Patologie Społeczne Jako Problem Bezpieczeństwa W III Rzeczpospolitej

UNIWERSYTET HUMANISTYCZNO – PRZYRODNICZY IM.
JANA DŁUGOSZA
W CZĘSTOCHOWIE
WYDZIAŁ NAUK SPOŁECZNYCH
Kierunek: Bezpieczeństwo Narodowe

Specjalność: Bezpieczeństwo Państwa
Nr albumu: 78492
DARIA LACHOWSKA
PATOLOGIE SPOŁECZNE JAKO PROBLEM BEZPIECZEŃSTWA W III
RZECZPOSPOLITEJ
Praca dyplomowa
przygotowana pod kierunkiem
dr Malwiny Siewier
Częstochowa 2022
1
Spis treści
Wstęp .........................................................................................................................................2
Rozdział 1. Zjawisko patologii społecznych we współczesnym państwie. Analiza problemu
w kontekście bezpieczeństwa.....................................................................................................3
1.1. Pojęcie i istota patologii społecznych..............................................................................3
1.2. Uwarunkowania patologii społecznych...........................................................................5
1.3. Wpływ patologii społecznych na bezpieczeństwo indywidualne człowieka.................10
1.3. Patologie społeczne zagrożeniem dla rodziny jako małej grupy społecznej.................12
1.5. Zjawiska patologiczne jako zagrożenia i wyzwania dla bezpieczeństwa państwa........15
Rozdział 2. Charakterystyka i rozwój wybranych patologii w Polsce oraz ich wpływ na

bezpieczeństwo społeczne w latach 1989-2022........................................................................23
2.1. Alkoholizm.....................................................................................................................23
2.2. Prostytucja......................................................................................................................29
2.3. Narkomania....................................................................................................................33
2.4. Samobójstwa..................................................................................................................40
2.5. Przestępczość wśród nieletnich......................................................................................44
Rozdział 3. Zapobieganie i zwalczanie patologii społecznych w III Rzeczpospolitej.............53
3.1. Rola wybranych organów bezpieczeństwa oraz instytucji zaangażowanych

w zwalczanie patologii społecznych w Polsce......................................................................53
3.2. Sposoby zwalczania patologii społecznych w III RP.....................................................59
3.3. Przeciwdziałanie zjawiskom patologii wśród dzieci i młodzieży szkolnej....................64
2
3.4 Analiza wybranych programów profilaktycznych w zakresie przeciwdziałania
patologiom społecznym.........................................................................................................71
Zakończenie..............................................................................................................................76
Bibliografia...............................................................................................................................78
Spis rysunków...........................................................................................................................89
3
Wstęp
Wszelkiego rodzaju zjawiska wskazują na kumulację niepożądanych, patologicznych

zachowań, które stanowią aktualny problem w społecznościach lokalnych. Pojawienie się
patologii społecznych w najbliższym środowisku człowieka ma niezaprzeczalny wpływ na
jego funkcjonowanie w nim oraz na budowanie i podnoszenie poziomu odporności. Celem
niniejszej pracy jest przedstawienie patologii społecznych jako problemu bezpieczeństwa
w Polsce w latach 1989-2022.
Autorka wybrała ten temat, ponieważ ciekawi ją problem patologii społecznych, który był i
jest powszechnie znany oraz ma duży wpływ na bezpieczeństwo Polski. Za główną hipotezę
badawczą przyjęto, że występowanie zjawiska patologii znane było we wcześniejszych
okresach historii Polski, a ich charakter i dynamika zmieniała się na przestrzeni ostatnich
dziesięcioleci w związku z dokonującymi się przeobrażeniami politycznymi, gospodarczymi
czy społecznymi oraz ma realny wpływ na zmniejszenie poziomu bezpieczeństwa obywateli.
Jako główne problemy badawcze autorka postawiła :
 Czy i ewentualnie jakie znaczenie mają patologie społeczne dla bezpieczeństwa
państwa w III RP?
 Czym cechują się patologie społeczne?
 Jakie patologie występują w grupach wiekowych i w środowiskach społecznych?
 Jakie są następstwa patologii społecznych dla bezpieczeństwa państwa w III RP?
Praca składa się z trzech rozdziałów. Pierwszy z nich to zjawisko patologii
społecznych we współczesnym państwie. W kolejnych podrozdziałach opisano pojęcie i istotę
patologii społecznych. Potem przedstawiono uwarunkowania patologii społecznych.
Następny podrozdział poświęcono wpływowi patologii społecznych na bezpieczeństwo
indywidualne człowieka. W następnym podrozdziale opisano patologie społeczne jako
zagrożenie dla rodziny jako małej grupy społecznej. Rozdział kończą zjawiska patologiczne
jako zagrożenia i wyzwania dla bezpieczeństwa państwa.
W drugim rozdziale przedstawiono charakterystykę i rozwój wybranych patologii w Polsce
oraz ich wpływ na bezpieczeństwo społeczne w latach 1989-2022. W podrozdziałach opisano
alkoholizm. Ponadto zaprezentowano prostytucję, narkomanię oraz samobójstwa, a także
przestępczość wśród nieletnich.
4
Ostatni rozdział to zapobieganie i zwalczanie patologii społecznych w III Rzeczpospolitej.
W pierwszym podrozdziale przedstawiono rolę wybranych organów bezpieczeństwa oraz
instytucji zaangażowanych w zwalczanie patologii społecznych w Polsce. Kolejny
podrozdział dotyczy sposobów zwalczania patologii społecznych w III RP. Potem
przedstawiono przeciwdziałanie zjawiskom patologii wśród dzieci i młodzieży szkolnej.
Rozdział zamyka analiza wybranych programów profilaktycznych w zakresie
przeciwdziałania patologiom społecznym.
W pracy została wykorzystana literatura autorstwa Małgorzaty Jagodzińskiej,
Zbigniewa Ciekanowskiego, Sylwii Badory oraz Lidii Cierpiałkowskiej. Warte uwagi były
również prace autorstwa Zbigniewa Grzywny i Aleksandry Szymanowskiej.
Autorka w swojej pracy skupiła się na analizie źródeł i literatury przedmiotu, dzięki
czemu mogła wyciągnąć z niej najważniejsze fragmenty.
5
Rozdział 1. Zjawisko patologii społecznych we współczesnym
państwie. Analiza problemu w kontekście bezpieczeństwa
1.1. Pojęcie i istota patologii społecznych
Patologie społeczne to zjawiska społeczne charakterystyczne dla współczesnego
skomplikowanego świata. Społeczeństwo jest złożoną, unikalną formacją, systemem
społecznym, którego jedną z głównych właściwości jest samoorganizacja (samoregulacja
struktury), w trakcie, której następuje zmiana wartości i ideałów, które rodzą zarówno nowe
normy, jak i odstępstwa od nich (zachowanie dewiacyjne). W czasie kryzysu wzrasta odsetek
wszystkich form odchyleń (negatywnych i pozytywnych) i przestępczych zachowań, co
wskazuje na dezadaptację i dezorganizację jednostek i grup, anomię społeczną i ogólną
marginalizację jednostek1. Znaczące negatywne odchylenia i przestępcze zachowania jako
całość stanowią skrajny stopień odstępstwa od normy - patologii społecznej. Jej poziom
umożliwia ocenę społeczeństwa jako całości, stopnia jego funkcjonowania, rozwoju
mechanizmów dysfunkcyjnych, adaptacji (lub nieprzystosowania) jednostek do środowiska
publicznego2.
Ludzkie zachowanie w społeczeństwie jest ściśle związane z rozwojem
i formowaniem się kultury. Jednostka nie może wyjść poza ramy, które rozwinęły się
w określonym środowisku społecznym. Od urodzenia w edukację jednostki zaangażowani są
nie tylko rodzice, ale także ci, którzy ją otaczają. I już w wieku dojrzewania jednostka jest
odpowiedzialna za swoje zachowanie i kontroluje swoje działania. Oczywiście wszyscy
świadomie kierują się normami i moralnością, które od dawna obowiązują w danym
środowisku. Zachowanie jednostki powinno być zawsze zgodne z wymogami kultury,
z wymogami rozwoju danego społeczeństwa3.
Norma i patologia nie istnieją bez siebie, dlatego sama koncepcja „patologii
społecznej” jest rozważana tylko względnie i w związku z normą społeczną. Norma społeczna
jest środkiem społecznej regulacji (za pomocą moralności i prawa) zachowania jednostek
i grup, jest powszechnie uznaną regułą, modelem zachowania i działania4. W czasach kryzysu
rzeczywistość traci oznaki normalności, w społeczeństwie powstają anomalie w postaci
1
D. Pstrąg, Uzależnienia oraz związane z nimi zagrożenia społeczne, Uniwersytet Rzeszowski., Rzeszów 2014,
s. 78.
2
K. Gdula, M. Godziewska, I. Walijewska, Alkoholizm i patologie społeczne, Wyższa Szkoła Humanistyczna
im. Króla Stanisława Leszczyńskiego, Leszno 2011, s. 71.
3
Ibidem, s. 73.
4
Ibidem, s. 75.
6
dewiacyjnych i przestępczych zachowań, których podstawą jest anomia (brak odporności),
a przyczyną jest niemożność osiągnięcia indywidualnych celów w sposób legalny. Nie każde
odstępstwo od normy można uznać za patologiczne5.
Słowo „patologia” pochodzi od greckiego „páthos” - cierpienie i „logos” - słowo,
nauka i dosłownie oznacza naukę o bolesnych procesach w ciele żywych istot (ludzi
i zwierząt) 6. W ujęciu medycznym patologia jest naruszeniem struktury, funkcjonowania lub
rozwoju jakichkolwiek narządów lub organizmów żywych (patologia serca, patologia
żołądka, patologia rozwoju umysłowego itp.). Patologia jest zawsze naruszeniem normalnej,
zdrowej struktury, funkcjonowania lub rozwoju organizmu7.
Patologia jest wskaźnikiem kryzysowego stanu społeczeństwa, kiedy stare normy
przestają obowiązywać lub są ignorowane, a nowe nie zostały jeszcze jasno określone. Przy
takich zmianach społecznych psychika ludzi jest przede wszystkim dostosowywana.
Procesowi temu towarzyszy szeroki zakres anomalii społecznych (dewiacyjnych jako
względnej formy zachowania, przestępczości jako absolutnej), wśród których szczególnie
wyróżnia się przestępczość kryminalna, uzależnienie od narkotyków, alkoholizm, społeczne
choroby zakaźne i zaburzenia psychiczne, samobójstwa i inne formy. Dynamika powyższych
anomalii determinuje stopień dojrzałości społeczeństwa, pozwala przewidzieć jego dalszy
rozwój8.
Patologia społeczna to przypadki skrajnego odstępstwa od norm społecznych,
charakteryzujące się znaczną szkodą dla interesów społeczeństwa i jednostki9. Jednym
z pierwszych w myśli naukowej, kto zajmował się opracowaniem problemu stosunku norm
społecznych i odchyleń był Émile Durkheim. Jego zdaniem normalny stan społeczeństwa
powinien charakteryzować się dobrze rozwiniętym planowaniem gospodarczym
i normatywną regulacją stosunków pracy. Wprowadził on pojęcie „anomii”, która była
rozumiana jako stan społeczeństwa bez jasnej moralnej regulacji zachowania jednostek.
Durkheim szukał wyjaśnienia anomii w nierozwiniętych regułach rządzących związkiem
między funkcjami społecznymi10.
5
S. Badora, P. Maciaszczyk, M. Piątek, Pedagogika opiekuńcza: Wobec problemów rodziny i możliwości jej
wspierania, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. prof. Stanisława Tarnowskiego, Tarnobrzeg 2014, s. 85.
6
Ibidem, s. 89.
7
Ibidem, s. 93.
8
L. Hurło, M. Przybysz-Zaremba, W. Ziarek, Rodzina, uzależnienia, bezpieczeństwo: Studium
socjopedagogiczne, Wydawnictwo Prospekt PR, Olsztyn, Dywity Ługwałd 2013, s. 62.
9
D. Pstrąg, Uzależnienia..., op. cit., s. 82.
10
M. Parcheta, Patologie społeczne dzieci, młodzieży i ich rodzin: Praca zbiorowa, Katolicki Uniwersytet
Lubelski Jana Pawła II, Stalowa Wola 2015, s 153.
7
Amerykański socjolog Robert Merton, zapożyczając koncepcję „anomii”
z Durkheima, rozumiał ją jako szczególny stan moralny i psychologiczny świadomości
indywidualnej i społecznej, charakteryzuje się „rozkładem systemu wartości moralnych”
i „próżnią ideałów”. Według Mertona przyczyną anomii jest sprzeczność między
dominującymi indywidualistycznymi „normami - celami” kultury a istniejącymi instytucjami,
które sankcjonują za osiągnięcie tych celów. Ta sprzeczność, jak zauważa Merton, leży u
podstaw negatywnych odchyleń, w szczególności przestępczości; apatia i frustracja w życiu
(utrata celów życiowych). Ten konflikt jest typowy dla społeczeństwa przemysłowego,
środowiska miejskiego. Rozumiejąc normę jako funkcję, Merton wprowadził pojęcie
„dysfunkcji” do socjologii, czyli tego, co nie przyczynia się do przetrwania i adaptacji.
Zachowanie dewiacyjne wskazuje na absolutyzm jednej z wartości tej konkretnej instytucji
społecznej i według Mertona jest dla niej dysfunkcjonalne11.
Odchylenie społeczne można zdefiniować jako zjawisko społeczne, które wyraża się
w stosunkowo masywnych, statystycznie stabilnych formach (rodzajach) działalności
człowieka, które nie odpowiadają normom i oczekiwaniom oficjalnie ustalonym lub
faktycznie ustalonym w danym społeczeństwie (kultura, subkultura, grupa) 12.
1.2. Uwarunkowania patologii społecznych

Zagadnienia związane z patologią społeczną w społeczeństwie ludzkim od dawna są
przedmiotem zainteresowania naukowców. Poprzez rozwój rewolucji przemysłowej
i rozszerzenie zakresu wymagań, pozbawienie wynikające z niemożności zaspokojenia
wymagań i potrzeb życiowych spowodowała poważne i rozległe rozprzestrzenianie się
korupcji, buntu, przestępczości, kradzieży i wykroczeń seksualnych oraz innych szkód.
Problemy społeczne i ich wzrost nie wynikają z jednego konkretnego czynnika.
Zazwyczaj kilka czynników powoduje pewne szkody i tworzy złożony efekt przyczynowo-
skutkowy. Jednak większość problemów społecznych to powtórzenia w różnych pokoleniach,
ale jak widać wiele z nich miały większą wagę w niektórych pokoleniach, a dochodzi też do
tego, że niektóre z tych problemów społecznych ponownie pojawiają się w kolejnych
pokoleniach.
Kluczem do pomyślnego i produktywnego rozwoju każdego społeczeństwa jest
dobrobyt społeczno-ekonomiczny i moralno-psychologiczny jego obywateli. Ale życie
11
M. Jędrzejko, D. Sarzała, Człowiek i uzależnienia, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Pułtusk, Warszawa
2010, s. 92.
12
Ibidem, s. 123.
8
każdego społeczeństwa cechuje także obecność zjawisk patologicznych. Są obecne w każdym
systemie społecznym. Dlatego umiejętność identyfikowania przyczyn takich zjawisk
patologicznych, znajdowania sposobów przezwyciężenia ich negatywnych form jest bardzo
istotna13.
Istnieją wspólne uwarunkowania patologii społecznych:
1. nierówność społeczna, która wyraża się:
 niskim poziomem życia większości populacji, głównie młodych ludzi;
 w rozwarstwieniu społeczeństwa na bogatych i biednych;
 bezrobociu, inflacji, korupcji.
2. moralny i etyczny czynnik patologii społecznej przejawia się:
 niskim poziomem moralnym społeczeństwa,
 brakiem duchowości,
 wyobcowaniu jednostki,
3. środowisko, które wspiera patologie społeczne14.
Rozprzestrzenianie się patologii społecznych związane jest z czterema
okolicznościami:
- po pierwsze, poziom ich rozmieszczenia jest wskaźnikiem rozwoju społecznego,
ponieważ odzwierciedla stan problemu niedostosowania społecznego ludności;
- po drugie, patologie społeczne występują głównie wśród osób w wieku
produkcyjnym, co negatywnie wpływa na kształtowanie się potencjału ludzkiego i siły
roboczej, niesie zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego;
- po trzecie, śmiertelności z powodu patologii społecznych można zapobiec, co rodzi
pytanie o skuteczność administracji publicznej w odniesieniu do zapewnienia przystosowania
i samorealizacji ludzi w społeczeństwie15.
Do pewnego stopnia można również mówić o czynnikach biologicznych
predyspozycji do patologii społecznych związanych z dziedzicznością, cechach psychiki
i temperamencie. Decydującą rolę odgrywają jednak czynniki społeczne, takie jak nierówność
13
A. Małyska, E. Mudrak, Zagubione człowieczeństwo, Wybrane patologie społeczne XXI wieku, Wydawnictwo
Uczelniane Wyższej Szkoły Informatyki i Ekonomii TWP, Olsztyn 2013, s. 71.
14
L. Cierpiałkowska, A. Rosińska, Alkoholizm: Przyczyny, leczenie, profilaktyka, Wydawnictwo Naukowe
UAM, Poznań 2000, s. 45.
15
M. Paluch, B. Anna. Zięba, P. Stepanìvna. Kan'osa, W. Liczkiewicz, Patologie społeczne w środowisku
wychowawczym, Zagrożenia, profilaktyka, wychowanie, edukacja, praca socjalna (konteksty ukraińsko-polskie),
Bonus Liber Wydawnictwo i Drukarnia Diecezji Rzeszowskiej, Rzeszów 2013, s. 98.
9
społeczna, nieporządek i niemożność pełnej samorealizacji16. Tak więc intensywne przemiany
społeczne w Polsce pod koniec XX wieku, przede wszystkim prywatyzacja, doprowadziły do
gwałtownego i rosnącego rozwarstwienia społecznego ludności. Uczucie niesprawiedliwości
spowodowane przez to, a nawet po prostu zazdrość, trudne warunki życia - wszystko to
powoduje równie gwałtowny wzrost przestępczości i innych form patologii społecznych17.
Wśród czynników determinujących genezę patologii społecznych wyróżnia się
również:
- indywidualny czynnik na poziomie psychofizjologicznych warunków zachowania
antyspołecznego, który utrudnia społeczną adaptację jednostki i objawia się problemami
w edukacji szkolnej i rodzinnej;
- czynnik społeczno-psychologiczny, który ujawnia niekorzystne cechy interakcji
jednostki z jej najbliższym otoczeniem w rodzinie, na ulicy, w szkole itp.;
- czynnik osobisty, który przede wszystkim przejawia się w aktywnie-selektywnym
stosunku jednostki do preferowanego środowiska, do norm i wartości jego otoczenia, do
pedagogicznych wpływów rodziny, szkoły, społeczeństwa, a także osobistych wartości
i zdolności osobistych do samoregulacji zachowania;
- czynnik społeczny determinowany społecznymi i społeczno-ekonomicznymi
warunkami istnienia społeczeństwa18.
Wedle odmiennej koncepcji do głównych przyczyn patologii społecznych zalicza się
czynniki biopsychologiczne (dziedziczne, wrodzone i występujące w indywidualnym życiu
dziecka), społeczno-psychologiczne (np. kulturowe) oraz psychologiczne i pedagogiczne19.
Należy zauważyć, że nie ma takiej patologii społecznej, która byłaby spowodowana
jedynie dziedzicznością lub wyłącznie czynnikami społecznymi. Na przykład dzieci o tych
samych cechach anatomicznych i fizjologicznych (bliźniaki rozwijające się z tej samej
komórki jajowej, a zatem mające identyczny zestaw genów), ale wychowane od urodzenia,
w różnych warunkach społeczno-psychologicznych, różnią się między sobą wieloma
właściwościami charakterologicznymi. Z kolei, u dzieci, które nie są bliźniakami, mają
16
M. Jagodzińska, K. Przybyszewska, A. Strumińska-Doktór, Patologie społeczne, Rys terminologiczny,
teoretyczny i praktyczny, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Płock 2014, s. 89.
17
A. Węgliński, J. Zimny, M. Parcheta-Kołoszuk, Patologie społeczne dzieci, młodzieży i ich rodzin, Praca
zbiorowa, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Katedra Pedagogiki Katolickiej. Wydział Zamiejscowy
Prawa i Nauk o Społeczeństwie, Stalowa Wola 2015, s. 55.
18
Ibidem, s. 67.
19
P. Emil W, J.-D. Emilia, D.-P. Diana, Współczesna przestępczość i patologie społeczne z perspektywy
interdyscyplinarnych badań kryminologicznych, Beck, Warszawa 2017, s. 92.
10
różnych rodziców, ale dorastały w tych samych warunkach, możliwe jest uformowanie takich
samych lub podobnych cech. Potwierdza to jedność zasad biologicznych i społecznych
w rozwoju człowieka20.
Przyczyny, które powodują mniej lub bardziej trwałe odchylenia w zachowaniu
jednostki, są tak złożone i różnorodne, że praktycznie niemożliwe jest wyróżnienie jednej
konkretnej, decydującej w konkretnym przypadku21.
Biomedyczne przyczyny patologii społecznych można podzielić na trzy grupy:
przyczyny dziedziczne, wrodzone i nabyte. Przyczyny dziedziczne są spowodowane przez
uszkodzenie materiału genetycznego: chromosomalne, mutacje genowe, dziedziczne defekty
metaboliczne, które wpływają na dojrzewanie struktur mózgowych22.
Przyczyny dziedziczne lub genetyczne mogą obejmować zaburzenia rozwoju
psychicznego, wady słuchu i wzroku, wady ciała i uszkodzenie układu nerwowego. Tak więc
cechy dziedziczne mogą wyjaśniać podstawowe właściwości układu nerwowego jednostki,
które leżą u podstaw temperamentu. Zmęczenie i zdolność do pracy jednostki, jego podatność
na środowisko, zdolność do szybkiego przystosowania się do otoczenia, nawiązania
kontaktów itp. zależą od cech procesów nerwowych określonych od urodzenia23.
Wedle jednej z koncepcji przyczyny patologii społecznej, szczególnie wśród rodziny
i młodzieży można podzielić na trzy główne kategorie:
1. czynniki osobowościowe;
2. czynniki indywidualne;
3. czynniki społeczne24.
Czynniki osobowościowe to brak równowagi psychicznej, brak równowagi
osobowości i zaburzenia w zachowaniach. Takie osoby są egocentryczne, agresywne
i cechują się brakiem odpowiedzialności. Są one skoncentrowane na sobie, potrzebują
pochwał i uwagi innych, a w relacjach z ludźmi nie zwracają uwagi na ich potrzeby i uczucia.
Grupa takich ludzi szuka natychmiastowego wyróżnienia , lubi uczestniczyć w imprezach
20
I. Pospiszyl, Patologie społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014, s. 72.
21
Ibidem, s. 88.
22
A. Szymański, E. Krzyżak-Szymańska, Patologie społeczne i ich ograniczanie w securitologicznej strategii
działania Policji, Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego, Katowice 2017, s.
102.
23
E. Moczuk, K. Bajda, Problemy..., op. cit., s. 92.
24
M. Paluch, B. Anna. Zięba, P. Stepanìvna. Kan'osa, W. Liczkiewicz, Patologie..., op. cit., s. 62.
11
i uroczystościach, szuka podniet i przygód, z tego powodu, dla poszukiwania przyjemności
dokonuje czynów przestępczych25.
Wśród czynników indywidualnych patologii społecznych można wymienić:
- zbyt duże oczekiwania;
- hedonizm;
- awanturnictwo;
- beztroska;
- brak tożsamości i bez celu w życiu26.
Czynniki społeczne patologii społecznych to: problemy w rodzinie, wykluczenie
społeczne, rodzaj pracy, bezrobocie i brak zatrudnienia, ubóstwo i problemy ekonomiczne
oraz złe towarzystwo27.
Istnieje teoria biologiczna uwarunkowań patologii społecznych. Zakłada, że niektórzy
ludzie ze względu na pewne uwarunkowania genetyczne są bardziej niż inni narażeni na
ryzyko popełnienia zachowań dewiacyjnych. Zakłada się tu, że istnieje związek między
genetycznymi i fizycznymi cechami przestępców i ich zachowaniami dewiacyjnymi28.
Teoria socjologiczna uwarunkowań patologii społecznych skupia się na zwróceniu
uwagi na struktury, instytucje, procesy i czynniki społeczne wpływające na ludzkie
zachowanie, a każdy z nich kładzie nacisk i koncentruje się na danym zagadnieniu.
W przeciwieństwie do indywidualistycznych podejść w teorii biologicznej socjologowie
zachowań dewiacyjnych często poza cechami jednostki skupiają się na wpływach grupy.
Uważają, że przestępczość i zachowania dewiacyjne mają charakter społeczny i zależą od
instytucji i organizacji społecznych. Podkreślają oni wewnętrzne relacje między
konformizmem, a dewiacją w dziedzinie społecznego, ekonomicznego i kulturowego
kontekstu29.
1.3. Wpływ patologii społecznych na bezpieczeństwo indywidualne człowieka

