Professional Documents
Culture Documents
-t;
*
t
*
.5
,
t,
ANGGI
BALAI PUSTAKA
T
r*
DEWARUTI{
ANGGiTAN
M. A. SALntUN
TJITAKAN KA DUA
q,fi
A\
. a ttJ
.df
-sffi
B.ALAI PUSTAK.I'
F I)J,AKARTA
I
Gambar djilid keaging
BAHARI,IDIN r
i
Rp 7.20
E. P. No. X700
H,AK NT"I NGARANG
DITJ\NGT'AJLINGAN KU
UNDAI.IG.UNDANG
ft
? PIHATUR
Ieu buku rengsena dianggit dina mareumkeun
c taun 1.941. Patali sarEng rupi-rupi ltaajaan
n€rnbe tiasa kaluar ajeuna, 194.8,
Tiasa dladi aja nu njEbatkeun: ,,Naha sang-
geus ngalaman ,,ngagoiak" tudiuh taun, bEt
masih keneh bae ngaluar-luarkeun tiarita
wajang ? Kawas euweuh deui bae pitjaritaeun."'
Ka nu kagungan ernutan kitu, kieu katE-
ranganana.
Di antarvis lalakon wajang, seueur anu hirup
tumuluj, teu laas ku rnangs a, tetJ pugur ku usum.
Lalakon tea, nja eta: Mahabarata, Batara R.ama,
Ardjunawiwaha (Mintaraga), Derr,'arutji, As-
rna.ra-Dahana sardng sawatawis deui.
Dupi margina anu mawi tiasa tEras-tum€ras
njajang dina galeuh urang, ku margi ,* i d j i n a
Ialakon sapagodos sardng lEl6mbutan Timur.
Tah ieu, patali sarEng widji tea anu mawi
hojong ngaltiarkeun teh.
Ti Laheuia rnula Dewarutji teh pa rantos di-
anggap lalakon luhung, djEro teuleurnaneunana.
,Anu rEs6p ngul;k kaluhungan sar€ng kaba-
tinan, dina ieu buku tangtos bruh-breh m6n-
t| dakan p€sekeun.
4
!r.;
Sinom pamuka tjarita, katjaturkeun hld;i na-
gri, gdmah-ripah d;6mbar hardja, pasir-wukir
loh-djinawi, sugih 'ovibawa mukti, rnahrnur
subur pandjang-pundjung, murah sandang
djeung pangan, sEnang pikir abdi leutik, geus
kontjara rnashur nagara Astina.
Sok katElah Gadjahr,vaja, tEg6sna teh ,,dajeuh
Asti", ngalap d;EnEngan Sang Rad;a, anu nqa-
babakan nagri, dlEnEngan Prabu Asti. rundajan
Sang Prabu l(uru, tEdak Prabr"r Balata, nu
rnashur sakolong langrt, turun-turun ka Sri Nata
nu kontjara.
Djdn€ngan Sang Durjudana, sok katdlah Ku-
rupati, atanapi Sujudana, djeung osok l,.aiElah
cleui, Sang tr(urunata aclji, djeung Djair:;nita:la
rnashur, salira Kangclldng R.adja, su.ruro d5iidgan
narpati, djangkung ageung sarnbada ngandung
komara.
ICat;ik ;idjrih p€rbar-rana, titisan anc{ana wa-
rih., genLrana agEm g*L1euman, nanging pa-
nganggona rintih, cijatreika ajdm tartib, i:.rinteu
garadag-gurudug, alon anzi ngandika, ilasauran
8
Magatru
SigEg Bima urang rnalikan kapungkur, Sang
Sujudana Narpati, saparantos Bima kondur, pok
ngadawuh ka Sang Resi, gEntrana leuleuj tur
alon:
.ku I-.amun
buta
aja djalma ngulamprEng ka ditu, heug
teh kapanggih, ulah rek ngaharEp hiruf,
geus pasti ngadjadi majit, sirahna tangtos di-
liokos.
