1.

Το κέντρο βάρους ενός συστήματος

σωματιδίων είναι ένα σημείο ως προς
το οποίο η συνολική ροπή των
εξωτερικών βαρυτικών δυνάμεων είναι
μηδέν. Για ομογενές βαρυτικό πεδίο,
δείξτε το κέντρο βάρους συμπίπτει με
το κέντρο μάζας του συστήματος των
σωματιδίων.

Απάντηση

: η θέση του σωματιδίου, : η μάζα του σωματιδίου

: η συνολική μάζα, : η επιτάχυνση της βαρύτητας

Υπολογίζουμε τη ροπή ως προς το .

, αλλά

Για να είναι , πρέπει:

Άρα
2. Αποδείξτε τα επόμενα θεωρήματα, που οφείλονται στον Pappus

Εάν θεωρήσουμε οποιαδήποτε κλειστή επιφάνεια σε ένα

επίπεδο και δημιουργήσουμε ένα στερεό σώμα, μετακινώντας αυτή
την επιφάνεια εντός του τρισδιάστατου χώρου, έτσι ώστε κάθε
σημείο της να μετακινείται πάντοτε κάθετα ως προς το επίπεδο της
επιφάνειας αυτής, τότε το προκύπτον στερεό σώμα διαθέτει έναν
όγκο ίσο με την επιφάνεια διατομής επί την απόσταση κατά την
οποία έχει κινηθεί το κέντρο μάζας! Φυσικά αυτό ισχύει και στην
ειδική περίπτωση όπου μετακινούμε την επιφάνεια κατά μια ευθεία
κάθετη στο αρχικό επίπεδο, αλλά ακόμα και εάν τη μετακινήσουμε
κατά έναν κύκλο ή κατά μια άλλη καμπύλη, τότε παράγεται ένα
αρκετά ιδιόμορφο τρισδιάστατο στερεό.

(α) Αν μια κλειστή καμπύλη C που είναι πάνω σε ένα επίπεδο

περιστραφεί γύρω από έναν άξονα του επιπέδου ο οποίος δεν την
τέμνει, τότε ο όγκος του παραγόμενου στερεού ισούται με το εμβαδόν
που περικλείει η C πολλαπλασιασμένο επί την απόσταση που διήνυσε το
κέντρο μάζας του εμβαδού.

Αποδεικνύεται τότε ότι η επιφάνεια η οποία διαγράφεται από

μια επίπεδη καμπύλη γραμμή, όταν κινείται όπως πριν, ισούται με
την απόσταση που διανύει το κέντρο μάζας επί το μήκος της
καμπύλης γραμμής.

(β) Αν ένα τόξο μιας επίπεδης καμπύλης (κλειστής ή μη) περιστραφεί

γύρω από έναν άξονα του επιπέδου που δεν την τέμνει, τότε το εμβαδόν
της παραγόμενης επιφάνειας ισούται με το μήκος του τόξου
πολλαπλασιασμένο επί την απόσταση που διήνυσε το κέντρο μάζας του
τόξου.

Απάντηση
Έστω η καμπύλη r(l), όπου l το ιδιομήκος αυτής. Τότε Για μια στοιχειώδη περιστροφή γύρω
από έναν άξονα, ο στοιχειώδης όγκος που παράγεται είναι:

(1)

όπου , το στοιχειώδες μήκος της καμπύλης και το στοιχειώδες εμβαδόν που

δημιουργείται από την και το , αντίστοιχα.
Το κέντρο μάζας του εμβαδού είναι:

(2)

Από τις (1) και (2) έχουμε:

όπου η απόσταση που διήνυσε το κέντρο μάζας του εμβαδού και Ε το εμβαδόν της
καμπύλης.

(β) Ομοίως με πριν το εμβαδόν που της επιφάνειας που σχηματίζεται από την περιστροφή
της καμπύλης περί τον άξονα είναι:

(1)

ενώ το κέντρο μάζας του τόξου είναι:

(2)

Τελικά από τις (1) και (2) προκύπτει:

5.6.2 Κινητική ενέργεια

Έστω ένα σύστημα σωματιδίων, η σχέση μεταξύ της συνολικής κινητικής ενέργειας
σε δύο διαφορετικά πλαίσια δεν είναι πολύ διαφωτίζοντας γενικά. Αλλά εάν ένα από τα
πλαίσια είναι το πλαίσιο CM, κατόπιν η σχέση αποδεικνύεται αρκετά συμπαθητική. Έστω το
είναι το πλαίσιο , το οποίο κινείται me σταθερή ταχύτητα όσον αφορά ένα άλλο
πλαίσιο . Κατόπιν οι ταχύτητες των σωματιδίων στα δύο πλαίσια συσχετίζονται μέσω της
σχέσης . Η κινητική ενέργεια στο σύστημα αναφοράς δίνεται από τη
σχέση:

κα στο S σύστημα αναφοράς από τη σχέση:

όπου το είναι η συνολική μάζα του συστήματος, και πού έχουμε χρησιμοποιήσει,
εξ ορισμού του συστήματος αναφοράς. Επομένως, η Κ σε οποιοδήποτε
πλαίσιο είναι ίσο με την Κ στο πλαίσιο , συν την Κ ολόκληρου του συστήματος που
αντιμετωπίζεται όπως μια σημειακή μάζα Μ που βρίσκεται στο , το οποίο κινείται με
ταχύτητα .
Ένα άμεσο πόρισμα αυτού του γεγονότος είναι ότι εάν το Κ συντηρείται σε μια
σύγκρουση σε ένα πλαίσιο (που υπονοεί ότι το Κ. συντηρείται στο , επειδή η
συντήρηση της ορμής λέει ότι η ταχύτητα στο είναι το ίδια πριν και μετά από τη
σύγκρουση), κατόπιν συντηρείται σε οποιοδήποτε άλλο πλαίσιο (επειδή πάλι, το σχετικό
με εκείνο το πλαίσιο είναι το ίδιο πριν και μετά από τη σύγκρουση).
3. Να εξετασθεί αν η στροφορμή στερεού σώματος ευρίσκεται
πάντοτε επί του άξονα περιστροφής του στερεού. (Υπόδειξη: Θα
βοηθηθείτε αν θεωρήσετε δύο όμοιες ράβδους Α και Β, οι οποίες
στρέφονται γύρω από τον ίδιο άξονα και το επίπεδο περιστροφής
της Α είναι κάθετο στον άξονα, ενώ της Β δεν είναι).

Απάντηση

Έστω υλικό σημείο Ρ με διάνυσμα θέσεως . Το υλικό σημείο

στρέφεται περί τον άξονα Oz με γωνιακή ταχύτητα . Ως γνωστόν, η
ταχύτητα του Ρ ισούται με . Άρα:

Η στροφορμή του υλικού σημείου δίδεται από την σχέση . Άρα

Παρατηρούμε ότι, γενικώς η στροφορμή δεν συμπίπτει με την διεύθυνση της

γωνιακής ταχύτητας.
4. Δείξτε ότι η ροπή ως προς ένα τυχόν σημείο P ισούται με τη
μεταβολή της στροφορμής ως προς το P ανά μονάδα χρόνου αν και
μόνο αν
(α) το P είναι σταθερό στο χώρο
(b) τo P συμπίπτει με το κέντρο μάζας και
(c) το P κινείται με ταχύτητα της οποίας η κατεύθυνση είναι ίδια με
αυτή του κέντρου μάζας.

Απάντηση

Έστω ότι η αρχή είναι το διάνυσμα και οι τις θέσεις των σωματιδίων ορίζονται από τα
διανύσματα . Τα διανύσματα και μετριούνται όσον αφορά ένα δεδομένο σταθερό
σύστημα συντεταγμένων.
Η συνολική στροφορμή του συστήματος, σχετικά με
(ενδεχομένως να επιταχύνεται) το , είναι:

(1)

άρα η (1) δίνει:

(2)

και
Αλλά

Ο πρώτος όρος είναι η εξωτερική ροπή, που μετριέται σχετικά με το . Ο δεύτερος όρος
είναι κάτι που επιθυμούμε να διώξουμε. Και πράγματι, συνήθως. εξαφανίζεται εάν
οποιοσδήποτε ένας από τους ακόλουθους τρεις όρους ικανοποιείται:

(α) Αν Έχουμε και από την (2) έχουμε:

(b) Αν το , ,τότε:

γ) από όπου προκύπτει το ζητούμενο. Η προϋπόθεση αυτή σπάνια γίνεται

επίκληση.