Patologie społeczne mają olbrzymi, negatywny wpływ na jednostki. W celu
zaprezentowania tego problemu autorka skupi się na konkretnych przykładach. Pierwszym
25
L. Cierpiałkowska, A. Rosińska, Alkoholizm..., op. cit., s. 71.
26
L. Hurło, M. Przybysz-Zaremba, W. Ziarek, Rodzina..., op. cit., s. 89.
27
A. Małyska, E. Mudrak, Zagubione..., op. cit., s. 75.
28
S. Badora, P. Maciaszczyk, M. Piątek, Pedagogika..., op. cit., s. 93.
29
R. Pukała, E. Wolanin-Jarosz, T. Kożak-Siara, Bezpieczeństwo publiczne, Wydawnictwo Państwowej Wyższej
Szkoły Techniczno-Ekonomicznej im. ks. Bronisława Markiewicza, Jarosław 2014, s. 76.
12
z nich jest patologia społeczna jaką jest przemoc w rodzinie. Może ona wpływać na jednostki
na płaszczyźnie psychicznej i fizycznej. Wykazano, że dzieci będące świadkami przemocy
mają takie same problemy emocjonalne, psychiczne i somatyczne jak dzieci krzywdzone.
Jeśli chodzi o płaszczyznę fizyczną to niektóre skutki przemocy domowej u dzieci są
następujące:
- dzieci po części czują się odpowiedzialne za to, co się dzieje. Uważają, że są
winne przemocy;
- żyją z psychologicznym obciążeniem: w atmosferze ciągłego zagrożenia,
nieprzewidywalności dalszej eskalacji sytuacji, egzystencjalnego lęku przed
matką, doświadczają bezradności, poczucia izolacji z powodu nakazu
milczenia wobec innych;
- zaburzenia psychiczne – obniżona samoocena, niepokój, zaburzenia snu,
trudności w szkole, uczucie strachu, agresywne zachowanie, a nawet myśli
samobójcze30.
Jeśli chodzi o płaszczyznę psychiczną to niektóre skutki przemocy domowej u dzieci
są następujące:
- starsze dzieci starają się chronić swoje matki i same padają ofiarą przemocy;
- samookaleczenia,
- zaburzenia zachowania: objawy psychosomatyczne31.
Dzieci mogą przyjmować problematyczne wzorce zachowań dorosłych. Nauczą się
uważać przemoc za akceptowalny sposób zachowania, nabiorą braku szacunku dla kobiet
jako normy, a związek między miłością, a przemocą będzie akceptowalny. Istnieje
niebezpieczeństwo, że chłopcy wcielą się w rolę sprawców, a dziewczynki w rolę ofiar.
Później, jako dorośli, sami stają się sprawcami i ofiarami przemocy domowej32.
Dzieci w wyniku patologii społecznych są bardziej narażone na problemy poznawcze,
behawioralne i emocjonalne. Ponieważ szacunkowo 6,6 miliona dzieci mieszka
w gospodarstwach domowych, w których występuje uzależnienie od alkoholu, jest to
poważny problem. Niestety rodzice, którzy zmagają się z uzależnieniem od alkoholu, często
zaniedbują fizyczne i emocjonalne potrzeby swoich dzieci. Prowadzi to do poważnych
problemów rozwojowych dla dzieci. Niektóre z problemów, których doświadczają dzieci
w domach, w których występuje alkoholizm, obejmują:
30
A. Konopka, Bezpieczeństwo…, op. cit., s. 130.
31
Ibidem, s. 133.
32
R. Pukała, E. Wolanin-Jarosz, T. Kożak-Siara, Bezpieczeństwo…, op. cit., s. 132.
13
- problemy w szkole,
- depresje,
- słaby rozwój emocjonalny,
- trudności z intymnymi związkami w wieku dorosłym,
- skłonność do nieuczciwości33.
Ponadto patologia społeczna jest zagrożeniem dla jednostki, ponieważ niszczy relacje,
przykładowo ludzie walczący z uzależnieniem od alkoholu często kłamią na temat swojego
stanu, minimalizując jego wpływ na nich i inne osoby. Niszczy to zaufanie i utrudnia innym
członkom rodziny budowanie silnych relacji z jednostką34.
Należy również zaznaczyć, że patologie społeczne wpływają na bezpieczeństwo
jednostki, ponieważ powodują problemy ze zdrowiem fizycznym i psychicznym.
Przykładowo walka z alkoholizmem wpływa na zdrowie fizyczne i psychiczne większości
członków rodziny. Jednostka walcząca z uzależnieniem ma problemy zdrowotne z powodu
nadmiernego spożycia alkoholu, do których zalicza się chorobę wątroby, problemy z układem
pokarmowym, uszkodzenie mózgu i ryzyko udaru35.
Problemy ze zdrowiem psychicznym również stanowią zagrożenie dla tych rodzin.
Niepokój i stres związany z uzależnieniem od alkoholu w rodzinie osłabią zdrowie
emocjonalne wszystkich zaangażowanych osób. Członkowie rodziny osób walczących
z alkoholizmem mogą również zmagać się z poczuciem winy i poczuciem, że w jakiś sposób
są przyczyną zaburzeń u bliskiej osoby36.
Kolejnym zagrożeniem dla jednostki ze strony patologii społecznych jest to, że np.
dziecko może być zmuszone do zachowania się w sposób wykraczający poza jego wiek i brać
na siebie obowiązki, które mogą przekraczać jego możliwości, ale często jest bez wyjścia37.
1.3. Patologie społeczne zagrożeniem dla rodziny jako małej grupy społecznej
O rodzinie mówi się, że jest uniwersalna, ponieważ występuje w większej liczbie
społeczeństw niż jakakolwiek inna instytucja społeczna, włączając w to gospodarkę, państwo,
wspólnoty religijne, organizacje edukacyjne. A jednak to uniwersalne pojęcie wywołuje różne
wyobrażenia. Słowo rodzina może oznaczać coś zupełnie innego dla Afroamerykanina,
33
Z. Ciekanowski, T. W. Bąk, Bezpieczeństwo…, op. cit., s. 83.
34
35
Ibidem, s. 96.
36
37
14
Indianina, uchodźcy z południowo-wschodniej Azji, rodzica zastępczego. Definicje rodziny
są tak różnorodne jak same rodziny.
Strukturalne definicje rodziny określają charakterystykę członków rodziny, takich jak
ci, którzy mają wspólne miejsce zamieszkania lub którzy są spokrewnieni poprzez więzy krwi
lub umowy prawne. Powszechnie używana jest definicja, która określa, że rodzina to
właściciel gospodarstwa domowego i jedna lub więcej innych osób mieszkających w tym
samym gospodarstwie domowym, które są spokrewnione z właścicielem gospodarstwa
domowego przez urodzenie, małżeństwo lub adopcję. Definicja ta obejmuje wiele typów
rodzin powszechnie uznawanych za rodziny, w tym rodziny tradycyjne (mąż będący
żywicielem rodziny, żona zajmująca się domem i ich dzieci), rodziny żyjące w ponownych
związkach małżeńskich, rodziny z dwoma żywicielami rodziny i rodziny z jednym
rodzicem38.
Inną często używaną definicją strukturalną jest taka, która określa rodzinę jako dwie
lub więcej osób spokrewnionych przez urodzenie, małżeństwo lub adopcję. Definicja ta
rozszerza zakres definicji, zaliczając do "rodziny" osoby, które nie mieszkają razem, ale są
spokrewnione biologicznie lub poprzez umowy prawne. Jednak, mimo że definicja ta jest
bardziej różnorodna, niektórzy twierdzą, że nadal wyklucza ona pewne układy, które wiele
osób może uznać za legalne rodziny. Na przykład, długoterminowe rodziny zastępcze nie są
spokrewnione poprzez urodzenie, małżeństwo lub adopcję, ale pełnią wiele funkcji
rodzinnych przez znaczący okres czasu. Obie strukturalne definicje wykluczają wspólne
zamieszkiwanie oraz pary gejów i lesbijek39.
Funkcjonalne definicje rodziny odchodzą od związków krwi lub definicji prawnej
i skupiają się na funkcjach, jakie spełniają rodziny. Według większości funkcjonalnych
definicji, rodzina to każda jednostka, w której istnieje:
- dzielenie się zasobami i własnością ekonomiczną,
- opiekuńcze i wspierające relacje,
- przywiązanie do innych członków rodziny lub identyfikacja z nimi,
- przygotowanie dzieci urodzonych lub wychowywanych przez członków
rodziny do pełnienia roli dorosłych członków społeczeństwa40.
38
T. Grabińska, H. Spustek, Bezpieczeństwo personalne a bezpieczeństwo strukturalne, Wyższa Szkoła
Oficerska Wojsk Lądowych im. Generała Tadeusza Kościuszki we Wrocławiu, Wrocław 2014, s. 62.
39
Ibidem, s. 98.
40
M. Kopczewski, Wybrane aspekty bezpieczeństwa publicznego, Fundacja Oświatowa Europejskie Centrum
Edukacyjne, Koszalin 2016, s. 46.
15
Mimo, że definicja ta ma być bardziej zróżnicowana, nigdy małżeństwa i pary
homoseksualne nie spełniałyby tych kryteriów, to jednak wykluczałaby typy rodzin, które nie
spełniają tych funkcji. Na przykład, rodzic nie sprawujący opieki nad dzieckiem, który nie
płaci alimentów byłby wykluczony z tej definicji41.
Każdy chce chronić swoją rodzinę przed wszelkimi niebezpieczeństwami, które mogą
się zdarzyć. Bezpieczeństwo rodziny zawsze będzie czymś, o co ludzie się martwią. Należy
stwierdzić, że patologie społeczne mają negatywny wpływ na bezpieczeństwo rodziny.
Rodzina i relacje w niej są najważniejszą częścią życia i socjalizacji. Praktyka pokazuje, że
relacje między małżonkami, partnerami, rodzicami i innymi członkami rodziny nie zawsze są
pełne miłości i satysfakcji. Taka patologia społeczna jak przemoc w rodzinie może być
źródłem poczucia braku bezpieczeństwa, a także wielkiego napięcia, prowadzącego jej
członków do depresji, bezradności, strachu42.
Dzieci dorastające w rodzinach, w których występuje przemoc wobec kobiet, są
poważnie zagrożone. Niebezpieczna jest dla nich obecna sytuacja w rodzinie, ale także
negatywne skutki przemocy dla ich dalszego rozwoju i przyszłych relacji w wieku dorosłym.
Osobowość rodzica jest najważniejszym wzorem pożądanego zachowania dziecka. Rodzice
są nie tylko wychowawcami, ale także obiektem wychowania i powinni umieć stawiać sobie
cel wychowawczy, zapewniając w ten sposób dziecku wystarczającą siłę fizyczną, materialną,
emocjonalną, intelektualną i duchową. Jeśli dziecko dorasta w rodzinie, w której dochodzi do
przemocy, zawsze jest to dla niego negatywny wzorzec i traumatyczne przeżycie, które
zaburza jego poczucie bezpieczeństwa43.
Bez wątpienia zagrożeniem dla bezpieczeństwa rodziny są patologie społeczne.
Najczęściej chodzi tu o uzależnienie od alkoholu i przemoc w rodzinie. Nadmierne
spożywanie alkoholu ma natychmiastowe skutki, które zwiększają zagrożenie bezpieczeństwa
rodziny. Może on powodować powstawanie urazów, takie jak upadki i oparzenia. Może
potęgować lub powodować przemoc, w tym zabójstwo, samobójstwo, napaść seksualną
i przemoc ze strony członków rodziny. To wszystko stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa
rodziny. Mogą się również pojawiać ryzykowne zachowania seksualne, w tym seks bez
zabezpieczenia lub seks z wieloma partnerami. Takie zachowania mogą skutkować
41
Szkoły Techniczno-Ekonomicznej im. ks. Bronisława Markiewicza, Jarosław 2013 , s. 52.
42
Ibidem, s. 65.
43
K. Sienkiewicz-Małyjurek, Z. T. Niczyporuk, Bezpieczeństwo publiczne: Zarys problematyki,
Wydaw.Politech. Śl., Gliwice 2011, s. 87.
16
niezamierzoną ciążą lub chorobami przenoszonymi drogą płciową, w tym HIV, co także jest
zagrożeniem dla bezpieczeństwa rodziny. Ponadto mogą występować poronienia i urodzenie
martwego dziecka lub zaburzenia płodu w wyniku spożywania alkoholu przez kobiety
w ciąży44.
Patologie społeczne mają również wpływ na bezpieczeństwo małżeństwa. Jest ono
zagrożone, ponieważ np. alkoholicy często:
- stosują przemoc werbalną wobec rodziny,
- zdarzają się przypadki niewierności pod wpływem,
- są powodem ciągłego stresu,
- są egoistami45.
Ponadto negatywny wpływ patologii na bezpieczeństwo rodziny objawia się również
zaniedbywaniem dzieci. W niektórych przypadkach będą one świadkami niestabilności
spowodowanej np. uzależnieniem od alkoholu. Statystycznie częściej doświadczają przemocy
fizycznej, słownej lub seksualnej, mieszkając w domu alkoholika. Bezpieczeństwo rodziny
jest zagrożone, ponieważ może ona również odczuć skutki finansowej ruiny spowodowanej
uzależnieniem od alkoholu. Alkoholicy zrobią wszystko, aby nakarmić swój nałóg. Niektórzy
uciekają się do prostytucji w zamian za drinka, podczas gdy inni opróżniają konta w bankach,
tracą oszczędności rodzinne i powodują powstawania długów na kartach kredytowych, aby
znaleźć środki na alkohol46.
Patologie społeczne są zagrożeniem dla rodziny, ponieważ wpływają negatywnie na
małżeństwo, które narażone jest na ciągły konflikt. Jest on często trudny do zniesienia na co
dzień, a jego konsekwencją jest kolejna patologia jaką jest przemoc w rodzinie. Badania
pokazują, że każdego r. ponad 10 milionów kobiet i mężczyzn doświadcza przemocy
fizycznej z rąk partnera. Przemoc fizyczna może objawiać się, gdy pod wpływem alkoholu
partner staje się agresywny lub zdezorientowany47.
Przemoc werbalna może być równie bolesna jak fizyczna. Typowe zachowania
sprawcy to:
- kontrolowanie życia towarzyskiego współmałżonka,
- wyrażanie silnej zazdrości i zaborcze zachowanie,
44
Ibidem, s. 89.
45
M. Darabasz, M. Aniśkowicz, Bezpieczeństwo publiczne w wymiarze lokalnym - wyzwania XXI wieku,
Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, Elbląg 2013, s. 111.
46
M. Kwieciński, R. Bełdzikowski, Bezpieczeństwo publiczne: Wybrane problemy teorii i praktyki praca
zbiorowa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Finansów i Prawa, Bielsko Biała 2013, s. 78.
47
M. Górka, M. Pogonowski, Współczesny…, op. cit., s. 114.
17
- uciekanie się do fizycznej agresji i znęcania się, co skutkuje obrażeniami,
- słowne obrażanie i umniejszanie,
- powodowanie zakłopotania i wstydu,
- sprawianie, by współmałżonek uważał, że jest bezwartościowy48.
Patologie społeczne mogą być również zagrożeniem dla rodziny, ponieważ są
powodem rozwodów, czyli rozpadu tej podstawowej jednostki społecznej. Mogą mieć wpływ
na orzeczenia związane z rozwodem, takie jak opieka nad dzieckiem.
Kolejnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa rodziny ze strony patologii społecznych
jest to, że niszczą one relacje rodzinne, np. rodziny osób dotkniętych nadużywaniem alkoholu
często mają trudności z tworzeniem silnych więzi emocjonalnych, nawet w obrębie swojej
rodziny. Powodują one również niższą satysfakcją małżeńską i zwiększają ryzyko
negatywnych interakcji, zwłaszcza wśród par49. Przykładem mogą być kłótnie
w małżeństwie, ponadto rodziny są często rozbite wewnętrznie – spłyca się ich więź
emocjonalna.
1.5. Zjawiska patologiczne jako zagrożenia i wyzwania dla bezpieczeństwa

