸ¥ ŒûÊ ÿÊ ww{/v| •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv/~|
•ãÿÊÿÊ¬ÊÁ¡¸Ã¥ ÁflûÊ¥ wxx/v} ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà v/vv
•Á∑¥§øŸÊ˘„UÁ◊àÿÊ wxz/v} •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ vvÆ
•ÕʸªÃÊ ÁŸàÿ◊⁄UÊÁªÃÊ wx~/v~ ◊„UÊ÷Ê⁄Uà xx/~w
•flÁ‹åÃ·È ◊Íπ¸·È wyv/v~ ÁflŒÈ⁄UŸËÁà x~/zÆ
•ŸÈfl˝Ã— Á¬ÃÈ— ¬ÈòÊ— wyw/v~ •Õfl¸flŒ x/w
•hUÊáÊÃáÊ ‚Êflÿ w{~/wz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ xÆ}
•ŸÊÁŒÁŸäÊŸÊpÒÃ w||/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/zÆ
•‡ÊŸ¥ ¬ÊŸ∑¥§ πÊl¥ w}Æ/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/y{
•Áøãàÿ¥ Á„U ìÊ xÆx/w} ªÊê◊≈U‚Ê⁄U v}y
•ê’È ÁŸê’Œ˝È◊ ⁄UÊÒŒ¥˝ xvz/xv „UÁ⁄Ufl¥‡Ê ¬È⁄UÊáÊ |/vv}
•ˇáÊÊÁŸ¸◊Ë‹Ÿ¥ ÿÊflØ xwz/xw „UÁ⁄Ufl¥‡Ê ¬È⁄UÊáÊ y/x{|
•¡ª¡◊Á„U·ÃÈ⁄¥Uª xw|/xw ÁËÊÿ¬ááÊûÊË w/xy
•ÁflÃËáʸSÿ ª˝„UáÊ¥ xyÆ/xy ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ y/vÆw
•ãÿÊÿŸÊãÿÁflûÊSÿ xyv/xy ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ z~/v|}
•ãäÊÊŒÿ¥ ◊„UÊŸãäÊÊ xyw/xy •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ xz
•Ÿ∑§⁄UʪʟȪÃÊ xzv/x{ •CUÊXUNŒÿ z/v
•ÁÇ‹ˇáÊπ⁄US¬‡Ê¸ xzz/x{ •CUÊXUNŒÿ vy/vv
•ÁŸCUÊ˘ŒÎCU¬Ê∑§Ÿ x{Æ/x{ •CUÊXUNŒÿ w}/w
•¬P¥§ Á¬Á≈U∑§Ê◊Ê„ÈU— x{Æ/x{ •CUÊXUNŒÿ w}/{
•àÿê’ȬʟÊã◊ãŒÊªA— x{v/x{ •CUÊXUNŒÿ vw/x{-yÆ
•ˇáÊÊÁŸ¸◊Ë‹Ÿ¥ ÿÊflØ x{z/x| „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ y/{|
•ÁS◊Ÿ˜ üÊÈÃôÊÊŸ¬˝∑§⁄UáÊ x{|/x| ªÊê◊≈U‚Ê⁄U, ¡Ëfl∑§Êá«U xvz
•¬Èáÿ◊fl˝ÃÒ— ¬Èáÿ¥ x}~/yÆ-yv ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ }x
•fl˝ÃÊÁŸ ¬Á⁄Uàÿíÿ x}~/yÆ-yv ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ }y
•‚àÿ◊Á¬ Ãà‚àÿ¥ x~z/yÆ-yv ôÊÊŸÊáʸfl ~/x, {
•ŸÊ⁄UÃ¥ ÿÊ ÁŸc∑§L§áÊ yvv/yy ôÊÊŸÊáʸfl wy/z
•üÊÿp Á◊âÿÊàfl‚◊¥ yx}/y} ⁄àŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U xy
{1204 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
•‚È„UÊŒÊ ÁflÁáÊÁflûÊË yyx/y~ ’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U yz
•ááÊÊáÊ◊ÿÊ ÷ÊflÊ yy~/zÆ ‚◊ÿ‚Ê⁄U vw~
•ááÊÊáÊË ¬ÈáÊ ⁄UûÊÊ yzÆ/zÆ ‚◊ÿ‚Ê⁄U ww~
•ãÃ◊ȸ„ÍUø∑§Ê‹Ÿ yzz/zw •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U w/yv
•‹ÊÒÁ∑§∑§◊„UÊ flÎûÊ¥ y{w/zx ôÊÊŸÊáʸfl w~/x}
•‚àÿ∑§À¬ŸÊ¡Ê‹ y{{/zy ôÊÊŸÊáʸfl wy/vy
•‚àÿ‚Ê◊âÿ¸fl‡ÊÊ y{|/zy ôÊÊŸÊáʸfl wy/v}
•ŸÈŸÿÊŸèÿȬª◊ y|w/zy ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ y/ww/vÆ
•∑˝§◊∑§ÕŸŸ ÿ× y}v/zz ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ v~
•òÊŒÊŸË¥ ÁŸ·äÊÁãà y}x/z{ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ }x
•îÊ Áfl ÁÃ⁄UÿáÊ y}y/z{ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ||
•hÈUfl •‚⁄UáÊ ÷ÁáÊÿÊ zvw/{Æ-{Æ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ w
•¬˝ÁìÁûÊ‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸÊŸÊ¥ zv}/{w ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ y/wz/x
•CUªÈáʬÈCUÃÈCUÊ zv~/{w ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U x|
•◊⁄UÊ‚È⁄UŸ⁄U¬ÁÃÁ÷ÿ¸◊ zv~/{w ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U x~
•ÃÊ ◊Ê„U⁄UʪmU·÷ŒÊØ zwy/{x ¬˝fløŸ‚Ê⁄U (Ã.¬˝.≈UË.) v/}y
•_U •¡äÊʪ„UáÊ¥ ∑§L§áÊÊ zwz/{x ¬˝fløŸ‚Ê⁄U v/}z
•‚È„U‚È„¥U Áflÿ ∑§ê◊¥ zwz/{x Ÿÿø∑˝§ w~~
•ìÊ‹P¥§ ‹ÊøÊ ŒÊ‚_U zw~/{y ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~vÆ
•Á¡ÃÊˇÊ— ∑§·ÊÿÊÁªA¥ zyw/{| ôÊÊŸÊáʸfl v}/vvz
•àÕ‚È ¡Ê áÊ ◊Èí¤ÊÁŒ z{|/|w ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/yy
•ÁfllÊ∑˝§ÊãÃÁøûÊŸ z|x/|x ôÊÊŸÊáʸfl xx/xy
•ÿ%ŸÊÁ¬ ¡ÊÿãÃ z||/|y ôÊÊŸÊáʸfl v}/vzw
•ÿ‚ÊáÊ ÷ÊÿáÊáÊ z~v/|{ ÷Êfl¬˝Ê÷Îà {~
•ˇÊ⁄USÿÊÁ¬ øÒ∑§Sÿ {Æv/|| „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ wv/vz{
•Á÷◊û§‹Á‚h {Æ|/|} ÃûflÊÕ¸o£Ê∑§ flÊ. ¬˝Ê⁄Uê÷ ¬Î. w
•ááÊÊáÊË ¬ÈáÊ ⁄UûÊÊ {Æ~/|} ‚◊ÿ‚Ê⁄U wv~
•àÿãÃ⁄UÁ‚∑§ÊŸÊŒÊÒ {v{/|~, }Æ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x{/|{
•å¬ÊáÊ¥ ¤ÊÊÿ¥ÃÊ {xz/}w ‚◊ÿ‚Ê⁄U ≈UË. v}~
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1205
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
•å¬ÊáÊ◊ÿÊáÊ¥ÃÊ {x|/}x, }~{/vwÆ ‚◊ÿ‚Ê⁄U ≈UË. wÆw
•ÁfllÊ‚¥ÁôÊÃSÃS◊ÊØ {yw/}y ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ vw
•ôÊÊÁ¬Ã¥ Ÿ ¡ÊŸÁãà {yx/}y ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ z}
•ôÊÊŸ◊fl ’ãäÊ„UÃÈ— {y~/}z ‚◊ÿ‚Ê⁄U ≈UË. vzx
•◊ÍÁŸ Á„U ¡ËflÊŒËÁŸ {zy/}{ ‚◊ÿ‚Ê⁄U vx
•¥äÊÊ ÁáÊfl«UßU ∑ͧfl {|Æ/}} ÁËÊÿ¬ááÊûÊË y/{vz
•ôÊÊÃflSÃÈÃûflSÿ {|y/}~ ôÊÊŸÊáʸfl wx/vv~}
•‚È„UÊŒÊ ÁflÁáÊÁflûÊË {}x/~v ’΄UŒ˜ Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U yz
•èÿSÿÃÊãÃ⁄UŒÎ‡Ê¥ {}~/~w ¬kŸ¥ÁŒ ¬¥øÁfl¥‡ÊÁà v/zÆ
•SÃ⁄UʪÊ ◊ÈÁŸÿ¸òÊ {~{/~x ôÊÊŸÊáʸfl wx/v{
•÷flÁìÊûÊÁflˇÊ¬— {~|/~x ßUCUÊ¬Œ‡Ê x{
•ªë¿¥USÃÁmU‡Ê·ÊáÊÊ {~|/~x ßUCUÊ¬Œ‡Ê yy
•ÁÕ¸ŸÊ äÊŸ◊¬˝Êåÿ |Æx/~x •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ {z
•Á∑§@ŸÊ„UÁ◊àÿÊSSfl |v{/~y, ~z, ~{ •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ vvÆ
•¬ÊSÿ ∑§À¬ŸÊ¡Ê‹¥ |v|/~y-~{, }~w/vv~ ôÊÊŸÊáʸfl v}/xw/~v~
•Ã— ‡ÊÈhUŸÿÊÿûÊ¥ |v~/~y, ~z, ~{ ‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê |
•áÊÈ÷ʪ¬Œ‚ÊߥU |wÆ/~y, ~z, ~{ ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ v/vw
•é÷¥Ã⁄U Œ√fl◊‹¥ |wÆ/~y, ~z, ~{ ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ v/vx
•ááÊÊáÊ¥ Á◊ë¿UûÊ¥ |w|/~| øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà vz
•ÁSà ôÊÊŸÊÁflŸÊ÷ÍÃÊ |xy/~} ¬@ÊäÿÊÿË w/~Æ{
•SàÿÈQ§‹ˇÊáÊÊ ⁄Uʪ‡Ê˜ |xy/~} ¬@ÊäÿÊÿË w/~Æ|
•ÁSà øÊäfl¸◊‚ÊÒ ‚͡◊— |xy/~} ¬@ÊäÿÊÿË w/~Æ}
•å¬¬‚¥‚áÊ∑§⁄UáÊ¥ |yÆ/~~ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ ~w
•åÿŸÊà◊Ëÿ÷Êfl·È |yw/vÆÆ ¬@ÊäÿÊÿË w/vÆy|
•ÁS◊¥ÁSòÊ÷ÈflŸ ∑Î§à‚˝ |zx/vÆv, vÆw ¬k¬È⁄UÊáÊ y/xz
•ìÊ‹∑ȧgÁ‚ÿ‚îÊÊ |{y/vÆv, vÆw ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~vv
•àÕS‚ ‚¥¬•ÊªÊ |{y/vÆv, vÆw ◊Í‹ÊøÊ⁄U vÆxv
•áÊÈ’hU⁄Ê‚ÁflǪ„U |{}/vÆx ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ v}z
•¬Á⁄UǪ„UÊ •ÁáÊë¿UÊ ||~/vÆy ◊Í‹ÊøÊ⁄U |}z
{1206 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
•å¬¬‚¥‚áÊ∑§⁄UáÊ¥ |}{/vÆz ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ ~w
•å¬¬‚¥‚¥ ¬Á⁄U„U⁄U„U |}{/vÆz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ x{v
•Áfl∑§àÕ¥ÃÊ •ªÈáÊÊ |}|/vÆz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ x{{
•◊⁄UÊáÊ fl¥ÁŒÿÊáÊ¥ |~y/vÆ{ Œ‡Ê¸Ÿ-¬˝Ê÷Îà wz
•Ÿfl⁄UÃ◊Á„¥U‚ÊÿÊ¥ Á‡Êfl |~{/vÆ{ ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ w~
•‚áÊ¥ ¡ÁŒ ’Ê ¬ÊáÊ¥ }Æy/vÆ|,vÆ} ◊Í‹ÊøÊ⁄U }ww
•ÄπÊ◊ÄπáÊ◊ûÊ }Æ|/vÆ|-vÆ} ◊Í‹ÊøÊ⁄U }v{
•S¬C¥U ŒÎCU◊X¥U Á„U }vz/vÆ~-vvÆ ˇÊòÊøÍ«UÊ◊ÁáÊ vv/zv
•‚ÎÇ◊Ê¥‚fl‚ʬÍáÊZ }v{/vÆz-vvÆ ◊Í‹ÊøÊ⁄U }y|
•Á¡Ÿ¬≈U‹ªÍ…¥U ¬T⁄¥U }v}/vÆ~-vvÆ ôÊÊŸÊáʸfl vv}
•◊Ë ¬˝M§…UflÒ⁄UÊÇÿÊ— }wy/vvv-vvw •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ vv{
•ÁSÕSÕÍ‹ÃÈ‹Ê∑§‹Ê¬ }w|/vvv-vvw •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ z~
•‚ÊŒ’¥äÊ¡ÊǪ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê }w~/vvv-vvw äÊfl‹Ê {/v, ~-|, ‚Í. w ¬Î. v}Æ
•‚ÊŒ•ÁÕ⁄U•‚È„U }w~/vvv-vvw äÊfl‹Ê vv/y,y,w,{ ‚Í. zv ¬Î. wÆ}
•‚áÊ¥ ¡ÁŒ flÊ ¬ÊáÊ¥ }xv/vvx ◊Í‹ÊøÊ⁄U }ww
•ãÿŒÊ ‚Èfl˝ÃÊÅÿÊÿÒ }yv/vvy ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ {w/y~}
•XUÊXU’Êäÿ‚Œ˜÷Êfl }zw/vvy ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |y/yy}
•„U ¬ÈáÊ •å¬Ê ÁáÊë¿UÁŒ }~}/vwÆ ‚Íòʬ˝Ê÷Îà vz
•å¬ÊáÊ¥ Á¬ áÊ ¬ë¿UÁŒ ~~|/vx~ ÷Êfl¬˝Ê÷Îà }y
•ááÊÁáÊ⁄UÊflÄπÊ ¡Ê ~v~/vwx ÁŸÿ◊‚Ê⁄U w}
•å¬ÊáÊ◊å¬áÊÊ L¥§ÁäÊ™§áÊ ~wz/vwy ‚◊ÿ‚Ê⁄U v}|
•å¬ÊáÊ¥ ¤ÊÊÿ¥ÃÊ Œ¥‚áÊ ~wz/vwy ‚◊ÿ‚Ê⁄U v}~
•ãäÊÊŒÿ¥ ◊„UÊŸãäÊÊ ~zw/vwz •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ xz
•ŸÊÁ‡ÊÃ¥ ÷flÊŸÃÊŸ˜ ~z}/vw{-vw| •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/v~y
•àÿãÃ⁄UÁ‚∑§ÊŸÊŒÊÒ ~yÆ/vw{-vw| •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x{/|{
•„U◊Œ¥ ∞Œ◊„¥U „¥U ~yy/vw}, vw~, vxÆ ‚◊ÿ‚Ê⁄U wÆ
•ááÊÊáÊ◊ÊÁ„UŒ◊ŒË ~yy/vw}, vw~, vxÆ ‚◊ÿ‚Ê⁄U wx
•ÁfllÊ‚¥ÁôÊÃSÃS◊ÊØ ~yy/vw}, vw~, vxÆ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ vw
•À¬»§‹’„ÈUÁflÉÊÊÃÊØ ~z{/vxv-vxw ⁄UàŸ∑§⁄Uá«U üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U }z
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1207
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
•ŸãÃ∑§ÊÿÊ— ‚fl¸˘Á¬ ~z|/vxv-xw ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà v|
•Áfl⁄Uÿ‚ê◊ÊÁŒ_UË ~{y/vxx ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ v~|
•¥Ã⁄U’ÊÁ„U⁄U¡å¬ ~{}/vxx ÁŸÿ◊‚Ê⁄U vzÆ
•¬Á⁄UǪ„UÊ •ÁáÊë¿UÊ ~|z/vxz ‚◊ÿ‚Ê⁄U wvÆ
•å¬Ê ÁÃÁfl„ÈU ◊ÈáÊÁfl ~}v/vx{ ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê v/vw
•òÊ ’Á„U⁄UÊà◊Ê „Uÿ— ~}v/vx{ ’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U (≈UË.) vy
•å¬Ê áÊÊ™§áÊ áÊ⁄UÊ ~~Æ/vx| ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà {|
•¬Ê∑ΧàÿÁà ’ÊsÊà◊Ê vÆÆw/vyÆ ôÊÊŸÊáʸfl w~/x{
•¬ÊSÿ ’Á„U⁄UÊà◊ÊŸ vÆÆx/vyÆ ôÊÊŸÊáʸfl w~/vÆ
•ÃËÁãŒ˝ÿ◊ÁŸŒ¸‡ÿ vÆÆx/vyÆ ôÊÊŸÊáʸfl ~~
•fl⁄UÊäÊÁflÁŸ◊ȸQ§Ê vÆÆ|/vyv ôÊÊŸÊáʸfl zz
•Õ ÁòÊäÊÊ •Êà◊ÊŸ¥ vÆÆ|/vyv ’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U (≈UË.) vy
•å¬Á«U‹„¥U ŒÈå¬Á«UU‹„U vvv}/vyw-vyz ◊Í‹ÊøÊ⁄U yv|
•¬NÂ¥ÿÁ◊ŸÊ¥ ‚¥ÿ◊ vvv~/vyw-vyz ÁŸÿ◊‚Ê⁄U (≈UË.) {y
•ÕflÊ¬ˇÊÊ‚¥ÿ◊ʬNà vvv~/vyw-vyz ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê (≈UË.) w ŒÊ„UÊ
•í¤ÊÿáÊ ¬Á⁄UÿbU vÆw{/vyw-yz ◊Í‹ÊøÊ⁄U v}~
•Áfl∑§Ê⁄UflàÕfl‚Ê vÆw{/vyw-yz ◊Í‹ÊøÊ⁄ v~Æ
•S◊ÊŒflʷʸØ vÆxw/vy-w-yz äÊfl‹Ê v/v ¬Î. xxz
•Ÿ¥ÃôÊÊŸÊÁŒ‡ÊÈhUÊà◊ vÆzÆ/vy{ äÊfl‹Ê v/v,v ‚Í. v ªÊ. xx
•∑§Ê¸‹Ê∑§Ÿ ÁflŸÊ vÆ|z/vy~ ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ vxx
•ÁSà ÃòÊ ∑ȧ‹ÊøÊ⁄U— vÆ|y/vy~ ‹Ê≈UË ‚¥Á„UÃÊ v/yz
•áʥà áÊÊáÊŒ¥‚áÊ vÆzÆ/vy{ äÊfl‹Ê }/x, ‚Í. yv
•Á⁄U„¥UÁà áÊ◊ÊP§Ê⁄¥U vÆzw/vy| ◊Í‹ÊøÊ⁄U zÆz
•Á⁄U„¥UÁà fl¥ŒáÊáÊ◊¥‚áÊÊÁáÊ vÆzx/vy| ◊Í‹ÊøÊ⁄U z{y
•ÁàÕ ∑§‚ÊÿÊ ’Á‹ÿÊ vÆz|/vy} •Ê⁄UÊäÊŸÊ‚Ê⁄U x{
•∑§‚Êÿ¥ ÃÈ øÁ⁄UûÊ¥ vÆz|/vy} ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~}y
•Á¡ÃÊˇÊ— ∑§·ÊÿÊÁÇŸ¥ vÆz~/vy} ôÊÊŸÊáʸfl v}/vvz
•ÿ¥ ◊Ê„Ufl‡ÊÊîÊãÃÈ— vÆ{Æ/vy} ôÊÊŸÊáʸfl w~
•‚Êflfl ÷flÊŒ˜÷Íà vÆ{Æ/vy} ôÊÊŸÊáʸfl xv
{1208 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
•ãÿÕÊ ŒÊ· ∞fl vÆ{~/vy~ ‹Ê≈UË‚¥Á„UÃÊ w/wy
•Á„¥U‚Êfl˝Ã⁄UˇÊÊÕZ vÆ|v/vy~ ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà y/wy
•å¬‚M§flÊ‹¥’áÊ vÆ}Æ/vzÆ ÁŸÿ◊‚Ê⁄U vv~
•¬Ê⁄U‚¥‚Ê⁄U‚◊ÈŒ˝ vÆ~{/vzw-vzz •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U }x
•^¥U ¤ÊÊÿÁŒ ¤ÊÊáÊ¥ vz|/vz{-vz| Á‹XU¬˝Ê÷Îà }
•å¬Ê ÁáÊÿ◊ÁáÊ ÁáÊê◊‹©U vvÆ~/vz} ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê v/~}
•áÊ©UŒÿÊŒÊ ¿Uá„¥U ‚¡ÊßU vvv{/vz~ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xÆ~
•πá«UôÊÊŸM§¬ ‡ÊÈhUÊà◊ÁŸ vvw}/v{w ‚◊ÿ‚Ê⁄U (ÃÊ.¬Î.) vz
•Õ äÊêÿ¸◊ÁÃ∑˝§Êã× vvx}/v{x ôÊÊŸÊáʸfl x~/x
•ÃÈ‹‚ÈπÁŸäÊÊŸ¥ ‚fl¸ vvyz/v{z ôÊÊŸÊáʸfl {/z}
•ÉÊZ ¬˝ŒÿÁ◊Áà }yy/vvy üÊÊfl∑§äÊ◊¸¬˝ŒË¬ w|| ≈UË.
•Éʸ— ¬Í¡ÊÿÊÇÿ¥ }yy/vvy øãŒ˝¬˝÷øÁ⁄Uà }/||-|}

•ÊøÊÿ¸∑ȧãŒ∑ȧãŒÒ— w ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U (⁄UàŸòÊÿ ≈UË.) z

•Ê⁄UÊäÿãÃ Á¡ŸãŒ˝Ê w/v ¬kŸÁ㌬¥øÁfl¥‡ÊÁà v/vx
•ÊŒÊÒ Œ‡Ê¸Ÿ◊ÈãŸÃ¥ ww/v ¬kŸÁ㌬¥øÁfl¥‡ÊÁà v/vy
•Êl ¬⁄UÊˇÊ◊˜ x}/x ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ v/vv
•Êª◊SÃmUøÊ˘‡Ê· yy/x •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wy/vw{
•Êà◊äÿÊŸ⁄UÁÃôÊ¸ÿ¥ y{/x ÿÊª‚Ê⁄U •Ê. •Á◊êÁà |/yx
•Ê#ʪ◊¬ŒÊÕʸŸÊ¥ y~/y •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/vwv
•Ê¬ªÊ‚ʪ⁄USŸÊŸ |}/| ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ww
•Ê„UÊ⁄UÊ‚„U‚àÕÊ vÆ{/vÆ fl‚ÈŸ¥ÁŒ üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U wxy
•Ê„UÊ⁄UÊÒ·äÊÿÊ⁄UåÿÈ vÆ|/vÆ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv|
•ÊCUÊÁqUU∑§Ê ◊„U—‚Êfl¸ vvÆ/vÆ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x}/xw
•Êø⁄UÊÒŒ˝Áfl∑§À¬Ÿ vxz/vv ôÊÊŸÊáʸfl wx/v}
•ÊáÊÊÁáÊg‚¬◊ÊáÊ vx{/vv ◊Í‹ÊøÊ⁄U {}y
•Êª◊ ©UflŒ‚ÊáÊÊ vzx/vv äÊfl‹Ê vx ‚Í. z/y/w{ ªÊ. zy
•ÊÁäÊ√ÿÊÁäÊÁfl¬ÿʸ vzy/vv ©U¬Ê‚∑§ÊäÿÿŸ x~/{xz
•Ê‚Ê…∏U ŒÈ¬ŒÊ ¿UÊÿÊ v{Æ/vv ◊Í‹ÊøÊ⁄U w|w
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1209
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
•Ê⁄UÊ„UáÊÁáÊîÊÈûÊË v{y/vv ◊Í‹ÊøÊ⁄U w|~
•ÊÿʬÊÿÁflŒá„ÍU v{z/vv ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆz
•Êª◊„UËáÊÊ ‚◊áÊÊ v{{/vv ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/xx
•Êª◊øÄπÍ ‚Ê„ÍU v{{/vv ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/xy
•Êª◊¬È√flÊ ÁŒ_UË v{{/vv ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/xz
•Ê„UÊ⁄‘U ÿ Áfl„UÊ⁄‘U Œ‚¥ v}w/vx ¬˝flø‚Ê⁄U x/xv
•ÊCUÊÁã„U∑§Ê ◊„U— ‚Êfl¸ v}{/vx •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x}/w{
•Êª⁄U‚ÈÁh¥U ø ∑§⁄‘UîÊ v}~/vx fl‚ÈŸ¥ÁŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U yyz
•Ê◊¬ÊòÊ ÿÕÊ ÁˇÊ#¥ wwz/v| •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wÆ/vyx
•ÊáÊÊ ‚¥¡◊ ‚ÊÁπÀ‹ŒÊ w{~/wz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ xvw
•Ê◊Ê‚ÿÁê◊ ¬P§Ê w|w/wz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆÆ{
•Ê‡Êʪø— ¬˝Áì˝ÊÁáÊ xyw/xy •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ x{
•ÊÿÈ— üÊËfl¬È⁄UÊÁŒ∑¥§ xyy/xz •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ x|
•Ê#Ê¬ôÊ◊ŸÈÀ‹¥Éÿ◊˜ x|Æ/x| ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄ ~
•Ê„UÊ⁄UÁŸŒ˝Ê÷ÿ x}Æ/x~ Á„UÃÊ¬Œ‡Ê wz
•Êà◊ôÊÊŸÊØ ¬⁄¥U ∑§ÊÿZ x}{/yÆ-yv ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ zÆ
•Ê⁄Uê÷‚XU‚Ê„U‚ yÆ|/yx ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U |~
•Êà◊äÿÊŸ⁄UÁÃôÊ¸ÿ¥ yy{/y~ ÿÊª‚Ê⁄U |/yx
•Ê‹Sÿ-ÁflôÊÊŸ„UÊÁŸ y|x/zy ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ y/ww/vÆ
•Êª◊ ©UflŒ‚ÊáÊÊ y}z/z{ äÊfl‹Ê vx/z y, ‚Í. w{/zy
•Ê⁄UÊäÊŸÊÿ ‹Ê∑§ÊŸÊ¥ zw}/{y ÿÊª‚Ê⁄U }/wÆ
•Ê∑§⁄U— ‚fl¸ŒÊ·ÊáÊÊ¥ z}Æ/|z „U◊øãŒ˝∑Χà ÿÊª‡ÊÊSòÊ y/v}
•ÊøÊÿÊ¸ ’˝rÊáÊÊ {Æ}/|} ◊ŸÈS◊ÎÁà w/ww{
•Ê¬ÊÃ◊ÊòÊ⁄UÁ‚∑§Ê {v{/|~-}Æ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/v|y
•ÊÿÊ‚◊ÊòÊ◊òÊÊôÊ— {wy/}v •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/v}z
•Êÿ¥Á’‹ÁáÊÁé’ÿáÊË {xw/}w fl‚ÈŸÁ㌠üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U xzv
•Êà◊Áfl÷˝◊¡¥ ŒÈ—π {x}/}x ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ yv
•Êà◊ôÊÊŸÊØ ¬⁄¥U {x~/}x ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ zÆ
•Êà◊Œ„UÊãÃ⁄UôÊÊŸ {y{/}y ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ xy
{1210 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
•ÊŸãŒÊ ÁŸŒ¸„UàÿÈh¥U {y{/}y ßUCUÊ¬Œ‡Ê y}
•Ê∑ȧ‹Êà¬ÊŒ∑§àflÊŒ˜ {zÆ/}z ‚◊ÿ‚Ê⁄U (•Êà◊ÅÿÊÁà ≈UË.) |w
•Ê„UÊ⁄UÁ◊CUÁ◊„U ·«˜U {{y/}} „UÁ⁄Ufl¥‡Ê ¬È⁄UÊáÊ v{/yÆ
•Êª◊„UËáÊÊ ‚◊áÊÊ {|{/}~ ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/xx
•Êà◊ôÊÊŸÊà¬⁄¥U ∑§ÊÿZ {~}/~x ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ zÆ
•ÊÄπfláÊË ∑§„UÊ ‚Ê |Æv/~x ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ {zz
•ÊÄπfláÊË ÿ ‚¥flªáÊË |Æw/~x ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ {zy
•Êà◊Œ„UÊãÃ⁄UôÊÊŸ |Æx/~x ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ xy
•ÊŒ¬⁄U‚◊ÈhUÊ⁄UÊ |Æ}/~y-~{ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vvÆ
•ÊÿÊ‚fl⁄U÷ÿŒÈÄπ |vv/~y-~{ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ x|w
•ÊŒ‚„UÊflÊŒááÊ¥ |y{/vÆÆ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà v|
•Êà◊ÊŸÈDUÊŸÁŸDUSÿ |zÆ/vÆÆ ßUCUÊ¬Œ‡Ê y|
•Êà◊Ê ¬˝÷ÊflŸËÿ— |zy/vÆv-vÆw ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ xÆ
•ÊÿÁ⁄Uÿ∑ȧ‹¥ ◊ÈìÊÊ |{x/vÆv-vÆw ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~{v
•ÊŒ¬⁄U‚◊ÈhUÊ⁄UÊ |}v/vÆy ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vvÆ
•ÊŒÁ„UŒ◊ÿÊáÊ¥ÃÊ ◊Èí¤ÊÁŒ |}w/vÆy ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆv
•ÊŒÁ„Œ¥ ∑§ÊŒ√fl¥ ¡ßU |}x/vÆy ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vz{
•ÊŒ_U◊fl Áø¥ÃŒÈ◊ÈÁ_UŒÊ |}x/vÆy ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ y}z
•Êà◊ãÿflÊà◊äÊË⁄UãÿÊ¥ }vv/vÆ~-vvÆ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ||
•ÊÿÈäÊËÿÒ⁄UÁÃÁSŸäÊÒ— }v~/vÆ~-vvÆ ˇÊòÊøÍ«∏Ê◊ÁáÊ vv/xy
•Êª◊Ê sÊ#fløŸ◊Ê# }y}/vvy äÊfl‹Ê ¬È. x, ‡‹Ê.vÆ, ¬Î.vw-vx
•Ê#flÊÄÿÁŸ’ãäÊŸ }y}/vvy ãÿÊÿŒËÁ¬∑§Ê x/|x
•Ê#Ÿ Á„U ˇÊËáÊŒÊ·áÊ }y}/vvy ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ v/vw/|
•ÊôÊÊ◊ʪÊ¸¬Œ‡Ê‚ÍòÊ }y~/vvy ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ x/x{/w
•ÊôÊÊ◊ʪÊ¸¬Œ‡ÊÊÕ¸ }y~/vvy •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà w/{
•ÊôÊÊ◊ʪ¸‚◊ÈŒ˜÷fl }zÆ/vvy •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ vv
•ÊôÊÊ‚êÿÄàfl◊ÈQ¥§ }zÆ/vvy •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ vw
•Ê∑§áÿʸøÊ⁄U‚ÍòÊ¥ }zÆ/vvy •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ vx
•ÊôÊÊ◊ʪÊ¸¬Œ‡ÊÊàÕ¥ }zv/vvy ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |y/yx~
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1211
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
•Êª◊øÄπÍ ‚Ê„ÍU }zx/vvy ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/xy
•Êª◊¬È√flÊ ÁŒ_UË }zy/vvy ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/x{
•Êà◊Áfl÷˝◊¡¥ ŒÈ—π◊˜ }{|/vv{ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ yv
•Êà◊ôÊÊŸÊØ ¬⁄¥U ∑§ÊÿZ }|Æ/vv{ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ zÆ
•Êà◊äÿÊŸ⁄UÁÃôÊ¸ÿ¥ }~~/vwÆ ÷Êfl¬˝Ê÷Îà }{
•ÊÿÈ—üÊËfl¬È⁄UÊÁŒ∑¥§ ~vÆ/vww •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ x|
•Êª◊„UËáÊÊ ‚◊áÊÊ ~v{/vwx ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/xx
•Ê‡Êʪø— ¬˝Áì˝ÊÁáÊ ~xw/vwz •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ x{
•Ê⁄Uê÷ Ãʬ∑§Êã¬˝Ê#ÊŸ˜ ~x|/vw{-vw| ßUCUÊ¬Œ‡Ê v|
•Ê¬ÊÃ⁄U◊áÊËÿÊÁŸ ~x~/vw{-vw| ¬k¬È⁄UÊáÊ w~/||
•ÊÁ‚ ◊◊ ¬È√fl◊Œ¥ ~yy/vw}-vxÆ ‚◊ÿ‚Ê⁄U wv
•ÊŸãŒÊ◊ÎÃÁŸàÿ÷ÊÁ¡ ~zy/vxv-vxw ‚◊ÿ‚Ê⁄U ∑§‹‡Ê v{x
•Ê◊ªÊ⁄U‚‚¥¬ÎQ¥§ ~z|/vxv-vxw ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà z/v}
•Ê◊Ÿ ¬`§Ÿ ø ~z|/vxv-vxw ÁòÊfláÊʸøÊ⁄U •. {
•ÊŒ‚„UÊfl ‚È⁄UŒÊ ~{}/vxx ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vw
•ÊflÊ‚¥ ¡ßU ßUë¿UÁ‚ ~{}/vxx ÁŸÿ◊‚Ê⁄U vy|
•ÊflÊ‚∞áÊ ¡ÈûÊÊ ~{}/vxx ÁŸÿ◊‚Ê⁄U vy~
•ÊL§„UÁfl •¥Ã⁄Uå¬Ê ~}w/vx{ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà |
•Ê¬ÊÃ⁄U◊áÊËÿÊÁŸ vÆz}/vy} ¬k¬È⁄UÊáÊ w~/||
•ÊôÊÊ ‚fl¸ÁflŒ— vÆ|z/vy~ ‹Ê≈UË ‚Á„UÃÊ v/y~
•Êà◊ÊÿûÊ¥ Áfl·ÿÁfl⁄UÃ¥ vÆ}Æ/vzÆ ôÊÊŸÊáʸfl z/w}
•Êª◊„UËáÊÊ ‚◊áÊÊ vvw}/v{w ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/xx
•Êà◊ÊŸÈDUÊŸÁŸDUSÿ vvxÆ/v{w ßUCUÊ¬Œ‡Ê y|
•Êà◊ôÊÊŸÊØ ¬⁄¥U ∑§ÊÿZ vvxv/v{w ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ zÆ
•Êà◊ÊŸ◊ãÃ⁄‘U ŒÎC˜UflÊ vvxv/v{w ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ |~

ßU„U ¬⁄U‹ÊÿûÊÊáÊ¥ z|/z ◊Í‹ÊøÊ⁄U zx

ßUŒ◊àÿãÃÁŸfl¸Œ {y/{ ôÊÊŸÊáʸfl x}/vx
ßUÁûÊÁ⁄Uÿ¥ ¡Êfl¡Ëfl¥ vv|/vÆ ◊Í‹ÊøÊ⁄U xy|
{1212 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
ßUë¿ÈU⁄U‚-‚Áå¬-ŒÁ„U v~Æ/vx fl‚ÈŸÁ㌠üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U yzy
ßUàÕ¥ ÁøãÃÿÃÊ¥ Ã·Ê¥ wÆ{/vy •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv/vÆ~
ßUÁà ‚#ªÈáÊÊ¬ÃÊ ŒÊÃÊ w}v/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wÆ/}z
ßUàÿ¬Ê⁄UÁ◊Œ¥ ŒÈ—π¥ xxv/xw •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vÆ/}y
ßUàÿŸÈäÿÊÿÃÊ¥ Ã·Ê¥ xxw/xw •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vÆ/}z
ßU_UàÕ‚◊ʪ◊Ê xx}/xy äÊfl‹Ê vx/z, z ‚Í. {x
ߥUÁŒÿ∑§‚ÊÿŒÊ‚ yv|/yz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vxx}
ߥUÁŒÿ∑§‚ÊÿªÈL§ªûÊáÊáÊ yxy/y| ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vxÆv
ßUÁàÕ∑§„UÊ •àÕ∑§„UÊ zÆw/z}-z~ ◊Í‹ÊøÊ⁄U }z}
ßU„U ¬⁄U‹Êÿ‚È„UÊáÊ¥ zxy/{z U∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ yÆÆ
ßUŒ◊ˇÊ∑ȧ‹¥ äÊûÊ zyx/{| ôÊÊŸÊáʸfl vv|
ßUÁà ÷ÍÿÊ˘Á¬ ÃŸÒfl {{~/}} •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/wvÆ
ßUÁãŒ˝ÿÊáÊÊ¥ ¬˝flÎûÊÊÒ ø {|Æ/~Æ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ |{
ßUÃ⁄‘U·È ø ‚¥ÿ◊-ôÊÊŸ |z|/vÆv-vÆw ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~
ßUàÕË‚¥‚ÇªË ¬ÁáÊŒ |{y/vÆv-vÆw ◊Í‹ÊøÊ⁄U vÆxÆ
ߥUÁŒÿ∑§‚ÊÿflÁ‚ÿÊ ||Æ/vÆx ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vxÆ}
ßUàÿÊÁŒÁflÁ∑˝§ÿÊ∑§◊¸ ||y/vÆx ôÊÊŸÊáʸfl y/zx
ßUÿ ¡ÊÁáÊ™§áÊ ¡Ê߸U |}Æ/vÆy ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà xw
ßU„U ‹ÊªÁáÊ⁄UÊflÄπÊ |}Æ/vÆy ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/w{
ßU„U ¬⁄U‹Êª‚È„UÊáÊ¥ ~vx/vwx ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ yÆÆ
ßUÃËŒ¥ ÷ÊflÿÁÛÊàÿ◊˜ ~}y/vx{ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ~~
ßUÿ Á◊ë¿UûÊflÊ‚ ∑ȧáÊÿ ~~Æ/vx| ÷Êfl¬˝Ê÷Îà vyÆ
ßUÿ ¡ÊÁáÊ™§áÊ ¡Ê߸U vÆvx/vyw-vyz ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà xw
ßUàÕË‚È áÊ ¬√flÿÊ vÆwy/vyw-z ‚ÍòʬʄÈU«U wx
ßUÁà üÊÈàflÊÁÿ¸∑§Ê vÆyw/vyw-z „UÁ⁄Ufl¥‡Ê ¬È⁄UÊáÊ {y/vxw
ßUŒ◊ˇÊ∑ȧ‹¥ äÊûÊ vÆz~/vy} ôÊÊŸÊáʸfl v}/vv|
ßUÃËŒ¥ ÷ÊflÿÁÛÊàÿ◊˜ vvxw/v{w ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ~~
߸U‚⁄U’¥÷ÊÁflá„ÍU •îÊÊ ||/| ◊Í‹ÊøÊ⁄U w{Æ
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1213
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
©U¬ÊûÊʟȬÊûÊ x}/x ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ v/vv/{
©UûÊ◊ÊXUÁ◊flÊXU·È zÆ/y •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/vx~
©UûÊ◊ªÈáʪ„UáÊ⁄U•Ê {}/{ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xvz
©UflflÊ‚¥ ∑ȧ√fl¥ÃÊ •Ê⁄¥U÷¥ vv~/vÆ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ x|}
©UûÊ◊‚¥„UŸŸSÿ ∞∑§Êª˝ vyÆ/vv ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ ~/w|
©UìÊÊÁ⁄U™§áÊ áÊÊ◊¥ v}|/vx fl‚ÈŸÁ㌠üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U x}w
©Uà¬lÊà¬ÊŒ‡ÊƒÿÊÿÊ¥ wÆz/vy •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vÆx
©UûÊ◊¬ûÊ¥ ÷ÁáÊŒ¥ wvy/vz ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ wÆ
©UŒäÊË fl ⁄UŒáÊ÷ÁáÊŒ wzx/wv ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà w}
©UûÊ◊ªÈáÊÊáÊ äÊÊ◊¥ x~v/yÆ-yv ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ wÆy
©U¬Œ‡ÊÊ Á„U ◊ÍπʸáÊÊ¥ yÆ{/yx Á„UÃÊ¬Œ‡Ê Áflª˝„U/y
©UûÊ¥ ∑§Ê‹Áfl¡ÈûÊ¥ áÊÊŒ√flÊ zvÆ/{Æ-{v ’΄UŒ˜Œ˝√ÿ ‚¥ª˝„U wx
©Ufl‚◊ŒÿÊŒ◊Ê zx~/{{ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ v}xÆ
©U¬ÊSÿÊ ªÈ⁄UflÊ {Æw/|| ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà vv/yz
©Uà‚Ê„UÊÁÛÊpÿÊŒ˜ {}{/~v ôÊÊŸÊáʸfl wÆ/v/vÆ|v
©UîÊÊÿáÊ◊ÈîÊfláÊ¥ {~~/~x ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ w
©UǪ◊ ©Uà¬ÊŒ ∞‚áÊÊ |Æ~/~y-~{ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ wxw
©Uflÿ⁄UáÊ¥ Á¡áÊ◊Ǫ |z~/vÆv-vÆw ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/wz
©UhUÃZÈ äÊÁ⁄UáÊË¥ ‡ÊQ§Ê— }v~/vÆ~-vvÆ ¬k¬È⁄UÊáÊ z/w|x
©U¬Êÿ∑§ÊÁ≈UŒÍ⁄UˇÊ SflÃSÃà }ww/vvv-vvw •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ {~
©Ufl‚◊π◊Œ◊¡ÈûÊÊ }{v/vvz ’Êäʬ˝Ê÷Îà zv
©U¬ÊSÿÊà◊ÊŸ◊flÊà◊Ê }{}/vv{ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ~}
©UûÊ⁄UÊûÊ⁄U÷ŒÒp ~wv/vwy ¬@ÊäÿÊÿË w/vÆÆÆ
©UŒÿÁflflʪÊ ÁflÁfl„UÊ ~wy/vwy ‚◊ÿ‚Ê⁄U v~}
©U÷ÿÊÿȸª¬Ã˜-¬˝flÎûÊ— ~|z/vxz ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ v/v/xÆ
©Ufl÷ÊªÁ◊¥ÁŒU∞Á„¥U Œ√flÊ ~|}/vxz ‚◊ÿ‚Ê⁄U v~x
©U¬ÊSÿÊà◊ÊŸ◊flÊà◊Ê ~}y/vx{ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ~}
©UflÿÊªÊ ¡ÁŒ Á„U ‚È„UÊ ~~x/vx} ¬˝fløŸ‚Ê⁄U w/{y
©U¬ÊSÿÊà◊ÊŸ◊flÊà◊Ê vÆÆy/vyÆ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ~}
{1214 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
©U¬∑§⁄UáÊÊÁŒ∑¥§ √ÿflSÕÊåÿ vÆv~/vyw-vyz ◊Í‹ÊøÊ⁄U (•Ê.flÎ.≈UË.) yv{-yv|
©UûÊ◊◊Áí¤Ê◊ª„U vÆwv/vyw-vyz ’Êäʬ˝Ê÷Îà y|
©Ufl‚◊π◊Œ◊¡ÈûÊÊ vÆwv/vyw-vyz ’Êäʬ˝Ê÷Îà zv
©Ufl‚Ǫ¬Á⁄U‚„U‚„UÊ vÆww/vyw-vyz ’Êäʬ˝Ê÷Îà zz
©UǪÃflÃÁflÿªûÊÊ vÆzv/vy{ ÷Êfl‚¥ª„˝ U x|~
©UQ§·È flˇÿ◊ÊáÊ‚È vÆ|{/vy~ ‹ÊΔUË‚¥Á„UÃÊ v/zÆ
©Ufl‚Áå¬ÁáÊ-•fl‚Áå¬ÁáÊ vÆ}|/vzw-vzz ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ {~
©UŒÿÁà Ÿ ŸÿüÊË⁄USÃ◊Áà vvw~/v{w ‚◊ÿ‚Ê⁄U ∑§‹‡Ê ~
©U¬ÊSÿÊà◊ÊŸ◊flÊà◊Ê vvxw/v{w ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ~}
©UŒÿ◊ʪŒÊáÊ◊ßUŒ„U⁄U vvx~/v{y äÊfl‹Ê {/w v ‚Í. {x, ¬Î. vÆ}
™§‚⁄UπÃ ’Ëÿ¥ ‚ÈÄπ wwz/v| ÷Êfl‚¥ª„˝ U zxw
™§‚⁄UˇÊòÊÁŸÁˇÊ# xvy/xv „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ |/vv|
™§äflʸ∑§Ê¸lÿŸÒ— {xw/}w •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà |/xw

´§Ã ÷fl◊ÕÊÃZ SÿÊÃ˜Ô y{~/zy, ~|v/vxy ôÊÊŸÊáʸfl wx/wv

∞fl¥ Á¡áʬááÊûÊ¥ Œ¥‚áÊ xz/w, zw/y Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà wv

∞fl¥ ¡Ê ÁáÊë¿UÿŒÊ {|/{ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xwx
∞ÃÊflÃÊ ÁflŸÊåÿ· }}/} ¬@ÊäÿÊÿË w/|wz
∞ÿÊ Áfl ‚Ê ‚◊àÕÊ ~w/} ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ |yz
∞Ã·È ÁfläÊÿ— ∑§Êÿʸ vwv/vÆ „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ xy/vxÆ
∞∑§Êª˝ÁøãÃÊÁŸ⁄UÊäÊÊ vxw/vv ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ ~/w|
∞ÿǪªŒÊ ‚◊áÊÊ ∞ÿǪ¥ v{{/vv ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/xw
∞Ÿ— ∑§Ÿ äÊŸ¬˝‚Q§ v}Æ/vw ôÊÊŸÊáʸfl v{/yÆ
∞‚Ê ¿UÁ√fl„UÊ ¬Í¡Ê v}z/vx fl‚ÈŸÁãŒ-üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U y|}
∞fl¥ ø‹¬Á«U◊Ê∞ ΔUfláÊÊ v}}/vx fl‚ÈŸÁãŒ-üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U yyx
∞fl¥ Áø⁄¥UÃáÊÊáÊ¥ Áfl v}~/vx fl‚ÈŸÁãŒ-üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U yy{
∞ÿÊ Áfl ‚Ê ‚◊àÕÊ wÆw/vy ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ |yz
∞fl¥ ¡Ê ¡ÊÁáÊûÊÊ Áfl„UÁ‹ÿ wvx/vz ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ wÆ
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1215
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
∞fl¥ ÁflÁ„UáÊÊ ¡ÈûÊ¥ Œÿ¥ wwz/v| ÷Êfl‚¥ª„˝ U zw~
∞Ã ‚à¬ÈL§·Ê— ¬⁄UÊÕ¸ w|{/w{ ŸËÁÇÊÃ∑§ |z
∞ªÊ ◊ ‚S‚ŒÊ •å¬Ê x~y/yÆ-yv ÁŸÿ◊‚Ê⁄U vÆw
∞Ã ‚à¬ÈL§·Ê— ¬⁄UÊÕ¸ yvÆ/yy ŸËÁÇÊÃ∑§ |z
∞fl¥ Á¡áʬááÊûÊ¥ Œ¥‚áÊ ywz/y{ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà wv
∞fl¥ ‚ê◊Ág_UË •å¬ÊáÊ¥ yy}/zÆ, ~wy/vwy ‚◊ÿ‚Ê⁄U wÆÆ
∞ÃŒ˜ ÁflŸÊÁ¬ ÿ%Ÿ y|v/zy ôÊÊŸÊáʸfl wx/x~
∞Ã äÊ◊ʸŒÿ— ¬@ zÆ~/{Æ-{v ÃûflÊÕ¸‚Ê⁄U x/x
∞Œ ∑§Ê‹ÊªÊ‚Ê äÊê◊Ê zÆ~/{Æ-{v ¬@ÊÁSÃ∑§Êÿ vÆw
∞fl¥ ¿Ué÷ÿÁ◊Œ¥ ¡ËflÊ zÆ~/{Æ-{v ’΄UŒ˜ Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U wx
∞Œ ¿Ug√flÊÁáÊ ÿ ∑§Ê‹¥ zvÆ/{Æ-{v ÁŸÿ◊‚Ê⁄U xy
∞P¥§ Á¡áÊS‚ M§fl¥ zxÆ/{y Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà v}
∞Ÿ— ∑§Ÿ äÊŸ¬˝‚Q§ z|x/|x ôÊÊŸÊáʸfl v{/yÆ
∞∑§ ∞fl ◊ŸÊ⁄UÊäÊ— z|}/|y ôÊÊŸÊáʸfl wÆ/vv
∞fl¥ Á„U ¡Ëfl⁄UÊÿÊ z~{/|| ‚◊ÿ‚Ê⁄U v}
∞fl◊fl ÁflŸÊ ⁄UÊôÊÊ {vx/|~-}Æ ◊„UÊ÷Ê⁄Uà {}/vx
∞∑§Ê˘„¥U ÁŸ◊¸◊— ‡ÊÈhU— {zÆ/}z, ~|{/vxz ßUCUÊ¬Œ‡Ê w|
∞∑§— ‡ÊÃ¥ ÿÊäÊÿÁà {z}/}| ◊ŸÈS◊ÎÁà |/|y
∞fl¥ ∑§‚Êÿ¡Èh¥UÁ◊ {|w/}~ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ v}}{
∞ÿǪªŒÊ ‚◊áÊÊ {|{/}~ ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/xw
∞fl¥ Á¡áÊÁ„U ∑§Á„Uÿ¥ {}w/~v ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà }z
∞fl¥ áÊÊáÊË ‚ÈhUÊ áÊ |xw/~} ‚◊ÿ‚Ê⁄U w|~
∞P¥§ øÿÁŒ ‚⁄UË⁄¥U |x|/~~ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xw
∞fl¥ ¡¥ ‚¥‚⁄UáÊ¥ áÊÊáÊÊ |x{/~~ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xx
∞fl¥ ‚È^‰U •‚Ê⁄‘U |x|/~~ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ {w
∞fl¥ •áÊÊßU∑§Ê‹ ¬¥ø |x|/~~, vÆ}|/vzw-vzz, ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ |w
vvvv/vz~
∞ŒÊÁ„U ÷ÊfláÊÊÁ„¥U ÿ |{~/vÆx ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ v}|
∞∞Á„¥U ÿ ‚¥’¥äÊÊ }vÆ/vÆ~-vvÆ ‚◊ÿ‚Ê⁄U z|
{1216 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
∞ÿǪªŒÊ ‚◊áÊÊ }zy/vvy ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/xw
∞fl¥ ‚È_‰U •‚Ê⁄‘U ‚¥‚Ê⁄‘U }{z/vv{ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ {w
∞fl¥ •áÊÊßU∑§Ê‹ ¬¥ø }{z/vv{, vvvv/vz~ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ |w
∞ÿ⁄U‚M§flª¥äÊ¥ ŒÊ ~v~/vwx ÁŸÿ◊‚Ê⁄U w|
∞ÿãÃÈ •‚¥÷ÍŒ¥ •ÊŒ ~yy/vw}-vxÆ ‚◊ÿ‚Ê⁄U ww
∞fl¥ ¡ÊáÊßU áÊÊáÊË ~yz/vw}-vxÆ ‚◊ÿ‚Ê⁄U v}z
∞P¥§ π‹È Ã¥ ÷ûÊ¥ ~zy/vxv-vxw ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/w~
∞fl¥ ¬⁄UÊÁáÊ Œ√flÊÁáÊ ~}|/vx| ‚◊ÿ‚Ê⁄U ~{
∞∑§Œ‡ÊŸ ÁŸ⁄UÊfl⁄UáÊàflŸ ~~x/vx} ’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U (≈UË.) xy
∞fl¥ •ÊÿûÊáʪÈáʬîÊûÊÊ vÆwx/vyw-vyz ’Êäʬ˝Ê÷Îà z}
∞fl¥ Á¡áʬááÊûÊ¥ Œ¥‚áÊ vÆzy/vy| Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà wv
∞∑§Á’ãŒÍŒ˜÷flÊ ¡ËflÊ— vÆ{|/vy~ fl˝ÃÁfläÊÊŸ‚¥ª˝„U xv
∞ÃŒÈQ¥§ ÷flÁà ôÊÊŸ◊fl vÆ|}/vzÆ ‚flʸÕÁ¸ ‚ÁhU ~/w|

•Ê¡SÃ¡ÊÁfllÊflËÿ¸ zv~/{w ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U x{

∑§ê◊∑§‹VUÁfl◊ÈP§Ê vw/v ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà z

∑§Ÿ∑¥§ „UË⁄U∑¥§ ŸË‹¥ y|/y •ôÊÊÃ∑§Ãθ∑§
∑§‹„¥U flÊŒ¥ ¡ÍÿÊ ÁáÊìÊ¥ vxy/vv Á‹XU¬˝Ê÷Îà {
∑§·ÊÿÒÁ⁄UÁãŒ˝ÿҌȸCÒU— vyw/vv ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê ≈UË∑§Ê w/vyy
∑§Á„UÿÊÁáÊ ÁŒÁ_UflÊ∞ vy~/vv ÷Êfl‚¥ª„˝ U x}x
∑§‹„UÊÁŒ äÊÍ◊∑§ŒÍ v{v/vv ◊Í‹ÊøÊ⁄U w|z
∑§·ÊÿflŒŸËÿSÿ v||/vw ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ w/{/w
∑§◊¸ ’äŸÊÁà ÿîÊËflÊ v}Æ/vw ôÊÊŸÊáʸfl v{/xv
∑§‹‹ªŒ¥ Œ‚⁄UûÊ¥ •ë¿UÁŒ w|v/wz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆÆv
∑§Äπ∑§flë¿ÈU⁄UËŒÊ xw|/xw ÁËÊÿ¬ááÊûÊË w/xz
∑§C¥U ÿÒ⁄‘Ufl ¡ËflÊ˘ÿ¥ xzÆ/xz ¬k¬È⁄UÊáÊ z/ww~
∑§‹„¥U flÊŒ¥ flÊ ÁáÊìÊ¥ yvy/yy Á‹XU¬˝Ê÷Îà {
∑§‹È‚Ë∑§Œ¥Á¬ ©UŒª¥ •ë¿¥U yÆx/yw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆ{|
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1217
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
∑§⁄UËãŒ˝÷Ê⁄UÁŸ÷ȸª˜Ô y|}/zz •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ yv/{{
∑§·ÊÿÒÁ⁄UÁãŒ˝ÿҌȸCÒU— y~Æ/z{ ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê ≈UË∑§Ê w/vyy
∑§Á„UÿÊÁáÊ ÁŒÁ_UflÊ∞ y~v/z{ ÷Êfl‚¥ª„˝ U x}x
∑§îÊ¥ ¬Á«U ¡„U ¬ÈÁ⁄U‚Ê zw{/{x Ÿÿø∑˝§ xvÆ
∑§·ÊÿflÒÁ⁄Ufl˝¡ÁŸ¡¸ÿ¥ zyx/{| ôÊÊŸÊáʸfl v}/vv}
∑§·ÊÿŒ„UŸÊgË#¥ zyx/{| ôÊÊŸÊáʸfl w/vww
∑§‚Êÿ‚¥¡ÈûÊÊ Áfl‚ÿÊ zz|/|Æ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U vÆÆ
∑§Äπ∑§flë¿ÈU⁄UËŒÊ xw|/xw ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ w/xz
Ä‹ŒŸ ÿàS¬Î‡ÊàÿX¥U xz}/x{ •CUÊXUNŒÿ x|/z}
∑§Ê⁄UÊflÁª¥Œ¬Á«U◊Ê ¬ßU_U v}}/vx fl‚ÈŸÁãŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U x}{
∑§Ê™§áÊÊáÊ¥Ãø©U_UÿÊßU v~v/vx fl‚ÈŸÁãŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U yz{
∑§Ê◊ÊgˬŸ‚ÊäÊêÿʸØ w|}/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/x}
∑§Ê◊¥ Áª‹ãäÊfl‹ŒËÁäÊÁà xyÆ/xy •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ www
∑§Ê‹òÊÿ ’Á„U⁄UflÁSÕÁà yxÆ/y| ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁà v/{|
∑§Ê‚EÊ‚ÊL§ÁøÿÈÃ¥ x{w/x{ •C˛UÊXUNUŒÿ vw/x~
∑§Ê‹ŸÊ¬ÁˇÊÃ¥ ÿS◊ÊØ xzz/x{ •CUÊXUNUŒÿ vy/y
∑§Ê‚EÊ‚÷ªãŒ⁄UÊ y|Æ/zy ôÊÊŸÊáʸfl wx/xÆ
Á∑¥§ ‹Ê∑§ ‹ÊCU y|/y ˇÊòÊøÍ«UÊ◊ÁáÊ w/zÆ
Á∑§◊_¥U ∞‚Ê ∑§Ë⁄UŒ ? vv}/vÆ äÊfl‹Ê vx/z, y ‚Í. w{
Á∑¥§ ¡¥ ‚Ê Áª„Ufl¥ÃÊ vy~/vv ÷Êfl‚¥ª„˝ U x}y
Á∑¥§ ¡¥Áfl∞áÊ ’„ÈUáÊÊ wÆy/vy fl‚ÈŸ¥ÁŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U y~w
Á∑§Á◊Œ¥ ŒÎ‡ÿÃ SÕÊŸ¥ wÆz/vy •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vÆ|
Á∑§◊∑§ÊÁ⁄U ◊ÿÊ ¬Èáÿ¥ wÆ{/vy •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wÆ/vyv
Á∑§◊òÊ ’„ÈUŸÊQ§Ÿ xxw/xw •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vÆ/}x
∑ȧ‚È◊Á„¥U ∑ȧ‚‚ÿflÿáÊÈ wÆx/vy fl‚ÈŸ¥ÁŒ üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U y}z
∑ȧŒÎÁCUÿÊ¸ Áfl‡ÊË‹p wwy/v| •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wÆ/vyv
∑ȧ◊ÊŸÈ·àfl◊ÊåŸÊÁà wwy/v| •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wÆ/vyw
∑ȧÁë¿Uÿ¬ûÊ Á∑¥§ÁøÁfl ww{/v| ÷Êfl‚¥ª„˝ U zxx
∑ȧ‡Ê‹— ‚fl¸ÁfllÊ‚È xv}/xv ‡ÊÈ∑˝§ŸËÁà x/wzx
{1218 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
∑ȧDUÊÁŸ ‚#äÊÊ ŒÊ·Ò— xzx/x{ •CUÊXUNŒÿ vy/{
∑ȧ‚È◊◊ª¥äÊ◊Áfl ¡„UÊ yÆw/yw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ xzx
∑ȧfl¸Áãà ÿÃÿÊ˘åÿòÊ yvw/yy ôÊÊŸÊáʸfl v}/yy
∑ΧcáÊøÃÈŒ¸‡ÿÊ¥ v{w/vv äÊfl‹Ê ~/y, v, ‚Í. zy (vÆ})
∑§fl‹ôÊÊŸÃÊ ôÊÊŸ¥ v~x/vx •Á◊êÁÃüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv/wz
∑§ÁøŒ˜ ÷√ÿÊ— ‚¥ÅÿÿŸ x~{/yÆ-yv ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ v/x/~
∑§ÊÁ«UÑ◊Ê‚È⁄UÄπÊ |}/| ◊Í‹ÊøÊ⁄U wz|
∑˝§ÊäÊÊÁŒ¬Á⁄UáÊÊ◊— v||/vw ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ {/y/w
∑§ÊåÿãäÊÊ˘Á¬ ‚È‹ÊøŸÊ˘Á¬ xvw/xÆ ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁà v/v}~
∑§Ê„¥U π◊Ê∞ ◊ÊáÊ¥ zx~/{{ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ w{w
∑§‹„¥U flÊŒ¥ ¡ÍflÊ ÁáÊìÊ¥ {yz/}y, |{v/vÆv-vÆw, Á‹XU¬˝Ê÷Îà {
}w{/vvv-vvw
∑§ãŒ¬¸Œ¬¸Œ‹ŸÊ |Æ~/~y-~{ øÊÁ⁄UòÊ‚Ê⁄U y
∑§ê◊ÁáÊÁ◊ûÊ¥ ¡ËflÊ |x|/~~, }vx/vÆ~-vvÆ ’Ê⁄U‚-•áÊÈflÄπÊ x|
∑§ê◊Ê‚fláÊ ¡ËflÊ ’Í«UÁŒ |x}/~~ ’Ê⁄U‚-•áÊÈflÄπÊ z|
∑§⁄UÊÃÈ Ÿ Áø⁄¥U ÉÊÊ⁄¥U |y}/vÆÆ •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ wvw
∑§ÕÿÃÈ ◊Á„U◊ÊŸ¥ |z{/vÆv-vÆw Á‹XU¬˝Ê÷Îà {
∑§‹fl⁄UÁ◊Œ¥ Ÿ SÿÊlÁŒ }v|/vÆ~-vvÆ ôÊÊŸÊáʸfl w/vvw
∑§¬Í¸⁄U∑ȧV‰U◊ʪÈL§◊Ϊ }v}/vÆ~-vvÆ ôÊÊŸÊáʸfl w/vv|
∑§◊ʸÁ¬¸Ã¥ ∑˝§◊ªÁ× }wÆ/vÆ~-vvÆ ÿ‡ÊÁSË∑§ w/vvz
∑§·ÊÿÁfl¬Ê∑§ÊŒ˝∑§ }w~/vvv-vvw ‚◊ÿ‚Ê⁄U (•Ê.ÅÿÊ.≈UË.) zx-zy
∑¥§«UáÊË ¬Ë‚áÊË øÈÑË }xw/vvx ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~w}
∑§ÑÊáʬ⁄¥U¬⁄UÿÊ }y{/vvy,vÆzx/vy| Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà xx
∑§ûʸ√ÿÊ˘äÿfl‚Êÿ— }zy/vvy ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ xz
∑§ê◊ûÊáʬʕÊÇªÊ ~vz/vwx ¬˝fløŸ‚Ê⁄U w/||
∑§ê◊ûÊáÊáÊ ∞P¥§ ~ww/vwy ªÊê◊≈U‚Ê⁄U, ∑§◊¸-∑§Êá«U {
∑¥§Œå¬ÊßUÿ fl^Uß |{~/vÆx Á‹XU¬˝Ê÷Îà vw
∑¥§Œ¥ ◊Í‹¥ ’Ëÿ¥ ¬È廥§ ~z}/vxv-vxw ÷Êfl¬˝Ê÷Îà vÆx
∑§ê◊¥ áÊ πflÁŒ ¡Ê ~~|/vx~ ‚◊ÿ‚Ê⁄U }x
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1219
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
∑§«UÈUªÁê◊ •ÁáÊ√flÁ‹ŒÁê◊ vÆ{v/vy} ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ w~z
∑§Êÿ√fl◊∑§Êÿ√flÿÁûÊ {}y/~v ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ ~
∑§Ê‹ ¬ÍflʸqU∑§ vÆ|{/vy~ ‹Ê≈UË ‚¥Á„UÃÊ z/wxy
Á∑§ìÊÊ ¬⁄US‚ ÁáÊ¥Œ¥ |}}/vÆz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ x|x
Á∑§◊_U◊‚Ê ∑§Ë⁄UŒ {xÆ/}w äÊfl‹Ê vx/z, y ‚Í. w{ ¬Î. z}
ÁÄ‹CUÊ˘‚ÊÒ ◊È„ÈU⁄UÊø— {{}/}} •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/wÆ~
Á∑¥§ ◊í¤Ê ÁáÊL§ë¿UÊ„UÊ |{x/vÆv-vÆw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ v~zw
Á∑§◊ÕZ ‚fl¸∑§Ê‹¥ |}v/vÆy äÊfl‹Ê vx/z, ‚Í. zÆ
Á∑¥§ ¡ÊÁáÊŒÍáÊ ‚ÿ‹¥ ~}}/vx| ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vwÆ
Á∑§„U Ã áÊ Á∑§ûÊ vÆzx/vy| ◊Í‹ÊøÊ⁄U z{z
∑ȧ‹ªÊ◊áÊÿ⁄U⁄UîÊ¥ ~{{/vxx ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ w~z
∑ȧãÃË ø Œ˝ÊÒ¬ŒË vÆyÆ/vyw-vyz „UÁ⁄Ufl¥‡Ê ¬È⁄UÊáÊ {y/vyy
∑ΧàflÊ äÊ◊¸ÁflÉÊÊÃ¥ {{Æ/}| •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ wy
∑ΧÁ◊∑ȧ‹ÁøÃ¥ ‹Ê‹Ê |~x/vÆ{ ŸËÁÇÊÃ∑§ ~
∑ΧÁ◊¡Ê‹‡ÊÃÊ∑§Ëáʸ }v{/vÆ~-vvÆ ôÊÊŸÊáʸfl w/vÆ~
∑ΧàflÊ ¬⁄U◊∑§ÊL§áÿ vÆxx/vyw-vyz ¬k¬È⁄UÊáÊ vvx/x~
∑§Ê„U◊Œ◊Êÿ‹Ê„UÁ„U |||/vÆy, vÆy{/vyw-vyz ◊Í‹ÊøÊ⁄U vÆÆv
∑§Ê◊Ê⁄UÃáÊÈÁÃÁª¥¿UÊ ||w/vÆx ◊Í‹ÊøÊ⁄U yzw
∑§ÊäÊÊ ◊ÊáÊÊ ◊ÊÿÊ ‹Ê÷Ê |||/vÆy, vÆz|/vy} ◊Í‹ÊøÊ⁄U {x|
∑§Ê ‚¥Á∑§‹‚Ê áÊÊ◊ }w}/vvv-vvw ∑§·Êÿ¬˝Ê÷Îà y/x-ww ‚Í. xÆ
∑§fl‹Êflª◊Ê‹ÊÁ∑§ÃÊ }zw/vvy ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |y/yy~
∑§ÁøûÊÈ Sfl∑§⁄UÁfl∑§Ëáʸ vvwy/v{v ‚◊ÿ‚Ê⁄ (•Êà◊ÅÿÊÁÃ)U vv

ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑¥§ ÷Êfl¥ vyy/vv •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wv/vz|

ˇÊÊ⁄UÊcáÊÃËfl˝‚jÊfl xwz/xw „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ y/x{{
ÁˇÊÁêÃÁ◊fl fl≈U’Ë¡¥ wwx/v| ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv{
ˇÊËáÊ ⁄UʪÊÁŒ‚ãÃÊŸ vx|/vv ôÊÊŸÊáʸfl x/xv
ˇÊòÊ¥ ‚¥‡ÊÊäÿ ¬ÈŸ— v{x/vv äÊfl‹Ê ~/y, v ‚Í. zy ¬l vÆx
ˇÊòÊ¥ flÊSÃÈ äÊŸ¥ äÊÊãÿ¥ z}w/|z Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà vy
{1220 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑¥§ ôÊÊŸ¥ |xx/~} ¬¥øÊäÿÊÿË w/~Æx
ˇÊËÿãÃ˘òÊÒfl ⁄UʪÊlÊ— {~{/~x ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ wz
ˇÊËáÊ ⁄UʪÊÁŒ‚ãÃÊŸ |xÆ/~} ôÊÊŸÊáʸfl x/xv/w||
ˇÊÈŒ˝äÿÊŸ¬⁄U¬˝¬¥ø ||y/vÆx ôÊÊŸÊáʸfl x|/vÆ
ˇÊÈÁବʂʇÊËÃÊcáÊ |vx/~y-~{ ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ ~/~
ˇÊȌʌÿÊ flŒŸÊÁfl‡Ê·Ê }Æv/vÆ|-vÆ} ‚flʸÕÁ¸ ‚ÁhU ~/~

πûÊÁfl‚‚ ∑§Ê‹ flÁflŒ xw{/xw ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U v|

πûÊ¡ÁáÊŒ¥ •‚ÊŒ¥ yÆx/yw ÁòÊ‹Ê∑§‚Ê⁄U v~|
πÊ÷ÁŒ ¬àÕ⁄UÊ ¡„U wvÆ/vz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆ{{
πáÊÁ◊ûÊ Áfl‚ÿ‚È„U {|Æ/}} ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ y/{vy
π¬Èc¬◊ÕflÊ oÎXU ôÊÊŸÊáʸfl y/v|
πflªÊ ÿ πËáÊ◊Ê„UÊ vvvy/vz~ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xÆ}
πÿ©Ufl‚Á◊ÿ Áfl‚Ê„UË vvx~/v{y äÊfl‹Ê {/v, ‚Í.~-} ªÊ. v ¬Î.wÆz
πûÊ flàÕÈ äÊáÊ }|x/vv|-vv} ◊Í‹ÊøÊ⁄U yÆ}

ªé÷ÊflÿÊ⁄U-¡ê◊ÊÁ„U‚ÿ v~Æ/vx fl‚ÈŸ¥ÁŒ-üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U zx

ªé÷ÊflÿÊ⁄U∑§Ê‹ wx{/v} ¡ê’ÍgËfl¬ááÊÁûÊ vx/~x
ª˝Ê‚SÃŒäʸ◊Á¬ wxy/v} ¬kŸ¥ÁŒ-¬¥øÁfl‡Ê¥Áà w/xw
Áªá„UÁŒ •ŒûÊŒÊáÊ¥ yvz/yy Á‹XU¬˝Ê÷Îà vy
ªÈáʪáÊÁfl÷ÍÁ‚ÿ¥ªÊ vxÆ/y ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vÆw
ªÈáʬÁ⁄UáÊÊ◊Ê ‚bUÊ w{~/wz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ xvv
ªÈáÊSÃÊ∑¥§ ‚◊ÈÑ¥Éÿ yx{/y| ’Î. Sflÿê÷ÍSÃÊòÊ }{
ªÈáÊÊÁäÊ∑§ÃÿÊ ◊ãÿ yz}/zw ôÊÊŸÊáʸfl v}/vvx
ªÎ„USÿÊ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸SÕÊ w{z/wy ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U xx
ªÎ„UÊXUÊ‚ÊÒäÊ◊ÈûÊÈX¥U w|~/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/yy
ª¥Õ •ÁáÊÿûÊÃá„UÊ |z{/vÆv-vÆw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ v~y}
ªÁ„U™§áÊ ÿ ‚ê◊ûÊ¥ }wy/vvv-vvw ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà }x
ªÿáÊÁ◊fl ÁáÊL§fl‹flÊ }{x/vvz •ÊøÊÿ¸÷ÁQ§ {
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1221
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
ªÊ…UÊ Á„U SflÊÁ◊÷ÁQ§— z~{/|| ˇÊòÊøÍ«UÊ◊ÁáÊ v/yz
Áª„Uª¥Õ◊Ê„U◊ÈP§Ê |y|/vÆÆ, vÆwÆ/vyw-vyz ’Êäʬ˝Ê÷Îà yy
Áªá„UÁŒ •ŒûÊÊŒÊáÊ¥ |z~/vÆv-vÆw Á‹XU¬˝Ê÷Îà vy
ªÈL§÷Q§Ê ÷flÊŒ˜ z~~/|| ˇÊòÊøÍ«UÊ◊ÁáÊ w/xv
ªÈL§÷ÁQ§— ‚ÃË z~~/|| ˇÊòÊøÍ«UÊ◊ÁáÊ w/xw
ªÈL§Œ˝È„UÊ¥ ªÈáÊ—∑§Ê {ÆÆ/|| ˇÊòÊøÍ«UÊ◊ÁáÊ w/xx
ªÈL§Œ˝Ê„UË Ÿ Á„U ÄflÊÁ¬ {ÆÆ/|| ˇÊòÊøÍ«UÊ◊ÁáÊ w/xy
ªÈM§áÊÊ¥ ÿÁŒ ‚¥‚ªÊ¸ {Æz/|} •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/v|x
ªÈL§‡ÊÈüÊÍ·ÿÊ àflfl¥ {Æ}/|} ◊ŸÈS◊ÎÁà w/wxx
ªÈáÊŸÒÃŸ Á‡ÊCUÊŸÊ¥ {vz/|~-}Æ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ yw/wÆw
ªÈ⁄UÊ⁄‘Ufl ¬˝‚ÊŒŸ {v~/|~-}Æ ¬kŸ¥ÁŒ-¬¥øÁfl¥‡ÊÁà {/v}
ªÈáʪáÊ◊ÁáÊ◊Ê‹Ê∞ |{v/vÆv-Æw, }{Æ/vvz ÷Êfl¬˝Ê÷Îà vz~
ªÈáʪáÊÁfl„ÍUÁ‚ÿ¥ªÊ }{w/vvz ◊ÊˇÊ-¬˝Ê÷Îà vÆw
ªÈL§÷Q§Ê ÷flÊŒ˜ ÷ËÃÊ vvÆx/vz{-vz| ‚È÷ÊÁ·Ã ‚¥ª˝„U ywÆ
ªÈM§¬Œ‡ÊÊŒèÿÊ‚ÊØ vvxÆ/v{w ßUCUÊ¬Œ‡Ê xx
ªÍÕ∑Χ◊ÿ¸ÕÊ ªÍÕ⁄U‚ {{z/}} •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/v}x
ª„¥U ªÈ„UÊ— ¬Á⁄UŒäÊÊÁ‚ }w|/vvv-vvw •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ vzv