Με άλλα λόγια, μπορούμε να εξισώσουμε τη συνολική εξωτερική ροπή με το ρυθμό αλλαγής

της συνολικής στρφορμής. Ένα άμεσο πόρισμα αυτού του αποτελέσματος είναι:

Remark: You’ll probably never end up invoking the third condition above, but it’s interesting to note
that there’s a simple way of understanding it in terms of accelerating reference frames. This is the
topic of Chapter 10, so we’re getting a little ahead of ourselves here, but the reasoning is as follows.
Let r0 be the origin of a reference frame that is accelerating with acceleration ¨r0. Then all objects in
this accelerating frame feel a mysterious fictitious force of −m¨r0. For example, on a train accelerat-
ing to the right with acceleration a, you feel a strange force of ma pointing to the left. If you don’t
counter this with another force (by grabbing a handle, for example), then you will fall over. This ficti -
tious force acts just like a gravitational force, because it is proportional to the mass. Therefore, it ef -
fectively acts at the CM, producing a torque of (R − r0) × (−M¨r0). This is the second term in Eq.
(8.45).
This term vanishes if the CM is directly “above” or “below” (as far as the fictitious gravitational force
is concerned) the origin, in other words, if (R − r0) is parallel to ¨r0. See Problem 10.8 for further dis-
cussion of this in terms of fictitious forces. There is one common situation where the third condition
can be invoked. Consider a wheel rolling without slipping on the ground. Mark a dot on the rim. At
the instant this dot is in contact with the ground, it is a valid choice for the origin. This is true be -
cause (R − r0) points vertically. And ¨r0 also points vertically, because a dot on a rolling wheel traces
out a cycloid. Right before the dot hits the ground, it is moving straight downward. And right after it
hits the ground, it is moving straight upward. But having said this, there’s usually nothing to be
gained by picking such an origin. So the safe thing to do is to always pick your origin to be either the
CM or a fixed point, even if the third condition holds

Παρατήρηση: Θα καταλήξετε πιθανώς ποτέ να επικαλείται την τρίτη προϋπόθεση παραπάνω, αλλά
είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι υπάρχει ένας απλός τρόπος κατανόηση όσον αφορά την
επιτάχυνση των πλαισίων αναφοράς. Αυτό είναι το θέμα του κεφαλαίου 10, ώστε να παίρνουμε
λίγο μπροστά από τους εαυτούς μας εδώ, αλλά η λογική είναι η εξής. Ας Ρ0 είναι η προέλευση από
ένα πλαίσιο αναφοράς που επιταχύνεται με επιτάχυνση ¨r0. Στη συνέχεια, όλα τα αντικείμενα σε
αυτό το πλαίσιο επιτάχυνση αισθάνονται μια μυστηριώδη δύναμη φανταστικά −m¨r0. Για
παράδειγμα, σε ένα τρένο επιτάχυνση προς τα δεξιά με επιτάχυνση α, σας αισθάνεται μια
παράξενη δύναμη του ma που δείχνει προς τα αριστερά. Αν εσείς δεν αντιμετωπίσει αυτό με μια
άλλη δύναμη (με την αρπαγή μια λαβή, για παράδειγμα), στη συνέχεια, θα πέσεις. Αυτή η
πλασματική δύναμη ενεργεί σαν μια βαρυτική δύναμη, επειδή είναι ανάλογη με τη μάζα. Ως εκ
τούτου, δρα αποτελεσματικά τα εκατοστά, παράγει μια ροπή (R − r0) × (−M¨r0). Αυτό είναι ο
δεύτερος όρος στη Eq. (8,45). Ο όρος αυτός εξαφανίζεται εάν το εκατοστά είναι άμεσα «πάνω» ή
«κάτω από» (όσον αφορά τα φανταστικά βαρυτική δύναμη) της προέλευσης, με άλλα λόγια, αν (R
− r0) είναι παράλληλη προς το ¨r0. Δείτε το πρόβλημα 10.8 για περαιτέρω συζήτηση αυτής από
πλευράς πλασματικών δυνάμεις. Υπάρχει μια συνηθισμένη κατάσταση όπου η τρίτη προϋπόθεση
μπορεί να γίνει επίκληση. Σκεφτείτε έναν τροχό κύλισης χωρίς ολίσθηση στο έδαφος. Επισημάνετε
μια κουκκίδα στο χείλος. Τη στιγμή αυτή την κουκίδα που βρίσκεται σε επαφή με το έδαφος, είναι
μια έγκυρη επιλογή για την προέλευση. Αυτό συμβαίνει επειδή τα σημεία κάθετα (R − r0). Και ¨r0
επίσης τα σημεία κάθετα, επειδή μια τελεία σε ένα κυλιόμενο τροχό ίχνη έξω μια κυκλοειδής.
Ακριβώς πριν από την τελεία χτυπά το έδαφος, είναι συγκινητικό κατευθείαν προς τα κάτω. Και
αμέσως μετά από να χτυπήσει το έδαφος, κινείται ευθεία προς τα πάνω. Αλλά, έχοντας πει αυτό,
δεν υπάρχει συνήθως τίποτα που πρέπει να αποκτηθεί επιλέγοντας μια τέτοια καταγωγή. Έτσι, το
ασφαλές πράγμα που κάνει είναι να πάρει πάντα την καταγωγή σας να είναι ένα σταθερό σημείο,
είτε το CM, ακόμη και αν κατέχει την τρίτη προϋπόθεση
1209 Ένα άκαμπτο σώμα είναι στο χώρο. Όλες οι εξωτερικές επιρροές
(συμπεριλαμβανομένης της βαρύτητας) είναι αμελητέες
(α) Χρησιμοποιείστε το νόμο του Newton για να δείξετε ότι η στροφορμή συντηρείται.
αναφέρετε οποιεσδήποτε υποθέσεις που γίνονται.
(β) Υποθέστε το κέντρο της μάζας του σώματος είναι σε ηρεμία σε ένα αδρανειακό πλαίσιο.
Πρέπει ο άξονας περιστροφής του να έχει μια σταθερή κατεύθυνση; Δικαιολογήστε την
απάντησή σας εν συντομία.
We will now show that under certain conditions (stated below), the rate of change of angu-
lar momentum is equal to a certain quantity, τ, which we call the torque. That is, τ = dL/dt.
This is the rotational analog of our old friend F = dp/dt involving linear momentum. The ba-
sic idea here is straightforward, but there are two subtle issues. One deals with internal
forces within a collection of particles. The other deals with the possible acceleration of the
origin (the point relative to which the torque and angular momentum are calculated). To
keep things straight, we’ll prove the general result by dealing with three increasingly com-
plicated situations

