ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ – ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ Ή ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΤΗΣ ΕΥΣΤΟΧΊΑΣ ΜΟΝΑΧΉΣ (ALEKSANDRA S. SHURYGINA)

Α. Μ.: 1230201600177

ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: π.ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΧΡΟΝΗΣ

ΑΘΗΝΑ 2020-2021
 2

Στην εποχή μας, η ψυχοθεραπεία και η εξομολόγηση φαίνεται να λειτουργούν σε ένα

ανταγωνιστικό πλαίσιο δεδομένου ότι σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον η ψυχοθεραπεία έχει
αντικαταστήσει την εξομολόγηση. Το ερώτημα, εάν ένας ψυχοθεραπευτής μπορεί να
αντικαταστήσει τον πνευματικό-εξομολόγο και εάν στη χριστιανική ζωή χρειάζεται καθόλου
η βοήθεια της ψυχοθεραπείας, μας ωθεί να εξετάσουμε τις έννοιες της εξομολόγησης και της
ψυχοθεραπείας και να εξετάσουμε, εάν μπορεί να γίνει θεραπεία της ψυχής χωρίς την
βοήθεια του θεού, και εάν μπορεί να υπάρξει συνεργασία μεταξύ της εξομολόγησης και της
ψυχοθεραπείας.
Η ψυχολογία αντιπροσωπεύει ένα σύστημα γνώσεων που προέρχεται από μεθοδική
επιστημονική έρευνα και ερμηνεία, και αφορά την ανθρώπινη προσωπικότητα, είναι μία
επιστήμη που “μελετά τη συμπεριφορά και τις γνωστικές διεργασίες των ζώντων οργανισμών
και εφαρμόζει τα πορίσματα των ερευνών για την επίλυση των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν
τα άτομα στην αλληλεπίδρασή τους με το περιβάλλον”1. Ωστόσο ο Ιωάννης Κορναράκης
αναφέρει ότι κάθε ψυχολογικὴ θεωρία “μᾶς δίνει μιὰ εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου, ποὺ
ἐλάχιστα συγγενεύει μὲ τὴν εἰκόνα μιᾶς ἄλλης θεωρίας”2.
Ο σκοπός της ψυχοθεραπείας είναι η παροχή ψυχικής βοήθειας σε ένα άτομο που
υποφέρει, και το κύριο επιστημολογικό ενδιαφέρον της είναι να κατανοηθεί πώς ο άνθρωπος
ξεπερνά την οδύνη, τον πόνο3. Ωστόσο, αν και ο σκοπός είναι κοινός η κάθε
ψυχοθεραπευτική θεωρία προσέγγιζε διαφορετικά το ζήτημα αυτό, χρησιμοποιώντας μια
διαφορετική θεραπευτική διαδικασία, μία καινούργια ψυχοθεραπευτική ελπίδα (basic
theoretical belief)4. Η ψυχανάλυση βασίστηκε στη συνειδητοποίηση: “Εκεί που υπήρχε Αυτό
οφείλει να γίνει Εγώ” (Σίγκμουντ Φρόυντ). Έτσι, όλες οι μέθοδοι της ψυχανάλυσης οδηγούν
σε μια διαδικασία συνειδητοποίησης (των καταπιεσμένων επιθυμιών, των συμπλεγμάτων
κ.α.). Και η συνειδητοποίηση, όπως πιστεύεται, παράγει ευεργετικές αλλαγές στην
ανθρώπινη ψυχή ως ψυχοθεραπευτικό αποτέλεσμα5. Η μάθηση αποτέλεσε στη συνέχεια ένα
δεύτερο εφαλτήριο, μία άλλη ψυχοθεραπευτική ελπίδα. Οι Συμπεριφοριστές πίστευαν ότι
θεραπευτική αλλαγή οφείλεται στον μηχανισμό της μάθησης, δηλαδή στην εκμάθηση
προσαρμοστικών προτύπων συμπεριφοράς, παρά στη συνειδητοποίηση6. Στη δεκαετία του
'50 του XX αιώνα η ελπίδα των ψυχοθεραπευτών άρχισε να μετατοπίζεται προς τη

1
Αναστασία Χουντουμάδη, Λένα Πατεράκη, Λεξικό Ψυχολογίας, 2008, σελ. 601.
2
Κορναράκη Ιωάννης, Ορθόδοξη Ποιμαντική Ψυχολογία, 1988.
3
Vasilyuk F. Prayer, Silence, and Psychotherapy, 2015, pp. 61-62.
4
Ibid., p.63.
5
Василюк Ф.Е. Переживание и Молитва, 2005, с. 182.
6
Vasilyuk F. Prayer, Silence, and Psychotherapy, 2015, p. 63.