ÉÊ⁄UflÊflÊ⁄UÊ ∑§ß¸U ∑§⁄UáÊËÿÊ vy~/vv, y~w/z{ ÷Êfl‚¥ª„˝ U x}z

ÉÊ¥≈UÊÁ„¥U ÉÊ¥≈U ‚gÊ©U wÆx/vy fl‚ÈŸÁ㌠üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U y}~
ÉÊÊ«UªÁ‹¥ ‚◊ÊáÊS‚ {~v/}w ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vxyv

øßU™§áÊ •^UL§g ◊áÊ vz/v fl‚ÈŸ¥ÁŒ üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ww~

øÃÈ⁄UÊ„UÊ⁄UÁfl‚¡¸Ÿ vvz/vÆ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vÆ~
øãŒ˝ÊŒÿÊ˘ãflÿÊê÷ÊäÊ— xv{/xv ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ vÆ/yv
ø⁄UáÊôÊÊŸÿÊ’˸¡¥ ywy/y{ ôÊÊŸÊáʸfl {/zx
ø¥«UÊ øfl‹Ê ◊¥ŒÊ ÄU x|}/yw ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~z|
ø¥«UÊ áÊ ◊ÈÿÁŒ fl⁄¥U y|w/zy ªÊê◊≈U‚Ê⁄U (¡Ë.∑§Ê.) zÆ~
øÊÁ⁄UûÊ¥ π‹È äÊê◊Ê x~w/yÆ-yv ¬˝fløŸ‚Ê⁄U v/|
{1222 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
øÊ•Ê ÿ „UÊßU ŒÈÁfl„UÊ yÆÆ/yw ◊Í‹ÊøÊ⁄U vÆÆ}
ÁøûʬÁ«U‹fl ¬Á«U◊Ê∞ v}}/vx fl‚ÈŸ¥ÁŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U yyy
øËŸ¬^UŒÈ∑ͧ‹ÊÁŸ w}Æ/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/y}
øÒàÿøÒàÿÊ‹ÿʌ˟ʥ vvÆ/vÆ, v}z/vx •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x}/w}
øÊŒÿãàÿ‚È⁄UÊpÒŸÊŸ˜ xxÆ/xw •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vÆ/yv
øÊÒÿÊ¸¬Œ‡Ê’Ê„ÈUÀÿ¥ y{|/zy ôÊÊŸÊáʸfl wy/ww
øÁ⁄U∞Á„¥U ∑§àÕ◊ÊáÊÊ |}}/vÆz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ x|Æ
ø∑˝§flàÿʸÁŒÁŒ√ÿÊ vÆ~y/vzx-vzz ¬˝‡ŸÊûÊ⁄UÊ¬Ê‚∑§ÊøÊ⁄U w/|~
øŒÈªÁŒ÷√flÊ ‚ááÊË vvvy/vz~ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xÆ|
øÃÈÁfl¸äÊäÊ◊¸äÿÊŸ¥ vvxz/v{x Ÿÿø∑˝§ (øÍ.) xx}
ø‡Ê錗 ¬Ífl¸äÿÊŸ vvxz/v{x ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ~/x|/w
øÊÁ⁄UûÊ‚◊ÊM§…UÊ {zv/}z øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà yx
øÊÁ⁄UûÊ¥ ¬Á⁄U„UÊ⁄UÊ {}x/~v ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà x}
øÊÁ⁄UòÊ◊Ê„UÁfl‡Ê·ÊŒÿÊØ |xÆ/~} ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ w/{/w
øÊŒÈ√flááÊ ‚¥ÉÊ ø ŒÈªÁŒ |~z/vÆ{ ◊Í‹ÊøÊ⁄U w{x
øÊÁ⁄UòÊ‚◊ÊM§…UÊ •å¬Ê‚È }{w/vvz øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà yx
Áø⁄¥U ‚È·È#ÊSÃ◊Á‚ ~y{/vw}-vxÆ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ z{

¡ÁŒ ‚P§ÁŒ ∑§ÊŒÈ¥ x{/w ÁŸÿ◊‚Ê⁄U vzy

¡ÁŒ ¬…UÁŒ ’„ÈU‚ÈŒÊÁáÊ y{/x ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vÆÆ
¡ÿÁà ‚ÈπÁŸäÊÊŸ¥ zw/y ¬kŸÁ㌬¥øÁfl¥‡ÊÁà v/||
¡‹¬ÊŸ¥ ÁŸÁ·h¥U SÿÊØ vwÆ/vÆ ‹Ê≈UË ‚¥Á„UÃÊ z/wÆÆ
¡ê÷Ê¡Îê÷ÊˇÊÈÃÊŒ˜ vzw/vv „UÁ⁄Ufl¥‡Ê ¬È⁄UÊáÊ x|
¡„U flÊ ÉÊáÊ‚¥ÉÊÊÿÊ vzz/vv äÊfl‹Ê vx/z, y ‚Í. w{
¡„U-¡„U ‚ÈŒ◊ÊǪʄUÁŒ v{z/vv ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆ|
¡„U ‹Ê„UáÊÊ‚áÊ_¥U v|y/vw ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xyv
¡„U ߥUäÊáÊÁ„¥U •ÇªË v|~/vw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ v~Æ|
¡„U ¬àÕ⁄UÊ ¬«¥UÃÊ v|~/vw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ v~Æ}
¡ÁŒ ‚P§ÁŒ ∑§ÊŒÈ¥ v}x/vx ÁŸÿ◊‚Ê⁄U vzy
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1223
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
¡S‚ áÊ ÃflÊ áÊ wwz/v| ÷Êfl‚¥ª„˝ U wxv
¡‹äÊÊ⁄UÊÁáÊÄπfláÊ wÆw/vy fl‚ÈŸ¥ÁŒ üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U y}x
¡ã◊ÊìÊÒ— ∑ȧ‹ ∞fl wx}/v~ ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁà v/v}y
¡ßU ŒflÊ Áfl ÿ ⁄UÄπÁŒ xÆx/w} ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ wz
¡„U ™§‚⁄UÁê◊ ÁπûÊ xvy/xv fl‚ÈŸ¥ÁŒ üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U wyw
¡ŸèÿÊ flÊ∑˜§ Ã× S¬ãŒÊ yÆv/yw ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ |w
¡„UÁŒ ÿ ÁáÊÿÿ¥ ŒÊ‚¥ yÆw/yw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ xzw
¡„U ◊Í‹Áê◊ ÁfláÊ_U yww/y{ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà vÆ
¡„U ◊Í‹Ê•Ê π¥äÊÊ yww/y{ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà vv
¡ÿÁà ‚ÈπÁŸäÊÊŸ¥ ◊ÊˇÊ ywx/y{ ¬kŸ¥ÁŒ-¬¥øÁfl¥‡ÊÁà v/||
¡„U ◊îÊ¥ Á¬fl◊ÊáÊÊ y{x/zx ‚◊ÿ‚Ê⁄U v~{
¡ê÷Ê¡Îê÷ÊˇÊÈÃÊŒ˜ y}|/z{ „UÁ⁄Ufl¥‡Ê ¬È⁄UÊáÊ z{/x|
¡„U flÊ ÉÊáÊ‚¥ÉÊÊÿÊ y}}/z{ äÊfl‹Ê vx/z, y ‚Í. w{
¡¥ ‚P§ßU Ã¥ ∑§Ë⁄UßU x{/w, v}y/vx Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà ww
¡¥ ø ∑§Ê◊‚È„¥U ‹Ê∞ ~{/~ ◊Í‹ÊøÊ⁄U vvyy
¡¥ Á∑¥§Áø Áfl Áø¥Ã¥ÃÊ vy}/vv, y}~/z{ ’΄UŒ˜ Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U zz
¡¥ •ááÊÊáÊË ∑§ê◊¥ vz}/vv ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆ|
¡¥ ⁄UÿáÊûÊÿ⁄UÁ„Uÿ¥ wzy/v} ÷Êfl‚¥ª„˝ U zxÆ
¡¥ Á∑¥§Á¬ Áfl •å¬ÊáÊ¥ x~y/yÆ-yv ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ y
¡¥ ‚fláÊ¥ ‚àÕÊáÊ¥ yvy/yy ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xy}
¡¥ ¬ÈáÊÈ Áfl ÁáÊ⁄UÊ‹¥’¥ y~v/z{ ÷Êfl‚¥ª„˝ U x}v
¡ÊáÊßU ‚ÿ‹È ÁflÁáÊìÊÈ ~z/~ ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê v/v}
¡ÊÿßU •ÄπÿÁáÊÁ„U wÆw/vy fl‚ÈŸ¥ÁŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U y}y
¡ÊÿßU ÁáÊÁflîÊŒÊáÊáÊ wÆx/vy fl‚ÈŸ¥ÁŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U y}{
¡ÊÿßU ∑ȧ¬ûÊŒÊáÊáÊ wÆ|/vy fl‚ÈŸ¥ÁŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U wy}
¡Ê ◊Áí¤Ê◊Áê◊ ¬ûÊÁê◊ wv{/v{ fl‚ÈŸ¥ÁŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U wy{
¡ÊÁÃÿʸÃÈ ⁄U‚ÊË¥ xxy/xx ŸËÁÇÊÃ∑§ x~
¡ÊáÊ¥ÃS‚ÊŒÁ„UŒ¥ •Á„UŒ x}|/yÆ-yv ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ ww
¡ÊáÊÁ„U ÷Êfl¥ ¬…U◊¥ yxv/y| ÷Êfl¬˝Ê÷Îà {
{1224 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
¡Êfl áÊ ª¥Õ¥ ¿¥U«UßU y~x/z{ •Ê⁄UÊäÊŸÊ‚Ê⁄U xw
Á¡ÿ∑§Ê„U◊ÊáÊ◊ÊÿÊ vy/v ◊Í‹ÊøÊ⁄U z{x
Á¡áÊ‚àÕÊŒÊ •_U x{/w ¬˝fløŸ‚Ê⁄U v/}{
Á¡áÊfl⁄Uø⁄UáÊ¥’ÈL§„¥U ~v/} ÷Êfl¬˝Ê÷Îà vzw
Á¡ŸÊÁŸfl ÿ¡Ÿ˜ Á‚hUÊŸ˜ vÆv/~ ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà w/yw
Á¡áÊ‚Ê„ÈUªÈáÊÁP§ûÊáÊ vzx/vv äÊfl‹Ê vx, ‚Í. z/yw{ ªÊ. zz
Á¡ÿ◊ÊÁ„¥UäÊáÊ¡‹áÊÊ v{|/vv äÊfl‹Ê v/v, v ‚Í. v ªÊ. zÆ
Á¡áÊflÿáÊ◊Ê‚„UÁ◊áÊ¥ v{}/vv Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà v|
Á¡áÊ¡ê◊áÊÁáÊÄπ◊áÊ v~Æ/vx fl‚ÈŸ¥ÁŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U yzw
Á¡ŸfløŸSÿ •‚àÿàfl wwv/v{ äÊfl‹Ê z/z, vx ¬Î. x}~
Á¡ŸÁ’ê’¥ Á¡ŸÊªÊ⁄UÊ wxy/v} •ôÊÊÃ
Á¡ŸSÿʪ˝ äÊÎÃ¥ ÿŸ xx~/xy ‚È÷ÊÁ·Ã⁄UàŸÊfl‹Ë
Á¡áÊflÿáÊ◊Ê‚„U z}y/|z Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà v|
¡ËflÊ ’¥÷Ê ¡ËflÁê◊ vvx/vÆ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ }|w
¡ËflŒÿÊ Œ◊ ‚ìÊ¥ wzx/wv ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà v~
¡ËflÊ¡ËflÁflÁøòÊflSÃÈ xvÆ/xÆ ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁà v/vy|
¡ËÁflÃÊûÊÈ ¬⁄UÊäÊËŸÊŒ˜ xyz/xz ˇÊòÊøÍ«UÊ◊ÁáÊ yÆ/v
¡ËflÊ˘ãÿ— ¬ÈŒ˜ª‹pÊãÿ— x~Æ/yÆ-yv ßUCUÊ¬Œ‡Ê zÆ
¡ËflÊ¡ËflÁfl„UûÊË ¡Ê߸U x~Æ/yÆ-yv ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà yv
¡ËflÊ ¬Á⁄UáÊ◊ÁŒ ¡ŒÊ zÆ}/{Æ-{v ¬˝fløŸ‚Ê⁄U v/~
¡ËflÊ ¬ÊǪ‹ Œ√flÊ zÆ}/{Æ-{v ÁŸÿ◊‚Ê⁄U ~
¡ËflÊ¡Ëfl ÄUÊ‚fl’¥äÊÊ zvv/{Æ-{v fl΄UÛÊÿø∑˝§ vy~
¡ËflÊ˘¡ËflÊ‚˝flÊÒ ’¥äÊ— zvv/{Æ-{v ÃûflÊÕ¸‚Ê⁄U v/{
¡ËflÊ߸U ‚ûÊÃìÊ¥ ¬ááÊûÊ¥ zvv/{Æ-{v ’΄UÛÊÿø∑˝§ vz~
¡ËflÊ¡ËflÊ ÷ÊflÊ ¬ÈááÊ¥ zvw/{Æ-{v ¬¥øÊÁSÃ∑§Êÿ vÆ}
¡ËflÊ¡ËflÁfl÷ûÊË z{}/|w øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà x~
¡Îê÷Ê˘XU◊Œ¸ÁŸDUËfl xzw/x{ •CUÊXUNŒÿ z/v{
¡ ÁáÊÿ-Œ¥‚áÊ •Á„U w~~/w| ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê w/z~
¡Ê áÊ Áfl¡ÊáÊÁŒ ÃìÊ¥ xy/w ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xwy
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1225
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
¡Ê áÊ ∑ȧáÊÁŒ ¬⁄UÃÁûÊ¥ {{/{ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ ywy
¡Ê áÊ ÿ ∑ȧ√flÁŒ ª√fl¥ {{/{ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xvx
¡Ê ÷áÊßU ∑§Ê Áfl ∞fl¥ vy~/vv ÷Êfl‚¥ª„˝ U x}w
¡Ê ◊ÈÁáÊ÷ÈûÊfl‚‚¥ v|Æ/vw ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U ww
¡Ê ¬ÈáÊ ‹Áë¿¥ ‚¥øÁŒ v|Æ/vw ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ vx
¡Ê ¬ÈáÊ ¬⁄UŒ√fl⁄U•Ê v|w/vw ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vz
¡Ê øÿÁŒ Á◊_U÷ÊîÊ¥ v|x/vw ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ yÆv
¡Ê ‹Ê„¥U ÁáÊ„UUÁáÊûÊÊ v|y/vw ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xx~
¡Ê ¬Á⁄U◊ÊáÊ¥ ∑ȧ√flÁŒ v|y/vw ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xyÆ
¡Ê flbU◊ÊáÊ‹Áë¿¥U wvx/vz ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ v~
¡Ê ¬ÈáÊ ¡„UááʬûÊÁê◊ wv{/v{ fl‚ÈŸ¥ÁŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U wy|
¡Ê ©Uflÿ⁄UÁŒ ¡ŒËáÊ¥ w{x/wz ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ yz~
¡ÊÁáʬʄÈU«U ÷ÁáÊŒ◊¥Ã xÆx/w} äÊfl‹Ê vx/z ‚Í. }w
¡Ê ¡ÊáÊÁŒ ¬ìÊÄπ¥ x{}/x| ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xÆw
¡Ê ¡ÊÁ⁄U‚Ëÿ ◊ûÊË yÆv/yw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ xyz
¡Ê áÊ Áfl ¡ÊáÊÁŒ yy{/y~ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ y{{
¡Ê ⁄UÊÿ‚¥ª¡ÈûÊÊ Á¡áÊ zxÆ/{y ÷Êfl¬˝Ê÷Îà |w
¡Ê •Á„U‹‚ÁŒ ¬ÈááÊ¥ zxy/{z ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ yvv
¡Ê ‚Ǫ‚È„UÁáÊÁ◊ûÊ¥ zx{/{{ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ yv{
¡Ê ÷áÊßU ∑§ÊÁfl ∞fl¥ y~v/z{ ÷Êfl‚¥ª„˝ U x}w
¡„U áÊÊ◊ ∑§Ê Áfl ¬ÈÁ⁄U‚Ê {w{/}v ‚◊ÿ‚Ê⁄U xz
¡„U áÊÊ◊ ∑§Ê Áfl z~{/|| ‚◊ÿ‚Ê⁄U v|
¡ÁŒ ¬…UÁŒ ’„ÈU‚ÈŒÊÁáÊ {x~/}x ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vÆÆ
¡ã◊ ¬˝Êåÿ Ÿ⁄‘U·È {{v/}| ¬kŸ¥ÁŒ ¬¥øÁfl¥‡ÊÁà v/v{~
¡‹’Èé’ÈŒ‚P§äÊáÊÈ |ww/~| ’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ z
¡„U »§Á‹„U◊áÊÊ ‚ÈhUÊ |xw/~} ‚◊ÿ‚Ê⁄U w|}
¡ßU Á¡áÊ◊ÿ¥ ¬flîÊ„U |zy/vÆv-vÆw ‚◊ÿ‚Ê⁄U (•Êà◊ÅÿÊÁÃ) vw
¡àÕ ∑§‚ÊÿÈå¬ÁûÊ ||}/vÆy ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~zv
¡S‚ ¬Á⁄UǪ„U ª„UáÊ¥ ||~/vÆy, vÆy{/vyw-yz ‚Íòʬ˝Ê÷Îà v~
{1226 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
¡„U ¬©U◊⁄UÊÿ ⁄UÿáÊ¥ }vÆ/vÆ~-vvÆ ¬¥øÊÁSÃ∑§Êÿ xx
¡„U flÊ‚Á⁄UûÊÈ ∑§ÁûÊ¥ Áfl‚¥ }xw/vvx ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~w|
¡ÁŒ ¬…UÁŒ ’„ÈU‚ÈŒÊÁáÊ }~}/vwÆ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vÆÆ
¡ßU ÁáÊê◊‹È •å¬Ê ~Æx/vwv ÿÊª‚Ê⁄U x|
¡ßUÿÊ ßU◊áÊ ¡ËfláÊ ~wx/vwy ‚◊ÿ‚Ê⁄U |v
¡„U ¡ËflÊ ∑ȧáÊßU ⁄UߥU ~x{/vw{ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ yw|
¡„U ªÁ„UŒflÿáÊÊ Áfl ~zx/vxv-vxw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vy|Æ
¡ê„UÊ ŒÈ •ûÊ÷Êfl¥ ¬ÈǪ‹ ~}|/vx| ‚◊ÿ‚Ê⁄U }{
¡ßU ’Ë„U©U ø©UªßU ª◊áÊÊ vÆÆv/vyÆ ÿÊª‚Ê⁄U z
¡„U ¡ÊÿM§fl‚Á⁄U‚Ê vÆwÆ/vyw-vyz, ‚Íòʬ˝Ê÷Îà v}
vÆyz/vyw-vyz
¡„U ¡ÊÿM§fl ‚Á⁄U‚Ê vÆwv/vyw-vyz ’Êäʬ˝Ê÷Îà zÆ
¡ßU Œ¥‚áÊáÊ ‚ÈhÊ vÆw~/vyw-vyz ‚Íòʬ˝Ê÷Îà wx
¡„U ◊Í‹Ê•Ê π¥äÊÊ vÆy~/vy{ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà vv
¡„U-¡„U ‚ÈŒ◊ÊǪʄUÁŒ vÆ}z/vzv ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆy
¡„U ◊Í‹Áê◊ ÁfláÊ_U vvww/v{v Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà vÆ
¡„U ∑¥§øáÊ¥ Áfl‚Èh¥U vvw{/v{v ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà ~
¡¥ „UÊîÊ •Áfl√flááÊ¥ }xv/vvx ◊Í‹ÊøÊ⁄U }wx
¡¥ ‚ÈhU◊‚¥‚ûÊ¥ πîÊ¥ }xw/vvx ◊Í‹ÊøÊ⁄U }w{
¡¥ ‚ÈûÊ¥ Á¡áÊ©UûÊ¥ }}{/vv~ ‚Íòʬ˝Ê÷Îà {
¡¥ ¬ÈáÊ¥ ‚ªÿ¥ Ãëø¥ }~y/vv~ ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê w/vy
¡¥ Á‚fl-Œ¥‚ÁáÊ ¬⁄U◊ ~{|/vxx ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê v/vv{
¡¥ ¡¥ •ÄπÊáÊ ‚È„¥U ~}~/vx| ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U vxÆ
¡¥ ‚P§ßU Ã¥ ∑§Ë⁄UßU vÆzy/vy| Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà ww
¡¥ ø ÁŒ‚Êfl⁄U◊áÊ¥ vÆ{z/vy~ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ wÆ|z
¡¥ •ááÊÊáÊË ∑§ê◊¥ πflßU vvvx/vz~ ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/x}
¡Ê ÁáÊÁ‚ ‚ÿ‹„¥U vvÆÆ ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê y|
¡ÊáÊ¥ÃS‚ÊŒÁ„UŒ¥ vvÆy ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆw
¡Êfl áÊ èÊÊflßU ÃìÊ¥ }z|/vvz, ~v|/vwx ÷Êfl¬˝Ê÷Îà vvz
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1227
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
¡Êfl áÊ ¡ÊáÊÁŒ •å¬Ê ~}}/vx| ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U }z
¡ÊÁÃ◊͸Áøp ÃòÊSÕ¥ vÆw}/vyw-vyz ◊„UʬÈ⁄UÊáÊ x~/v{x
¡ÊàÿÊÁŒ∑§ÊÁŸ◊ÊŸ˜ vÆw}/vyw-vyz ◊„UʬÈ⁄UÊáÊ x~/v{{
¡Ê◊ áÊ „UflßU ∑§‚Ê∞ vÆz}/vy} •Ê⁄UÊäÊŸÊ‚Ê⁄U }|
¡ÊÿÃ ¬Èáÿ¬Ê∑§Ÿ ŸÊ∑§ vÆ~x/vzw-vzz ¬˝oAÊûÊ⁄UÊ¬Ê‚∑§ÊøÊ⁄U w/||
Á¡áÊ‚àÕÊŒÊ {~Æ/~w ¬˝fløŸ‚Ê⁄U v/}{
Á¡áÊfl⁄U◊∞áÊ ¡Ê߸U ~Æ{/vww ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà wÆ
Á¡ŸŒûÊÊÁÿ¸∑§Ê¬ÊãÃ vÆyÆ/vyw-vyz ©UÃ⁄U¬È⁄UÊáÊ |v/x~z
Á¡áÊ◊Ǫ ¬√flîÊÊ ¿U„U vÆww/vyw-vyz ’Êäʬ˝Ê÷Îà zx
¡ËflÁáÊ’h¥U Œ„¥U πË⁄UÊŒÿ }wÆ/vÆ~-vvÆ ’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ {
¡ËflÊÁŒ ‚g„UáÊ¥ }~Æ/vv~ ‚◊ÿ‚Ê⁄U vzz
¡Ëflʌ˂g„UáÊ¥ ‚ê◊ûÊ¥ ~Æy/vwv Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà wÆ
¡Ëfl∑Χå ¬Á⁄UáÊÊ◊¥ ~v{/vww ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ vw
¡ËflÊ¡ËflÁfl÷ûÊË ¡Ê ~v{/vwx øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà x~
¡ËflÊ flflªŒ◊Ê„UÊ ~w~/vwz ¬˝fløŸ‚Ê⁄U v/}v
¡ËflS‚ ’„ÈU¬ÿÊ⁄¥U ~yx/vw}-vxÆ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ wÆ}
¡ËflÊ øÁ⁄UûÊŒ¥‚áÊ ~~{/vx~ ‚◊ÿ‚Ê⁄U w
¡ËflÊÁŒ ’Á„UûÊìÊ¥ „Uÿ vÆÆv/vyÆ ÁŸÿ◊‚Ê⁄U x}
¡ÈûÊÊ„UÊ⁄UÁfl„UÊ⁄UÊ ⁄UÁ„UŒ ~zx/vxv-vxw ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/w{
¡ ¬ÈáÊ Áfl‚ÿ Áfl⁄UûÊÊ {zv/}z ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà }
¡Á‚¥ Áfl‚ÿ‚È ⁄UŒË {{{/}} ¬˝fløŸ‚Ê⁄U v/{y
¡áÊ ⁄UÊªÊ Áfl⁄UîÊîÊ {}z/~v, vÆy~/vy{ ◊Í‹ÊøÊ⁄U w{}
¡ ¬¥øø‹‚ûÊÊ |Æ|/~y-~{ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà |~
¡Á‚¥ Áfl‚∞‚È ⁄UŒË |wx/~| ¬˝fløŸ‚Ê⁄U v/{y
¡ ¬ÈáÊ Áfl‚ÿÁfl⁄UûÊÊ }|Æ/vv{ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà {}
¡ËflÊ˘¬˝Áfl‡ÿ }~x/vv~ •Ê⁄UÊäÊŸÊ‚Ê⁄U |
¡ Á¡áÊflÿáÊ ∑ȧ‚‹Ê ~{x/vxx ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ v~y
¡Á‚¥ •◊í¤Ê◊í¤Ê ~}~/vx| ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U vxv
¡Á‚¥ Áfl‚∞‚È ⁄UŒË ÃÁ‚¥ ~~Æ/vx| ¬˝fløŸ‚Ê⁄U v/{y
{1228 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
¡Ê áÊÁfl ¡ÊáÊÁŒ {x}/}x ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ y{{
¡Ê áÊ ÁflÿÊáÊÁŒ ∞fl¥ |yy/vÆÆ ¬˝fløŸ‚Ê⁄U w/~v
¡Ê ¬ÈáÊ ¬⁄UŒ√fl⁄U•Ê |y{/vÆÆ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vz
¡Ê ‚ÈûÊÊ flfl„UÊ⁄‘U |y~/vÆÆ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà xv
¡Ê ‚¥¡◊‚È ‚Á„U•Ê ||~/vÆy ‚Íòʬ˝Ê÷Îà vv
¡Ê áÊ ÿ ∑ȧ√flÁŒ ª√fl¥ |}z/vÆz, ~Æ}/vww ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xvx
¡Ê ¬⁄UŒÊ‚¥ ªÊflÁŒ |}z/vÆz ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ yv~
¡Ê äÊÁê◊∞‚È ÷ûÊÊ |~z/vÆ{ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ ywv
¡Ê ∑ȧáÊÁŒ flë¿U‹ûÊ¥ |~{/vÆ{ ‚◊ÿ‚Ê⁄U wxz
¡Ê Á¡áÊ‚àÕ¥ ‚flÁŒ |~}/vÆ{ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ y{x
¡Ê ÷È¥¡ÁŒ •ÊäÊÊ∑§ê◊¥ }xw/vvx ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~w~
¡Ê ¡ÊáÊÁŒ •⁄U„¥Uà }{}/vv{, ~~{/vx~, ¬˝fløŸ‚Ê⁄U v/}Æ
~w~/vwz
¡Ê ¬ÈáÊ ‹Áë¿¥U ‚¥øÁŒ /vv|-vv} ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ vx
¡Ê ø⁄UÁŒ áÊÊÁŒ }~v/vv~ ¬¥øÊÁSÃ∑§Êÿ v{w
¡Ê áÊ ¬◊ÊáÊáÊÿÁ„¥U }}v/vv~ ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ v/}w
¡Ê áÊÿÁŒÁ_UÁfl„UËáÊÊ }}~/vv~ ’Î. Ÿÿø∑˝§ v}v
¡Ê áÊ Áfl¡ÊáÊÁŒ •å¬¥ }~|/vwÆ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ y{{
¡Ê Œ„U ÁáÊ⁄UflÄπÊ ~Æz/vww ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vw
¡Ê •Á„U‹‚ÁŒ ¬ÈááÊ¥ ~vv/vww ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ yvv
¡Ê ∞fl¥ ¡ÊÁáÊûÊÊ ~wz/vwy ¬˝fløŸ‚Ê⁄U vÆw
¡Ê ‚√fl‚¥ª◊ÈÄ∑§Ê ~wz/vwy ‚◊ÿ‚Ê⁄U v}}
¡Ê ¬S‚ÁŒ •å¬ÊáÊ¥ ~w{/vwy ‚◊ÿ‚Ê⁄U vy
¡Ê äÊê◊‚ÈP§¤ÊÊáÊÁê„U ~{~/vxx ÁŸÿ◊‚Ê⁄U vzv
¡Ê flŒÁŒ flÁŒîÊÁŒ ~|z/vxz ‚◊ÿ‚Ê⁄U wv{
¡Ê ⁄UÿáÊûÊÿ¡ÈûÊÊ ∑ȧáÊßU vÆv|/vyw-vyz ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà yx
¡Ê ÁáÊÁ‚ ÷ÈÁûÊ¥ vÆ||/vy~ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ x}x
¡Ê ¬S‚ÁŒ •å¬ÊáÊ¥ vvw}/v{w ‚◊ÿ‚Ê⁄U vz
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1229
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
ôÊÊŸ¥ ¬Í¡Ê¥ ∑ȧ‹¥ ¡ÊÁÃ¥ |y/| ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U wz
ôÊÊŸäÿʟìÊ⁄UQ§— vxÆ/vv ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vÆ
ôÊÊŸ÷ÊflŸÊ‹Sÿ vz{/vv ‚flʸÕÁ¸ ‚ÁhU ~/wÆ
ôÊÊŸŸ ÃŸ ÁflôÊÊÿ wÆ{/vy •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv/vvÆ
ôÊÊŸË ∑§⁄UÊÁà Ÿ, Ÿ y{w/zx ‚◊ÿ‚Ê⁄U ∑§‹‡Ê v~}
ôÊÊŸË Áfl·ÿ‚¥ª˘Á¬ y{w/zx ÿÊª‚Ê⁄U y/v~
ôÊÊŸÊŒ˜ Áflflø∑§ÃÿÊ {wz/}v ‚◊ÿ‚Ê⁄U ∑§‹‡Ê z~
ôÊÊŸÊŒfl ífl‹Ÿ¬ÿ‚Ê— {w{/}v ‚◊ÿ‚Ê⁄U ∑§‹‡Ê {Æ
ôÊÊŸäÿʟìÊ⁄UQ§— {|{/}~ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vÆ
ôÊÊŸflÒ⁄UÊÇÿ‚ê¬ãŸ— {}z/~v ôÊÊŸÊáʸfl wz/x/vw{~
ôÊÊŸ¬Ífl¸◊ŸÈDUÊŸ¥ |Æ|/~y-~{ ôÊÊŸÊáʸfl |/wÆ
ôÊÊŸ¥ ÿòÊ ¬È⁄U—‚⁄¥U ‚„Uø⁄UË }wx/vvv-vvw •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ vwz
ôÊÊŸÊ⁄UÊäÊŸÁ◊C¥U }zz/vvy ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ xx

¤ÊÊáÊÊŒÊ ‚√fl∑§ê◊ vxw/vv ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U vzÆ

¤ÊÊáÊÊáÊ¥ ‚¥ÃÊáÊ¥ •„UflÊ vzÆ/vv ÷Êfl‚¥ª„˝ U x}|

áÊ ◊ÈáÊßU flàÕÈ‚„UÊfl¥ yÆ/x ’΄UÛÊÿø∑˝§ wx}

áÊ ◊ÈÿßU ¬ÿÁ«U◊÷√flÊ yx/x ‚◊ÿ‚Ê⁄U xv|
áÊ ¬⁄UË‚„UÁ„U ‚¥ÃÊÁflŒÊ vx{/vv ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ v{~z
áÊfl∑§ê◊ÊáÊÊŒÊáÊ¥ vzz/vv äÊfl‹Ê vx/z, y ‚Í. w{
áÊfl‚ûʬ¥øªÊ„UÊ ¬Á⁄U◊ÊáÊ¥ v{Æ/vv ◊Í‹ÊøÊ⁄U w|x
áÊ Áfl Œ„UÊ fl¥ÁŒîÊßU wzy/wv Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà w|
áÊ ⁄U◊¥Áà ¡ŒÊ ÁáÊìÊ¥ x{z/x| ªÊê◊≈U‚Ê⁄U, ¡Ëfl∑§Êá«U vy|
áÊ ø ∞‚Ê (•⁄U„¥Uà ÷ÁûÊ) x}v/x~ äÊfl‹Ê }/x ‚Í. yv
áÊìÊÁŒ ªÊÿÁŒ ÃÊfl¥ yvy/yy Á‹XU¬˝Ê÷Îà y
áʪ⁄US‚ ¡„U ŒÈflÊ⁄¥U ywx/y{ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ |xz
áÊǪÊ ¬ÊflßU ŒÈÄπ¥ yxv/y| ÷Êfl¬˝Ê÷Îà {}
áÊ ◊ÈÿßU ¬ÿÁ«U◊÷√flÊ yxx/y| ‚◊ÿ‚Ê⁄U xv|
{1230 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
áÊfl∑§ê◊ÊáÊÊŒÊáÊ¥ y}}/z{ äÊfl‹Ê vx/z, y ‚Í. w{
áÊÁfl ¬Á⁄UáÊ◊ÁŒ áÊ y~|/z| ‚◊ÿ‚Ê⁄U |{
áÊÁfl ¬Á⁄UáÊ◊ÁŒ áÊ Áªá„UÁŒ y~}/z| ‚◊ÿ‚Ê⁄U ||
áÊ ÿ ¬ÁûÊÿßU ¬⁄¥U y|z/zz ªÊê◊≈U‚Ê⁄U zvx
áÊ«U÷«U◊Ñ∑§„UÊ•Ê zÆx/z}-z~ ◊Í‹ÊøÊ⁄U }z|
áÊ ŒÈ „UÊÁŒ ◊ÊÄπ zw~/{y ‚◊ÿ‚Ê⁄U yÆ~
áÊ Áfl ∞‚ ◊ÊÄπ◊ǪÊ zw~/{y ‚◊ÿ‚Ê⁄U yvÆ
áÊ Áfl Á‚í¤ÊßU flàÕäÊ⁄UÊ zxw/{y ‚Íòʬ˝Ê÷Îà wx
áÊ Á„U •Êª◊áÊ zy{/{} ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/x|
áÊǪûÊáÊ¥ •∑§îÊ¥ z~v/|{ ÷Êfl¬˝Ê÷Îà zz
áÊÊ‚ÁŒ ÁflÇÉÊ¥ ÷ŒÁŒ }/ ≈UË∑§Ê ◊¥ª‹Ê. ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ v/xÆ
áÊÊáÊ◊ÿÊ ÷ÊflÊ•Ê x{v/zx ‚◊ÿ‚Ê⁄U vw}
áÊÊáÊË ⁄Uʪ嬡„UÊ y{x/zx ‚◊ÿ‚Ê⁄U wv}
áÊÊáʪÈáÊÁ„¥U Áfl„UËáÊÊ z{~/|w øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà x~
áÊÊáʪÈáÊáÊ Áfl„UËáÊÊ z{~/|w ‚◊ÿ‚Ê⁄U wÆz
áÊÊáÊ¥ øÁ⁄UûÊ‚Èh¥U z{~/|w ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà {
áÊÊáÊ¥ øÁ⁄UûÊ„UËáÊ¥ z{~/|w ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà z
ÁáÊS‚‚ŒÊ‚⁄UÁ„U•Ê vw/v, x{~/x| ÁŸÿ◊‚Ê⁄U |
ÁáÊ_‰U⁄U∑§P§‚flÿáÊÊßU vz/v, w}w/w{ fl‚ÈŸÁãŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U wxÆ
ÁáÊS‚¥Á∑§Œ-ÁáÊÄ∑¥§ÁπŒ {Æ/z ◊Í‹ÊøÊ⁄U wÆv
ÁáÊS‚¥∑§Ê-¬„ÈUÁŒªÈáÊÊ {v/z ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ ywz
ÁáÊÿŒ„U‚Á⁄US‚¥ Á¬Áë¿U {z/{ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ~
ÁáÊÁîÊÿŒÊ‚¥ Œfl¥ |Æ/{ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xv|
ÁáÊ√flªÁÃÿ¥ ÷ÊflÁŒ v|x/vw ’Ê⁄U‚•áÊÈflÄπÊ |}
ÁáÊÁg_UÊ Á¡áÊ‚◊∞ wvy/vz ’Ê⁄U‚•áÊÈflÄπÊ v}
ÁáÊìÊ‹ ¬ÊÁáʬûÊ¥ w{y/wy ‚Íòʬ˝Ê÷Îà vÆ
ÁáÊS‚‚ŒÊ‚⁄UÁ„U•Ê x{~/x| ÁŸÿ◊‚Ê⁄U |
ÁáÊÁë¿UŒ‚ÈûÊàÕ¬ŒÊ x~~/yw ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/{}
ÁáÊǪ¥Õ¥ ¬√flßUÿÊ fl^UÁŒ yÆÆ/yw ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/{~
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1231
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
ÁáÊgÊfl¥øáÊ’„ÈU‹Ê y|x/zy ªÊê◊≈U‚Ê⁄U (¡Ë.∑§Ê.) zvv
ÁáÊÁîÊÿŒÊ‚¥ Œfl¥ zv{/{w ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xv|
ÁáÊ√flªÁÃÿ¥ ÷ÊflßU z{w/|v ’Ê⁄U‚•áÊÈflÄπÊ |}
áÊflÁáÊÁ„Uø©UŒ„U⁄UÿáÊ¥ |ww/~| ’Ê⁄U‚•áÊÈflÄπÊ vÆ
áÊ Áfl ŒÈÄπ¥ áÊÁfl ‚ÈÄπ¥ |wy/~| ÁŸÿ◊‚Ê⁄U v|}
áÊÁfl ߥUÁŒÿ ©Ufl‚ÇªÊ |wy/~| ÁŸÿ◊‚Ê⁄U v|~
áÊ Áfl ∑§ê◊¥ áÊÊ∑§ê◊¥ |wy/~| ÁŸÿ◊‚Ê⁄U v}Æ
áÊ ÿ ¡Êÿ¥Áà •‚¥ÃÊ |}|/vÆz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ x{y
áÊfl∑§Ê«UË ¬Á⁄U‚Èh¥U }Æx/vÆ|-vÆ} ◊Í‹ÊøÊ⁄U }vx
áÊ Áfl Ã •Á÷àÕÈáÊ¥Áà }Æx/vÆ|-vÆ} ◊Í‹ÊøÊ⁄U }v~
áÊ ’‹Ê©U‚Ê©U•_¥U }Æz/vÆ|-vÆ} ◊Í‹ÊøÊ⁄U y}v
áÊ Áfl Ã •Á÷àÕÈáÊ¥Áà }Æx/vÆ|-vÆ}, ◊Í‹ÊøÊ⁄U }v~
}w}/vvv-vvw,
áÊ „ÈU ÃS‚ ßU◊Ê ‹Ê•Ê }xw/vvx ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~xv
áÊfl∑§Ê«UˬÁ«U‚Èh¥U }xx/vvx ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~y{
áÊ Á„U •Êª◊áÊ Á‚í¤ÊÁŒ }zy/vvy ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/x|
áÊÁàÕ áÊ∞áÊ Áfl„ÍUáÊ¥ }}v/vv~ äÊfl‹Ê v/v,v,v, ªÊ. {}
áÊ ◊ÈáÊßU flàÕÈ‚„UÊfl¥ }}~/vv~ ’Î. Ÿÿø∑˝§ wyÆ
áÊ⁄UáÊÊ⁄UÿÁÃÁ⁄Uÿ‚È⁄UÊ ~v}/vwx ÁŸÿ◊‚Ê⁄U vz
áÊ Áfl ¡ÊáÊÁŒ ∑§îÊ ~}{/vx| ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U yÆ
áÊ Áfl ¡ÊáÊÁŒ Á¡áÊÁ‚hU ~}|/vx| ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U vv{
áÊÁfl Á‚í¤ÊßU flàÕäÊ⁄UÊ vÆv~/vyw-vyz ‚Íòʬ˝Ê÷Îà wx
áÊ ÁfláÊÊ fl^UÁŒ vÆxv/vyw-vyz ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/wz
áÊ ø ŒÁ√flàÕËáÊ¥ vÆxw/vyw-vyz äÊfl‹Ê ¬È. vv, ¬Î. vvy-vvz
áʪ⁄US‚ ¡„UÊ ŒÈflÊ⁄¢U vÆzz/vy|, vvyz/v{z ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ |xz
áÊ ÿ ⁄UÊÿŒÊ‚◊Ê„¥U vvvw/vz~ ‚◊ÿ‚Ê⁄U w}Æ
áÊÊáÊ¥ áÊÊ™§áÊ áÊ⁄UÊ |y|/vÆÆ, vÆ}x/vzv ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà |
áÊÊáÊ¥ ¬ÿÊ‚•Ê ÕÊ }wz/vvv-vvw ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~Æv
áÊÊáÊÊäÊê◊¡ÈŒ¥ }}x/vv~ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ w{y
{1232 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
áÊÊŒÍáÊ •Ê‚flÊáÊ¥ •‚ÈÁøûÊ¥ ~wx/vwy ‚◊ÿ‚Ê⁄U |w
áÊÊ„¥U „UÊÁ◊ ¬⁄‘UÁ‚¥ ~wy/vwy ¬˝fløŸ‚Ê⁄U w/~~
áÊÊáÊé÷Ê‚Áfl„UËáÊÊ ‚¬⁄¥U ~~|/vx~ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U }~
áÊÊáÊ¥ áÊ⁄US‚ ‚Ê⁄UÊ vÆy~/vy{ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà xv
áÊÊáÊ¥ ¤ÊÊáÊ¥ ¡ÊªÊ vÆzy/vy| ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà x|
áÊÊáÊÁê◊ Œ¥‚áÊÁê◊ vÆzx/vy| Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà xw
ÁáÊÁîÊÿ‚Ê‚Ê |Æ~/~y-~{ ’Î. Ÿÿø∑˝§ x}~
ÁáÊg¥«UÊ ÁáÊg¥ŒÊ ÁáÊê◊◊Ê |v}/~y-~{ ÁŸÿ◊‚Ê⁄U yx
ÁáÊǪ¥ÕÊ ŸË⁄UʪÊ |v}/~y-~{ ÁŸÿ◊‚Ê⁄U yy
ÁáÊǪ¥Õ◊Ê„U◊ÈP§Ê ||{/vÆy ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà }Æ
ÁáÊS‚¥ªÊ ÁáÊ⁄UÊ⁄Uê÷Ê |||/vÆy, }{Æ/vvz ◊Í‹ÊøÊ⁄U vÆÆw
ÁáÊîÊÊflªÊ ÿ áÊÊáÊ¥ }wz/vvv-vvw ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~ÆÆ
ÁáÊ_‰U⁄U∑§P§‚flÿáÊÊ }yÆ/vvy fl‚ÈŸ¥ÁŒ üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U wxÆ
ÁáÊë¿Uÿflfl„UÊ⁄UáÊÿÊ }}z/vv~ •Ê‹Ê¬¬hUÁà y, ‚Í. yÆ
ÁáÊÿ •å¬áÊÊáʤÊÊáÊí¤ÊÿáÊ ~}{/vx| ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U vw{
ÁáÊ⁄Uÿªß¸U ÁÃÁ⁄UÄπªß¸U vÆvy/vyw-vyz äÊfl‹Ê |/w ‚Í. v, ¬Î. zwÆ
ÁáÊ᪥ÕÊ ÁáÊS‚¥ªÊ vÆwv/vyw-vyz ’Êäʬ˝Ê÷Îà y}
ÁáÊë¿UÿáÊÿáÊ ÷ÁáÊŒÊ }~v/vv~ ¬@ÊÁSÃ∑§Êÿ v{v
ÁáÊááÊ„UÊ ÁáÊÑÊ„UÊ vÆwv/vyw-vyz ’Êäʬ˝Ê÷Îà y}
ÁáÊë¿UÿŒÊ ßUàÕËáÊ¥ vÆxv/vyw-vyz ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/wz
ÁáÊ√flÊáÊ‚ÊäÊ∞ vÆzÆ/vy{ ◊Í‹ÊøÊ⁄U zvw
áÊ™§áÊ ÁáÊÿÿª„U }yÆ/vvy fl‚ÈŸ¥ÁŒ üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ww|
áÊ⁄UßUÿÊÁŒªŒËáÊ¥ vÆ}|/vzw ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ |Æ
áÊÊ flfl„UÊ⁄‘UáÊ ÁfláÊÊ }~x/vv~ ’Î. Ÿÿø∑˝§ w~{
áÊÊ∑§ê◊∑§ê◊„UÊ⁄UÊ ~zw/vxv-xw ÁŸÿ◊‚Ê⁄U ≈UË. (ÃÊ. flÎ.) {x

ÌȬÁ⁄U ∑§ÊÁø^UË∑§Ê w ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U (⁄UàŸòÊÿ ≈UË.) {

ÃS◊ÊØ ‚È⁄UÁªÁ⁄U ‚fl¸ w ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U (⁄UàŸòÊÿ ≈UË.) |
ÃòÊ ÷Êfl‡ÊÈÁhU∑§◊¸ v|/v ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ~/{/v{
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1233
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
ÌȬÁŒC¥U ’Èh˜ÿÁÇÊÿÁh¸ xÆ/w ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ {/vx/w
ÃÁŒÁãŒ˝ÿÊÁŸÁãŒ˝ÿ x}/x ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ v/vy
ÃSÿ ÁŸ—‡Ê¥Á∑§ÃàflÊ y~/y •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/vwy
ÃûÊÊ øfl ‚È„UÊߥU ‚ÿ‹ÊßU vÆv/~ äÊfl‹Ê v/v, v ‚Í. v ªÊ. y~
ì—üÊÈÃÊ¬ÿÊªËÁŸ vÆ}/vÆ ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà w/{~
ÃòÊ ÁŸàÿ◊„UÊ ŸÊ◊ vÆ~/vÆ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x}/w|
ìʥÁ‚ ⁄UÊÒŒ˝ÊáÿÁŸ‡Ê¥ vxw/vv •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vz/~{
ÃŒÃìÊÃÈÁfl¸äÊ¥ vx|/vv ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ~/w}
ÃŒ¬˝◊ûÊÃÊ‹ê’¥ vyx/vv •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wv/vzz
ÃòÊÊŸ¬Ã¥ ÿh◊ʸŒ˜ vy{/vv •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wv/vxx
Ãê„UÊ ‚Ê ‚Ê‹¥’¥ vzÆ/vv ÷Êfl‚¥ª„˝ U x}}
ìÁ‚ mUÊŒ‡Ê‚¥Åÿ v{v/vv äÊfl‹Ê ¬È. ~, ‚Í. zy, vÆz
ÃòÊ ÁŸàÿ◊„UÊ ŸÊ◊ v}z/vv •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x}/w|
ÄU Á‚hUøÁŒ∞ ¬flÿáÊ wÆw/vy ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁÃ∑§Ê {/vy
ÃàÕ Áfl ’„ÈUå¬ÿÊ⁄¥U ◊áÊÈÿ wÆ}/vy fl‚ÈŸ¥ÁŒ üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U w{|
ì—SflÊäÿÊÿ¬Á⁄UflÎÁhU wwy/v| ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ |/x~/x
ÃûÊÊ ◊Ê‚¥ ’Èé’ÈŒ÷ÍŒ¥ w|v/wz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆÆw
ÃãŸÊêŸÊ ÷Ê⁄UÃ¥ fl·Z xÆw/w} •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vz/vz~
ÃÃÊ˘Á÷Á·ëÿ ‚Ê◊˝Êíÿ xÆw/w} •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ v|/|{
Ãg¥‡Ê— ¬ÒÁûÊ∑§Ê ŒÊ„U xz}/x{ •CUÊXUNŒÿ x|/y}
ÃÁmU÷ʪ¥ ÿÕÊSfl¥ xz~/x{ •CUÊXUNŒÿ x|/zv
ÃòÊÊŒÊÒ ‚êÿÄàfl¥ x}y/yÆ-yv ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜UÿȬÊÿ wv
Ãà¬Á⁄UªÎ„UËÃ¥ mUÊŒ‡ÊÊXU x}z/yÆ-yv SÿÊŒ˜flÊŒ◊¥¡⁄UË wx (∑§ÊÁ⁄U∑§Ê)
ÃÁìÊãàÿ¥ ÃŒ˜÷Êcÿ¥ x}{/yÆ-yv ¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ vy|
ÃŒ˜ ’˝ÍÿÊØ Ãà¬⁄UÊŸ˜ x}{/yÆ-yv ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ zx
ÃìÊǪ„UáÊ¥ ø „UflßU x{|/yÆ-yv ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà x}
ÃòÊ Á¡Ÿ¬˝áÊËÄUÿÊ x~y/yÆ-yv ÁŸÿ◊‚Ê⁄U zv-zz (ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ)
ÃL§áÊÊ Áfl flÈbU‚Ë‹Ê „UÊÁŒ yÆx/yw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆ|Æ
ÃL§áÊS‚ Áfl fl⁄UǪ¥ ¬á„UÊ yÆx/yw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆ|v
{1234 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
ì—üÊÈÃÿ◊ÊäÊÊ⁄¥U yvw/yy ôÊÊŸÊáʸfl v}/yv
ÃòÊÊŒÊÒ ‚êÿÄàfl¥ yw{/y{ ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ wv
ÃìÊÊÁ⁄UûÊ¥ ÷ÁáÊÿ¥ yyx/y~ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà x|
ÄU áÊÊáÊË Áfl „ÈU ¡ßUÿÊ yy}/zÆ ‚◊ÿ‚Ê⁄U wwx
ÃSÿ ¬˝¬lÃ ¬pÊØ yzz/zw •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U w/yx
ÃÁŒÿøŒÈ¬¥ø◊‚È¥ ∑§Ê‹‚È¥ y|{/zz ÁËÊÿ¬ááÊûÊË y/v{wv
ÃßU◊ ∑§Ê‹¬ÿ¸ãÃ y||/zz •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ yv/zÆ
Ãê„UÊ ‚Ê ‚Ê‹¥’¥ ¤ÊÊÿ©U y~w/z{ ÷Êfl‚¥ª„˝ U x}}
Ãê„UÊ „ÈU ∑§‚ÊÿÇªË zx~/{{ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ w{~
Ãfl⁄UÁ„Uÿ¥ ¡¥ áÊÊáÊ¥ xy~/{} ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà z~
ÃòÊ ÷Êfl‡ÊÈÁhU— zzÆ/{~ ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ~/{/v{
ÃàÕ ¡ ∑§ê◊ÄπfláÊÁê„U z{y/|w äÊfl‹Ê v/v, v ‚Í. w|
àflÛÊÊ◊◊ãòÊ◊ÁŸ‡Ê¥ z}z/|z ÷Q§Ê◊⁄U SÃÊòÊ y{
Ã¥ ¬Á…UUŒ◊‚í¤ÊÊÿ áÊÊ v{y/vv ◊Í‹ÊøÊ⁄U w|}
Ã¥ flàÕ¥È ◊ÊûÊ√fl¥ zx~/{{ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ w{y
ÃÊflã◊ÊòÊ SÕÊfl⁄U∑§Êÿ vz}/vv äÊfl‹Ê ¬È. ~, ¬l ~|
ÃÊ ÷È¥Á¡¥¡©U ‹ë¿UË v|Æ/vw ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ vw
ÃÊŸËÁãŒ˝ÿÊáÿÁfl∑§‹ÊÁŸ xxy/xx ŸËÁÇÊÃ∑§ yÆ
Ãʬ„UÊãÿL§Áø¬Ífl¸ x{x/x{ •CUÊXUNŒÿ vw/x~
ÃÊŸflÊÕʸŸ˜ ÁmU·Ã— zyÆ/{{ ¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ zw
ÃÊfl áÊ ¡ÊáÊÁŒ áÊÊáÊ¥ z{}/|w ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà y
Áˬ‹‹¬ÎÕÈ∑§‹Ê¡Ê vz|/vv äÊfl‹Ê ¬È. ~, ¬l-~x
ÁÃÁfl„UÊ Œ√fl ¬Í¡Ê v}~/vx fl‚ÈŸÁ㌠üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U yy~
ÁÃÿ¸ÄSÕ ¬ÊE¸L§ÇŒÊ· xzw/x{ •CUÊXUNŒÿ z/vy
ÁÃÁ⁄Uÿ¥Áà ∑ȧÁ«U‹÷Êfl¥ x{{/x| äÊfl‹Ê v/v, v ‚Í. wy ªÊ. vw~
ÁÃÁfl„¥U ŒÈ ÷Êfl‚Ñ¥ Œ¥‚áÊ z~z/z}-z~ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ zyv
ÃËÕ¸‡Ê¬ÊE¸ŸÊÕÊÿ ≈UË∑§Ê ◊¥ª‹Ê. ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U (⁄UàŸòÊÿ ≈UË.) v
ÃÈèÿ¥ Ÿ◊ÁSòÊ÷ÈflŸÊÁø wzz/v} ÷Q§Ê◊⁄USÃÊòÊ w{
ÃÈ‹Ê∑§ÊÁ≈U∑§∑§ÿÍ⁄U w|~/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/yv
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1235
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
ÃÎcáÊÊ ÷flÁà ÿÊ Ã·È xxÆ/xw ôÊÊŸÊáʸfl xx/|z
Ã‹ÊÄ∑§áÊ Áfl ÁøûÊ v|}/vw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vx}{
ÃÁ‚¥ ø ‚⁄UË⁄UÊáÊ¥ Œ√fl v}~/vx fl‚ÈŸÁ㌠üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U yzÆ
Ã ‚√fl fl⁄U¡Èª‹Ê wv|/v{ ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ y/x}{
Ã·Ê◊ȬŒ˝flÊŸ˜ ÁfllÊØ xzw/x{ •CUÊXUNŒÿ z/vz
ÃÁáÊÄ∑§◊Ê‚‚Ê⁄UÄπ y{z/z| ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ v{~}
Ã ‹ÊP§áÊ Áfl ÁøûÊS‚ z|w/|x ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vx}{
ÃÊ ‚ûÊ◊Áê◊ ◊Ê‚ w|x/wz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆvv
ÃÃÊ ◊„UÊãflÿÊà¬ÛÊ {vy/|~-}Æ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ yw/v{
ìSÿÃÈ Áø⁄¥U ÃËfl˝¥ {v}/|~-}Æ •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà y/}
ÃØ Á∑§◊Õ¸◊˜ ? Œ„U {xÆ/}w ‚flʸÕÁ¸ ‚ÁhU ~/vv
Ãfl⁄UÁ„Uÿ¥ ¡¥ áÊÊáÊ¥ {{w/}| ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà z~
ÃÕÒfl ø Á¡√„UÁãŒ˝ÿ {{y/}} ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ~/|/|
ÃÃSÃŒ˝ÊªÃŒ˜mU· {{~/}} •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/wÆ|
ÃS◊ÊŒ˜ Áfl·ÿ¡Ê◊ŸÊ¥ {{~/}} •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/wvv
ìʥÁ‚ ⁄UÊÒŒ˝ÊáÿÁŸ‡Ê¥ {|w/}~ •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vz/~{
ì—üÊÈÃÿ◊ôÊÊŸ {}Æ/~Æ ôÊÊŸÊáʸfl wÆ/w|/vÆ~~
ÌȬÁŒC¥U ’ÈhU˜ÿÁÇÊÿ {}|/~w ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ {/vx/w
ÃÁìÊãàÿ¥ ÃŒ˜÷Êcÿ¥ |Æz/~y-~{ ¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ {~z/vy|
Ãê„UÊ ∑§ê◊Ê‚fl∑§Ê⁄UáÊÊÁŸ |||/vÆy ◊Í‹ÊøÊ⁄U |yÆ
ÃÃp »§‹Áfl‡Ê·— }x|/vvy ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ |/x~/{
ÃS‚ ◊È„UǪŒflÿáÊ¥ }y|/vvy ÁŸÿ◊‚Ê⁄U }
Ãfl⁄UÁ„Uÿ¥ ¡¥ áÊÊáÊ¥ áÊÊáÊ }{~/vv{ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà z~
Ãê„UÊ •Á„Uªÿ‚ÈûÊáÊ }}w/vv~ äÊfl‹Ê v/v, v, v ªÊ. {~
Ã× SflÊ÷ÊÁfl∑¥§ ∑§◊¸ ~x}/vw{-vw| •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/v}{
ÃŒ˜ÁflÿÊª ¬ÈŸŒÈ¸—π◊¬Ê⁄¥U ~x}/vw{-vw| •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/v~x
Ãê„UÊ ÁáÊ√flÈÁŒ∑§Ê◊Ê ~|x/vxy ¬¥øÊÁSÃ∑§Êÿ v|w
ÃflflÿªÈáÊÁ„¥U ‚ÈhUÊ vÆwx/vyw-vyz ’Êäʬ˝Ê÷Îà z|
ÃòÊ ‚ÍòʬŒÊãÿÊ„ÈU— vÆw|/vyw-vyz •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x~/v{w
{1236 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
ìÊflª◊◊Ê„UÊàêÿÊŒ˜ vÆx}/vyw-vyz ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |z/{~
ÄU Á◊ë¿UûÊ ∑§«ÈUÁªŒ vÆ{v/vy} ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ |xx
ÃòÊ ◊Í‹ªÈáÊÊpÊCUÊÒ vÆ{y/vy~ ¬@ÊäÿÊÿË w/|wx
ÃûflüÊhUÊŸÃÊ ¡ËflÊ— vÆ~|/vzw-vzx ¬˝oAÊûÊ⁄UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U w/}y
Ã◊flÊŸÈ÷fl¥⁄UpÊÿ◊˜ vvxÆ/v{w ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ v|Æ
ÃŒ˜’Í˝ÿÊûÊà¬⁄UÊŸ˜ vvxv/v{w ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ zx
ÃûÊÊ •÷√fl‹ÊǪ¥ vvyv/v{y ‹ÁéäÊ‚Ê⁄U xx
Ã¥ •ÊgÊfláÊ-ÁflgÊfláÊ |Æz/~y-~{ äÊfl‹Ê vx/z, y, ‚Í. ww ¬Î. y{
Ã¥ ¬ÈáÊ •_UÁfl„¥U flÊ ~wv/vwy ªÊê◊≈U‚Ê⁄U (∑§◊¸.) |
àflÄàflÒfl¥ ’Á„U⁄UÊà◊ÊŸ◊˜ ~w~/vwz, |v|/~y-~{, ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ w|
~}x/vx{,
ÃÊfl áÊ ¡ÊáÊÁŒ áÊÊáÊ¥ |y|/vÆÆ ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà y
ÃÊãÿÊà◊ÁŸ ‚◊Ê⁄UÊåÿ ~y~/vxv-vxw ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ vÆy
ÃÊÁ‚¥ ∑§„U „UÊßU vÆwz/vyw-vyz ‚Íòʬ˝Ê÷Îà wy
ÃÊ‚Ê¥ SòÊËáÊÊ¥ ∑§Õ¥ vÆxÆ/vyw-vyz ‚Íòʬ˝Ê÷Îà ≈UË. wy
ÃÊèÿÊ¥ ¬ÈŸ— ∑§·ÊÿÊ— vvÆz/vz{-vz| ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ v|
Ãʬ¬˝∑§Ê‡ÊflØ ÿȪ¬ŒÈà¬ûÊ— vvv~/v{Æ ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ v/x/y
ÁÃÁfl„¥U ÃÈ ÷Êfl‚Ñ¥ |x~/~~ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ zyv
ÁìÿÊ⁄UÊ ‚Ê •å¬Ê ~}w/vx{ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà y
ÁìÿÊ⁄UË •å¬Ê ◊ÈáÊÁ„U vÆÆw/vyÆ ÿÊª‚Ê⁄U {
ÁÃá„¥U ‚È„U‚¥¡ÊªÊ ¡ÊªÊ vÆv{/vyw-vyz ◊Í‹ÊøÊ⁄U vÆwÆ
ÁÃÁ„U ÁÃÁááÊ äÊ⁄UÁfl vÆv|/vyw-vyz ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà yy
ÁËÃÈ‚◊ûÊÁáÊÁ◊ûÊ¥ vÆww/vyw-vyz ’ÊÊäʬ˝Ê÷Îà zy
ÃÈcÿàÿã× ¬˝’ÈhUÊà◊Ê ~{z/vxx ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ {Æ
Ã Áflÿ ÷áÊÊÁ◊ „¥U ¡ |{v/vÆv-vÆw, }{Æ/vvz ÷Êfl¬˝Ê÷Îà vzy
Ã ‚√fl‚¥ª◊ÈP§Ê ||}/vÆy ◊Í‹ÊøÊ⁄U y}x
Ã ÁáÊê◊◊Ê ‚⁄UË⁄‘U ||~/vÆy ◊Í‹ÊøÊ⁄U |}{
Ã „UÊ¥Áà ÁáÊÁ√flÿÊ⁄UÊ |}z/vÆz ◊Í‹ÊøÊ⁄U }{v
Ã ‚ÊflÄπÊ ‚ÈáÊÿÊ }}y/vv~ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ w{{
ÃÁìÊÿ ÷áÊÊÁ◊„¢U ¡ }{Æ/vvz ÷Êfl ¬˝Ê÷Îà vzx
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1237
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
Ãèÿ— ∑§◊ʸÁáÊ ’äÿãÃ vvÆz/vz{-vz| ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ v|
ÃÒ⁄‘Ufl »§‹◊ÃSÿ }v|/vÆ~-vvÆ ôÊÊŸÊáʸfl vvy

òÿ¥‡ÊŸ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸áÊ zyz/{} ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ v/v/x}

ÁòÊcfl∑§mUÿÁflo£·ÊŒ˜ yx/x •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wy/vwx
òÊ‚„UÁìÁ⁄U„U⁄UáÊÊÕZ ~z{/vxv-vxw ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U }y

Õ⁄UÊ flÊ ÃL§áÊÊ flÊ yÆx/yw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆ{y

Œ‡Ê¸ŸŸ Á¡ŸãŒ˝ÊáÊÊ¥ vÆÆ/~ äÊfl‹Ê {/v/~.~ ‚Í. ww

Œ‡Ê¸Ÿ¥ ÁŸpÿ— ¬È¥Á‚ vÆx/~ ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁÃ∑§Ê y/vy
ŒàflÊ Á∑§Á◊ë¿U∑¥§ ŒÊŸ¥ vvÆ/vÆ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x}/xv
ŒflËÿ— ∑ȧL§Ã SÕÊŸ¥ vwv/vÆ •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U w/w|
Œ√flÁàÕ∑§Êÿ¿Uå¬áÊ vyy/vv ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U {Æ
Œ‡ÊäÊÊ˘˘äÿÊÁà◊∑¥§ vzw/vv „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ z{/x}
Œ√flÊÁŒflÁŒP§◊áÊ¥ v{x/vv äÊfl‹Ê ¬È. ~/y, ªÊÕÊ-vvz
Œ√fláÊ ÿ Œ√flS‚ v}~/vx fl‚ÈŸÁ㌠üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U yy}
Œ‡Ê¸Ÿ¥ ôÊÊŸøÊÁ⁄UòÊÊØ ywy/y{ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U xv
Œ„Uàÿfl ˇÊáÊÊh¸UŸ y{}/zy ôÊÊŸÊáʸfl wy/x}
Œ√flÊÁŒ∞‚È ◊Í…UÊ ÷ÊflÊ zwz/{x ¬˝fløŸ‚Ê⁄U v/}x
Œ˝√ÿÁ‹XU¥ ‚◊Ê‚Êl zxw/{y ÷Êfl¬˝Ê÷Îà (≈UË∑§Ê) w
Œ˝√ÿÁ‹XUÁ◊Œ¥ ôÊÿ¥ zxw/{y ÷Êfl¬˝Ê÷Îà (≈UË∑§Ê) w
Œ√fláÊ ‚ÿ‹áÊÇªÊ z~v/|{ ÷Êfl¬˝Ê÷Îà (≈UË∑§Ê) {|
Œ¥‚áÊáÊÊáÊøÁ⁄UûÊ vxz/vv Á‹XU¬˝Ê÷Îà }
Œ¥‚ßU ◊ÊÄπ◊Ǫ¥ wvw/vz ’Êäʬ˝Ê÷Îà vx
Œ¥ÃÁ„¥U øÁ√flŒ¥ flË‹áÊ¥ w|w/wz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆÆ~
lÍÃ◊Ê¥‚‚È⁄UÊfl‡ÿÊ z|/z ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl‡Ê¥ÁÃ∑§Ê v/v{
ŒÊŸ¥ ÷ÊªÊ ŸÊ‡Ê— v|z/vw ŸËÁÇÊÃ∑§ xy
ÁŒ‚ŒÊ„U ©UP§¬«UáÊ¥ v{Æ/vv ◊Í‹ÊøÊ⁄U w|y
{1238 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
ÁŒflÊ˘flÃËÿÊ¸Á¡¸ÃÁøûÊ wÆ{/vy •Á◊êÁÃüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv/vwv
ŒËflÁ„¥U ŒËÁflÿÊ ‚‚ wÆx/vy fl‚ÈŸ¥ÁŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U y}|
ŒÈÁfl„¥U ‚¥¡◊ø⁄UáÊ¥ wv/v øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà wv
ŒÈÁfl„¥U Á¬ ◊ÊÄπ„U™¥§ vx}/vv ’αŒŒ˝√ÿ‚¥ª˝„U y|
ŒÈŒÎ¸‡ÊÊ◊Á¬ Ÿ äÿÊŸ vyx/vv ôÊÊŸÊáʸfl y/v}
ŒÈÁfl„¥U Á¬ ª¥ÕøÊÿ¥ wvw/vz Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà vy
ŒÈS‚„UÊ ÁŸc¬˝ÃË∑§Ê⁄UÊ xxÆ/xw ôÊÊŸÊáʸfl xx/wÆ
ŒÈîÊáÊ‚¥‚ǪË∞ yÆv/yw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ xy{
ŒÈÄπÿU⁄UÁfl‚ÿ¡Ê∞ y{~/zy ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ y|x
ŒÈŒÎ¸‡ÊÊ◊Á¬ Ÿ äÿÊŸ y}|/z{ ôÊÊŸÊáʸfl y/v}
ŒÍ⁄UÊŒ÷ËCU◊Á÷ªë¿UÁà xvv/xÆ ¬kŸÁ㌬¥øÁfl¥‡ÊÁÃ∑§Ê v/v}}
ŒÍ⁄‘UáÊ ‚ÊäÊÈ ‚àÕ¥ ¿¥UÁ«Uÿ yxy/y| ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vxÆ{
Œ„UÁ◊Á‹ÿ¥ Á¬ ¡Ëfl¥ {{/{ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xv{
ŒflÊ flflªÿ◊Ê„UÊ ©UŒÿ ||/| ’Êäʬ˝Ê÷Îà wy
Œfl¬Í¡Ê ªÈM§¬ÊÁS× ~w/}, zvx/{Æ ¬kŸÁ㌬¥øÁfl¥‡ÊÁà {/|
mU·ÊŸÈ⁄Uʪ’ÈÁhªÈ¸áÊ xvv/wÆ •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ v}v
ŒflSflSÿ¥ ÁflŸÊ‡ÊŸ xwz/~w „UÁ⁄Ufl¥‡Ê ¬È⁄UÊáÊ v}/vÆw
Œfl‡ÊÊSòʪÈM§áÊÊ¥ ÷Ê— xx~/xy ‚È÷ÊÁ·Ã⁄UàŸÊfl‹Ë
Œ„UÊÒ·äÊˇÊÿ∑ΧÃ— xzw/x{ •CUÊXUNŒÿ z/x
ŒÊ·Ê ⁄UʪÊÁŒ‚Œ˜÷Êfl— |{/|, yyv/y~ ¬@ÊäÿÊÿË w/{Æx
ŒÊ‚‚Á„Uÿ¥ Á¬ Œfl¥ ~~/~ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xv}
ŒÿÊ◊Í‹Ê ÷flŒ˜ äÊ◊Ê¸ {v|/|~-}Æ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ yw/wÆx
ŒÿÊ‹Ê⁄Ufl˝ÃSÿÊÁ¬ {v}/|~-}Æ •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà y/|
ŒÇäÊfl˝áÊ ÿÕÊ ÿÕÊ {wx/|~-}Æ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/v|z
Œ_ÂUáÊ •ááÊŒÊ‚¥ |vv/~y-~{ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ x|y
Œ‡Ê¸Ÿ˘flÁSÕÃÊÒ }yy/vvy ¬k¬È⁄UÊáÊ vÆw/x
Œ˝√ÿ∑§◊ʸÁáÊ ¡ËflSÿ ~wx/vwy •Ê#¬⁄UˡÊÊ vvx
Œ‡Ê¸ŸŸ ÁflŸÊ ¬È¥‚Ê¥ vÆ~x/vzw-vzz ¬˝oAÊûÊ⁄UÊ¬Ê‚∑§ÊøÊ⁄U w/|w
Œ¥‚áÊÁfl„UËáʬÈÁ⁄U‚Ê |w{/~| ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà x~
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1239
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
Œ¥‚áÊ÷^US‚ áÊÁàÕ |w{/~| ’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ v~
Œ¥÷¥ ¬⁄U¬Á⁄UflÊŒ¥ |zz/vÆv-vÆw ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~z~
Œ¥‚áÊ‚ÈÁhUÁfl‡ÊÈhUÊ }|w/vv|-vv} Ÿÿø∑˝§ xxÆ
Œ¥‚áÊ◊Í‹Ê äÊê◊Ê vÆy}/vy{ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà v
Œ¥‚áÊáÊÊáÊ‚◊Ǫ¥ vÆy~/vy{ ’΄UŒ˜ Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U zy
Œ¥‚áÊflÿ‚Ê◊ÊßUÿ¥ vÆ{|/vy~ ’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ {~
Œ¥‚áÊáÊÊáÊÈflŒ‚Ê vvÆv/vz{-vz| ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/y}
Œ¥‚áÊáÊÊáÊøÁ⁄UûÊÊÁáÊ vvÆ|/vz} ‚◊ÿ‚Ê⁄U v{
Œ¥‚áÊ◊Ê„ÈUfl‚◊ŒÊ ©Uå¬îÊßU vvwx/v{v ªÊê◊≈U‚Ê⁄U (¡Ë.) {zÆ
Œ¥‚áÊ◊Ê„US‚ÈŒ∞ vvwy/v{v ¬˝Ê∑Χà ¬¥ø‚¥ª˝„U v/v{{
ŒÊŸÊÿ ÿSÿ Ÿ äÊŸ¥ {{Æ/}| ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁà w/wv
mUÊŒ‡ÊÊÁ¬ ‚ŒÊ ÁøãàÿÊ |vÆ/~y-~{ ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁà {/yw
ŒËŸflÎÁûÊÁflª◊Ê }Æw/vÆ|-vÆ} ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ~/{/v{
ŒÎÁCU¬Ífl¸ ◊ÈŸËŸÊ¥ ø vÆ~x/vzx-vzz ¬˝oAÊûÊ⁄UÊ¬Ê‚∑§ÊøÊ⁄U w/|w
Œfl¬Í¡Ê ªÈM§¬ÊÁS× {Æw/|| ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁà {/|
Œ„UcflÊà◊ÁäÊÿÊ ¡ÊÃÊ— {yw/}y ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ vy
Œ„U Sfl’ÈÁh⁄UÊà◊ÊŸ¥ {y~/}z ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ vx
ŒflªÈL§Áê◊ ÿ ÷ûÊÊ |~y/vÆ{ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà zw
ŒÁ„UÁûÊ ŒËáÊ∑§‹È‚¥ }Æx/vÆ|-vÆ} ◊Í‹ÊøÊ⁄U }wÆ
mU Á∑§‹ øˇÊÈ·Ë }}}/vvy ¬˝fløŸ‚Ê⁄U (Ã. ¬˝. ≈UË.) w/ww
Œ„UÊÁŒ‚¥ª⁄UÁ„UÃÊ ~Æ|/vww ÷Êfl¬˝Ê÷Îà z{
Œ„UcflÊà◊ÁäÊÿÊ ¡ÊÃÊ— ~y{/vw}-vxÆ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ vy
Œ„UÁflÁ÷ááÊ©U áÊÊáÊ◊©U ~{~/vxx ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê v/vy
Œ„U ∑§‹ûÊ¥ ¬ÈûÊ¥ Á◊ûÊÊÁŒ }}{/vx| ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U vw}
Œ„UÊÁŒ‚È •áÊÈ⁄UûÊÊ ~}~/vx| ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U vÆÆ
Œ‡Ê∑§Ê‹ÁfläÊÊŸôÊSÿ vÆv}/vyw-vyz ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ~/{/vz
mU ‚„U‚˝ Ÿ⁄‘UãŒ˝ÊSÃ vÆyv/vyw-vyz „UÁ⁄Ufl¥‡Ê ¬È⁄UÊáÊ z}/xÆ}
Œ‡ÊÊfl∑§ÊÁ‡Ê∑¥§ flÊ ‚Ê◊ÊÁÿ∑¥§ vÆ{{/vy~ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ~v
ŒÒ√ÿÊÒ Áfl◊‹◊àÿÊ vÆyÆ/vyw-vyz ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ {x/vwy
{1240 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
ŒÁááÊ Áflÿå¬Ê „UÊÁÃ¥ |v}/~y-~{ ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ v/vÆ
ŒÈc¬˝ÁÃ∑§Ê⁄UÊÒ ◊ÊÃÊ {Æ{/|} ¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ |v
ŒÈCUÊ Á„¥U‚ÊÁŒŒÊ··È {vz/|~-}Æ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ yw/wÆx
ŒÈCUfl˝áÊ ÿÕÊ ˇÊÊ⁄U {wy/}v •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/v|{
ŒÈS‚„U ©Ufl‚Ǫ¡ÿË {xv/}w ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ yzÆ
ŒÈǪ¥äÊ¥ ’Ë÷àÕ¥ {{w/}}, }v~/vÆ~-vvÆ ’Ê⁄U‚ÊáÊÈflÄπÊ yy
ŒÈÁfl„¥U Á¬ ◊ÊÄπ |vz/~y-~{ ’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U y|
ŒÈ—‚¥‚Ê⁄USfl÷ÊflôÊÊ vÆxy/vyw-vyz „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ vw/zv