państwa
Zanim przejdzie się do opisania znaczenia patologii społecznych dla bezpieczeństwa
państwa należy wyjaśnić pojęcie państwa. Państwo jest polityczną organizacją społeczeństwa
(stabilnym związkiem poszczególnych jednostek, utworzonym w celu osiągnięcia wspólnego
interesu, mającym wspólny cel, wspólny język, kulturę, styl życia, terytorium), działającą na
określonym terytorium. Wyraża interesy wszystkich grup społecznych i jest mechanizmem
regulacyjnym i zarządzającym społeczeństwem. Jednocześnie państwo jest oddzielone od
społeczeństwa, działa na podstawie prawa i koordynuje interesy poszczególnych grup
społecznych50.
Państwo jest organizacją władzy politycznej, która zarządza społeczeństwem
i zapewnia w nim porządek i stabilność. Ma specjalny aparat (mechanizm) do zarządzania
społeczeństwem w celu zapewnienia jego normalnego funkcjonowania51.
48
Ibidem, s. 116.
49
K. Sienkiewicz-Małyjurek, Z. T. Niczyporuk, Bezpieczeństwo…, op. cit., s. 81.
50
M. Kopczewski, Wybrane aspekty bezpieczeństwa publicznego, Fundacja Oświatowa Europejskie Centrum
Edukacyjne, Koszalin 2016, s. 46.
51
A. Konopka, Bezpieczeństwo publiczne a ochrona granicy państwowej RP, Wyższa Szkoła Administracji
Publicznej im. Stanisława Staszica w Białymstoku., Białystok 2010, s. 87.
18
Główne cechy państwa to: obecność określonego terytorium, suwerenność, szeroka
baza społeczna, monopol na uzasadnioną przemoc, prawo do pobierania podatków, publiczny
charakter władzy, obecność symboli państwowych52.
Państwo pełni funkcje wewnętrzne, w tym gospodarcze, stabilizacyjne,
koordynacyjne, społeczne itp. Istnieją funkcje zewnętrzne, z których najważniejsze to obrona
i nawiązywanie współpracy międzynarodowej53. Termin „państwo” jest zwykle używany
w szerokim i wąskim znaczeniu. W szerokim sensie państwo utożsamiane jest ze
społeczeństwem, z określonym krajem.
Zanim opisany zostanie wpływ patologii społecznych na bezpieczeństwo rodziny
należy wyjaśnić również pojęcie bezpieczeństwa samego w sobie i pojęcie państwa.
Bezpieczeństwo dosłownie oznacza brak niebezpieczeństwa54.
Bezpieczeństwo to sytuacja, w której ktoś lub coś nie jest zagrożone. Można zatem
założyć, że bezpieczeństwo nie istnieje bez obiektu zagrożeń. W 1994 r. ONZ zaproponowała
nowe rozumienie bezpieczeństwa w XXI wieku. Zgodnie z interpretacją ONZ
bezpieczeństwo:
- to nie tylko bezpieczeństwo państwa, to bezpieczeństwo ludzi;
- to nie tylko bezpieczeństwo osiągnięte w wyniku posiadania broni, to
bezpieczeństwo osiągnięte w wyniku rozwoju;
- to bezpieczeństwo każdej osoby w miejscu zamieszkania i miejscu pracy;
- to nie tylko ochrona przed konfliktami między państwami, to ochrona przed
konfliktami między narodami55.
Bezpieczeństwo jest stanem bezpieczeństwa jednostki, społeczeństwa, państwa przed
zewnętrznymi i wewnętrznymi zagrożeniami i zagrożeniami opartymi na działaniach ludzi,
społeczeństw, państw, światowej społeczności narodów w celu identyfikacji, zapobiegania,
osłabiania, eliminowania niebezpieczeństw i zagrożenia, które mogą im zagrażać,
52
Szkoły Techniczno-Ekonomicznej im. ks. Bronisława Markiewicza, Jarosław 2013 , s. 52.
53
M. Darabasz, M. Aniśkowicz, Bezpieczeństwo publiczne w wymiarze lokalnym - wyzwania XXI wieku,
Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, Elbląg 2013, s. 111.
54
Z. Ciekanowski, T. W. Bąk, Bezpieczeństwo publiczne, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły
Techniczno-Ekonomicznej im. ks. Bronisława Markiewicza, Jarosław 2015, s. 50.
55
K. Sienkiewicz-Małyjurek, Z. T. Niczyporuk, Bezpieczeństwo publiczne: Zarys problematyki,
Wydaw.Politech. Śl., Gliwice 2011, s. 87.
19
pozbawiając podstawowych wartości materialnych i duchowych, wyrządzając
niedopuszczalne, szkody oraz uniemożliwiając przetrwanie i rozwój56.
Istnieją inne definicje tego pojęcia. Bezpieczeństwo to zdolność jednostki,
społeczeństwa i państwa do ochrony własnych żywotnych interesów. Bezpieczeństwo jest
własnością jednostki, społeczeństwa i państwa w celu przeciwdziałania zagrożeniom.
Bezpieczeństwo to system środków mających na celu zapobieganie zagrożeniom.
Bezpieczeństwo również opisuje się jako zdolność do zapobiegania zagrożeniom. Jest to
konsekwencja pewnych okoliczności, pewnych rzeczywistości, które ją zrodziły57.
Zakres pojęcia „bezpieczeństwa” obejmuje konkretne środki, które mają na celu
osiągnięcie i utrzymanie stanu bezpieczeństwa, a także zapewnienie zrównoważonego
rozwoju58.
Bezpieczeństwo państwa zapewnia potencjał rozwojowy kraju na długi okres, a także
stabilność i dobrobyt społeczeństwa. Bezpieczeństwo państwa oznacza ochronę żywotnych
interesów jednostki, społeczeństwa i państwa w różnych sferach życia przed zagrożeniami
wewnętrznymi i zewnętrznymi59.
Pojęcie bezpieczeństwa państwa jest pojęciem ogólnym w odniesieniu do takich pojęć,
jak bezpieczeństwo ekonomiczne państwa, bezpieczeństwo środowiska państwa,
bezpieczeństwo informacji państwa. Jednocześnie koncepcja bezpieczeństwa państwa jest
bardziej szczegółowa w stosunku do ogólnej koncepcji bezpieczeństwa60.
Istotą bezpieczeństwa państwa jest zatem stan bezpieczeństwa państwa, który
występuje w procesie interakcji między organami państwowymi, organizacjami
i stowarzyszeniami publicznymi w celu ochrony interesów narodowych przed zagrożeniami61.
Zapewnienie bezpieczeństwa państwa nie jest celem samym w sobie i nie ogranicza
się do eliminacji zagrożeń. Bezpieczeństwo państwa to nie tylko fizyczne przetrwanie
społeczeństwa, zachowanie suwerenności i integralności państwa, jednolita przestrzeń
56
Z. Grzywna, Wpływ urbanizacji i gettyzacji na bezpieczeństwo publiczne w mieście Katowice, Wyższa Szkoła
Zarządzania Marketingowego i Języków Obcych, Katowice 2014, s. 71.
57
M. Kwieciński, R. Bełdzikowski, Bezpieczeństwo publiczne: Wybrane problemy teorii i praktyki praca
zbiorowa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Finansów i Prawa, Bielsko Biała 2013, s. 78.
58
M. Górka, M. Pogonowski, Współczesny wymiar administracji publicznej: Polityka społeczna, bezpieczeństwo
publiczne, innowacyjność, transparentność, Wydaw. Uczel. Politech. Koszal, Koszalin 2014, s. 79.
59
A. Konopka, Bezpieczeństwo…, op. cit., s. 130.
60
J. S. Chełchowski, Systemy zarządzania jakością w instytucjach odpowiedzialnych za bezpieczeństwo
publiczne na przykładzie służby zdrowia resortu spraw wewnętrznych, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji,
Szczytno 2013, s. 62.
61
Ibidem, s. 133.
20
gospodarcza i obronna, ale także stworzenie warunków dla zrównoważonego funkcjonowania
i rozwoju społeczeństwa62.
Należy zaznaczyć, że patologie społeczne wpływają również na bezpieczeństwo
państwa. Przykładem może być bezrobocie. Osoba bezrobotna to osoba w wieku
produkcyjnym, bez pracy, zdolna i dyspozycyjna do pracy oraz aktywnie jej szuka.
W gospodarce istnieją cztery główne typy bezrobocia — frykcyjne, strukturalne, cykliczne
i sezonowe — a każdy z nich ma inną przyczynę63.
Bezrobocie frykcyjne jest spowodowane przejściowymi zmianami w życiu
pracowników, na przykład gdy pracownik przenosi się do nowego miasta i musi znaleźć nową
pracę. Obejmuje ono również osoby dopiero wchodzące na rynek pracy, takie jak świeżo
upieczeni studenci. Jest to najczęstsza przyczyna bezrobocia i zawsze występuje
w gospodarce64.
Bezrobocie strukturalne jest powodowane przez niedopasowanie demograficzne
pracowników i rodzaje dostępnych miejsc pracy, gdy istnieją miejsca pracy, do których
pracownicy nie mają odpowiednich umiejętności, lub gdy są dostępni pracownicy, ale nie ma
miejsc pracy do obsadzenia. Jest ono najbardziej widoczne w branżach przechodzących
postęp technologiczny. Na przykład w rolnictwie znaczna część pracy zostaje
zmechanizowana, co oznacza, że potrzeba mniej rolników, a wielu jest zwalnianych. Kiedy ci
rolnicy udają się do miast w poszukiwaniu pracy, mogą nie znaleźć innej podobnej pracy,
w której mogliby zastosować swoje umiejętności65.
Bezrobocie cykliczne jest spowodowane spadkiem popytu: gdy w gospodarce nie ma
wystarczającego popytu na towary i usługi, przedsiębiorstwa nie mogą oferować miejsc
pracy. Według ekonomii keynesowskiej bezrobocie cykliczne jest naturalnym skutkiem cyklu
koniunkturalnego w czasach recesji: jeśli wszyscy konsumenci od razu się przestraszą,
konsumenci będą próbowali jednocześnie zwiększyć swoje oszczędności, co oznacza spadek
wydatków, a firmy nie będą w stanie zatrudnić wszystkich zdolnych do zatrudnienia
pracowników66.
Bezrobocie sezonowe jest spowodowane dostępnością różnych branż lub części rynku
pracy w różnych porach r.. Na przykład bezrobocie rośnie w miesiącach zimowych, ponieważ
62
63
I. Wójcik, Rynek pracy wyzwaniem dla młodych, Wojewódzki Urząd Pracy, Lublin 2013 s. 76.
64
B. Leszczyńska, Młodzież a rynek pracy, Wojewódzki Urząd Pracy Warszawa 2013 s. 82.
65
M. Zieliński, Rynek pracy w teoriach ekonomicznych, CeDeWu, Warszawa 2012 s. 67.
66
Ibidem s. 93.
21
wiele miejsc pracy w rolnictwie kończy się, gdy plony są zbierane jesienią, a ci pracownicy
pozostają w poszukiwaniu nowej pracy67.
Kiedy bezrobocie wzrasta traci całe państwo. Pracownicy i ich rodziny tracą zarobki,
a kraj traci towary lub usługi, które można było wyprodukować. Ponadto państwo traci siłę
nabywczą tych pracowników, co może prowadzić do bezrobocia jeszcze innych
pracowników, a w konsekwencji do problemów gospodarczych w państwie zagrażających
jego bezpieczeństwu. Ponadto bezrobocie może prowadzić do eskalacji napięć społecznych,
co może powodować bezpośrednie zagrożenie porządku społecznego w postaci zamieszek68.
Kolejną patologią społeczną wpływająca na bezpieczeństwo państwa jest
przestępczość. Przestępczość jest najniebezpieczniejszą i najczęściej badaną formą dewiacji69.
Przestępczość jest zjawiskiem negatywnym. Konsekwencje działalności przestępczej
obejmują różne dziedziny życia: gospodarkę, przemysł, społeczeństwo, bezpieczeństwo
państwa70.
Przestępczość jest zjawiskiem społecznym, ponieważ jej sprawcy, a także osoby,
których interesy są naruszane, są członkami społeczeństwa. Przestępczość ma charakter
społeczny również dlatego, bo jest spowodowana przyczynami o charakterze społecznym 71.
Przestępczość jest społeczno-prawnym, historycznie niestabilnym zjawiskiem, które składa
się z całego zestawu przestępstw popełnionych w danym okresie w państwie (regionie,
świecie), charakteryzujących się wskaźnikami ilościowymi (stan, dynamika) i jakościowymi
(struktura i charakter przestępczości)72.
Przestępczość jest zjawiskiem społecznym, jest to jej najbardziej podstawowy znak.
Jest spowodowana nie biologiczną naturą człowieka (chociaż może ona mieć pewien
kryminogenny wpływ na genezę zachowań przestępczych), ale naturą i treścią relacji
społecznych. Przestępczość jest przyczynowo związana ze zjawiskami i procesami
społecznymi. Poziom i charakter przestępczości w różnych systemach społeczno-
ekonomicznych oraz w różnych krajach i regionach jest poważnie związany z lokalnymi
warunkami życia i działalnością ludzi. To właśnie zmiana tych warunków ma znaczący
67
Z. Góra: Bezrobocie i polityka zatrudnienia, Wolters Kluwer Polska Warszawa 2013 s. 118.
68
J. Kurzępa: Badanie rynku edukacji wyższej na terenie Dolnego Śląska: Raport końcowy, Centrum
Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej Wrocław 2013 s. 89.
69
E. Bielicki, Z problematyki resocjalizacyjnej: Patologia społeczna, patologia indywidualna, etiologia
kryminalna, kara, KPSW, Bydgoszcz 2005, s. 101.
70
T. Kluz, Zachowania dewiacyjne młodzieży w percepcji rówieśników: Studium psychologiczno-pedagogiczne,
Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2005, s. 72.
71
M. Jędrzejko, Patologie społeczna, WSH im. Aleksandra Gieysztora, Warszawa 2006, s. 51.
72
R. Cook, A. Mickiewicz, J. Mickiewicz, Dewiacja, Rebis, Poznań 2010, s. 109.
22
wpływ na stan przestępczości. Przestępczość jest społecznie niebezpiecznym produktem życia
społecznego i działań ludności.
Istnieją przestępstwa bezpośrednio uderzające w bezpieczeństwo państwa do których
zalicza się zdradę stanu, przestępstwa przeciwko prawu międzynarodowemu, szpiegostwo,
komunikację z wrogiem w celach niezgodnych z prawem. Oprócz tego do grupy tych
przestępstw zalicza się: przestępstwa popełnione przeciwko konstytucji, działalność
wywrotową, terroryzm, przestępstwa podważające jedność narodową lub zakłócające spokój
między elementami narodu oraz przestępstwa skarbowe73.
Zagrożeniem bezpieczeństwa państwa jest również cyberprzestępczość. Przestępcy
internetowi stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego, w tym tych ci związani
z wrogimi rządami lub grupami terrorystycznymi. Cyberprzestępcy mogą włamywać się do
instytucji gospodarczych, witryn rządowych lub infrastruktury energetycznej w celu
kradzieży lub wyłudzenia pieniędzy. Mogą również popełniać cyberprzestępstwa w celu
realizacji programu ideologicznego74.
Podsumowując należy stwierdzić, że istnieje wiele definicji patologii społecznych,
które są wskaźnikiem kryzysowego stanu społeczeństwa. Jednak należy stwierdzić, że
wspólnym mianownikiem tych ujęć jest to, że patologia społeczna to przypadek skrajnego
odstępstwa od norm społecznych, charakteryzującego się znaczną szkodą dla interesów
społeczeństwa i jednostki.
Każde ludzkie zachowanie podlega wpływowi szeregu czynników. Czynniki
generujące patologie społeczne nie są takie same w różnych społeczeństwach, regionach
i różnią się pod względem intensywności, częstotliwości. Różnice te można znaleźć
w miastach, wsiach, a nawet w różnych regionach i dzielnicach miasta. W każdym
społeczeństwie i środowisku, istnieje szereg czynników, takich jak warunki geograficzne,
klimatyczne, społeczne, ekonomiczne, status rodzinny, zawodowy, które wpływają na
generowanie patologii społecznych.
Patologie społeczne wpływają na bezpieczeństwo indywidualne człowieka, ponieważ
niszczy relacje, dzieci mogą przyjmować problematyczne wzorce zachowań dorosłych.
Ponadto wpływają na wzmaganie poczucia winy. Są zagrożeniem dla rodziny jako małej
grupy społecznej. Są powodem urazów. Mogą potęgować lub powodować przemoc, w tym
zabójstwo, samobójstwo, napaść seksualną i przemoc ze strony członków rodziny. Wpływają
73
P. Piotrowski, Przemoc i marginalizacja: Patologie społecznego dyskursu, Rebis, Poznań 2004, s. 86.
74
I. Pospiszyl, R. Szczepanik, Zachowania dewiacyjne dziewcząt i kobiet, Wydawnictwo Wyższej Szkoły
Humanistyczno-Ekonomicznej, Łódź 2007, s. 67.
23
one również na bezpieczeństwo małżeństwa z uwagi na przemoc werbalną wobec rodziny,
niewierności pod wpływem alkoholu i są powodem ciągłego stresu.
Należy stwierdzić, że istnieje wiele definicji patologii społecznych, które są
wskaźnikiem kryzysowego stanu społeczeństwa. Jednak należy stwierdzić, że wspólnym
mianownikiem tych ujęć jest to, że patologia społeczna to przypadek skrajnego odstępstwa od
norm społecznych, charakteryzującego się znaczną szkodą dla interesów społeczeństwa
i jednostki.
Każde ludzkie zachowanie podlega wpływowi szeregu czynników. Czynniki
generujące patologie społeczne nie są takie same w różnych społeczeństwach, regionach
i różnią się pod względem intensywności, częstotliwości. Różnice te można znaleźć
w miastach, wsiach, a nawet w różnych regionach i dzielnicach miasta. W każdym
społeczeństwie i środowisku, istnieje szereg czynników, takich jak warunki geograficzne,
klimatyczne, społeczne, ekonomiczne, status rodzinny, zawodowy, które wpływają na
generowanie patologii społecznych.
Ponadto należy stwierdzić, że patologie społeczne są zagrożeniem dla rodziny jako
małej grupy społecznej. Są powodem urazów. Mogą potęgować lub powodować przemoc,
w tym zabójstwo, samobójstwo, napaść seksualną i przemoc ze strony członków rodziny.
Wpływają one również na bezpieczeństwo małżeństwa z uwagi na przemoc werbalną wobec
rodziny, niewierności pod wpływem alkoholu i są powodem ciągłego stresu.
Patologie społeczne są zjawiskiem negatywnym. Ich cena jest ogromna. Powodują
nieodwracalną szkodę dla jednostki, gospodarki, ekologii, porządku publicznego,
bezpieczeństwa państwa, władzy państwowej. Równocześnie nie ma społeczeństwa wolnego
od patologii społecznych. Brak jest także poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego,
poziomu zamożności, czy także systemu filozoficzno-etycznego, które zapewniłyby zupełne
wyeliminowanie patologii społecznych z życia społecznego. Są one stałym jego
komponentem, jak również składową aktywności społecznych.
24
Rozdział 2. Charakterystyka i rozwój wybranych patologii w Polsce
oraz ich wpływ na bezpieczeństwo społeczne w latach 1989-2022
2.1. Alkoholizm
Alkohol może łatwo zmienić się ze środka pobudzającego w bardzo niebezpieczny
narkotyk. Jednak przejście w uzależnienie nie jest drogą jednokierunkową. Ścisłe abstynencja
i właściwa profilaktyka nawrotów mają kluczowe znaczenie 75. Alkoholizm powoduje
choroby psychiczne. Przejście od konsumpcji przez nadużycia do uzależnienia jest podstępne.
Charakterystyczne dla uzależnienia są m.in. silne pragnienie alkoholu, wzrastająca
konsumpcja oraz występowanie objawów odstawiennych76.
Sześć głównych oznak uzależnienia dotyczy również osób uzależnionych od alkoholu.
Jeżeli trzy z nich wystąpią w ciągu r., osoba uważana jest za uzależnioną zgodnie z definicją
uzależnienia od alkoholu 77
. Centralnym objawem uzależnienia od alkoholu jest niemal
niekontrolowane pragnienie alkoholu. Może to być stan trwały lub może pojawić się nagle.
Kolejny objaw to utrata panowania. Alkoholicy tracą kontrolę nad tym, kiedy i ile piją. Utrata
kontroli jest ważną oznaką uzależnienia od alkoholu. Po pierwszym kieliszku alkoholik
uważa, że nie musi się powstrzymywać, dopóki nie jest mocno odurzony. Pije także wbrew
swojemu osądowi w sytuacjach, w których jest to niewłaściwe lub niebezpieczne – na
przykład w godzinach pracy lub gdy musi prowadzić samochód78.
Kolejny objaw alkoholizmu to rozwój tolerancji. W wyniku nadmiernego spożycia
organizm z czasem rozwija tolerancję na alkohol. Osoby dotknięte chorobą potrzebują
wówczas coraz większych ilości, aby odczuć pożądany efekt. Oznaką uzależnienia od
alkoholu jest zatem również to, że osoby dotknięte chorobą wydają się tolerować znacznie
więcej alkoholu niż nieuzależnieni konsumenci. Ale to nie znaczy, że picie większej ilości
alkoholu jest mniej szkodliwe dla organizmu79.
Pojawiają się również objawy odstawienia. Jeśli alkoholik uzależniony fizycznie pije
mniej lub wcale nie pije alkoholu, pojawiają się objawy odstawienia. Należą do nich drżenie,
75
B. Bętkowska-Korpała, Uzależnienia w praktyce klinicznej: Zagadnienia diagnostyczne, Wydawnictwo
Edukacyjne Parpamedia, Warszawa 2009, s. 70.
76
M. Borowski, E. Kłosowska, Alkoholizm jako rodzaj patologii społecznej, Oficyna Wydawnicza Szkoły
Wyższej im. Pawła Włodkowica; Wydawnictwo Naukowe NOVUM, Płock, Wyszków 2010, s. 66.
77
R. Dobrzeniecki, Alkoholizm - teorie, badania, implikacje społeczne, Wydawnictwo Naukowe NOVUM,
Płock 2013, s. 66.
78
L. Cierpiałkowska, A. Rosińska, Alkoholizm: Przyczyny, leczenie, profilaktyka, Wydawnictwo Naukowe
UAM, Poznań 2000, s. 45.
79
Ibidem, s. 54.
25
pocenie się, problemy ze snem , niepokój i obniżony nastrój. Dopiero nowa dawka alkoholu
może początkowo złagodzić objawy odstawienia. To błędne koło jest trudne do przerwania.
To, czego osoba uzależniona obawia się podczas odstawienia, to tak zwane delirium . Mogą
mu towarzyszyć halucynacje80.
Kolejny objaw alkoholizmu to zaniedbanie swoich spraw. Ciągłe zaabsorbowanie
zdobywaniem i spożywaniem alkoholu oraz czas poświęcony na picie i upojenie alkoholowe
powoduje, że alkoholicy zaniedbują swoje obowiązki i zainteresowania. Przyjaciele i rodzina
również schodzą na dalszy plan81. Dalsze użytkowanie pomimo szkodliwych konsekwencji
jest następnym objawem choroby. Alkoholicy nie przestają pić, nawet jeśli konsumpcja
spowodowała już szkodliwe skutki fizyczne, psychiczne lub społeczne. Piją mimo groźby
utraty pracy, rozłąki z partnerem lub chorej wątroby82.
Alkoholicy nie piją już dla przyjemności, ale z wewnętrznego przymusu, a nawet
fizycznej potrzeby. Dlatego próby ograniczenia konsumpcji regularnie kończą się
niepowodzeniem. Jednak większość alkoholików jest początkowo przekonana, że w każdej
chwili mogą rzucić picie. Często udaje im się to przez kilka dni lub tygodni. To wzmacnia ich
przekonanie, że nie są uzależnieni. Ale gdy tylko znów sięgną po alkohol zwykle
nieunikniony jest kolejny nawrót z utratą kontroli, a porażka zwiększa frustrację i sprawia,
że jeszcze więcej piją83.
Pomimo oczywistych problemów większość alkoholików bardzo niechętnie przyznaje
się do nałogu. Powodem tego może być skrajna stygmatyzacja, z jaką borykają się osoby
z problemami alkoholowymi. Do tego dochodzi strach przed koniecznymi konsekwencjami –
mianowicie koniecznością obejścia się bez alkoholu. Wiele osób z uzależnieniem od
alkoholu, gdy środowisko przyciąga ich do problemu, pije w tajemnicy84.
Spożywanie alkoholu ma zarówno skutki ostre, jak i długotrwałe. W dłuższej
perspektywie istnieje ryzyko poważnych uszkodzeń narządów i chorób psychicznych.
80
J. L. Kellermann, Alkoholizm - zaczarowane koło zaprzeczeń: Zdrowienie, Stowarzyszenie Służb Grup
Rodzinnych Al-Anon, Poznań 2009, s. 71.
81
82
R. Rymarowicz, M. Tomanek, T. Król, Alkoholizm, Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon Katarzyna Król,
Kraków 2015, s. 150.
83
84
G. Hagel, Patologie społeczne, Szczecińska Szkoła Wyższa Collegium Balticum, Szczecin 2013, s. 111.
26
Ponadto każdy obszar życia jest dotknięty alkoholizmem: praca, rodzina, przyjaciele i czas
wolny85.
Alkohol może poprawiać nastrój i zmniejszać zahamowania na krótką metę. Ale to
również sprawia, że niektórzy płaczą, inni są agresywni. W zależności od ilości i rodzaju
napoju alkoholowego, a także masy ciała i nawyków związanych z piciem, spożycie alkoholu
prędzej czy później doprowadzi do zaburzeń percepcji i problemów z koordynacją86.
Alkohol szybko rozprzestrzenia się przez krew w całym organizmie do mózgu. Nawet
osoby, które tolerują dużo ilości alkoholu bez upijania się, uszkadzają swoje narządy.
Ponieważ wątroba może rozłożyć tylko około 15 gramów alkoholu na godzinę. Wszystko
poza tym początkowo pozostaje we krwi. Rozkład alkoholu wytwarza również toksyny, które
na dłuższą metę pogarszają zdrowie. Alkohol i produkty jego rozkładu są toksyczne,
a w dłuższej perspektywie uszkadzają wszystkie narządy ciała87.
Alkohol może być źródłem przyjemności i stanowi ważną część gospodarki w wielu
krajach, a szkodliwe spożywanie alkoholu jest głównym czynnikiem ryzyka przedwczesnej
śmierci, obrażeń i wielu chorób niezakaźnych. Szkodliwe używanie alkoholu może mieć
również wpływ na innych, na przykład w przypadku przemocy i alkoholowego zespołu
płodowego. Te choroby i urazy mają z kolei wpływ na budżet opieki zdrowotnej i wydajność
pracy.
Polacy wypili w 2019 r. rekordową ilość alkoholu. średnio po 9,78 litra czystego
alkoholu, co odpowiada mniej więcej 2,4 butelkom wina lub 4,5 litra piwa tygodniowo na
osobę w wieku 15 lat i więcej. To bije poprzedni rekord 9,67, ustanowiony w 2013 r. i jest o
50% wyższy niż w 1993 r., kiedy zaczynały się badania. Wzrost ten to w dużej mierze zasługa
napojów spirytusowych (m.in. wódki), których średnie roczne spożycie wzrosło do 3,7 litra
czystego alkoholu, z 3,3 litra w 2018 r.88
Nieznacznie wzrosło również średnie spożycie wina z 6,0 do 6,2 litra wina.
Tymczasem ilość wypijanego piwa spadła. W 2019 r. Polacy wypili średnio po 97,1 l piwa,
wobec 100,5 l w 2018 r.89 35% dorosłych pije w nadmiernych ilościach co najmniej raz
w miesiącu. Odpowiada to wypiciu ponad 80% butelki wina lub 1,5 litra piwa przy jednej
85
Ibidem, s. 114.
86
J. L. Kellermann, Alkoholizm…, op. cit., s. 187.
87
G. Hagel, Patologie…, op. cit., s. 197.
88
K Obłąkowska, Polska zalana piwem, https://jagiellonski.pl/files/other/POLSKA_ZALANA_PIWEM23.pdf,
27.01.2022.
89
Ł. Pawłowski, Jak Polacy postrzegają swoje spożycie alkoholu?, https://zmianyspoleczne.pl/jak-polacy-
postrzegaja-swoje-spozycie-alkoholu/, 27.01.2022.
27
okazji. Mężczyźni spożywają 18,4 litra czystego alkoholu na osobę rocznie, podczas gdy
kobiety 5,6 litra na osobę rocznie. Kobiety są o 62% bardziej skłonne do upijania się co
miesiąc, jeśli mają wyższe wykształcenie, a 21% dziewcząt i 17% chłopców w wieku 15 lat
upiło się co najmniej dwa razy w życiu90.
Wzrost ten jest częściowo spowodowany rosnącą popularnością małych butelek
mocnego alkoholu, który może być szczególnie niebezpieczny dla zdrowia publicznego.
W odpowiedzi rząd wprowadził nową opłatę za mocny alkohol sprzedawany w małych
ilościach. Małe butelki wódki stanowią obecnie jedną trzecią sprzedaży spirytusu w Polsce.
Takie napoje wytworzyły zupełnie nowe zachowania wśród pijących, a zwłaszcza kobiet91.
Kobietę pijącą wódkę uznano za coś złego. Więc wynaleziono butelki o małej pojemności,
aby wciągnąć je do picia. Wódkę, często o smaku owocowym, łatwo można włożyć do
torebki, gdzie nie widać. Jedna trzecia małych butelek kupowana jest przed południem w dni
powszednie92.
W ramach działań na rzecz zwalczania spożycia alkoholu rząd wprowadził ostatnio
opłatę od kosztów napojów alkoholowych sprzedawanych w butelkach o pojemności poniżej
300 mililitrów. Płaci się 25 zł za litr zawartości alkoholu. Oznacza to, że np. 100-mililitrowa
butelka wódki o zawartości alkoholu 40% jest droższa o złotówkę93.
Szacuje się, że uzależnienie od alkoholu (Alcohol Dependence) dotyka prawie 4,4%
dorosłej populacji Polski w porównaniu z 3,4% w Europie94. Rozpowszechnienie picia
ryzykownego i szkodliwego w Polsce jest zbliżone do odsetka w innych krajach europejskich
(18% mężczyzn i 10% ogólnej populacji dorosłych)95. Według badań najczęstszym
zaburzeniem psychicznym w Polsce jest nadużywanie alkoholu, które występuje znacznie
90
Ibidem
91
A. Markowska, Jak często pijemy alkohol? Polacy na tle UE, https://www.money.pl/gospodarka/jak-czesto-
pijemy-alkohol-polacy-na-tle-ue-6669427935812128a.html, 27.01.2022.
92
Ibidem
93
A. Urbaniak, Fazy alkoholizmu: objawy poszczególnych etapów uzależnienia ,
https://www.poradnikzdrowie.pl/psychologia/zdrowie-psychiczne/fazy-alkoholizmu-objawy-poszczegolnych-
etapow-uzaleznienia-aa-6rLg-nb9U-KX7y.html, 27.01.2022.
94
J. Rehm, Prevalence of and potential influencing factors for alcohol dependence in Europe,
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25342593/, 27.01.2022.
95
A. Jakubczyk, General practitioners recognising alcohol dependence: results of the European Alcoholism in
Primary Care (APC) study for Poland, https://scholar.google.com/scholar_lookup?
journal=Alcoholism+and+Drug+Addiction&title=General+practitioners+recognizing+alcohol+dependence:
+Results+of+the+European+Alcoholism+in+Primary+Care+(APC)
+study+for+Poland&author=A+Jakubczyk&author=J+Rehm&author=J+Manthey&volume=28&publication_ye
ar=2015&pages=163-71&, 27.01.2022.
28
częściej u mężczyzn (18,6%) niż u kobiet (3,3%)96. Nadmierne spożycie alkoholu przyczynia
się do wysokiego odsetka przedwczesnych zgonów w Europie Środkowo-Wschodniej97.
Szacuje się, że w Polsce jest 11 000 zgonów związanych z alkoholem; ze śmiertelnością 8,7
na 10 000 mężczyzn i 0,9 na 10 000 kobiet98.
Ostatnio podkreśla się znaczenie profilaktyki, badań przesiewowych i krótkiej
interwencji prowadzonej przez lekarzy pierwszego kontaktu, a AD jest rzadko rozpoznawana
i leczona w polskiej populacji. Wykazano, że tylko 15% osób dotkniętych chorobą szuka
specjalistycznej opieki w związku z problemami alkoholowymi. Tym samym, pomimo
wysokiego rozpowszechnienia zaburzeń związanych z używaniem alkoholu w Polsce,
większość dotkniętych nimi osób nie jest leczona. Jedną z głównych przyczyn jest to, że
lekarze POZ nie diagnozują w wystarczającym stopniu zaburzeń psychicznych, a tym samym
nie leczą ani nie kierują pacjentów do specjalistycznej opieki99.
W Polsce rozpowszechnienie pijących ryzykownie i szkodliwie wynosi 26,17% wśród
mężczyzn i 6,78% wśród kobiet. Alkoholizm stwierdzono u 4,52% mężczyzn i 0,17%
kobiet100. Pomimo tego, że mężczyźni piją więcej alkoholu, nie należy lekceważyć picia
wśród kobiet. Chociaż Unia Europejska podała, że 1 na 7 zgonów mężczyzn dotyczył
spożycia alkoholu, kobiety nie są wolne od tego obciążenia. Szacuje się, że 1 na 14 zgonów
kobiet jest związany z alkoholem101.
Według obliczeń komitetu “Polska 2000” przy Polskiej Akademii Nauk, 5 milionów
Polaków spożywało 60% produkcji przeznaczonej na rynek wewnętrzny. Te 5 milionów
wypijało łącznie 120 tys. litrów dziennie, co dawało około 3 milionów nietrzeźwych dziennie,
a z tych 5 milionów około 1 milion zapadało na chorobę alkoholową stając się uzależnionymi
od alkoholu. Dla porównania, w Stanach Zjednoczonych z 15 osób pijących, jedna stawała
się alkoholikiem, co stanowiło 6-7%, gdy w Polsce 1 na 5 dając 20%102. Z najnowszych
96
Andrzej Kiejna 1, Patryk Piotrowski, The prevalence of common mental disorders in the population of adult
Poles by sex and age structure - an EZOP Poland study/, 27.01.2022.
97
J. Rehm, U.Sulkowska, Alcohol accounts for a high proportion of premature mortality in central and eastern
Europe/, 27.01.2022.
98
A/ Mierzecki, Alcohol Drinking Pattern Is Associated with Demographic Features of Primary Health Care
Patients in Poland: A Cross-Sectional Study, 27.01.2022.
99
J. Rehm, J. Manthey, Who receives treatment for alcohol use disorders in the European Union? A cross-
sectional representative study in primary and specialized health care/, 27.01.2022.
100
A. Mierzecki, K. Kłoda, Alcohol Drinking Pattern Is Associated with Demographic Features of Primary
Health Care Patients in Poland: A Cross-Sectional Study/, 27.01.2022.
101
Ibidem
102
I. Ślęzak-Niedbalska, Praca kobiet świadczących usługi seksualne w agencjach towarzyskich. Wydawnictwo
Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016, s. 73.
29
badań wynika także, że nadużywanie alkoholu dotyczy ponad 2,5 mln Polaków. W rodzinach
z problemem alkoholowym żyje 3-4 mln osób, w tym 1,5-2 mln dzieci. Z kolei 700-900 tys.
osób w Polsce jest uzależnionych od alkoholu.
Rysunek 1 Ilość osób nadużywających alkoholu w latach 1989-2021 w Polsce

(mln)
Źródło: opracowanie własne na podstawie A. Mierzecki, K. Kłoda, Alcohol Drinking

Pattern Is Associated with Demographic Features of Primary Health Care Patients in Poland:
A Cross-Sectional Study/, 27.01.2022
Jak widać na powyższym rysunku ilość osób nadużywających alkoholu w latach 1989-
2021 w Polsce wahała się osiągając maksymalną wartość 3,8 w r. 1992. Z kolei najmniejszą
wartość osiągnięta została w r. 2,2 i wynosiła 2018 . Da się zauważyć, że wzrost patologii
nastąpił w dwóch momentach – pierwszym był światowy kryzys w 2012 r., a drugim
pandemia covid-19. Jednak całościowo na przestrzeni badanego okresu ilość osób
nadużywających alkoholu w Polsce spadła.
30
2.2. Prostytucja
Współcześnie istnieją interpretacje prostytucji z punktu widzenia prawnego,
ekonomicznego, socjologicznego, psychologicznego, seksuologicznego i religijnego. Jest
oczywiste, że w definicjach przedmiot badań i rzeczywista treść kształtują się zgodnie
z problematyką i w ramach tych nauk oraz systemów światopoglądowych (religii)103.
Przykładowo, zgodnie z moralnością chrześcijańską prostytucja jest postrzegana jako
zjawisko jednoznacznie negatywne, jedna z form demoralizacji. Z punktu widzenia
seksuologii, prostytucja jest uważana za świadczenie usług seksualnych klientom za z góry
ustaloną opłatą. Podaje się następującą definicję: prostytucja to zjawisko społeczne
charakteryzujące się systematycznymi, pozamałżeńskimi stosunkami seksualnymi, które
mogą być tajne lub otwarte i mają charakter emocjonalnie wyobcowany104. Specjaliści od
etyki traktują prostytucję jako rodzaj zachowania dewiacyjnego polegającego na sprzedaży
własnego ciała za żywą lub pieniężną zapłatę w celu zaspokojenia potrzeb seksualnych105.
Według prawnej definicji prostytucja to świadczenie usług seksualnych (stosunek
płciowy, stosunek płciowy zaspokajający w formach nienaturalnych, popełnienie
jakiejkolwiek innej czynności seksualnej obejmującej w szczególności różne formy perwersji
seksualnej) w celu uzyskania dochodu na rzecz różnych partnerów, a nie na podstawie
osobistej sympatii106.
Istnieją interpretacje, które traktują o prostytucji głównie z punktu widzenia nauk
ekonomicznych, gdyż skupiają się na biznesowym komponencie tej działalności. Zgodnie
z tym ujęciem biznes prostytucji to każdy biznes, który czerpie fundusze z prostytucji, który
jest regularnie prowadzony przez osobę pod kontrolą, zarządem lub nadzorem innej osoby107.
W ramach tego podejścia możliwe są również następujące interpretacje. Prostytucja
jest aktem świadczenia, z punktu widzenia klienta, niereprodukcyjnego seksu za opłatą108.
103
A. Rymarowicz, T. Król, Prostytucja. Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon Katarzyna Król, Kraków 2015, s.
70.
104
J. Dworakowska, Prostytucja jako zachowanie ryzykowne w analizach pedagogicznych. Wydawnictwo KUL,
Lublin 2018, s. 71.
105
106
K. Janicki, Epoka milczenia. Przedwojenna Polska, o której wstydzimy się mówić. Znak Horyzont, Kraków
2018, s. 62.
107
Ibidem, s. 76.
108
R. Gardian-Miałkowska, Fenomen męskiej prostytucji w Polsce. Difin, Warszawa 2016, s. 86.
31
Prostytucja to akt stosunków seksualnych pomiędzy prostytutką a płacącym klientem109.
Pomimo tego, że powyższe definicje wskazują na istnienie komponentu ekonomicznego
(odpłatny charakter tej działalności), to jest on wtórny w stosunku do innych aspektów110.
Zrozumienie istoty prostytucji wymaga określenia motywów, które wpływają na
wybór tego rodzaju aktywności. Współcześnie istnieje kilkanaście teorii i ujęć naukowych,
które uzasadniają powstanie i rozwój prostytucji. I tak podsumowując teorie i grupy
czynników motywacyjnych:
1. Biologiczne teorie pokazują skłonność do prostytucji na poziomie
biologicznym (fizjologicznym);
2. Psychologiczne teorie określają ją jako główny czynnik motywacyjny przy
problemach psychologicznych;
3. Socjologiczne teorie uzasadniają skłonność do prostytucji konfliktem celów,
osłabieniem kontroli rodziny, ochroną instytucji rodziny;
4. Teorie ekonomiczne wiążą decyzję osoby o uprawianiu prostytucji
z szacunkami dotyczącymi potencjalnych zarobków i możliwości podjęcia pracy.
Czynniki sprzyjające prostytucji to111:
1. Nadużywanie alkoholu i narkotyków,
2. Przemoc psychiczna i seksualna,
3. Pewna część prostytutek traktuje prostytucję jako kontakty seksualne dla
przyjemności, możliwości eksperymentowania, poczucia przygody,
niebezpieczeństwa.
4. Choroby psychiczne. Naukowcy zwrócili uwagę, że prostytutki mogą cierpieć
na szereg chorób psychicznych, zaburzeń emocjonalnych. Zauważa się, że od
10 do 20 procent kobiet, które pracują jako prostytutki, były hospitalizowane
w specjalistycznych klinikach112.
W Polsce prostytucja jest legalna , ale prowadzenie domów publicznych lub innych
form stręczycielstwa lub przymusowej prostytucji, a także prostytucja nieletnich są
zabronione. Jednak nie zawsze tak było. Po II wojnie światowej Polska stała się państwem
komunistycznym. Oficjalnie prostytucja nie istniała, ponieważ maksymą marksizmu było to ,
109
Ibidem, s. 87.
110
M. Budyn-Kulik, Prostytucja. Lex a Wolters Kluwer business, Warszawa 2014, s. 122.
111
Ibidem, s. 134.
112
M. Kamiński, Prostytucja w aspektach psychologiczno-społecznych i prawnych. Wydawnictwo Uczelni Nauk
Społecznych, Łódź 2017, s. 131.
32
że w równym socjalistycznym społeczeństwie prostytucja zniknie. Mimo to była powszechna.
Osoby, które były prostytutkami, były od czasu do czasu ścigane. Głównymi ośrodkami
prostytucji były hotele i restauracje, a klientami głównie obcokrajowcy. Prostytucja była
wówczas ważnym źródłem wymiany walut. Służby specjalne faktycznie wspierały
prostytucję, ponieważ w ten sposób mogły zdobyć informacje o obcokrajowcach,
skompromitować ich i szantażować113.
Od lat 60. XX wieku nastąpiła lekka ideologiczna „odwilż”. Chociaż liczba
prostytutek wiąże się z dużym marginesem błędu, oszacowano ją na 7267 w 1962 r. i 9847
w 1969 r.. Epoka stanu wojennego była trudnym okresem dla prostytutek, ale szybko
ustępowała miejsca epoce bardziej liberalnej. Jednak epidemia AIDS zmniejszyła również
popyt na płatny seks. Zostało to częściowo zrekompensowane ograniczeniem cenzury ,
pozwalającej na reklamę w gazetach, np. w Kurierze Polskim114.
W 1989 r. doprowadzono do upadku żelaznej kurtyny i nastąpiły zmiany w polskim
społeczeństwie , które obejmowały wzrost turystyki i handlu z Zachodem, akceptację walut
obcych oraz ekspansję hotelarstwa. Wszystkie te czynniki sprzyjały rozwojowi prostytucji 115.
Obecnie wiele kobiet, które pracują jako prostytutki, jest zatrudnionych przez salony masażu
i agencje towarzyskie, które w rzeczywistości są domami publicznymi. Prostytucja to jedyny
zawód zwolniony z podatku w Polsce, ale prostytutki muszą rejestrować to, co robią. Nie
maja również prawa do świadczeń socjalnych116.
Całkowita liczba prostytutek w Polsce nie jest znana, szacunki są bardzo
zróżnicowane i należy je interpretować z ostrożnością. Na przykład według danych z 2019 r.
w Polsce było około 3300 prostytutek. Jednak organizacje pozarządowe szacują, że we
wszystkich aspektach branży seksualnej pracowało 18–20 tys. kobiet117. Powodem
zajmowania się prostytucją w Polsce są pieniądze. Tylko mały procent w ten sposób
zaspokaja swoje potrzeby seksualne. Kobiety zarabiają od 3000 do 5000 złotych
miesięcznie118.
113
W. Ziomek, Seksbiznes w Polsce ciągle w szarej strefie. Prawo go nie widzi ,
https://finanse.wp.pl/seksbiznes-w-polsce-ciagle-w-szarej-strefie-prawo-go-nie-widzi-6713228853537504a,
27.01.2022.
114
Ibidem
115
Ibidem
116
A. Szajna, Nierząd uprawiany w celu osiągnięcia zysku – wybrane pojęcia i aspekty prawnopodatkowe,
https://wszop.edu.pl/wp-content/uploads/2021/06/06_Nierzad_uprawiany_A_Szajna-1.pdf, 27.01.2022.
117
R. Gardian-Miałkowska, Przemoc seksualna. Interdyscyplinarne studium zjawiska. Impuls, Kraków 2021, s.
111.
33
Rysunek 2 Ilość prostytutek w latach 1989-2021 w Polsce (tys.)
Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Kozioł, Sponsoring seksualny. Od