2
 3

διαδικασία της βίωσης7, σύμφωνα με την οποία για να ξεπεραστούν τα βάσανα, η οδύνη, τα
παθήματα, είναι απαραίτητο να επαναβιωθούν οι συγκεκριμένες στιγμές της ζωής, ορισμένα
συναισθήματα και σχέσεις, και να βιωθούν πιο βαθιά, με πιο εμπεριστατωμένο τρόπο, σε ένα
πιο υγιές πλαίσιο8. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι νέες ψυχοθεραπευτικές πρακτικές,
νέες ελπίδες, δεν εξαφανίζουν τις παλιές, αντίθετα, αποκαλύπτουν τις θεωρητικές και
πρακτικές δυνατότητές τους, που δεν είχαν ακόμη εξαντληθεί.
Η βασική αρχή του τρέχοντος σταδίου της ανάπτυξης της παγκόσμιας
ψυχοθεραπείας, κατά τη γνώμη του καθηγητή ψυχολογικών επιστημών Θεόδωρο Βασιλούκ,
έγκειται στη συνειδητή φιλοσοφική αυτοδιάθεση των ψυχοθεραπευτικών σχολών σε σχέση
με τη θρησκεία. Όπως ανέφερε ο Καρλ Γιάσπερς, είναι η θρησκεία (ή η απουσία της) που
καθορίζει τους στόχους της ψυχοθεραπευτικής επιρροής9. Κάποιοι τομείς της ψυχοθεραπείας
απορρίπτουν εντελώς τη θρησκευτική συνείδηση, ενώ σε κάποιους άλλους γίνονται ψευδείς
αντικαταστάσεις. Την ίδια εποχή μια διεθνής τάση επεξεργασίας νέων ψυχοθεραπειών που
βασίζονται στη χριστιανική ανθρωπολογία. Στη δεκαετία του '90 από τον Werner May
ξεκίνησε ένα έργο “Το Ευρωπαϊκό Κίνημα για τη Χριστιανική Ανθρωπολογία, την
Ψυχολογία και την Ψυχοθεραπεία” και το περιοδικό αυτού του κινήματος ήταν “The Journal
of Christian Psychology Around the World.” (Το περιοδικό της χριστιανικής ψυχολογίας σε
όλο τον κόσμο).
Η χριστιανική προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία ονομάστηκε συνεργική ψυχοθεραπεία
(synergetic psychotherapy)10. Η καρδιά της συνεργικής ψυχοθεραπείας και οι ρίζες της
βρίσκονται στην ορθόδοξη παράδοση, αλλά δημιουργείται στη από το πλέγμα πνευματικών,
διανοητικών και οργανωτικών επιρροών όλων αυτών των ισχυρών πλαισίων11. Στην
συνεργική ψυχοθεραπεία η κύρια ελπίδα δίνεται στη προσευχή, χωρίς εν τούτοις να μειωθεί
η σημασία της συνειδητοποίησης και της βίωσης. Η συνεργιστική ψυχοθεραπεία, όπως
υπογραμμίζει ο κ.Βασιλιούκ πιστεύει ότι ο άνθρωπος είναι ένα πλάσμα που δεν ζει μόνο στο
επίπεδο των «κοινωνικών οριζόντων» ή στα κελάρια του ασυνείδητου αλλά σε ολόκληρο τον
κόσμο του Θεού12. “Something authentic can happen in psychotherapy only when an
encounter takes place with the mystery of a personality. The mystery cannot be discerned, or
tracked down and exposed Freudian style, or caught in a net of logical definitions; the
mystery can only be allowed to express itself and to manifest itself as it is, without losing its
7
Τον όρο “perezivanie”, το οποίο στα αγγλικά μεταφράζουν ως “experience” (εμπειρία), θα μεταφράζουμε με
τον όρο “βίωση”, που είναι πιο κοντά στην έννοια.
8
Vasilyuk F. Prayer, Silence, and Psychotherapy, 2015, p. 63.
9
Ясперс К. Общая психопатология, 1997, с. 945.
10
Vasilyuk F. Prayer, Silence, and Psychotherapy, 2015, p. 63.
11
Василюк Ф.Е. Переживание и Молитва, 2005, с. 4.
12
Vasilyuk F. Prayer, Silence, and Psychotherapy, 2015, p. 63.