Birna oge geus tangtos moal teu kitu, ka buta
teh moal mahi, komo ieu n:ah dihurup, tangtos
adjur busak-basik, dirEweg ku buta r6wJg""
_ Sujudana ngadangu pihatur wiku, bingahna
kawanti-wanti, rnesEm ngagEidnju imut, asa taja
geusan rniris, manahna teh bangEt iongsong.
Katjarios Sang Balad.ewa F6r€bu, dina sal6-
bating galih, ka Sang Radja hEnteu sapuk, m6-
takeun djail doroi, manahna sieun kabEndon.
.kituMargi.sasat ngiring kana laku palsu, dlabi ti
teh deui, numutkeun kAr,eteg kalbu, buruk-
buruk napan dlatl, ka Birna blngdt hawatos.
c
Dumeh wargi landEs tunggatr sakaruhun,
ne=mbe rnisan tatjan tEbih, putu Kuntii:odja pra-
bu, uparni didjuCjut sidik, kieu diudiuran tjanios:
c
27
0 Kuntibodja putraan pam6g6t tilu, sa-r€ng hidli
eui istri, 6asud.wa anu s€puh, ka Arjaprabu
wl nja ngadi, dleung ka Ugrasena noron'
T€ras ngadi ka Kunti istri nu bungsu, ari eta
Dewi Kunti, ti heula ge geus ditlatur, ibu Birna
nu sajakti, Basudewa kaljarios.
Futrana teh Baladewa anu s€puh, KrEsna
anu kaping kalih, Subadra anu katilu, dladi
Baladewa Adii, ka Bima misan sajaktos'
Nadjan h6nteu sapuk ka lahiran ratu, Bala-
dewa mindEl galih, ewdd bilih radja bEndu, batl
s;dih, s6sah bade pok njarios.
"sugare-Et
Saparantos ngadangu saur Sang IMiku, jen
maksadna ngarah pati, Baladewa ladlerrg n1'aur,
nanging ku s]ndir malibir' bilih ngarendjag Sang
Katong:
,,Paman L)orea ldrEs pisan eta saur, jen Bima
pasti lastari, moal ballk hirup-hirup, ku pangld-
dlokeun nu kEtjing, di gunung Dorangga rnaot'
6 Ari kuring sanadjan Bima geus ,,lapur", w6-
ieh tatjan tibra pikir, sabab Birra b9.q? dulur'
Arrijuna c{iaung SEmiadji, tur lain djalma bo-
0 lostrong.
28
Putjung
Dorna ewuh atuh rada pungak-pinguk, teu
bisa ngadjawab, rnalah katjiri ngadegdeg, keur
tadi mah teu kaernut ka dinjana.
Asmarandana
Dursasana df eur:g Sakuni, Karna sar6ng
Djajadrata, 1'.a Dorna sa.daja t;otjog, rdmpag
kana panempasna, ngahualkeun Mandura, ntt
katernpas h6nteu ewuh, njeh imut ngandung
peniEla.
C
Mesdm dibar6ngan sindir, tawis kandEl ka-
jakinan, hdnteu lendjong ku ditad.;ong, hdnteu
laas ku ci.itempas, malah mah tarnbah kEras, O
35
Baladewa ngisarahan ka nu
mundur, du-
pi maksaCna mah, malar Bima h6nteu tjios, nga-
budjEng ka puseur Lawanasagara.
Buruk-buruk papan djati sardng dulur, na-
nging isarahna, ku Bima h6nteu kahartos,
dikintdnna ukur pangandEg ilahar.
Ukur ingguk nganuhunkeun ka Sang Prabu,
hana pangangi<Enna, bari tonggoj bae rlios,
rnaksadna teh ndpangan ka para s€pah.
I\4emeh n:ulih njElang her-rla ka kadatun, ma-
rek ngadeuheusan, ka Sang Dasarata katong,
pdrnah rarna saderek Pandu nu sEpah.
o
Taja sanes mung neda djiadna sdptth, malar
leasil rnaksad, enggalna nnr ditjarios. ti Sang Ka-
o tong ladjEng nEpangan \Miduna.
5-i
I{inanti.
