Ljubav bez Poljupca

U Muzeju grada Rijeke u Palači Šećera krajem aprila otvorena je izložba pod nazivom
Nepoznati Klimt – Ljubav, smrt, ekstaza, koja će trajati do 20. oktobra 2021. Izložbu čini 9
autorskih platna skinutih sa svoda riječkog pozorišta HNK Ivana pl. Zajca, koja potpisuju tri
bečka umetnika, kao i par animiranih video prezentacija. Slike su konzervisane i restaurisane
počevši od 2018. pod vodstvom Hrvatskog restauratorskog zavoda u Rijeci i Zagrebu.
Nazvana po najpoznatijem umetniku Gustavu Klimtu izložba predstavlja 9 slika nastalih u
produkciji umetničkog ateljea Die Künstler-Compagnie (braća Gustav i Ernst Klimt i Franz
Matsche), za potrebe novootvorenog riječkog pozorišta Teatro Comunale 1885. godine, koje
su sve do 2018. bile deo dekoracije tavanice partera riječkog pozorišta. Naime, po pozivu koji
su ovim mladim umetnicima uputili arhitektonska firma Fellner i Hermer1 i gradonačelnik
grada Rijeke Giovanni de Ciotta, a prema preporuci njihovog profesora sa Bečke akademije
Ferdinanda Laufbergera, tri umetnika su u periodu od 1883. do 1885. uradila programska
dekorativna platna za svod novootvorenog riječkog pozorišta. Slike su odmah po završetku, a
pre transporta za Rijeku, bile izložene u Muzeju primenjene umetnosti u Beču
(Österreichisches Museum für Kunst und Industrie, danas: Museum für angewandte Kunst) i
dobile su pozitivnu recepciju bečke kritike.
Restauracija slika tri austrijska umetnika i izložba bili su prilika da istoričari umetnosti sada
pravilno identifikuju ikonografske kompozicije koje su izabrane za program ukrašavanja
svoda riječkog pozorišta. Ikonografski program tavanice podrazumevao je 6 ovalnih slika
smeštenih unutar štuko dekoracije kružne rozete, kao i 3 slike iznad proscenijuma i svečanih
loža. U kružnoj rozeti smeštene su tri ovalne slike Gustava Klimta (Marko Antonije i
Kleopatra, Orfej i Euridika, kao alegorija poezije i Sveta Cecilija) i tri ovalne slike Franza
Matscha (Alegorija Ljubavne poezije, Alegorija plesa i Alegorija komične opere).
Kompozicija koju je potpisao dvadesetjednogodišnji Ernst Klimt koju su istoričari umetnosti
imenovali kao Alegoriju pozorišne umetnosti, kao i Anđeo s trubom i Anđeo s korpom cveća
bila je postavljena iznad pozornice, a dve sa Andjelima iznad počasnih loža. Znamo iz izvora
da su tri umetnika za riječko pozorište oslikala i pozorišne zavese, ali o njima ne postoje
podaci na izložbi.
Projekat umetničkog ateljea Die Künstler-Compagnie za riječko pozorište predstavljao je
samo jedan u nizu projekata ove radionice mladih umetnika. Pre ovoga tri umetnika zajedno
su radila na dekoraciji pozorišnih zavesa i tavanica u Gradskom pozorištu u Reichenberg-u
(1882), tavanicu u Hermesvilli, Beč, (Wien Lainz) (1883), a nakon Rijeke zajedno su radili u
Karlsbadu (1887), tavanicu u Burgteatru u Beču (1888-1891), goblene i slike u dvorcu Peles
u Rumuniji, kao i impresivno oslikali ulaz u Muzej istorije umetnosti (Kunsthistorisches
Museum) u Beču. Zidne slike u Muzeju istorije umetnosti u Beču publika je mogla da vidi
izbliza uz pomoć svečanih skela koje su postavljene 2018. godine u čast obeležavanja 100.
godišnjice od smrti Gustava Klimta. Proslava godišnjice smrti slavnog slikara i jedinstvena
prilika da se izbliza vide zidne slike koje su zajedno izveli umetnici ateljea Die Künstler-
Compagnie zajedno sa Hans Makartom, bila je prilika da se medijski i istorijsko umetnički
promoviše ne samo rad Gustava Klimta nego i umetnika sa kojima je on zajedno radio na
dekoraciji i čiji je doprinos ovom projektu nesumnjivo uspešan, ali je ta promocija izostala.
Nakon iznenadne smrti Ernsta Klimta 1892. godine (u njegovoj 28. godini) Franz Matsch i
Gustav Klimt prekinuli su saradnju i Matsch se neće pridružiti udruženju Secesija koje će u
Beču predvoditi Gustav Klimt.