3
 4

living mysteriousness. The environment in which this is possible is an atmosphere of

reverential, prayerful silence”13. Συνεπώς το βασικό ζήτημα της φιλοσοφίας της
ψυχοθεραπείας, η στάση του ανθρώπου απέναντι στην οδύνη, γίνεται ένα πεδίο, όπου
συγκλίνουν η ψυχοθεραπεία και η θρησκεία, η ψυχοθεραπεία και η προσευχή. Ο Γέροντας
Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης επισημαίνει ότι ο πόνος είναι μία δύναμη που μας έδωσε ο Θεός
“με προορισμό να κάνει το καλό, την αγάπη, τη χαρά και την προσευχή”14.
Με αυτά τα δεδομένα, βλέπουμε πως στην ψυχοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί
τη προσευχή. Φυσικά δεν μπορεί να υπάρχει αληθινή θεραπεία της ψυχής χωρίς τον Θεό.
“Όπως δηλαδή ο χωρισμός της ψυχής από το σώμα είναι θάνατος του σώματος, έτσι κι ο
χωρισμός του Θεού από την ψυχή, είναι θάνατος της ψυχής”15, τονίζει ο Άγιος Γρηγόριος ο
Παλαμάς. Που σημαίνει, πως κανένας ψυχολόγος δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον
πνευματικό-εξομολόγο, ο οποίος προσφέρει την βοήθεια του Θεού.
Στην Ελλάδα, σε μια χώρα όπου η εκκλησιαστική παράδοση δεν είχε διακοπεί, την
κατεύθυνση της Χριστιανικής Ψυχολογίας πήρε η Ποιμαντική Ψυχολογία, η οποία -
βασίζοντας στην Αγία Γραφή, στα πατερικά συγγράματα, στους βίους των Αγίων και στην
λατρευτική ζωή της Εκκλησίας - έχει το σκοπό “να μελετά τὰ γραπτὰ τῶν Νηπτικῶν Πατέρων
τῆς ᾿Εκκλησίας, ὥστε νὰ ἀνακαλύπτει τοὺς ψυχολογικοὺς προβληματισμούς τους καὶ νὰ τοὺς
ἐφαρμόζει ποιμαντικὰ εἴτε σὲ μέλη τοῦ κλήρου εἴτε μέσα στὶς ἐνορίες”16. Σήμερα η Ποιμαντική
Ψυχολογία ασκείτα σε αρκετές ενορίες σε όλη την Ελλάδα, και βοηθάει τους πιστούς στους
προβληματισμούς τους. Όμως, όπως καμία ψυχοθεραπεία δεν μπορεί να θεωρηθεί
υποκατάστατο της ιεράς Εξομολογήσεως, έτσι “ούτε η ιερά Εξομολόγηση επιτρέπεται να
θεωρείται …. ως μια εναλλακτική, θρησκευτικού τύπου «ψυχο»-λογική θεραπεία”17, τονίζει ο
π.Αδαμάντιος Αυγουστίδης. Μολαταύτα σήμερα πολλοί άνθρωποι προσέρχονται στην
εξομολόγηση υπό το πνεύμα της ψυχανάλυσης, προσπαθώντας να καταλάβουν κάτω από
ποιες συνθήκες έγινε η πτώση ενώ παράλληλα προσπαθούν να αποδώσουν την ευθύνη των
προβλημάτων τους στους άλλους. Όμως όπως σημειώνει ο π.Στέφανος Αναγνωστόπουλος18
για να ξαλαφρώσει ένας άνθρωπος, χρειάζεται πρωτίστως να αναγνωρίσει το λάθος του, να
αναλάβει την ευθύνη για να παραδώσει στη συνέχεια την αμαρτία στον Θεό. Με την
μετάνοια και την εξομολόγηση ο άνθρωπος λαμβάνει την ιατρεία και την κάθαρση της
ψυχής.