transakcji do intymności / socjologiczna analiza zjawiska. Impuls, Kraków 2021, s. 78.
Jak widać na powyższym rysunku ilość prostytutek w latach 1989-2021 w Polsce
wahała się osiągając maksymalną wartość 4,8 w r. 2013. Z kolei najmniejszą wartość
osiągnięta została w r. 2021 i wynosiła 3,1. Całościowo na przestrzeni badanego okresu ilość
prostytutek w Polsce spadła.
2.3. Narkomania
118
M. Kozioł, Sponsoring seksualny. Od transakcji do intymności / socjologiczna analiza zjawiska. Impuls,
Kraków 2021, s. 78.
34
Narkomania to choroba, w której chory traci kontrolę nad używaniem określonego
środka pobudzającego lub odurzającego. Czuje niekontrolowane łaknienie substancji
uzależniającej, ma tendencję do zwiększania dawki i coraz bardziej zaniedbuje szkołę, pracę,
życie codzienne i towarzyskie119.
Eksperci mówią o narkomanii, gdy ktoś jest uzależniony od substancji uzależniającej.
Substancje uzależniające to substancje psychoaktywne (psychotropowe), które wpływają na
centralny układ nerwowy, a tym samym również na myśli i uczucia. Mogą wywoływać
pozytywne uczucia. Rozwija się silne pragnienie leku. Lekarze określają to jako tak zwane
„łaknienie”120.
Narkotyki obejmują nie tylko nielegalne środki odurzające, takie jak kokaina,
metamfetamina czy heroina, ale także substancje legalne, takie jak alkohol, niektóre leki
i nikotyna. W większości przypadków najpierw rozwija się uzależnienie psychiczne, które
później stopniowo przeradza się w uzależnienie fizyczne. Niektóre narkotyki uzależniają
wyłącznie psychologicznie – na przykład ecstasy. Z drugiej strony, czysto fizyczne
uzależnienie prawie nigdy nie występuje samotnie. Wyjątkiem są noworodki matek
uzależnionych121.
Lekarze uzależnień rozróżniają:
- substancje stymulujące (tzw. „cholewki” takie jak amfetamina , kokaina
i ecstasy ),
- depresanty („leki obniżające”, takie jak opioidy, benzodiazepiny) i
- substancje zmieniające umysł (halucynogeny, takie jak LSD , grzyby
halucynogenne i meskalina) 122.
Konopie indyjskie i alkohol mogą mieć zarówno działanie stymulujące, jak
i depresyjne, a także mogą wywoływać halucynacje . Substancje psychoaktywne, takie jak
alkohol, heroina czy konopie indyjskie, docierają do mózgu przez krwiobieg i wiążą się
z określonymi miejscami (receptorami) na powierzchni komórek nerwowych. To wyzwala
119
M. Jędrzejko, współczesne teorie i praktyka profilaktyki uzależnień chemicznych i nie chemicznych, Fundacja
Pedagogium, Warszawa 2009, s. 37.
120
M. Z. Jędrzejko, M. Walancik, Narkotyki iNarkomania Zjawiska globalne, problemy lokalne, Wyższa Szkoła
Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Dąbrowa Górnicza 2014, s. 137-138.
121
M. Jędrzejko, M. Netczuk-Gwoździewicz, Człowiek wobec uzależnień alkohol-narkotyki-dopalacze,
Warszawa-Zielona Góra 2013, s. 88-89.
122
P. Jabłoński, M. Jędrzejko, Narkotyki i paranarkotyki charakterystyka i rozpoznanie zachowań, Gdańsk 2011,
s. 55-56
35
różne reakcje w mózgu, na przykład uwalnianie „hormonów szczęścia” serotoniny
i dopaminy . W rezultacie nastrój, percepcja, uczucia i myślenie mogą się zmienić123.
Reakcje organizmu mogą być bardzo różne. Na przykład wiele leków zwiększa
częstość akcji serca i ciśnienie krwi oraz rozszerza źrenice. W niektórych przypadkach jest to
oznaka zażywania narkotyków. Z drugiej strony heroina działa odwrotnie: ciśnienie krwi
spada, a źrenice zwężają się do wielkości główki od szpilki124.
Inne możliwe reakcje fizyczne:
- problemy z równowagą i orientacją,
- suche błony śluzowe,
- zaparcie,
- zmniejszona sprawność seksualna,
- trudności w połykaniu,
- nudności, wymioty,
- uczucie zimna,
- zaczerwienienie oczu,
- zwiększone uczucie głodu,
- zmniejszona wrażliwość na alkohol125.
Niektóre substancje, takie jak amfetamina, ecstasy i inne środki pobudzające, mogą
również wywołać napad padaczkowy, a także aktywować utajoną (ukrytą) epilepsję126. Kiedy
efekty zażywania narkotyków mijają, często pojawiają się depresja i zmęczenie. Niektórzy
ludzie nie mogą spać pomimo wyczerpania. Pierwszymi substancjami uzależniającymi,
z którymi stykają się ludzie w kulturach zachodnich, są głównie alkohol i nikotyna jako
legalne narkotyki oraz konopie indyjskie w dziedzinie narkotyków127.
W szczególności konopie indyjskie są nadal uważane za „narkotyki bramy”: mówi się,
że zwiększają prawdopodobieństwo, że dana osoba zażyje później również twarde narkotyki.
W rzeczywistości prawie każdy, kto próbował heroiny lub cracku , palił wcześniej trawkę.
Jednak eksperci częściej zakładają, że to raczej kontakt z nielegalną sceną narkotykową działa
123
W. Imelski, Zaburzenia psychiczne i emocjonalne, Wydawnictwo naukowe Scholar, Warszawa 2010, s. 243-
244
124
L. Cierpiałowska, M. Ziarko, Psychologia uzależnień - alkoholizm, Warszawa 2010, s. 91.
125
Ibidem, s. 91-92.
126
B. Skwarek, E. Wulbach, I. Lewicka, Patologie i uzależnienia: (wybrane problemy teorii i praktyki), Studio
Poligraficzne Edytorka, Warszawa, Łódź 2014, s. 71.
127
Ibidem, s. 93.
36
tutaj jako otwieracz drzwi128. To samo dotyczy legalnych narkotyków: ci, którzy znajdują się
w środowisku, w którym jest dużo palenia lub picia, są bardziej zagrożeni. Staje się to
szczególnie trudne, gdy występują następujące czynniki:
- Wczesne zażywanie – Młodzi ludzie, którzy zaczynają zażywać substancje
uzależniające w młodym wieku, są szczególnie narażeni na uzależnienie.
Powodem wydaje się być to, że w młodości mózg wciąż się rozwija.
- Częstotliwość i ilość spożycia – każdy, kto rzadko pije alkohol lub pali trawę,
prawdopodobnie nigdy nie przekroczy krytycznego progu uzależnienia. Inaczej
jest przy intensywnym lub bardzo częstym spożywaniu.
- Rodzaj substancji – Niektóre substancje uzależniające są bardzo uzależniające.
Obejmuje to nikotynę129.
Istnieje sześć typowych objawów narkomanii. Każdy z nich jest wyraźnym sygnałem
ostrzegawczym. Jeśli trzy z powyższych objawów narkomanii występują jednocześnie, można
zidentyfikować uzależnienie od narkotyków:
- pragnienie : silne, czasem nieodparte pragnienie spożycia substancji,
- utrata kontroli: trudności w kontrolowaniu czasu, czasu trwania i ilości użycia.
Próby trwałego ograniczenia zużycia kończą się niepowodzeniem.
- objawy odstawienia : psychologiczne i fizyczne objawy odstawienia,
- rozwój tolerancji: aby uzyskać ten sam efekt, wymagana jest rosnąca dawka,
- zaniedbanie zainteresowań i zadań: zaopatrzenie, konsumpcja i powrót do
zdrowia po zatruciu są w coraz większym stopniu przedmiotem życia. Inne
interesy i obowiązki są zaniedbywane,
- konsumpcja pomimo negatywnych konsekwencji dla zdrowia, pracy, życia
społecznego130.
To, czy i jak nałóg się rozwija, zależy od różnych czynników – genetycznych,
społecznych i psychologicznych. Geny odgrywają decydującą rolę w określaniu, jak wysokie
jest ryzyko uzależnienia. Na przykład wpływają na to, jak substancje uzależniające wpływają
128
129
M. Jędrzejko, M. Kowalski, P. Rosik, T. Zagajewski, Narkotyki i dopalacze: Zjawisko, zagrożenia,
rozpoznawanie zachowań, profilaktyka, Centrum Profilaktyki Społecznej - Oficyna Wydawnicza von Velke,
Warszawa, Milanówek 2016, s. 50.
130
Ibidem, s. 73.
37
na ciało i psychikę. Jednak nawet przy silnych predyspozycjach genetycznych uzależnienie
nie jest nieuniknione131.
Narkotyki oddziałują na psychikę: odhamowują, tłumią lęki, zmartwienia i smutek,
pobudzają lub uspokajają. Ci, którzy są szczególnie zestresowani i/lub mają niewiele
zdrowych strategii radzenia sobie z problemami i stresem, są bardziej narażeni na
uzależnienie. Nie ma jednak czegoś takiego jak typowa „osobowość uzależniająca”. Inne
czynniki psychiczne zwiększające ryzyko uzależnienia to:
- urazy psychiczne (np. brak opieki, doświadczenia przemocy i nadużyć),
- choroby psychiczne, takie jak lęk i depresja,
- niska samoocena132.
Jeśli dzieci i młodzież doświadczają, że narkotyki są regularnie zażywane, wzrasta
prawdopodobieństwo późniejszego uciekania się do substancji uzależniających. Jest to
szczególnie ważne, gdy narkotyki są używane do rozwiązywania problemów lub konfliktów.
Samotność jest również kluczowym czynnikiem w ucieczce w nałóg. Alkoholizm
i uzależnienie od środków uspokajających często wynikają z izolacji społecznej, braku
kontaktów, uwagi i uznania. Z drugiej strony stabilna sieć społecznościowa chroni przed
uzależnieniem133.
Posiadanie i sprzedaż narkotyków w Polsce reguluje ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o
przeciwdziałaniu narkomanii. Każde posiadanie narkotyków, nawet niewielkiej ilości na
własny użytek, jest zagrożone karą do 3 lat pozbawienia wolności. W sprawach mniejszej
wagi sprawca może zostać ukarany grzywną lub karą ograniczenia wolności albo pozbawienia
wolności do 1 r.. Od 2011 r. art. 62 lit. a) daje prokuratorowi i sędziemu możliwość
umorzenia postępowania karnego w przypadku posiadania niewielkiej ilości środków
odurzających lub substancji psychotropowych na własny użytek134. Sąd może jednak podjąć
decyzję o zobowiązaniu skazanej osoby zażywającej narkotyki do poddania się leczeniu,
zgodnie z zasadą "leczyć, a nie karać". Artykuł 72 umożliwia zawieszenie postępowania na
131
A. Pawlińska, P. Ł. Kowalski, Narkotyki, dopalacze wśród młodzieży szkół gimnazjalnych i
ponadgimnazjalnych subregionu radomskiego: Podsumowanie badań, Wydawnictwo Wyższej Szkoły
Handlowej, Radom 2016, s. 71.
132
J. Mariusz, K. Mirosław, R. B. P, Z. Tomasz, Narkotyki i dopalacze: Zjawisko, zagrożenia, rozpoznawanie
zachowań, profilaktyka, Aspra-Jr, Warszawa 2016, s. 87.
133
L. Hurło, M. Przybysz-Zaremba, W. Ziarek, Rodzina, uzależnienia, bezpieczeństwo: Studium
socjopedagogiczne, Wydawnictwo Prospekt PR, Olsztyn, Dywity Ługwałd 2013, s. 62.
134
Ibidem, s. 93.
38
czas leczenia sprawcy, a art. 73 lit. a) pozwala na przerwę w odbywaniu kary na czas
leczenia135.
Handel narkotykami jest karany karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 12 lat
oraz grzywną, w zależności od wagi przestępstwa, ilości narkotyków oraz tego, czy celem
było osiągnięcie zysku, czy też nie. W przypadku drobnego przestępstwa sprawca może
zostać ukarany grzywną z ograniczeniem wolności lub karą pozbawienia wolności do 1 r..
Jeśli ilość narkotyków jest znaczna, sprawca może trafić do więzienia nawet na 12 lat 136.
W 2010 r. w Polsce uchwalono ustawę o karaniu za dostarczanie wszelkich niedozwolonych
substancji psychoaktywnych, egzekwowaną przez Państwową Inspekcję Sanitarną. Została
ona zmieniona w 2015 r. w celu uwzględnienia listy substancji uznanych za psychoaktywne
w rozporządzeniu Ministerstwa Zdrowia. W 2018 r. połączono to z ustawą o przeciwdziałaniu
narkomanii, aby zapewnić karalność przestępstw dotyczących nowych substancji
psychoaktywnych. Kary za przestępstwa związane z podażą są obecnie zrównane z karami za
środki odurzające i psychoaktywne137.
Najczęściej używaną substancją nielegalną w populacji ogólnej są konopie indyjskie,
a w dalszej kolejności ecstasy, amfetaminy i kokaina. Używanie narkotyków koncentruje się
wśród młodych dorosłych, przy czym osoby w wieku 25-34 lat najczęściej zgłaszają
używanie nielegalnej substancji w ciągu ostatniego r.. Mężczyźni częściej niż kobiety
zażywają narkotyki. W 2014 r. jedna na 10 młodych osób dorosłych w wieku 15-34 lata
zgłosiła używanie konopi indyjskich w ciągu ostatniego r.. Rozpowszechnienie używania
konopi indyjskich wzrosło między badaniami ankietowymi przeprowadzonymi w 2006 i 2014
r. Wskaźnik przynajmniej jednokrotnego użycia nowych substancji psychoaktywnych wśród
dorosłych był w 2014 r. niski i wynosił 2,2%138.
Kraków uczestniczy w ogólnoeuropejskich corocznych kampaniach dotyczących
ścieków podejmowanych przez Sewage Analysis Core Group Europe (SCORE). Badanie to
dostarcza danych na temat używania narkotyków na poziomie gminy, na podstawie
poziomów nielegalnych narkotyków i ich metabolitów stwierdzonych w ściekach. W 2016 r.
amfetamina była najbardziej rozpowszechnioną pozostałością narkotyku docelowego
135
L. Jurek, Dopalacze, narkotyki: Niewinny początek, Lexdruk. Śląskie Centrum Wydawniczo-Handlowe,
Rybnik 2015, s.89.
136
J. B. Zawilska, Dopalacze - nowe związki psychoaktywne: Czy wiesz, jak działają i dlaczego mogą być
niebezpieczne?, Łódzkie Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego, Łódź 2015, s. 46.
137
Ibidem, s. 79.
138
J. B. Zawilska, D. Andrzejczak, J. Wojcieszak, Dopalacze i leki OTC: Nowi gracze na scenie związków
psychoaktywnych, Uniwersytet Medyczny, Warszawa, Łódź 2016, s. 76.
39
mierzoną w ściekach w Krakowie. Poziomy metabolitów metamfetaminy, kokainy i MDMA
wykrywane w ściekach były niskie, co wskazuje na ograniczone używanie tych substancji
w Krakowie139.
Najnowsze dane dotyczące używania narkotyków przez uczniów pochodzą z badania
European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs (ESPAD) z 2015 r. W 2015 r.
odsetek polskich uczniów zgłaszających używanie przez całe życie wszystkich kategorii
narkotyków (konopi indyjskich, NPS i nielegalnych substancji innych niż konopie indyjskie)
był wyższy niż średnia europejska (na podstawie danych z 35 krajów). Używanie alkoholu
w ciągu ostatnich 30 dni i ciężkie, epizodyczne picie alkoholu były zbliżone do średniej
europejskiej, a używanie papierosów w ciągu ostatnich 30 dni było nieco wyższe od średniej.
Z analizy długoterminowej wynika, że używanie konopi indyjskich potroiło się w latach
1995-2011 i od tego czasu utrzymuje się na stabilnym poziomie, natomiast wskaźnik
przynajmniej jednokrotnego użycia alkoholu i papierosów zmniejszył się od 2003 r.140
Najnowsze szacunki liczby osób używających opioidów wysokiego ryzyka w Polsce
oparto na danych z 2013 r. dotyczących leczenia i nominacjach z badania ankietowego
populacji z 2015 r. (przy użyciu metody mnożnikowej). Oszacowano, że w Polsce było około
14 670 osób używających opioidów wysokiego ryzyka (0,55 na 1000 osób). W badaniu
ankietowym przeprowadzonym w latach 2014-2015 zgłoszono rozpowszechnienie używania
konopi indyjskich wysokiego ryzyka wśród osób w wieku od 15 do 64 lat na poziomie od
0,2% do 0,3% i oszacowano, że liczba osób używających konopi indyjskich wysokiego
ryzyka w Polsce wynosiła wówczas od 54 000 do 108 000141.
Konopie indyjskie były najczęściej zgłaszaną substancją podstawową w przypadku
pacjentów rozpoczynających leczenie po raz pierwszy w 2017 r., a następnie amfetaminy,
opioidy i inne substancje. Mniej więcej jeden na pięciu pacjentów rozpoczynających leczenie
był kobietą142. W 2017 r. zarejestrowano łącznie 4 324 zatrucia związane z podejrzeniem
używania nowych substancji psychoaktywnych, co stanowi stabilną liczbę w porównaniu
139
D. Pstrąg, Uzależnienia oraz związane z nimi zagrożenia społeczne, Uniwersytet Rzeszowski., Rzeszów 2014,
s. 82.
140
Raport o stanie narkomanii w Polsce w 2020 r., https://rops.lubelskie.pl/raport-o-stanie-narkomanii-w-
polsce-w-2020-r/, 27.01.2022.
141
A. Gumułka, Badanie: statystyczny polski "narkoman" to 24-letni mężczyzna z dużego miasta,
https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C86704%2Cbadanie-statystyczny-polski-narkoman-24-letni-
mezczyzna-z-duzego-miasta.html, 27.01.2022.
142
Ibidem
40
z 2016 rokiem i mniejszą niż w 2015 r., kiedy to odnotowano rekordowo wysoką liczbę. Dane
dotyczące innych nagłych przypadków związanych z narkotykami nie są gromadzone143.
Zgony spowodowane przez narkotyki to zgony, które można przypisać bezpośrednio
do używania narkotyków (tj. zatrucia i przedawkowania). Od 2014 r. liczba zgłoszonych
zgonów spowodowanych zażywaniem narkotyków spadła. W 2016 r. 7 na 10 ofiar zgonów
związanych z narkotykami stanowili mężczyźni, a średni wiek ofiar wynosił 37 lat dla
mężczyzn i 46 lat dla kobiet. Niektóre zgony zarejestrowane wśród kobiet mogą być związane
ze stosowaniem opioidów w kontekście długotrwałego przepisywania leków
przeciwbólowych na schorzenia nowotworowe i nienowotworowe144.
Wskaźnik umieralności z powodu narkotyków wśród osób dorosłych (w wieku 15-64
lat) w 2016 r. wyniósł 7 zgonów na milion, co jest wartością niższą od średniej europejskiej
wynoszącej 22 zgony na milion145. W Polsce ważnym elementem strategii przeciwdziałania
narkomanii jest zwiększenie nacisku na poprawę jakości programów profilaktyki
narkotykowej, a także kompetencji realizatorów programów. Działania profilaktyczne
realizowane są przez jednostki administracji rządowej (właściwe ministerstwa i podległe im
agencje), a także samorządy lokalne i regionalne. Ministerstwo Edukacji Narodowej
i Ośrodek Rozwoju Edukacji (ORE) są odpowiedzialne za powszechną profilaktykę
narkotykową w szkołach, a w celu poprawy jakości działań z zakresu profilaktyki
narkotykowej w szkołach i placówkach oświatowych przyjęto plan działań
antynarkotykowych146.
Rysunek 3 Ilość osób zażywających narkotyki w ciągu ostatniego r. 1989-2019
w Polsce (%)
143
Ibidem
144
Raport o stanie narkomanii w Polsce w 2020 r., https://www.narkomania.org.pl/czytelnia/raport-o-stanie-
narkomanii-w-polsce-2020/, 28.01.2022.
145
Polska w amfetaminowej czołówce Europy. Rynek odporny na pandemię,
https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/narkotyki-w-polsce-raportu-unijnej-agencji/l8ky5gr, 28.01.2022.
146
K. Lurka, Narkotyki i ich użytkownicy w dyskursach polskiej prasy codzienne,
https://www.termedia.pl/mz/Narkotyki-i-ich-uzytkownicy-w-dyskursach-polskiej-prasy-codziennej,43748.html,
28.01.2022.
41
Źródło: opracowanie własne na podstawie https://www.narkomania.org.pl/czytelnia/raport-o-
stanie-narkomanii-w-polsce-2020, https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/narkotyki-w-
polsce-raportu-unijnej-agencji/l8ky5gr, https://www.termedia.pl/mz/Narkotyki-i-ich-
uzytkownicy-w-dyskursach-polskiej-prasy-codziennej.
Jak widać na powyższym rysunku ilość osób zażywających narkotyki w ciągu
ostatniego r. w latach 1989-2019 w Polsce wahała się osiągając maksymalną wartość 7 tys.
w r. 1989. Z kolei najmniejszą wartość osiągnięta została w r. 2019 i wynosiła 5,4 tys. .
całościowo na przestrzeni badanego okresu ilość osób zażywających narkotyki w ciągu
ostatniego r. spadła.
2.4. Samobójstwa
Samobójstwo obejmuje wszystkie działania i myśli, których celem lub treścią jest
odebranie sobie życia. Przez zachowania samobójcze należy zatem rozumieć zapowiedzi
samobójcze (bezpośrednie lub pośrednie wskazania samobójcze, groźby samobójcze), próby
42
samobójcze i samobójstwa. Próba samobójcza ma miejsce wtedy, gdy ktoś wyrządza sobie
krzywdę z zamiarem zakończenia życia, ale nie umiera w wyniku swoich działań147.
Termin „samobójstwo” pochodzi z łaciny i można go przetłumaczyć jako „zabić
się”. Samospełniony czyn, który prowadzi do śmierci, nazywa się samobójstwem.
Samobójstwo nie jest przestępstwem. Powody odebrania sobie życia mogą być bardzo różne.
Często jest ono ucieczką od nieznośnej sytuacji lub negatywnych uczuć148.
Samobójstwo może być również rozumiane jako wołanie o pomoc, próba rozwiązania
problemu lub obrona przed beznadziejnością. W rzadkich przypadkach pragnienie śmierci jest
na pierwszym planie. W większości przypadków dominuje pragnienie spokoju lub
zakończenia obecnej sytuacji kryzysowej, postrzeganej jako beznadziejna. Zasadniczo nigdy
nie ma jednego powodu samobójstwa. Samobójstwo rozwija się raczej z połączenia różnych
czynników biologicznych, społecznych, psychologicznych i kulturowych149.
Istnieje zwiększone ryzyko samobójstwa w następujących przypadkach:
- choroby psychiczne ( np. depresje, nałogi),
- wcześniejsze zachowania samobójcze w kryzysach psychospołecznych (np.
konflikty partnerskie, utrata pracy, traumatyczne wydarzenia),
- choroby przewlekłe,
- izolacja/samotność,
- ubóstwo150.
Z badań wiadomo również, że ryzyko samobójstwa wzrasta wraz z wiekiem. Do grupy
ryzyka należą przede wszystkim samotni mężczyźni po 60. r. życia. Wiele czynników może
zwiększać ryzyko samobójstwa lub chronić przed nim. Samobójstwo wiąże się z innymi
formami obrażeń i przemocy. Na przykład osoby, które doświadczyły przemocy, w tym
znęcania się nad dziećmi, zastraszania lub przemocy seksualnej, mają wyższe ryzyko
samobójstwa. Wsparcie rodziny i społeczności oraz łatwy dostęp do opieki zdrowotnej
może zmniejszyć myśli i zachowania samobójcze151. W Polsce w latach 1999–2006
samobójstwo było drugą najczęstszą przyczyną zgonów wśród dzieci i młodzieży, ustępując
jedynie wypadkom komunikacyjnym , a w latach 1999–2012 trzecią przyczyną zgonów
147
Ł. Boniecki, Samobójstwo. Wydawnictwo Medyk, Warszawa 2016 , s. 41.
148
B. Hołyst, Przeciwko życiu. PWN, Warszawa 2019, s. 78.
149
J. Śledzianowski, Samobójstwo w dziejach i cywilizacji śmierci. Wydawnictwo Jedność, Kielce 2017, s. 54.
150
K. Burdziak, Samobójstwo w prawie polskim. Wolters Kluwer, Warszawa 2019, s. 76.
151
T. Koweszko, Zatrzymać samobójstwo. Poradnik dla rodzin i bliskich. Medyk, Warszawa 2019
43
wśród dzieci i młodzieży w wieku 10–14 lat, osób w wieku 15-19 lat i drugą przyczyną
zgonów wśród 15-19-latków152.
Wśród nastolatków i młodych dorosłych na całym świecie kobiety są bardziej
narażone na próby samobójcze, podczas gdy mężczyźni są bardziej narażeni na samobójstwo
. Taką tendencję obserwuje się również wśród polskiej młodzieży, gdzie chłopcy częściej
odbierają sobie życie , a dziewczęta częściej mają myśli i próby samobójcze i dlatego
czterokrotnie częściej trafiają do szpitala na oddziały psychiatryczne . Międzynarodowe
badania nad czynnikami związanymi z wyższym ryzykiem prób samobójczych prowadzą do
wstępnych wniosków, że brak bliskich przyjaciół, nękanie, przemoc interpersonalna oraz
wcześniejsze zaburzenia psychiczne lub nadużywanie substancji psychoaktywnych były
częstymi czynnikami ryzyka u młodzieży obu płci153.
Samobójstwo jest dziesiątą najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce. W latach
1990-2018 w Polsce miało miejsce 187 502 prób samobójczych, z których 75,8% zakończyło
się śmiercią. W 2018 r. wskaźnik samobójstw w Polsce wyniósł 13,6 na 100 tys. osób i był
wyższy niż w 1990 r. (9,7). Największe ryzyko samobójstw obserwuje się u mężczyzn
w wieku 45-54 lata, na przełomie zimy i wiosny, w poniedziałki oraz na wsi. Krytycznym
okresem są poniedziałki na przełomie zimy i wiosny. Powieszenie jest najczęściej stosowaną
metodą samobójstwa154.
Samobójstwo dotyczy wszystkich grup wiekowych. Jest to druga najczęstsza
przyczyna śmierci osób w wieku 10-34 lat, czwarta najczęstsza przyczyna wśród osób
w wieku 35-44 lat i piąta najczęstsza przyczyna wśród osób w wieku 45-54 lat155. Niektóre
grupy mają wyższy wskaźnik samobójstw niż inne. Wskaźniki samobójstw różnią się
w zależności od rasy/pochodzenia etnicznego, wieku i innych czynników. Polacy, którzy
mają wyższe niż przeciętne wskaźniki samobójstw, to weterani, ludzie mieszkający na
obszarach wiejskich oraz pracownicy niektórych branż i zawodów, takich jak górnictwo
i budownictwo. Młodzi ludzie, którzy są lesbijkami, gejami lub biseksualistami, mają
152
A. Grajda, Z. Kułaga, Trends in external causes of child and adolescent mortality in Poland, 1999-2012,
28.01.2022.
153
K. Samiczak, Zabójstwo, samobójstwo, nieszczęśliwy wypadek a użycie broni palnej - aspekty
kryminalistyczne, Katowice 2020, s. 77.
154
A. Gawliński, I. Sołtyszewski, Epidemiology of suicides in Poland in 1990-2018 - changes and new trends,,
28.01.2022.
155
H. Witkowska, Samobójstwo w kulturze dzisiejszej. Listy samobójców jako gatunek wypowiedzi i fakt
kulturowy. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2021, s. 58.
44
wyższy wskaźnik myśli i zachowań samobójczych w porównaniu do ich rówieśników, którzy
identyfikują się jako hetero156.
Próby samobójcze mają poważne skutki emocjonalne, fizyczne i ekonomiczne.
Osoby, które próbują popełnić samobójstwo i przeżyją, mogą doświadczyć poważnych
obrażeń, które mogą mieć długotrwały wpływ na ich zdrowie. Mogą również doświadczać
depresji i innych problemów ze zdrowiem psychicznym. Pozytyw jest taki, że ponad 90%
osób, które próbują popełnić samobójstwo i przeżyją, nigdy nie umiera w konsekwencji
samobójstwa157. Próby samobójcze i samobójstwa wpływają na zdrowie i samopoczucie
przyjaciół, bliskich, współpracowników i społeczności. Kiedy ludzie umierają
w konsekwencji samobójstwa, ich rodzina i przyjaciele, którzy przeżyli, mogą doświadczyć
szoku, złości, poczucia winy, objawów depresji lub lęku, a nawet mogą sami doświadczyć
myśli samobójczych158.
Rysunek 4 Ilość samobójstw w latach 1999-2021 w Polsce (%)
156
A. Szymanowska, Wybrane problemy społeczne współczesnej Polski. Akad. Ekonomiczno-Humanistyczna,
Warszawa 2020, s. 98.
157
Ł. Scheffs, Samobójstwa w Polsce. Podejście interdyscyplinarne. UAM. Wydz. Nauk Polit. i Dziennikarstwa,
Poznań 2020, s. 78.
158
J. Hillman, J. Korpanty, Samobójstwo a dusza. Laurum, Warszawa 2020, s. 81.
45
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Jak widać na powyższym rysunku ilość samobójstw w latach 1999-2021 w Polsce
wahała się osiągając maksymalną wartość 6165 w r. 2014. Z kolei najmniejszą wartość
osiągnięta została w r. 2007 i wynosiła 3 530 . całościowo na przestrzeni badanego okresu
ilość samobójstw w Polsce wzrosła.
2.5. Przestępczość wśród nieletnich

