Svetlana Smolčić Makuljević

vanredni profesor

Univerzitet Metropolitan

Krk

Od Venere do Svete Skolastike

(Crtice iz ženske istorije Jadrana)

Krk ostrvo mnogo pamti. Grad Krk na ostrvu Krk pamti čini se i više. Otkrivam otkriveno, a
to je da je Grad Krk veoma važan prostor na topografskoj mapi sećanja ženske istorije istočne
obale Jadrana. U gradu Krku nalaze se ostaci Venerinog hrama iz 1. veka pre Hrista, hrama
jedinstvene posvete na istočnoj obali Jadrana. Venera je rimska boginja ljubavi, lepote i
braka, rođena iz morske pene, a po izboru Parisa, (sećate se Botičelijeve slike iz Galerije
Uffizi u Firenci), to je najlepša boginja svih rimskih bogova i boginja. Smatra se da je za
podizanje Venerinih hramova u Rimskom carstvu dozvolu za izgradnju hrama morala da izda
carska porodica, što ovaj hram na Krku čini posebnim. Da li zato što je jedinstven na istočnoj
obali Jadrana, iznad ovog hrama, čiji su kameni ostaci vidljivi ispod staklenih podova, veoma
popularnih danas u beogradskim kafićima, na ovom mestu, danas je u funkciji radnja
firmirane garderobe. Ne samo ženske. Da li je Venerin hram u vezi sa stelom, rimskim
dvojnim bračnim portretom, ugrađenim u odbrambenu kulu na rivi, ne uspevam da saznam.

Žensku istoriju čine ženski prostori. A veoma je izvesno da su ženski prostori bili veoma
prisutni počevši od srednjeg veka u tvrđavi Krk. Izgleda da je današnji takozvani
„Glagoljaški trg“ u srednjem veku vrveo od ženskih monahinja. Možda bi bilo ispravnije ovaj
trg nazvati „Ženski“. Ako se danas krene od vrha ovog trga prema velikim vratima, preko
ulice Svete Ane u kojoj je očuvana jedinstvena srednjovekovna kapela ove svete, ja bih
čitavu ovu stranu uz srednjovekovne gradske zidine mogla u današnjem rečniku polova da
definišem kao žensku.

Prvo na samom obodu ovog trga se u srednjem veku, nasuprot franjevačkoj crkvi, nalazio
manastir klarisa, koga više nema. Klarise je ženski franjevački monaški red, koji je osnovala
Sveta Klara Asiška (Assisi, 1194-1253). Da je žensko monaštvo bilo veoma živo na Krku i da
je bilo nekoliko redova monahinja zna se sa sigurnošću na osnovu istorijskih izvora. Tako se
zna da je godine 1290. papa Nikola IV. dao dozvolu biskupu Lambertu da u ženske manastire
na Krku (klarisama i benediktinkama) uputi dva propovednika, sveštenika. Potonji dokumenti
donose malo podataka o klarisama, ali jedna žalba upućuje da je u manastiru vođen život po
utvđenim pravilima. Tako se zna da su se klarise, poštujući pravila svog strogog monaškog
života, žalile na izgradnju franjevačkog zvonika, jer se sa njega mogao videti njihov vrt.
Klarise u srednjem veku, nisu mogle da hajduju svoje storije, ali su se žalbom potrudile da se
zaštite od pogleda znatiželjnika, eventualnih posmatrača, koji bi učinili sve da vide šta se
dešava u vrtu klarisa sa vrha zvonika franjevačkog manastira. Naravno zvonik je podignut.

Uz sam Trg glagoljaša nalazi se i danas veliki manastir benediktinki, monahinja, sledbenica
svetog Benedikta, prepoznatljiv po roze fasadi, čija visina nadvisuje gradske zidine. Izvori
upućuju na postojanje manastira, kao što je pomenuto, još od 13. veka. Arhitektonska istorija
svedoči o pouzdanim izmenama arhitektonskog jezgra tokom 16., 17. i 18. veka. Uz manastir
se nalazi crkva posvećena svetoj Mariji Anđeoskoj. U oporuci Cecilije Volpe iz 1348.
spominje se crkva i veruje se da je bila istog oblika i veličine kao i današnja. Oltar je delo
majstora Sebastijana Petruccija iz Rijeke, postavljen je u crkvi 1780 godine.
Samostan benediktinki godinama je negovao tradiciju obrazovanja i imao je funkciju
internata i škole. U ovom manastiru otvorena je 1806. ženska osnovna škola na italijanskom
jeziku. Od 1921. do 1935. benediktinke su vodile internat za djevojčice, gimanzijalke.
Skulptura Svete Skolastike (oko 480-543/547) zaštitnice monahinja, ali i obrazovanja,
sestre, pretpostavlja se možda i bliznakinje Svetog Benedikta, postavljena je nedavno na
vidljivo mesto u porti ženskog manastira benediktinki. O životu ove svetiteljke, za koju Sveti
Grigorije Veliki tvrdi da je svoj devičasnski život posvetila monaškom životu uz svog brata
na Monte Cassinu, saznajemo iz knjige Dijaloga. Njihovi duhovni razgovori, koje je
zabeležio ovaj sveti otac možda predstavljaju svojevrsnu paralelu za odnos između odnosa
našeg Svetog Petra Koriškog i njegove sestre. Odnos balkanskih anahoreta, brata i sestre, bila
je tema o kojoj sam govorila na vizantološkoj konferenciji u Filadelfiji davne 2010.
Skulptura, meni nepoznatog savremenog ruskog umetnika, predstavlja savremeno
razumevanje ženske religioznosti srednjevekovnog manastira benedektinki. Da li je u
srednjem veku, kada nastaje manastir benediktinki postojala jasna veza ovog manastira i
kulta Svete Skolastike i na koji način. Da li je Sveta Skolastika postala važna za manastir
kada on poprima jasno dominantnu funkciju u ženskom obrazovanju, ili je kult uticao na
formiranje obrazovnog centra po modelu. Znamo da se danas ovoj zaštitnici monahinja i
obrazovanja, mole hodočasnici i uz nju fotografišu turisti.
Treće, sigurno ne i poslednje, u Krku se danas, odnosno u biskupskom dvoru čuva
oltarska pala Paola Veneciana (sukobljena su mišljenja da li je nastala oko 1340 ili 1350) sa
vizuelizacijom života Svete Lucije. Pala je iz Jurandvora, gde je u crkvu Svete Lucije
(podignuta oko 1100) dospela u 15. veka i prvobitno tu stajala uz Baščansku ploču, preko
Beča i Zagreba ponovo vraćena na Krk. Mučenica Lucija, (283-304), zaštitnica slepih
(telesno, ali možda još važnije onih duhovno), kojoj su prema jednoj verziji žitija izvađene
oči i stavljene na tanjir, na pali Paola Venecijana, nije prikazana sa svojim očima, koje nosi
na tacni. Jedna od hagiografskih vizuelnih scena, definiše mučeništvo Svete Lucije njenom
službom po kazni u bordelu. Naime, jedna od mučeničkih scena prikazuje kako volovi vuku
bezuspešno ovu svetiteljku u zlo, odnosno u javnu kuću, koja neće uspeti oskrnaviti njenu
svetost. U obnovljenom kultu ranohrišćanske mučenice u 15. veku na Krku, u crkvi u kojoj se
neguje njen kult od 12. veka, sigurna sam da su učestvovale krčke plemkinje. Iste one po
kojima će se danas nazivati brojne poslastice i delicije ovog jadranskog ostrva.