13
Vasilyuk F. Prayer, Silence, and Psychotherapy, 2015, p. 64.
14
Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου Βίος και Λόγοι, σελ. 375.
15
Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Προς τη σεμνοτάτη μοναχή Ξένη, Φιλοκαλία Δ΄, σελ. 244-271.
16
Κορναράκη Ιωάννης, Ορθόδοξη Ποιμαντική Ψυχολογία, 1988.
17
π.Αδαμάντιος Αυγουστίδης. Εξομολόγηση ή Ψυχοθεραπεία, 1999, σελ. 1.
18
π.Στέφανος Αναγνωστόπουλος, Περί του Μυστηρίου της μετανοίας και εξομολογήσεως, 1999.

4
 5

Η Μετάνοια είναι Μυστήριο της Εκκλησίας με το οποίο από τον Επίσκοπο ή από τον
ιερέα με την δύναμη του θεού συγχωρούνται οι αμαρτίες. Οι Άγιοι Απόστολοι έλαβαν την
χάρη από το Χριστό να απαλείφουν τις αμαρτίες: “Λάβετε Πνεῦμα ἅγιον· ἄν τινων ἀφῆτε τὰς
ἁμαρτίας, ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται” (Ιωαν. 20, 22-23). Οι επίσκοποι
και οι ιερείς ως διάδοχοι των αποστόλων κληρονόμησαν αυτή χάρη.
Η λέξη μετάνοια προέρχεται από το ρήμα μετανοῶ (μετά + νοέω-ῶ), που σημαίνει
αλλάζω τον νου, τον τρόπο ζωής, “αλλάζω στάση απέναντι στο Θεό”19, συναισθάνομαι ότι δεν
μπορώ μόνος μου να σωθώ από τον εαυτό μου. Το αποτέλεσμα της ειλικρινούς μετάνοιας
είναι η προσοχή του νου και η επιστροφή της ψυχής προς τον Θεό20. Όπως αναφέρει ο
Γέροντας Αιμιλιανός Σιμωνοπετρίτης: “Η μετάνοια είναι γνώση του Θεού, κατανόηση των
μυστηρίων Του, αποκάλυψη ενώπιων των οφθαλμών μας της αγαθότητας, της αγάπης, της
ταπεινώσεως, της ειρηνικότητας του Θεού. Είναι γεύση της γλυκύτητας της Θεότητας, της
Θείας ζωής και ενέργειας”21.
Σύμφωνα με την διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας η μετάνοια ολοκληρώνεται
με το μυστήριο της Εξομολόγησης. “Όταν ο µετανοών έχει εξετάσει τη συνείδησή του και έχει
αποκτήσει εσωτερική συντριβή και θλίψη στην καρδιά του, απομένει να βρει έναν καλό και
έµπειρο πνευµατικό πατέρα και µόνος να προσέλθει σ’ αυτόν”.22 Η Εξομολόγηση είναι “η
συμφωνία με το Θεό Πατέρα δια μέσου του Πνευματικού ιερέως για μια καινούργια ζωή”.
Όταν η εξομολόγηση γίνεται “με συντριβή και δάκρυα” είναι η ανανέωση του αγίου
Βαπτίσματος, και γι΄αυτό καλείται “λουτρό δακρύων ή δεύτερο Βάπτισμα”23.
Σημαντικό ρόλο παίζει ο ιερέας, στον οποίο η εξαντλημένη ψυχή προσέρχεται για την
εξομολόγηση. “Παρακάλεσε εκτενώς το Θεό να φτάσεις το ταχύτερο σε λιμάνι καλού
πνευματικού πατέρα, όπου αυτός θα αναπαύσει την κουρασμένη και φορτωμένη ψυχή σου24”,
συμβουλεύει ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος, και ύστερα επισημαίνει, τι πρέπει να είναι
ένας ιερέας: “Εγώ δεν είμαι άξιος να είμαι ιερέας, αλλά γνωρίζω ακριβώς πώς πρέπει να είναι
εκείνος που μέλλει να ιερουργεί ενώπιον του Θεού. Πρέπει λοιπόν εν πρώτοις να είναι αγνός
όχι μόνο στο σώμα, αλλά και στην ψυχή, και ακόμη να είναι αμέτοχος από κάθε αμαρτία.
Δεύτερον, να είναι ταπεινός και στην εξωτερική διαγωγή και στην εσωτερική στάση της

19
π.Στέφανος Αναγνωστόπουλος, Περί του Μυστηρίου της μετανοίας και εξομολογήσεως, 1999.
20
π.Αρίσταρχος Γκρέκας, Η ησυχαστική πνευματικότητα στο έργο του Νικοδήμου του Αγιορείτη, 2015, σελ.
29.
21
Γέροντος Αιμιλιανού Σιμωνοπετρίτου, Λόγοι Ασκητικοί, ερμηνεία στον αββά Ησαΐα (στη Ρωσική μετάφραση
σελ. 495-496).
22
π.Αρίσταρχος Γκρέκας, 2015, σελ. 86.
23
π.Στέφανος Αναγνωστόπουλος, 1999.
24
Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος. 154 Πρακτικά και θεολογικά κεφάλαια. Κεφάλαιο 8. Φιλοκαλία Δ΄.