Τώρα θα δείξουμε ότι υπό ορισμένες προϋποθέσεις (αναφέρεται παρακάτω), ο ρυθμός

μεταβολής της στροφορμής ισούται με μια ορισμένη ποσότητα, το τ, τα οποία ονομάζουμε
τη ροπή. Δηλαδή, τ = dL/dt. Αυτή είναι η περιστροφική αναλογική του ο φίλος μας παλιά F
= dp/dt που αφορούν γραμμική ορμή. Η βασική ιδέα εδώ είναι απλή, αλλά υπάρχουν δύο
λεπτές θέματα. Ένας ασχολείται με τις εσωτερικές δυνάμεις μέσα σε μια συλλογή των
σωματιδίων. Η άλλη ασχολείται με την δυνατή επιτάχυνση της προέλευσης (το σημείο
σχετική που υπολογίζονται με τη ροπή και στροφορμή). Να κρατάμε ίσια πράγματα, θα
μπορούμε να αποδείξουμε το γενικό αποτέλεσμα με την εξέταση τριών όλο και πιο
πολύπλοκες καταστάσεις.

Our derivation of τ = dL/dt here holds for completely general motion, so we can take the result and use it in the
following chapter, too. If you wish, you can construct a more specific proof of τ = dL/dt for the special case
where the axis of rotation is parallel to the z axis. But since the general proof is no more difficult, we’ll present
it here in this chapter and do it once and for all.

Μας παραγωγή τ = dL/dt κατέχει εδώ για εντελώς γενική κίνηση, έτσι μπορούμε να
πάρουμε το αποτέλεσμα και να το χρησιμοποιήσετε στο επόμενο κεφάλαιο, πάρα πολύ.
Εάν επιθυμείτε, μπορείτε να κατασκευάσετε μια πιο συγκεκριμένη απόδειξη της τ = dL/dt
για την ειδική περίπτωση όπου ο άξονας περιστροφής είναι παράλληλη στον άξονα ζ. Αλλά
δεδομένου ότι η γενική απόδειξη δεν είναι πιο δύσκολο, θα παρουσιάσω εδώ σε αυτό το
κεφάλαιο και θα κάνει μία φορά και για όλα.