Jednym z najpilniejszych i najbardziej istotnych społecznie zadań, przed którymi stoi
dziś społeczeństwo, jest poszukiwanie sposobów ograniczenia wzrostu przestępczości
nieletnich, szukanie poprawiających skuteczność działań zapobiegawczych
i rehabilitacyjnych. Potrzeba wczesnego rozwiązania tego problemu wynika przede
wszystkim z faktu, że coraz więcej nieletnich jest wciąganych w sferę przestępczości
zorganizowanej, a grupy przestępcze tworzone przez nastolatków popełniają niebezpieczne
przestępstwa. Taka kryminalizacja środowiska młodzieżowego pozbawia społeczeństwo
perspektyw ustanowienia stabilności i bezpieczeństwa społecznego w najbliższej
przyszłości159.
Terminu osoba nieletnia używa się:
a) w relacji do osób, które nie skończyły lat 18, w celu przeciwdziałania, a także
walki z demoralizacją;
159
J. Ostrowska, Przemilczane. Seksualna praca przymusowa w czasie II wojny światowej. Wydawnictwo
Marginesy, Warszawa 2018, s. 178.
46
b) w relacji do osób, które dopuściły się czynu zabronionego po skończeniu lat
13, lecz nie skończyły lat 17 oraz toczy się w stosunku do nich postępowanie
w sprawach o czyny przestępne;
c) w relacji do osób, co do których orzeczono środki wychowawcze ewentualnie
poprawcze, jednakże nie dłużej aniżeli do skończenia poprzez te osoby lat 21
oraz wykonano te środki160.
Polskie prawo karne określa przestępstwo, jako: czyn niedozwolony, karany, jest
zbrodnią, występkiem, obowiązuje w czasie jego popełnienia, zakazany, przewiniony
i szkodliwy dla społeczeństwa w stopniu wysokim161.
Badając pojęcie przestępczości, trzeba zastanowić się nad definicją dewiacji, której to
wspólny mianownik, jest oczywisty. Dewiacja jest zaburzeniem psychicznym, polegającym
na odstępstwie od jakiś prawidłowości, norm i reguł oraz zachowań w społeczeństwie.
Natomiast zachowanie dewiacyjne to taki rodzaj zachowania, które po odkryciu, musi stać się
zagadnieniem do korekcji, leczeniem poprzez karę, poprzez odpowiednie instytucje kontroli
społecznej162.
Niełatwo jest odnaleźć jedną uniwersalną definicję, która określa termin przestępczość
nieletnich. W głównej mierze dlatego, iż granice tego terminu są z jednej strony definiowane
poprzez wiek, który określa „nieletniość” osoby, a z innej strony poprzez katalog zachowań
oraz czynów uważanych za przestępstwa, jeżeli dopuszcza się ich nieletni. Znaczenie roli
środowiska rodzinnego podkreśla się bardzo mocno, w szczególności jeżeli chodzi o
przestępczość pośród nieletnich. Niejednokrotnie sięga się do dzieciństwa badanej osoby oraz
ustala się warunki w jakich się wychowała, jaką wartość moralną, jak również społeczną
reprezentowało jej rodzinne środowisko, jakie dziedzictwo społeczne oraz biologiczne
przekazali rodzice163.
Rodzina to środowisko najwcześniej wpływające na osobowość dziecka oraz ma
rozstrzygający wpływ na jego ukształtowanie, także może wywrzeć pozytywne, socjalizujące
oddziaływanie na jednostkę bądź przeciwnie – negatywne, kształtując konkretne, korzystne
społecznie czy też niekorzystne społecznie postawy życiowe. Brak wystarczającej kontroli
oraz opieki nad dzieckiem spowodowany niejednokrotnie chorobami, pracą zawodową
160
T. Wach, Profilaktyka i resocjalizacja nieletnich zagrożonych uzależnieniem od środków psychoaktywnych,
Difin, Warszawa 2014, s. 85.
161
M. Jędrzejko, Patologie społeczna, Oficyna Wydawnicza ASPR-JR, Warszawa 2006, s. 51.
162
Ibidem, s. 49.
163
Ibidem, s. 78.
47
rodziców, niezaradnością życiową, jak również nazbyt małe zainteresowanie sprawami
dziecka prowadzi do tego, iż przejmują ono wzory zachowań od znajomych. Sam fakt, iż
dziecko wychowywane jest w rodzinie, w której panuje nieprawidłowa atmosfera
wychowawcza nie rozstrzyga jeszcze o jego wykolejeniu. Zaś można jednakże orzec, iż tego
typu rodzina tworzy podwyższone zagrożenie dla jego właściwego rozwoju społecznego oraz
psychicznego164.
Obok rodziny duża rola w procesie uspołecznienia przypada szkole. Szkoła będąc
nowym, pozadomowym środowiskiem dziecka może stanowić także pierwotną przyczynę
nieprawidłowości rozwojowych, może również spowodować ujawnienie się zaburzeń, które
już istnieją. A do czynników, które wpływają na to, iż szkoła może stanowić źródło
nieprawidłowości rozwoju dziecka można zaliczyć : niewłaściwe warunki życia szkolnego, na
przykład przeludnienie klas, złe warunki lokalowe. Przyczyną może być to, że system
wymogów jest nieprzystosowany do możliwości dziecka, a także to, że występują cechy
nauczyciela, które są niesprzyjające dla procesu dydaktyczno – wychowawczego165.
Czynnik kryminogenny to również brak jasnych wzorców zachowania dorastającej
młodzieży, uczestniczenie w bandzie, grupie rówieśniczej, młodzieżowej grupie przestępczej
czy gangu jest więc próbą określenia swojej przynależności społecznej, niejednokrotnie
poprzez zamierzone odrzucenie wartości oraz zasad świata dorosłych 166. Pośród szeregu
komponentów, które determinują przestępczość nieletnich wymienia się takiego typu jak:
pragnienie zdobycia pieniędzy czy też innych korzyści materialnych, namowa dorosłych osób
ewentualnie kolegów, imponowanie kolegom oraz koleżankom, pragnienie
przebywania, a także realizowania się w grupach nie formalnych, powielenie zachowań
oraz wzorów, które mają swe źródło w domu rodzinnym, lub lansowanych w środkach
masowego przekazu, scen okrucieństwa, przemocy, gwałtu, agresji, uczucie bezkarności za
poprzednie uczynki i szukanie akceptacji167.
W 2019 r. w wyniku działań policji ustalono 521 944 podejrzanych osób nieletnich
(dało to 5788 nieletnich więcej aniżeli w 2018 r.) i stwierdzono 1 159 554 czynów karalnych
(dało to o 8 397 więcej aniżeli w 2018 r., gdy zanotowano tego typu czynów 1 151 157).
Pośród globalnej ilości podejrzanych, którzy byli ujawnieni było 49 654 osób nieletnich, które
164
Z. S. Iwański, Resocjalizacja a kryzys kary pozbawienia wolności, Wydawnictwo KUL, Lublin 2013, s. 87.
165
I. Pospiszyl, Patologie społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014, s. 122.
166
Ibidem, s. 131.
167
W. Świątkowski, Resocjalizacja penitencjarna - casus filozoficzny: Szkoła zza krat, Alterstudio, Białystok
2011, s. 74.
48
dokonały 101 026 przestępstw. Porównując do 2018 r. Zanotowano zmniejszenie ilości
nieletnich sprawców czynów karalnych o 1509 osób i zwiększenie o 601 przestępstw168.
Rysunek 5 Ilość czynów karalnych, które zostały stwierdzone ogółem
i przestępstw na obszarze polski w 2019 r.
Źródło: https://policja.pl/download/1/358407/Przestepczosnieletnichw2020r.pdf, 15.02.2022.

Wskaźnik, który dotyczy udziału sprawców nieletnich, którzy dopuścili się
przestępstw w globalnej ilości ustalonych podejrzanych wyniósł 9,5%, z kolei czyny karalne
to 8,7% ogół przestępstw, które zostały stwierdzone. Trzeba orzec, iż w 2019 r. w stosunku
do 2018 r. zanotowano zmniejszenie o 0,4 procent wskaźnika sprawców, którzy byli nieletni,
z kolei wskaźnik ilości przestępstw nie zmienił się169.
Rysunek 6 Globalna i /lub podejrzanych i sprawców nieletnich przestępstw
w 2019 r.

168
R. Mysior, Przestępczość nieletnich jako problem społeczny , https://www.profnet.org.pl/przestepczosc-
nieletnich-jako-problem, 23.01.2022.
169
Ibidem
49
Ze wszystkich czynów karalnych, które zostały stwierdzone przeważały te, które
miały charakter kryminalny. W 2019 r. zanotowano ich 7/9 4102 w skali całego państwa (ta
liczba zwiększyła się o 15 to 91 porównując do 2018 r.), z tego czyny karalne to 96 999, dało
to 12,2% globalnej liczby czynów karalnych, które zostały stwierdzone w tej kategorii170.
W globalnej ilości 101 026 przestępstw te, które cechowały się charakterem
kryminalnym stanowiły 96%. Globalna ilość osób podejrzanych w kategorii przestępstw
kryminalnych to 284 488. Nieletni sprawcy to liczba 47 207, było to 16,6% wszystkich
podejrzanych w tej kategorii czynów karalnych. Z kolei w stosunku do ilości nieletnich
przestępców, którzy zostali ujawnieni ogółem, stanowili oni 95,1%171.
Pośród przestępstw osób nieletnich przeważały:
- kradzież z włamaniem - było to 9 329 przypadków, co dało 6,9% ogółu czynów
karalnych, które zostały stwierdzone w tej kategorii,
- kradzieże cudzej rzeczy - było to 11 470 przypadków, co dało 5% ogółu
przestępstw, które zostały stwierdzone w tej kategorii,
- uszkodzenie mienia - 5605 przypadków, co dało 7,7% wszystkich czynów
karalnych, które zostały stwierdzone w tej kategorii,
- udział w bójce ewentualnie pobiciu - było to 3580 przypadków, co dało 29,8%
wszystkich czynów karalnych, które zostały stwierdzone w tej kategorii,
- uszczerbki na zdrowiu - było to 5496 przypadków, co dało 33,4% wszystkich
czynów karalnych, które zostały stwierdzone w tej kategorii172.
Ujawnionych zostało 4440 sprawców, którzy byli nieletni, a dopuścili się popełnienia
20 579 przestępstw narkotykowych. Sprawcy, którzy byli nieletni to 15,2% wszystkich
podejrzanych osób w tej kategorii, a czyny, których dokonali dały 27,6% wszystkich czynów
karalnych, które zostały stwierdzone w tej kategorii przestępstw173.
Rysunek 7 Skala udziału przestępstw, które zostały popełnione przez osoby

nieletnie w globalnej ilości czynów karalnych, które zostały stwierdzone w określonej
kategorii w 2019 r. (%).
170
K. Kulczyńska, Zróżnicowanie przestrzenne przestępczości nieletnich w województwie wielkopolskim,
https://pressto.amu.edu.pl/index.php/rrpr/article/view/12471, 23.01.2022.
171
Ibidem
172
173
B. Bogacka-Osińska, Nieletni w świetle wybranych kategorii przestępstw, www.psychologia.edu.pl/.../831-
nieletni-w-swietle-wybranych-kategorii, 23.01.2022.
50
W 2019 r. ujawnionych zostało 2395 sprawców, którzy byli nieletni, a dokonali
czynów karalnych pod wpływem alkoholu. Z kolei 29 sprawców, którzy byli nieletni
dokonało przestępstw gdy byli pod wpływem narkotyków ewentualnie odmiennych środków
psychoaktywnych174.
Sprawcy, którzy byli nieletni, a działali indywidualnie dopuścili się popełnienia 81
527 przestępstw. Współpracując z innym osobnikiem nieletnim dopuścili się 10 199 czynów,
a razem z dorosłym 3711. Sprawcy, którzy byli nieletni i stworzyli grupy składające się
z trzech oraz więcej osób dopuścili się 5403 czynów przestępczych, a w grupach, których
członkami byli również dorośli było tych czynów 3681175.
Pośród 49 654 sprawców, którzy byli nieletni ujawnionych zostało 42 047 sprawców
płci męskiej i 7607 sprawców płci żeńskiej. W stosunku do 393 sprawców czynów karalnych,
którzy byli nieletni zastosowano środek profilaktyczny w formie osadzenia ich w schronisku
dla osób nieletnich (473 sprawców nieletnich) i w stosunku do 106 nieletnich sprawców
czynów karalnych zastosowano umieszczenie w placówce oświatowo wychowawczej. Razem
w 2019 r. zastosowano środki profilaktyczne w stosunku do 499 osób nieletnich176. 3948
sprawców, którzy byli nieletni powrócili do popełniania czynów karalnych, w tej liczbie 2343
w przeszłości dokonało zbliżonych czynów, a 1605 dopuściło się innych czynów karalnych177.
174
Ibidem
175
176
M.W. Bernasiewicz, M. Noszczyk-Bernasiewicz, Przestępczość nieletnich w USA iw Polsce na podstawie
wybranych statystyk kryminalnych, https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=928193, 23.01.2022.
177
K. Wasiak, Przestępczość nieletnich w okresie transformacji-wybrane zagadnienia,
https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/282617, 23.01.2022.
51
W 2019 r. funkcjonariusze policji ujawnili 4267 uciekinierów, którzy oddalili się
z domów rodzinnych, 8243 osób, które samowolnie przebywały poza obszarem placówek
opiekuńczo – wychowawczych, a 540 osób które uciekły z zakładów poprawczych
ewentualnie schronisk przeznaczonych dla osób nieletnich178.
Małoletnich osób młodszych niż 13 lat, które były sprawcami czynu zabronionego
zanotowano 2372 w 2017 r.. Byli oni sprawcami 174 czynów zabronionych. Trzeba
zapamiętać, iż czyny zabronione osób małoletnich, które są młodsze niż 13 lat nie są brane
pod uwagę w zestawieniach, które dotyczą przestępczości ogólnej179. Do różnorodnego
rodzaju szkół chodziło 48 852 sprawców, którzy byli nieletni, to znaczy 98,4% globalnej
liczby sprawców, którzy byli nieletni, a dokonali przestępstw w 2018 r.. W tym r. na obszarze
placówek oświatowych oraz wychowawczych stwierdzonych zostało ogółem 31 596 czynów
karalnych, co dało o 1303 więcej aniżeli w 2019 r., w tym na obszarze:
- internatów, jak również burs szkolnych dokonano 1534 czynów karalnych,
- szkół średnich oraz zawodowych dokonano 2043 czynów karalnych,
- szkół podstawowych oraz gimnazjum dokonano 28 019 czynów karalnych180.
Na obszarze każdej ze wspomnianych placówek zaobserwowano, we wspomnianych
kategoriach, poniższą liczbę czynów karalnych:
- 8216 dokonanych rozbojów, kradzieży oraz wymuszenie rozbójnicze,
- 3672 dokonanych kradzieży cudzej rzeczy,
- 2846 czynów karalnych powodujących uszczerbek na zdrowiu,
- 2516 czynów karalnych przeciw funkcjonariuszowi publicznemu,
- 1742 czynów karalnych, które objawiają się bójką ewentualnie pobiciem,
- 1025 czynów karalnych z kategorii narkotykowych,
- 957 kradzieży z włamaniem,
- 23 gwałtów181.
Trzeba pamiętać, iż sprawcami czynów karalnych w szkołach nie byli tylko nieletni
sprawcy, lecz również dorośli. By zredukować przestępczość oraz przeciwdziałać
178
Ibidem
179
A. Linczowska, Przestępczość nieletnich przeciwko mieniu. Obraz zjawiska i jego wybrane uwarunkowania,
180
Ibidem
181
M. Zabawa, Nowoczesne media a przestępczość nieletnich, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/237693,
23.01.2022.
52
zdemoralizowanej młodzieży, funkcjonariusze policji brali udział w spotkaniach z młodzieżą
(91 837) i pedagogami (50 670)182.
Rysunek 8 Ilość czynów karalnych udowodnionych nieletnim w latach 1990-2019
Jak widać na powyższym rysunku ilość czynów karalnych udowodnionych nieletnim

w latach 1990-2019 wahała się osiągając maksymalną wartość 101 026 w r. 2011 . Z kolei
najmniejszą wartość osiągnięta została w r. 2020 i wynosiła 18 951. całościowo na
przestrzeni badanego okresu ilość czynów karalnych udowodnionych nieletnim spadła.
Podsumowując należy stwierdzić , że ze wzorcami picia w Polsce są związane cechy
demograficzne. Młodzi mężczyźni i osoby zamieszkujące obszary wiejskie są najbardziej
narażeni na ryzyko picia niebezpiecznego lub szkodliwego, a także na chorobę Alzheimera.
Istnieje rosnąca potrzeba opracowania krajowych wytycznych dotyczących profilaktyki
problemów zdrowotnych związanych z alkoholem przez lekarzy rodzinnych.
182
Ibidem
53
Ponadto prostytucja to jedna z patologii społecznych, która występuję na całym
świecie, również w Polsce. Nie jest ona w Polsce ścigana przez prawo, ale osoby zajmujące
się tym procederem nie są oni formalnie uznawana za pracowników. Należy również
stwierdzić, że prostytucja ma bardzo negatywny wpływ na osoby ją uprawiające.
Narkomania w Polsce jest dużym problemem. Jednak nie odbiega to od sytuacji
w innych państwach. Polska stara się zwalczać tą patologię, a interwencje profilaktyczne
obejmują szeroki zakres podejść, które wzajemnie się uzupełniają. Strategie środowiskowe
i uniwersalne skierowane są do całych populacji, profilaktyka selektywna dotyczy grup
szczególnie narażonych, które mogą być bardziej zagrożone rozwojem problemów
związanych z używaniem substancji, a profilaktyka wskazująca koncentruje się na
jednostkach zagrożonych.
W Polsce obecny jest problem samobójstw. Okres pandemiczny bardzo mocno
wpłynął na psychikę ludzi, którzy często nie mogli poradzić sobie z sytuacją i niejednokrotnie
targali się na swoje życie nie widząc innego wyboru. Można stwierdzić, że przestępczość
jest patologią, która występuje w Polsce wśród nieletnich. Często wywodzą się oni z rodzin
patologicznych, gdzie rodzice nie potrafią nakreślić i wpoić zasad. Jednak nie jest to regułą,
ponieważ nawet dzieci z tzw. „dobrych domów” popełniają przestępstwa. Jednak państwo
polskie w skutecznym stopniu zwalcza przestępczość nieletnich, ponieważ z r. na r. obserwuje
się trend spadkowy.
54
Rozdział 3. Zapobieganie i zwalczanie patologii społecznych w III
Rzeczpospolitej
3.1. Rola wybranych organów bezpieczeństwa oraz instytucji zaangażowanych
w zwalczanie patologii społecznych w Polsce
Działania organów bezpieczeństwa oraz instytucji zaangażowanych w zwalczanie
patologii społecznych w Polsce mogą mieć charakter zarówno prawny, jak i pedagogiczno-
terapeutyczny, a celem jest przeciwdziałanie patologiom społecznym poprzez odpowiednie
kształtowanie polityk społecznych.
Organy bezpieczeństwa oraz instytucje zaangażowane w zwalczanie patologii
społecznych w Polsce podkreślają konieczność zwrócenia uwagi na genezę patologii
społecznych, tworząc w ten sposób warunki korzystne dla zaspokojenia potrzeb człowieka.
Równocześnie należy przeciwdziałać np. sięganiu po alkohol, postrzegany jako antidotum na
frustrację spowodowaną nieumiejętnością radzenia sobie z trudnościami życia codziennego.
Ważna jest odpowiednia kampania informacyjna na temat uzależnień, jego cech
i konsekwencji, które często są trudne do odwrócenia183.
W zwalczaniu patologii społecznych w Polsce bierze udział Policja. Z perspektywy
Policji problem patologii społecznych stanowi wyraźne zagrożenie dla bezpieczeństwa
społeczności. Najbardziej paląca jest przemoc związana z handlem narkotykami na poziomie
ulicy. Duża część tej przemocy dotyczy gangów młodzieżowych. Często przemoc
rozprzestrzenia się na ogół społeczeństwo, pozostawiając po sobie niewinne ofiary. Istotny
jest również ścisły związek między używaniem narkotyków a przestępczością uliczną.
Wiadomo, że działalność przestępcza zmienia się bezpośrednio w zależności od poziomu
spożycia narkotyków. Wiele osób aresztowanych za rabunki i włamania używa narkotyki
podczas popełniania przestępstw lub kradnie, z uwagi na nałóg narkotykowy184.
Cele działań policji w zwalczaniu patologii społecznych to między innymi:
- ograniczenie przemocy związanej np. z handlem narkotykami i zapobieganie
powstawaniu zorganizowanych grup przestępczych;
- kontrolowanie przestępczości;
- przywrócenie jakości życia w społecznościach miejskich poprzez hamowanie
rozwoju patologii społecznych;
183
R. Kijak, D. Podgórska-Jachnik, K. Stec, Niepełnosprawność, wyzwania, praca socjalna. Difin, Warszawa
2020, s. 70.
184
K. Faliszek, Samorząd gminy jako podmiot lokalnej polityki społecznej. Przypadek małych gmin
województwa śląskiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2021, s. 66.
55
- zapobiegać eksperymentowaniu przez dzieci z używkami185.
Jeśli chodzi np. o przemoc w rodzinie funkcjonariusze policji codziennie
współdziałają z różnorodnymi instytucjami, mającymi za cel w szczególności pomoc
ofierze tego typu przemocy. Dla zapewnienia pomocy osobom, które są dotknięte przemocą
w rodzinie, funkcjonariusze policji na bieżąco informują o wystąpieniu jej organizacje
pomocowe takiego typu jak: Miejski ośrodek pomocy społecznej, Komisja Rozwiązywania
Problemów186.
Ponadto w ramach zwalczania prostytucji dziecięcej Policja uczestniczy
w spotkaniach edukacyjnych z dziećmi, a także młodzieżą. Oprócz tego w komendach
działają telefony zaufania, gdzie nie jedynie można powiadomić o fakcie wystąpienia czynu
karalnego, lecz w głównej mierze dostać poradę do której instytucji pomocowej należy się
zgłosić. Dla zapobiegania spotęgowania zjawiska w trakcie zajęć edukacyjnych z uczniami
szkół funkcjonariusze policji przekazują wiedzę dotyczącą nietykalności fizycznej oraz złego
dotyku. Wskazują także osoby, u której ofiara wykorzystywania seksualnego winna poszukać
pomocy187.
Kolejnym organem bezpieczeństwa zaangażowanym w zwalczanie patologii
społecznych w Polsce jest Straż Graniczna. Składa się ona z blisko 4 tys. pracowników
cywilnych i prawie 15 tys. dobrze wyszkolonych funkcjonariuszy, którzy całodobowo
ochroniają jednej z najdłuższych granic zewnętrznych UE. Ten organ jest szczególnie istotny,
ponieważ Polska leży w Europie Środkowej i graniczy z Białorusią, Czechami, Niemcami,
Litwą, Słowacją, Ukrainą i Morzem Bałtyckim. To położenie geograficzne jest atrakcyjne dla
regionalnych zorganizowanych grup przestępczych, które chcą prowadzić operacje związane
z przemytem narkotyków, broni i ludzi188.
W ramach działań profilaktycznych i przeciwdziałania procederowi handlu ludźmi
Straż Graniczna współdziała z Policją na płaszczyźnie diagnozy skali zjawiska i porusza
problematykę w czasie spotkań, które są prowadzone z rodzicami oraz pedagogami, również
z młodzieżą. Oprócz tego przeprowadza kontrole agencji towarzyskich pod względem
bezprawnego zatrudniania obcokrajowców189.
185
Ibidem, s. 71.
186
S. Bębas, Patologie społeczne i zagrożenia w rodzinie. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu
Pedagogicznego, Kraków 2020, s. 71.
187
Ibidem, s. 91.
188
K. Kowalewski, J.M. Moczydłowska, Patologie i dysfunkcje w organizacji. Difin, Warszawa 2020, s. 70.
189
M. Patalon, M.P. Follett, Pedagogika i praca socjalna w obliczu kryzysu migracyjnego. Inspiracje z teorii
Mary Parker Follett. PWSZ w Elblągu, Elbląg 2022, s. 92.
56
Następnym organem bezpieczeństwa zaangażowanym w zwalczanie patologii
społecznych w Polsce jest straż miejska. Straż Miejska ma mniejsze uprawnienia niż Policja
i może wykonywać tylko te uprawnienia, jakie posiada we własnej gminie. Jej działania
dotyczą wykroczeń, nadzorują i chronią bezpieczeństwo obywateli i mienia oraz wspomagają
Policję w obowiązkach mających na celu utrzymanie porządku publicznego (np. w zakresie
bezpieczeństwa ruchu drogowego). W przypadku poważnego zdarzenia Straż Miejska musi
zwrócić się o pomoc do funkcjonariuszu Policji190.
Jednym z organów do walki patologii społecznych w Polsce jest Państwowa Agencja
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA). Została powołana do prawidłowej
organizacji działań statutowych i realizacji celów. Do jej zadań należy przede wszystkim
przygotowywanie i opiniowanie projektów aktów prawnych regulujących tematykę działań
podejmowanych w celu przeciwdziałania problemowi uzależnienia od alkoholu i jego
skutkom. Agencja współpracując zarówno z organami administracji, jak i podmiotami
działającymi w sektorze pozarządowym (non-profit) w zakresie działań edukacyjnych
i informacyjnych w zakresie profilaktyki i rehabilitacji uzależnień koordynuje i inicjuje
działania związane z leczeniem uzależnień. Współpracuje z międzynarodowymi instytucjami
i organizacjami prowadzącymi działalność profilaktyczną i terapeutyczną191.
Prowadzenie działań związanych ze zwalczaniem patologii społecznych w Polsce
należy do zadań własnych gminy. W celu uzupełnienia orzeczeń ustawowych w każdej
gminie tworzony jest gminny program profilaktyczny. W ramach programu realizowane są
np. cele związane z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych, zdefiniowane
w Narodowym Programie Zdrowia. Program uchwalany jest corocznie przez radę gminy,
a uzupełniany przez ośrodek pomocy społecznej lub inną jednostkę 192. W ramach zadań
własnych gmina prowadzi działania mające na celu udzielanie pomocy terapeutycznej
i rehabilitacyjnej osobom uzależnionym od alkoholu, pomoc psychospołeczną i prawną (w
tym ochronę przed przemocą) rodzinom dotkniętym problemem alkoholowym oraz
prowadzenie działań informacyjno-edukacyjnych dotyczą działań o charakterze
profilaktycznym w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania
190
J. Młyński, Praca socjalna w bezpieczeństwie społecznym. Myśleć, widzieć, działać. Wydawnictwo
"Scriptum", Kraków 2021 , s. 68.
191
Ibidem, s. 71.
192
A. Durasiewicz, P. Czarnecki, Polityka społeczna i praca socjalna wobec rodziny w Polsce w latach 1989-
2019. Dom Wydaw. Elipsa, Warszawa 2021, s. 86.
57
narkomanii. Do zadań własnych gminy należy także wspieranie działalności instytucji,
stowarzyszeń i osób służących rozwiązywaniu problemów alkoholowych193.
Działania związane z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych
prowadzone są przez właściwe organy, czyli gminne komisje rozwiązywania problemów
alkoholowych. Podejmują działania mające na celu zdiagnozowanie problemu uzależnienia
jednostki od alkoholu, prowadzące do orzeczenia i nałożenia na osobę uzależnioną od
alkoholu poddania się leczeniu w ośrodku rehabilitacyjnym194. Członkowie rodzin
poszkodowanych w wyniku patologii społecznych, których dotykają np. skutki nadużywania
alkoholu przez ich bliską osobę, otrzymują bezpłatne świadczenia zdrowotne w postaci terapii
i rehabilitacji współuzależnienia. Prawo gwarantuje im wolną psychologiczno -
socjoterapeutyczna w poradniach specjalistycznych oraz placówkach opiekuńczo-
wychowawczych i rehabilitacyjnych195.
Jeżeli patologia społeczna dotykająca rodziców lub opiekunów prawnych dziecka
zagraża ich dobru (życiu, zdrowiu, poczuciu bezpieczeństwa, prawo do zaspokojenia
elementarnych potrzeb), państwo może interweniować w sprawowaniu władzy rodzicielskiej
lub opieki nad małoletnim. W zależności od stopnia zagrożenia lub naruszenia dobra
małoletniego przez rodziców, sąd rodzinny może zastosować środki ograniczające władzę
rodzicielską lub pozbawienie rodziców opieki nad dzieckiem w przypadku poważnego
znęcania się lub zaniedbania. W ramach ograniczenia władzy rodzicielskiej sąd może
zobowiązać rodziców do współpracy z asystentem rodziny lub skierować ich do placówki lub
specjalisty zajmującego się terapią rodzin, poradnictwem lub udzielaniem rodzinie innego
rodzaju niezbędnej pomocy, wskazując jednocześnie drogę do kontroli wykonania wydanego
orzeczenia196.
Innym środkiem kontroli sprawowania władzy rodzicielskiej przez rodzica, który
z powodu np. uzależnienia nie wypełnia swoich obowiązków, jest postanowienie o
sprawowaniu stałego nadzoru przez kuratora sądowego. Zadaniem jest kontrolowanie
przestrzegania przez rodziców obowiązków nałożonych przez sąd w zakresie należytego
wykonywania władzy rodzicielskiej nad dzieckiem oraz wspieranie ich w roli rodziców.
Pomoc i wsparcie w utrzymaniu postanowienia o zachowaniu trzeźwości jest szczególnie
193
P.S. Czarnecki, Praca socjalna. Difin, Warszawa 2021, s. 82.
194
M. Łuszczyńska, E. Grudziewska, M. Łuczyńska, Praca socjalna w Polsce. Wokół wolności i obywatelskości.
Impuls, Kraków 2021, s. 74.
195
Ibidem, s. 78.
196
M. Boryczko, A. Dunajska, S. Marek, Praca socjalna w środowisku lokalnym. Difin, Warszawa 2020, s. 87.
58
ważne w przypadku rodziców uzależnionych od alkoholu lub innych środków
psychoaktywnych197.
Jednym z organów działających w zakresie zwalczania patologii społecznych są sądy.
Sąd może wyznaczyć opiekunów rodzinnych do nadzorowania osób zobowiązanych do
poddania się leczeniu rehabilitacyjnemu. Rola opiekuna jest dwuwymiarowa198:
- z jednej strony opiekun może wpływać na motywację osoby uzależnionej do
podjęcia i kontynuacji leczenia,
- z drugiej strony opiekun powinien także szukać instytucji, osób, organizacji,
które mogą pomóc osobie uzależnionej rozwiązać jej problemy i trudności.
Rolą opiekuna jest zatem kontrolowanie, pomoc w leczeniu, zapobieganie i pomoc.
W systemie zapobiegania patologiom społecznym współpracują ze sobą różne instytucje:
komisje rozwiązywania problemów np. alkoholowych, ośrodki pomocy społecznej, miejskie
ośrodki pomocy rodzinie, sądy i kuratorzy sądowi, placówki oświatowe, zakłady opieki
zdrowotnej, organizacje pozarządowe organizacje199.
Sieć placówek obejmuje również placówki odwykowe dla osób uzależnionych od
alkoholu, np. poradnie odwykowe i współuzależnienia, poradnie odwykowe, całodobowe
oddziały odwykowe, całodobowe oddziały odwykowe, dzienne oddziały odwykowe, dzienne
oddziały rehabilitacji uzależnień, oddziały leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych
oraz schroniska dla osób uzależnionych od alkoholu. W niektórych miastach działają punkty
poradnictwa organizowane przez samorządy gminne, ośrodki pomocy społecznej,
stowarzyszenia abstynenckie, a także kościoły i związki wyznaniowe. Mają to być miejsca,
w których osoby potrzebujące pomocy otrzymują pierwszą pomoc, są łatwo dostępne i skąd
zostaną skierowane do placówki zapewnienie specjalistycznej opieki. Osoby dotknięte
patologią społeczną mogą również skorzystać z infolinii, gdzie otrzymają informacje o
możliwości leczenia, a przede wszystkim będą zachęcane do działania200.
Placówki rehabilitacyjne, które świadczą usługi w pełnym wymiarze godzin, obejmują
poradnie odwykowe dla osób uzależnionych i współuzależnień oraz poradnie odwykowe
197
I. Pospiszyl, Patologie społeczne i problemy społeczne. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2021, s.
74.
198
Ibidem, s. 76.
199
A. Urbanek, D. Zbroszczyk, J. Grubicka, Patologie społeczne. Wymiar personalny i strukturalny.
Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej, Słupsk 2021, s. 78.
200
K. Rejman, Praca socjalna w opiece paliatywno-hospicyjnej. Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły
Techniczno-Ekonomicznej im. ks. Bronis³awa Markiewicza, Jarosław 2021, s. 89.
59
oferujące pomoc osobom uzależnionym i współuzależnionym od alkoholu oraz innych
substancji. Zakres działalności takich klinik obejmuje:
- diagnozowanie osób uzależnionych i diagnozowanie zaburzeń w ich rodzinie,
- realizowanie programów korekcyjnych np. dla kierowców, którzy stracili
prawo jazdy;
- psychoterapię dla osób uzależnionych od alkoholu i innych substancji
psychoaktywnych;
- programy dla osób z zaburzeniami nawyków i napędów;
- programy dla członków rodziny dotkniętych skutkami spożywania alkoholu
lub używania innych substancji psychoaktywnych;
- programy dla członków rodzin osób z zaburzeniami nawyków i napędów201.
Poradnie te świadczą również usługi profilaktyczne i rehabilitacyjne, konsultacje
i zajęcia edukacyjne dla członków rodziny. Z drugiej strony oddziały całodobowej
rehabilitacji odwykowej i całodobowej oddziału rehabilitacji uzależnień realizują takie same
zadania jak oddziały rehabilitacji uzależnień i współuzależnień oraz poradnie rehabilitacji
uzależnień i działają przez cały dzień, w godzinach: jednocześnie przygotowując pacjenta do
kontynuacji terapii w tych klinikach. Warto również wspomnieć o dziennych oddziałach
rehabilitacji uzależnień od alkoholu i dziennych oddziałach rehabilitacji uzależnień, które
realizują ww. zadania związane z osobami uzależnionymi oraz przygotowanie pacjentów do
podjęcia terapii w tych poradniach202.
W polskim systemie zwalczania patologii społecznych funkcjonują również oddziały
leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych, które mają obowiązek:
- diagnozowania zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu lub
używaniem innych substancji psychoaktywnych;
- rehabilitacji alkoholowej lub rehabilitacji z zespołu abstynencji polekarskiej
oraz motywują pacjentów do podjęcia psychoterapii uzależnień203.
Dzięki hostelom możliwe jest zapewnienie samodzielnego funkcjonowania
w środowisku, czyli integracji ze społecznością lokalną, a także realizowania programów
rehabilitacyjnych ukierunkowanych na podnoszenie kompetencji społecznych i samodzielne
funkcjonowanie osób uzależnionych. Stwarza się warunki do samodzielnego funkcjonowania
201
W. Woźniak, Relacja pomiędzy psychologią a pracą socjalną. Wydawnictwo WSGK, Kutno 2020, s. 58.
202
K. Pierzchała, C. Cekiera, Człowiek a patologie społeczne. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2021, s.
78.
203
Ibidem, s. 86.
60
w środowisku, pomaga w integracji ze społecznością lokalną oraz realizuje program
rehabilitacyjny ukierunkowany na podnoszenie kompetencji społecznych i samodzielnego
funkcjonowania osób uzależnionych204.
W Polsce w zwalczaniu patologii społecznych biorą udział organizacje pozarządowe,
które pomagają osobom, a tym samym stwarzają możliwość samoorganizacji. Jest to ważne,
ponieważ grupy wzajemnej pomocy stwarzają okazję do emocjonalnego i społecznego
wsparcia oraz zrozumienia. Dają także poczucie akceptacji i pokazują sposoby rozwijania
umiejętności radzenia sobie z problemem. To także miejsce, w którym osoba dotknięta
patologią społeczną może rozładować swoje emocje, a przede wszystkim poszerzyć wiedzę
na temat swojego problemu i zbudować sieć kontaktów, których będzie potrzebowała, aby
sobie z nim poradzić205.
Idea powyższa jest wykorzystywana m.in. w społeczności Anonimowych
Alkoholików (AA), której celem jest stworzenie grupy, która pozwoli zachować trzeźwość
i wspierać innych w staniu się abstynentem. Udział w jest dobrowolny, wsparcie udzielane
jest kobietom i mężczyznom, a jedynym warunkiem uczestnictwa jest zaprzestanie picia.
Społeczność nie jest powiązana z żadną religią ani organizacją polityczną i jest
samowystarczalna, a przez to otwarta na każdego, kto rozpoczyna walkę z nałogiem206.
3.2. Sposoby zwalczania patologii społecznych w III RP