Ti pajuner..rn ejang mundur, sarta g'ura-giru
rnulih, rurusuhan ka Anearta, nnaksadna teFr
bade pamit, ka ibu sar€ng tria raka, nja kitu ka
para raji.
Di dlalanna teu katjatur, kotjaplteun bae geus
suinping, kasondong sarni ialdnggah, pangpa-
iunna Dewi iduilti, racla pungitur ]u<iisiila, nu
ngagedengkeurr Drupadi.
.
Larnun ganggu ka manusa, nla di dinya maneh o
pinanggih pati, tangtu pisgn puput u*u", dleunj
maneh kudu njingkah, tuh di ditu matuh dl laui
0
nu d1'auh." I adj€ng eta oraj naga, clialungkeun
Iangkung t6bih.
Midiil
o
. I(otjap Birna nu tas ragot djurit, ku matak
hawatos, salirana djadi leuleus' lEtek, nanging s
bareuh sarta bangEt nj6ri, ku peurah nu mitih",
njarambah sakudjur.
Asmarandana
l.i;ah beunta kulisik tanghi, lir anu tas ku-
lEm tibra, sadlongdlongan bEngong bae, 'dumeh
bentEn titingalan, asa dina impenan, lami pisan
ngemut-ngemut, djeung ngarampaan salira.
blanging da sidik teu ngimpi, hdnteu ngalin-
o dur teu gundarn, teu sasar atarva mabok, mung
tetela pindah alarn, dina dasar sagara, sarta
ernut jen tas tarung, reudjeung naga NEmbur-
nawa,
Dcr,zarutji
82
-,,Pru
omong andjeun tadi, sakEtjap ge hEnteu
salah,_tapi kula masih helok, andjeun-teh geu-
ning bet tErang, kana maksud kaula, kona
ngaran ge pon kitu, kawas nu geus lo;ma-pisan."
Dewarutji njaur deui: ,,Ejang menlang t6-
ra-ng pisan, kana dludyutan hidEp ge, rama triddp
teh nu njata, Pandu djEnEnganana" tapi ari nu
saestu, Sang Bal'u anu ngajuga.
Tuang ibu Dewi Kunti, putra Prabu Kunti-
bodja, hid€p teh boga saderek, dua saibu-
sarama, nu sdpuh |udistira, Ardjuna saderek
bungsu, ari hiddp nu panEngah.
o Saderek teh aja deui, misah ibu tunggal
rama, Madrim ibu kawalon teh, putrana k6no-
t ) P;"S".ggo Binra:
o l€mFs-
sasauran san6ng saha bae oge tala basa
84
o
bar sapasang, Nakula c{;'eung Sadelva, matak
deudeuh ku pahatu, gelis teu ibu geus teu rama'
Sakitu ejang wawarti, seheulaanan mah tj6-
c
krp, mangga urang timbutr bae, tjalik ka ro-
-ditu, dl dieu Entong lila, 6lgke lamun
rompok ejing,
g".ti dl urang tjatjarita pandlang"'
Enggal bae Dewarutji, sami timbul sar*ng
Bltttu,- gurrs timbul teh Bisra kaget, bet a;a dl
hidji n;sa, pulo endah katjida, fur mdntjil di
tdngah laut, teu aja deui baturna.
Eta pulo t€g€s leutik, ngan tjukup teur hldil
irnah, il"r'rttg buruanana bae, nu dibalaj kr'r p6r-
mata, ruila-rupa sosotja, heug tamansarina lutju.
lir taman Dewa Asmara.
Dlukut lir aikdtip wilis, sutra anu iErnEs tea'
pagerna diaheng'aheng, rudli-rudjina malela'
*uk" direngga-r6ngga, gapurana hurung man-
tiur, 6mas nu ruhaj burahaj.
T jara tjatjapit kapiting, dina meundeut djeung
mukana, iur *uka-meundeut ku maneh, Delva- o
rutji sar€ng Blrna, geus ngalangkunc gapura.