1 Arhitekte Herman Gottlieb Helmer i Ferdinand Fellner bili su vlasnici projektnog biroa koji je izgradio
pozorišnu zgradu u Rijeci, ali i 48 drugih pozorišnih zgrada u Austro-Ugarskoj i drugim državama Evrope. U
Hrvatskoj su izgradili osim u Rijeci pozorišta u Varaždinu (1873) i Zagrebu (1895).
Koncept izložbe Nepoznati Klimt – Ljubav, smrt, ekstaza Muzeja grada Rijeke, koji potpisuje
Deborah Pustišek Antić podrazumeva izlaganje radova dekoracijskih platna sa stropa riječkog
pozorišta pomenuta tri umetnika u tri zasebne sobe. U svakoj od soba izloženo je po 3 rada
jednog umetnika, koliko ih je i na svodu riječkog pozorišta. U središnjoj sobi izložena je
Alegorija pozorišne umetnosti Ernsta Klimta, koja se svojim mestom iznad pozornice izdvaja
i u programu ukrašavanja riječkog pozorišta. Uz ovu potpisanu sliku izložene su i slike
andjela za koje se pretpostavlja da je Ernst Klimt uradio prema predlošcima svoga brata
Gustava Klimta. U dvema bočnim sobama izložene su po tri slike Gustava Klimta i Franza
Matscha, koje pripadaju dekoraciji kružne tavanice. Da bi posmatračima, koji nisu nikada
boravili u unutrašnjosti riječkog pozorišta bio jasan prvobitan raspored i prostorni kontekst
slika, kao i njihovo značenje bilo bi dovoljno da su autori izložbe izložili i fotografiju
tavanice i enterijera pozorišta na kaširanoj peni. Uz restaurisana platna, kojima je zamenjena
pozadina, izložba uključuje dekorativnu video projekciju na tavanici ulaza u izložbeni prostor
na drugom spratu Palate Šećera, interaktivnu prezentaciju Klimtovog crteža i video
prezentaciju restauratorskih radova.

Slike rađene za riječko pozorište danas izložene u Palači Šećera svedoče o važnom segmentu
delovanja slikarske radionice Die Künstler-Compagnie, individualnim talentima,
akademskim veštinama slikanja i posebnim rukopisima trojice umetnika, koji su u trenutku
kada nastaju ove slike ujednačeni po kvalitetu, ali od kojih će Gustav Klimt postati svetski
poznati umetnik. U trenutku od kada su dobili narudžbinu 1883. do njenog postavljanja 1885.
godine Ernst Klimt je imao izmedju 19 i 21. Gustav Klimt izmedju 21 i 23, a Franz Matsche
izmedju 22 i 24 godine. Zanimljivo je da je autorstvo slika dokumentovano i njihovim
potpisima, što govori o njihovom ranom isticanju sopstvenih identiteta i subjektivizma.
Dekoracija unutrašnjosti riječkog pozorišta dokument je o ranim delima umetnika i uvod je u
Secesiju, sa izražavanjem emocionalnosti, erotizma i seksualnosti karakterističnim za teoriju
fin de siècle.

Izložba u Rijeci predstavlja podsticaj za dalje istraživanje austrijske slikarske radionice Die
Künstler-Compagnie, čija su se dela očuvala na teritoriji nekadašnje Austro-Ugarske, kao i
sistematično istraživanje umetničkog opusa ne samo ranih radova Gustava Klimta već i
Ernsta Klimta i Franza Matscha. Poseban segment na kome treba usmeriti pažnju u budućim
istraživanjima jeste povezivanje i dovođenje u kontekst sa svim segmentima dekoracije
enterijera pozorišta, kakve su na primer zavese, ne samo one za pozorište u Rijeci, nego i
drugim mestima i pozorištima za koja su ovi umetnici radili. Izložene slike predstavljaju
važan segment u razvojnom putu ova tri umetnika i komparativan materijal dekoracije koju
su izradili za Burgtheater (Dvorski teatar) u Beču i Muzej istorije umetnosti u Beču.

Odluka uprave Muzeja grade Rijeke da se izložba održi u Palači Šećera, dobra je strana
situacije izazvane koronom. Riječki posetioci su tako dobili mogućnost da uz izložbu slika
Franza Matscha, Ernsta Klimta i Gustava Klimta za dekoraciju riječkog pozorišta pogledaju i
stalnu postavku Muzeja grada Rijeke, koja je impresivna, kako po sadržaju izložene baštine,
tako po dizajnu izložbe izvedenoj u tradiciji hrvatskog dizajna 20. i 21. veka.

Svetlana Smolčić Makuljević, Omišalj 15. 8. 2021.

Fotografije: Svetlana Smolčić Makuljević i Nenad Makuljević