Źródłem patologii społecznych są dysfunkcyjne rodziny, sytuacja społeczno-
ekonomiczna jednostki człowieka, jej najbliższym otoczeniu, doświadczeniu etc. W związku
z czym niełatwo mówi się o efektywnych sposobach zwalczania patologii społecznych.
W głównej mierze powinno się brać pod uwagę przyczyny powstania zachowań
dewiacyjnych, które niejednokrotnie powodowane są rozczarowaniem wywołanym
porównaniem swojej sytuacji z pozostałymi osobami, jak również wzorcami wychowania, czy
środków zasobów finansowych. W związku z czym zapobieganie patologiom zaczyna się już
od najmłodszych lat – przez kooperację instytucji szkolnej z psychologami, z ośrodkami
pomocy społecznymi207.
204
E. Sobczak, Zrównoważony rozwój jednostek samorządu terytorialnego oraz przyczyny spowolnienia
realizacji celów strategicznych. Praca zbiorowa. Politechnika Warszawska, Warszawa 2021, s. 123.
205
Ibidem, s. 128.
206
M. Patalon, M.P. Follett, Pedagogika…, op. cit., s. 62.
207
M. Boryczko, A. Dunajska, S. Marek, Praca…, op. cit., s. 118.
61
Sposobem zwalczenia patologii jest również ukazanie odmiennych wzorów
zachowania (bardziej odpowiednich aniżeli te wynoszone z domu), motywacja do zmiany,
a także zachęcenie na przykład do nauki (chociażby przez ukazanie jej przyszłych skutków).
Dobre rozwiązanie to także organizowanie czasu wolnego młodzieży, jak również dzieci208.
Biorąc pod uwagę osobę dorosłą sposób zwalczania patologii społecznych to branie udziału
w leczeniu, chęć zmiany środowiska (na przykład przez przeprowadzkę można odłączyć
konkretną osobę od patologicznego oddziaływania np. środowiska narkomanów), aktywizacja
zawodowa209.
Stosowane są także różnorodnego typu odwyki, które nie jedynie mają doprowadzić
do rzucenia dotychczasowego nałogu, lecz również uczyć życia w nowej sytuacji, a także
wdrożenia cennych zwyczajów, zbudowania twórczych relacji z pozostałymi ludźmi210.
Najczęstszym zjawiskiem patologicznym w Polsce jest uzależnienie od alkoholu. Według
lekarzy w Polsce nadużywa alkoholu ok. 4 mln Polaków, z czego 800 tys. jest uzależnionych.
W Polsce inwestuje się 4,9 zł rocznie na osobę w ramach pakietu polityk na rzecz
przeciwdziałania szkodliwemu używaniu alkoholu, co ma pozwolić na:
- zapobiegnięcie 3,9 mln chorób i urazów z powodu picia do 2050 r;
- zaoszczędzenie 483 mln zł rocznie na kosztach opieki zdrowotnej;
- zwiększenie zatrudnienia i produktywności o równowartość 46 tys. pełnoetatowych
pracowników rocznie211.
Na każde zainwestowane 1 zł przypada 16 zł zwrotu w postaci korzyści, nie
uwzględniając wpływu na branżę alkoholową. Polska generalnie radzi sobie dobrze
w niektórych obszarach polityki, ale istnieją możliwości podjęcia dalszych działań. Priorytety
polityki przeciwdziałania nadużywaniu alkoholu powinny obejmować:
- zaostrzenie polityki cenowej ukierunkowanej na tani alkoholu, aby chronić
osoby pijące dużo i młodych ludzi;
- wdrażanie badań przesiewowych i poradnictwa w ramach usług podstawowej
opieki zdrowotnej dla osób spożywających duże ilości alkoholu;
- zaostrzenie regulacji dotyczących reklamy w mediach społecznościowych
i nowych mediach, z których często korzystają młodsi ludzie212.
208
A. Urbanek, D. Zbroszczyk, J. Grubicka, Patologie…, op. cit., s. 79.
209
Ibidem, s. 98.
210
W. Woźniak, Relacja…, op. cit., s. 72.
211
K. Pierzchała, C. Cekiera, Człowiek…, op. cit., s. 124.
212
A. Durasiewicz, P. Czarnecki, Polityka…, op. cit., s. 81.
62
Aby ograniczyć konsumpcję i ograniczyć szkody, polski rząd zdecydował się na
regularne podwyższanie akcyzy na alkohol i wyroby tytoniowe. Proponowana zmiana miała
na celu podwyższenie stawek podatku akcyzowego na alkohol etylowy i wyroby tytoniowe o
10%. Podwyżka weszła w życie od 1 stycznia 2020 r. Oprócz pozytywnego wpływu na
zdrowie publiczne, że dzięki podwyżce budżet zyskał ok. 1,7 mld zł w 2021 r. i tyle samo
w kolejnych latach. Podwyższenie akcyzy jest jedną z najlepszych metod kontroli alkoholu
zalecanych przez Światową Organizację Zdrowia w celu ograniczenia szkód spowodowanych
przez alkohol213.
Dla osób, które zmagają się z problemem uzależnienia partnera, typowe jest dzielenie
się swoimi doświadczeniami, czerpanie energii i nadziei na rozwiązanie swojego problemu.
Grupy Al-Anon opierają się na programie 12 kroków oraz 12 tradycji i są uznawane za formę
wzajemnej pomocy dla osób, które dostrzegają problem partnera i jednocześnie starają się
uczyć od siebie nawzajem, by funkcjonować tak, aby nie będzie im szkodzić; wręcz
przeciwnie, pozwoli im to na satysfakcjonujące funkcjonowanie. Sukcesy tych grup, a przede
wszystkim otwartość osób, które decydują się podzielić swoim problemem z innymi,
doprowadziły do powstania kolejnych grup, których członkami są dzieci alkoholików,
zarówno te młodsze (Alatot, Alakid), jak i nastolatki (Alateen). Ze względu na świadomość,
że funkcjonowanie w rodzinie z problemem alkoholowym odbiega od normalnej
rzeczywistości dziecka, grupy te zostały uznane za ważne dla pomocy najmłodszym
członkom rodziny. Doświadczenie traumy, niezaspokojone potrzeby, zaniedbania rozwojowe
i zerwane więzi w istotnych relacjach, zwłaszcza z rodzicami i opiekunami, stały się
podstawowymi czynnikami wskazującymi na potrzebę (w niektórych przypadkach)
funkcjonowania w grupie wsparcia dla Dorosłych Dzieci alkoholików (ACoA). Jednak nie
każda osoba wychowana w rodzinie z problemem alkoholowym wymaga psychoterapii.
AcoAs obejmują osoby, które potrzebują pomocy psychologicznej w sytuacjach
kryzysowych; są też osoby z zespołem DDA oraz osoby niedostosowane z niektórymi
zaburzeniami psychicznymi, które mają do czynienia z uzależnieniami, zaburzeniami
lękowymi, zespołami objawów nerwicowych, zaburzeniami osobowości i innymi zespołami
psychopatologicznymi214.
Podkreśla się, że ważne jest funkcjonowanie w grupach wsparcia ze względu na
założenie, że nawet jeśli nie jest możliwe uratowanie osoby uzależnionej, konieczne jest
213
Ibidem, s. 92.
214
S. Bębas, Patologie…, op. cit., s. 66.
63
ratowanie członków jej rodzin, którzy powinni spotkać się i zaakceptować nowy styl życia
niezależnie od działania alkoholika. Stowarzyszenie na Rzecz Profilaktyki i Przeciwdziałania
Uzależnieniom jest przykładem na to, jak można wspierać osoby uzależnione i ich rodziny.
Jego działalność koncentruje się na przeciwdziałaniu uzależnieniom i związanych
z uzależnieniami formom patologii społecznej wśród dzieci, młodzieży i dorosłych215.
Innym przykładem jest Fundacja KARAN Pomoc Dzieciom i Uzależnionym, która
udziela również pomocy osobom z rodzin potrzebujących pomocy, w których znajdują się
osoby uzależnione i zagrożone uzależnieniem. Działalność fundacji skupia się na
propagowaniu wzorca stabilnej i zdrowej rodziny i społeczeństwa oraz udzielaniu pomocy
prawnej. Osoby uzależnione mogą również szukać pomocy w poradniach, klubach
abstynenckich i telefonach zaufania. Punkty informacyjne i kontaktowe zwykle oferują
infolinię AA, infolinię AA, stronę awaryjną online, a także powiadomienia i informacje o
grupach AA216.
Innym powszechnym zjawiskiem patologicznym w Polsce jest narkomania. Jest to
najczęstsze zjawisko w wieku szkolnym. Posiadanie i podaż narkotyków w Polsce reguluje
ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii. Posiadanie narkotyków, nawet
w niewielkiej ilości na własny użytek, jest zagrożone karą do 3 lat pozbawienia wolności.
W lżejszych przypadkach sprawca może zostać ukarany grzywną lub skazaniem na karę
ograniczenia lub pozbawienia wolności do 1 r.. Od 2011 r. art. 62 lit. a) daje prokuratorowi
i sędziemu możliwość umorzenia postępowania karnego w przypadku przyłapania osób na
posiadaniu niewielkich ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych do
użytku prywatnego217.
Sąd może jednak postanowić o przymuszeniu skazanego zażywającego narkotyki do
poddania się leczeniu, zgodnie z zasadą „lecz raczej niż karaj”. Artykuł 72 pozwala na
zawieszenie postępowania na czas leczenia sprawcy, a art. 73 lit. a) pozwala na przerwy
w karze w trakcie leczenia218.
Za handel narkotykami grozi kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 12 lat oraz
grzywna, w zależności od wagi przestępstwa, ilości narkotyków oraz tego, czy celem jest
osiągnięcie zysku. W przypadku wykroczenia sprawcy może zostać ukarany grzywną, karą
215
Ibidem, s. 78.
216
K. Kowalewski, J.M. Moczydłowska, Patologie…, op. cit., s. 123.
217
Ibidem, s. 145.
218
R. Kijak, D. Podgórska-Jachnik, K. Stec, Niepełnosprawność…, op. cit., s. 81.
64
ograniczenia wolności albo pozbawieniem wolności do 1 r.. Jeżeli ilość narkotyków jest
znaczna, sprawca może zostać skazany na karę pozbawienia wolności do 12 lat219.
W 2010 r. Polska uchwaliła ustawę o karze za dostarczanie niedozwolonej substancji
psychoaktywnej, egzekwowaną przez Państwową Inspekcję Sanitarną. Zostało to
zrewidowane w 2015 r. aby uwzględnić listę substancji uznanych za psychoaktywne
w rozporządzeniu Ministerstwa Zdrowia. W 2018 r. została ona połączona z ustawą o
przeciwdziałaniu narkomanii, aby zapewnić, że przestępstwa z udziałem nowych substancji
psychoaktywnych mają charakter kryminalny. Kary za przestępstwa związane z podażą są
teraz takie same jak kary za środki odurzające i psychoaktywne220.
Działania rządu w walce z narkotykami koordynuje Rada ds. Przeciwdziałania
Narkomanii. Monitoruje ona i doradza Ministrowi Zdrowia, monitoruje realizację strategii
lekowej oraz współpracuje z organami podejmującymi jej działania. Składa się
z przedstawicieli wszystkich właściwych ministerstw 221. Krajowe Biuro do Spraw
Przeciwdziałania Narkomanii jest państwową jednostką budżetową podległą Ministerstwu
Zdrowia i odpowiada za koordynację realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania
Narkomanii oraz za przygotowanie rocznego raportu o stanie jego realizacji. Jej działalność
obejmuje również wyznaczanie priorytetów w zakresie profilaktyki narkomanii. Sekretariat
Rady ds. Przeciwdziałania Narkomanii mieści się w Krajowym Biurze ds. Przeciwdziałania
Narkomanii. Wojewódzcy koordynatorzy ds. narkotyków są odpowiedzialni za koordynację
regionalnych polityk antynarkotykowych oraz wdrażanie strategii regionalnych, które są
prawnie wymagane, aby były zgodne z programem i planem działania222.
W Polsce działania profilaktyczne są regulowane przez Narodowy Program Zdrowia
oraz Narodową Strategię Narkotykową. Ważnym elementem strategii jest zwiększenie
nacisku na poprawę jakości programów profilaktyki uzależnień, a także kompetencji
organizatorów programów. Działania prewencyjne realizowane są przez jednostki
administracji rządowej (właściwe ministerstwa i podległe organy), a także samorządy lokalne
i regionalne. Za powszechną profilaktykę narkomanii w szkołach odpowiada Ministerstwo
Edukacji Narodowej i Ośrodek Rozwoju Edukacji (ORE), a także przyjęto plan działań
219
M. Łuszczyńska, E. Grudziewska, M. Łuczyńska, Praca…, op. cit., s. 62.
220
J. Młyński, Praca socjalna…, op. cit., s. 89.
221
K. Rejman, Praca…, op. cit., s. 77.
222
K. Faliszek, Samorząd…, op. cit., s. 62.
65
antynarkotykowych w celu poprawy jakości działań w zakresie profilaktyki narkomanii
w szkołach i placówkach oświatowych223.
3.3. Przeciwdziałanie zjawiskom patologii wśród dzieci i młodzieży szkolnej

