Spis treści

Karta tytułowa
Karta redakcyjna
Zamiast wstępu: O aktualności baśni Nowe szaty króla Hansa Christiana Andersena
Grzech śmiertelny
Zosia
Pani Agnieszka, świecka wychowawczyni
Prokurator Joanna Smorczewska

Rybnik 2006. Bez ciała i świadków

Tomasz. Osobowość bez zaburzeń
Zabrze 2005–2006. Siostry poza podejrzeniem
Psycholog: dla dziecka molestowanie to okazywanie uczuć
Zabrze 2007–2008. „Dom zły”
Historia ośrodka
Lata 70. i 80. Rafał
Lata 80. i 90. Marta
Lata 80. i 90. Piotr
Lata 90. Szymon
Lata 2000–2006. Paweł

Zabrze 2007–2008. Przed procesem

Ściana płaczu
Tam, gdzie nie trafiają aniołki
Oskarżone
Proces
Wyrok
Z opóźnionym zapłonem
Opowieść Karola
Skrucha
Sióstr zakonnych nie sprawdzamy
Piekło to inni
Posłowie
 Wydawca
Daria Kielan

Redaktor prowadzący
Katarzyna Krawczyk

Redakcja
Ewa Woźniakowska

Korekta
Jan Jaroszuk
Krystyna Śliwa

Copyright © by Justyna Kopińska, 2015

Zamiast wstępu Copyright © by Paweł M oczydłowski, 2015
Copyright © by Świat Książki Sp. z o.o., Warszawa 2015

Świat Książki
Warszawa 2015

Świat Książki Sp. z o.o.

02-103 Warszawa, ul. Hankiewicza 2

Księgarnia internetowa: swiatksiazki.pl

Łamanie
Piotr Trzebiecki

Dystrybucja
Firma Księgarska Olesiejuk sp. z o.o., sp. j.
05-850 Ożarów M azowiecki, ul. Poznańska 91
e-mail: hurt@olesiejuk.pl tel. 22 733 50 10
www.olesiejuk.pl

ISBN 978-83-8031-173-2

Skład wersji elektronicznej

pan@drewnianyrower.com
 Zamiast wstępu:
O aktualności baśni Nowe szaty króla Hansa
Christiana Andersena

C hoć książkę Justyny Kopińskiej Czy Bóg wybaczy siostrze Bernadetcie? poprzedza
sława reportażu, nie każdy będzie w stanie ją przeczytać. Ogrom skoncentrowanego
zła i krzywdy wyrządzonej dzieciom przez opiekunki pracujące w domu dziecka
przekraczają możliwości współodczuwania z ofiarami. Sięgnięcie po nią wymaga
intelektualnej odwagi, bo zwykła miara przykładana do zrozumienia tego, co tam się działo,
nie wystarcza, by uniknąć ponownego bólu, goryczy i żalu chwytających za gardło.
Autorka, w pozbawiony ckliwości sposób, ujawnia obraz i mechanizmy patologii w
znajdującym się w samym centrum Zabrza Ośrodku Wychowawczym Sióstr św. Karola
Boromeusza.
Ośrodek ten okazał się składowiskiem nikomu niepotrzebnych dzieci zdradzonych przez
najbliższych.
Dzieci, których nikt nie chciał pokochać, nie radzą sobie z własnym życiem i przez to
wykorzystują się i krzywdzą nawzajem. Serce się kraje. Chciałoby się im pomóc. I
pokochać tych, którzy pochylą się nad nimi. Tymczasem dzieci, które z ufnością zwracały
się do dorosłych opiekunów, zostały zdradzone po raz drugi.
Ta zdrada jest tak dotkliwa, ponieważ kryje się za szyldem zinstytucjonalizowanego
dobra, za specjalnym ośrodkiem wychowawczym, który jest placówką niepubliczną opieki
całkowitej, gdzie siostry boromeuszki powinny realizować zadania opiekuńcze,
wychowawcze i dydaktyczne.
Wydaje się niepojęte, że wszystkie te zadania stały się okolicznościami wykazywania
niewątpliwie trudnym dzieciom tkwiącego w nich zła i nieustającego karania nie za to, co
zrobiły, ale za to, kim są. Kary stały się sposobem na trwanie tej instytucji i utrzymywanie
dzieci w poniżeniu i przekonaniu, że są pasierbami Boga.
Kary nie były skatalogowane i przypisane określonym naruszeniom. Nie było pewności,
za co można być ukaranym i w jaki sposób. Ale przede wszystkim naruszały godność
podopiecznych i wiele z nich można uznać śmiało za tortury. Co najgorsze, doszło do
wykorzystania nieformalnej władzy, którą mieli wychowankowie, jako narzędzia
wykonującego zlecane przez siostry kary, a były w ich repertuarze między innymi:
zastraszanie, znęcanie się, bicie, molestowanie i gwałty homoseksualne.
Nauczycielom, psychologom, lekarzom, policji i prokuratorom, tym, którzy przez długie
lata stykali się ze śladami pobicia na ciele dzieci, z utratami przytomności i próbami
samobójczymi, wydawało się niepojęte, bezsensowne, niewyobrażalne, że mogły
dokonywać tego boromeuszki. Większość ludzi, którzy zetknęli się z obciążającymi siostry
skargami wychowanków, lekceważyła lub odrzucała oskarżenia o piekło zgotowane
dzieciom. Przypisywano im niewdzięczność za to, co siostry dla nich zrobiły, i oskarżano o
konfabulacje. Niewdzięczność i „fałszywe oskarżenia” zostały przypisane tym dzieciom,
jako pochodna tkwiącego w nich zła.
To myślenie zaczyna być zbieżne z tym, które demonstrują siostry boromeuszki: opór
dzieci przed podporządkowaniem się ich pełnej władzy wynika ze zła, które w
podopiecznych zamieszkało. Siostra Bernadetta mówi, że „mają je w genach”. Zło tkwi w
dzieciach i zanim się je wypuści na wolność, te niezmierzone pokłady zła trzeba wypalić
do cna. Do takiego zadania, likwidacji zła w gadzim nasieniu, nadawali się tylko
nieskalani funkcjonariusze. Wymagało to od nich hartu ducha, dyscypliny i bezwzględności.
Zadanie było trudne. Piekielne zło jawiło się bowiem jako cztero-, pięcioletnie dzieci,
słodkie istoty, przy których można się zapomnieć, okazać im miłość i akceptację. A skoro
tak niebezpieczne i chytre jest zło, wymagano szczególnego stanu świadomości sióstr.
Okazujące ciepłe, matczyne uczucia nie cieszyły się poparciem przełożonych. Karano je, a
nawet usuwano z tej odpowiedzialnej pracy.
Na czele tak ważnej misji musiała stać osoba surowa i niezłomna, wewnętrznie
zdyscyplinowana, znająca słabości ludzkiej natury, od chytrego zła przebieglejsza w
manipulacji, a od ludzi złem zainfekowanych silniejsza i inteligentniejsza. Poświęca się dla
nich bezgranicznie, choć oni tego dobra, jakim ich obdarza, pojąć i przyjąć nie potrafią.
Taką się dla siebie wymyśliła siostra Bernadetta. Taką się widziała jako dyrektor
specjalnego ośrodka wychowawczego. Ale czy Bóg wybaczy siostrze Bernadetcie, że jej
chora misja spowodowała, że dla tych dzieci karą stało się życie? Czy przekona nas, że
wychowywanie w imię tępienia w ludziach zła nie zamienia ofiar tego procesu w
sprawców okrutnej przemocy? Czy przekona ludzi, że takie straszne rzeczy dzieją się na
świecie wtedy, gdy ktoś na siłę chce uszczęśliwić Pana Boga swoim poświęceniem?
Skala zła wyrządzonego przez ośrodek wychowawczy nie byłaby taka, gdyby nie reakcja
na logo Sióstr św. Karola Boromeusza innych ludzi udzielających wsparcia, środków
finansowych i pochwał na ślepo tylko ze względu na pustą deklarację religijnej instytucji
czyniącej społeczne dobro.
Autorka napisała współczesną wersję baśni Nowe szaty króla Hansa Christiana
Andersena. Optymistycznie powiada nam, że przy całym społecznym zakłamaniu wokół
„domu dziecka” siostry Bernadetty znaleźli się na szczęście: jedno dziecko, jedna pani
nauczycielka, jedna pani prokurator, policjant i psycholog, a w końcu nawet i wizytator,
aby reszta zobaczyła, że KRÓL JEST NAGI.

Paweł Moczydłowski
 Grzech śmiertelny

Zosia

O powiem ci o sierocińcu, o siostrach, które przyszły do nas z piekła, o próbach

samobójczych i przywiązywaniu do słupa. Ale napisz tę książkę dla dziewczyn takich,
jaką byłam dawniej. Powiedz im, żeby uciekały, jeśli trafią do bidula prowadzonego przez
agresywnych wychowawców. Lepiej żyć na ulicy. I przekaż, żeby nie mieszkały na dworcu.
Lepiej po kanałach się ukrywać, wtedy mężczyźni cię nie dopadną.
Nie pamiętam, jak trafiłam do ośrodka. Podobno w tysiąc dziewięćset
dziewięćdziesiątym szóstym. Miałam wtedy pięć lat. Moi rodzice byli biedni, a do tego
pili. Ale w domu czułam się dużo bezpieczniej niż u sióstr. W sierocińcu od początku było
strasznie. Ton nadawały: siostra Bernadetta, Patrycja i Monika. Podobne w okrucieństwie.
Patrycja, bo stosowała upokarzające kary, jak przywiązanie do słupa i kaloryfera na wiele
godzin. Monika, bo biła mnie najmocniej. Okładała pięściami po twarzy, kręgosłupie.
Zdarzało się, że traciłam przytomność. A Bernadetta, bo na to wszystko pozwalała i była
najsprytniejsza. Ona nigdy nie biła przy wszystkich. Brała do pokoju sam na sam. I siadała
na psychikę. Szantażowała:
– Powiesz matce, że siostry cię biją, to już więcej na święta do domu nie pojedziesz.
Pozostałe siostry się jej bały. Szczególnie Patrycja, która najpierw się stawiała,
rywalizowała z nią, a później już tańczyła, jak dyrektor jej zagrała. Wiedziała, że z
Bernadettą nie wygra. Nikt by nie wygrał.
Były też dobre siostry, jak Augustyna i Oliwia, ale one nie miały nic do powiedzenia.
Siostra Monika trenowała boks na dziewczynkach. Potrafiła najpierw pobić kilkuletnią
wychowankę, a potem podnieść ją do góry i rzucić nią o stół. Siostry mówiły:
– Głupia szmato, z ciebie nic w życiu nie będzie.
Ale nie biły wszystkich po równo. W ośrodku były też dziewczynki grzeczne, które
niczym się nie wyróżniały. Im czasem linką przyłożyły albo śmiały się z ich wyglądu.
– Z ciebie to kupa mięsa – rechotały.
Ale nie biły ich do krwi. A ja byłam nadpobudliwa i mówiłam, co myślę. A najgorsze,
że byłam inna. Siostra Monika rozpowiadała, że jestem Niemką w trzecim pokoleniu. A
właściwie to powtarzała:
– Ty pierdolony szwabie!
Bardzo ją denerwowało, że mówiłam po śląsku i miałam problemy ze słuchem i
wzrokiem. Przez to czasem nie usłyszałam jej rozkazu. Chciałam mieć aparat słuchowy.
Raz nawet lekarz powiedział, że takie aparaty można z dofinansowania dostać, ale siostra
mu wytłumaczyła, że nie potrzebuję.
Czujesz tak ogromny lęk, że życie przestaje mieć znaczenie. Całą energię skupiasz na
tym, by choć jeden dzień spędzić bez bicia i krzyków.
Nauczyciele wiedzieli, że siostry nas biją. Ale nie mam im za złe, że nie reagowali.
Mieli związane ręce. Przecież nie widzieli tego osobiście. Niektórzy się martwili.
Przychodzili do ośrodka, a siostry im tłumaczyły:
– Dzieci mają siniaki, bo między sobą się pobiły. Proszę ich nie słuchać, tak sobie
fantazjują. Głupie dziecięce gadanie.
Czasem nauczyciel nie dawał za wygraną, dopytywał:
– A dlaczego przywiązujecie dzieci do słupów?
Wtedy siostra Bernadetta mówiła:
– Takie kary były stosowane dawno. – Wymieniała jakąś siostrę z przeszłości. –
Wykryto to zachowanie i została przeniesiona. I oczywiście już takie rzeczy się nie
zdarzają.
A potem się do nas uśmiechała i dawała batona. Tak na pokaz. Po wyjściu nauczycieli
od razu dowiedziała się, kto naskarżył, i urządzała mu piekło.
Jak były imprezy albo grille, to siostra Monika zamykała mnie w sypialni lub w izolatce.
Przynosiła trochę wody i jedzenia, ale bardzo mało, tyle żebym nie zdechła. Izolatka
wyglądała jak szatnia. Miała kraty w oknach, a siostry zamykały drzwi od zewnątrz i
trzymały klucz przy sobie. Nie było jak uciec. Czasem czekałaś tam na karę; wtedy było
najtrudniej. Czujesz, jak serce ci gwałtownie uderza. Strach taki, że trudno oddychać.
Najgorsze, że nie było komu o tym powiedzieć. Siostra Bernadetta była zadowolona, że
stosowano takie kary. Trzymano nas w ryzach. Siostra Monika biła mnie nawet bez
powodu. Podchodziła i dawała z całej siły w kręgosłup, z pięści. Jedna z nauczycielek
zauważyła moje siniaki i zaczęła dopytywać o bicie w ośrodku. Siostra się dowiedziała, że
to ja puściłam farbę. Znów wylądowałam w izolatce.

Zaczęły się myśli samobójcze. Czekałam, aż wszyscy pójdą spać, i włóczyłam się po
ośrodku. Szukałam nożyczek lub żyletki. Nie wiem, czy znasz takie uczucie, kiedy myślisz,
że właściwie nie masz nic do stracenia? Siostrom mówiłam, co o nich myślę. Chyba wtedy
siostra Monika wzięła mnie do osobnego pokoju.
– Jesteś siedliskiem zła! – krzyczała. Uderzyła mnie w twarz.
 I wtedy coś we mnie pękło. Krzyknęłam do niej:
– A ty jesteś zwykła kurwa, a nie siostra zakonna!
Pobiła mnie tak, że straciłam przytomność. Siostry powiedziały innym dziewczynom, że
Zosia zemdlała od upału i jest w szpitalu. Tak naprawdę wzięły mnie do izolatki, ocuciły,
później tam zostawiły. Nie pamiętam, kiedy wyszłam, ale od razu wzięłam żyletkę i
zaczęłam się ciąć. Znalazła mnie jedna z sióstr, pobiegła do Bernadetty, a ta zadzwoniła po
psycholi. Wpakowali mnie w kaftan i zabrali do szpitala psychiatrycznego. Tam
faszerowali psychotropami i trzymali związaną. Ale nie chciałam wracać do ośrodka.
Prosiłam tylko o jedną rzecz – żeby nie wracać do tego miejsca. Ale psychiatrzy i
psycholodzy zupełnie takich prostych słów nie rozumieją. Nie chcę mieć z nimi nic
wspólnego. Patrzyli z góry jak na zwierzątko do analizy. Mówiłam o rzeczach dla mnie
najważniejszych, o upokorzeniu, przemocy sióstr, a oni prosili, żebym się bawiła dziwnymi
klockami i mnie obserwowali albo kazali narysować drzewo do góry nogami.
Narysowałam zwyczajne drzewo i powiedziałam:
– Jak chcecie do góry nogami, to sobie obróćcie.
Zmusili mnie do powrotu do pingwinów. Dużo wtedy płakałam. Siostry miały mi dawać
psychotropy. Jedna tabletka rano i jedna wieczorem. Same zmieniły dawkę. Dawały mi trzy
tabletki pięć razy dziennie. Nie wiem, skąd one brały te tabletki, ale ten okres był bardzo
dziwny. Byłam otępiała. Już nie wiedziałam, co jest prawdą, a co nie. Usypiałam na
lekcjach. Nauczyciele znów zaczęli się martwić. Dzwonili do sióstr, które tym razem
tłumaczyły, że mam nowe leki i organizm musi się przyzwyczaić.
Zaczęłam uciekać z ośrodka. Ale policja zabierała mnie od rodziców i znowu
przywoziła na miejsce. Więc przestałam przychodzić do rodziców, starałam się żyć na
ulicy. Miałam do wyboru tylko psychiatryk albo siostry, a nie chciałam do reszty
zwariować.
Czujesz głód, strach, ale na ulicy jesteś wolna.
Cieszę się, że sąd potwierdził, co my tam przeżyliśmy – bicie i poniżanie przez
kilkadziesiąt lat, brak reakcji na gwałty, przywiązywanie do słupów, wsadzanie twarzy do
muszli klozetowej, wyzywanie od ułomów, kurw i szmat. Ale chcę zapytać sędziego,
dlaczego kara dla siostry Bernadetty to dwa lata? Przecież za kradzieże odsiaduje się
więcej. I jeszcze chciałabym mieć taką pewność, że siostry Patrycja i Monika już nigdy do
dziecka się nie zbliżą.
Wiem, że przez ośrodek jesteśmy inni. Wychowankowie, których znam, są albo
agresywni, albo unikają ludzi. Najlepiej, jakbyśmy żyli na jakimś odludziu.
Nadal pragnę się zabić, ale chyba boję się śmierci tak samo jak życia.
 Pani Agnieszka, świecka wychowawczyni

Pamiętam, jak przyszłam w poniedziałek do pracy i Zosia była w szpitalu. Oczywiście

siostry miały dla mnie zmyśloną historię, że zemdlała od upału. Ale dziewczynki
powiedziały mi, że jedna z sióstr tak ją pobiła, że straciła przytomność.
Później Zosia próbowała popełnić samobójstwo i została odwieziona do szpitala
psychiatrycznego. To nie był jedyny przypadek. Siostra Monika wyrywała dziewczynkom
włosy z głowy. Raz straciła nad sobą kontrolę i szarpała wychowanką tak, że na połowie
głowy zostało jej gołe ciało pokryte krwią. Siostry przez tydzień trzymały ją w izolatce i
nie puszczały do przedszkola. Jak już wyszła, zaczesywano jej włosy w taki sposób, aby
jak najmniej było widać rany.
Siostra Monika przyjechała do ośrodka z placówki rolnej, gdzie zajmowała się
zbieraniem ziemniaków czy buraków. W każdym razie przyjechała zahartowana i silna.
Całą siłę wyładowywała na dziewczynkach. Chyba największą przyjemność sprawiało jej
bicie tych najmłodszych. Nie potrzebowała powodu. Dla mnie to był cyborg bez uczuć.
Dziewczyny mówiły też sporo o siostrze Scholastyce: to były takie straszne historie z
przeszłości o karach cielesnych, klęczeniu na grochu, przywiązywaniu, upokorzeniach. Ale
nie chcę tego wspominać, bo czasem przychodzi taka refleksja – pani Agnieszka mówi
bardzo wzburzonym głosem – że skoro ośrodek to było siedlisko zła, a ja w nim tkwiłam
przez tyle lat, to może ja też jestem zła?
Jedyna kontrola z kuratorium w mojej obecności trwała pięć minut. Przyszli wizytatorzy,
spytali, dlaczego wszystkie zabawki są pozamykane na klucz, i wyszli.
O tym, że dziewczynki są bite przez siostrę Monikę, pisałam listy do matki generalnej.
Nie reagowała. Później o siostrze Monice rozmawiałam także z siostrą Franciszką. Nie
miałam śmiałości pójść z tym do siostry Bernadetty. Czułam przed nią taki respekt.
Wszyscy myśleliśmy, że skoro dostała Nagrodę św. Kamila, to jest prawdziwym bożym
człowiekiem. Była dyrektorem, więc obawiałam się, że mnie zwolni za krytykę. Mogła też
pomyśleć, że mówię o tym na zewnątrz. A ja zawsze byłam lojalna wobec sióstr.
Moja siostra jest w zakonie. Jako młode dziewczyny pomagałyśmy w domu spokojnej
starości prowadzonym przez siostry i ona zdecydowała, że dalej chce pomagać. Wstąpiła
do zakonu z prawdziwego powołania. Ale po kilkunastu latach bardzo się zmieniła. Nie
jest już tak otwarta. Myślę, że ma dużo problemów, tajemnic. Zdarzają się siostry
przełożone, które źle traktują swoje podwładne. Potrafią pluć im do zupy, publicznie
ośmieszać, wyzywać. Ale pani pewnie myśli, że siostry wyzywają się tak delikatniej, a one
używają najgorszych wulgaryzmów. To zaburza całe życie we wspólnocie. A tam jest ścisła
hierarchia i nie bardzo można się skarżyć. Trudno mi zrozumieć, jak one mogą szykanować
młodsze siostry w ten sposób, skoro codziennie chodzą do komunii i co tydzień do
spowiedzi. Ale chyba takich wzajemnych bitew nie uznają za grzech.
Słyszałam o boromeuszkach, które mają myśli samobójcze. Znam takie, które odeszły z
zakonu po dwudziestu latach. One już nie chcą założyć rodziny. Planują żyć samotnie, ale
przede wszystkim nie chcą być poniżane. Czasem wystarczy jedna okrutna siostra, która się
na ciebie uweźmie, i na takich małych przestrzeniach życie zamienia się w horror. Bo
siostry muszą ze sobą wytrzymywać dwadzieścia cztery godziny na dobę.
Podobnie było w ośrodku. Niektóre siostry były tam cały czas. Nie wszystkie się lubiły.
To powodowało frustrację i wyładowywanie jej na dzieciach.
Nie rozumiem, dlaczego siostry nie reagowały na molestowanie. Osoby świeckie nie
zostawały w ośrodku na noc. Pracowałam codziennie do dwa tysiące siódmego od
jedenastej do dziewiętnastej. Wcześniej nie wierzyłam w te gwałty. Dopiero niedawno byli
wychowankowie mi o nich opowiedzieli. Mówili, że molestowanie trwało od lat. A ja
naprawdę nie chcę o tym wiedzieć. Przypominam sobie, jak byłam na podwórku z
dziewczynami i widziałam chłopców zamkniętych w salach. Wchodzili między framugę
okna i kraty i tacy spłaszczeni błagali, aby ich wypuścić. Nawet nie chcę myśleć, że mogli
być tam wtedy gwałceni. Pytałam sióstr, dlaczego chłopcy krzyczą, a one zawsze
tłumaczyły, że są niegrzeczni i zamknięci za karę. Pomyślałam, że ja też wołałabym o
pomoc, gdybym była cały dzień zamknięta. I już się tak nie denerwowałam.
Ostatnio ta sprawa zrobiła się głośna i jeden z wychowanków, który teraz ma żonę i
dziecko, opowiadał mi, że on też był gwałcony. Ale mówił, że tylko na początku to były
gwałty. Później taki seks stał się normalny.
Tam trafiały bardzo różne dzieci. Niektóre były zupełnie zdrowe, rodzice zginęli w
wypadku, a krewni nie mogli się nimi zająć, więc myśleli, że u sióstr będzie im najlepiej.
To, co łączyło te dzieci, to samotność. One lgnęły do każdego i zrobiłyby wszystko za
odrobinę miłości.
Gdy pani Agnieszka kończy mówić, mam do niej tylko jedno pytanie:
– Skoro pani o biciu przez siostry wiedziała od samego początku, to dlaczego przez pięć
lat nie zgłosiła pani tego na policję lub do kuratorium?
Pani Agnieszka powtarza jedno zdanie dwa razy, tak jakby chciała przekonać nie mnie, a
samą siebie. Mówi:
– To grzech śmiertelny donosić na osoby duchowne.
 Prokurator Joanna Smorczewska

Śledztwo w sprawie przemocy w ośrodku rozpoczęło się w dwa tysiące siódmym roku.
Gdy przyjechałam z policjantami do ośrodka, siostra dyrektor Bernadetta krzyczała:
– To atak na Kościół i ktoś za to odpowie!
Wcześniej prowadziłam sprawy zabójców, pedofilów, ale nawet oni odczuwali jakieś
wyrzuty sumienia. A siostry były zupełnie zaskoczone naszą interwencją.
Nigdy dotąd nie spotkałam się z tak szczerym przekonaniem oprawcy, że postępuje
właściwie, a działania prokuratury są zwykłą pomyłką, za którą prokurator i policjanci
zostaną ukarani.
Siostra słuchała o wychowankach, którzy byli w ośrodku bici i gwałceni, ze spokojem,
kamienną twarzą i lekkim uśmiechem politowania dla mnie. Pomyślałam nawet: to
uosobienia zła. Ale nie chciałabym jej oceniać. Może wydarzenia z przeszłości siostry
Bernadetty utwierdziły ją w przekonaniu, że dzieci zasługują na bicie i że nie należy im
wierzyć. W trakcie procesu adwokat nie nawiązywał do żadnych zdarzeń, które mogłyby
tłumaczyć jej okrucieństwo. Nie skierowano siostry na badania psychiatryczne. Dlatego
mało wiemy o jej osobowości. Podczas całego śledztwa nigdy nie okazała, że żal jej
wychowanków. Zdenerwowała się jedynie wtedy, gdy zwróciłam się do niej: „pani
Agnieszko”, używając jej świeckiego imienia. Krzyczała, by nazywać ją „siostrą dyrektor
Bernadettą”.
O sprawie ośrodka się nie da zapomnieć. Tyle przesłuchań, podczas których
wychowankowie opowiadali o najgorszym koszmarze, jakby to było coś oswojonego,
normalnego. Wcześniej nie wiedziałam, że można komuś zrobić taki zamęt w głowie.
Sprawić, żeby nie mógł odróżnić dobra od zła.
Pamiętam, że w czasie przesłuchań na stole były cukierki. I każdy chłopiec najpierw
patrzył. A gdy mówiłam: „Możesz się poczęstować”, to jeszcze nie podchodził, tylko pytał
taki zdziwiony: „Ale na pewno?”. I dopiero wtedy wolno sięgał po cukierek. To naprawdę
nie była jakaś zdeprawowana młodzież. Wręcz przeciwnie, większość była bardzo
onieśmielona.
Nigdy nie zapomnę wychowanka Tomasza. Wiem, że był zdolny do zabójstwa, i pewnie
tętno nawet mu nie podskoczyło. Ale gdy mówił o siostrze Bernadetcie, to tak jakby znów
był bezbronnym, małym dzieckiem. Nadal się jej bał.
– Zacznijmy od początku. Jak trafiła pani na sprawę przemocy siostry Bernadetty?
– Wszystko zaczęło się szóstego lutego dwa tysiące szóstego roku. Tego dnia w Rybniku
zaginął kilkuletni chłopiec…
 Rybnik 2006. Bez ciała i świadków

6 lutego 2006 roku był od rana pochmurny i mroźny. Mateusz Domaradzki wstał już o
piątej. Przygotował ojcu kanapki i kawę.
– Wiesz, że nie musisz tego robić – powiedział mu Jan zaraz po przebudzeniu. Za
każdym razem był zdziwiony porannym rytuałem syna.
Chłopczyk popatrzył na niego przenikliwie. Zupełnie jak dorosły. Ciemny blondyn,
rozwichrzone włosy, śniada cera. Z jego dziecinnej jeszcze twarzy biły delikatność i
spokój.
– Co będziesz dziś robił? – spytał ojciec.
Mateusz nie bardzo wiedział, co odpowiedzieć. Są ferie, ale w dzielnicy Paruszowiec-
Piaski niewiele dzieci wyjechało.
– Pooglądam bajki, a potem pójdziemy z chłopakami na sanki.
– Idź na górkę niedaleko domu.
Chłopczyk posłusznie skinął głową, co wzbudziło niepokój ojca. Mateusz nigdy się nie
sprzeciwiał. W odróżnieniu od pozostałych dzieci Domaradzkich wykonywał wszystkie
polecenia. Z chęcią mył naczynia, biegł do sklepu po ziemniaki i pomagał sąsiadom. Ojciec
nie wiedział, dlaczego posłuszeństwo Mateusza wzbudza w nim nie dumę, tylko lęk.
Gdy Jan wrócił do domu, żony jeszcze nie było. Czuł się zmęczony. Poszedł do sklepu,
kupił ćwiartkę wódki, wypił i położył się spać. Mama Mateusza, Barbara, po powrocie z
zakupów zrobiła pyzy i zaczęła szukać syna, żeby zawołać go na obiad. Zadzwoniła do
jego kolegów. Przeszła całą klatkę schodową.
Domaradzcy wiedzieli, że Mateusz jest bardzo samodzielny; często tracili go z oczu. Ale
tego dnia Barbara miała złe przeczucia. Poszła do sąsiada, który traktował Mateusza jak
syna, i razem szukali chłopca na górce do zjeżdżania. Temperatura spadła już do minus
dwudziestu stopni. Pozostawiali po sobie ślady na śniegu. Zanurzali się w nim po kolana.
Echo powtarzało ich wołanie: „Mateusz, Mateusz…”. Nikt nic nie widział. Wieczorem
Barbara zadzwoniła na policję.
– Mój syn wyszedł poślizgać się na górce zwanej Depta i nie wrócił – powiedziała.
Rozpoczęto poszukiwania. Policja użyła psów tropiących. Rozesłano komunikaty: osiem
lat, metr dwadzieścia wzrostu, szczupły, włosy ciemny blond. Sprawdzono wszystkie
miejsca, do których chłopiec mógł pójść. Ale nie było po nim śladu.
Następnego dnia sprowadzono siły policyjne z całego województwa. Nad spokojną
dotąd dzielnicę Rybnika nadciągnęły helikoptery. Przyjechały ekipy telewizyjne.
Policjanci śledczy sprawdzali kilka wersji zdarzeń. Wiedzieli, że trzeba działać szybko.
Po trzech tygodniach od zaginięcia człowiek jest już potencjalnym trupem. W większości
przypadków jednak okazuje się, że dziecko jest na gigancie lub pojechało do znajomych.
Mateusza mógł też uprowadzić pedofil.
– Mało prawdopodobne, że został porwany do celów adopcyjnych – powtarzali
policjanci. – Zwykle do adopcji trafiają dzieci poniżej czwartego roku życia.
Śledczy nie mogli powiedzieć rodzicom o kolejnej hipotezie. Osiemdziesiąt procent
spraw o zabójstwo kończy się odkryciem, że winna jest osoba bliska. Może zabić
nieumyślnie i w panice zatrzeć ślady. Obserwowali zatem rodzinę i sąsiadów chłopca.
Jedna z sąsiadek była zdenerwowana podczas przesłuchania. Jąkała się, zawieszała głos.
Mateusz mógł zostać porażony prądem lub zginął w wypadku, a potem ktoś wrzucił go do
studzienki kanalizacyjnej, stawu… – konsultowali się policjanci. Sprawdzali każdy trop,
telefon, mejl. Ustalili, że około trzynastej Mateusz pojawił się w sklepie Darad, wypił
oranżadę z kolegami, a następnie poszedł w kierunku domu. Koledzy opowiadali, że od
jakiegoś czasu był wyciszony i smutny.
– Tego dnia Mateusz szedł do domu bardzo powoli – mówił jeden z nich. – Tak jakby
się nudził i nie wiedział, co z sobą zrobić.
Rodzice pytani o konflikty wymieniali jedynie drobne sprzeczki z sąsiadami. Opisywali
syna jako spokojnego chłopca, który spędzał dnie, rysując, grając na PlayStation i bawiąc
się z kolegami. Ale przypomnieli sobie, że zdarzyło mu się zasnąć podczas zabawy w
chowanego i nikt nie mógł go znaleźć. Policjanci pytali więc kolegów i koleżanki Mateusza
o możliwe kryjówki.
– Miał swoją skrytkę na łąkach – wyjawił jeden z chłopców. – Potrafię ją narysować.
Chłopiec dostał blok i kredki. Narysował szałas obok drzewa, do którego przypięta była
czerwona wstążka. W kryjówce mogła się zmieścić dwójka dzieci.
Śledczy pojechali z dziećmi odszukać szałas. Mateusza w nim nie było, ale w trakcie
poszukiwań i rozmów dzieci coraz bardziej się otwierały.
– Kilka tygodni temu spotkałem obok bloku młodego mężczyznę – mówił przyjaciel
Mateusza. – Miał na sobie czarną bluzę z kapturem, długi brązowy płaszcz, rajstopy i
czarne buty na obcasie. Mógł mieć dwadzieścia parę lat. Wysoki i chudy. Dziwnie na mnie
patrzył, tak jakbym mu się podobał. Nagle odwrócił się i pokazał mi tyłek. Zacząłem
uciekać. Niedaleko bloku była mama. Powiedziałem jej szybko, co zrobił ten pan.
– Samochód, do którego wsiadł mężczyzna, miał wyłączone światła – przypominała
sobie mama chłopca. – W blasku latarni dostrzegłam numery rejestracyjne. Pamiętam, że
rozpoczynały się od SR. Jechał białym golfem starego typu. Później zobaczyłam jego twarz.
Widział, że stoję z synem. Spojrzał na mnie. Nie bał się. Zatrzymał wzrok na dłużej, a ja
pomyślałam, że w jego oczach jest tyle nienawiści. Tak jakbyśmy go wszyscy bardzo
skrzywdzili.
– Słyszałem, jak na klatce rozmawiali dwaj koledzy – kontynuował chłopiec. –
Opowiadali, że rozbierał się przed nimi facet w rajstopach. Może to ten sam?
Funkcjonariusze nie znali tożsamości mężczyzny. Ustalili, że pojadą do Adama,
transseksualisty z Rybnika, i zapytają o jego znajomych. Adam otwarcie opowiedział im o
życiu seksualnym, które znał.
– Skwer przy PKP jest punktem kontaktowym, spotykają się tam geje i biseksi.
Miejscowi geje mają żony i dzieci, przychodzą na skwer głównie w celach seksualnych,
mało kto szuka tam związków. Nie znam żadnego ze swoich partnerów seksualnych z
nazwiska, w Rybniku liczy się anonimowość… Siedzę na ławce i zawsze mam szczegół z
garderoby kobiecej: apaszkę lub bluzkę. Mężczyzna, który chce się kochać, podchodzi do
mnie i rozpina rozporek. Wtedy idziemy obok starostwa albo do jego samochodu…
– A czy widziałeś mężczyzn, którzy idą do samochodu z dzieckiem? – przerwali mu
policjanci. – Czy mężczyźni opowiadali ci o swoich fantazjach z dziećmi?
– Żaden gej lub trans, którego znam, nie jest pedofilem! – mówił już zdenerwowany
Adam. – Dlaczego zawsze, gdy stanie się coś złego, to przyjeżdżacie do mnie?
Funkcjonariusze pojechali do szkoły Mateusza. Próbowali się dowiedzieć, czy więcej
dzieci spotykało mężczyzn, którzy się przed nimi obnażali. Usłyszeli, że dwóch starszych
chłopaków często grało z dziećmi w piłkę.
Tomasz i Łukasz mieszkali około dwustu metrów w linii prostej od domu Mateusza.
Obaj bezrobotni. Tomasz kilka lat temu wrócił z Ośrodka Sióstr Boromeuszek w Zabrzu,
gdzie się wychowywał. Miał rentę: czterysta złotych. Mieszkał z babcią i rodzicami w
domu, w którym zawsze unosił się zapach brudu i alkoholu. To przez wódkę Tomasz znalazł
się w sierocińcu. Rodzice wpadali w ciągi alkoholowe i nie byli w stanie zajmować się
synem. Wcześniej, zanim trafił do sierocińca, chłopcem opiekowała się niewidoma
prababka, jedyna w rodzinie, która o niego dbała. W wieku osiemnastu lat Tomasz wrócił
do domu, odwieziony osobiście przez dyrektor ośrodka, siostrę Bernadettę. Wszedł do
pomieszczenia, w którym nic się nie zmieniło. Unosił się w nim dziwny zapach mieszaniny
nudy i śmierci, charakterystyczny dla ludzi, którzy już niczego od życia nie chcą. Rodzice
nadal znikali z domu na alkoholowe ciągi. Nie było tylko prababki, która go kochała.
Mieszkał w trudnych warunkach, bez kanalizacji. Wodę trzeba było nosić ze studni.
Rodzice po alkoholu stawali się agresywni.
Tomasz lubił pić piwo. Lubił też patrzeć na chłopców. Gdy któryś mu się spodobał,
wpatrywał się w niego godzinami, chodził za nim, próbował nawiązać rozmowę. Później
wyobrażał sobie, że go dotyka. W jego marzeniach dziecku zawsze sprawiało to
przyjemność.
O tej stronie Tomasza nikt jednak nie wiedział. Sąsiedzi byli zaciekawieni jego
powrotem. Mówili, że jest taki „dziki”, niedostępny. Postawny, silny, o jasnorudych
włosach. Miał twarz wystraszonego chłopca. Sprawiał wrażenie, jakby niewiele go
obchodziło. Mówił wolno, często próbował coś opowiedzieć, ale nagle zamyślał się i
gubił wątek. Patrzył w podłogę. Jakby był wystraszony samym przebywaniem z dorosłymi.
Miał skłonności do zmyślania. Mówił nowo spotkanym osobom, że ma żonę, dzieci i dobrą
pracę. Za każdym razem historyjka o pracy i rodzinie trochę się różniła. Łukasz był tym
poirytowany, ale nigdy nie poprawiał opowieści kuzyna.
Pewnej jesiennej nocy Tomasz wyobrażał sobie, że jest najlepszym piłkarzem na
świecie. Wychodzi na boisko, wszyscy klaszczą, krzyczą: „Gol!”, a jemu udaje się
przechytrzyć obrońcę. Unosi ręce, tłum wiwatuje. Wśród ludzi na trybunach widział
mieszkańców dzielnicy Paruszowiec-Piaski. Rankiem długo nie mógł uporządkować myśli.
W końcu wstał, ubrał się i wyszedł na dwór. Zaczął spacerować ulicą i pokazywać penisa
wszystkim przechodzącym. Ludzie patrzą na mnie jak na wariata, myślał. Ale nie potrafił
przestać.
Razem z Łukaszem pomagał sąsiadom w drobnych pracach remontowych, rozwoził
węgiel.
Łukasz nigdy nie okazywał irytacji. Miał bladą cerę i krótko ostrzyżone włosy. Nosił za
duże bluzy z kapturem. Nie patrzył w oczy. Jeśli ktoś zwracał się do niego: „Panie
Łukaszu”, nie reagował. Myślał, że nie chodzi o niego. Pociągali go bohaterowie filmów
akcji wykreowani przez takich aktorów jak Bruce Lee czy Arnold Schwarzenegger. Przed
lustrem trenował charakterystyczne dla nich gesty, ale nigdy nie zapisał się do szkoły
walki. Często grał w piłkę nożną, choć jego ulubioną formą spędzania czasu było
wpatrywanie się w ludzi. Krążył po okolicy i obserwował. Miał brudne ubranie, więc
traktowano go trochę jak „wioskowego głupka”, na którego nie warto zwracać uwagi.
Ale był lubiany przez sąsiadów, bo pomagał dwóm starszym paniom, które nie mogły już
chodzić. Przynosił im do domu zakupy, a w zimie dbał o ogrzewanie mieszkania. Sąsiadki
nie wiedziały, że w zamian za tę pomoc Łukasz podkrada im pieniądze. Kradł także z
portfela swojej babci, którą bardzo kochał. Po każdej takiej kradzieży, gdy już wypalił
wszystkie papierosy kupione za jej pieniądze, zastanawiał się, czy jest złym człowiekiem.
Bo niszczył wszystko, do czego był przywiązany. Miał psa, który cały czas za nim chodził.
A on kopał go tak, że pies piszczał z bólu, stosował też wobec niego tortury i choć często o
tym myślał, nie wiedział, dlaczego to robi.
Nie wiadomo, czy ktoś poinformował Łukasza, że stwierdzono u niego trudności w
akceptacji własnej płci. Niełatwo mu było skoncentrować się na chwili obecnej, zawsze
myślał o przyszłości i w wyobraźni widział siebie z inną twarzą, innym ciałem i
dominującym charakterem. Jeśli nie marzył, to drobiazgowo analizował zachowania z
przeszłości, zastanawiał się, czy ktoś go lubi, czy krzywo na niego spojrzał, i zaczynał
odczuwać gniew nawet na ludzi, których nie znał.
Tomasz i Łukasz spędzali ze sobą dużo czasu. Pili piwo ze sklepu Balbina albo
obserwowali dzieci w szkole na Paruszowcu. Dawali im pieniądze na słodycze i chipsy.
Sąsiedzi wspominali, że Tomasz często narzekał na nudę.
O zniknięciu Mateusza powstało już kilka programów telewizyjnych, Tomasz i Łukasz
oglądali je razem. Widzieli, że pod szkołą Mateusza jest mnóstwo samochodów. Jeszcze
nigdy nie było ich tak dużo. Rodzice odwozili lub odprowadzali swoje dzieci. Na skutek
mejli i plotek rozprzestrzeniły się informacje, że w Rybniku porywacze od miesięcy
obserwują dzieci, żeby potem je uprowadzić i pobrać ich organy. Mówiono, że Mateusz
będzie tylko jednym z wielu.
Do Domaradzkich przychodziły setki listów, w których wyjaśniano przyczyny zniknięcia
ich syna:
„Państwa syn jest przechowywany w leśniczówce przez mordercę. Jeszcze żyje, ale
trzeba się pospieszyć. Dziecko jest pod wpływem narkotyków”.
„Widziałam Mateusza na lotnisku. Wywieziono go do Holandii. Czeka tam na swoją
nową rodzinę”.
„Mateusz Domaradzki został porwany w celu pozyskania organów. Przebywa w
miejscowości Cybinka. Porywacze to dwie kobiety i dwóch mężczyzn. Są uzbrojeni i
niebezpieczni”.
„Moja babcia czasem widzi rzeczy, które potem się sprawdzają. Wczoraj po programie
Pod napięciem przyśniło jej się, że Mateusz leży martwy na śniegu. Został uderzony
twardym przedmiotem przez dwóch mężczyzn. A następnie przeniesiony w głąb lasu. W
pobliżu znajduje się kolej oraz woda. Błagam, sprawdźcie ten trop”.
Do sprawy przydzielono najlepszych policjantów w województwie. Głównie zajmował
się nią Leszek Gajosz, trzydziestosześcioletni mężczyzna o łagodnej twarzy i na lekkim
luzie, charakterystycznym dla osób, które kochają swoją pracę. Nie wiadomo, dlaczego
obecność Gajosza od razu wzbudzała respekt. Pewność siebie, z jaką poruszał się i mówił,
powodowała, że ludzie czuli się przy nim bezpieczni. Często prowadził sprawy morderstw,
wypadków lub gwałtów.
Do kolejnych już poszukiwań Mateusza przygotowywano się trzy tygodnie.
Wypożyczono kamerę termowizyjną. Dwie kompanie oddziałów prewencji, stu ludzi,
tyraliera, psy, leśnicy. Policjanci kopali do dwóch metrów wszędzie tam, gdzie była
świeża ziemia. Przeszukiwano każdy kopczyk, każde zagłębienie. Pustka.
Gajosz spytał leśników, czy to możliwe, żeby chłopiec był zakopany w rybnickich
lasach i żeby ciała nie znaleziono?
– W tych lasach żyje ogromna populacja dzików. Ta zima była wyjątkowo sroga.
Temperatura często spadała do minus dwudziestu stopni. Dla tych zwierząt odkopanie ciała
i pożarcie to nie jest duży wysiłek.
– Czy pożarłyby też ubranie, buty, czaszkę? – dopytywał Gajosz.
– Z łatwością. Może jedynie z czaszką miałyby problem, ale nie, jeśli była w
kawałkach.
Policjanci wytypowali siedemdziesięciu dziewięciu uczniów, chłopców i dziewczyn, z
najbliższych szkół. Pokazali im zdjęcia z różnymi ujęciami Tomasza i Łukasza. Dzieci były
podenerwowane. Dlatego zmieniano ton na żartobliwy.
– Ci mężczyźni są tak chudzi, że pewnie czasem spadały im spodnie – mówiła
psycholog.
 – Jemu spadły spodnie – powiedział siedmioletni chłopiec, pokazując na zdjęcie
Łukasza. – Ten pan najpierw zaproponował mi spacer, a potem gonił do mostku za torami.
Jak mnie dogonił, to spadły mu spodnie. Dotykał mnie jedną ręką, a drugą swojego
siusiaka. Później to się powtórzyło. Nikomu jeszcze o tym nie mówiłem.
Dziewięciolatka powiedziała, że Łukasz gonił ją aż do lasu. Rozebrał i wkładał coś
twardego do tyłu.
– Mnie Łukasz spotkał po wyjściu z kościoła – mówił dziesięcioletni ministrant. –
Zaproponował spacer. Nie zgodziłem się. Ale prosił, żebyśmy pochodzili. Zaczął się
dotykać. Uciekłem.
Kolejni uczniowie opowiadali, że widzieli mężczyzn, którzy obnażali się przed nimi,
pokazywali tors. Tomasz i Łukasz zwykle obserwowali dzieci na boisku szkolnym, na
huśtawkach i przy lodowisku. Funkcjonariuszy zastanowiło, że dzieci nie mówiły o tych
przeżyciach swoim rodzicom. Nikt z dorosłych nie zwrócił uwagi na dwóch młodych
mężczyzn kręcących się w pobliżu szkoły.
Uczeń czwartej klasy podstawówki opowiadał, że widział Tomasza i Łukasza, jak
trzymali małego chłopca za ręce i nogi.
– Rozebrali go do naga, a potem dotykali po całym ciele. To nie był Mateusz. Nie znam
tego chłopczyka. Wyglądał na kilka lat. Wyrywał się, wołał o pomoc, płakał. Tomasz
uderzył go w twarz i wtedy mały się uspokoił. Gdy Tomasz mnie zobaczył, puścili chłopca
i zaczęli mnie gonić. Krzyczeli: „Ty chuju, ty kurwo, jak cię schwycę, to zabiję. Teraz
będziesz miał, mały gnoju”. Od tej pory zawsze jak Tomasz mnie widział, to biegł za mną.
Bardzo się go bałem. Tylko nie mówcie nic mojej mamie. Jeśli musicie powiedzieć, że
Playboy mnie gonił, to tacie Markowi.
– Playboy? – spytał funkcjonariusz.
– Na Tomasza wszyscy mówimy Playboy.
Policjanci ustalili, że Tomasz wykorzystywał chłopców, a Łukasz także dziewczynki.
Przesłuchali obu mężczyzn. Łukasz opowiedział, jak jego kuzyn wykorzystywał go
seksualnie. Zaczął, gdy Łukasz miał czternaście lat. Tomasz wrócił wtedy do domu z
Ośrodka Sióstr Boromeuszek.
– Tomasz był bardzo miły. Zwracał się do mnie jak do ważnej osoby. Chyba tylko on tak
robił. Było strasznie, kiedy zaczął zmuszać mnie do tych rzeczy w nocy. Bardzo bolało.
Często dawał mi wcześniej alkohol – zeznał przed prokuratorem Łukasz. – Brał mnie do
piwnicy i tam ściągał spodnie. Groził, żebym nikomu nie mówił, bo mnie pobije.
Powiedział, że to normalne i że wszyscy tak robią. W ciągu dnia traktował mnie
zwyczajnie, przytulał tak po ojcowsku, słuchał tego, co mówię. Poczułem się bezpiecznie.
Już nie pamiętam, kiedy mi się spodobało. Tomasz zabierał mnie ze sobą, gdy
wykorzystywał dzieci. Najpierw robiliśmy to razem, a później już chodziłem sam.
W marcu 2006 roku mężczyźni trafili do aresztu śledczego. Łukasz siedział w celi 204, a
Tomasz 105. Gdy tylko udało im się porozmawiać, Łukasz spytał kuzyna, dlaczego na niego
nagadał.
 – Ale przecież to ty na mnie nagadałeś – odparł zdziwiony Tomasz.
Leszek Gajosz wiedział, że skoro nie ma świadków w sprawie, pomocne mogą być
zeznania współwięźniów. W areszcie na pewno nie pozostawią ich samych w celi, myślał.
Areszt żyje cały czas. Okna, szepty.
– Będą ich dojeżdżać – mówił jeden z policjantów. – Na szczęście w więzieniu nie
trawią pedofilów. Wystarczy parę miesięcy i sami się do wszystkiego przyznają.
Cele aresztu śledczego są wąskie. Piętrowe łóżka, cztery krzesła, mały stolik i
telewizor. Mężczyźni muszą nauczyć się ze sobą żyć. Zabójcy zwykle z dumą mówią o
zbrodniach. Pedofile, gdy pyta się ich o zarzuty, spuszczają wzrok. Wymyślają różne
historie. Zazwyczaj podobne do popełnionych przestępstw. Łukasz wmawiał więźniom, że
siedzi za kradzież. Okradł małego chłopca, którego wspólnie z kuzynem Tomaszem spotkali
przy sklepie. Wzięli go na górkę do ślizgania, a następnie zabrali pieniądze. Ale koledzy z
celi nie wierzyli w opowieść Łukasza.
Tak jak przewidzieli policjanci, mężczyźni byli w celach bici. Tomaszowi jeden ze
współwięźniów groził śmiercią. Obaj starali się nie mówić o zarzutach.
Łukasz umiał czytać i tym zdobywał szacunek. Czytał dokumenty z prokuratury osobom
oskarżonym o morderstwo, z którymi siedział. Respekt jednak skończył się, gdy w nocy
próbował dotykać jednego z nich. Mężczyzna pobił go i przydusił. Następnego dnia Łukasz
starał się wszystko załagodzić.
– Tak tylko spróbowałem. Nie przesadzaj już, przecież jesteśmy kolegami. To normalne.
– Właśnie, że to jest, kurwa, nienormalne – usłyszał.
I później długo o tym myślał. Znów zaczął wyobrażać sobie, że jest kimś innym. Teraz
jego myśli krążyły wokół celi. W snach był najsilniejszym z więźniów, wszyscy go
słuchali. Miał grupę towarzyszy, którzy zawsze się za nim wstawiali.
W celi Tomasza oglądano telewizję. Kiedy padła zapowiedź programu o pedofilach,
jeden z więźniów, Daniel, krzyknął, że takiej zbrodni się nie wybacza. Chodził po celi i nie
mógł przestać kląć. Sam miał dzieci i poczuł dziwny niepokój na samą myśl, że ktoś
mógłby ich dotknąć. Tomasz wpatrywał się w niego i stróżki potu zaczęły spływać mu po
twarzy. Położył się i okrył kocem. Daniel zauważył jego zdenerwowanie i zamilkł.
Następnego dnia zaczął podpytywać strażników, za co siedzi Tomasz.
– Opowiesz mi o tym dzieciaku, co go złapaliście? – spytał Daniel, gdy byli z Tomaszem
sami.
Ale Tomasz nie chciał mówić. Przez kolejne dni zupełnie się odizolował. Milczał. Jadł
sam. Wpatrywał się w telewizor albo w sufit. Analizował swoje zachowanie, ale nie czuł
wstydu. Bardziej lęk. Cały czas powracały do niego obrazy z dzieciństwa. Nachylające się
nad nim siostry zakonne, które obserwowały, jak się kąpie. Czuł strach przed
przebywaniem z ludźmi, chciał być już sam. Chodzić po ulicach w Rybniku, przerzucać
węgiel.
Gdy kolejny raz koledzy z celi zamierzali pobić Tomasza, Daniel się za nim wstawił.
Przytrzymał jednego z mężczyzn, wykręcając mu ręce do tyłu, a drugiemu kazał się
odsunąć. Spośród więźniów w celi był zdecydowanie najsprawniejszy fizycznie. Tomasz
zaczął go obserwować. Wyobrażał sobie, że są przyjaciółmi.
– Opowiem ci o Mateuszu – powiedział po paru tygodniach. – Piękny chłopiec. Lubiłem
go. Przypominał mi chłopców z ośrodka.
– Jakiego ośrodka?
– Wychowywałem się w takim ośrodku, co zakonnice prowadziły. Nie chciałbyś tam
trafić. Sceny jak z horroru. Jak się zmoczyłeś, to siostry kazały ci uprać prześcieradło i
wachlować, aż wyschnie. Ręce odpadały. A one się śmiały. Cały czas powtarzały, że
skończę jak rodzice. Mówiły: „Ty alkoholiku, ułomie, głupku. Masz zło w genach
zapisane”.
– Ale kto był podobny do Mateusza?
– Już w ośrodku właziłem do łóżek takich małych chłopców, zwykle mieli ciemne włosy
i byli spokojni jak Mateusz. Nawet zaczęli na mnie mówić „pantera”. Jak byłem mały i tam
przyjechałem, to cały czas mnie dojeżdżali. Ale tak jest podobno wszędzie w ośrodkach.
Miałem jakieś dziwne uczucia w tym miejscu. Rodzice mnie nie odwiedzali, tylko siostra
czasem przychodziła. Niby nie miałem za kim tęsknić, a tak jakby tęskniłem. Nie wiem, ile
miałem lat, jak przyszedł pierwszy. Kołysałem się na łóżku, to on podszedł i zaczął mnie
dotykać. Nie płakałem, ale gdy dotknął mnie po luloku, to powiedziałem, że nie chcę. I
wtedy uderzył mnie z całej siły otwartą ręką w głowę. Bardzo bolało.
– To po co robiłeś to innym, skoro sam nie chciałeś?
– Nie wiem. Wszyscy to robili.
– I oni się zgadzali?
– Byli mali, tak po kilka lat mieli. Jak się nie zgadzali, to też z liścia dostali. Mówiłem
im tylko, żeby nie nagadali siostrom. Ale czasem i tak nagadali, to mnie siostry bardzo biły
później. One potrafiły w kilka człowieka napaść i kijem okładać.
Daniel był zdziwiony, bo Tomasz opowiadał o siostrach zakonnych ze zdenerwowaniem,
tak jakby nadal się ich bał. Daniel nie był przesadnie religijny, ale zawsze wyobrażał sobie
siostry jako osoby delikatne, które poświęcają swoje życie dla innych. Zastanawiał się też,
dlaczego Tomasz mówi o gwałtach jak o czymś naturalnym.
Gdy Daniel dalej drążył, Tomasz zaczął wymieniać nazwiska chłopców, których gwałcił
w ośrodku.
– A opowiesz mi więcej o tym Mateuszu? Gdzie go spotkałeś?
– A po co?
– I tak cię zamkną, a jak się przyznasz, to będziesz miał mniejszą karę.
– Za takie morderstwo może przywrócą karę śmierci – powiedział Tomasz,
wykrzywiając twarz.
– Wtedy za przyznanie się dają prawo do ostatniego życzenia.
– Już nawet mam ostatnie życzenie – roześmiał się Tomasz. – Napiłbym się wina i
obciągnął małemu dziecku.
 Tomasz. Osobowość bez zaburzeń

D aniel pisze do prokuratury list szczegółowo relacjonujący rozmowy z Tomaszem,

załącza też listę chłopców, których ten wykorzystał w Ośrodku Sióstr Boromeuszek.
Wspomina, że Tomasz, zanim zaczął wykorzystywać chłopców, już jako kilkuletnie dziecko
był gwałcony przez starszych wychowanków ośrodka. Daniel podkreśla, że w zamian za
list nie chce niczego. „Nie chciałbym, żeby ktoś skrzywdził moje dzieci w ten sposób.
Tomasz zasługuje na karę”.
Zaczyna współpracować z prokuratur Joanną Smorczewską, która przejęła sprawę
Mateusza Domaradzkiego.
Smorczewska robi wrażenie delikatnej kobiety. Blondynka o bardzo regularnej twarzy,
która skupia na sobie wzrok mężczyzn. W 2006 roku miała trzydzieści lat i kilka dużych
spraw za sobą. Z oskarżonymi rozmawiała chłodno i stanowczo. Mówiła takim tonem, żeby
aresztowany widział, kto sprawuje kontrolę. Zwykle była miła, niezależnie od zbrodni,
którą popełnili. Po pierwsze dlatego, że łatwiej wówczas zdobyć informacje, a po drugie,
bo w przeciwieństwie do wielu prokuratorów uważała, że przestępcy nie muszą być karani
w trakcie procesu.
Smorczewska wyczuwała, że dokonując tej potwornej zbrodni, Tomasz i Łukasz byli jak
dzieci. Nikt ich nie nauczył rozróżniać dobra i zła. Psycholog po badaniu mężczyzn
potwierdziła jej przypuszczenie. Tomasz powtarzał: „Policjanci nam mówili, że
skrzywdziliśmy te dzieci”.
Rozpoczęła się seria eksperymentów procesowych z udziałem Tomasza i Łukasza, które
miały ustalić kolejność zdarzeń.
Gdy samochód policyjny zjawił się przed szkołą Mateusza, dzieci wybiegły z budynku.
– Kim panowie są?
– Ale samochód! A ten pan w kajdankach to przestępca?
– Mój tata też jest policjantem.
Dzieci głośno krzyczały. Tomasz sprawiał wrażenie spokojnego, a nawet rozbawionego.
Szedł wolno, rozglądał się na wszystkie strony. Skupiał wzrok na delikatnych chłopcach.
Do Leszka Gajosza uczniowie wołali:
– A pana to widzieliśmy w W11.
 Tomasz pokazał, w którym miejscu przy szkole dotykał dzieci. Gajosz pomyślał, że
mężczyzna pachnie więzieniem i trzeba mu będzie przynieść jeszcze jakieś rzeczy do
ubrania. Miał sprany, zniszczony podkoszulek i brudne dżinsy. Pokazywał ścianę, przy
której czekał na dzieci, ławkę, z której zwykle je obserwował, a nawet kąt, w którym się
masturbował, gdy już był podniecony. Twarze prokurator i funkcjonariuszy były spokojne,
na pewno nie pełne skupienia, jak to zwykle bywa, gdy rozmowa jest filmowana i w każdej
chwili będzie ją można odtworzyć. Tomasz się nie wstydził, bez emocji opowiadał o
wszystkich zdarzeniach, które mógł sobie przypomnieć:
– Podobali mi się tacy ciemni chłopcy, to znaczy z ciemnymi włosami, i najlepiej, żeby
mieli duże oczy. Łatwo było ich dotykać, a mnie zawsze było łatwo znaleźć takich
chłopców.
Policjanci pojechali do domu Tomasza. W piwnicy znajdował się duży piec. Sprawdzili
go dokładnie, bo był używany, więc mężczyźni mogli spalić w nim zwłoki. Nic nie
znaleziono.
Nie mieli w planach wizyty w domu Łukasza, ale najwyraźniej chłopak chciał zobaczyć
rodziców. Gajosz zamyślił się. Widział już matki dzieci oskarżonych o morderstwo.
Zwykle, gdy ujrzały synów, zaczynały krzyczeć, płakać, mówiły o Bogu. Tu było zupełnie
inaczej.
– A mosz tam co zjeść? – spytała Łukasza mama.
– Przynoszą jedzenie parę razy dziennie.
– Na razie nie momy pieniędzy. Ale może na zimę nowe buty ci sprawimy. Tam w
więzieniu pewno zimno.
Spotkanie trwało krótko. Widać było, że ci ludzie nie mają sobie wiele do powiedzenia.
W samochodzie Tomasz i Łukasz byli spokojni, może nawet zadowoleni z dnia w ruchu.
Tomasz nucił piosenki.