5
 6

ψυχής”25. Και ο Μέγας Βασίλειος υπογραμμίζει πως ο Πνευματικός είναι “ὁ μηκέτη κατὰ
σάρκα ζῶν, ἀλλὰ πνεύματι Θεοῦ ἀγόμενος, καὶ υἱὸς Θεοῦ χρηματίζων, και σύμμορφος τῆς
εἰκόνος τοῦ υἱοῦ τοῦ Θεοῦ γενόμενος, Πνευματικός ὀνομάζεται” (Κεφ. κε΄. τῶν περί του
Αγίου Πνεύματος).
Μεγάλη σημασία στο μυστήριο της μετάνοιας και της εξομολόγησης αποδίδει ο
Άγιος Γέροντας Πορφύριος, αναφέροντας πως δεν υπάρχει “ανώτερο πράγμα από αυτό που
λέγεται μετάνοια και εξομολόγηση”26. Είναι δώρο της αγάπης του Θεού που μας
απελευθερώνει από το κακό και από την ενοχή, φέρνοντας την χαρά, την ειρήνη, την
“συνδιαλλαγή μετά του Θεού”. Γι΄αυτό δεν υπάρχει αδιέξοδο στην πνευματική ζωή επειδή ο
πνευματικός, ο εξομολόγος έχει από τον Θεό χάρη να συγχωρεί.
Ο Άγιος Γέροντας τονίζει πως το μυστήριο της Μετάνοιας γίνεται από χάρη του
Θεού. Χωρίς την χάρη του Θεού ένας άνθρωπος δεν μπορεί να μετανοήσει, δεν μπορεί να
ξυπνήσει χωρίς την επέμβαση του Κυρίου, “η μετάνοια διά της θείας χάριτος κατορθούται”27.
“Ο άνθρωπος θα κάνει μικρή προσπάθεια, αλλά ο Χριστός θα την στεφανώση”28. Το πιο
σημαντικό είναι να στραφεί μία ψυχή προς τον Θεό να τον αγαπήσει, και με την προσευχή
που “θα γίνεται με λαχτάρα”29 θα θεραπευτεί. “Ψυχή τέλεια είναι εκείνη που η παθητική
δύναμή της έχει κλίνει ολότελα προς το Θεό” 30 (Άγιοι Κάλλιστος και Ιγνάτιος, Φιλοκαλία Ε΄,
Κεφ. 66).
Όταν η ψυχή δεν είναι γεμάτη με τον Θεό και τα χαρίσματά του, τότε μπαίνουν μέσα
διάφορα κακά, στεναχώριες, ζήλια, μίση, αντίδραση, κ.α. “Αν αγαπήσουμε τον Χριστό, όλα
είναι εύκολα”31 μας διδάσκει ο Γέροντας Πορφύριος. Η χάρις του θεού μεταμορφώνει τον
άνθρωπο ψυχικά και σωματικά, διώχνει όλες τις αρρώστιες, εκ των οποίων σχεδόν όλοι,
όπως υπογραμμίζει ο Άγιος Γέροντας, “προέρχονται από την έλλειψη εμπιστοσύνης στον
Θεο”32. “Όταν σ’ελκύσει η χάρις, ενώνεσαι με τον Θεό. Κι όταν ενωθείς με τον Θεό, και
δωθείς σ’Εκείνον, πάνε όλα τ’άλλα, τα ξεχνάεις και σώζεσαι”33. Η χάρις του Θεού γεμίζει την
ψυχή και την αλλάζει, και “η υγιής ψυχή ζει τα χαρίσματα του Αγίου πνεύματος”: “αγάπη,
χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, αγαθωσύνη, πίστις, πραότης, εγκράτεια” (Γαλ. 5,
22-23).