Okres edukacji szkolnej pełni bardzo ważną funkcję w zakresie kształtowania
charakteru młodych ludzi, a wszystko, co na tym etapie zawodzi, można z wielkim trudem
naprawić w wieku dorosłym. Z tego też powodu obszar profilaktyki patologii w populacji
szkolnej jest bardzo istotny.
Zjawiska patologiczne są postrzegane całościowo i dopiero w dalszej kolejności
dzielone na profilaktykę narkomanii i profilaktykę przestępczości. Przez profilaktykę
pierwotną rozumie się wszelkie specyficzne działania realizowane w celu zapobiegania
problemom i skutkom związanym ze zjawiskami socjopatycznymi lub minimalizowania ich
wpływu i ograniczania ich rozprzestrzeniania się224.
Podstawowe cele tego rodzaju działań to:
- edukacja w kierunku zdrowego stylu życia,
- rozwój i wsparcie kompetencji społecznych,
- osiągnięcie wyższej jakości i skuteczności realizowanych programów poprzez
poprawę jakości koordynacji i kontroli specyficznej profilaktyki pierwotnej225.
W zakresie przeciwdziałania zjawiskom patologii wśród dzieci i młodzieży szkolnej
stosuje się dwie formy profilaktyki pierwotnej: niespecyficzną i specyficzną. Niespecyficzna
profilaktyka pierwotna rozumiana jest jako zajęcia w czasie wolnym, które stanowią
nieodłączną część ogólnej profilaktyki pierwotnej i obejmują wszystkie metody i podejścia
umożliwiające rozwój zrównoważonej osobowości, w tym możliwość rozwoju uzdolnień,
zainteresowań oraz ruchu i sportu zajęcia. Programy profilaktyki niespecyficznej (np. różne
formy spędzania czasu wolnego) istniałyby i byłyby pożądane, nawet gdyby nie występowały
zjawiska patologiczne226.
Z kolei specyficzna profilaktyka pierwotna rozumiana jest jako system działań i usług
dla jednostek, w przypadku braku których można oczekiwać dalszego negatywnego rozwoju.
Obejmuje programy wsparcia dla grup ryzyka, dla dzieci ze specjalnymi potrzebami
223
Ibidem, s. 81.
224
I. Pospiszyl, Patologie…, op. cit., s. 70.
225
Ibidem, s. 91.
226
P.S. Czarnecki, Praca…, op. cit., s. 81.
66
edukacyjnymi jako profilaktyka wykluczenia227. Przeciwdziałanie zjawiskom patologii wśród
dzieci i młodzieży szkolnej obejmuje przede wszystkim działania dotyczące:
- przemocy i zastraszanie;
- wagarowania;
- przestępczości, wandalizmu i innych form brutalnego zachowania;
- działań zagrażających moralności i wychowaniu moralnemu młodzieży;
- ksenofobii, rasizmowi, nietolerancji i antysemityzmu;
- używania środków uzależniających (w tym alkoholu i tytoniu), sterydów
anabolicznych, leków i innych substancji;
- wirtualne narkotyki i patologiczny hazard;
- chuligaństwa;
- wykorzystywania seksualnego dzieci;
- sekty i innych niebezpiecznych ruchów religijnych228.
Picie alkoholu jest patologią spotykaną wśród dzieci i młodzieży. Widoczny jest
wysoki odsetek dziewcząt w wieku 16-18 lat (wyższy niż chłopców w tym samym wieku), ale
zmienia się to z wiekiem, wyższy odsetek mężczyzn niż kobiet pije w wieku 20-24 lata229.
Nadużywanie substancji odurzających jest istotnym problemem młodzieży w Polsce. Polska
kilkadziesiąt lat temu przeszła od gospodarki socjalistycznej do kapitalistycznej. Jednym
z efektów ubocznych tej zmiany politycznej było to, że papierosy i alkohol stały się łatwiej
dostępne, a nadużywanie substancji psychoaktywnych wśród młodzieży rosło. Podczas gdy
zmiana ta wpłynęła na konsumpcję alkoholu i palenie papierosów w całej Polsce, szczególnie
dotknęło to młodzież. Badacze stwierdzili, że polska młodzież rzadziej sięgała po alkohol
i papierosy, jeśli miała silne wsparcie ze strony matki, podczas gdy używanie i akceptacja
alkoholu lub papierosów przez przyjaciół i osoby niebędące rodzicami zwiększało
prawdopodobieństwo nadużywania substancji psychoaktywnych przez młodzież230.
Innym powszechnym zjawiskiem patologicznym w Polsce jest narkomania. Jest to
najczęstsze zjawisko w wieku szkolnym. Istnieją różne powody, dla których młodzi ludzie
sięgają po substancje uzależniające. Ich działanie uzależnione jest od rodzaju leku, sposobu
jego stosowania oraz kondycji fizycznej użytkownika. Środki zapobiegawcze przeciwko
nadużywaniu narkotyków muszą zatem uwzględniać różne przyczyny, formy zażywania,
227
Ibidem, s. 86.
228
K. Kowalewski, J.M. Moczydłowska, Patologie…, op. cit., s.481.
229
Ibidem, s. 91.
230
67
okoliczności zażywania i jego konsekwencje231. Zapobieganie nadużywaniu narkotyków
składa się z trzech głównych elementów:
- redukcji popytu,
- redukcji podaży,
- łagodzeniu negatywnych zdrowotnych i społecznych konsekwencji używania
narkotyków232.
Strategie redukcji popytu mają na celu zmniejszenie chęci do zdobywania i używania
narkotyków oraz zapobieganie, ograniczanie narkomanii. Mogą obejmować strategie
zorientowane na abstynencję233. Strategie redukcji podaży mają na celu zakłócenie produkcji
i podaży nielegalnych narkotyków, a także ograniczenie dostępu i dostępności legalnych
narkotyków. W środowisku szkolnym obejmuje to środki podjęte w celu ograniczenia
używania, posiadania i sprzedaży nielegalnych narkotyków na terenie szkoły234.
Strategie łagodzenia negatywnych zdrowotnych i społecznych konsekwencji
używania narkotyków mają na celu zmniejszenie wpływu zażywania narkotyków i działań
związanych z narkotykami na jednostki i społeczności235. W Polsce szkoły i inne jednostki
działające w ramach systemu oświaty są zobowiązane do realizacji szkolnego programu
profilaktycznego dla dzieci i młodzieży. Edukacja zdrowotna jest częścią podstawy
programowej. Zachęca się również placówki edukacyjne do przyjęcia zasad szkolnych
promujących zdrowie w celu wzmocnienia normatywnych przekonań uczniów i umiejętności
psychospołecznych jako czynników chroniących przed zażywaniem narkotyków. Krajowe
Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii wsparło ogólnopolskie rozpowszechnianie programu
Unplugged, uniwersalnego programu profilaktyki narkomanii skierowanego do uczniów
w wieku 12-14 lat. Ocena tego programu w Polsce wykazała, że miał on pozytywny wpływ,
prowadząc do zmniejszenia spożycia konopi i alkoholu poprzez zmniejszenie pozytywnych
przekonań i postaw dotyczących substancji uzależniających oraz poprawę wiedzy
i kompetencji wśród rodziców. W 2017 r. wspierano również programy dla rodziców
i nauczycieli mające na celu wzmocnienie umiejętności edukacyjnych i innych potrzebnych
do radzenia sobie z uzależnieniem od narkotyków w rodzinie. Działania obejmowały zajęcia
edukacyjne i uświadamiające dla rodzin na temat mechanizmów uzależnienia
231
K. Rejman, Praca…, op. cit., s. 111.
232
Ibidem, s.116.
233
A. Durasiewicz, P. Czarnecki, Polityka…, op. cit., s. 94.
234
A. Urbanek, D. Zbroszczyk, J. Grubicka, Patologie…, op. cit., s. 89.
235
68
i współuzależnienia od narkotyków, poradnictwo rodzinne, interwencje kryzysowe, grupy
wsparcia dla rodzin, warsztaty umiejętności edukacyjnych oraz pomoc/konsultacje prawne236.
Programy profilaktyki selektywnej dotyczą głównie redukcji ryzyka, promocji
zdrowego stylu życia oraz pomocy w sytuacjach kryzysowych związanych z używaniem
substancji psychoaktywnych dla dzieci i młodzieży wykluczonych społecznie. W 2017 r.
wdrożono ponad 40 programów selektywnych, a program wczesnej interwencji „FreD idzie
w sieć” był dalej rozpowszechniany. Głównym celem programu jest ograniczenie używania
substancji psychoaktywnych wśród nastolatków, którzy popełnili przestępstwa związane
z narkotykami. Dostępne są również niektóre programy skierowane do osób zażywających
narkotyki okazjonalnie w miejscach rekreacyjnych237.
Możliwe i pożądane jest, aby szkoły zajmowały się ograniczaniem popytu na
narkotyki, ograniczaniem ich podaży oraz łagodzeniem zdrowotnych i społecznych
konsekwencji używania narkotyków, z głównym naciskiem na ograniczanie popytu. Jednak
władze oświatowe nie powinny przyjmować wyłącznej odpowiedzialności za zmianę
zachowań zdrowotnych uczniów, w tym ograniczenie używania narkotyków238.
Instytucje szkolne mogą mieć wpływ na zachowania związane z używaniem
narkotyków i powinny to robić. Jednak podstawową rolą szkoły jest nauczanie umiejętności,
przekazywanie wiedzy i ustalanie solidnych wartości w odniesieniu do zdrowia i zażywania
narkotyków, a nie zmienianie zachowań, które mogą być determinowane czynnikami, na
które szkoła nie ma wpływu239. Edukację w zakresie profilaktyki narkomanii w szkołach
można zdefiniować jako programy edukacyjne, polityki, procedury i inne działania, które
przyczyniają się do osiągania szerszych celów zdrowotnych w zakresie zapobiegania
narkomanii240.
Edukacja w zakresie profilaktyki narkomanii powinna być postrzegana jako
obejmująca zarówno formalne, jak i nieformalne programy zdrowotne, tworzenie
bezpiecznego i zdrowego środowiska szkolnego, zapewnienie odpowiedniej opieki
zdrowotnej i wsparcia, a także zaangażowanie rodziny i społeczności w planowanie
i dostarczanie programów241. Szkoły w ramach zapobiegania narkomanii mogą wdrażać
programy edukacyjne dotyczące zapobiegania narkomanii. Powinny one uwzględniać poziom
236
Ibidem, s. 93.
237
W. Woźniak, Relacja…, op. cit.,
238
239
M. Patalon, M.P. Follett, Pedagogika…, op. cit., s. 91.
240
Ibidem, s. 92.
241
R. Kijak, D. Podgórska-Jachnik, K. Stec, Niepełnosprawność…, op. cit., s. 68.
69
używania narkotyków przez jednostki i społeczeństwo, czynniki ryzyka i czynniki ochronne,
płeć, pochodzenie etniczne, kulturę, język, poziom rozwoju, poziom umiejętności, religię
i orientację seksualną. Interakcja z uczniami w sposób, który uwzględnia realia ich środowisk
i doświadczeń, stwarza możliwości znaczącego wkładu uczniów w edukację w ramach
programów zapobiegania narkomanii. Uczniowie reagują pozytywnie, gdy dostrzega się ich
indywidualne potrzeby oraz potrzeby użytkowników i osób niekorzystających, a kanały
komunikacji są otwarte, bez tolerowania używania narkotyków242.
Szkolenie nauczycieli w zakresie edukacji w zakresie profilaktyki narkomanii
zwiększa wpływ i trwałość programów profilaktyki narkomanii. Oferowanie nauczycielom
rozwoju zawodowego, polegającego na ukierunkowaniu na edukację w zakresie profilaktyki
narkomanii, która umożliwia im korzystanie z szeregu strategii uczenia się, zasobów i technik
ewaluacji odpowiednich do potrzeb uczniów, zamiast oferowania szkoleń wyłącznie
w zakresie korzystania z określonego programu lub zasobu, zapewnia, że programy mają
większy wpływ i trwałość. Nauczycielom należy oferować wsparcie ze strony dyrektorów
szkół, a także porady techniczne i możliwości nawiązywania kontaktów w celu dzielenia się
zarówno sukcesami, jak i problemami243.
Programy dotyczące edukacji antynarkotykowej powinny być tak dobrane, aby
uzupełniały rolę nauczyciela w klasie o zewnętrzne zasoby wzmacniające, a nie zastępujące tę
rolę. Wiarygodność roli nauczyciela w zaspokajaniu potrzeb uczniów może być zagrożona,
gdy na szkoły narzucane są programy opracowane zewnętrznie244.
Programy zapobiegania nadużywaniu narkotyków i ich wyniki powinny być
regularnie oceniane w celu dostarczenia dowodów ich wartości i ulepszenia konstrukcji
przyszłych programów245.
Niektóre programy edukacyjne dotyczące zapobiegania narkomanii są nieskuteczne,
a inne przynoszą efekt przeciwny do zamierzonego. Szkoły mogą unikać złych praktyk, jeśli
odwołują się do zasad, wytycznych i modeli dobrych praktyk jako standardów informujących
i kierujących oceną programów i wyników246. Zasady i procedury postępowania w przypadku
incydentów związanych z narkotykami w szkołach powinny być wspólnie opracowywane
i szeroko rozpowszechniane w celu wywołania pozytywnej reakcji247. Niektóre reakcje na
242
Ibidem, s. 89.
243
244
I. Pospiszyl, Patologie…, op. cit., s. 83.
245
Ibidem, s. 92.
246
247
Ibidem, s. 111.
70
zażywanie narkotyków mogą marginalizować i stygmatyzować uczniów. Wykrywanie
zażywania narkotyków z wyłącznie skutkiem karnym nie jest skuteczną strategią, chyba że
zdrowie i bezpieczeństwo społeczności szkolnej jest zagrożone i może zrazić zagrożonych
uczniów z jedynego miejsca, w którym jednostki i działania mogą wspierać ich wysiłki na
rzecz zmian248.
Działania zapobiegawcze są projektowane poprzez kadrę pedagogiczną w ramach
szkolnych programów zapobiegania, a także wychowawczych. Szkoły powinny
przeprowadzać pogłębioną diagnozę środowiskową pośród uczniów, rodziców, a także
nauczycieli. Jest to podyktowane tym, że nie zidentyfikowanie rzeczywistych kłopotów,
a także potrzeb uczniów, którzy są zagrożeni patologią jest czynnikiem, który utrudnia
efektywną działalność zapobiegawczą placówki szkolnej. W szkolnych programach
zwalczania patologii szkolnej powinno się definiować również mierniki oceny stopnia
zrealizowania celów i wskaźników, które pozwalają na miarodajny monitoring efektywności
tych działań. Oprócz tego dyrektorzy szkół w ramach pełnionego dozoru pedagogicznego
przeprowadzają monitoring, a także ewaluacji programów, które są zrealizowane249. Istotne
jest również to, że plany doskonalenia zawodowego nauczycieli muszą uwzględniać
szkolenia, które mają za cel wyposażenie tych osób w umiejętności, które pozwalają na
właściwe konstruowanie i realizację programów zapobiegania patologiom społecznym250.
Szkoły korzystają z doświadczeń Policji, straży miejskiej i organizacji trzeciego
sektora, które zajmują się tematyką zapobiegania zjawiskom patologicznym. Ponadto szkoły
podejmują działania, które mają za cel zapobieganie zjawiskom patologicznym pośród
młodzieży, a także dzieci szkolnej, a w sytuacji gdy występują takiego rodzaju zachowania
obejmują uczniów pomocą psychologiczno-pedagogiczną. Ponadto w szkołach pedagog
szkolny omawia z uczniami pojedyncze tematy na indywidualnych zajęciach
psychoedukacyjnych, porusza się tematykę zachowań patologicznych na lekcjach
wychowawczych, a także przedmiotowych, a pedagodzy szkolni prowadzą stosowne
pogadanki. Szkoły organizują także spotkania profilaktyczne w kooperacji z Policją, podczas
których przeprowadza się indywidualne rozmowy z uczniami objawiającymi zachowania
patologiczne251.
248
E. Sobczak, Zrównoważony…, op. cit., s. 86.
249
Ibidem, s. 123.
250
J. Młyński, Praca socjalna…, op. cit., s. 79.
251
P.S. Czarnecki, Praca…, op. cit., s. 81.
71
Placówki szkolne, dla przeciwdziałania zachowaniom patologicznym uczniów,
stosują tak zwaną profilaktykę uniwersalną adresowaną do każdego ucznia w konkretnym
wieku, niezależnie od stopień ryzyka występowania zachowań problemowych,
z wykorzystaniem ku temu kooperacji z podmiotami zewnętrznymi, którzy zajmują się
między innymi tą tematyką (publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne, jak również
straż miejska i Policja)252.
W ramach zwalczania patologii wśród dzieci i młodzieży szkoły stosują również
profilaktykę uniwersalną, adresowaną do całej społeczności szkolnej (uczniów, rodziców,
a także nauczycieli), jak również selektywną i wskazującą. Dla powiększenia efektywności
działań wychowawczych skontrolowane placówki szkolne prowadzą kooperację z rodzicami
uczniów. W jej ramach organizowane są konsultacje z psychologiem oraz pedagogiem
w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a w wypadku placówek, które prowadzą
tak zwane e-dzienniki kooperacja ta realizowana jest również przez wymianę informacji
w postaci elektronicznej. Włączanie rodziców uczniów do działań zapobiegawczych, a także
wychowawczych to przykład dobrych praktyk. Dla rodziców organizowane są szkolenia oraz
warsztaty przy udziale szkolnego pedagoga, fachowców do spraw uzależnień, kuratorów
sądowych ewentualnie reprezentantów Policji, które dotyczą przeciwdziałania zachowaniom
problemowym uczniów i włączają rodziców w realizowanie programów zapobiegawczych
Szkoła prowadzi działalność edukacyjną, a także wychowawczą zwłaszcza na bazie
programu profilaktyki, który jest przystosowany do potrzeb rozwojowych uczniów i potrzeb
konkretnego środowiska. Program profilaktyki musi w zupełności opowiadać
zidentyfikowanym w placówce szkolnej problemom oraz rzeczywistym potrzebom uczniów.
Nie może także zawierać błędów projektowych, mogących mieć wpływ na jego efektywność.
Placówki szkolne powinny dysponować także kompletną, a także rzetelną informacją
dotyczącą skali, jak również struktury zjawisk patologicznych, które występują, co wpływa
korzystne na planowanie oraz właściwe skierowanie podjętych działań zapobiegawczych.
3.4 Analiza wybranych programów profilaktycznych w zakresie przeciwdziałania

patologiom społecznym
Przyjęty w 2016 r. Narodowy Program Zdrowia w Polsce miał ramy czasowe 5 lat
i zakłada kompleksowe podejście do kwestii zdrowia publicznego i jest krajową strategia
narkomanii. Drugi cel określa zakres strategii jako „profilaktyka i rozwiązywanie problemów
252
Ibidem, s. 65.
72
związanych z używaniem substancji psychoaktywnych, uzależnieniami behawioralnymi
i innymi zachowaniami ryzykownymi”. Rozszerzenie podejścia i działania określone
w Ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii z 2005 r. oraz Krajowym Programie
Przeciwdziałania Narkomanii wspierają cele Narodowego Programu Zdrowia. Narodowy
Program Zdrowia jest podobny do Narodowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii
2011-16, który zastąpił253.
Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii składa się z pięciu filarów:
- profilaktyka;
- leczenie, rehabilitacja, redukcja szkód i reintegracja społeczna;
- ograniczenie podaży;
- współpraca międzynarodowa;
- badania i monitoring254.
Został on rozszerzony na realizację Narodowego Programu Zdrowia, który wspierany
jest również przez trzy inne strategie: Narodowy Program Rozwiązywania i Profilaktyki
Problemów Alkoholowych, Narodowy Program Zwalczania Zdrowotnych Następstw Użycia
Tytoniu i Produktów Pokrewnych oraz Strategię Behawioralną. Podobnie jak w innych
krajach europejskich, Polska ocenia swoją politykę i strategię antynarkotykową poprzez
bieżący monitoring wskaźników i konkretne projekty badawcze255.
Jednym z programów profilaktycznych w zakresie przeciwdziałania patologiom
społecznym jest Program Przeciwdziałania Młodzieżowej Patologii Społecznej. Realizowany
jest w ramach profilaktyki selektywnej i skierowany jest do młodzieży w wieku 13-19 lat,
która zagrożona jest narkomanią, a także wykluczeniem społecznym256. Celem zasadniczym
jest powiększenie poprzez młodzież, która jest zagrożona przez patologię społeczną
umiejętności zaspakajania potrzeb psychoemocjonalnych w sposób, który jest zaakceptowany
społecznie (bez zażywania np. narkotyków)257. Ponadto cel tego programu to korzystna
zmiana działania psycho-emocjonalnego, która odnosi się do:
- redukcji poziomu depresyjności,
- redukcji odczucia izolacji społecznej,
- zredukowania poziomu izolacji w szkole,
253
254
255
256
E. Sobczak, Zrównoważony…, op. cit., s. 93.
257
73
- zwiększenia uczucia sprawczości,
- redukcji poziomu psychopatyczności,
- zredukowania intensywności sporów w rodzinie,
- ukonstytuowania adaptacyjnych celów życiowych,
- zwiększenia poczucia swojej wartości258.
Ponadto w opisywanym programie chodzi o zatrzymanie zwiększenia intensywności
doświadczeń uczestników programu ze środkami psychoaktywnymi za czas trzech ostatnich
mies. trwania programu. Program trwa 10 mies. a także obejmuje psychokorekcyjne
poradnictwo rodzinne, sesje indywidualne, grupy wsparcia, zajęcia klubowe259.
Baza pracy to psychokorekcyjne grupy wsparcia dające możliwość podopiecznym
branie udziału w środowisku rówieśniczym, które nie jest patologiczne. Osoby, które
prowadzą zajęcia są skupione na procesie rozwoju grupy, są osobami, które ułatwiają, a także
intensyfikują interakcje wewnątrzgrupowe. Metodami pracy są zajęcia warsztatowe oraz
psychoedukacyjne, które mają za cel kształcenie konkretnych umiejętności
psychologicznych. Zalicza się do nich pomiędzy innymi zajęcia dotyczące asertywności,
umiejętności interpersonalnych, negocjacji, rozwiązywania sporów260.
Kolejnym z programów profilaktycznych w zakresie przeciwdziałania patologiom
społecznym jest Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, który definiuje
jakiej pomocy można spodziewać się od służb oraz instytucji zobligowanym do pomocy
ofiarom przemocy w rodzinie, a także jakie są fundamenty prawne ich kompetencji.
Działania w ramach programu dotyczą następujących dziedzin: pracy socjalnej,
a takżeprewencji, jak również prawa, zdrowia oraz edukacji261.
Cele programu to:
- powiększenie efektywności ochrony ofiar przemocy w rodzinie, a także
poszerzenie osiągalności pomocy,
- powiększenie efektywności działań interwencyjnych oraz korekcyjnych
w stosunku do osób, które stosują przemoc w rodzinie,
- zmniejszenie rozmiaru zjawiska przemocy w rodzinie262.
W ramach programu realizowane są następujące działania:
258
259
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20160001492/O/D20161492.pdf, 4.04.2022.
260
Ibidem
261
Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie 2021, https://www.gov.pl/attachment/eb12ab5e-
cd33-46e2-bc14-83427095567e, 4.04.2022.
262
Ibidem
74
- wspierające razem ze strategiami terapeutycznymi, które bazują na wsparciu
ofiar przemocy w rodzinie w pokonywaniu sytuacji kryzysowej
i w przerywaniu przemocy, jak również przeciwdziałaniu następnym atakom
przemocy,
- interwencyjne, które polegają na tworzeniu kadrowych, a także
organizacyjnych warunków do udzielenia fachowej pomocy ofiarom
przemocy w rodzinie, i przeciwdziałaniu kontaktom sprawców przemocy
w rodzinie z osobami, które są pokrzywdzone,
- korekcyjno-edukacyjne adresowane do sprawców przemocy w rodzinie, gdzie
zasadniczy cel stanowi powstrzymywanie sprawców oraz koniec przemocy
w rodzinie,
- uprzedzające gdzie cel stanowi rozszerzenie wiedzy dotyczącej rozmiarów
przemocy w rodzinie263.
Kolejnym z programów profilaktycznych w zakresie przeciwdziałania patologiom
społecznym jest Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar
Przemocy w Rodzinie w Tarnowskich Górach na lata 2021 – 2025. Zdefiniowano w nim
zasadnicze płaszczyzny, które zawierają kierunki działań i zdefiniowano wpływ na
różnorodne grupy odbiorców:
- wywieranie wpływu na osoby, które stosują przemoc w rodzinie: płaszczyzna
ta adresowana jest do osób, które stosują przemoc w rodzinie, a także do
odpowiednich służb ewentualnie podmiotów, które zajmują się pracą z tego
typu osobami,
- ochrona, a także pomoc skierowana do osób, które są dotknięte przemocą
w rodzinie, w tym do: mężczyzn, kobiet, dzieci, seniorów, współmałżonków
ewentualnie partnerów w nieformalnych związkach, osób niesamodzielnych
czy też osób niepełnosprawnych,
- profilaktyka: płaszczyzna adresowana całego społeczeństwa, w tym do osób,
a także rodzin, które są zagrożone przemocą w rodzinie,
- podniesienie kompetencji służb, jak również reprezentantów podmiotów, które
realizują działania z zapobiegania przemocy w rodzinie: płaszczyzna
263
Ibidem
75
adresowana do reprezentantów instytucji, a także podmiotów, które realizują
zadania prewencji przemocy w rodzinie264.
Zasadniczym celem programu jest powiększenie efektywności działań powiązanych
z zapobieganiem przemocy w rodzinie i redukcja zjawiska przemocy w rodzinie na obszarze
gminy Tarnowskie Góry. W ramach programu następuje diagnoza, a także analiza zjawiska
przemocy w rodzinie. Ponadto założono udział w kampaniach społecznych, które mają które
mają za cel modyfikację świadomości społecznej w odbieraniu problemu przemocy. Ponadto
nawiązuje się oraz umacnia kooperację między instytucjami samorządowymi a organizacjami
trzeciego sektora na płaszczyźnie działań edukacyjnych oraz zapobiegawczych na rzecz
osób, jak również rodzin, które są zagrożone przemocą265.
Prowadzone są poprzez placówki oświatowe działania zapobiegawcze z prewencji
przemocy w rodzinie i agresji rówieśniczej na obszarze szkół wszystkich. Ponadto udzielana
jest fachowa pomoc, a także wsparcie dla osób, które są dotknięte przemocą w rodzinie.
Rozpowszechniane są również informacje dotyczące możliwości, a także pomocy poprzez
osoby, które padają ofiarom przemocy266.
Podsumowując należy stwierdzić, że państwo polskie działa na szeroką skalę
w obszarze zwalczania patologii społecznych w Polsce, a podstawą podejmowania tych
działań jest. Wiąże się to z szeregiem innych aktów prawnych (między innymi ustawa o
wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu uzależnieniu od alkoholu) regulujących kwestie
wynikające np. z pojawienia się problemu uzależnienia jednostki, jej funkcjonowania
społecznego, wpływu uzależnienia na najbliższe otoczenie, małżonka, potomstwo oraz
wypełniania określonych ról społecznych poprzez ich.
Interwencje profilaktyczne obejmują szeroki zakres podejść, które się uzupełniają. Strategie
środowiskowe i uniwersalne są skierowane do całych populacji, profilaktyka selektywna jest
skierowana do grup szczególnie wrażliwych, które mogą być bardziej narażone na problemy
związane z używaniem substancji, a profilaktyka wskazana koncentruje się na osobach z grup
ryzyka.
Wskazane działania profilaktyczne przede wszystkim zachęcają i pomagają
w utrzymaniu abstynencji od narkotyków, zapobieganiu dalszemu rozwojowi uzależnienia,
kształtowaniu adekwatnych przekonań normatywnych dotyczących narkotyków oraz
promowaniu zdrowego stylu życia.
264
Opublikowana Uchwala GPPPwR, https://www.mopstg.pl/index.php?c=getfile&id=283, 4.04.2022.
265
Ibidem
266
Ibidem
76
Należy stwierdzić, że dobrze wdrożony i dobrze skoordynowany, skuteczny szkolny program
zdrowotny może stanowić solidną podstawę do zbudowania „szkoły promującej zdrowie”.
Szkoła taka stale wzmacnia swoją zdolność jako zdrowego otoczenia do życia, nauki i pracy.
77
Zakończenie
Biorąc pod uwagę wyniki przeprowadzonych badań należy uznać, że patologie