– To, że pani znalazła dwóch głupków, o niczym nie świadczy – powiedziała Barbara
Domaradzka do prokurator Smorczewskiej. – Nie pozwolę, abyście mi uśmiercili syna.
Mateusz żyje. Rutkowski mówi, że jest w Holandii. Gdyby tylko policja pozwoliła mu
działać, to pan Krzysztof znalazłby Mateusza.
Krzysztof Rutkowski, który przyjechał do Rybnika, za darmo wspierał policję w
poszukiwaniach chłopca.
– Policja i prokuratura tylko przeszkadzają Rutkowskiemu – powtarzała sąsiadom
Domaradzka.
Prokurator cieszyło, że Rutkowski pomaga w tej sprawie. Wcześniej prowadziła już
jedną z medialnych spraw, do której także przyłączył się znany detektyw. Jego śledztwo
pozwoliło na wyeliminowanie wielu hipotez. Przeczuwała, że rodzice chłopca zwrócą się
ku Rutkowskiemu, który mógł pozwolić sobie na nieodbieranie im nadziei. Ale wiedziała
też, że jest na dobrej drodze do odkrycia prawdy o wydarzeniach 6 lutego. Pytanie: Czy
Tomasz i Łukasz zabili Mateusza, teraz zastąpiło: W jaki sposób to zrobili i gdzie ukryli
zwłoki?
Dzięki koledze Tomasza z aresztu prokuratura miała opis rozmowy przeprowadzonej w
celi. Daniel przekazał też kartki z pismem Tomasza, który przyznaje się do zabicia
Mateusza i wymienia chłopców, których molestował w ośrodku. Grafolog potwierdził, że
są to zapiski Tomasza.
Gajosz i prokurator zabrali Tomasza na badania w Instytucie Ekspertyz Sądowych im.
Jana Sehna w Krakowie.
Psycholodzy stwierdzają, że Tomasz nie ma zaburzeń pedofilnych. Jego zachowanie było
najprawdopodobniej spowodowane pobytem w Ośrodku Wychowawczym Sióstr
Boromeuszek w Zabrzu, gdzie wykorzystywał dzieci. Prokurator zdecydowała, że
sprawdzą, czy w sierocińcu, w którym przebywał Tomasz, nie dochodzi już do podobnych
wydarzeń.
Był ciepły dzień. Prokurator Smorczewska miała na sobie dżinsy i białą bluzkę, ale
Tomasz nie spoglądał na nią jak na kobietę. Cały czas patrzył w lusterko na Leszka
Gajosza. Obserwował jego ruchy, wyraz twarzy; widać było, że lubi z nim przebywać.

– A skąd znałeś tego chłopczyka, którego spotkaliście przy sklepie? – Gajosz pytał
Tomasza podczas przesłuchania.
Widział, że chłopak go polubił. Przyszedł z paczką papierosów. Tomasz palił jednego za
drugim. Dużo opowiadał. Ale większości nie warto było protokołować. Na każdą godzinę,
przez którą mówił, może pięć minut dotyczyło sprawy Mateusza.
Tomasz siedział ze spuszczoną głową. Miał na sobie biały podkoszulek i za duże
spodnie, które dostał od jednego z policjantów. Wciąż się zamyślał. Patrzył w różne strony.
Ale nie w oczy Gajosza.
– Mateusz bardzo lubił chipsy – powiedział wolno. Dało się zauważyć, że opowiadanie
o tym sprawia mu ból. – Jak robiłem w sklepie zakupy, to się pytał, czy dołożę na chipsy
albo pożyczę pięćdziesiąt groszy. On najbardziej chyba ze wszystkiego na świecie to lubił
chipsy. Takie z pokemonami.
– Obserwowałeś go?
– Obserwowałem tam wszystkich chłopców. Ale Mateusz mi się podobał, był ładny.
Chyba się w nim zakochałem. Kiedyś kupiłem w sklepie chipsy. To chyba było w wakacje
zeszłego roku. On grał z kolegami w piłkę. Usiadłem w kącie, patrzyłem na boisko pełne
dzieci. Mateusz był taki grzeczny. Widziałem, że zawsze, jak skończyli grać, to reszta
dzieci przeskakiwała przez siatkę, a Mateusz spokojnie szedł przez otwartą bramę.
Ustawiłem się tak, żeby mnie zobaczył, i zawołałem, że mam dla niego chipsy. On
podszedł. Bardzo się ucieszył, gdy mu je dałem, i usiadł obok mnie. Zacząłem dotykać jego
nóg, coraz wyżej, między nogami, włożyłem mu ręce pod spodnie. Miał krótkie spodenki i
koszulkę. Pytał, co ja robię? Jak wcześniej dotykałem inne dzieci, to niektóre nie pytały, bo
już ktoś je dotykał. „Nie bój się. Nic ci nie zrobię”, powiedziałem. Zjadł chipsy i poszedł,
a ja wstałem, poszedłem do tego kąta przy szkole i tam się masturbowałem, bo już byłem
podniecony.
– Często tak dzieci dotykałeś?
– Tak się kręciłem przy tym boisku. I czasem je zaczepiałem. Wybierałem takie, które
nie powiedzą rodzicom. Nie wiem, jak potrafiłem je rozpoznać, ale zawsze wiedziałem.
Szóstego lutego spotkałem się z Łukaszem, który był u naszej babci. Wróciłem z drewnem z
Gerbudu i spytałem, czy pójdziemy do sklepu Balbina na piwo. Chyba wypiliśmy po dwa.
Zawsze piliśmy te takie tańsze, tak zwane berciki, po złotówce.
– I co z Mateuszem? – dopytywał Gajosz.
– Poszliśmy w stronę Depty, żeby zabić czas. Tam spotkaliśmy Mateusza. Powiedziałem
mu, aby poszedł się z nami poślizgać. Mówił, że może pójść, ale na góra piętnaście minut,
bo potem musi iść do domu. Z Łukaszem ślizgaliśmy się na butach, a on na takim
„dupolocie”.
– Bał się?
– Na początku nie. Powiedziałem mu, że dalej jest lepsza górka. Poszliśmy, a ja już
wtedy myślałem tylko, żeby go dotykać. Mateusz nagle zaczął uciekać. Jakby wyczuł, że
coś jest nie tak. Łukasz chwycił go z całej siły za ręce, a ja za nogi. Patrzyłem, czy nikogo
nie ma w pobliżu. Obróciłem Mateusza twarzą do Łukasza. Łukasz go trzymał z rękami w
górze, ale on jeszcze bardziej się wyrywał. Krzyczał, że powie mamie. Zdjąłem mu
spodnie i majtki. Zgwałciłem. Potem się zmieniłem z Łukaszem. Mateusz cały czas płakał,
wyrywał się, szarpał. Uderzałem go dłonią w twarz, z liścia. Mateuszowi trochę leciała
krew z nosa. Dwie krople. Łukasz zaczął go gwałcić. Długo to trwało. Chwyciłem
Mateusza za obie ręce do góry. Pospieszałem Łukasza, który dalej bił Mateusza pięściami
po głowie. Mówił, że go denerwuje, jak ten tak krzyczy. W pewnym momencie Mateusz
jakby mi zawisł na rękach i przestał krzyczeć. Przestał w ogóle dawać znaki życia.
Krzyczałem na Łukasza, dlaczego go tak mocno bił. Bo Łukasz jak sobie wypije, nawet
jednego jabola, to szuka zaczepki i jest agresywny. Ubraliśmy go, przenieśliśmy w takie
zakrzaczone miejsce i przykryliśmy dużą gałęzią z igłami. Mateusz się nie ruszał, oczy miał
zamknięte. Jakby żył, tobym go jakoś ocucił. Zrobiło się ciemno. Nikogo na Depcie nie
było. Poszliśmy jeszcze do Balbiny po piwo.

Funkcjonariusze pojechali z Tomaszem i Łukaszem przeprowadzić eksperyment procesowy

na górce Depta. Wzięli ze sobą kukłę wielkości Mateusza, ubraną w ciemne spodnie,
granatową kurtkę i pomarańczową czapkę, czyli tak jak chłopiec w chwili zaginięcia.
Prokurator Smorczewska była obecna przy wszystkich eksperymentach, aby nikt nie
zarzucił policjantom wymuszenia zeznań.
– My chcieliśmy go tylko zerżnąć – powtarzał Tomasz. – Jakby Mateusz nie krzyczał, że
powie mamie, to wróciłby do domu.
– Tomasz, opowiedz, co się stało, gdy Mateusz już nie oddychał – powiedziała
prokurator.
– Zostawiliśmy go pod tą gałęzią. Poszliśmy do Balbiny. Wypiliśmy po dwa piwa i
poszliśmy do domu po łopatę sztychówkę. Była oparta koło budy dla psa. Umówiliśmy się
z Łukaszem, że jeśli ktoś spyta, powiemy, że idziemy sąsiadowi dół wykopać. Poszliśmy na
Deptę. Zabraliśmy ciało Mateusza spod gałęzi i nieśliśmy przewieszone przez ramię.
Tomasz podniósł kukłę i pokazał, w jaki sposób nieśli chłopca.
– Łukasz niósł pierwszy. Ja patrzyłem, czy nikt nie idzie. Przeszliśmy przez tory, nasyp
kolejowy i trzy rzeczki. Weszliśmy w las, aż do następnego mostu kolejowego. Tam nie ma
trakcji. Za mostem skręciliśmy na ukos w głąb lasu, na oślep, bez ścieżki.
Śledczy jadą za most, o którym mówił Tomasz. Nie jest on jednak w stanie pokazać
miejsca, w którym zakopał Mateusza.
– Łukasz został na czatach, a ja szedłem z Mateuszem dalej. Ale nie pamiętam, pod
którym drzewem się zatrzymałem. Wypiłem już dużo. Było bardzo ciemno, nie było
żadnego światła, tylko ten śnieg się odbijał.
Był chłodny, sierpniowy dzień. Temperatura około dziewiętnastu stopni, a Tomasz nagle
się spocił. Opowiadał, jak zakopywał Mateusza, i pot lał mu się po twarzy.
– Wykopałem dół, głęboki gdzieś na pół metra… – Tomasz miał już napady duszności,
ale ruchem ręki pokazywał, że chce mówić dalej. – Włożyłem Mateusza. Ręce miał tak
chyba wzdłuż ciała. Szukałem worka, żeby mu na twarz położyć.
– Dlaczego? – spytała Smorczewska. Bo wiedziała, że moment, w którym Tomasz
okazuje uczucia, mówiąc o zakopywaniu Mateusza, może odegrać dużą rolę podczas
procesu.
– Nie wiem czemu, chyba żeby mu tak na twarz ziemi nie sypać. Wrzuciłem ziemię,
udeptałem. Położyłem taką skorupę zamarzniętą i przykryłem śniegiem.
Prokurator i funkcjonariusze o nic więcej nie pytali. Tomasz patrzył na nich, był
wystraszony, drżał.

Tomasz i Łukasz nie wiedzieli, że gdyby odmówili udziału w eksperymencie procesowym,

nie zostaliby skazani. Nie było świadków ani ciała. Na filmie z eksperymentu sędzia mógł
zobaczyć silne reakcje uczuciowe Tomasza. Było oczywiste, że mówi prawdę. Tomasz
często chodził drogami na Paruszowcu. Ale jedynie do wiaduktu kolejowego. Wielokrotnie
powtarzał, że nie wie, co jest za lasem. Zakopał Mateusza na końcu świata, który znał.
– Każdy mógł się przyznać do tej zbrodni bity przez policjantów – stwierdziła Barbara
Domaradzka w trakcie rozmowy z prokurator Smorczewską. – Prokuratura i policja dbają
tylko o statystyki. A mój syn żyje. Te głupki może mogłyby kogoś zgwałcić, ale to nie są
inteligentni mężczyźni. Nie ukryliby śladów w taki sposób, aby w parę godzin po zdarzeniu
nie znalazły go najlepsze jednostki policji!
Przez pierwsze tygodnie prokurator sama miała dużo wątpliwości. Zastanawiała się, czy
czegoś nie przeoczyła. Myślała, że może skupia się za bardzo na hipotezie pedofilskiej.
Jednakże po rozmowach z Danielem, wyznaniach Tomasza na temat gwałtów w ośrodku
oraz eksperymentach, podczas których Tomasz i Łukasz odtworzyli każdy etap gwałtu,
miała już pewność, że to oni zabili chłopca.
– Poszłam do babki Łukasza – mówiła dalej Barbara Domaradzka. – A ta uklękła i
wzięła moją dłoń w swoje ręce. Zaczęła płakać. Powiedziała, że Łukasz na pewno by tego
nie zrobił. Powtarzała: „On jest dobrym chłopcem”. A łzy spływały po jej policzkach.
Tomasz i Łukasz wielokrotnie zmieniali swoje zeznania. Na początku polubili panią
prokurator i policjantów. Później, w czasie procesu, Tomasz zaczął odnosić się do
Smorczewskiej nieufnie.
– Głupi byłeś, że się przyznałeś – powiedzieli mu znajomi z aresztu. – Ta prokurator
zwyczajnie cię w pole wywiodła.
Tomasz kilka wieczorów spędził na przygotowywaniu mowy w sądzie.
– Szóstego lutego nie spotkaliśmy Mateusza. Nie podtrzymuję moich zeznań. Tego dnia
całe popołudnie przewoziliśmy węgiel. Pomagaliśmy sąsiadowi w zamian za pieniądze –
mówił zdenerwowany.
– Znam Tomasza z celi w areszcie śledczym – zeznawał Daniel. – Jak się rozeszło, że
dziecko zabił, to więźniowie od razu go wyzywali. Chcieli go pobić. Stanąłem w obronie
Tomasza. Chciałem dowiedzieć się, gdzie ukrył dziecko, tak żeby matka mogła pochować
syna.
Daniel jeszcze raz opisał wszystkie rozmowy z Tomaszem.
– Tomasz myślał, że spaliłem kartki, na których przyznał się do winy. Ale ja je
schowałem do kieszeni, podarłem przed nim inne i to je spaliliśmy.
Sędzia uznał, że wypowiedzi Tomasza i Łukasza były tak bardzo zbieżne, że nie mogli
ich uzgodnić, przebywając w osobnych celach.
Tomasz i Łukasz zostali skazani na 25 lat więzienia za zabójstwo.
Po procesie Barbara Domaradzka podeszła do prokurator Smorczewskiej.
– Ten wyrok jest sprawiedliwy. Oni zasłużyli na więzienie. Ale oni nie zabili mojego
syna – powiedziała. – Mateusz żyje.
Obszar wskazany przez mężczyzn jako teren pochowania Mateusza jest zbyt rozległy, by
można go przekopać w całości. Ciała chłopca do dziś nie odnaleziono.
 Zabrze 2005–2006. Siostry poza podejrzeniem

1 września 2005 roku w Szkole Podstawowej nr 8 w Zabrzu pojawił się nowy uczeń.
Paweł był wychowankiem Ośrodka Sióstr Boromeuszek. Blady, bardzo chudy, z
odstającymi uszami i nieśmiałym spojrzeniem. Został przyjęty na prośbę sióstr, mimo że
szkoła nie znajdowała się w jego rejonie. Powodem było niegrzeczne zachowanie chłopca
w poprzedniej szkole. Paweł miał czternaście lat. Nie przeszedł dwa razy do następnej
klasy. Zofia Włodarska, zastępca dyrektora, obawiała się nowego ucznia. Wcześniej
pracowała w byłej szkole Pawła na pół etatu. Widziała go jedynie na przerwach, na
których szarpał dzieci, dokuczał im, używał mocnych wulgaryzmów. Ale już po miesiącu
zauważyła, że Paweł staje się grzeczniejszy w nowej szkole. Pani Zofia zaproponowała mu
nauczanie indywidualne oraz dodatkowe zajęcia w grupie, tak aby zachował kontakt z
kolegami.
Niektórzy nauczyciele na niego narzekali, ale w klasie Włodarskiej nie sprawiał
problemów. Może dlatego, że nigdy nie miała problemów z uczniami. Postawna, z krótkimi
czarnymi włosami, zwykle nosiła ubrania w żywych kolorach. Lekko podkrążone oczy
zdradzały, że pracuje więcej niż inni.
Nauczycielka szybko zauważyła, że chłopcy śmiali się z Pawła. Krzyczeli, że chodzi
brudny i w za dużych ciuchach. Wuefista też mówił w pokoju nauczycielskim, że Paweł ma
dziurawe skarpety i przychodzi na zajęcia w brudnych ubraniach. Pani Zofia jako jego
wychowawca zadzwoniła do sióstr w ośrodku, aby zwróciły uwagę na to, że chłopiec jest
zaniedbany. Zdziwiło ją, że przez następne kilka dni Pawła nie było na lekcjach.
Włodarska jeszcze kilkakrotnie interweniowała u sióstr zakonnych i za każdym razem
chłopiec nie pojawiał się przez kolejne dni w szkole. Paweł nie chciał tego wyjaśniać, ale
po jakimś czasie przyszedł do nauczycielki. Prosił, żeby już nigdy nie dzwoniła do sióstr.
Mówił, że po jej telefonach miał kary. Siostry go biły i kazały sprzątać ośrodek.
Trudno było uwierzyć w słowa Pawła. Jak siostry mogłyby bić chłopca za coś, co same
zaniedbały? Siostra Bernadetta, dyrektor ośrodka, która przychodziła na wywiadówki,
miała około pięćdziesięciu lat. Sprawiała wrażenie delikatnej, stanowczej i wyjątkowo
miłej. Jak taka kobieta mogłaby pozwalać innym siostrom znęcać się nad Pawłem, myślała
Włodarska. Ale na wszelki wypadek zaniechała telefonów. Wkrótce jedna z nauczycielek
zauważyła liczne siniaki na ciele chłopca. Wspólnie z Włodarską poprosiły Pawła, aby
opowiedział o pobiciach. Chłopiec mówił, że siostry biją go w twarz, używają wieszaków
lub mopa, a nawet proszą starszych chłopców, aby „dali mu nauczkę”.
– Nie wrócę do ośrodka – powiedział Paweł. – Nie wrócę i już. Dziś nie wrócę do
pingwinów. A jeśli mi każecie, to się zabiję.
Był luty 2006 roku.
Włodarska wiedziała, że trudno będzie przenieść Pawła do innej placówki. Kto
uwierzy, że siostry biją chłopców? Prędzej powiedzą, że nauczycielka, która tak twierdzi,
zwariowała. Siostra Bernadetta jest wychowawcą od kilkudziesięciu lat; jeśli Paweł mówi
prawdę, to dlaczego sprawa nie wyszła na jaw wcześniej, zastanawiała się. Ale stał przed
nią drobny, blady chłopiec, który cały się trząsł. Nie ufał już nikomu. Paweł postanowił
sobie, że to jego ostatnia próba. Mówił już jednej z nauczycielek o zachowaniu siostry
Bernadetty. Nie uwierzyła mu. Już raz próbował odebrać sobie życie w ośrodku. Jeśli tym
razem znów nikt mu nie uwierzy… Nie chciał tam wracać. Nie mógł. Czuł, że w tym
momencie wybiera między życiem a śmiercią.
– Paweł, powiedz, kto cię bije? Siostry, koledzy? Dlaczego nie chcesz tam wrócić?
– Siostry w nocy zamykają mnie na klucz z dwójką starszych chłopaków – prawie
wykrzyczał Paweł. – A tamci co noc mnie dotykają. Mówię im, że nie chcę. Straszą, że jak
nie zrobię, czego chcą, to znów pobiją. Pingwiny wcześniej zostawiały na noc wiaderko.
Teraz już nic nie zostawiają. Więc staramy się jakoś sikać przez okno, choć są kraty. A
kupę robimy do szuflad. Ale wtedy siostry mnie biją. Pytam, gdzie mamy się załatwić? One
nie odpowiadają, tylko biją.
Nauczycielki powiadamiają policję. Paweł bezpośrednio ze szkoły jedzie do Centrum
Wsparcia Kryzysowego w Zabrzu.
Włodarską zdziwiła jeszcze jedna rzecz. Siostry dawały Pawłowi duże ilości leków
uspokajających, które powodowały senność. Miesiąc wcześniej Paweł usnął na
niemieckim i mówił, że przez tabletki trudno mu się skupić na nauce. W centrum wsparcia
okazało się, że Paweł nie potrzebuje takich dawek leków. Siostry zwiększały je bez
konsultacji z lekarzem.
Późnym wieczorem w dniu, w którym przywieziono Pawła do nowej placówki,
pojawiła się tam siostra Bernadetta. Bardzo zdenerwowana zapukała do drzwi.
– To nieporozumienie. Paweł jest upośledzony i ma ogromną fantazję – mówiła do
wychowawców. – Takie głupie dziecięce gadanie. Proszę mi go wydać!
Wicedyrektor centrum wsparcia był bardzo zaskoczony, że siostra może sama przyjść o
tej godzinie i żądać oddania Pawła. Stanowczo odmówił. Zirytowana dyrektor Bernadetta
wróciła do ośrodka.
Włodarska spostrzegła, że po przeniesieniu Pawła do nowej placówki chłopiec stał się
uważny, grzeczniejszy. Miał czyste ubrania i powoli zaczął wzbudzać sympatię kolegów.
– To największa przemiana, jaką do tej pory widziałam – powtarzała.
 *

W marcu 2006 roku rozpoczął się proces przeciwko braciom Mariuszowi i Witkowi W.[*],
podejrzanym o molestowanie Pawła. Prokurator Mirosław Michno wraz z biegłym
psychologiem Andrzejem Zyberem słuchał zeznań dzieci. Chłopcy powtarzali, że byli przez
braci dotykani. Mówili, że częściej robił to siedemnastoletni Witek. Mariusz jest od niego
dwa lata starszy.
– Witek wykorzystuje fakt, że inni oglądają film, i dotyka chłopca, który pomaga mu przy
sprzątaniu – zeznał jeden z wychowanków. – Dotykał po pupie i siusiaku małego Michała.
Później siostra mówiła Witkowi, żeby nie pokazywał jej się na oczy, bo Michał jej się
poskarżył. Witek dotyka też innych chłopców.
– Witek dotykał mnie wszędzie, po wstydliwych miejscach też – zeznawał trzynastoletni
Przemek. – Raz nawet siedziałem na krześle, odrabiałem lekcje, a on zaszedł mnie z tyłu i
zakrył mi oczy. Zaczął dotykać. Zawsze jak działo się coś takiego, to mówiłem o tym
siostrze.
– Witek dotykał mnie w miejsca, gdzie sikamy – opowiadał dwunastoletni chłopiec. –
Wiem, że dotykał też maluchów. Za każdym razem szedłem do sióstr i one mówiły, że Witek
będzie miał karę. Pytały o to Witka, a on był zły, że się poskarżyłem.
Zabrzański prokurator i psycholog nie wypytują szczegółowo o reakcje sióstr zakonnych
ani o kary stosowane w ośrodku. Psycholog Andrzej Zyber w bardzo podobny sposób
konstruuje pisemne opinie na temat każdego ze świadków. Słowa trzynastoletniego
Przemka komentuje tak: „Wydaje się, że nieletni nie protestował, kiedy podejrzany Witek
W. go dotykał, głaskał, zakrywał oczy – trzy razy, jak podaje, dochodziło do takich
«czułości»; z opisu wynika, że badany nie reagował na to wprost, a jedynie zgłaszał to
siostrze (wychowawczyni). Można przyjąć, że sprawiało mu to przyjemność. Trudno tu
mówić o jakimś wykorzystywaniu seksualnym; jak pokazują badania amerykańskie – 70%
nieletnich zdobywa swoje pierwsze doświadczenia seksualne poprzez wzajemne
dotykanie, głaskanie czy masturbowanie się. W tak dużych skupiskach dorastających trudno
uniknąć podobnych sytuacji”.
Psycholog widział się z siostrą, która przywoziła dzieci. Zrobiła na nim bardzo dobre
wrażenie.
– Tak dużo pracy, a tu jeszcze trzeba z wychowankami do lekarza jechać – mówiła,
uśmiechając się.
Prokurator i psycholog nie rozmawiali z siostrami o ich pracy. Nie zwracali im uwagi,
że brak reakcji na molestowanie wychowanków to także przestępstwo. Dzieci, które
opowiadały o molestowaniu, zostały w Ośrodku Sióstr Boromeuszek.
Starszego z braci, Mariusza, skazano na dwa lata bezwzględnego pozbawienia
wolności. Młodszy Witek nie został skazany ze względu na niepoczytalność umysłową.
Już po postawieniu zarzutów o molestowanie Mariusz pełnił w ośrodku pewną funkcję.
 – W tym czasie zajmowałem się maluszkami – mówił później w prokuraturze w
Gliwicach. – Musiałem budzić cztero- i pięciolatki w nocy i pilnować, żeby się wysikały.
Siostry kazały mi to robić, aby maluszki nie zmoczyły łóżek. – I, odpowiadając na pytanie,
przyznał: – Tak, siostry wiedzą, że jestem oskarżony o molestowanie Pawła.

Z dokumentacji medycznej Poradni Neurologicznej i Psychologicznej w Zabrzu wynika, że

podczas pobytu w Ośrodku Sióstr Boromeuszek Paweł był leczony z powodu zaburzeń
zachowania i nadpobudliwości. Siostry podawały mu leki. W 1999 roku doznał zatrucia
środkami psychotropowymi i w stanie śpiączki przewieziono go do szpitala, gdzie nic nie
wzbudziło podejrzeń personelu medycznego. Siostry nie poinformowały o tym zdarzeniu
lekarza, który leczył chłopca w poradni.
Paweł ma teraz dwadzieścia dwa lata. Tak opisuje mi swój pobyt u boromeuszek:
– Do ośrodka trafiłem po jednej z imprez u rodziców. Miałem półtora roku. Siostry
mówiły: „Twoja stara jest nic niewarta, jesteś debilem, ułomem, gnojem”. Biły za
wszystko. Najgorzej, jeśli zsikałeś się do łóżka w nocy albo byłeś głośno. Lubiły
bezwzględną ciszę. Czasem prosiły starszych chłopaków o pomoc. „Dajcie im nauczkę”,
mówiły. Wtedy prowadzili nas na gwiazdę. Tak mówiliśmy na strych z gwiazdą na
podłodze. Chłopcy nas tam rozbierali, bili do krwi. Siostry patrzyły.
Każdy był bity, ale jeśli kogoś bito wcześniej w domu, to nawet nie myślał, że to coś
złego. Co kilkuletnie dziecko może wiedzieć na temat zła? Czasem siostra Bernadetta tak
mnie pobiła, że nie mogłem chodzić do szkoły. Raz wzięła drewniany wieszak. Biła po
całym ciele. Już nie pamiętam za co. Ale najgorsze były uderzenia w głowę. Tak jakby
chciała dostać się do środka. Musieli mi zszyć rany, więc siostry zawiozły mnie do szpitala
i tłumaczyły lekarzowi, że się przewróciłem.
Pierwszy raz przyszli do mnie w nocy, jak miałem sześć lat. Spałem. Rozebrał mnie
starszy chłopak i kazał mi różne rzeczy zrobić. Od razu powiedziałem siostrze Bernadetcie
i bardzo się bałem, bo siostra nie zareagowała. Później zaczęli do mnie przychodzić inni
wychowankowie. Pytali, czy chłopacy już mi to robili. Powiedzieli, że im też. Nikt się tym
nie zajął. Więc zajęliśmy się sobą sami. Siostry musiały reagować na nasze próby
samobójcze. Kiedy nałykałem się najsilniejszych psychotropów, zadzwoniły po karetkę. W
szpitalu mówiły: „Myślał, że to cukierki”. Najdziwniejsze, że ich tłumaczenia nie miały
sensu, a wszyscy im wierzyli.
Powiedziałem o gwałtach nauczycielce. Obiecała, że to sprawdzi. A potem zobaczyłem,
jak rozmawia z siostrą Bernadettą na wywiadówce. Śmiały się, żartowały. Czułem się
przyparty do muru. Tak jakbym wybierał między śmiercią a życiem w ośrodku.
Był taki jeden z braci. Silny. On zmuszał wielu. Siostry zamykały mnie na klucz w
pokoju z nim i jego bratem. To jest taki strach, że już nie możesz myśleć ani czuć. Prosiłem
siostrę Bernadettę, żeby mnie przeniosła, bo mnie dotykają. Teraz myślę tylko, że Pan Bóg
ma jej dużo do wybaczenia. Bo tego, co się tam wydarzyło, nie da się opowiedzieć.
Próbuję to ubrać w słowa, ale trzeba to przeżyć, żeby zrozumieć.
Myślę, że ludzie widzieli tylko habit, a trzeba widzieć serce. Ona go nie ma. Dla mnie to
uosobienie zła. Najbardziej się boję, że takich wychowawców może być więcej.
Na moje prośby zareagowała dopiero pani Zofia Włodarska, gdy w dwa tysiące piątym
roku przeniesiono mnie do szkoły numer osiem w Zabrzu. Uwierzyła mi. Zgłosiła sprawę
do prokuratury, zostałem zabrany z ośrodka. Tylko dzięki niej żyję. Pytała, jak się czuję, co
u mnie słychać. Chwaliła. Chciałbym mieć taką matkę.
Kiedy już wyszedłem z ośrodka, to sam o sobie nie myślałem dobrze. W nocy wszystkie
historie wracały. Kilka lat temu postanowiłem to zakończyć. Stałem na moście. Zauważył
mnie jakiś pan, który pomyślał, że chcę skoczyć. Chwycił mocno za rękę. Powiedział: „Bóg
cię kocha”. Rozpłakałem się i opowiedziałem mu wszystko.
Tego ośrodka się nie da zapomnieć. Nadal chodzę taki skulony. Na razie pracuję jako
ochroniarz i z tego się cieszę. Chciałbym kiedyś założyć rodzinę. Ale chcę też powiedzieć
ludziom, żeby nie mieli dzieci dla zasiłku albo becikowego, bo tacy się tutaj zdarzają.
Potem dziecko ma dwa latka i ląduje w takim miejscu jak Ośrodek Sióstr Boromeuszek.
Niech rodzice się przejdą po tych ośrodkach, poobserwują. To jest piekło, te dzieci nie
chcą żyć.

* Imiona braci zostały zmienione (przyp. red.).

 Psycholog: dla dziecka molestowanie to
okazywanie uczuć

P sycholog Andrzej Zyber przychodzi na spotkanie zaraz po basenie. Spokojny i

odprężony. Opowiada mi o swoim trzydziestoletnim doświadczeniu w pracy
psychologa, o organizacjach, do których należy. Wskazuje, dlaczego można bardziej
polegać na jego opinii niż na opiniach innych psychologów w tym regionie.
– Wielu z nich nie przeprowadza żadnych badań. Podążają za tym, co chce usłyszeć
prokurator. A ja jestem w pełni niezależny, zawsze mówię, co myślę.
Przypominam panu Andrzejowi fragment, w którym skomentował zeznania
trzynastoletniego Przemka: „Wydaje się, że nieletni nie protestował, kiedy podejrzany
Witek W. go dotykał, głaskał, zakrywał oczy – trzy razy, jak podaje, dochodziło do takich
«czułości»; z opisu wynika, że badany nie reagował na to wprost, a jedynie zgłaszał to
siostrze (wychowawczyni). Można przyjąć, że sprawiało mu to przyjemność. Trudno tu
mówić o jakimś wykorzystywaniu seksualnym; jak pokazują badania amerykańskie – 70%
nieletnich zdobywa swoje pierwsze doświadczenia seksualne poprzez wzajemne
dotykanie, głaskanie czy masturbowanie się. W tak dużych skupiskach dorastających trudno
uniknąć podobnych sytuacji”.
– Podtrzymuję to – mówi Zyber bez chwili zastanowienia. – W domach dziecka
wychowankowie się nawzajem molestują. Czyli ci, którzy molestowali Przemka, pewnie
jeszcze niedawno też byli molestowani. A później robi im się o to sprawę w sądzie. Nie
wiem, dlaczego wszyscy krytykują tak siostry, a przecież podobne rzeczy zdarzają się także
w ośrodkach świeckich. Oczywiście wychowawcy są winni, że dzieci zamykają się w
pokojach i molestują, ale przecież w wielu miejscach nic się z tymi sprawami nie robi.
Mówię panu psychologowi, że w tym ośrodku to nie dzieci się zamykały, tylko siostry
zakonne zamykały je w pokoju na całą noc. Wstawiały im tam wiadro. Najmłodszy
wychowanek miał trzy, a najstarszy trzydzieści cztery lata.
– Makabra. Ale nic o tym nie wiedziałem. My badamy tylko w pierwszej fazie
przesłuchania, na którym dysponujemy jedną kartką zarysu sprawy. A biegły powinien być
powołany ponownie, żeby ocenić wypowiedź wychowanka w perspektywie pełnych akt,
zeznań, wszystkich okoliczności. Nie mam możliwości, żeby iść do takiego ośrodka,
sprawdzić, poobserwować dzieci, bo nikt mi za to nie zapłaci. W sądach pytają mnie
nawet: a dlaczego pan go bada? Bo są biegli, którzy wydają opinię tylko na podstawie
obecności podczas przesłuchania świadka.
– Chłopcy już wtedy mówili, że siostry wiedziały o molestowaniu. Dlaczego nikt nie
powiedział siostrom, że brak reakcji na molestowanie to przestępstwo?
– Przecież my w ogóle nie mamy kontaktu z tymi osobami. Biegłego psychologa
dopuszcza się na chwilę, a potem już nie jest potrzebny. Gospodarzem przesłuchań jest
prokuratura. Biegli mają zrobić swoje, napisać opinię. Prokurator pospiesza, żeby napisać
ją na wczoraj, i nie oczekuje od psychologa żadnych rad. Teraz wszyscy zrobili się tacy
ważni. Zupełnie pozbawieni pokory.
– Czyli opinie wydawane są za szybko?
– Tak. Tylko ja tak otwarcie o wszystkim mówię, ale tam nigdzie nie padnie moje
nazwisko?
– Padnie. Wychowankom zmieniam imiona ze względu na seksualny charakter
przestępstw, ale pozostałe osoby: prokuratorów, psychologów, kuratorów, wymieniam z
nazwiska. Napisał pan w opinii, że do molestowania dochodzi w większości ośrodków.
Skąd można to wiedzieć?
– Tak jest według badań amerykańskich. Nie pamiętam dokładnego źródła. Ale tak też
wynika z mojego trzydziestoletniego doświadczenia. Zbadałem dużo dzieci w domach
dziecka, poprawczakach. Dotykanie jest nieuniknione. Nie wymyśliłem tego. W
placówkach zamkniętych molestowanie było, jest i będzie.
– Dlaczego pan napisał, że Przemkowi sprawiało to przyjemność?
– Bo nie protestował. Okazywanie czułości i głaskanie dla każdego dziecka jest
naturalnie przyjemne. My mówimy, że to jest wykorzystywanie, ale dzieci tego tak nie
traktują. Dzieci myślą, że to jest okazywanie uczuć.
– Rok później okazało się, że to molestowanie było dużo bardziej drastyczne. Podczas
zeznań, przy których był pan obecny, chłopcy mówili o dotykaniu po pupie. Później okazało
się, że byli wielokrotnie gwałceni. Minęło kilka lat i niektórzy wychowankowie z ośrodka
są podejrzewani o gwałty na nieletnich. Jak to możliwe, że nie otrzymali profesjonalnej
pomocy psychologicznej?
– Ależ jak najbardziej powinni otrzymać! Badania wykazują, że molestowane dzieci
później często wykorzystują kolejne. To, kim się stają, wynika z ich doświadczeń
życiowych. Osoby gwałcone później gwałcą, to jest takie błędne koło.
Mówię panu psychologowi, że odnoszę wrażenie, jakby o wszystkim opowiadał z
zewnątrz, a przecież był w samym środku tej sprawy.
– Pamiętam, że w tamtym czasie chciałem iść do ośrodka, poobserwować dzieci. Ale
dziwnie się tak wpychać nieproszonym. Nie było postanowienia sądu ani prokuratora.
Wszystko jest poddane pewnym regułom działania: wnioskom, opiniom, i nie można tak się
samemu wyłamywać.
 *

Prokurator Mirosław Michno, który prowadził sprawę o molestowanie Pawła i

przesłuchiwał dzieci z ośrodka, mówi:
– Przykro mi, ale nie mogę się wypowiadać o sprawie, bo jej nie pamiętam.
– W ogóle pan nie pamięta tych chłopców? Przypomnę, że przesłuchiwał pan nie
jednego, a kilku wychowanków Ośrodka Sióstr Boromeuszek.
Jestem już po rozmowie z prokurator Smorczewską, która rok po prokuratorze Michno
przesłuchiwała tych samych chłopców. Zapamiętała nie tylko to, co mówili, ale też
szczegóły: jak wyglądali, czy byli zdenerwowani, jak zmieniali się w trakcie procesu.
– Pamiętam, że prowadziłem taką sprawę – mówi prokurator Michno, a w jego głosie
słychać wyraźne zniecierpliwienie.
– Chłopcy już wtedy wspominali, że siostry wiedzą o molestowaniu. To siostry
zamykały w pokoju Pawła z dwójką braci. Dlaczego pan nie postawił im zarzutów?
– Sprawę przejęła ode mnie prokurator z Gliwic i zarzuty siostrom zostały postawione.
Tak czasem bywa, że sprawy wędrują od jednego do drugiego prokuratora. Teraz jestem już
prokuratorem w innym mieście i nie mogę się wypowiadać o sprawach z Zabrza.
– Chętnie prześlę zeznania wychowanków oraz opinie psychologa, który był z panem na
przesłuchaniu.
– Nie. Nie ma takiej potrzeby.
– Przecież pan wie, że prokurator z Gliwic nie przejęła sprawy od pana, tylko wykryła
ją podczas przesłuchania Tomasza Z., zabójcy Mateusza Domaradzkiego.
– Mam wrażenie, że pani sugeruje, iż nie dopełniłem obowiązków. A ja nie czuję, abym
zrobił coś nie tak. I nie uważam, że muszę o tym ludziom opowiadać.
– W ośrodku od kilkudziesięciu lat stosowano przemoc wobec wychowanków. Mógł
pan chociaż o rok skrócić ich cierpienie…
– Nie będę się nikomu tłumaczył. Najlepiej, żeby pani w książce o mnie nie
wspomniała, skoro i tak nic nie pamiętam.
 Zabrze 2007–2008. „Dom zły”

J eszcze w trakcie procesu o zabójstwo Mateusza Domaradzkiego prokurator

Smorczewska i policjanci pojechali z Tomaszem do Ośrodka Sióstr Boromeuszek, żeby
przeprowadzić tam eksperyment procesowy.
Tomasz wysiadł z radiowozu, ale dzieci nie wybiegły z ośrodka. Nie krzyczały, nie
zadawały żadnych pytań. Wszystkich uderzyła absolutna cisza.
Funkcjonariusze z dwudziestoletnim stażem pracy mówili, że czuli się w ośrodku
nieswojo. Po kątach snuły się szare dzieci, wyglądały jak mali dorośli. Brakowało hałasu,
radości. W pokojach nie było półek, stały jedynie łóżka (przykryte brązową kapą w
kwiaty) i taborety. W oknach kraty. Wszystko wspólne, nawet szafa z bielizną. Przed
pokojem siostry dyrektor czekała na ławeczce trójka dzieci ze spuszczonymi głowami.
Policjanci próbowali z nimi porozmawiać, ale dzieciaki były przerażone. Z pokoju wyszła
siostra Bernadetta. Tomasz spojrzał na nią i jakby diabła zobaczył. Jego reakcja wydawała
się dziwna, bo siostra była spokojna, delikatna. Bardzo blada, szczupła, mniej więcej
pięćdziesięcioletnia, roztaczała pewien czar osoby, która wie, co robi.
– Dzień dobry – powiedziała siostra Bernadetta. – Może ja zaparzę kawy. Są też
ciasteczka.
– Dziękujemy. Nie przyjechaliśmy tu na kawę – odparła prokurator. I badawczo
rozglądała się po ośrodku, nie zwracając uwagi na zaskoczoną minę siostry dyrektor.
– Od tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego czwartego roku jestem dyrektorem tego
ośrodka – zaczęła opowiadać siostra. – Z tego, co pamiętam, od tysiąc osiemset
osiemdziesiątego siódmego roku Zgromadzenie Sióstr Boromeuszek prowadzi działalność
związaną z udzielaniem pomocy najbardziej potrzebującym. Ośrodek zatrudnia osiem sióstr
zakonnych, które przez cały czas znajdują się w placówce. Nie mieszkają tu osoby
świeckie. Trafiają do nas dzieci w wieku od trzech lat i przebywają do osiągnięcia
pełnoletności.
Moja poprzedniczka, która jest już na emeryturze, przyjęła Tomasza na podstawie
postanowienia Sądu Rodzinnego w Rybniku w tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym
dziewiątym roku. Trafił do nas z rodziny patologicznej, nadużywającej alkoholu. Tomek
miał problemy z mówieniem i bardzo często moczył się w łóżku. Moczył się nawet wtedy,
gdy miał już kilkanaście lat. Wniosłam o przywrócenie władzy rodzicielskiej nad
Tomaszem jego rodzicom, gdy był pełnoletni. Wiedziałam, że jego siostra Katarzyna już
wróciła do domu z innej placówki. Warunki bytowe się u nich poprawiły, stąd ta decyzja.
Policjanci oraz prokurator poszli z siostrą do jadalni. Dzieci jadły w ciszy. Tomasz
wskazał czworo z nich jako swoje ofiary. Ci chłopcy byli bardzo podobni do Mateusza.
Prokurator zaczęła rozmawiać z wychowankami ośrodka. Wiedziała od Tomasza, że
siostry nie reagowały na gwałty. Stosowały dużo kar. Biły prawie codziennie. Wieszakami,
menażkami, chochlami do zupy, pasem, trzepaczkami, kluczami, krzesłami. Prokurator
spoglądała na dzieci. Były blade, miały dziurawe ubrania. Kiedy te dzieci hałasują,
zastanawiała się, kiedy krzyczą, kłócą się, bawią? Przecież to miejsce przypomina
więzienie, i to o zaostrzonym rygorze. A siostry przechadzają się jak po swoim prywatnym
folwarku.
Siostra Bernadetta była sztucznie miła, gdy oprowadzała po ośrodku, choć bardziej
przypominało to występ. Szła wolnym krokiem. Była niska, ale sprawiała wrażenie, że na
wszystkich patrzy z góry. Pewna każdego słowa, jakie wypowiadała. Prokurator pomyślała,
że siostra mówi omdlewającym głosem, tak jakby w każdym zdaniu podkreślała ilość pracy
wkładanej w ośrodek oraz swoje zasługi dla miasta.
– Dlaczego dzieci nie mają szczoteczek do zębów w oddzielnych kubkach? – spytał
jeden z policjantów, gdy weszli do łazienki.
– Dzieci wiedzą, która jest czyja – odpowiedziała siostra.
– Ale skąd wiedzą, skoro wszystkie szczoteczki są niebieskie? – podniosła głos
prokurator.
– Niech pani nie mówi do mnie takim tonem. Pani jest niemiła!
– Bycie miłym nie należy do moich obowiązków.
Chodzili po wąskich korytarzach ośrodka, w których znajdowały się figury świętych.
– W kaplicy nie można filmować – powiedziała jedna z sióstr.
– A dlaczego nie można? Przecież filmuje się podczas ślubów.
Prokurator była osobą religijną. Wcześniej brała udział w spotkaniach młodzieżowych
wspólnot chrześcijańskich, jeździła do Taizé. Dużo czasu spędziła z duchownymi i znała
większość reguł obowiązujących w zakonach. Dlatego nie rozumiała zachowania siostry
Bernadetty, która zasłaniała się nieistniejącymi przepisami. Wiedziała, że osoby świeckie
miały prawo przebywać we wszystkich pomieszczeniach ośrodka prowadzonego przez
siostry. Po sporządzeniu dokumentacji i rozmowie z dziećmi prokurator chciała jeszcze
zobaczyć zamknięte pokoje.
– Do tego pokoju nie ma klucza – wyjaśniła siostra Bernadetta.
– To my postoimy nawet całą dobę, dopóki klucz się nie znajdzie.
Jak to się stało, myśleli policjanci, że nauczyciele lub kuratorzy nie zauważyli, że coś
złego dzieje się w ośrodku. Dzieci były po prostu zaniedbane. Ubrania miały za duże;
widać, że chodziły w nich od wielu dni. Prokurator próbowała rozmawiać z dziećmi, ale
reagowały bardzo nieufnie. Potakiwały głową na każde zadane pytanie.
 Leszek Gajosz myślał też o siostrze Bernadetcie. Mogła ważyć najwyżej pięćdziesiąt
kilogramów, sięgała mu do pasa. Ale z jej oczu biło takie nieprzejednanie. Była miła,
dopóki ktoś się jej nie przeciwstawił; wtedy reagowała wrogością. Ton jej głosu sprawiał,
że każde zdanie brzmiało jak rozkaz.
– Niech mi ktoś wmówi, że te dzieci nie są bite – powiedział Gajosz, gdy tylko wsiedli
do samochodu.
– Chyba nie tylko bite – odparła prokurator, a w jej głosie słychać było zdenerwowanie.
Smorczewska ustaliła, że prokuratura w Zabrzu prowadzi już sprawę o
wykorzystywanie seksualne w ośrodku. Siostrom nie przedstawiono żadnych zarzutów.
Oskarżono natomiast dwóch braci w wieku siedemnastu i dziewiętnastu lat, którzy w nocy
byli zamykani na klucz z nieletnim chłopcem, Pawłem. Wychowanek zwierzył się
nauczycielce, która zgłosiła sprawę policji. Ale kto go zamykał, myślała Smorczewska.
Jeśli robiły to siostry, to dlaczego od razu nie postawiono im zarzutów? Szybko wysłała
faks z prośbą o przygotowanie jej akt sprawy.
Był 2 kwietnia 2007 roku. Gajosz w imieniu prokurator odebrał akta z sądu w Zabrzu.
Smorczewska wspólnie ze znajomym prokuratorem zaczęła je przeglądać.
– Powołali psychologa Zybera?
– Tak. Jeszcze na studiach czytałam jego analizy psychologiczne i wydały mi się dziwne.
– Dziwne to w odniesieniu do pana Andrzeja bardzo subtelny eufemizm. – Prokurator
uśmiechnął się. – Przecież analiza każdego wychowanka w tych aktach wygląda podobnie.
Boże, prokurator i Zyber przesłuchiwali ich w marcu dwa tysiące szóstego roku. Czyli już
ponad rok temu każdy z tych dzieciaków mówił, że siostry wiedzą o molestowaniu.
– Zeznania są takie niedopowiedziane. Wychowanek mówi, że był dotykany po brzuchu i
plecach, ale nie po pupie…
– Więc to oczywiste, że był dotykany właśnie po tyłku.
– I nikt tego nie ciągnie. Nie zadają kolejnych pytań. Śledztwo w sprawie zachowania
sióstr poprowadzimy w Gliwicach – oznajmiła krótko prokurator.
– Naczelnik nie zgodzi się na prowadzenie dochodzenia w sprawie pomocnictwa w
gwałtach przez prokuraturę okręgową. To nie ten kaliber. Skieruj to do Zabrza i pytaj o
efekty.
– Mowy nie ma. Nie widziałeś tych dzieci. Przekonam naczelnika.
Smorczewska nie musiała przekonywać naczelnika zbyt długo. Ufał jej spostrzeżeniom.
Widział, jak poprowadziła sprawę zabójstwa Domaradzkiego, i podejrzewał, że również
w przypadku sióstr intuicja jej nie zawiedzie.

Przesłuchania rozpoczęto od byłych wychowanków ośrodka, którzy znali Tomasza.

Prokurator i psycholog spotkały się z Adrianem, który miał już żonę i dziecko. Nie chciał
rozmawiać o ośrodku. Na samo wspomnienie o nim zaczął drżeć. Psycholog Maria
Ptasiewicz podkreślała, że jeśli w ośrodku nadal dzieje się coś złego, to muszą
zareagować. Tłumaczyła, że może ochronić pozostałe dzieci. Adrian zupełnie nie wiedział,
jak zacząć. Rozglądał się, na jego twarzy widać było skupienie, jakby próbował
przypomnieć sobie fakty, które już dawno wyparł z pamięci. Bał się, że o wszystkim dowie
się jego żona. Po chwili zaczął opowiadać. Ale mówił z trudem, często nie kończył
poruszonych wątków.
– W ośrodku byłem chyba od tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego pierwszego roku
przez osiem lat. Rodzice się mną nie zajmowali. Pamiętam tylko, że straż pożarna
zdejmowała nas z okna i potem trafiłem do sióstr. Jak skończyłem piętnaście lat, czyli ósmą
klasę, to wróciłem do matki. Wyszła wtedy z więzienia. Nie chciałem z nią być. Zakonnice
mnie do niej wypchały. Potem znów trafiłem do ośrodka, ale innego, tam było dużo lepiej.
Nikt nie bił, nie zamykał.
Bo u sióstr było bardzo dużo bicia.
W domu dziecka zawsze jest tak, że młodsi są bici przez starszych. A tam jeszcze biły
wychowawczynie. Zakonnice stosowały różne kary: biły nas warzechą, kijem. Potem były
ślady, choć starały się bić tak, żeby nie było widać. Jak ktoś się zmoczył, to kazały stać i
tak długo machać tymi rzeczami, aż wyschną.
Byłem w grupie z Tomkiem. To były lata dziewięćdziesiąte. Dobierał się do chłopaków.
Chodził do nich w nocy. Przychodził, ściągał kołdrę. Obudziłem się i czułem, że mnie
dotykał po luloku. Kładł się do mojego łóżka. Nie wiem, kiedy to się zaczęło, chyba po
komunii.
Atakował, gdy wszyscy spali. Łóżka skrzypiały, więc ściągał mnie na podłogę i tam to
się działo. Kazał obrócić się na brzuch, kładł się na mnie i ruszał.
Byłem od niego młodszy i on takich młodszych wybierał. Nie umiałem się mu
przeciwstawić. Wiedziałem, że nikt mi nie pomoże. Tomek mówił mi już w dzień, że do
mnie przyjdzie. Bardzo się bałem.
On ciągle chodził do chłopców, przeciskał się pod łóżkami. Dotykał wielu.
Już po wyjściu z domu dziecka pojechałem tam, żeby wziąć swoje dokumenty. Poczułem
się jak intruz. Żadna z zakonnic ze mną nie rozmawiała, nie pytała o moje życie.
Nie chcę pamiętać, co przeżyłem w tym domu dziecka. Ale to nie siostry są winne, że
tam byłem, tylko rodzice. Te lata, które spędziłem w ośrodku, były straszne.

