1.
Ünite TARİH ve ZAMAN
İNSANLIĞIN HAFIZASI TARİH
 Bütün bilimlerin amacı insana hizmettir.
 Mahiyetleri ve araştırma metotları
bakımından bilimler ikiye ayrılır:
a) Tabiî Bilimler
b) Nazari (Beşeri) Bilimler
 Tarih bilimi beşeri bir bilimdir.
 Farklı dönemlerde, tarih hakkında değişik
tanım ve yorumlar yapılmıştır.
 Herodotos (Herodot) (MÖ 484-425)
 İbn-i Haldun (1334-1406)
 Leopold von Ranke (Lepold fon Ranke)
(1795-1886)
 Ahmet Cevdet Paşa (1822-1895)
 Edward H. Carr (Edvırd Kar) (1892–1982)
 Halil İnalcık (1916-2016) tanım
yapanlardan bazı örneklerdir.
 Bu farklılıklar bir görüş ve düşünce
çeşitliliği olarak kabul edilmelidir.
Tarihin tanımında ulaşılan ortak tanımın
özelliği şöyle verilebilir:
Tarihin Tanımı
 İnsan topluluklarının, geçmişteki her türlü
etkinliklerini, neden-sonuç ilişkisi içinde,
yer ve zaman göstererek, kaynaklara
dayalı olarak, doğru ve objektif bir şekilde
inceleyen, araştıran sosyal bilime tarih
denir.
 Tarihin konusu ve kapsamının genişliğini
belirtirken onun insan hayatındaki
vazgeçilmezliğini de dile getirmek
gereklidir.
1 9.Sınıf Tarih Ders Notları
Tarihin Konusu
 İnsan ve insan topluluklarının geçmişte
meydana getirdiği her türlü (dinî, siyasî,
ekonomik, sosyal ve diğer) etkinlikleri,
Yaşam tarzları ve siyasî örgütlenmelerini,
Birbiriyle ilişkilerini, Zaman içindeki
gelişimlerini kapsar.
Olay: Tarihte insanlığı etkileyen siyasi,
sosyal, kültürel, ekonomik dinî konularda
kısa sürede meydana gelen gelişmelerdir.
Olgu: Tarihte insanlığı etkileyen olayların
ortaya çıkardığı sonuçlara göre uzun
sürede meydana gelen değişimlerdir.
Olgular; geneldir, süreklilik gösterir,
soyuttur.
Olay Olgu
İstanbul’un Fethi İstanbul’un
Türkleşmesi
Fransız İhtilali Milliyetçilik
I. Dünya Savaşı Sömürgecilik
Tarihi Bir Olayın Özellikleri
 Tarihi bir olay etki ve sonuçları bakımından
etkili ve diğer olaylarla ilişkili olmalıdır.
 Tarihi olayın birden çok sebebi vardır.
 Tarihi olayları açıklayan kesin yasalar
yoktur.
 Tarihi olay tekrarlanamaz.
 Deney yapılamaz.
 Pozitif bilimlere benzemez.
 Toplumları etkiler.
 Tarihi oluşturan her olay neden-sonuç
ilişkisi ile bir birine bağlıdır.
 Gelip geçici olaylar değildir.
 Somut bilgiler içerir, yer ve zaman bildirir.
 Olayların başlangıç ve bitiş süreleri bellidir.
www.serkancatarih.jimdo.com
 1.Ünite
Tarihin Yöntemi
 Sosyal bir bilim olan tarih, bilinmeyenlere
yönelerek onu kendi yöntemleriyle
keşfetmeye çalışır ve bilimsel bilgiyi ortaya
çıkarmak için kaynaklardan yararlanır.
 Çünkü kaynak olmadan tarihî gerçekleri
ortaya çıkarmak ve onları yazmak mümkün
değildir
Tarih araştırmalarında aşağıdaki
yöntemler takip edilir:
1 – Tarama (Kaynak Arama)
2 – Tasnif (Sınıflandırma)
3 – Tahlil (Çözümleme)
4 – Tenkit (Eleştiri)
5 – Terkip (Sentez)
1-Kaynak Arama (Tarama)
 Tarih olay hakkında bize bilgi veren, onu
doğru anlayabilmemiz için tanıklık yapan
her türlü malzemeye kaynak (belge,
vesika) denir. Olayı doğru anlamaya
yarayacak her türlü malzeme kaynaktır.
Kaynaklar kapsadıkları bilginin
değerine göre ikiye ayrılır:
a) Birinci elden kaynak: Tarihi olayın
geçtiği döneme ait her türlü bulgudur.
Hatıralar, seyahatnameler, kitabeler,
paralar, arkeolojik malzemeler ve sanat
eserleri bu tür kaynaklardandır.
b) İkinci elden kaynak: Olayın geçtiği
dönem yakın ya da o dönemin
kaynaklarından yararlanılarak meydana
getirilen eserlerdir. Bunlar genelde
geçmişte yazılmış tarih kitaplarıdır.