społeczne ze względu na zakres ich społecznego oddziaływania oraz negatywne
konsekwencje, zarówno dla jednostek, jak i państwa powinny być postrzegane jako
potencjalne i realne zagrożenia dla bezpieczeństwa publicznego. Dlatego ważna jest praca
z modelowymi rozwiązaniami analizy zjawisk patologicznych z perspektywy nauk o
bezpieczeństwie.
Po pierwsze, na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że problemem
jest szeroko rozumiany alkoholizm i przestępczość nieletnich. Ponadto jako zjawiska, które
w podobnym stopniu wpływają na bezpieczeństwo publiczne to narkomania, prostytucja
i samobójstwa. Po drugie, w ostatnim czasie, głównie w odpowiedzi na potrzeby społeczności
lokalnych, realizowane są liczne programy i kampanie profilaktyczne, które w dużej mierze
pozwalają na identyfikację, a przede wszystkim na próbę zapobiegania występowaniu
patologii społecznych. Po trzecie, można stwierdzić, że podejmowane na szeroką skalę
działania w społecznościach lokalnych, takie jak: inicjowanie akcji profilaktycznych,
kampanii informacyjnych, działania prewencyjne, kampanie informacyjne, współpraca
z różnymi instytucjami zajmującymi się analizowanymi patologiami społecznymi, mają
pozytywny wpływ na bezpieczeństwo.
Jednak należy stwierdzić, że funkcjonujący system przeciwdziałania patologiom
społecznym w III RP jest nieskuteczny i nie ogranicza znacząco występowania zjawisk
w życiu społecznym. Działania w tym zakresie są niewystarczające, zarówno ze strony
organów administracji rządowej i samorządowej, jak i Policji oraz innych organów ścigania.
Również działania prewencyjne podejmowane w tym zakresie przez różne instytucje
działające w przestrzeni publicznej są niewystarczające. System wymaga zmian. Ich kierunki,
zakres i charakter wymagają nie tylko zmian legislacyjnych, ale także zastosowania
rozwiązań organizacyjnych i pragmatycznych o charakterze systemowym, zarówno w skali
całego kraju, jak i instytucji działających w środowisku lokalnym.
Patologie społeczne stały się istotnym problemem w Polsce i na świecie, a ich rozwój
i zasięg budzą niepokój w społeczeństwie. Zamierzenia polityki państwa w kierunku
stworzenia optymalnych podstaw prawnych i organizacyjnych ograniczających patologie
społeczne są mało skuteczne i nie ograniczają znacząco występowania tych zjawisk w życiu
społecznym.
78
Podsumowując, autorka ma świadomość, że treści prezentowane w niniejszej pracy
stanowią jedynie wybrany fragment badanej rzeczywistości. Mimo to przeprowadzona analiza
może przyczynić się do uwrażliwienia osób funkcjonujących w społecznościach lokalnych na
problemy występowania patologii społecznych i zapobiegania im oraz nabywania odporności
na zagrożenia z nimi związane.
Bibliografia
1. Badora S., Maciaszczyk P., Piątek M., Pedagogika opiekuńcza: Wobec problemów
rodziny i możliwości jej wspierania, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im.
prof. Stanisława Tarnowskiego, Tarnobrzeg 2014
2. Badora S., Maciaszczyk P., Piątek M., Pedagogika opiekuńcza: Wobec problemów
3. Badora S. Maciaszczyk P. Piątek M. Pedagogika opiekuńcza: Wobec problemów
4. Bębas S., Patologie społeczne i zagrożenia w rodzinie. Wydawnictwo Naukowe
Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2020.
5. Bętkowska-Korpała B., Uzależnienia w praktyce klinicznej: Zagadnienia
diagnostyczne, Wydawnictwo Edukacyjne Parpamedia, Warszawa 2009
6. Bielicki E. Z problematyki resocjalizacyjnej: Patologia społeczna, patologia
indywidualna, etiologia kryminalna, kara, KPSW, Bydgoszcz 2005
7. Boniecki Ł., Samobójstwo. Wydawnictwo Medyk, Warszawa 2016
8. Borowski M., Kłosowska E., Alkoholizm jako rodzaj patologii społecznej, Oficyna
Wydawnicza Szkoły Wyższej im. Pawła Włodkowica; Wydawnictwo Naukowe
NOVUM, Płock, Wyszków 2010
9. Boryczko M., Dunajska A., Marek S., Praca socjalna w środowisku lokalnym.
Difin, Warszawa 2020.
10. Budyn-Kulik M., Prostytucja. Lex a Wolters Kluwer business, Warszawa 2014
11. Burdziak K., Samobójstwo w prawie polskim. Wolters Kluwer, Warszawa 2019
12. Chełchowski J. S. Systemy zarządzania jakością w instytucjach odpowiedzialnych
za bezpieczeństwo publiczne na przykładzie służby zdrowia resortu spraw
wewnętrznych, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji, Szczytno 2013
79
13. Ciekanowski Z. Bąk T. W. Bezpieczeństwo publiczne, Wydawnictwo Państwowej
Wyższej Szkoły Techniczno-Ekonomicznej im. ks. Bronisława Markiewicza,
Jarosław 2015
14. Cierpiałkowska L., Rosińska A., Alkoholizm: Przyczyny, leczenie, profilaktyka,
Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2000
15. Cierpiałkowska L. Rosińska A. Alkoholizm: Przyczyny, leczenie, profilaktyka,
Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2000
16. Cierpiałowska L., Ziarko M., Psychologia uzależnień - alkoholizm, Warszawa
2010
17. Cook R. Mickiewicz A. Mickiewicz J. Dewiacja, Rebis, Poznań 2010
18. Czarnecki P.S., Praca socjalna. Difin, Warszawa 2021.
19. Darabasz M. Aniśkowicz M. Bezpieczeństwo publiczne w wymiarze lokalnym -
wyzwania XXI wieku, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej,
Elbląg 2013
20. Darabasz M. Aniśkowicz M. Bezpieczeństwo publiczne w wymiarze lokalnym -
wyzwania XXI wieku, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej,
Elbląg 2013
21. Dobrzeniecki R., Alkoholizm - teorie, badania, implikacje społeczne,
Wydawnictwo Naukowe NOVUM, Płock 2013
22. Durasiewicz A., Czarnecki P., Polityka społeczna i praca socjalna wobec rodziny
w Polsce w latach 1989-2019. Dom Wydaw. Elipsa, Warszawa 2021.
23. Dworakowska J., Prostytucja jako zachowanie ryzykowne w analizach
pedagogicznych. Wydawnictwo KUL, Lublin 2018
24. Emil P. W, Emilia J.-D. Diana D.-P. Współczesna przestępczość i patologie
społeczne z perspektywy interdyscyplinarnych badań kryminologicznych, Beck,
Warszawa 2017
25. Faliszek K., Samorząd gminy jako podmiot lokalnej polityki społecznej. Przypadek
małych gmin województwa śląskiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego,
Katowice 2021.
26. Gardian-Miałkowska R., Fenomen męskiej prostytucji w Polsce. Difin, Warszawa
2016
27. Gardian-Miałkowska R., Przemoc seksualna. Interdyscyplinarne studium zjawiska.
Impuls, Kraków 2021
80
28. Gdula K., Godziewska M., Walijewska I., Alkoholizm i patologie społeczne,
Wyższa Szkoła Humanistyczna im. Króla Stanisława Leszczyńskiego, Leszno 2011
29. Gdula K., Godziewska M., Walijewska I., Alkoholizm i patologie społeczne,
Wyższa Szkoła Humanistyczna im. Króla Stanisława Leszczyńskiego, Leszno 2011
30. Gdula K. Godziewska M. Walijewska I. Alkoholizm i patologie społeczne, Wyższa
Szkoła Humanistyczna im. Króla Stanisława Leszczyńskiego, Leszno 2011
31. Góra Z.: Bezrobocie i polityka zatrudnienia. Warszawa: Wolters Kluwer Polska
2013
32. Górka M. Pogonowski M. Współczesny wymiar administracji publicznej: Polityka
społeczna, bezpieczeństwo publiczne, innowacyjność, transparentność, Wydaw.
Uczel. Politech. Koszal, Koszalin 2014
33. Grabińska T. Spustek H. Bezpieczeństwo personalne a bezpieczeństwo
strukturalne, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych im. Generała Tadeusza
Kościuszki we Wrocławiu, Wrocław 2014
34. Grzywna Z. Wpływ urbanizacji i gettyzacji na bezpieczeństwo publiczne w mieście
Katowice, Wyższa Szkoła Zarządzania Marketingowego i Języków Obcych,
Katowice 2014
35. Hagel G., Patologie społeczne, Szczecińska Szkoła Wyższa Collegium Balticum,
Szczecin 2013
36. Hillman J., J. Korpanty, Samobójstwo a dusza. Laurum, Warszawa 2020
37. Hołyst B., Przeciwko życiu. PWN, Warszawa 2019
38. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34431646/
39. Hurło L., Przybysz-Zaremba M., W. Ziarek, Rodzina, uzależnienia,
bezpieczeństwo: Studium socjopedagogiczne, Wydawnictwo Prospekt PR, Olsztyn,
Dywity Ługwałd 2013
40. Hurło L. Przybysz-Zaremba M. Ziarek W. Rodzina, uzależnienia, bezpieczeństwo:
Studium socjopedagogiczne, Wydawnictwo Prospekt PR, Olsztyn, Dywity
Ługwałd 2013
41. Imelski W., Zaburzenia psychiczne i emocjonalne, Wydawnictwo naukowe
Scholar, Warszawa 2010
42. Iwański Z. S., Resocjalizacja a kryzys kary pozbawienia wolności, Wydawnictwo
KUL, Lublin 2013
81
43. J. Kurzępa: Badanie rynku edukacji wyższej na terenie Dolnego Śląska: Raport
końcowy. Wrocław: Centrum Monitoringu Społecznego i Kultury Obywatelskiej
2013
44. Jabłoński P., Jędrzejko M., Narkotyki i paranarkotyki charakterystyka
i rozpoznanie zachowań, Gdańsk 2011
45. Jagiełło D. Kryminologia - zarys wykładu: Podręcznik dla studentów kierunku
bezpieczeństwo wewnętrzne, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Skierniewice
2012
46. Jagodzińska M. Przybyszewska K. Strumińska-Doktór A. Patologie społeczne, Rys
terminologiczny, teoretyczny i praktyczny, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa,
Płock 2014
47. Janicki K., Epoka milczenia. Przedwojenna Polska, o której wstydzimy się mówić.
Znak Horyzont, Kraków 2018
48. Jędrzejko M. Z., Walancik M., Narkotyki i Narkomania Zjawiska globalne,
problemy lokalne, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Dąbrowa
Górnicza 2014, s. 137-138.
49. Jędrzejko M., Kowalski M., Rosik P., Zagajewski T., Narkotyki i dopalacze:
Zjawisko, zagrożenia, rozpoznawanie zachowań, profilaktyka, Centrum
Profilaktyki Społecznej - Oficyna Wydawnicza von Velke, Warszawa, Milanówek
2016
50. Jędrzejko M., Netczuk-Gwoździewicz M., Człowiek wobec uzależnień alkohol-
narkotyki-dopalacze, Warszawa-Zielona Góra 2013
51. Jędrzejko M., Patologie społeczna, Oficyna Wydawnicza ASPR-JR, Warszawa
2006
52. Jędrzejko M., współczesne teorie i praktyka profilaktyki uzależnień chemicznych
i nie chemicznych, Fundacja Pedagogium, Warszawa 2009, s. 37.
53. Jędrzejko M. Patologie społeczna, WSH im. Aleksandra Gieysztora; na zlec.
wydawcy Oficyna Wydawnicza ASPR-JR, Warszawa 2006
54. Jędrzejko M. Sarzała D. Człowiek i uzależnienia, Oficyna Wydawnicza ASPRA-
JR, Pułtusk, Warszawa 2010
55. Jurek L., Dopalacze, narkotyki: Niewinny początek, Lexdruk. Śląskie Centrum
Wydawniczo-Handlowe, Rybnik 2015
82
56. Kamiński M., Prostytucja w aspektach psychologiczno-społecznych i prawnych.
Wydawnictwo Uczelni Nauk Społecznych, Łódź 2017
57. Kellermann J. L., Alkoholizm - zaczarowane koło zaprzeczeń: Zdrowienie,
Stowarzyszenie Służb Grup Rodzinnych Al-Anon, Poznań 2009
58. Kijak R., Podgórska-Jachnik D., Stec K., Niepełnosprawność, wyzwania, praca
socjalna. Difin, Warszawa 2020.
59. Kluz T. Zachowania dewiacyjne młodzieży w percepcji rówieśników: Studium
psychologiczno-pedagogiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika,
Toruń 2005
60. Konopka A. Bezpieczeństwo publiczne a ochrona granicy państwowej RP, Wyższa
Szkoła Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica w Białymstoku. Białystok
2010
61. Kopczewski M. Wybrane aspekty bezpieczeństwa publicznego, Fundacja
Oświatowa Europejskie Centrum Edukacyjne, Koszalin 2016
62. Kowalewski K., Moczydłowska J.M., Patologie i dysfunkcje w organizacji. Difin,
Warszawa 2020.
63. Koweszko T., Zatrzymać samobójstwo. Poradnik dla rodzin i bliskich. Medyk,
Warszawa 2019
64. Kozioł M., Sponsoring seksualny. Od transakcji do intymności / socjologiczna
analiza zjawiska. Impuls, Kraków 2021
65. Kwieciński M. Bełdzikowski R. Bezpieczeństwo publiczne: Wybrane problemy
teorii i praktyki praca zbiorowa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Finansów i Prawa,
Bielsko Biała 2013
66. Leszczyńska B.: Młodzież a rynek pracy. Warszawa: Wojewódzki Urząd Pracy
2013
67. Łuszczyńska M., Grudziewska E., Łuczyńska M., Praca socjalna w Polsce. Wokół
wolności i obywatelskości. Impuls, Kraków 2021.
68. Małyska A. Mudrak E. Zagubione człowieczeństwo, Wybrane patologie społeczne
XXI wieku, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Informatyki i Ekonomii
TWP, Olsztyn 2013
69. Mariusz J., Mirosław K., R. B. P, Z. Tomasz, Narkotyki i dopalacze: Zjawisko,
zagrożenia, rozpoznawanie zachowań, profilaktyka, Aspra-Jr, Warszawa 2016
83
70. Młyński J., Praca socjalna w bezpieczeństwie społecznym. Myśleć, widzieć,
działać. Wydawnictwo "Scriptum", Kraków 2021.
71. Ostrowska J., Przemilczane. Seksualna praca przymusowa w czasie II wojny
światowej. Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2018
72. Paluch M. Zięba B. Anna. Stepanìvna P. Kan'osa, Liczkiewicz W. Patologie
społeczne w środowisku wychowawczym, Zagrożenia, profilaktyka, wychowanie,
edukacja, praca socjalna (konteksty ukraińsko-polskie), Bonus Liber Wydawnictwo
i Drukarnia Diecezji Rzeszowskiej, Rzeszów 2013
73. Parcheta M. Patologie społeczne dzieci, młodzieży i ich rodzin: Praca zbiorowa,
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Stalowa Wola 2015
74. Patalon M., Follett M.P., Pedagogika i praca socjalna w obliczu kryzysu
migracyjnego. Inspiracje z teorii Mary Parker Follett. PWSZ w Elblągu, Elbląg
2022.
75. Pawlińska A., Kowalski P. Ł., Narkotyki, dopalacze wśród młodzieży szkół
gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych subregionu radomskiego: Podsumowanie
badań, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Handlowej, Radom 2016
76. Pierzchała K., Cekiera C., Człowiek a patologie społeczne. Wydawnictwo Adam
Marszałek, Toruń 2021.
77. Piotrowski P. Przemoc i marginalizacja: Patologie społecznego dyskursu, "ak",
Warszawa 2004
78. Pospiszyl I., Patologie społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014
79. Pospiszyl I. Szczepanik R. Zachowania dewiacyjne dziewcząt i kobiet,
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej, Łódź 2007
1. Pospiszyl I., Patologie społeczne i problemy społeczne. Wydawnictwo Naukowe
Scholar, Warszawa 2021.
80. Pstrąg D., Uzależnienia oraz związane z nimi zagrożenia społeczne, Uniwersytet
Rzeszowski., Rzeszów 2014
81. Pukała R. Wolanin-Jarosz E. Kożak-Siara T. Bezpieczeństwo publiczne,
Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Techniczno-Ekonomicznej im. ks.
Bronisława Markiewicza, Jarosław 2014
2. Rejman K., Praca socjalna w opiece paliatywno-hospicyjnej. Wydawnictwo
Państwowej Wyższej Szkoły Techniczno-Ekonomicznej im. ks. Bronis³awa
Markiewicza, Jarosław 2021.
84
82. Rymarowicz A., Król T., Prostytucja. Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon
Katarzyna Król, Kraków 2015
83. Rymarowicz R., M. Tomanek, T. Król, Alkoholizm, Wydawnictwo i Hurtownia
Rubikon Katarzyna Król, Kraków 2015
84. Samiczak K., Zabójstwo, samobójstwo, nieszczęśliwy wypadek a użycie broni
palnej - aspekty kryminalistyczne, Katowice 2020
85. Scheffs Ł., Samobójstwa w Polsce. Podejście interdyscyplinarne. UAM. Wydz.
Nauk Polit. i Dziennikarstwa, Poznań 2020
86. Sienkiewicz-Małyjurek K. Niczyporuk Z. T. Bezpieczeństwo publiczne: Zarys
problematyki, Wydaw.Politech. Śl. Gliwice 2011
87. Skwarek B., Wulbach E., Lewicka I., Patologie i uzależnienia: (wybrane problemy
teorii i praktyki), Studio Poligraficzne Edytorka, Warszawa, Łódź 2014
88. Sobczak E., Zrównoważony rozwój jednostek samorządu terytorialnego oraz
przyczyny spowolnienia realizacji celów strategicznych. Praca zbiorowa.
Politechnika Warszawska, Warszawa 2021.
89. Szymanowska A., Wybrane problemy społeczne współczesnej Polski. Akad.
Ekonomiczno-Humanistyczna, Warszawa 2020
90. Szymański A. Krzyżak-Szymańska E. Patologie społeczne i ich ograniczanie
w securitologicznej strategii działania Policji, Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo
Akademii Wychowania Fizycznego, Katowice 2017
91. Śledzianowski J., Samobójstwo w dziejach i cywilizacji śmierci. Wydawnictwo
Jedność, Kielce 2017
92. Ślęzak-Niedbalska I., Praca kobiet świadczących usługi seksualne w agencjach
towarzyskich. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016
93. Świątkowski W., Resocjalizacja penitencjarna - casus filozoficzny: Szkoła zza
krat, Alterstudio, Białystok 2011
94. Urbanek A., Zbroszczyk D., Grubicka J., Patologie społeczne. Wymiar personalny
i strukturalny. Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej, Słupsk 2021.
95. Wach T., Profilaktyka i resocjalizacja nieletnich zagrożonych uzależnieniem od
środków psychoaktywnych, Difin, Warszawa 2014
96. Węgliński A. Zimny J. Parcheta-Kołoszuk M. Patologie społeczne dzieci,
młodzieży i ich rodzin, Praca zbiorowa, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła
85
II. Katedra Pedagogiki Katolickiej. Wydział Zamiejscowy Prawa i Nauk o
Społeczeństwie, Stalowa Wola 2015
97. Witkowska H., Samobójstwo w kulturze dzisiejszej. Listy samobójców jako
gatunek wypowiedzi i fakt kulturowy. Wydawnictwa Uniwersytetu
Warszawskiego, Warszawa 2021
98. Woźniak W., Relacja pomiędzy psychologią a pracą socjalną. Wydawnictwo
WSGK, Kutno 2020.
99. Wójcik I.: Rynek pracy wyzwaniem dla młodych. Lublin: Wojewódzki Urząd
Pracy 2013
100.Zawilska J. B., Andrzejczak D., Wojcieszak J., Dopalacze i leki OTC: Nowi gracze
na scenie związków psychoaktywnych, Uniwersytet Medyczny, Warszawa, Łódź
2016
101.Zawilska J. B., Dopalacze - nowe związki psychoaktywne: Czy wiesz, jak działają
i dlaczego mogą być niebezpieczne?, Łódzkie Centrum Doskonalenia Nauczycieli
i Kształcenia Praktycznego, Łódź 2015
102.Zieliński M.: Rynek pracy w teoriach ekonomicznych. Warszawa: CeDeWu 2012
Źródła internetowe:
103. Bernasiewicz M.W., Noszczyk-Bernasiewicz M., Przestępczość nieletnich w USA iw

Polsce na podstawie wybranych statystyk kryminalnych,
https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=928193, 23.01.2022.
104. Bogacka-Osińska B., Nieletni w świetle wybranych kategorii przestępstw,
www.psychologia.edu.pl/.../831-nieletni-w-swietle-wybranych-kategorii, 23.01.2022.
105. Gawliński A., I. Sołtyszewski, Epidemiology of suicides in Poland in 1990-2018 -
changes and new trends,, 28.01.2022.
106. Grajda A. , Z. Kułaga, Trends in external causes of child and adolescent mortality in
Poland, 1999-2012, 28.01.2022.
107. Gumułka A., Badanie: statystyczny polski "narkoman" to 24-letni mężczyzna z
dużego miasta, https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C86704%2Cbadanie-
statystyczny-polski-narkoman-24-letni-mezczyzna-z-duzego-miasta.html, 27.01.2022.
108. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20160001492/O/D20161492.pdf,
4.04.2022.
86
109. Jakubczyk A., General practitioners recognising alcohol dependence: results of the
European Alcoholism in Primary Care (APC) study for Poland,
https://scholar.google.com/scholar_lookup?
journal=Alcoholism+and+Drug+Addiction&title=General+practitioners+recognizing+a
lcohol+dependence:+Results+of+the+European+Alcoholism+in+Primary+Care+(APC)
+study+for+Poland&author=A+Jakubczyk&author=J+Rehm&author=J+Manthey&volu
me=28&publication_year=2015&pages=163-71&, 27.01.2022.
110. Kiejna A., Piotrowski P., The prevalence of common mental disorders in the
population of adult Poles by sex and age structure - an EZOP Poland study/,
27.01.2022.
111. Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie 2021,
https://www.gov.pl/attachment/eb12ab5e-cd33-46e2-bc14-83427095567e, 4.04.2022.
112. Kulczyńska K., Zróżnicowanie przestrzenne przestępczości nieletnich w
województwie wielkopolskim,
https://pressto.amu.edu.pl/index.php/rrpr/article/view/12471, 23.01.2022.
113. Linczowska A., Przestępczość nieletnich przeciwko mieniu. Obraz zjawiska i jego
wybrane uwarunkowania, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/242326, 23.01.2022.
114. Lurka K., Narkotyki i ich użytkownicy w dyskursach polskiej prasy codzienne,
https://www.termedia.pl/mz/Narkotyki-i-ich-uzytkownicy-w-dyskursach-polskiej-
prasy-codziennej,43748.html, 28.01.2022.
115. Markowska A., Jak często pijemy alkohol? Polacy na tle UE,
https://www.money.pl/gospodarka/jak-czesto-pijemy-alkohol-polacy-na-tle-ue-
6669427935812128a.html, 27.01.2022.
116. Mierzecki A., Kłoda K., Alcohol Drinking Pattern Is Associated with Demographic
Features of Primary Health Care Patients in Poland: A Cross-Sectional Study/,
27.01.2022.
117. Mierzecki A., Alcohol Drinking Pattern Is Associated with Demographic Features of
Primary Health Care Patients in Poland: A Cross-Sectional Study, 27.01.2022.
118. Mysior R., Przestępczość nieletnich jako problem społeczny ,
https://www.profnet.org.pl/przestepczosc-nieletnich-jako-problem, 23.01.2022.
119. Obłąkowska K, Polska zalana piwem,
https://jagiellonski.pl/files/other/POLSKA_ZALANA_PIWEM23.pdf, 27.01.2022.
87
120. Opublikowana Uchwala GPPPwR, https://www.mopstg.pl/index.php?
c=getfile&id=283, 4.04.2022.
121. Pawłowski Ł., Jak Polacy postrzegają swoje spożycie alkoholu?,
https://zmianyspoleczne.pl/jak-polacy-postrzegaja-swoje-spozycie-alkoholu/,
27.01.2022.
122. Polska w amfetaminowej czołówce Europy. Rynek odporny na pandemię,
https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/narkotyki-w-polsce-raportu-unijnej-agencji/
l8ky5gr, 28.01.2022.
123. Raport o stanie narkomanii w Polsce w 2020 r., https://rops.lubelskie.pl/raport-o-
stanie-narkomanii-w-polsce-w-2020-r/, 27.01.2022.
124. Raport o stanie narkomanii w Polsce w 2020 r.,
https://www.narkomania.org.pl/czytelnia/raport-o-stanie-narkomanii-w-polsce-2020/,
28.01.2022.
125. Rehm J., Manthey J., Who receives treatment for alcohol use disorders in the
European Union? A cross-sectional representative study in primary and specialized
health care/, 27.01.2022.
126. Rehm J., Prevalence of and potential influencing factors for alcohol dependence in
Europe, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25342593/, 27.01.2022.
127. Rehm J., U.Sulkowska, Alcohol accounts for a high proportion of premature mortality
in central and eastern Europe/, 27.01.2022.
128. Szajna A., Nierząd uprawiany w celu osiągnięcia zysku – wybrane pojęcia i aspekty
prawnopodatkowe,
https://wszop.edu.pl/wp-content/uploads/2021/06/06_Nierzad_uprawiany_A_Szajna-
1.pdf, 27.01.2022.
129. Urbaniak A., Fazy alkoholizmu: objawy poszczególnych etapów uzależnienia ,
https://www.poradnikzdrowie.pl/psychologia/zdrowie-psychiczne/fazy-alkoholizmu-
objawy-poszczegolnych-etapow-uzaleznienia-aa-6rLg-nb9U-KX7y.html, 27.01.2022.
130. Wasiak K., Przestępczość nieletnich w okresie transformacji-wybrane zagadnienia,
131. Zabawa M., Nowoczesne media a przestępczość nieletnich,
88
132. Ziomek W., Seksbiznes w Polsce ciągle w szarej strefie. Prawo go nie widzi ,
https://finanse.wp.pl/seksbiznes-w-polsce-ciagle-w-szarej-strefie-prawo-go-nie-widzi-
6713228853537504a, 27.01.2022.
89
Spis rysunków
Rysunek 1 Ilość osób nadużywających alkoholu w latach 1989-2021 w Polsce (mln)............28

Rysunek 2 Ilość prostytutek w latach 1989-2021 w Polsce (tys.)............................................32
Rysunek 3 Ilość osób zażywających narkotyki w ciągu ostatniego r. 1989-2019 w Polsce (%)
...................................................................................................................................................39
Rysunek 4 Ilość samobójstw w latach 1999-2021 w Polsce (%)..........................................43
Rysunek 5 Ilość czynów karalnych, które zostały stwierdzone ogółem i przestępstw na
obszarze polski w 2019 r...........................................................................................................46
Rysunek 6 Globalna i /lub podejrzanych i sprawców nieletnich przestępstw w 2019 r...........47
Rysunek 7 Skala udziału przestępstw, które zostały popełnione przez osoby nieletnie
w globalnej ilości czynów karalnych, które zostały stwierdzone w określonej kategorii w 2019
r. (%).........................................................................................................................................48
Rysunek 8 Ilość czynów karalnych udowodnionych nieletnim w latach 1990-2019...............51
90
Streszczenie
Patologia społeczna to koncepcja rozwinięta we współczesnych naukach społecznych,
odnosząca się zarówno do aspektów struktur społecznych, jak i do zachowań i wartości
przypisywanych poszczególnym kategoriom społecznym. Patologiczne zjawiska społeczne
w Polsce należą dziś do tych zjawisk społecznych, które wiążą się bezpośrednio z dynamiką
industrializacji i urbanizacji Polski, a także towarzyszącymi jej zmianami struktury
społecznej.
Celem pracy jest przedstawienie patologii społecznych jako problemu
bezpieczeństwa w Polsce w latach 1989-2022.
Praca składa się z trzech rozdziałów. Pierwszy z nich to zjawisko patologii
społecznych we współczesnym państwie. W kolejnym rozdziale przedstawiono
charakterystykę i rozwój wybranych patologii w Polsce oraz ich wpływ na bezpieczeństwo
społeczne w latach 1989-2022. Ostatni rozdział to zapobieganie i zwalczanie patologii
społecznych w III Rzeczpospolitej.
Słowa kluczowe: patologie społeczne, alkoholizm, prostytucja, narkomania,

przestępczość nieletnich, samobójstwa.
Summary
SOCIAL PATHOLOGIES AS A SECURITY PROBLEM IN THE THIRD REPUBLIC

OF POLAND
Social pathology is a concept developed in contemporary social sciences,

referring both to aspects of social structures and to the behavior and values
assigned to individual social categories. Pathological social phenomena
91
in Poland, they belong to those social phenomena that are directly related to the
dynamics of industrialization and urbanization in Poland, as well as the
accompanying changes in the social structure.
The aim of the study is to present social pathologies as a security problem in
Poland in the years 1989-2022.
The work consists of three chapters. The first is the phenomenon of social
pathologies in the modern state. The next chapter presents the characteristics and
development of selected pathologies in Poland and their impact on social security in
the years 1989-2022. The last chapter is the prevention and combating of social
pathologies in the Third Republic of Poland.
Keywords : Social pathologies ,alcoholism, prostitution, drug addiction, juvenile

delinquency , suicides.
92
OŚWIADCZENIE
Ja, niżej podpisany/a Daria Lachowska studentka Wydziału Nauk Społecznych

Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie
oświadczam , że przekładaną pracę dyplomową, pt. Patologie społeczne jako problem
bezpieczeństwa w III Rzeczpospolitej napisałem/am samodzielnie i nie stanowi ona istotnego
fragmentu do tego utworu zastosowanego bez podania źródła.
Oświadczam również, że drukowana wersja pracy Jest identyczna z załączoną wersją
elektroniczną.
Jednocześnie przyjmuję do wiadomości, że gdyby powyższe oświadczenie okazało
się nieprawdziwe, decyzja o wydaniu mi dyplomu zostanie uchylona.
93
Częstochowa, dnia...................... ..................................
(podpis)
94

Patologie Społeczne Jako Problem Bezpieczeństwa W III Rzeczpospolitej

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Patologie Społeczne Jako Problem Bezpieczeństwa W III Rzeczpospolitej

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIWERSYTET HUMANISTYCZNO – PRZYRODNICZY IM.

Kierunek: Bezpieczeństwo Narodowe

1.1. Pojęcie i istota patologii społecznych..............................................................................3

1.2. Uwarunkowania patologii społecznych...........................................................................5

1.3. Wpływ patologii społecznych na bezpieczeństwo indywidualne człowieka.................10

1.5. Zjawiska patologiczne jako zagrożenia i wyzwania dla bezpieczeństwa państwa........15

Rozdział 2. Charakterystyka i rozwój wybranych patologii w Polsce oraz ich wpływ na

2.5. Przestępczość wśród nieletnich......................................................................................44

Rozdział 3. Zapobieganie i zwalczanie patologii społecznych w III Rzeczpospolitej.............53

3.1. Rola wybranych organów bezpieczeństwa oraz instytucji zaangażowanych

3.2. Sposoby zwalczania patologii społecznych w III RP.....................................................59

3.3. Przeciwdziałanie zjawiskom patologii wśród dzieci i młodzieży szkolnej....................64

Wszelkiego rodzaju zjawiska wskazują na kumulację niepożądanych, patologicznych

1.2. Uwarunkowania patologii społecznych

1.3. Wpływ patologii społecznych na bezpieczeństwo indywidualne człowieka

1.5. Zjawiska patologiczne jako zagrożenia i wyzwania dla bezpieczeństwa

Rysunek 1 Ilość osób nadużywających alkoholu w latach 1989-2021 w Polsce

Źródło: opracowanie własne na podstawie A. Mierzecki, K. Kłoda, Alcohol Drinking

Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Kozioł, Sponsoring seksualny. Od

Rysunek 4 Ilość samobójstw w latach 1999-2021 w Polsce (%)

2.5. Przestępczość wśród nieletnich

Źródło: https://policja.pl/download/1/358407/Przestepczosnieletnichw2020r.pdf, 15.02.2022.

Źródło: https://policja.pl/download/1/358407/Przestepczosnieletnichw2020r.pdf, 15.02.2022.

Rysunek 7 Skala udziału przestępstw, które zostały popełnione przez osoby

Rysunek 8 Ilość czynów karalnych udowodnionych nieletnim w latach 1990-2019

Jak widać na powyższym rysunku ilość czynów karalnych udowodnionych nieletnim

3.2. Sposoby zwalczania patologii społecznych w III RP

3.3. Przeciwdziałanie zjawiskom patologii wśród dzieci i młodzieży szkolnej

3.4 Analiza wybranych programów profilaktycznych w zakresie przeciwdziałania

Biorąc pod uwagę wyniki przeprowadzonych badań należy uznać, że patologie

103. Bernasiewicz M.W., Noszczyk-Bernasiewicz M., Przestępczość nieletnich w USA iw

Rysunek 1 Ilość osób nadużywających alkoholu w latach 1989-2021 w Polsce (mln)............28

Słowa kluczowe: patologie społeczne, alkoholizm, prostytucja, narkomania,

SOCIAL PATHOLOGIES AS A SECURITY PROBLEM IN THE THIRD REPUBLIC

Social pathology is a concept developed in contemporary social sciences,

Keywords : Social pathologies ,alcoholism, prostitution, drug addiction, juvenile

Ja, niżej podpisany/a Daria Lachowska studentka Wydziału Nauk Społecznych

You might also like