Kolejny wychowanek, Adam, trafił do sióstr w 1990 roku, gdy miał trzy lata. Dobrze
zbudowany, silny. Sprawiał wrażenie pewnego siebie, ale widać było, że mówienie o
ośrodku rodzi w nim dużo emocji. Był nieufny. Wypowiadał się w szybki, nerwowy
sposób. Leszek Gajosz od razu go polubił. Myślał: Adam to chłopak, który zawsze chodzi
własnymi ścieżkami, taki buntownik, który na pewno nieraz wpadał w tarapaty, ale też
wzbudzał szacunek u rówieśników. Adam zaczął opowiadać:
– Od kiedy pamiętam, dostawałem baty. Siostry mnie biły za wszystko. Jak byłem na
wagarach, to kilka zakonnic mnie pobiło kijem. Siostry ciągle nam mówiły, że jesteśmy z
rodzin patologicznych. Wyzywały nas: „Chamie, gnoju”. Do dziewczyn to nawet jedna
zakonnica mówiła: „Ty kurwo”.
Tam obowiązywało prawo dżungli, kto był starszy i silniejszy, ten miał przewagę.
Wszyscy spaliśmy w jednym pokoju. Na jednej sali tak około dwudziestu chłopców.
Chodziliśmy spać po dobranocce. Starsi po wiadomościach. Były takie sytuacje, że starsi
chłopcy wołali tych młodszych.
Tomasza nazywaliśmy „pantera”, ale nie wiem właściwie dlaczego. Tomek jest starszy
ode mnie. Jak przyszedłem do domu dziecka, to już tam był. Taki bajerant, potrafił zagadać.
Przychodził do tych młodszych chłopców, dawał im słodycze. Widziałem, jak Tomasz ich
dotykał. Najmłodszy z nich miał jakieś cztery lata. Tomek ściągnął mu górę od piżamy,
masował po plecach, siedział na łóżku. Miałem wtedy dziewięć lat, ale dziwiłem się, że
można tak robić.
Często chłopcy chodzili do pralni na dotykanie. Tam cały czas było ciemno, tylko w
poniedziałek rano wychowankowie prali rzeczy. W pozostałe dni drzwi były otwarte.
Nie wiem, dlaczego chłopcy się nie przeciwstawiali, tylko szli do pralni. Może się bali,
może chcieli się podlizać temu starszemu, żeby mieć go po swojej stronie. Wtedy on ich
bronił, kiedy byli bici.
Siostry, gdy nakryły chłopaków w ubikacji, to krzyczały: „Wy pedały”. Ogólnie mówiło
się, że „pedalstwo się szerzy w naszym bidulu”. Nikt mi się nie skarżył, bo ci mali chyba
uważali, że to wstyd. Taka siara dać się komuś.
Było trzech takich silnych pedałów, którzy chodzili do chłopców: Tomek, Mateusz i
Kamil. Czasem jak rano siostra wchodziła do sypialni, to widziała, że Tomasz śpi u innego
wychowanka.
Zwykle chłopcy mu się podporządkowywali, ale jeden mały zaczął płakać. Tomasz go
szarpał, ściągnął mu koszulkę. Podszedłem do nich i chciałem się bić z Tomaszem, obronić
tego małego. Mógł mieć siedem lat, lubiłem go, nie chciałem, żeby mu się działa krzywda.
Chłopiec płakał, ale Tomasz nie przestawał. Tomek był silny, potrafił się bić.
Nie potrafię sobie przypomnieć niczego fajnego z tego miejsca. Może cieszyłem się
tylko, jak otworzyli basen na podwórku.

– Najważniejsze to pozbyć się z ośrodka dyrektor Bernadetty – stwierdziła

Smorczewska podczas rozmowy z psycholog Marią Ptasiewicz. – To ona narzuca ton
pozostałym zakonnicom. Nie chcę, żeby wychowankowie do niej wracali po zeznaniach.
Napiszę do kuratorium, żeby oni też się tym zajęli.
– Tam chyba nie było żadnej kontroli z kuratorium. Siostra Bernadetta dostała nawet
Nagrodę św. Kamila za swoje poświęcenie. To będzie trudna sprawa.
– To miasto jest chore.
Prokurator rozpisała strategię działań. Bała się tego, że najmłodsi chłopcy będą musieli
wracać do sióstr. Siostry kontrolują całe ich życie, rytm dnia. Czy w ogóle będą zdolni
opowiedzieć, co tam się dzieje?
Jeszcze raz pojechała do ośrodka z Leszkiem Gajoszem. Wiedzieli już, że każdy
wychowanek ma swoją teczkę, w której siostry opisują jego zachowanie, obecność w
szkole, opinie psychologiczne. Zamierzali przejrzeć te dokumenty.
– A wy tu znowu po co? – przywitała ich siostra Bernadetta.
– Chcemy przejrzeć materiały dotyczące wychowanków.
– Nie można.
– Musimy to zrobić przed zabraniem dzieci na przesłuchania.
Pozostałe siostry przyszły zobaczyć, co się dzieje, ale żadna z nich się nie odzywała.
Gajosz odniósł wrażenie, że młodsze siostry boją się dyrektor Bernadetty. Zastanawiał się
nad różnicą w pracy z osobami duchownymi. Zwykle ludzie rozumieją, że prokurator ma
nakaz i musi wejść do środka. A siostra dyrektor na każdym kroku miała mnóstwo
wątpliwości.
Gajosz chodził po pokojach. Łóżka wychowanków miały około półtora metra długości.
Jak mogli na nich spać mężczyźni dwudziestoparoletni? Musieli leżeć skuleni lub przenosić
się na podłogę.
– A pan z W11? – spytał jeden z chłopców. Miał ogromne, brązowe oczy.
– Nie, ale tamten funkcjonariusz jest do mnie dość podobny. Jak masz na imię?
– Patryk.
– I jak się tutaj czujesz?
– Sam nie wiem. Chcę tylko grać w piłkę nożną. Reszta się nie liczy.
– Grasz w trampkach? – Policjant spojrzał na nogi chłopca.
– A w czym mam grać?
– Jaki masz numer buta? – Gajosz przypomniał sobie, że jego syn ma nowe korki, które
okazały się za małe.
– Nie wiem.
– To przynieś jakiś patyk i zmierzymy.
Chłopak wybiegł na podwórko. Gdy wrócił, Gajosz zaznaczył na patyku długość buta,
po czym schował patyk do kieszeni.

Kamil, starszy od Tomasza, jest upośledzony w stopniu lekkim. Smorczewska wiedziała, że

był jednym z chłopców, którzy gwałcili Tomka, gdy był dzieckiem. Nadal przebywał w
ośrodku, choć miał już ponad trzydzieści lat. Spał na sali z młodszymi chłopcami.
Siedzieli w gabinecie pani prokurator. Kamil opowiadał, jak dotykał chłopców:
– Zacząłem od Tomasza, Mateusza i Roberta. Nie wiem, ile mogli mieć lat. Chodziłem
do nich po kolei. Z każdym trwało to około roku. I jakoś tak wyszło potem, że i Tomek, i
Mateusz zaczęli chodzić do dzieciaków.
Potem chodziłem do trzech braci. Wszyscy byli ode mnie młodsi. Straszyłem ich na
początku. Mówiłem, że ich pobiję.
To wyglądało podobnie. Przychodziłem do łóżka albo łapałem ich w miejscach, do
których nie chodziły siostry: w pralni i w ubikacjach. Siadałem na łóżku, kazałem im
ściągać dół od piżamy. Jak się nie chcieli rozbierać, to biłem ich po głowie. Dotykałem po
różnych miejscach, po pośladkach, po członku. Później też wkładałem do tyłka penisa. Ale
nikogo nie zgwałciłem. Dotykanie i wkładanie rąk dziewczynie to byłby gwałt. Chłopca nie
można zgwałcić. Do jednego niepełnosprawnego chłopca to wszyscy chodziliśmy: ja,
Tomasz i Mateusz.
Przestałem chodzić do chłopców, jak Tomasz wyszedł z ośrodka. Bałem się chodzić
sam. Robert na dzień przed swoją ucieczką wykrzyczał siostrze dyrektor wszystko, co
robiliśmy. Ona mnie wtedy ochrzaniła. Dostałem po pysku i lanie pasem. Mówiła, że mam
tak nie robić. Pytała, kogo dotykałem. Wymieniłem wszystkich. Później już ze mną o tym
nie rozmawiała. A ja więcej tego nie robiłem. Bo bardzo się jej boję. Siostra dyrektor jest
bardzo straszna. Boję się, że będę bezdomny. W ośrodku dużo robię. Sprzątam, odśnieżam,
grabię liście. Chciałem iść do pracy, ale siostra mówiła, że jestem niezdolny. Mam małą
rentę. Nie poradziłbym sobie.
Siostra mówiła, że nas trzyma z litości. Jak będziemy się starać, to nas nie wyrzuci.
Boję się, że się wyda, co wam tu mówię. Bo siostra mówiła, że ona się wszystkiego
dowie.

– To przesada! – krzyknęła siostra Bernadetta, gdy funkcjonariusze znów pojawili się w

ośrodku. – To atak na Kościół. I zobaczycie, że ktoś za to jeszcze odpowie!
– Spokojnie, siostro – odparł Gajosz. – Właśnie po to tu jesteśmy, żeby ktoś za to
odpowiedział.
Zawołał Patryka i dał mu nowe korki. Chłopak doskoczył do sufitu, wybiegł i zaczął
podbijać piłkę. Policjant jeszcze nigdy nie widział tak szczęśliwego chłopca. Poprosił
kolejnych wychowanków do samochodu i zawiózł ich na przesłuchania.
Siostra Bernadetta wyglądała na zupełnie zaskoczoną działaniami funkcjonariuszy.
Zwróciła się do kilku sióstr:
– Teraz już widzicie, jak działa policja. Pozostaje nam tylko zaufać w sprawiedliwość
Boga.
Gajosz, który jechał z wychowankami, wiedział już o ustaleniach prokurator: przemoc w
ośrodku trwała od lat siedemdziesiątych. Zastanawiał się, co działo się za okratowanymi
oknami tego budynku przez tyle lat?
 Historia ośrodka

Lata 70. i 80. Rafał

D o dziś mam ślad na głowie po tym, jak siostra Monika uderzyła mnie menażką, bo
śmialiśmy się podczas obiadu. Miałem dziesięć lat. W jadalni musieliśmy być tak
cicho, żeby muchy było słychać. Siostra uderzyła nas wszystkich, ale ja zemdlałem i
podobno było dużo krwi. Zawiozły mnie do szpitala. Tłumaczyły, że przewróciłem się na
rowerze. Lekarz mówił, że to niemożliwe, bo rana jest zbyt głęboka, ale sprawy nie zgłosił.
Inne siostry też biły. Wieszakami, menażkami, chochlami do zupy, pasem, trzepaczkami,
kluczami, krzesłami. Najgorzej pobiły Adama, bo miał problemy z mową. Biły go prętami
po szyi, aż pojawiła się krew. Później kazały mówić dzieciom, że się przeziębił i dlatego
nie ma go w szkole przez tyle tygodni.
Do ośrodka trafiłem w tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym czwartym. Siostra
Bernadetta była w ośrodku od tysiąc dziewięćset siedemdziesiątego ósmego, a w tysiąc
dziewięćset dziewięćdziesiątym czwartym została dyrektorem. Byłem zdziwiony, jak
później się zachowywała, bo wcześniej była spokojna i sama bała się siostry dyrektor
Scholastyki. Myślę, że od niej przejęła ten system kar. W ośrodku ceniono rygor i
dyscyplinę. Jeśli któraś z wychowawczyń była dla dzieci ciepła, przytulała je lub
wykazywała większą troskę, była z ośrodka usuwana.
Siostra Scholastyka lubiła takie kary starej daty, które stosowało się chyba od
kilkudziesięciu lat, jak klęczenie na grochu i odmawianie na głos różańca albo zamykanie
w pokoju z kratami w oknach. Powtarzała, że jesteśmy źli i zdegenerowani.
Myślę, że ona była przekonana, że robi dla nas dobrze. Bo przecież siostry chodziły
codziennie do komunii, co tydzień do spowiedzi, więc nie wierzę, że one mogły myśleć o
sobie źle i dalej brać udział w sakramentach.
Pamiętam, że raz nauczycielka przyjechała do ośrodka, bo martwiła się o ucznia.
Wpadła do izolatki, a on powiedział, że siostry go pobiły. Był cały zakrwawiony. Siostry
tłumaczyły, że chłopiec jest upośledzony i nie wie, co mówi. Nie wiem, czy to zgłosiła, ale
widziałem, że bardzo się trzęsła, chyba jej na nas zależało.
Jeśli nauczyciele reagowali, to nie szli z tym na policję, tylko dzwonili do siostry
Scholastyki i ją napominali. Później taki nauczyciel sam nam mówił, że siostra mu
odpowiedziała: „Takich jak pan to interweniowało już u nas dziesięciu”. Nie wiem,
dlaczego oni nie szli z tym dalej, nawet jak powtarzali, że siostra Scholastyka w
rozmowach była bezczelna. Może myśleli, że nikt im nie uwierzy?
Szkoda, że nikt nie pomyślał, aby w takiej instytucji był psycholog lub pedagog, bo
chyba nie pozwoliłby nas codziennie krzywdzić.
Nie lubiłem przegotowanego mleka i kożuchów, to specjalnie do mnie podchodziły, jak
mleko było do picia. Najpierw dostawałem wciry, wymiotowałem, a siostra przykładała
mi wymiociny do twarzy. Trzeba je było zjeść.
Do dziś majaczą mi przed oczami różne sceny. Na przykład: jak siostra była zła na
Piotra i włożyła mu brudną szmatę do ust, a potem okładała go kijem. „Takich rzeczy jak
nam tu siostry robią, to nawet w filmach akcji nie ma”, śmiał się później Piotr, ale
widzieliśmy, że czuł się upokorzony.
Wśród nas było dużo dzieci upośledzonych, z problemami, ale wszyscy sobie
zdawaliśmy sprawę, że siostry im nie pomogą, bo same mają jeszcze większe problemy
psychiczne. Myślę, że spędzanie czasu z wychowankami przez całą dobę, włącznie z
weekendami, to najtrudniejsza praca na świecie. Siostry zupełnie nie były do takiej roli
przygotowane. I robiły wszystko, aby to się nie wydało. My sobie to tak tłumaczyliśmy, bo
siostry zatrudniały głównie bardzo młode osoby albo byłych wychowanków ośrodka. Nie
było kontroli. W ośrodku zostawały tylko te siostry, które umiały się podporządkować.
Siostra Scholastyka bardzo nie lubiła, gdy ktoś zadawał pytania. Pamiętam, jak jedna z
dziewczyn miała miesiączkę i spytała, czy może jej dać watę. Za to pytanie dostała od
Scholastyki po pysku.
My często nie wiedzieliśmy, jak się zachować. Najlepszą strategią dla kogoś, kto nie był
silny i nie miał układów z siostrami, było siedzieć cicho i się nie odzywać. Sprzątać,
dobrze się uczyć i od razu wykonywać polecenia. Wszystko jeść i nie moczyć się do łóżka.
Byli tacy chłopcy, którzy w czasie dwudziestu lat w ośrodku dużej przemocy nie doznali.
Ale wystarczyło, że ktoś się w nocy moczył, tak jak Tomasz „pantera”, i siostry go
nienawidziły. A tam trafiały dzieci z rozbitych rodzin, które miały bardzo dużo problemów
psychicznych. I nie każde wiedziało, jak nie podpaść. Siostry chyba też nie wiedziały, że
jak dziecko się zmoczy, to nie robi im tego na złość. Bo one biły za to nawet czterolatki.
Nie wierzę, żeby zakon o niczym nie wiedział, bo przecież siostra Monika została
usunięta z ośrodka, po tym jak zgłaszano, że nas bije i lądujemy w szpitalu. A potem
władze zakonu przywróciły ją do grupy dziewczynek.

Codzienność
Kraty w oknach, małe łóżka, metalowe miski podobne do tych, z jakich jadły psy –
ośrodek wyglądał bardzo surowo. Nie było kolorów. Zabawki pozamykane na klucz, bo
mogłyby się zniszczyć. Dostawaliśmy takie najbardziej stare klocki, z których już nic nie
dało się zbudować. A zabawki były wyciągane, gdy ktoś przychodził do ośrodka albo w
święta. Na święta dostawaliśmy dary z zagranicy. Widzieliśmy te owoce, ale siostry kazały
czekać, aż ksiądz poświęci, więc gniły.
Budziły nas o wpół do szóstej rano na modlitwę. I już o tej godzinie było larmo. Wrzask,
krzyk. Wyobraź sobie trzydzieścioro pięcioro dzieci w jednym miejscu, bo czasem było nas
aż tyle w jednej grupie, i jedną zakonnicę, która ma temu sprostać. Więc ona krzyczała
jeszcze bardziej niż wychowankowie. Czasem wydaje mi się, że je rozumiem. Stworzyły
system kar, bo nie dawały sobie rady. Kto wymyślił, żeby zakonnica spędzała tyle godzin z
dziećmi w wieku od trzech do dwudziestu lat?
– One dostają świra od nas wszystkich – mówiliśmy czasem.
– Przecież rodzice też biją dzieci – odpowiadał Kamil.
– Ale okładają pasem do krwi?
Później były śniadanie, szkoła, obiad, odrabianie lekcji. Od osiemnastej nie mogliśmy
nic pić, więc jak ktoś był spragniony, to próbował z kranu w łazience się napić pod
nieuwagę sióstr. Budziły nas o dwudziestej trzeciej i rozkazywały się wysikać, nawet jak
nie chciałeś, żebyś później nie sikał w nocy do łóżka.
Myliśmy się wszyscy razem. W jednej wannie. Ściągałem majtki, wkładałem takie do
kąpieli, na chwilę wchodziłem do wanny, a po mnie te same majtki ubierał inny chłopak i
wchodził do tej samej wody. Jak się zagapił, to siostry lały lodowatą wodą. Wycierały nas
tym samym ręcznikiem i zmieniały dopiero, gdy woda się z niego lała. Jak ktoś się nie
domył, to siostry brały drucianą szczotę i krzyczały:
– Ja cię zaraz umyję!

Marzenia
Chciałem być muzykiem. Nauczycielka powiedziała, że ja i mój kolega mamy talent.
Poprosiła siostry, żebym poszedł do szkoły muzycznej. Lubiłem chodzić do szkoły: grałem
na waltorni, fortepianie, miałem kolegów. Siostry zgodziły się nawet, abym śpiewał w
chórze, ale później mi zakazały. Nigdy nie wyjaśniły dlaczego.
Nie narzekam, bo jako jedyny mogłem się rozwijać. Jak dzieci miały zdolności
plastyczne, siostry nie pozwalały im malować. Za wyrwanie kartki w zeszycie były bite,
nawet jeśli chciały zapisać swoje myśli. Pamiętam, że Adam bardzo chciał malować, ale
siostry mu zabroniły.
Najbardziej jest mi przykro, że siostry kazały mi iść do zawodówki uczyć się na
ślusarza. Nie można było pójść do liceum. Wszystkim wybierały zawód. Mówiły, że
jesteśmy upośledzeni.
Teraz studiuję pedagogikę. Staram się zrozumieć zachowanie sióstr i to, dlaczego nikt
nie reagował – nauczyciele, lekarze, kuratorium. Przecież dzieci chodziły do szkoły z
siniakami, a jak nauczyciel zgłaszał siostrom, że chłopiec jest pobity, to tygodniami nie
wysyłały go do szkoły.
 To, że ośrodek prowadzony był przez zakonnice, uśpiło czujność ludzi. Gdyby
nauczycielka wyobraziła sobie, że to jej dziecko jest bite i poniżane, od razu rozpętałaby
burzę. Ale dorośli nie myśleli o nas „dzieci”, tylko „patologia”.
 Lata 80. i 90. Marta

Chłopcule
Nie pamiętam, który był rok. Chyba koniec lat osiemdziesiątych. Miałam osiem lat.
Wróciłam ze szkoły. Leżała pijana. Przynajmniej nie krzyczała. Ale wiedziałam, że w
końcu zacznie mnie wyzywać, choć mnie nie uderzy. To tata ją bił i poniżał. Dlatego się
rozpiła.
Nie wiem, dlaczego akurat tego dnia powiedziałam dość. Wyszłam z domu i
wiedziałam, że już nigdy do niej nie wrócę. Ale nadal chciałam, by zaczęła mnie kochać.
Włóczyłam się po Zabrzu, nikt nie zwracał na mnie uwagi. Nie pamiętam, czego chciałam,
czy byłam głodna. Nad ranem podjechali do mnie policjanci. Było ich dwóch.
– Co tu robisz?
– Nie wrócę do mamy – broniłam się, chociaż nikt nie atakował.
Potrząsali głowami. Patrzyli na mnie. Potem odeszli i o czymś rozmawiali. Zabrali mnie
do samochodu. Było ciepło. Cieszyłam się, bo powiedzieli, że nie muszę wracać do mamy.
Patrzyłam na nich i zastanawiałam się, czy też biją swoje żony i córki. Byli postawni. Z
łatwością mogli uderzyć kobietę. Byli dla mnie mili. Ale tata też wcześniej był dobry.
Przywieźli mnie do domu dziecka u sióstr, na Wolności w Zabrzu. Teraz nazwa ulicy
wydaje mi się zabawna.
Nie pamiętam żadnej rozprawy, badania. Nie wiem, dlaczego trafiłam akurat tam.
Pewnie oni też nie wiedzą. Nie mieli co ze mną zrobić. Byli zadowoleni, że siostry mnie
chciały. I ja też na początku się cieszyłam. Siostry powiedziały, że tu będzie mój dom.
Przedstawiły mnie koleżankom.
Często przed zaśnięciem rozmawiałyśmy o tym, dlaczego znalazłyśmy się w ośrodku.
Niektóre z nas pamiętały dom rodzinny, innym siostry wspominały, co się stało.
– Mama zostawiła mnie w szpitalu. Miała kiłę, więc musiałam mieć dużo badań. Nigdy
po mnie nie wróciła. Najpierw trafiłam do domu dziecka, a potem przewieziono mnie do
sióstr. Podobno jak przyjechałam, to siostry pytały, jak mam na imię. A ja tylko
odpowiadałam: eee.
(śmiech)
– Nie śmiejcie się tak, bo siostry przylecą.
– A moja mama podobno była prostytutką. I chciała mnie sprzedać, więc mnie zabrano.
Ale nic nie pamiętam.
– Najgorzej to chyba miał Robert. Jego tata zabił mamę. Zepchnął ją ze schodów w
piwnicy. Poszedł do więzienia, a Roberta odwieźli do sióstr.
– To już by lepiej miał, jakby z ojcem do więzienia poszedł.
(śmiech)
 – Sza! Bo przyjdzie siostra i znów będziemy odmawiać różaniec.
Nawet rutyna na początku sprawiała mi przyjemność. Śniadanie o określonej godzinie,
sprzątanie, nauka. Widziałam, że siostry czasem krzyczą na inne dziewczyny, ale na mnie
jeszcze nie krzyczały. Śpiewałyśmy z siostrami piosenki. Bawiłyśmy się na boisku.
Odkryłam gry planszowe i one dawały mi najwięcej przyjemności.
Był wyraźny podział na tych, którzy mieli bogatszych krewnych, oraz na dzieci
opuszczone. Dziewczyny, które dostawały paczki, mogły dać siostrom czekolady, owoce.
Tym zdobywały ich sympatię. Reszta miała gorzej.
Starsze dziewczyny często dostawały ochrzan. Wystarczyło, że któraś uśmiechnęła się
do chłopaka. Siostra brała ją na bok:
– Ty chłopculo, jesteś zboczona jak twoja matka. Zobaczysz, wyjdziesz z ośrodka i
będziesz miała od razu szóstkę dzieci.
Patrzyły na te dziewczyny z taką nienawiścią, jakby wszelki kontakt z chłopakami był
brudny, zły.
– Dziś obejrzymy film – powiedziała siostra Patrycja.
Wszystkie usiadłyśmy przed telewizorem. Jedynie siostra była uprawniona do włączenia
telewizora. Stał na półce zamykanej na klucz, która wyglądała jak barek w wielu domach
w Zabrzu. Najbardziej lubiłyśmy oglądać filmy przygodowe i romanse.
Scena pocałunku.
– Połóżcie ręce na oczy! – krzyknęła siostra Patrycja. Dla pewności podeszła do
telewizora i podniosła blat do połowy, tak żeby tylko ona mogła widzieć, co się wydarzy.
I tak za każdym razem. Nigdy nie widziałam tam pocałunku.
Zastanawiałyśmy się, czy siostry się kiedyś całowały.
– Na pewno musiały mieć jakieś przygody, zanim zostały zakonnicami.
– A może nawet po.
– A ja nie widzę, żeby im się podobali mężczyźni. Moja mama, jak tylko przychodził
jakiś facet, nawet hydraulik, to od razu leciała po szminkę. Trzymała ją na takiej półce pod
lustrem. Patrzyła wyzywająco do lustra. Jeszcze ruchem ręki podnosiła włosy. I dopiero
wychodziła do niego.
– Bo twoja mama była dziwką, a nie siostrą.
(śmiech)
– Jest piękna i wykorzystuje, co ma. Twoja jest dziwką.
– Jak jest taka piękna i dobra, to czemu cię tu trzyma?
– Dajcie jej spokój. Jej matka po prostu lubi facetów. A siostry nie lubią. Przecież one
tak tłuką tego Kamila. I pewnie trzeba nie lubić mężczyzn, żeby do zakonu wstąpić.
– Głupia jesteś. Przecież nie zrobią ci takich testów. To się powołanie nazywa.
– Wiem, że powołanie. Ale wyobrażacie sobie żyć przez tyle lat bez dotykania,
pocałunków?
Chyba żadna z nas sobie tego nie wyobrażała. Nigdy nie traktowałam sióstr jak mamy.
Wydawały mi się takie pozbawione pragnień. Zupełnie inaczej niż ludzie, których znałam, a
którzy ze swoim nadmiarem pragnień sobie nie radzili.
Zniknęły dwie dziewczyny. One były z tych najstarszych. Imponowały nam wszystkim.
Nie bały się sióstr. Siostra mówiła:
– Ty niedojdo, skończysz jak rodzice.
A one odpowiadały:
– A gdzie ty skończyłaś? Jako pingwin bez męża i dzieci?
Chyba zadzwoniła policja, że się znalazły. Nie wiem, jak siostry dowiedziały się, że
były z chłopakami. Nie pamiętam, która siostra kazała im zgolić głowy na łyso. Przyszły
takie brzydkie. Miały pod oczami czerwone sińce od łez. Myślę, że siostra musiała je
wyzwać od kurw i ladacznic. Pokazać, jak będzie wyglądało ich życie w przyszłości.
Nas najbardziej bolało, kiedy siostry mówiły, że życia przed sobą nie mamy. Skończymy
w takim samym szambie jak nasi rodzice, bo to genetyczne. Powtarzała to często siostra
Scholastyka, a od niej przejęła siostra Patrycja. Wtedy świat poza ośrodkiem jawił się jako
niezwykle trudny. Tylko siostry mogły cię uratować. A one tobą gardziły.
Myślę, że dlatego dziewczyny, już bez włosów i odarte z czegoś, co w nich
podziwiałyśmy, postanowiły to zakończyć. Mówiły, że już nie chcą tak żyć. Bo nigdy nie
będą wolne. Wypiły płyn do mycia naczyń. Trafiły do izolatki.
– Tylko się zatruły – tłumaczyły nam siostry.
Spałyśmy w trzech pokojach. Chłopcy mieli jedną sypialnię wspólnie i byli w nocy
zamykani na klucz. Dziewczynki były podzielone według wieku, ale mogły przechodzić
między pokojami. Widziałam, jak starsze wołają młodsze i proszą, żeby je dotykały. Te
najmłodsze, które to robiły, miały siedem, osiem lat. Później się zastanawiałam, jak to
nazwać? Bo ludzie mówią o molestowaniu, a te młodsze potem chyba same chciały to
robić. Wtedy wydawało mi się to bez znaczenia. Siostry były już w swoich klauzurach, a
my się tak strasznie nudziłyśmy. Dziewczyny zachęcały:
– Chodź, pokażę ci, jak się kochają dorośli.
Dziwnie było patrzeć na te małe, które naśladowały ruchy dorosłych mężczyzn. A
starsze robiły z nimi, co chciały. W takich miejscach kilkuletnie dziewczynki chcą sobie
zaskarbić sympatie nastolatek, bo później łatwiej im żyć w ośrodku. Od tej pory mają
osobę, która się za nimi wstawi, jak ją pobiją siostry albo pozostali wychowankowie.
Dopiero gdy byłam starsza, zrozumiałam, że to było coś złego. Bo te małe dziewczynki
stawały się bardzo rozbudzone seksualnie. I później potrafiły spojrzeć na idącego ulicą
pana z takim pożądaniem, jakiego nigdy wcześniej nie widziałam. Albo chodziły na wagary
i od razu uprawiały seks, zwykle z dużo starszymi osobami. Myślę, że ich życie by tak nie
wyglądało, gdyby nie „tamto” w nocy.

Siostra Patrycja
Budziła postrach w grupie dziewczynek. Niska, dość gruba, w okularach. Miała
mnóstwo siły. Uwielbiała słodycze i jak któraś z dziewczyn dała jej czekoladę, to nie biła
jej nawet przez tydzień.
Źle się uczyłam. Zamyślałam się, na lekcjach nie umiałam się skupić, potem ciężko było
mi nadgonić materiał. A jednocześnie byłam zbyt dumna. Jak ktoś mówił do mnie: „Ty
głupku”, to się stawiałam. Takich uczennic nauczyciele nie lubią. W jednym półroczu to się
skumulowało, miałam mnóstwo uwag, jedynek. Nie chciałam, żeby siostra Patrycja się
dowiedziała, i powyrywałam kartki z uwagami, żeby nie było śladu.
Ciekawe, co myślała pani, która zadzwoniła do ośrodka i powiedziała, że mam uwagi.
Może myślała, że siostry mnie tylko upomną albo pomogą wieczorami w nauce. Może
miała dobre intencje.
Siostra Patrycja nie zbiła mnie przy wszystkich. Zabrała do pokoju, w którym były półki
z książkami. Tam zaczęła okładać mnie rękami po plecach, po głowie. Z całej siły.
Płakałam. Błagałam, by przestała. Bardzo się bałam, że jestem z nią sam na sam. Jej ręce
drżały z pobudzenia. Twarz dziwnie się wykrzywiła. Nie myślę, że sprawiało jej to
przyjemność. Ale jestem też pewna, że nie było jej mnie żal. Najpierw stłukła moje
okulary. Biła mnie coraz mocniej, aż była czerwona jak burak. Czułam się jak zabawka w
jej rękach. Jakieś pół godziny później leżałam pokonana, posiniaczona aż do krwi. Nigdy
nie czułam się tak bezbronna. Ledwie wróciłam do dziewczyn. Cieszyły się tylko, że tego
dnia nie trafiło na nie.
Siostra Patrycja często biła bez powodu. Po prostu rzucała się na kogoś. Jeden chłopak
został odwieziony do szpitala, bo złamała mu obojczyk. Miała takie napady wściekłości.
Za to siostra Józefa była bardzo dobra. Jak ona była na dyżurze, to mogliśmy pograć w
warcaby, gry planszowe, a nie tylko sprzątać. I nie śmiała się z naszych rodziców.
Zwracała też uwagę Patrycji, że nie powinna przywiązywać dzieci do słupów i
kaloryferów.
– Dlaczego to robisz? – pytała, ale tak delikatnie, bo właśnie ta siostra była taka
skromna i dobra.
– Bo są niegrzeczne! A jak myślisz? Trzeba je trochę dyscypliny nauczyć! – odburkiwała
zwykle siostra Patrycja.
Nie słyszałam, żeby ktokolwiek poza siostrą Józefą zwracał jej uwagę. Ale było widać,
że siostra Patrycja nie zamierza niczego uzasadniać.
Jak dziewczyny przeklinały, to wkładała im mydło do ust i się dławiły.
– Gdzie idziesz? – potrafiła spytać zupełnie niespodziewanie.
– Do łazienki.
– Jak się tyle je, to potem trzeba chodzić. Jeszcze trochę podjesz i będziesz jak Monika.
O, popatrz na nią, cha, cha, cha! – Jej śmiech zamieniał się w rechot.
Miała nad nami władzę w każdym aspekcie życia. I często korzystała z tego, by nam to
uświadomić.
Czasem biła też chłopców, choć zajmowała się dziewczynkami. Zwykle używała kija od
miotły, pięści i linijki. Miała już swoje chwyty, umiała jednym rzutem położyć
wychowanka na ziemię i go okładać. Później często zastanawiałam się, dlaczego to robiła?
Wszyscy mówili, że nauczyła ją siostra Scholastyka. Ale przecież każdy ma swój rozum. A
ona zaczęła bić nawet te malutkie dziewczynki, szarpać je za włosy. I właściwie robiła to
codziennie. Tak jakby uważała to za jeden ze swoich obowiązków. Powtarzała, że jesteśmy
niemoralne, złe i potrzebujemy dyscypliny.

Twoje rzeczy
Siostry zabierały nam wszystkie dokumenty, legitymacje. Wydawały tylko wtedy, jak
były potrzebne. Jeśli ktoś do nas dzwonił, to zawsze rozmawiało się w pokoju dyrektor i
siostra Bernadetta słuchała rozmowy.
– Twój brat czegoś potrzebuje? – pytała.
Myślę, że siostry uważały, że to dla naszego dobra. Bo dyrektor Bernadetta robiła to
naturalnie.
– Nie. Tak tylko chciał mnie usłyszeć.
– Dobrze. U niego wszystko w porządku? Ma pracę?
– Tak, załatwili mu.
– A jaką?
– Nie wiem. Bardziej pytał co u mnie.
Czułam, że siostra coś mi odbiera, choć wtedy nie znałam nawet słowa prywatność. Ale
pamiętam, że wracałam na salę i myślałam, że ona nie ma prawa tak podsłuchiwać. To było
na początku, potem już zaczęłam myśleć, że tak ma być. Tym bardziej że naszą
korespondencję przeglądała też ta dobra siostra Józefa. Otwierała list, czytała i dopiero
nam go dawała. Czasem nawiązywała później do listu.
Siostry trzymały też nasze pieniądze. Jak skończyłam trzynaście lat, to zaczęłam sprzątać
u sąsiadki, która potrzebowała pomocy. Dawała mi za to pieniądze.
– Ile dostałaś? – spytała siostra. – Oddaj je nam, a my schowamy, żeby ci się nie
zgubiły. Pamiętaj, żeby za każdym razem oddawać wszystkie pieniądze. My je odłożymy i
damy ci, jak będziesz wychodziła z ośrodka.
Siostry chyba nie rozumiały, że ja chciałam sobie kupić jakieś słodycze. I że za pięć lat
ta sama kwota nie będzie miała żadnej wartości.
Ale zupełnie nie rozumiem, dlaczego zabierały nam prezenty z komunii. Przyszli do mnie
rodzice i krewni. Dostałam zegarek, bieliznę, ubrania, Biblię i zabawki. Siostry wszystko
wzięły. Czasem oddawały ubrania, jak już były za małe.
Kilka z nas pomagało księdzu. Bardzo nas polubił i co tydzień, w sobotę, zapraszał na
spotkania. Siostra Patrycja była wściekła, to znaczy taka bardzo zazdrosna, że ktoś inny
spędza z nami czas. Nie chciała, żebyśmy przebywały z innymi osobami, a zwłaszcza z
księdzem. Po każdym spotkaniu wypytywała nas szczegółowo, co ksiądz mówił, jakie
pytania zadawał. Raz dostałyśmy prezenty od dziewczyn. Słodycze, stare ubrania. Siostry
nam to wszystko zabrały. I długo negocjowałyśmy z siostrą Patrycją, która mówiła, że to
ona o wszystkim decyduje i może dać te rzeczy pozostałym dziewczynom.
 – Siostrę Patrycję boli, jak ktoś powie do nas choćby jedno dobre słowo – powiedziała
któraś z dziewczyn.
Zastanawiałyśmy się, dlaczego siostra jest tak zaborcza, ale do dziś tego nie rozumiem.
Często o niej rozmawiałyśmy. Ale chyba nie należała do osób, które by się przejęły, że
ją obgadujemy. Są tacy ludzie, którzy zupełnie się nie zastanawiają, co myślą o nich inni. I
właśnie takie siostry rządziły w ośrodku. I tak samo było z grupą dziewczynek. Jeśli byłaś
wrażliwa, to czekał cię horror. Ale były też dziewczyny bardzo silne psychicznie. To one
wołały młodsze, żeby dotykały je w nocy, a w dzień wyręczały się innymi.
Były także dziewczyny, które stały i poruszały się tak, jakby nie miały nawet prawa do
zajmowanej przez siebie przestrzeni. Mówiły, jakby z góry zakładały, że nikt ich nie słucha.
I nigdy nawet nie pomyślały, że mają prawo nosić przy sobie szkolną legitymację.

Sprzątanie
Po raz pierwszy poczułam się jak niewolnik po czterech latach pobytu w ośrodku.
– Od dwunastego roku życia zaczynają się te trudniejsze prace – powiedziała siostra
Patrycja. – Dziś umyjesz okna.
Okna były bardzo wysokie. Trzeba było ustawić jeden stół na drugi, potem wejść na nie
i myć tak dokładnie, żeby nie została żadna smuga. Bardzo się bałam, że spadnę. Czułam,
że kolejne prace wymyślane przez siostry są dla mnie za trudne. Często byłam po nich
zmęczona i spocona. Na pewno przerastały możliwości dwunastolatków.
– A tutaj został jeszcze mały ślad – wskazywała z wyższością siostra Patrycja.
Wszyscy musieliśmy sprzątać. A najwięcej ci, którzy mieli już powyżej osiemnastu lat.
Siostry nie chciały mieć za dużo osób spoza ośrodka na swoim terenie. Magazynierem był
dawny wychowanek. Pani Danusia i Ilona mieszkały nadal w ośrodku, ale miały już status
pań do pomocy. Najczęściej płakała Ilona, bo ona była niepełnosprawna i miała problemy
z poruszaniem się, a spadało na nią dużo obowiązków. Musiała grabić liście, zmywać,
sprzątać łazienki. Pani Danusia wyprowadzała nas na spacery. Albo odprowadzała małe
dziewczynki do szkoły.
Pani Ania, która robiła pranie, też wcześniej wychowywała się u nas, a później
przeprowadziła się do swojego chłopaka i przychodziła sprzątać. Ale raz się zbuntowała,
gdy już była w ciąży. Bo siostra Patrycja kazała jej wejść na taką ogromną drabinę i myć
okna. Pani Ania powiedziała jej, że to jest nienormalne.
Jedna z wychowanek musiała wstawać w nocy i robić pranie z panią Anią. Czyli
płukała ubrania w wannie, potem wykręcała w wirówce. I później w szkole była bardzo
zmęczona.
Nie wiem, dlaczego siostry chciały, żeby wszystko tak błyszczało.
– Myślisz, że ta ubikacja jest czysta? – powiedziała siostra Patrycja, gdy sprzątałam
łazienkę.
– A nie jest? Przecież ją umyłam.
 – Nawet nie pobrudziłaś sobie rąk. Weź ścierki i wybieraj nimi całą wodę ze środka
toalety. Potem dokładnie wyszoruj do głębi. I może wtedy będzie czysta.
Schody trzeba było taką szczotką drucianą szorować, też do momentu aż nie było już
żadnego brudu czy kurzu.
Oprócz nauki nasze dni głównie wypełniało sprzątanie. Rano modlitwa i śniadanie,
później mycie naczyń, ścielenie łóżek i sprzątanie wszystkich miejsc wyznaczonych przez
siostry. Szkoła. Po szkole odrabianie lekcji. Sprzątnie i czasem wieczorem film lub gry.
Nie warto było sprzeciwiać się siostrze. Jedna z dziewczyn coś jej odpyskowała, to
siostra ją za włosy wzięła i wsadziła jej głowę tak głęboko do kibla, że mało się nie
zadławiła. Więcej już nigdy nie postawiła się siostrze Patrycji.
– Jak się nauczycie sprzątać, to będziecie dobrymi żonami – mówiły siostry, jakby to
była najważniejsza część naszego życia.

Kąpiel
– Szybciej, szybciej! – krzyczała siostra Patrycja.
Czekałyśmy w kolejce do kąpania. Ustawione po dwie, bo tak wchodziło się do wanny.
Miałyśmy na sobie jedynie majtki. Siostra Patrycja zwykle najbardziej śmiała się z Moniki,
że znów tyle je i w końcu się nie dopnie.
– A z ciebie z kolei jest taki suchar – mówiła do innej dziewczyny.
Nie była zadowolona, gdy rozmawiałyśmy, czekając na swoją kolej, albo zaczynałyśmy
się rozśmieszać. Trzeba było odstać swoje, wejść szybko do wanny, każda po swojej
stronie, namydlić się, spłukać, wyjść. Nie wiem dlaczego, ale bardzo nie lubiłam sposobu,
w jaki siostra Patrycja na nas patrzyła podczas kąpania. To było dla mnie przekroczenie
kolejnej granicy, choć wtedy bym tego tak nie nazwała.
Czasem ktoś zapyta o bicie w ośrodku. I wtedy mam ochotę powiedzieć, że bicie to była
pestka w porównaniu z codziennym życiem. Bo właśnie w trakcie takich prozaicznych
czynności, jak jedzenie czy kąpiel, czułam się najbardziej bezradna i upokorzona. Siostra
Patrycja cały czas nas obserwowała. To ona decydowała, czy w wannie zostanę dwie czy
trzy minuty.
Była tylko jedna wanna, nie było pryszniców. Jedna toaleta na jakieś dwadzieścia osób,
więc często nie mogłam doczekać się na swoją kolej i musiałam załatwić się na korytarzu
do wiaderka ustawionego przed wejściem do łazienki. W tym samym momencie korytarzem
mogły chodzić inne dziewczyny i siostry.
– Sraj szybciej! – czasem ktoś krzyknął i się śmiał.
Kąpałyśmy się raz w tygodniu. Ubrania i bieliznę zmieniałyśmy co tydzień. Nic
dziwnego, że siostra Patrycja nazywała nas „śmierdziuchami”.

Jadalnia
– Zjesz wszystko. Nawet nie próbuj wyrzucać! – krzyknęła na Anię siostra Patrycja.
 Dziewczynka mogła mieć dziewięć lat. Nie lubiła tłustego mięsa. A siostry twierdziły,
że musimy jeść mięso. I ciągle powtarzały, że inne dzieci głodują.
– Ty niewdzięcznico! Niczego w życiu nie doceniasz. Zobaczysz, jak dorośniesz. Kto ci
będzie dawał mięso?
Ania jadła już trzeci kawałek, ale miała odruchy wymiotne. Po prostu nie była w stanie
go zjeść. I robiła przerwę po każdym kęsie.
– Ciebie jedzenie brzydzi – triumfowała siostra Patrycja. – Sobą powinnaś się brzydzić,
a nie jedzeniem. To dar od Boga i nie można go zmarnować. Zostaniesz tu choćby do nocy,
ale zjesz!
Ania zaczęła płakać i się krztusić. Była czerwona, zawstydzona. Denerwowała się, że
siostra krzyczy na nią przy wszystkich. Kiedy siostra miała już pewność, że dziewczynka
nic więcej nie przełknie, to podbiegła do niej. Najpierw lekko szturchnęła ją w głowę.
Ania wzięła jeszcze kawałek. Następnie siostra chwyciła metalową łyżkę, nakładała na nią
mięsa i wpychała Ani do gardła. Ania zwymiotowała.
– Zjesz te wymiociny. Zobaczysz, kiedyś będziesz głodowała i docenisz to, co teraz dla
ciebie robię.

W kościele
Bywały chwile, w których nawet my, dzieci z ośrodka, miałyśmy wyglądać ładnie. Tak
było, gdy szłyśmy do kościoła. Siostry robiły nam warkocze lub kucyki, wiązały wstążki.
Dawały ładniejsze ubrania.
Dzień wcześniej ćwiczyliśmy piosenkę, którą mieliśmy zaśpiewać w kościele.
Dziewczyny z siostrą Patrycją, a chłopcy z Bernadettą.
Siostra Patrycja już podczas próby była zdenerwowana i czerwona. Ona bardzo chciała,
żeby na zewnątrz ludzie myśleli, że u nas jest idealnie. Siostry najbardziej się cieszyły, jak
ktoś z kontroli mówił, że u nas jest tak czyściutko i że mamy mięso na obiady. I jak w
kościele ładnie zaśpiewaliśmy. Nie mogliśmy się pomylić. Bo za taką pomyłkę można było
dostać niezłe lanie po powrocie.
Pamiętam, jak kiedyś nam nie wyszło. Dużo ładniej zaśpiewała siostra Bernadetta z
chłopcami.
– Ty głupia jesteś – mówiła po drodze Bernadetta do Patrycji. – Nawet śpiewać dzieci
nie nauczysz, kretynko.
Widziałam, że siostrze Patrycji sprawiło to przykrość. One bardzo sobie dogryzały. I
słyszałam od starszych dziewczyn, że siostra Patrycja przeżywała mianowanie Bernadetty
na dyrektora. Bo te siostry od zawsze ze sobą rywalizowały. Chciały wszystko
kontrolować i utrzymać dyscyplinę. Obie bardzo nie lubiły, jeśli ksiądz powiedział nam, że
ładnie śpiewaliśmy. To była ich zasługa i powinien zwrócić się z tym bezpośrednio do
nich. Chyba w ogóle nie rozumiały, że ktoś może zwracać się do nas. Dla siostry Patrycji
byliśmy jak stado owiec przeganiane z miejsca w miejsce. Nie sądzę, aby ona w każdym z
nas widziała człowieka.

Teraz
Zdarza się, że krzyknę na synów. Potrafię też uderzyć za bzdurę, choć bardzo ich
kocham. Ostatnio pobiłam też mojego partnera. Mam pracę, rodzinę. Ale czasem ogarniają
mnie takie wątpliwości. Nagle mogę stracić całą pewność siebie. To taka czarna dziura, z
której potrafię się wydobyć tylko dzięki synom.
Z ośrodka uciekłam parę razy, jak już siostra Patrycja zaczęła mnie bić. Chyba wolałam
być poniżana przez moją matkę niż przez obcą kobietę. Ale zawsze wujek odwoził mnie z
powrotem do sióstr. Dopiero jak byłam w ósmej klasie, zabrał mnie tata. Cieszyłam się, że
ktoś o mnie pamięta. Przyjechałam do domu, a on kazał mi wysprzątać i ugotować, a potem
pojechał na kobiety. Szybko okazało się, że tata wymyślił, że będzie miał sprzątaczkę.
Zaczął mnie też bić z byle powodu.
Mam kontakt z niektórymi dziewczynami z ośrodka. Ostatnio dowiedziałyśmy się, że
siostra Bernadetta poszła do więzienia. Ona zawsze była w grupie chłopców, więc rzadko
miałyśmy z nią styczność. Ale poczułam taką ulgę, że sędzia przyznał wychowankom rację.
Zawsze jak myślę o siostrze Patrycji, to zastanawiam się, czy nadal pracuje z dziećmi? I
mam takie poczucie krzywdy, że ona nigdy nie zostanie ukarana.
 Lata 80. i 90. Piotr

„Będziesz się wiecznie smażył w piekle” – te słowa siostry Bernadetty zapamiętałem

najlepiej. W napadach wściekłości mówiła tak do wielu chłopców, nawet tych
najgrzeczniejszych.
Nie pamiętam, dlaczego trafiłem do ośrodka. Byłem bardzo mały. Siostry powiedziały,
że to rodzice mnie nie chcieli. Siostry cały czas nam to wypominały.
Chyba miałem osiem lat, gdy pierwszy raz do mnie przyszedł. Usiadł obok łóżka.
Wyciągnął rękę i zaczął mnie dotykać. Bardzo się go bałem. Tomasz był taki straszny.
Dziki. Silny. Później widziałem, że chodził do wielu chłopców. I nie tylko on. Robili to
także Mateusz i Kamil. Myślę, że wszyscy wiedzieli, bo siostry mówiły o nich „pedały”.
Do jednego upośledzonego chłopca chodziła cała trójka. Gwałcili go bardzo często. To
były lata dziewięćdziesiąte. Później usłyszałem, że Tomasz przyznał się do wszystkiego
dopiero w dwa tysiące siódmym roku. I że molestowanie w ośrodku jeszcze wtedy trwało.
Wiem, że trójka wychowanków powiedziała o tym nauczycielce już w latach
dziewięćdziesiątych. Ale powiedzieli nie tylko o molestowaniu. Mówili też, że siostry biją
i poniżają. Może dlatego nauczycielka im nie uwierzyła.
Po takich przejściach czujesz, że nie jesteś taki jak inni ludzie. Wydają ci się lepsi. Bo
nie są spedaleni. Nigdy nie czuli tego upokorzenia, które czujesz ty. Więc się izolujesz i
przenosisz cały swój gniew na nich. Spoglądając na czyjąś twarz, widzisz w niej potwora,
bo sam się obawiasz, że jesteś potworem. Próbuję sobie to wytłumaczyć, żeby nie
zwariować. Chcę przestać zadawać pytania: Dlaczego nikomu nie zgłosiłem, że Tomasz
chodzi do maluchów? Dlaczego nie zgłosili tego inni wychowankowie lub siostry? Czy na
pewno każdy widział to co ja? A jeśli niektórzy tego nie zobaczyli, to co z nimi jest? Ślepi
są czy jak?
Potrafię tak analizować przez cały dzień. Najpierw wymyślam argumenty, że jestem zły,
bo nikomu nie powiedziałem. Potem wymyślam argumenty, że jestem dobry, bo przecież
jestem ofiarą. To mnie gwałcili, ja nikomu nie zrobiłem krzywdy. Nie potrafię już
zdecydować, czy jestem dobry, czy zły? Myślę, że inni też nie potrafili. Żyliśmy w pewnej
hipnozie. Wszyscy to robili. Od zawsze. Więc nie można było nic zmienić.

Buntownik
Adam przyszedł do ośrodka razem z braćmi. Część chłopców od razu zaczęła go
podziwiać. Jego całą ambicją było negować. Wszystko – siostry, innych wychowanków,
polecenia. Słowem najczęściej wypowiadanym przez Adama było: „Nie”.
– Chodźcie, chodźcie. Siostry znów biją Adama – wołali wychowankowie.
 Siostry okładały go w trójkę i nie mogły sobie poradzić, bo się szarpał, wyrywał i im
oddawał.
– Zasłużył – powiedział spokojnie jeden z jego braci.
Bo bracia Adama należeli do tych spokojnych. Wiesiu pomagał siostrom, sprzątał ich
pokoje. Wiedziały, że nigdy by ich nie okradł. Uśmiechnięty, wysoki i silny. Siostry bardzo
go lubiły, choć czasem w gniewie nawet jemu rzuciły:
– Z takimi genami to nic z ciebie nie będzie.
Adam zawsze sobie zasłużył. Potrafił coś siostrom podkraść. Wiedział, jak przejść do
dziewczyn korytarzami, żeby się pocałować. Umiał przeciskać się przez kraty w oknach i
wychodzić do kumpli. Po ośrodku rozeszła się fama, że ma kontakty z FBI i zna
niebezpiecznych ludzi.
– Adam znów zmyśla, że ma ważnych znajomych – mówiły siostry.
Bardzo często uciekał z ośrodka. Zazwyczaj siostry przyprowadzały go jeszcze tej samej
nocy. Zmęczonego, ubrudzonego, z pragnieniem wolności, które wszyscy widzieliśmy na
jego twarzy. Siostra Bernadetta nienawidziła go, bo robił zamęt w naszych głowach.
Zastanawialiśmy się, jak jest na zewnątrz? Jak to jest normalnie rozmawiać z kolegami,
pójść na mecz po lekcjach? W ośrodku nikomu nie wolno było wychodzić. Nawet jak ktoś
miał osiemnaście lat, nie dostawał pozwolenia na spotkanie z kolegami po szkole. I
większość to akceptowała. Kilku chłopaków miało ulgi i mogli czasem zniknąć, bo byli
przez siostry wyznaczeni do wymierzania kar pozostałym. Adam wymykał się tym regułom.
Nie należał do żadnej z grup. Myślę, że siostra Bernadetta miała podejrzenia, że on mógłby
być tak samo bezwzględny jak ona i że pragnął dla niej wszystkiego, co najgorsze. Bardzo
chciała mu udowodnić, że to ona jest górą.
– Dzień dobry. Nazywam się… Przyszłam, bo córka prosi, by Adam przyszedł do nas do
domu. Chciałaby z nim odrobić lekcje – powiedziała pani, która pojawiła się przy wejściu
do ośrodka.
Zwykle słyszeliśmy tylko część rozmowy, a zawsze nas ciekawiło, czego osoby z
zewnątrz mogą tu szukać. Przecież tutaj prawie nikt się nie zjawiał.
– Niestety, wychowankom nie wolno wychodzić do znajomych. Trudno byłoby nam
skontrolować, kto już wrócił, a kto jeszcze nie – powiedziała siostra Bernadetta.
– Ale tylko na parę godzin… – Kobieta wydawała się bardzo uparta.
– Przykro mi, ale nie ma takiej możliwości. Z Panem Bogiem. – Siostra zamknęła drzwi
i zawołała Adama.
Adam mówił później, że dostał za to bardzo mocne lanie. Ale on nawet nie mówił tego
ze złością. Tak jakby zapisywał sobie wszystko w głowie.
– Ona i tak mi za to odpowie – powtarzał. – Pobiję ją, a potem spalę.
Po każdych wagarach siostra brała go do pokoju i dostawał warzechą w tyłek. Ale
później znów uciekał.
Dla nas wszystkich zamknięcie było stanem naturalnym. U większości zatarła się już
pamięć o domu rodzinnym. Dla Adama fakt zamknięcia w ośrodku był jak katastrofa i
każdego dnia dawał temu wyraz.
– Dlaczego tak się dajecie? – pytał, gdy byliśmy sami. – Moglibyśmy zorganizować bunt
w ośrodku. Potrzebujemy jakiegoś wychowanka, który zostanie Bogiem! Będzie ponad
siostrami. Jak mnie któraś jeszcze raz uderzy, to sama w szpitalu skończy.
– Tak tu podskakujesz. A sam się boisz Bernadetty. Jak tylko spojrzy, to się uspokajasz.
– Ale jak mnie wali, to jej oddaję. A który z was na nią rękę podniesie?
Wszyscy się domyślili, że Adam chce znaleźć szefa, ale sam nie chce nim być. Źle się
czuł w grupie. Chodził własnymi ścieżkami.
Kiedyś na wycieczce u sióstr boromeuszek w Trzebnicy oddalił się od reszty i wszedł
do kuchni. Nagle odwróciła się potężna siostra. Mieszała warzechą w garach. Adam miał
jakieś dwanaście lat. Wystraszył się, że mu przyłoży, jak to zwykle robiły siostry w Zabrzu.
Ale ona zaczęła się śmiać.
– A gdzieś ty tu przylazł – powiedziała i przytuliła go mocno. – Tak mi się wydaje, że ty
to jesteś bardzo dobry synek. – I dalej go tuliła.
Adam poczuł, jak łzy spływają mu po twarzy. Nie pamiętał, żeby wcześniej ktoś go
przytulił.
Później długo o tym myślał. Wiedział, że jest „chachar”, wszyscy tak na niego mówili.
Był nadpobudliwy, pyskował. Ale zastanawiał się, dlaczego dyrektor nigdy mu nie
wytłumaczy, że robi źle, tylko od razu bije. Widział, że inni podporządkowują się siostrze.
Nie skończę tak jak oni, postanowił sobie.
Pewnego wieczoru zauważył, że mały chłopiec rzuca się na łóżku. Miał kilka lat.
Krzyczał coś przez sen. Przyszła siostra. Adam próbował w ciemności dojrzeć jej twarz,
ale wystraszył się, bo zobaczył, jak siostra kładzie na chłopca poduszkę. Trzymała, dopóki
nie zaczął wierzgać nogami jak w transie.
– Przydusiła Michała – opowiadał nam później. – Położyła mu poduszkę na twarz, a jak
już nie mógł tchu złapać, to podniosła do góry.
– I już na parę miesięcy będzie miała spokój. Michał nie będzie krzyczał – śmiał się
Darek, który pamiętał, jak siostry robiły tak innym chłopcom.
Adam obserwował siostry. Na Monikę mówił „żyleta”. Bo biła się z chłopakami jak
równy z równym. Potrafiła mocno z pięści uderzyć.
– One są dla nas wrogami, a powinny być matkami – buntował się.
Ale siostry też miały z nim ciężko. Dyrektor Bernadetcie ukradł kiedyś plik banknotów.
Siostra się dowiedziała, został pobity, a potem czekało go „krzesełko”. Musiał stać oparty
o ścianę ze zgiętymi kolanami. Ta kara była nawet często stosowana, po kilku minutach ma
się dość. Siostry chciały, żebyśmy wytrzymali dwie godziny.
Adam uciekł. Zrobiło się pusto. Tym razem wrócił pijany. Jeszcze nigdy nie widzieliśmy
siostry Bernadetty tak zdenerwowanej.
– Ty jesteś zdemoralizowane bydlę – powtarzała. – Nauczymy cię rozsądku.
Siostry w trójkę przygotowały wannę z lodowatą wodą i go do niej wsadziły. Adam
wył, rzucał się. Więc go przytrzymały. Jedna z sióstr zaczęła robić zdjęcia.
 – Będziemy mieć dokumentację, jaki jesteś zdemoralizowany.
– Potwory! Potwory! – darł się najgłośniej, jak potrafił. – Nie jesteś moją matką! –
wrzeszczał do siostry Bernadetty.
– I dzięki Bogu. – Uśmiechnęła się, a dwie pozostałe dalej przytrzymywały go w
wodzie.
Niedługo potem Adam opuścił ośrodek. Chyba zamieszkał ze swoją siostrą. Kiedy
odchodził, powiedział do siostry Bernadetty:
– Spotkamy się w piekle!
Zobaczyłem go parę lat później. Mówił o dyrektor Bernadetcie:
– Nienawidzę tej baby. Jak ją spotkam, to zbiję do krwi, tak jak ona mi to robiła.
Powtarzała: „Jesteś nikim, czeka cię tylko kryminał”.
Wiedziałem, że jej słowa nadal sprawiały mu ból. Gdzieś w środku bardzo chciałem,
żeby on się jej bał. Bo inaczej wciąż będę tylko słabeuszem. Niektórzy z nas przechodzą
przez życie jak cienie. Do nauczyciela, który się zwyczajnie czepia, nie powiedzą nigdy:
„Odwal się”. Nie powiedzą do siostry: „Wcale nie jestem upośledzeńcem, to tobie w życiu
nie wyszło”. Nie powiedzą do ojca: „Jak jeszcze raz uderzysz matkę, to masz wpierdol”.
Chcą tylko przeżyć i nie wdawać się w konflikty. Ale nie wiedzą, że potem ciągną to za
sobą. Wszystkie słowa, których nie powiedzieli, ludzi, których słuchali się jak psy. Te
siostry nie traktowały nas jak ludzi. A ja robiłem wszystko, co chciały. Gdybym mógł
cofnąć czas. Niczego bardziej nie pragnę niż tego, żeby choć przez jeden dzień być takim,
jaki wtedy był Adam.