äÊ◊Ê¸ ¡ËflŒÿÊ ªÎ„USÕ vwy/vv ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁÃ∑§Ê v/|

äÊê◊¥ ‚ÈP¥§ ø ŒÈfl vx}/vv ◊Í‹ÊøÊ⁄U x~y
äÊ◊¸äÿÊŸ¥ ø ‡ÊÈÄ‹¥ vx~/vv ôÊÊŸÊáʸfl x}/wz
äÊ◊¸ ©UûÊ◊ˇÊ◊ÊÁŒ vy{/vv ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ~/x{/vv
äÊ◊Ê¸ ŸËøÒ— ¬ŒÊŒÈìÊÒ— x~w/yÆ-yv ¬@ÊäÿÊÿË w/|vz
äÊê◊áÊ „UÊßU Á‹¥ª¥ yxv/y| Á‹XU¬˝Ê÷Îà w
äÊê◊S‚ ‹ÄπáÊ¥ ‚ y}y/z{ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ v|Æy
äÊ◊ʸäÊ◊ʸflÕÊ∑§Ê‡Ê¥ zÆ~/{Æ-{v ÃûflÊÕ¸‚Ê⁄U x/w
äÊê◊Ê flàÕÈ‚„UÊflÊ zvy/{Æ-{v ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ y|}
äÊ◊ʸÿ Á∑˝§ÿ◊ÊáÊÊ ‚Ê zw}/{y ÿÊª‚Ê⁄U ¬˝Ê÷Îà }/wv
äÿÊŸ◊flʬflª¸Sÿ vxw/vv ôÊÊŸÊáʸfl wx/|
äÿÊŸSÿ ø ¬ÈŸ◊ȸÅÿÊ vzz/vv, y}{/z{ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ wv}
äÿÊŸÃãòÊ ÁŸÁ·äÿãÃ y}}/z{ ôÊÊŸÊáʸfl y/w~
äÊÊflÁŒ Á¬¥«UÁáÊÁ◊ûÊ¥ yvz/yy ôÊÊŸÊáʸfl vx
äÊÈflÁ‚hUË ÁÃàÕÿ⁄UÊ yyy/y~ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà {Æ
äÊÍfláÊ Á‚Á‚⁄Uÿ⁄UäÊfl‹ wÆx/vy fl‚ÈŸ¥ÁŒ üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U y}}
äÊ◊¸◊fl ¬˝¬lãÃ {vy/|~-}Æ ◊„UÊ÷Ê⁄Uà {}/xx
äÊê◊áÊ „UÊßU Á‹¥ª¥ {yÆ/}x Á‹XU¬˝Ê÷Îà w
äÊãflŒÈªZ ◊„UˌȪ¸◊˜ {z}/}| ◊ŸÈS◊ÎÁà |/|Æ
äÊê◊¥ ÷ÊªÁáÊÁ◊ûÊ¥ {{|/}} ‚◊ÿ‚Ê⁄U w|z
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1241
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
äÊ◊¸Sÿ ÃSÿ Á‹XÊUÁŸ |zw/vÆv-vÆw •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ z/ww
äÊ◊¸‚ÊäÊŸ◊Êl¥ Á„U }Æ~/vÆ~-vvÆ „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ v}/vyx
äÊê◊ʌ˂g„UáÊ¥ ~Æ/vv~ ¬@ÊÁSÃ∑§Êÿ v{Æ
äÊê◊È áÊ ¬Á…UÿߥU „UÊßU }~}/vwÆ ÿÊª‚Ê⁄U y|
äÊê◊¥ áÊ ◊ÈáÊÁŒ ¡ËflÊ ~x{/vw{-w| ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ yw{
äÊááÊÊ „ÈU Ã ◊áÊÈS‚Ê ~{{/vxx ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ xÆv
äÊ◊¸äÿÊŸ¥ äÿÊÿÁà ~{~/vxx ôÊÊŸ‚Ê⁄U xv
äÊáÊäÊááÊflàÕŒÊáÊ¥ vÆwÆ/vyw-vyz ’Êäʬ˝Ê÷Îà y{
äÿÊŸ◊fl ªÈáʪ˝Ê◊ {|w/}~ ôÊÊŸÊáʸfl v~/}
äÿÊŸÁ‚Áh¥U ◊Ÿ—‡ÊÈÁhU— {}Æ/~Æ ôÊÊŸÊáʸfl wÆ/vy/vÆ}{
äÊʌˌ͌ÁáÊÁ◊ûÊ •Ê¡Ëfl¥ ||Æ/vÆx ◊Í‹ÊøÊ⁄U yyz
äÊÊflÁŒ Á¬¥«U ÁáÊÁ◊ûÊ¥ }w{/vvv-vvw Á‹XU¬˝Ê÷Îà vx
äÊÊÃȬʷÊáÊ •ÁÇŸflØ }~w/vv~ ’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U ≈UË. x~
äÊÊòÊË ’Ê‹Ê˘‚ÃËŸÊÕ ~|}/vxz •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà }/w
äÊÈflÁ‚hUË ÁÃàÕÿ⁄UÊ vÆ}x/vzv ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà {Æ

Ÿ◊Ê flη÷ŸÊÕÊÿ v/≈UË. ◊¥ª‹Ê. ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U (⁄UàŸòÊÿ ≈UË.) w

(ŸŸÈ) •¬˝◊ÊáÊÁ◊ŒÊŸËãß xw/w äÊfl‹Ê v/v,v ‚Í. ww
Ÿ ¬Á⁄UÁ◊ÿÁãà ÷flÁãà z}/z ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁà v/xw
Ÿ⁄Uàfl˘Á¬ ¬‡ÊÍÿãÃ vÆ{/vÆ ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà v/y
Ÿfl¬ÈáÿÒ— ¬˝ÁìÁûÊ— ‚# vw|/vv ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vvx
Ÿ ¬Í¡ÿÊÕ¸SàflÁÿ wÆÆ/vy ’΄UàSflÿê÷Í SÃÊòÊ z|
Ÿ ÃÁã◊òÊ¥ ÿSÿ wyÆ/v~ ÁflŒÈ⁄UŸËÁà x{/vy|
Ÿ flŸS¬ÃÿÊ˘åÿÃ w||/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/y~
ŸCUÊ ◊áÊËÁ⁄Ufl Áø⁄UÊ xvx/xÆ ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁà w/xz
Ÿ ∑§◊¸áÊÊ¥ Áfl¬˝áÊʇÊÊ xy~/xz ◊„UÊ÷Ê⁄Uà z/w|/vÆ
ŸˇÊòÊÊáÊÊ¥ ÁmU¡ÊŸÊ¥ ø xzv/x{ •CUÊXUNŒÿ z/w
Ÿ ‚êÿÄàfl‚◊¥ Á∑§Á@Ø x}}/yÆ-yv ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U xy
ŸflÁŸÁäÊ‚#mUÿ⁄UàŸÊ zv~/{w ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄ x}
{1242 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
ŸÊÁSÃ∑§àfl¬⁄ËU„UÊ⁄U— ~/≈UË∑§Ê ◊¥ª‹Ê. ’΄UŒ˝√ÿ‚¥ª˝„U ≈UË∑§Ê ◊¥ª‹Êø⁄UáÊ
Ÿ Á„U ‚êÿÇ√ÿ¬Œ‡Ê¥ zzw/{~ ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜UÿȬÊÿ x}
ŸÿÁãà Áfl»§‹¥ ¡ã◊ z|w/|x ôÊÊŸÊáʸfl v}/vÆz
ãÿÊÿ‚ê¬ÛÊ wxv/v} ÿÊª‡ÊÊSòÊ („U◊øãŒ˝) v/y|
ŸÊXU„UËŸ◊‹¥ ¿UûÊÈ¥ Œ‡Ê¸Ÿ¥ {v/z ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U wv
ŸÊŸÊªÎ„U√ÿÁÃ∑§⁄U wxv/v} ¬kŸÁ㌬¥øÁfl¥‡ÊÁÃ∑§Ê w/vx
ŸÊÁSà ◊ÊÃ΂◊Ê ªÈL§— wyÆ/v~ ◊„UÊ÷Ê⁄Uà (•ŸÈ‡ÊÊ‚Ÿ ¬fl¸) |/~{
ŸÊ⁄U∑§Ê— ÷fl¬˝àÿÿŸÊ xxv/xw ‚flʸÕÁ¸ ‚ÁhU x/y
ŸÊÁ¬ äÊ◊¸— Á∑˝§ÿÊ◊ÊòÊ¥ yw~/y| ¬@ÊäÿÊÿË w/yyy
ŸÊ‡ŸÈÃ Áfl·ÿ‚flŸ˘Á¬ zz|/|Æ ‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê vxz
ÁŸpÿŸ •ÊÒŒÊÁ⁄U∑§ vx/v ÁŸÿ◊‚Ê⁄U ÃÊ. flÎ. ≈UË∑§Ê yx
ÁŸpÿÊŒ˜ √ÿfl„UÊ⁄UÊìÊ vy|/vv ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ ~{
ÁŸäÊÊŸ◊· ∑§ÊãÃËŸÊ¥ v~y/vx •Á◊êÁÃüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv/x}
ÁŸ·ááÊÒSÃòÊ ‡ÊƒÿÊÿÊ¥ wÆz/vy •Á◊êÁÃüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv/vÆy
ÁŸ·√ÿ ‹ˇ◊ËÁ◊Áà wÆ|/vy •Á◊êÁÃüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv/vwx
ÁŸãlÃ Á¬ÃÎÁ÷SÃ#Ò— xv|/xv ‚È÷ÊÁcÊÃ⁄UàŸ÷Êá«UʪÊ⁄U ¬Î. }~
ÁŸ‡ÊËÕ¥ flÊ‚⁄USÿfl yzz/zw •Á◊êÁÃüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U w/yw
ÁŸäÿʸŸÊŒ¡ÿÍÕSÿ y|}/zz •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ yv/{}
Ÿ ÁflŸÊ ÿÊŸ¬ÊòÊáÊ {Æv/|| •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/v|z
Ÿ ¬Í¡ÿÊÕ¸SàflÁÿ {Æx/|| ’΄UàSflÿ¥÷Í SÃÊòÊ z|
Ÿ ø Á„UÃÊ¬Œ‡ÊÊŒ¬⁄U— {Æz/|} SÿÊŒ˜flÊŒ◊¥¡⁄UË x
Ÿ ÷flÁà äÊ◊¸— {Æ{/|} SÿÊŒ˜flÊŒ◊¥¡⁄UË x
Ÿ ÃŒSÃËÁãŒ˝ÿÊÕ¸·È {yx/}y, ~x{/vw{-w|, ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ zz
|yz/vÆÆ
Ÿ ¡ÊŸÁãà ‡Ê⁄UË⁄UÊÁáÊ {yx/}y ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ {v
Ÿ ◊ ◊ÎàÿÈ— ∑ȧÃÊ {zÆ/}z ßUCUÊ¬Œ‡Ê w|
Ÿ äÊ◊¸‚ŒÎ‡Ê— ∑§ÁpØ |zw/vÆÆ ôÊÊŸÊáʸfl w/v{x
Ÿ ŒÈ—π ’Ë¡¥ ‡ÊÈ÷ Œ‡Ê¸ vÆ~w/vzx-zz •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U {~
Ÿ ∑§fl‹¥ ÷ÍÃÊÕÊ¸ ÁŸpÿ vvw{/v{v ‚◊ÿ‚Ê⁄U (≈UË∑§Ê) vw
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1243
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
ŸÊÁ¬ äÊ◊¸— Á∑˝§ÿÊ◊ÊòÊ¥ {~v/~w ¬@ÊäÿÊÿË w/yyy
ŸflÊ¬øÊ⁄UÁflÁäÊŸÊ }yw/vvy ŒÊŸ‡ÊÊ‚Ÿ ¬Î. ~~
ŸfläÊÊ ÁflÁäÊŸÊ ŒÊŸ¥ }yx/vvy üÊ◊áÊ ‚¥ÉÊ ‚ÊÁ„Uàÿ ¬Î. wyÆ
Ÿ flÊëÿ¥ ÷Ê¡ÿŒÛÊ¥ vÆ|y/vy~ ‹Ê≈UË ‚¥Á„UÃÊ v/yy
ÁŸÁfl¸l ‚¥‚ÎÃ— ‡ÊÊÁãà vÆx~/vyw-vyz ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ {x/vvw
ŸÊ‹Ë‚Í⁄UáÊ∑§ÊÁ‹ãŒ ~z|/vxv-vxw ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà z/v{
ÁŸê’Œ˝È◊ ÿÕÊà¬ÛÊ— {{z/}} •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/v|~
ÁŸ‡ÊÊÃ¥ ÁflÁhU ÁŸÁSòÊ¥‡Ê¥ |Æ|/~y-~{ ôÊÊŸÊáʸfl |/vz
ÁŸpÿflÊà‚Àÿ¥ ¬ÈŸ— |~|/vÆ{ ’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U yv
ÁŸ‚ª¸◊Á‹Ÿ¥ ÁŸãl }v{/vÆ~-vvÆ ôÊÊŸÊáʸfl w/vÆ{
ÁŸ◊¸‹— ∑§fl‹— Á‚hU— }{|/vv{ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ {
ÁŸpÿ√ÿfl„UÊ⁄UÊèÿÊ¥ }~w/vv~ ÃûflÊÕ¸‚Ê⁄U ~/w
ÁŸpÿ√ÿfl„UÊ⁄UÿÊ— }}}/vv~ ‚◊ÿ‚Ê⁄U ÃÊ.≈UË. vvx-vvz
ÁŸ‹¸¬Ê ÁŸc∑§‹— ‡ÊÈhUÊ vÆÆw/vyÆ ôÊÊŸÊáʸfl w~/}
ÁŸ⁄UfllSÿ Á∑˝§ÿÊ vÆvw/vyw-vyz ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ {/v/vw
ÁŸª˝¸ãÕÁ‹XUÊØ ¬ÎÕÄàflŸ vÆxw/vyw-vyz ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ≈UË. x/wz (¬˝ÁˇÊåÃ)
ŸàÕ¥ ÿ— ¬ÊÁˇÊ∑§— vÆ|z/vy~ ‹Ê≈UË‚¥Á„UÃÊ v/y|
ŸÒfl¥ flÊ‚⁄U÷ÈQ§— ÷flÁà vÆ|x/vy~ ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ vxw

¬ªŒË∞ •ÄπÁ‹•Ê w~/w ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ y/~Æx

¬ááÊflÁáÊîÊÊ ÷ÊflÊ xv/w ªÊê◊≈U‚Ê⁄U, ¡Ëfl∑§Êá«U xxy
¬¥øÊŸÊ¥ ¬Ê¬ÊŸÊ◊‹¥ vv~/vÆ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vÆ|
¬√flÁŒáÊ áÊ flÿ‚È vv~/vÆ ß¥UŒ˝Ÿ¥ÁŒ ‚¥Á„UÃÊ vy
¬⁄U◊_UÁê◊ •Á_UŒÊ vwv/vÆ ‚◊ÿ‚Ê⁄U vzw
¬Á⁄UflÊ⁄UßUÁbU ‚Ä∑§Ê⁄U vx{/vv ◊Í‹ÊøÊ⁄U {}x
¬ŒSÕ¥ ◊ãòÊflÊÄÿ vzw/vv ’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U y}
¬Á⁄Uÿ^UáÊÊÿ flÊÿáÊ vz{/vv ◊Í‹ÊøÊ⁄U x~x
¬fl¸‚È ŸãŒËE⁄Ufl⁄U v{v/vv äÊfl‹Ê ~/y, v ‚Í. zy/vÆ{
¬flÿáÊ‚Ê⁄Ué÷Ê‚¥ v{}/vv ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U v{v
{1244 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
¬⁄UŒ√fl⁄U•Ê ’í¤ÊßU v|w/vw ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vx
¬Á«U’ÈÁhU™§áÊ øßU™§áÊ wÆ}/vy, wv~/v{ fl‚ÈŸ¥ÁŒ üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U w{}
¬kÊ∑§⁄¥U ÁŒŸ∑§⁄UÊ w|{/w{ ŸËÁÇÊÃ∑§ {x
¬≈U„UÊŸ˜ ◊Œ¸‹ÊSÃÊ‹¥ w|~/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/yÆ
¬ûÊ¥ ÁáÊÿÉÊ⁄UŒÊ⁄‘U w}w/w{ fl‚ÈŸ¥ÁŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ww{
¬Á…U∞áÊ Á∑¥§ ∑§Ë⁄UßU xv}/xv ÷Êfl¬˝Ê÷Îà {{
¬…U◊ÊÁŒÁflÁà ø©UP§ xw}/xw ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ w/w~
¬⁄UŒ√fl„U⁄UáÊ◊Œ¥ xyv/xy ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ }z~
¬⁄UÊÿûÊÊŒ˜ ‚ÈπÊŒ˜ xyz/xz •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ {{
¬¥ø◊„UÊfl˝Ã∑§Á‹ÃÊ x{~/x| ôÊÊŸ‚Ê⁄U z
¬⁄UŒÊ‚ÊáÊ Áflª„UáÊ¥ yÆ|/yx ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xyy
¬⁄U◊_UÁê„U •Á_UŒÊ ¡Ê yw~/y| ‚◊ÿ‚Ê⁄U vzw
¬ΔUÃÈ ‚∑§‹‡ÊÊSòÊ¥ y{Æ/zx •Ê⁄UÊäÊŸÊ‚Ê⁄U zy
¬⁄UÁfl‚ÿ„U⁄UáÊ‚Ë‹Ê y{}/zy ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ y|{
¬⁄Ufl¥øáÊ嬂ûÊÊ y|y/zy ÁËÊÿ¬ááÊûÊË w/w~}
¬îÊÿ⁄UûÊ©U ¡Ëfl˘©U zwv/{w ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê v/||
¬⁄U◊_UÁê◊ ≈ÈU •Á_UŒÊ zx{/{z ‚◊ÿ‚Ê⁄U vzw
¬⁄U◊_U’ÊÁ„U⁄UÊ ¡ ÃÊ zx{/{z ‚◊ÿ‚Ê⁄U vzy
¬⁄U◊ÊáÊÈ ¬◊ÊáÊ¥ flÊ ◊Èë¿UÊ z{|/|w ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/x~
¬⁄UÁflûÊÊÁ◊·Ê‚Q§— z|y/|x ôÊÊŸÊáʸfl xx/xz
¬ÿ«UÁ„¥U Á¡áÊfl⁄U z~v/|{ ÷Êfl¬˝Ê÷Îà |Æ
¬¥øfláÊÈ√flÿÊߥU ªÈáÊ√flÿÊߥU wv/v øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà wx
¬¥øáÊ◊ÊP§Ê⁄U¬∞Á„¥U v~v/vx fl‚ÈŸ¥ÁŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U yz|
¬¥øÁ◊ÁπÁŒ∞ ÃÈÁ⁄U◊ xw~/xw ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ w/xÆ
¬¥øÁfl ߥUÁŒÿ◊È¥«UÊ z}~/|{ ◊Í‹ÊøÊ⁄U vwv
¬˝áÊ◊Êêÿ„U◊ÊøÊÿʸŸ˜ x/≈UË∑§Ê ◊¥ª‹Ê ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U }
¬˝¬‡ÿÁãà Á¡Ÿ¥ ÷ÄàÿÊ vÆÆ/~ ¬kŸÁ㌬¥øÁfl¥‡ÊÁÃ∑§Ê {/vy
¬˝ôÊÊà∑§·¸¡ÈcÊ— üÊÈÃÁSÕÁà vxv/vv •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà |/}~
¬˝‚ÛÊÁøûÊÃÊ äÊ◊¸ vzx/vv •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wv/vz~
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1245
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
¬˝◊ÊŒ÷⁄U× ¬˝◊ÁŸ÷¸⁄UÊ xÆv/w} •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vz/vz}
¬˝ë¿UãŸ∑§◊¸ ◊◊ ∑§Ê˘Á¬ xyÆ/xy •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ www
¬˝flÎûÊF„U¬ÊŸÊŒ— x{v/x{ •CUÊXUNUŒÿ vw/x{
¬ÊflÊ¬„UÁŒ÷ÊflÊ vxy/vv Á‹XU¬˝Ê÷Îà |
¬Ê¬Ê‡Êÿfl‡ÊÊã◊Ê„UÊØ vx{/vv ôÊÊŸÊáʸfl x/xÆ
¬ÊŒÊÁ‚ÿfl⁄UÁûÊÿªÊ vz~/vv ◊Í‹ÊøÊ⁄U w|Æ
¬ÊòÊèÿÊ ÿ— ¬˝∑ΧCUèÿ— v~y/vx •Á◊êÁÃüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv/{w
¬ÊòÊÊÿ ÁflÁäÊŸÊ ŒàflÊ wÆz/vy •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv/vÆw
¬˝ÊÁáÊŸÊ¥ ⁄UÊŒŸÊŒ˜ L§Œ˝— y{{/xy •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wv/yw
¬ÊòÊèÿÊ ÿ— ¬˝∑ΧCUèÿÊ wv{/v{ •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv/{w
¬ÊòÊ ŒûÊ¥ ÷flŒÛÊ¥ ww|/v| ©U¬Ê‚∑§ÊäÿÿŸ }ÆÆ
¬Ê¬ÊÁÛÊflÊ⁄UÿÁà wyÆ/v~ ŸËÁÇÊÃ∑§ |x
¬Ê•ÊŒÿ¥ ¬ÁflûÊ¥ Á‚⁄UÁê◊ w}w/w{ fl‚ÈŸÁ㌠üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ww}
¬ÊÿÊfl˝¸áÊÊ˘ãÒʸsÊ x{Æ/x{ •CUÊXUNUŒÿ w}/x
¬Ê¬Ê‡Êÿfl‡ÊÊã◊Ê„UÊØ yy{/yx ôÊÊŸÊáʸfl x/xÆ
¬Êfl¥Áà ÷Êfl‚fláÊÊ yxw/y| ÷Êfl¬˝Ê÷Îà vÆÆ
¬Êπ¥«UË Á‹XUÊÁáÊ ÿ zxÆ/{y ‚◊ÿ‚Ê⁄U yÆ}
¬˝Ê¬AÈflÁãà Á‡Êfl¥ ‡ÊEìÊ⁄UáÊ ywy/y{ ôÊÊŸÊáʸfl {/z|
Á¬¥«UàÕ¥ ø ¬ÿàÕ¥ v~v/vx fl‚ÈŸ¥ÁŒ üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U yy}
¬˝ÊÁáÊŸÊ¥ ⁄UÊŒŸÊŒ˜ L§Œ˝— vz}/vv •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wv/yw
¬˝ÊáÊÊ— ¬ÊÁáʪ΄UËÃËŸÊ¥ z~|/|| ˇÊòÊøÍ«UÊ◊ÁáÊ |/x
¬È√fl¥ •ÊßUÁ⁄U∞Á„¥U }/≈UË∑§Ê ◊¥ª‹Ê. ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ v/v{
¬⁄‘U ◊ÊˇÊ„UÃÍ {|v/}~ ÃûflÊÕ¸ ‚ÍòÊ ~/w~
¬‡ÿÁÛÊ⁄UãÃ⁄¥U Œ„U {~{/~x ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ z|
¬Œ◊Äπ⁄¥U ø ∞P¥§ |wz/~| ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ x}
¬⁄UŒ√fl⁄U•Ê ’í¤ÊßU |y{/vÆÆ, ~~Æ/vx| ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vx
¬⁄UŒ√flÊŒÊ ŒÈªß¸U |y{/vÆÆ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà v{
¬⁄U◊ÊáÊȬ◊ÊáÊ¥ flÊ |z|/vÆv-vÆw ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/x~
¬⁄UÊ¬∑ΧÁÃ◊Èà‚Îíÿ |}w/vÆy ßUCUÊ¬Œ‡Ê xw
{1246 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
¬ÿáÊ¥ fl ¬ÊÿáÊ¥ flÊ }Æy/vÆ|-vÆ}, }xv/vvx ◊Í‹ÊøÊ⁄U }wv
¬‡ÿÁÛÊ⁄UãÃ⁄¥U Œ„¥U }vv/vÆ~-vvÆ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ z|
¬ûÊ¥ ÁáÊÿÉÊ⁄UŒÊ⁄‘U Œ_ÂU }wv/vvv-vvw fl‚ÈŸÁãŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ww{
¬⁄UÊ¥ ∑§ÊÁ≈U¥ ‚◊ÊM§…∏UÊÒ }wx/vvv-vvw •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ v{y§
¬ÿáÊ¥ flÊ ¬ÊÿáÊ¥ flÊ }xw/vvx ◊Í‹ÊøÊ⁄U vxÆ
¬ÿáÊ¥ ¬ÊÿáÊ◊áÊÈ◊áÊáÊ¥ }xx/vvx ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~xy
¬@◊„UÊfl˝ÃäÊ⁄UÊ— ÁòʪÈÁ# }z~/vvz äÊfl‹Ê v/v, v, v ‚Í. z
Á¬òÊÊ⁄UÊôÊÊ¥ ¬Ê‹ÿÁà xv|/xv ‡ÊÈ∑˝§ŸËÁà x/wzw
¬ËŸ‚EÊ‚∑§Ê‚Ê¥‚ xzw/x{ •CUÊXUNŒÿ z/vx
¬ËÃÊã◊ûÊ∑§Sÿfl zwy/{x ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ÃÊ. ≈UË. v/}x
¬ÈáÿʇÊÿfl‡ÊÊí¡ÊÃ¥ vx|/vv ôÊÊŸÊáʸfl x/w~,
¬ÈááÊáÊ „UÊßU Áfl„U•Ê w~~/w| ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ ~/zw
¬È廥§¡Á‹¥ ÁπÁflûÊÊ w}w/w{ fl‚ÈŸÁãŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ww~
¬ÈûÊ¥ ∑§‹ûÊÁáÊÁ◊ûÊ¥ vw|/vv flÊ⁄U‚ÊáÊÈflÄπÊ xÆ
¬Èáÿ∑§◊¸Áfl¬Ê∑§ÊìÊ xx|/xy ÃûflÊÕ¸‚Ê⁄U }/y~
¬ÈáÿÊ‚˝fl— ‚ÈπÊŸÊ¥ xyy/xz „UÁ⁄Ufl¥‡Ê ¬È⁄UÊáÊ z}/v~v
¬È¥‚Ê¥ SòÊËáÊÊ¥ ø øÊÁ⁄UòÊ y|}/zz •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ yv/|~
¬ÈááÊÊ‚Ê∞ áÊ ¬ÈááÊ¥ ¡ŒÊ zxz/{z ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ yvw
¬ÈááÊ¥ Á¬ ¡Ê ‚Á◊ë¿UÁŒ zxz/{z ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ yvÆ
¬ÍflZ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ‹Ê÷ w{y/wy ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ v/v/|y
¬˝ÊQ§Ê ¬Í¡Ê˘„¸UÃÊ vÆ~/vÆ, v}z/vx •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x}/w{
¬⁄U◊å¬Ê Áfl ÿ ŒÈÁfl„UÊ }{}/vv{ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ v~w
¬‡ÿÒÃ Áfl·ÿÊ— Sfl¬A ~x}/vw{-vw| •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/v~v
¬‹◊äÊÈ◊lflŒÁπ‹ ~z{/vxv-vxw ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà z/vz
¬‹Êá«UÈ∑§Ã∑§ËÁŸê’ ~z~/vxv-vxw ©U¬Ê‚∑§ÊäÿÿŸ yv/|{w
¬⁄U◊å¬ÿ ¤ÊÊÿ¥ÃÊ vÆÆx/vyw-vyz ©U¬Ê‚∑§ÊäÿÿŸ y}
¬‚È◊Á„U‹‚¥…U ‚¥ª¥ }{v/vvz, vÆww/vyw-vyz ’Êäʬ˝Ê÷Îà z{
¬⁄U◊¬ÿ Áfl◊ǪÿÊ vÆzÆ/vy{ äÊfl‹Ê v/v/,v ‚Í. v ªÊ. xx
¬Á⁄UáÊ◊ÁŒ ‚ÁááÊ¡ËflÊ vÆ}|/vzw ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ |v
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1247
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
¬⁄U◊ªÈáÊÁflÁøûÊ— vÆ~|/vzw ¬˝oAÊûÊ⁄UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U w/}z
¬√flîÊ„UËáʪÁ„UáÊ¥ vvÆy/vz{-vz| Á‹XU¬˝Ê÷Îà v}
¬…U◊∑§‚Êÿ ø©Uá„¥U vvvx/vz~ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ vÆ|
¬Á«U‚◊ÿáʥêÈáÊ„UËáÊ vvyÆ/v{y äÊfl‹Ê {/v, ~-} ‚Í. x, ¬Î. wÆy
¬˝Áê˝„UáÊ◊àÿÈìÊÒ }x~/vvy •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wÆ/}{
¬Á«Uª„U◊ÈìÊ_UÊáÊ¥ }x~/vvy fl‚ÈŸ¥ÁŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U wwz
¬ûÊ¥ ÁáÊÿÉÊ⁄UUŒÊ⁄‘U }x~/vvy fl‚ÈŸ¥ÁŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ww{
¬˝◊ÊáÊŸÿÁŸˇÊ¬ÊlȬÊÿÒ }zw/vvy ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |y/|y{
¬˝◊ÊáÊŸÿÁŸˇÊ¬ÒÿÊ¸ }}w/vv~ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ w{
¬˝ÿÊ‚Ò— »§ÀªÈÁ÷◊͸…ÒU— ~|w/vxy ôÊÊŸÊáʸfl wv/~
¬¥øÁfl„U ‚¥‚Ê⁄‘U ¡ÊßU }vw/vÆ~-vvÆ ’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ wy
¬¥ø◊„U√flÿ¡ÈûÊÊ ¬¥Áø¥ÁŒÿ }{v/vvz ’Êäʬ˝Ê÷Îà yx
¬¥ø◊„U√flÿ¡ÈûÊÊ ¬¥ø‚È }{w/vvz ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà xx
¬¥ø◊„U√flÿ¡ÈûÊÊ äÊê◊ ~{x/vxx ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ v~z
¬˝‡ÊÊêÿÁà Áfl⁄UʪSÿ |xx/~} ôÊÊŸÊáʸfl wv/v~/vvw{
¬˝àÿÕZ ¬Á⁄UáÊÊÁ◊àfl◊˜ |xy/~} ¬@ÊäÿÊÿË w/~Æy
¬˝FflÛÊflÁ÷mUʸ⁄ÒU— }v{/vÆ~-vvÆ ôÊÊŸÊáʸfl w/vÆ}
¬˝◊ÊáÊŸÿÁŸˇÊ¬ÒÿÊ¸˘ÕZ }}v/vv~ äÊfl‹Ê v/v, v, v ªÊ. vÆ
¬Ê¬∑ͧ¬ ÁŸ◊ªAèÿ— {ÆÆ/|| „UÁ⁄Ufl¥‡Ê ¬È⁄UÊáÊ wv/vzz
¬ÊflÿáÊ¥ ¬flÿáÊËÿ¥ {}}/~w ·≈U˜πá«Uʪ◊ vx/z, z ‚Í. zÆ ¬Î. w}Æ
¬Êfl¥ ◊‹¥Áà ÷ááÊßU |wÆ/~y-~{ ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ v|
¬˝ÁÕÃÊ¥ ’ãäÊÈ◊àÿÊ vÆxx/vyw-vyz ¬k¬È⁄UÊáÊ vvx/yÆ
¬˝◊ÊŒÊ ŸÒfl ∑§Ã¸√ÿÊ vÆ{~/vy~ äÊ◊Ê¸¬Œ‡Ê¬ËÿÍ·fl·¸üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U y/}}
¬Ê•ÊŒÿ¥ ¬ÁflûÊ¥ }yÆ/vvy fl‚ÈŸ¥ÁŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ww}
¬È廥§¡Á‹¥ ÁπÁflûÊÊ }yÆ/vvy fl‚ÈŸ¥ÁŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U ww~
¬ÊòÊ¥ ÁòÊ÷Œ◊ÈQ¥§ }yw/vvy ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ v|v
¬Ê¬Ê‡Êÿfl‡ÊÊã◊Ê„UÊØ |w~/~} ôÊÊŸÊáʸfl x/xÆ/w|{
¬Êá«UflÊ— ‚¥ÿ◊¥ ¬˝Ê¬Ÿ˜ vÆyv/vyw-vyz ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |w/w{y
¬ÊáÊfläÊ◊È‚ÊflÊŒÊ vÆ{z/vy~ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ wÆ|y
{1248 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
¬˝ÊáÊÊ— ¬ÊÁáʪ΄UËÃÊŸÊ¥ z~|/|| ˇÊòÊøÍ«UÊ◊ÁáÊ |/x
¬˝ÊÁáʬ˝ÊáÊÁflÿÊ¡Ÿ◊˜ |zz/vÆv-vÆw äÊfl‹Ê vx/z,y ‚Í. ww
¬˝ÊŒÈ÷͸ÃÊ L§ÁøSÃíôÊÒ— }zw/vvy ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |y/yyy
¬˝ÊÁ¬ÃÒÃUà¬È⁄¥U flË⁄U¥ vÆx}/vyw-vyz ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |z/{}
Á¬ÿäÊê◊Ê ÁŒ…UäÊê◊Ê vÆyx/vyw-vyz ◊Í‹ÊøÊ⁄U v}x
¬˝ÊáÊÊÁìÊÃÁflÃÕ vÆ{z/vy~ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U zw
¬È√flË ¬ë¿UÊ ‚¥ÕÈÁŒ ||Æ/vÆx ◊Í‹ÊøÊ⁄U yy{
¬È⁄UˇÊÊ÷ãŒ˝¡Ê‹¥ ø ||x/vÆx ôÊÊŸÊáʸfl y/zv
¬ÈááÊÊ‚Ê∞ áÊ ¬ÈááÊ¥ ~vv/vww ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ yvw
¬ÈáÿʇÊÿÊ ¬ÈáÿflÊÜ¿UÿÊ ~vv/vww ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ ≈UË∑§Ê yvw
¬ÈǪ‹∑§ê◊¥ ⁄UʪÊ ~vy/vwy ‚◊ÿ‚Ê⁄U v~~
¬È√fl¥ ¡Ê ¬¥Áø¥ÁŒÿ ~~|/vx~ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U |{
¬È√flûÊ‚ÿ‹÷ÊflÊ vÆÆv/vyÆ ÁŸÿ◊‚Ê⁄U zÆ
¬È…UÁflŒªÃ©UflÊ™§ vÆv}/vyw-vyz ◊Í‹ÊøÊ⁄U yv{
¬È√fl‚¥ÁøŒ∑§ê◊◊‹ vvx~/v{y äÊfl‹Ê {/v, ~-} ‚Í. x ¬Î. wÆy
¬ÍflZ ∑ΧÃÊ¬∑§Ê⁄USÿ {Æv/|| „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ wv/vz|
¬ÍflZ ŒÎCUÊà◊ÃûflSÿ {~}/~x ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ xÆ
¬Íflʸ¬⁄UÁflL§hUÊŒ√ÿ¸¬ÃÊ }y|/vvy äÊfl‹Ê x/v, w, w o£Ê∑§ ~-vv
¬Ò‡ÊÍãÿŒÒãÿŒê÷SÃÿÊ ~vÆ/vww •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ xÆ
¬¿UëßU ¡ÊáÊßU •áÊÈø⁄UßU }~v/vv~ ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê w/vx
Á¬’Áãà ªÊÁ‹Ã¥ ÃÊÿ¥ vÆ{~/vy~ äÊ◊Ê¸¬Œ‡Ê¬ËÿÍ·fl·¸ üÊÊfl∑§Ê. y/}~

’Á‹SŸ¬ŸÁ◊àÿãÿ— vvv/vvÆ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x}/xx

’‹flËÁ⁄Uÿ◊Ê‚îÊ v}w/vx ◊Í‹ÊøÊ⁄U {{~
’„ÈUŸÊòÊ Á∑§◊ÈQ§Ÿ v~y/vx •Á◊êÁÃüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv/xv
’hUÊ©UªÊ ‚ÈÁŒ_UË wÆ|/vy fl‚ÈŸÁ㌠üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U wy~
’uUÊ⁄Uê÷¬Á⁄Uª˝„U·È y{|/zy ôÊÊŸÊáʸfl wy/w|
’„ÈU‡Ê— ‚◊SÃÁfl⁄UÁÃ¥ y}v/zz ¬ÈL§cÊÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ v|
’„ÈU ¬Á⁄U‚Ê«UŸ◊ÈÁí¤Êÿ wz}/ww ◊Í‹ÊøÊ⁄U y|z
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1249
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
’ÊsÊäÿÊÁà◊∑§ vy{/vv „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ z{/xz
’Ê⁄U‚Áfl„UÁê◊ ÿ vz{/vv ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆ{
’Ê‹Ê flÊ ’ÈbUÊ flÊ ‚◊ v}w/vx ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/xÆ
’ÊÁ„U⁄U‚¥ªìÊÊ•Ê xv}/xv ÷Êfl¬˝Ê÷Îà }~
’Ês¥ ø Á‹XU◊XUÊŸÊ¥ y}z/z{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wv/v{v
’ÊÁ„U⁄UÁ‹XUáÊ ¡ÈŒÊ zxv/{y ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà {v
’ÊÁ„U⁄U‚¥ªìÊÊ•Ê z{w/|v ÷Êfl¬˝Ê÷Îà }~
’È÷ÈˇÊÊ ¡ÊÿÃàÿãÃ¥ xw~/xw ôÊÊŸÊáʸfl |y
’ãäÊflÊ ªÈ⁄Ufl‡øÁà {Æv/|| •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/v||
’Á„U⁄UÊà◊ÁãŒ˝ÿmUÊ⁄UÒ— {y~/}z, }vv/vÆ~-vvÆ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ |
’„ÈU◊ÊŸŸ ‚◊Áãflà }zz/vvy ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ x{
flÁqUÁ⁄UflÒãäÊŸÒ—Á‚ãäÊÊ— ~x}/vw{-vw| •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/v~z
’Á„U÷ʸflÊŸÁÃ∑˝§Êêÿ ~{y/vxx ôÊÊŸÊáʸfl w~/|
’Á„U⁄Uã× ¬⁄UpÁà ~}v/vx{ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ y
’¥äÊ„UÃÈ·È ‚fl¸·È |yy/vÆÆ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ vw
’¥äÊÈfl÷ÊªÁáÊÁ◊ûÊ ~|{/vxz ‚◊ÿ‚Ê⁄U wv|
’¥äÊÁŒ ◊È¥øÁŒ ¡ËflÊ vÆ}{/vzw ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ {|
’ÊsÊèÿãÃ⁄U⁄UàŸòÊÿ |~{/vÆ{ Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U ≈UË. yv
’ÊÁ„U⁄U‚ÿáÊûÊÊfláÊ }{w/vvz ÷Êfl¬˝Ê÷Îà vvv
’ÊÁ„U⁄U‚¥ªÊ πûÊ¥ flàÕÈ¥ }|y/vv|-vv} ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vvvx
’ÊsÊèÿãÃ⁄UìÊ }Æw/vÆ|-vÆ} ‚flʸÕÁ¸ ‚ÁhU ~/~
’ÊsÊà◊ÊŸ◊¬ÊSÿÒflÊãÃ⁄UÊ vÆÆx/vyÆ ôÊÊŸÊáʸfl w~/wy
’Ê⁄U‚Áfl„UÁê◊ ÿ Ãfl vÆ}z/vzv ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆ{
’˝ÊrÊË ø ‚ÈãŒ⁄UË vÆxy/vyw-vyz „UÁ⁄Ufl¥‡Ê ¬È⁄UÊáÊ ~/wv|
’ʋǪ∑§ÊÁ«U◊ûÊ¥ vÆyz/vyw-vyz ‚Íòʬ˝Ê÷Îà v|
’Ë¡¡Ê‚ÊÒ ¬ŒÊÕʸŸÊ¥ }zw/vvy ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |y/yyz
’˝ÈflÛÊÁ¬ Á„U Ÿ ’˝ÍÃ {~|/~x ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ yv
’ÊäÊ ∞fl ŒÎ…U— ¬Ê‡Ê— {w|/}v, |Æ|/~y-~{ ôÊÊŸÊáʸfl |/vy
Áfl·ÿÒÁfl¸¬˝‹éäÊÊ˘Uÿ◊˜ {{}/}} •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/wÆz
Áfl·ÿÊŸË„UÃ ŒÈ—πË {{~/}~ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/wÆ~
{1250 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
÷ûʬßUááÊÊ ß¥UÁªÁáÊ vv|/vÆ ◊Í‹ÊøÊ⁄U xy~
÷⁄U„U ŒÈS‚◊∑§Ê‹ vyv/vv ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà |{
÷flãàÿÃÊÁŸ Á‹XUÊÁŸ vzx/vv, y}z/z{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wv/v{Æ
÷flÁãà Ÿ◊˝ÊSÃ⁄Ufl— w|{/w{ ŸËÁÇÊÃ∑§ {v
÷ˇÊÿØ ÁEòÊ◊S◊ÊìÊ xzz/x{ •CUÊXUNUŒÿ vy/{
÷ªãŒ⁄U— ‚ ‚fl¸p x{Æ/x{ •CUÊXUNUŒÿ w}/y
÷ªãŒ⁄U∑§⁄UË¥ ÁfllÊØ x{Æ/x{ •CUÊXUNUŒÿ w}/|
÷ÁQ§— ¬ÈŸ— ‚êÿÄàfl¥ x}v/x~ ‚◊ÿ‚Ê⁄U (ÃÊà¬ÿ¸flÎÁûÊ) v|x-v|{
÷ÁflÿÊ Á‚hËU ¡Á‚¥ x~{/yÆ-yv ¬˝Ê∑Χà ¬¥ø‚¥ª˝„U vz{
÷ÿʇÊÊF„U‹Ê÷Êëø x~{/yÆ-yv ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U xÆ
÷⁄U„U ŒÈS‚◊∑§Ê‹ y}x/z{ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà |{
÷ÊÁflÿÁ‚h¥ÃÊáÊ¥ v{|/vv äÊfl‹Ê v/v, v ‚Í. v ªÊ. y|
÷ÊªË flë¿UѬ„UÊfláÊÊ v}}/vx fl‚ÈŸÁãŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U x}|
÷Êfl⁄UÁ„U•Ê áÊ wÆÆ/vy ÷Êfl¬˝Ê÷Îà y
÷ÊflÁfl◊ÈûÊÊ ◊ÈûÊÊ wÆÆ/vy ÷Êfl¬˝Ê÷Îà yx
÷ÊflÁ„U •áÊÈflÄπÊ•Ê xv~/xv ÷Êfl¬˝Ê÷Îà ~{
÷Êfl‚Á„UŒÊ ÿ ◊ÈÁáÊáÊÊ xv~/xv ÷Êfl¬˝Ê÷Îà ~~
÷ÊflÊ Áfl ÁŒ√flÁ‚fl‚ÈÄπ yxv/y| ÷Êfl¬˝Ê÷Îà |y
÷ÊfláÊ „UÊßU flǪÊ z~v/|{ ÷Êfl¬˝Ê÷Îà |x
÷ÈÁQ§◊Êòʬ˝ŒÊŸŸ wvx/vz ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà }v}
÷ÎàÿÊ ÷˝ÊÃÊ˘Á¬ flÊ wyv/v~ ‡ÊÈ∑˝§ŸËÁà x/||
÷·ÊÊc◊Ê ⁄UQ§ xz~/x{ •CUÊXUNUŒÿ x|/y~
÷ÊÿáÊŒÊáÊ ÁŒááÊ v~x/vx ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ x{x
÷ÊÿáÊ’‹áÊ ‚Ê„ÍU ‚àÕ¥ v~x/vx ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ x{y
÷Ê¡ŸÊXUÊ fl⁄UÊ„UÊ⁄UÊŸ˜ w}Æ/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/yz
÷Êª‚ÈπÒ— Á∑§◊ÁŸàÿÒ— x~x/yÆ-yv ¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ vww
÷ÊªÊ ÷ÊªËãŒ˝‚√ÿÊ y|Æ/zy ôÊÊŸÊáʸfl wx/xw
÷flÊŒ˜÷flÊÁŸ ŒÈ—πÊÁŸ }v}/vÆ~-vvÆ ôÊÊŸÊáʸfl vv{
÷√fl¡áÊ’Ê„UáÊàÕ¥ }{~/vv{, ~v{/vww øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà x|
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1251
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
÷ÿfl‚áÊ◊‹ÁflflÁîÊŒ }|w/vv|-vv} ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U z
÷⁄UÃSÿÊŸÈ¡Ê ’˝ÊrÊË vÆx|/vyw-vyz •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wy/v|z
÷ÊflÁ„U ¬…U◊¥ ÃìÊ¥ }z{/vvy ÷Êfl¬˝Ê÷Îà vvy
÷Êfl„U ÷Êfl‚Èh¥U •å¬Ê ~~v/vx| ÷Êfl¬˝Ê÷Îà {Æ
Á÷Äπ¥ ø⁄U fl‚ ⁄UááÊ }xÆ/vvx ◊Í‹ÊøÊ⁄U }~|
÷Êfl∑§◊ʸÁáÊ øÒÃãÿ ~wx/vwy •Ê#¬⁄UˡÊÊ vvy
Á÷Äπ¥ ‚⁄UË⁄U¡ÊǪ¥ }xx/vvx ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~yz
Á÷ÛÊÊà◊ÊŸ◊ȬÊSÿÊà◊Ê ~}y/vx{, vÆÆy/vyÆ, ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ~|
vvxw/v{w
÷ÈQ§ÊÁí¤ÊÃÊ ◊È„ÈU◊Ê¸„UÊØ ~{{/vxx ßUCUÊ¬Œ‡Ê xÆ
÷ÍÿàÕáÊÊÁ÷ªŒÊ {zx/}{ ‚◊ÿ‚Ê⁄U vx
÷ŒÁflôÊʟ× Á‚hUÊ— {zÆ/}z ‚◊ÿ‚Ê⁄U∑§‹‡Ê vxv
÷ÊªcflàÿÈà‚È∑§— ¬˝ÊÿÊ ~x{/vw{-vw| •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x{/}z
÷ÊªÊáÊ¥ ¬Á⁄U‚¥πÊ vÆ{{/vv~ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ wÆ|{

◊¥ª‹ÁáÊÁ◊ûÊ„U©¥U | äÊfl‹Ê ≈UË∑§Ê ◊¥ª‹Êø⁄UáÊ v/v, v ‚Í. ¬Î. }

◊áÊ‚Ê ªÈáʬÁ⁄UáÊÊ◊Ê v}/v ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ |zx
◊ÿ⁄UÊÿŒÊ‚◊Ê„UÊ ∑§Ê„UÊ }v/| ’Êäʬ˝Ê÷Îà z
◊l◊Ê¥‚◊äÊÈàÿʪҗ }{/} ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U {{
◊l¥ ◊Ê¥‚¥ ˇÊÊÒŒ˝¥ }|/} ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜UÿȬÊÿ {v
◊l¬‹◊äÊÈÁŸ‡ÊÊ‚Ÿ }|/} ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà w/v}
◊ááÊ¥Áà ¡ŒÊ ÁáÊìÊ¥ ~|/~ äÊfl‹Ê v/v, v, wy ¬Î. wÆy
◊áÊÈ Á◊Á‹ÿ© U¬⁄U◊‚⁄„¥U vÆ~/~ ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê v/vwx
◊áÊÈflªß¸U•Ê Áfl ÕÊ ~{/~ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ w~~
◊„UÊ◊È∑ȧ≈U’hÒp vvÆ/vÆ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x}/xÆ
◊Áí¤Ê◊ ¡„UáÊÈP§S‚Ê vyw/vv ’΄UÛÊÿø∑˝§ xyy
◊äÿÊã„U Á¡ŸM§¬¥ v{w/vv äÊfl‹Ê ~/vv, v ‚Í. zy
◊áÊÈ Á◊Á‹ÿ©¥U ¬⁄U◊‚⁄U„¥U v~w/vx ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê v/vwx
◊lÊÃÊlÁfl÷Í·Ê w|}/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/xz
{1252 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
◊lÊXUÊ ◊äÊÈ◊Ò⁄‘Uÿ w|}/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/x|
◊ŒSÿ ∑§⁄UáÊ¥ ◊l¥ w|~/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/x~
◊Ááʬ˝ŒË¬Ò⁄UÊ÷ÊÁãà w|~/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/yx
◊„Uʬʬ∑ΧÃÊ¥ ¬Ê¬¥ xy~/xz ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ {}/w{|
◊á«U‹ÊÅÿ¥ Áfløø˸ ø xzy/x{ •CUÊXUNŒÿ vy/}
◊Ÿ‚Ê Á◊âÿÊŒÎÁCUôÊÊŸ yx{/y| ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ |/wx/v
◊áÊ„U⁄U Áfl‚ÿ y{~/zy ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ y|y
◊⁄UáÊ¥ ¬àÕßU ⁄UáÊ y|z/zy ªÊê◊≈U‚Ê⁄U (¡Ëfl∑§Êá«U) zvÆ
◊Áí¤Ê◊¡„UáÊÈP§S‚Ê y}y/z{ ’΄UÛÊÿø∑˝§ xyy
◊ãòÊáÊ ‚¥ÁS∑˝§ÿ◊ÊáÊ¥ z}y/|z ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ }/v/wy
◊¥òÊÁ·Ã˜ ◊ãòÊ∑ΧØ z}{/|z •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wz/vw~
◊ááÊ¥Áà ¡ŒÊ ÁáÊìÊ¥ ~|/~ äÊfl‹Ê v/v, v, wy ¬Î. wÆy
◊¥ŒÊ ’ÈÁhUÁfl„UËáÊÊ y|x/zy ªÊê◊≈U‚Ê⁄U (¡Ë.∑§Ê.) zvÆ
◊Ê Áø_U„U ◊Ê ¡¥¬„U vy}/vv, y}~/z{ ôÊÊŸÊáʸfl {/y
◊ÊÃÊ Ÿ ¬Ê‹ÿŒ˜ ’ÊÀÿ wx~/v~ ‡ÊÈ∑˝§ŸËÁà x/y}
◊ÊÃÊ ‡ÊòÊÈ— Á¬ÃÊ flÒ⁄UË wyÆ/v~ ŸËÁÃ∑§Ê⁄U
◊Ê‚áÊ ¬¥ø ¬È‹ªÊ w|w/wz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆÆx
◊Ê‚Áê◊ ‚ûÊ◊ w|w/wz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆÆy
◊ÊäÿSâÿ¥ ‚◊ÃÊ¬ˇÊÊ z{{/|w ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ vx~
Á◊ë¿¥UûÊ¥ flŒ¥ÃÊ ¡ËflÊ yÆ/x ¬@‚¥ª˝„U v/{
Á◊âÿÊŒ‡Ê¸ŸÊŒÿʬÊÁŒÃ yw/x ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ~/|/vv
Á◊âÿÊ‚◊flÃôÊÊŸSÿÒfl yw/x äÊfl‹Ê v/v, v ‚Í. vz
Á◊âÿʌ·ÊÊ¥ Áfl‚ŒÎ‡ÊÊ¥ y{/x ¬kŸÁ㌬¥øÁfl¥‡ÊÁà v/xy
Á◊ë¿UûʬÁ⁄UáÊŒå¬Ê v|{/vw, zzy/|Æ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ v~x
Á◊âÿÊàflª˝SÃÁøûÊ·È ww|/v| ©U¬Ê‚∑§ÊäÿÿŸ yx/}Æv
Á◊âÿÊ˘„UÊ⁄UÁfl„UÊ⁄‘UáÊ xzx/x{ •CUÊXUNUŒÿ vy/v
Á◊ë¿UûÊ¥ ¬Á⁄UáÊŒÊ ©UáÊ ywv/y{ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vz
Á◊ë¿UÊÁŒ_UË ©UflßU_¥U yy~/zÆ ¬˝Ê∑Χà ¬¥ø‚¥ª˝„U v/}
Á◊âÿÊàflŸÊŸÈÁflhUSÿ y|~/zz •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U w/wx
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1253
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
Á◊ë¿UÊŒ¥‚áÊ‚Ñ¥ zÆz/z}-z~ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ zyÆ
Á◊ë¿UÊŒÊ ‚Ág_UË zz{/|Æ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ vÆ{
◊ÈQ§Êà◊Ê Á‡Êfl— ~z/~ ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê ≈UË∑§Ê w/y
◊Í‹ÊûÊ⁄UªÈáÊÁŸDUÊ◊˜ vwz/vv ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà v/vz
◊ÈÄπ¥ äÊê◊í¤ÊÊáÊ¥ y~w/z{ ÷Êfl‚¥ª„˝ U x|v
◊Í…UòÊÿ¥ ◊ŒÊpÊCUÊÒ z}/y ôÊÊŸÊáʸfl {/} (©UhÎÃ)
◊ÍøÁ◊fl ◊ÊˇÊ◊ʪ¸◊˜ wvv/vz ‚flʸÕÁ¸ ‚ÁhU (¬˝Ê⁄Uê÷)
◊Í‹ÊûÊ⁄UªÈáÊcflÊûÊ y|}/zz •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ yv/{|
◊L§√fl ÁáÊP¥§¬¥ áÊ_U vÆv/~ äÊfl‹Ê v/v,v ‚Í. ªÊ. y}
◊L§‚◊‹Ê„UÁ¬¥«¥U xw~/xw ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ w/xw
◊Ê„UÄπÊ„UÁfl„UËáÊÊ yyw/y~ ÷Êfl¬˝Ê÷Îà }x
◊Ê„UÁÃÁ◊⁄Uʬ„U⁄UáÊ zzw/{~ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U y|
◊ÊÒŸ◊fl Á„UÃ¥ ¬È¥‚Ê¥ x~z/yÆ-yv ôÊÊŸÊáʸfl ~/{
◊äÿSÕflÎÁûÊ⁄‘Ufl¥ {vz/|~-}Æ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ yw/wÆv
◊ŸÊŒÿÊŸÈÁflh¥U {v}/|~-}Æ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ z/~
◊„UÊ‚ûfl— ¬Á⁄UàÿQ§ {|z/}~ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ yz
◊áÊÈ•Ê‚È⁄UÊ◊Á⁄¥UŒÊ |wx/~| ¬˝fløŸ‚Ê⁄U v/{x
◊◊Ê„¥U∑§Ê⁄UŸÊ◊ÊŸÊÒ |yy/vÆÆ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ vx
◊¥ÃÊÁ÷•Êª ∑§ÊŒÈª |{}/vÆx ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ v}y
◊ãòÊflÒl∑§íÿÊÁÃc∑§Ê |{~/vÆx øÊÁ⁄UòÊ‚Ê⁄U vyy
◊ŸÊÁŸflθÁÃ◊fl„U ~x|/vw{-vw| •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/v|w
◊„UÊfl˝Ã¬ÁflòÊÊXUÊ vÆx|/vyw-vyz ¬k¬È⁄UÊáÊ vÆz/}Æ
◊ÿÃÁá„UÿÊ•Ê ©UŒÿÁûÊ vÆ{v/vy} ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ |wy
◊l◊Ê¥‚◊äÊÈàÿʪҗ vÆ{x/vy~ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U {{
◊l¥ ◊Ê¥‚¥ ˇÊÊÒŒ˝¥ vÆ{y/vy~ ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜UÿÈ·Êÿ {v
◊l¬‹◊äÊÈÁŸ‡ÊÊ vÆ{y/vy~, vÆ|w/vy~ ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà w/v}
◊‹ÒÿȸQ¥§§ ÷flë¿ÈUh¥U vÆ~{/vzx-vzz äÊ◊¸‚¥ª˝„UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U zx
◊◊ÁûÊ¥ ¬Á⁄UflîÊÊÁ◊ vvÆ|/vz} ÷Êfl¬˝Ê÷Îà z|
◊ÊáÊÈ‚◊¥‚¬‚ûÊÊ {{z/}| ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vxzv
{1254 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
◊ÊŸ◊Ê‹êéÿ ◊Í…UÊà◊Ê |yÆ/~~ ôÊÊŸÊáʸfl v}/~v
◊ʪZ ◊ÊˇÊSÿ øÊÁ⁄UòÊ¥ vÆzv/vy{ ¬@ÊäÿÊÿË w/{{|
◊Ê ∑§ÊÁ‚ Ã¥ ¬◊ÊŒ¥ vÆzz/vy|, vvyz/v{z ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ |xy
◊Ê¥‚◊ÊòʬÁ⁄Uàÿʪʌ˜ vÆ|{/vy~ ‹Ê≈UË ‚¥Á„UÃÊ v/y{
◊ÊŸÈcÿ¥ Á∑§‹ ŒÈ‹¸÷¥ vÆ}y/vzv ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁà v/~|
Á◊ë¿¥UÃ¥ flŒ¥ÃÊ ¡ËflÊ |w{/~| ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ yÆ
Á◊ë¿Ug¥‚áÊ◊Ǫ |w|/~| øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà v|
Á◊ë¿UÊŒ¥‚áÊ‚Ñ¥ |x~/~~ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ zyÆ
Á◊ë¿UÊáÊÊáÊ‚È ⁄U•Ê |yx/vÆÆ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vv
Á◊ë¿UûÊflŒ⁄UÊªÊ }|x/vv|-vv} ◊Í‹ÊøÊ⁄U yÆ|
Á◊ë¿UûÊflŒ⁄UÊªÊ }|y/vv|-vv} ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vvvw
Á◊ë¿UûʬÁ⁄UáÊŒå¬Ê ~yx/vw}-vxÆ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ v~x
Á◊ë¿UÊáÊÊáÊ‚È ⁄U•Ê ~}|/vx| êÊÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vv
Á◊ë¿UÊŒ¥‚áÊ◊ÊÁ„Uÿ©U ~}}/vx| ÿÊª‚Ê⁄U |
Á◊ë¿UÊÁŒÁ_U ¡Ê ‚Ê ~}~/vx| ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ~z
Á◊ë¿UûÊ¥ •ááÊÊáÊ¥ ¬Êfl¥ vÆÆx/vyw-vyz ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà w}
Á◊âÿÊôÊÊŸÊÁãflÃÊã◊Ê„UÊŸ˜ vvÆz/vz{-vz| ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ v{
Á◊Ã¥ ŒŒÊÁà Á¬ÃÊ Á◊Ã¥ z~|/|| ◊„UÊ÷Ê⁄Uà vw/vy}/{
Á◊ë¿UÊŒÊ ‚Ág_UË vvvx/vz~ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ vÆ{
Á◊ë¿UÊÁŒ_UË ©UflßU_¥U vvv~/v{Æ, vvzw/v{| ¬˝Ê∑Χà ¬@‚¥ª˝„U v/}
◊ÈQ§‹Ê∑§mUÿʬˇÊ— {|z/}~ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ yy
◊Èí¤ÊÁŒ flÊ ⁄UîÊÁŒ flÊ |z|/vÆv-vÆw ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/yx
◊ÈÁQ§⁄‘Ufl ◊ÈŸSÃSÿ vÆÆx/vyÆ ôÊÊŸÊáʸfl v~/|{
◊È„ÍUÃʸŒ˜ ªÁ‹Ã¥ ÃÊÿ¥ vÆ|Æ/vy~ ⁄UàŸ◊Ê‹Ê xv
◊È„ÍUøÿÈÇ◊Êäfl¸ªÊ‹Ÿ¥ vÆ|Æ/vy~ ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà x/v{
◊È„ÍUÃ¸˘ãàÿ ÃÕÊ vÆ||/vy~ ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà x/vz
◊ÈÁQ§◊ŸÈ¬ªë¿UÃÊ¥ ∑§Õ¥ vvwv/v{v, äÊfl‹Ê (≈UË.) v/v, v
‚Í. vyv, ¬Î. x~z-x~{
◊Í‹¥ ‚¥‚Ê⁄UŒÈ—πSÿ {y}/}z ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ vz
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1255
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
◊äÿÊŸÊ◊Á¬ flSÃÍŸÊ¥ }vv/vÆ~-vvÆ ˇÊòÊøÍ«UÊ◊ÁáÊ vv/zÆ
◊Ê„U’Ë¡ÊŒ˜ ⁄UÁÃmU·ÊÒ {~w/~w •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ v}w
◊Ê„UÊŒ∞áÊ ¡ËflÊ |wz/~| ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ x~
◊Ê„UŸ ‚¥flÎÃ¥ ôÊÊŸ¥ |yz/vÆÆ ßUCUÊ¬Œ‡Ê |
◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ßUÁà üÊÈàflÊ }z/vvy ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |y/yyw
◊ÊˇÊ∑§ÊÿZ ¬˝Áà ‚fl¸·Ê }}Æ/vv~ ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ z-{
◊ÊÄπ¬„U •å¬ÊáÊ¥ ΔUflÁ„U vvÆ|/vz} ‚◊ÿ‚Ê⁄U yvw
◊Ê„UáÊËÿS‚ ©Ufl‚◊Ê vvx{/v{x äÊfl‹Ê vx/z, ‚Í. w{

ÿà‚Èπ¥ flËÃ⁄UʪSÿ ◊ÈŸ— |v/{, ~{/~ ôÊÊŸÊáʸfl v~/x

ÿŒÊ ‚Ê Á∑˝§ÿÃ ¬Í¡Ê Ÿ vwÆ/vÆ ‹Ê≈UË ‚¥Á„UÃÊ z/wÆv
ÿà¬ÈŸfl¸¡˝∑§ÊÿSÿ vyv/vv ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ }y
ÿ◊¬≈UU„U⁄UflüÊfláÊ vz|/vv äÊfl‹Ê ~/y, v ‚Í. zy ¬l ~w
ÿS◊ÊØ Á∑˝§ÿÊ— ¬˝Áà wÆÆ/vy ∑§ÀÿÊáÊ◊¥ÁŒ⁄U SÃÊòÊ x}
ÿòÊ ⁄UàŸòÊÿ¥ ŸÊÁSà ww|/v| ©U¬Ê‚∑§ÊäÿÿŸ yx/|~~
ÿSÿ ¬ÈòÊÊ Ÿ wyw/wÆ flÎhUøÊáÊÄÿŸËÁà |/vx|
ÿòÊ ∑§À¬Œ˝È◊Ê ⁄UêÿÊ w|}/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/y}
ÿÁŒ ¬ÈòÊ— ∑ȧ¬ÈòÊ— SÿÊØ xv|/xv ‚È÷ÊÁ·Ã ‚¥ª˝„U -
ÿSÿÊÁSà ÁflûÊ¥ ‚ Ÿ⁄U— xxz/xx ŸËÁÇÊÃ∑§ yv
ÿÕʡʪÊ◊Á„UcÿÊÁŒ xy}/xz „UÁ⁄Ufl¥‡Ê ¬È⁄UÊáÊ z}/wvv
ÿÕÊ äÊŸÈ‚„U‚˝·È xy~/xz ◊„UÊ÷Ê⁄Uà vw/v}v/v{
ÿëø Ã SflåŸ x||/x} •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ yv/z}
ÿŒ˜ ÿàSflSÿÊÁŸC¥U x}z/yÆ-yv ôÊÊŸÊáʸfl ~/v{}/wwv
ÿîÊËflSÿÊ¬∑§Ê⁄UÊÿ x~x/yÆ-yv ßUCUÊ¬Œ‡Ê v~
ÿÕÊ ©Uã◊ûÊÊ ŒÊ·ÊŒÿÊŒ˜ xzx/zv ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ v/xw/v
ÿòÊ ÿòÊ ¬˝‚ÍÿãÃ Ãfl xz}/zw ôÊÊŸÊáʸfl v}/vvÆ
ÿÁŒ ∑˝§ÊäÊÊŒÿ— ˇÊËáÊÊ xz}/zw, zyy/{| ôÊÊŸÊáʸfl v}/vvx
ÿÃSòÊÿÊáÊÊ◊Á¬ zyz/{} ⁄UÊ¡flÊÁø∑§ v/v/xy
ÿÕÊ äÊÊÃÊ◊¸‹Ò— zzÆ/{~ ôÊÊŸÊáʸfl {/ww
{1256 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
ÿØ ÁSÕ× ¬˝Ê∑˜§Áø⁄¥U z|y/|x ôÊÊŸÊáʸfl xx/x{
ÿŒˇÊÁfl·ÿÊŒ˜÷ÍÃ¥ z|y/|x ôÊÊŸÊáʸfl v}/vv~
ÿÕÊ ÿÕÊ N·Ë∑§ÊÁáÊ x||/|y ôÊÊŸÊáʸfl v}/vwz
ÿÊ ø ¬Í¡Ê ◊ÈŸËãŒ˝ÊáÊÊ¥ vvÆ/vÆ, v}{/vx •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x}/w~
ÿÊÁãà ãÿÊÿ¬˝flÎûÊSÿ wxx/v} ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊ÎÃ, ≈UË∑§Ê v/vv
ÿÊflîÊËflØ ‚Èπ¥ ¡ËflØ x~~/yw øÊflʸ∑§ ◊Ã
ÿÊ ¬ÈŸ⁄UôÊÊÁŸŸÊ¥ yv~/yz ’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U x{
ÿÊflà¬Á⁄Uª„˝ UÊ‚ÁQ§— z}x/|z ¬k¬È⁄UÊáÊ w/v}v
ÿ Á¡ŸãŒ˝¥ Ÿ ¬‡ÿÁãà vÆÆ/~, x}v/x~ ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl‡Ê¥ÁÃ∑§Ê {/vz
ÿ ÿ¡ãÃ üÊÈÃ¥ ÷ÄàÿÊ vÆv/~ ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà w/yy
ÿ·Ê¥ Ÿ ÁfllÊ Ÿ ìÊ x}Æ/x~ ŸËÁÇÊÃ∑§ vx
ÿŸ ÿŸ ÁŸflÊÿ¸ãÃ yz}/zw ôÊÊŸÊáʸfl v}/vvv
ÿ ∑§ÁøØ Á‚hUÊãÃ {|w/|x ôÊÊŸÊáʸfl v}/vÆ}
ÿÊ¡Ÿ◊á«U‹◊ÊòÊ vz}/vv äÊfl‹Ê ~/y, ¬l-~y
ÿÊ ÿÁÃäÊ◊¸◊∑§ÕÿŸ˜ y}v/zz ¬ÈL§cÊÊÕ¸Á‚hU˜ÿȬÊÿ v}
ÿ— ¬⁄UÊà◊Ê ‚ ∞flÊ„¥U v~w/vx ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ xv
ÿ— ¬˝ËáÊÿØ ‚ÈøÁ⁄UÃÒ— wyw/v~ flÎhUøÊáÊÄÿŸËÁà |/vx|
ÿ— ¬ÈòÊflŒŸÊê÷Ê¡¥ xv{/xv ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ zy/y{
ÿ— ∑§À¬ÿØ Á∑§◊Á¬ ‚fl¸ zwz/{x ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl‡Ê¥Áà v/wz
ÿÕÊ ∑§Õ¥ÁøŒ˜ ÷¡ÃÊ¥ {Æw/|| ‚ʪ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà vv/vv
ÿà¬˝‚ÊŒÊÛÊ ¡ÊÃÈ {Æx/|| ‚ʪ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà vv/vx
ÿÕÊ sŸÈŒÿ ⁄UÊ¡Ÿ˜ {vx/|~-}Æ ◊„UÊ÷Ê⁄Uà {}/vv
ÿÕÊ sŸÈŒÿ ◊àSÿÊ {vx/|~-}Æ ◊„UÊ÷Ê⁄Uà {}/vÆ
ÿSÿ ¡ËflŒÿÊ ŸÊÁSà {v}/|~-}Æ •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà y/{
ÿS◊ÊØ Á∑˝§ÿÊ— ¬˝Áà {v~/|~-}Æ ∑§ÀÿÊáÊ◊¥ÁŒ⁄U SÃÊòÊ x}
ÿòÊ ’Ê‹p⁄UàÿÁS◊Ÿ˜ {w}/}v ôÊÊŸÊáʸfl |/wv
ÿòÊÒflÊÁ„UÃäÊË— ¬È¥‚— {xy/}w ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ~z
ÿÕÊ ŒÈªÊ¸ÁüÊÃÊŸÃÊŸ˜ {z}/}{ ◊ŸÈS◊ÎÁà |/|}
ÿÕÊ ÿÕÊ ‚◊ÊÿÊÁà {~|/~x ßUCUÊ¬Œ‡Ê x|
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1257
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
ÿÃÊ˘èÿÈŒÿÁŸ—üÊÿ‚ |Æv/~x •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ v/vwÆ
ÿòÊ ⁄Uʪ— ¬Œ¥ äÊûÊ |w~/~| ôÊÊŸÊáʸfl wv/wz/vvxx
ÿÕÊ ÿÕÊ Ÿ ⁄UÊøãÃ |xx/~} ßUCUÊ¬Œ‡Ê x}
ÿlàSflSÿÊÁŸC¥U ÃûÊŒ˜ |zw/vÆÆ ôÊÊŸÊáʸfl w/v{}
ÿÁˇÊáÊË ◊¥òʬÊÃÊ‹ ||y/vÆx ôÊÊŸÊáʸfl y/zw
ÿÕÊ äÊŸÈfl¸à‚ •∑ΧÁòÊ◊ |~|/vÆ{ ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ {/wy/vx
ÿÕÊ ‚‹Ë‹‚Ê‹VUÊ⁄U }Æ{/vÆ|-vÆ} ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ~/{/v{
ÿÕÊ ‡Ê∑§≈¥U }Æ|/vÆ|-vÆ} ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ~/{/v{
ÿÛÊÊ¬ÿÈíÿÃ ÿSÿ }Æ~/vÆ~-vvÆ „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ v}/vy{
ÿîÊËflSÿÊ¬∑§Ê⁄UÊÿ }vy/vÆ~-vvÆ ßUCUÊ¬Œ‡Ê v~
ÿlmUSÃÈ ‡Ê⁄UË⁄‘U˘òÊ }v|/vÆ~-vvÆ ôÊÊŸÊáʸfl w/vvÆ
ÿŒËŒ¥ ‡ÊÊäÿÃ ŒÒflÊë¿U⁄UË⁄¥U }v|/vÆ~-vvÆ ôÊÊŸÊáʸfl vvv
ÿà¬˝ÊÇ¡ã◊ÁŸ ‚¥ÁøÃ¥ ~vw/vww •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ w{w
ÿlÁ¬ ÁŸ·√ÿ◊ÊáÊÊ ~yÆ/vw{-vw| ¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ vÆ|
ÿŒãׇÊÈÁ·⁄U¬˝Êÿ¥ ~z~/vxv-vxw ©U¬Ê‚∑§ÊäÿÿŸ w{/xw~
ÿSÿ π‹È ⁄Uʪ⁄‘UáÊÈ ~|x/vxy ¬@ÊÁSÃ∑§Êÿ (≈UË.) v{|
ÿS◊ÊØ ÃŒ˜÷fl ◊ÊˇÊÊ vÆxx/vyw-vyz ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ≈UË. x/wz
ÿà¬ÈŸôÊʸŸ◊∑§òÊ ŸÒ⁄UãÃÿ¸áÊ vÆ|~/vzÆ ÃûflÊÕ¸¬¥øÊäÿÊÿË w/}x~
ÿSÿ ¬ÈáÿÊŒÿÊ ¡Ê× vÆ~y/vzx-vzz ¬˝‡ŸÊûÊ⁄UÊ¬Ê‚∑§ÊøÊ⁄U w/}Æ
ÿØÁ∑§Á@Œ˜ ŒÈ‹¸÷¥ vÆ~y/vzx-vzz ¬˝oAÊûÊ⁄UÊ¬Ê‚∑§ÊøÊ⁄U w/}v
ÿÁŒ ◊ÊˇÊÊ ŸÊÁSà vÆx{/vyw-vyz ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ≈UË. x/wz
ÿÃÊSÿ ¬ˇÊª˝ÊÁ„Uàfl vÆ|z/vy~ ‹Ê≈UË ‚¥Á„UÃÊ v/y}
ÿÕÊ Œ˝ÊˇÊÊ∑§¬Í¸⁄UüÊË vvÆ}/vz} ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê (≈UË.) v/~{
ÿÕÊ ∑§Ê˘Á¬ ª˝Êêÿ¡Ÿ— vvwy/v{v ‚◊ÿ‚Ê⁄U (•ÊÅÿÊ.) vv
ÿଇÿÊ◊ËÁãŒ˝ÿÒSÃã◊ vvxv/v{w ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ zv
ÿlfl¥ ÃÁ„¸U ÁŒflÊ vÆ|w/vy~ ¬ÈL§cÊÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ vxv
ÿÊòÊ ’Ê‹p⁄UàÿÁS◊Ÿ˜ ~y}/vw}-vxÆ ôÊÊŸÊáʸfl |/wv
ÿÊÁŸ ÃÈ ¬ÈŸ÷¸flÿÈ— ~z}/vxv-vxw ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚hU˜ÿȬÊÿ |x
ÿÊ˘ãÃ⁄UÊflSÕÊ ‚Ê Á◊âÿÊàfl ~~x/vx} ¬˝fløŸ‚Ê⁄U (≈UË.) w/x}
{1258 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
ÿÊ◊◊äÿ Ÿ ÷ÊQ§√ÿ¥ vÆ|{/vy~ ‹Ê≈UË ‚¥Á„UÃÊ z/wxz
ÿÈ¡— ‚◊ÊÁäÊfløŸSÿ vÆvw/vyw-vyz ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ {/v/vw
ÿ ÿ¡ãÃ üÊÈÃ¥ ÷ÄàÿÊ {Æx/|| ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà vv/yy
ÿ ªÈL¥§ ŸÒfl ◊ãÿãÃ {wÆ/|~-}Æ ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁÃ∑§Ê {/v~
ÿŸ Sflÿ¥ flËÃ∑§‹VUÁfllÊ vvÆ}/vz} ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vy~
ÿ π‹È ¬ÿ¸ãìÊ∑§ÊûÊËáʸ vvw{/v{v ‚◊ÿ‚Ê⁄U (•Ê.ÅÿÊ.) vw
ÿÊÁŸL§ŒÈê’⁄UÿÈÇ◊¥ ~z}/vxv-vxw ¬ÈL§cÊÊÕ¸Á‚hU˜ÿȬÊÿ |w
ÿÊª— ‚◊ÊÁäÊ— ‚êÿ∑˜§ vÆvw/vyw-vyz ‚flʸÕÁ¸ ‚ÁhU {/vw
ÿÊ˘ŸãÃŸÊÁ¬ ∑§Ê‹Ÿ vvww/v{v ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ w/|/~
ÿÊÇÿÊ¬ÊŒÊŸÿÊªŸ vvx}/v{y ßUCUÊ¬Œ‡Ê w
ÿ— üÊÈàflÊ mUÊŒ‡ÊÊXUË¥ }z/vvy •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ vy