25
Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος, Λόγος 153, Φιλοκαλία Δ΄, 47-48.
26
Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου Βίος και Λόγοι, σελ. 365.
27
Ibid,, p. 366.
28
Ibid, p. 375.
29
Ibid, p. 378.
30
Άγιος Κάλλιστος και Άγιος Ιγνάτιος (οι Ξανθόπουλοι). Μέθοδος και κανόνας ακριβής για όσους διαλέγουν
την ησυχαστική ζωή, Κεφάλαιο 66, Φιλοκαλία Ε΄, σελ. 20-125.
31
Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου Βίος και Λόγοι, p. 372.
32
Ibid, p. 373.
33
Ibid, p. 376-377.

6
 7

Η θεία χάρις έρχεται την ώρα της εξομολόγησης και απαλλάσσει από τις πληγές, τα
φυσικά τραύματα, απ΄όλα τα άσχημα βιώματα, επειδή ο ιερέας προσεύχεται34 στη διάρκεια
της εξομολόγησης και “μεταδίδει την χάρι του Θεού”, αναφέρει ο Άγιος Γέροντας Πορφύριος,
και τονίζει ότι “όλοι οι πνευματικοί, οι εξομολόγοι έχουν αυτή την χάρι κι όταν εύχονται, την
εκπέμπουν ως αγωγοί”35.
Συμπερασματικά, καταλαβαίνουμε πως το Μυστήριο της Μετανοίας είναι ένα
πνευματικό γεγονός. Είναι η μετοχή στην ζωή του Αγίου Πνεύματος. Ο άνθρωπος, ο οποίος,
αν και είναι αμαρτωλός, αγωνίζεται για την σωτηρία του με την καθοδήγηση του
πνευματικού του πατέρα, βρίσκεται σε πορεία αναγεννήσεως και γίνεται κοινωνός της ζωής
του Αγίου Πνεύματος. Μάλιστα, την ώρα της εξομολόγησης έρχεται η Θεία Χάρις και τον
απαλλάσσει όχι μόνον από τα πνευματικά, όσο και από τα φυσικά και ψυχολογικά τραύματα.
Όπως τόνιζε ο Άγιος Γέροντας Πορφύριος όλοι οι εξομολόγοι έχουν αυτή την χάρη. Ωστόσο,
“ἐκλίπῃ ἡ πίστις” μας (Λουκ 22:32) και σήμερα δεν έχουμε εμείς πλήρη εμπιστοσύνη στον
Θεό και στον πνευματικό πατέρα, εμποδίζοντας έτσι την Θεία Χάρη να επουλώσει τα
τραύματά μας. Για αυτό καταφεύγουμε στη βοήθεια του ψυχοθεραπευτή και όχι μόνον για
περιπτώσεις ψυχιατριωκών ασθενειών, αλλά και για καταστάσεις όπως π.χ. κάθε είδους βία,
σεξουαλική, ηθική, σωματική στις οποίες απαιτείται ψυχιατρική ή και ψυχολογική βοήθεια.
Ο πνευματικός και ο ψυχοθεραπευτής βοηθούν τον ασθενή μαζί, ο ψυχοθεραπευτής
από την ιατρική πλευρά και ο πνευματικός από την πνευματική πλευρά. Επιπλέον,
χρησιμοποιώντας τις γνώσεις της Ποιμαντικής Ψυχολογίας και μερικούς ψυχολογικούς
μεθόδους ο εξομολόγος μπορεί να βοηθήσει έναν άτομο να συνειδητοποιήσει την αμαρτία
και να αντιμετωπίσει την αίσθηση της ενοχής. Μπορεί να το κάνει και ένας Ορθόδοξος
ψυχολόγος36, βοηθώντας τον άτομο κατά μία έννοια να προετοιμαστεί για εξομολόγηση. Για
παράδειγμα, κάνοντας ερωτήσεις, για να βρεθεί η ουσία της αμαρτίας, (π.χ. ότι φώναξε σε
έναν υποδεέστερο, καθοδηγώντας από τη λαχτάρα για δύναμη και εγωκεντρισμό). Ωστόσο,
το πιο σημαντικό πράγμα που οφείλουμε να κατανοήσουμε είναι ότι καμία επούλωση δεν
μπορεί να πραγματοποιηθεί, χωρίς να προηγηθεί βαθιά μετάνοια και εξομολόγηση. Επειδή η
θεραπευτική δύναμη της εξομολογήσεως, ως μυστηρίου της μετανοίας, στηρίζεται “στις
άκτιστες ενέργειες της Αγίας Τριάδος”37.
“Το θείο είναι αυτοαγαθότητα, έλεος αληθινό και άβυσσος καλωσύνης, ή μάλλον που κι
αυτή την άβυσσο περιλαμβάνει, γιατί είναι πάνω από κάθε όνομα που λέμε και κάθε τι που
34
Γέροντος Αιμιλιανού Σιμωνοπετρίτου, Λόγοι Ασκητικοί, ερμηνεία στον αββά Ησαΐα (στη Ρωσική μετάφραση
σελ. 288-289).
35
Ibid, p. 370.
36
Vasilyuk F. Confession and Psychotherapy, 2001, p. 36.
37
π.Αδαμάντιος Αυγουστίδης, 1999, σελ. 2.