Zabawa we fryzjera
Kamil był od nas starszy, chyba trochę upośledzony, ale silny. Podobno to on pierwszy
zaczął wykorzystywać Tomasza. Nie wiem, czy ktoś jemu robił to wcześniej. Był dla
siostry Bernadetty takim chłopcem na posyłki. Wszyscy wiedzieliśmy, że go bije
wieszakami, jak jest nieposłuszny. Ale łączyła ich bardzo specyficzna więź. Takie ogromne
przywiązanie. Czuliśmy, że Kamil już na zawsze pozostanie w ośrodku.
Jak ruszył proces w dwa tysiące siódmym roku, Kamil miał trzydzieści cztery lata i
nadal był w sierocińcu.
Zapamiętam go najbardziej z zabawy w strzyżenie włosów.
– No chodź, pobawimy się we fryzjera. Chodź tu – mówił często do młodszych
chłopców.
Zgadzali się, jak dał kasę lub cukierki. Wtedy zakładał prześcieradło, siadał na krześle,
a mały mu ścinał włosy. Nieraz było widać, jak Kamil się dotykał po penisie w czasie tego
strzyżenia.
W sumie to ta zabawa we fryzjera zawsze była dla mnie bardzo nieprzyjemna. Nie
mogłem na to patrzeć. Wiedziałem, co się pod nią kryje.
Starsi często jeszcze w dzień nam mówili:
 – Przygotuj się, w nocy będzie rżnięcie.
Jak taki chłopiec miał sześć lat, to co mógł zrobić? Kamil z Tomaszem w ciągu dnia
wydawali się tacy nieszkodliwi. Dawali cukierki, głaskali, chcieli się przytulać. Miałem
już jakieś dziesięć lat. Obserwowałem, jak bawią się z pięciolatkami, i nie mogłem na to
patrzeć. Z jednej strony czułem obrzydzenie, a z drugiej, i tego się wstydzę, cieszyłem się,
że znaleźli sobie nowe, młodsze ofiary i nam dadzą spokój.
Nie wiem, co się stało, ale Kamil nagle przestał chodzić do chłopców. Może siostra
Bernadetta powiedziała mu, że go wyrzuci, bo cały czas powtarzał, że nie chce być
bezdomny. Za to siostry wiedziały, że Tomasz nigdy nie przestanie. Rozsmakował się w
tym. Dlatego odesłały go do rodziców, jak tylko skończył osiemnaście lat. Ale odejście
Tomasza to nie był koniec gwałtów.

Wina
Nie wiem, czy te siostry były czemukolwiek winne. Wyobraź sobie, że wchodzisz do
sali, a tam jeden chłopak się dotyka po penisie przy wszystkich. Zaczyna się masturbować.
Obok drugi trzyma nożyczki i mówi, że je wpakuje Michałowi do oka. Następny
podskakuje, bo jest chory i zupełnie nie wie, co robi. Jesteś wychowawcą, wchodzisz do
tej sali i co masz zrobić? To prawda, że one nas tłukły do granic możliwości. Ale te siostry
nie były jakimiś zwyrodnialcami, one to robiły z bezsilności.
Najgorzej było, jak cię siostra zamknęła na klucz samego na cały dzień. Bo tam nie było
żadnej książki czy zabawki, więc mogłeś tylko myśleć. A my nie lubiliśmy za dużo myśleć.
Bo potem tak analizujesz, dlaczego nie urodziłeś się w normalnej rodzinie, dlaczego nie
masz takich ubrań jak reszta klasy, dlaczego ciągle ktoś na ciebie wrzeszczy? I jeszcze to
najgorsze: dlaczego nikt cię nie kocha? My zdawaliśmy sobie sprawę, że dla większości
tych sióstr jesteśmy po prostu utrapieniem. W takich małych zbiorowościach złość
wychowawcy czują od razu wszyscy, tak jakbyśmy zostali powiązani jakimiś
niewidzialnymi sznurkami, przez które przechodzą uczucia. Najgorzej było, jak siostra
Bernadetta była zła, czyli dość często, bo wtedy ona krzyczała na pozostałe siostry, one
krzyczały na nas, a my jeszcze na siebie.
I też myślę, że siostry nie wiedziały, jak to jest mieć swoje dziecko i je kochać. Nie
potrafiły nam opowiedzieć czegoś ciekawego, bo trafiały do ośrodka jako młode
dziewczyny i całe życie tam spędzały. O widzisz, powiedziałem: „trafiały”. Tak jakby były
wychowankami. Ale coś w tym było, że my mieliśmy nudne życie i one też. My nie
mogliśmy wychodzić do przyjaciół z klasy, chodzić na imprezy czy wycieczki górskie z
kolegami. Ale siostry też jakoś nie wychodziły, nie miały grupy znajomych. Co one nam
miały opowiedzieć? Mogły poinformować, co na obiad będzie. Albo pogadać o serialu,
który oglądaliśmy. Pamiętam, że jak byłem dzieckiem, brakowało mi kogoś, kogo mógłbym
podziwiać.
Oglądaliśmy raz wiadomości i tam się wypowiadał taki sportowiec. Już nie pamiętam
który, ale na lotnisku czekali na niego kibice, bo medal zdobył. I tak pomyślałem, jakie to
piękne, gdy ludzie cię szanują. I wtedy chyba zrozumiałem, że mnie nigdy nikt już nie
będzie szanował.
 Lata 90. Szymon

Siostry biły, ale jak sobie ktoś zasłużył, nie potrafił wyraźnie powiedzieć, o co chodzi,
albo moczył łóżko i śmierdziało. Mnie rzadko biły. Często wyzywały od ułomów. Ale
wyzywały wszystkich. Zresztą one tak podkreślały, że jesteśmy niepełnosprawni, po to,
żebyśmy byli bardziej wdzięczni. I miały rację. Myślę, że połowa wychowanków była
upośledzona, i siostry wiedziały, że nikt by ich nie chciał. Denerwowało mnie, że wszyscy
mówią na nas: „chore dzieci od sióstr” albo „niepełnosprawni od sióstr”. Nawet dorośli.
Tak się utarło.
Często my zdrowi trzymaliśmy się razem. Myślę, że siostry też nas bardziej szanowały.
Wyznaczyły kilku chłopców, którzy kontrolowali, czy w ośrodku dzieje się dobrze. Oni
mogli uderzyć, jeśli widzieli, że dzieciak się źle zachowuje. Wymierzali klapsy. Siostry się
starały, by wybrać do bicia tych chłopaków, którzy nikogo nie dotykali. One wprowadziły
swoje zasady. I moim zdaniem bardzo dobrze. Ludzi trzeba trzymać krótko. Wszyscy teraz
mówią, że zamykały nas na klucz na noc i wstawiały wiadro. Ale czy nie lepiej załatwić
się przy wszystkich, niż żeby wychowankowie rozeszli się po całym ośrodku i robili w
nocy, co im się podoba?
Dostałem od sióstr najwyżej kilka razy. Kiedyś, bo wstawiłem się za chłopcem, który
był dotykany. To znaczy pobiłem tego, który chciał go zgwałcić. Siostry pytały, dlaczego się
pobiliśmy. Ale ja nie jestem sprzedawczykiem. Nie zdradziłem powodów. I mnie uderzyły.
Cios za cios.
Bardzo lubiłem sprzątać. Sam się zgłaszałem do zamiatania czy szorowania. Siostry
były pod dużym wrażeniem. Lubiłem taką rutynę i zasady. Wiesz, że nawet teraz trochę mi
tego brakuje. Tam było jak w wojsku. Wstawałeś o szóstej rano, a jak miałeś zmianę na
praniu, to nawet w nocy. Było dużo obowiązków. Siostry zawsze wyznaczały ci kolejne
zadania – odśnieżanie, grabienie liści, mycie szyb, pomoc przy remontach. I potem
zasypiałeś zmęczony, i wiedziałeś, że ten dzień nie był zmarnowany.
Ważne było, aby siostrom nie podpaść. Bo po co sobie życie komplikować? Na przykład
był taki Adam, którego cały czas biły. Ale on nie chciał dokładnie sprzątać, tylko ciągle
gdzieś chodził. Roznosiło go. Był też chłopak, który miał taką pasję do sportu, piłki nożnej.
I nie mógł zrozumieć, dlaczego nie może grać. A właściwie może, ale dwa razy w tygodniu.
Postanowił sobie, że będzie najlepszym piłkarzem. Chciał trenować. Zdobyć mistrzostwo.
Takie mrzonki. A siostry wiedziały, że musimy nauczyć się podstaw życia i ciężkiej pracy,
bo inaczej nie przetrwamy.
I też wszyscy się skarżą, że wybierały nam zawody. Ale pomyśl. Dzieci z bogatych
rodzin mogą sobie myśleć: zostanę artystą albo rajdowcem. U nas nie było na to
najmniejszych szans. I siostry o tym wiedziały. Nie chciały, żebyśmy żyli marzeniami.
 Często dorośli zadają dzieciom pytanie: kim chcesz być? Pamiętam, że bardzo mnie
denerwowało, jak zadawali to pytanie dzieciom z bidula. Na przykład robili to
nauczyciele, i wtedy słyszałeś z sali:
– Kierowcą.
– Pilotem.
– Będę podróżował, może jeszcze coś odkryję…
– Czyli zostaniesz marynarzem? – dopytywała uśmiechnięta nauczycielka.
A ja miałem ochotę zapaść się pod ziemię przez te ich odpowiedzi. A nawet wrzasnąć,
powiedzieć wszystkim: „Was to nawet rodzice nie chcieli, nikt was nie chce”. Może
powinienem powiedzieć „nas”, a nie „was”. Bo te siostry nas na chwilę przygarnęły.
Stosowały dyscyplinę i ośmieszały marzenia po to, abyśmy przetrwali w przyszłości.
Szkoda, że tak niewiele chłopaków to rozumie.
I mnie się udało przetrwać. Z ośrodka wyszedłem blisko dziesięć lat temu. Mam pracę,
mieszkanie. Obiecałem sobie,że nie powiem ci nic złego na siostry. Ale muszę przyznać, że
słowa siostry Bernadetty: „Będziesz nikim, skończysz jak ojciec”, tkwiły mi tak mocno w
głowie, że nic od sióstr nie przyjąłem. Żadnej pomocy.
I od nikogo tej pomocy nie chcę. Na początku było ciężko, bo siostry nigdy nie miały
normalnego życia. To znaczy nie płaciły rachunków, nie pisały podania o pracę. Więc do
takich rzeczy nas nie przygotowały. I długo nie mogłem się odnaleźć. Ale teraz już wiem,
jak żyć. Mieszkam sam. Nikt mi nie zawadza. Może kiedyś wpadniesz zobaczyć. Ładnie
wyremontowałem mieszkanie. I mam bardzo czysto. Nawet teraz jak tu siedzimy, to tam jest
tak wysprzątane, że aż lśni.
 Lata 2000–2006. Paweł

Decyzje
Pamiętam, kiedy pierwszy raz pomyślałem: czy to ja zwariowałem, czy siostry? To było
latem dwa tysiące piątego roku. Siostry zamknęły mnie za karę w pokoju. Nie zostawiły
nawet wiadra. Po kilku godzinach zapukałem w drzwi. Usłyszał jeden z chłopaków.
Poprosiłem, żeby zapytał siostrę, czy mogę wyjść na chwilę do łazienki. Wrócił i
powiedział, że siostra się nie zgodziła. Chodziłem i zaciskałem nogi, bo za oknem
widziałem cmentarz i nie wyobrażałem sobie, żeby podejść i wyciągnąć penisa przez kraty.
Ale w końcu to zrobiłem. I to wtedy pomyślałem: czy ja jestem mądry? A może te siostry
mądre nie są? Wystraszyłem się tej myśli.
Wtedy musiałem brać tabletki, chodziłem taki przytłumiony. Siostry zamykały nas za
drobiazgi: ktoś miał uwagę w zeszycie albo nie odrobił lekcji. Często mi się to zdarzało.
Byłem dzieckiem, ale zawsze pytałem:
– Dlaczego?
A siostra odpowiadała:
– Chyba nie muszę uzasadniać swoich decyzji.
Nic nam nie wyjaśniały. Pamiętam, jak zamknęły ze mną kolegę i on musiał zrobić kupę.
Też pukał w drzwi, też zapadła decyzja odmowna, jak to ładnie siostry określały, i zrobił
do szuflady. Był cały czerwony ze wstydu.
– Czy my jeszcze jesteśmy facetami? – zapytał.
Siostra przyszła nas wypuścić. Sam jej powiedział, że to posprząta, ale ona zaczęła
wymierzać mu ciosy. Myślę, że chłopcy przywykli. To była w ośrodku codzienność. Ale ja
zawsze wiedziałem, że siostry nie powinny tak robić.
Tylko co mi z tej wiedzy? Wiedziałem też, że siostry nie powinny do mnie mówić: „Ty
alkoholiku”, bo przecież byłem dzieckiem. Ale to mnie nie obroniło. Bo później sam
zacząłem myśleć o sobie: alkoholik. Najgorsze, że siostra Bernadetta miała o nas wiedzę
wręcz nieograniczoną. To ona wiedziała, dlaczego moi rodzice mnie oddali, jakie mieli
nałogi i choroby. Wykorzystywała to w chwilach złości. Może nie wiedziała, że pozostali
wychowankowie słuchają i później też mnie wyzywają. Może ona nie zdawała sobie
sprawy z tego, co nam robi?
My od tego bicia siostry Bernadetty to już wariowaliśmy. Przesuwała mnie z kąta w kąt.
Potrafiła z liścia w pysk strzelić. O, zauważyłaś, że nie powiedziałem: „w twarz”? To
chyba dlatego, że zawsze powtarzała: „pysk”. A przecież nie jestem zwierzęciem.

Upośledzeni
 Powiedziałem kiedyś, że nie wyczyszczę schodów, bo źle się czuję.
– Ty upośledzeńcu! Czy ty jesteś chory umysłowo? – krzyknęła siostra Bernadetta przy
wszystkich.
– Upośledzeniec jesteś – powtarzali później chłopcy.
Widzieli, że niektóre siostry gardzą tymi najbardziej chorymi, i też zaczęli się z nich
naśmiewać.
Był taki chłopczyk, który chyba chorował na downa, a przynajmniej wszyscy na niego
„down” mówili. I za każdym razem, gdy oglądaliśmy bajkę i główny bohater umierał, ten
chłopczyk płakał. Właściwie szlochał, a większość chłopców zaczynała z niego szydzić.
– Ty upośledzeńcu, czy ty jesteś chory umysłowo? – mówili.
– Umarł, umarł – powtarzał, a przecież widział tę bajkę tyle razy.
– Ty też pewnie umrzesz, jak masz taką chorobę.
– Przewińcie mu, niech jeszcze raz się rozbeczy.
Zaśmiewali się tak głośno. Czasem myślałem, że siostry mają rację i my jesteśmy ułomy
jakieś.
Bo albo była taka cisza całkowita, jak na przykład przy jedzeniu, albo krzyk i darcie się
dwudziestu osób w jednym pokoju, a na to przychodziła siostra i darła się jeszcze głośniej,
że jesteśmy debile skończone.
Jak ktoś ci mówi każdego dnia, że debil jesteś, to później czujesz się debilem. Ale
cieszę się, że ja tego chłopczyka z downem nie wyśmiewałem.

Siostra Franciszka
Dla wielu z nas ośrodek był szansą na miłość i szacunek. Czego można oczekiwać po
dzieciach, których nie chcieli rodzice? My wszystko robiliśmy za mocno. Garnęliśmy się
do ludzi, tak jakbyśmy chcieli, żeby byli naszymi rodzicami.
– Chciałbym mieć taką matkę jak pani – słyszała nowo poznana kobieta, która okazała
nam odrobinę uwagi.
Dla ludzi mogło to być przerażające. Dla sióstr chyba też. Nigdy nie widziałem, żeby
one się przytulały albo pogłaskały. Nie było przyjaciółek, które przychodziłyby do nich w
odwiedziny. Musiało być to dla nich dziwne, że my tak pragniemy kontaktu i przytulamy się
do nich w najmniej odpowiednim momencie.
O siostrze Franciszce myślałem jak o matce. Wielu z nas tak myślało. Biła nas czasem,
ale potrafiła też rzucić dobre słowo. To ona nauczyła mnie różnych gier, namawiała
chłopaków, żeby chcieli się ze mną bawić. Ona powiedziała nawet te słowa. Pierwszy raz
w życiu usłyszałem: „Kocham cię”. I może dlatego później podczas procesu nie chciałem
na nią nic mówić, choć wiedziałem, że robiła złe rzeczy. Ale te słowa „kocham cię” tkwiły
mi w głowie. Bo nam nikt tego nie mówił.
– A siostra Franciszka jakoś się zmieniła ostatnio – mówiliśmy przed pójściem spać.
– Pingwiny wszystkie są takie same.
 – Dla nich nic nie znaczysz, jak renty nie masz. Nie próbuj się przywiązywać.
– Ale Franciszka zawsze była ta dobra.
– Chyba siostra Bernadetta jej nagadała, żeby była bardziej surowa – śmiał się Adam.
– Myślisz, że mogła jej coś powiedzieć? – spytałem, choć od razu wiedziałem, że to
prawda.
– Pamiętam, że zawsze te siostry, które były bardziej radosne, przytulały, były z ośrodka
usuwane. Chłopaki mi mówili, że tak robiono nawet dwadzieścia lat temu. To co się
dziwisz?
– Chciałbym, żeby siostra Franciszka była dyrektorem, może by zmieniła siostrę Monikę
i Patrycję. Bo moja siostra niedawno znów została pobita.
– Ale ty się uskarżasz, młody. Kiedyś weźmiemy benzynę i je podpalimy, a na razie
zaciśnij zęby i nie gadaj tyle. I co ci z takiego mielenia ozorem przyjdzie?
– Albo poczekaj jutro na lekcje z panią Gienią i powiedz jej, że Franciszka się zmieniła
– krzyknął Andrzej.
Wszyscy zaczęliśmy się śmiać. Pani Gienia pomagała nam w nauce. Potrafiła w głowę
stuknąć tak, że gwiazdy było widać. Taka herod-baba, ostatnia, której moglibyśmy się
zwierzyć. Zawsze powtarzała, że siostra Bernadetta to taki boży człowiek, bo po urzędach
biega i mieszkania dla nas załatwia.
– Jak wy się jej odpłacicie za tyle dobroci? – mówiła.
Zasypiałem i dalej rozmyślałem o siostrze Franciszce. Już mnie nie przytulała. A nawet
traktowała z dużym dystansem. Zaczęła stosować podobne kary jak pozostałe siostry.
Żebym się tylko w nocy nie zsikał, myślałem. Siostry pilnowały, żebyśmy wieczorem nic
nie pili, ale i tak mi się zdarzało posikać. Od jakiegoś czasu budziłem się w nocy co parę
godzin i sprawdzałem, czy prześcieradło jest mokre. Jeśli było, a drzwi do sypialni były
otwarte, to wymykałem się o czwartej rano i prałem prześcieradło w łazience. A potem
rozwieszałem w suszarni i szybko wracałem. Po szkole znów musiałem niepostrzeżenie je
stamtąd zabrać. Jeśli siostra Franciszka zauważyła, że się zsikałem, to musiałem
wachlować prześcieradłem przez parę godzin, aż wyschnie. Ręce odpadały. Ta kara
wachlowania była stosowana w ośrodku od kilkudziesięciu lat. Wszyscy o tym opowiadali.
Siostry rano przechadzały się po sypialni i jeśli zobaczyły, że chłopak się zmoczył, to
kolejne godziny były koszmarem. Nie wiem, dlaczego tak robiły, skoro w ośrodku było
dużo miejsca do rozwieszenia prania i spokojnie mogły prześcieradła schnąć przez cały
dzień, jak już je wypraliśmy.
Nie umiałem myśleć o siostrze Franciszce źle, bo miała w sobie taką dobroć, której u
wielu osób nie zauważałem. Jak rodzice zapomnieli nas odwiedzić, to się nie wyśmiewała,
tylko podeszła, przytuliła, wymyślała jakąś zabawę, żeby czas zająć.
Może dlatego wszystkie kary, które stosowała, zrzucałem na napominanie jej przez
Bernadettę.
Na przykład byliśmy w jadalni. Nie znosiłem ryby, a zwłaszcza takiej jednej śliskiej,
którą siostry podawały z sosem czosnkowym. Po prostu była bardzo słona i zawsze
wzbudzała u mnie odruch wymiotny, nawet jak byłem bardzo głodny. Siostra podchodziła i
biła łyżką po głowie do czasu, aż zjadłem. Nawet jak się już dławiłem. Później zacząłem
pod stołem podawać rybę koledze, a sam smarowałem usta sosem, tak aby siostra
widziała, że zjadłem.
Przyszedł do nas były wychowanek Darek w odwiedziny. Zobaczył, że siostra uderzyła
jednego z chłopców w twarz.
– Siostro. Ale wy już tak nie możecie robić – powiedział. I wszyscy zamarliśmy. –
Wiem, że tak robiła siostra Scholastyka i pewnie jeszcze dużo sióstr przed nią. Ale mamy
dwudziesty pierwszy wiek i ktoś może się w końcu dowiedzieć. Teraz dzieci mogą skarżyć
na siostry. Mają prawa.
Siostra patrzyła na niego i widać było, że zupełnie nie rozumie, co on do niej mówi. Tak
jakby była w jakimś letargu. Może wszyscy w nim byliśmy. Bo dostawanie w twarz od
sióstr przestało nas dziwić wiele lat temu.
Siostra Franciszka coraz rzadziej nas biła. Namaściła sobie kilku chłopaków, którym
dała to prawo. Na przykład jak ktoś hałasował i przeszkadzał innym, to mówiła: „Dajcie
mu nauczkę”. Wtedy prowadzili chłopca do pokoju z gwiazdą na podłodze. Zdarzało się, że
bili do krwi. Wielokrotnie na polecenie siostry bili Witka, bo chciała, żeby przestał
molestować chłopców. Ale dalej to robił.
To była trójka chłopaków. Byli silni, a jednocześnie słuchali się sióstr. Przez to, że nas
bili, to byli wyróżnieni i sami mogli uniknąć kar. Różnica między siostrą Franciszką a
Bernadettą dla mnie zaczęła polegać na tym, że Franciszka biła, jak zasłużyliśmy. I
tłumaczyła nam, dlaczego chłopcy z jej polecenia nas pobili. Czasem obie przychodziły
patrzeć, jak nas okładają.
U Bernadetty nigdy nie widziałem żalu. Nie płakała, na pewno nie było jej przykro. Raz
siostra Franciszka dała chłopakom pas i kazała mnie zbić chyba za to, że dostałem uwagę
w szkole. Zaczęli mnie okładać z całej siły. Wyłem z bólu. Spojrzałem na nią i zobaczyłem,
że też płakała.
A gdy powiedziałem jej, że starsi chłopcy rozebrali mnie do naga i zgwałcili, to
przepłakała ze mną całą noc.
Wielu z nas ma takie przekonanie, że ona zrobiła nam potworną krzywdę, ale nie była
złą osobą. Wręcz przeciwnie. Siostra Franciszka uwierzyła, że stosuje te kary dla naszego
dobra.
 Zabrze 2007–2008. Przed procesem

L eszek Gajosz przywoził na przesłuchania wychowanków ośrodka. Myśli policjantów

krążyły wokół szarości tego miejsca. Wieczna nuda. Dzieci nie mówiły o nowym filmie,
wyjeździe w góry, ciekawych grach planszowych. Nowe zabawki siostry zamykały w
pokoju na klucz, bo dzieci mogłyby je zniszczyć.
– One celowo stosują tę surowość – mówił do kolegów Gajosz. – Z jakiegoś powodu
przyszło im do głowy, że to jest dla dzieci najlepsze.
Czuł, że wychowankowie są instruowani przez siostry, co mają powiedzieć na
przesłuchaniach. Wychodzili wolno z budynku, jeszcze spoglądając na wychowawczynie.
Gajosz zauważył, że chłopcy lgną do niego i jego kolegów. Widział tych chłopaków,
często w za dużych, dziurawych ubraniach, którzy zaczęli na nim polegać, i mocno się
zaangażował. Nigdy wcześniej nie spotkał ludzi tak samotnych i wystraszonych.
Droga z Zabrza do Gliwic była dla wychowanków przyjemna. Rzadko jeździli
samochodem i bardzo lubili patrzeć na przesuwające się za szybą budynki. Po wejściu do
gabinetu pani prokurator byli spokojni; poznali już Joannę Smorczewską w ośrodku. Jej
uśmiech i ciepły ton głosu wzbudzały zaufanie. Pokój był niewielki. Prokurator siedziała za
biurkiem, na którym leżały akta sprawy, z boku stał regał z książkami, a po prawej stronie
mały stolik z czajnikiem bezprzewodowym i kubkami. Codziennie przesłuchiwano kilkoro
dzieci, każde osobno. Prokurator wiedziała, że rozmowy mogą potrwać nawet kilka godzin,
dlatego też przygotowała dla nich sok pomarańczowy i słodycze. Nie przypuszczała, że w
trakcie procesu również i to zostanie wykorzystane przeciwko nim.
– Prokuratura przekupiła dzieci słodyczami i sokiem – podkreślały siostry wielokrotnie.
– Te dzieci nie mają na słodycze, bo ośrodek jest biedny, one nawet dla cukierka
podpisałyby wszystko.
W pokoju była też psycholog Maria Ptasiewicz. Jeśli zauważyła, że dziecko
przywiązało się do Gajosza lub innego funkcjonariusza, to oni także zostawali. Widać było,
że ta trójka bardzo dobrze się rozumie. Zwykle dziecko zaczynało mówić i zwracało wzrok
ku jednemu z nich. Ustalili, że to osoba, którą wybierze, będzie kontynuowała zadawanie
pytań. Zwrócili uwagę, że przez pierwsze kilkanaście minut dzieci mówiły dokładnie to, o
co prosiły je siostry:
 – W ośrodku jest dobrze, siostry są kochane. Mam pani powiedzieć, że niczego takiego
nie było.
– Ale czego nie było?
– Dotykania i molestowania. Mam powiedzieć, że nie było.
Dopiero później stopniowo zaczynały ufać przesłuchującym.
Gdy wychowankowie opowiadali o niektórych siostrach, zmieniał się ich wygląd.
Drżeli, stawali się pobudzeni, płakali. Prosili, żeby nie mówić o ich słowach siostrze
Bernadetcie. Smorczewska pokazywała im akta na biurku i setki razy powtarzała:
– Te dokumenty zostaną u mnie. Nie pozwolę ich zabrać, dopóki siostry będą w ośrodku.
Dzięki temu, co powiesz, zostaną tam tylko te siostry, które nie biją.
W maju 2007 roku rozpoczęły się wielogodzinne przesłuchania. Dla psycholog,
prokurator i policjantów przeżycia dzieci z ośrodka były jak opowieść z zamierzchłych
czasów. A na pewno nie historia, która wydarzyła się w XXI wieku tuż obok nich.

Chłopiec, 17 lat
Nie lubię siostry dyrektor, bo bije po twarzy, po szyi, po karku. Bije przy wszystkich,
ręką, a czasem wisztokiem, linijką. Najwięcej to dostają maluchy. Za wszystko.
Kiedyś sikałem do łóżka. Za sikanie trzeba było uprać pościel i machać, aż wyschła.
Ale już nie sikam. Teraz mieszkam w osobnej sypialni. Jesteśmy zamknięci na klucz od
zewnątrz przez siostrę Martynę. Zamyka nas około ósmej wieczorem. Mamy tam wiaderko
na sikanie albo kupę. Jak śmierdzi, to otwieramy okno. Rąk nie ma gdzie umyć, ale siostry
zostawiają papier.
Jak mi się zrobiło słabo, bo mnie tak mocno głowa bolała, to otworzyłem okno i tam
stałem. Potem ległem w łóżku. Nie mówiłem siostrze, bo mi przeszło. Mnie tak z nerwów
boli głowa, serce mnie kłuje. Tak z nerwów, jak siostra krzyczy.
Ostatnio gdy siostra dyrektor mnie okrzyczała, to uciekłem do ojca. Pisałem potem do
sądu, że siostra mnie bije. Po tej ucieczce przywieźli mnie policjanci. Siostra przy nich
mówiła do mnie: „Rafałku”, a jak pojechali, to piekło się zaczęło.
Do mnie siostra mówi: „Ty upośledzeńcu”. Tak mnie zaczęła wyzywać od roku, jak już
jestem większy. I jest mi bardzo przykro.
Nas to nikt nie przytula, ale jak wczoraj siostra dyrektor miała imieniny, to przytuliła
tych, co jej kwiatki dali.
Kąpiemy się raz w tygodniu, w piątek. Wtedy też zmieniamy majtki. Siostra
powiedziała, że jak jestem taki mądry, że chcę zmieniać majtki codziennie, to mam sobie
sam uprać. Spodnie, które mam na sobie, dostałem czyste na święta i będę w nich chodził
jeszcze pewnie z tydzień.
Czasem starsi bili młodszych na polecenie siostry. Siostra dyrektor najczęściej bije
Kamila, bo nie chce sprzątać. On jest taki spokojny i jej nie odda, więc bije go po twarzy i
plecach. Mówi, że wywiezie go do domu starców, bo on ma już trzydzieści lat.
 Najbardziej chciałbym chodzić na zajęcia plastyczne, bo bardzo lubię rysować. Ale
siostra się nie zgodziła.
Zaczęli do mnie przychodzić do łóżka, jak byłem w podstawówce, chyba w piątej
klasie. Rysowali palcami po rękach, po plecach, po nogach. Jak się nie godziłem, to kazali
mi robić przysiady. Na pewno nie kazali mi gilgać tyłka i puloka. (Stwierdzono, że w tym
miejscu świadek pokazał ruch ręką w okolicach genitaliów). Na pewno mi nie kazali. Boję
się o tym mówić. Nie miałem wyjścia, ja tego nie chciałem. Dotykałem ich wszędzie.
A mnie wcześniej dotykał Mirek (prokurator już wie, że wcześniej Mirek był
molestowany przez trzech wychowanków). Kazał mi rozebrać piżamę. Dotykał mnie po
puloku, po pupie.
Jeszcze był taki Mateusz, który też kładł się na mnie. I Tomek robił mi to samo. On mnie
zgwałcił, bardzo bolało. Musiałem brać te czarne tabletki na biegunkę.
Mówiłem siostrze Martynie, że mnie zaczepiają w nocy. Biją, każą robić przysiady. Na
początku to powiedziałem, ale zaraz potem zostałem pobity przez Mateusza. Siostra nic nie
zrobiła. Potem już nie mówiłem, bo i tak siostry nic nie robiły.
W tym miesiącu siostra dyrektor mówiła, że za takie dotykanie można iść do więzienia.
Zauważyła, jak to robił Piotrek takim maluchom. Ona to nazywała molestowaniem albo tak
jakoś.
Mnie się później też tak zdarzało, że chodziłem do maluchów. Chodziłem do wszystkich
tak na dobranoc. Nie wiem dlaczego.

Dziewczyna, 20 lat
W wieku ośmiu lat trafiłam do sióstr. Wcześniej mieszkaliśmy z naszymi rodzicami.
Byłam w grupie dziewczynek, moim opiekunem była siostra Patrycja, później siostra
Monika. Mój brat trafił do grupy drugiej prowadzonej przez siostrę Martynę. W ośrodku od
początku nie podobało mi się nic, a najbardziej siostry. Nie mogłam się spotykać z moim
bratem, choć bardzo chciałam. I nikt nie tłumaczył nam, dlaczego nie możemy się spotykać.
Najgorsza była siostra Patrycja. Gdy nie posprzątałam dokładnie pomieszczenia, o co
prosiła, to biła linijką po rękach albo wkładała szare mydło do ust. Siostra Patrycja często
przywiązywała dziewczyny sznurami do słupa, z rękami do tyłu, albo do kaloryfera:
przodem lub też tyłem w pozycji siedzącej. Siedziało się tak około godziny czy dwóch.
Taka kara była stosowana za pyskowanie, niesłuchanie i przeklinanie.
Gdy mała dziewczynka zsikała się do łóżka, siostra kazała jej zaprać piżamę, a potem z
rozłożonymi rękami stać w kącie i ją suszyć. Tak żeby wszyscy widzieli i śmiali się.
Później naszą grupą opiekowała się siostra Monika. Ta też zmieniła się na gorsze.
Zaczęła nas wyzywać, zadawać kary, a nawet bić. Zaczęła stosować takie suszenie jak
siostra Patrycja. Biła nas trzepaczką i wisztokiem po plecach, rękach, a najczęściej po
nogach. Pamiętam, że parę lat temu w naszej sypialni siostra Monika uderzyła mnie w
twarz. Nie wiem już za co. Byłam tak zdenerwowana, że jej oddałam. W mojej obronie
stanęły dziewczyny z naszego pokoju. Od tej pory siostra już nie podniosła na mnie ręki.
Chyba się bała, że jej oddam. Często za karę nie dostawało się podwieczorku.
Siostry Patrycja i Monika ubliżały nam, wyzywając od debilek, głupków. Albo mówiły,
że zaraz po wyjściu z ośrodka zajdziemy w ciążę, bo jesteśmy ladacznicami. Wiosną tego
roku siostra Monika została przeniesiona za karę do innej placówki.

Chłopiec, 12 lat
Do ośrodka trafiłem w wakacje cztery lata temu. Wcześniej wychowywała mnie babcia.
Moja mama zmarła na raka, jak byłem mały.
Jestem w grupie pierwszej, którą opiekują się siostra Franciszka i siostra Natanaela. W
ośrodku wstajemy o szóstej piętnaście, myjemy się i ubieramy. Później idziemy na
stołówkę naszej grupy na śniadanie i wracamy do sali. Wykonujemy obowiązki, czyli to, co
siostra każe zrobić. Wczoraj myłem mopem podłogi w salach. Inni ścierają kurze, ścielą
łóżka, i takie tam. Później idziemy do szkoły. Po powrocie mamy obiad. Po obiedzie
musimy iść do pani Gieni, której nienawidzę, i ona z nami odrabia lekcje. Pani Gienia
często na nas krzyczy. Nie mogę się skupić, bo ona zawsze na kogoś krzyczy, a nawet
uderzy. Jeżeli jakieś zadanie jest łatwe, to każe samemu je rozwiązać, a jeżeli trudne, to
mamy czytać to samo sto razy, aby zrozumieć. O osiemnastej mamy kolację. Po kolacji
znowu mamy obowiązki, sprzątamy stołówkę i myjemy naczynia. Później oglądamy bajki
lub film. O dwudziestej idziemy już spać. Tylko w poniedziałki i środy przychodzi pan od
wuefu i jesteśmy na dworze. Teraz kąpiemy się codziennie, ale wcześniej kąpaliśmy się
tylko w soboty. Raz na trzy tygodnie zmieniamy ubrania i cały czas chodzimy w jednym.
Wcześniej majtki zmienialiśmy przy kąpieli, a teraz codziennie.
Witek chciał mnie dotykać, ale ja się nie dałem. Wiem, że dotykał czterech innych
chłopaków. Powiedziałem o tym, co się działo, siostrze Franciszce i zaczęła go za karę
zamykać w sypialni w ciągu dnia. Nawet w nocy był zamknięty i dostawał wiadro. Siostra
Franciszka zamykała chłopaków z Witkiem na noc, żeby ten nie wyszedł do innych
chłopców, bo wiedziała, że ich dotyka pomimo kar. Pod koniec ubiegłego roku musiałem
spać z nim w pokoju, aż do czasu kiedy wyjechał. Nie chciałem z nim spać, bo bałem się,
że on będzie mnie gwałcił, i powiedziałem to siostrze. Mówiła, że jak będzie mnie dotykał,
to mam mu nie pozwalać i jej powiedzieć. My nazywaliśmy go „zboczeniec”. Siostra
pytała później, czy on mnie dotyka, ale mówiłem, że mu się nie dałem. Więc zostawiła
mnie w sypialni. Siostra kazała kilka razy Markowi i Patrykowi pobić Witka. Stała w
sypialni i mówiła, kiedy mają przestać go bić. Bili go pięściami po całym ciele, kopali z
kolana. Widziałem, jak płakał, musiało go to boleć. Krzyczał:
– Dość, dość, już nie będę!
Ale siostra powiedziała do niego:
– Ty tak zawsze mówisz, a potem i tak to robisz.
Chciałbym częściej zmieniać ubranie, bo chodzę w jednym i się ze mnie śmieją. Chcę
też, aby siostra Natanaela odrabiała z nami lekcje, a nie pani Gienia. Chciałbym, żeby w
ośrodku nie było tylu kar. Myślałem, że tu jest jak w domu, a jest zupełnie inaczej.

Chłopiec, 13 lat
Mieszkam w domu dziecka w Zabrzu, jestem w pierwszej grupie, chodzę do szkoły
podstawowej. Nie pamiętam, od kiedy jestem w tym ośrodku, bo byłem mały, jak tu
trafiłem. Siostra mówiła mi, że jestem tu około sześciu lat. Nie wiem, gdzie mieszka moje
rodzeństwo, jestem tu sam.
Pamiętam, że już byłem przesłuchiwany przed sądem. Wtedy mówiłem, że Witek mnie
dotykał. To wszystko, co opowiadałem, to prawda. Za każdym razem jak Witek dotykał
mnie, to go straszyłem albo starałem się uciec. O tym, co robił, mówiłem siostrze
Franciszce, która krzyczała na niego: „zboczeńcu” i „świnio”. Pomimo kar robił to dalej.
Słyszałem, jak siostra Franciszka kazała starszym chłopcom, aby zrobili z nim porządek.
Widziałem, jak leciała mu krew z wargi.
Później, gdy Witek dostawał słodycze od siostry dyrektor, to chciał przekupić dzieci,
żeby dały się dotykać, ale wszyscy od niego uciekali. Siostra dyrektor nigdy nie
rozmawiała z nami na ten temat, chociaż wiedziała, co on robi i jakie ma za to kary.

Chłopak, 26 lat
Do domu dziecka w Zabrzu trafiłem, jak miałem jakieś sześć lat, ale już tego nie
pamiętam. Z domu rodzinnego pamiętam libacje, awantury i pałętanie się po chodniku.
W ośrodku sióstr nie mogłem kontaktować się z bratem, który był w innej grupie. Trochę
jak w więzieniu. Każda grupa miała swoje pokoje, tak zwane oddziały. Nie było więc
możliwości kontaktu.
Na początku było mi dobrze. W porównaniu z domem rodzinnym, tu miałem wszystko:
gdzie spać, co jeść.
Dużo chłopców sikało w nocy do łóżka. Jak ktoś się zsikał, to trzeba było wachlować
prześcieradłem, żeby wyschło. Dopiero wtedy mogli iść spać.
Ogólnie w domu dziecka było bardzo dużo kar. Kary były za wszystko: za wygłupianie
się, za gry, za próbę włączenia telewizora, za zgubienie przyborów szkolnych, za złe oceny,
a najgorsze za wagary.
Siostry biły linijką po rękach, po tyłku, kablem po plecach i warzechą. Najczęściej
warzechą biły w pierwszej grupie, bo tam był dostęp do pralni. Bicie było bez ograniczeń,
siostry biły bardzo mocno. Zdarzało się, że biły w kilka. Byłem bardzo niepokorny, nie
dawałem się, więc mnie okładały we dwie, bo jedna by sobie nie dała rady.
Dostawał każdy, małe dzieciaki też. Mogę sobie dać rękę uciąć, że nadal leją tego
Kamila.
Kiedyś tak mnie pobiły, że miałem pręgi na plecach, nie rozbierałem się nawet na lekcji
wuefu. Byłem wtedy bardzo młody, może miałem jedenaście lat. Potem się już nie
dawałem, potrafiłem się siostrom postawić.
Był też taki system, że jeden chłopak był wyznaczany do utrzymywania dyscypliny
wśród kilku chłopców. On mógł też uderzyć chłopca. Były też kary lżejsze, na przykład
zakaz oglądania telewizji, zakaz pójścia na salę gimnastyczną, stanie w kącie. Najwięcej to
biła siostra Bernadetta, czyli dyrektorka, a w naszej grupie siostra Martyna.

Leszek Gajosz zastanawiał się, dlaczego ta sprawa aż tak go porusza. Wcześniej pracował
przy wyjątkowo okrutnych morderstwach, niejednokrotnie widział ciała małych dzieci. Ale
kiedy słuchał zeznań wychowanków, którzy z taką szczerością opowiadali o zdarzeniach w
ośrodku, to czuł, że w gardle robi mu się gula. Obserwował prokurator Smorczewską,
która powstrzymywała łzy. Dzieci siebie obwiniały o gwałty. Powtarzały: „Ale ja sam tam
szedłem. Nie wiem, dlaczego mu pozwoliłem”.
Często nie były złe na swoich oprawców ani na siostry. Może to najbardziej przerażało
psycholog Ptasiewicz, bo niektóre o gwałtach i biciu mówiły jak o części dnia
codziennego, do której się przyzwyczaiły. Gajosz myślał o jednym z wychowanków, który
trafił do ośrodka po interwencji. Został znaleziony w szafie. Rodzice byli pijani. Po
badaniach okazało się, że dali dziecku narkotyki. Następnie chłopiec trafił do
boromeuszek. Był zdrowy. Nie miał żadnego stopnia upośledzenia. Ale wydawał się taki
zagubiony i bezradny. Skąd miał wiedzieć, że zachowanie sióstr było złe, myślał policjant.
Prokurator starała się nie przynosić akt tej sprawy do domu. Nie chciała rozmawiać o
niej z partnerem, żeby nie myśleć o wychowankach ośrodka przez cały czas. Za to często
poruszała ten temat z Leszkiem i psycholog Marią Ptasiewicz. Spotykali się w jej gabinecie
po przesłuchaniach.
– Mam wrażenie, że te siostry nie rozróżniały oprawcy i ofiary – mówiła psycholog. –
Dla nich nawet ten mały był zboczeńcem i pedałem, bo „się dawał”.
– Może one zupełnie odsuwały od siebie sprawy seksualności. Chciały, żeby chłopcy
sami się sobą zajęli. – Smorczewska zawahała się. – To brzmi przerażająco, ale coś mi się
wydaje, że niektórym siostrom było wszystko jedno, czy oni są gwałceni, czy nie.
Najważniejsze, żeby było wysprzątane i żeby panowała cisza w ośrodku.
– Tak. Ale skoro wyraźnie sobie nie radziły, to dlaczego przez tyle lat nikogo nie
poprosiły o pomoc?
– Może chciały sprawiać pozory, że wszystko jest wspaniale – zastanawiała się
prokurator. – Przecież do tej pory były przez władze miasta chwalone.
Leszek stał przy oknie, oparty o parapet. Spojrzał na Smorczewską.
– To wszystko przenosiło się z jednej dyrektorki na drugą. Taki schemat. Widzisz, że
reakcją na sikanie do łóżka jest kara suszenia prześcieradła przez machanie, więc później
też stosujesz tę karę. Podejrzewam, że tam nic się nie zmieniło od pięćdziesięciu lat.
Nawet sposób, w jaki siostry mówią o ośrodku, jest zupełnie archaiczny. Powtarzają: „Złe,
upośledzone dzieci, ciężka praca, trzeba być surowym, dzieciom nie należy wierzyć”. Więc
to jest dość zrozumiały ciąg zdarzeń. Tylko cały czas myślę, co by było, gdyby mój syn
trafił do tej placówki. Przecież ja bym tę wielką dyrektor rozszarpał na strzępy. A o te
dzieci nikt nie walczył.
– Kto miał walczyć? Nauczyciele, rodzice? Przecież te nauczycielki nawet teraz mi
powtarzają, że w ośrodku wszystko było jak należy. Dzieci zadbane, siostry pracowite.
Ciekawe, jak tacy ludzie zostają nauczycielami? Pani Włodarska dość szybko dostrzegła to
co my. Zauważyła też, że siostra Bernadetta nie jest z nią szczera. Chyba trzeba być ślepym,
żeby nie widzieć, że dzieci są zaniedbane, skrzywdzone.
– Ale pamiętaj, że w szkole w Rybniku też nikt nie zauważył, że tak wiele dzieci jest
molestowanych przez chłopaków, którzy grają w piłkę na boisku. – Gajosz nadal myślał o
sprawie Mateusza. – Mimo że Tomasz dotykał ich nawet w pobliżu szkoły. Może
nauczyciele nie chcą widzieć takich rzeczy, żeby nie musieli reagować. Bo później są
przesłuchania w sądzie, notatki służbowe…
Psycholog wyobraziła sobie nauczyciela, który zauważył, że w sierocińcu dzieci są bite.
Musiał podjąć decyzję.
– W sprawie ośrodka doszła jeszcze jedna rzecz. Nie dość, że trzeba zgłosić, wziąć za
to odpowiedzialność, podpisać papiery na policji lub w prokuraturze, to jeszcze później
występuje się przeciwko siostrom zakonnym…
– …które z założenia są dobre – dokończyła prokurator. – To jest Zabrze. Wszyscy się
znają. Siostra Bernadetta miała znajomych w urzędach, wśród lekarzy. – I po chwili
dodała: – Ale nie potrafię zrozumieć zachowania siostry dyrektor. Przecież ludzie
popełniają przestępstwa i się denerwują, męczą. Ona zupełnie się tym nie martwiła.
Stworzyła sieć znajomości, relacji, które ułatwiały jej zachowanie wszystkiego w
tajemnicy. Widzicie, jaka jest zaskoczona. Pewna, że robiła dobrze. Bardziej niż jej
okrucieństwo zastanawia mnie cały system, jaki stworzyła, by je stosować. Dzieci nie
miały kolegów wśród osób spoza ośrodka. Jako pomoc zatrudniano byłych wychowanków,
zatem niewiele informacji przedostawało się na zewnątrz. Bernadetta jest niezwykle
sprytna w tej całej otoczce ośrodka. Na pewno nie robiła tego z bezsilności, bo wtedy po
prostu walnęłaby dziecko w twarz, jak inne siostry. A ona spokojnie kazała dziecku czekać
przed gabinetem na swoją karę. Nie zastanawiała się, co taki kilkulatek może czuć,
oczekując na bicie. Wpuszczała go do pokoju, kazała ściągnąć majtki i wymierzała klapsy.
Chyba tylko ona zawsze biła sam na sam. Tak jakby wiedziała, że ta sprawa może kiedyś
wypłynąć i że nikt nie ma prawa mieć na nią haka.
Smorczewska spuściła wzrok. Przez chwilę w pokoju panowała niezręczna cisza.
– I jeszcze jedno mnie zastanawia – kontynuowała prokurator. – Nie radziły sobie i
poprosiły kilku najsilniejszych wychowanków o pomoc w biciu. Ale po jaką cholerę
siostry tam szły i patrzyły, jak starsi biją młodszych, czasem do krwi? Patrzyły, bo chciały
sprawdzić, czy dobrze biją? To nie ma sensu.
 Maria Ptasiewicz zwykle broniła osób przejawiających agresję. Zwłaszcza jeśli nie
znała jej przyczyn. Wiedziała, że zawsze są jakieś powody do sadyzmu. Nie znała żadnych
faktów z dzieciństwa siostry, ale podejrzewała, że gdyby przytrafiło jej się coś wyjątkowo
charakterystycznego, to już by o tym wiedzieli. Więc może jest jakaś tajemnica w życiu
dorosłym siostry.
– Na pewno siostra Bernadetta ujawniała nieprawidłową osobowość, duże
okrucieństwo – mówiła powoli. – Ale takie patologiczne cechy charakteru mogą się nigdy
nie ujawnić, jeśli nie będą miały możliwości. A jej nikt nie przeszkadzał. Pewnie na
początku dopuszczała się aktów drobnej przemocy, a skoro nikt nie reagował, to dzieci
zaczęły odnosić coraz cięższe obrażenia. Ona z pozoru jest bardzo ciepła, miła. Zaczyna
być agresywna, kiedy ktoś się jej sprzeciwia.
– To nie tylko jej wina – przyznała prokurator. – Może ona ma jakieś zaburzenia. Ale
ktoś powinien to wykryć wieki temu. Wszyscy w tej sprawie zawalili. Przecież Zabrze to
nie jest metropolia, dlaczego nikt nie zwrócił uwagi, że siostry tak rzadko występują o
pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej? Prawie nie było tam adopcji.
– I siostry załatwiały mieszkania tylko dla tych najgrzeczniejszych. Niektóre dzieci
odsyłane były do swoich rodzin.
– Właśnie. Wcześniej taka rodzina była patologiczna, a jak już dziecko skończy
osiemnaście lat, to nagle patologiczna nie jest? – mówiła prokurator. – Dzwoniłam do
kuratorium i dowiedziałam się, że za kontrolę odpowiada zakon. Urząd Miasta nie ma tego
ośrodka na liście kontrolowanych. Jak można dawać im kasę i potem z niej nie rozliczać?
Takie towarzystwo wzajemnej adoracji. Nikt nic nie widział. Nikt nic nie wie.
– Po tych zeznaniach mam takie przeświadczenie, że gdyby nie ośrodek, to Tomasz nie
zabiłby Mateusza – odezwał się nagle Leszek.
– Możliwe – powiedziała Smorczewska. – W Tomaszu dostrzegłam jeszcze jakieś
uczucia. Jemu w jakiś idiotyczny sposób zależało na Mateuszu, był zły na siebie za to, co
zrobił. A u pani Agnieszki F. naprawdę nie mogę się doszukać żadnej pozytywnej cechy.
Ani odrobiny refleksji, że może skrzywdziła te dzieci. Biła. Krzyczała. Ona jest
przekonana, że nasze działania to absurd, który szybko się skończy.
– Nie odpuścimy. – Leszek uśmiechnął się delikatnie.
– Wiem. Tyle że proces karny wymaga bardzo jasnych ustaleń. A wiesz, jak dzieciom
trudno przychodzi umiejscowić coś w czasie, podać dokładny opis zdarzeń. Często się
mylą. Mówią, że uderzyła je siostra Franciszka, a potem się okazuje, że jednak Bernadetta.
Musimy mieć twardy materiał, tylko to, czego jesteśmy pewni na sto procent. A wiele z
tych zarzutów już się przedawniło. – Smorczewska się zamyśliła. Po chwili spojrzała na
psycholog Ptasiewicz. – Wiesz, że podobno wymyśliłyśmy tę sprawę z chęci awansu? Dziś
znajomy prokurator mi powiedział, że są takie plotki.
– To następnym razem wymyślimy sobie dla awansu przyjemniejszą sprawę. –
Ptasiewicz się roześmiała. – Czuję, że ta afera z Bernadettą to jest jakiś wierzchołek góry
lodowej. Skoro w dwudziestym pierwszym wieku siostry stosują taką przemoc, to jak
wyglądał ten ośrodek dwadzieścia lat temu? Mogły robić, co tylko zechciały.
– Mnie już wtedy, gdy pierwszy raz przyjechaliśmy do ośrodka z Tomaszem, przeraziło,
że to się dzieje. I nie kiedyś, dawno temu, tylko dziś, cały czas, od kilkudziesięciu lat. One
muszą mieć jakieś układy. Mam takie straszne poczucie niemocy przy tej sprawie. Musimy
prowadzić żmudne przesłuchania, żeby za jakiś czas Bernadettę usunąć. Ale teraz tam jest.
Nie wiem, jak wytłumaczymy tym dzieciom, że nie powinny mieć poczucia winy. Przecież
my otwieramy im w głowach puszkę Pandory. Zeznają przeciwko kobietom, które je
wychowały. One nie obwiniają tych sióstr, tylko winią siebie. Już w samochodzie mówią
Leszkowi, że niepotrzebnie poszły gdzieś w nocy i może gdyby były w innym miejscu, to
nie zostałyby zgwałcone.
– Rzeczywiście zderzasz się z jakimś murem. – Leszek skinął głową. – Dobrze, że
Włodarska też to wszystko widziała, bo oprócz niej niewiele mamy. Sprawa wygląda tak:
dzieci, które mówią, że jest źle, są na każdym kroku upokarzane, a siostry od dawna je biją.
Mnóstwo dorosłych natomiast powtarza, że wszystko jest dobrze, a siostry są wspaniałe.