⁄UÿáÊÊáÊ ◊„UÊ⁄UÿáÊ¥ zv/y ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xwz

⁄UûÊfl«Uø⁄UªÃÊfl‚ |~/| ◊Í‹ÊøÊ⁄U wz~
⁄UÿáÊûÊÿ‚M§fl vyy/vv ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U {v
⁄UêÿÊ ⁄UÊ◊Ê ◊◊◊Ê— wÆz/vy •Á◊êÁÃüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vÆ{
⁄UÿáÊÊáÊ ◊„UÊ⁄UÿáÊ¥ ywz/y{ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xwz
⁄UàŸòÊÿ◊ŸÊ‚Êl y~w/z{ ôÊÊŸÊáʸfl {/y
⁄UûÊÊ ’¥äÊÁŒ ∑§ê◊¥ z{|/|w ‚◊ÿ‚Ê⁄U vzÆ
⁄UQ§ˇÊáÊ¥ ‚◊Œ z}z/|z ÷Q§Ê◊⁄USÃÊòÊ yv
⁄UʪÊÁŒª„UŸ ÁπÛÊ¥ vÆw/~ ôÊÊŸÊáʸfl wv/xw
⁄UʪÊÁŒˇÊÿÃÊ⁄UÃêÿ vw{/vv ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà v/v{
⁄UʪmU·Ê‚¥ÿ◊◊ŒŒÈ—π w{z/wy ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜UÿȬÊÿ v|Æ
⁄UʪmU·∑ΧÃÊèÿÊ¥ ¡ãÃÊ— xvv/xÆ •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ v}Æ
⁄UʪmU·ÊÁŒ∑§ÑÊ‹Ò— x~v/yÆ-yv ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ xz
⁄UʪʌˬÁ⁄U„U⁄UáÊ¥ yyx/y~ ‚◊ÿ‚Ê⁄U vzz
⁄UÊíÿÒEÿ¸∑§‹òÊ’ÊãäÊfl y|Æ/zy ôÊÊŸÊáʸfl wx/w|
⁄UʪmU·Ê¬„UÃSÿ zyÆ/{{ ¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ zx
L§Á„U⁄UÊÁŒ¬Íÿ◊¥‚¥ vz~/vv ◊Í‹ÊøÊ⁄U w|{
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1259
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
M§‚ßU ÁáÊ¥ŒßU •ááÊ y|y/zy ªÊê◊≈U‚Ê⁄U zvw
⁄UÿáÊûÊÿ¡ÈûÊÊáÊ¥ z~~/|| ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ yz}
⁄U‚Ê¬Áflh— ‚Ÿ˜ {Æv/|| •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/v|y
⁄U‚L§Á„U⁄U◊¥‚◊Œ {{w/}| ’Ê⁄U‚ÊáÊÈflÄπÊ yz
⁄UÿáÊûÊÿ‚¥¡ÈûÊÊ {|{/~Æ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà xx
⁄Uêÿ·È flSÃÈflÁŸÃÊÁŒ·È |z}/vÆv-vÆw •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ww}
⁄UÿáÊûÊÿ¥ áÊ fl^UßU }~v/vv~ ’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U yÆ
⁄UûÊÊ ’¥äÊÁŒ ∑§ê◊¥ ~xÆ/vwz ¬˝fløŸ‚Ê⁄U w/}|
⁄UûÊÊ ’¥äÊÁŒ ∑§ê◊¥ ~xv/wz, vvÆz/vz{-vz| ‚◊ÿ‚Ê⁄U vzÆ
⁄UàŸòÊÿ÷ÊflŸÿÊ SflÊà◊ÊŸ vÆzv/vy{ ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ≈UË. x/zw
⁄UÿáÊûÊÿ Áfl ‹hU vÆz}/vy} ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ w~{
⁄UÊ¡Ê øÛÊ ÷flÑÊ∑§ {vx/|~-}Æ ◊„UÊ÷Ê⁄Uà {|/v{
⁄UʪmU·∑ΧÃÊèÿÊ¥ {w}/}v •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ v}Æ
⁄UʪmU·mUÿËŒËÉʸ |xÆ/~} ßUCUÊ¬Œ‡Ê vv
⁄UʪÊlÁ÷„UÃ¥ ø× ~xv/~} ôÊÊŸÊáʸfl wv/vy/vvwv
⁄UʪÊÁŒÁ÷⁄UÁflüÊÊãÃÒ— |xv/~}, ~xv/vwz ôÊÊŸÊáʸfl wv/vz/vvww
⁄UʪmU·ÊÁŒ∑§ÑÊ‹Ò {yy/}y, |wÆ/~{, |xv/~} ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ xz
⁄UʪÊÁŒ¬VUÁflo£·ÊØ |xv/~} ôÊÊŸÊáʸfl wv/v|/vvwy
⁄UʪmU·ÊÒ ¬˝flÎÁûÊ— SÿÊØ |zw/~} •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ wx|
⁄UʪÊmUÊ mU·ÊmUÊ ◊Ê„UÊmUÊ }y}/vvy äÊfl‹Ê x/v, ww o£Ê∑§ ~-vv
¬Î. 12-13
⁄UÊÿ⁄UÊ‚ fl ¬Á⁄U„UÁ⁄UÁfl }~}/vwÆ ÿÊª‚Ê⁄ y}U
⁄UÊ•Ê „¥U Á÷ìÊÊ „¥U ~yx/vw{-vw| ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ v}|
⁄UʪÊ ŒÊ‚Ê ◊Ê„UÊ ÿ ~|~/vxz ‚◊ÿ‚Ê⁄U (•Ê.≈UË.) v||
⁄UʪmU·Áfl·ÊŒ˜ÿÊŸ¥ vÆ{Æ/vy} ôÊÊŸÊáʸfl xÆ
⁄UʪÊÁŒª„UŸ ÁπÛÊ¥ vÆ{Æ/vy} ôÊÊŸÊáʸfl wv/xw
⁄Uʪ¡ËflfläÊʬÊÿ vÆ{}/vy~ ‚ʪÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà w/vy
⁄UʪÊ ŒÊ‚Ê ◊Ê„UÊ „UÊS‚Ê vvÆw/vz{-vz| ’Ê⁄U‚•áÊÈflÄπÊ zw
⁄UʪÊ ŒÊ‚Ê ◊Ê„UÊ •Ê‚flÊ vvvw/vz~ ‚◊ÿ‚Ê⁄U v||
{1260 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
L§Äπ◊Í‹é÷Ê∑§Ê {xv/}w äÊfl‹Ê vx/z, y ‚Í. w{, ¬Î. z}
⁄‘U ŒÈ⁄UÊà◊Ÿ˜! •Êà◊¬¥‚Ÿ˜ ~zz/vxv-vxw ‚◊ÿ‚Ê⁄U (•ÊU. ≈UË.) wx-wz
⁄UÊòÊÊÒ ÷ÈTÊŸÊŸÊ¥ vÆ|w/vy~ ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ vw~
⁄UʪÊlÈŒÿ¬⁄UàflÊ vÆ|w/vy~ ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ vxÆ

‹ˇÊáÊ¥ ÁmUÁfläÊ¥ ÃSÿ vzw/vv, y}|/z{ „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ z{/x{

‹fláÊ •«UÿÊ‹Ë‚Ê ww{/v| ÷Êfl‚¥ª„˝ U zxy
‹hÍáÊ ÿ ‚ê◊ûÊ¥ ◊È„ÈUûÊ zv}/{w ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ zw
Á‹X¥U Œ„UÊÁüÊÃ¥ ŒÎC¥U zxv/{y ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ }|
‹ÍÃÊŒ¥‡Êp ‚flÊ¸˘Á¬ xz|/x{ •CUÊXUNŒÿ x|/zz
‹ÍÃÊ ŸÊ÷Œ¸‡ÊàÿÍ xz}/x{ •CUÊXUNŒÿ x|/z~
‹Ê÷◊Í‹ÊÁŸ ¬Ê¬ÊÁŸ v|w/vw •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà {/wy
‹Ê÷áÊÊ‚ÊäÊûÊÊ v|}/vw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vx}x
‹Ê÷ÊŒÿ‚Ê◊ÊãÿSÿ z}v/|z äÊfl‹Ê w/v, v, v ¬Î. yv{
‹hÍáÊ „UÊ¥Áà ÃÈ_UÊ }Æx/vÆ|-vÆ} ◊Í‹ÊøÊ⁄U }v}
‹hÍUáÊ ÿ ‚ê◊ûÊ¥ ~Æx/vwv Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà xy
‹hÍUáÊ ÿ ◊áÊÈÿûÊ¥ vvwx/v{v Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà xy
‹ÉÊȬ@ÊˇÊ⁄UÊìÊÊ⁄U vÆÆ|/vyv ôÊÊŸÊáʸfl x~/zy
Á‹¥ªÁê◊ ßUàÕËáÊ¥ vÆw~/vyw-vyz ‚Íòʬ˝Ê÷Îà wy
‹ÈåÿÃ ◊ÊÁŸŸ— ‚EŒ˜ |yÆ/~x ôÊÊŸÊáʸfl v}/}}
‹Êÿflfl„UÊ⁄UÁfl⁄UŒÊ {~z/~x ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ yÆw
Á‹¥ª¥ ßUàÕËáÊ¥ vÆxv/vyw-vyz ‚Íòʬ˝Ê÷Îà ww

flh¸U◊ÊŸÊ Á¡Ÿ— üÊË◊ÊŸ˜ vz/v ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |y/v

fl⁄UÊ¬Á‹å‚ÿʇÊÊflÊŸ˜ ||/| ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U wx
flSÃÈäÊ◊ʸŸÈÿÊÁÿàflÊØ vyz/vv •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wv/vz}
flÁîÊÿ‚ÿ‹Áflÿå¬Ê vy}/vv, y}~/z{ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ y}w
flÁ◊ª¥ •◊í¤Ê‚Á⁄U‚¥ w|z/wz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆvÆ
flÿ ÁáÊÿŒ¥‚áÊ •Á„U◊È„U©U w~~/w| ¬⁄U◊Êà◊¬˝∑§Ê‡Ê w/z}
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1261
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
fläʸÃ Ÿ Áø⁄¥U ‹Ê∑§ xv{/xv ‚È÷ÊÁ·Ã⁄UàŸ÷á«UÊ⁄U ¬Î. }~
flîÊ-ÉÊáÊÁ÷ÁûÊ ÷ÊªÊ xw{/xw ÁòÊ‹Ê∑§‚Ê⁄U v||
fläʸÿÃÊ¥ ÃŒflÊê’È x{v/x{ •CUÊXUNŒÿ vw/x}
flbUÁŒ ’Ê„UË ‚¥‚ǪáÊ xyÆ/yw ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~z{
fläÊ’¥äÊë¿UŒÊŒ— yÆ{/yx ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U |}
flŒ‚Á◊ŒË ªÈûÊË•Ê yzÆ/zÆ ‚◊ÿ‚Ê⁄U w|x
flŒÁáÊÿ◊ÊÁáÊ äÊ⁄¥UÃÊ¥ zx{/{z ‚◊ÿ‚Ê⁄U vzx
fl⁄¥U Áfl·¥ ÿŒ∑§ÁS◊Ÿ˜ z}v/|z •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x{/|y
Áfl◊âÿÊÁÃ∑˝§◊⁄¥Up {vx/|~-}Æ ◊„UÊ÷Ê⁄Uà {}/vw
fl˝áÊÊŸÊ◊ÁäÊ∑¥§ ‡ÊÍ‹¥ xzz/x{ •CUÊXUNUŒÿ vy/vvw
√ÿãÃ⁄U÷⁄UËÃÊ«UŸ vz~/vv äÊfl‹Ê ¬È. ~/y, ¬l-vÆv
√ÿʬÁûÊ√ÿ¬ŸÊŒ— w{}/wz ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vvw
flÊÿáʬÁ⁄Uÿ^UáÊ ¬Èë¿U v{w/vv ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ wÆy{
flÊ‚ËÁŒ¥ ‹ÄπÊáÊ¥ ©Uá„U xw~/xw ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ w/xv
flÊÃo£c◊ÊŒ˜÷flÊ— xzy/x{ •CUÊXUNUŒÿ vy/~
ÁflÁŒÃʇÊ·‡ÊÊSòÊÊ˘Á¬ y{/x, yy{/y~ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ~y
ÁfllÊflÎûÊSÿ ‚¥÷ÁÍ Ã zv/y, ywx/y{ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U xw
Áfl‚ÿÊ‚ûÊÊ Áfl ‚ÿÊ {{/{ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xvy
Áfl⁄Uíÿ ∑§Ê◊÷Êª·È vÆw/~ ôÊÊŸÊáʸfl ww/x
Áfl‚ÿ∑§‚ÊÿÁflÁáÊǪ„U vxÆ/vv ’Ê⁄U‚-•áÊÈflÄπÊ ||
Áfl‚ÿ∑§‚Ê∞Á„U ¡ÈŒÊ vxz/vv ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà y{
ÁflE√ÿʬÊ⁄UÁŸ◊ȸQ¥§ vyy/vv ôÊÊŸÊáʸfl w/vwx
ÁflªÃÊÕʸª◊Ÿ flÊ Sfl‡Ê⁄UË⁄‘U vz}/vv äÊfl‹Ê ¬È. ~/y, ¬l-~}
Áfl¡ÿ¬«UÊ∞Á„¥U áÊ⁄UÊ wÆy/vy fl‚ÈŸ¥ÁŒ üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U y~w
ÁfläÊÊÿ ‚#ÊCU÷fl·È wwÆ/v{ •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv/vwy
ÁflôÊÊŸ¥ SÿÊØ ∑˝§◊ôÊàfl¥ w}v/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wÆ/}y
ÁflÁë¿Uÿ‚„US‚flÿáÊ xÆ{/xw ÁòÊ‹Ê∑§‚Ê⁄U v~v
Áfl‚¬¸flÊ¥‡¿UÊ»§ xz}/x{ •CUÊXUNUŒÿ x|/z|
Áfl‚¡¥Ã∑ͧ«U¬¥¡⁄U yzw/zv ¬˝Ê∑Χà ¬¥ø‚¥ª˝„U v/vv}
{1262 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
Áfl⁄U‹Ê •îÊÁŒ ¬ÈááÊ¥ yz|/zw ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ y}
ÁflS»È§Á‹¥ªÁŸ÷ ŸòÊ y{}/zy ôÊÊŸÊáʸfl wy/x{
Áfl‚ÿÊ‚ûÊÊ Áfl◊ŒË y|y/zy ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ w/w~|
ÁflŸÊ ∑§Ê‹Ÿ ‡Ê·ÊÁáÊ zvÆ/{Æ-{v ÃûflÊÕ¸‚Ê⁄U x/y
Áfl‡ÊÈhUôÊÊŸŒ‡Ê¸ŸSfl÷Êfl zv|/{w ‚◊ÿ‚Ê⁄U ÃÊ.flÎ. ≈UË∑§Ê w
Áfl·ÿʇÊÊÁ÷÷ÍÃSÿ zyw/{| ôÊÊŸÊáʸfl v}/vv{
ÁflªÁ‹ÃŒ‡Ê¸Ÿ◊Ê„Ò— zzw/{~ ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ x|
Áfl‚ÿÊ⁄UûÊÊ Áfl ‚ÿÊ zzz/|Æ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xvy
Áfl⁄UʪSÿÊ¬÷ÊªÊ zz|/|Æ ‚◊ÿ‚Ê⁄U ≈UË. v~x
Áfl·ÿ·È ÿÕÊ ÁøûÊ¥ z||/|Æ ôÊÊŸÊáʸfl v}/vw{
Áfl·Ê¬„UÊ⁄¥U ◊ÁáÊ◊ÊÒ·äÊÊÁŸ z}z/|z Áfl·Ê¬„UÊ⁄U SÃÊòÊ vy
flËÃ⁄Uʪ¥ ‚⁄Uʪ¥ ø zy/y •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U w/{z
flËÃ⁄Uʪ‚„U¡¬⁄U◊ÊŸ¥Œ ~x/~ ‚◊ÿ‚Ê⁄U ≈UË. x|x-x}w
flÎáÊÊÁà flËÂ¥⁄Uê÷Ê ~y/~ ôÊÊŸÊáʸfl wv/wy
fl⁄UǪ¬⁄UÊ ‚Ê„ÍU ¬⁄UŒ√fl {x/{ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vÆv
fl…UßU Áfl‚ÿ„UŒÈ¥ ∑§‹ûÊ vvv/vÆ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ ~vx
flŒÊ‹ÁªÁ⁄U÷Ë◊Ê xw}/xw ÁòÊ‹Ê∑§‚Ê⁄U v}{
flîÊÊflìÊÁfl„ÍUáÊ¥ yÆv/yw ◊Í‹ÊøÊ⁄U ~z}
flÒ⁄UÊÇÿ¥ ÃûflÁflôÊÊŸ¥ vzy/vv, y~Æ/x{ ’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U z|
flÒ⁄UÊÇÿ¥ ôÊÊŸ‚ê¬ÁûÊ— vzy/vv, y~Æ/x{ ©U¬Ê‚∑§ÊäÿÿŸ x~/{xy
flSÃÈÃûflʬÁ⁄UôÊÊŸÊØ {|x/}~ ôÊÊŸÊáʸfl y/wv
fl¬ÈªÎ¸„¥U äÊŸ¥ ŒÊ⁄UÊ— |yx/vÆÆ ßUCUÊ¬Œ‡Ê }
fl‡ÿÊ∑§·¸áÊÁflmU·¥ ||x/vÆx ôÊÊŸÊáʸfl y/zÆ
flfl„UÊ⁄UáÊÿÊ ÷Ê‚ÁŒ }vÆ/vÆ~-vvÆ ‚◊ÿ‚Ê⁄U w|
flŒ◊Èfl„Uê◊ÁŒ ÃËÁ„¥U }|y/vv|-vv} ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vwÆ}
flàÕÍáÊ¥ ¡ ‚„UÊfl¥ }}w/vv~ ’Î. Ÿÿø∑˝§ xw{
flSàfl∑§Œ‡Ê¬⁄UˡÊÊ }}x/vv~ - -
fl©U Ãfl ‚¥¡◊È ‚Ë‹È }~|/vwÆ ÿÊª‚Ê⁄U xv
flÿ Ãfl ‚¥¡◊ ◊Í‹ ~Æx/vwv ÿÊª‚Ê⁄U w~
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1263
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
fl©U éU ‚¥¡◊È ‚Ë‹ ~Æx/vwv ÿÊª‚Ê⁄U xx
fl⁄¥U Áfl·¥ ÿŒ∑§ÁS◊Ÿ˜ ~yÆ/vw{-vw|, vÆz~/vy} •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x{/|y
flÿ ªÈáÊ ‚Ë‹ ¬⁄UË‚„U ~}}/vx| ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U vwv
fl‚ÈŒfl ÁSòÊÿÊ vÆxy/vyw-vyz „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ {v/vÆ
flSòÊ◊ÊòÊ¥ ‚◊ÊŒÊÿ vÆyx/vyw-vyz ‚ÈŒ‡Ê¸ŸøÁ⁄UòÊ z/}}
flSòʬÍÃ¥ ¡‹¥ ¬ÿ¥ vÆ{}/vy~ ⁄UàŸ◊Ê‹Ê wÆ
fl˝ÃòÊÊáÊÊÿ ∑§Ã¸√ÿ¥ vÆ|w/vy~ •ÊøÊ⁄U‚Ê⁄U z/|Æ|v
fl⁄UflÿÃflÁ„U ‚ǪÊ vÆ}x/vzv ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà wz
flÊÃʸ◊Í‹Ê sÿ¥ {vy/|~-}Æ ◊„UÊ÷Ê⁄Uà {}/xz
flÊ‚ŸÊ◊ÊòÊ◊flÒÃØ |wy/~| ßUCUÊ¬Œ‡Ê {
flÊflÊ⁄UÁflå¬◊ÈP§Ê |}|/vÆx, ~Æ{/vww ÁŸÿ◊‚Ê⁄U |z
flÊÿÊ∞ •∑§„UÃÊ¥ |}}/vÆz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ x{}
flÊÁÇflSÃ⁄U¬Á⁄UàÿÊªÊ }zw/vvy ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |y/yy|
ÁfláÊ∞áÊ Áfl嬄ÍUáÊS‚ {Æ~/|} ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vxÆ
ÁfláÊ•Ê ◊ÊÄπŒ˜ŒÊ⁄¥U {Æ~/|} ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vxv
ÁflÁŒÃʇÊ·‡ÊÊSòÊÊ˘Á¬ {x|/}x ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ xy
Áfl·ÿÒÁfl¸¬˝‹éäÊÊ˘ÿ◊˜ {{}/}} •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/wÆz
Áfl·ÿÊŸË„UÃ ŒÈ—πË {{~/}} •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/~
Áflh˜UÿÁà ∑§·ÊÿÊÁªA— |vÆ/~y-~{ ôÊÊŸÊáʸfl w/v~w/wyz
Áfl·ÿʇÊÊfl‡ÊÊÃËÃÊ |vz/~y-~{ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vÆ
Áfl·ÿ‚ÈπÁŸ⁄UÁ÷‹Ê·— |v{/~y-~{, ~Æ{/vww ¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ wyw
Áfl„UÊÿ ‚fl¸‚¥∑§À¬ÊŸ˜ |v|/~y/~{ ôÊÊŸÊáʸfl v}/vz/~Æw
ÁflÁäÊŒ˝√ÿŒÊÃάÊòÊ {x|/vvy ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ |/x~
Áfl·ÿÊŸÈ÷fl ‚ÊÒÅÿ¥ ~x|/vw{-vw| •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/v|x
Áfl·ÿÊŸ¡¸ÿÛÊfl ~x}/vw{-vw| •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/v~w
Áfl·ÿ·È ÿŒÊÿûÊ¥ ~y}/vw}-vxÆ ¬k¬È⁄UÊáÊ w~/|{
ÁflÁ„UÃÁ„UÃÁ◊ÃʇÊË ~zy/vxv-vxw •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ wwz
ÁflS‚Ê‚∑§⁄¥U M§fl¥ ~zy/vxv-vxw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ }x
Áfl‡ÊÈhUôÊÊŸŒ‡Ê¸Ÿ ~~{/vx~ ‚◊ÿ‚Ê⁄U ≈UË. vwz
{1264 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
Áfl‚ÿÁfl⁄UûÊÊ ◊È¥øÁŒ ~~}/vx~ ‚◊ÿ‚Ê⁄U ≈UË. vwz
Áflfl⁄UËÿ◊Á÷ÁáÊfl‚¥ vÆvw/vyw-vyz ÁŸÿ◊‚Ê⁄U vx~
Áflfl⁄UËÿ◊Í…U÷ÊflÊ vÆww/vyw-vyz ’Êäʬ˝Ê÷Îà zw
Áfl·ÿ ¬Èá«U⁄UËÁ∑§áÿÊ vÆyÆ//vyw-vyz ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |v/x~y
Áfl·ÿʇÊÊÁ÷÷ÍÃSÿ vÆz~/vy} ôÊÊŸÊáʸfl v}/vv{
Áfl⁄U◊ Áfl⁄U◊ ‚¥ªÊŸ˜ vÆ{w/vy} ôÊÊŸÊáʸfl vz/yv
ÁflŸËÃÊ ‚ȪÈáʪ˝Ê„UË vvÆx/vz{-vz| ‚È÷ÊÁ·Ã‚¥ª˝„U ywv
flËÃ⁄Uʪ‚fl¸ôÊ }}~/vv~ ’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U ≈UË. vy
flÎÁûʡʸÂȌÎC˜UÿÊŒ |ÆÆ/~x ’Ê⁄U‚ÊáÊÈflÄπÊ v/~}
flΡÊë¿UŒSÌʟÿŸ◊˜ |Æ{/~y-~{ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ ≈UË. wxw
√ÿfl„UÊ⁄‘U ‚È·È#Ê ÿ— |y~/vÆÆ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ |}
√ÿTŸ◊‡Ê∑§ ||Æ/vÆx U◊Í‹ÊøÊ⁄ yy~
flÿáÊflîÊÊflìÊ }Æz/vÆ|-vÆ} U◊Í‹ÊøÊ⁄ y|~
fl⁄UǪ¬⁄UÊ ‚Ê„ÍU ~Æ|/vww, vÆ}w/vzv ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vÆv
flÒ⁄UÊÇÿflÊÁ‚Ã¥ ÁøûÊ¥ vÆ~x/vzw-vzz ¬˝oAÊÃ⁄UÊ¬Ê‚∑§ÊøÊ⁄U w/{|

‡ÊVUÊ∑§Ê¥ˇÊÊ ÁflÁøÁ∑§à‚Ê }y/| ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ |/wx

‡Êfl¸⁄UË ŒË¬∑§pãŒ˝— wyw/v~ flÎhU øÊáÊÄÿŸËÁà |/vx}
‡ÊÄ˝UŒÊã◊·ø‹¥ xx}/xy flÎ. Sflÿê÷ÍSÃÊòÊ x
‡ÊÿÊŸ¥ øʟȇÊÃ ÁÃDUãÃ¥ xy~/xz ◊„UÊ÷Ê⁄Uà vv/w/xw
‡ÊÿŸÊ‚Ÿ‚¥flÊ„UŸ yv}/yz ¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ yz
‡Ê◊Êê’ÈÁ÷— ∑˝§ÊäÊ yz|/zw ôÊÊŸÊáʸfl v}/vÆ~
‡Ê⁄UË⁄U◊Êà◊ŸÊ Á÷ÛÊ¥ zxÆ/{y ÿÊª‚Ê⁄U z/z~
‡ÊSòʬ˝„UÊ⁄UŒË#ÊÁªA z}v/|z •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x{/||
E◊ʡʸ⁄Uπ⁄UÊC˛UÊÁŒ xw|/xw •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vÆ/vÆÆ
EÊ‚Œ¥C˛U‡Ê∑Χã◊ÍòÊ xz}/x{ •CUÊXUNŒÿ x|/z}
‡ÊÊSòÊŒÊÿË ‚ÃÊ¥ ¬Ííÿ— v~y/vx •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U zÆ
‡Ê⁄UË⁄¥U ◊ÊŸ‚¥ ŒÈ—π◊˜ xwz/xw „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ y/x{z
Á‡Êfl¥ ¬⁄U◊‚ÊÒÅÿ¥ ¬⁄U◊ ~y/~ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ ≈UË. w
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1265
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
Á‡Êfl¥ ¬⁄U◊∑§ÀÿÊáÊ¥ ~y/~ ’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U ≈UË∑§Ê vy
‡ÊËÃSÃê÷SflŒ x{x/x{ •CUÊXUNŒÿ w/w{
‡ÊÈhUÊà◊ÊÁŒÃûfl÷Êfl yw/x ‚◊ÿ‚Ê⁄U ≈UË. }}
‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷Áfl¬Ê∑§ÊŸÊ¥ xy}/xz ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ {}/yxz
‡ÊEŒŸÊà◊Ëÿ·È |yy/vÆÆ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ vy
‡Ê⁄UË⁄U◊Á¬ ¬ÈcáÊÁãà }vx/vÆ~-vvÆ •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ v~{
‡Ê⁄UË⁄U◊ÌʌÊÿ àflÿÊ }v}/vÆ~-vvÆ ôÊÊŸÊáʸfl vvz
‡Ê⁄UË⁄U∑§@È∑§ŸÊà◊Ê {yx/}y, }{{/vv{, ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ {}
~y{/vw}
‡ÊSòʬ˝„UÊ⁄UŒË#ÊÁªA ~yÆ/vw| •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x{/||
‡ÊÈ÷¥ ‡Ê⁄UË⁄¥U ÁŒ√ÿÊ¥p |y}/}x, ~y}/vw}-vxÆ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ yw
‡ÊÈhUÊà◊‚¥ÁflÁûÊ‹ˇÊáÊ¥ ~|{/vxz ‚◊ÿ‚Ê⁄U ≈UË. v}y-v}z
‡ÊÈ÷Ÿ ‚¥ÿÊª— vÆv{/vyw-vyz ◊Í‹ÊøÊ⁄U ≈UË. vÆwÆ
‡ÊÈ÷ÊŒÿŸ ¡ÊÿãÃ vÆ~y/vzx-vzz ¬˝oAÊûÊ⁄UÊ¬Ê‚∑§ÊøÊ⁄U w/|}
‡ÊÈÄ‹ øÊl ¬Ífl¸ÁflŒ— vvxz/v{x ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ ~/x|
‡ÊÃfl·¸ŒËÁˇÊÃÊÿÊ vÆxz/vyw-vyz ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/wz
üÊhUÊ ‡ÊÁQ§p ÷ÁQ§p w}v/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wÆ/}w
üÊhUÊÁSÃÄÿ◊ÃÊÁSÃÄÿ w}v/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wÆ/}x
üÊÈÃҌθCÒU— S◊ÎÃ¥ y{~/zy ôÊÊŸÊáʸfl wx/wz
üÊ◊◊ÁflÁøãàÿÊà◊ {Æ|/|} SÿÊmUÊŒ◊¥¡⁄UË x
üÊhUÊ ‚l—‚◊Èà¬ÛÊÊ }zw/vvy ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |y/yyx
üÊÊfl∑§ÊŸÊÁÿ¸∑§Ê‚¥ÉÊ¥ {Æ}/|} •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x}/v{~
üÊË◊àÿÊ ÷flÃÊ vÆxx/vyw-yz ¬k¬È⁄UÊáÊ vvx/yv
üÊË ∑ȧãŒ∑ȧãŒ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ ¬˝‡ÊÁSà ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U ≈UË. v
üÊË ‚Œ˜ªÈM§áÊÊ¥ ∑Χ¬ÿÊ ¬˝‡ÊÁSà ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U ≈UË. w
üÊÈÃÊÁÕ¸èÿ— üÊÈÃ¥ {Æ}/|} •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ x}/v|Æ
üÊÿÊ˘ÁÕ¸ŸÊ Á„U Á¡Ÿ |}v/vÆy ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ ≈UË∑§Ê v/vx
üÊÁDUŸË Á¡Ÿ◊àÿÊ vÆyx/vyw-vyz ‚ÈŒ‡Ê¸ŸøÁ⁄Uà z/}|
üÊáÿÊ⁄UÊ„UÊØ ¬˝Êª˜ vvxy/v{x ‚flʸÕÁ¸ ‚ÁhU ~/x{
{1266 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
‚‚⁄UË⁄UÊ •⁄U„¥UÃÊ ∑§fl‹ vx/v ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ v~}
‚√flàÕ ‚¥¬È«¥UªS‚ v{/v fl‚ÈŸ¥ÁŒ üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U wxÆ
‚◊áÊÊÁûÊ ‚¥¡ŒÊ ww/v ◊Í‹ÊøÊ⁄U }}}
‚ê◊ flÊ Á◊ë¿ÊUÁflÿ wx/v ’΄UÛÊÿø∑˝§ xxw
‚ê◊ûÊø⁄UáÊ‚ÈhUÊ w|/w øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà ~
‚ê◊ûÊø⁄UáÊ÷_UÊ w}/w øÊÁ⁄Uòʬ˝Ê÷Îà vÆ
‚gŒ„UÁŒ áÊ ‚Ê ‚◊áÊÊ x{/w ¬˝fløŸ‚Ê⁄U v/~v
‚Œ‚ÃÊ⁄UÁfl‡Ê·ÊŒ˜ yw/x ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ~/|/vv
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ‚Œ˝àŸ¥ zÆ/y •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/vxy
‚g‡Ê¸Ÿ◊„UÊ⁄UàŸ zv/y, ywz/y{ ôÊÊŸÊáʸfl {/zw
‚g√fl⁄U•Ê ‚◊áÊÊ {x/z ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vy
‚ê◊ûÊ¥ ‚ááÊÊáÊ¥ ‚ìÊÁ⁄ûÊ¥ {x/{ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vÆz
‚ª˝ãÕÊ⁄Uê÷Á„¥U‚ÊŸÊ¥ |~/| ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U w{
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈhU— }{/} ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vx|
‚fl¸ôÊ— ‚∑§‹— Á‡Êfl— ~y/~ ôÊÊŸÊáʸfl w}/v|
‚ÿ‹Á¡áÊáÊ◊ÊP§Ê⁄UÊ vÆÆ/~ äÊfl‹Ê ~/y.v ‚Í. v
‚ê¬ÍáʸŒ‡Ê÷ŒÊèÿÊ¥ vwz/vv, y}Æ/zz ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁà {/y
‚ ∞fl ¬ÈŸpÊÁ⁄UòÊ◊Ê„U vwz/vv, z{y/|w ‚flʸÕÁ¸ ‚ÁhU ~/yz
‚í¤ÊÊÿ¤ÊÊáÊ¡ÈûÊÊ vxÆ/vv ’Êäʬ˝Ê÷Îà z{
‚ê◊Í„UÁŒ ⁄UÄπÁŒ ÿ vxy/vv Á‹XU¬˝Ê÷Îà z
‚Œ˜ŒÎÁCU·È ÿÕÊêŸÊÿ¥ vyx/vv •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wv/vz{
‚#ÁŒŸÊãÿäÿÿŸ¥ vz}/vv äÊfl‹Ê ¬È. ~/y, ¬l-~z
‚í¤ÊÊÿ ¬_UfláÊ v{Æ/vv ◊Í‹ÊøÊ⁄U w|v
‚í¤ÊÊÿ¥ ∑ȧ√fl¥ÃÊ v{z/vv ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆx
‚√fl •Êª◊Á‚hUÊ v{{/vv ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/xz
‚√fl Áfl ª¥ÕŒÊ‚Ê v|}/vw, z|x/|x, z}w/|z ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vx}|
‚ãÿSÂfl¸‚ª¥ è ÿÊ v|~/vw ôÊÊŸÊáʸfl v{/w~
‚◊áÊÊ •Ê©UûÊÊ Ã¥ v}x/vx ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/w}
‚◊SÃÊ◊Á¬ •Êà◊‡ÊÁQ¥§ v}x/vx ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ≈UË∑§Ê x/w}
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1267
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
‚é÷ÊflÊ ‚é÷ÊflÊ v}|/vx fl‚ÈŸ¥ÁŒüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U x}x
‚ÿ‹Ê ∞‚ ÿ ‹Ê•Ê wÆv/vy ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ v/v{x
‚ááÊ-ªÊ⁄Ufl-¬‚ÈááÊ wxx/v} ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vvwÆ
‚√flÊ‚È •flàÕÊ‚È Áfl w|w/wz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆÆz
‚¬Ê¸ „UÊ⁄U‹ÃÊ ÷flàÿÁ‚‹ÃÊ xvw/xÆ ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁà v~v
‚fl¸— ¬˝å‚Áà ‚à‚È xx|/xy •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ~
‚Èπ flÊ ÿÁŒ ŒÈ—π¥ xy}/xz „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ {w/zv
‚fl¸cflÁ¬ ÁòÊŒÊ··È xzy/x{ •CUÊXUNŒÿ vy/|
‚flÒ¸— SÿÊà∑§Ê∑§áÊ¥ xzy/x{ •CUÊXUNŒÿ vy/vÆ
‚SflŒÄ‹Œ‚bUÊÕÊŸ˜ xzz/x{ •CUÊXUNŒÿ vy/z
‚ê◊ûÊ⁄UÿáÊ÷_UÊ x}z/yÆ-yv, zy|/{}, Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà y
yxx/y|
‚flʸÕ̧ÁcflÁãŒ˝ÿ‚¥ªÃ·È x}{/yÆ-yv ¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ vy}
‚ê◊ûÊÊŒÊ áÊÊáÊ¥ áÊÊáÊÊŒÊ x}|/yÆ-yv, yww/y{ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà vz
‚fl¸ÁãŒ˝ÿÊÁáÊ ‚¥ÿêÿ x~v/yÆ-yv ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ xÆ
‚Œ˜ŒÎÁCUôÊÊŸflÎûÊÊÁŸ x~w/yÆ-yv, yyw/y~ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U x
‚ê◊ûʪÈáʬ„UÊáÊÊ ywz/y{ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xw{
‚ê◊ûÊÁfl⁄UÁ„UÿÊáÊ¥ yw~/y| Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà z
‚ÿ‹¥ªP¥§ªP¥§ yx{/y| ªÊê◊≈U‚Ê⁄U (∑§◊¸) }}
‚g„UÁŒU ÿ ¬ÁûÊÿÁŒ yzÆ/zÆ, zwv/{w ‚◊ÿ‚Ê⁄U w|z
‚ê◊ÊÁŒ_UË ∑§Ê‹¥ yzy/zv ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U zx
‚êÿÇŒÎÁCU÷¸flÁà ÁŸÿÃ¥ y{v/zx ‚◊ÿ‚Ê⁄U ∑§‹‡Ê vx{
‚√flÊ‚Áå¬áÊËÁ„¥UÃÊ y|{/zz äÊfl‹Ê x/v, w ‚Í. vy
‚à∑§Ê⁄U‹Ê÷‚¥flÎhU y||/zz •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ yv/y~
‚∑§‹¥ Áfl∑§‹¥ ø⁄UáÊ¥ y}Æ/zz ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U zÆ
‚◊ŒÊ ÕflÊ ÿ ø⁄UáÊ¥ zvx/{Æ-{v ◊Í‹ÊøÊ⁄U ww
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈhUÊ— zv|/{w ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U xz
‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸôÊÊŸ zyz/{} ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ v/v
‚flʸXUËáÊ¥ Áfl·¥ ÿmUØ z}y/|z •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ wv/wvy
{1268 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
‚¥ÁπûÊ‚g⁄UÿáÊ xÆ/w äÊfl‹Ê ~/y.v ‚Í. yy
‚¥flª¬˝‡Ê◊ÊÁSÃÄÿ zy/y •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U w/{{
‚¥fl•Ê ÁáÊ√fl•Ê ÁáÊ¥ŒÊ {Æ/z fl‚ÈŸ¥ÁŒ üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U y~
‚¥ª¬VUÊØ ‚◊ÈûÊËáʸ— |v/{ ôÊÊŸÊáʸfl v{/xx
‚¥∑§Àåÿ¥ ∑§À¬flΡÊSÿ wxw/vÆ •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ ww
‚¥ªàÿʪ— ∑§·ÊÿÊáÊÊ¥ vzz/vv, y}{/z{ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ |z
‚¥ªÁáÊÁ◊ûÊ¥ ∑ȧhUÊ wxx/v} ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vvy|
‚¥ÁflǪÊ Áfl ÿ ‚¥ÁflǪÿ⁄UÊ yÆx/yw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ xzz
‚¥‚ÇªË ‚ê◊Í…UÊ ◊„ÈUáÊ yÆy/yw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆ}|
‚¥‚Ê⁄U— ¬ÈòÊŒÊ⁄UÊÁŒ— yxx/y| ÿÊª‚Ê⁄U |/yy
‚¥ªìÊÊ∞áÊ »È§«¥U y~x/z{ •Ê⁄UÊäÊŸÊ‚Ê⁄U xv
‚¥ÿÊª Áfl¬˝ÿÊª y~z/z| ôÊÊŸÊáʸfl w/}|
‚¥flÎáÊÊàÿˇÊ‚Òãÿ¥ z||/|y ôÊÊŸÊáʸfl v}/vzv
‚¥‚Ê⁄UÊÁÇŸÁ‡ÊπÊë¿UŒ— z}}/|{ ©U¬Ê‚∑§ÊäÿÿŸ yy/}|z
SflÃûflÁfl◊ÈπÒ◊͸…ÒU— yy/x ôÊÊŸÊáʸfl v/w|
ÁSÕ⁄¥U äÊ◊¸Ã⁄UÊ◊͸‹¥ zÆ/y •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/vxw
Sfl¬⁄UÊãÃÁflôÊÊŸ |Æ/{ ôÊÊŸÊáʸfl w~/y}
S◊ÿŸ ÿÊãÿÊŸàÿÁà |z/| ⁄UàŸ∑§⁄Uá«U üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U w{
SòÊË⁄Uʪ∑§ÕÊüÊfláÊ vvx/vÆ ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ |/|
SflÊÕʸŒÈ¬àÿ ‡ÊÈhUÊà◊ vvy/vÆ •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà |/vw
SflÊäÿÊÿ— ¬⁄U◊SÃÊflØ vw~/vv ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ }Æ
SÿÊÃÊ¥ ÃòÊÊø⁄UÊÒŒ˝ vxy/vv ôÊÊŸÊáʸfl wx/v~
SflåŸ˘Á¬ ∑§ÊÒÃÈ∑§ŸÊÁ¬ vxz/vv ôÊÊŸÊáʸfl x|/{
S◊⁄U ÷ÊªËãŒ˝ flÀ◊Ë∑¥§ v|~/vw ôÊÊŸÊáʸfl v{/w|
SÃÈflÊŸÊ¥ ◊Ê¥ SÃflÒ— wÆz/vy •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vv/vÆz
SflÊêÿ◊Êàÿ‚ÈNà∑§Ê· wyz/wÆ ‡ÊÈ∑˝§ŸËÁà v/{v
SÕÊ‹ÊÁŸ ø·∑§ÊŸ˜ w}Æ/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/y|
ÁSòÊÿ— ‚¥‚Ê⁄UflÑÿ¸— xv{/xv ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ zy/yz
SÿÈSÃ·Ê◊‡ÊÈ÷Ã⁄UÊ— xw{/xw „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ y/x{}
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1269
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
SòÊËÁ÷Á¡¸Ã ´§áÊË xxz/xx ‡ÊÈ∑˝§ŸËÁà x/vw}
Sfl¥ ŒÊÃÈ¥ ‚È◊„Uë¿UÄÿ¥ xyz/xz ¡ÒŸÁ‡Ê‹Ê‹π‚¥ª˝„U ¬Î. v} ÷Ê. w
SflŒûÊÊ¥ ¬⁄UŒûÊÊ¥ flÊ xy{/xz ¡ÒŸÁ‡Ê‹Ê‹π‚¥ª˝„U ‡Ê∑§ ‚¥ |ww
SflŒûÊÊ¥ ÁmUªÈáÊ¥ ¬Èáÿ¥ xy|/xz ¡ÒŸÁ‡Ê‹Ê‹π‚¥ª˝„U ‡Ê∑§ ‚¥ |ww
SflŒûÊÊ ¬ÈÁòÊ∑§Ê äÊÊòÊË xy|/xz ¡ÒŸÁ‡Ê‹Ê‹π‚¥ª˝„U v/x{x
SflÁS◊Ÿ˜ ‚ŒÊÁ÷‹ÊÁ·àflÊŒ˜ yyv/y~ ßUCUÊ¬Œ‡Ê xy
SflM§¬ ø⁄UáÊ¥ øÊÁ⁄UòÊ yyy/y~ ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ≈UË. |
Sflÿ¥ ∑Χå ∑§◊¸ ÿŒÊà◊ŸÊ y~{/z| ÷ÊflŸÊmUÊÁfl¥‡ÊÁà xÆ
SflÊÁ◊ªÈL§’ãäÊÈ z|w/|x ôÊÊŸÊáʸfl v}/vÆ|
‚˝¡Ê ŸÊŸÊÁfläÊÊ—∑§áʸ w|~/w{ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/yw
‚Ê◊ÊÁÿ∑¥§ ‚¥S∑§Ê⁄¥U vvz/vÆ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«U üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vzv
‚Ê◊Êãÿ¥ ‹ˇÊáÊ¥ ∑§Ê‡ÿZ xz{/x{ •CUÊXUNŒÿ }/wv
‚Ê◊ÊÁÿ∑§ ‚Ê⁄Uê÷Ê— y~Æ/z{ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«U üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U vÆw
‚Êêÿ¥ SflÊSâÿ¥ z{{/|w ¬kŸÁ㌠¬@Áfl¥‡ÊÁà y/{y
Á‚ÁhU¬˝‚ÊŒ‚Ê¬ÊŸ¥ y~/y •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ ~/vx
‚ÈûÊ¥ ªáÊ„U⁄UªÁäÊŒ¥ xw/w ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ xx
‚ÈûÊàÕ¥ Á¡áÊ÷ÁáÊÿ¥ xy/w, x~z/yÆ-yv ‚Íòʬ˝Ê÷Îà z
‚ÈfláÊZ ⁄U¡Ã¥ ◊ÈQ§Ê y}/y ‚ÍÁQ§ •ôÊÊÃ
‚ÈûÊ¥ ªáÊ„U⁄U∑§Á„UŒ¥ v{y/vv ◊Í‹ÊøÊ⁄U w||
‚ÈûÊÁê◊ ¡ÊáÊ◊ÊáÊÊ v{}/vv ‚Íòʬ˝Ê÷Îà x
‚ÈÃSfl¡Ÿ÷ͬʋ v}Æ/vw ôÊÊŸÊáʸfl v{/xÆ
‚ÈÃåÃÊ⁄U‚¬ÊÿŸ xxÆ/xw ‚flʸÕÁ¸ ‚ÁhU x/z
‚Èπ¥ flÊ ÿÁŒ flÊ ŒÈ—π¥ xy}/xz „UÁ⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ {w/zv
‚È„U¬Á⁄UáÊÊ◊Ê ¬ÈááÊ¥ x}}/yÆ-yv ¬˝fløŸ‚Ê⁄U w/}~
‚È¡áÊÊ Áfl „UÊßU ‹„ÈU•Ê yÆw/yw ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ xy|
‚È„U •‚È„UÊáÊ ÁáÊÁflûÊË yyy/y~ ’΄UÛÊÿø∑˝§ x|~
‚ÍÁ⁄U©Uflí¤ÊÊÿ‚Ê„ÍU wvv/vz ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ v/wÆ
‚‚‚È¥ ‚◊∞‚È¥ w~/w ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ v/~Æy
‚îÊʪʂÁáÊ‚îÊÊ w{}/wz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ xÆz
{1270 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
‚ÿÊ‚ÿ ÁflŒá„ÍU yww/y{ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà v{
‚flÁ„U ø©UÁfl„UÁ‹¥ª¥ yxw/y| ÷Êfl¬˝Ê÷Îà vÆ~
‚fl¥ÃÊ Áfl áÊ ‚flßU zz}/|Æ ‚◊ÿ‚Ê⁄U v~|
‚Ê ŒflÊ ¡Ê •àÕ¥ |{/| ’Êäʬ˝Ê÷Îà wx
‚ÊflÁááÊÿ¥ Áfl ÁáÊÿ‹¥ x}~/yÆ-yv ‚◊ÿ‚Ê⁄U vy{
‚ÊÒM§åÿ◊÷ÿʌʄÈU— vÆ|/vÆ ©U¬Ê‚∑§ÊäÿÿŸ yx/||w
‚ÊÒ÷ʪËÿÁ‚ ∑§ÊÁ◊ŸË wx}/v~ ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁà v/v}{
‚ÊÒ÷ÊÇÿ‡ÊÊÒÿ¸‚Èπ wzz/wv ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁà w/yy
‚◊ÈûÊÊŸÁÿÃÈ¥ ‡ÊQ§Ê z~}/|| ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ {}/v~Æ
‚êÿÇôÊÊŸŒÊŸ¥ {Æz/|} ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ {/wy/{
‚ê¬Í¡∑§ÊŸÊ¥ ¬˝Áìʋ∑§ÊŸÊ¥ {vw/|~-}Æ ‡ÊÊ¥ÁÃ÷ÁQ§
‚hUÊ÷ûÊË ÃÈ_UË {v~/|~-}Æ fl‚ÈŸ¥ÁŒ üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U wwy
‚fl¸ÁãŒ˝ÿÊÁáÊ ‚¥ÿêÿ {yy/}y ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ xÆ
‚ê◊Í„UÁŒ ⁄UÄπÁŒ {yz/}y, {{}/}}, Á‹¥ª¬˝Ê÷Îà z
vvÆy/vz{-vz|
‚ê◊g¥‚áÊ‚Èh¥U {y}/}z ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U vzx
‚g√fl⁄U•Ê ‚fláÊÊ {zz/}{ ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà vy
‚ê◊ûÊÊŒÊ áÊÊáÊ¥ {z{/}{, {}y/~v, Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà vz
vvv/vz~, vvyy/v{z
‚⁄UŸ˜ ‚⁄UÁ‚ {{y/}| •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ vv/v~~
‚êÿª˜ÁŸáÊ˸à {|z/}~ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ yx
‚í¤ÊÊÿ¥ ∑ȧ√fl¥ÃÊ {|z/}~ ◊Í‹ÊøÊ⁄U yvÆ
‚√flá„ÈU◊È„ÈUÁflÁáÊǪÿ {}|/~w ¡ê’ÍgËfl¬ááÊÁûÊ ‚¥ª„U vx/}w
‚ê◊ûÊ¥ ‚ááÊÊáÊ¥ |ÆÆ/~x ’Ê⁄U‚ÊáÊÈflÄπÊ vx
‚◊ŒÊ ÄU ◊í¤ÊàÕ¥ |ÆÆ/~x ’Î. Ÿÿø∑˝§ xz
‚ªáÊ ¬⁄UªáÊ flÊ |vv/~y-~{ ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ x|v
‚ãàÿfl ∑§ÊÒÃÈ∑§‡ÊÃÊÁŸ |y}/vÆÆ •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ v{}
‚ äÊ◊Ê¸ ÁflÁŸ¬ÊÃèÿÊ |zw/vÆv-vÆw •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ w/x|
‚Œ˜ŒÎÁCUôÊÊŸflÎûÊÊÁŸ |zx/vÆv-vÆw ⁄UàŸ∑§⁄Uá«U üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U x
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1271
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
‚√flÊ⁄¥U÷ÁáÊÿûÊÊ ||}/vÆy ◊Í‹ÊøÊ⁄U |}y
‚√fl ∑§‚Êÿ◊ÈûÊ¥ |}Æ/vÆy ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà w|
‚ªÈáÊÁê◊ ¡áÊ |}}/vÆz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ x{~
‚◊‚¥ÃÊ‚¡‹áÊ¥ |}~/vÆz ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ x~|
‚„U¡Èå¬ááÊ¥ M§fl¥ |~y/vÆ{ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà wy
‚√flàÕ •ÁàÕ ¡ËflÊ }vw/vÆ~-vÆ ¬@ÊÁSÃ∑§Êÿ xy
‚ÿ‹∑ȧÁ„UÿÊáÊ Á¬¥«¥U }vz/vÆ~-vvÆ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ }x
‚fl¸ŒÒfl L§¡Ê∑˝§ÊãÃ¥ }v|/vÆ~-vvÆ ôÊÊŸÊáʸfl vvx
‚ª˝ãÕÊ⁄¥U÷Á„¥U‚ÊŸÊ¥ }yz/vvy ⁄UàŸ∑§⁄Uá«U üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U wy
‚fl¸ôÊÊôÊÊÁŸÁ◊ûÊŸ }zv/vvy ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |y/yyv
‚√fl •Êª◊Á‚hUÊ }zy/vvy ¬˝fløŸ‚Ê⁄U xy
‚√flÁfl⁄UU•Ê Áfl }z{/vvy ÷Êfl¬˝Ê÷Îà ~|
‚ûÊÍÁ◊ûÊ ÿ ‚◊Ê }{v/vvz, vÆwÆ/vyw-vyy ’Êäʬ˝Ê÷Îà y{
‚í¤ÊÊÿ¤ÊÊáÊ¡ÈûÊÊ }{v/vvz, ’Êäʬ˝Ê÷Îà z{
‚ê◊¥ ÁflÁŒŒ¬ŒUàÕÊ }{x/vvz, vÆy{/vyw-vyz ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/|x
‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸôÊÊŸ }}Æ/vv~ ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ v/v
‚êÿÄàfl◊Ê„UÊàêÿŸ ~Æw/vwv ’Î. Œ˝√ÿ‚¥ª˝„U ≈UË. yv
‚ê◊ûÊÁfl⁄UÁ„UÿÊáÊ¥ ~Æx/vwv Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà xy
‚ê◊¡ÈŒ¥ ◊ÊÄπ‚È„¥U ~Æy/vwv Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà vÆ
‚à∑§Ê⁄U— ¬Í¡Ê¬˝‡Ê¥‚Ê ~Æ}/vww ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ~/~/wz
‚êÿÄàfl¬Ífl¸∑§— ~vw/vww ‚◊ÿ‚Ê⁄U ÃÊ. ≈UË. x/zz
‚ê◊ûÊÊ•Ê ø⁄UáÊ¥ ~vy/vwx Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà xv
‚√fl Áfl ÿ •⁄U„¥UÃÊ ~w~/vwz ¬˝fløŸ‚Ê⁄U v/x}
‚ÃÎáÊÊèÿfl„UÊÁ⁄Uàfl¥ ~zz/vxv-vxw ¬@ÊäÿÊÿË }/}w~
‚ÁìÊûÊ÷ûʬÊáÊ¥ ~z}/vxv-vxw ÷Êfl¬˝Ê÷Îà vÆw
‚àÿãäÊ⁄U◊„UÊŒ√ÿÊ vÆx~/vyw-vyz ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |z/{}x
‚◊ˬ øãŒŸÊ vÆx~/vyw-vyz ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |z/{}y
‚ ø ◊ÈÁQ§„UÃÈ vÆ|~/vzÆ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ xx
‚í¤ÊÊÿ¥ ∑ȧ√fl¥ÃÊ vÆ}y/vzv ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ vÆx
{1272 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
‚êÿÄàfl◊ÉÊ— vÆ~w/vzx-vzz •Á◊êÁà üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U w/|Æ
‚êÿÄàfl‚◊‹¥ vÆ~{/vzx-vzz äÊ◊¸‚¥ª˝„U üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U zy
‚ê◊ûÊ¥ ‚Á‹‹¬flÊ„UÊ vÆ~|/vzx-vzz, vvwÆ/v{Æ Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà |
‚√fl∑§ê◊ÊáÊ◊ÈÄ∑§ vvyÆ/v{y äÊfl‹Ê {/v, ~-}, ¬Î. wÆy ‚Í. x
SflÊ◊Ëë¿Uʬ˝ÁÃ∑ͧ‹àfl¥ z~|/|| ˇÊòÊøÍ«UÊ◊ÁáÊ vÆ/w
SflÊÁ÷¡Êàÿ◊⁄UÊªàfl¥ z~}/|| ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ {w/{y
SflŒ„U‚ŒÎ‡Ê¥ {yw/}y, ~yz/vw}/xÆ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ vÆ
Sfl¬⁄UÊãÃ⁄UÁflôÊÊŸ {y{/}y ôÊÊŸÊáʸfl w~/y}
SflÊäÿÊÿÊŒ˜ äÿÊŸ {|y/}~ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ }v
SfläÿÊŸÊÁë¿Ufl¬Êá«ÈU |vy/~y-~{ •ŸªÊ⁄UäÊ◊ʸ◊Îà {/vvv
SòÊˬȥŸ¬È¥‚∑Ò§ |vy/~y-~{ „UÁ⁄Ufl¥‡Ê ¬È⁄UÊáÊ vÆ/yw
SflÿÍâÿÊŸ˜ ¬˝Áà |~x/vÆ{, }y{/vvy ⁄UàŸ∑§⁄Uá«U üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U v|
S◊ÿŸ ÿÊ˘ãÿÊŸ˜ |~}/vÆ{ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«U üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U w{
Sfl¬⁄UÊäÿfl‚ÊÿŸ }{|/vv{, ~yz/vw}-vxÆ ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ vv
SflÊÕ¸Ò∑§Œ‡ÊÁŸáÊ˸Áà }}x/vv~ ÃûflÊÕ¸o£Ê∑§flÊÁø∑§ v/{
SflÊà◊ãÿflÊà◊ŒÎc≈UËŸÊ¥ ~{z/vxx ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ y~
SflªÊ¸¬flª¸»§‹Œ¥ vÆ|~/vzÆ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ {{
‚Ê◊ÊÁÿ∑¥§ ‚¥S∑§Ê⁄¥U {xx/}w ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ vzv
‚Ê◊ÁǪ¥ÁŒÿM§fl¥ |ww/~| ’Ê⁄U‚ •áÊÈflÄπÊ y
‚ʬˇÊÊ ŸÿÊ— Á‚hUÊ— }}y/vv~ Á‚ÁhUÁflÁŸpÿ vÆ
‚ÊflÿªÈáÊÁ„¥U ~{y/vxx ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ v~{
‚Êêÿ◊fl Ÿ ~|x/vxy ôÊÊŸÊáʸfl wx/x
‚Ê˘„U¥ ŒÈ—πˇÊÿÊ vÆx{/vyw-vyz ¬k¬È⁄UÊáÊ vÆz/|z
Á‚Áh— USflÊà◊Ê¬‹ÁéäÊ— {wz/~~ Á‚h÷ÁÄà v
Á‚hU ¬Á…UŒ ◊¥Ã ||x/vÆx ◊Í‹ÊøÊ⁄U yzw
Á‚Áh—U SflM§¬Ê¬‹ÁéäÊ— ~w{/vwy äÊfl‹Ê v/v, v ‚Í. wy
Á‚ì≈Uʌ˟ʥ vÆwy/vyw-vyz ‚Íòʬ˝Ê÷ÎÃ-≈UË∑§Ê wx
Á‚¥„UÊ‚ŸÊ¬äÊÊŸ vÆw}/vyw-vyz ◊„UʬÈ⁄UÊáÊ x~/v{y
‚Ë‹¥ Áfl‚ÿÁfl⁄UʪÊ {}z/~v ‡ÊË‹¬˝Ê÷Îà yÆ
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1273
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
‚ËÃÊL§ÁÄ◊áÊË∑ȧãÃË vÆxz/vyw-vyz ¬˝fløŸ‚Ê⁄U ≈UË∑§Ê x/wz
‚ÈûÊàÕ¥ Á¡áÊ÷ÁáÊÿ¥ {wz/}v ‚Íòʬ˝Ê÷Îà z
‚Èh¥U ÃÈ ÁflÿÊáÊ¥ÃÊ {xz/}w, ~wz/vwy ‚◊ÿ‚Ê⁄U v}{
‚ÈπÊÕZ øÁCUÃ¥ |zx/vÆv-vÆw ¬k¬È⁄UÊáÊ y/x{
‚ÈhUS‚ ÿ ‚Ê◊ááÊ¥ }{x/vvz ¬˝fløŸ‚Ê⁄U x/|y
‚ÈhÊ ¡Ëfl‚„UÊflÊ }}|/vv~ flÎ. Ÿÿø∑˝§ yy
‚È„U¬Á⁄UáÊÊ◊Ê ¬ÈááÊ¥ ~~x/vx} ¬˝fløŸ‚Ê⁄U w/}~
‚Ȭ˝÷Ê ªÁáÊŸË vÆx}/vyw-vyz ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ {w/zÆ}
‚ÈÁflÁŒŒ¬ÿàÕ vÆy}/vyw-vyz ¬˝fløŸ‚Ê⁄U v/vy
‚È„U•‚È„UflÿáÊ vÆ}Æ/vzÆ ÁŸÿ◊‚Ê⁄U vv~-vwÆ
‚Èπ¥ ¬ÈáÿÊjfl¥ vÆ~y/vzw-vzz ¬˝oAÊûÊ⁄UÊ¬Ê‚∑§ÊøÊ⁄U w/}w
‚ÿÊ‚ÿÁflŒá„ÍU {z{/}{, vvyy/v{z Œ‡Ê¸Ÿ¬˝Ê÷Îà v{
‚Œ◊‹⁄‘UáÊÈ∑§g◊ |wÆ/~y-~{ ÁËÊÿ¬ááÊÁûÊ v/vv
‚Ê Áfl ¬Á⁄U‚„UÁfl¡•Ê |vx/~y-~{ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ ~}
‚Ê ‚¥‚Ê⁄UÊ ÷ááÊÁŒ |yv/~~ ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ xx
‚Ê˘„UÁ◊àÿÊûÊ‚¥S∑§Ê⁄U— ~w{-vwy, ~}x/vx{, ‚◊ÊÁäʇÊÃ∑§ w}
vÆÆy/vyÆ
‚Ê ∑§Ê Áfl áÊÁàÕ vÆ}{/vzw ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ {{
‚¥ÁøãÃÿÛʟȬ˝ˇÊÊ {|}/~Æ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ |~
‚¥ªàÿʪ— ∑§·ÊÿÊáÊÊ¥ {|~/~Æ ÃûflʟȇÊÊ‚Ÿ |z
‚¥Œ„UÁÃÁ◊⁄UŒ‹áÊ¥ {}|/~w ¡ê’ÍgËfl¬ááÊÁûÊ‚¥ª„U vx/}w
‚¥àÿíÿ ‹Ê∑§ÁøãÃÊ¥ {~{/~x, ~Æ{/vww ¬˝‡Ê◊⁄UÁì˝∑§⁄UáÊ vw~
‚¥flÿáÊË ¬ÈáÊ ∑§„UÊ |Æw/~x ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ {z{
‚¥¡Êª Áfl嬡Êª¥ |wx/~| flÊ⁄U‚ÊáÊÈflÄπÊ x{
‚¥‚Ê⁄UÃ⁄UáÊ„U™§ |zv/vÆv-vÆw ÷Êfl¬˝Ê÷Îà }z
‚¥ÃÊ Áfl ªÈáÊÊ |}{/vÆz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ x{w
‚¥ÃÊ Áfl ªÈáÊÊ |}|/vÆz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ x{x
‚¥Ã¥ ‚ªÈáÊ¥ Á∑§ÁûÊ |}|/vÆz ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ x{z
‚¥ˇÊ¬ÊÁmUSÃÎÃ⁄UÕʸ }zv/vvy ©UûÊ⁄U¬È⁄UÊáÊ |y/yyÆ
{1274 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
©UhÎà ªÊÕÊ/¬l/ªl/‚ÍòÊ •ÊÁŒ ≈UË∑§Ê ¬ÎDU/ªÊÕÊ ‚¥. ‡ÊÊSòÊ/¬˝∑§⁄UáÊ ŸÊ◊ ©UhÎà ª˝ãÕ ∑§Ë ªÊÕÊ
•ÊÁŒ ‚¥./‚ãŒ÷¸SÕ‹
‚¥‚Ê⁄U◊Í‹„UŒÈ¥ vÆ{v/vy} ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ |wx
‚¥ÿ◊Ê sÊà◊Á„U× vÆ}y/vzv ÃûflÊÕ¸⁄UÊ¡flÊÁø∑§ ~/{/w|
‚¥‚Ê⁄UÊ ¬¥øÁfl„UÊ vÆ}{/vzw ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ {{
‚¥ÉÊÊ ªÈáÊ‚¥ÉÊÊ•Ê vvÆÆ/vz{-vz| ÷ªflÃË •Ê⁄UÊäÊŸÊ |vx

·≈˜UÁòÊ¥‡ÊŒX‰U‹¥ flSòÊ¥ vÆ|Æ/vy~ äÊ◊Ê¸¬Œ‡Ê¬ËÿÍ· üÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U y/}|/vy

„USàÿE⁄UլʌÊÃ¥ wy~/wÆ •ÊÁŒ¬È⁄UÊáÊ w~/{
„USàÿE¬ÎDUª◊Ÿ¥ xz~/x{ •CUÊXUNŒÿ w}/v
„UÃ ÁŸc¬ËÁ«UÃ äflSÃ y{{/zy ôÊÊŸÊáʸfl wy/y
NŒÿ‚⁄UÁ‚ ÿÊfl zyÆ/{{ •Êà◊ʟȇÊÊ‚Ÿ wvx
Á„¥U‚Ê ‚àÿSÃÿÊŒ }|/} øÊÁ⁄UòÊ‚Ê⁄U xÆ/y
Á„¥U‚ÊÿÊ— SÃÿSÿ ø xyv/xy ¬ÈL§·ÊÕ¸Á‚h˜ÿȬÊÿ vÆy
Á„¥U‚Ê∑§◊¸ÁáÊ ∑§Ê҇ʋ¥ yvv/yy ôÊÊŸÊáʸfl wy/{
Á„¥U‚ÊŸÎÃøÊÒÿ̧èÿ— yyx/y~ ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U y~
Á„¥U‚ÊŸÎÃSÃÿÁfl·ÿ y{{/zy ÃûflÊÕ¸‚ÍòÊ ~/x}
Á„¥U‚ÊáÊ¥ŒáÊ ¡ÈŒÊ y{}/zy ∑§ÊÁø∑§ÿʟȬ˝ˇÊÊ y|z
Á„¥U‚Ê⁄UÁ„UŒ äÊê◊ zv{/{w ◊ÊˇÊ¬˝Ê÷Îà ~Æ
„È¥U«UÊ‚Áå¬áÊË∞ ÁflßUÿÊ vzz/vv äÊfl‹Ê vx/z, y ‚Í. w{
„U ø× Á∑§◊È ¡Ëfl xvÆ/xÆ ¬kŸ¥ÁŒ¬¥øÁfl¥‡ÊÁà v/vyz
„UÊ¥Áà ‚È„UÊ‚fl‚¥fl⁄U vzz/vv, y|w/z{ äÊfl‹Ê vx/z, y ‚ÍòÊ w{
„U⁄‘UÿÈ’¸‹flãÃÊ˘Á¬ {vx/|~-}Æ ◊„UÊ÷Ê⁄Uà {}/vy
N·Ë∑§¡◊ŸÊÃV¥U ŒËÉʸ |wx/~| ßUCUÊ¬Œ‡Ê z
Á„¥U‚ÊŸÎÃøÊÒÿ¸èÿÊ {}x/~v ⁄UàŸ∑§⁄Uá«UüÊÊfl∑§ÊøÊ⁄U y~
„UŒÍ øŒÍÁflÿå¬Ê vvvw/vz~ ‚◊ÿ‚Ê⁄U v|}

óÆó
 ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê ◊¥ ¬˝ÁìÊl Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ
¬Íflʸh¸
[ªÊÕÊ v-|{, ¬Î. v-z~w, •ÁäÊ∑§Ê⁄U v-{]

ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·

¬Î. [v-vÆ] ◊¥ª‹, ÁŸÁ◊ûÊ, „UÃÈ ‚ÊˇÊÊØ „UÃÈ »§‹-w, ¬˝àÿˇÊ ≈UË∑§Ê ‹πŸ ©Ug‡ÿ, ª˝¥Õ ‚◊ÈŒÊÿ ¬ÊÃÁŸ∑§Ê, ª˝¥Õ ¬˝Ê⁄¥U÷
„UÃÈ, ¬⁄Uê¬⁄UÊ „UÃÈ, ¬⁄UÊˇÊ „UÃÈ „UÃÈ-w ∑§ ¬Ífl¸ { ’ÊÃÊ¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ, ◊¥ª‹Êø⁄UáÊ ∑§Ê ©Ug‡ÿ,
¬˝ÿÊ¡Ÿ, v ¬˝àÿˇÊ-¬⁄UÊˇÊ, ‚ÊˇÊÊØ-¬⁄Uê¬⁄UÊ „UÃÈ•Ê¥ ∑§Ê
√ÿÊÅÿÊŸ, Œ˝√ÿ-•Õ¸ ¬Á⁄U◊ÊáÊ, ŸÊ◊ fl ∑§Ãʸ •ÁäÊ∑§Ê⁄

¬˝Õ◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U
[ªÊÕÊ-v] [¬Î. vv-wy]