7
 8

νοούμε, μόνο με την ένωση μαζί Του μπορεί κανείς να βρει έλεος. Ενώνεται δε κανείς μαζί Του
με τη μετοχή, κατά το δυνατόν, των όμοιων αρετών και με την κοινωνία κατά την προσευχή
προς το Θεό με τη δέηση και την ένωση. Η κοινωνία όμως δια μέσου των αρετών, λόγω
ομοιότητας, κάνει κατάλληλο τον αγωνιστή να υποδέχεται το θείον, όχι όμως και να τον ενώνει
μαζί Του”38 (Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς).

38
Τρία κεφάλαια για την προσευχή και την καθαρότητα της καρδιάς, κεφάλαιο 1, Φιλοκαλία Δ.

8
 9

Βιβλιογραφία
1) Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου Βίος και Λόγοι. Ιερά Μονή Χρυσοπηγής, Χανια,
2003, 522 σελ.
2) Γέροντος Αιμιλιανού Σιμωνοπετρίτου, Λόγοι Ασκητικοί, ερμηνεία στον αββά Ησαΐα,
εκδ. Ίνδικτος, 2013, 523 σελ.
3) Αναγνωστόπουλος π.Στέφανος. Περί του Μυστηρίου της μετανοίας και εξομολογήσεως
// Ειδική Συνοδική Επιτροπή επί Ειδικών Ποιμαντικών Θεμάτων και Καταστάσεων.
Κανονισμός 135, 1999.
4) Αυγουστίδης π.Αδαμάντιος. Εξομολόγηση ή Ψυχοθεραπεία // Ειδική Συνοδική Επιτροπή
επί Ειδικών Ποιμαντικών Θεμάτων και Καταστάσεων. Κανονισμός 135, 1999.
5) Γκρέκας π. Αρίσταρχος. Η ησυχαστική πνευματικότητα στο έργο του Νικοδήμου του
Αγιορείτη (Διδακτορική διατριβή), Θεσσαλονίκη, 2015, 239 σελ.
6) Κορναράκη Ιω. Ορθόδοξη Ποιμαντική Ψυχολογία // Περιοδ. «Σύναξη», ἀριθ.
25/᾿Ιανουάριος-Μάρτιος 1988, σελ. 19-33.
7) Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μεταφρ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της
Παναγίας, 1986, Δ΄τόμος, σελ. 13-48, 244-271.
8) Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μεταφρ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της
Παναγίας, 1986, Ε΄τόμος, σελ. 20-125.
9) Χουντουμάδη Α., Πατεράκη Λ., Λεξικό Ψυχολογίας, Αθήνα, 2008, 710 σελ.
10) Vasilyuk F. Confession and Psychotherapy.— The Sacrament of Repentance/ Russian
Orthodox Diocese of Sourozh, Diocesan Conference — Headington 26th-29th may 2000.
— L.: St Stephen’s Press, 2001, pp. 25-36.
11) Vasilyuk F. Prayer, Silence, and Psychotherapy// Journal of Russian & East European
Psychology, vol. 52, no. 1, 2015, pp. 59–65.
https://www.researchgate.net/publication/282971163_Prayer_Silence_and_Psychotherapy
12) Василюк Ф.Е, Переживание и молитва (опыт общепсихологического
исследования), М.: Смысл, 2005, 191 с.
[Βασιλούκ Θ. Βίωση και προσευχή, εμπειρία γενικής ψυχολογικής έρευνας]
http://www.fapsyrou.ru/files/2843/vasiluk_perezhivanie.pdf
13) Ясперс К. Общая психопатология. М.: Практика, 1997, 1056 с.
[Γιάσπερς Κ. Γενική ψυχοπαθολογία]