Następne dni upłynęły na kolejnych przesłuchaniach. Prokurator notowała imiona i

nazwiska wychowanków, którzy wykorzystywali innych, a także tych, którzy byli
molestowani. Zapisywała imiona sióstr, które wiedziały o gwałtach i nie pomogły
chłopcom. Zastanawiała się, którym siostrom może postawić zarzuty.
Dzieci rozmawiały ze sobą w ośrodku. Czasem, gdy tylko weszły do gabinetu
prokurator, oznajmiały:
– Pan policjant mówi, że chłopcy mówią tu wam wszystko. A oni w ośrodku mówią, że
nic a nic wam nie powiedzieli. To ja też nie powiem. Sobie spokojnie żyję i nie będę się
siostrom narażał.
Smorczewska długo wyjaśniała każdemu dziecku, dlaczego prowadzą sprawę:
– Masz prawo nic nie mówić. Ale jeśli powiesz nam prawdę, to inne dzieci nie będą
musiały przechodzić przez to, co ty. Musisz się zastanowić, czy warto i czy chcesz nam o
tym powiedzieć.

Chłopak, 23 lata
Często zdarzało się, że siostra Bernadetta zadawała kary lub biła linijką po rękach i po
pośladkach. Najczęściej kantem, żeby bardziej bolało. Dostawałem wieszakiem
drewnianym albo warzechą. Od czasu skończenia szkoły podstawowej już nie byłem bity.
Ale zdarzało się, że biliśmy się między sobą z byle powodu. Tak jak to bywa w dużej
grupie dzieci w różnym wieku i z różnymi charakterami. Raz, kiedy miałem nogę w gipsie,
mogłem mieć około szesnastu lat, spotkałem się po kryjomu obok schodów przy kuchni z
dziewczyną. W czasie gdy się całowaliśmy, nakryła nas siostra z jej grupy, taka w
okularach, i zaczęła mnie gonić. Nie mogłem z nogą w gipsie wychodzić na podwórko,
więc wróciłem i zastałem siostrę dyrektor, siostrę Franciszkę i tę, która nas nakryła.
Wszystkie trzy zaczęły mnie bić rękami po twarzy i całym ciele. Wyzywały mnie, że jestem
zboczony, bo umawiam się z dziewczynami. Zabroniły kategorycznie spotykać się z tą
dziewczyną. Ale i tak dalej spotykałem się z nią codziennie w szkole lub po lekcjach, w
drodze do ośrodka. Nie uprawiałem z nią seksu, więc nie wiem, dlaczego zostałem zbity,
ale najwidoczniej zasłużyłem, bo wiedziałem o takim zakazie.
Kilka razy z polecenia siostry pilnowałem młodszych, którzy notorycznie sikali do
łóżka, aby prali swoje prześcieradła i piżamy i suszyli je. Najczęściej suszyło się na
kaloryferach, gdy grzały, albo wachlowało rękami, aż wyschły. Było to zazwyczaj przed
pójściem do szkoły, zaraz po ścieleniu łóżek. Najczęściej sikał do łóżka Krzysiu. Nie
zdarzyło się, aby którakolwiek z sióstr pomagała tym maluchom sprzątać, prać czy suszyć
piżamy.
Nie chciałbym nigdy wrócić do tego ośrodka.

Chłopak, 23 lata
Jak ktoś był niegrzeczny, to szedł do takiego pokoiku siostry dyrektor. Ona biła pasem, a
jak ktoś był bardzo niegrzeczny, to warzechą. Jak już siostrze puściły nerwy, to biła
wieszakiem.
Raz uciekłem z Tomkiem. Pojechaliśmy pociągiem, ale nie w stronę Gliwic, tylko w
drugą. Tomek znał ten dom, zaprowadził mnie i tam zapytaliśmy, czy możemy zostać, bo nie
chcemy być u sióstr. Na następny dzień siostra po nas przyjechała. Dostałem straszne lanie
pasem po dupie.
Jak byłem mały, to Mateusz tak mnie dotykał za siusiaka. Nawet codziennie. W ubikacji,
w sypialni, na korytarzu. Byłem w piątej klasie, jak to się zaczęło. Dlatego też uciekałem,
bo nie chciałem się dawać dotykać. Nie skarżyłem się siostrze, bo się bałem, że i tak mi
nie uwierzy. Ale czasem słyszałem, jak siostra krzyczała na Mateusza:
– Ty pedale!
A pedał to jest taki, co maca chłopaków.
Dostaję rentę. Chyba pięćset dwanaście złotych. Siostra odbiera rentę. Wszystko tak
załatwiła. Nie dostaję kieszonkowego ani pieniędzy. Wszystko mi siostra dyrektor kupuje,
ostatnio kupiła mi kurtkę za sto trzydzieści dziewięć złotych. Za to, że pracuję w ośrodku,
też nie dostaję pieniędzy. Prosiłem, żeby siostra mi dała trochę pieniędzy, bo marzę o tym,
żeby mieć walkmana, ale siostra powiedziała, że nie starczy na jedzenie.
Siostra ryczy na nas:
– Ty debilu, ty ułomie, ty jesteś chory umysłowo, kretynie. Wyrzucę cię pod most!
Jak się nie wykona polecenia, to pyta:
– Czy ty jesteś chory umysłowo?
Do nas, starszych, mówi, że wyśle nas do domu starców.
 – Ty zboczeńcu! – woła, jak zobaczy, że się przytulam do dzieci, jak się nimi opiekuję.
Bo bardzo lubię opiekować się dziećmi.
Mam takie marzenie, żeby zachowanie siostry dyrektor się zmieniło, żeby tak nie
krzyczała i nie wyzywała. Myślę sobie, że może byłoby lepiej, jak byłbym gdzieś indziej.
Na przykład z mamą. Albo gdzieś z innymi siostrami. Ostatni raz mamę widziałem ponad
rok temu.

Chłopak, 19 lat
Obecnie przebywam w ośrodku w Zabrzu prowadzonym przez siostry zakonne.
Wcześniej byłem w rodzinnym domu dziecka, ale tam było bardzo źle. Przybrany ojciec jak
zobaczył, że zafarbowałem włosy, to położył mi na głowę kupę psa. I kazał z nią chodzić
dwie godziny. Bili nas za byle co, krzyczeli. Ojciec był gorszy. Mieli nas ośmioro chyba.
Poszliśmy do pogotowia opiekuńczego w Zabrzu i opowiedzieliśmy o tym wszystkim.
Wtedy ojciec z tego domu przyjechał i zabrał nas z powrotem. Potem byłem jeszcze w
sanatorium i stamtąd trafiłem do sióstr.
U sióstr jest dużo lepiej niż w tym rodzinnym domu dziecka. Tam nas bili bez powodu, a
teraz dostajemy, jak zasłużymy.
Jak jest bójka, to siostra mi mówi, żebym zrobił z tym porządek. I bierzemy
niegrzecznego wychowanka na krzesło. Idziemy z nim na gwiazdę i tam dostaje lanie. Ta
gwiazda to jest takie pomieszczenie, gdzie się trzyma kurtki, buty. Więc biję takiego
niegrzecznego w tyłek. Sam decyduję, ile mam bić. Siostra jest przy tym albo wychodzi.
Mówi nam, że mamy go pobić, i tyle.
Lanie dostają prawie wszyscy, a najczęściej Witek za molestowanie dzieci. Dawid
poskarżył się siostrze Franciszce, że ten Witek go dotyka, i wtedy siostra kazała go zbić.
Biliśmy go rękami, kopaliśmy wszędzie, po nogach, po głowie, po całym ciele. Jak leżał,
to dalej kopaliśmy. Witkowi już wtedy leciała krew. Nie wiem, czy siostra to widziała, ale
myślę, że nie byłaby na nas zła.
Jak Przemek powiedział siostrom, że Witek też go dotyka, to siostra krzyczała:
– Ty pedale, spotka cię kara boska, ty zboczeńcu!
Mnie też kiedyś odbiło i dotykałem chłopca, który ma czternaście lat. Spaliśmy wtedy w
jednej sypialni. Teraz to już śpię sam, bo siostra Franciszka mnie złapała na tym dotykaniu.
Nie wiem, co mi tak przyszło do głowy. Mówili, że to jest fajne, i chciałem zobaczyć, jak
to jest. Wtedy to była taka porządna rozmowa. Siostra mówiła, że mam tego więcej nie
robić. Potem jeszcze rozmawiałem z siostrą dyrektor, żeby się to nie powtórzyło.
Siostry na pewno byłyby bardziej złe o dotykanie dziewczyny, a nie chłopaka. Zawsze
bardziej o to krzyczą. Kiedyś nakryły mnie, jak rozmawiałem z dziewczyną. To dopiero
była wielka afera. Siostra dyrektor na mnie wrzeszczała, a dziewczyna dostała w twarz od
siostry Moniki.
Siostry biją, ale tylko jak się należy. Za pyskowanie i jak ktoś jest niegrzeczny. Ostatnio
napisałem brzydkie słowo CHWDP. To taki brzydki skrót o policji. Siostra była zła. I
wtedy przez dwa tygodnie spałem w izolatce. Ale mnie siostry mało biją. Tylko czasem za
przeklinanie dostanę po mordzie.
Siostra dyrektor mi mówiła, że się wszystkiego dowie o tym, co ja tu wam opowiadam,
a ja bym nie chciał, żeby się dowiedziała. W ośrodku w Zabrzu jest mi dużo lepiej niż w
rodzinnym domu dziecka. Tam dostawałem lanie za wszystko, ojciec i matka ciągle mnie
bili, a tu siostry mnie biją tylko po twarzy. Mamy też co jeść. Nie zmieniałbym nic w tym
ośrodku, bo tu jest dużo lepiej niż tam, gdzie byłem wcześniej.

Chłopak, 20 lat
Pierwszy raz to do mnie przyszedł Kamil, jak miałem dziesięć lat. Zgwałcił mnie na
łąkach, a później przy tunelu.
Jak miałem trzynaście lat i wieszaliśmy na sali balony, to też przyszedł chłopak i się
przy mnie onanizował. Wtedy mu pociekło coś białego. Teraz wiem, że to była sperma.
Później przychodził taki inny, a jak go wyrzuciłem, to poszedł do młodszego chłopca i go
zgwałcił. Ostatnio widziałem go, jak byłem w Zabrzu w Realu zobaczyć sprzęty. Był
brudny i wyglądał, jakby coś brał, jakieś prochy.
Potem już ja sam zacząłem chodzić do Pawła i to się wydało.
Teraz w ośrodku pilnuję małych dzieciaków. Tych małych, takich po cztery, pięć lat.
Pilnuję, żeby nie sikali do łóżka. Budzę ich o dziesiątej i mają iść sikać.
Prokurator spytała:
– Kto kazał ci to robić?
– Siostra mnie do tego wyznaczyła, siostra Franciszka.
– A czy siostra wie, co robiłeś Pawłowi? – dopytywała prokurator.
– Ona wie, że mam sprawę w sądzie o molestowanie Pawła.

Paweł
Mama mówi, że jak miałem półtora roku, to mój ojciec chciał mnie i moją starszą
siostrę sprzedać na targu w Gliwicach. Od tej pory razem z siostrą byliśmy w ośrodku w
Zabrzu prowadzonym przez siostry zakonne. W czasie pobytu w ośrodku kilka razy
zmieniałem szkołę. Podobno dlatego, że źle się zachowywałem. Od początku byłem w
pierwszej grupie chłopców, której sypialnie znajdują się na parterze budynku. W lutym lub
marcu dwa tysiące szóstego roku chodziłem do Szkoły Podstawowej numer osiem w
Zabrzu. Poskarżyłem się pani Zofii Włodarskiej, że w ośrodku starsi chłopcy, z którymi na
noc jestem w pokoju zamykany na klucz, mnie molestują. Powiedziałem jej, że nie wrócę
już do tego miejsca. Ucieknę albo się zabiję. Już raz próbowałem zabić się tabletkami od
takiego czuba, chłopaka, który był w naszej grupie. Pod nieuwagę sióstr z kartonu, który
stał na szafie, zabrałem całe opakowanie takich czerwonych tabletek. Miałem chyba
dziesięć lat, ale nie pamiętam, jak to dokładnie było.
 Przez pierwsze lata nie skarżyłem się siostrom, że chłopcy mnie dotykają. Widziałem,
jak mówili inni. Siostry i tak siedziały na dupie, nic nie zrobiły, a starsi, jak się
dowiedzieli, to bili skarżącego. Siostra Franciszka, słysząc od innych, że Witek chodzi w
nocy i dotyka chłopców, dawała mu kary: dostawał od niej linijką po rękach, stał w kącie,
był zamykany w pokoju na cały dzień, sprzątał łazienkę albo kazała go zbić starszym
chłopakom. Oni bardzo często bili niegrzecznych na jej prośbę. Siostra Franciszka
wieczorem około dwudziestej zamykała nam drzwi na klucz i zostawiała wiaderko, abyśmy
mieli gdzie sikać. Gorzej było, jak komuś chciało się kupę. Robił do wiaderka, a inni się z
niego śmiali. Jak nie było papieru, to musieliśmy kombinować z gazetami. Pamiętam, że
kilka razy byłem zamykany za karę w pokoju na cały dzień bez wiaderka. Jak chciało mi się
sikać, to sikałem przez okno. W salach były kraty w oknach, więc nie mogłem wyjść. Gdy
siostra wyczuła zapach, to dostałem od niej po pysku. A ja zawsze pukałem w drzwi,
krzyczałem do kolegów, żeby zawołali siostrę i powiedzieli jej, że muszę iść do łazienki.
Najczęściej się nie zgadzała i dlatego musiałem sikać przez okno albo robić kupę do
pustych szuflad.
Powiedziałem siostrze Franciszce o tym dotykaniu mnie przez braci i gwałceniu. Siostra
powiedziała, że to już jest w jej rękach, ale nic się nie polepszyło. Dalej byłem zamykany i
dalej to robili.
Jeszcze inny chłopak mnie dotykał i nazwałem go zboczeńcem. Wtedy siostra spytała
mnie, dlaczego tak mówię, i w trójkę rozmawialiśmy na osobności. On przyznał się do tego
i obaj dostaliśmy karę. Musiałem iść do sypialni, a on nie mógł brać udziału w zabawach,
grać na komputerze i oglądać telewizji.

Prokurator wiedziała, że Paweł może bardzo pomóc w tej sprawie. Jego zeznania były
szczere, odważne. Widać, że nie wypowiadał się przeciwko siostrom. Jemu zależy na
siostrze Franciszce, pomyślała. A jednocześnie ma świadomość, że to, co zrobiły mu
siostry, było złe i należy o tym rozmawiać.
Od czasu zeznań wychowanków nie potrafiła już okazać siostrze Bernadetcie choćby
cienia sympatii. Czuła, że dyrektor skrzywdziła te dzieci podwójnie. Zdobyła zaufanie
ludzi, które wykorzystała, by zranić dzieci już wcześniej pokrzywdzone. Smorczewska nie
była w stanie mówić do niej: „siostro”. Teraz częściej zwracała się do siostry Bernadetty,
używając jej imienia: „pani Agnieszko”, co doprowadzało siostrę do szału.
Siostra Bernadetta od początku zauważyła, że prokurator traktuje ją inaczej niż pozostałe
osoby. Była dla niej niezwykle oschła. Nikt wcześniej nie pozwalał sobie na takie
zachowanie w stosunku do niej. Dyrektor widziała, że podczas rozmowy z dziećmi
prokurator była serdeczna, uśmiechnięta.
Wiedziała, że ktoś wreszcie powstrzyma prokuraturę; nie wierzyła, że ktokolwiek
mógłby usunąć ją z ośrodka.
– Przecież to miejsce by się beze mnie rozpadło – powtarzała siostrom. – Wszyscy to
wiedzą, kuratorium, urzędy. Co oni by z tymi dziećmi robili?
Ale sprawa coraz bardziej się przeciągała i denerwowały ją kolejne podejrzenia. Może
dlatego podjęła ostatnią próbę przekonania Smorczewskiej do swojej wersji zdarzeń.
– Pani chyba nie ma rozeznania, jaka to ciężka praca – wyjaśniała siostra dyrektor. –
Całe życie zajmowałam się sierotami. Czasem trafiają do nas wyjątkowo ciężkie
przypadki. Mamy tu dziewczynkę, która bez powodu potrafi rzucić się na inne dzieci.
Wyzywa je, krzyczy. Jej ojciec jest schizofrenikiem. Pozostałe dzieci też często pochodzą z
rodzin patologicznych: narkomanów, prostytutek. Kradną, wrzeszczą, nie mają żadnych
wzorców, autorytetów. Ktoś musi dbać o ich rozwój moralny. Całe swoje życie służyłam
najbardziej potrzebującym. Ale pani musi zrozumieć, że w tej pracy każdemu czasem mogą
puścić nerwy…
– Moim zdaniem pani nigdy nie miały prawa puścić nerwy. To są tylko biedne dzieci –
przerwała jej prokurator.
– Te dzieci są upośledzone. Pani nie wie, jakie potrafią być złe.
– Pani Agnieszko, jeśli ktoś tutaj jest zły, to jedynie pani.

W ośrodku były też siostry lubiane przez wychowanków. Zwłaszcza te młodsze. Prokurator
próbowała z nimi rozmawiać, ale natrafiła na taki sam mur, jak w przypadku nauczycieli.
Przesłuchała siostrę, która od niedawna pracowała w placówce. Siostra nie chciała nic
powiedzieć. Powoływała się na posłuszeństwo zakonne.
– Ale czy nie ważniejsze jest dobro dziecka niż posłuszeństwo?
– Ale jaki to ma cel? Proszę pamiętać, że to są moje siostry. My żyjemy jak rodzina.
Pani nie wie, jaka to jest ciężka praca.
– Za to, w jakich siostry pracują warunkach, też odpowiada zakon. Jakoś w innych
ośrodkach zatrudniono więcej pracowników, wychowawców, psychologów. Więc może też
szwankuje zarządzanie?
– Nic mi o tym nie wiadomo. Ja naprawdę nic nie wiem. W Zabrzu pracuję od
niedawna. Nie chcę się w to mieszać.
– Proszę opisać to, co siostra wie. I pamiętać o dobru dzieci.
Siostra zastanawiała się dłuższą chwilę. Gdy zaczęła mówić, widać było, że dba o
dobór słów:
– Pracuję od dwa tysiące czwartego roku w ośrodku w Zabrzu prowadzonym przez
Zgromadzenie Sióstr Boromeuszek. Decyzja zapadła w domu generalnym naszego zakonu.
Pomagałam w trzeciej grupie dziewczynek, której wychowawcą była siostra Monika.
Moje relacje z siostrą dyrektor Bernadettą były w miarę dobre. Ale widziałam, jak
dyrektor krzyczała na inne siostry i zwracała im uwagę w obecności dzieci. Siostra
Bernadetta miała bardzo często pretensje do siostry Franciszki i Moniki, co powodowało
utratę autorytetu sióstr w oczach wychowanków. Słyszałam od dziewczynek, że dyrektor
biła dzieci. Potrafiła też ubliżać. Mówiła: „Ty głupku, nienormalny” lub „Stoczycie się jak
wasi rodzice, bo wszystko idzie w genach”. Pamiętam sytuację, gdy dziewczynki na
schodach paliły papierosy. W naszej grupie pojawiła się siostra dyrektor i wyzywała je, że
są nienormalne, głupie i stoczą się jak rodzice. Robiła to w obecności całej grupy
dziewczynek.
Grupa dziś liczy dwadzieścia trzy osoby w wieku od trzech do dwudziestu jeden lat,
najstarsze będą u nas do czasu ukończenia szkoły średniej. Słyszałam, że dziewczynki
skarżyły się na siostrę Monikę, że traktowała je tak samo jak siostra Bernadetta.
Dyrektor traktowała nie tylko dzieci, ale też zakonnice z dużym dystansem. Jej
obowiązki, którym sama chciała sprostać, powodowały frustrację i takie uzewnętrznianie
własnych problemów. Zawsze starała się narzucać swoją wolę i nie można się było jej
sprzeciwiać. Nigdy nie zwróciłam jej uwagi, że ośrodek funkcjonuje źle. Pamiętam
sytuację, gdy pięcioletnia Daria miała duże problemy z wymową. Dziecko było po operacji
podniebienia. Dowiedziałam się, że można pomóc Darii poprzez wprowadzanie ćwiczeń
logopedycznych, i sama chciałam się nimi zająć. Byłam z tym u siostry Bernadetty, ale
powiedziała, że dziecko już korzysta z logopedy w przedszkolu. Po takich drobnych
zdarzeniach wiedziałam, że sama nic nie poprawię w funkcjonowaniu ośrodka. Inne siostry
chyba też bały się przychodzić ze swoimi spostrzeżeniami i pomysłami.
Słyszałam od sióstr zajmujących się grupami chłopców, że niektórzy z nich byli
zamykani w sypialniach na noc, ale nie wiem, czym to było spowodowane. O
molestowaniu dowiedziałam się w maju tego roku. Siostra dyrektor nie rozmawiała ze mną
na ten temat.
Myślę, że także zachowanie świeckiej wychowawczyni, pani Agnieszki, zatrudnionej
jako pomoc wychowawcza, nie było właściwe. Pani Agnieszka nie posiadała żadnych
predyspozycji do pracy z grupą dziewczynek. Dopiero przed odejściem rozpoczęła studia
pedagogiczne, ale w czasie przyjęcia nie miała nawet licencjatu. Zajmowała się
pomaganiem w nauce. Pracowała na cały etat od jedenastej do dziewiętnastej. Sama
widziałam, jak Agnieszka w trakcie odrabiania prac domowych z dziewczynkami
podchodziła do nich i biła je ręką po głowie, bo nie zrozumiały zadania. Mówiła do nich:
„Cały czas nic nie kapujesz”. Dziewczynki dostawały po plecach czy głowie za to, że w
czasie pisania estetycznego początkowych literek lub cyfr wychodziły ręką poza
wyznaczone ramki. Dziewczynki bały się niepowodzenia i już na początku odrabiania
lekcji z Agnieszką zaczynały płakać. Mogłam się temu przeciwstawić, ale brakowało mi
siły i śmiałości, by zwrócić jej uwagę. Nie pamiętam już, jakich Agnieszka używała słów
wobec dzieci, ale z pewnością wyzywała je od głupków. Kilka razy zwracałam na ten
problem uwagę siostrze dyrektor, która mówiła, że z nią rozmawiała.
Nie wiem, dlaczego ośrodek funkcjonował w grupach i rodzeństwo nie mogło się ze
sobą kontaktować. Była taka sztywna rama, ale nawet nam nikt tego nie tłumaczył.

– Pani pewnie przeszła taką samą drogę jak ja – powiedziała do mnie prokurator
Smorczewska. – Na pewno dzwoniła pani do Urzędu Miasta, kuratorium, MOPR i wszyscy
mówili, że za kontrolę odpowiada tylko zakon. Prawda?
– Niestety, tak. Chyba niewiele się zmieniło. Kuratorium odpowiada jedynie za poziom
pedagogiczny. Za bezpieczeństwo wychowanków w ośrodkach chrześcijańskich ma
odpowiadać zakon.
– Młode siostry zgłaszały władzom zakonu, że dzieci są bite. Albo że zmusza się je do
jedzenia, nawet gdy zwymiotują. Tłumaczyły, że takie są zasady życia zakonnego. Nie
można tych spraw wynosić na zewnątrz. Ale dla mnie to było nie do pojęcia. One
wiedziały, że dzieci są molestowane przez starszych chłopców, ale nie chciały tego dalej
ciągnąć, to znaczy sprawdzić, zapytać chłopaków wprost, pogadać z nauczycielami, z
psychologiem. Taka reakcja obronna. Najlepiej zamknąć oczy i niczego nie widzieć, bo
inaczej trzeba się z tym zmierzyć. Nawet wierzyłam, gdy te młodsze siostry mówiły, że one
rzadko widziały, jak siostry biły dzieci. Bo przecież tam brakowało wychowawców i
zwykle była jedna siostra na zmianie. Chociaż jestem przekonana, że wychowankowie
mówili im, że pozostałe siostry ich biją. Podczas zeznań młodsze siostry skupiły się
głównie na osobach świeckich. A pomijały przemoc ze strony sióstr. Można było wyczuć
taką solidarność wynikającą z życia w grupie. Na swoich nie donosimy, ale coś tam
powiemy, żeby nas sumienie nie gryzło.
– A czy siostry mówiły dużo o dyrektor Bernadetcie?
– Widać było, że jej nie ufały i miały do niej dystans. Ale nie mówiły dużo. Myślę, że
one nie do końca wierzyły, że nam uda się ją usunąć z ośrodka.
Leszek Gajosz:
– Powiem tak drastycznie. W ośrodku dzieci gwałciły się niemal codziennie.
Długopisami, ołówkami, butelkami. I już nie będą żyć normalnie. Wszyscy przymykali
oczy. Tak zwane dobre siostry, które tam pracowały, a które same bały się Bernadetty,
nauczyciele, psycholodzy i inni. Nie wierzę, że nikt o tym nie wiedział. Po prostu ludzie nie
chcą się mieszać. Nie wierzą, że potrafią coś zmienić.
Jedna z sióstr, które pracowały w ośrodku, mówi mi teraz:
– Najbardziej biły siostry: Patrycja, Monika i Scholastyka. Myślę, że Patrycja miała
nierówno pod sufitem. Bo dziewczynki mi mówiły, że potrafiła łamać kości, wyrywać
włosy. I zupełnie nie było jej żal dzieci. Byłam zdziwiona, że to siostra Bernadetta
odpowiada za wszystko, bo na pewno były siostry zdolne do większej przemocy fizycznej.
Choć możliwe, że siostra dyrektor biła je w swoim pokoju, a inne siostry nie miały takiego
pomieszczenia.
 Mam wrażenie, jakby siostra Bernadetta składała się z dwóch osób albo po prostu była
bardzo zakłamana. Potrafiła zjednać sobie każdego. Wśród zabrzańskiej społeczności, czyli
księży bądź polityków, była wręcz uwielbiana. Ale nawet jej uśmiech był sztuczny. Po
wyjściu rodziców dzieci naśmiewała się z ich wyglądu, ubioru. Często przy nas i
wychowankach.
Pamiętam, jak zwróciłam uwagę siostrze Bernadetcie, że jedna z wychowawczyń bije
małe dziewczynki i każe im zjeść to, co zwymiotują. Dyrektor zawołała ją i przy mnie
pokazywała, gdzie trafiają odpadki, jeśli dzieci coś zostawią. Tłumaczyła jej, że tak nie
wolno robić. Jak dziewczynka nie chce jeść, to ma do tego prawo. Ale cały czas czułam, że
urządziła to przedstawienie dla mnie. Myślę, że miała bardzo duży problem
osobowościowy. Nie chcę użyć słowa „psychopatka”, ale może jest tutaj adekwatne, bo
nigdy nie zauważyłam u niej uczuć. Tak jakby każdego ranka nakładała inną maskę. Czuła
się od nas lepsza. Przyznam, że na miejscu dzieci nigdy nie zwróciłabym się do niej o
pomoc. Ja po paru próbach przestałam zwracać jej uwagę.
Nie jestem przekonana, czy takie ośrodki zakonne powinny istnieć, bo siostry, które są w
placówce dzień i noc, są wykończone. I tylko te, które naprawdę kochają dzieci, potrafią
wykonywać tę pracę dobrze. Według mnie siostry w ośrodku były sfrustrowane. Cieszę się,
że dzieci mówią o mnie dobrze, ale zdarzało się, że dałam wychowankom klapsa albo
krzyczałam. Choć wiem, że były tam też dzieci upośledzone i że ostatnie, czego one
potrzebują, to aby na nie krzyczano. Myślę, że siostry zakonne mogą dać im bardzo wiele,
ale jeśli będą miały normalny system pracy: osiem albo nawet dwanaście godzin w
ośrodku, ale później spanie w oddzielnym budynku. W takich miejscach musi być też
psycholog, seksuolog i odpowiednio dobrana kadra świecka. Bo siostry nie przygotują
dzieci do prowadzenia domu, założenia rodziny. Trafiłam do zakonu, jak miałam
kilkanaście lat. Co mogłam wiedzieć o płaceniu rachunków, kredytach i tego rodzaju
sprawach? A taka zwyczajna wiedza jest konieczna, podobnie jak rozmowy o chłopaku,
dziewczynie. Może jedna na dziesięć sióstr rozumie potrzeby seksualne młodzieży,
zwłaszcza niepełnosprawnej, i potrafi z nią porozmawiać. A u nas w ośrodku były dzieci,
które ocierały się o siostry lub kolegów w taki sposób, że miało to oczywisty podtekst
seksualny. I siostry zupełnie nie wiedziały, jak na to reagować. Chyba też bały się lub
wstydziły z kimkolwiek poruszać te tematy.
To, co wydarzyło się w ośrodku, jest niezwykle skomplikowane. Bo były siostry
wyjątkowo okrutne, jak Patrycja, która według mnie miała skłonności sadystyczne, ale były
też siostry podobne do Franciszki, która kochała te dzieci i biła z bezsilności. Nikt nie
nauczył jej stosowania innych kar. To też wina władz zakonu, które kierowały tam siostry
często po liceum i zupełnie nieprzygotowane do bardzo wyczerpującej pracy z trudną
młodzieżą. Siostra Franciszka zaczytywała się w Korczaku. Ale chyba nie miała
odpowiedniego wykształcenia lub obycia, żeby sobie te nauki dobrze zinterpretować. Takie
siostry podpatrywały, jak dzieci są traktowane przez siostrę Scholastykę, i wzorowały się
na niej. A nikt im nie pomagał. Kuratorium i Urząd Miasta zamykały oczy.
 Dziwiło mnie też, że siostry, które kierowały ośrodkiem, pomagały tylko grzecznym
wychowankom. Tak jakby stosowały zasadę „za dobre wynagradzać, a za złe karać”.
Nawet powiedziałam jednej z sióstr, że stosują zasady religijne, a nie pedagogiki czy
psychologii młodzieży. Jeśli ktoś był niegrzeczny, to mówiły, że jest zdemoralizowany, i
najchętniej go z ośrodka wyrzucały. A tam były dzieci bite i poniżane w domu, które
odreagowywały przeszłość i bardzo potrzebowały ciepła. Mam wyrzuty sumienia, że nigdy
nie powiedziałam o tym osobom z zewnątrz. Byłam jedną z młodszych sióstr, w ośrodku
pracowałam krótko i omawiałam traktowanie dzieci wyłącznie w zakonie. Ale zależy mi,
żeby zadać jedno pytanie: skoro ośrodek, w którym są wychowankowie w wieku od trzech
do trzydziestu czterech lat, nie powinien istnieć i być prowadzony przez siostry, które nie
miały doświadczenia, to dlaczego trwał przez tyle lat? Czuję się winna, ale jednocześnie
jestem zła, że za wydarzenia w ośrodku odpowiedziały jedynie siostry. Wszyscy wiedzieli,
co się tam dzieje. Wiedzieli od lat. O okrucieństwie siostry Scholastyki czy Patrycji dzieci
wspominały często. Na pewno mówiły to nauczycielom, kolegom i psychiatrom.
 Ściana płaczu

W 2007 roku dyrektor delegatury w Gliwicach zadzwoniła do wicekurator oświaty

Alicji Janowskiej.
– Skontaktowała się z nami prokurator Joanna Smorczewska. Mówiła o przemocy sióstr
zakonnych wobec wychowanków w Zabrzu. To może być poważna sprawa – powiedziała.
Wicekurator zasugerowała, aby zachowanie wychowawczyń prześwietlił wizytator
odpowiedzialny za ośrodek.
– A ja niedługo przyjadę do Gliwic. My również zapoznamy się z sytuacją – dodała.
Maciej Osuch, wysoki szczupły blondyn w okularach, od trzech lat sprawował nadzór
nad Ośrodkiem Sióstr Boromeuszek. Nie słyszał, aby płynęły z niego niepokojące sygnały.
Wiedział, że dyrektor za swoją działalność dostała nawet Nagrodę św. Kamila.
Osuch był wizytatorem, ale też rzecznikiem praw dziecka. Często wychodził z
inicjatywą. Założył stronę, na której publikował swoje przemyślenia o prawach dzieci.
Po rozmowie z przełożoną, która naświetliła mu sytuację, Osuch zadzwonił do sióstr.
– Śledztwo prokuratury dotyczy wychowanka kryminalisty, który w ośrodku był dawno –
oznajmiła siostra. – Tomasz od zawsze sprawiał kłopoty, pochodził z rodziny
patologicznej. Ale nie ma go już w ośrodku.
Osuch zapowiedział swoją wizytę w sobotę na kilka godzin przed przyjazdem. Dzieci
akurat jadły obiad. Osuch miał wrażenie, że siostry są dla niego bardzo życzliwe.
– Cieszymy się z pana obecności, może wreszcie ktoś to wyjaśni – podkreślały.
Zaglądał do sypialni wychowanków. Widział, że wszystko jest posprzątane, lśniące.
Może tylko brakowało kolorów. Siostra Bernadetta zrobiła na Osuchu wyjątkowe
wrażenie: delikatna, inteligentna, przychylała się do każdej jego prośby. Rzadko się zdarza,
aby dyrektor wyraził zgodę na rozmowy z dziećmi sam na sam. Zwykle musi być obecny
pedagog lub wychowawca. Siostra nie miała nic przeciwko temu. Choć w pewnej chwili
pomyślał, że jest aż nazbyt uprzejma, wręcz nadskakująca. Ale często miał do czynienia z
dyrektorami placówek, którzy podczas kontroli zachowywali się nienaturalnie. A nawet
dziękowali za to, że przyszedł, co zawsze wydawało mu się absurdem. Pomyślał, że pod
tym względem siostra nie różni się od innych dyrektorów.
Dzieci odpowiadały na pytania spokojnie. Mówiły, że siostry są dobre i tylko czasem
dadzą klapsa.
– Ale jak zasłużymy – dodawały zgodnie.
Osuch zaczepił też starszego chłopaka, który akurat sprzątał korytarz. Miał słuchawki w
uszach i poruszał się w rytm muzyki. Był trochę zdziwiony, że ktoś go dotknął. Wizytator
odniósł wrażenie, jakby chłopak budził się ze snu.
– Czy w ośrodku wszystko jest w porządku? – spytał go.
– W najlepszym. – Chłopiec uśmiechnął się i chciał wrócić do sprzątania, ale Osuch
zapytał jeszcze o przemoc ze strony sióstr. – Nie ma niczego takiego – oświadczył
wychowanek. – A gdyby nawet było, to ja bym sobie nie pozwolił.
Wizytator wyszedł z ośrodka zaskoczony. Słowa prokurator zupełnie się nie
potwierdziły. Pomyślał, że gdyby przyszedł do sierocińca rok wcześniej i usłyszał takie
opinie wychowanków, byłby zadowolony z pracy sióstr. W wielu placówkach dzieci od
razu narzekają na wychowawców i opisują ich niewłaściwe zachowanie. Tutaj powtarzały,
że lubią siostry, i wręcz przekonywały, że wszystko działa tak, jak powinno.
„W trakcie mojej wizyty wychowankowie nie zgłosili ani jednej rzeczy, która by ich
niepokoiła – relacjonował później Osuch w służbowej notatce. – Nie wspominali o
kontaktach seksualnych i zagrożeniu ze strony starszych chłopaków”. I podsumował: „W
związku z morderstwem Mateusza Domaradzkiego ośrodkiem zainteresowani są
dziennikarze. Siostry są otwarte i chętnie przekazują prasie informacje. Nic nie wskazuje
na to, że obawiają się krytyki swoich metod wychowawczych”.

Wizytator nie mógł jednak zapomnieć o słowach prokurator Smorczewskiej. Zastanawiał

się, jak zorganizować spotkanie, aby zapewnić dzieciom swobodę wypowiedzi. Tydzień
później poprosił dyrektor jednej ze szkół, do której chodzili wychowankowie ośrodka, aby
udostępniła mu salę. Ustalił, że na spotkaniu będzie też obecna pedagog.
Wszedł do klasy. Dzieci stały w grupie. Niektóre tuliły się do siebie. Osuch sam nie
mógł uwierzyć w to, co słyszy.
– To była ściana płaczu – stwierdził później podczas rozmowy z panią pedagog.
Dzieci od pierwszych sekund zaczęły płakać, drżeć. Opowiadały, jak boją się sióstr. Dla
wizytatora było to szczególnie zaskakujące, bo wśród wychowanków rozpoznał chłopców,
z którymi wcześniej rozmawiał w placówce i którzy wtedy z uśmiechem zapewniali, że w
ośrodku jest dobrze.
– Siostry nas biją wszystkim, co wpadnie w ręce – mówili wychowankowie. –
Poszturchują, wyzywają: „Ty debilu, ułomie, czy ty z rodziny patologicznej jesteś?”.
– A jak powiemy, że nie chcemy już sprzątać, bo cały czas właściwie tylko sprzątamy, to
krzyczą: „A czy ty jesteś chory umysłowo? Odpoczniesz w grobie”.
– Bije też świecka wychowawczyni pani Agnieszka, jak nie potrafimy zrobić zadania. A
siostra Monika wyrywa dziewczynkom włosy z głowy.
Na prośbę Osucha dzieci wymieniły siostry, które lubią – Natanaelę, Augustynę i
Franciszkę. Mówiły, że Franciszka też się czasem denerwuje, ale je kocha.
– A młode siostry są dobre. I nie biją tak jak siostra Monika, która okłada pięściami.
Najbardziej boli, jak siostra Monika walnie dziewczynkę z pięści w kręgosłup.
– Siostry nas przeszukują. Nie możemy mieć swoich rzeczy, ubrań, kosmetyków. Jak coś
dostaniemy, to siostry mogą nam to zabrać i dać innym wychowankom. Mówią, że to one o
wszystkim decydują.
– A co chciałybyście zmienić w ośrodku? – Osuch przygotował listę pytań, które zawsze
zadawał. Ale nagle zdał sobie sprawę, że one nie pasują do tej sytuacji.
– Żeby siostry nie biły warzechą i kijem od miotły!
– Żeby można było po szkole pójść odrabiać lekcje z koleżanką z klasy.
– Chciałabym móc czasem porozmawiać z bratem, bo on też mieszka w ośrodku. A
siostry nam zabraniają.
– Żeby siostry nie mówiły: „Wy to jesteście dzieci złodziei, tacy to nigdy pracy nie
znajdą. Po co wy się kształcicie?”.
– Siostry się zmieniają, jak do ośrodka ktoś przyjdzie. Wtedy są miłe, uśmiechnięte.
Zupełnie inne. A potem się wyśmiewają z tych osób.
Jedna z małych dziewczynek cały czas płakała i drżała.
– Nie chcę tam wracać. Siostry się dowiedzą, co my tu panu powiedzieliśmy, i się
zemszczą. Na pewno się dowiedzą – mówiła, łkając.
– Siostry nas biją wszystkim, co w ręce wpadnie.
Maciej Osuch jeszcze nigdy nie miał do czynienia z takimi słowami wychowanków.
Czuł, że dzieci nie mówią mu wszystkiego; widziały go po raz drugi, niektóre po raz
pierwszy. Więc bardzo się hamowały. Ale po ich płaczu i wyglądzie, zwłaszcza
wystraszonych oczach, widział, że to nie jest zwykła placówka i rutynowa działalność.
Stwierdził, że aby pomóc prokurator Smorczewskiej, on także musi być stanowczy.
– Znęcanie się, poniżanie dzieci, przemoc ze strony niektórych opiekunek to norma! –
relacjonował w delegaturze. – Dzieci najbardziej krytycznie odnoszą się do przemocy ze
strony siostry Moniki oraz świeckiej wychowawczyni Agnieszki. Siostry wprowadziły
całkowity zakaz opuszczania ośrodka. Zabierają dzieciom kosmetyki, ubrania i pieniądze.
Przeszukują.
– Dzieci płakały – opowiadał przełożonym Osuch. – Mówiły, że siostra Monika „wali”
butami, wieszakiem, miotłą lub mopem. Najbardziej boli dzieci uderzenie z pięści w
kręgosłup. Wychowankowie mówią też, że gdy jedzą wolno, bo nie lubią jakiejś potrawy,
to siostry wrzucają im drugie danie do zupy i każą zjeść taką mieszankę. Jedna z
dziewczynek ma codziennie wstawać o piątej rano i prać skarpetki wszystkich
wychowanków. Siostry często nazywają dzieci złodziejami, śmieją się, że nigdy nie
zdobędą wykształcenia i nie znajdą pracy.
„Trudno jest przelać na papier wszystkie wypowiedzi uczniów, oddać atmosferę tych
spotkań – napisał w kolejnej notatce. – Najlepiej natychmiast odizolować od dzieci
najokrutniejsze opiekunki. Dzieci w czasie tego typu działań będą obawiały się zemsty ze
strony sióstr, czego tak naprawdę nie możemy wykluczyć!”.
Wizytator podkreślił słowo „zemsta”, bo jeszcze nigdy nie spotkał się z taką różnicą w
zachowaniu dzieci w ośrodku i poza nim. Siostry w pewien sposób wytrenowały
podopiecznych do robienia dobrego wrażenia i zaprzeczania okrucieństwu
wychowawczyń, pomyślał.
Notatka Osucha kończyła się prośbą o oficjalne powiadomienie prokuratury o
prawdopodobnym znęcaniu się wychowawczyń nad dziećmi, aby ułatwić usunięcie sióstr z
placówki.
Kilka dni później przełożeni odebrali Osuchowi pieczę na Ośrodkiem Sióstr
Boromoeuszek.
– Ale dlaczego? – spytał bardzo zdziwiony wizytator, bo zależało mu na wyjaśnieniu tej
sprawy do końca.
– Siostry proszą, aby odsunąć cię od nadzoru nad placówką. Zdaniem sióstr będzie
lepiej, jeśli zajmie się tym kobieta – usłyszał w odpowiedzi.
Osuch, już po odsunięciu, pytał przełożonych, co zmieniono w ośrodku. Ale mówiono
mu jedynie, że podjęto skuteczne działania.

Gdy sprawa trafiła do sądu, media zaczęły się nią interesować. Maciej Osuch proszony był
o wypowiedzi. Opisywał swoją rozmowę z uczniami i uwiarygodniał zdarzenia w ośrodku.
Nie spodobało się to przełożonym. Do delegatury w Gliwicach przyjechała wicekurator
Janowska.
– To była jedna z najbardziej nieprzyjemnych godzin w mojej pracy – mówi mi teraz
Maciej Osuch. – Przyjeżdża moja przełożona i oznajmia, że przekraczam swoje
kompetencje. Ustawia mnie. Powtarza, że nie wiadomo, co jest prawdą, i że na razie nie
można oskarżać sióstr. Tłumaczę pani wicekurator, że ja widziałem te dzieci. Nigdy
wcześniej nie miałem tak traumatycznych rozmów jak z nimi. Zwykle nawet jak dzieje się
coś złego w sierocińcach, to dzieci o tym opowiadają, ale nie okazują tyle emocji. U
boromeuszek dzieci bały się wrócić do sióstr. Drżały i płakały. W mediach nie mówiłem
przecież, jaki wyrok ma zapaść, opowiadałem jedynie o przeżyciach wychowanków. Pani
wicekurator oświadczyła, że swoim fatalnym zachowaniem szkodzę ośrodkowi (już wtedy
były w nim inne siostry) oraz pani dyrektor w Gliwicach. Powiedziałem, że nie akceptuję
takiej formy zwracania mi uwagi i proszę o oficjalną naganę. Ale odmówiła wypisania
nagany, twierdząc, że i tak się odwołam.
W tym czasie Osuch należał do zespołu doradczego rzecznika praw obywatelskich
Janusza Kochanowskiego. Był zdziwiony zaproszeniem do udziału w spotkaniach, bo
Kochanowski był rekomendowany przez PiS, a Osuch nie był postrzegany jako sympatyk
prawej strony.
– Nieważne, jakie ma pan poglądy polityczne. Czytam pana wypowiedzi i ufam, że
razem dużo zdziałamy – mówił Kochanowski.
Okazało się, że do zespołu zaprosił około dziesięciu osób o bardzo różnych poglądach.
Spotykali się zwykle co miesiąc. Na jednym ze spotkań Kochanowski powiedział:
– A wie pan, co pana szef wyrabia? Wredną małpę z pana robi.
– Ale w jaki sposób? – spytał zdumiony Osuch, bo kurator oświaty Marian Drosio nigdy
nie zwracał mu uwagi.
– Sugerował, że przekracza pan swoje kompetencje, nawiązywał do sprawy sióstr
zakonnych. Dostałem nawet oficjalne pismo w tej sprawie. Niech pan sobie przeczyta.
To nie jest w porządku, uznał wizytator. Był zdenerwowany, że szefowie chcą mu zepsuć
opinię bez oficjalnej nagany czy choćby rozmowy. Dlaczego wszystko zwykle rozgrywa się
poza plecami osoby zainteresowanej, która dalej myśli, że wszyscy ją lubią?
Przeczytał pismo:
„Pan wizytator wielokrotnie udziela wypowiedzi w środkach masowego przekazu jako
rzecznik i odnosi się do spraw objętych nadzorem pedagogicznym, wykorzystując wiedzę
uzyskaną w wyniku sprawowanego nadzoru.
Szczególnie bulwersujący był przypadek Specjalnego Ośrodka Wychowawczego w
Zabrzu prowadzonego przez Zgromadzenie Sióstr Boromeuszek. (…) W mojej ocenie
postawa pana wizytatora pozostaje w konflikcie z etyką pracownika służby cywilnej”.
Janusz Kochanowski śmiał się z tego listu. Wydawało mu się absurdalne, że sprawa
wypowiedzi o przemocy sióstr w mediach może być „szczególnie bulwersująca”.
– Dla mnie siostry to tacy sami wychowawcy jak inni. Jeśli stosują przemoc, to należy o
tym mówić. A informacja uzyskana bezpośrednio od poszkodowanych jest jeszcze bardziej
wiarygodna – powiedział.

Marian Drosio, były już kurator oświaty z Katowic, mówi mi:

– Nie zajmowałem się sprawą sióstr, więc wolę się nie wypowiadać na temat ośrodka
w Zabrzu.
– A dlaczego informował pan rzecznika Kochanowskiego o bulwersującym zachowaniu
Macieja Osucha?
– Nic takiego nie miało miejsca.
– Kochanowski powiedział o tym wizytatorowi. Udostępniono mi pana pismo.
– Czyli ktoś daje pani nasze wewnętrzne pisma…
– Chcę tylko wyjaśnić, dlaczego o sprawie sióstr wyjątkowo nie chciał pan mówić w
mediach?
 – Na pewno nie chcieliśmy zatuszować tej sprawy. Kuratorium nie zamierzało
czegokolwiek ukrywać. Nic więcej nie pamiętam.

Jeden z pracowników kuratorium mówi mi anonimowo:

– To był czas bogoojczyźniany w naszym kuratorium. Zawsze jak zmienia się władza, to
zmieniają kuratorów na swoich. Tym razem były to osoby przychylne Kościołowi i osób
duchownych zwyczajnie nie można było krytykować. Wszystko, czego chciała prokuratura,
zostało spełnione, kuratorium pomogło w odsunięciu niektórych sióstr. Prokurator wysłała
nawet podziękowania. Więc wszyscy chcieli jak najszybciej zamknąć tę sprawę, tak aby
nie robić siostrom złej opinii. Mogli spać spokojnie, te mityczne „złe siostry” zostały
odsunięte. A to, co się stanie z tymi siostrami, już ich nie obchodziło. Choć wiadomo, że
jeśli sprawa nie jest głośna, to przynajmniej część wychowawczyń może dalej mieć kontakt
z dziećmi w innych miejscach. Moim zdaniem nie powinno się zostawić wszystkiego na
barkach prokuratury. Część spraw się przedawniła.
Około dziesiątej rano dzwonię do szkoły, w której obecnie dyrektorem jest była
wicekurator Alicja Janowska.
– Niestety, pani dyrektor nie może rozmawiać, bo w tej chwili jest na mszy. Proszę
zadzwonić w inny dzień, bo nie wiem, jak długo potrwają uroczystości. To takie
wewnętrzne święto naszej szkoły. Obchodzimy rocznicę i z tej okazji jest uroczysta msza
święta.
Kilka dni później dyrektor odbiera telefon.
– Nie przypominam sobie takiej rozmowy upominającej Macieja Osucha. Wątpię, żeby
miała ona miejsce – mówi. – W sprawie sióstr toczyły się postępowania w sądzie i zajęła
się tym prokuratura.
– Tak, ale jeden z wizytatorów podkreślał, że pani oraz kurator Drosio nie chcieliście
„rozdmuchiwać sprawy sióstr”. Mówił, że oboje jesteście gorliwymi katolikami, co
wpłynęło na wasz osąd tej sprawy.
– Jestem katoliczką. A co, może ten wizytator nie jest? Przecież podobno ponad
dziewięćdziesiąt procent Polaków to katolicy. Uważam, że nie można wysuwać oskarżeń,
jeśli nie są udowodnione. A pan Osuch pełnił dwie role. Był wizytatorem nadzorującym
placówkę oraz rzecznikiem dzieci. Czyli to trochę rozdwojenie jaźni. Bo z jednej strony
miał kontrolować, a z drugiej się wypowiadać. Taka rozmowa z wizytatorem mogła się
zdarzyć. Pamiętam, że dziwiłam się, że Maciej Osuch tak dużo wypowiada się w tej
sprawie. Siostry rzeczywiście prosiły, aby o niej nie mówić. Podały argument, że dzieci,
które wychowują, chodzą do szkół publicznych i inni będą się z nich śmiać. Więc
pomyślałam, że wizytator nie wziął tego pod uwagę. Pamiętam też, że pomyślałam: A
dlaczego on tak mówi o tej sprawie, jakbyśmy to my ją wykryli? Pan Osuch miał
kontrolować ten ośrodek przez ostatnie kilka lat i jakoś niczego nie wykrył. To pani
prokurator prosiła nas o zbadanie placówki. Nie chciałam, żebyśmy coś sobie
przypisywali. Bo jeśli naprawdę dochodziło do przemocy, to wizytatorzy mogli to wykryć
znacznie wcześniej.
– Tylko przez to, że sprawa szybko ucichła, nikt nie wypytał w zakonie, co dzieje się z
pozostałymi siostrami, które pracowały w ośrodku. Wszystko skupiło się jedynie na
dyrektor Bernadetcie.
– Czyli inne siostry też stosowały kary?
Janowska spokojnie dopytuje o wydarzenia w ośrodku. Opowiadam jej o procesie, o
nauczycielach, którzy przez lata nie reagowali, o pani Włodarskiej, która jako jedyna
zgłosiła sprawę.
– A czy na pewno te dzieci mówią prawdę? – pyta jeszcze. – Przecież one mają różny
stopień upośledzenia, różne choroby.
– Psycholog potwierdziła wiarygodność zeznań. Siostra dyrektor została skazana.
– Wszyscy przez lata mówili o niepełnosprawnych dzieciach od sióstr. I chyba narósł
taki stereotyp. Pamiętam, że siostry też powtarzały, jak trudna jest ta młodzież. Ten ośrodek
nie bardzo mi się podobał. Byłyśmy tam razem z dyrektor z Gliwic. Takie surowe wnętrza,
kraty w oknach. Siostry natomiast były miłe i życzliwe. Sprawiały wrażenie zmęczonych i
przejętych losem dzieci. Ale my naprawdę niczego nie chcieliśmy ukryć. Po prostu
wiedziałam, że prokurator na spokojnie wyjaśni tę sprawę, a wyrok należy do sądu.
– A pani zdaniem, dlaczego przez kilkadziesiąt lat nie wykryto tej sprawy?
– Wizytator zasugerował pani, że może chodzić o religijność. Według mnie to nie jest
prawda. Proszę sobie przypomnieć, czy w latach dziewięćdziesiątych widziała pani dużo
osób upośledzonych na ulicach? Wcześniej nie było ich wcale. Rodzice ukrywali własne
dzieci. Niepełnosprawni wymagają ogromnej troski ze względu na swoje dysfunkcje i
pamiętam, że jeszcze dziesięć lat temu był problem, żeby umieścić te dzieci w ośrodkach.
Nikt ich nie chciał. A teraz łatwo nam mówić, że siostry zawiodły. Ale tylko one się tego
podjęły. Myślę, że do tej pory mogą być problemy z ulokowaniem niepełnosprawnych.
Traktujemy też z dużym dystansem słowa tych dzieci. Nawet ja spytałam panią: „Czy na
pewno mówią prawdę?”. Za wydarzenia w ośrodku wszyscy powinniśmy się uderzyć w
piersi.

– Istniał taki pogląd, że dzieci z ośrodka są upośledzone. Ale przecież tam były też
zdrowe dzieci – mówi mi pani Włodarska, nauczycielka Pawła. – Mam wrażenie, że
siostra Bernadetta traktowała Pawła jako niezdolnego do nauki, a on po prostu wymagał
więcej uwagi. Siostra była nawet zdziwiona, gdy powiedziałam jej, że poprawił się w
szkole. Jeśli dzieci traktuje się jak nieuków, to one rzeczywiście się nie uczą. Trzeba im
dać jakąś motywację, pochwalić za drobne zmiany. I może wtedy uda się przełamać ich
niechęć. To długi proces. Ale jeśli od początku na kimś położymy krzyżyk, nie ufamy mu,
podajemy otępiające leki… To jak takie dziecko może w siebie wierzyć?
– Gdyby siostra Monika dowiedziała się, co powiedzieliśmy temu panu, toby nas tak
pobiła jak Zosię – mówi mi wychowanka ośrodka, która wcześniej rozmawiała z
Maciejem Osuchem w szkole. – Najpierw rozpytywał o siostry w ośrodku. A one już od
dawna nam powtarzały, że jak komuś powiemy, to nie będziemy mieć życia. Lepiej trzymać
język za zębami. Jak dziewczyny tak delikatnie mówiły nauczycielom, co się dzieje, to
nauczycielka dzwoniła do ośrodka i potem wychowanka była przez siostry dojeżdżana.
Chyba Zosia puszczała farbę, bo siostra Monika jej nienawidziła.
My nawet nie wierzyłyśmy, że te siostry zostaną usunięte. Nie wiem, co się wtedy stało
w szkole. Ale tak jakby coś w nas pękło. Nie powiedzieliśmy wszystkiego. Trochę o biciu
różnymi przedmiotami i wyzwiskach. Nie mówiliśmy o przetrzymywaniu w izolatce,
upokarzaniu na kolanach czy dotykaniu przez starszych. Pamiętam, że wracaliśmy do
ośrodka i czułam strach przed spojrzeniem siostrze Bernadetcie w oczy. Zawsze mi się
wydawało, że ona wie wszystko. Innym wychowankom też. Ale byłam też taka dumna.
Nawet jakby nas miały zabić, to mówiliśmy prawdę. Choć to było duże ryzyko. Bo dorośli
zwykle chcą słyszeć wszystko oprócz prawdy.
 Tam, gdzie nie trafiają aniołki

J edna z nauczycielek opisuje mi rozmowy w pokoju nauczycielskim już po rozpoczęciu

działań prokuratury.
– To konflikt wiary. Jestem katoliczką i nie będę donosić na siostry zakonne. Innym też
odradzam.
– Przecież każdemu zdarza się dać klapsa. I co z tego, że zakonnica przyłożyła? Nawet
jak zbiła, to widocznie miała powody. Tam aniołki nie trafiają.
– Może ta prokurator ma jakieś problemy z Kościołem? Zwykle, jak ktoś tak atakuje, to
sam ma coś na sumieniu.
– A ja myślę, że po prostu nie ma dzieci i nie wie, jak to jest. Z trójką już można dostać
fioła. A siostry miały pod sobą kilkudziesięciu wychowanków. Tacy chłopcy nawet anioła
z równowagi wyprowadzą. Zupełnie nie wierzę, że osoby, które poświęcają całe swoje
życie potrzebującym, nagle się nad nimi znęcają. I szanowana przez wszystkich siostra
stresuje się teraz przed sądem, bo policji przyśniły się tortury w ośrodku.
– Myślę jednak, że coś jest na rzeczy. Najpierw Paweł, później sprawa tego zabójcy
Domaradzkiego…
– Nawet jeśli, to siostra Bernadetta ma wpływy, była nie do ruszenia przez kilkadziesiąt
lat. Na pewno zostanie i dzieci będą miały jeszcze gorzej.
– Siostra i tak do więzienia nigdy nie pójdzie. Po co dzieci mają przez to przechodzić.
– Nie wiadomo, z czym musiały mierzyć się te wychowawczynie. Siostra Bernadetta
jest miłą, delikatną osobą. A to są dzieci alkoholików, narkomanów. Przecież w takim
dziecku, nawet jak ma trzy lata, może tkwić diabeł.