¬Î. [vv-wy] ¬⁄U◊Êà◊Ê, ‚∑§‹-ÁŸ∑§‹ ¬⁄U◊Êà◊Ê-w, ‡ÊÈÁh-x, ª˝¥Õ-◊¥ª‹Êø⁄UáÊ, ¬⁄U◊Êà◊Ê-•¬⁄U◊Êà◊Ê SflM§¬ ∑§Ê
¬⁄U◊Êà◊Ê, Á¡Ÿ-w, ◊Ÿ ‡ÊÈÁh ‡ÊÈÁh-}, Ÿ◊S∑§Ê⁄U-w, ÁŸM§¬áÊ, flh¸U◊ÊŸ ŸÊ◊ ∑§Ê •Õ¸, ßUãŒ˝ ∑§ mUÊ⁄UÊ flË⁄U-
fløŸ ‡ÊÈÁhU, ∑§Êÿ ‡ÊÈÁhU, äÊÊÁ◊¸∑§ ÷√ÿ-w flh¸U◊ÊŸ ŸÊ◊∑§⁄UáÊ, ∞fl¥ flh¸U◊ÊŸ ŸÊ◊ ∑§Ë ‚ÊÕ¸∑§ÃÊ
Ÿ◊S∑§Ê⁄U, Œ˝√ÿ-÷Êfl ‚¥ÿ◊Êø⁄UáÊ øÊÁ⁄UòÊ-w ∑§Ê ∑§ÕŸ, Ÿ◊S∑§Ê⁄Ufl¥ŒŸÊÁŒ ◊¥ ÃËŸÊ¥ ‡ÊÈÁhUÿÊ¥ ∑§Ë
Ÿ◊S∑§Ê⁄U, ÁŸpÿ, √ÿfl„UÊ⁄U ¬˝ÁÃ◊Ê-vv ◊„UûÊÊ ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ, Ÿ◊S∑§Ê⁄U ¬Œ ∑§Ê •Õ¸, ª˝¥Õ ∑§
Ÿ◊S∑§Ê⁄U, mÒUÃ-•mÒUà •Á÷äÊÿ-¬˝ÿÊ¡Ÿ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ, ‚ʪÊ⁄U-•ŸªÊ⁄U ◊¥
Ÿ◊S∑§Ê⁄U,, ‚ʪÊ⁄U-•ŸªÊ⁄U •ãÃ⁄U, ‚ʪÊ⁄U ‚¥ÿ◊Êø⁄UáÊ ∑§ •¥ª, ∑§ÊÒŸ üÊÊfl∑§
•ÊŒ⁄UáÊËÿ ∞fl¥ ¬Ííÿ „ÒU? •ŸªÊ⁄UË ∑§ ¬ÿʸÿflÊøË ŸÊ◊,
•ŸªÊ⁄U ‚¥ÿ◊Êø⁄UáÊ ∑§ •¥ª, ‚ʪÊ⁄U-•ŸªÊ⁄U äÊ◊¸ ∑§Ë
üÊDUÃÊ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ „UÊŸ ¬⁄U „UË „UÊÃË „ÒU, •ãÿÕÊ Ÿ„UË¥–
⁄UÿáÊ‚Ê⁄U ª˝¥Õ ∑§ ©U¬Œ‡Ê ∑§Ê ‚¥ÁˇÊ# ‚Ê⁄U–
{1276 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ
ÁmUÃËÿ •ÁäÊ∑§Ê⁄U (ªÊÕÊ-w-vÆ) (¬Î. wz-vww)
[¬Î. wz-w{]..............................................................
ªÊ. w ’Ë¡¬Œ, üÊÈÃ, ÷Áflcÿ,
¬Î. [w|-x|] ÷ÍÃ-÷√ÿ∑§Ê‹, •Êª◊,
‚ÍòÊ, ‚êÿÇŒÎÁCU, •Áfl⁄UÃ
‚êÿÇŒÎÁCU
ªÊ. x ¬⁄UÊˇÊ ôÊÊŸ, ◊ÁÃôÊÊŸ,
[x|-y|] ôÊÊŸ-◊Œ, Á◊âÿÊàfl,
Á◊âÿÊôÊÊŸ-‚êÿÇôÊÊŸ,
•ôÊÊŸ, •Êª◊-•Êª◊Ê÷Ê‚,
’Ê‹üÊÈÃ-’Ê‹-øÊÁ⁄UòÊ
ªÊ. y ⁄UàŸ, ‚Ê⁄U, ‚⁄Uʪ-flËÃ⁄Uʪ
[y|-z{] ‚êÿÄàfl, ÁŸpÿ
√ÿfl„UÊ⁄U ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ
÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
‚êÿÇŒÎÁCU ∑§ øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ •ÁäÊ∑§Ê⁄U ∑§Ë ¬ÊÃÁŸ∑§Ê–
‚¥ÿ◊Êø⁄UáÊ-w ‚êÿÇŒÎÁCU ∑§Ê SflM§¬-Áflfl⁄UáÊ, ‚êÿÄàflÊø⁄UáÊflÊŸ˜ fl
÷˝CU ∑§Ë Œ‡ÊÊ ∑§Ê ∑§ÕŸ, ‚êÿÇŒÎÁCU ∑§ ’Ês ‹ˇÊáÊ,
‚fl¸ôÊ-flËÃ⁄UʪË-Á„UÃÊ¬Œ‡ÊË ªÈáÊÿÈQ§ ÃËÕZ∑§⁄U ∞fl
ªáÊäÊ⁄UÊÁŒ ∑§ÁÕà ©U¬Œ‡Ê ∑§Ê üÊhUÊŸË „UÊÃ Ê „ÒU– ÁŒ√ÿäflÁŸ
∑§Ë Áfl‡Ê·ÃÊ•Ê¥ ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ, ÁŸ’hU üÊÈà ∑§Ê ¬˝◊ÊáÊ,
ÃËÕZ∑§⁄U ª˝¥Õ ∑§ ◊Í‹∑§Ãʸ ÄÿÊ¥? •Êª◊ •¬ÊÒL§·ÿ „ÒU,
¬Ífl¸flÃ˸ •ÊøÊÿÊZ ∑§Ë Ã⁄U„U flø◊ÊŸ •ÊøÊÿÊZ mUÊ⁄UÊ
•Êª◊-√ÿÊÅÿÊŸ ÷Ë ¬˝◊ÊáÊ „ÒU? ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ◊ÊòÊ
©U¬‹ˇÊáÊ „ÒU, ßU‚∑§ ‚ÊÕ ‚êÿÇôÊÊŸ fl ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ
ÃËŸÊ¥ ∑§Ë ‚¥ôÊÊ “⁄UàŸ” „ÒU– øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ë ‚Ê◊âÿ¸„UËŸÃÊ ◊¥
üÊhUÊŸ ÷Ë ÿÊÇÿ „ÒU– ‚êÿÇŒÎÁCU ∑§ ‡ÊÊSòÊÊäÿÿŸ ∑§Ê
»§‹, üÊhUÊŸ Á’ŸÊ äÊ◊ʸø⁄UáÊ ‚ê÷fl Ÿ„UË¥–
äÊ◊ʸ⁄UÊäÊ∑§Ê¥ ∑§ Á‹∞ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ë •ÁŸflÊÿ¸ÃÊ ∑§Ê
fláʸŸ, ◊ÁÃ-üÊÈà ôÊÊŸ ∑§Ë ¬⁄UÊˇÊÃÊ ∑§Ê „UÃÈ, Á◊âÿÊŒÎÁCU
„UË ôÊÊŸ◊Œ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Á◊âÿÊàflª˝Sà ∑§Ê äÊ◊¸ •L§Áø∑§⁄U
„UÊÃÊ „ÒU ÃÕÊ ‡ÊÊSòÊËÿ ôÊÊŸ ÷Ë •ôÊÊŸM§¬ „UÊÃÊ „Ò,
‡Ê¥∑§Ê-‚◊ÊäÊÊŸ, Á◊âÿÊŒÎÁCU mUÊ⁄UÊ ÁŸM§Á¬Ã ‡ÊÊSòÊ ÷Ë
•Êª◊Ê÷Ê‚ „ÒU, { ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ Á◊âÿÊŸÿÊ¥ ‚ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ë
∑§À¬ŸÊ ∑§Ê ÁŸ⁄UÊ∑§⁄UáÊ, Á◊âÿÊŒÎÁCU •Êà◊Ãûfl ‚ Áfl◊Èπ
„UÊŸ ‚ ôÊÊŸÊfl⁄UáÊ-Œ‡Ê¸ŸÊfl⁄UáÊ ∑§◊¸ ∑§Ê •Ê‚˝fl ∑§⁄UÃÊ
„ÒU, •Ê‚˝fl ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ, Á◊âÿÊŒÎÁCU ∑§Ê ◊ÊˇÊ ŒÈ‹¸÷ „ÒU,
ÁflmUûÊÊ ∑§Ê »§‹, Á◊âÿÊŒÎÁCU ∑§Ë ‚¥ªÁà ∑§Ê ÁŸ·äÊ–
⁄UàŸ-z, ‚êÿÄàfl ∑§Ê ÷Œ‚Á„Uà ÁŸM§¬áÊ, ‚êÿÄàfl ∑§Ê ⁄U% ∑§„UŸ
ø∑˝§flÃ˸ ∑§ vy ⁄àŸ, ∑§Ê „UÃÈ, ÃËŸÊ¥ ⁄U%Ê¥ ◊¥ ‚êÿÄàfl ∑§Ë ¬˝äÊÊŸÃÊ ∑§
‚êÿÄàfl-w, w •Êª◊flÊÄÿ, •Êª◊-•äÿÊà◊ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ◊¥ ‚êÿÄàfl

ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ
ªÊ. z √ÿ‚Ÿ, ‚¥‚Ê⁄U, ªÈL§
[z{-{w] ‚êÿÄàflÊø⁄UáÊ
ªÊ. { √ÿfl„UÊ⁄U-ÁŸpÿ ‚êÿÄàfl, ‚êÿÄàfl-w
[{w-|v] ‚⁄Uʪ ‚êÿÇŒÎÁCU, ’Á„U⁄UÊà◊Ê,
Á◊âÿÊŒÎÁCU, ©Uà∑ΧCU ‚êÿÇŒÎÁCU
ªÊ. | ◊Œ, ôÊÊŸ, ¬Í¡Ê, ¡ÊÁÃ,
[|w-}y] ∑ȧ‹, ’‹, ´§ÁhU, ‡Ê⁄UË⁄U,
M§¬ ◊Œ, Œfl, ŒflÃÊ-◊Í…U∏ÃÊ,
Œfl◊Í…U∏, ‹Ê∑§◊Í…∏U-
‹Ê∑§◊Í…∏UÃÊ, ‹ÊÒÁ∑§∑§ ◊Í…∏UÃÊ,
¬Êπá«UË◊Í…∏UÃÊ, ‚◊ÿ◊Í…U∏,
ªÈL§◊Í…∏UÃÊ, flŒ◊Í…U∏ÃÊ,
¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1277
÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
∑§ SflM§¬ ◊¥ •¥Ã⁄U, √ÿfl„UÊ⁄U ‚êÿÄàfl ‚ÊäÊŸ ∞fl¥ ÁŸpÿ
‚êÿÄàfl ‚Êäÿ „ÒU– øÃÈÕʸÁŒ ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ◊¥ flËÃ⁄UʪøÊÁ⁄UòÊ
∑§ •ÁflŸÊ÷Íà ÁŸpÿ ‚êÿÄàfl ∑§ •÷Êfl ∑§Ê ∑§ÕŸ,
ÁŸpÿ ‚êÿÄàfl ∑§ SflÊ◊Ë ∑§Ê SflM§¬,
÷ÿ-|, √ÿ‚Ÿ-|, ‚êÿÄàflÊø⁄UáÊ øÊÁ⁄UòÊ SflM§¬ ∑§Ê ÁŸŒ̧‡Ê, ‚¥‚Ê⁄U-‡Ê⁄UË⁄U-
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§ ◊‹-wz, ÷ÊªÊ¥ ‚ Áfl⁄UQ§ ‚êÿÇŒÎÁCU „UÊÃÊ „ÒU, ‚êÿÄàfl ∑§ •ÊΔU
◊Œ-}, ◊Í…∏UÃÊ-x, •¥ªÊ¥ ∑§Ë ◊„UûÊÊ ∑§Ê fláʸŸ, ‚êÿÇŒÎÁCU ¬¥øªÈL§÷Q§
•ŸÊÿß-{, „UÊÃÊ „ÒU–
‡Ê¥∑§ÊÁŒŒÊ·-},
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ-•¥ª-},
ªÈáÊ-},
‚êÿÇŒÎÁCU üÊ◊áÊ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê S¬CUË∑§⁄UáÊ, ©U‚ ‡ÊÈhUÊà◊Ê „UË
©U¬ÊŒÿ „UÊÃË „ÒU, •Áfl⁄Uà ‚êÿÇŒÎÁCU ÷Ë ÷ÊflŸÊ M§¬
‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§Ê •ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃÊ „ÒU, ©U‚∑§Ë ©U¬øÊ⁄U ‚ ÁŸpÿ
‚êÿÄàfl ‚¥ôÊÊ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ, ‚êÿŒÎÁCU ÷ŒÁflôÊÊŸË „UÊÃÊ
„ÒU, ßU‚ ‚¥Œ÷¸ ◊¥ •Êª◊flÊÄÿ, ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§ ©Uà∑Î∏§CUÊÁŒ
ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ, ‚êÿÄàfl Á’ŸÊ ‚êÿÇôÊÊŸ Ÿ„UË¥
„UÊÃÊ, •Êª◊ fl •äÿÊà◊ ÷Ê·Ê ◊¥ ôÊÊŸË ∑§ÊÒŸ? Áfl·ÿ
∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ, ‚êÿÇŒÎÁCU ŒÈ—π⁄UÁ„Uà „UÊÃÊ „ÒU, ©U‚∑§Ê
„UÃÈ,
‡Ê¥∑§ÊÁŒ ŒÊ·-} ‚êÿÄàfl ∑§ yy ŒÊ·Ê¥ ∑§Ê fláʸŸ, ŒÊ·‚Á„Uà ‚êÿÄàfl
÷ÿ-|, √ÿ‚Ÿ-| ©UûÊ◊-üÊDU Ÿ„UË¥ „UÊ ‚∑§ÃÊ, ◊Œ Sflÿ¥ ∑§ ÷Ë •Êà◊Ëÿ
◊Œ-}, ◊Í…∏UÃÊ-x ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê ÉÊÊÃ∑§ „ÒU, ‚ìÊ Œfl ∑§Ë Á‚ÁhU ◊¥ „UÃÈ, ¬Êπá«UË
•ŸÊÿß-{ ◊Í…U∏ÃÊ „UË ‚◊ÿ◊Í…U∏ÃÊ M§¬ „ÒU „UÃÈ, ◊Í…U∏ √ÿÁQ§ÿÊ¥ mUÊ⁄UÊ
•ÁÃøÊ⁄U-z „UË •ŸÊÿß ¬Ííÿ „UÊÃ „Ò¥U–
{1278 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ
•Êÿß, ‡Ê¥∑§ÊÁŒ
ŒÊ·,
ªÈáÊÊ¥ ∑§ •‹ª-w SflM§¬,
•ÁÃøÊ⁄U, •ÁÃ∑˝§◊,
•ãÿŒÎÁCU¬˝‡Ê¥‚Ê ∞fl¥
‚¥SÃfl
ªÊ. } ŒÊ‡Ê¸ÁŸ∑§ üÊÊfl∑§, ªÈáÊfl˝Ã,
[}z-~x] ÁŒÇfl˝Ã, •ŸÕ¸Œá«UÁfl⁄UÁÃfl˝Ã,
÷Êª, ©U¬÷Êª, ÷ÊªÊ¬÷Êª
¬Á⁄U◊ÊáÊ fl˝Ã, ÁŸpÿ-
√ÿfl„UÊ⁄U ÷ÁQ§,
ªÊ. ~ Á‡Êfl, ◊ŸÈcÿ, ªÈL§, ÁŸpÿ
[~x-vÆy] √ÿfl„UÊ⁄U-‹ÊÒÁ∑§∑§ ªÈL§,
‚◊ÿ Á◊âÿÊŒÎÁCU, ÁŸpÿ-
√ÿfl„UÊ⁄U-◊ÊˇÊ◊ʪ¸,
‚êÿ∑˜§ øÊÁ⁄UòÊ
ªÊ. vÆ ŒÊŸ, Œ˝√ÿ-÷Êfl¬Í¡Ê,
[vÆy-vww] √ÿfl„UÊ⁄U-ÁŸpÿ¬Í¡Ê,
ÁŸàÿ◊„U-øÃÈ◊ȸπ
÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ÁŸ‡Ê¥∑§ÃÊÁŒ-}
◊Í‹ªÈáÊ-}, ŒÊ‡Ê¸ÁŸ∑§ üÊÊfl∑§ ∑§ || ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê fláʸŸ, ◊Í‹ªÈáÊÊ¥ ◊¥
•áÊÈfl˝Ã-z Á∑§‚Ë ∞∑§ ∑§ ÷Ë •÷Êfl ◊¥ üÊÊfl∑§¬ŸÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃ Ê, ◊Í‹ªÈáÊÊ¥
ªÈáÊfl˝Ã-x, ÃÕÊ Á‡ÊˇÊÊfl˝ÃÊ¥ ∑§ Á÷ÛÊ-Á÷ÛÊ ÷Œ, ‚êÿÇŒÎÁCU ¬¥ø¬⁄U◊D UË
Á‡ÊˇÊÊfl˝Ã-y, ∑§Ë ÁŸÁfl¸ÉŸ ÷ÁQ§ flÊ‹Ê „UÊÃÊ „ÒU, ÷ÁQ§ ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê
•ŸÕ¸Œá«U-z, ÁŸM§¬áÊ,
÷ÊflŸÊ-vw, ÷ÁQ§-w,
•Êfl‡ÿ∑§-{,
÷ÁQ§ÿÊ¥-vw
⁄U%-x, ◊ÊˇÊ◊ʪ¸-w ‚êÿÇŒÎÁCU ∑§Ê ⁄UàŸòÊÿ ∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ ‚ Á‡Êfl-‚Èπ ∑§Ë
Á‚ÁhU ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ, Á‡Êfl ‡ÊéŒ ◊ÊˇÊ ∑§Ê ¬ÿʸÿflÊøË
„ÒU, Á‡Êfl ∑§ Á÷ÛÊ-Á÷ÛÊ •Õ¸, •ÃËÁãŒ˝ÿ fl ßUÁãŒ˝ÿ¡ãÿ
‚Èπ ◊¥ •ãÃ⁄U, ◊ŸÈcÿ „UË Á‡Êfl‚Èπ ¬ÊÃ „ÒU¥ó ßU‚∑§Ê
„UÃ,È ªÈL§ ‡ÊéŒ ‚ ∑§ÊÒŸ ª˝Ês-•ª˝Ês „ÒU, ‚◊ÿ ∑§ ÁflÁ÷ÛÊ
•Õ¸, Á¡Ÿ÷ÁQ§ ¡ã◊¬⁄Uê¬⁄UÊ ∑§ ŸÊ‡Ê ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU,
Œfl ∑§Ë Ã⁄U„U üÊÈà fl ªÈL§ ÷Ë ¬Ííÿ „ÒU– üÊÈÃÊèÿÊ‚Ë ‚êÿÄàfl
¬˝Ê# ∑§⁄U ◊ÊˇÊÁ‚ÁhU ¬ÊÃ „Ò¥U– Áfl·ÿÊ¥ ‚ Áfl⁄UQ§ „UË ‚fl¸ôÊ
∑§Ë Áfl÷ÍÁà ∑§Ê ¬ÊÃÊ „ÒU– √ÿfl„UÊ⁄U◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ¬⁄Uê¬⁄UÊ ‚
ÃÕÊ ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ‚ÊˇÊÊØ ◊ÊˇÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU–
ŒÊŸ-y, ŒÊŸ-x, ‚êÿÄàfl Á’ŸÊ øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ë Á∑˝§ÿÊ∞¥ ŒËÉʸ ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ
¬Í¡Ê-w, ¬Í¡Ê-{, „ÒU, øÊ⁄UÊ¥ ŒÊŸÊ¥ ∑§ »§‹Ê¥ ∑§Ê fláʸŸ, ŒÊŸ flÒÿÊflÎûÿ ÷Ë „ÒU,
¬Í¡Ê-y, •Ÿ‡ÊŸ-w, ŒÊŸ fl ¬Í¡Ê üÊÊfl∑§ ∑§ ◊ÈÅÿ ∑§Ã¸√ÿ „ÒU– ¬Í¡Ê ∑§
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1279
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
∑§À¬Œ˝È◊-•CUÊÁqU∑§Ê ¬Í¡Ê, ◊⁄UáÊ-x ¬ÿʸÿflÊøË, Áfl·ÿÊ‚Q§ ¡Ëfl •’˝rÊ‚flË ∑ȧ‡ÊË‹ „UÊÃÊ
‡ÊË‹, SflŒÊ⁄U‚¥ÃÊ·fl˝Ã, „ÒU, ‡ÊË‹ fl ’˝rÊøÿ¸ ∑§Ê ‚ê’ãäÊ, ’˝rÊøÿ¸-⁄UˇÊÊ ∑§Ë z
’˝rÊøÿ¸ ¬˝ÁÃ◊Ê fl ◊„UÊfl˝Ã, ÷ÊflŸÊ∞°, ¬˝Ê·äÊÊ¬flÊ‚ ∑§Ë ©U¬ÿÊÁªÃÊ, ∞∑§ÊÁŒ ©U¬flÊ‚Ê¥
’˝rÊøÿ¸ fl˝Ã, ©U¬flÊ‚, ∑§Ë ‚◊ÿÊflÁäÊ, •Ÿ‡ÊŸ ∑§Ë ©U¬ÿÊÁªÃÊ ÃÕÊ „UÃÈ,
ÁŸpÿ-√ÿfl„UÊ⁄U ©U¬flÊ‚, •ÁÃøÊ⁄U, ©U¬flÊ‚ ◊¥ ∑§Êÿ¸-•∑§Êÿ¸ Áflfl∑§, fl˝ÃÊ¥ ∑§
¬˝Ê·äÊÊ¬flÊ‚, ¬˝Ê·äÊ, •ŸÈDUÊŸ ∑§Ê »§‹, ì ÿÕʇÊÁQ§ ∞fl¥ ‚êÿÄàfl‚Á„UÃ
¬˝Ê·äÊÊ¬flÊ‚ ¬˝ÁÃ◊Ê, „UË ‚ÊÕ¸∑§ „ÒU–
•äÊʸŸ‡ÊŸ-‚flʸŸ‡ÊŸ,
‚Ê∑§Ê¥ˇÊ-ÁŸ⁄UÊ∑§Ê¥ˇÊ •Ÿ‡ÊŸ,
•ŸÊfläÊÎÃ∑§Ê‹

ÃÎÃËÿ •ÁäÊ∑§Ê⁄U
[ªÊÕÊ-vv-vx] [¬Î. vwx-v~{]

[¬Î. vwx-vwy]............................................................. •ÁäÊ∑§Ê⁄U ¬ÊÃÁŸ∑§Ê

ªÊ. vv üÊÊfl∑§, ŒÊ‡Ê¸ÁŸ∑§ üÊÊfl∑§ äÊ◊¸-w, ŒÊÃÊ ªÈáÊ-| üÊÊfl∑§ •ÊÒ⁄U ◊ÈÁŸ ∑§ ◊ÈÅÿ äÊ◊¸ ∑§Ê fláʸŸ, ‚ʪÊ⁄U äÊ◊¸
[vwy-v{~] ŒÊŸ, ¬Í¡Ê, S√ÊÊäÿÊÿ, äÿÊŸ-y, w, ¬˝‡ÊSà „UË üÊÊfl∑§ äÊ◊¸ „ÒU, ŒÊŸ ∑§Ê ◊„Uûfl, ¬Í¡Ê-ŒÊŸ Á’ŸÊ
ì äÊ◊¸, ŒËˇÊÊ, äÿÊŸ, äÿÊŸ-w, •¬˝‡ÊSà üÊÊfl∑§ Ÿ„UË¥ „UÊÃ, ◊ÈÁŸ ∑§ ¬ÿʸÿflÊøË ŸÊ◊, äÿÊŸ-
•¬˝‡ÊSÃ-¬˝‡ÊSà äÿÊŸ, äÿÊŸ-w, ◊ÊˇÊ◊ʪ¸-w, •äÿÿŸ ÿÁà ∑§ ◊ÈÅÿ äÊ◊¸ „ÒU¥, ŒÊŸÊ¥ ∑§ •¬ˇÊÊ∑ΧÃ
‡ÊÈh äÿÊŸ, ‡ÊÈ÷ ÷Êfl, ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ-y, ÷Œ fl ◊„Uûfl, SflÊäÿÊÿ ∑§Ë •¬ˇÊÊ äÿÊŸ ∑§Ë ÁflÁ‡ÊCUÃÊ
äÊ◊¸äÿÊŸ, äÊ◊¸, ÁŸpÿ- äÊ◊¸-vÆ, äÊ◊¸-w,w,w, ∑§Ê fláʸŸ, ôÊÊŸ-äÿÊŸ Á’ŸÊ ◊ÈÁŸøÿʸ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „ÒU–
√ÿfl„UÊ⁄U äÊ◊¸äÿÊŸ, ©UûÊ◊ äÊ◊¸äÿÊŸ-y, ‚¥SÕÊŸ ◊ÊˇÊÁ‚ÁhU ∑§Ê ◊ÈÅÿ„UÃÈ äÿÊŸ „ÒU, ßU‚∑§ „UÃÈ, ◊ÈÁŸøÿʸ
ÁŸpÿ-¬⁄U◊äÿÊŸ, •ÊôÊÊ- Áfløÿ äÊ◊¸äÿÊŸ-y, ◊¥ ¬˝‡ÊSà äÿÊŸ „UË ª˝Ês „ÒU, ÄÿÊ¥Á∑§ •¬˝‡ÊSà äÿÊŸ
•¬Êÿ Áfl¬Ê∑§-‚¥SÕÊŸ äÊ◊¸äÿÊŸ-w,vÆ, ŒÈ—πŒÊÿ∑§ „ÒU, ŒÈäÿʸŸ ∑§Ë „UÿÃÊ ∑§ „UÃÈ, ¬˝‡ÊSÃäÿÊŸ
Áfløÿ äÊ◊¸äÿÊŸ, Á¬á«USÕ SflÊäÿÊÿ-z, ‡ÊÈÁh-y, „UË ◊ÊˇÊÁ‚ÁhU ∑§ „UÃÈ, ‡ÊÈÄ‹-äÿÊŸ ∑§ SflÊ◊Ë, ∑§Ê‹,
¬ŒSÕ-M§¬SÕ-M§¬ÊÃËà ‚¥„UŸŸ, flø◊ÊŸ ◊¥ ÁŸpÿ äÊ◊¸äÿÊŸ „UÊÃÊ „ÒU, üÊáÊËÿÊÇÿ
‚¥SÕÊŸ-Áfløÿ äÊ◊¸äÿÊŸ, äÿÊŸ ∑§Ê •÷Êfl „ÒU– ªÎ„USÕÊ¥ ∑§ ÁŸÁfl¸∑§À¬äÿÊŸ ∑§Ê
SflÊäÿÊÿ, Œ˝√ÿ-ˇÊòÊ-∑§Ê‹- ÁŸ·äÊ fl „UÃÈ– ÁŸpÿ √ÿfl„UÊ⁄U äÿÊŸ ∑§ ¬ÿʸÿflÊøË
÷Êfl‡ÊÈÁh, ‚ÍòÊ, ŸÊ◊, ŒÊŸÊ¥ ∑§ •fl‹ê’Ÿ Œ˝√ÿ, ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ∑§Ë •¬ˇÊÊ
SflÊ◊ˬŸ ∑§ „UÃÈ– äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§ ’Ês ‹ˇÊáÊ, z ∑§Ê⁄UáÊ,
{1280 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ
ªÊ. vw àÿʪ, √ÿfl„UÊ⁄U-ÁŸpÿ àÿʪ,
[v{~-v}Æ] àÿʪäÊ◊¸, ©UûÊ◊ àÿʪ äÊ◊¸,
’Á„U⁄UÊà◊Ê, ∑§·Êÿ, ‹Ê÷
ªÊ. vx ÁŸàÿ◊„U-‚ŒÊø¸Ÿ-‚fl¸ÃÊ÷Œ˝
[v{v-v~{] ∑§À¬Œ˝È◊-ßUãŒ˝äfl¡ ¬Í¡Ê,
ŸÊ◊-SÕʬŸÊ-Œ˝√ÿ-ˇÊòÊ-
∑§Ê‹-¬Í¡Ê, ÷Êfl¬Í¡Ê,
‚Œ˜÷Êfl-•‚Œ˜÷Êfl SÕʬŸÊ
¬Í¡Ê, ∑§Ê⁄Uʬ∑§, ‚ÁøûÊ-
•ÁøûÊ-Á◊üÊ-¬Í¡Ê,
ÁŸpÿ √ÿfl„UÊ⁄U ¬Í¡Ê,
÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
z „UÃÈ, •ãÃ⁄UÊÿÊ¥ ∑§Ê fláʸŸ, ‚Ê◊ª˝Ë, Á‚ÁhU ∑§ y ∑§Ê⁄UáÊ,
»§‹– SflÊäÿÊÿ ‚flÊ¸ûÊ◊ ì „ÒU, SflÊäÿÊÿ-‚ÊäÊŸÊ ◊¥
‡ÊÈÁhU ∑§Ê ◊„Uûfl, Ÿ ∑§⁄UŸ ¬⁄U „UÊÁŸ, ¬˝ÁÃDUʬŸ-
ÁŸcΔUʬŸ ÁflÁäÊ, ‚ÍòÊ ª˝¥ÕÊ¥ ∑§ •‹ÊflÊ ‡ÊÈÁhU •¬ÁˇÊÃ
Ÿ„UË¥ „ÒU, ‹Ê÷ ÃÕÊ ◊„Uûfl ∑§Ê fláʸŸ– •Êª◊-SflÊäÿÊÿ
∑§Ê ◊„Uûfl, »§‹ ∑§Ê ÁflÁ÷ÛÊ •Êª◊Ëÿ ‚Œ¥÷ÊZ mUÊ⁄UÊ
ÁŸM§¬áÊ– ¬¥ø◊∑§Ê‹ ◊¥ •äÿÿŸ „UË äÿÊŸ „ÒU–
‹Ê÷Ë ªÎ„USÕ ∑§Ë ŒÊŸ-¬Í¡Ê ‚ Áfl◊ÈπÃÊ ‚ ŒÈª¸Áà ∑§
∑§Ê⁄UáÊ ∑§Ê fláʸŸ, fl„U ªÎ„USÕ ∑§Ã¸√ÿëÿÈà „ÒU– äÊŸ‚¥øÿ
∑§⁄U∑§ ŒÊŸÊÁŒ Ÿ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ªÎ„USÕ ∑§Ê ◊ŸÈcÿ-¡ËflŸ
ÁŸc»§‹ „ÒU– ‹Ê÷Ë Ÿ äÊ◊ʸø⁄UáÊ, Ÿ àÿʪ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
¬⁄UŒ˝√ÿ⁄Uà ◊ÈÁŸ ÷Ë Á◊âÿÊŒÎÁCU „ÒU– ªÎ„USÕ ‹Ê÷-¡ÿ
„UÃÈ ¬Á⁄Uª˝„U¬Á⁄U◊ÊáÊÊáÊÈfl˝ÃË „UÊÃÊ „ÒU– ‹Ê÷Ë äÊŸ ∑§Ê ÷Êª
÷Ë Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ– äÊŸ ∑§Ë x ªÁÃ, ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§Ë ªÁà ∑§Ê
fláʸŸ, ‹Ê÷ ∑§ ¬ÿʸÿflÊøË ŸÊ◊, ‹Ê÷ ∑§Ë „UÿÃÊ ∑§Ê
fláʸŸ, ‹Ê÷ ∑§ ŒÊ· , ‹Ê÷ ∑§·Êÿ ∑§ àÿʪ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê–
¬Í¡Ê-y, ¬Í¡Ê-{, üÊÊfl∑§ ∑§ ◊ÈÅÿ ∑§Ã¸√ÿ ¬Í¡Ê fl ŒÊŸ ∑§Ë ©U¬ÊŒÿÃÊ ∑§Ê
SÕʬŸÊ¬Í¡Ê-w fláʸŸ, ÿÕʇÊÁQ§ àÿʪ ÃËÕZ∑§⁄U ¬˝∑ΧÁà ∑§ •Ê‚˝fl ∑§Ê
Œ˝√ÿ¬Í¡Ê-x, „UÃÈ „Ò, ‚ÊäÊÈ•Ê¥ ∑§Ê ÷Ë ÿÕʇÊÁQ§ ì-àÿʪ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê,
ŒÊŸ-y, ¬ÊòÊ-x øÃÈÕ¸-¬¥ø◊ÊÁŒ ªÈáÊSÕÊŸflÃ˸ üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§Ê ÷Ë ¬Í¡Ê
‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ-z ∑§⁄UáÊËÿ „ÒU, ‚Œ˜÷ÊflSÕʬŸÊ ∑§ z •ÁäÊ∑§Ê⁄U ÃÕÊ
∑§Á‹∑§Ê‹ ◊¥ •‚Œ˜÷ÊflSÕʬŸÊ ¬Í¡Ê ∑§Ê ÁŸ·äÊ,
◊ÈÁŸŒÊŸ ∑§Ê »§‹, øÊ⁄UÊ¥ ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê »§‹, ‚êÿÇŒÎÁCU-
Á◊âÿÊŒÎÁCU ∑§ ŒÊŸ ∑§Ê »§‹-fláʸŸ– üÊÊfl∑§ äÊ◊¸flÊ‹Ê
‚êÿÇŒÎÁCU „ÒU, ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ë ÁSÕÁà ∑§Ê fláʸŸ–
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1281
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
øÃÈÕ¸ •ÁäÊ∑§Ê⁄U
[ªÊÕÊ-vy-xv] [¬Î. v~|-xwÆ]

[¬Î. v~|-v~~]............................................................. •ÁäÊ∑§Ê⁄U-¬ÊÃÁŸ∑§Ê,

ªÊ. vy Œÿ flSÃÈ, ‚à¬Êòʌʟ ∑§ »§‹ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ, üÊÊfl∑§ ∑§
[v~~-wÆ}] ¬Í¡Ê-ŒÊŸ ∑§ »§‹Ê¥ ∑§Ê fláʸŸ, ¬Í¡Ê ‚ ÁøûÊ ∑§Ë ‡ÊÈÁhU
„UÊÃË „ÒU, ¬Í¡Ê ÷Êfl‡ÊÍãÿ Ÿ„UË¥, ÷Êfl‚Á„Uà ∑§⁄UŸË øÊÁ„U∞–
Á¡Ÿ¬Í¡Ê ‚ üÊÊfl∑§ Sflÿ¥ ÁòÊ‹Ê∑§¬Ííÿ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
»§‹Ê¥ ∑§Ê fláʸŸ, Á÷ÛÊ •ÊΔU ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë Œ˝√ÿÊ¥ ‚ ¬Í¡Ê ∑§
»§‹Ê¥ ∑§Ê fláʸŸ, ŒÊŸ ‚ ¡Ëfl ÃËŸÊ¥ ‹Ê∑§Ê¥ ◊¥ üÊDU ‚ÈπÊ¥
∑§Ê ©U¬÷Êª ∑§⁄UÃÊ „ÒU– Sflª¸ ∑§Ë Œ‡ÊÊ ∑§Ê fláʸŸ, ŒÊÃÊ
¬⁄Uê¬⁄UÊ ‚ ◊ÊˇÊ‚Èπ ÷Ë ¬ÊÃÊ „ÒU, ∑ȧ¬Êòʌʟ ÃÕÊ ŒÊŸ
∑§Ë •ŸÈ◊ÊŒŸÊ, ’hUÊÿÈc∑§ ¡Ëfl ÃÕÊ •’hUÊÿÈc∑§
‚êÿÇŒÎÁCU ∑§ ¬Êòʌʟ ∑§ »§‹Ê¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ,

ªÊ. vz ‚Œ˜Œ‡Ê¸Ÿ, Œ‡Ê¸Ÿ üÊÊfl∑§ ∑§ mUÊ⁄UÊ ¬ÊòÊ-•¬ÊòÊ ∑§Ê ÁfløÊ⁄U ©UÁøà Ÿ„UË¥,
[wÆ~-wvz] ŒÊŸ ÁflÁäÊ, Œÿ Œ˝√ÿ, ¬ÊòÊ •ÊÁŒ ∑§Ë Áfl‡Ê·ÃÊ ∑§ •ŸÈM§¬
»§‹ ¬˝Êåà „UÊÃÊ „ÒU– ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ê Œ‡Ê¸Ÿ ¬˝‡ÊSà ÄÿÊ¥ „UÊÃÊ
„ÒU? äÊŸ ∑§Ê ©U¬ÿÊª ÃËŸÊ¥ ¬ÊòÊÊ¥ ∑§Ê ÿÕÊ-ÿÊÇÿ Œ∑§⁄U,
Œ˝Á⁄UŒ˝ ∑§Ê ÷Ë ∑§L§áÊÊ ‚ ŒÊŸ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„U∞–

ªÊ. v{ ∑§◊¸÷ÍÁ◊ ÷ÍÁ◊-w, ∑§◊¸÷ÍÁ◊-vz ‚ȬÊòʌʟ ∑§ »§‹ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ, ÷Êª÷ÍÁ◊ ∑§ »§‹Ê¥
[wv|-wwv] ÷Êª÷ÍÁ◊-x ∑§Ê fláʸŸ, ÷Êª÷ÍÁ◊ ◊¥ ‚¥ÿ◊ ∑§ ÁŸ·äÊ ∑§Ê „UÃ,È ‚êÿÇŒÎÁCU
◊„UÁh¸U∑§ Œfl „UÊÃÊ „ÒU, Sflª¸ ∑§ ’ÊŒ ◊ÊˇÊ‚Èπ ¬ÊÃÊ „ÒU–
Á¡ŸãŒ˝-∑§ÁÕà ŒÊŸ ∑§ fløŸÊ¥ ¬⁄U üÊhUÊ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê–

ªÊ. v| ©UûÊ◊-◊äÿ◊-¡ÉÊãÿ ¬ÊòÊ, ¬ÊòÊ-x, ¬ÊòÊ •ÊÁŒ Áfl‡Ê· ∑§Ê ÁŒÿ ªÿ ŒÊŸ ∑§ »§‹ ∑§Ê fláʸŸ,
[wwv-ww}] •¬ÊòÊ, ∑ȧ¬ÊòÊ ’≈U’Ë¡ ∑§Ê Ã⁄U„U •À¬ ŒÊŸ ∑§Ê »§‹ ÷Ë ¬˝øÈ⁄U „UÊÃÊ
„ÒU, Œÿ flSÃÈ ÁŸŒÊ¸· fl ‚¥ÿ◊ ◊¥ ‚„UÊÿ∑§ fl ‡ÊÈhU „UÊ ÃÊ
©UûÊ◊ ‹Ê÷ „UÊÃÊ „ÒU– Œ˝√ÿ ∑§Ë Áfl‡Ê·ÃÊ Ã¬ fl SflÊäÿÊÿ
{1282 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
∑§Ë flÎÁhU ◊¥ ‚ÊäÊŸ „ÒU, •¬ÊòÊ-∑ȧ¬ÊòÊ ∑§Ê ÁŒÿ ªÿ ŒÊŸ
∑§Ê »§‹, ŒÊŸ-ÁflÁäÊ ÃÕÊ ŒÊÃÊ ∑§ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê fláʸŸ–

ªÊ. v} ŒÊŸ, ‚ÈÁflûÊ, ∑§ÀÿÊáÊ∑§, ŒÊŸ-ˇÊòÊ-|, ‚Êà Áfl‡ÊcÊ ˇÊòÊÊ¥ ◊¥ ¬˝ŒûÊ ŒÊŸ ∑§ »§‹ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ,
[ww}-wx{] ∑§ÀÿÊáÊ∑§-z fl„U ŒÊÃÊ ÁòÊ÷ÈflŸ ∑§Ê ⁄UÊíÿ ÃÕÊ ¬¥ø∑§ÀÿÊáÊ∑§ ∑§
»§‹Ê¥ ∑§Ê ÷ÊQ§Ê „UÊÃÊ „ÒU, ŒÊÃÊ ∑§Ê ŒÊŸ ÁŸ¡ ÃÕÊ
‚ÈÁflûÊ „UÊŸÊ øÊÁ„U∞, ¬⁄U∑§Ëÿ Œ˝√ÿ ŒÊŸ ‚ ©Uà¬ÛÊ ŒÊ·,
fl˝ÃÊÁŒ ∑§Ë •¬ˇÊÊ ªÎ„USÕ üÊÊfl∑§ ∑§Ê ŒÊŸ ©UûÊ◊»§‹
¬˝ŒÊÃÊ „UÊÃÊ „ÒU, ‚Œ˜ªÎ„USÕ ãÿÊÿÊ¬ÊÁ¡¸Ã äÊŸ •Á¡¸Ã
∑§⁄UÃÊ „ÒU, ßU‚∑§Ê „UÃÈ, •ãÿÊÿ ‚ ©U¬ÊÁ¡¸Ã äÊŸ ∑§ ŒÊ·,
üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§Ê ∑§◊Êÿ äÊŸ ∑§Ê øÃÈÕ¸ •¥‡Ê ∑§ ŒÊŸ ∑§Ê
©U¬Œ‡Ê, ÃËÕZ∑§⁄UÊ¥ ∑§ ∑§ÀÿÊáÊ∑§Ê¥ ◊¥ „UËŸÊÁäÊ∑§ÃÊ ∑§Ê fláʸŸ,

ªÊ. v~ ‚ȬÈòÊ, Á◊òÊ, ‹ÊÒÁ∑§∑§ ‚Èπ-{, ‚ȬÊòÊ ŒÊŸ ‚ ¬˝Ê# ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§ ‚ÈπÊ¥ ∑§Ê Áflfl⁄UáÊ, ‚êÿÇŒÎÁCU
[wx|-wyx] ¬ÈòÊ-w, ‹ÊÒÁ∑§∑§ flÒ÷fl ¬Ê∑§⁄U ◊ÊŸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, üÊDU ◊ÊÃÊ-
Á¬ÃÊ ∑§Ê SflM§¬, •ë¿U Á◊òÊ ∑§Ê ‹ˇÊáÊ, •ÿÊÇÿ Á◊òÊ
‚¥ªÁà ÁŸ·äÊ, ∑ȧ¬ÈòÊ-‚ȬÈòÊ ∑§ ‹ˇÊáÊ–

ªÊ. wÆ ø∑˝§flÃ˸, •h¸Uø∑˝§flÃ˸,
[wyx-wzÆ] ◊á«U‹E⁄U, •äʸ◊á«U‹E⁄U,
◊„UÊ◊Êá«UÁ‹∑§, •ÁäÊ⁄UÊ¡,
⁄UÊ¡Ê, ÷ͬʋ, ~ ÁŸÁäÊ,
vy ⁄U%
⁄UÊ¡Ê-}, ⁄UÊíÿ•¥ª-| ‚ȬÊòÊ ŒÊŸ ¬˝Ê# ø∑˝§flÃ˸ ∑§ flÒ÷fl ∑§Ê fláʸŸ, ÁŸÁäÊÿÊ¥
ÁŸÁäÊ-~, ⁄U%-vy, ∑§ ŸÊ◊ÊãÃ⁄U ◊¥ •ÊøÊÿÊZ ∑§ Á÷ÛÊ ∑˝§◊, ÁŸÁäÊÿÊ¥ ∑§
‚ŸÊ•¥ª-{, SflM§¬, •ÁäʬÁÃ, •Ê∑§Ê⁄U, ÁflSÃÊ⁄UÊÁŒ ∑§Ê ÁflSÃÎÃ
‚ŸÊ∑§ˇÊÊ-|, ÁŸM§¬áÊ, øÊÒŒ„U ⁄U%Ê¥ ∑§ Á÷ÛÊ-Á÷ÛÊ ∑§ÊÿÊZ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ
⁄UÊÁŸÿÊ¥-~{ „U¡Ê⁄U ∞fl¥ ŸÊ◊, Áfl‡Ê· flÒ÷fl,

ªÊ. wv ‚È∑ȧ‹, ∑ȧ‹, ‚à∑ȧ‹,
[wzÆ-wz{] ‚ÈM§¬ÃÊ, ‚È◊ÁÃ, ‚ÈÁ‡ÊˇÊÊ,
‚ȇÊË‹, øÊÁ⁄UòÊ, ÁŸpÿ-
√ÿfl„UÊ⁄U øÊÁ⁄UòÊ,
’ÈÁhU-y ‚ȬÊòÊ-ŒÊŸ ‚ ©UûÊ◊ ∑ȧ‹ÊÁŒ ¬˝Ê# ‚ÈπÊ¥ ∑§Ê Áflo£·áÊ,
‚ÈM§¬ÃÊ, ‚È‹ˇÊáÊ, ‚È◊Áà ‚ÈÁ‡ÊˇÊÊ, ‚ȇÊË‹ ∑§Ê Áflfl⁄UáÊ,
‡ÊË‹ ∑§ ¬Á⁄UflÊ⁄U, ‡ÊË‹flÊŸ ∑§Ë Áfl‡Ê·ÃÊ, ©UûÊ◊ Sfl÷Êfl,
ªÈáÊ „UË ¬Ííÿ „UÊÃ „Ò¥U, ªÈáÊ ‚ ◊Í‹ªÈáÊ-©UÃ⁄UªÈáÊÊ¥ ‚ ÿÈQ§
„UÊÃÊ „ÒU, ©UûÊ⁄UÊûÊ⁄U ŒÈ‹¸÷ flSÃÈ•Ê¥ ∑§Ê fláʸŸ, ‚ÊÒ÷ÊÇÿ,
‡ÊÍ⁄UÃÊÁŒ ÷Ë ŒÊÃÊ ∑§Ê ¬˝Ê# „UÊÃ „Ò¥U–
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1283
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ªÊ. ww ¬Á⁄Uàÿ¡Ÿ ŒÊ·, √ÿQ§ŒÊ· ‚à¬ÊòÊÊ¥ ∑§Ê •Ê„UÊ⁄U-ŒÊŸ ∑§ ’ÊŒ •flÁ‡ÊCU •Ê„UÊ⁄U ∑§
[wz{-wz}] ‚flŸ ∑§Ë ◊„UûÊÊ ∑§Ê fláʸŸ, •flÁ‡ÊCU •Ê„UÊ⁄U fl ©UÁë¿UCU
•Ê„UÊ⁄U ◊¥ •¥Ã⁄U, •flÁ‡ÊCU •Ê„UÊ⁄U ‚ ¡ÈªÈå‚Ê ∑§⁄UŸ
∑§Ê àÿʪ ÃÕÊ ŒÈc»§‹ ∑§Ê ©UŒÊ„U⁄UáÊ,

ªÊ. wx ‚à¬ÊòÊÊ¥ ∑§Ê Áflfl∑§¬Íáʸ-¬ÊòÊ-¬˝∑ΧÁÃ-•ŸÈ∑ͧ‹ ÁŸŒÊ¸·

[wz~-w{v] •Ê„UÊ⁄U-ŒÊŸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê, •Ê„UÊ⁄UŒÊŸÿÊÇÿ ’ÊÃÊ¥ ∑§Ê
ÁŸM§¬áÊ, ´§ÃÈ-¬˝∑§Î ÁÃ, ‚¥ÿ◊ ⁄UˇÊÊ, ¬Á⁄UüÊ◊, √ÿÊÁäÊ, ÁSÕÁÃ
∑§Ë •ŸÈ∑ͧ‹ÃÊ-¬˝ÁÃ∑ͧ‹ÃÊ ∑§ •ŸÈ‚Ê⁄U •Ê„UÊ⁄UŒÊŸ

ªÊ. wy Á„UÃ, Á◊à ◊ÊˇÊ◊ʪ˸ ∑§Ê üÊÊfl∑§ mUÊ⁄UÊ ŒÊŸÿÊÇÿ ¬ŒÊÕÊZ ∑§ Áfl·ÿ
[w{w-w{{] ◊¥ Áflfl∑§ ÁŸM§¬áÊ, ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ „UË ¬ÍáʸM§¬ ‚ ◊ÊˇÊ◊ʪ˸
„ÒU¥, ÁŸª˝ZÕ „UË ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ „ÒU, Œ‡Ê-‚fl¸ øÊÁ⁄UòÊ ∑§ SflÊ◊Ë
∑§Ê ÁŸM§¬áÊ, •‚¥ÿà ∞fl¥ Œ‡Ê‚¥ÿà ©U¬øÊ⁄U ‚ ◊ÊˇÊ◊ʪ˸
„ÒU¥– Á◊âÿÊŒÎÁCU Œ˝√ÿÁ‹¥ªË ∑§Ë •¬ˇÊÊ ‚êÿÇŒÎÁCU üÊDU „ÒU,
Á„UÃ∑§Ê⁄UË ŒÊŸ ∑§Ê SflM§¬,

ªÊ. wz flÒÿÊflÎûÿ, ◊ÊÃÊ-Á¬ÃÊ ∑§ mUÊ⁄UÊ ª÷¸SÕ Á‡Ê‡ÊÈ ∑§Ë Ã⁄U„U ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ë
[w{|-w|x] flÒÿÊflÎàÿ ∑§⁄UŸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê, flÒÿÊflÎûÿ ∑§ÊÒŸ ∑§⁄‘¥U? ∑§’
∑§⁄‘¥U? ∑Ò§‚ ∑§⁄‘¥U? flÒÿÊflÎûÿ ì „ÒU, flÒÿÊflÎûÿ ∑§ •ãê¸Ã
∑§Ã¸√ÿÊ¥ ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ, flÒÿÊflÎûÿ ∑§ ¬˝‡ÊSà »§‹ ∑§Ê
ÁŸM§¬áÊ, flÒÿÊflÎûÿ ÁflÁäÊ ∑§Ê ŒÎCUÊãÃ, ª÷¸SÕ Á‡Ê‡ÊÈ fl
◊ÈÁŸ ∑§Ë ÃÈ‹ŸÊ, ª÷¸SÕ Á‡Ê‡ÊÈ ∑§Ë ¬˝Á∑˝§ÿÊ ∑§Ê fláʸŸ,
ª÷¸ ∑§ Á÷ÛÊ-Á÷ÛÊ ∑§Ê‹,

ªÊ. w{ Œ‚ ∑§À¬flΡÊÊ¥ ∑§Ê, ∑§À¬flΡÊ-vÆ, ‚à¬ÈL§· ÃÕÊ ‹Ê÷Ë ∑§ ŒÊŸ ∑§Ë ‡ÊÊ÷Ê-•‡ÊÊ÷Ê ∑§Ê
[w|y-w~{] ŒÊÃÊ ∑§ ‚ÊêÈáÊÊ¥ ∑§Ê, •Ê„UÊ⁄U-y, ⁄UàŸ-{, ¬˝ÁìʌŸ, ‡ÊÊ÷ÊÿÈQ§ ŒÊŸ ∑§Ê ∑§ÕŸ, ŒÊŸÊ¥ ŒÊŸÊ¥ ◊¥
ŸfläÊÊ÷ÁQ§ÿÊ¥ ∑§Ê, ŒÊÃʪÈáÊ-| •¥Ã⁄U, ‚à¬ÈL§· flΡÊflØ ¬⁄UÊ¬∑§Ê⁄UË „UÊÃ „ÒU¥, ßU‚Á‹∞
ÁŸM§¬áÊ ŸfläÊÊ÷ÁQ§-~, ∑§À¬flΡÊflØ ÁflÁ‡ÊCU ŒÊŸË „UÊŸ ∑§Ê ∑§ÕŸ, ∑§À¬flΡÊÊ¥
üÊÊfl∑§∑§◊¸-{ ∑§Ë ©U¬∑§ÊÁ⁄UÃÊ ∑§Ê fláʸŸ, ◊äÿ◊-¡ÉÊãÿ ¬ÊòÊÊ¥ ∑§Ë
{1284 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
•Ê÷⁄UáÊ-v{ ÿÕÊÿÊÇÿ ŸfläÊÊ÷ÁQ§ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê, ÷Ê¡Ÿ‡ÊÊ‹ÊÁŒ ~
SÕÊŸÊ¥ ◊¥ ø¥ŒÊ’Ê ÃÊŸŸ ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ ∞fl¥ ¬˝◊ÊáÊ,
•Ê„UÊ⁄UŒÊÃÊ ∑§Ê ÿôÊÊ¬flËà ∑§ äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê
∞fl¥ ¬˝◊ÊáÊ, Œfl¬Í¡Ê ◊¥ ÷Ë ÿôÊÊ¬flËà ∑§Ë ¬˝Ê◊ÊÁáÊ∑§ÃÊ,
◊Í‹ªÈáÊäÊÊ⁄UË ŒÊÃÊ ‚ „UË •Ê„UÊ⁄U ‹ŸÊ ©UÁøà „ÒU, •‚¥ÿ◊Ë
‚ ¬˝ŒûÊ •Ê„UÊ⁄U ‹Ÿ flÊ‹ ¬ÊòÊ ÷Ë ¬˝ÊÿÁpûÊ ∑§ •ÁäÊ∑§Ê⁄UË
„ÒU¥, ¬˝◊ÊáÊ,

ªÊ. w| ÿ‡Ê—∑§ËÁø, ‚ȬÊòÊ-x, ¬Èáÿ-w ‹Ê÷Ë ‚êÿÄàfl •ÊÁŒ ‚Œ˜ªÈáÊÊ¥ ∑§ ¬ÊòÊÊ¥ ∑§Ë Áfl‡Ê·ÃÊ ‚
[w~|-xÆÆ] ‡ÊÍãÿ „UÊÃÊ „ÒU, ‹Ê÷Ë ∑§Ê ŒÊŸ ÿ‡Ê∑§ËÁø, ¬Èáÿ‹Ê÷ ∑§
Á‹∞ „UÊÃÊ „ÒU, ‚êÿÇŒÎÁCU-Á◊âÿÊŒÎÁCU ∑§ ¬Èáÿ ◊¥ •¥Ã⁄U,

ªÊ. w} ◊¥òÊ, ÿ¥òÊ, Ã¥òÊ ÿ¥òÊ-◊¥òÊ •ÊÁŒ ∑§ ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ‚ ©Uà¬ÛÊ üÊhUÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ
[xÆÆ-xÆy] ÁŒÿÊ ªÿÊ ŒÊŸ ◊ÊˇÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ŒÈ·◊Ê
∑§Ê‹ ∑§Ê ‚◊ÿ, ÷⁄UÃˇÊòÊ, ÷⁄Uà ø∑˝§flÃ˸ ∑§ ŸÊ◊ ‚
¬˝Á‚hU „ÈU•Ê– ◊¥òÊÊÁŒ ∑§Ë ‡ÊÁQ§ •Áøãàÿ „UÊ∑§⁄U ÷Ë
¡Ëfl ∑§Ê ◊⁄UáÊ ‚ Ÿ„UË¥ ’øÊ ‚∑§ÃË– ∑ȧÃËÕ¸, ◊ÊÿÊflË
•ÊÁŒ ∑§Ê ŒÊŸ ŒŸ ∑§Ê ÁŸ·äÊ–

ªÊ. w~ ŒÊŸË ∑§ ŒÁ⁄UŒ˝ÃÊ ÃÕÊ ‹Ê÷Ë ∑§ äÊŸÊ…˜Uÿ „UÊŸ ∑§Ê „UÃÈ
[xÆz-xÆ{] ¬ÍflÊ¸¬ÊÁ¡¸Ã ∑§◊Ê¸Œÿ „ÒU, ¬Ê¬¬˝∑ΧÁà ∑§Ê ‚¥∑˝§◊áÊ ◊¥ŒÊŒÿ
◊¥ „UË „UÊÃÊ „ÒU–

ªÊ. xÆ äÊŸ-äÊãÿÊÁŒ ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§ ‚Èπ ∑§Ë Ã⁄U„U ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ê ŒÊŸ

[xÆ|-xvx] ÷Ë ¬˝øÈ⁄U ‚Èπ ¬˝ÊÁåà ∑§Ê „UÃÈ „ÒU– ‡ÊÈ÷∑§ÊÿÊZ ∑§Ë ¬˝øÈ⁄UÃÊ
„UË ¬ÈáÿÊŒÿ fl ‚Èπ ∑§Ë ¬˝øÈ⁄UÃÊ ◊¥ ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃË „Ò¥U–
•‡ÊÈ÷∑§ÊÿÊZ ∑§Ë ¬˝øÈ⁄UÃÊ, ¬˝øÈ⁄U ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU,
¬Èáÿ ‚Èπ ∑§Ê, ¬Ê¬ ŒÈ—π ∑§Ê, ÃÕÊ ¬Èáÿ-¬Ê¬ ⁄UÁ„UÃ
¬˝flÎÁûÊ ◊ÊˇÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU– ßUCUÊÁŸc≈U flSÃÈ•Ê¥ ◊¥ ⁄UʪmU·-
àÿʪ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê, ‡ÊÈ÷∑§ÊÿÊZ ‚ ©U¬ÊÁ¡¸Ã ¬Èáÿ ∑§Ê
◊„Uûfl, ŒÊŸ Ÿ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ŒÈ÷ʸÇÿflÊŸ˜ ∞fl¥ ◊Íπ¸ „ÒU–
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1285
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ªÊ. xv ŒÊŸ, ‚à¬ÊòÊ-Á’ŸÊ ŒÊŸ ŒŸÊ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „ÒU, •¬ÊòÊ-∑ȧ¬ÊòÊ ∑§Ê
[xv}-xw{] ŒÊŸ ŒŸÊ ™§‚⁄U-’¥¡⁄U ÷ÍÁ◊ ∑§Ë Ã⁄U„U ÁŸc»§‹ „UÊÃÊ „ÒU,
‚à¬ÈòÊ M§¬Ë »§‹ ∑§Ë ¬˝ÊÁåÃ, √ÿfl„UÊ⁄U ¡ËflŸ ∑§Ë
‚ÊÕ¸∑§ÃÊ ∑§ •Êª◊ ¬˝◊ÊáÊ, ∑ȧ¬ÈòÊ-‚ȬÈòÊ ∑§Ë √ÿÊÅÿÊ,
÷Êfl⁄UÁ„Uà Á∑˝§ÿÊÿ¥ ¬˝ÿÊ¡Ÿ-Á‚ÁhU ◊¥ „UÃÈ Ÿ„UË¥ „UÊÃË¥,
÷Êfl‚Á„Uà Á∑˝§ÿÊ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê ∞fl¥ »§‹ ∑§Ê fláʸŸ,

¬¥ø◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U
[ªÊÕÊ-xw-x|] [¬Î. xwv-x|Æ]

[¬Î. xwv-xww]............................................................. •ÁäÊ∑§Ê⁄U-¬ÊÃÁŸ∑§Ê,

ªÊ. xw ÁŸ◊ʸÀÿ ‚flŸ ∑§ •‚ÊÃÊ-y, ÁŸ◊ʸÀÿ‚flŸ ‚ Ÿ⁄U∑§ ªÁà ∑§Ë ¬˝ÊÁ# ∑§Ê fláʸŸ, äÊŸ
[xww-xxw] ŒÊcÊÊ¥ ∑§Ê fláʸŸ ŸÊ⁄U∑§ËŒÈ—π-z ∑§Ê Á∑§Ÿ-Á∑§Ÿ ‡ÊÈ÷∑§ÊÿÊZ ◊¥ ŒŸÊ øÊÁ„U∞ ßU‚∑§Ê ©U¬Œ‡Ê,
ÁŸ◊ʸÀÿ ‚flŸ ‚ L§Œ˝ŒûÊ ‚ÊÃfl¥ Ÿ⁄U∑§ ªÿÊ óßU‚∑§Ê
ŒÎCUÊ¥Ã, Ÿ⁄U∑§ ∑§ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê fláʸŸ ÁflSÃÊ⁄U ‚–

ªÊ. xx ¬Í¡ÊŒÊŸÊÁŒU„U⁄UáÊ, ‡Ê⁄UË⁄U•¥ª-} ÁŸ◊ʸÀÿ‚flŸ ‚ Áfl∑§‹Ê¥ª ∞fl¥ ŸËø¡ÊÁà flÊ‹Ê „UÊÃÊ

[xxw-xx{] „ÒU, ¬ÊÁ⁄UflÊÁ⁄U∑§ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê fláʸŸ, ŒÁ⁄UŒ˝ÃÊ ‚ ©Uà¬ÛÊ
ŒÈ—π ∑§Ê fláʸŸ, ∑§ÊÒŸ ¡ËÁflà ÷Ë ◊⁄‘U „ÈU∞ ∑§ ‚◊ÊŸ „ÒU?
•‡ÊÈ÷ ŸÊ◊ ∑§◊Ê¸Œÿ ‚ Áfl∑§‹Ê¥ª „UÊÃ „ÒU¥, ŸËø¡ÊÁÃ
∑§ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ– ÁŸ◊ʸÀÿ‚flŸ ‚ •ãÃ⁄UÊÿ ∞fl¥
•‡ÊÈ÷ŸÊ◊∑§◊¸ ∑§Ê •Ê‚˝fl „UÊÃÊ „ÒU–

ªÊ. xy ‚Èπ, ŒflŒ˝√ÿ„U⁄UáÊ ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§-‚Èπ-w ÁŸ◊ʸÀÿ ‚flŸflÊ‹Ê ßUÁë¿Uà »§‹ ÷Êª ©U¬÷Êª ÁŸ·äÊ,
[xx|-xyw] øÊ⁄UË-∑§◊¸, ÿÊÁªÿÊ¥ ∑§Ê ‚Èπ-w ÄÿÊ¥Á∑§ fl„U √ÿÊÁäÊÿÊ¥ ∑§Ê ÉÊ⁄U „UÊÃÊ „ÒU– ßUÁë¿Uà »§‹
øÊ⁄UË ÿÊŸË ‚Èπ ¡Ê ¬ÈáÿÊŒÿ ‚ „UË Á◊‹ÃÊ „ÒU– ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§
‚Èπ •SÕÊÿË „UÊÃÊ „ÒU, ŒflÁŸ◊ʸÀÿ ‚◊Sà ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê
∑§Ê⁄UáÊ „ÒU, øÊ⁄UË „ÒU, ¬⁄UŒ˝√ÿª˝„UáÊ ◊¥ ¬˝◊ÊŒ „UÊŸ ‚
Á„¥U‚Ê ÷Ë „ÒU, Áfl·ÿÊ‚Q§ „UÿÊ¬ÊŒÿ ∑§Ê Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ,
{1286 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ªÊ. xz ¬Í¡Ê-ŒÊŸÊÁŒ Œ˝√ÿ-„U⁄UáÊ, ∑§◊¸-w ÁŸ◊ʸÀÿ ‚flŸ ‚ Áfl∑§‹Ê¥ª „UÊŸ ∑§ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ∑§ÕŸ,
[xyw-xzÆ] ¬Èáÿ ∑§◊¸ ‚ÈπÊ¥ ∑§Ê, ¬Ê¬∑§◊¸ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê „UÃÈ „ÒU–
Áfl∑§‹Ê¥ª ¡Ëfl ∑ȧM§¬, ‚Ê◊âÿ¸„UËŸ, ‚÷Ë ∑§ mUÊ⁄UÊ
ÁŸÁãŒÃ „UÊÃÊ „ÒU, ¬⁄UÊäÊËŸÃÊ ∑§ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê fláʸŸ, ¬˝ÊøËŸ
¡ÒŸ Á‡Ê‹Ê‹πÊ¥ ◊¥ ¬˝Ê# ÁŸ◊ʸÀÿ‚flŸ ∑§ Áfl·ÿ ◊¥
√ÿÊÅÿÊŸ, ‚Èπ-ŒÈ—π ∑§ ÁŸÿÊ◊∑§ SflÊ¬ÊÁ¡¸Ã ∑§◊¸ „UË
„ÒU¥– ©UŸ∑§Ê »§‹ •fl‡ÿ „UË ÷ÊªŸÊ ¬«U∏ÃÊ „ÒU, ßU‚∑§Ê
fláʸŸ

ªÊ. x{ ˇÊÿ-⁄UÊ¡ÿˇ◊Ê, ˇÊÿ, ˇÊÿ M§¬-vv ŒÊŸ∑§Êÿ¸ ◊¥ ÁflÉŸ ∑§⁄UŸ ‚ Á◊‹ŸflÊ‹ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ¥
[xzÆ-x{y] ‡ÊÊ·, ⁄UÊª⁄UÊ¡, ∑ȧDUU, ˇÊÿ-©U¬Œ˝fl-|, ÁŸM§¬áÊ, ˇÊÿÊÁŒ ⁄UÊªÊ¥ ∑§Ë ¬˝ÊÁåà „UÊÃË „ÒU– ˇÊÿ, ∑§Ê…∏U
‡ÊÍ‹, ‹ÍÃÊ, ÷ªãŒ⁄U, ∑ȧDU⁄UÊª-|, v}, |, ∑§ ÁflÁ÷ÛÊ M§¬Ê¥ fl ©U¬Œ˝flÊ¥ ∑§Ê fláʸŸ, ◊Í‹⁄Uʪ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ-
¡‹ÊŒ⁄U, ◊„UÊ∑ȧDUU-|, ‹ˇÊáÊ– ‡ÊÍ‹⁄UÊª ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ÃÕÊ flŒŸÊ ∑§Ê ∑§ÕŸ,
ˇÊÈŒ˝ ∑ȧDUU-vv, ‹ÍÃÊ ⁄UÊª ∑§ ‹ˇÊáÊ fl ∑§Ê⁄UáÊ, ‹ÍÃÊ ∑§ } Áfl·, fl◊Ÿ U
◊Í‹⁄UÊª-y, SÕÊŸ •ÊÁŒ ∑§Ê SflM§¬, ÷ªãŒ⁄ ⁄UÊª ∑§Ê fláʸŸ, ¡‹ÊŒ⁄U
‡ÊÍ‹⁄UÊª-x, ⁄UÊª ∑§Ê fláʸŸ, ÁflÁ÷ÛÊ ífl⁄UÊ¥ ∑§ ‹ˇÊáÊ– ŒÊŸ∑§Êÿ¸ ◊¥
‹ÍÃÊ⁄UÊª-y, ÁflÉŸÊ¥ ∑§Ë øøʸ
÷ª¥Œ⁄U⁄UÊª-}

ªÊ. x| Ÿ⁄UêÁÃ, ÁŸ⁄UÿªÁÃ, ŸÊ⁄U∑§Ë, ŒÈª¸ÁÃ-w, üÊÈÃôÊÊŸ-w ŒflÊÁŒ fl¥ŒŸÊ ◊¥ ÁflÉÊA «UÊ‹Ÿ ∑§ ŒÈc»§‹Ê¥ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ,
[x{y-x|Æ] ŸÊ⁄U∑§, ŸÊ⁄UÃ, ÁÃÿZø, ŒÊ·-v} ÁflÉÊA∑§Ãʸ ŒÈª¸ÁÃ, ŒÁ⁄UŒ˝ÃÊ, Áfl∑§‹Ê¥ªÃÊ •ÊÁŒ ŒÈ—π ¬˝Ê#
•ˇÊ⁄UÊà◊∑§-•ŸˇÊ⁄UÊà◊∑§ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ‡ÊÈ÷ ∑§ÊÿÊZ ◊¥ ÁflÉŸ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ∑§ ‚◊ÊŸ,
üÊÈÃôÊÊŸ, Œfl, ¬⁄U◊Êà◊Ê, ©Uã„¥U ∑§⁄UÊŸflÊ‹Ê ∞fl¥ •ŸÈ◊ÊŒŸÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ÷Ë ŒÈ—π
ªÈL§, ‡ÊÊSòÊ ¬ÊÃÊ „ÒU, Œfl-‡ÊÊSòÊ-ªÈL§ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ–

·DU •ÁäÊ∑§Ê⁄U
[ªÊÕÊ-x}-|{] [¬Î. x|v-z~w]

[¬Î. x|v-x|y]............................................................. •ÁäÊ∑§Ê⁄U-¬ÊÃÁŸ∑§Ê,

 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1287
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ªÊ. x} ¬¥ø◊ ∑§Ê‹ ◊¥ ◊ŸÈcÿÊ¥ ∑§ ‚êÿÇŒ‡Ê¸ŸÊÁŒ ªÈáÊÊ¥ ◊¥ „UËŸÃÊ
[x|z-x|}] ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ– ÷⁄UÃø∑˝§flÃ˸ ∑§ Sfl¬AÊŸÈ‚Ê⁄U ¬¥ø◊ ∑§Ê‹
∑§Ë Áfl‡Ê·ÃÊ•Ê¥ ∑§Ê fláʸŸ– ßU‚ ∑§Ê‹ ◊¥ ì, ◊Í‹ªÈáÊ,
øÊÁ⁄UòÊ ‚êÿÇôÊÊŸ fl ŒÊŸ ∑§Ë ¬˝flÎÁûÊ ◊¥ ÷Ë „UËŸÃÊ ∑§Ê
√ÿÊÅÿÊŸ– ¬˝÷ÊÁflà Ÿ „UÊŸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê–

ªÊ. x~ ¬ÊòÊ-x ¡Ê ¬Í¡ÊŒÊŸÊÁŒ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ, fl ŸÊ⁄U∑§Ë, πÊ≈U ◊ŸÈcÿ-

[x|}-x}w] ÁÃÿZø „UÊÃ „ÒU¥– äÊ◊¸⁄UÁ„Uà ◊ŸÈcÿ ÁÃÿZø‚◊ „ÒU, Á¡ŸãŒ˝
÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà ∑§Ê ªÎ„USÕäÊ◊¸ ÁŸc»§‹ „UÊÃ Ê „ÒU– ‚êÿÄàfl
fl ÷ÁQ§ ∑§ ¬⁄US¬⁄U ÉÊÁŸDU ‚ê’ãäÊ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ–

ªÊ. yÆ-yv ôÊÊŸ, ¬Èáÿ, ¬Ê¬, √ÿfl„UÊ⁄ôÊÊŸ-w ‚êÿÄàfl⁄UÁ„Uà √ÿÁQ§ ∑§ Ãûfl-•Ãûfl ∑§ Áflfl∑§ ‚
[x}w-x~{] ÃûflôÊ, ‚êÿÇôÊÊŸ, ⁄UÁ„UìŸ ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ, Á◊âÿÊŒÎÁCU ‚êÿÇôÊÊŸÁfl„UËŸ
äÊ◊¸-•äÊ◊¸, ‚êÿÇŒÎÁCU, „UÊŸ ‚ •ôÊÊŸË „ÒU, ‚êÿÄàfl‚Á„Uà ôÊÊŸ „UË ‚êÿÇôÊÊŸ
÷√ÿ-•÷√ÿ „ÒU, ‡Ê· Á◊âÿÊ „ÒU, äÊ◊¸ ∑§ ¬˝◊Èπ ÁøqU ∑§Ê ∑§ÕŸ,
∑§Êÿʸ∑§Êÿ¸ Áflfl∑§, ‚êÿÇôÊÊŸË „UË üÊÿ-•üÊÿ ∑§Ê ôÊÊÃÊ
„ÒU, ¬Èáÿ-¬Ê¬ ◊¥ •¥Ã⁄U ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ, ‚êÿÇôÊÊŸË Ãûfl-
•Ãûfl ∑§Ê ôÊÊÃÊ „UÊ •Êà◊Ãûfl ∑§Ê ¬ÊÃÊ „ÒU, •Êà◊Ãûfl
¬˝ÊÁ# ∑§ ©U¬Êÿ, äÊ◊¸-•äÊ◊¸ ∑§Ê ∑§ÕŸ, ‚êÿÇôÊÊŸË
ÿÊÇÿÊÿÊÇÿ ÁfløÊ⁄U∑§ „UÊÃÊ „ÒU, ÁŸàÿÊÁŸàÿ ¬ŒÊÕÊZ ∑§Ê
ôÊÊÃÊ ÃÕÊ „Uÿ-©U¬ÊŒÿ ◊¥ Áflfl∑§Ë, ‚àÿÊ‚àÿ ôÊÊÃÊ
„UÊŸÊ ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§Ê »§‹ „ÒU, ÷√ÿÊ÷√ÿ ¡ËflÊ¥ ∑§ Áfl·ÿ
◊¥ ÁŸM§¬áÊ,

ªÊ. yw ŒÈ÷ʸfl, ‹ÊÒÁ∑§∑§, ´§ÃÈ, àÿʪ-w ‹ÊÒÁ∑§∑§ ‚¥ªÁÃ-àÿʪ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê, ‹ÊÒÁ∑§∑§ ‚¥ªÁà ‚
[x~|-yÆy] ¡Ëfl ◊¥ ◊Èπ⁄UÃÊ, ∑ȧÁ≈U‹ÃÊÁŒ ŒÊ·Ê¥ ∑§Ê fláʸŸ, ‹ÊÒÁ∑§∑§
‚¥ªÁà ‚ ÿÈQ§ üÊ◊áÊ ÷Ë àÿʪÿÊÇÿ „ÒU, üÊ◊áÊÊ¥ ∑§Ê
ŒÊ·Êà¬ÊŒ∑§ ‚¥ªÁÃ-àÿʪ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê, ¡Ÿ‚¥‚ª¸ ‚
©Uà¬ÛÊ ŒÊ·Ê¥ ∑§Ê fláʸŸ, flÎhU‚¥ªÁà ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê, SòÊË‚¥‚ª¸
fl¡¸ŸËÿ „ÒU, ©Uà¬ãŸ ŒÊ·Ê¥ ∑§Ê ∑§ÕŸ,
{1288 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ªÊ. yx •¬äÿÊŸ, ŒÈ—üÊÈÁÃ, ŒÈ⁄Uʋʬ, ◊Œ-} ‚êÿÄàfl⁄UÁ„Uà √ÿÁQ§ ∑§Ê SflM§¬, Á◊âÿÊŒÎÁCU ∑§ ŒÊ·Ê¥
[yÆz-yÆ~] ¬Ê¬Ê¬Œ‡Ê, •fláʸflÊŒ, ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ, fl„U Á„UÃ∑§Ê⁄UË ¬⁄U ÷Ë ∑˝§ÊÁäÊà „UÊÃÊ „ÒU,
ŒÈ◊¸Œ, ◊Œ •¬˝‡ÊSà äÿÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ,