*aiak helok sakalangkung, ningal kaanehan
imah. o
E5
o Bllikna kuningansari, trantena salaka mub-
jar, tihangna ku drnas kabeh, ari g>ara ku tam-
6 baga, hateupna ku suasa, lawangna kantjana
murub, kitu deui djandelana.
Aambeuan sarareungit, matak rasrni kana
rasa, tur ha.*'ana s€g€r raos, hdnteu tiris teu
hareudang, matak djagdiag salira, parabot
imah aralus, singsarwa aheng tur endah.
Unggal rnedja geus sa jagi, rupi-rupi ka-
tuangan, buah-buah kitu keneh, leueuteun taja
kakiiang, eta teh sadajana, pangErsa Batara
Guru, ngabidjilkeun pangawasa.
Pok ngalahir Dewarutji: ,,T'ah di'dieu tuma-
ninah, raos kanggo tjatjarios, hid€p cii dieu
sing sEnang, ulah rek asa-asa." Bima pdrlente
ngawangsul, bari hEnteu wEleh heran ;
,,I{aula r-r'dieh t.jan ngarti, kana ieu kaahe-
ngar1, djeung ka salira andjeun ge, nactrjan geus
'dldndngan,
tdiang masih ngarasa sarnar, na'
o saha ancljeun teh atuh, anu sa€n;'a-dniana-
l);tung eta aneljeun teh geuning, ongkoh nja
o leutik ni" budak, tapi ngomong tjara kolot'
86
o
malah ngabasakeun ejang, asa ku teu rn6r6nah,
sabab lamun ngukur ulrllxr, tangtu pisan kolot
kula." c
Gumudl'Eng Sang Dewarut;"i:,,fuIungguh
hidep reudjeung ejang, ejang nu leuwih keilot
teh, dalah efang Abiasa, Bisrna djeung Tit-
tranggada 1) , atawa ujut Santanu, kabeh sahan-
dapeun ejang.
Nad;an mapaj Prabu Asti, t6rus ka Prabtt
Barata, karuhun hidep nu sohor, teu mapa-
kan ka ejang mah, kabeh ge sasat budak, teu
aja nu langkung s6puh, mun dibandingkeun ka
ejang.
Nja ejang Si Muladjadi, djeung mun hid6p
teu pErtjaja, hade hiddp asup bae, kana dl6ro
awal<. ejang, dngke geus tangtu rnEndak, nu
anehna sakilangkung, di dunja taja bangsana"'
I
) Aos ,.Mahabarata" e
125
TAMAT
0
DAPT|AR NGA}iAN
.\biasa, pandita ejang Pandav"a Ilarcrap.utra, JuCistira
Ual',ati, nagi:ra
s
"A.marta, nagara para Pandawa Kr{sna
*
Aodadawa, tdgal hara-haraeun Dasarata, rarna Kurawa
Ardiuna, Pandawa nomdr tilu Devrabrata, Bisma
;\rdjunawiwaha, buku karangan Dewarrr.tji, buku lalakon Bima
I(anwa Dj;:ga{:nata, Batara Guru
Arlaprabu, saderek Basudewa Diaiadrata, Kalana. Satria
Asmara, Dewa duriat Sindu
-,
Asmara Dahana, buku karangan Djakapitana, Sujudana
Darrnadja Djanaka, Ardjuna
Asti, karuhun Sujudana Dia{h)nawi, Ardjuna
Astina, nagara para Kurawa Djudipati, Aria .-, Bima
Aswatama, putra Dorna Dorangga, gunung tEmpat buta
?Lwangga, nagara Karna Dorna, pandita guru Kurar.r"a *
Bagawan, Sang pa nd it;r Pandawa
Dorna DrEsfadiumEna, patih Amarrta
Ilaju, Dewa angin Drupadi. gcureuha |udistira
Baiuatmadja, Birna Duriuctrna, Sujrrdana
Bajuninda, Bima Dursasana, saderek Sujudana
Baladewa, radja Mandura Dwarakar, .nagara Krdsrra