Do prokurator Smorczewskiej docierają jedynie fragmenty rozmów o ośrodku. Nie tylko

nauczycieli, ale nawet innych prokuratorów, którzy nie mogą uwierzyć w znęcanie się
sióstr zakonnych. Czasem ktoś wspomni, że siostry miały prawo przyłożyć. Smorczewska
wszystkim cierpliwie tłumaczy, że nie znają ogromu cierpienia dzieci i skali molestowania.
Żadna z nauczycielek, z którymi rozmawiała prokurator, nie chciała zeznawać przeciwko
siostrze Bernadetcie w sądzie.
– Właściwie to nic nie widziałam – mówiły. – Jeśli nawet dziecko miało siniak, to
przecież wszystkie dzieci mają siniaki. Muszą się wyszaleć. Czasem na nie piłka spadnie
albo obiją się o kant stołu.
– Mnie przy tej rzekomej przemocy nie było – powiedziała jedna z nich.
– Ale nam bardziej zależy na potwierdzeniu, że dzieci były brudne, zaniedbane.
Chodziły w starych, często dziurawych ubraniach. Od wielu podobno śmierdziało. Takie
rzeczy widać na pierwszy rzut oka – tłumaczyła prokurator.
– Ale jakie zaniedbane? – dziwiła się nauczycielka. – Przecież siostry bardzo dbają o te
dzieci. Czyste są. Ale takie łobuzy to czasem się ubrudzą.
Prokurator Smorczewska mówi mi teraz:
– Później już nie chciałam brać tych nauczycielek na świadków, bo nawet jeśli dzieci
zgłaszały, że są bite, to i tak by zaprzeczyły. Niedawno widziałam program o Ośrodku
Sióstr Boromeuszek w telewizji i te same nauczycielki, które wtedy podkreślały, jak w
sierocińcu jest cudownie, teraz mówią, że zgłaszały siostrom, jak zaniedbane są dzieci.
Wcześniej na nieprawidłowości w placówce zareagowały jedynie Zofia Włodarska oraz
dyrektor szkoły, do której chodził Paweł, Zofia Ornatek. One bardzo pomogły tym
dzieciom, bo podobnie jak wizytator Osuch uwiarygodniły ich słowa. Nawet nie chcę
sobie wyobrazić, co by było, gdybyśmy tę sprawę przegrali. Mówię nie tylko o
bezpieczeństwie dzieci, ale też o ich zaufaniu do dorosłych, które zostałoby na zawsze
podważone. Chcę, żeby było więcej takich nauczycielek jak Włodarska. Ona mówi, że
zrobiła tylko to, co było konieczne. Ale Pawłowi mogło to uratować życie.

Na krótko przed procesem w 2007 roku wychowawczyni w jednej ze szkół zgłosiła do

psychologa i pedagoga szkolnego niepokojące fakty dotyczące uczniów z sierocińca.
Zaobserwowała, że uczniowie są w ośrodku karani w dziwny sposób. Siostry zakazywały
pójścia do szkoły, ograniczały jedzenie lub zabraniały wyjazdu na turnus rehabilitacyjny.
W związku z tym wychowawczyni oraz pedagog spotkali się z siostrą dyrektor na terenie
ośrodka. Siostra Bernadetta potwierdziła, że niektórzy wychowankowie z powodu swojego
zachowania nie pojadą na turnus rehabilitacyjny.
– Ale dzieci skorzystają w zamian z wyjazdu letniego organizowanego przez nasz
ośrodek – oznajmiła. Dodała, że dzieci czasem nie są wysyłane do szkoły, gdy źle się
zachowywały. – Ale robimy tak sporadycznie – zaznaczyła.
Była zdziwiona ograniczaniem dzieciom jedzenia i zapewniła, że to wyjaśni. W notatce
z tego spotkania podsumowano: „Od tego czasu śniadania dla dzieci są zdecydowanie
lepsze”.
 *

Jedna z wychowanek podaje mi imię nauczycielki, która rozmawiała z siostrami, po tym

jak zobaczyła ślady bicia u dzieci. Nie zgłosiła sprawy na policję, interweniowała jedynie
u sióstr. Nauczycielka długo nie chce zgodzić się na rozmowę ze mną.
– Niczego takiego nie pamiętam – powtarza. – Gdybym była przekonana, że siostry
znęcają się nad dziećmi, to nie poprzestałabym na rozmowach.
Po jakimś czasie przyznaje jednak, że widziała skutki przemocy.
– Przyszła do mnie jedna z wychowanek. Miała siniaki i blizny. Mówiła, że siostra w
grupie dziewczynek ją bije. Dziewczynka miała lekki stopień upośledzenia. Na początku jej
zupełnie nie uwierzyłam. Ale wystraszyłam się, że biją ją starsi chłopcy w ośrodku, bo
ślady były bardzo widoczne, a ona była przestraszona. Zadzwoniłam do dyrektor ośrodka,
siostry Bernadetty. Opowiedziałam jej o moich podejrzeniach. Miała bardzo uprzejmy
głos, ale widać było, że się zaniepokoiła. Tłumaczyła, że jedna siostra ma czasem pod sobą
dwudziestu wychowanków w różnym wieku i zwyczajnie może nie upilnować, gdy się biją.
Powtarzała: „Dzieci upośledzone bardzo lubią fantazjować. Nam także opowiadają
niestworzone historie ze szkoły. Nie należy tego brać na poważnie, bo one w taki sposób
próbują przyciągnąć czyjąś uwagę. Jako dzieci porzucone, bardzo potrzebują miłości i
akceptacji”.
I uwierzyłam jej. Nadal miałam obawy, ale nie potrafiłam sobie wyobrazić, że siostry
zakonne mogą bić dzieci. Zwłaszcza że siostra Bernadetta miała wiedzę psychologiczną.
Zwróciłam uwagę, że jest bardzo inteligentna, spokojna. Nie zdenerwowała się, że coś im
zarzucam, tylko rzetelnie wytłumaczyła mi, dlaczego się mylę. Sama zaznałam przemocy w
dzieciństwie i wiem, że takie osoby zwykle są agresywne, zupełnie nie kontrolują swoich
emocji.
Usłyszałam od innych nauczycieli, że dzieci zgłaszały bicie przez siostry także w
przeszłości. Rozmawialiśmy w większym gronie. Jedna z wychowawczyń postanowiła
wybadać sprawę. Poszła do ośrodka. Mówiła, że u siostry Bernadetty widać było
olbrzymią troskę. Nawet w stosunku do tych bardzo nadpobudliwych wychowanków.
Tłumaczyła: „Rzeczywiście w przeszłości jedna z sióstr stosowała różne kary, mogło się
zdarzyć, że uderzyła. W ośrodku mamy najtrudniejsze przypadki. Nikt inny tych dzieci nie
zechce, to wyjątkowo trudna młodzież. Czasem nie można jej opanować. Ale bicie nigdy
nie jest akceptowalne. Ta siostra została od razu usunięta. My naprawdę robimy, co w
naszej mocy. Całe swoje życie poświęcamy tym dzieciom”.
Byłyśmy w stanie uwierzyć siostrze. Na pewno bardziej niż w to, że w ośrodku
dochodzi do przemocy, a siostra kłamie, żeby to ukryć. Przecież to byłoby nienormalne.
Pyta pani, czy po wyroku skazującym mam wyrzuty sumienia? Ale ja dalej nie wierzę, że
siostry są winne. W telewizji mówili, że siostry przyzwalały też na gwałty. Przecież tego
nie można pojąć. Myślę, że to jedna wielka pomyłka. Po co siostry miałyby to robić? I jak
ukrywałyby to przez tyle lat?
 Oskarżone

J oanna Smorczewska spała tej nocy niespokojnie. Budziła się. Chodziła po mieszkaniu.
Była w siódmym miesiącu ciąży. Wiedziała, że niebawem ktoś inny przejmie sprawę
sióstr.
– Po tym co mówiłaś, Agnieszka F. powinna dostać dożywocie – odezwał się nagle jej
partner.
Joanna opowiedziała mu o sprawie sióstr niedawno. W zasadzie dopiero wtedy, gdy już
kończyła się nią zajmować ze względu na ciążę. Wysoki, dobrze zbudowany, z lekkim
zarostem. Policjant. Często pracował przy sprawach samobójstw nastolatków. Dlatego
zastanawiał się też nad skutkami wydarzeń w ośrodku.
– Nie sądzę. – Uśmiechnęła się smutno. – Właściwie to ona jest pewna uniewinnienia,
skoro robi awanturę, gdy nie mówię do niej „siostro dyrektor”. – Smorczewska specjalnie
zaakcentowała słowo „siostro”.
– Postradała zmysły.
– Nie. To jest niezwykle trudna sprawa. Mamy mnóstwo dowodów na to, że stosowała
okrutne kary. Ale wychowankowie potrzebowali wiele godzin, żeby cokolwiek
opowiedzieć. Oni nadal boją się sióstr. Mam tylko nadzieję, że w sądzie będą
wystarczająco silni, by powtórzyć swoje wypowiedzi. Dobrze, że jest Ptasiewicz, ona w
stu procentach potwierdziła wiarygodność świadków.
– Mówiłaś, że Paweł próbował popełnić samobójstwo już w ośrodku?
– Tak, prawdopodobnie, bo on miał wtedy jakieś dziesięć lat, więc nie wiem, czy
postępował świadomie. Może to była chwilowa ucieczka od kłopotów. Wziął całe
opakowanie tabletek psychotropowych naraz. Siostry zawiozły go do szpitala.
Joanna przeszła do kuchni. Wstawiła wodę na kawę i zaczęła robić kanapki.
– Były jeszcze inne próby?
– To znaczy?
– Czy inne dzieci też próbowały popełnić samobójstwo?
– Pewnie tak, ale chyba o to nawet nie pytaliśmy, żeby nie poddawać im takich myśli.
– Jeśli jest tak, jak mówi Leszek, czyli wychowankowie byli gwałceni długopisami i
wszystkim, co wpadnie w ręce, to oni będą mieć myśli destrukcyjne. Paweł niszczył sam
siebie, Tomasz innych. Z ośrodka wyszły setki wychowanków. Ciekawe, co się z nimi
dzieje?
– Może niektórym uda się zapomnieć. Na przykład Adrian ma żonę, dzieci. Czuł strach,
że żona dowie się o gwałtach. Choć takie życie z sekretem też jest wyniszczające. Może już
lepiej powiedzieć żonie. Paweł mi bardzo zaimponował. On jest szczery i nieugięty.
Wyobrażasz sobie chłopaka, który ma czternaście lat i mówi do swojej nauczycielki: „Już
więcej do ośrodka nie wrócę. Wolę się zabić, niż tam być”. Ile trzeba mieć na to odwagi i
siły. A jednocześnie ma w sobie dużo wrażliwości i wiary w ludzi. Trochę się obawiam,
jak on zareaguje, gdy w sądzie zobaczy siostrę Franciszkę.
– Myślę, ile one żyć mogły zniszczyć.
– To nie tylko one. Gdyby ludzie byli bardziej czujni, do takich zdarzeń by nie
dochodziło. Na przykład lekarze. Nie rozumiem, dlaczego nie przyszło im do głowy, aby
dzieci zbadać na osobności i spokojnie z nimi porozmawiać. A siostry wszędzie się pchały
i zawsze odpowiadały za dziecko: „Spadło ze schodów, przewróciło się na rowerze”. Jak
można wierzyć w takie rzeczy? Dla mnie najważniejsze, żeby Bernadetta nigdy więcej nie
pracowała z dziećmi. Ale nie do końca wierzę, że się uda. Chyba po raz pierwszy byłam
tak oschła dla oskarżonej. Denerwowało mnie, że jest taka zszokowana naszą interwencją.
Te nagrody, ludzie, którzy za nią stali. Powtarzane przez nią słowa: „Dzieci się zmówiły.
Gdzie ja taka drobna byłabym w stanie uderzyć?”. To jest takie zło, z którym nie miałam
wcześniej do czynienia. Sposób, w jaki ona wpływa na ludzi, manipuluje wychowankami,
wymaga jakiejś olbrzymiej bezwzględności, aby to przełamać. Nawet ostatnio powiedziała
do mnie: „Mam poczucie takiej ogromnej omyłki”. Omyłki! Rozumiesz? Do niej nie
dociera, że skrzywdziła te dzieci. Nie chcę, żeby żyła z przeświadczeniem, że wszyscy
wokół uwzięli się na świętą Bernadettę. Tomasza mogę jeszcze tłumaczyć złym życiem,
warunkami, problemami z psychiką. U Agnieszki F. nic takiego nie dostrzegłam.
– Wszyscy jej przytakiwali, więc uwierzyła, że to, co robi, jest dobre. Najgorsze, że te
dzieci wyszły ze strasznych domów, ale to nic w porównaniu z piekłem, do którego trafiły.
Bo nad tym piekłem nikt nie sprawował kontroli. W domu jak jest bijatyka, to przychodzi
policja, opieka społeczna. A do sióstr nikt nie zaglądał.
– I jeszcze ten opór zakonu przed jej usunięciem i całkowite poparcie. Przecież do nich
znacznie wcześniej musiały docierać sygnały o przemocy w ośrodku. Nie rozumiem,
dlaczego stoją murem za Bernadettą. Mówią, że to najlepszy człowiek na świecie. Ta
lojalność wobec współsióstr jest dla nich ważniejsza niż uczciwość. Mam wrażenie, że tu
zawiodłam. Nie udało mi się pokazać siostrom, ile ona zła dokonała. Tłumaczyłam, ale
natrafiałam na ścianę. A przez to te nawyki mogą się gdzieś rozprzestrzeniać.
– Nie możesz ocalić całego świata. – Emil podszedł, by ją przytulić. – I tak wykonałaś
kawał dobrej roboty – powiedział spokojnie.

*
Smorczewska przygotowywała uzasadnienie oskarżenia:
„Postępowanie zostało wszczęte dzięki dowodom ze śledztwa w sprawie zabójstwa
Mateusza Domaradzkiego.
Podejrzany w tej sprawie Tomasz Z. mówił, że w czasie pobytu w domu dziecka
prowadzonym przez siostry boromeuszki dochodziło do wielokrotnych gwałtów.
Początkowo on był ofiarą, później sam dopuszczał się takich działań wobec młodszych.
Tomasz w swoich wyjaśnieniach wskazywał, że te wczesne doświadczenia seksualne stały
się przyczyną jego zachowania, już po wyjściu z ośrodka, wobec Mateusza
Domaradzkiego. Na takie okoliczności powoływali się również biegli w wydanej o
podejrzanym opinii psychologicznej.
Przesłuchiwany Tomasz wskazywał, że wielokrotnie doprowadzał wychowanków do
obcowania płciowego – odbywał z nimi stosunki analne, zmuszał, by go dotykali.
Przeprowadzone eksperymenty procesowe i przesłuchania świadków potwierdziły, że
na terenie ośrodka dochodziło do zdarzeń opisanych przez Tomasza.
Świadkowie podali, że Tomasz był jednym z chłopców, którzy nachodzili w nocy
innych. We wspólnej sypialni, zajmowanej przez całą grupę chłopców w różnym wieku,
dochodziło do przemocy seksualnej.
Świadkowie mówili, że głównym sposobem wychowawczym był system kar cielesnych.
Byli karani za drobne przewinienia oraz wyzywani przez siostry. W żaden sposób nie
zaspokajano ich potrzeb emocjonalnych i uczuciowych.
W przesłuchaniach pojawiły się wątki mogące świadczyć, że dyrektor ośrodka
wiedziała o przemocy seksualnej i nie podjęła żadnych kroków, aby jej zapobiec”.
Smorczewska zaczęła zastanawiać się nad przeczytanym fragmentem. Może za bardzo
sugeruję, że gdyby nie ośrodek, to Mateusz by żył, pomyślała. Ale miała takie głębokie
przekonanie, że śmierć chłopca wiąże się z wydarzeniami w ośrodku. I najlepiej ukazuje
skutek braku reakcji sióstr na gwałty.
 Proces

28sierpnia 2008 roku doszło do pierwszej rozprawy. Joanna Smorczewska była na

porodówce. Podczas kolejnych rozpraw zastępowali ją prokuratorzy z Gliwic.
Przesłuchano szesnastu pokrzywdzonych i trzydziestu dwóch świadków. Proces
prowadził sędzia Adam Budowicz. Sióstr broniło dwóch adwokatów znanych z
najwyższych stawek w Gliwicach. Wszystkie dzieci zeznawały w obecności siostry
Bernadetty.
Agnieszka F. nie okazywała zdenerwowania. Po odczytaniu aktu oskarżenia powiedziała
tylko:
– Zrozumiałam przedstawione mi zarzuty. Nie przyznaję się do popełnienia zarzucanych
mi czynów. Korzystam z przysługującego mi prawa i odmawiam składania wyjaśnień.
Prokurator posługiwał się więc wyjaśnieniami, które siostra Bernadetta składała
wcześniej.
– Czy siostra pouczała wychowanków, by w trakcie przesłuchań nie mówili o
molestowaniu?
– Pamiętam, że rozmawiałam z chłopcami, którzy nadal mieszkają w ośrodku, aby
mówili tylko prawdę i nie kłamali. Nie zabraniałam im mówić o zdarzeniach
molestowania, gdyż o nich nie wiedziałam. To znaczy wiedziałam tylko o zdarzeniach z
udziałem Pawła. Wszyscy chłopcy są upośledzeni w różnym stopniu, mają skłonność do
konfabulacji i ich zeznań nie należy moim zdaniem traktować poważnie.
– Jaki system kar był stosowany w ośrodku?
– Z reguły nie stosuje się żadnych kar, a na pewno kar cielesnych. Jedyne kary, jeżeli tak
można je nazwać, to ograniczenie oglądania telewizji, korzystania z komputera, udziału w
zabawach czy imprezach sportowych, wyjść do kina. Te kary są stosowane za złe
zachowanie lub celowy brak poprawy w nauce. Nie przypominam sobie, aby ktoś z
personelu bił dzieci. Nie słyszałam, aby polecano starszym bić młodszych. Być może pod
koniec lat osiemdziesiątych lub na początku dziewięćdziesiątych była taka pani w pralni…
Ona już nie żyje. Gdy widziała źle zachowujących się chłopców, mogła przysłowiowo
komuś przyłożyć warzechą w pupę. Ale nie było to z pewnością znęcanie się, a jedynie
forma zwrócenia uwagi i przywrócenia do porządku. Może i mnie zdarzyło się komuś
przyłożyć, ale nie pamiętam tego. Nikogo świadomie nie biłyśmy.
Siostra Franciszka była podenerwowana. Także odmówiła składania wyjaśnień.
– Widziałam, że było jej przykro, a może nawet wstyd – mówi mi teraz biegła
psycholog.
Wcześniej, zeznając przed prokuratorem, siostra powiedziała:
– Dochodziły do nas informacje od chłopców, że Witek dotykał innych po miejscach
intymnych lub otwierał drzwi w łazience, gdy się załatwiali. Było spotkanie całej grupy i
rozmawiałam z chłopcami, że tak robić nie wolno. Nie wolno się dotykać, bo to jest
grzech. Później muszą przystąpić do Komunii Świętej. Chyba pod koniec dwa tysiące
piątego roku, tuż przed sprawą o molestowanie, pierwszy raz usłyszałam od Pawła, że
Witek chce dotykać go w miejscach intymnych. Inni chłopcy też wspominali o podobnych
incydentach. Pamiętam, że przeprowadziłam rozmowę z Witkiem, który nie zaprzeczał
takim zdarzeniom. Śmiał się i przyznał do wszystkiego. Byłam bardzo zdenerwowana.
Poprosiłam jednego chłopca, aby dał mu kilka klapsów, bo ja nie miałam siły nawet go
uderzyć. Wcześniej nic sobie z tego nie robił. Po tych klapsach i skrzyczeniu go przeze
mnie zrozumiał, że zrobił źle. Miał też zakaz opuszczania pokoju, nie wychodził na
podwórko i nie oglądał telewizji. Nie używałam słów wulgarnych oprócz: „Świntuchu, tak
nie wolno”.

Smorczewska wysyłała do prokuratorów esemesy ze szpitala.

„Chłopcy są bardzo dzielni. Wszystko idzie świetnie” – odpisywali. Choć nie była to
prawda.
Paweł mieszkał już wtedy z rodzicami. Bardzo bał się wizyty w sądzie. Nie chciał tam
iść. Czuł lęk szczególnie przed spotkaniem z siostrami.
Na sali były prawie same obce osoby. Najchętniej od razu by stamtąd uciekł.
– Wiem, dlaczego znajduję się na sali sądowej – zaczął powoli Paweł. – Siostry
oskarżone są o bicie. Mogę powiedzieć, że byłem zamykany w sypialni przez siostrę
Franciszkę. Nie wiem, dlaczego byłem tam zamykany. Siostry zamykały mnie na noc
wspólnie z innymi dziećmi. W każdą noc.
Jak zasłużyłem, to byłem bity przez siostry. Dostałem na przykład w buzię ręką albo
linijką po rękach, gdy przeklinałem lub źle się zachowywałem. Albo jak dokuczałem
młodszym i ich biłem. A biłem ich, gdy oni mi dokuczali.
Wtedy odczytano Pawłowi wcześniejsze zeznania, które składał w gabinecie prokurator
Smorczewskiej bez obecności sióstr Franciszki i Bernadetty. Paweł słuchał i co jakiś czas
odwracał się, aby spojrzeć na siedzące z tyłu siostry:
„W lutym lub marcu dwa tysiące szóstego roku chodziłem do Szkoły Podstawowej
numer osiem w Zabrzu. Poskarżyłem się pani Zofii Włodarskiej, że w ośrodku starsi
chłopcy, z którymi na noc jestem zamykany w pokoju na klucz, mnie molestują.
Powiedziałem jej, że nie wrócę już do tego miejsca. Ucieknę albo się zabiję.
Przez pierwsze lata nie skarżyłem się siostrom, że chłopcy mnie dotykają. Widziałem,
jak mówili inni. Siostry i tak siedziały na dupie, nic nie zrobiły, a starsi, jak się
dowiedzieli, to bili skarżącego. Siostra Franciszka, słysząc od innych, że Witek chodzi w
nocy i dotyka chłopców, dawała mu kary: dostawał od niej linijką po rękach, stał w kącie,
był zamykany w pokoju na cały dzień, sprzątał łazienkę albo kazała go zbić starszym
chłopakom. Oni bardzo często bili niegrzecznych na jej prośbę. Siostra Franciszka
wieczorem około dwudziestej zamykała nam drzwi na klucz i zostawiała wiaderko, abyśmy
mieli gdzie sikać. Gorzej było, jak komuś chciało się kupę. Robił do wiaderka, a inni się z
niego śmiali.
Powiedziałem siostrze Franciszce o tym dotykaniu mnie przez braci i gwałceniu. Siostra
powiedziała, że to już jest w jej rękach, ale nic się nie polepszyło. Dalej byłem zamykany i
dalej to robili”.
– Tak składałem takie zeznania – potwierdził Paweł, który poczuł, że wraca mu część
pewności siebie. – Wszystko, co mówiłem, to prawda. – Przypomniał sobie, jak miał sikać
przez kraty i jak chłopcy dotykali go, gdy byli sami.
Paweł nie wiedział, że już wcześniej zarówno siostra Franciszka, jak i Bernadetta
próbowały podważyć wiarygodność jego słów, mówiąc, że jest nadpobudliwy, agresywny
i ma skłonność do fantazjowania.
Teraz wartość jego zeznań próbował zakwestionować adwokat siostry. Wyjął dwie
kartki papieru, na których kiedyś Paweł zapisał swoje złe uczynki. Adwokat kazał je
przeczytać Pawłowi. Chłopak przeczytał po cichu, a następnie powiedział:
– To, co napisałem na tych kartkach, jest prawdą. Postępowałem tak, jak napisałem.
Potwierdzam, że w czasie przerwy wybiegłem na korytarz i krzyczałem na cały głos.
Bawiłem się z kolegami w policjantów i złodziei. Przyznaję, że deptałem innym uczniom
po książkach. Przyznaję, że nadmuchałem balony i robiłem z nich piersi. Przyznaję, że
wyzywałem wychowawczynię… – Paweł zaczął płakać. – Ja lubię siostrę Franciszkę –
dodał przez łzy.
Adwokat uśmiechnął się.
– Nie mam więcej pytań – oświadczył.

Wprowadzono Witka, któremu udowodniono, że gwałcił Pawła w ośrodku. Witek nie

został skazany ze względu na stopień niepełnosprawności. Jego brat dostał dwa lata.
– Oświadczam, że siostry są dobre i przywoziły nam prezenty – powiedział Witek. – Tak
mi kazała mówić nasza opiekunka po drodze, gdy jechaliśmy do sądu.
– Czy widział świadek, żeby siostry biły kogokolwiek?
 – Siostry były kochane i dobre – odparł Witek.

Kolejny chłopiec był blady, zmieszany.

Protokolant zapisał: „Świadek milczy przez dłuższy czas i na pytanie sądu odpowiada,
że jest zestresowany”.
Chłopiec nadal milczał. Odczytano jego wcześniejsze zeznania:
„Jak byłem mały, to Mateusz tak mnie dotykał za siusiaka. Nawet codziennie. W
ubikacji, w sypialni, na korytarzu. Byłem w piątej klasie, jak to się zaczęło. Dlatego też
uciekałem, bo nie chciałem się dawać dotykać. Nie skarżyłem się siostrze, bo się bałem, że
i tak mi nie uwierzy. Ale czasem słyszałem, jak siostra krzyczała na Mateusza: «Ty
pedale!». A pedał to jest taki, co maca chłopców. Siostra ryczy na nas: «Ty debilu, ty
ułomie, ty jesteś chory umysłowo, kretynie. Wyrzucę cię pod most!»”.
– Tak, składałem takie zeznania – potwierdza wolno. – Podtrzymuję je.
Biegła Maria Ptasiewicz widziała, że na sali sądowej, wśród sióstr i adwokatów,
chłopcy najchętniej wszystko by odwołali.
Adwokaci rzucali co jakiś czas:
– Siostra Bernadetta może jeszcze wrócić do ośrodka.
Sędzia od razu zwracał obrońcom uwagę, ale chłopcy i tak już to usłyszeli.
Większość chłopców zapomniała, dlaczego zeznają i co tak naprawdę dadzą ich słowa
przeciwko siostrom.
Szkoda, że Smorczewskiej nie ma na sali, pomyślała psycholog.

Na salę wprowadzono nauczycielkę Pawła, Zofię Włodarską.

– W dwa tysiące piątym roku przyjęliśmy Pawła do naszej szkoły. Przyprowadziła go
siostra dyrektor – pani Zofia wskazała na Agnieszkę F. i popatrzyła jej w oczy.
Nie darzyła siostry Bernadetty sympatią. Czuła, że jest to osoba zdolna do manipulacji.
Miała alergię na tego typu ludzi, więc obecność siostry na nią nie wpływała. Bardziej
niepokoiła ją groźna atmosfera przesłuchań.
– W styczniu dwa tysiące szóstego roku nauczycielka polskiego powiedziała, że Paweł
nie chce wracać do ośrodka. Wyjawił, że starszy wychowanek przychodził do niego w
nocy i go dotykał. Za bardzo w to nie uwierzyłam. „Przecież są siostry zakonne, które ci
pomogą – powiedziałam do Pawła. – Jak dojdzie do takich sytuacji, to po prostu uciekaj z
tego pokoju”. Pamiętam, że odpowiedział: „Nie mogę, bo drzwi są zamknięte”.
Po feriach Paweł ponownie oświadczył, że nie wróci do sióstr. A jak go zmusimy, to coś
sobie zrobi. Tym razem nie przedzwoniłam do sióstr i nie poinformowałam o tym, co
mówił. Uznałam, że moim obowiązkiem jest powiadomić instytucje, które rozstrzygają
takie sprawy. Po rozmowie z pedagog szkolną oraz dyrektor zdecydowałyśmy się
powiadomić policję.
Funkcjonariusz, który przyjechał, zasugerował umieszczenie Pawła w Centrum
Wsparcia Kryzysowego Dzieci i Młodzieży. Później często kontaktowałam się z kadrą w
centrum, pytając o Pawła. Dowiedziałam się, że nie podają mu leków, bo ich nie
potrzebuje. Zapytałam też jednego z wychowawców, co myśli o molestowaniu chłopca.
Powiedział, że z jego obserwacji i doświadczenia wynika, że mówił prawdę. Uczestniczył
w kursach na temat molestowanych dzieci i potrafi rozpoznać pewne typy zachowania dla
nich charakterystyczne.
Zrobiłam to, co należało, ale jakoś nie mogę do siebie dopuścić, że coś podobnego
mogło się w ogóle wydarzyć. To wszystko, co mogę zeznać w dniu dzisiejszym.
Poproszona przez prokuratora, Zofia Włodarska podaje też nazwiska nauczycieli z
poprzedniej szkoły Pawła, od których słyszała, że dzieci z Ośrodka Sióstr Boromeuszek są
bite, zastraszane i zaniedbane.
– Adwokaci sióstr byli po prostu straszni – mówi mi teraz pani Włodarska. –
Sugerowali zarówno mnie, jak i pani pedagog, że to my zrobiłyśmy coś złego. Widać było,
że nie wierzyli w nasze słowa. Wyraźnie chcieli, żebym poczuła się winna, bo siostry są
przeze mnie oskarżane.

Maciej Osuch został wezwany do sądu, by opisać działania kuratorium. Gdy wszedł do
budynku, zobaczył tłum dzieci. Toteż od razu poprosił o pierwszeństwo wypowiedzi. Bał
się, że spędzi tam cały dzień.
– W toku sprawy o zabójstwo Mateusza Domaradzkiego prokuratura zapytała kuratorium
w Gliwicach, czy mamy jakieś informacje wynikające z nadzorowania Ośrodka Sióstr
Boromeuszek – zeznawał Osuch. – Natychmiast nawiązaliśmy kontakt z prokuraturą, aby
dowiedzieć się, o co chodzi. Pani prokurator mówiła, że świadkowie w sprawie
morderstwa podają straszne informacje o ośrodku w Zabrzu. Było to dla nas zaskoczeniem,
bo ośrodek zawsze miał bardzo dobrą opinię wśród wizytatorów i kuratorów. Nigdy nie
wpłynęła do nas żadna skarga. Przyznam, że nie dowierzałem w istnienie przemocy w tej
placówce. Zadzwoniłem do ośrodka i zapytałem, co tam się dzieje. Rozmawiałem z siostrą
dyrektor, która wyjaśniła mi, że sprawa dotyczy jakiegoś morderstwa sprzed kilku lat, w
które zamieszany był dawny wychowanek. Bieżące sprawy zdaniem siostry dyrektor nie
były istotne.
Na chwilę przed swoim przybyciem uprzedziłem siostry, że przyjadę. Miałem
możliwość rozmawiania z wszystkimi wychowankami bez obecności sióstr. Dzieci były
uśmiechnięte i zadowolone. Nic nie wskazywało na to, że są ofiarami systemowej
przemocy, która wyrządziłaby im krzywdę psychiczną.
Kontrast między sytuacją w ośrodku a tą opisaną w aktach nie dawał mi jednak spokoju.
Spotkałem się z wychowankami w szkole, do której uczęszczali. Z dwójką z nich
rozmawiałem już wcześniej na terenie ośrodka. Dzieci mówiły, że są ofiarami przemocy
niektórych sióstr i osób świeckich. Bezpośrednio po tym spotkaniu z dziećmi sporządziłem
notatkę i przekazałem ją przełożonemu. Opisywała ona szczegółowo system kar w
placówce, bicie i wyzwiska. Kończyła się sugestią powiadomienia prokuratury o
prawdopodobnym stosowaniu systemowej przemocy wobec wychowanków.
Kilka dni później odebrano mi pieczę nad Ośrodkiem Sióstr Boromeuszek, argumentując
to prośbami sióstr, aby nadzór prowadziła kobieta. Nadzór nad tym ośrodkiem
sprawowałem od trzech lub czterech lat. Kontrole jakości pracy odbywają się w cyklu
pięcioletnim, więc następna kontrola była zaplanowana na dwa tysiące ósmy rok.
Niestety, nie byłem informowany o kolejnych działaniach w ośrodku. Przyznam, że
zdziwiło mnie odsunięcie od sprawy sióstr boromeuszek. Ciągle pamiętałem jedną
dziewczynkę, która była nową wychowanką i bardzo bała się wracać do ośrodka.
Obawiała się zemsty sióstr po tym, co mi powiedziała.

Na salę wszedł drobny, blady chłopiec, który już wcześniej był przesłuchiwany w sprawie
molestowania przez braci Mariusza i Witka W.
– Ja nic nie pamiętam. Zapomniałem, że byłem w tym ośrodku.
Popatrzył na siostry.
– Znam siostry zakonne, które są na sali. Siostry te były dla mnie niedobre, bo ich nie
słuchałem. Miałem posprzątać pokoje i nie chciałem posprzątać. Wtedy siostry
powiedziały mi, że jak nie posprzątam, to będę miał karę.
Nie lubię tych sióstr. Dobrze się czuję teraz u braci w Częstochowie. Tam jest fajniej,
lepiej i tam nie biją.
Pamiętam, że jak byłem w Zabrzu, to bili mnie koledzy. Sami mnie bili, bo chciałem się
z nimi bawić, a oni nie chcieli się ze mną bawić.
Odczytano wcześniejsze zeznania wychowanka w sprawie molestowania.
Chłopiec zaczął szlochać. Trząsł się.
Protokolant zapisał jedynie: „Świadek płacze”.
Kolejny z wychowanków zaczął płakać tuż przed wejściem na salę. Po wejściu
spoglądał na siostry, potem patrzył w podłogę i nadal płakał. Na wniosek biegłej
psycholog zezwolono chłopcu opuścić salę. Po kilku minutach biegła powiedziała, że
chłopiec jest niezdolny do złożenia zeznań, i poprosiła o odczytanie jego wcześniejszych
wypowiedzi.
Inni wychowankowie patrzyli na siostry i powtarzali jedynie, że wychowawczynie są
dobre. Przy odczytywaniu ich wcześniejszych zeznań o molestowaniu i biciu zaczynali
drżeć lub płakać. Potwierdzali zeznania.
– Po prostu teraz jestem zdenerwowany – wyjaśniał jeden z nich.
Starszy z wychowanków, który już opuścił ośrodek, zeznawał:
– W ośrodku sióstr przebywałem od tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego piątego.
Byłem świadkiem, jak siostra Bernadetta oraz druga siostra, która już nie żyje, znęcały się
nad wychowankami. Raz widziałem, jak siostra Bernadetta biła chłopców kablem. To było
w sali, w której jedliśmy. Bicie kablem miało miejsce, gdy wychowankowie popełniali
jakieś drobne przewinienia.
Pamiętam, że dwóch lub trzech chłopaków sikało w nocy do łóżka. Zakonnice kazały
wypłukać w misce prześcieradła, a następnie chłopcy musieli całą noc w rękach je suszyć.
Machać nimi. Kazały im to robić siostra Bernadetta i Martyna.
Nade mną siostry się nie znęcały, bo się nie dawałem.
Następny chłopiec na salę wszedł uśmiechnięty i rozluźniony, ale po chwili też zaczął
płakać. Zakończono jego przesłuchanie ze względu na zbyt duży stres.
Psycholog zwróciła w sądzie uwagę na to, że wychowankowie nadal przebywają w
ośrodku pod opieką sióstr zakonnych, które są współsiostrami oskarżonych. Mają też
ambiwalentne uczucia. Z jednej strony czują się skrzywdzeni, ale z drugiej są związani z
siostrami.
– To tak jakbyśmy kazali dziecku zeznawać przeciwko matce – powiedziała. – W
postępowaniu przygotowawczym można stworzyć odpowiednią atmosferę bezpieczeństwa.
Zeznawanie przed sądem jest o wiele trudniejsze. Wymaga publicznego wypowiadania się
w obecności wielu osób, w tym sióstr.
Maria Ptasiewicz podkreśliła też, że nie powinno się dzieci pytać o Agnieszkę i
Bogumiłę, bo one znają siostry tylko pod ich imionami zakonnymi. Są jeszcze bardziej
zagubione, gdy na sali rozpraw mówi się o siostrach jak o osobach świeckich.
– Moim zdaniem byłoby zasadne w takich sprawach przesłuchiwanie chłopców pod
nieobecność oskarżonych – kontynuowała psycholog. – Nie jest możliwe stworzenie
bezpiecznej, przyjaznej atmosfery przesłuchania na sali sądowej. Zeznania dotyczyły
intymnych przeżyć, wywołujących uczucie wstydu i zażenowania. Konieczność
występowania publicznego dla dzieci często upośledzonych jest trudna. Fakt stania za
barierką podczas składania zeznań również jest obciążający.
Psycholog przypomniała, jak jeden ze świadków w trakcie pierwszych przesłuchań
opowiadał, że się onanizował. Sąd po odczytaniu jego zeznań zapytał chłopca, czy wie, co
oznacza „onanizowanie się”? Świadek odpowiedział, że nie wie.
– Moim zdaniem nie świadczy to o tym, że chłopiec rzeczywiście nie wie. Po prostu
uciekł od sytuacji, w której własnymi słowami musiałby taką czynność opisać. Po swojemu
próbował się jakoś obronić przed poczuciem wstydu.
 *

Sposób przesłuchiwania dzieci się nie zmienił. Mówiły o przemocy sióstr przy
wychowawczyniach, które nadal były obecne na sali rozpraw. Większość chłopców
podczas przesłuchań prosiła, aby już je skończyć.

Jedna z najmłodszych sióstr, Natanaela, która zawsze była dobrze opisywana przez dzieci,
przyszła do sądu wyraźnie zmieszana i podenerwowana.
– Wiem, czego dotyczy sprawa. Siostry zakonne oskarżone są o niewłaściwe
zachowanie w stosunku do wychowanków.
W ośrodku przebywam od sierpnia dwa tysiące piątego roku i jestem zatrudniona jako
wychowawca. Uważam, że nie posiadam żadnej wiedzy dotyczącej zarzutów ciążących na
oskarżonych siostrach zakonnych. Nie rozmawiałam z żadnym z wychowanków ani z
siostrami na temat tego, co się wydarzyło w ośrodku. Do Zabrza zostałam skierowana
przez siostrę przełożoną w czasie drugiego roku mojego nowicjatu.
Wypowiedzi siostry w sądzie bardzo odbiegały od jej wcześniejszych zeznań.
Odczytano jej to, co wówczas mówiła:
„Siostry zlecały innym starszym wychowankom wymierzenie klapsów niegrzecznemu
chłopcu. Najczęściej w taki sposób był bity Witek, którego chłopcy bili pod dyktando
siostry Franciszki. Zamykany był także na całe dnie w pokoju. Nigdy osobiście nie
widziałam, aby siostra Bernadetta biła kogokolwiek, ale słyszałam o takich karach od
dzieci. Słyszałam osobiście, jak siostra Bernadetta poniżała wychowanków, ubliżając im
od głupków i debili. Używała wielu słów ubliżających i poniżających dzieci. Siostra
dyrektor nawet w obecności całej grupy zwracała uwagę siostrze Franciszce na złą pracę,
nie bacząc, że sytuację obserwują dzieci. Po takich zdarzeniach siostra Franciszka czuła, że
traci autorytet, mimo że dzieci ją lubiły. Ja nie znam dzieci, które lubiłyby siostrę
Bernadettę. Powiem, że nawet się jej bały. Tak jak i my”.
Po wysłuchaniu zeznań siostra Natanaela odwróciła się i spojrzała na siostrę
Bernadettę. Zerknęła na prokuratora.
– Pamiętam, że byłam przesłuchiwana na policji. Ale nie przypominam sobie, abym
składała w całości takie zeznania, jakie mi sąd odczytał. Na przykład wątek, że siostry
Bernadetty bały się zarówno dzieci, jak i siostry. Z moich zeznań wynika, że wszystko, co
robiła siostra Bernadetta, było złe. – Siostra zastanawiała się przez chwilę. – Uważam, że
tak nie zeznawałam – powiedziała.
Sędzia przypomniał siostrze, że podpisała swoje zeznania.
– Policjant dał mi protokół do przeczytania, ale podpisałam bez czytania.
Sędzia zwrócił uwagę, że siostra napisała „po odczytaniu osobistym jako zgodne z tym,
co zeznałam, podpisuję”.
– Tak napisałam, ale nie przeczytałam – powtórzyła.
Na pytanie sędziego, czy ktoś zakazał jej zeznawać, siostra Natanaela odpowiedziała:
– Nikt mi nie zakazał zeznawać przed sądem, po prostu dała o sobie znać wielka trema.
Siostra Augustyna także zaprzeczyła, że ma jakąkolwiek wiedzę o molestowaniu i
wyzywaniu chłopców. Po odczytaniu jej wcześniejszych zeznań, w których opisywała
wyzwiska stosowane przez siostrę dyrektor, podtrzymała je w całości.
– Dziś w sądzie powiedziałam, że nie posiadam żadnych informacji. Powiedziałam tak,
bo nie zrozumiałam pytania sądu – wyjaśniła.
Nowa dyrektor ośrodka w Zabrzu mówiła na temat siostry Bernadetty:
– Funkcja dyrektora ośrodka często powoduje, że człowiek jest w napięciu i dlatego
reaguje w ten sposób. W zachowaniu siostry Bernadetty nie ma nic szczególnego. To po
prostu taki typ człowieka. Dzieci często wyrażały bunt. Na przykład w sytuacji odwiedzin.
Tylko część wychowanków była odwiedzana przez rodziców i znajomych. Obserwacja
takiego zdarzenia przez dzieci, których rodzice nie przychodzili, powodowała bunt.
Próbowałyśmy jakoś wspomagać te sytuacje, ale nie zawsze potrafiłyśmy to właściwie
uchwycić. Czasem w ośrodku przebywało osiemdziesięcioro dzieci. Starałyśmy się, aby na
jedną grupę były co najmniej dwie wychowawczynie, czyli łącznie sześć sióstr.
Żadna z sióstr w obecności Bernadetty i Franciszki nie opisała kar, które te stosowały w
ośrodku, mimo że wiedziały o nich od wychowanków lub obserwowały siostry podczas ich
stosowania. Próbowały też złagodzić swoje wcześniejsze zeznania.
Siostry Bernadetta i Franciszka konsekwentnie odmawiały jakichkolwiek wypowiedzi
przez cały czas trwania rozpraw.

W 2010 roku Sąd Rejonowy w Zabrzu uznał siostrę Bernadettę i siostrę Franciszkę za
winne przemocy psychicznej i fizycznej wobec wychowanków oraz pomocnictwa w aktach
pedofilskich na czterech nieletnich wychowankach i nakłaniania starszych wychowanków
do przemocy fizycznej wobec młodszych chłopców.
W uzasadnieniu podkreślono, że siostry nazywały dzieci chamami, durniami, debilami,
pedałami. Powtarzały: „Wy z rodzin patologicznych”. Siostry używały też wulgaryzmów.
Dzieci były bite różnymi przedmiotami, w tym warzechą, kablem, kijem od szczotki,
wieszakiem. Agnieszka F. biła w różnych sytuacjach, często bez powodu.
Sąd uznał, że zeznania świadków są jasne, wiarygodne i zbieżne.
Sędzia Adam Budowicz odmówił mi rozmowy, którą chciałam zamieścić w książce.
– Nie mam nic do powiedzenia. Od tego są rzecznicy – oznajmił.
Siostra Bernadetta została skazana na dwa lata więzienia w zawieszeniu na pięć lat, a
siostra Franciszka – która zdaniem sądu była posłuszna i bezwzględnie przyjęła system kar
narzucony przez dyrektor – na osiem miesięcy w zawieszeniu na trzy lata.

Biegła psycholog Maria Ptasiewicz, która była na wszystkich przesłuchaniach i

rozprawach, opowiada mi teraz:
– Nigdy jeszcze nie spotkałam się z takim okrucieństwem wychowawców jak w tym
przypadku. Niedaleko pokoju dyrektor było takie pomieszczenie do wykonywania
egzekucji. Bo skoro bito do krwi, to jak to inaczej nazwać? Poza tym siostry uczyły dzieci
agresji. Młodemu człowiekowi zapadało w pamięć, że za złe zachowanie trzeba ukarać
biciem. A to ma już później konsekwencje dla nas wszystkich. Bo zapominamy, że ci
chłopcy wyszli z ośrodka i żyją pośród nas. Nie wszyscy przepracują swoje dzieciństwo.
Wyjątkowo trudne były rozmowy z dziećmi z większym upośledzeniem umysłowym.
Były nauczone, co mają nam mówić. I z takim pełnym przekonaniem mówiły: „W ośrodku
jest bardzo dobrze. Siostry o nas dbają. Nie biją i nie krzyczą”.
Jak dziecko od progu mówi: „Nikt mnie nie bije, nikt mnie nie dotyka”, to wiadomo, że
coś jest nie tak. Więc sugerowałyśmy z prokurator: „Najpierw powiedz nam to, co kazano
ci opowiedzieć”.
Dzieci trafiały ze środowisk, w których bicie i wyzwiska były normą. W domu
doświadczyły traumatycznych sytuacji, na przykład pożaru lub tego, że rodzic zaatakował je
nożem. Dopiero po paru godzinach przesłuchań mówiły: „Może rzeczywiście siostry nie
powinny bić nas aż do krwi”. Część wychowanków wierzyła, że siostry robią to dla ich
dobra. Po swojemu tłumaczyli, kiedy siostry robią źle. Jeśli uciekli na wagary i siostra
pobiła ich kijem, to zrobiła dobrze, bo złamali zasadę. Ale jeśli się w nocy zmoczyli, a
siostra kazała cały dzień stać z rozłożonymi rękami, na których było prześcieradło, to mieli
poczucie niesprawiedliwości. Mówili: „Ale przecież to nie ode mnie zależało, że się
zsikałem”. Zupełnie nie mogli zrozumieć, że siostry w ogóle nie powinny stosować kar
cielesnych, nawet jeśli zasłużyli.
Nie wszystkie dzieci czuły się ofiarami. Choć czyny związane z seksem budziły ich
niepokój, bo siostry mówiły: „Wy pedały”. A to słowo im się bardzo nie podobało.
Dziwiło mnie, że w dzień siostry tak strasznie wszystkich pilnowały. Za rozmowę na
schodach chłopak i dziewczyna mogli dostać w twarz. A w nocy jakaś plaga seksu bez
kontroli. Niektórzy na początku się wypierali. Zaczynali tak: „To kolega w pralni się
dawał, ja bym sobie nie pozwolił”. I taka długa historia, w jaki sposób by się obronił i jaki
jest silny. A my patrzymy na takiego chudziutkiego chłopca. I nagle wybuchał płaczem i
zaczynał mówić: „Mnie też to robili, później musiałem brać takie czarne tabletki na
biegunkę”.
Jak już zapadła decyzja sióstr, że trzeba zamknąć w pokoju Pawła z tymi najbardziej
aktywnymi seksualnie, to rozpoczął się jakiś horror. Dla mnie oni wszyscy są ofiarami,
nawet ci, którzy gwałcili. Bo zwykle wcześniej też byli gwałceni.
Paweł był jednym z niewielu, który potrafił mówić o tym tak wprost. Możliwe, że trafił
do tego pokoju też trochę za to, że o tym mówił. Bo według mnie siostry nie odróżniały
gwałcicieli od ofiar. Obie strony traktowały jak zboczeńców. Tak jakby myślały: skoro się
dajesz, to też jesteś pedał, bo wszystko, co związane z seksem jest złe.
Te dzieciaki nie miały swobodnego kontaktu z siostrą dyrektor. Nie mogły po prostu
przyjść i pogadać. Nawet ulubieńcy Bernadetty byli faworyzowani tylko dlatego, że byli
posłuszni i ciężko pracowali.
Chłopakowi, który był pracowity, siostry pomogły w zdobyciu mieszkania. I nadal się
nim interesowały. Pomagały mu urządzać to mieszkanie. Z zeznań innych wynikało, że on
też był ofiarą gwałcicieli. Ale absolutnie nie puścił pary. I mówił o siostrach z takim
ogromnym szacunkiem. Tylko że nawet on był traktowany przez kierownictwo z dystansem.
Był lubiany, bo znał swoje miejsce.
Zdaniem sióstr wszystkie dzieci były opóźnione w rozwoju. Ale przyczyny organiczne
występowały tylko u części z nich. Reszta to dzieci, które do rozwoju nie były
stymulowane. W ośrodku nawet rozrywki były związane z nadzorem i kontrolą. Brakowało
takiego zwykłego serca. Jeszcze siostra Franciszka była dobrze wspominana przez
starszych wychowanków, ale u siostry dyrektor Bernadetty to dystans pełen.
W sądzie dzieci zeznawały w obecności sióstr. Niby siostry siedziały z tyłu, ale
wychowankowie widzieli je, wchodząc, i prawie wszyscy zaczynali od tego, że siostry są
dobre. Później czytano im wcześniejsze zeznania, potakiwali i uderzali w płacz. Oglądali
się na siostry. Sędzia zawsze reagował. Mówił: „Proszę świadka o nieoglądanie się”.
Chyba każdy na sali widział, w jakim okropnym stanie są te dzieci, i najchętniej
przerwałby obrońcy zadawanie wszelkich pytań. Siostra dyrektor była pewna siebie. Nie
bardzo się jej przyglądałam podczas rozprawy, ale dało się zauważyć, że w niektórych
momentach prychała.
Jak zaczynała się ta sprawa, to czułam, że zostanie ukręcona. Bo sędzia się przejeżdżał
po pani prokurator. W stylu: „Co to za akt oskarżenia?”. Dopiero po przesłuchaniach dzieci
było widać, że sędzia zaczął to inaczej odbierać. Wierzył im. I byłam zaskoczona, że
zapadł wyrok skazujący. Mam takie doświadczenia z innym domem dziecka prowadzonym
przez zakonnice: kilkanaście lat temu rodzice zaadoptowali pięcioletnią śliczną
dziewczynkę. Kiedy proces adopcji ruszył, matka dziewczynki zgłosiła się do psychologa,
bo adoptowana córka zaczęła ją dotykać w miejsca intymne. Mówiła: „Jak tak będę robić,
to mnie będziesz kochać”. Wystawiłam jednoznaczną opinię. Dziewczynka była
molestowana i wskazała siostrę, która ją bliżej dopuszczała do siebie. Ale sprawa została
ukręcona, nie wniesiono nawet aktu oskarżenia.
Inaczej w sprawie sióstr boromeuszek; prokurator i jej szef byli niezwykle
konsekwentni i zdeterminowani.
Trudno sobie wyobrazić, że jak ktoś ukradnie komputer, to dostanie kilka lat w zakładzie
karnym, a tutaj opiekunki krzywdziły dzieci przez wiele lat i najpierw wymierzono im kary
w zawieszeniu. Ale tak jest wszędzie w Polsce. Za korupcję i malwersację są
zdecydowanie wyższe kary niż za bezpośrednią krzywdę, która będzie oddziaływać na
dziecko przez całe życie.
Takich wspomnień nie da się wyprzeć. Pytam panią psycholog, czy to możliwe, że
siostry nie wiedziały o gwałtach?
– Absolutnie nie ma takiej możliwości. Jeśli nazywały molestujących chłopców
pedałami albo izolowały tych, którzy byli molestowani, od innych, to znaczy, że wiedziały
o wszystkim. Poza tym dzieci przychodziły do nich. Szczególnie te najmłodsze tak
nieśmiało opowiadały. Ale siostry podchodziły do spraw seksu jak małe dzieci: zamykamy
oczy i tego nie ma. One nie wiedziały, co z tym zrobić. Mogły szukać pomocy seksuologa.
Ale chyba wstydziły się o tym rozmawiać.
Niedawno miałam przypadek innego ośrodka, w którym dochodziło do molestowania
między dziewczynkami i chłopcami. Ale tam to właśnie wychowawcy wyciągnęli wszystko
na światło dzienne. Przyznali, że sobie nie radzą, i poprosili o pomoc. Wiedzieli, że mogą
ponieść konsekwencje, nawet jeśli nie karne, to służbowe. Ale najwyżej postawili dobro
dzieci.
– A jaki jest profil osobowości sióstr, które stosowały w ośrodku najokrutniejsze kary?
– pytam panią Marię.
– Dla mnie to nie typ osobowości, tylko bardziej kulturowe uwarunkowania. Te siostry
skądś wzięły przekonanie: dzieci należy bić. Tak jakby ktoś im powiedział, że te dzieci
muszą być idealne. I gdy popełniały błędy, to siostrom puszczały hamulce.
Siostry miały rację, że to bardzo trudna praca, ale, niestety, jej trudność nie może być
żadnym usprawiedliwieniem. Jak ktoś sobie nie radzi, to musi zrezygnować. Cały czas
powtarzały, że ośrodek jest niedofinansowany, że jest za mało opiekunek, za dużo
wychowanków. Ale to nie usprawiedliwia agresji. Część sióstr, zwłaszcza tych młodszych,
potrafiła to przezwyciężyć i traktowała dzieci z szacunkiem.
Większość ludzi, niestety, przegapiła, co się w tym ośrodku działo. Taka znieczulica.
Moim zdaniem domy dziecka powinny być otwarte. Dzieci muszą mieć możliwość kontaktu
z rówieśnikami. Wszystkie środowiska izolujące się budzą we mnie niepokój. Jeśli dzieci
wychowują się w zamkniętej enklawie, to powielają własne wady i zaburzenia. Ważne, aby
dawać im jak najwięcej swobody. Bo jeśli z takich izolowanych warunków wychowanek
ma wyjść tam, gdzie często nic na niego nie czeka, to czuje lęk. Nie wie, czy poradzi sobie
w życiu. Było to widać na przykładzie Kamila, który nie lubił siostry Bernadetty, ale chciał
pozostać pod jej skrzydłami. Wszystko, co na zewnątrz, budziło w nim jeszcze większy
strach.
Ważne, żeby te dzieci nie miały poczucia winy, tylko uświadomiły sobie, że zostały
zwyczajnie skrzywdzone. Podstawą terapii w przypadku takich przestępstw jest usłyszenie
od oprawcy słów: „To ja cię skrzywdziłem, przepraszam”. Dla dzieci byłoby najlepiej, aby
wszystkie siostry, które stosowały kary, po prostu przyznały się do tego.
 Wyrok