ªÊ. yy ⁄UÊÒŒ˝äÿÊŸ, Á¬‡ÊÈŸ, •‚ÍÿÊ ‚êÿÄàfl⁄UÁ„Uà ÿÊ ÷˝CU √ÿÁQ§ ∑§ Sfl÷Êfl ∑§Ê ∑§ÕŸ,
[yÆ~-yvz] ÷á«UŸ, •ŸÕ¸Œá«U •äÊ◊¬˝∑ΧÁà fl ‚îÊŸ¬˝flÎÁûÊ ◊¥ •ãÃ⁄U, ⁄UÊÒŒ˝äÿÊŸË √ÿÁQ§
∑§Ê SflM§¬, fl„U L§CU fl øȪ‹πÊ⁄UË ∑§ ŒÊ· ‚ ÿÈÈQ§
„UÊÃÊ „ÒU, •‚ÍÿÊ, ŒÊ·¬ÍáʸøÊÁ⁄UòÊ flÊ‹Ê, EÊŸflØ
ÿÊøŸÊ‡ÊË‹, ŒËŸ, ∑§‹„U¬˝◊Ë, ÷á«UŸÁ∑˝§ÿÊ‚Á„Uà „UÊÃÊ
„ÒU, üÊ◊áÊÊ¥ ∑§Ê ¬ÍflÊ¸Q§ ‚÷Ë ‚êÿÄàfl-Áfl⁄UÊäÊË Á∑˝§ÿÊ•Ê¥
∑§ àÿʪ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê–

ªÊ. yz Á¡ŸäÊ◊¸ ∑§ ÁflŸÊ‡Ê∑§ √ÿÁQ§ÿÊ¥ ∑§Ê SflM§¬, ’ãŒ⁄U, ªäÊÊ,

[yvz-ywÆ] ∑ȧûÊÊ, „UÊÕË, ’ÊÉÊ, ‡ÊÍ∑§⁄U, ∑§¿ÈU•Ê, ◊ÄπË ÃÕÊ ¡ÊÒ¥∑§
∑§ Sfl÷ÊflÊ¥ ∑§Ê ÃÈ‹ŸÊà◊∑§ √ÿÊÅÿÊŸ–

ªÊ. y{ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ë ©Uà∑ΧCUÃÊ ∑§Ê fláʸŸ, ‚êÿÄàfl ∑§ •÷Êfl

[ywv-yw{] ◊¥ ‚êÿÇôÊÊŸ fl ‚êÿ∑˜§øÁ⁄UòÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃ, ‚êÿÄàfl ◊ÊˇÊ
M§¬Ë flÎˇÊ ∑§Ê ◊Í‹, Ÿª⁄U-mUÊ⁄U „ÒU, ‚êÿÄàfl ªÈáÊ ∑§Ë
üÊDUÃÊ ∑§ •Êª◊ ¬˝◊ÊáÊ, ‚êÿÄàfl-¬˝ÊÁ# ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê–

ªÊ. y| ’ʋì, ’Ê‹fl˝Ã, ∑ȧ‡ÊË‹ ◊ÈÁŸ-w ‚êÿÄàfl-„UÊÁŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊÊ¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ, Á◊âÿÊì,
[yw{-yx{] ∑ȧÁ‹¥ªË, ∑ȧôÊÊŸË, ∑ȧfl˝Ã, ∑ȧÁ‹¥ªË, ∑ȧôÊÊŸË, ∑ȧfl˝Ã, ∑ȧ‡ÊË‹, ∑ȧŒ‡Ê¸Ÿ, ∑ȧ‡ÊÊSòÊ,
∑ȧ‡ÊË‹, ‚¥SÃfl, SÃfl, ∑ȧÁŸÁ◊ûÊ óßUŸ∑§Ë ‚¥SÃfl-SÃÈÁÃ-¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§⁄UŸ ‚ „UÊÁŸ
SÃÈÁÃ, ¬˝‡Ê¥‚Ê, „UÊÃË „ÒU– ’ʋì fl ’Ê‹fl˝Ã ‚¥‚Ê⁄U ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „UÊÃ „ÒU¥,
◊ÈÁQ§ ◊¥ ∑ȧÁ‹¥ª Ÿ„UË¥, •Á¬ÃÈ Á¡ŸÁ‹¥ª ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU–
÷ÊflÁ‹¥ªË ◊ÈÁŸ ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê fláʸŸ, ∑ȧôÊÊŸ ŒÈª¸Áà ∑§Ê
„UÃÈ „ÒU, ∑ȧfl˝Ã, ∑ȧ‡ÊË‹, ∑ȧŒ‡Ê¸Ÿ, ∑ȧ‡ÊÊSòÊ, ∑ȧÁŸÁ◊ûÊ,
∑§Ê fláʸŸ, ‚êÿÇŒÎÁCUÿÊ¥ ∑§ Á‹∞ ©UQ§ ‹ÊªÊ¥ ∑§Ë ÁflŸÿ
∑§Ê ÁŸ·äÊ, ßUŸ∑§ ¬˝‡Ê¥‚Ê-‚¥SÃfl ‚êÿÄàfl ∑§ •ÁÃøÊ⁄U
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1289
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
◊¥ ªÁ÷¸Ã „ÒU– SÃÈÁà fl SÃfl ◊¥ •¥Ã⁄U, ¬˝‡Ê¥‚Ê fl ‚¥SÃfl
◊¥ •¥Ã⁄U,

ªÊ. y} Á◊âÿÊàfl ∑ȧDU⁄UÊªË √ÿÁQ§ ∑§Ë Ã⁄U„U ∑§CU¬˝Œ „ÒU, ∑ȧDUU⁄UÊªË

[yx|-yx}] ∑§ ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê fláʸŸ, Á◊âÿÊàfl ∑§ ‚◊ÊŸ ∑§Ê߸U
•∑§ÀÿÊáÊ∑§Ê⁄UË Ÿ„UË¥ „ÒU–

ªÊ. y~ Œfl, ªÈL§, äÊ◊¸, øÊÁ⁄UòÊ øÊÁ⁄UòÊ-w ‚êÿÇŒÎÁCU „UË ‚◊ËøËŸ Œfl-‡ÊÊSòÊ-ªÈL§ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê
[yx~-yy{] ì ì-w, vw ôÊÊÃÊ „ÒU, ‚êÿÄàflÊ÷Êfl ◊¥ ÿÕÊÕ¸ ôÊÊŸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, äÊ◊¸
ªÁÃ-y, w ∑§Ë Áfl‡Ê· √ÿÊÅÿÊ, øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ê SflM§¬, ì ‚ „UË ◊ÊˇÊ
∑§Ë Á‚ÁhU ∑§Ê ∑§ÕŸ, Á◊âÿÊŒÎÁCU ÷ŒÁflôÊÊŸ ∑§ •÷Êfl
◊¥ •ôÊÊŸË „ÒU,

ªÊ. zÆ •¬äÿÊŸ Á◊âÿÊŒÎÁCU •Êà◊Áøãß ∑§ Á’ŸÊ ÄÿÊ-ÄÿÊ ÁfløÊ⁄UÃÊ

[yy|-yzv] „ÒUó ßU‚∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ, ‚êÿÇŒÎÁCU-Á◊âÿÊŒÎÁCU ∑§Ë ÃÈ‹ŸÊ,
‹ÊÒÁ∑§∑§ ‚Èπ ∑§Ë ßUë¿UÊ ◊¥ •‡ÊÈ÷-Áøãß ∑§⁄U
Á◊âÿÊŒÎÁCU ÁŸ⁄UãÃ⁄UU •‡ÊÈ÷ ’¥äÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ÁŸ⁄UÕ¸∑§
•Ê‹Ê¬-•¬äÿÊŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–

ªÊ. zv Á◊âÿÊ◊ÁÃ, ◊Œ, ◊ÁÕôÊÊŸ Á◊âÿÊŒÎÁCU ∑§Ë ¬˝ÁÃÁ∑˝§ÿÊ•Ê¥ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ, ◊Œ fl ◊Ê„U
[yzv-yzy] ŒÊŸÊ¥ ◊l ∑§Ë Ã⁄U„U „ÒU¥, Á◊âÿÊŒÎÁCU ◊Ê„Ufl‡Ê Á∑§‚ Ã⁄U„U
©Uã◊ûÊ ⁄U„UÃÊ „ÒU, ßU‚∑§Ê fláʸŸ, fl„U •Êà◊Ê-•ŸÊà◊Ê
∑§ ôÊÊŸ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃÊ „ÒU, ‚êÿÇŒÎÁCU fl Á◊âÿÊŒÎÁCU ∑§Ë
Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ◊¥ •¥Ã⁄U,

ªÊ. zw •ÊÒ¬‡ÊÁ◊∑§ ÷Êfl, ÷Êfl-z, ©U¬‡Ê◊÷Êfl ‚¥fl⁄U ∞fl¥ ÁŸ¡¸⁄UÊ ∑§Ê „UÃÈ „ÒU, •ÊÒ¬‡ÊÁ◊∑§
[yzy-yz}] ÷Êfl ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê •ÊÁŒ „ÒU, ˇÊÊÁÿ∑§ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ¬˝ÊÁ# ∑§Ê
∑˝§◊, ©U¬‡Ê◊ ßU„U‹Ê∑§ fl ¬⁄U‹Ê∑§ ŒÊŸÊ¥ ◊¥ ‚Èπ ∑§Ê
ŒÊÃÊ „ÒU, ©U¬‡Ê◊÷Êfl „UÊŸ ‚ fl„U ªfl¸-∑§cÊÊÿ⁄UÁ„UÃ
„UÊÃÊ „ÒU, ∑§·ÊÿÁfl¡ÿ ∑§Ê ©U¬Êÿ fl ◊„Uûfl ∑§Ê fláʸŸ,
{1290 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ªÊ. zx flÒ⁄UÊÇÿ, ôÊÊŸ ‚êÿÇŒÎÁCU fl Á◊âÿÊŒÎÁCU ∑§Ê ‚◊ÿ ∑Ò§‚ √ÿÃËà „UÊÃÊ „Ò,U
[yz~-y{y] ßU‚∑§Ê ÁŸM§¬áÊ, ‚êÿÇŒÎÁCU flÒ⁄UÊªË fl ôÊÊŸÊüÊÿ flÊ‹Ê
ÃÕÊ Á◊âÿÊŒÎÁCU Áfl·ÿÊ‚Q§, ŒÈ÷ʸflË, •Ê‹Sÿ-∑§‹„U
flÊ‹Ê „ÊÃÊ „ÒU– flÒ⁄UÊÇÿ Á’ŸÊ ì-äÿÊŸ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „ÒU–
‚êÿÇŒÎÁCU ∑§Ë ôÊÊŸ fl flÒ⁄UÊÇÿ w ‡ÊÁQ§ÿÊ¥ „ÒU¥, Á¡Ÿ‚ fl„U
∑§◊¸’¥äÊ ‚ ◊ÈQ§ „UÊÃÊ „ÒU– Á◊âÿÊŒÎÁCU ßU‚‚ Áfl¬⁄UËÃ,
∑§◊¸’¥äÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–

ªÊ. zy ⁄UÊÒŒ˝, ⁄UÊÒŒ˝ äÿÊŸ, Á„¥U‚ÊŸãŒË, ⁄UÊÒŒ˝äÿÊŸ-y, ÷⁄UÃˇÊòÊ ◊¥ flø◊ÊŸ ◊¥ ¬Ê¬Ë ¡ŸÊ¥ ∑§Ë ’„ÈU‹ÃÊ ∑§Ê
[y{y-y|z] ◊ηʟãŒË, øÊÒÿʸŸ¥ŒË, •ÊøäÿÊŸ-y, fláʸŸ, ¬¥ø◊∑§Ê‹ ∑§Ê ∑§ÕŸ, ⁄UÊÒŒ˝äÿÊŸ ∑§ ’Ês ÁøqU
Áfl·ÿ‚¥⁄UˇÊáÊŸãŒË ⁄UÊÒŒ˝äÿÊŸ, •‡ÊÈ÷‹‡ÿÊ-x ∞fl¥ ŒÈc¬˝÷Êfl ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ, fl ÷˝CU, ŒÈC,U ¬ÊÁ¬DU,U ŒÈ‹¸‡ÿÊ
•ÊøäÿÊŸ, ßUCUÁflÿÊª, ‹‡ÿÊ-w flÊ‹ „UÊÃ „¥ÒU, •‡ÊÈ÷‹‡ÿÊ ∑§Ê ÁflSÃÊ⁄U ‚ ∑§ÕŸ–
•ÁŸc≈U ‚¥ÿÊª, ¬Ë«U∏Ê-Áøãß,
ÁŸŒÊŸ, ‹‡ÿÊ, ∑ΧcáÊ-ŸË‹-
∑§Ê¬Êà ‹‡ÿÊ, Œ˝√ÿ-÷Êfl ‹‡ÿÊ

ªÊ. zz ‚ʪÊ⁄U, •ŸªÊ⁄U, •Ê⁄UÊäÊ∑§-w ¬¥ø◊∑§Ê‹ ◊¥ Á◊âÿÊŒÎÁCU ‚È‹÷ ∞fl¥ ‚êÿÇŒÎÁCU ŒÈ‹¸÷
[y|z-y}v] äÊ◊¸-w „¥ÒU– „È¥U«UÊfl‚Á¬¸áÊË ∑§Ê fláʸŸ, ÷⁄Uà ø∑˝§flÃ˸ ∑§ Sfl¬AÊ¥
øÊÁ⁄UòÊ-w mUÊ⁄UÊ ¬¥ø◊∑§Ê‹ ∑§ ‹ˇÊáÊÊ¥ ∑§Ê ôÊÊŸ, Á◊âÿÊŒÎÁCU fl˝Ã-
ì ∑§⁄UÃ „ÈU∞ ÷Ë ◊ÊˇÊ ‚ ŒÍ⁄U „UË „UÊÃ „¥ÒU– ◊ÈÁŸäÊ◊¸ ◊¥
•‚◊Õ¸ÃÊ „UÊŸ ¬⁄U ªÎ„USÕ äÊ◊¸ ∑§ ©U¬Œ‡Ê ∑§Ê ∑§ÕŸ,
∑˝§◊-÷¥ª ‚ ©Uà¬ÛÊ ŒÊ· ∑§Ê fláʸŸ–

ªÊ. z{ ©UûÊ◊ äÿÊŸ, ‚⁄Uʪ-x, flËÃ⁄Uʪ-x ¬¥ø◊∑§Ê‹ ◊¥ ÷⁄UÃˇÊòÊ ◊¥ äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§ ‚Œ˜÷Êfl ∑§Ê
[y}w-y~y] äÊ◊¸äÿÊŸ-y, w, w, x ‚◊Õ¸Ÿ– ¡Ê ∞‚Ê Ÿ„UË¥ ◊ÊŸÃ, fl Á◊âÿÊŒÎÁCU „ÒU–¥ äÊ◊¸äÿÊŸ
•äÿÊà◊äÊ◊¸äÿÊŸ-vÆ ∑§ SflM§¬, ’Ês ÁøqU, ‚„UÿÊªË ◊„Uûfl¬Íáʸ ‚Ê◊ª˝Ë ∑§Ê
∑§ÕŸ– äÿÊŸ-Á‚ÁhU ∑§ ¬˝◊Èπ ∑§Ê⁄UáÊ, äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§
’Ês ‹ˇÊáÊ, √ÿfl„UÊ⁄U äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§ SflÊ◊Ë ∑§ÊÒŸ Ÿ„UË¥,
äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§ ◊„UŸËÿ »§‹, ÁŸpÿäÊ◊¸äÿÊŸ ∑§ SflÊ◊Ë,
äÿÊŸ ∑§ ¬Ê°ø „UÃÈ, ªÎ„USÕÊ¥ ◊¥ ÁŸpÿ äÊ◊¸äÿÊŸ-ÁŸ·äÊ
∑§ ÁflÁ÷ÛÊ „UÃÈ, ªÎ„USÕÊ¥ ∑§Ê √ÿfl„UÊ⁄U äÊ◊¸äÿÊŸ ∑§Ê
©U¬Œ‡Ê, ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª ∑§ SflÊ◊Ë
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1291
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ªÊ. z| ‡ÊÈ÷-•‡ÊÈ÷ ¬Á⁄UáÊÊ◊ ∑§ ¬ÎÕ∑˜§-¬ÎÕ∑˜§ »§‹Ê¥ ∑§Ê fláʸŸ–
[y~y-y~}] ŒflÊÿÈ-’¥äÊ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ‡ÊÈ÷÷ÊflÊ¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ, ∑§◊Ê¸Œÿ-
»§‹Ê¥ ∑§ ¬Á⁄UfløŸ ◊¥ ∑§Ê߸U ‚◊Õ¸ Ÿ„UË¥– SflŒ˝√ÿL§Áø
◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê, ¬⁄UŒ˝√ÿL§Áø ‚¥‚Ê⁄U ◊ʪ¸ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU–
‡ÊÈ÷-•‡ÊÈ÷ ∑§◊¸ „UË ‚Èπ-ŒÈπ ∑§ ∑§Ãʸ „ÒU¥, •ãÿ ∑§Ê߸U
Ÿ„UË¥– •ÊªÊ◊Ë ÷ÿ, ¡Ò‚Ê øÊ„UÃ „UÊ, ¡Ê L§ø, fl„U ∑§⁄UÊ

ªÊ. z}-z~ •‡ÊÈ÷÷Êfl, ¬Ê¬, •‡ÊÈ÷ ÷Êfl •Ê‚˝fl •‡ÊÈ÷ ÷ÊflÊ¥ ∑§ ‹ˇÊáÊ, •‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª ¬Ê¬ M§¬ „UË „¥ÒU,
[y~}-zÆ|] ◊Ÿ-fløŸ-∑§ÊÿÿÊª, (∑§Ê⁄UáÊ)-z, •‡ÊÈ÷ÿÊª, ∑˝§ÊäÊÊÁŒ ∑§cÊÊÿ, Á◊âÿÊôÊÊŸ, ¬ˇÊ¬Êà M§¬
◊Êà‚ÿ¸, ◊Œ, ŒÈ⁄UÁ÷ÁŸfl‡Ê, ÿÊª-w, x, ◊Œ-}, ÷Êfl •‡ÊÈ÷÷Êfl „ÒU¥, ◊Êà‚ÿ¸, ◊Œ, ŒÈ⁄Uʪ˝„U¬Íáʸ ÷Êfl ÷Ë
∑§ÕÊ, Áfl∑§ÕÊ, •‚ÍÿÊ, •‡ÊÈ÷ ‹‡ÿÊ-x, •‡ÊÈ÷÷Êfl „ÒU, üÊ◊áÊÊ¥ ◊¥ •‡ÊÈ÷ ‹‡ÿÊ, Áfl∑§ÕÊ M§¬
Œá«U, ‡ÊÀÿ, Œ˝√ÿ fl Áfl∑§ÕÊ-y, wz, •‡ÊÈ÷ ÷ÊflÊ¥ ∑§ àÿʪ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê •‚ÍÿÊ, Œá«U,
÷Êfl‡ÊÀÿ, Œ‡Ê¸Ÿ-ôÊÊŸ- •‡ÊÈ÷äÿÊŸ-w, ‡ÊÀÿ, ªÊ⁄Ufl M§¬ ¬Á⁄UáÊÊ◊ •‡ÊÈ÷÷Êfl ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU¥–
øÊÁ⁄UòÊ, ÿÊª, ‡ÊÀÿ, Œá«U-x, ◊ŸÊŒá«U-x,
‚ÁøûÊ-•ÁøûÊ, Á◊üÊ fløŸŒá«U-|,
‡ÊÀÿ, ªÊ⁄Ufl, ´§ÁhU- ∑§ÊÿŒá«U-|, ‡ÊÀÿ-x,w
‚ÊÃ-‡Ê錪Ê⁄Ufl Œ˝√ÿ‡ÊÀÿ-x,
÷Êfl‡ÊÀÿ-x, ªÊ⁄Ufl-x

ªÊ. [{Æ-{v] •Êÿ¸∑§◊¸ Œ˝√ÿ-{, •¡Ëfl-z, ‡ÊÈ÷÷ÊflÊ¥ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ∑§ÕŸ, •Êà◊Ê „UË ‡ÊÈ÷ ÷ÊflM§¬
[zÆ|-zvy] Œ˝√ÿ-w, •ÁSÃ∑§Êÿ-z „ÒU, ßU‚∑§Ê πÈ‹Ê‚Ê, { Œ˝√ÿ, z •ÁSÃ∑§Êÿ, | Ãûfl U
Ãûfl-|, ¬ŒÊÕ¸-~ •ÊÒ⁄ ~ ¬ŒÊÕ¸ ◊¥ ¬˝flÎûÊ •Êà◊Ê, ‡ÊÈ÷÷Êfl M§¬ „ÒU– ’ãäÊ-
÷ÊflŸÊ-vw, ◊ÊˇÊ ÷ÊflŸÊ•Ê¥-⁄àŸòÊÿ, •Êÿ¸∑§◊ÊZ, ŒÿÊÁŒ äÊ◊¸ ◊¥ ¬˝flÎûÊ
•Êfl‡ÿ∑§-{, •Êÿ¸-z ÷Êfl ‡ÊÈ÷ ÷Êfl „ÒU¥–

ªÊ. {w ‚êÿÄàfl, ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ, ‚êÿÄàfl ‚ȪÁà ∑§Ê ÃÕÊ Á◊âÿÊàfl ŒÈª¸Áà ∑§Ê „UÃÈ „ÒU,
[zvz-zww] ‚êÿÇŒÎÁCU ¡Ê L§ø ©U‚ ∑§⁄UÊ– ‚êÿÇŒÎÁCU, ÿÁŒ Ÿ⁄U∑§ÊÁŒ •ÊÿÈ ∑§Ê
’¥äÊ Ÿ „UÊ ÃÊ ∑§„UÊ°-∑§„UÊ° Ÿ„UË¥ ¡ÊÃÊ, ÄÿÊ-w Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ,
ßU‚∑§Ê ÁŸM§¬áÊ, ‚êÿÇŒÎÁCU ∑§ ÷fl-÷˝◊áÊ ∑§Ê ∑§Ê‹,
‚êÿÄàfl ∑§ ◊Ê„UÊàêÿ ∑§Ê fláʸŸ, Á◊âÿÊŒÎÁCÔU ¬Ê¬M§¬
ŒÈª¸Áà ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU– Á◊âÿÊŒÎÁCU äÊ◊¸ ∑§Ê ÷ÊªÁŸÁ◊ûÊ
∑§ Á‹∞ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
{1292 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ªÊ. {x ◊Ê„U ◊Ê„U-w, ∑§◊¸-w, w Á◊âÿÊàfl àÿʪ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê, ŒÊL§áÊ Ã¬ ∑§⁄U∑§ ÷Ë ¡’
[zww-zw{] Ã∑§ ◊Ê„U-Á◊âÿÊàfl ∑§Ê àÿʪ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, Ã’ Ã∑§
‚¥‚Ê⁄U ‚ ¬Ê⁄U Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, ◊Í…U ÷Êfl „UË ◊Ê„U „ÒU– ◊Ê„Uª˝SÃ
∑§Ë Œ‡ÊÊ ∑§Ê fláʸŸ, ◊Ê„U ∑§ ÁøqU

ªÊ. {y ’Á„U⁄UÊà◊Ê, Á‹¥ª-w,x ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§ ‚◊Sà fl˝Ã, ì ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „UÊÃ „ÒU¥,
[zw{-zxw] ‹Ê∑§¬¥ÁQ§ ÷Êfl-Œ˝√ÿÁ‹¥ª, ’Á„U⁄UÊà◊Ê ⁄U%òÊÿM§¬ ÷ÊflÁ‹¥ª ‚ ⁄UÁ„Uà Œ˝√ÿÁ‹¥ªË „UÊÃÊ
„ÒU– ’Á„U⁄UÊà◊Ê ◊Ÿ ‚ Áfl·ÿÊÁ÷‹Ê·Ê ’ŸÊÿ ⁄UπÃÊ „ÒU,
‹Ê∑§Ê⁄UÊäÊŸÊ ∑§ Á‹∞ Á∑˝§ÿÊ∑§Êá«U ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ‹Ê∑§Ê⁄UÊäÊŸÊ
Á∑˝§ÿÊ ¬Ê¬’¥äÊ ∑§Ê „UÃÈ „ÒU– Œ˝√ÿÁ‹¥ª ◊ÊòÊ Á∑˝§ÿÊ ÃÕÊ
Œ˝√ÿÁ‹¥ª‚Á„Uà ÷ÊflÁ‹¥ª Á∑˝§ÿÊ ∑§ »§‹Ê¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ,
’ÊsÁ‹¥ª ∑§ y ‹ˇÊáÊ, ÷ÊflÁ‹¥ª ‚Á„Uà Œ˝√ÿÁ‹¥ª
„UË ◊ÈÁQ§ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU, Œ˝√ÿÁ‹¥ª ÷Ë ÷ÊflÁ‹¥ª ∑§Ê
∑§Ê⁄UáÊ „ÒU, ŒÊŸÊ¥ ∑§Ë ◊„UûÊÊ

ªÊ. {z ìäÊ◊¸, ÁŸc∑§Ê¥ÁˇÊà ªÈáÊ, Á◊âÿÊàfl ∑§ àÿʪ Á’ŸÊ ◊ÊˇÊ‚Èπ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, Á◊âÿÊŒÎÁCU
[zxx-zx|] ∑§Ê ì ÷ÊªÁŸÁ◊ûÊ∑§ „UÊÃÊ „ÒU, ‡Ê⁄UË⁄-Œá«U ∑§Ë •¬ˇÊÊ
∑§·ÊÿŒá«U ◊ÊˇÊÁ‚ÁhU ∑§Ê „UÃÈ „ÒU, ¬Èáÿ ∑§Ë ßUë¿UÊ ÷Ë
•ŸÈÁøà „ÒU, ‚êÿÇŒÎÁCU Sflª¸‚Èπ ∑§Ë ÷Ë ∑§Ê¥ˇÊÊ Ÿ„UË¥
∑§⁄UÃÊ–

ªÊ. {{ ∑§·ÊÿŒá«U Á’ŸÊ ◊ÊòÊ ‡Ê⁄UË⁄UŒá«U ‚ ∑§◊ÊZ ∑§Ê ˇÊÿ

[zx|-zyÆ] ‚ê÷fl Ÿ„UË¥, ‚Ê¥¬ ∑§Ê ŒÎCUÊ¥Ã, ∑§·ÊÿÁfl¡ÿ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê

ªÊ. {| ©U¬‡Ê◊, ì, ‚¥ÿ◊, ‚¥ÿ◊Ë-•‚¥ÿ◊Ë ∑§ÊÒŸ? ©U¬‡Ê◊÷ÊflÿÈQ§ ‚¥ÿ◊Ë ôÊÊŸË „Ò¥
[zyv-zyy] ÃÕÊ ∑§·Êÿ÷ÊflÿÈQ§ ‚¥ÿ◊Ë Ÿ„UË¥ „ÒU– ‚¥ÿ◊ ∑§Ë ‚ÊÕ¸∑§ÃÊ
∑§·Êÿ¡ÿ ◊¥ „ÒU– ∑§·Êÿ¥ ∑§◊¸’¥äÊ ∑§Ë „UÃÈ ÃÕÊ Ã¬ ∑§Ê
√ÿÕ¸ ∑§⁄UŸ ◊¥ ∑§Ê⁄UáÊ „¥ÒU–

ªÊ. {} ôÊÊŸ◊ÊòÊ ∑§◊¸ˇÊÿ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ Ÿ„UË¥, ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ,

[zyy-zy}] ‚êÿÇôÊÊŸ-‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ ÃËŸÊ¥ ∑§Ë ∞∑§ÃÊ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ „ÒU,
•∑§‹Ê ∞∑§ ÿÊ ŒÊ-ŒÊ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ Ÿ„UË¥, ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1293
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
Á’ŸÊ, •∑§‹Ê ôÊÊŸ ÿÊ ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ Á’ŸÊ ‚êÿÇôÊÊŸ
◊ÊˇÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ Ÿ„UË¥– flÒl-•ÊÒ·ÁäÊ ∑§Ê ©UŒÊ„U⁄UáÊ–
Á◊âÿÊŒÎÁCU ∑§ ‹ˇÊáÊÊ¥ ∑§Ê ∑§ÕŸ–

ªÊ. {~ Á◊âÿÊàfl, ÷Êfl‡ÊÈÁhU, ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ-ôÊÊŸ ∑§ ’ÊŒ ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ ª˝„UáÊ ∑§Ê

[zy~-zzw] ’Ê‹øÊÁ⁄UòÊ, ©U¬Œ‡Ê– ‚êÿÄàfl „UÊŸ ¬⁄U Á◊âÿÊàfl ◊‹ ∑§Ê ŸÊ‡Ê,
¬Á⁄UáÊÊ◊SflM§¬ •Êà◊Áfl‡ÊÈÁhU „UÊÃË „ÒU– ¡Ëfl-∑§◊¸ ∑§Ê
‚¥o£· ‚¥’¥äÊ „ÒU– ∑§◊¸M§¬ ⁄UÊª ∑§ ŸÊ‡Ê ∑§ Á‹∞
‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ M§¬Ë •Ê·ÁäÊ ∑§ ‚flŸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê,
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§ ’ÊŒ „UË øÊÁ⁄UòÊ •ÊüÊÿáÊËÿ „ÒU–

ªÊ. |Æ ’Á„U⁄UÊà◊Ê Áfl·ÿÁfl⁄UQ§ ∑§Ë •¬ˇÊÊ ∑§·ÊÿÁfl⁄UÁà ∑§ •ÁäÊ∑§ ◊„Uûfl

[zzx-zz}] ∑§Ê ∑§ÕŸ, ŒÊŸÊ¥ ◊¥ ‹ÊπªÈŸÊ •ÁäÊ∑§ üÊDU ∑§·ÊÿÁfl⁄UQ§
„ÒU– Á◊âÿÊŒÎÁCU ¬⁄UŒ˝√ÿ⁄Uà „UÊÃÊ „ÒU– ◊Í…U∏ ’Ês M§¬ ◊¥
àÿʪ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ôÊÊŸ-•ôÊÊŸË ∑§Ë Áfl·ÿÁfl⁄UÁà ◊¥ •¥Ã⁄U–
∑§◊ÊZ ∑§Ë ÁŸ¡¸⁄UÊ ∑§Ê ∑˝§◊, ÃËfl˝ ∑§·ÊÿÿÈQ§ √ÿÁQ§
‚êÿÄàflëÿÈà „UË „ÒU– flÒ⁄UÊªË ∑§Ê Áfl·ÿ‚flŸ ÷Ë ÁŸ¡¸⁄UÊ
∑§Ê „UÃÈ „ÒU, Áfl·ÿ-Áfl‡‹·áÊ–

ªÊ. |v ÁflŸÿ, ôÊÊŸ-Œ‡Ê¸Ÿ- ÁflŸÿ-z,z,x flÒ⁄UÊÇÿ Á’ŸÊ àÿʪ ∑§Ë ÁŸ⁄UÕ¸∑§ÃÊ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ, ÷ÁQ§
[zz~-z{x] øÊÁ⁄UòÊ-ÁflŸÿ, àÿʪ, ⁄UÁ„Uà ÁflŸÿ ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ, SŸ„U⁄UÁ„Uà ◊Á„U‹Ê•Ê¥ ∑§
L§ŒŸ ∑§Ê ∑§ÕŸ, flSÃÈ-Áfl·ÿ∑§ ◊Ê„U-àÿʪ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê

ªÊ. |w ˇÊ¬áÊ, ˇÊ¬∑§, flÒ⁄UÊÇÿ, flÒ⁄UÊÇÿ •ÊÁŒ Á’ŸÊ üÊ◊áÊøÿʸ ∑§Ë ÁŸ⁄UÕ¸∑§ÃÊ ∑§Ê ∑§ÕŸ,
[z{x-z|Æ] ‚êÿÇôÊÊŸË ˇÊ¬áÊÊ¥ ∑§Ê ¬˝ÿÊ¡Ÿ ∑§◊¸ˇÊÿ „UË „ÒU, ‚È÷≈U ∑§Ë ‡ÊÍ⁄UflË⁄UÃÊ
⁄UÁ„Uà ‡ÊÊ÷Ê ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ, ‚ÊÒ÷ÊÇÿ ⁄UÁ„Uà ◊Á„U‹Ê
∑§Ë ‡ÊÊ÷Ê Ÿ„UË¥ „UÊÃË, üÊ◊áÊøÿʸ ◊¥ flÒ⁄UÊÇÿ, ‚êÿÇôÊÊŸ
fl ‚¥ÿ◊ ÃËŸÊ¥ ∑§Ê ◊„Uûfl „ÒU– flÒ⁄UÊÇÿ ∑§ ¬ÿʸÿflÊøË
ŸÊ◊, ‚Êêÿ ∑ § ¬ÿʸ ÿ flÊøË ŸÊ◊, Áfl·ÿÃÎ c áÊÊ,
Áfl·ÿÊ‚ÁQ§, ÷ÊªÊ∑§Ê¥ˇÊÊ ÃËŸÊ¥ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ◊¥ ’ÊäÊ∑§ „¥ÒU–
flÒ⁄UÊÇÿ-‚êÿÇôÊÊŸ-‚¥ÿ◊ ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ •Êª◊
‚¥Œ÷Ê¸ mUÊ⁄UÊ–
{1294 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·

ªÊ. |x ‹Ê÷ÊÁflCU ∑§Ë Ã⁄U„U Áfl·ÿÊ‚Q§ ÷Ë ŒÈ—π ¬ÊÃÊ „ÒU, ‹Ê÷Ë

[z|Æ-z|y] ∑§ ßU„U‹Ê∑§ fl ¬⁄U‹Ê∑§ ‚ê’ãäÊË ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê fláʸŸ,
‹Ê÷ ¬Ê°øÊ¥ ¬Ê¬Ê¥ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU, Áfl·ÿ‚flŸ ∑§
ŒÈc¬Á⁄UáÊÊ◊–

ªÊ. |y ôÊÊŸË ∑§Ë Áfl·ÿÁfl⁄UÁQ§ ∑§ ◊„UŸËÿ »§‹Ê¥ ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ,

[z|z-z|}] ŒÊÃÊ ∑§ ‹ˇÊáÊ, ŒÊŸË „UË ¬ÈáÿÊà◊Ê „UÊÃ „ÒU¥– fl Sflª¸
fl ◊ÊˇÊ ‚Èπ ¬˝Ê# ∑§⁄UÃ „ÒU¥– Áfl·ÿÁfl⁄UÁQ§ ∑§ »§‹Ê¥ ∑§Ê
∑§ÕŸ, •Êà◊Ãûfl ◊¥ ◊ªAÃÊ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê ÃÕÊ ◊„Uûfl–

ªÊ. |z ¬Á⁄Uª˝„U ‚¥ôÊÊ, ‹Ê÷, ’Ês¬Á⁄Uª˝„U-vÆ, ~ ‚êÿÄàfl ôÊÊŸ-flÒ⁄UÊÇÿ ’‹ ‚ „UË ‹Ê÷ ∑§Ê ÁŸª˝„U ‚¥÷fl
[z|}-z}{] „ÒU– ‹Ê÷ ∑§ ¬ŒÊÕ¸ ∑§Ê fláʸŸ, Áfl·äÊ⁄U ∑§Ê ŒÎCUÊ¥Ã,
‚êÿÄàflÊÁŒ ◊¥òÊ-•ÊÒ·ÁäÊ „ÒU¥– ‹Ê÷ ◊„UÊŸ˜ •ŸÕ¸∑§Ê⁄UË
„ÒU, ßU‚∑§Ê fláʸŸ, ¬Á⁄Uª˝„U ‚¥ôÊÊ fl ‹Ê÷∑§·Êÿ ◊¥ •¥Ã⁄U,
¬Á⁄Uª˝„U ∑§ x ∑§Ê⁄UáÊ, fl ‚¥‚Ê⁄U ∑§ ◊Í‹ ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU¥, ◊¥òÊ-
•ÊÒ·ÁäÊ ∑§ ¬˝÷Êfl ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ •ÊÒ⁄U ¬˝◊ÊáÊ,

ªÊ. |{ ÷Êfl◊Èá«UŸ, Á‡ÊπÊë¿UŒË ◊Èá«UŸ-vÆ, S¬‡Ê¸-} Œ‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§ ◊Èá«UŸ ∑§Ê àÿÊªË „UË ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê ŸÃÊ
[z}{-z~w] ◊Èá«UŸ, ßUÁãŒ˝ÿ-fløŸ- ßUÁãŒ˝ÿÊ¥-z, ª¢œ-w, „UÊÃÊ „ÒU– ◊Èá«UŸ ‡ÊéŒ ∑§Ê •Õ¸– ÷Êfl◊Èá«UŸ¬Ífl¸∑§ „UË
„USÃ-¬ÊŒ-‡Ê⁄UË⁄U-◊Ÿ ⁄U‚-z, ßUÁãŒ˝ÿÁfl·ÿ-z, Œ˝√ÿ◊Èá«UŸ ‚ÊÕ¸∑§ „ÒU, ◊ÊˇÊÁ‚ÁhU ∑§Ê ©U¬Êÿ „ÒU– ¬Ê°øÊ¥
-◊Èá«UŸ fláʸ-z, ∑§◊¸ÁãŒ˝ÿÊ°-z, ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§ ◊Èá«UŸ ÷ÊflÁ‹¥ª ∑§ ©U¬∑§Ê⁄U∑§ „UÒ¥U– ÷ÊflÁ‹¥ª
Sfl⁄U-{, ’ÊsÁ‹¥ª-y ∑§Ë üÊDUÃÊ ∑§Ê fláʸŸ, äÊ◊¸ ‚ Á‹¥ª „UÊÃÊ „ÒU, ÷Êfl „UË
äÊ◊¸ „ÒU–

óÆó
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1295

©UûÊ⁄UÊh¸
[ªÊÕÊ ||-v{}, ¬Î. z~x-vvz}, •ÁäÊ∑§Ê⁄U |-v}]

‚åÃ◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U
[ªÊÕÊ-||-}Æ] [¬Î. z~x-{wÆ]

ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·

[¬Î. z~x]................................................................... •ÁäÊ∑§Ê⁄U-¬ÊÃÁŸ∑§Ê,
ªÊ. || Á‡Êcÿ, ©U¬øÊ⁄UÁflŸÿ fl⁄U ∑§ ªÈáÊ-~, ªÈL§-÷ÁQ§ ‚Á„Uà √ÿÁQ§ Á‡Êfl◊ʪ¸ ∑§Ê ÃÕÊ ÷ÁQ§⁄UÁ„UÃ
[z~y-{Æx] ·«UÊfl‡ÿ∑§-{ ŒÈª¸Áà ∑§Ê ¬ÁÕ∑§ „ÒU– Á¡ŸãŒ˝ fl Á¡ŸflÊáÊË ∑§Ë ÷ÁQ§
⁄UÁ„Uà ¡ÒŸ, ÷Ãʸ ∑§Ë ÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà ‚ÃË fl ŸÊÒ∑§⁄U ÃÕÊ
ªÈL§÷ÁQ§⁄UÁ„Uà Á‡Êcÿ ‚÷Ë ŒÈ—π ∑§ ÷ÊQ§Ê „ÒU–¥ SflÊ◊Ë÷ÁQ§,
¬ÁÃ÷ÁQ§, ªÈL§÷ÁQ§ ∑§Ë ◊„ûÊÊ ∑§ •Êª◊ ¬˝◊ÊáÊ– ªÈL§Œ˝Ê„ U
∑§ ŒÈc»§‹Ê¥ ∑§Ê fláʸŸ, ªÈL§-©U¬∑§Ê⁄U ∑§Ê ∑§ÕŸ–
Á¡ŸãŒ˝÷ÁQ§, Á¡ŸflÊáÊË-÷ÁQ§ ∑§Ê fláʸŸ–

ªÊ. |} ªÈL§ ¬Á⁄Uª˝„UÁfl⁄Uà ÷Ë ÿÁŒ ªÈL§÷ÁQ§⁄UÁ„Uà „ÒU ÃÊ ©U‚∑§Ê

[{Æy-{Æ~] √ÿfl„UÊ⁄UøÊÁ⁄UòÊ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „ÒU– ™§‚⁄U πà ∑§Ê ©UŒÊ„U⁄UáÊ,
ªÈL§-©U¬∑§Ê⁄U ÃÕÊ ôÊÊŸŒÊŸ ∑§Ë ◊Á„U◊Ê– ªÈM§ ∑§ ¬˝ÁÃ
Á‡Êcÿ-∑§Ã¸√ÿ– ÁflŸÿ ‚ „UË ªÈL§ ∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ ∑§Ë Á‚ÁhU
„UÊÃË „ÒU– ÁflŸÿ ∑§ •¥ª–

ªÊ. |~-}Æ ÁŸc»§‹ •ŸÈDUÊŸ ŒÊÃʪÈáÊ-| ªÈL§÷ÁQ§Áfl„UËŸ Á‡Êcÿ ∑§ øÊÁ⁄UòÊ ∑§Ë ÁŸ⁄UÕ¸∑§ÃÊ ∑§Ê
[{vÆ-{wÆ] ÁŸM§¬áÊ, ⁄UÊ¡Ê ∑§ Á’ŸÊ ⁄UÊíÿ ÃÕÊ ‚ŸÊ¬Áà ∑§ Á’ŸÊ
Œ‡ÊÊÁŒ ’‹-„UÊÁŸ ∑§Ê ÁflSÃÊ⁄U ‚ ∑§ÕŸ– ŒÊŸÊ¥ ∑§Ë
◊„UûÊÊ ∑§Ê fláʸŸ– ⁄UÊ¡Ê ∑§ ∑§Ã¸√ÿ– ‚êÿÄàfl Á’ŸÊ
äÊ◊¸L§Áø ¬˝ÿÊ¡Ÿ-Á‚ÁhU ∑§Ë „UÃÈ Ÿ„UË¥, ‚êÿÄàfl ÿÈQ§
L§Áø ∑§Ê fláʸŸ, ÷ÁQ§ ‚ ⁄UÁ„Uà ŒÊŸ, ŒÿÊ⁄UÁ„Uà äÊ◊¸
ÁŸc¬˝ÿÊ¡Ÿ „ÒU– ªÈL§÷ÁQ§ ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê fláʸŸ–
{1296 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
•CU◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U
[ªÊÕÊ-}v-~w] [¬Î. {wv-{~w]
[¬Î. {wv-{ww]............................................................. •ÁäÊ∑§Ê⁄U-¬ÊÃÁŸ∑§Ê,
ªÊ. }v ‚êÿÇŒÎÁCU, ¬⁄U÷Êfl, „Uÿ-©U¬ÊŒÿ ∑§ Áflfl∑§ Á’ŸÊ Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ •ŸÈ⁄UÁQ§ ∑§Ê
[{wx-{w}] √ÿÊÅÿÊŸ– •ôÊÊÁŸÿÊ¥ ∑§Ê Áfl·ÿ-‚Èπ, ‚ÈπÊ÷Ê‚ „UË
„ÒU– ‡Ê¥∑§Ê-‚◊ÊäÊÊŸ– ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§ »§‹ ∑§Ê ∑§ÕŸ–
„¥U‚flØ ÷ŒÁflôÊÊŸË ∑§Ê SflM§¬– Áfl·ÿÊ‚Q§ •Êà◊Ê fl
•ŸÊà◊Ê ∑§ Áflfl∑§ ‚ ‡ÊÍãÿ „UÊÃ „Ò¥U–

ªÊ. }w ∑§ÊÿÄ‹‡Ê, ∑§ÊÿÄ‹‡Êì, ∑§ÊÿÄ‹‡Ê-{ ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊Ê ◊¥ L§Áø „UË ∑§◊¸ˇÊÿ ∑§Ë ‚ÊäÊŸ „ÒU–
[{w~-{xz] ©U¬flÊ‚, ÁŸ‡øÿ ‚êÿÄàfl ‚êÿÄàflÊ÷Êfl ◊¥ ∑§ÊÿÄ‹‡ÊÊÁŒ ∑§◊¸ˇÊÿ ∑§ ‚ÊäÊŸ Ÿ„UË¥–
∑§ÊÿÄ‹‡Ê ì ∑§Ê „UÃÈ– ©U¬flÊ‚ ∑§Ê ©à∑ΧCU ∑§Ê‹ {
◊Ê„U „UË „UÊÃ Ê „ÒU, ßU‚∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ– ©U¬flÊ‚ ì ∑§ ¬˝ÿÊ¡Ÿ–
‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§Ê ¬˝ÊÁ# ∑§Ê ©U¬Êÿ-äÿÊŸ–

ªÊ. }x ’ʋì, •Êà◊ôÊÊŸ ‚ ⁄UÁ„Uà Œ˝√ÿÁ‹¥ª ◊ÊˇÊˇÊÿ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ Ÿ„UË¥–

[{x{-{yÆ] Á◊âÿÊŒÎÁCU •Êà◊-•ŸÊà◊ ∑§ ôÊÊŸ ‚ ‡ÊÍãÿ „UÊÃÊ „ÒU–
ôÊÊŸË fl •ôÊÊŸË ◊¥ •¥Ã⁄U– •Êà◊ôÊÊŸ⁄UÁ„Uà •Êª◊ôÊÊŸË
÷Ë ‡ÊÊSòÊôÊ Ÿ„UË¥– ©U‚∑§Ê ì ’ʋì „ÒU– Œ˝√ÿÁ‹¥ª
‚Á„Uà ÷ÊflÁ‹¥ª äÊ◊¸ „ÒU–

ªÊ. }y ‡ÊÈhUÊà◊ôÊÊŸ Á’ŸÊ Œ˝√ÿÁ‹¥ª ∑§Ë ÁŸ⁄UÕ¸∑§ÃÊ ∑§Ê

[{yv-{y{] ¬˝ÁìʌŸ– ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§Ë ¬˝ÁÃÁ∑˝§ÿÊ ∑§Ê fláʸŸ, •Êª◊
¬˝◊ÊáÊ– •Êà◊Ãûfl ∑§ ÁŸ⁄UˡÊáÊ ∑§Ê ©U¬Êÿ– ÁŸª˝ã¸ ÕÁ‹¥ª-
äÊÊ⁄UË ‚Êfll ∑§ÊÿÊZ ∑§Ê ∑§⁄U ŒÈª¸Áà ◊¥ ¡ÊÃÊ „ÒU– •ôÊÊŸË
∑§ Œ˝√ÿÁ‹¥ª ’„ÈUà ŒÈ—πÊ¥ ∑§ ÷Ê⁄U ∑§Ê ◊Í‹ ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU–
ôÊÊŸË ‚◊àfl-©U¬‡Ê◊÷Êfl mUÊ⁄UÊ ŒÈ—πÊ¥ ◊¥ ÷Ë πŒÁπÛÊ
Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–

ªÊ. }z ÁŸ¡‡ÊÈhUÊà◊-÷ÊflŸÊ ∑§⁄UŸ ∑§Ë ¬˝⁄UáÊÊ– •Êà◊ôÊÊŸ „UÊŸ

[{y|-{zw] ¬⁄U ŒÈ—π Áfl‹ËŸ „UÊ ¡ÊÃÊ „ÒU– ŒÈ—π ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ Œ„U ◊¥
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1297
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
•Êà◊’ÈÁhU „ÒU– •ôÊÊŸ „UË ’¥äÊ ∑§Ê „UÃÈ „ÒU– ôÊÊŸË ∑§Ë
ÁøãßäÊÊ⁄UÊ ∑§Ê fláʸŸ– ÷ŒÁflôÊÊŸ ∑§ ’‹ ‚ ôÊÊŸË
ŒÈ—πÊ¥ ◊¥ ÁfløÁ‹Ã Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– •Êà◊÷ÊflŸÊ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê–

ªÊ. }{ ‚êÿÄàfl, ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ, Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„U-x, •Êà◊Ãûfl ∑§Ë ¬˝ÊÁ# Á’ŸÊ ÁŸpÿ ‚êÿÄàfl ∑§Ë ©U¬‹ÁéäÊ
[{zw-{z{] √ÿfl„UÊ⁄U/‚⁄Uʪ ‚êÿÄàfl, •ŸãÃÊŸÈ’ãäÊË-y, ÁŸÁpà Ÿ„UË¥– ÃûflÊ¬‹ÁéäÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁ# ◊¥ √ÿfl„UÊ⁄U-
ÁŸpÿʬˇÊÊ ‚ ∑§ÕŸ– √ÿfl„UÊ⁄U fl ÁŸpÿ‚êÿÄàfl ∑§
SflÊ◊Ë ∑§Ê ÁŸŒ¸‡Ê– ‚êÿÄàfl-©U¬‹ÁéäÊ ∑§ Á’ŸÊ ◊ÊˇÊ
Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ∑˝§◊ ∑§Ê ∑§ÕŸ–

ªÊ. }| ⁄UÊíÿ ∑§ •¥ª-|, ÁŸÁfl¸∑§Ê⁄U Sfl‚¥flŒŸ ôÊÊŸ Á’ŸÊ, ì ∑§Ë ÁŸ⁄UÕ¸∑§ÃÊ ∑§Ê
[{z|-{{w] ŒÈª¸-{, ÁŸM§¬áÊ– ŒÈª¸ Á’ŸÊ ⁄UÊ¡Ê ∑§Ê ∑§ÕŸ, ŒÊŸ-ŒÿÊ-äÊ◊¸
⁄UÁ„Uà ªÎ„USÕ ∑§Ê ∑§ÕŸ– øÃŸÊ Á’ŸÊ •Êà◊Ê ∑§Ê ∑§ÕŸ–
ôÊÊŸ fl ì ‚ ÿÈQ§ ¡Ëfl ◊ÈÁQ§ ¬ÊÃ „ÒU¥–

ªÊ. }} ¬Á⁄Uª˝„UÊ‚Q§ ◊ÈÁŸ ŒÈª¸Áà ¬ÊÃ „ÒU¥– ∑§»§ ◊¥ Áª⁄UË ◊ÄπË
[{{x-{|Æ] ∑§Ë Ã⁄U„U ¬Á⁄Uª˝„U ◊¥ Áª⁄UÊ ‚ÊäÊ∑§ •¬ŸÊ ¡ËflŸ ª¥flÊÃÊ
„ÒU– ⁄U‚ŸÊ ßUÁãŒ˝ÿ ◊¥ •Ê‚ÁQ§ ∑§ ŒÈ—π ∑§Ê fláʸŸ–
ÁflDUÊÁŒ-∑§Ë≈U ∑§Ë Ã⁄U„U Áfl·ÿÊ‚Q§ ¬˝ÊáÊË •‡ÊÈÁø ¬ŒÊÕÊZ
◊¥ ‚Èπ ◊ÊŸÃ „¥UÒ– ßUÁãŒ˝ÿÁfl·ÿÊ¥ ◊¥ ŒÈ—π „UË „Ò–U ‹Ê÷Ê‚ÁQ§
∑§Ê „UÃÈ ◊Ê„U •ÊÒ⁄U •ôÊÊŸ ÷Êfl „ÒU– fl„U ‚ÊäÊŸÊ ÷Ë
¬⁄U‹ÊÒÁ∑§∑§ ‚ÈπÊ¥ ∑§ Á‹∞ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, Á¡‚‚ ŒÈ—π-
¬⁄Uê¬⁄UÊ ’ŸË ⁄U„UÃË „ÒU, fláʸŸ– ‹Ê÷ÿÈQ§ •Êø⁄UáÊ
•Êpÿ¸∑§Ê⁄UË „ÒU–

ªÊ. }~ ◊ÊˇÊ, •‚Œ˜äÿÊŸ, ôÊÊŸÊèÿÊ‚ Á’ŸÊ ÃûflôÊÊŸ Ÿ„UË¥, ÃûflôÊÊŸ Á’ŸÊ äÿÊŸ
[{|v-{|{] ‚ ◊ÊˇÊ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ „ÒU– äÊ◊¸-‡ÊÈÄ‹ äÿÊŸ ◊ÊˇÊ ∑§ „UÃÈ
„ÒU¥– äÿÊŸ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§·ÊÿÊ¥ ∑§ ‡Ê◊Ÿ Á’ŸÊ Ÿ„UË¥–
ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ¬⁄U◊Êfl‡ÿ∑§ „ÒU, ßU‚∑§Ê ÁŸM§¬áÊ– ÃûflôÊÊŸ
Á’ŸÊ ¬˝‡ÊSÃäÿÊŸ ÷Ë Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– äÿÊŸ fl SflÊäÿÊÿ ∑§Ë
¬˝ÊÁ# ‚ ¬⁄U◊Êà◊Ê ¬˝∑§ÊÁ‡Êà „UÊÃÊ „ÒU– äÿÊÃÊ ∑§ ‹ˇÊáÊÊ¥
∑§Ê ÁŸM§¬áÊ– •Êª◊ÊèÿÊ‚ ∑§Ë ¬˝⁄UáÊÊ–
{1298 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ªÊ. ~Æ ¬¥ø◊∑§Ê‹ ◊¥ •äÿÿŸ „UË äÿÊŸ „ÒU, •Ã— •Êª◊ÊèÿÊ‚
[{||-{}Æ] ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê– √ÿfl„UÊ⁄U ‚ •äÿÿŸ ∑§Ê äÿÊŸ ∑§„UÊ „ÒU–
SflÊäÿÊÿ ‚ ∞∑§Êª˝ÃÊ •ÊÒ⁄U ◊Ÿ-Áfl¡ÿ „UÊÃË „ÒU– äÿÊŸ
‚Ê◊ª˝Ë ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ– ◊ŸÁfl¡ÿ Ÿ „UÊ ÃÊ üÊÈÃÊäÿÿŸ
√ÿÕ¸ „ÒU– ◊Ÿ—‡ÊÈÁhU „UË äÿÊŸ-Á‚ÁhU ◊¥ ‚◊Õ¸ „ÒU–

ªÊ. ~v √ÿfl„UÊ⁄UøÊÁ⁄UòÊ, ‚êÿÄàfl, •‡ÊÈ÷ ‚ ÁŸflÎÁûÊ ∞fl¥ ‡ÊÈ÷ ◊¥ ¬˝flÎÁûÊ ∑§Ê ©U¬Êÿ ôÊÊŸ M§¬
[{}v-{}{] äÿÊÃÊ, ôÊÊŸ äÊ◊¸äÿÊŸ „ÒU– Á¡ŸfløŸ ŒÈ—πÊ¥ ∑§ ˇÊÿ ∑§Ê „UÃÈ „ÒU–
Á¡ŸãŒ˝÷ªflÊŸ˜ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê– ‚êÿÇôÊÊŸ „UË äÊ◊¸äÿÊŸ
M§¬ „ÒU– ôÊÊŸ ∑§Ê »§‹ Áfl·ÿ-Áfl⁄UÁQ§ „ÒU– äÿÊŸ-Á‚ÁhU
∑§ { ©U¬Êÿ–

ªÊ. ~w üÊÈÃ, üÊÈÃôÊÊŸ ∑§ ¬ÿʸÿ-yv üÊÈà ∑§ ôÊÊŸÊèÿÊ‚ Á’ŸÊ ì ÷Ë ‚◊ËøËŸ Ÿ„UË–¥ Œ˝√ÿüÊÈÃ-
[{}{-{~w] ÷ÊflüÊÈà ôÊÊŸ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU– ôÊÊŸ ‚¥Œ„U M§¬Ë •¥äÊ∑§Ê⁄U
∑§Ê ŸÊ‡Ê∑§ „ÒU– üÊÈÃÊèÿÊ‚ ‚ ‹Ê÷ ∑§Ê, ∞fl¥ Ÿ „UÊŸ ¬⁄U
„UÊÁŸ ∑§Ê fláʸŸ– ◊Ê„UˇÊÿ, ‚êÿÇôÊÊŸ-¬˝ÊÁ# ∞fl¥ ⁄UʪÊÁŒ
∑§ ‡Ê◊Ÿ fl ßUÁãŒ˝ÿÊ¥-∑§·ÊÿÊ¥¸ ∑§ ÁŸª˝„U „UÃÈ ôÊÊŸÊèÿÊ‚
∑§Ê ©U¬Œ‡Ê–

Ÿfl◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U
[ªÊÕÊ-~x-vÆy] [¬Î. {~x-|~Æ]

[¬Î. {~x-{~y]............................................................. •ÁäÊ∑§Ê⁄U-¬ÊÃÁŸ∑§Ê,

ªÊ. ~x ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡, ¬˝‡ÊSÃäÿÊŸ,
[{~y-|Æz] ©UlÊß, ©UlflŸ, ÁŸfl¸„UáÊ
‚ÊœŸ, ÁŸSÃ⁄UáÊ, •Ê⁄UÊäÊŸÊ,
Sfl÷Êfl, •Ê⁄UÊäÊŸÊ, ‚Œ˜äÊ◊¸∑§ÕÊ,
•ÊˇÊ¬áÊË-ÁflˇÊ¬áÊË ∑§ÕÊ,
ÁŸfl¸¡ŸË, ‚¥fl¡ŸË ∑§ÕÊ
äÊ◊¸∑§ÕÊ-y ◊ÈÁŸ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ÃûflÁfløÊ⁄U∑§ ∞fl¥ äÊ◊¸∑§ÕÊ ∑§ √ÿ‚ŸË
„UÊÃ „ÒU¥– ◊ÈÁŸ¡Ÿ ‹Ê∑§√ÿfl„UÊ⁄U ‚ Áfl⁄UQ§ „UÊÃ „ÒU¥–
ÃûflÁfløÊ⁄U∑§ ◊ÈÁŸ ∑§Ê fláʸŸ– ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ê Sfl÷Êfl×
◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ-•ŸÈDUÊŸ ◊¥ L§Áø „UÊÃË „ÒU–
•Ê⁄UÊäÊŸÊ ∑§ ¬ÿʸÿflÊøË ŸÊ◊– ¬⁄U◊Êո× ◊ÊˇÊ◊ʪ¸
∑§Ë •Ê⁄UÊäÊŸÊ ∞∑§ „UË „ÒU– ÃûflôÊÊŸÁfløÊ⁄UáÊÊ flÊ‹ ◊ÈÁŸ
„UË •Êà◊Ê⁄UÊ◊ ◊¥ ‹ËŸ fl ¬⁄U◊‚ÈπË ⁄U„UÃ „Ò¥U–

ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ
ªÊ. ~y-~{ •äÊ—∑§◊¸, ©U¬Œ˝ÊfláÊ,
[|Æx-|wv] ÁflŒ˝ÊfláÊ, ¬Á⁄UÃʬŸ,
•Ê⁄¥U÷, äÊ◊Ê¸¬Œ‡Ê, ÿÊªË,
÷ÊflŸÊ, ÁŸ¥ŒÊ, ÁŸ∑ΧÁÃ,
©U¬ÁäÊ, ‚ÊÁì˝ÿÊª,
¬˝ÁáÊÁäÊ, ¬˝ÁÃ∑ȧ@Ÿ,
¬Á⁄U·„U¡ÿ, ©U¬‚ª¸,
ìSflË, Áfl∑§À¬, ÁŸm¸ãm,
ÁŸÿÃSfl÷Êfl, ’Ês fl
•ÊèÿãÃ⁄U Œ˝√ÿ◊‹,
÷Êfl◊‹, ◊‹
ªÊ. ~| ÁŸflʸáÊ, Á◊âÿÊŒÎÁCU
[|wv-|w|]
ªÊ. ~} ¬˝flÎÁûÊ, ÁŸflÎÁûÊ,
[|w|-|xz]
¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1299
÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
•ŸÈ¬˝ˇÊÊ-vw ◊ÈÁŸ⁄UÊ¡ ∑§ ÁflSÃÎà SflM§¬ ∑§Ê ÁflfløŸ– fl Áfl∑§ÕÊ•Ê¥
◊ÊÿÊ-z, ¬Á⁄U·„U-ww ‚ ⁄UÁ„UÃ, äÊ◊¸∑§ÕÊ ‚Á„Uà „UÊÃ „ÒU¥– •äÊÊ∑§◊¸ ŒÊ· ÿÈQ§
©U¬‚ª¸-y, vÆ •Ê„UÊ⁄U, fl‚ÁÃ∑§ÊÁŒ ∑§ ÁŸ·äÊ ∑§Ê ÁflSÃÎà fláʸŸ–
¬Á⁄Uª˝„U-w, ◊‹-w, ‚êÿÇôÊÊŸË ◊ÈÁŸ¡Ÿ „UÊÃ „ÒU¥– äÊ◊Ê¸¬Œ‡Ê∑ȧ‡Ê‹ ◊ÈÁŸ
Œ˝√ÿ◊‹-w ∑§Ê „UÊŸ flÊ‹ ‹Ê÷Ê¥ ∑§Ê fláʸŸ– ◊ÈÁŸ¡Ÿ •ŸÈ¬˝ˇÊÊÿÈQ§
flSòÊ-z ÿÊªË ÃÕÊ ÁŸãŒÊ-fl@ŸÊ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃ „ÒU¥– •ŸÈ¬˝ˇÊÊ
Áfl·ÿ∑§ ∑§ÕŸ– ¬⁄UÁŸ¥ŒÊ ∑§ ŒÈc¬Á⁄UáÊÊ◊Ê¥ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ–
◊ÈÁŸ¡Ÿ ¬Á⁄U·„U ∞fl¥ ©U¬‚ª¸¡ÿË „UÊÃ „ÒU¥– ©U¬‚ª¸-
¬Á⁄U·„U¡ÿ ◊¥ •¥Ã⁄U– fl ‡ÊÈ÷ äÿÊŸ-•äÿÿŸ‹ËŸ,
¬Á⁄Uª„˝ U⁄UÁ„Uà Áfl∑§À¬⁄UÁ„Uà „UÊÃ  „ÒU¥– •¬Á⁄Uª„˝ UÃÊ ∑§ ‚Èπ–
‚◊àfl÷Êfl ∑§Ë ¬˝ÊÁ# ‚¥∑§À¬Áfl∑§À¬⁄UÁ„Uà „UÊÃË „Ò,U
‡ÊÈhUÊà◊Ê-SflM§¬ ∑§Ê fláʸŸ, ◊ÈÁŸ¡Ÿ ∑§ ÁŸÿÃSfl÷Êfl,
ÁŸ◊¸‹Sfl÷Êfl ∑§Ê Áflo£·áÊ–
Á◊âÿÊàfl‚Á„Uà ì ◊ÊˇÊÁ‚ÁhU ◊¥ ‚„UÊÿ∑§ Ÿ„UË¥–
ÁŸflʸáÊ‚Èπ „UË flÊSÃÁfl∑§ ‚Èπ „ÒU, ‡ÊcÊ ‹ÊÒÁ∑§∑§ ‚Èπ
‚ÈπÊ÷Ê‚-ˇÊÁáÊ∑§ ŒÈ—π M§¬ „ÒU¥, ÁflSÃÊ⁄U ‚ ∑§ÕŸ–
Á◊âÿÊàflÿÈQ§ ¡Ëfl ∑§Ë ¬Á⁄UáÊÁà ∑§Ê fláʸŸ– Á◊âÿÊàfl
∑§ àÿʪ ∑§Ê ¬⁄UÊ◊‡Ê¸–
‚⁄UʪÊflSÕÊ ◊¥ ‡ÊÈhUÊà◊SflM§¬ ∑§Ë •‚¥÷flÃÊ ∑§Ê
ÁŸM§¬áÊ– •¬˝‡ÊSÃ⁄Uʪ ∑§ ‚ÊÕ mUcÊ ÷Ë ÁŸÁpà „ÒU–
⁄UʪmU· ∑§ ‚ÊÕË ∑§·Êÿ¥, •‡ÊÈ÷äÿÊŸ, •‡ÊÈ÷ ‹‡ÿÊÿ¥
„ÒU¥– ⁄UʪÊÁŒ „U≈UŸ ¬⁄U „UË •Êà◊Œ‡Ê¸Ÿ „UÊÃÊ „ÒU–
◊Á‹ŸŒ¬¸áÊ, ø¥ø‹ (∑§Ëø«∏UÿÈQ§ ø‹) S»§Á≈U∑§ ∑§Ê
©UŒÊ„U⁄UáÊ– ⁄UʪÊÁŒ ’Ês ‚¥ÿÊª fl Á◊âÿÊôÊÊŸ ∑§Ê ’…∏UÊŸ
∑§ ∑§Ê⁄UáÊ àÿÊíÿ „Ò¥U– ⁄UʪÊÁŒ-•÷Êfl ‚ Áfl·ÿÊ‚ÁQ§
∑§◊ ÃÕÊ ‡ÊÈhUÊà◊ÊŸÈ÷ÍÁà ¬˝∑§≈U „UÊÃË „ÒU, øøʸ–
’ÈÁhU¬Ífl¸∑§ fl •’ÈÁhU¬Ífl¸∑§ ⁄Uʪ ∑§ ªÈáÊSÕÊŸ– ªÎ„USÕÊ¥
∑§ •‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§Ê •ŸÈ÷fl ÷Ë ÁŸflʸáÊ-‚Èπ ◊¥ ∑§Ê⁄UáÊ
„ÒU, Áfl‡Ê· flQ§√ÿ–
{1300 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ªÊ. ~~ ‚¥‚Ê⁄U, Œá«U, ‡ÊÀÿ, ‚¥‚Ê⁄U-z, Œá«U-x, Œá«U, ‡ÊÀÿ, Á◊âÿÊàfl, ◊ÊŸ, ߸Ucÿʸ, ∑§‹„U, ÿÊøŸÊ
[|x{-|yv] Á◊âÿÊàfl‡ÊÀÿ, ◊ÊÿÊ, ◊ŸŒá«U-x, ∑§ÊÿŒ¢«U-| ∑§ Sfl÷ÊflË ◊ÈÁŸ ŒËÉʸ‚‚ ¥ Ê⁄UË „ÒU– ‚¥‚Ê⁄U ∑§Ê ◊Í‹ Á◊âÿÊàfl
ÁŸŒÊŸ, •‚ÍÿÊ fløŸŒá«U-|, fl ∑§cÊÊÿÊÁŒ „ÒU, ŒÎCUʥÖ fl˝ÃË „UÊŸ ◊¥ ‡ÊÀÿ ’ÊäÊ∑§ „ÒU–
‡ÊÀÿ-x,w •Á÷◊ÊŸË Áflfl∑§„UËŸ „UÊÃ „Ò¥U– •‚ÍÿÊ ÃËfl˝∑§·Êÿ ∑§Ê
÷Êfl‡ÊÀÿ-x, ‹ˇÊáÊ „ÒU–
Œ˝√ÿ‡ÊÀÿ-x

ªÊ. vÆÆ ◊Í…UŒÎÁCU, ¬⁄UŒ˝√ÿ, ŒËˇÊÊ ‡Ê⁄UË⁄U ◊¥ •ŸÈ⁄UQ§, Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ •Ê‚Q§, ∑§·ÊÿÿÈQ§,
[|yw-|zÆ] •Êà◊Sfl÷Êfl ‚ Áfl⁄UQ§ ‚ÊäÊÈ ‚êÿÄàfl„UËŸ „UÊÃ  „¥UÒ– ‡Ê⁄UË⁄U
◊¥ •Êà◊Œ‡Ê¸Ÿ flÊ‹ ◊Ê„UÿÈQ§ ¬˝ÊáÊË ∑§Ê ∑§ÕŸ– Áfl·ÿÊ¥
◊¥ •Ê‚ÁQ§ •ôÊÊŸ÷Êfl ∑§Ë ŒŸ „ÒU– ¬⁄UŒ˝√ÿÊ¥ ◊¥ ⁄UÁÃ-
Áfl⁄UÁà ∑§ ¬Á⁄UáÊÊ◊– üÊ◊áÊŒËˇÊÊ ◊Ê„U-∑§·Êÿ ∑§ àÿʪ
‚ê’ãäÊË ‚¥∑§À¬ ∑§ ‚ÊÕ ¬˝Ê⁄¥U÷ „UÊÃË „ÒU– •Êà◊Sfl÷Êfl
◊¥ ‚È# ◊ÈÁŸ-Œ‡ÊÊ ∑§Ê fláʸŸ–

ªÊ. vÆv-vÆw √ÿʬÊ⁄U, •Ê⁄¥U÷, fl˝Ã-w, ◊„UÊfl˝Ã-z ¡ÒŸäÊ◊¸ ∑§Ë Áfl⁄UÊäÊŸÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹ ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ê SflM§¬,
[|zÆ-|{y] •‚¥ª fl˝Ã, •‚ÍÿÊ fl˝Ã, üÊ◊áÊ-◊Í‹ªÈáÊ-w}, ‚fl¸ôÊ Á¡ŸãŒ˝ Œfl mUÊ⁄UÊ ©U¬ÁŒCU äÊ◊¸ ∑§Ê SflM§¬, ¬˝äÊÊŸ
¬Ê¬üÊ◊áÊ ©UûÊ⁄UªÈáÊ-}yÆÆÆÆÆ, ‹ˇÊáÊ, äÊ◊¸ ∑§ ÁøqU, ‡Ê⁄Uáÿ ◊ÊŸ∑§⁄U ÃÕÊ äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ
‡ÊË‹-v}ÆÆÆ, ∑§ ‚ÊÕ äÊ◊¸¬÷ ˝ ÊflŸÊ ∑§⁄UŸÊ •Êfl‡ÿ∑§ „ÒU– äÊ◊¸-¬˝÷ÊflŸÊ
üÊ˝◊áÊ∑§À¬-vÆ ◊¥ √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ ∑§Ë ©U¬ÿÊÁªÃÊ •¬ÁˇÊà „ÒU– äÊ◊¸-¬˝ÁÃDUÊ
‡ÊË‹Áfl⁄UÊäÊŸÊ-vÆ ∑§Ê ÁŸãŒŸËÿ •Êø⁄UáÊ ‚ ŸCU ∑§⁄UŸ flÊ‹ ÁŸ¥ŒÊ ∑§ ¬ÊòÊ
¬Ê¬Ë „ÒU¥– üÊ◊áÊÊ¥ ∑§Ë ŒÊ·¡Ÿ∑§ ¬˝flÎÁûÊÿÊ¥ ∑§Ê fláʸŸ–
•Ê⁄¥U÷ÿÈQ§ üÊ◊áÊ ‚¥‚ª¸ ∑§ •ÿÊÇÿ „ÒU, ¬Á⁄Uª˝„U-ª˝„UáÊ
÷Ë äÊ◊¸-Áfl⁄UÊäÊ∑§ Á∑˝§ÿÊ „ÒU, fláʸŸ– ©U¬∑§⁄UáÊÊ¥ ◊¥ ◊Íë¿Uʸ
⁄UπŸÊ ŒÊ·-¬˝flÎÁûÊ ∑§Ê ∞fl¥ •ÊøäÿÊŸ ∑§Ê „UÃÈ „ÒU– üÊ◊áÊÊ¥
∑§ ©U¬∑§⁄UáÊÊ¥ ∑§Ê fláʸŸ– •‚Íÿ∑§, ∞fl¥ fl˝Ã, ªÈáÊ, ‡ÊË‹
‚ ⁄UÁ„UÃ, ∑§·Êÿ-∑§‹„UÁ¬˝ÿ, ◊Èπ⁄U Á¡ŸäÊ◊¸ ∑§
Áfl⁄UÊäÊ∑§ „ÒU¥, fl˝ÃÊÁŒ ÿÈQ§ üÊ◊áÊ „UË ¬˝‡Ê‚¥ŸËÿ „ÒU, ÁflSÃÊ⁄U
‚ √ÿÊÅÿÊ– ∞∑§‹Áfl„UÊ⁄UË, üÊ◊áÊ‚¥ÉÊ-∑§ÀÿÊáÊ ◊¥
©Uà‚Ê„UÁfl„UËŸ, ⁄UÊ¡Á¬á«-ª˝Ê„U∑§ ÷Ë äÊ◊¸Áfl⁄UÊäÊ∑§ „ÒU,
¬˝◊ÊáÊ–
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1301
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ªÊ. vÆx •Ê‚È⁄UË÷ÊflŸÊ, •ÊÁ÷ÿÊÇÿ ÁŸÁ◊ûÊ ‡ÊÊSòÊ •¥ª-} üÊ◊áÊàfl ◊¥ ŒÊ·Êà¬ÊŒ Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ∑§Ê fláʸŸ– íÿÊÁ÷
[|{z-||z] ÷ÊflŸÊ, ‚¥‚Q§ ŒÊ·, ∑ȧÁà‚à ÷ÊflŸÊ-z ÁfllÊ-◊¥òÊ ‚ •Ê¡ËÁfl∑§Ê ø‹ÊŸÊ, ÷ÍÃÊÁŒ-ÁøÁ∑§à‚Ê,
•ÊΔU ÁŸÁ◊ûÊÊ¥ ∑§ ‹ˇÊáÊ, ©Uà¬ÊŒŸ ŒÊ·-v{ ¬Á⁄Uª˝„U ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸÊ •ÊÁŒ Á∑˝§ÿÊ ŒÊ·Êà¬ÊŒ∑§ „ÒU– ÿÕÊÕ¸
√ÿTŸÁŸÁ◊ûÊ •ÊÁŒ, ÁøÁ∑§à‚Ê ŒÊ·-} ‚ÊäÊÈ ∑§Ê SflM§¬, üÊ◊áÊÊ¥ ∑§ Á‹∞ ∑§ãŒ¬¸ÊÁŒ ∑ȧÁà‚Ã
¬ÁΔUÃÁ‚h ◊ãòÊ, ÷ÊflŸÊ•Ê¥ ∑§Ê ÁŸ·äÊ– •Ê¡ËÁfl∑§ÊÁŒ ŒÊcÊ ÿÈQ§ ◊ÈÁŸÿÊ¥
∑§ ‹ˇÊáÊ ∞fl¥ ÁŸ¥ŒÊ ∑§Ê ∑§ÕŸ–