BarakEling, nagara Djajadrata Ga<liahrvaia, Astina
Bandjardjumuf, kadipaten Dur- Gauda-\Mastratmadja, Bima
sasana G'.lru, Batara Maha Maha
Bang Bintutu Adii, sindjang Derl'a
-, -,
Bima Xndra, sdsdpuh para Derva
Barata, luluhur Kurawa djg Indrataaaja, Ardjuna
Pandawa |amuna, walungan di India
Basudewa, rama Baladewa fudistira, radja Amarta
Bima, Pandawa nom'6r dua Kala, Batara *, raksasa ka'
Bimasutii, buku Dewarutji-Bali Derx'an
Bisma, kapi ejang l(urawa djg Karna, Adipati Arr"'angga
Pandawa Karpini (K€rpini), geuretth:t
Eurisrawa, putra Salja Dorne u
Eratasena, Bima Kawi, basa di pulo Diarva ba-
Danaodjaia, Ardjuna heula
Darnudii, ]udistira Kiriti,
Arciluna
f)armakususrah, Judistira Xonrbajana, Dorna n
rj
Kcntea, ]udistira Pantjala, nagara Drupada
\ Knesna, radja Daruati Fartao Ardjuna
I Kumb,alwali, Ardjuna Fawanasuta, Bima
t,| Kuntadi, Ardjuna Pawitra, tjai kahuripan
I
Kunti, ibu Judistira, Bima, Ar- Pinten, Nakula
djuna Pramesti, Batara Guru
t' Kuntibodja, rama Basude'r'a Rama, Batara Pangeran
Kuntisuta, Ardjuna Ayodya
Ktrawa, Sujudana katut sade- Rukmakalan Baju djadi buta
rekna Rukmuka, Indra djadi b,uta
Kuru, karuhun Kurawa Sadewa, Pandarra bungsuna
Kurunata Sujudana Sakuni, patih Astina
Kurupati, Sujudana Sanfanu, karuhun Kurall'a djg
Kusurnadilaga, Biina Pandar';a
Kusumaluda, Bima S€.miadii, |udistira
Larvanasagara, laut Hindia (?) Sene, Bima
Madrim, ibu Nakula- Saderra Sindukalangan, Djajadrata
Madukara, Satria Ardjuna Sokalirna, depok Dorna
-, karangan
Mahabarata, buku Sujudana, radja Astina
Abiasa Sumadilaga, Bima
MaharEsi Sang Subadra, garwa Ardjuna
-, Dorna
l!tra(n)dura, nagara Baiadewa Suralaja, tdmpat Dewa
ldarutsuta, Bima Surialaga, Ardjuna
f,tleralaja, dajeuh nagara Darv'ati Tabla-Kantlana, sindjang Bima
Mintaraga, rekaan Ardjunawi- Tangsen, Sadewa
waha Tlindepura, Aria *, Dursasana
Munggul'Pawdnang, Satria Tiptaning, Ardjuna
Bima -, Tjitranggada, karuhun Pandawa/
Idakula, Pandawa nornEr opat Kurawa
l{awarutji, buku Dewarutti di l.Igrasena, saderek Basudewa
peuntas LIna, geureuha Batara Guru
I{imburnawa, oraj naga Widjaja kusuma, k6mbang ka-
Falguna, Ardjuna huripan
Pamadir, Ardluna \Midure, kapi ejang Kurawa/
Pandawa, Judistira djg saderekna Panclarva
Xlandu, rama Pandawa Wdrkridara, Bima
Fancluatrnadja, Bima \4riku, Sang Dorna
IJ Fanclusr:nu, ]udistira -, Matsyapati
'Wira{a, nagara
Fandus6fa, Ardjuna \llFisnrr, Deq'a nu nitis ka Kr€sna
l)
BUKU-tsUKU KARANGAN, REKAAN (
ATAWA SARUNGSUI!{AN t
M.A. S A L Nd U N I
Tllung Wanara
Ekalaja Palastra
Mundinglaja
Goda Rantjana
As'mara Dahana
Mintaraga
Padalangan Di Pasundan
Dewarutji
Mahabarata
Gogoda Ka Nu Ngarora
Pantjawarna
Sisindiran
t.
+
n
f
lt
l.