P rokuratura w Gliwicach wniosła apelację od wyroku sądu w Zabrzu ze względu na

„rażącą niewspółmierność kar w stosunku do udowodnionych siostrom przestępstw”.
Wskazywano także na brak skruchy Agnieszki F.
Gdy tylko siostra Bernadetta dowiedziała się o zapowiadanej apelacji, wysłała do
sędziego w Gliwicach list:

Odpowiadam na apelację prokuratora (jedynie taka droga mi pozostała, ponieważ

liczyłam na inny wynik końcowy).
Uprzejmie proszę Wysoki Sąd o zapoznanie się z treścią niniejszego pisma, w którym
pokrótce przytoczę, co następuje: siostry boromeuszki prowadzą tę placówkę ponad sto
dwadzieścia lat, tysiące dzieci z Zabrza i okolicznych miast znalazły tu drugi dom,
wyrastając na wartościowych ludzi.
Pracowałam w ośrodku w Zabrzu blisko trzydzieści lat i największą moją troską były
dzieci. Liczne z nich, podobnie jak inni mieszkańcy miasta, są za to wdzięczne. Gdy mnie
oskarżono, łączyli się w serdecznym bólu. Dziwi mnie fakt wybiórczego rzucania
oskarżeń, by mnie pognębić i poniżyć, a przez to rzucić cień na moje zgromadzenie i
Kościół.
Myślę, że jest to wynik aktualnego trendu ograniczającego wszelkie prawa rodzicom i
nauczycielom w wychowaniu i opiece przy równoczesnym pozwalaniu dzieciom na
wszystko.
Tylko człowiek, który pracował z takimi dziećmi, jest w stanie zrozumieć i ocenić pracę
tego rodzaju. Specjalny ośrodek w Zabrzu, w którym pracowałam, był placówką
niepubliczną, lecz otwartą dla wszystkich dzieci. Często odrzuconych i niechcianych przez
inne placówki. Przyjmowaliśmy interwencyjnie nawet w nocy. Do placówki były kierowane
dzieci od trzeciego roku życia. Przebywały w niej często do ukończenia dwudziestu jeden
lat. A te, które uczęszczały do szkoły życia, miały przedłużony czas pobytu ze względu na
czas oczekiwania w domach pomocy społecznej.
 Dzieci te były bardzo obciążone genetycznie, trafiały do ośrodka zbuntowane na „cały
świat”, co nieraz trwało w ich psychice bardzo długo, nawet do końca pobytu w ośrodku.
Na przestrzeni tych lat starałam się wraz z całym zespołem wychowawczym zapewnić
dzieciom dobre samopoczucie. Chciałam, by czuły się jak w dobrym domu rodzinnym.
Lecz zdawałyśmy sobie sprawę, że w pełni nie jesteśmy w stanie zastąpić im rodziców.
Chciałyśmy, żeby czuły się bezpieczne, kochane i akceptowane.
W ośrodku podkreślany był obchód świąt – przez wystrój pomieszczeń, ciekawe zajęcia,
organizowanie wspólnych spotkań z zaproszonymi gośćmi. W ostatnich latach
systematycznie organizowane były koncerty muzyczno-instrumentalne, które wywierały
bardzo pozytywny wpływ na zachowanie i rozwój wychowanków. Dzieci z ogromnym
zaangażowaniem brały udział w międzyszkolnych zawodach: konstrukcja latawców,
konkurs najpiękniejszych szopek noworocznych, budowle Zabrza.
W miarę możliwości zapewniałyśmy naszym podopiecznym wyjazdy na kolonie, obozy
– niejedno dziecko w domu rodzinnym tego nie doznało.
Dobrzy rodzice, pragnący szczęścia dla swoich dzieci, stawiają pewne wymagania i
zadania – bez których nie obeszło się również u nas w ośrodku. Dzieci trafiające do nas
były przeważnie z rodzin zaniedbanych moralnie i społecznie, niedopilnowane w
obowiązku szkolnym. Wolność inaczej pojmowana. Dzieci uważały za zło wdrażanie i
wychowywanie do przeciwnych zasad w ośrodku. Systematyczne uczęszczanie do szkoły
budziło w nich bunt.
Ogromne jest zdziwienie, nie tylko moje, że w sądzie dano wiarę słowom młodego
człowieka przebywającego w więzieniu, a będącego już tyle lat poza ośrodkiem, w
środowisku nieuznającym pozytywnych zasad. Jego koledzy, by się wybielić, mówili, co
chcieli.
Propozycja prokuratury, która wnosi o skazanie mnie na trzy lata pozbawienia wolności
za zamykanie chłopców, bicie czy nakłanianie do molestowania, jest nie do pojęcia i
przyjęcia.
Nie było moim celem znęcanie się nad podopiecznymi, tym bardziej nigdy nie przyszło
mi do głowy, że przyczyniam się do wzajemnego molestowania przez podopiecznych.
Proszę Wysoki Sąd o rozstrzygnięcie sprawy według własnego sumienia, a ja zdaję się
całkowicie na Wysoki Sąd. Prokuratura chce, bym odbyła karę pozbawienia wolności, a ja
mam odczucie, że podlegam z góry założonej niechęci. Świadkowie poszkodowani na
rozprawie mało co pamiętali i nie potwierdzili zeznań złożonych w dochodzeniu.
Wysoki Sądzie, gdyby świadkowie byli tak bici, jak się mi zarzuca, toby o tym pamiętali.
W czasie dochodzenia świadkowie byli zabierani przez policję rano, a przywożeni późnym
popołudniem. Przesłuchania zawierają cztery–pięć stron formatu A4, a w czasie tych
przesłuchań byli tylko w towarzystwie osób, które zadawały im pytania. Więc mówili po ich
 myśli. Jeszcze chcę dodać, że po jednym przesłuchaniu wychowanek powiedział do mnie:
Prawie nic nie mówiłem, to mnie zamknęli za takimi kratami i powiedzieli, że jak sobie
przypomnę, to mnie otworzą. Zgłaszałam to obrońcy, ale powiedział: To się wyjaśni w
odpowiednim czasie. I później już tego czasu nie było. Pragnę nadmienić, że podczas
przesłuchań dało się zauważyć wyraźną selekcję dzieci – te, które wyrażały opinię
pozytywną, zostały po przesłuchaniach wyeliminowane, a zostawiono bardziej podatne na
manipulowanie nimi – z dysfunkcją umysłową (a jak wiemy, brakuje im właściwej oceny i
rozeznania, choć nie są temu winne ani gorsze).
Ufam, że Wysoki Sąd rozpozna tę sprawę sprawiedliwie i pozwoli mi na pozostanie na
wolności. Prokurator twierdzi w apelacji, że będę szkodliwa dla społeczeństwa, pozostając
na wolności. W jaki sposób? Nie mam prawa zajmować żadnych stanowisk, wykonywać
zawodów związanych z wychowywaniem, edukacją, leczeniem małoletnich do końca
mojego życia.
Wyróżnienie statuetką św. Kamila, które otrzymałam w 2003 roku z Urzędu Miasta,
dobrowolnie oddałam.
Mam nadzieję, że przetrzymam wszystkie „naloty prasowe” (były one również
powodem niezgłoszenia się na publikację wyroku).
Czas wszystko zweryfikuje i mam nadzieję, że wyjaśni w przyszłości, a to, co już
przeżyłam w związku z tą sprawą, ofiaruję Panu Bogu.
Siostra Bernadetta

Sąd apelacyjny uzasadnił wyrok, podsumowując działania siostry Bernadetty w ciągu

wielu lat oraz wskazując na utrudnianie przez nią śledztwa. Fragmenty uzasadnienia:
Myli się oskarżona Agnieszka F., jakoby nie zostały uwzględnione zeznania
wychowanków pozytywnie wypowiadających się o ośrodku, bowiem takich zeznań nie ma.
Wszyscy z przesłuchiwanych wskazywali na mniej lub bardziej dolegliwe zachowania
opiekunów. Trudno pozytywnie oceniać te relacje, gdy twierdzili, że było lepiej, bo w domu
„dostawali za nic”, a u sióstr wtedy, kiedy zasłużyli. W sytuacji, jeśli używano kija,
warzechy, paska, gdy dzieci były bite po głowie, twarzy, kiedy leciała krew.
Znamienne są zeznania dzieci, że „dyscyplina w ośrodku była ważna, ale nie tak, aby
leciała krew”. Do wychowanków kierowano niewybredne wyzwiska nawiązujące do domu
rodzinnego: „ty z rodziny patologicznej”, „debilu, ułomie” lub „pedale”, czy wreszcie
mówiono podopiecznym, że zostaną wywiezieni do domu starców albo odpoczną w
grobie.
Na to, że dzieci były zaniedbane, zwróciła też uwagę nauczycielka Pawła, Zofia
 Włodarska. Wiedzę posiadał wizytator Osuch, który rozmawiał z dziećmi. Ciekawe, że po
interwencji oskarżonej wizytator został odsunięty od nadzoru nad ośrodkiem. Ta
okoliczność nie ma bezpośredniego znaczenia, ale, podobnie jak wywieranie wpływu na
świadków, wskazuje na brak poczucia Agnieszki F. podlegania normom nie tylko
społecznym, ale też prawnym. Jeden z wychowanków już w postępowaniu
przygotowawczym wspominał, że siostra dyrektor nakłaniała do określonej treści zeznań.
O biciu dzieci przez oskarżone oraz podżeganiu wychowanków do bicia innych
wiedziały też siostry Natanaela i Augustyna. Choć przed sądem starały się umniejszyć
ciężar zachowania oskarżonych, nie zaprzeczały prawdziwości wcześniej składanych
zeznań. Trudno mówić o tendencyjności w tej sprawie, tym bardziej że pominięto szereg
działań oskarżonych, jak: poniżające pranie i suszenie pościeli zmoczonej w nocy,
zamykanie dzieci, ograniczenie obowiązku szkolnego, uniemożliwienie rodzeństwu
kontaktowania się ze sobą. Relacje dzieci pozwalałyby nawet na konstruowanie zarzutu
znęcania. Jak bowiem ocenić zachowanie wobec wychowanków na przestrzeni wielu lat,
na które składały się znieważania, naruszenie nietykalności cielesnej oraz inne
poniżające czyny? Takich ustaleń podczas apelacji czynić oczywiście nie można ani uchylić
zaskarżonego wyroku.
To, z czego Agnieszka F. chce czynić zarzut, a więc długość trwania czynności w
śledztwie, potwierdziła biegła psycholog, ale w kontekście nawiązania z wychowankami
kontaktu oraz stworzenia poczucia bezpieczeństwa. Przeciwieństwem było przesłuchanie
przed sądem, gdzie charakter pomieszczeń, a nade wszystko obecność opiekunów,
musiały wpłynąć na tych wychowanków.
W wypadku Bogumiły Ł., czyli siostry Franciszki, postawa i dotychczasowy tryb życia
wskazują, że nie popełni ponownie przestępstwa. Odnośnie do Agnieszki F., okoliczności
obciążające w połączeniu z wysokim stopniem społecznej szkodliwości czynów
przemawiają za bezwzględną karą pozbawienia wolności. Brak kary dostatecznie
dolegliwej utwierdziłby Agnieszkę F. w przekonaniu o bezkarności oraz możliwości
uniknięcia odpowiedzialności.

Sąd w Gliwicach zdecydował o zaostrzeniu kary dla siostry Bernadetty. Skazał ją na

dwa lata bezwzględnego pozbawienia wolności. Wyznaczył datę zgłoszenia się do Zakładu
Karnego we Wrocławiu na 8 lipca 2011 roku.
Sędzia Piotr Mika, przewodniczący składu sędziowskiego:
– Wobec prawa oczywiście wszyscy jesteśmy równi. Ale jednak osobie duchownej
stawiamy wyższe standardy, gdyż taka osoba przez większość ludzi obdarzana jest
większym zaufaniem. Jeżeli duchowny narusza standardy uczciwości, to, niezależnie od
prawniczych skutków, każdy człowiek odczuwa to boleśniej. Jeśli sędzia jest religijny i
wie, że może to mieć wpływ na jego osąd, to musi zrezygnować z tej sprawy.
– Czy pan sędzia myśli o osobach, które skazał?
– Zdarza się. Najbardziej pamiętam sprawy z początku kariery. Te pierwsze decyzje są
najtrudniejsze. Bo odczuwa się dużą obawę przed pomyłką. Ale dobrze, jeśli część tych
obaw towarzyszy nam przez całe życie. Bo najgorzej, gdy sędzia zaczyna myśleć, że jest
nieomylny. Pamiętam sprawę napadu rabunkowego na jubilera. Młodzi chłopcy,
siedemnaście–osiemnaście lat, zostali namówieni do napadu przez starego recydywistę. I
podczas wyroku surowiej potraktowałem recydywistę niż bezpośrednich sprawców.
Pomyślałem, że zostali zmanipulowani przez tego człowieka. Dla jednego z tych
chłopaków orzekłem nawet ośrodek wychowawczy zamiast zakładu karnego. I on później
popełniał kolejne przestępstwa. Dlatego teraz to łagodne potraktowanie oceniam w
kategoriach porażki, bo prognoza, że on na tym skorzysta, się nie spełniła. Często kary
wolnościowe sprawiają, że ktoś czuje się bezkarny. Wierzę, że surowsze kary mogą
stanowić pewne „otrzeźwienie” na niewłaściwej ścieżce życia. Najważniejsze podczas
procesu jest to, aby sprawca zrozumiał, że postąpił źle.
– Czy siostra Bernadetta zrozumiała?
– Pamiętam, że nie okazywała wtedy skruchy. Jeśli oskarżony przyznaje się do winy, to
dla mnie okoliczność łagodząca. Jednak nie można negatywnie traktować braku okazania
skruchy, bo sprawca ma do tego prawo. Podobnie jak nie ponosi odpowiedzialności karnej
za kłamstwa podczas przesłuchań. Ale mój kontakt z siostrą Bernadettą był bardzo krótki.
Rola sądu odwoławczego sprowadza się do kontroli prawidłowości postępowania sądu
pierwszej instancji. Nie osądzamy sprawy po raz drugi, od początku, i nie możemy nagle
zmienić ustaleń faktycznych i zwiększyć wyroku w oparciu o zmianę charakteru
przestępstwa. Kontrolujemy tylko, czy wywód poprzedniego sądu jest adekwatny, logiczny
i zgodny z prawem. Ustaliliśmy, że siostra wiedziała o molestowaniu i ułatwiała sprawcom
dalsze popełnianie przestępstwa na ofiarach. Kara w zawieszeniu w przypadku tego
rodzaju czynów była rażąco łagodna.
– To pytanie powinnam zadać sędziemu pierwszej instancji, ale nie chciał się
wypowiadać na temat ośrodka. Dlaczego osoby, które zajmują się malwersacją finansową
lub kradzieżami, dostają znacznie wyższe wyroki niż siostra dyrektor, która niszczyła
godność seksualną tych dzieci przez wiele lat? Gdzie tu sens?
– Trudno mi porównywać te sprawy, bo musiałbym wtedy komentować decyzje
sędziów, a tego mi robić nie wolno, bez znajomości akt poszczególnych spraw.
– Chłopcy zdecydowali się wystąpić o zadośćuczynienie od Kongregacji Sióstr
Boromeuszek, która miała kontrolować ośrodek…
– Mają do tego prawo. Ich dobra osobiste zostały naruszone.

*
Po wyroku adwokat siostry Bernadetty wysłał do sądu w Zabrzu wniosek o odroczenie
kary. Powoływał się na stres, jakiego doznała, dolegliwości układu pokarmowego,
schorzenie gardła „nabyte podczas trzydziestu lat pracy z trudną młodzieżą” oraz
konieczność konsultacji lekarskich.
Sąd w Zabrzu odroczył karę.
Po kilku miesiącach siostrę Bernadettę odwiedziła kurator. Chciała przeprowadzić
wywiad środowiskowy. Agnieszka F. mieszkała wówczas w Kongregacji Sióstr
Boromeuszek w Trzebnicy. Czuła się skrępowana wizytą pani kurator. Została poproszona
o pokazanie dowodu osobistego. Zaprosiła kurator do swojej celi. Zaczęły rozmawiać.
Pani kurator sporządziła notatkę, w której byłą dyrektor ośrodka w Zabrzu
przedstawiała w ten sposób:
„Skazana siostra Bernadetta jest osobą bardzo skromną. Łatwo nawiązuje się z nią
kontakt. Na temat toczącego się postępowania nie chciała się jednak wypowiadać. Pragnie
wyprzeć z pamięci te zdarzenia, które pozostawiły ślad w postaci skrajnego wyczerpania
psychicznego. Ze względu na swoje zasady moralne nie chce oceniać stron uczestniczących
w postępowaniu. Uważa, że poświęciła wiele lat swojego życia na niesienie pomocy
dzieciom upośledzonym i sierotom, mając na względzie przede wszystkim ich dobro.
Starała się jako nauczyciel i dyrektor otoczyć wychowanków ośrodka troską i czułością,
pomimo iż praca z nimi bywała trudna, a nawet niebezpieczna. Reagowała na wszelkie
nieprawidłowości. Jej poświęcenie było nagradzane przez władze miasta między innymi
wyróżnieniami św. Kamila, co pozwalało na uczestnictwo wychowanków ośrodka w
różnych imprezach. Długotrwałe postępowanie przygotowawcze oraz rozprawy sprawiły,
że skazana znalazła się w stanie załamania nerwowego, co pogłębiło inne dolegliwości,
jak niedyspozycja gardła i refluks.
Podsumowując: zły stan zdrowia skazanej, a także potrzeba sprawowania opieki przez
Agnieszkę F. nad obłożnie chorą osobą są niewątpliwe powodami, dla których skazana
zasługuje na odroczenie kary pozbawienia wolności”.
Siostra Bernadetta kolejny raz otrzymała odroczenie. A jej adwokat napisał list do
prezydenta Bronisława Komorowskiego z prośbą o ułaskawienie siostry.
Pani prezydent Zabrza także napisała do Bronisława Komorowskiego:

Popieram wniosek o zastosowanie prawa łaski dla Agnieszki F. ze Zgromadzenia Sióstr

Boromeuszek. Od 1983 roku zakon prowadzi na terenie naszego miasta specjalny ośrodek
wychowawczy dla sierot. Obecnie jest to placówka niepubliczna opieki całkowitej.
Praca sióstr była w mieście zawsze dobrze oceniana. W kontaktach z dziećmi było
widać, że są zadbane. Trzeba podkreślić, że siostrom przyszło pracować z wychowankami
sprawiającymi szczególne problemy wychowawcze i edukacyjne. Nie wnikając w treść
samego rozstrzygnięcia sądu, wydaje mi się, że odbywanie przez siostrę zakonną kary
pozbawienia wolności za czyn mający związek z jej służbą na rzecz sierot pozostaje w
 sprzeczności z poczuciem sprawiedliwości.

Pytam w Urzędzie Miasta, dlaczego odbywanie kary przez siostrę zakonną jest
sprzeczne ze sprawiedliwością? Ale odpisano jedynie:

Szanując wyroki niezawisłych sądów, zwrócono się o rozważenie, czy kara

bezwzględnego pozbawienia wolności jest adekwatna, biorąc pod uwagę podeszły wiek i
szczególną sytuację skazanej.

Siostra miała wtedy pięćdziesiąt siedem lat.

Do prezydenta Komorowskiego pisał też ksiądz prałat z parafii św. Andrzeja:

Tak się złożyło, że czterdzieści trzy lata pracuję w Zabrzu i znam miasto doskonale.
Skazanie Agnieszki F. najpierw na dwa lata z zawieszeniem, a potem na dwa lata aresztu
jest wielkim nieporozumieniem. Mieszkańcy Zabrza nie mogą tego zrozumieć. Tym
bardziej że oskarżenia dokonał morderca dziecka z Rybnika (…). Bardzo liczymy, że z
troską pochyli się Pan Prezydent nad tym problemem i uzdrowi całą tę sytuację.
Pozytywny werdykt Pana Prezydenta będzie ulgą dla mieszkańców Zabrza i okaże się, że
sprawiedliwość jednak zwycięża.

Siostra dyrektor nie zgłaszała się do więzienia.

 Z opóźnionym zapłonem

O ośrodku sióstr w Zabrzu było głośno już w latach dziewięćdziesiątych za sprawą

wychowanka Jerzego. Do ośrodka trafił bardzo wcześnie, gdy został porzucony przez
rodziców w szpitalu. Przebywał w nim do dwudziestego drugiego roku życia.
W nocy 12 stycznia 1993 roku czwórka chłopaków powiesiła na drzewie młodą kobietę.
Jerzy był jednym z nich. Kobieta zmarła wskutek niedotlenienia mózgu oraz dwukrotnego
przecięcia krtani. Jerzy niedawno opuścił ośrodek. W sądzie tłumaczył, że „nie umiał
odnaleźć się w otaczającym go świecie”. W opinii psychologicznej podkreślano, że był
spokojny i opanowany. Cała czwórka została uznana za winnych morderstwa. Jerzego
skazano na dwanaście lat. Był wzorowym więźniem. W 2004 roku został warunkowo
zwolniony z Zakładu Karnego w Rawiczu po otrzymaniu pozytywnej opinii
kryminologicznej, w której stwierdzono, że przez cały pobyt w więzieniu nie wykazał
agresji. Zamieszkał w Zabrzu.

Niedawno z więzienia wyszedł Jan (poprosił, abym nie ujawniała jego prawdziwego
imienia).
Janek był wychowankiem sióstr od początku lat osiemdziesiątych. Nie pamięta, kiedy
trafił do ośrodka. Pochodzi z rodziny wielodzietnej. Tata był furmanem, dużo nie zarabiał,
więc rodzice zdecydowali się oddać dwójkę ze swoich dzieci.
Gdy wyszedł z ośrodka, zamieszkał w Zabrzu. 8 kwietnia 2000 roku spotkał przy sklepie
dziewczynkę. Zuzia miała dwanaście lat. Ciocia wysłała ją po zakupy. Nie znała Janka.
Przekonał ją, że ma dla niej prezent, który zostawił w swoim mieszkaniu. Po wejściu
zamknął drzwi na klucz, który schował do kieszeni spodni. Zuzia spytała:
– A co dla mnie masz? Dlaczego zamykasz drzwi?
Zaczęła krzyczeć, żeby ją wypuścił, więc zakleił jej usta taśmą. Wykręcił ręce do tyłu,
związał i przewrócił na materac. Zgwałcił ją. Dziewczynka leżała przez cały dzień
związana i z zaklejonymi ustami. Następnego dnia do mieszkania Jana przyszła jego
dziewczyna z dwoma kolegami. Dziewczyna rozwiązała Zuzię i powiedziała:
 – Nic ci się już nie stanie.
Zawieźli ją do innego miasta i pozostawili na dworcu. Tam Zuzia trafiła na policjantów,
którzy odwieźli ją do domu.
To wersja wydarzeń z akt sądowych. Jan zaprzeczał, twierdząc, że dziewczynkę mógł
uprowadzić jego brat.
Sędzia nie uwierzyła w jego wyjaśnienia. Jan został uznany za winnego związania i
przetrzymywania Zuzi oraz poddania jej czynnościom seksualnym. Skazano go w 2007 roku
na cztery lata więzienia. W opinii psychiatrycznej podkreślono, że jest bardzo spokojny.
Mówił, że jako nastolatek miał myśli samobójcze. Chciał się powiesić, ale później te
pragnienia same przeszły. Powiedział też, że w ośrodku sióstr poddany był dużemu
okrucieństwu, ale nie wyjaśnił tego dokładniej.
– Nigdy nie zgwałciłem tej dziewczynki. Nawet nie wiem, kto to jest – mówi mi teraz.
– Nie musisz mówić o sobie. Powiedz o innych chłopakach. Jak ośrodek na nich
wpłynął?
– Pewnie różnie. Jeśli byli gwałceni, to trudno im żyć. Są agresywni, chcą sobie to
odbić. Dla mnie straszne było poniżenie ze strony kobiety, siostry Bernadetty. Gdy
zostawała sam na sam z wychowankiem, kazała mu się rozbierać i biła po gołym tyłku.
Albo wsadzała mu rękę głęboko do ust, tak żeby go bolało. Zupełnie nie rozumiałem, co
ona robi. Wymyślała takie dziwne kary. Nie znosiła chłopaków, którzy choć raz się jej
przeciwstawili. A ja potrafiłem jej pokazać środkowy palec albo ją uderzyć. Nie wiem,
dlaczego byłem taki niepokorny. Cały czas się przeciwstawiałem. Myślę, że mogłem
uniknąć tych wszystkich kar, gdybym wtedy był spokojny. Teraz staram się panować nad
sobą. Nie okazuję agresji.
W ośrodku najbardziej przyjaźniłem się z Kamilem. On uwielbiał takie zabawy we
fryzjera. Ciągle wymyślał różne gry. Czasem uciekaliśmy razem. Miał jakiś stopień
upośledzenia, więc siostra Bernadetta nie traktowała go poważnie. Jak tylko miała zły
humor, to wyładowywała się na nim. Straszyła, że jak się poskarży, to go wyrzuci na ulicę.
Była tam też siostra Helena, która zawsze się za mną wstawiała i okazywała mi serce.
Ale często na grupie była tylko jedna siostra i nie wiem, czy one wiedziały, jak zachowuje
się ta druga.
Pytam Jana o skutki dzieciństwa spędzonego w ośrodku.
– Jak dziecku wpychano kij od miotły do tyłka, to będzie miało to w głowie przez całe
życie. Ale nie usprawiedliwiam wychowanków, którzy mają teraz problemy z prawem.
Pamiętaj, że ja nikogo nie skrzywdziłem.

W jednym z mieszkań socjalnych na Śląsku rozmawiam z Arkiem, byłym wychowankiem

sióstr.
 – Do ośrodka trafiłem na początku lat dziewięćdziesiątych. Pamiętam Tomasza.
Nazywaliśmy go „pantera”, bo skradał się do maluchów. On codziennie dotykał chłopców,
czasem paru jednej nocy. Siostry reagowały, czyli go biły po głowie, ale on nie przestawał.
Myślę, że dlatego, jak tylko skończył osiemnaście lat, to go wywaliły. A jak chłopak, który
każdej nocy gwałcił, ma nagle z tego zrezygnować? Było oczywiste, że będzie robił to
dalej.
– W ośrodku było kilku chłopców, którzy przez lata gwałcili innych. Czyli według
ciebie oni nadal mogą to robić?
– Oczywiście, że tak. Oni są już rozbudzeni. Poza tym wiedzą, jakie to łatwe.
– Łatwe?
– Jeśli kilku chłopaków bierze dziewczynkę do piwnicy i robią z nią, co chcą, to ona
nigdy o tym nie opowie. Nie pytaj, skąd wiem, po prostu dużo rzeczy widziałem.
Rozmawiamy około godziny ósmej wieczorem. Patrzę przez okno. Grupa dzieci bawi
się przy trzepaku. Są brudne, zaniedbane, nikt ich nie woła na kolację. Śmieją się, biegają.
Najmniejsza dziewczynka może mieć pięć lat.
Tomasz i Łukasz, zanim zabili Mateusza Domaradzkiego, skrzywdzili kilkudziesięciu
chłopców. Nikt tego nie zauważył. Spoglądam na Arka. Chyba odgadł, o czym myślę, bo
mówi:
– Jeszcze dużo tajemnic wyjdzie na jaw. Po takim horrorze nie każdy umie żyć.

Pani Agnieszka, świecka wychowawczyni z ośrodka, mówi mi teraz:

– Powiedziałam dziewczynom, które do tej pory mnie odwiedzają, że przynajmniej u
nich nie było molestowania. „No jak nie – oburzyły się. – Jak tylko siostry poszły spać, to
starsze dziewczyny wołały młodsze do łóżek”.
– Dziewczynki były gwałcone nie tylko przez starsze wychowanki, ale też przez
chłopców – opowiada Zosia.
I podaje mi nazwiska chłopców. Obaj byli na liście dzieci wykorzystywanych przez
Tomasza, którą ten spisał dla Daniela w więzieniu. Jeden z nich gwałcił w ośrodku także
chłopców.
– Miałyśmy utrudniony kontakt z chłopcami, ale byli tacy, co znali wszystkie przejścia w
ośrodku – dodaje Zosia. – Zaciągali dziewczynki do pralni albo dopadali je po szkole.
Dziewczyny skarżyły się siostrom, ale wtedy wszyscy wychowankowie nazywali je
sprzedawczykami. A siostry i tak mówiły, że zmyślają.

Na Śląsku zaginęło więcej dzieci niż w każdym innym województwie. Wiele spraw do tej
pory nie udało się wyjaśnić. Zapisuję imiona i nazwiska wszystkich zaginionych.
Sprawdzam, czy wychowankowie z listy Tomasza mieszkali niedaleko tych dzieci. Sylwia,
która zaginęła w 1999 roku, zniknęła przed domem byłego wychowanka sióstr.
Rozmawiam z policjantami, którzy zajmują się sprawami zaginięć. Na razie nie chcą,
abym wymieniała ich nazwiska.
– W maju dwa tysiące czternastego roku rozpoczęliśmy nowe czynności operacyjne.
Zdecydowaliśmy się obserwować niektórych byłych wychowanków ośrodka. Sierociniec
sióstr w Zabrzu nazywają tu „inkubatorem przestępców”, a byłych wychowanków
„tykającymi bombami”. Staramy się jak najszybciej przeprowadzić dokładną analizę,
którzy z nich mogą stanowić zagrożenie.
– Jedna z sióstr mówiła, że ośrodek to była taka „przechowalnia dla dzieci”. Tam często
trafiały dzieci prostytutek, narkomanów, wymagające pomocy psychologa, psychiatry. Ale
nikt im tej pomocy nie zapewniał.
– Dlatego punktem wyjścia stał się ośrodek boromeuszek. Skoro w placówce
przyzwalano na gwałty i niektórzy wychowankowie wymuszali kontakty seksualne siłą i
sprytem, to nie możemy zakładać, że po wyjściu z ośrodka przestali to robić. Tak samo
trudno przewidywać, że osoby bite i molestowane w ośrodku po wyjściu będą żyć
normalnie. Tak może się zdarzyć, ale nie mamy tej pewności. Sprawdzamy tych chłopców.
Tylko nieliczni założyli rodziny, wielu trafiło do więzienia, także za czyny związane z
molestowaniem.
Policjanci mają listę wychowanków: niektórzy zmarli bardzo młodo. Nie wiadomo, czy
w każdym przypadku było to samobójstwo. Jeden z funkcjonariuszy wyjaśnia:
– Czasem autodestrukcja nie musi oznaczać samobójstwa. Jazda po pijanemu,
przedawkowanie narkotyków to też objaw potrzeby niszczenia siebie. Część
wychowanków jest lub była w więzieniu za zabójstwa, pobicia, kradzieże.
Wymieniam kilka nazwisk, policjanci sprawdzają je w systemie. Każda z
wytypowanych przeze mnie osób była skazana. Niektóre są poszukiwane, bo zbiegły za
granicę.
– Spróbujemy wreszcie powstrzymać tę spiralę przemocy – mówi mi śledczy. –
Zrobiłem spis wychowanków, którzy byli karani. Odtworzyłem ich adresy. Sporządzamy
mapy zdarzeń. Wygenerowałem listę niewykrytych sprawców gwałtów z ostatnich
dziesięciu lat w województwie śląskim.
Policjanci na nowo uruchomili czynności operacyjne w sprawie zaginionej Sylwii.
Podejrzewają byłego wychowanka sióstr boromeuszek.
– Jaka jest pewność, że typowany przez was wychowanek odpowiada za to porwanie?
– Stuprocentowa, ale po tylu latach bardzo trudno o dowody. Obserwujemy go. Może
pani o tym wspomnieć w książce, bo jest szansa, że zgłosi się ktoś, kto przy tym był. Ale
proszę nie ujawniać imienia wychowanka. Wśród chłopców musiało być o nim głośno, bo
tacy ludzie lubią się przestępstwem pochwalić. Trzeba dojść do tego, kto z kim się
kolegował, z kim trzymał sztamę.
 – Dlaczego pan myśli, że ktoś się zgłosi?
– Sylwia była inna niż Mateusz Domaradzki. Nie ufała ludziom. Była bardzo rozważna.
Prawdopodobnie zaczepił ją ktoś, kogo znała. Pewnie widywała się z dziećmi z ośrodka.
Możliwe, że były wychowanek poprosił któreś dziecko, aby zawołało Sylwię. Albo sam to
zrobił. Niepokojące, że niedaleko Ośrodka Sióstr Boromeuszek znajdują się cmentarze,
które są doskonałym miejscem dla nielegalnego pochówku. Tu, podobnie jak przy
zabójstwie Mateusza Domaradzkiego, chodziło o gwałt. Jeśli zabił, to przypadkowo, więc
może ten chłopak ma jakieś wyrzuty sumienia. Chyba że tak jak Tomasz zupełnie nie
rozumie, że źle postąpił.
Na biurku funkcjonariusza, który zajmuje się sprawą wychowanków, leży książka
Kazimierza Pospiszyla Przestępstwa seksualne. Gdy wychodzi z pokoju, sprawdzam, które
fragmenty zaznaczył:
„Chorym jest ten, kto cieleśnie wykorzystuje dziatki. Chore będą one aż do końca swego
żywota. Chory jest lud, który na to dozwala, który nie wypala tej zarazy najohydniejszej, a
jeśli nie czyni tego – to hańba (Paracelsus). (…)
Trudno wprost znaleźć dziedzinę życia, która nie podlegałaby wypaczeniu w wyniku
uwiedzenia dziecka! (…)
Skutki molestowania na życie ofiary (wg Cotgrove’a i Kolvina) to chroniczna depresja,
znaczne obniżenie samooceny, uporczywe lęki, poczucie winy, zaburzenia snu, skłonności
do samouszkodzeń, nadużywanie środków uzależniających, włóczęgostwo, zachowania
przestępcze, nieumiejętność tworzenia związków, podatność na stawanie się ofiarą
wynaturzonych i agresywnych zachowań seksualnych ze strony innych osób, patologiczna
podejrzliwość. (…)
Szczególnie niebezpieczny bywa gwałt dokonany przez chłopca na innym (z reguły
słabszym) chłopcu. W wyniku takiego incydentu naruszone bowiem zostają głęboko
tkwiące w psychice dziecka stereotypy, co u ofiary może spowodować «niezmywalną
plamę na męskim honorze». Jest to cios wymierzony w męską dumę, że oto on, bez względu
na wiek, przedstawiciel męskiego rodzaju sprowadzony został do roli pasywnej, która z
istoty swej jest sprzeczna z wizerunkiem mężczyzny. (…)
Innym zjawiskiem u gwałconych chłopców jest większa «widoczność» seksualnego
podniecenia ofiary, co często ma miejsce w czasie gwałtu. Sprawca nierzadko z całą
brutalnością wykorzystuje to do dalszego gnębienia ofiary, w jego bowiem wypaczonym
myśleniu stanowi to dowód, że gwałcony chłopiec jest «ciotą» lubiącą «pedalskie
praktyki». Takie wypaczone rozumowanie zwalnia go także od poczucia winy: bo przecież
nie mógł to być gwałt, skoro poddawany praktykom seksualnym «miał z tego przyjemność».
(…)
Doświadczenie takie może mieć zgubne skutki nie tylko ze względu na zachwianie
orientacji płciowej, ale przede wszystkim ze względu na wytworzenie kompulsywnej
potrzeby odreagowania tego urazu przez stałe udowadnianie swojej męskości. Taki
chłopiec wnioskuje, że najlepszą drogą do zmycia tej plamy na męskim honorze mogą być
gwałty na innych, stąd też często w literaturze przedmiotu można spotkać porównanie
zgwałconego chłopca do bomby z opóźnionym zapłonem”.

Po rozmowie z funkcjonariuszami umawiam się jeszcze ze znajomymi śledczymi z innego

miasta. Chcę się dowiedzieć, dlaczego tak szybko zamyka się sprawy zaginionych dzieci,
niezależnie od województwa, w którym doszło do zaginięcia. Policjanci zgadzają się
porozmawiać nieformalnie:
– Po miesiącu poszukiwań dziewięćdziesiąt procent zaginionych to osoby, których już
nie znajdziemy, bo zwykle nie żyją. Nie mamy ciała ani motywu. A póki taką osobę uznaje
się za poszukiwaną, to nie ma przestępstwa. Więc środki do działania są ograniczone.
– Co to znaczy?
– Nie ma przestępstwa, więc nie można sprawdzić billingów żadnej z podejrzanych
osób, przeszukać jej mieszkania, założyć podsłuchu. Nawet jeśli jesteśmy pewni, że zabiła.
Każda zaginiona osoba, niezależnie od wieku, po kilku tygodniach jest potencjalnym
trupem. Proszę mi wskazać jednego przełożonego w całej Polsce, który uruchomi taką
sprawę. I napisze, że zachodzi „podejrzenie zabójstwa”. Po tygodniu jest wywalony z
roboty z wielkim hukiem. Dlatego robi się wszystko, aby statystycznie zaniżyć wagę
przestępstwa. W sprawie Sylwii, którą badasz, wszczęto na pewno procedurę zaginięcia.
Nie porwania, nie uprowadzenia, nie zabójstwa. I wtedy policja możliwości działania nie
ma żadnych. To jest kpina. Skoro mówisz, że policjanci mimo to wykonują czynności
operacyjne w sprawie Sylwii, to znaczy, że są to osoby wyjątkowo dobre w swojej
robocie. Tacy, co walą głową w mur i go przebiją. Próbują jakoś manewrować, mimo że
nie mają możliwości formalnych.
– A kto decyduje, jakiego rodzaju przestępstwa dotyczy sprawa?
– Prokurator.
– Ostatnio jeden z prokuratorów opowiadał mi, jak znaleziono pocięte zwłoki
mężczyzny. Mogły już przeleżeć wiele miesięcy. Zadzwonił naczelnik wydziału
kryminalnego, żeby zakwalifikować to jako „nieumyślne spowodowanie śmierci”.
Prokurator powiedział, że nie ma szans. Przecież nie ma żadnych wątpliwości, że to
zabójstwo. On się nie ugiął, ale to później skutkuje konfliktami na linii prokurator–policja.
– Bo w przypadku klasycznego zabójstwa pracuje do oporu. I właśnie dlatego, gdy ktoś
chce sprawę zaginionego dziecka traktować jako zabójstwo, to od szefa usłyszy: ile ty masz
do emerytury? Jak umorzysz sprawę zabójstwa z NN, to psujesz statystyki dla całego
województwa, a statystyka rządzi wszędzie. Przy zaginięciu archiwizowanie sprawy i
odstawianie jej w kąt uchodzi na sucho. Zabójstwa właściwie nie można zamknąć. Czyli
statystycznie miasta są bezpieczne. A pod spodem unosi się gnój, którym mało osób się
zajmuje.
 *

Sylwia mieszkała przy ulicy Wolności. Chodziła do kościoła na zajęcia oazowe, około
dwustu metrów od domu. 26 listopada też wyszła do kościoła i nigdy nie wróciła.
Dziewczynka tego dnia była ubrana w bluzę z kotkiem. Miała ciemne blond włosy i ładną
twarz.
Spotkanie oazowe zostało przeniesione do innej sali. Trochę się spóźniła i nie odnalazła
dzieci. Dlatego zawróciła do domu. O wpół do ósmej wieczorem widziała ją
bibliotekarka. Mówiła później, że Sylwia nie przebiegła przez jezdnię na skróty, tylko, tak
jak została nauczona, poszła dalej do przejścia, gdzie były światła. W tym czasie musiało
wydarzyć się coś, czego nie udało się wyjaśnić przez piętnaście lat.
Dziewczynki szukali policjanci, strażacy, mieszkańcy Zabrza, jasnowidze. Krzysztof
Rutkowski także włączył się w poszukiwania. Mówił, że to jedna z najbardziej
tajemniczych spraw, z jaką się zetknął.
Psy policyjne nie podjęły żadnych tropów. Pewnego dnia ktoś zadzwonił do matki
Sylwii:
– Mamo, mamo! Ratuj! – usłyszała.
Okazało się, że dzieci ze szkoły zrobiły to dla żartu. Jedna z dziewczynek udawała
Sylwię.
Nawet bezdomni z Zabrza zaczęli szukać dziewczynki, bo policja cały czas
przeszukiwała ich meliny.
Sylwii nie udało się odnaleźć. Miałaby teraz dwadzieścia dziewięć lat.
Jej dom znajdował się obok Ośrodka Sióstr Boromeuszek w Zabrzu.
 Opowieść Karola

G dy się budzę, widzę twarz mojej żony. Nie jest piękna. Koledzy nigdy mi jej nie
zazdrościli. Pobraliśmy się, bo była moją najlepszą przyjaciółką. Wcześniej nie
miałem osoby bliskiej. Poznaliśmy się w pracy. Siedziałem na kasie, ona rozkładała towar.
Pytała, jak się czuję, co u mnie? Chyba nikt wcześniej nie pytał. To Magda pierwsza
zaprosiła mnie na randkę. Mnie było wszystko jedno. Zwykle widziałem ją w dżinsach i
wyciągniętych swetrach, a na to spotkanie przyszła w czarnej sukience. Miała makijaż.
Lubiłem, jak ze mną żartuje, droczy się. Czułem się przy niej sobą. Poszliśmy do kina, a
potem zaprosiłem ją do mnie na kawę. W ogóle nie rozumiem, po co ludzie wydają siedem
złotych na kawę w kawiarni, jak mogą sobie sami zrobić w domu. Rozmawialiśmy i Magda
powiedziała:
– Ty jesteś z bidula, ja nie mam kontaktu z rodzicami, to może bądźmy razem.
Przynajmniej będziemy mogli liczyć na siebie.
Przeraziło mnie to trochę. Nigdy nie byłem zakochany. Czasem oglądam jakieś filmy, na
których ludzie mówią o miłości, i zupełnie nie wiem, co to jest? Dlaczego tak drżą,
martwią się? Nie lepiej skupić się na robocie?
Każdego następnego dnia coraz bardziej podobał mi się pomysł Magdy. Ona jest nikim i
ja też, a łatwiej żyć razem. I zawsze chciałem być ojcem, mieć rodzinę. A ona miała w
sobie coś uspokajającego. Nadal ma. Troszczy się o mnie.
Choć po ślubie mnie denerwowała. Bo o wszystko się czepiała. Dlaczego włączasz w
środku nocy pralkę? Dlaczego nie zmieniasz codziennie bielizny? Dlaczego śpisz przy
zaświeconym świetle?
Szybko zaszła w ciążę. Byłem szczęśliwy. Myślałem nawet, że pojadę z chłopakami na
budowy do Niemiec. Odłożymy trochę. I dam synowi wszystko, czego sam nie miałem.
Wyobrażałem sobie, jak daję mu ładny rower, plecak, kolorowe zeszyty. Bo ja zwykle
miałem takie szare.
Pierwszy raz uderzyłem synka, gdy miał dwa lata. Nie chciał przestać krzyczeć.
Podniosłem go do góry i potrząsnąłem nim. Magda się rozpłakała. Było we mnie tyle
złości, że aż sam się wystraszyłem. Bo on jest tylko dzieckiem, nie panuje nad tym, czy jest
głośny. Próbuję sobie to tłumaczyć. Nie chcę go bić.
 Patrzyłem na niego, jak śpi w łóżeczku. Był grzeczny, spokojny. Obserwowałem jego
brzuch, który podnosił się i opadał. Próbowałem go pokochać. Mówiłem sobie: to twój
syn. Teraz coś po tobie zostanie. On jest kochany, dobry. A później myślałem: a co, jeżeli
nie jest dobry? Może jest nienormalny jakiś?
Bartek ma już kilka lat. I jest trochę nadpobudliwy. Bardzo hałasuje, biega po domu.
Denerwuje mnie to. Ma ciemne włosy. Jest blady, delikatny. Boję się, że w szkole dzieci
będą się z niego wyśmiewać.
Ze mnie zawsze się wyśmiewały. Mówiły, że jestem ten od pingwinów. Najpierw
bardzo się starałem, żeby mnie polubiły, a później planowałem zemsty. Chyba tylko dzięki
temu przetrwałem szkołę. Wyobrażałem sobie, że wpycham takiego głupka pod samochód
albo biję dziewczynę, która się śmieje. Ale tak naprawdę to ja jestem nieszkodliwy. To
znaczy, nigdy bym kogoś nie zabił. Na przykład brat Mariusza i Witka po wyjściu z ośrodka
zabił ich małego kuzynka. To chyba było w dwa tysiące czwartym, pamiętam, bo były
Mistrzostwa Europy akurat. Podobno zabił bez powodu.
Parę lat temu mój znajomy wziął nas do Krakowa swoim samochodem. Miał tam jakąś
robotę. Wcześniej sobie sprawdziłem w internecie takie różne kluby dla pedałów w
Krakowie. Pomyślałem: inne miasto, nikt mnie nie zna. Pojechaliśmy w czwórkę,
nocowaliśmy u znajomego. Powiedziałem, że się umówiłem przez net na seks z
dziewczyną, i wyszedłem. Chodziłem przez taką kładkę na rzece w tę i z powrotem. Ale
jakoś nie mogłem podejść do tego klubu. Zastanawiałem się, czego ja tam szukam? W
końcu stanąłem przed drzwiami i wpatrywałem się, kto wchodzi. Przyszli jacyś młodzi
chłopcy. Jeden miał ciemne włosy do ramion i czerwoną bluzę. Mógł mieć siedemnaście
lat. Wyobrażałem sobie, jak do niego podchodzę, opieram o drzwi i zmuszam do tego. W
ośrodku zrobiłem tak tylko kilka razy takiemu Michałowi, co był młodszy o chyba sześć lat.
Inni robili to non stop. Często mówili, jak to jest, opisywali w szczegółach. A ja
przestałem, bo nie chciałem być pedałem. Teraz też nie chcę. I wiem, że nigdy tego nie
zrobię, to jest tylko wyobraźnia. Po tym obserwowaniu zwymiotowałem i poszedłem
stamtąd.
Jak wróciłem do Katowic, to Magda z Bartkiem spali. Ucieszyłem się na ich widok.
Była już szósta rano, więc przygotowałem im śniadanie. Bartek tak w ciszy jadł. On mało
mówi. Jest bardzo zamknięty w sobie.
Kilka miesięcy temu rozmawialiśmy z chłopakami po meczu. Jeden z nich opowiadał, że
jego brat zwariował. Okazało się, że od jakiegoś czasu miał myśli, żeby zabić matkę. Na
pewno by tego nie zrobił. Ale ciągle sobie to wyobrażał i sprawiało mu to przyjemność.
Chcą go do szpitala psychiatrycznego wysłać. Chociaż matka się nie boi, bo mówi, że
myśli to nie czyny.
Więc powiedziałem im, że też czasem sobie wyobrażam, że kogoś gwałcę. Ale nie
powiedziałem, że chodzi o chłopaka, tylko o dziewczynę. I wszyscy zaczęli się śmiać:
– Ale to każdy robi.
– Ja sobie zawsze wyobrażam, że szefową gwałcę.
 Potem pojechaliśmy sprawdzić, jak ta szefowa wygląda, i ją śledziliśmy.
I właśnie takie włóczenie się z chłopakami lubię najbardziej. Mecze, piwo.
Postanowiłem sobie, że skupię się na tym i na Magdzie. I nigdy nic złego nie zrobię. I
myślę, że to wystarczy. Kiedyś nauczyciel mi powiedział, że po dzieciach z bidula niczego
się nie oczekuje poza tym, żeby kłopotów nie sprawiały. Ja nie chcę nikomu sprawiać
kłopotu. I chyba najbardziej na świecie pragnę być normalny.
Karol przez chwilę siedzi w milczeniu, a później spogląda na mnie i mówi, tak jakby się
bał:
– A czy ty myślisz, że jestem zły?
 Skrucha

W lutym 2014 roku adwokat siostry Bernadetty wniósł o całkowite zawieszenie

wykonania kary.
Po informacjach medialnych minister edukacji Joanna Kluzik-Rostkowska oraz premier
Donald Tusk zapowiadali kontrolę w ośrodkach. Mówili o potrzebie dokładnej analizy
wyroku sądowego.
Siostry oficjalnie przeprosiły za wydarzenia w sierocińcu. Pod ich listem podpisała się
siostra Claret Król, przełożona generalna Zgromadzenia Sióstr Boromeuszek.

Chcemy wyrazić głęboki ból i przeprosić za cierpienie wielu osób oraz za sytuację
zaistniałą wokół specjalnego ośrodka wychowawczego w Zabrzu.
Dziejące się wokół ośrodka wydarzenia są głęboką raną nie tylko dla naszego
zgromadzenia, ale także dla całego Kościoła i dla wielu osób, dla których sytuacja ta jest
gorsząca. Dlatego pragniemy przeprosić także za grzech zgorszenia.

Siostry pisały, że po rozpoczęciu śledztwa zgromadzenie rozważało możliwość

likwidacji ośrodka, jednak zdecydowano się na podjęcie działań naprawczych: wymianę
całego personelu, zmniejszenie liczby podopiecznych, restrukturyzację i przebudowę
placówki.

Siostry obarczone odpowiedzialnością za zaniedbania i niewłaściwe postępowanie już

poniosły surowe konsekwencje. Nie wyklucza to wymierzenia kary przez sąd. Władze
zgromadzenia zapewniają o pełnej współpracy z organami państwowymi. Zrobimy
wszystko, co w naszej ludzkiej mocy, aby do podobnych zdarzeń nigdy nie dopuścić i z tym
większą gorliwością troszczyć się o najwyższe standardy pomocy dzieciom i troski o ich
wychowanie. Pomimo naszych ludzkich słabości, od których nie jesteśmy wolne,
pragniemy jak najlepiej służyć potrzebującym i na wielu płaszczyznach to czynimy.
 Prokurator Smorczewska mówi mi:
– Oczywiście dobrze, że siostry przeprosiły. Ale jest w tym coś niewłaściwego, że
robią to nie w chwili ogłoszenia wyroku, ale po latach odraczania kary przez siostrę i w
czasie, gdy media zainteresowały się tą sprawą. Przyznanie się do winy zwykle ma duże
znaczenie dla ofiar, dlatego należało to zrobić nie dla dziennikarzy, a dla wychowanków.

Niedługo po tych oficjalnych przeprosinach byłam przez kilka dni w Trzebnicy i

rozmawiałam z siostrami zakonnymi. Żadna z nich nie wierzyła, że do wydarzeń w ośrodku
doszło.
– Siostra Bernadetta mieszkała przecież tutaj, w Trzebnicy – tłumaczyła mi jedna z
sióstr. – Widziałam u niej tylko dobro i chęć pomocy innym. To niemożliwe, aby znęcała
się nad dziećmi. Nic nie jest czarne albo białe. Każde dziecko narzeka na swoich
rodziców, więc nie należy w takie rzeczy wierzyć. W Zabrzu były przecież trudne
przypadki. Siostry na pewno chciały dobrze.
Przypomniałam, że siostry boromeuszki oficjalnie przeprosiły.
– Nie wszystko zależy od nas. Są różne sprawy na górze, o których my nie decydujemy.
Z klasztoru wybiegła przełożona i od razu oznajmiła, że nie będzie żadnego kontaktu z
siostrami, które pracowały w ośrodku.
– A jakie w ogóle ma pani prawo, żeby tu przychodzić i pytać o siostrę Monikę czy
Patrycję? Dziennikarze wszystkich mediów ostatnio przypominają wysłanników szatana.
Bóg was jeszcze z tego rozliczy na Sądzie Ostatecznym.
Wyjaśniłam, że te siostry mogą być niebezpieczne dla dzieci.
– Ale nikt tu nie jest niebezpieczny. Czuję, jakby diabeł w ludzi wstąpił, bo
rozpowszechniają takie informacje.
– To dlaczego siostry przepraszają, skoro nie czują się winne?
– Przecież to nie od nas zależy.
Chciałam zapytać, od kogo wszystko zależy, ale siostra, uprzedzając mnie, powiedziała:
– Żegnam panią. Życzę owocnych zbiorów.

Podczas posiedzenia sądu 24 kwietnia siostra Bernadetta nie pojawiła się na sali rozpraw.
– Siostra jest przeświadczona, że na jej osobie skupia się nienawiść do sióstr
zakonnych, a w szczególności sióstr boromeuszek – mówił w sądzie jej obrońca. Wskazał
na nacisk medialny. Podkreślił, że prezydent Zabrza popiera wniosek o ułaskawienie
skazanej. – W Ośrodku Sióstr Boromeuszek przebywały dzieci wzgardzone przez innych.
To trudna młodzież. Przyjechałem po to, żeby sąd wrócił do wyroku wydanego pięć lat
temu i warunkowo zawiesił postępowanie.
Prokurator podkreślał zupełny brak skruchy i pokory u siostry.
Sędzia nie zawiesił kary. Przypomniał, że siostra Bernadetta spędza czas na opiece nad
inną siostrą zakonną oraz pracach porządkowych. A w wolnych chwilach na modłach.
– W tych obowiązkach może zastąpić ją inna siostra, podczas pobytu siostry Bernadetty
w więzieniu – powiedział. – Siostra traktuje karę jako atak na Kościół, więc jej brak
utrzymałby ją w przekonaniu o bezkarności i możliwości uniknięcia odpowiedzialności, a
więc utrwaliłby aspołeczne postawy.
– Siedzi w jednoosobowej celi o chlebie i wodzie. Nie ma kontaktu ze światem
zewnętrznym. Zupełnie zmienił się jej status życiowy i dlatego uważam, że odbywanie
przez nią kary nie jest konieczne – tak o siostrze Bernadetcie mówił w TVN24 Edward
Baraniecki, pełnomocnik siostry. – Wiem, że prasa i media nadały wyjątkowy rozgłos tej
sprawie, i to w skali ogólnokrajowej. Ale siostra Bernadetta nie zabierze ze sobą za kraty
tych wszystkich problemów, jakie niesie ze sobą obecna młodzież, nie rozwiąże
problemów związanych z wychowywaniem, reedukacją, resocjalizacją tej zdeprawowanej
młodzieży.
Zdaniem mecenasa wsadzenie za kraty sześćdziesięcioletniej kobiety, schorowanej,
wycieńczonej ciężką pracą, jest niehumanitarne. Trzeba widzieć inny aspekt tej całej
sprawy. Wychowankowie ośrodka, którzy zeznawali przeciwko siostrze, chcieli się
odegrać za zniszczone dzieciństwo. Mecenas tłumaczył, że przemoc wobec podopiecznych
brała się z bezsilności sióstr. Zamykano w jednym pomieszczeniu osoby dotknięte
zboczeniem pedofilii, by ratować innych, jeszcze nieskażonych tym zboczeniem.
– To nie było podżeganie do gwałtów – mówił. – Surowe zachowanie zakonnic było
podyktowane koniecznością ratowania młodszych dzieci.
Pytany o powód braku skruchy siostry Bernadetty, mecenas powiedział:
– W jaki sposób miała przepraszać? Ona za bardzo nie miała kogo przepraszać i w jakiś
sposób mu zadośćuczynić. To zgromadzenie sióstr mogło i powinno to zrobić. Z tego, co
wiem, zrobiło. Przeprosiny na sali sądowej byłyby sztuczne, nienaturalne i przede
wszystkim nie było adresatów tych przeprosin, bo sprawę prowadzono przy drzwiach
zamkniętych. To może jest dobre dla prasy, ale przeproszenie ma wynikać z potrzeby
skazanego. Takiej potrzeby po prostu siostra nie widziała.
W maju 2014 roku siostra Bernadetta została doprowadzona przez funkcjonariuszy do
zakładu karnego.
Siostra wniosła zażalenie od postanowienia, ale po miesiącu wycofała je, przesyłając z
więzienia list:

Ze szczerego serca przepraszam wszystkich, którzy w jakikolwiek sposób czują się

pokrzywdzeni przeze mnie. Proszę o wybaczenie tych, których z mojego powodu dotknęło
cierpienie, ból czy poczucie zgorszenia. Przepraszam za wszystko, co w moim życiu
 kogokolwiek zraniło, i proszę również Boga, aby mi przebaczył. Moje cierpienie i
trudności ofiaruję za tych wszystkich, których w jakikolwiek sposób skrzywdziłam.