ªÊ. vÆy üÊ◊áÊ ‚êÿÄàfl⁄UÁ„Uà üÊ◊áÊÊ¥ ∑§Ë ¬Á⁄Uøÿʸ ∑§Ê √ÿÊÅÿÊŸ–

[||z-|}x] ∑§·ÊÿÿÈQ§, ¬Á⁄Uª˝„U ◊¥ ◊Íë¿Uʸ flÊ‹, ‹Ê∑§√ÿfl„UÊ⁄U ◊¥
¬˝flÎûÊ ◊ÈÁŸ ‚êÿÄàflÁfl„UËŸ „Ò¥U,U Áfl‡ÊŒ fláʸŸ– ◊ÈÁŸ¡ŸÊ¥
∑§Ê ÁŸ¡Êà◊-∑§ÀÿÊáÊ ¬˝◊Èπ, ÃÕÊ ¬⁄U∑§ÀÿÊáÊ ÷Ë ∑§⁄UŸÊ
ªÊÒáÊ ∑§Ã¸√ÿ „ÒU, øøʸ– ¬⁄U∑§ÀÿÊáÊÊ¬Œ‡Ê ‚ ‹Ê÷ ∑§Ê
fláʸŸ–

ªÊ. vÆz ©U¬ªÍ„UŸªÈáÊ, ‡ÊÊÒøäÊ◊¸, ‚êÿÄàflÁfl„UËŸ üÊ◊áÊÊ¥ ∑§ •ãÿ-•ãÿ ‹ˇÊáÊ– ¡Ê ŒÍ‚⁄UÊ¥
[|}y-|~Æ] ∑§Ê ’«U∏ʬŸ ‚„UŸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃ, Sflÿ¥ •¬ŸË SÃÈÁà ∑§⁄UÃ,
⁄U‚ÊSflÊŒ ◊¥ ¬˝ÿ%‡ÊË‹ üÊ◊áÊ SêÿÄàflÁfl„UËŸ „ÒU¥, ÁflSÃÎÃ
Áflfl⁄UáÊ– ∑§ÊÒŸ üÊ◊áÊ ‚ȇÊÊÁ÷à „UÊÃ  „ÒU?
¥ ©U¬ªÍ„UŸ ªÈáÊÊÁŒ
ÿÈQ§– •Êà◊¬˝‡Ê¥‚Ê ÃËfl˝ ∑§·Êÿ ∑§Ê ‹ˇÊáÊ „ÒU, ©U‚∑§Ë
„UÿÃÊ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ– üÊ◊áÊÊ¥ ∑§ Á‹∞ ⁄U‚´§ÁhU ‚fl¸ÕÊ
àÿÊíÿ „ÒU, fláʸŸ–

Œ‡Ê◊ •ÁäÊ∑§Ê⁄U
[ªÊÕÊ-vÆ{-vvx] [¬Î. |~v-}xy]

[¬Î. |~v-|~w]............................................................. •ÁäÊ∑§Ê⁄U-¬ÊÃÁŸ∑§Ê,

ªÊ. vÆ{ Á◊âÿÊŒÎÁCU, flÊà‚Àÿ, flÊà‚Àÿ-w ‚êÿÄàfl⁄UÁ„Uà ◊ÈÁŸ ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸó äÊ◊ʸà◊Ê
[|~w-|~}] flÊà‚ÀÿªÈáÊ, √ÿfl„UÊ⁄U- ∑§ ¬˝Áà Áfl¬⁄UËà ÷Ê·áÊ ∑§⁄UŸÊ, ∑ȧûÊ ∑§Ë Ã⁄U„U ÷Ê¥∑§ŸÊ
ÁŸpÿ flÊà‚Àÿ, „ÒU, Áfl·ÿ S¬CUË∑§⁄UáÊ– ∑ȧûÊ ∑§ Sfl÷Êfl ∑§Ê fláʸŸ– üÊ◊áÊ
¬˝fløŸ-flÊà‚Àÿ ÃÊ ‚ÊäÊ◊˸ ¡ŸÊ¥ ◊¥ flÊà‚ÀÿªÈáÊ flÊ‹Ê „UÊÃÊ „ÒU, •Ã—
{1302 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
fl„U ‚êÿÇŒÎÁCU „ÒU, √ÿÊÅÿÊŸ– ‚ÊäÊ◊˸¡ŸÊ¥ ‚ ¬˝ÁÃ∑ͧ‹
⁄U„UŸ flÊ‹Ê ‡ÊÊSòÊôÊÊŸ èÊË Áfl· ∑§Ë Ã⁄U„U •Á„UÃ∑§Ê⁄UË
„ÒU, fláʸŸ–

ªÊ. vÆ|-vÆ} ˇÊÈäÊʬÁ⁄U·„U¡ÿ, Á÷ˇÊÊ. Á÷ˇÊÊøÿʸ-z üÊ◊áÊÊ¥ ∑§ •Ê„UÊ⁄Uª˝„UáÊ ∑§ ©Ug‡ÿÊ¥ ÃÕÊ ∑§Ê⁄UáÊÊ¥ ∑§Ê
[|~~-}Æ}] •‹Ê÷, ¬Á⁄U·„U¡ÿ, fláʸŸ– ◊ÊˇÊ◊ʪ¸⁄UÁ„Uà ◊ÈÁŸ ∑§Ë •Ê„UÊ⁄Uøÿʸ ∑§Ê ∑§ÕŸ–
Á÷ˇÊʇÊÈÁh, ÿÊøŸÊ •Ê„UÊ⁄-¬˝‚¥ª ◊¥ ¬Á⁄U·„U¡ÿ ∑§Ê fláʸŸ– Á÷ˇÊÊflÎÁûÊ ∑§Ë
¬Á⁄U·„U¡ÿ, Á¬¬Ê‚Ê ÁflÁ‡ÊCUÃÊ, ôÊÊŸÊ⁄UÊäÊŸÊ fl ‚¥ÿ◊ÊŸÈDUÊŸ ∑§ Á‹∞ •Ê„UÊ⁄U
¬Á⁄U·„U¡ÿ, Á÷ˇÊÊ ªfl·áÊÊ, ‹ÃÊ „ÒU, ©U‚∑§Ë ◊ŸÊflÎÁûÊ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ
•ˇÊ◊˝ˇÊáÊ, ©UŒ⁄UÊÁªA¬˝‡Ê◊Ÿ,
÷˝Ê◊⁄UËflÎÁûÊ, Sfl÷˝¬Í⁄UáÊ

ªÊ. vÆ~-vvÆ ‚¥‚Ê⁄U-z äÊ◊ʸ⁄UÊäÊŸÊM§¬ ¬˝ÿÊ¡Ÿ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§ Á‹∞ •Ê„UÊ⁄-
[}Æ}-}wÆ] ª˝„UáÊ ∑§Ê ¬˝ÁìʌŸ– äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ ∑§Ê Œ„U „UË ‚ÊäÊŸ „ÒU–
©U‚∑§Ê ©U¬Œ‡Ê– Œ„U-•Êà◊Ê ∑§Ë Á÷ÛÊÃÊ ∑§Ê ∑§ÕŸ–
•¥Ã⁄UÊà◊Ê-’Á„U⁄UÊà◊Ê ◊¥ •¥Ã⁄U– Œ„U ŒÈ—πÊ¥ ∑§Ê ÉÊ⁄U ∞fl¥
∑§◊¸’¥äÊ ∑§Ê „UÃÈ „ÒU, ÁflSÃÎà √ÿÊÅÿÊŸ– Œ„U ¬Ê·áÊ ∑§Ê
„UÃÈ– Œ„U ∑§Ë •‡ÊÈÁøÃÊ-•ÁŸàÿÃÊ ∑§Ê Áflo£·áÊ ÁflSÃÎÖ

ªÊ. vvv-vvw ‚¥Ä‹‡Ê, ‚¥Ä‹‡ÊSÕÊŸ ŸfläÊÊ ÷ÁQ§ ‚¥ÿ◊Á‚ÁhU „UÃÈ ‡ÊÈhU•Êà◊Ëÿ ¬Á⁄UáÊÊ◊¬Ífl¸∑§ •Ê„UÊ⁄U
[}wv-}w~] ª˝„UáÊ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê– ‡Ê⁄UË⁄U¬ÊcÊáÊ „UÃÈ •Ê„UÊ⁄Uª˝„UáÊ ©UÁøÃ
Ÿ„UË¥– äÊ◊ʸŸÈDUÊŸ „UÃÈ •Ê„UÊ⁄Uª˝„UáÊ ©UÁøà „ÒU, ÁflSÃÎÃ
fláʸŸ– ôÊÊŸ, ÷ŒÁflôÊÊŸ ∑§◊¸’¥äÊ ¿ÈU«∏UÊŸ ◊¥ „UÃÈ „ÒU–
⁄U‚‹Ê‹È¬ÃÊ-àÿʪ ∑§Ê ∑§ÕŸ– ‚¥Ä‹‡ÊÿÈQ§ ¬Á⁄UáÊÊ◊
flÊ‹Ê ◊ÈÁŸ √ÿãÃ⁄U „ÒU, ©UŸ∑§Ë fl¡¸ŸËÿÃÊ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê „ÒU–
ÿÊøŸÊ‡ÊË‹ ◊ÈÁŸ ŒËÉʸ‚¥‚Ê⁄UË „ÒU, fláʸŸ– ∑§cÊÊÿÿÈQ§
•Ê„UÊ⁄U ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ◊ÈÁŸ ŒÈ—π ¬ÊÃÊ „ÒU–

ªÊ. vvx Á÷ˇÊÈ, •äÊ—∑§◊¸, ¬ÊÁáʬÊòÊ ◊¥ ⁄UπÊ ªÿÊ ÁŸŒÊ¸· •Ê„UÊ⁄U ÁŒ√ÿ ŸÊÒ∑§Ê ∑§Ë
[}xÆ-}xy] Ã⁄U„U „ÒU, ©U‚ ª˝„UáÊ ∑§⁄UÊ– üÊ◊áÊøÿʸ ∑§ ‹ˇÊáÊ, ‡ÊÈhU
•Ê„UÊ⁄U ∑§Ê SflM§¬– ◊¥Œ øÊÁ⁄UòÊ flÊ‹ üÊ◊áÊ ∑§Ê ∑§ÕŸ–
ìÊÿ ªÿ ‹Ê„UÁ¬á«U ∑§Ê ŒÎCUʥÖ
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1303
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·

∞∑§ÊŒ‡Ê •ÁäÊ∑§Ê⁄U
[¬ÎDUÔ -}xz-}|{] [ªÊ.vvy-vv}]

[¬Î. }xz]................................................................... •ÁäÊ∑§Ê⁄U-¬ÊÃÁŸ∑§Ê,

ªÊ. vvy ÁflÁäÊ, ¬˝Áê˝„UÊÁŒ •Éʸ,
[}x{-}z|] •Êª◊, •Ê#, •Êª◊L§Áø, •Ÿ∑§ Œ‡Ê¸ŸÊÿ¸-vÆ
•ÊôÊÊL§Áø, ◊ʪ¸,
©U¬Œ‡Ê, ‚ÍòÊ, ’Ë¡, ‚¥ˇÊ¬,
ÁflSÃÊ⁄U, •Õ¸, •flªÊ…∏U,
¬⁄U◊ÊflªÊ…∏U L§Áø,
ÃûflÁfløÊ⁄U∑§, ‚êÿÇôÊÊŸ,
‚êÿÇŒÎÁCU
ŸfläÊÊ÷ÁQ§-~, ¬ÊòÊ-x •Ê„UÊ⁄UŒUÊŸ ∑§ ÿÊÇÿ ¬ÊòÊÊ¥ ∑§Ê fláʸŸ, ÷Œ, ¬ÊòÊ ∑§ U
•ŸÈ‚Ê⁄U ŒÊŸ ∑§Ê »§‹, ◊„UÊfl˝ÁÃÿÊ¥ ◊¥ •ÊÁÿ¸∑§Ê ∑§Ê ÷Ë
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ-vÆ ª˝„UáÊ, •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§Ë ŸfläÊÊ÷ÁQ§ ∑§ ¬˝◊ÊáÊ, ÃËŸÊ¥
¬ÊòÊÊ¥ ∑§Ê ŸfläÊÊ÷ÁQ§ ¬Ífl¸∑§ ŒÊŸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê, Ÿ„UË¥ ŒŸ
∑§Ê »§‹, ∞‹∑§-ˇÊÈÀ‹∑§ ∑§ ¬ÊŒ¬˝ˇÊÊ‹Ÿ-•Éʸ ∑§
¬˝◊ÊáÊ, flSòÊäÊÊ⁄UË ˇÊÈÑ∑§ÊÁŒ •¬Ííÿ „ÒU ÿÊ ¬Ííÿ, ‡Ê¥∑§Ê
∑§Ê ‚◊ÊäÊÊŸ, ‚flSòÊ •Áfl⁄Uà ‚êÿÇŒÎÁCU ÷Ë ¬Ííÿ „ÒU–
üÊ◊áÊÊ¥ ∑§Ê •Êª◊ ‚ ÃûflÁŸpÿ ∑§⁄UŸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê,
◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§ Á‹∞ ÃûflÁøãß ©U¬ÿÊªË „ÒU–

ªÊ. vvz ◊„UÊ◊ÈÁŸ, ©U¬‡Ê◊, ÁŸ⁄UË„UÃÊ, ©UûÊ◊ ¬ÊòÊ ∑§Ê SflM§¬, ¬ÊòÊ ◊¥ ©UûÊ◊ûÊÊ ªÈáÊÊ¥ ‚ •ÊÃË
[}z|-}{x] äÿÊŸ, SflÊäÿÊÿ, ‚ÊäÊÈ ¬⁄U◊DUË, „ÒU¥, ◊ÈÁŸ ∑§ÊÒŸ ¬˝‡Ê¥‚ŸËÿ „ÒU¥, ©UŸ∑§ ªÈáÊÊ¥ ∑§Ê fláʸŸ,
üÊ◊áÊ, ◊ÈÁŸ, Á¡ŸŒËˇÊÊ ◊„UÊ◊ÈÁŸ ‡ÊÈhU „ÒU •ÊÒ⁄U ‡ÊÈhU „UË Á‚hU „ÒU–

ªÊ. vv{ ‚∑§‹-ÁŸ∑§‹ ¬⁄U◊Êà◊Ê, •Êà◊Ê-x, ¬⁄U◊Êà◊Ê-w, •Êà◊ôÊÊŸ Á’ŸÊ ÉÊÊ⁄Uì ÷Ë ◊ÈÁQ§ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ Ÿ„UË¥,
[}{y-}|Æ] ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§ ŸÊ◊, •Êà◊ôÊÊŸ „UÊŸ ¬⁄U „UË •⁄U„Uãà •ÊÁŒ
∑§ SflM§¬ ∑§Ê ôÊÊŸ „UÊÃÊ „ÒU, •⁄U„Uãà fl Á‚hU ◊¥ •¥Ã⁄U,
◊È◊ÈˇÊÈ•Ê¥ ∑§Ê •Êà◊ôÊÊŸ ∑§⁄UŸÊ „UË ∑§Ã¸√ÿ „ÒU–

ªÊ. vv|-vv} •ÊèÿãÃ⁄U¬Á⁄Uª˝„U-vy ¬ÊòÊ-•¬ÊòÊ ∑§Ê Áflfl∑§¬Ífl¸∑§ ÁŒÿÊ ªÿÊ ŒÊŸ ‚◊ËøËŸ
[}|v-}}] ’Ês ¬Á⁄Uª˝„U-vÆ „UÊÃÊ „ÒU– Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈhU ∑§Ê SflM§¬, ©UûÊ◊¬ÊòÊ „UË Œ‡Ê¸Ÿ‡ÊÈhU
‡ÊÀÿ-x, ¬ÈL§·ÊÕ¸-y „ÒU, ¬ÊòÊ ‚ Áfl¬⁄UËà ªÈáÊ flÊ‹Ê •¬ÊòÊ „ÒU, ‚ȬÊòʌʟ ∑§
Á’ŸÊ ◊ŸÈcÿ¡ã◊ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „ÒU–
{1304 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·

mÊŒ‡Ê •ÁäÊ∑§Ê⁄U
[ªÊÕÊ-vv~-vwz] [¬ÎDUÔ }||-~xw]

[¬Î. }||-}|}]............................................................. •ÁäÊ∑§Ê⁄U-¬ÊÃÁŸ∑§Ê,

ªÊ. vv~ ‚êÿÇôÊÊŸ, Ÿÿ, Á◊âÿÊŸÿ, Ÿÿ-w, |,
[}|}-}~z] Œ˝√ÿÊÁÕ¸∑§ Ÿÿ,
¬ÿʸÿÊÁÕ¸∑§Ÿÿ, √ÿfl„UÊ⁄UŸÿ, ÁŸpÿŸÿ-w
ÁŸpÿŸÿ, ‡ÊÈhU-•‡ÊÈhU
ÁŸpÿŸÿ, ’Á„U⁄UÊàêÊÊ,
ÁŸpÿ-√ÿfl„UÊ⁄U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸
Á◊âÿÊôÊÊŸ, ‚Áfl∑§À¬-
ÁŸÁfl¸∑§À¬ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸,
⁄U%òÊÿÊà◊∑§ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ÁŸpÿ-√ÿfl„UÊ⁄U M§¬ „ÒU, ¡Ê ßUŸ
•äÿÊà◊Ÿÿ-w ŒÊ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ Ÿ„UË¥ ¡ÊŸÃÊ, ©U‚∑§Ê ‚◊Sà •ŸÈDUÊŸ √ÿÕ¸
„ÒU– ‡Ê¥∑§Ê-◊ÊˇÊ ∑§ ©U¬Œ‡Ê ‚ ¬Ífl¸, ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê
◊ÊˇÊ◊ʪ¸-w, w ÄÿÊ¥? ‚◊ÊäÊÊŸ– ŸÿÁflÁäÊ ∑§ ôÊÊŸ ∑§Ë •ÁŸflÊÿ¸ÃÊ ∑§Ê
ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪ¸-w ÁfløÊ⁄U– ¬˝◊ÊáÊ fl Ÿÿ ◊¥ •ãÃ⁄U, ŒÊŸÊ¥ ŸÿÊ¥ ∑§Ë ©U¬ÿÊÁªÃÊ
∑§Ê ÁŸM§¬áÊ, ŒÊ Ÿÿ ‚êÿÇŒÎÁCU ∑§ w ŸòÊ „ÒU¥ •ÕʸØ U
¬⁄US¬⁄U‚ʬˇÊ „ÒU– ŸÿŒÎÁCU„UËŸ √ÿÁQ§ ’Á„U⁄UÊà◊Ê „ÒU–
⁄UàŸòÊÿ •Êà◊Ê ◊¥ „UË „UÊÃ „ÒU¥, •Ã— ⁄UàŸòÊÿÊà◊∑§ •Êà◊Ê
„UË ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ „ÒU– ÁŸpÿ fl √ÿfl„UÊ⁄U ◊¥ ‚Êäÿ-
‚ÊäÊ∑§ ‚ê’ãäÊ, √ÿfl„UÊ⁄U Á’ŸÊ ÁŸpÿ ∑§Ë Á‚ÁhU Ÿ„UË¥
„UÊ ‚∑§ÃË– ÁŸpÿ◊ÊˇÊ◊ʪ˸ „UË ¬⁄U◊Êà◊-SflM§¬ ∑§Ê
•ŸÈ÷fl ∑§⁄UÃÊ „ÒU–

ªÊ. vwÆ ‚êÿÄàfl Á’ŸÊ ôÊÊŸ fl ìp⁄UáÊ ‚¥‚Ê⁄U ∑§ ’Ë¡ „¥ÒU–
[}~z-}~~] •Êà◊ôÊÊŸ Á’ŸÊ ÃûflôÊÊŸ ÁŸ⁄UÕ¸∑§ „ÒU– •Êª◊ôÊÊŸ ÷Ë
©U‚∑§Ê √ÿÕ¸ „ÒU– Œ˝√ÿÁ‹¥ª äÊÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸÊ ÷Ë √ÿÕ¸ „ÒU–
•Êà◊ôÊÊŸ Á’ŸÊ üÊÈà ’Ê‹üÊÈà „ÒU ÃÕÊ øÊÁ⁄UòÊ ’Ê‹øÊÁ⁄UòÊ
„ÒU– •Êà◊äÿÊŸ ◊¥ ⁄UÁà ÁflmûÊÊ ∑§Ê »§‹ „ÒU–

ªÊ. vwv •áÊÈfl˝Ã, ◊„UÊfl˝Ã, fl˝Ã-z, ‡ÊË‹-|, ‚êÿÄàfl„UËŸ fl˝ÃÊÁŒ ÷Ë ‚¥‚Ê⁄Ufläʸ∑§ „ÒU¥, ‚êÿÄàfl ∑§
[~ÆÆ-~Æy] √ÿfl„UÊ⁄U-ÁŸpÿ øÊÁ⁄UòÊ x ªÈáÊfl˝Ã, Á‡ÊˇÊÊfl˝Ã-y •÷Êfl ◊¥ fl˝ÃÊÁŒ Áfl·Á◊ÁüÊà ŒÈÇäÊ ∑§Ë Ã⁄U„U „ÒU–¥ ‚êÿÄàfl
√ÿfl„UÊ⁄U-ÁŸpÿ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ, øÊÁ⁄UòÊ-z, w, √ÿfl„UÊ⁄U ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§Ê ¬˝Õ◊ ‚Ê¬ÊŸ „ÒU, ‡Ê· fl˝ÃÊÁŒ ’ÊŒ ∑§
øÊÁ⁄UòÊ-vx, ì-w,vw ‚Ê¬ÊŸ „ÒU¥–
äÿÊŸ-w, SflÊäÿÊÿ-z
‚êÿÄàfl-w,
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1305
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ªÊ. vww ÿÊªË, ‚ÊäÊÈ, ÷ÊflÁ‹¥ªË ‚ÊäÊÈ ÅÿÊÁà •ÊÁŒ ‹ÊÒÁ∑§∑§ •Ê∑§Ê¥ˇÊÊ ¿UÊ«UŸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê–
[~Æz-~vx] ‚à∑§Ê⁄U-¬È⁄US∑§Ê⁄U-¬⁄UË·„U¡ÿ, ◊◊àfl„UËŸ „UË ÁŸflʸáÊ ¬˝Ê# ∑§⁄UÃÊ „ÒU– Áfl·ÿÊ¥ ∑§Ë
‚à∑§Ê⁄U, ¬È⁄US∑§Ê⁄U, ÷ÊÇÿ •Á÷‹Ê·Ê ‚ ⁄UÁ„Uà ◊ÈÁŸ ∑§Ê ◊Ê„UÊàêÿ– ‚êÿÇŒÎÁCU •¬Ÿ
∑§Ê ÃÎáÊ‚◊ ◊ÊŸÃÊ „ÒU– ¬Í¡ÊÁŒ ∑§Ê •Ê∑§Ê¥ˇÊË ◊ÈÁŸ
¬Á⁄U·„U¡ÿË Ÿ „UÊÃÊ „ÈU•Ê ◊ʪ¸ëÿÈà „UÊÃÊ „ÒU– ◊ÈÁŸ ∑§
ªÈáÊ, ¬⁄U‹Ê∑§ ∑§Ë øÊ„U ‚ Ÿ„UË¥, •Á¬ÃÈ ‡ÊÈ÷Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ‚
¬⁄U‹Ê∑§ ∑§Ë ¬˝ÊÁ# „UÊÃË „ÒU– Áfl‡ÊÈÁhU ¬Èáÿ∑§◊¸ ∑§ ’¥äÊ
◊¥ ◊Í‹∑§Ê⁄UáÊ „ÒU– ¬Èáÿ ∑§Ë flÊ¥¿UÊ ÷Ë Ÿ„UË¥ ∑§⁄UŸ ∑§Ê
©U¬Œ‡Ê, ¬Èáÿ-¬Ê¬ ∑§ àÿʪ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê

ªÊ. vwx √ÿfl„UÊ⁄U-ÁŸpÿ ‚êÿÄàfl ‚êÿÄàfl-w, øÊÁ⁄UòÊ-w ÁŸ¡ ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§ ¬˝Áà L§Áø ‚ ÁŸflʸáÊ „UÊÃÊ „ÒU– √ÿfl„UÊ⁄U
[~vx-~v~] √ÿfl„UÊ⁄-ÁŸpÿ øÊÁ⁄UòÊ Ãûfl-|, w, ¬ÿʸÿ-w ¬Ífl∑¸ § „UË ÁŸpÿ‚êÿÄàfl „UÊÃ Ê „ÒU– ¡ËflÊ¡ËflÊÁŒ ÃûflôÊÊŸ
¬ÿʸÿ, Áfl÷Êfl¬ÿʸÿ ‚Ê◊ÊãÿªÈáÊ-} ‚ ◊ÈÁQ§ „UÊÃË „ÒU, fl„UË ÃûflôÊÊŸË „ÒU– ÃûflÊ¥ ∑§Ë ÷ÊflŸÊ
Áfl‡Ê· ªÈáÊ-y ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê, Œ˝√ÿÊ¥ ∑§ ‚Ê◊Êãÿ-Áfl‡Ê· ªÈáÊ, Sfl÷Êfl-
’¥äÊ-w Áfl÷Êfl ¬ÿʸÿ¥,

ªÊ. vwy Œ˝√ÿ∑§◊¸, ÷Êfl∑§◊¸, ’¥äÊ-y, ¬˝∑ΧÁÃ’¥äÊ-w ÃûflôÊÊŸË ◊ÈQ§ „UÊÃÊ „ÒU, •Ê‚˝flÊÁŒ ôÊÊŸ ‚ ôÊÊŸË Áfl·ÿ-
[~wÆ-~w|] ‡ÊÈhUŸÿ ◊Í‹∑§◊¸-}, Áfl⁄UQ§ „UÊÃÊ „ÒU– ‡ÊÈhŸÿ ‚ ‚÷Ë ‚¥‚Ê⁄UË ¡Ëfl ‡ÊÈhU „ÒU¥–
Œ˝√ÿ-vy} ‚êÿÇŒÎÁCU ∞‚Ê ◊ÊŸÃÊ „ÒU Á∑§ ◊Ò¥ ôÊÊÿ∑§Sfl÷ÊflË ∑§◊ÊZ
©UûÊ⁄UÊûÊ⁄U ¬˝∑ΧÁÃÿÊ°- ∑§Ë •flSÕÊ•Ê¥ ‚ Á÷ÛÊ „Í°U–
•‚¥ÅÿÊÃ, •ŸãÃ

ªÊ. vwz •Êà◊Ê-x •Êà◊ôÊÊŸ¬Ífl¸∑§ Áfl·ÿÁfl⁄UÁQ§ ‚ ◊ÈÁQ§ „UÊÃË „ÒU–

[~w|-~xw] ¬⁄U◊Êà◊ÊÁŒ ∑§ ôÊÊŸ ‚, •ŸÈ¬̋ˇÊÊ•Ê¥ ∑§ Áøãß ‚ Áfl⁄UÁQ§
„UÊÃË „ÒU– Á◊âÿÊàfl ∑§ ŸCU „UÊŸ ¬⁄U „UË •Êà◊Ê ∑§ ÿÕÊÕ¸
SflM§¬ ∑§Ê ôÊÊŸ ‚¥÷fl „ÒU– äÿÊŸ-ÁflÁäÊ ‚ ¬⁄U◊Êà◊-
SflM§¬ ∑§Ë ¬˝ÊÁ# ∑§Ê ‚¥∑§Ã (©U¬Êÿ)– Áfl·ÿ⁄Uʪ ÿÈQ§
¡Ëfl ’¥äÊÃÊ „ÒU ∞fl¥ Áfl·ÿ-⁄Uʪ ‚ ⁄UÁ„Uà ¡Ëfl ◊ÈQ§ „UÊÃÊ
„ÒU– Áfl·ÿÊ‚Q§ ¡Ëfl ∑§Ë Œ‡ÊÊ ∑§Ê fláʸŸ–
{1306 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
òÊÿÊŒ‡Ê •ÁäÊ∑§Ê⁄U
[ªÊÕÊ-vw{-vxw] [¬ÎDUÔ ~xx-~{Æ]

[¬Î. ~xx-~xy]............................................................. •ÁäÊ∑§Ê⁄U-¬ÊÃÁŸ∑§Ê,

ªÊ. vw{-vw| ’Á„U⁄UÊà◊Ê ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§ SflM§¬ ∑§Ê fláʸŸ– ◊Ê„U ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ
[~xy-~yÆ] ’Á„U⁄UÊà◊Ê ¬¥øÁãŒ˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ •Ê‚ÁQ§ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
Áflfl∑§⁄UÁ„Uà ∑§Ë Áfl·ÿ-‚Èπ ◊¥ ⁄UÁà „UÊÃË „ÒU, ôÊÊŸË
Áflfl∑§Ë ∑§Ê Ÿ„UË¥, ôÊÊŸË ∑§Ê Áfl·ÿ-‚Èπ ‚ÈπÊ÷Ê‚ „ÒU¥
ÃÕÊ ŒÈ—π ∑§Ê ŒŸ flÊ‹ „Ò¥U, •ÃÎÁåÃ∑§Ê⁄U∑§ ÁflŸE⁄U
‹ªÃ „ÒU¥– Áfl·ÿ-‚Èπ Á∑§ê¬Ê∑§ »§‹ ‚◊ ÉÊÊÃ∑§ „UÊŸ
‚ àÿÊíÿ „ÒU– Áfl· ‚ ÷Ë •ÁäÊ∑§ ŒÈc¬Á⁄UáÊÊ◊ ŒŸ flÊ‹
Áfl·ÿ-‚Èπ „ÒU¥, •Ã— àÿÊíÿ „ÒU¥–

ªÊ. vw}-vxÆ ’Á„U⁄UÊà◊Ê, ◊Í…U, •◊Í…U ’Á„U⁄UÊà◊Ê ¡Ëfl ∑§ ‚Ê◊Êãÿ ‹ˇÊáÊÊ¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ– ‚íôÊÊŸ
[~yv-~y~] ŒÎÁCU ⁄UÁ„Uà ’Á„U⁄UÊà◊Ê „UÊÃÊ „ÒU– Œ„U fl •Êà◊Ê ◊¥ ∞∑§àfl
’ÈÁhU flÊ‹Ê ’Á„U⁄UÊà◊Ê „ÒU– ¬ÈŒ˜ª‹ Œ˝√ÿ ∑§ ©U¬∑§Ê⁄U–
’Á„U⁄UÊà◊Ê ¡Ëfl ∑§ Áøãß fl •Êø⁄UáÊ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ–
Áfl·ÿ-‚ÈπÊ¥ ◊¥ ‚Èπ ◊ÊŸŸ flÊ‹Ê ’Á„U⁄UÊà◊Ê „UÊÃÊ „ÒU–
ôÊÊŸË-•ôÊÊŸË ◊¥ •ãÃ⁄U– ŒÊŸÊ¥ ∑§Ê Áfl‡Ê· ÁŸM§¬áÊ–

ªÊ. vxv-vxw •Ê„UÊ⁄U, üÊ◊áÊ •Ê„UÊ⁄U-{, ’Á„U⁄UÊàêÊÊ ∑§Ë Áfl·ÿ‚flŸ ◊¥ ¬˝flÎÁûÊ ÃÕÊ ©U‚∑§
[~y~-~{Æ] ∑§fl‹Ê„UÊ⁄U-y, ÷ˇÿÊ÷ˇÿ-Áflfl∑§ ∑§Ê ÁŸ·äÊ, ¡Ëfl-•¡Ëfl ÃûflÊ¥ ∑§
©UŒÈê’⁄U»§‹-z ÿÕÊÕ¸ ôÊÊŸ Á’ŸÊ „UË ¡ËflÊ¥ ∑§Ë Áfl·ÿÊ¥ ◊¥ ¬˝flÎÁûÊ „UÊÃË
„ÒU– ê‹ë¿U ¡ÊÁà ∑§Ë Ã⁄U„U ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§Ê ÷Ë ÷ˇÿÊ÷ˇÿ
∑§Ê Áflfl∑§ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ– ◊È◊ÈˇÊÈ¡Ÿ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ‚fl∑§ ∑§Ë
Ã⁄U„U ¬ÊcÊáÊ, ◊ÊòÊ ‚ÊäÊŸÊ ∑§ Á‹∞ ∑§⁄UÃ „ÒU¥– üÊ◊áÊ ∑§
•Ê„UÊ⁄U ∑§Ê ¬˝◊ÊáÊ, ‚◊ÿ– üÊ◊áÊ ∑§ Á‹∞ ÿÈQ§, Áflfl∑§
‚Á„Uà •Ê„UÊ⁄U ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê– fl˝ÃË¡ŸÊ¥ ∑§ ÿÊÇÿ-•ÿÊÇÿ
•Ê„UÊ⁄U ∑§Ê Áflfl⁄UáÊ– •ÿÊÇÿ ¬ŒÊÕÊ¸ ∑§ àÿʪ ∑§Ê
©U¬Œ‡Ê–
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1307
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·

øÃÈŒ¸‡Ê •ÁäÊ∑§Ê⁄U
[ªÊÕÊ-vxx-vx~] [¬ÎDUÔ ~{v-~~}]

[¬Î. ~{v-~{w]............................................................. •ÁäÊ∑§Ê⁄U-¬ÊÃÁŸ∑§Ê,

ªÊ. vxx •ãÃ⁄UÊà◊Ê, ©Uà∑ΧCU, •ãÃ⁄UÊà◊Ê-x •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Ê ‹ˇÊáÊ, SflåŸ ◊¥ ÷Ë Áfl·ÿ ∑§Ê ‚flŸ
[~{w-~{~] ◊äÿ◊-¡ÉÊãÿ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ– •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Ë •Êà◊⁄UÁà „UÊŸ ‚ Áfl·ÿÊ¥ ◊¥
•ãÃ⁄UÊà◊Ê, ’Á„U⁄UÊà◊Ê Áfl⁄UÁà ‚ÊÕ „UÊÃ Ë „ÒU– •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Ê Áøãß– Áfl·ÿÊ‚ÁQ§
‚ ⁄UÁ„Uà •ãÃ⁄UÊà◊Ê „UË äÊãÿ „ÒU– Œ„U‚Èπ ◊¥ •ÊŒ⁄U÷Êfl
Ÿ„UË¥ ⁄U„UÃÊ •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Ê– •ãÃ⁄UÊà◊Ê ∑§Ê SflM§¬,
’Á„U⁄UÊà◊Ê fl •ãÃ⁄UÊà◊Ê ◊¥ •ãÃ⁄U–

ªÊ. vxy ∑§fl‹ ‚êÿÄàfl fl ôÊÊŸ ‚ •ŸÊÁŒ∑§Ê‹ËŸ ŒÈflʸ‚ŸÊ ŒÍ⁄U

[~|Æ-~|y] Ÿ„UË¥ „UÊÃË– •Ã— ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊ ∑§ ’‹ ‚ „UË ©U‚
ŒÈflʸ‚ŸÊ, ÷ÊªÊ‚ÁQ§, ⁄Uʪ ∑§·Êÿ ∑§Ê ˇÊÿ ∑§⁄UÊ– ‚͡◊
⁄Uʪ-∑§áÊ ÷Ë ‡ÊÈhUÊà◊Ê ∑§Ê flŒŸ Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÊ ‚∑§ÃÊ „ÒU–
äÿÊŸ ∑§ ’‹ ‚ •Êà◊ÉÊ≈U ∑§Ë ‡ÊÈÁhU ‚¥÷fl „ÒU–

ªÊ. vxz ‚êÿÇŒÎÁCU •ÁŸë¿UʬÍfl¸∑§ ÁflcÊÿ-‚Èπ ◊¥ ¬˝flÎûÊ „UÊÃÊ

[~|y-~|~] „ÒU– ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ fl ôÊÊŸ ÿȪ¬Ã˜ „UÊÃ „ÒU¥– ôÊÊŸË ∑§ÊÒŸ? ¡Ê
¬Á⁄Uª˝„U-ßUë¿UÊ ‚ ÷Ë ⁄UÁ„Uà „ÒU– ôÊÊŸË ⁄UʪÊÁŒ ÷ÊflÊ¥ ∑§Ê
¬⁄UM§¬ ∑§Ê ◊ÊŸÃÊ-‚◊¤ÊÃÊ „ÒU– flËÃ⁄Uʪ Sfl‚¥flŒŸ M§¬
÷ŒôÊÊŸ flÊ‹Ê ôÊÊŸË „UÊÃÊ „ÒU– fl„U ∑§«U∏flË ŒflÊ ∑§Ë Ã⁄U„U
•ÁŸë¿UʬÍfl∑¸ § Áfl·ÿ-‚Èπ ∑§Ê ‚flŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ‚êÿÇŒÎÁCU
÷Êª ÷ÊªÃÊ „ÈU•Ê ÷Ë •Êdfl-’¥äÊ Ÿ„UË¥, •Á¬ÃÈ ‚¥fl⁄U-
ÁŸ¡¸⁄UÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ’ÈÁhU¬Ífl¸∑§ ⁄Uʪàÿʪ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê

ªÊ. vx{ ’Á„U⁄UÊà◊Ê, •¥Ã⁄UÊà◊Ê •Êà◊Ê-x •Êà◊Ê ∑§ ÷ŒÊ¥ ◊¥ ©U¬ÊŒÿ-„UÿÃÊ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ– ’Á„U⁄UÊà◊Ê
[~|~-~}y] „Uÿ, •¥Ã⁄UÊà◊Ê ∑§Õ¥ÁøŒ˜ „Uÿ ÃÕÊ ©U¬ÊŒÿ „ÒU– ¬⁄U◊Êà◊Ê
„UË ©U¬ÊŒÿ „ÒU– •¥Ã⁄UÊà◊Ê ‚ÊäÊŸ „ÒU, ¬⁄U◊Êà◊Ê M§¬ ‚Êäÿ
∑§Ë Á‚ÁhU ∑§ Á‹∞– ’Á„U⁄UÊà◊Ê fl •¥Ã⁄UÊà◊Ê ∑§ ‹ˇÊáÊ–
¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§ •ãÿ ŸÊ◊Ê¥ ∑§Ê fláʸŸ– •¥Ã⁄UÊà◊Ê mÊ⁄UÊ
¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ë ÁSÕÁà ¬˝Ê# ∑§⁄UŸ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ–
{1308 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ªÊ. vx| ’Á„U⁄UÊàêÊÊ, ÁmUÁ∑˝§ÿÊflÊŒË ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§ ‚÷Ë ÷Êfl ŒÈ—π ∑§ „UË „UÃÈ „UÊÃ „ÒU¥–
[~}z-~~v] Á◊âÿÊŒÎÁCU ’Á„U⁄UÊà◊Ê Ãûfl-•Ãûfl, •Êà◊ôÊÊŸ ‚ ⁄UÁ„Uà „UÊÃÊ „ÒU–
•Êà◊ôÊÊŸ ∑§ •÷Êfl ◊¥ ©U‚∑§Ê ÷fl÷˝◊áÊ „Ë „UÊÃÊ „ÒU–
•Êà◊÷ÊflŸÊ ∑§⁄UŸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê– ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§Ë ÁflcÊÿ-
‚flŸ ◊¥ ⁄UÁà „UÊÃË „ÒU Á¡‚‚ fl„U ŒÈ—π ÷⁄U ÷ÊªÊ¥ ◊¥ ÷Ë
‚Èπ ∑§Ê ‚¥flŒŸ ∑§⁄UÃÊ „ÒU, •Ã— fl„U ÷fl÷˝◊áÊ „UË
∑§⁄UÃÊ „ÒU, ‚ŒÒfl ŒÈ—π ¬ÊÃÊ „ÒU– •Êà◊ôÊÊŸ ‚ „UË ◊ÈÁQ§
‚¥÷fl „ÒU–

ªÊ. vx} ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª, ¬Èáÿ- •¥Ã⁄UÊà◊Ê ∑§ ÃÕÊ ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§ ÷Êfl ‚ ∑˝§◊‡Ê—
[~~v-~~y] ¬Ê¬ fl ‡ÊÈhU÷Êfl ¬Èáÿ’¥äÊ-◊ÊˇÊ „UÊÃÊ „ÒU– ¬⁄Uê¬⁄UÊ ‚ ¬⁄U◊Êà◊÷Êfl
•¥Ã⁄UÊà◊Ê ∑§ Á‹∞ ◊ÊˇÊ ∑§Ê „UÃÈ „ÒU, ÁŸpÿ ‚ Ÿ„UË¥–
¬˝‡ÊSìÈáÿ ÷Ë ‚ÊˇÊÊØ ◊ÊˇÊ ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU, ¡Ò‚ ÃËÕZ∑§⁄U
ŸÊ◊∑§◊¸-’ãäÊ–

ªÊ. vx~ Sfl‚◊ÿ, ¬⁄U‚◊ÿ •Êà◊Ê-w, x Œ˝√ÿ-ªÈáÊ-¬ÿʸÿ ‚Á„Uà •Êà◊ôÊÊŸ ‚ ◊ÊˇÊ ∑§Ë Á‚ÁhU
[~~y-~~}] „UÊÃË „ÒU– •Êà◊Ê ‚ ¬ÎÕ∑˜§ ∑§Ê߸U ¬⁄U◊Êà◊Ê Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–
◊ÊˇÊ◊ʪ¸ ∑§ ŸÃÊ ∑§ÊÒŸ? ßU‚∑§Ê ÁŸM§¬áÊ– •Êà◊ôÊÊŸ
Á’ŸÊ ’Ês Á‹¥ª ÷Ë ŒÈ—π ∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU–

¬@Œ‡Ê •ÁäÊ∑§Ê⁄U
[ªÊÕÊ-vyÆ-vyv] [¬Î. ~~~-vÆÆ}]

[¬Î. ~~~]................................................................... •ÁäÊ∑§Ê⁄U-¬ÊÃÁŸ∑§Ê,

ªÊ. vyÆ ¬⁄U◊Êà◊Ê ¬⁄U◊Êà◊Ê-w Sfl‚◊ÿ ¬⁄U◊Êà◊Ê „ÒU ÃÕÊ •¥Ã⁄UÊà◊Ê fl ’Á„U⁄UÊà◊Ê
[vÆÆÆ-vÆÆy] ¬⁄U‚◊ÿ „ÒU, ªÈáÊSÕÊŸ ŒÎÁCU ‚– •¥Ã⁄UÊà◊Ê ¬⁄U◊Êà◊SflM§¬
∑§Ë ¬˝ÊÁ# ∑§ ’ÊŒ „UÿM§¬ „UÊŸ ∑§ ∑§Ê⁄UáÊ ¬⁄U‚◊ÿ „ÒU–
¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§ äÿÊŸ ‚ ¬⁄U◊Êà◊¬Ÿ ∑§Ë ¬˝ÊÁ# „UÊÃË „ÒU–
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1309
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ªÊ. vyv ’Á„U⁄UÊà◊Ê, •¥Ã⁄UÊàêÊÊ, •¥Ã⁄UÊà◊Ê-x ªÈáÊSÕÊŸÊŸÈ‚Ê⁄U •Êà◊Ê ∑§ SflM§¬ ∑§Ê fláʸŸ– ©UûÊ◊-
[vÆÆz-vÆÆ}] ¬⁄U◊Êà◊Ê-w ◊äÿ◊-¡ÉÊãÿ •¥Ã⁄UÊà◊Ê ∑§ ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ∑§Ê fláʸŸ– vy
’Á„U⁄UÊà◊Ê-x ªÈáÊSÕÊŸÊ¥ ∑§Ê ‚◊ÿ– Á‚hUÊ¥ ∑§ ‹Ê∑§ ∑§ •Êª
ª◊ŸÁŸ·äÊ ∑§Ê „UÃÈ– v-x ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§ ªÈáÊSÕÊŸ
©UûÊ◊◊äÿ◊-¡ÉÊãÿ ÷Œ ‚– Á‚hUàfl¬˝ÊÁ# „UÃÈ •Êà◊Ëÿ
Áfl‡ÊÈÁh ∑§Ë Ã⁄UÃ◊ÃÊ-ÁfløÊ⁄U ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê–

·Ê«U‡Ê •UÁäÊ∑§Ê⁄UU
[ªÊÕÊ-vyw-vzw] [¬Î. vÆÆ~-vÆ}}]

[¬Î. vÆÆ~-vÆvÆ].......................................................... •ÁäÊ∑§Ê⁄U-¬ÊÃÁŸ∑§Ê,

ªÊ. vyw-vyz ÿÊªË, ÿÊª, ªÊ⁄Ufl, ‡ÊéŒ,
[vÆvÆ-vÆy{] ´§ÁhU, ‚ÊêÊ⁄Ufl, ◊ÈÁQ§
©U¬ˇÊÊ‚¥ÿ◊, ŒËˇÊÊ
ªÁÃ-z, ◊Í…U∏ÃÊ∞¥-x ŒÊ·ˇÊÿ fl ¬Á⁄UáÊÊ◊-Áfl‡ÊÈÁhU •ÊÁŒ ‚ ◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁ#
‡ÊÀÿ-x, ŒÊ·-x „UÊÃË „ÒU– ÿÊª‡ÊéŒ ∑§ •Õ¸ ÃÕÊ ‹ˇÊáÊ, ∑§⁄UáÊ fl ÿÊª
ªÊ⁄Ufl-x, ⁄UàŸ-x ◊¥ •ãÃ⁄U– ⁄UàŸòÊÿÿÈQ§ ¡Ëfl ◊ÊˇÊ ¬ÊÃÊ „ÒU– x ∑§⁄UáÊÊÁŒ
∑§⁄UáÊ-x, ªÈÁ#-x ‚ ⁄UÁ„Uà ÃÕÊ ⁄UàŸòÊÿÊÁŒ ‚ ÿÈQ§ ÿÊªË „UÊÃÊ „ÒU– ©U¬ˇÊÊ
‚¥ÿ◊-v|, w ‚¥ÿ◊ flËÃ⁄Uʪ øÊÁ⁄UòÊ ÿÈQ§ ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊªË ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ê „UÊÃÊ
„ÒU– üÊ◊áÊ ∑§Ë ÁŒªê’⁄U ◊ÈŒ˝Ê „UË „UÊÃË „ÒU, •ãÿ Ÿ„UË¥–
¬˝fl˝íÿÊ ∑§Ê ÿÕÊÕ¸ SflM§¬– Á¡ŸÁ‹¥ªäÊÊ⁄UË ÿÊªË „UË ◊ÊˇÊ
¬ÊÃÊ „ÒU– ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊªË üÊ◊áÊ ∑§Ë Áfl‡Ê·ÃÊ– ¬Á⁄Uª˝„UäÊÊ⁄UË
üÊ◊áÊ ÁŸ¥ŒŸËÿ „ÒU ÃÕÊ ¬Á⁄Uª˝„U⁄UÁ„Uà üÊ◊áÊ „UË ‡ÊÈhU „ÒU–
•ÊÁÿ¸∑§Ê-¬˝flí˝ ÿÊ Áfl·ÿ∑§ ÁflfløŸ, ¬˝flí˝ ÿÊ SflM§¬ •ÊÒ⁄U
SòÊË-¬˝fl˝íÿÊ ‚ê’ãäÊË ÁflÁäÊ ÿÊ ÁŸ·äÊ, SòÊË ¬˝fl˝íÿÊ ∑§
‡ÊÊSòÊËÿ ©UhU⁄UáÊ, •ÊÁÿ¸∑§Ê•Ê¥ ∑§Ê ◊„UÊfl˝ÃÊ¬øÊ⁄U, Á¡Ÿ
•ÊÁŒ ∑§Ë ‚ÊˇÊË ◊¥ •ÊÁÿ¸∑§Ê ¬˝fl˝íÿÊ ∑§ ¬˝◊ÊáÊ–

ªÊ. vy{ ôÊÊŸ, ‚ÊäÊÈ ÿÕÊÕ¸ üÊ◊áÊ ∑§Ë ÷ÊflŸÊÁŒ ∑§Ê ÁfløÊ⁄,U ‚ÊäÊÈ §
[vÆy|-vÆzv] ‚êÿÄàflÿÈQ§ ÷ÊflŸÊ ÷ÊÃÊ „ÒU, flÒ‚Ë „UË øøʸ ‚ÈŸÃÊ „ÒU
•ÊÒ⁄U ‚êÿÄàflÿÈQ§ „UË ‚ÊäÊŸÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ
äÊ◊¸ ∑§Ê ◊Í‹ „ÒU– ôÊÊŸ ∑§Ê »§‹ øÊÁ⁄UòÊ „ÒU– ‚ÊäÊÈ ∑§
Áfl‡Ê· ‹ˇÊáÊ–
{1310 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·

ªÊ. vy| •„¸Uãà ‚êÿÄàfl ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ– ¬⁄U◊Êà◊Ê ÷Ë ŒflÊ¥
[vÆzw-vÆzz] mUÊ⁄UÊ fl¥ŒŸËÿ „ÒU– ÿ„U ‚êÿÄàflÊÁŒ ªÈáÊ ∑§Ë „UË ◊Á„U◊Ê „ÒU–
‚êÿÄàfl ‚ „UË ’ÊÁäÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁ# „UÊÃË „ÒU– ‚êÿÄàfl ª˝„UáÊ
∑§Ê ©U¬Œ‡Ê–

ªÊ. vy} ©U¬‡Ê◊‚êÿÄàfl ¬@◊∑§Ê‹ ◊¥ ©U¬‡Ê◊‚êÿÄàfl ∑§ ŸCU „UÊŸ ‚ ∑§·ÊÿÊ¥
[vÆzz-vÆ{w] ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ „UÊÃ Ë „ÒU– ©U¬‡Ê◊‚êÿÄàfl ©Uà¬ÁûÊ ∑§Ë ¬˝Á∑˝§ÿÊ–
∑§·Êÿ¥ ŒÈª¸Áà ∑§Ë „UÃÈ „UÊÃË „ÒU¥– ∑§·Êÿ⁄UÁ„Uà „UË øÊÁ⁄UòÊ
‚¥ÿ◊äÊÊ⁄UË „UÊÃÊ „ÒU– ∑§cÊÊÿ¥ ⁄UàŸòÊÿ ∑§Ê ŸCU ∑§⁄U ŒÃË
„ÒU¥– ∑§·Êÿ¡ÿ ∑§ Á‹∞ ßUÁãŒ˝¡ÿ •Êfl‡ÿ∑§ „ÒU– ∑§·ÊÿÊ¥
∑§Ê ◊Í‹ Á◊âÿÊàfl „UË „ÒU– Á◊âÿÊàfl ∑§ ŒÈc¬˝÷Êfl– ◊È◊ˇÈ ÊÈ•Ê¥
∑§Ê ¬⁄UÊ◊‡Ê¸–

ªÊ. vy~ ◊Í‹ªÈáÊ-}, ªÈáÊfl˝Ã-x üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§Ë zx Á∑˝§ÿÊ•Ê¥ ∑§Ê fláʸŸ– •Ÿ∑§ ¬˝∑§Ê⁄U ‚
[vÆ{w-vÆ||] Á‡ÊˇÊÊfl˝Ã-y, ì-vw ◊Í‹ªÈáÊÊ¥ ∑§Ë ÁflflˇÊÊ, •Ÿ∑§ ¬˝∑§Ê⁄U ‚ Á‡ÊˇÊʪÈáÊÊ¥ ∑§Ë
¬˝ÁÃ◊Êÿ¥-vv, ŒÊŸ-y ÁflflˇÊÊ– ¡‹ªÊ‹Ÿ ÁflÁäÊ, v ’Í¥Œ ◊¥ ¡ËflÊ¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ
∑§Ê ¬˝◊ÊáÊ, ¡‹ªÊ‹Ÿ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê-◊„Uûfl, ¿UÊŸŸ flÊ‹
flSòÊ ∑§Ê ¬˝◊ÊáÊ, ¡‹ ∑§Ë ÁflÁ÷ÛÊ ◊ÿʸŒÊ∞¥, ¡‹ªÊ‹Ÿfl˝Ã
∑§ •ÁÃøÊ⁄U, ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿ-àÿʪ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ, ©Uà¬ÛÊ
ŒÊ·Ê¥ ¬⁄U ÁfløÊ⁄U, ‡Ê¥∑§Ê-‚◊ÊäÊÊŸ, ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿ-àÿʪ
∑§Ê ◊„Uûfl, üÊÊfl∑§Ê¥ ∑§ ÷Ê¡Ÿ ∑§ ∑§Ê‹ ∑§Ê Áflfl⁄UáÊ–

ªÊ. vzÆ äÿÊŸ ôÊÊŸÊèÿÊ‚ ∑§Ë ◊„UûÊÊ ∞fl¥ ©U¬ÊŒÿÃÊ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ, äÿÊŸ
[vÆ|}-vÆ}Æ] ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§ Á‹∞ ôÊÊŸÊèÿÊ‚ •Êfl‡ÿ∑§ „ÒU– äÿÊŸ
∑˝§◊ ‚ „UÊÃÊ „ÒU, •∑˝§◊ Ÿ„UË¥– äÿÊŸÁ‚ÁhU ∑§Ê ¬˝ÿÊ¡Ÿ–
äÿÊŸ ∑§Ê ◊„Uûfl–

ªÊ. vzv üÊÈÃ÷ÊflŸÊ ‚ ì-‚¥ÿ◊ fl flÒ⁄UÊÇÿ ∑§Ë Á‚ÁhU ∑§Ê

[vÆ}v-vÆ}z] ÁŸM§¬áÊ– ◊ÊˇÊÁ‚ÁhU ∑§ Á‹∞ flÒ⁄UÊÇÿÊÁŒ •Êfl‡ÿ∑§
„ÒU¥– ì-‚¥ÿ◊ ∑§Ë ◊„ûÊÊ ∑§Ê fláʸŸ– üÊÈÃôÊÊŸ ∑§Ë
◊„UŸËÿÃÊ ∑§Ê fláʸŸ–
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1311
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ªÊ. vzw Œ˝√ÿ-ˇÊòÊ-∑§Ê‹-÷Êfl- ‚¥‚Ê⁄U-z Á◊âÿÊàfl „UË ‚¥‚Ê⁄Ufläʸ∑§ „ÒU– ¡’ Ã∑§ ‚êÿÄàflª˝„UáÊ
[vÆ}z-vÆ}}] ÷fl‚¥‚Ê⁄U Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ, Ã’ Ã∑§ ‚¥‚Ê⁄U-•fl‚ÊŸ Ÿ„UË¥ „UÊÃÊ–

‚åÃŒ‡Ê •ÁäÊ∑§Ê⁄U
[ªÊÕÊ-vzx-v{z] [¬Î.vÆ}~-vvy{]

[¬Î. vÆ}~-vÆ~Æ].......................................................... •ÁäÊ∑§Ê⁄U-¬ÊÃÁŸ∑§Ê,

ªÊ. vzx-vzz ‚êÿÄàfl ‚ÊÒÅÿ∑§Ê⁄UË „ÒU– ÿ„U ‚Èπ¬˝ÊÁ# ∑§Ê ◊Í‹ „ÒU,
[vÆ~Æ-vÆ~|] ÄÿÊ¥Á∑§ ‚êÿÄàfl Á’ŸÊ ‚÷Ë ∑§Ã¸√ÿ-•ŸÈDUÊŸ ŒÈ—π∑§Ê⁄UË
„Ò¥U– ‚êÿÄàflÿÈQ§ Á∑˝§ÿÊ∞¥ ¬Èáÿ∑§Ê⁄UË „ÒU¥, ßU‚∑§Ê ÁŸM§¬áÊ
ÁflSÃÊ⁄U ‚– Á◊âÿÊàfl ‚Á„Uà ‚÷Ë •ŸÈDUÊŸ ŒÈ—π∑§Ê⁄UË
„Ò¥U– ‚êÿÄàfl ‡ÊÈhU „UË „UÊŸÊ øÊÁ„U∞, ∞‚Ê ©U¬Œ‡Ê–
‚êÿÄàfl-◊Á„U◊Ê ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ–

ªÊ. vz{-vz| ªáÊ-ªë¿U, ‚◊ÿ, ‚¥ÉÊ ◊◊àfl÷Êfl ÿÊ •¬˝‡ÊSÃäÿÊŸ ◊ÈÁQ§ ◊¥ ’ÊäÊ∑§ „UË „ÒU–
[vÆ~}-vvÆ{] ∑ȧ‹, ¡ÊÁÃ, Á‡Êcÿ, ¬˝Á‡Êcÿ ◊ÈÁŸ ÿÁŒ fl‚ÁÃ, ©U¬∑§⁄UáÊ •ÊÁŒ ’Ês ¬ŒÊÕÊZ ◊¥
¿UÊòÊ, ‚ÈÁ‡Êcÿ, ◊◊àfl ÷Êfl ∑§⁄UÃÊ „ÒU ÃÊ fl„U ‚ÈπË Ÿ„UË¥ „UÊ ¬ÊÃÊ– ‚◊ÿ
∑§ ÁflÁ÷ÛÊ •Õ¸– ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§Ê ÷Ë ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª
„UÊÃÊ „ÒU– ‡ÊÈ÷Ê¬ÿÊª ‚ÊˇÊÊØ ¬Èáÿ’¥äÊ ∑§Ê ÃÕÊ ¬⁄Uê¬⁄UÊ
‚ ◊ÊˇÊ ∑§Ê „UÃÈ „ÒU– ‡ÊÈhUÊ¬ÿÊª ◊ÈÁŸ ∑§Ê ◊◊àfl, ⁄Uʪ
‚͡◊ ÷Ë àÿÊíÿ „Ò– •Áà ⁄UÊÒŒ˝ äÿÊŸ ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§ fl¡¸ŸËÿ
„ÒU, ©U‚‚ ¬˝Ê# »§‹Ê¥ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ– ◊◊àfl÷Êfl ∑§Ê ◊Í‹
Á◊âÿÊàfl-◊Ê„U „ÒU– •Ã— ◊◊àfl÷Êfl ∑§Ê ÁŸãŒŸËÿ ’ÃÊ,
©U‚ àÿʪŸ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê–

ªÊ. vz} ªáÊ, ªë¿U, ‚¥ÉÊ, ‚◊ÿ, ªáÊ-ªë¿U-‚◊ÿ ∑§ ÿÕÊÕ¸ SflM§¬ ∑§Ê fláʸŸ–
[vvÆ{-vvÆ~] ⁄UàŸ◊ÿ •Êà◊Ê ∑§ •ŸÈDUÊŸ ◊¥ ⁄UÁà ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê– ÁŸpÿ
⁄UàŸòÊÿ◊ÿ •Êà◊Ê ‚ ◊ÊˇÊ-Á‚ÁhU ‚È‹÷ „UÊÃË „ÒU–
•Êª◊ôÊÊŸ ∑§Ê ‚Ê⁄U •Êà◊ôÊÊŸ „ÒU–
{1312 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ªÊ. vz~ ˇÊÊÁÿ∑§, ©U¬‡Ê◊, ‚êÿÄàfl-x ‚êÿÄàfl „UË ∑§◊Ê¸ ∑§ ÁflŸÊ‡Ê ◊¥ ©U‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ‚◊Õ¸ „ÒU,
[vvvÆ-vvv|] ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑§ ¡Ò‚ ¬˝øá«U flÊÿÈ ◊ÉÊ‚◊Í„U ∑§Ê, ‚Íÿ¸ •¥äÊ∑§Ê⁄U ∑§Ê
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ÁflŸCU ∑§⁄UÃÊ „ÒU– Á◊âÿÊàfl „UË ÷fl÷˝◊áÊ ◊¥ ◊ÈÅÿ „UÃÈ
„ÒU– ‚êÿÇôÊÊŸË ⁄UʪÊÁŒ ÷ÊflÊ¥ ∑§Ê •∑§Ãʸ „UÊÃÊ „ÒU ÃÕÊ
©U‚∑§ ∑§◊Ê¸ ∑§ ‚¥fl⁄U ∑§ ‚ÊÕ ÁŸ¡¸⁄UÊ ÷Ë „UÊÃË „ÒU–
ÁŸ¡¸⁄UÊ ∑§ vv SÕÊŸÊ¥ ∑§Ê fláʸŸ– ‚êÿÄàfl-¬˝ÊÁ# ∑§Ë
◊ÿʸŒÊ, SflÊ◊Ë, ∑§Ê‹ÊÁŒ ∑§Ê fláʸŸ– ÃËŸÊ¥ ‚êÿÄàflÊ¥
∑§Ë ∑§Ê‹-‚Ë◊Ê ∑§Ê fláʸŸ–

ªÊ. v{Æ ‹Ê∑§-x ŒË¬∑§ ÃÈÀÿ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ, ©U‚∑§Ë ◊Á„U◊Ê
[vvv|-vvwÆ] ∑§Ê fláʸŸ– Á◊âÿÊàfl ‚êÿÄàfl ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ ◊¥ ¬˝ÁÃ’¥äÊ∑§
∑§Ê⁄UáÊ „ÒU– ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ‚ ÁŸpÿ ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ª˝Ês „ÒU,
•Ã— ⁄U%òÊÿ◊ÿ •Êà◊Ê „UË ‚ÊäÊŸÊ mUÊ⁄UÊ ‚fl¸ôÊ „UÊ ‚÷Ë
∑§Ê ∞∑§ ‚ÊÕ ¡ÊŸÃÊ-ŒπÃÊ „ÒU– •ÕʸØ ‚êÿÄàfl⁄U%
¬⁄Uê¬⁄UÊ ‚ ∑§fl‹ôÊÊŸ ∑§Ë ©Uà¬ÁûÊ ◊¥ ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU–

ªÊ. v{v ©U¬‡Ê◊‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ‚êÿÄàfl ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ– ÷√ÿÊ¥ ◊¥ ÷√ÿfl⁄U „UË
[vvwv-vvw|] ◊ÈÁQ§ ¬ÊÃ „ÒU¥– ŒÍ⁄UÊŸÈŒÍ⁄U ÷√ÿ Ÿ„UË¥– ¬⁄U fl •÷√ÿflØ „¥ÒU
ÄÿÊ, ßU‚ ‡Ê¥∑§Ê ∑§Ê ‚◊ÊäÊÊŸ– ÷√ÿfl⁄U ∑§Ê SflM§¬–
‡ÊÈhUŸÿ ∑§ ¬˝ÿÊª ‚ •Êà◊Ê ‡ÊÈhU Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „ÒU–
‚êÿÄàfl ∑§Ã∑§ ÿÈQ§ ¡‹ ÃÕÊ ∑§ÊÁ‹◊Ê ⁄UÁ„Uà ‚Èfláʸ
¬˝Á∑˝§ÿÊ ∑§Ë Ã⁄U„U ‡ÊÈhU „UÊÃÊ „ÒU– ÁflSÃÊ⁄U ‚ fláʸŸ ¬˝Á∑˝§ÿÊ
∑§Ê–

ªÊ. v{w ◊ÊˇÊ¬˝ÊÁåà ◊¥ ¬˝fløŸ‚Ê⁄U (‡ÊÈhÊà◊M§¬) •Êà◊Ê ∑§

[vvw|-vvxw] •èÿÊ‚ ∑§Ë ©U¬ÊŒÿÃÊ ∑§Ê fláʸŸ

ªÊ. v{x äÊ◊¸äÿÊŸ ‚ê’ãäÊË •èÿÊ‚ ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê fláʸŸ,

[vvxx-vvx{] ‚Áfl∑§À¬-ÁŸÁfl¸ ∑ §À¬ äÊ◊¸ ä ÿÊŸ ∑ § ªÈ á ÊSÕÊŸ,
äÊ◊¸äÿÊŸ¬Ífl¸∑§ „UË ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ „UÊÃÊ „ÒU, ŒÊŸÊ¥ ◊¥ äÊ◊¸äÿÊŸ
∑§Ê⁄UáÊ ÕÊó ‡ÊÈÄ‹äÿÊŸ ∑§Êÿ¸‚◊ÿ‚Ê⁄U M§¬, ßU‚∑§Ë
√ÿÊÅÿÊ, ‡Ê¥∑§Ê-‚◊ÊäÊÊŸ
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1313
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ªÊ. v{y ˇÊÿÊ¬‡Ê◊‹ÁéäÊ, z ‹ÁéäÊ ∑§Ê‹ •ÊÁŒ ‹ÁéäÊÿÊ¥ ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê fláʸŸ, •Êà◊Ê ∑§
[vvx{-vvyw] Áfl‡ÊÈÁhU‹ÁéäÊ, ¬⁄U◊Êà◊Ê ’ŸŸ ∑§Ê ∑˝§◊ ÃÕÊ ÁflÁäÊ, ÷√ÿ-•÷√ÿÊ¥ ◊¥
Œ‡ÊŸÊ‹ÁéäÊ., ‹ÁéäÊ ∑§Ê fláʸŸ, ∑§⁄UáÊ‹ÁéäÊ ∑§ SflÊ◊Ë ÃÕÊ ©U‚∑§Ê
¬˝ÊÿÊÇÿ‹ÁéäÊ, ∑§⁄UáÊ‹ÁéäÊ, »§‹–

ªÊ. v{z ‚êÿÄàfl ∑§ ◊„Uûfl ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ, ∑§Ê◊äÊŸÈ, ∑§À¬ÃM§,

[vvyw-vvy{] ÁøãÃÊ◊ÁáÊ ⁄U%, ⁄U‚ÊÿŸ, ¬Ê⁄U‚◊ÁáÊ ∑§Ë Ã⁄U„U
‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ÿÕCU ‚ÊÒÅÿ ¬˝ŒÊÃÊ „ÒU– ∑§À¬ÃL§ •ÊÁŒ ∑§Ë
©U¬ÿÊÁªÃÊ, ‚êÿÄàfl üÊÿS∑§⁄U •◊Îà ∑§ ‚◊ÊŸ „ÒU–

•CUÊŒ‡Ê •ÁäÊ∑§Ê⁄U
[ªÊÕÊ-v{{-v{}] [¬Î.vvy|-vvz|]

[¬Î. vvy|]..................................................................•ÁäÊ∑§Ê⁄U-¬ÊÃÁŸ∑§Ê,
ªÊ. v{{ ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U ª˝¥Õ ∑§Ê ◊Ê„UÊàêÿ, ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U ∑§ SflÊäÿÊÿ ‚
[vvy}-vvzÆ] ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ-‚êÿÇôÊÊŸ „UÊÃÊ „ÒU, flÒ⁄UÊÇÿ ÃÕÊ Ã¬Ê÷Êfl
©Uà¬ÛÊ „UÊÃ Ê „ÒU– ÁŸ⁄UË„U flÎÁûÊflÊ‹Ê „UÊÃ Ê „ÈU•Ê ‚êÿ∑˜§øÊÁ⁄UòÊË
ÁŸpÿäÿÊŸ mUÊ⁄UÊ ◊ÊˇÊ ¬ÊÃÊ „ÒU–

ªÊ. v{| ‚êÿÄàfl •ÊÁŒ ⁄U%òÊÿ ∑§Ë flÎÁhU ∑§ Á‹∞ ª˝¥Õ ∑§Ê
[vvzv-vvzw] SflÊäÿÊÿ ∑§⁄UáÊËÿ „ÒU– ¡Ê Ÿ„UË¥ ∑§⁄UÃÊ, fl„U Á◊âÿÊŒÎÁCU
„ÒU– ª˝Õ¥ ∑§ ‹π∑§ ÿÊ ∑§Ãʸ ∑§ÊÒŸ? Á◊âÿÊŒÎÁCU ∑§Ê SflM§¬–

ªÊ. v{} ª˝¥Õ ∑§Ê ©U¬‚¥„UÊ⁄U, ª˝¥Õ ∑§ •äÿÿŸ, ◊ŸŸ, ¬ΔUŸ-
[vvzw-vvzy] üÊfláÊ ‚ ‡ÊÊEà ◊ÊˇÊ ∑§Ë ¬˝ÊÁ# M§¬ »§‹ ∑§Ê Áflfl⁄UáÊ–

[vvzy-vvz~] ‚◊Sà •ÁäÊ∑§Ê⁄UÊ¥ ∑§Ê Áflfl⁄UáÊ, ≈UË∑§Ê∑§Ãθ-ÁŸflŒŸ

{1314 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
ªÊÕÊ/¬ÎDU Ÿ¥. SflM§¬/‹ˇÊáÊ ÷Œ/¬˝÷Œ Áfl‡Ê·
ˇÊ¬∑§ ªÊÕÊ

ªÊ. v Á÷ˇÊÈ Á÷ˇÊÊ ◊¥ ÿÊøŸÊ‡ÊË‹ fl ∑˝§ÊäÊÊÁŒ Áfl÷ÊflÿÈQ§ ‚ÊäÊ∑§ U

[vv{Æ-vv{|] √ÿãÃ⁄U ¡Ò‚Ê „ÒU, ŒÊŸÊ¥ ∑§Ë ÃÈ‹ŸÊ ‹ˇÊáÊÊ¥ ∑§Ë ‚◊ÊŸÃÊ
‚– ‚ÊäÊÈ•Ê¥ ∑§Ë ŒËŸÃʬÍfl¸∑§ flÎÁûÊ ÁŸÁ·hU „ÒU– ‡ÊÊSòÊôÊ
◊ÈÁŸ ∑§Ë •Ê„UÊ⁄Uøÿʸ ∑§Ê fláʸŸ– ⁄UʪË-mU·Ë ∑§Ë Á÷ˇÊÊøÿʸ
∑§Ê fláʸŸ– •Ê„UÊ⁄Uøÿʸ ∑§Ê „UÃÈ– Á÷ˇÊÊøÿʸ ∑§Ë Áfl‡ÊÈÁhU
•Êà◊ªÈáÊÊ¥ ∑§Ë ŒÎÁCU ◊¥ ∑§Ê⁄UáÊ „ÒU– ‚ŒÊ· øÿʸ ∑§ àÿʪ
∑§Ê ©U¬Œ‡Ê–

ªÊ. w •Êà◊ôÊÊŸ, Á◊âÿÊŒÎÁCU, ’Á„U⁄UÊà◊Ê ∑§ SflM§¬ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ– ôÊÊŸ-äÿÊŸ •Êà◊Ê
[vv{|-vv|}] •Êà◊Ê, ÷ŒÁflôÊÊŸ ∑§ Á‹∞ ‚ÈπÊ◊Îà ⁄U‚ÊÿŸ ÿÊ ¬ÊŸ „ÒU– ¬@ÁãŒ˝ÿ-Áfl·ÿÊ¥
◊¥ ‚Èπ ∑§Ë •Á÷‹Ê·Ê flÊ‹Ê ’Á„U⁄UÊà◊Ê „ÒU– ßUÁãŒ˝ÿÁfl·ÿ
flÊSÃfl ◊¥ ŒÈ—π¬˝Œ „UË „ÒU– ¬⁄UŒ˝√ÿ⁄Uà ’Á„U⁄UÊà◊Ê „ÒU–
◊ÊˇÊ‚ÊäÊ∑§ ∑§ Á‹∞ •Êà◊ôÊÊŸ „UË ¬˝◊Èπ ∑§Êÿ¸ „ÒU–
•Êà◊äÿÊŸ ‚ ¬⁄U◊Êà◊¬ŸÊ ¬˝∑§≈U „UÊÃÊ „ÒU– ôÊÊŸ ‚
äÿÊŸ, äÿÊŸ ‚ ◊ÊˇÊ ∑§Ë Á‚ÁhU „UÊÃË „ÒU, ßUÁãŒ˝ÿ‚Èπ ◊¥
•Êà◊‚Èπ ∑§Ë ∑§À¬ŸÊ ◊Í…U∏ŒÎÁCU ∑§Ë „UÊÃË „ÒU–