W styczniu 2015 roku kolejny raz proszę o rozmowę z siostrami Moniką, Patrycją i
Scholastyką lub choćby ich krótki komentarz do wypowiedzi wychowanków i sióstr na
temat stosowanej przez nie przemocy.
Siostra Claret, przełożona generalna boromeuszek, tłumaczy mi, że dopiero od roku jest
przełożoną i niewiele wie o wydarzeniach w ośrodku. Ale obiecuje, że po konsultacji z
siostrami prześle mi komentarz.
Po kilku dniach odpisuje krótko:

Zarzutu stosowania przemocy przez siostrę Monikę, Patrycję i Scholastykę nigdy nie
potwierdziły stosowne organa państwowe, które gruntownie zbadały działalność ośrodka.
Jednakże przeprowadzając restrukturyzację placówki, dokonano również wymiany kadry.
Wspomniane siostry nie pracują z dziećmi.

Mówię siostrze Claret, że odnoszę wrażenie, jakby boromeuszki w Trzebnicy zupełnie

nie wierzyły w przemoc i gwałty w ośrodku, a w związku z tym nie przepracowały tych
wydarzeń. Siostra odpowiada:
– Jak mogę uwierzyć, że w ośrodku przyzwalano na gwałty? To nierealne i sprzeczne z
duchem chrześcijańskim, który siostry pielęgnują.
– Czyli prośba o przebaczenie nie jest przyznaniem się do winy?
– Człowiek powinien przepraszać i przebaczać nie siedem, a siedemdziesiąt siedem
razy. Bo nawet jeśli to się nie działo, to opinia poszła w świat i ucierpiał Kościół.
 Sióstr zakonnych nie sprawdzamy

B oromeuszki to jeden z najstarszych zakonów żeńskich – mówi jedna z sióstr, która

pracowała w ośrodku.
Siostry zgodziły się rozmawiać anonimowo, dlatego nie rozróżniam, które z nich nadal
są w zakonie.
– Jego historia sięga szesnastego wieku, gdy we Francji powstało zgromadzenie, które
miało służyć sierotom i biednym. W Polsce boromeuszki pojawiły się w dziewiętnastym
wieku. Jak przyjechałam do ośrodka, to pomyślałam, że w dziewiętnastym wieku
pozostałyśmy. Szaro, surowo, zabawki dla dzieci pozamykane na klucz. Wszyscy się
dziwią, że siostry kazały załatwiać się dzieciom do wiaderek, a starsze siostry same
podmywały się w blaszanych miednicach. Były prysznice, ale one z nich nie korzystały.
Kiedy powiedziałam, że chcę brać prysznic codziennie, to spoglądały na mnie, jakby to
była największa fanaberia. Często miały zimno w pokojach, bo wysiadało ogrzewanie.
Chorowały.
Spędzałyśmy z dziećmi dwadzieścia cztery godziny na dobę. Bo nawet jak byłyśmy w
swoim pokoju, to zdarzały się sytuacje, że trzeba zareagować. Niech rodzic poradzi sobie z
trojgiem dzieci, a my miałyśmy pod sobą sześćdziesiątkę. To była niewyobrażalnie trudna
praca. Dzieci potrafiły rozbierać się przy wszystkich. Niektóre z nich publicznie się
masturbowały. Albo dostawały napadu paniki i atakowały pozostałe nożyczkami.
I dlaczego żaden dziennikarz nie spyta sądów rodzinnych, po co pakowały tam wszystko
jak leci? Nawet wychowanków, którzy wymagali specjalistycznej pomocy psychiatry.
Przecież sądy musiały wiedzieć, że nasz ośrodek nie jest do tego przystosowany.
Piszę do rzecznika sądów rodzinnych z terenu Zabrza i Gliwic:

Czy sędzia, który kieruje dzieci do ośrodka, coś o nim wie? Przeprowadzam teraz
rozmowy z siostrami i jedna z nich spytała mnie: A pani by nie zwariowała, gdyby miała
pod opieką trzydzieścioro pięcioro dzieci dwanaście godzin dziennie bez przerwy, czyli od
poniedziałku do niedzieli? I rzeczywiście były okresy, że dwie siostry przypadały na grupę
ponad trzydziestu osób, czyli musiały pracować non stop. Jak to możliwe, że skoro:
– ośrodek o takim statucie nie powinien istnieć (tak mówiła minister edukacji)
 – przebywali w nim wychowankowie od trzech do trzydziestu lat (a najstarszy miał
ponad pięćdziesiąt lat)
sądy rodzinne i tak kierowały tam dzieci? Czy sędzia, który podejmuje taką decyzję, ma
obowiązek zapoznać się ze statutem ośrodka? Czy zna liczbę wychowanków i
wychowawców? W ośrodku nie było seksuologa, psychiatry ani nawet psychologa. Czy
można kierować dzieci, które wymagają pomocy w tym zakresie, do miejsca, gdzie jej nie
uzyskają?

Rzecznik prasowy Tomasz Pawlik wyjaśnia:

– Sąd rodzinny nie wskazuje konkretnej placówki, a tylko jej rodzaj, na przykład ze
względu na potrzebę leczenia, niepełnosprawność. Wykonanie orzeczenia należy do
jednostek Urzędu Miasta. Siostry może mówią o czasach, gdy orzeczenia wykonywały
jednostki sądów rejonowych. Nie wdając się w szczegóły tej nieobowiązującej od lat
procedury, także wówczas nie było możliwe skierowanie dziecka do placówki, która nie
wyraziła zgody na jego przyjęcie. Siostry zawsze mogły powiedzieć, że nie przyjmą
dziecka z powodu braku miejsc lub zaburzeń zdrowotnych dziecka.
Sądy nie zajmują się kontrolą placówek. Więc kierowanie dzieci do ośrodka odbywało
się na zasadzie zaufania do innych organów państwa, które miały kontrolować placówkę.
Sędziowie nie badają też zazwyczaj statutu ośrodków, bo nie ma zwykle takiej potrzeby, a
nawet nie wiadomo, jaka konkretnie placówka będzie gotowa dziecko przyjąć.
Wspólnie ze znajomym księdzem zastanawiamy się: skoro siostry zawsze mogły
odmówić przyjęcia dziecka, to dlaczego narzekały, że sobie nie radzą, i dalej przyjmowały
dzieci? Ksiądz mówi: „Przychodzą mi na myśl dwa rozwiązania. Pierwsze, że siostry
traktowały to jako swój krzyż. Zakony kobiece często budowane są na zasadzie pokory i
posłuszeństwa. Może w ogóle nie przyszło siostrom do głowy, że mogłyby odmówić. A
druga możliwość, to że traktowały ośrodek jako dochód dla zakonu. I musiały oddawać
część pieniędzy, które uzyskały. W Kościele dużo się mówi o tym, że sytuacja zakonów
żeńskich jest tragiczna. Jako księża mamy duże możliwości zarobku, oprócz tradycyjnych
składek, pracujemy na uczelniach, jako psycholodzy, organizujemy konferencje. Siostry na
pewno mają dużo gorszą sytuację finansową. Właściwie to nie wiem, z czego one się
utrzymują? Ale sprawdź sobie, ile dofinansowania dostały na dzieci. I czy ktoś z tych
pieniędzy je przed procesem rozliczył?”.
Pytam w prokuraturze, co podczas procesu wiedziano na temat kontroli ośrodka i jego
finansów.
– Specjalny ośrodek wychowawczy w Zabrzu prowadzony przez Zgromadzenie Sióstr
Boromeuszek był niepubliczną placówką opieki nad dziećmi w wieku od trzech do
osiemnastu lat. Wpisana była do rejestru Prezydenta Miasta Zabrza. Wydział Oświaty
Urzędu Miejskiego w Zabrzu ustalał wysokość dotacji na jej działalność, ale nie
kontrolował ich wydawania.
 Celem ośrodka była opieka nad dziećmi i pomoc w usamodzielnieniu. Zgodnie ze
statutem nadzór pedagogiczny nad ośrodkiem powinno sprawować kuratorium oświaty.
Jednak ośrodek do dwa tysiące siódmego roku nie podlegał żadnym gruntownym kontrolom
kuratorium. Dopiero prowadzone postępowanie zapoczątkowało zmiany w placówce.
Andrzej Gąska, naczelnik Wydział Oświaty Urzędu Miejskiego, mówi mi:
– Ośrodek dostaje tyle samo, co wszystkie placówki niepubliczne. Siostry otrzymywały
tysiąc czterysta siedemdziesiąt jeden złotych miesięcznie na każde dziecko w dwa tysiące
szóstym roku i tysiąc sześćset dziewiętnaście złotych na każde dziecko w roku dwa tysiące
siódmym.
– Dla porównania: minimalne wynagrodzenie miesięczne w dwa tysiące siódmym roku
to sześćset osiemdziesiąt złotych netto miesięcznie – zauważam. – Skoro w ośrodku
przebywało ponad sześćdziesięcioro wychowanków, to siostry otrzymywały około stu
tysięcy złotych miesięcznie plus renty przyznawane na dzieci.
Pytam też naczelnika, czy to przeoczenie, że do 2007 roku ośrodek nie był rozliczany z
tych dotacji? I kto kontrolował sposób zatrudniania w ośrodku?
– Według prawa dopiero od dwa tysiące dziewiątego roku mamy obowiązek sprawdzać,
czy dotacje są wydawane właściwie, i oczywiście teraz to robimy – wyjaśnia Andrzej
Gąska. – Nic nie wiedzieliśmy o zatrudnieniu byłych wychowanków. Przed dwa tysiące
siódmym rokiem sprawdzaliśmy tylko liczbę dzieci w ośrodku, ale nie kontrolowaliśmy,
jak wiele sióstr przypada na grupę. Za sposób zatrudnienia oraz odpowiednią liczbę
wychowawców odpowiedzialny był tylko zakon boromeuszek.
Piszę do sióstr:

Według Urzędu Miejskiego za kontrolę wydawania dotacji przed procesem odpowiadał

zakon. Każdego roku ośrodek dostawał około stu tysięcy złotych miesięcznie, czyli
dokładnie tyle samo, ile pozostałe placówki niepubliczne. W innych ośrodkach przypadało
znacznie mniej wychowanków na jednego wychowawcę. Często zatrudniano psychologa,
seksuologa i wielu specjalistów, a także profesjonalne ekipy sprzątające. W Ośrodku Sióstr
Boromeuszek w Zabrzu nie zatrudniano specjalistów, a siostry mówią mi, że pracowały
niemal non stop, i zwracają uwagę, że liczba wychowanków przekraczała ich możliwości.
Według nauczycielki, która zeznawała w sądzie, a także funkcjonariuszy prowadzących
śledztwo, dzieci były zaniedbane, nosiły stare, dziurawe ubrania lub to, co dostały od
rodziców. Stąd moje pytanie, czy na pewno wszystkie dotacje były wydawane na dzieci?
Czy zakon w ogóle kontrolował ten ośrodek? Czy zgodnie z zasadą przejrzystości
finansowej placówek niepublicznych mogę zobaczyć rozliczenia na przykład za rok 2005
lub 2006? A jeśli te sto tysięcy nie było przeznaczane na dzieci, to na co?

Siostra Claret odpisała:

 Każda dotacja, którą otrzymujemy na prowadzone przez nas dzieła, była i jest
wydawana zgodnie z prawem. Rozliczają ją odpowiednie instytucje, które we
wspomnianych przez panią latach nie wykazały żadnych uchybień. Liczbę wychowanków,
którzy przebywają w placówce tego typu, określają odpowiednie przepisy. Działalność
ośrodka pod tym względem nigdy nie została zakwestionowana przez prawo.

Zarówno w rozmowach z siostrami, jak i w mejlu wyjaśniam, że to zakon miał

kontrolować ośrodek i jego dotacje przed procesem. Ale siostry powtarzają tylko:
„Odpowiednie instytucje nie wykazały żadnych nadużyć”.
Prokurator Smorczewska mówi mi:
– Podobnie było przed procesem. Kuratorium i Urząd Miasta wskazywały, że to zakon
miał kontrolować ośrodek. A w zakonie siostry wydawały się tym faktem zdziwione. Tak
jakby nikt im tego nie powiedział. Miałam wrażenie, że nikt oprócz siostry Bernadetty nie
brał odpowiedzialności za to miejsce.
 Piekło to inni

S iostra Bernadetta urodziła się dwudziestego kwietnia tysiąc dziewięćset

pięćdziesiątego piątego roku w Białogardzie. Od czasów szkolnych chciała pracować z
dziećmi potrzebującymi ciepła i wsparcia duchowego, takiego, jakiego sama doświadczyła
w domu rodzinnym – tak o Agnieszce F. mówiono podczas uroczystości wręczania jej
Nagrody św. Kamila. – Wychowywana w rodzinie religijnej Agnieszka widziała
urzeczywistnienie swych ideałów w życiu zakonnym. W liceum zainteresowała się
zakonami, którym przyświecała praca na rzecz ludzi chorych, opuszczonych, a w
szczególności dzieci potrzebujących odpowiednich wzorców duchowych. Po ukończeniu
liceum wstąpiła do Zgromadzenia Sióstr św. Karola Boromeusza. W tysiąc dziewięćset
siedemdziesiątym siódmym złożyła śluby zakonne, szczególnie pielęgnując w sobie
wytrwałość, cierpliwość i dobroć dla ludzi najbardziej potrzebujących pomocy. Została
oddelegowana do ośrodka wychowawczego w Zabrzu. Wkładała ogromny wysiłek, aby
mieszkańcy stanowili harmonijną wspólnotę, nawzajem się wspomagającą.
Odbierając nagrodę, siostra Bernadetta nazywała swoją pracę z wychowankami
„wspólną drogą ku słońcu”. Mówiła:
– To sto szesnaście lat działalności charytatywnej sióstr boromeuszek w Zabrzu
rozpoczętej z inicjatywy proboszcza parafii pod wezwaniem świętego Andrzeja, księdza
Henryka Neumana, i sto dziesięć lat od przyjęcia pod opiekuńczy dach pierwszej grupy
sierot. Chyba patron miasta, święty Kamil, działa ze świętym Karolem Boromeuszem, tak
byśmy dalej mogli nieść umiłowanie i serce dla dzieci, dbając o ich resocjalizację i
wychowanie moralne. Może to wyróżnienie poszerzy krąg tych, którzy z sercem na dłoni
podejdą do młodzieży odrzuconej z rodzinnego gniazda.
Podczas procesu adwokaci nie powoływali się na żadne wydarzenia z życia Agnieszki
F., które mogłyby tłumaczyć jej okrucieństwo.
Rozmawiam z rodziną siostry Bernadetty. Krewni nie wierzą, że słusznie została
skazana.
– Wychowywała się w dobrym domu, pełnym ciepła – mówi mi jedna z bliskich jej
osób i od razu prosi o zachowanie anonimowości. – Nikt w jej rodzinie nie wykazywał
tendencji do przemocy. Wręcz przeciwnie, bicie uchodziło za brak radzenia sobie z
dzieckiem. Nie było też specjalnych kar. Agnieszka była zwykłą, spokojną dziewczyną.
Może tylko bardzo ambitną w swoim dążeniu do przestrzegania zasad religijnych. Po
wstąpieniu do zakonu rzadko tu bywała. Zakon i praca z dziećmi były całym jej życiem.
Nigdy nie odpoczywała. Ta sprawa zrobiła się bardzo głośna. I niektórzy od razu obarczają
całą rodzinę. A my naprawdę nic nie wiedzieliśmy o wydarzeniach w ośrodku. I nadal nie
wierzę, że to Agnieszka odpowiada za przemoc. Ona naprawdę chciała pomóc tym
dzieciom.
Siostra Agnieszki F. z Białogardu pisała w liście do sądu w Zabrzu:

Widziałam, jak bardzo była pochłonięta pracą w ośrodku. Wykonywała wiele prac
związanych z przebudową i polepszeniem warunków. Myślała o dobru dzieci. Pragnęła
stworzyć prawdziwy dom rodzinny. W związku z tym, że dzieci były bardzo trudne –
rozpiętość wieku od 4 do 25 lat, a stopień upośledzenia od lekkiego do znacznego –
stwarzały dużo kłopotów. Siostra zawsze była gotowa ich bronić i znajdowała czas na
pouczające rozmowy. Żal mi jej było, bo brakowało jej czasu na własny odpoczynek. Urlop,
który jej przysługiwał, wykorzystała w jednej trzeciej. Biorąc te argumenty pod uwagę,
bardzo proszę o ułaskawienie.

Rodzice siostry Bernadetty nie żyją. Ma dwie siostry i brata, z którymi utrzymuje
kontakt. Podczas rozmowy z kilkoma osobami z otoczenia siostry Bernadetty nie
dostrzegam w jej rodzinie nic, co wiązałoby się z okrutnym systemem kar, który później
stosowała.
Jedna z boromeuszek, która pracowała w ośrodku, tak mówi o jego ówczesnej dyrektor:
– Moim zdaniem siostra Bernadetta odpowiada przede wszystkim za to, że tak długo nie
wykryto tej sprawy. Bo ona miała zdolność przekonania każdego do swojej wersji zdarzeń.
Roztaczała wokół siebie czar, wszyscy myśleli, że jest wyjątkowo odpowiedzialna,
rzetelna, a jednocześnie delikatna dla dzieci. Powtarzała, że dużo pracuje i że nigdy nie
bierze urlopu, podczas gdy ośrodek był zwykłą przechowalnią bez pomocy psychologicznej
i seksualnej. A trafiały tam najtrudniejsze przypadki z Zabrza.
Nie uważam jej za dobrego człowieka. Myślę, że cały czas miała na twarzy maskę.
Potrafiła się do kogoś uśmiechać, a potem mówić na tę osobę najgorsze rzeczy. Natomiast
uważam za dziwne to, że siostra Bernadetta jako jedyna odpowiedziała za wydarzenia w
ośrodku. Przecież sądy i urzędy, które kierowały tam dzieci, a także kuratorzy musieli mieć
listę wychowanków. Wiedzieli zatem, że w ośrodku przebywa osiem sióstr i ponad
sześćdziesięcioro dzieci. Wiedzieli, że nie ma małych pokoi, więc dzieci muszą spać
razem.
W ośrodku pracowałam krótko, ale to była pierwsza rzecz, na którą zwróciłam uwagę.
Mieszkał tam też dawny wychowanek, pan Józef, po pięćdziesiątce. Alkoholik. Miał
osobną sypialnię, ale czasem przychodził do dzieci. Śmierdziało od niego wódką.
Pochodzę z rodziny, w której był problem alkoholowy, więc od razu zwróciłam uwagę
starszym siostrom. Ale one powiedziały tylko: „A co, mamy go pod most wyrzucić?”. To
takie fałszywie pojmowane miłosierdzie. Dla dobra jednego człowieka, który przecież
mógł spać w noclegowni, wszystkie dzieci musiały mieć kontakt z kimś, kto sobie w życiu
nie radzi. A nie miały wielu wzorów męskich.
Wszyscy mówili też o olbrzymiej przemocy jednej z poprzedniczek siostry Bernadetty,
czyli siostry Scholastyki, która kierowała ośrodkiem przez wiele lat. Nie uwierzę, że nikt o
tym nie słyszał. Jak sprawa wyszła na jaw, to siostra Bernadetta mówiła dziennikarzom i
osobom z kuratorium, by tego nie nagłaśniać, bo przecież dzieci chodzą do szkoły i inni
będą się z nich śmiać, mówić, że były gwałcone. Pewnie dlatego sprawa szybko
przycichła.
Siostra Bernadetta była tak ceniona w mieście, bo nigdy nie odmówiła przyjęcia
dziecka. Nieważne, jaki był stopień upośledzenia. Chyba chciała być widziana jako święta.
Już w ośrodku musiała sobie z tym wszystkim radzić, a przecież nie można kontrolować
kilkudziesięciorga dzieci w tak różnym wieku inaczej niż przez zrobienie z nich
niewolników.

Rozmawiam z siostrami, które pracowały w ośrodku i o których wychowankowie mówią,

że były po ich stronie. Chcą się wypowiadać anonimowo (część odeszła już z zakonu). W
podobny sposób wypowiada się też świecka wychowawczyni:
– Do ośrodka kierowano siostry na podstawie jednego kryterium: deklaracji, że lubią
dzieci. Nie musiały mieć studiów psychologicznych, a właściwie jakichkolwiek studiów.
Wcześniej niektóre siostry miały tylko zawodówkę. Nawet między sobą nigdy nie
mówiłyśmy o seksualności. Starsze siostry przy scenie pocałunku w telewizji kazały
zamykać dzieciom oczy. One nie wiedziały, jak się zachować, były zupełnie skrępowane
wszystkim, co wiązało się z seksem.
– W Zabrzu obowiązywało takie założenie, że siostry są dobre i kropka. Chyba w całej
Polsce powszechne jest takie założenie. I zawsze mnie to jako siostrę zastanawiało. Bo
siostry są takie jak społeczeństwo.
– Mam ambiwalentne uczucia, gdy z panią rozmawiam. Z jednej strony chcę powiedzieć
prawdę, a z drugiej muszę przyznać, że siostry bardzo mi w życiu pomogły. Bo ja byłam
taka jak wychowankowie. Pochodzę z rodziny, w której od zawsze był smród wódki. W
domu stosowano przemoc, siostra wpadła w narkotyki, a ja chciałam popełnić
samobójstwo. Boromeuszki okazały się ratunkiem. Trafiłam do nich, jak miałam szesnaście
lat. Ale gdy pyta pani o powód zachowania sióstr w ośrodku, to według mnie powody
tkwią w zakonie. W mediach mówiono, że chłopcy nie mogli iść do liceum, tylko siostry
zawsze wybierały im zawód. Sama pamiętam jednego z wychowanków, który miał
zapalenie płuc, a siostry kazały mu iść na stolarza, choć przecież wiedziały, że choroba
przy tej pracy będzie powracać. Decyzjom sióstr nie można było się przeciwstawić. I tak
też postępowano wcześniej z nimi. Potrzebowano sprzątaczki, to młodszej siostrze nie
pozwolono iść na studia, nawet jak bardzo chciała. Dla mnie takim najdziwniejszym
przykładem była siostra, która od dziecka marzyła, aby zostać pielęgniarką. Cały czas
czytała o lekach. Zawsze miała przy sobie apteczkę i jak tylko coś się wydarzyło, to
interweniowała. Potrafiła spojrzeć na człowieka i wiedziała, jaką ma chorobę. Siostry
przełożone ją wezwały i kazały iść na teologię. Pamiętam, że bardzo rozpaczała, ale w
zakonie najważniejsze jest posłuszeństwo. Siostry zwykle wybierały zawód, który w
danym momencie był im potrzebny. A często dobierały go tak, żeby zakonnica
zrezygnowała ze swoich ambicji. Chodziło o jej poskromienie. Bały się, że siostra może
stać się zbyt niepokorna, jeśli będzie robiła to, w czym jest najlepsza.
– W zakonie wszystko było narzucone. Teraz to się powoli zmienia, ale starsze siostry
nie mogły nawet wybrać sobie imion. Ich uczucia nie miały znaczenia. Ponad wszystko
ceniono posłuszeństwo. Potem w ośrodku dużo o tym myślałam, byłam zła, że jak ktoś się
interesował muzyką, to siostry go pchały na ślusarza. Kochałam pracę w ośrodku i
wiedziałam, że jeśli chcę pracować z dziećmi, to nie mogę się jeszcze bardziej buntować,
bo siostry przeniosą mnie do gorszej pracy.
– Do zakonu siostry trafiają jako kilkunastoletnie dziewczyny. To często bardzo trudny
wybór. Nikt nie wie, jak wiele z nich mierzy się z problemami psychicznymi. Ale nigdy nie
było psychologa, do którego mogłyśmy się zwrócić. Zażyłość z księdzem spowiednikiem
czy wspólne spacery były źle widziane. Wszelkie przyjaźnie między siostrami traktowano
podejrzliwie. Nowicjat to był istny koszmar. Z dwunastu sióstr, które były razem ze mną,
tylko ja zostałam w zakonie. I to dlatego, że już naprawdę nie miałam dokąd pójść. Siostry
inwigilowały nas w każdym momencie naszego życia. Pamiętam, że przyszła do nas siostra,
była komunistka, która się nawróciła. Dużo myślała o totalitaryzmie. Mówiła, że komunizm
potrafił wypaczyć nawet najpiękniejsze ideały. I ona porównała nasz nowicjat do systemu
totalitarnego. Siostry podsłuchiwały wszystkie rozmowy. Jak rozmawiałam z koleżanką, to
słyszałam, że ktoś dyszy w słuchawce, ale one nawet się tego nie wstydziły. Wręcz
przeciwnie, bo gdy nas później pouczały, to nawiązywały do tych rozmów. Listy
dostawałyśmy już zawsze otwarte i przeczytane. Słyszałam, że nawet w więzieniu się tego
nie robi albo przynajmniej dba, żeby więzień nie zauważył. U nas to było normalne. Nawet
jak ktoś dostawał listy w języku rosyjskim, to siostry niby przypadkiem wtrącały, że one
trochę rosyjski rozumieją. Bardzo często musiałyśmy się tłumaczyć z najmniej istotnych
decyzji. Padały pytania: „A dlaczego wyszłaś rano na spacer? Gdzie zniknęłaś wczoraj o
szesnastej?”. Takich sugestii, że nie można nam wierzyć, było mnóstwo. I później siostry
powtarzały te zachowania w ośrodku. Wychowankowie musieli się spowiadać ze
wszystkiego. Nie mogli spotykać się z kolegami. Nawet rodzeństwo nie mogło się ze sobą
kontaktować. Podejrzana była „bliskość”. Osoby samotne i wyobcowane łatwiej
poskromić i kontrolować. Wychowankowie praktycznie nie mieli swojej prywatności. Nikt
nie dbał o ich pasje, marzenia.
– Przemoc zdarzała się nie tylko w ośrodku. Siostra Scholastyka, która została
przeniesiona z Zabrza, była później przełożoną najstarszych sióstr w Brzegu Dolnym. To
przełożona nadaje ton wspólnocie. A te starsze siostry ze łzami w oczach mówiły, jak
siostra Scholastyka je poniża. Wiedziałam od dziewczynek, że siostra Scholastyka jako
dyrektor ośrodka w Zabrzu stosowała szereg kar i biła wychowanków. Więc myślę, że
matka generalna dobrze wiedziała, do czego ta siostra jest zdolna. Nie mogłam jakoś
wyraźnie interweniować, bo byłam jedną z najmłodszych sióstr, a w zakonie bardzo ważny
jest wiek. Wraz z nim zyskuje się poważanie. Ale wspominałam matce generalnej, że
należy przyjrzeć się tej sprawie. Myślę, że dla przełożonych takie siostry, jak Scholastyka
czy Bernadetta, były najlepsze w kierowaniu instytucjami, bo trzymały wszystkie pozostałe
siostry w ryzach. Dlatego mimo sygnałów o przemocy tkwiły na swoich stanowiskach
przez lata. Ówczesna matka generalna była bardzo delikatna i łatwo wchodziło się jej na
głowę. Czasem przypominają mi się twarze tych starych sióstr, które u kresu życia jeszcze
musiały się bać.
– Nie wiedziałam o molestowaniu. Ale nieprawidłowości w ośrodku widać było na
pierwszy rzut oka. Zgłaszałam matce generalnej, że mali chłopcy są zamykani z dorosłymi
mężczyznami. Nigdy nie poruszałam tych tematów na zewnątrz. To było niedługo przed
procesem, więc niebawem i tak wszyscy wiedzieli, co się u nas działo. Słyszałam, że
matka napomina siostry, i zmiany zostały w końcu wprowadzone. Ale zawsze ignorowała
słowa skargi na siostrę Bernadettę, która miała bardzo silną pozycję w zakonie.
– Jak wstąpiłam do zakonu, to zastanawiały mnie reguły związane ze sprzątaniem.
Podłoga musiała aż lśnić, podobnie toalety. W ośrodku było tak samo. Nie wiem, po co
szorowało się podłogę tak, aby światło się odbijało. Nieważne jakim kosztem. I musiały to
robić małe dzieci. Schody czyściły takimi szczotami, aż nie było grama kurzu. One wyszły z
tego ośrodka i doskonale umiały sprzątać, ale nie potrafiły załatwić prostej sprawy w
urzędzie. Myślę, że wystarczyło, aby przyszedł tam ktoś wykwalifikowany i od razu
wprowadziłby zmiany i stosowny program. Tak się podobno stało już po procesie. Ale do
tego czasu żaden psycholog tam nie zaglądał. I według mnie to nie jest żadne tłumaczenie,
że kontrolę nad ośrodkiem sprawuje zakon. Jako siostra uważam, że wizytatorzy powinni
sprawdzać ośrodki zakonne tak samo dokładnie jak świeckie.
– Przyznaję, że zestaw wychowawców w tej placówce był okropny. Ja zwracałam
często uwagę siostrze Bernadetcie, że pani Agnieszka, świecka wychowawczyni, która
miała uczyć dzieci, bije je nawet za przekroczenie linii w zeszycie, gdy ćwiczyły pisanie
literek. Moim zdaniem przejęła ten system kar od siostry Patrycji, która też w okrutny
sposób traktowała dzieci. Obie kazały im jeść wymiociny.
– Siostry zamykały dzieci jak najwcześniej w pokoju, aby choć przez chwilę mogły
pobyć same. Bo my też nie miałyśmy tam żadnej prywatności. Teraz jak o tym pomyślę, to
zamknięcie na klucz dzieci w różnym wieku, w pokoju z kratami w oknach, wydaje mi się
koszmarem. Ale wtedy tak na to nie patrzyłam, bo siostry robiły to z wyczerpania
psychicznego i fizycznego. Rozumiałam je.
– Siostry wiedziały, że nie upilnują dzieci w tak różnym wieku, ale myślę, że
przyjmowały to jako swój krzyż. Nie wyobrażały sobie, że mogą komuś z zewnątrz
powiedzieć, że sobie nie radzą.
– Myślę, niestety, że obecne problemy wychowanków z prawem w dużym stopniu
wynikają z zachowania niektórych sióstr. Sama słyszałam, jak siostry nagminnie mówiły do
dzieci: „Jesteście nic niewarte, a musimy was tu utrzymywać, bo byłyście tak niegrzeczne,
że rodzice was nie chcieli”. Potem widziałam, jak te dzieci patrzą w okna w czasie
odwiedzin i czekają na rodziców, którzy mówili, że przyjdą. Zwykle zapominali przyjść.

Opowiadam o rozmowach z siostrami mojemu przyjacielowi, który właśnie zdecydował

się na wstąpienie do zakonu. Mówi mi:
– To jest chyba szerszy problem w Polsce. Terapeuta związany z Kościołem podał mi
niedawno listę zakonów, które mam omijać. Mówił, że niszczą tam psychikę młodym
ludziom. Wszystkie instytucje religijne, w których jest szereg norm, zakazów, kontroli,
mogą być niebezpieczne. Ludzie są w stanie wiele znieść dla miłości. Część tych sióstr
wstąpiła do zakonu, bo pokochała Boga. To tak jakbyś wyszła za mąż i po kilku latach mąż
zacząłby się nad tobą znęcać. Macie wspólny dom, wspólne plany, ale ty sama nie masz się
z czego utrzymać. Inwigiluje cię, ogranicza twój kontakt z przyjaciółmi, ale nadal z nim
jesteś. Myślę, że odejście w obu przypadkach jest tak samo trudne. Zakony żeńskie opierają
się często na zasadzie pokory i wyzbycia się pragnień. Gdybym wstąpił do zakonu i
przełożony kazałby mi wymyć podłogę w całym klasztorze, to oczywiście bym to
uszanował. Ale nie wiem, jak bym się zachował, gdybym już ją umył, a on kazałby mi to
zrobić drugi raz, choć byłaby czysta. Taka granica między byciem pokornym a niszczeniem
własnej dumy i samooceny jest bardzo cienka i trzeba być niezwykle ostrożnym, by jej nie
przekroczyć. Dlatego chyba najważniejsze, żeby ludzie, którzy wstępują do zakonów, nadal
mieli swobodny kontakt z rodziną i przyjaciółmi. Bez podejrzeń. Bo jak można ufać Bogu,
jeśli nie ufa się sobie nawzajem?

Wypowiedzi wychowanków ośrodka i sióstr przypomniały mi książkę, którą czytałam:

Instytucje totalne Ervinga Goffmana. Socjolog pisze o miejscach, w których łamie się
zasady umowy społecznej. Zwykle ludzie śpią, bawią się i pracują w różnych miejscach
bez odgórnie narzuconego planu. Najważniejszą cechą instytucji totalnych jest to, że
wszystkie czynności zaczyna się wykonywać pod kontrolą tych samych osób. W żadnym
momencie życia człowiek nie jest sam.
 Goffman zaliczył do instytucji totalnych: sierocińce i przytułki, szpitale psychiatryczne,
więzienia, koszary oraz zakony i zamknięte instytucje kościelne.
O niebezpieczeństwach przebywania w miejscu odizolowania od rodzin i przyjaciół
pisze:
„Są takie instytucje, w których tworzy się swego rodzaju niewolnictwo. Mieszkańcy
przez cały czas są do dyspozycji personelu zarządzającego. (…)
Mieszkaniec otrzymuje swoją korespondencję już przeczytaną i ocenzurowaną i jeszcze
musi udawać, że to wszystko jest w porządku. (…)
Jeśli coś się zużyło, na przykład ołówek, to należy oddać resztki, aby otrzymać nową
rzecz. Poczucie utraty własności pogłębia jeszcze brak zamków oraz okresowe kontrole i
konfiskaty zgromadzonej własności osobistej. Taki stosunek do własności podtrzymują
nakazy religijne. (…)
W instytucjach totalnych istnieje konieczność żebrania i kompromitującego proszenia
nawet o takie drobiazgi, jak możliwość wypicia wody czy skorzystania z telefonu. (…)
W naszej kulturze istnieją domy, w których wymusza się wewnętrzną przemianę osób. W
każdym przypadku jest to eksperyment naturalny, sprawdzający, co można zmienić w
ludzkim Ja. Bezustannie się je zawstydza i wyśmiewa, nawet jeśli nie jest to zamierzone.
Jeśli nowo przybyła osoba zdradza przejawy buntu, to natychmiast zostaje ukarana, przy
czym karę stopniowo się zaostrza do momentu, gdy winowajca uzna swe upokorzenie i
zmieni się w zapłakaną bezwolną istotę. (…)
Podopieczni pewnych instytucji totalnych – bez względu na to, czy tego chcą – muszą
przyjmować doustnie lub dożylnie rozmaite leki i muszą jeść, nawet jeśli trudno im
cokolwiek przełknąć. Jeśli ktoś odmawia jedzenia, ryzykuje tym, że jego wnętrzności
zostaną silnie skażone w trakcie przymusowego karmienia”.
Goffman pisze o instytucjach zamkniętych, jak sierocińce, ale zakłada, że pracujący tam
ludzie wracają na noc do swych domów. Wychowankowie przebywają w placówce cały
czas, a psycholodzy i wychowawcy pracują zwykle około ośmiu godzin na dzienne lub
nocne zmiany.
W Ośrodku Sióstr Boromeuszek nastąpiło skrzyżowanie dwóch instytucji totalnych –
sierocińca i zakonu. W ten sposób zarówno kadra, jak i wychowankowie byli w ośrodku
non stop. Podwójnie narażeni na wszystkie wypaczenia, które zwykle istnieją w tego typu
miejscach. Wychowawcy oraz wychowankowie w każdej chwili podlegali zwierzchnictwu
tych samych osób. U sióstr życie prywatne i praca zupełnie się zatarły.
Kilka lat temu pisałam reportaż dla „Gazety Wyborczej” na temat świeckiego ośrodka w
Łysej Górze – tam wychowawcy również nie byli przygotowani do pracy w placówce.
Doszło do zbiorowego gwałtu na wychowance. Sprawa jednak została szybko wykryta.
Wychowawcy wracali do swoich domów i opowiadali, co dzieje się w ośrodku. Jeszcze
zanim ruszył proces, w społeczności Łysej Góry głośno było o nadużyciach przy
prowadzeniu placówki. W Zabrzu nawet te siostry, które były dzieciom przychylne, nie
mogły omówić problemów z rodziną. Czuły strach, bo dla wielu z nich całe życie stanowił
zakon. Wychowankowie, nawet jeśli nie potrafili nazwać tych procesów, to bardzo dobrze
je wyczuwali. Tak o siostrze Franciszce mówił jeden z chłopców:
– Powiedziałem siostrze Franciszce, że dwójka starszych chłopaków rozebrała mnie do
naga i dotykała po całym ciele. Później mnie zgwałcili. Ta siostra była bardzo dobrym
człowiekiem. Uściskała mnie i długo płakaliśmy razem. Ale co ona mogła zrobić?
Podczas przesłuchań szczególnie młodsi wychowankowie byli zaskoczeni pytaniem o
reakcje sióstr. Dzieciom nie mieściło się w głowie, że siostry mogłyby iść na policję lub
zgłosić w kuratorium, że potrzebują pomocy, bo w ośrodku dochodzi do gwałtów.
– Przecież siostry nie mogły nic zrobić – powtarzali.

Paweł Moczydłowski, kryminolog, socjolog, były szef służby więziennictwa:

– W tej wojnie Kościół przegrał, a wygrał cynizm. Jestem przekonany, że siostra
Bernadetta myślała: komu w kuratorium do głowy przyjdzie, że ja tu mogę z dziećmi zrobić
wszystko. Uwierzyła, że ma siłę od Boga i wie wszystko. I właśnie przez tę bezczelność
powstała instytucja antyświęta.
Pamiętam, jak wiele lat temu zapadły decyzje, że domy dziecka i domy starców mogą
być pod opieką zakonów. Wszyscy myśleliśmy, że to dobry pomysł, bo wierzyliśmy w siłę
moralną Kościoła. Zaufaliśmy, że będą tam kierowani wychowawcy, którzy potrafią
poprowadzić ludzi ku Bogu. A okazuje się, że ta siła moralna może być w takim samym
stopniu poddana mechanizmom żądzy władzy i upokarzania ludzi jak każdy inny człowiek.
W przypadku osób świeckich wychowawcy przynajmniej przechodzą lata nauki, a później
są drobiazgowo kontrolowani. Tragedią ośrodków zakonnych jest nie to, że siostry zaczęły
stosować przemoc, bo to możliwe jest w każdym domu dziecka, ale fakt, że wszyscy
myśleliśmy, że u sióstr to się nie zdarzy.
Sierocińce to z natury instytucje izolujące ludzi, trzymające ich za murami naszego
świata. A w tym przypadku myśleliśmy jeszcze: siostry są od Boga. One wiedzą wszystko.
W ten sposób szczelniej odizolowaliśmy te dzieci. W tej placówce zło się uzwyczajniło.
Było jak powietrze, którym wszyscy oddychają i nikt już nie zwraca na nie uwagi. Siostry
chciały pokazać dzieciom, jak bardzo są zdemoralizowane. Wykrzyczeć ludziom w twarz:
patrzcie, jaka natura ludzka jest zła. Ale przez to, że te dzieci miały odwagę o tym
opowiedzieć, nagle zobaczyliśmy, kto tak naprawdę jest zdemoralizowany. Siostra
Bernadetta powtarzała w czasie procesu: „Dzieci są złe i upośledzone”. Czyli nawet gdy
już wszystko było jawne, nie potrafiła przyjrzeć się samej sobie.
Proszę Moczydłowskiego, aby wyjaśnił, jak powstał system przemocy w ośrodku.
– Gdy skoncentruje się mnóstwo osób na małej powierzchni, a takiej koncentracji
dokonuje się w Polsce w zakładach poprawczych, sierocińcach i więzieniach, które są u
nas przeludnione, to z takiego zmagazynowania ludzi niezwykle często wynika coś złego.
Gdy są trzy dziewczyny w sypialni, to wychowawca może przyjść, zapukać, spytać: „Czy
wszystko w porządku?”. I nawet jak usłyszy: „Tak, wszystko dobrze”, to dla pewności
sprawdzi, czy któraś z dziewczyn nie płakała lub nie ma siniaków. Ale jeśli w pokoju jest
kilkanaście lub więcej dzieci, to idąc korytarzem, wychowawca już słyszy, że się
przekrzykują, popychają. Więc nawet nie puka, tylko szybko wchodzi do środka. I pierwsza
granica prywatności tej młodzieży, jaką są drzwi, zostaje naruszona. Potem klaszcze tak,
aby zwrócić na siebie uwagę. Krzyczy: „Co jest?!”. I zwykle ci, którzy są silni i nie boją
się odezwać, objaśniają mu sytuację. Ale nie może już spojrzeć, czy ktoś jest zraniony.
Rozmawiamy u Moczydłowskiego w domu. Siedzimy przy dużym drewnianym stole.
Nagle Paweł Moczydłowski wstaje i siada przy mnie, a właściwie to na moich kolanach. I
szepcze mi do ucha. Mam ochotę krzyknąć: „Co pan robi?!”. Ale słucham dalej.
– Właśnie przekroczyłem pani granicę intymności. Każdy z nas ma pewną osłonę, poza
którą wpuszczamy jedynie najbliższych: dzieci, partnera. Zwykle nie pozwalamy jej
naruszyć osobom obcym. A w instytucjach totalnych ta osłona naruszana jest każdego dnia.
Myśli pani o mnie: były szef więziennictwa, psycholog. Ale proszę sobie wyobrazić, że idę
pijany i robię coś głupiego, awanturuję się, sikam na kogoś. I zauważam, że pani to widzi.
Wtedy zaczynam pani unikać. Już nigdy nie zgodzę się na rozmowę czy spotkanie. Jak
wiem, że pani będzie na imprezie, to nie przychodzę. Jest pani tak zwanym świadkiem,
który w każdej chwili może powiedzieć coś przeciwko mnie. Staram się nie powtarzać
takiego pijaństwa, bo jeśli świadków będzie więcej, to wszyscy się dowiedzą, kim
naprawdę jestem. Tak rodzi się naturalna kontrola. A w instytucjach zamkniętych ludzie nie
mogą się unikać. Wychowanek przyłapał kolegę na dotykaniu malucha. Więc molestujący
prowokuje sytuację, aby jego obserwator też znalazł się w jakimś dole moralnym, bo tylko
wtedy jego wiedza nie będzie miała znaczenia. Zakon to także instytucja zamknięta. Jeśli
jedna siostra wiedziała o drugiej coś złego, to tamta starała się znaleźć na nią haka, żeby
znów czuć się bezpiecznie w jej towarzystwie. W warunkach izolacji łatwo wymusić na
kimś zachowanie wstydliwe. Instytucje „świadków zdarzenia”, które chronią normy
moralne na zewnątrz, w sierocińcach przestają istnieć. To bardzo niebezpieczny proces. W
ten sposób legitymuje się najgorsze występki.
Do tego dochodzi mała przestrzeń wywołująca frustrację. Najsilniejszy krzyknie i zrobi
sobie miejsce. A najsłabszy skuli się pod ścianą i będzie myślał tylko o tym, żeby nikt go
nie zauważył. Powstaje hierarchia dziobania, najsłabsi są jeszcze bardziej spychani w dół.
Jeśli w placówce są wychowawcy, psycholodzy, którzy doskonale znają te procesy, to
mogą pomóc słabszym. Ale jeśli trafią tam wychowawcy bez przygotowania, to dochodzi
do tragedii.
Jeśli pierwsza legalna władza, czyli w tym przypadku boromeuszki, nie robi tego, co do
nich należy, to wykształci się druga władza najsilniejszych. Część z nich idzie na
współpracę z wychowawcami. To oni będą proszeni o „danie nauczki” młodszym.
Chyba żaden psycholog nie zrozumie, jak można zamknąć wychowanków w wieku od
trzech do trzydziestu lat w jednym pomieszczeniu? Jean Paul Sartre mówił: „Piekło to
inni”. Ten cytat doskonale pasuje do sytuacji ośrodka. Przeklęty świat instytucji totalnych
powoduje, że najintymniejsze rzeczy, jak seksualność, nagość czy wydalanie, dzieją się
przy wszystkich.
Myślę, że w przypadku okrucieństwa sióstr zadziałał mechanizm tak zwanej
kapralizacji. W wojsku jest to etap przygotowywania kaprali do panowania nad
siedmioosobową drużyną. Obowiązuje wówczas żelazna dyscyplina. Nie można się
sprzeciwiać niezależnie od okoliczności. Stosuje się szereg kar, które mają zmienić tych
ludzi w bezwolne postacie kierowane rozkazami. Na każdy sprzeciw reakcją jest ból.
Następuje absolutna inwigilacja życia. Później kaprale przenoszą te zasady na swoją
drużynę, stosują te same kary i zasady. Często zaprzeczają one ludzkiej godności. Według
mnie właśnie na tej samej zasadzie siostra Bernadetta musiała zostać naznaczona przez
siostrę Scholastykę lub przez inne siostry. Bo skąd miałaby to poczucie, że świetnie
wypełnia swoje obowiązki? Myślała: ćwiczę ich charakter. Robię to najlepiej, jak
potrafię.
Przez lata obserwowałem okrutne zdarzenia w więzieniach i z takim koszmarem jak
Ośrodek Sióstr Boromeuszek nigdy się nie spotkałem. Moim zdaniem instytucje kierowały
dzieci do ośrodka, a wizytatorzy go nie kontrolowali, bo uwierzyli, że siła moralna sióstr
zakonnych nie może budzić podejrzeń. I za tę głupią, nawiną wiarę powinni ponieść
konsekwencje. Wypuściłbym z więzienia siostrę Bernadettę i wsadził tam tych wszystkich
nauczycieli, wizytatorów, psychologów, którzy wiedzieli o sytuacji w ośrodku lub mogli ją
sprawdzić. Niech na własnej skórze doświadczą tego, co przez lata czuły dzieci. A jak
siostra będzie na wolności, to wreszcie poczują, co oznacza słowo „niesprawiedliwość”.

Jeszcze raz pytam panią Agnieszkę o powody braku reakcji świeckich wychowawców.
Wcześniej powiedziała, że „to grzech śmiertelny donosić na osoby duchowne”. Siostry
opowiadają, że ona także stosowała przemoc: biła dziewczynki podczas nauki pisania i
zmuszała je do jedzenia wymiocin.
– Nie wiem, kto ma jakikolwiek cel, żeby mówić takie rzeczy – odpowiada pani
Agnieszka. – Zgłaszałam matce generalnej, że dziewczynki są bite przez siostry. Nikt nie
chciał słuchać moich skarg, więc starałam się wprowadzić choć drobne zmiany. To dzięki
mnie dzieci dostały talerze, bo wcześniej jadły jak psy z metalowych, poobijanych misek.
Nigdy nie uderzyłabym dziecka i nie wiem, jak siostry mogły wygadywać o mnie takie
rzeczy. Bo przecież widziałam wiele niewyobrażalnego okrucieństwa ze strony sióstr i
przez cały czas trzymałam buzię na kłódkę. Nie powiedziałam tego ani w prokuraturze, ani
w sądzie.
– Dlaczego pani nie powiedziała? Naprawdę chodziło wyłącznie o grzech?
– To i tak by nic nie dało. Siostry, które za przemoc usunięto z ośrodka, później wracały
i były jeszcze gorsze. Codziennie przed pójściem do pracy płakałam. Miałam już tak
zszargane nerwy, że gdy przychodziłam do domu, dostawałam dreszczy, bo nie mogłam
pogodzić się z tym, co widziałam. Ale gdzie miałam z tym iść? Na policję? Wie pani, co w
małym mieście oznacza walczyć z siostrami zakonnymi? Odchodząc z ośrodka, wiele razy
powtarzałam, że pójdę z tym do sądu. Ale ludzie mówili, żebym zostawiła siostry w
spokoju.
Przyszłam tam jako młoda kobieta. Chciałam świat zmienić… – pani Agnieszka zaczyna
łkać i na moment przerywa. – Próbowałam ubłagać siostry, żeby dzieci poszły na
wycieczkę lub do kina, bo dla nich jedyną chwilą wolności były wagary. Reagowałam na
przemoc na tyle, na ile umiałam. Jakbym częściej zwracała uwagę matce generalnej, toby
mnie siostry zwolniły. I tak zaczęły napuszczać na mnie starsze dziewczyny, które przestały
mnie słuchać. Izolowały mnie. Praca stała się prawdziwą gehenną. To istniało na zasadzie
pewnej sekty, nie umiem tego pani wyjaśnić inaczej, ale nie myślałam wtedy jak wolny
człowiek. Robiłam to, czego wymagano.

Jedna z byłych sióstr śmieje się, gdy pytam o hobby siostry Bernadetty.
– Ona nie miała żadnych zainteresowań. W życiu wszystko poświęciła dla tych dzieci.
Większość ludzi buduje swoje życie na różnych filarach. Pierwszy to rodzina, drugi praca,
trzeci paczka przyjaciół, pasja. I wtedy nawet jak jeden filar się zawali, to można się
uratować. Myślę, że siostra zbudowała swoje życie na jednym filarze. Była „siostrą
dyrektor Bernadettą”. Lubiła czystość, podporządkowanie, rozkazy. Teraz ten filar rozsypał
się w drobny mak. Myślę, że ona już nie wie, kim jest.

– Nie ufam ludziom – mówi mi Paweł. – Jak ktoś się dziwnie na mnie popatrzy, to jest
wróg. Ale mam nadzieję, że uda mi się zbudować to zaufanie w mojej przyszłej rodzinie.
Niczego bardziej nie pragnę, niż być dobrym ojcem, któremu dzieci ufają.
Paweł zadzwonił do mnie kilka miesięcy temu. Powiedział, że znów chce się zabić.
– Przez jakiś czas wszystko idzie dobrze. Staram się, dużo pracuję, myślę o podróżach,
przyszłości. A później nagle tracę całą pewność siebie. Czuję się nikim i nie mogę z tego
stanu wyjść.
Jeszcze na wiosnę myślałem, że może to wszystko mi się zdarzyło, żebym mógł o tym
opowiedzieć. Uchronić wychowanków z innych ośrodków. Nawet sobie wyobrażałem, że
organizuję taką fundację przeciwko przemocy, która by im pomagała. Bo takie rzeczy dzieją
się przecież w wielu miejscach, a dzieci nie powiedzą. Pamiętam, jak mi było ciężko
wyznać to pani Włodarskiej. Mogła nie uwierzyć w moje słowa jak poprzednia
nauczycielka.
Myślałem o tym i czułem, że mogę się na coś przydać i że życie ma sens. Ale ostatnio
tak głębiej się nad tym zastanowiłem. Właściwie co ja takim dzieciom powiem?
Nie powiem: „Bierzcie przykład”. Bo z kogo? Jak mama i tata piją i by cię sprzedali za
sto złotych.
Nie powiem: „Nie dawajcie się”. Bo jak przyjdzie silniejszy, to i tak je zgwałci.
Nie powiem: „Będzie dobrze”. Bo i tak będą bite w ośrodkach. Jeśli nie przez
wychowawców, to przez starszych chłopaków.
My żyliśmy w pewnej hipnozie; molestowanie i bicie w ośrodku było, jest i będzie.
Siostry też były w tym stanie. Nie wiem, dlaczego to wszystko się wydarzyło. Ludzie
mówią, że Bóg zawsze ma powody. Myślę, że czasem tych powodów nie ma.
Zosia urodziła niedawno córeczkę. Zabrano ją, bo Zosia nie ma pracy i pieniędzy.
Mieszka kątem u rodziców. Mówi, że nadal jest ktoś, kto stosuje wobec niej przemoc.
Wysłała mi wiadomość:

Boję się, że nawet jak odzyskam córkę, to nie będę umiała być matką. Czasem myślę,
że zwariowałam, bo nie potrafię zaufać nikomu.

Rafał niedługo kończy pedagogikę. Mówi, że zostanie politykiem i będzie zmieniał

Polskę. Zapisał się do PiS.
Tomasz od ośmiu lat przebywa w zakładzie karnym.
– Nie zabiłem Mateusza Domaradzkiego. Prokurator i policjant mnie wrobili – mówi mi
teraz. – Wszyscy sobie to pozmyślali. Chcę zacząć sprawę na nowo.
Siostra Bernadetta także przebywa w więzieniu. Obecnie uczestniczy w terapii radzenia
sobie z agresją.
 Posłowie

P isałam tylko o tych rodzajach przemocy sióstr, które znalazły potwierdzenie w aktach
lub usłyszałam o nich z co najmniej dwóch źródeł.
Wiele dialogów jest w stu procentach autentycznych – miałam dostęp do nagrań z
eksperymentów procesowych i rozmów policji.
Dziękuję kilkudziesięciu byłym wychowankom ośrodka, którzy zgodzili się na rozmowy.
Przedstawiłam wypowiedzi tylko niektórych, aby czytelnik nie pogubił się w tej ilości.
Bywało, że najciekawszą część historii wychowanków opowiadał ich kolega, jeden z
bohaterów książki. Większości zmieniłam imiona ze względu na seksualny charakter spraw.
Czasem na ich prośbę zmieniałam też wygląd i dane, które ułatwiały identyfikację.
Prokurator Joanna Smorczewska nie tylko podzieliła się ze mną swoją wiedzą, ale też
naprowadziła mnie na dalsze poszukiwania.
Dziękuję rzecznikowi prokuratury Michałowi Szułczyńskiemu za pomoc w gromadzeniu
dokumentacji.
Dziękuję siostrom i wychowawcom świeckim, którzy zgodzili się na rozmowy.
Funkcjonariusz Leszek Gajosz, psycholog Maria Ptasiewicz oraz policjanci, którzy
nadal prowadzą sprawy wychowanków ośrodka, bardzo pomogli mi w sprawdzeniu
wszystkich faktów.
Przepraszam rzecznik sądu Agatę Dybek-Zdyń oraz kierownik oddziału
administracyjnego Beatę Leszczyńską za ogrom telefonów, a także próśb, z którymi się do
nich zwracałam. Bardzo dziękuję, że tak szybko odpowiadały na moje pytania.
Dziękuję prezes Sądu Rejonowego w Zabrzu Agnieszce Kubis oraz prezesowi Sądu
Okręgowego w Gliwicach Henrykowi Brzyżkiewiczowi za udostępnienie mi wszystkich
pism potrzebnych podczas dokumentacji książki.
Dziękuję za rozmowy pani Zofii Włodarskiej i dziesiątkom anonimowych osób, które z
różnych względów nie chciały się ujawniać.
Darii Kielan, szefowej wydawnictwa Świat Książki, oraz Renacie Kuryłowicz jestem
wdzięczna za zaufanie.
Bardzo dziękuję redaktor Katarzynie Krawczyk, która koordynowała pracę nad książką,
oraz redaktor Ewie Woźniakowskiej. Ariadnie Machowskiej i Witoldowi Beresiowi
dziękuję za rady, a Pawłowi Moczydłowskiemu za mocne wsparcie.