ªÊ. x-y ⁄UÊ¡Ê, ⁄UÊ¡Á¬á«U, ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§ Œ‚∑§À¬– Á÷ˇÊÈ ∑§ Á‹∞ ⁄UÊ¡Á¬á«U ∑§Ë •ª˝ÊsÃÊ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ–
[vv|}-vv}{] •Ê„UÊ⁄U, •ŸÊ„UÊ⁄U-•ÊÁäÊ- ⁄UÊ¡Á¬á«U ∑§ x ÷Œ ⁄UÊ¡Á¬á«U ª˝„UáÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê ‚¥ÿà Ÿ„UË¥, •‚¥ÿà „ÒU–
⁄UÊ¡Á¬á«U, ‡ÊË‹, ŒÈ—‡ÊË‹ ⁄UÊ¡Á¬á«U-⁄UQ§Á¬á«U ∑§ ‚◊ÊŸ „ÒU– •‚¥ÿà „UÊŸ ‚
„UÊÁŸ– ‚¥ÿÃ-•‚¥ÿà ∑§Ë øÿʸ ∑§Ê ÁŸM§¬áÊ– ⁄UÊ¡Á¬á«
∑§U àÿʪ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê Œ‚∑§À¬Ê¥ ◊¥ ∞∑§ „ÒU– Á¬á«U ‚
ø≈UÊ߸U, ¬ÊòÊÊÁŒ ∑§Ê ÷Ë ª˝„UáÊ „ÒU– ⁄UÊ¡Á¬á«-ª˝„UáÊ ◊¥
Á÷ˇÊʇÊÈÁhU ∑§Ë ©U¬ˇÊÊ „UÊŸ ‚ ◊ÈÁŸ¬Ÿ ∑§Ê ÉÊÊà „UÊÃÊ
„ÒU– ŒÈ—‡ÊË‹ ‚êÿÇôÊÊŸ ∑§Ê ŸCU ∑§⁄UÃÊ „ÒU– ⁄UÊ¡Á¬á«U
ª˝„UáÊ ◊¥ ©Uà¬ÛÊ „UÊŸ flÊ‹ •Ÿ∑§ ŒÊ·Ê¥ ∑§Ê fláʸŸ–

[¬Î. vv}|-vv~w] ≈UË∑§Ê∑§Ãθ-¬˝‡ÊÁSÃ

óÆó
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1315

⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê ◊¥ ¬˝ÁìÊl ¬ŒÊÕ¸-÷Œ

(¬Íflʸh)¸

∑˝§. Áfl·ÿ ÷Œ ÷Œ ∑§ ŸÊ◊ ªÊÕÊ ¬Î. ‚¥.

v. ‡ÊÊSòÊ-•äÿÿŸ ∑§Ê »§‹ w v. ¬˝àÿˇÊ w. ¬⁄UÊˇÊ ◊¥ª‹Êø⁄UáÊ vÆ
w. ¬˝àÿˇÊ »§‹ w v. ‚ÊˇÊÊØ w. ¬⁄Uê¬⁄UÊ ◊¥ª‹Êø⁄UáÊ vÆ
x. ¬⁄U◊Êà◊Ê w v. ‚∑§‹ w. Áfl∑§‹ (ÁŸc∑§‹) v vx
y. ‡Ê⁄UË⁄U z v. •ÊÒŒÊÁ⁄U∑§ w. flÒÁ∑˝§Áÿ∑§ x. •Ê„UÊ⁄U∑§ y. ÃÒ¡‚ v vx
z. ∑§Ê◊¸áÊ
z. ‡ÊÈÁhU x v. ◊Ÿ w. fløŸ x. ‡Ê⁄UË⁄U v vz
} v. ÷Êfl w. ∑§Êÿ x. ÁflŸÿ y. ߸Uÿʸ¬Õ v v{
z. Á÷ˇÊÊ {. ¬˝ÁÃDUʬŸ |. ‡ÊÿŸÊ‚Ÿ }. flÊÄÿ‡ÊÈÁhU
{. Ÿ◊S∑§Ê⁄U w v. Œ˝√ÿ w. ÷Êfl v v|
w v. mÒUÃ w. •mÒUÃ v v}
|. äÊÊÁ◊¸∑§ ÷√ÿ ¡Ÿ w v. ‚ʪÊ⁄U w. •ŸªÊ⁄U v v~
}. ‚¥ôÊÊ y v. •Ê„UÊ⁄U w. ÷ÿ x. ◊ÒÕÈŸ y. ¬Á⁄Uª˝„U v wÆ
~. ‚¥ÿ◊Êø⁄UáÊ w v. Œ‡Ê w. ‚∑§‹ v wv
v. ‚ʪÊ⁄U w. ÁŸ⁄UʪÊ⁄U v wv
vÆ. ¬˝ÁÃ◊Ê vv v. Œ‡Ê¸Ÿ w. fl˝Ã x. ‚Ê◊ÊÁÿ∑§ v ww
y. ¬˝Ê·äÊÊ¬flÊ‚ z. ‚ÁøûÊÁfl⁄UÃ
{. ⁄UÊÁòÊ÷ÈÁQ§Áfl⁄Uà |. ’˝rÊøÿ¸
}. •Ê⁄Uê÷Áfl⁄Uà ~. ¬Á⁄Uª˝„UÁfl⁄UÃ
vÆ. •ŸÈ◊ÁÃÁfl⁄Uà vv. ©UÁgCU Áfl⁄UÃ
vv. üÊ◊áÊ w v. ‚êÿ∑˜§ w. Á◊âÿÊ v wx
vw. ‚êÿÄàfl w v. ÁŸpÿ w. √ÿfl„UÊ⁄U v wy/zv
vx. ¬⁄UÊˇÊ ôÊÊŸ w v. ◊Áà w. üÊÈà x x}
vy. ⁄U% z v. ‚Èfláʸ w. øÊ°ŒË x. ◊ÊÃË w. ⁄UÊ¡Êflø y y}
z. ¬˝flÊ‹ (◊¥ÍªÊ)
vz. ‚êÿÄàfl w v. ‚⁄Uʪ w. flËÃ⁄Uʪ y zx
{1316 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
∑˝§. Áfl·ÿ ÷Œ ÷Œ ∑§ ŸÊ◊ ªÊÕÊ ¬Î. ‚¥.
v{. ÷ÿ | v. ßU„U‹Ê∑§ w. ¬⁄U‹Ê∑§ x. •⁄UˇÊÊ y. •ªÈÁ# z z|
z. ◊⁄UáÊ {. flŒŸÊ |. •Ê∑§ÁS◊∑§
v|. √ÿ‚Ÿ | v. ¡È•Ê w. ◊Ê¥‚÷ˇÊáÊ x. ◊ÁŒ⁄UÊ‚flŸ y. fl‡ÿʪ◊Ÿ z z|
z. Á‡Ê∑§Ê⁄U ∑§⁄UŸÊ {. øÊ⁄UË |. ¬⁄USòÊË‚flŸ
v}. ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ ‚ê’ãäÊË ŒÊ· wz x ◊Í…∏UÃÊ } ◊Œ { •ŸÊÿß } ‡Ê¥∑§ÊÁŒŒÊ· z z}
v~. ◊Í…∏UÃÊ x v. Œfl◊Í…U∏ÃÊ w. ‹Ê∑§◊Í…U∏ÃÊ z z}
x. ‚◊ÿ(Á‚hUÊãÃ)◊Í…U∏ÃÊ
wÆ. ◊Œ } v. ôÊÊŸ w. ¬Í¡Ê x. ∑ȧ‹ y. ¡ÊÁà z. ’‹ z z}
{. ´§ÁhU |. ì }. M§¬
wv. •ŸÊÿß { v. Á◊âÿÊŒfl w. Á◊âÿÊŒfl •Ê⁄UÊäÊ∑§ z z}
x. Á◊âÿÊì y. Á◊âÿÊìSflË z. Á◊âÿʕʪ◊
{. Á◊âÿʕʪ◊äÊÊ⁄UË
ww. ‡Ê¥∑§ÊÁŒŒÊ· } v. ‡Ê¥∑§Ê w. ∑§Ê¥ˇÊÊ x. ÁflÁøÁ∑§à‚Ê z z~
y. •ãÿŒÎÁCU¬˝‡Ê¥‚Ê z. •ŸÈ¬ªÍ„UŸ {. •ÁSÕÁÃ∑§⁄UáÊ
|. •flÊà‚Àÿ, }. •¬˝÷ÊflŸÊ
wx. ‚êÿÄàfl ∑§ ªÈáÊ } v. ‚¥flª w. ÁŸfl¸Œ x. ÁŸ¥ŒÊ y. ª„Uʸ z. ©U¬‡Ê◊ z z~
{. ÷ÁQ§ |. •ŸÈ∑§ê¬Ê }. flÊà‚Àÿ
wy. ‚êÿÄàfl ∑§ •¥ª v. ÁŸ—‡Ê¥Á∑§Ã w. ÁŸc∑§Ê¥ÁˇÊà x. ÁŸÁfl¸ÁøÁ∑§à‚Ê z z~
y. •◊Í…U∏ŒÎÁCU z. ©U¬ªÍ„UŸ {. ÁSÕÁÃ∑§⁄UáÊ
|. flÊà‚Àÿ }. ¬˝÷ÊflŸÊ
wz. ‚êÿÇŒÎÁCU ∑§ •ÁÃøÊ⁄U z v. ‡Ê¥∑§Ê w. ∑§Ê¥ˇÊÊ x. ÁflÁøÁ∑§à‚Ê y. •ãÿŒÎÁCU¬˝‡Ê¥‚Ê | }y
z. •ãÿŒÎÁCU ‚¥SÃfl
w{. üÊÊfl∑§ ∑§ ◊Í‹ªÈáÊ } v-z ¬Ê°ø •áÊÈfl˝Ã {. ◊làÿʪ |. ◊äÊÈàÿʪ } }{
}. ◊Ê¥‚àÿʪ
} v. ◊l àÿʪ w. ◊Ê¥‚ àÿʪ x. ◊äÊÈ àÿʪ } }|
y-} ¬Ê°ø ©UŒê’⁄U àÿʪ
(™§◊⁄U, ∑§ΔÍU◊⁄U, ¬Ë¬‹, ’«∏, ¬Ê∑§⁄U)
} v. Á„¥U‚Ê Áfl⁄UÁà w. ¤ÊÍΔU Áfl⁄UÁà x. øÊ⁄UË Áfl⁄UÁà } }|
y. •’˝rÊøÿ¸ Áfl⁄UÁà z. ¬Á⁄Uª˝„U Áfl⁄UÁÃ
{. ¡Í•Ê àÿʪ |. ◊Ê¥‚ àÿʪ }. ◊l àÿʪ
} v. ◊l àÿʪ w. ◊Ê¥‚ àÿʪ x. ◊äÊÈ ∑§Ê àÿʪ } }|
y. ⁄UÊÁòÊ÷Ê¡Ÿ ∑§Ê àÿʪ
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1317
∑˝§. Áfl·ÿ ÷Œ ÷Œ ∑§ ŸÊ◊ ªÊÕÊ ¬Î. ‚¥.
z. ¬°ø ©UŒê’⁄U »§‹Ê¥ ∑§Ê àÿʪ {. Œflfl㌟Ê
|. ¡Ëfl ŒÿÊ }. ¿UŸ ¬ÊŸË ∑§Ê ©U¬ÿÊª
w|. üÊÊfl∑§ ∑§ ©UûÊ⁄UªÈáÊ vw v. ¬Ê°ø •áÊÈfl˝Ã w. ÃËŸ ªÈáÊfl˝Ã x. øÊ⁄U Á‡ÊˇÊÊfl˝Ã } }}
w}. •áÊÈfl˝Ã z v. •Á„¥U‚Ê w. ‚àÿ x. •SÃÿ y. SflŒÊ⁄U‚ãÃÊ· } }}
(∞∑§Œ‡Ê ’˝rÊøÿʸáÊÈfl˝Ã) z. ¬Á⁄Uª˝„U¬Á⁄U◊ÊáÊ fl˝Ã
w~. ªÈáÊfl˝Ã x v. ÁŒÇfl˝Ã w. •ŸÕ¸Œá«UÁfl⁄UÁà x. ÷ÊªÊ¬÷Êª¬Á⁄U◊ÊáÊfl˝Ã } }}
xÆ. Á‡ÊˇÊÊfl˝Ã y v. ‚Ê◊ÊÁÿ∑§ w. ¬˝Ê·äÊÊ¬flÊ‚ x. •ÁÃÁÕ¬Í¡Ê } }~
y. ‚ÑπŸÊ
v. Œ‡ÊÊfl∑§ÊÁ‡Ê∑§ w. ‚Ê◊ÊÁÿ∑§ x. ¬˝Ê·äÊÊ¬flÊ‚ } }~
y. flÒÿÊflÎûÿ
xv. •ŸÈ¬˝ˇÊÊ vw v. •ÁŸàÿ w. •‡Ê⁄UáÊ x. ∞∑§àfl y. •ãÿàfl } ~Æ
z. ‚¥‚Ê⁄U {. ‹Ê∑§ |. •‡ÊÈÁøàfl }. •Ê‚˝fl
~. ‚¥fl⁄U vÆ. ÁŸ¡¸⁄UÊ vv. äÊ◊¸ vw ’ÊÁäÊ
xw. üÊÊfl∑§ ∑§ ¿U„U ∑§◊¸ { v. Œfl¬Í¡Ê w. ªÈL§ ©U¬Ê‚ŸÊ x. SflÊäÿÊÿ } ~w
y. ‚¥ÿ◊ z. ì {. ŒÊŸ
xx. ÷ÁQ§ w v. ÁŸpÿ w. √ÿfl„UÊ⁄U } ~v
xy. ⁄UàŸ x v. ‚êÿÇŒ‡Ê¸Ÿ w. ‚êÿ∑˜§ ôÊÊŸ x. ‚êÿ∑˜§ øÊÁ⁄UòÊ ~ vÆz
xz. ⁄U%òÊÿÊà◊∑§ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ w v. √ÿfl„UÊ⁄U w. ÁŸpÿ ~ vÆx
x{. ŒÊŸ y v. •Ê„UÊ⁄U w. •÷ÿ (∑§L§áÊÊ) x. ôÊÊŸ (‡ÊÊSòÊ) vÆ vÆ{
y. •ÊÒ·äÊ
y v. •Ê„UÊ⁄U w. •ÊÒ·äÊ x. ©U¬∑§⁄UáÊ y. •ÊflÊ‚ vÆ vÆ|
x v. ‚ÊÁûfl∑§ w. ⁄UÊ¡‚ x. ÃÊ◊‚ vÆ vÆ}
x v. •Ê„UÊ⁄U, w. •÷ÿ x. ôÊÊŸ vÆ vÆ}
x|. üÊÊfl∑§ ∑§ ∑§Ã¸√ÿ w v. ŒÊŸ w. ¬Í¡Ê vÆ vÆ}
x}. ¬Í¡Ê w v. Œ˝√ÿ w. ÷Êfl vÆ vÆ}
y v. ‚ŒÊø¸ŸÊ w. øÃÈ◊ȸπ x. ∑§À¬Œ˝È◊ y. ßUãŒ˝äfl¡ vÆ vÆ~
{ v. ŸÊ◊ w. SÕʬŸÊ x. Œ˝√ÿ y. ˇÊòÊ vÆ vÆ~
z. ∑§Ê‹ {. ÷Êfl
y v. ‚ŒÊø¸ŸÊ w. øÃÈ◊ȸπ x. ∑§À¬Œ˝È◊ y. •ÊCUÊÁqU∑§ vÆ vÆ~
x~. ’˝rÊøÿ¸ ~ v. ◊Ÿ ∑Χà w. fløŸ ∑Χà x. ∑§Êÿ∑Χà y. ◊Ÿ ∑§ÊÁ⁄Uà vÆ vvw
z. fløŸ∑§ÊÁ⁄Uà {. ∑§Êÿ∑§ÊÁ⁄Uà |. ◊Ÿ•ŸÈ◊ÊŒŸÊ
}. fløŸ•ŸÈ◊ÊŒŸÊ ~. ∑§Êÿ-•ŸÈ◊ÊŒŸÊ
{1318 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
∑˝§. Áfl·ÿ ÷Œ ÷Œ ∑§ ŸÊ◊ ªÊÕÊ ¬Î. ‚¥.
yÆ. ’˝rÊøÿ¸ ∑§Ë z ÷ÊflŸÊ∞° z v. SòÊË⁄Uʪ∑§ÕÊ üÊfláÊ àÿʪ w. SòÊË◊ŸÊ„U⁄UÊXUÁŸ⁄UˡÊáÊ vÆ vvx
àÿʪ x. ¬Ífl¸⁄UÃÊŸÈS◊⁄UáÊ àÿʪ y. flÎcÿCU⁄U‚ àÿʪ
z. Sfl‡Ê⁄UË⁄U‚¥S∑§Ê⁄U àÿʪ
yv. •Ê„UÊ⁄U y v. •‡ÊŸ w. πÊl x. SflÊl y. ¬ÿ vÆ vvy
yw. ©U¬flÊ‚ x v. ¡ÉÊãÿ w. ◊äÿ◊ x. ©Uà∑ΧCU vÆ vvy
yx. •Ÿ‡ÊŸ ì w v. •äÊʸŸ‡ÊŸ w. ‚flʸŸ‡ÊŸ vÆ vv{
w v. ‚Ê∑§Ê¥ˇÊ w. ÁŸ⁄UÊ∑§Ê¥ˇÊ vÆ vv{
yy. ◊⁄UáÊ x v. ÷Q§¬˝ÁÃôÊÊ w. ߥUÁªŸË◊⁄UáÊ x. ¬˝ÊÿÊ¬ª◊Ÿ vÆ vv|
(¬ÊŒ¬Ê¬ª◊Ÿ)
yz äÊ◊¸ w v. ªÎ„USÕ w. •ŸªÊ⁄U vv vwy
v. ‚ê¬Íáʸ äÊ◊¸ w. Œ‡ÊäÊ◊¸ vv vwy
y{. ŒÊÃÊ ∑§ ªÈáÊ | v. üÊhUÊ w. ‚¥ÃÊ· x. ÷ÁQ§ y. ÁflôÊÊŸ vv vw|
z. •‹ÈéäÊÃÊ {. ˇÊ◊Ê |. ‚àfl
y|. ◊ÈÁŸ-äÊ◊¸ ∑§ •XU w v. äÿÊŸ w. •äÿÿŸ vv vw}
y}. äÿÊŸ y v. •Êø w. ⁄UÊÒŒ˝ x. äÊ◊¸ y. ‡ÊÈÄ‹ vv vxx
w v. ¬˝‡ÊSà w. •¬˝‡ÊSà vv vxx
y~. •¬˝‡ÊSà äÿÊŸ w v. •Êø w. ⁄UÊÒŒ˝ vv vxx
zÆ. ¬˝‡ÊSà äÿÊŸ w v. äÊ◊¸ w. ‡ÊÈÄ‹ vv vxx
zv. ‡ÊÈÄ‹ äÿÊŸ y v. ¬ÎÕÄàflÁflÃ∑¸§ flËøÊ⁄U w. ∞∑§àflÁflÃ∑¸§ •flËøÊ⁄U vv vx}
x. ‚͡◊Á∑˝§ÿÊ•¬˝ÁìÊÃË y. ‚◊ÈÁë¿UÛÊÁ∑˝§ÿÊÁŸflÎÁûÊ
zw. ‚⁄UʪŒ‡ÊÊ/flËÃ⁄UʪŒ‡ÊÊ x v. ¡ÉÊãÿ w. ◊äÿ◊ x. ©Uà∑ΧCU vv vyw
zx. äÊ◊¸ vÆ v. ˇÊ◊Ê w. ◊ÊŒ¸fl x. •Ê¡¸fl y. ‡ÊÊÒø z. ‚àÿ vv vyz
{. ‚¥ÿ◊ |. ì }. àÿʪ ~. •ÊÁ∑¥§øãÿ vÆ. ’˝rÊøÿ¸
zy. äÊ◊¸äÿÊŸ w v. √ÿfl„UÊ⁄U w. ÁŸpÿ/ v. Á÷ÛÊ w. •Á÷ÛÊ vv vy|
v. ◊ÈÅÿ w. •ÊÒ¬øÊÁ⁄U∑§ vv vy|
zz. √ÿfl„UÊ⁄U äÊ◊¸äÿÊŸ y v. •ÊôÊÊ w. •¬Êÿ x. Áfl¬Ê∑§ y. ‚¥SÕÊŸ vv vzÆ
z{. ‚¥SÕÊŸÁfløÿ äÊ◊¸äÿÊŸ y v. Á¬á«USÕ w. ¬ŒSÕ x. M§¬SÕ y. M§¬ÊÃËà vv vzv
z|. ’ãäÊ y v. ¬˝∑ΧÁà w. ÁSÕÁà x. ¬˝Œ‡Ê y. •ŸÈ÷ʪ vv vzv
z}. äÊ◊¸äÿÊŸ w v. ’Ês w. •ÊäÿÊÁà◊∑§ vv vzw
z~. •ÊäÿÊÁà◊∑§ äÊ◊¸äÿÊŸ vÆ v. •¬Êÿ Áfløÿ w. ©U¬Êÿ x. ¡Ëfl y. •¡Ëfl vv vzw
z. Áfl¬Ê∑§ {. flÒ⁄UÊÇÿ |. ÷Êfl }. ‚¥SÕÊŸ
~. •ÊôÊÊ vÆ. „UÃÈ Áfløÿ
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1319
∑˝§. Áfl·ÿ ÷Œ ÷Œ ∑§ ŸÊ◊ ªÊÕÊ ¬Î. ‚¥.
{Æ. SflÊäÿÊÿ ‡ÊÈÁhU z v. Œ˝√ÿ w. ˇÊòÊ x. ∑§Ê‹ y. ÷Êfl z. ÁflŸÿ vv vz|
{v. SÕʬŸÊ ¬Í¡Ê w v. ‚Œ˜÷Êfl w. •‚Œ˜÷Êfl vx v}|
{w. Œ˝√ÿ ¬Í¡Ê x v. ‚ÁøûÊ w. •ÁøûÊ x. Á◊üÊ vx v}~
{x. ‚êÿ∑˜§ øÊÁ⁄UòÊ z v. ‚Ê◊ÊÁÿ∑§ w. ¿UŒÊ¬SÕʬŸÊ x. ¬Á⁄U„UÊ⁄UÁfl‡ÊÈÁhU vx v~z
y. ‚͡◊‚Êê¬⁄UÊÿ z. ÿÕÊÅÿÊÃøÊÁ⁄UòÊ
{y. ¡ªÃ˜ x v. ™§äfl¸ w. ◊äÿ x. •äÊÊ‹Ê∑§ vy wÆv
{z. ÷ÍÁ◊ w v. ∑§◊¸ w. ÷Êª v{ wv{
{{. cÊ≈˜U∑§◊¸ { v. •Á‚ w. ◊Á‚ x. ∑ΧÁ· y. ÁfllÊ v{ wv|
z. flÊÁáÊíÿ {. Á‡ÊÀ¬
{|. ∑§◊¸÷ÍÁ◊ vz v. ¬Ê°ø ÷⁄Uà w. ¬Ê°ø ∞⁄UÊflà x. ¬Ê°ø ÁflŒ„U v{ wv|
{}. ÷Êª÷ÍÁ◊ x v. ¡ÉÊãÿ w. ◊äÿ◊ x. ©UûÊ◊ v{ wv{
{~. ¬ÊòÊ x v. ‚ȬÊòÊ w. ∑ȧ¬ÊòÊ x. •¬ÊòÊ v| wwy
|Æ. ŒÊŸ ˇÊòÊ | v. Á¡ŸÁ’ê’ w. Á¡ŸÊªÊ⁄U x. Á¡ŸÿÊòÊÊ y. ¬˝ÁÃDUÊ v} wxy
z. ŒÊŸ {. ¬Í¡Ê |. Á‚hUÊãà ‹πŸ (ª˝ãÕÊÁŒ)
| v. øÃÈÁfl¸äÊ ‚¥ÉÊ ÿÊòÊÊ w. ÃËÕ¸ÿÊòÊÊ x. ¡Ëáʸ Á¡ŸÊ‹ÿÊ¥ v} wxy
∑§Ê ©UhUÊ⁄U y. ¡Ëáʸ ‡ÊÊSòÊÊ¥ ∑§Ê ©UhUÊ⁄U z. ¡Ëáʸ Á‚hU
ˇÊòÊÊ¥ ∑§Ê ©UhUÊ⁄U {. Ÿÿ Á¡ŸÁ’ê’ ∑§Ê ÁŸ◊ʸáÊ
|. ¬¥ø∑§ÀÿÊáÊ∑§ ¬˝ÁÃDUÊ
|v. ∑§ÀÿÊáÊ∑§ z v. ª÷¸ w. ¡ã◊ x. ì y. ôÊÊŸ z. ÁŸflʸáÊ v} wx{
|w. ‹ÊÒÁ∑§∑§‚Èπ { v. äÊŸ¬˝ÊÁ# w. SflSÕÃÊ x. ‚È¥Œ⁄U ¬àŸË v~ wx~
y. Á¬˝ÿ÷ÊÁ·áÊË SòÊË z. •ÊôÊÊ∑§Ê⁄UË ¬ÈòÊ
{. äÊŸ ŒŸ flÊ‹Ë ÁfllÊ
|x. ¬ÈòÊ w v. ‚ȬÈòÊ w. ∑ȧ¬ÈòÊ v~ wyw
|y. ⁄UÊ¡Ê } v. ø∑˝§flÃ˸ w. •äʸø∑˝§flÃ˸ x. ◊á«U‹E⁄U wÆ wyy
y. •äʸ◊á«U‹E⁄U z. ◊„UÊ◊á«U‹E⁄U
{. •ÁäÊ⁄UÊ¡ |. ⁄UÊ¡Ê (ŸÎ¬ÁÃ) }. ÷ͬʋ
|z. ÁŸÁäÊÿÊ° ~ v. ∑§Ê‹ w. ◊„UÊ∑§Ê‹ x. ¬Êá«ÈU y. ◊ÊŸfl z. ‡Ê¥π wÆ wyz
{. ¬kÁŸÁäÊ |. ŸÒ‚¬¸ }. Á¬¥ª‹ ~. ŸÊŸÊ⁄UàŸ
|{. ⁄àŸ vy v. ø∑˝§ w. ¿UòÊ x. π«∏ª y. Œá«U z. ∑§ÊÁ∑§áÊË wÆ wy|
{. ◊ÁáÊ |. ø◊¸ }. ‚ŸÊ¬Áà ~. ªÎ„U¬Áà vÆ. „UÊÕË
vv. ÉÊÊ«∏Ê vw. ¬È⁄UÊÁ„Uà vx. SÕ¬Áà (∑§Ê⁄U˪⁄U)
vy. ÿÈflÁà (¬≈U⁄UÊŸË)
{1320 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
∑˝§. Áfl·ÿ ÷Œ ÷Œ ∑§ ŸÊ◊ ªÊÕÊ ¬Î. ‚¥.
||. ‚ŸÊ ∑§ •XU { v. „UÊÕË w. ÉÊÊ«∏Ê x. ⁄UÕ y. ¬ÒŒ‹ ÿÊhUÊ wÆ wy~
z. Œfl‚ŸÊ {. ÁfllÊäÊ⁄U ‚ŸÊ
v. ÿÊŸ w. flÊ„UŸ x. Áfl◊ÊŸ y. „UÊÕË
z. ÉÊÊ«∏Ê {. ⁄UÕ
|}. ‚ŸÊ ∑§Ë ∑§ˇÊÊ∞¥ | v. „UÁSà w. •E x. ⁄UÕ y. ¬ŒÊÁà z. flη÷ wÆ wy~
{. ªãäÊfl¸ |. ŸÃ¸∑§Ë
|~. ’ÈÁhU y v. ∑§ÊDU’ÈÁh w. ’Ë¡’ÈÁh x. ¬ŒÊŸÈ‚ÊÁ⁄UáÊË ’ÈÁh wv wzw
y. ‚¥Á÷ãŸüÊÊÃÎÃÊ ’ÈÁh
}Æ. ∑§À¬flÎˇÊ vÆ v. ◊lÊ¥ª w. flÊÁŒòÊÊ¥ª x. ÷ÍcÊáÊÊ¥ª y. ◊Ê‹Ê¥ª w{ w|}
z. ŒË¬Ê¥ª {. ªÎ„UÊ¥ª |. íÿÊÁÃ⁄¥ª }. ÷Ê¡ŸÊ¥ª
~. ÷Ê¡ŸÊ¥ª vÆ. flSòÊÊ¥ª
}v. ⁄U‚ { v. ∑§«∏flÊ w. π^UÊ x. ø⁄U¬⁄UÊ y. ◊ËΔUÊ w{ w}Æ
z. ∑§‚Ò‹Ê {. πÊ⁄UÊ
}w. ø¥ŒÊflÊ ∑§ SÕÊŸ ~ v-w. ⁄U‚Ê߸U ’ŸÊŸ ∑§ SÕÊŸ x. πÊŸ ∑§Ê SÕÊŸ w{ w}z
y. ¬ÊŸË ⁄UπŸ ∑§Ê SÕÊŸ z. •Êπ‹Ë-øP§Ë ∑§Ê SÕÊŸ
{. •ŸÊ¡ »§≈U∑§Ÿ-’ËŸŸ ∑§Ê SÕÊŸ |. •Ê≈UÊ ¿UÊŸŸ
∑§Ê SÕÊŸ }. ‡ÊÿŸ ∑§Ê SÕÊŸ ~. ‚Ê◊ÊÁÿ∑§ ∑§Ê SÕÊŸ
}x. •Ê÷⁄UáÊ v{ v. ∑ȧá«U‹ w. •¥ªŒ x. „UÊ⁄U y. ◊È∑ȧ≈U z. ∑§ÿÍ⁄U w{ w~z
{. ¬^U |. ∑§≈U∑§ }. ¬˝Ê‹ê’ ~. ‚ÍòÊ vÆ. ŸÈ¬È⁄U
vv. ŒÊ ◊ÈÁŒ˝∑§Ê∞¥, vw. ◊π‹Ê, vx. •Á‚ vy. ¿UÈ⁄UË
vz. ª˝Òflÿ∑§ v{. ∑§áʸ¬Í⁄U
}y. ¬Èáÿ w v. ‚êÿÄàfl ‚Á„Uà w. ‚êÿÄàfl⁄UÁ„Uà w| w~}
}z. ¬ÊòÊ x v. ©UûÊ◊ w. ◊äÿ◊ x. ¡ÉÊãÿ w| w~}
}{. ∑§◊¸ w v. ¬Èáÿ w. ¬Ê¬ xÆ xÆ~
}|. •‚ÊÃÊ y v. ˇÊòÊ¡ÁŸÃ w. ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ x. ◊ÊŸÁ‚∑§ y. •‚È⁄U∑Χà xw xw{
}}. ŸÊ⁄U∑§ËŒÈ—π z v. ˇÊòÊ¡ÁŸÃ w. ‡Ê⁄UËÁ⁄U∑§ x. ◊ÊŸÁ‚∑§ xw xw{
y. •‚È⁄U∑Χà z. ¬⁄US¬⁄U∑ΧÃ
}~. ‚Ê¥‚ÊÁ⁄U∑§ ‚Èπ w v. •÷ËCU ¬ŒÊÕ¸-¬˝ÊÁåà w. •ÁŸCU ¬ŒÊÕ¸-ÁflÿÊª xy xx}
~Æ. ∑§◊¸ w v. ‡ÊÈ÷ w. •‡ÊÈ÷ xz xy}
~v. ˇÊÿ ⁄UÊª ∑§ ÇÿÊ⁄U„U M§¬ vv v. ¬ËŸ‚ (¡ÈπÊ◊) w. EÊ‚ x. ∑§Ê‚ y. •‚¥Ãʬ x{ xzw
z. Á‚⁄U ◊¥ ¬Ë«∏Ê {. Sfl⁄U÷¥ª |. •⁄UÊø∑§ÃÊ
}. •ÁÂÊ⁄U ~. fl◊Ÿ vÆ. ¬ÊE¸¬Ë«∏Ê vv. ‚ÁãäʪÃ
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1321
∑˝§. Áfl·ÿ ÷Œ ÷Œ ∑§ ŸÊ◊ ªÊÕÊ ¬Î. ‚¥.
~w. ˇÊÿ ⁄UÊª ∑§ ‚Êà ©U¬Œ˝fl | v. ∑§áΔUÊŒ˜äfl¥‚ w. flˇÊ¬˝Œ‡Ê ◊¥ ¬Ë«∏Ê x. ¡¥÷Ê߸U x{ xzw
y. •XU◊Œ z. ’Ê⁄U-’Ê⁄U ÕÍ∑§Ÿ ∑§Ë ¬˝flÎÁûÊ
{. ◊ãŒÊÁªA |. ◊Èπ ◊¥ ŒÈª¸ãäÊ
~x. ∑ȧDU | v. flÊá w. Á¬ûÊ¡ x. ∑§»§¡ y. flÊÃ-Á¬ûÊ¡ x{ xzx
z. flÊÃ∑§»§¡ {. ∑§»§¡Á¬ûÊ¡ |. flÊÃÁ¬ûÊ∑§»§¡
|. v. flÊÃÊÀ’áÊ ‚ÁÛʬÊà w. Á¬ûÊÊÀ’áÊ ‚Á㟬Êà x{ xzy
x. ∑§»§ÊÀ’áÊ ‚Á㟬Êà y. flÊÃÁ¬ûÊÊÀfláÊ ‚Á㟬ÊÃ
z. Á¬ûÊ∑§»§ÊÀ’áÊ ‚Á㟬Êà |. ‚◊flÎhU ‚Á㟬ÊÃ
v} v. ∑§Ê¬Ê‹, Á¬ûÊ ‚ w. •ÊÒŒÈê’⁄U, ∑§»§ ‚ x{ xzy
x. ◊á«U‹ flÊÃ-Á¬ûÊ ‚ y. Áfløø˸ z. ´§ˇÊÁ¡uU–U
flÊÃÁ¬ûÊ ‚ {. ø◊¸ |. ∞∑§∑ȧDU }. Á∑§Á^U÷ ~. Á‚ä◊
vÆ. •‹‚ vv. Áfl¬ÊÁŒ∑§Ë– ∞fl¥ ∑§»§-Á¬ûÊ ‚
vw. ŒŒ˝È vx. ‡ÊÃÊM§ vy. ¬Èá«U⁄UË∑§ vz. ÁflS»§Ê≈U
v{. ¬Ê◊Ê v|. ø◊¸Œ‹– ÁòÊŒÊ· ‚ó v}. ∑§Ê∑§áÊ
~y. ◊„UÊ∑ȧDU | v. ∑§Ê¬Ê‹ w. •ÊÒŒÈê’⁄U x. ◊á«U‹ y. ŒŒ˝È x{ xzy
z. ∑§Ê∑§áÊ {. ¬Èá«U⁄UË∑§ |. ´§ˇÊÁ¡uU
~z. ˇÊÈŒ˝∑ȧDU vv v. Áfløø˸ w. ø◊¸-Œ‹ x. ∞∑§∑ȧDU y. Á∑§Á^U÷ x{ xzy
z. Á‚ä◊ {. •‹‚ |. Áfl¬ÊÁŒ∑§Ê }. ‡ÊÃÊL§
~. ÁflS»§Ê≈U vÆ. ¬Ê◊Ê vv. ø◊¸Œ‹
~{. ◊Í‹⁄UÊª y v. flÊá w. Á¬ûÊ¡ x. ∑§»§¡ y. ‚ÁÛʬÊá x{ xz{
~|. ‡ÊÍ‹ ⁄UÊª y v. Á‡Ê⁄U— ‡ÊÍ‹ w. ∑§Á≈U‡ÊÍ‹ x. ∑§áʸ‡ÊÍ‹ y. ©UŒ⁄U‡ÊÍ‹ x{ xz|
~}. ∑§áʸ ‡ÊÍ‹ x v. flÊá w. Á¬ûÊ¡ x. ∑§»§¡ x{ xz|
~~. ‹ÍÃÊ (◊∑§«U∏Ë) y v. flÊá w. Á¬ûÊ¡ x. ∑§»§¡ y. ‚ÁÛʬÊá x{ xz}
vÆÆ. ÷ª¥Œ⁄U⁄UÊª } v. flÊá— w. Á¬ûÊ¡ •ÊÁŒ x{ x{v
vÆv. ªÁà y v. Œfl w. ◊ŸÈcÿ x. ÁÃÿZø y. Ÿ⁄U∑§ x{ x{y
vÆw. ŒÈª¸ÁÃÿÊ° w v. Ÿ⁄U∑§ªÁà w. ÁÃÿ¸øªÁà x| x{y
vÆx. üÊÈÃôÊÊŸ w v. ‡Ê錡 w. •ŸˇÊ⁄UÊà◊∑§ x| x{|
vÆy. ŒÊ· v} v. ˇÊÈäÊÊ w. ÃÎ·Ê x. ÷ÿ y. mU· z. ⁄Uʪ {. ◊Ê„U x| x{}
|. Áø¥ÃÊ }. ’È…UÊ¬Ê ~. ⁄UÊª vÆ. ◊⁄UáÊ vv. ¬‚ËŸÊ
vw. πŒ vx. ◊Œ vy. ⁄UÁà vz. ÁflS◊ÿ v{. ÁŸŒ˝Ê
v|. ¡ã◊ v}. ©UmUª
vÆz. àÿʪ w v. ‚¥ª (¬Á⁄Uª˝„U) ∑§Ê w. ∑§‹òÊ (¬%Ë •ÊÁŒ) ∑§Ê yw yÆÆ
{1322 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
∑˝§. Áfl·ÿ ÷Œ ÷Œ ∑§ ŸÊ◊ ªÊÕÊ ¬Î. ‚¥.
vÆ{. ∑ȧ‡ÊË‹◊ÈÁŸ w v. ∑§·Êÿ ∑ȧ‡ÊË‹ w. ¬˝ÁÂflŸÊ ∑ȧ‡ÊË‹ y| yxy
vÆ|. øÊÁ⁄UòÊ w v. ‚⁄Uʪ w. flËÃ⁄Uʪ/ v. √ÿfl„UÊ⁄U w. ÁŸpÿ y~ yyy
vÆ}. ì w v. •ÊèÿãÃ⁄U w. ’Ês y~ yyz
vÆ~. ’Êsì { v. •Ÿ‡ÊŸ w. •fl◊ÊÒŒÿ¸ x. flÎÁûʬÁ⁄U‚¥ÅÿÊŸ y~ yyz
y. ⁄U‚¬Á⁄Uàÿʪ z. ÁflÁflQ§‡ÊƒÿÊ‚Ÿ {. ∑§ÊÿÄ‹‡Ê
vvÆ. •ÊèÿãÃ⁄Uì { v. ¬˝ÊÿÁpûÊ w. ÁflŸÿ x. flÒÿÊflÎûÿ y. SflÊäÿÊÿ y~ yyz
z. √ÿÈà‚ª¸ {. äÿÊŸ
vvv. ªÁà w v. ∑§◊Ê¸Œÿ∑Χà w. ˇÊÊÁÿ∑§Ë y~ yyz
vvw. ∑§◊Ê¸Œÿ∑Χà ªÁà y v. ◊ŸÈcÿ w. Œfl x. ÁÃÿZø y. Ÿ⁄U∑§ y~ yyz
vvx. ˇÊÊÁÿ∑§Ë ªÁà v v. ◊ÊˇÊªÁà y~ yyz
vvy. ¡Ëfl ∑§ ÷Êfl z v. •ÊÒ¬‡ÊÁ◊∑§ w. ˇÊÊÁÿ∑§ x. ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑§ zw yzz
y. •ÊÒŒÁÿ∑§ z. ¬ÊÁ⁄UáÊÊÁ◊∑§
vvz. ⁄UÊÒŒ˝ äÿÊŸ y v. Á„¥U‚Ê w. •‚àÿ x. øÊ⁄UË y. Áfl·ÿ-‚¥⁄UˇÊáÊ zy y{{
vv{. •ÊøäÿÊŸ y v. •ÁŸCU ‚¥ÿÊª¡ w. ßUCU ÁflÿÊª¡ x. ⁄UÊªÊø zy y{~
y. ÷ÊªÊøäÿÊŸ
vv|. ‹‡ÿÊ w v. ‡ÊÈ÷ w. •‡ÊÈ÷ / v. Œ˝√ÿ w. ÷Êfl zy y|w
vv}. ‡ÊÈ÷ ‹‡ÿÊ x v. ¬Ëà w. ¬k x. ‡ÊÈÄ‹ zy y|w
vv~. •‡ÊÈ÷ ‹‡ÿÊ x v. ∑ΧcáÊ w. ŸË‹ x. ∑§Ê¬Êà zy y|w
vwÆ. •Ê⁄UÊäÊ∑§ w v. ‚ʪÊ⁄U w. •ŸÊªÊ⁄U zz }|~
vwv. äÊ◊¸ w v. ‚ê¬Íáʸ w. Œ‡Ê zz }}Æ
vww. øÊÁ⁄UòÊ w v. ‚∑§‹ w. Áfl∑§‹ zz }}Æ
vwx. üÊáÊË w v. ©U¬‡Ê◊ w. ˇÊ¬∑§ z{ y}x
vwy. ‚⁄Uʪ Œ‡ÊÊ x v. ¡ÉÊãÿ w. ◊äÿ◊ x. ©Uà∑ΧCU z{ y}y
vwz. flËÃ⁄Uʪ x v. ¡ÉÊãÿ w. ◊äÿ◊ x. ©Uà∑ΧCU z{ y}y
vw{. Áfl∑§ÕÊ y v. SòÊË w. ⁄UÊ¡ x. øÊ⁄U y. ÷Q§ z}-z~ zÆx
wz v. SòÊË w. •Õ¸ x. ÷Ê¡Ÿ y. ⁄UÊ¡ z. øÊ⁄U {. flÒ⁄U z}-z~ zÆx
|. ¬⁄U¬Êπ¥«U }. Œ‡Ê ~. ÷Ê·Ê vÆ. ªÈáʬ˝ÁÃ’¥äÊ
vv. ŒflË vw. ÁŸDÈU⁄U vx. ¬⁄U¬Ò‡ÊÈãÿ vy. ∑§ãŒ¬¸
vz. ¬⁄U¡ÈªÈå‚Ê v{. ¬⁄U¬Ë«∏Ê v|. ∑§‹„U v}. ¬Á⁄Uª˝„U
v~. •Ê⁄Uê÷ wÆ. ‚¥ªËÃ-flÊl wv. Œ‡Ê∑§Ê‹ÊŸÈÁøÃ
ww. ÷á«U wx. ◊Íπ¸ wy. •Êà◊¬˝‡Ê¥‚Ê wz. ¬⁄U¬Á⁄UflÊŒ
vw|. Œá«U x v. ◊Ÿ w. fløŸ x. ∑§Êÿ z}-z~ zÆy
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1323
∑˝§. Áfl·ÿ ÷Œ ÷Œ ∑§ ŸÊ◊ ªÊÕÊ ¬Î. ‚¥.
vw}. ◊ŸÊŒá«U x v. ⁄UʪÊà◊∑§ w. mU·Êà◊∑§ x. ◊Ê„UÊà◊∑§ z}-z~ zÆy
vw~. fløŸ Œá«U | v. ¤ÊÍΔU ’Ê‹ŸÊ w. fløŸ ‚ ∑§„U∑§⁄U Á∑§‚Ë ∑§ ôÊÊŸ ∑§Ê z}-z~ zÆy
ÉÊÊà ∑§⁄UŸÊ x. øȪ‹Ë ∑§⁄UŸÊ y. ∑§ΔUÊ⁄U fløŸ ∑§„UŸÊ
z. •¬ŸË ¬˝‡Ê¥‚Ê ∑§⁄UŸÊ {. ‚¥Ãʬ ©Uà¬ÛÊ ∑§⁄UŸ flÊ‹Ê
fløŸ ∑§„UŸÊ |. Á„¥U‚Ê ∑§ fløŸ ∑§„UŸÊ
vxÆ. ∑§ÊÿŒá«U | v. ¬˝ÊÁáÊÿÊ¥ ∑§Ê fläÊ ∑§⁄UŸÊ w. øÊ⁄UË ∑§⁄UŸÊ x. ◊ÒÕÈŸ z}-z~ zÆy
y. ¬Á⁄Uª˝„U ⁄UπŸÊ z. •Ê⁄Uê÷ ∑§⁄UŸÊ {. ‹Ê«∏ŸÊ ∑§⁄UŸÊ
|. ©Uª˝fl· äÊÊ⁄UáÊ
vxv. ‡ÊÀÿ x v. Á◊âÿÊàfl w. ◊ÊÿÊ x. ÁŸŒÊŸ z}-z~ zÆz
w v. Œ˝√ÿ w. ÷Êfl
vxw. ÷Êfl‡ÊÀÿ x v. Œ‡Ê¸Ÿ w. ôÊÊŸ x. øÊÁ⁄UòÊ z}-z~ zÆz
vxx. Œ˝√ÿ ‡ÊÀÿ x v. ‚ÁøûÊ w. •ÁøûÊ x. Á◊üÊ z}-z~ zÆz
vxy. ªÊ⁄Ufl x v. ‡ÊéŒ w. ´§ÁhU x. ‚Êà z}-z~ zÆ{
vxz. Œ˝√ÿ { v. ¡Ëfl w. ¬ÈŒ˜ª‹ x. äÊ◊¸ y. •äÊ◊¸ z. ∑§Ê‹ {Æ-{v zÆ~
{. •Ê∑§Ê‡Ê
vx{. •¡Ëfl Œ˝√ÿ z v. äÊ◊¸ w. •äÊ◊¸ x. •Ê∑§Ê‡Ê y. ∑§Ê‹ z. ¬ÈŒ˜ª‹ {Æ-{v zÆ~
vx|. Ãûfl | v. ¡Ëfl w. •¡Ëfl x. •Ê‚˝fl y. ’¥äÊ z. ‚¥fl⁄U {Æ-{v zvv
{. ÁŸ¡¸⁄UÊ |. ◊ÊˇÊ
vx}. ¬ŒÊÕ¸ ~ v. ¡Ëfl w. •¡Ëfl x. ¬Èáÿ y. ¬Ê¬ z. •Ê‚˝fl {Æ-{v zvv
{. ‚¥fl⁄U |. ÁŸ¡¸⁄UÊ }. ’¥äÊ ~. ◊ÊˇÊ
vx~. •ŸÈ¬˝ˇÊÊ vw v. •äÊÈ˝fl w. •‡Ê⁄UáÊ x. ‚¥‚Ê⁄U y. ∞∑§àfl {Æ-{v zvw
z. •ãÿàfl {. •‡ÊÈÁøàfl |. •Ê‚˝fl }. ÁŸ¡¸⁄UÊ
~. ÁŸ¡¸⁄UÊ vÆ. ‹Ê∑§ vv. ŒÈ‹¸÷ vw. äÊ◊¸
vyÆ. ◊ÈÁŸÿÊ¥ ∑§ •Êfl‡ÿ∑§ { v. ‚◊ÃÊ w. SÃfl x. flãŒŸÊ y. ¬˝ÁÃ∑˝§◊áÊ {Æ-{v zvx
z. ¬˝àÿÊÅÿÊŸ {. √ÿÈà‚ª¸
vyv. •Êÿ¸ (üÊDU) ¬ÈL§· z v. ˇÊòÊÊÿ¸ w. ¡ÊàÿÊÿ¸ x. ∑§◊ʸÿ¸ y. øÊÁ⁄UòÊÊÿ¸ {Æ-{v zvy
z. Œ‡Ê¸ŸÊÿ¸
vyw. ◊Ê„U w v. Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„U w. øÊÁ⁄UòÊ◊Ê„U {x zwx
vyx. ∑§◊¸ w v. ‡ÊÈ÷ w. •‡ÊÈ÷ {x zwz
w v. Œ˝√ÿ w. ÷Êfl {x zwz
vyy. Á‹XU w v. Œ˝√ÿÁ‹XU w. ÷ÊflÁ‹XU {y zw}
vyz. ÁflŸÿ z v. ‹Ê∑§ÊŸÈflÎÁûÊ w. •Õ¸ÁŸÁ◊ûÊ∑§ x. ∑§Ê◊Ã¥òÊ |v z{Æ
{1324 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
∑˝§. Áfl·ÿ ÷Œ ÷Œ ∑§ ŸÊ◊ ªÊÕÊ ¬Î. ‚¥.
y. ÷ÿ z. ◊ÊˇÊ
z v. ôÊÊŸ w. Œ‡Ê¸Ÿ x. øÊÁ⁄UòÊ y. ì z. ©U¬øÊ⁄U |v z{Æ
x v. ôÊÊŸ w. Œ‡Ê¸Ÿ x. øÊÁ⁄UòÊ |v z{Æ
vy{. ¬Á⁄Uª˝„U vÆ v. ˇÊòÊ w. flÊSÃÈ x. äÊŸ y. äÊÊãÿ z. ÁmU¬Œ |z z}w
{. øÃÈc¬Œ |. ∑ȧåÿ }. ÷Êá«U ~. Á„U⁄Uáÿ
vÆ. ‚Èfláʸ
~ v. ˇÊòÊ w. flÊSÃÈ x. Á„U⁄Uáÿ y. ‚Èfláʸ z. äÊŸ |z z}w
{. äÊÊãÿ |. ŒÊ‚ }. ŒÊ‚Ë ~. ∑ȧåÿ
x v. ÷ÍÁ◊ w. ◊Á„U‹Ê x. ∑ȧåÿ
vy|. ◊Èá«UŸ w v. Œ˝√ÿ w. ÷Êfl |{ z}|
vÆ v-z. ¬Ê°ø ßUÁãŒ˝ÿÊ¥ ∑§ ◊Èá«UŸ, {. fløŸ |. „USà |{ z}~
}. ¬Œ ~. ◊Ÿ vÆ. ‡Ê⁄UË⁄U
vy}. ßUÁãŒ˝ÿ z v. S¬‡Ê¸Ÿ w. ⁄U‚ŸÊ x. ÉÊ˝ÊáÊ y. ŸòÊ z. üÊÊòÊ |{ z}~
vy~. S¬‡Ê¸ } v. ◊ÎŒÈ w. ∑§ÁΔUŸ x. „U‹∑§Ê y. ÷Ê⁄UË z. Áø∑§ŸÊ |{ z}~
{. M§πÊ |. ‡ÊËË }. ©UcáÊ
vzÆ. fláʸ z v. ∑ΧcáÊ w. ŸË‹ x. L§ÁäÊ⁄U (⁄UQ§) y. „UÊÁ⁄UŒ˝ (¬Ë‹Ê) |{ z}~
z. ‚»§Œ
vzv. ‡ÊéŒ { v. Ãà w. ÁflÃà x. äÊŸ y. ‚ÈÁ·⁄U z. ÉÊÊ· {. ÷Ê·Ê |{ z}~
vzw. ⁄U‚ z v. ÃËπÊ w. ∑§«ÈU•Ê x. ∑§‚Ò‹Ê y. π^UÊ z. ◊ËΔUÊ |{ z}~
vzx. ª¥äÊ w v. ‚Ȫ¥äÊ w. ŒÈªZäÊ |{ z}~

óÆó
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1325

©UûÊ⁄UÊh¸

∑˝§. Áfl·ÿ ÷Œ ÷Œ ∑§ ŸÊ◊ ªÊÕÊ ¬Î. ‚¥.

vzy. fl⁄U ªÈáÊ ~ v. ∑ȧ‹ËŸÃÊ, w. •Ê⁄UÊÇÿ x. •flSÕÊ y. ‡ÊË‹ z. üÊÈà || z~}
{. ‡Ê⁄UË⁄U |. ‹ˇ◊Ë }. ¬ˇÊ ~. ¬Á⁄UflÊ⁄U
vzz. ∑§ÊÿÄ‹‡Ê { v. •ÿŸ w. ‡ÊÿŸ x. •Ê‚Ÿ y. SÕÊŸ z. •flª˝„U }w {xw
{. ÿÊª
vz{. Œ‡Ê¸Ÿ◊Ê„U x v. Á◊âÿÊàfl w. ‚êÿª˜Á◊âÿÊàfl x. ‚êÿÄàfl }{ {zy
vz|. ⁄UÊíÿ•XU | v. SflÊ◊Ë w. •◊Êàÿ x. ¬˝¡Ê y. ŒÈª¸ z. ∑§Ê‡Ê }| {z}
{. Œá«U/‚ŸÊ |. Á◊òÊ
vz}. ŒÈª¸ { v. äʟȌȪ¸ w. ◊„UˌȪ¸ x. ¡‹ŒÈª¸ y. flÎˇÊŒÈª¸ }| {z}
z. ◊ŸÈcÿŒÈª¸ {. ÁªÁ⁄UŒÈª¸
vz~. ‚Œ˜äÊ◊¸∑§ÕÊ y v. •ÊˇÊ¬áÊË w. ÁflˇÊ¬áÊË x. ‚¥fl¡ŸË y. ÁŸfl¸¡ŸË ~x |Æv
v{Æ. flSòÊ z v. ∑§Ê‡ÊÊ w. ‚ÍÃË x. ‚Ÿ y. ¡Í≈U z. ø◊¸¡ (™§ŸË) ~y-~{ |Æ|
v{v. fl@ŸÊ “◊ÊÿÊ” z v. ÁŸ∑ΧÁà w. ©U¬ÁäÊ x. ‚ÊÁì˝ÿÊª y. ¬˝ÁáÊÁäÊ ~y-~{ |vw
z. ¬˝ÁÃ∑ȧ@Ÿ
v{w. ¬⁄UË·„U y v. ˇÊÈäÊÊ w. ÃÎ·Ê x. ‡ÊËà y. ©UcáÊ z. Œ¥‡Ê◊‡Ê∑§ ~y-~{ |vx
{. ŸÇŸÃÊ |. •⁄UÁà }. SòÊË ~. øÿʸ vÆ. ÁŸ·lÊ
vv. ‡ÊƒÿÊ vw. •Ê∑˝§Ê‡Ê vx. fläÊ vy. ÿÊøŸÊ
vz. •‹Ê÷ v{. ⁄UÊª v|. ÃÎáÊS¬‡Ê¸ v}. ◊‹
v~. ‚à∑§Ê⁄U-¬È⁄US∑§Ê⁄U wÆ. ¬˝ôÊÊ wv. •ôÊÊŸ
ww. •Œ‡Ê¸Ÿ
v{x. ©U¬‚ª¸ y v. Œfl∑Χà w. ◊ŸÈcÿ∑Χà x. ÁÃÿZø∑Χà y. •øß∑Χà ~y-~{ |vx
v{y. ◊‹ w v. Œ˝√ÿ w. ÷Êfl ~y-~{ |v~
v{z. Œ˝√ÿ◊‹ w v. ’Ês w. •ÊãÃÁ⁄U∑§ ~y-~{ |v~
v{{. ‚¥‚Ê⁄U z v. Œ˝√ÿ w. ˇÊòÊ x. ∑§Ê‹ y. ÷fl z. ÷Êfl ~~ |x|
v{|. fl˝Ã w v. •áÊÈfl˝Ã, w. ◊„UÊfl˝Ã vÆv-vÆw |{Æ
v{}. ◊„ÊUfl˝Ã z v. •Á„¥U‚Ê w. ‚àÿ x. •øÊÒÿ¸ y. ’˝rÊøÿ¸ vÆv-vÆw |{Æ
z. •¬Á⁄Uª˝„U
{1326 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
∑˝§. Áfl·ÿ ÷Œ ÷Œ ∑§ ŸÊ◊ ªÊÕÊ ¬Î. ‚¥.
v{~. ◊Í‹ªÈáÊ w} v. z ◊„UÊfl˝Ã, z ‚Á◊Áà z ßUÁãŒ˝ÿÁŸ⁄UÊäÊ vÆv-vÆw |{Æ
{. •Êfl‡ÿ∑§, ∑§‡Ê‹Ê¥ø •ø‹∑§ÃÊ, •FÊŸ,
÷ÍÁ◊‡ÊÿŸ, ŒãÃäÊÊflŸ Ÿ ∑§⁄UŸÊ, π«∏ „UÊ∑§⁄U ÷Ê¡Ÿ
‹ŸÊ, ÁŒŸ ◊¥ ∞∑§ ’Ê⁄U ÷Ê¡Ÿ ‹ŸÊ
v|Æ. üÊ◊áÊ∑§À¬ vÆ v. •ø‹∑§àfl w. •ÊÒgÁ‡Ê∑§ àÿʪ x. ‡Êƒÿʪ΄U àÿʪ vÆv-vÆw |{y
y. ⁄UÊ¡Á¬á«U àÿʪ z. ∑ΧÁÃ∑§◊¸ {. fl˝Ã |. íÿDU
}. ¬˝ÁÃ∑˝§◊áÊ ~. ◊Ê‚ vÆ. ¬ÿʸ
v|v. ‡ÊË‹ Áfl⁄UÊäÊŸÊ vÆ v. SòÊË‚¥‚ª¸ w. ¬˝áÊËÃ⁄U‚÷Ê¡Ÿ x. ª¥äÊ◊Ê‹Ê ∑§Ê vÆv-vÆw |{y
ª˝„UáÊ y. ∑§Ê◊‹ ‡ÊÿŸ-•Ê‚Ÿ z. ÷Í·áÊ {. ªËÃ-
flÊÁŒòÊ üÊfláÊ |. •Õ¸‚¥ª˝„U }. ∑ȧ‡ÊË‹‚¥‚ª¸
~. ⁄UÊ¡‚flÊ vÆ. ⁄UÊÁòÊ‚¥ø⁄UáÊ
v|w. ÁŸÁ◊ûÊ } v. √ÿTŸ w. •XU x. Sfl⁄U y. Á¿UÛÊ z. ÷ÍÁ◊ vÆx |{{
{. •ãÃÁ⁄UˇÊ |. ‹ˇÊáÊ }. Sfl¬A
v|x. ∑ȧÁà‚Ã/‚¥ÁÄ‹CU ÷ÊflŸÊ∞¥ z v. ∑§Ê㌬˸ w. ∑Ò§ÁÀ’·Ë x. •ÊÁ÷ÿÊÁª∑§Ë vÆx |{}
y. •Ê‚È⁄UË z. ‚¥◊Ê„UË
v|y. ©Uà¬ÊŒŸ-‚ê’ãäÊË ŒÊ· vÆ v. äÊÊòÊË w. ŒÍà x. ÁŸÁ◊ûÊ y. •Ê¡Ëfl vÆx ||Æ
z. flŸË¬∑§ {. ÁøÁ∑§à‚Ê |. ∑˝§ÊäÊË }. ◊ÊŸË
~. ◊ÊÿÊflË vÆ. ‹Ê÷Ë
v{ v. äÊÊòÊË w. ŒÍà x. ÁŸÁ◊ûÊ y. •Ê¡Ëfl z. flŸË¬∑§
{. ÁøÁ∑§à‚Ê |. ∑˝§ÊäÊË }. ◊ÊŸË ~. ◊ÊÿÊflË
vÆ. ‹Ê÷Ë vv. ¬Ífl¸SÃÈÁà vw. ¬pÊØ SÃÈÁÃ
vx. ÁfllÊ vy. ◊¥òÊ vz øÍáʸÿÊª v{. ◊Í‹∑§◊¸
v|z. ÁøÁ∑§à‚ÊŒÊ· } v. ∑§ÊÒ◊Ê⁄U w. ßÈÁøÁ∑§à‚Ê x. ⁄U‚ÊÿŸ y. Áfl· vÆx ||w
z. ÷Íà {. ˇÊÊ⁄UÃ¥òÊ |. ‡ÊÊ‹ÊÁ∑§∑§ }. ‡ÊÀÿ
v|{. flÊà‚Àÿ w v. ÁŸpÿ w. √ÿfl„UÊ⁄U vÆ{ |~{
v||. Á÷ˇÊÊ ∑§ ¬˝∑§Ê⁄U z v. ©UŒ⁄UÊÁªA‡Ê◊Ÿ w. •ˇÊ◊˝ˇÊ x. ªÊøÊ⁄U vÆ|-vÆ} }Æ{
y. E÷˝¬Í⁄UáÊ z. ÷˝Ê◊⁄UË
v|}. ‚êÿÄàfl vÆ v. •ÊôÊÊ w. ◊ʪ¸ x. ©U¬Œ‡Ê y. ‚ÍòÊ z. ’Ë¡ vvy }y}
{. ‚¥ˇÊ¬ |. ÁflSÃÊ⁄U }. •Õ¸ ~. •flªÊ…U
vÆ. ¬⁄U◊ÊflªÊ…U
v|~. •Êà◊Ê x v. ’Á„U⁄UÊà◊Ê w. •ãÃ⁄UÊà◊Ê x. ¬⁄U◊Êà◊Ê vv{ }{{
v}Æ. ¬⁄U◊Êà◊Ê w v. •⁄U„¥Uà (Á¡Ÿ) w. Á‚hU (•Êà◊Ê) vv{ }}{
 ¬Á⁄UÁ‡ÊCU — ©UûÊ⁄UÊh¸ —— 1327
∑˝§. Áfl·ÿ ÷Œ ÷Œ ∑§ ŸÊ◊ ªÊÕÊ ¬Î. ‚¥.
v}v. ¬Á⁄Uª˝„U w v. ’Ês w. •ÊãÃÁ⁄U∑§ vv|-vv} }|x
v}w. •Êèÿ¥Ã⁄ U¬Á⁄Uª˝„U vy v. Á◊âÿÊàfl w. SòÊË flŒ x. Ÿ¬È¥‚∑§ flŒ vv|-vv} }|x
y. ⁄UÁà z. •⁄UÁà {. ‡ÊÊ∑§ |. èÊÿ
}. ¡ÈªÈå‚Ê ~. ∑˝§ÊäÊ vÆ. ◊ÊŸ vv. ◊ÊÿÊ
vw. ‹Ê÷ vx. „UÊSÿ vy. ¬ÈL§· flŒ
v}x. ’Ês ¬Á⁄Uª˝„U vÆ v. ˇÊòÊ w. flÊSÃÈ x. äÊŸ y. äÊÊãÿ z. ÁmU¬Œ vv|-vv} }|y
{. øÃÈc¬Œ |. ÿÊŸ }. ‡ÊÿŸ-•Ê‚Ÿ ~. ∑ȧåÿ
vÆ. ÷Êá«U
v}y. ¬ÈL§·ÊÕ¸ y v. äÊ◊¸ w. •Õ¸ x. ∑§Ê◊ y. ◊ÊˇÊ vv|-vv~ }}Æ
v}z. Ÿÿ w v. Œ˝√ÿÊÁÕ¸∑§ w. ¬ÿʸÿÊÁÕ¸∑§/v. ÁŸpÿ w. √ÿfl„UÊ⁄U vv~ }}z
v}{. Œ˝√ÿÊÁÕ¸∑§ Ÿÿ x v. ŸÒª◊ w. ‚¥ª˝„U x. √ÿfl„UÊ⁄U vv~ }}z
v}|. ¬ÿʸÿÊÁÕ¸∑§ Ÿÿ y v. ´§¡È‚ÍòÊ w. ‡Ê錟ÿ x. ‚◊Á÷M§…∏U y. ∞fl¥÷Íà vv~ }}z
v}}. ÁŸpÿ Ÿÿ w v. ‡ÊÈhU w. •‡ÊÈhU vv~ }}|
v}~. ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ w v. ÁŸpÿ w. √ÿfl„UÊ⁄U vv~ }~w
v~Æ. ÁŸpÿ ◊ÊˇÊ◊ʪ¸ w v. ‚Áfl∑§À¬ w. ÁŸÁfl¸∑§À¬ vv~ }~y
v~v. ¬Ê¬ z v. Á„¥U‚Ê w. •‚àÿ x. •’˝rÊøÿ¸ y. øÊ⁄UË z.¬Á⁄Uª˝„U vwv ~Æv
v~w. fl˝Ã z v. •Á„¥U‚Ê w. ‚àÿ x. ’rÊøÿ¸ y. •øÊÒÿ¸ z. •¬Á⁄Uª˝„Uvwv ~Æv
v~x. ‡ÊË‹fl˝Ã | v. ÃËŸ ªÈáÊfl˝Ã w. øÊ⁄U Á‡ÊˇÊÊ fl˝Ã vwv }~v
v~y. √ÿfl„UÊ⁄U øÊÁ⁄UòÊ vx z ◊„UÊfl˝Ã, x ªÈÁ# z ‚Á◊Áà vwv }~v
v~z. SflÊäÿÊÿ z v. flÊøŸÊ w. ¬Îë¿UÊ x. •ŸÈ¬˝ˇÊÊ y. •Ê◊AÊÿ vwv ~Æw
z. äÊ◊Ê¸¬Œ‡Ê
v~{. •Ê⁄UÊäÊŸÊ y v. Œ‡Ê¸Ÿ w. ôÊÊŸ x. øÊÁ⁄UòÊ y. ì vww ~Æ{
v~|. ¬ÿʸÿ w v. Sfl÷Êfl w. Áfl÷Êfl vwx ~v|
v~}. ¡ËflŒ˝√ÿ ∑§ ‚Ê◊Êãÿ ªÈáÊ } v. •ÁSÃàfl w. flSÃÈàfl x. Œ˝√ÿàfl y. ¬˝◊ÿàfl vwx ~v}
z. •ªÈL§‹ÉÊÈàfl {. ¬˝Œ‡Êàfl z. øßàfl }. •◊Íøàfl
v~~. ¬ÈŒ˜ª‹ Œ˝√ÿ ∑§ ‚Ê◊Êãÿ ªÈáÊ } v. •ÁSÃàfl w. flSÃÈàfl x. Œ˝√ÿàfl y. ¬˝◊ÿàfl vwx ~v}
z. •ªÈL§‹ÉÊÈàfl {. ¬˝Œ‡Êàfl z. •øßàfl }. ◊Íøàfl
wÆÆ. ¡Ëfl ∑§ Áfl‡Ê· ªÈáÊ { v. ôÊÊŸ w. Œ‡Ê¸Ÿ x. ‚Èπ y. flËÿ¸ z. øßÃÊ vwx ~v}
{. •◊ÍøÃÊ
wÆv. ¬ÈŒ˜ª‹ ∑§ Áfl‡Ê· ªÈáÊ { v. S¬‡Ê¸ w. ⁄U‚ x. ª¥äÊ y. fláʸ z. •øßàfl vwy ~wv
{. ◊Íøàfl
wÆw. ¬˝∑ΧÁà ’¥äÊ } v. ◊Í‹¬˝∑ΧÁà w. ©UûÊ⁄U¬˝∑ΧÁà vwy ~wv
{1328 —— ⁄UÿáÊ‚Ê⁄U —— ⁄UàŸòÊÿflÁäʸŸË ≈UË∑§Ê}
∑˝§. Áfl·ÿ ÷Œ ÷Œ ∑§ ŸÊ◊ ªÊÕÊ ¬Î. ‚¥.
wÆx. ◊Í‹ ∑§◊¸ ¬˝∑ΧÁÃÿÊ° { v. ôÊÊŸÊfl⁄UáÊËÿ w. Œ‡Ê¸ŸÊfl⁄UáÊËÿ x. flŒŸËÿ vwy ~wv
y. ◊Ê„UŸËÿ z. •ÊÿÈ {. ŸÊ◊ |. ªÊòÊ
}. •ãÃ⁄UÊÿ
wÆy. ∑§◊¸ w v. Œ˝√ÿ w. ÷Êfl vwy ~ww
wÆz. •Ê„UÊ⁄U { v. ŸÊ∑§◊ʸ„UÊ⁄U w. ∑§◊ʸ„UÊ⁄U x. ‹¬•Ê„UÊ⁄U vxv-vxw ~zw
y. ∑§fl‹Ê„UÊ⁄U z. •Ê¡ •Ê„UÊ⁄U {. ◊ÊŸÁ‚∑§ •Ê„UÊ⁄U
wÆ{. •Êà◊Ãûfl w v. Sfl‚◊ÿ w. ¬⁄U ‚◊ÿ vx~ ~~{
wÆ|. ªÈÁ# x v. ◊Ÿ w. fløŸ x. ∑§Êÿ vyw-vyz vÆv{
wÆ}. ‚ÍòÊ ¬Œ w| v. ¡ÊÁà w. ◊ÍÁø x. ‹ˇÊáÊ y. ‡Ê⁄UË⁄U-‚ÈãŒ⁄UÃÊ vyw-vyz vÆw}
z. ¬˝÷Ê {. ◊á«U‹ |. ø∑˝§ }. •Á÷·∑§
~. ŸÊÕÃÊ vÆ. Á‚¥„UÊ‚Ÿ vv. ©U¬äÊÊŸ vw. ¿UòÊ
vx. øÊ◊⁄U vy. ÉÊÊcÊáÊÊ vz. •‡ÊÊ∑§flÎˇÊ v{. ÁŸÁäÊ
v|. ªÎ„U‡ÊÊ÷Ê v}. •flªÊ„UŸ v~. ˇÊòÊôÊ wÆ. •ÊôÊÊ
wv. ‚÷Ê ww. ∑§ËÁø wx. fl㌟ËÿÃÊ wy. flÊ„UŸ
wz. ÷Ê·Ê w{. •Ê„UÊ⁄U w|. ‚Èπ
wÆ~. ‚¥ÿ◊ v| v-z SÕÊfl⁄U {-~ òÊ‚∑§Êÿ vÆ. •Ê¡Ëfl∑§Êÿ vyw-vyz vÆv}
vv. •¬˝ÁËπ vw. ŒÈc¬˝ÁËπ vx. ©U¬ˇÊÊ
vy. •¬„U⁄UáÊ vz. ◊Ÿ ‚¥ÿ◊ v{. fløŸ ‚¥ÿ◊
v|. ∑§Êÿ ‚¥ÿ◊
wvÆ. ‚êÿÄàfl x v. ˇÊÊÁÿ∑§ w. •ÊÒ¬‡ÊÁ◊∑§ x. ˇÊÊÿÊ¬‡ÊÁ◊∑§ vz~ vvvz
wvv. ‹Ê∑§ x v. ™§äfl¸ w. ◊äÿ x. •äÊÊ v{Æ vvv}
wvw. ‹ÁéäÊ y v. ˇÊÿÊ¬‡Ê◊ w. Áfl‡ÊÈÁhU x. Œ‡ÊŸÊ y. ¬˝ÊÿÊÇÿ, v{y vvx~
z. ∑§⁄UáÊ
v. ∑§Ê‹, w. ∑§⁄UáÊ, x. ©U¬Œ‡Ê, y. ©U¬‡Ê◊, v{y vvx}
z. ¬˝ÊÿÊÇÿÃÊ
wvx. ∑§⁄UáÊ x v. •äÊ—¬˝flÎûÊ ∑§⁄UáÊ w. •¬Ífl¸∑§⁄UáÊ v{y vvyw
x. •ÁŸflÎÁûÊ∑§⁄UáÊ
wvy. ◊ÈÁŸ∑§À¬ vÆ v. •ø‹∑§ÃÊ w. •ÊgÁ‡Ê∑§àÿʪ x. ‡Êƒÿʪ΄Uàÿʪ ˇÊ¬∑§ ªÊ. x vv}v
y. ⁄UÊ¡Á¬á«Uàÿʪ z. ∑ΧÁÃ∑§◊¸ {. fl˝Ã |. íÿDUÃÊ
}. ¬˝ÁÃ∑˝§◊áÊ ~. ◊Ê‚ vÆ. ¬ÿȸ·áÊ
wvz. ⁄UÊ¡Á¬á«U x v. •Ê„UÊ⁄U w. •ŸÊ„UÊ⁄U x. ©U¬ÁäÊ ˇÊ¬∑§ ªÊ. x vv}v
óÆó