2 9.Sınıf Tarih Ders Notları
TARİH ve ZAMAN
Kaynaklar bilgi veren kaynağın ve malzemenin
cinsine göre dört bölüme ayrılır:
a) Yazılı kaynaklar: Yazıya geçirilmiş her
türlü kitabe, yıllık, kanunname, biyografi,
hatıra, arşiv belgesi, para, tuğra gibi
belgelerdir. En güvenilir kaynaktır.
b) Sözlü kaynaklar: Yazıya geçirilmeden
halk arasında söylenerek günümüze gelen
destan, atasözü, masal, hikâye gibi eserler
buna örnek verilebilir.
c) Yazısız kaynaklar- kalıntılar: Arkeolojik
kazılardan elde edilen eserler, heykel, mezar
taşları, resimler gibi yazısız eserler bu gruba
girer.
d) Çizili, sesli ve görüntülü kaynaklar:
Çizili Sesli Görüntülü
Kaynaklar Kaynaklar Kaynaklar
Planlar Taş plaklar Resimler,
ses kasetleri fotoğraflar,
Haritalar Disketler dokümanter
CD’ler
filmler,
flash bellekler
CD’ler,
DVD’ler,
 Tarihi olayların belirlenmesinde ve
açıklanmasında göz önünde
bulundurulması gereken en temel
öge; Olayların yazılı ve yazısız
belgelerle kanıtlanmasıdır.
2- Tasnif (Sınıflandırma):
 Tarihsel verilerin zamana, yere ve konuya
göre bölümlere ayrılarak düzenlenmesine
Tasnif denir. Tarihçi çalışmasının amacına
ve konusuna göre bilgi ve verileri istediği
şekilde sınıflandırabilir.
Kiminle güldüğünü unutabilirsin ama
kiminle ağladığını asla.
Milan Kundera
www.serkancatarih.jimdo.com
 1.Ünite TARİH ve ZAMAN
3-Tahlil (Çözümleme)
 Elde edilen verilerin kaynak ve bilgi
yönünden yeterli olup olmadığının tespitine
Tahlil etme denir. Bu aşamada eksiklikler
tamamlanır, veriler gruplanır. Eldeki veriler
kullanıma hazır ve işe yarar hale getirilir.
4-Tenkit (Eleştiri)
 Kaynakların kullanılmadan önce gerçek
veya sahteliğinin incelenmesi, bilgi
açısından güvenirliliğinin araştırılmasıdır.
 Kaynakların (belgelerin) eleştirisi dış ve iç
tenkit olmak üzere iki aşamada yapılır.
 Dış tenkitte kaynağın yazarı, basıldığı yer
ve zamanı gibi unsurlara bakılarak belge
değerinin olup olmadığına karar verilir.
 İç tenkit de ise kaynağın içinde yer alan
bilgilerin güvenilir olup olmadığı üzerinde
durulur. Bu eleştirilerin yapılmasından
sonra belge güvenilir bulunulursa
araştırmalarda kaynak olarak kullanılır.
5- Terkip – sentez (birleştirme)
 Bir araya getirmek, sentez yapmak
demektir. Kaynaklar sınıflandırma,
çözümleme ve eleştiri aşamasından
geçtikten sonra çalışmaları birleştirmek, bir
araya getirmek ve sonuca gitmek işlemine
Terkip, sentez yapma, birleştirme denir.
Gemiler vardı, limanda gemiler. Her
biri yeni bir ufka gider.
Orhan Veli Kanık
3 9.Sınıf Tarih Ders Notları
Tarih ve Diğer Bilimler
Coğrafya
 Tabiat ve yer şekillerinin insan toplulukları
üzerindeki etkisini inceleyerek tarihe
yardımcı olur.
 Coğrafya İnsan ve mekânın karşılıklı
etkileşimini araştırır.
Kronoloji
 Geçmişten günümüze meydana gelen olay
ve olguların zamanını tespit ederek sıralar.
Diplomasi
 İlk defa 1280 Kadeş Antlaşması ile ortaya
çıktı.
 Siyasi belgelerin cins, şekil ve içerik olarak
değerlendirmesini yapar. Resmi belgeleri
inceleyen bilim dalıdır.
Arkeoloji
 Toprak ve su altında kalmış eserleri bulup
inceleyen bilim. Özellikle tarih öncesi
devirlerin aydınlatılmasında tarihe yardımcı
olur.
Herladik
 Tarihte devletlerin kullandığı armaları
inceler.
Antropoloji
 İnsan ırkını inceler ve kültürlerin gelişimini
araştırır.
İki gruba ayrılır:
a. Fiziki Antropoloji: Irkları inceler.
b. Kültür Antropolojisi: Toplumların
kültürel yapısını inceler.
www.serkancatarih.jimdo.com
 1.Ünite
Etnografya
 Toplumların örf, âdet, gelenek ve
yaşayışlarını inceler.
Numizmatik
 Diğer adıyla Meskûkat’tır.
 Tarih içerisinde basılan paraları inceler.
Palegorafya
 Eski yazılar bilimi.
 Yazıları, alfabeleri ve bunların zaman
içerisindeki değişimlerini inceler.
Filoloji
 Filoloji Dillerin tarihini, gelişimini ve
değişimini araştırır.
Filoloji
 Kitabeleri inceler.
NEDEN TARİH?
 Milletlerin ortak hafızası olan tarih, millî ve
toplumsal kimliğin inşasında önemli rol
oynar.
 Tarih, bireylere yaşadığı toplumun
geçmişini öğreterek kişinin kendi milletine
aidiyet duygusuyla bağlanmasını sağlar.
 Tarih, kimliğin oluşumunda hafızanın
destekleyicisidir.
 İnsanın kendini, geçmişinden haberdar
olmasını sağlar.
 Tarih insanlığın hafızasıdır.
 Geçmiş olaylar değerlendirilip geleceğe
yön verilir.
4 9.Sınıf Tarih Ders Notları
TARİH ve ZAMAN
 Olaylara daha geniş açıdan bakılmasını
sağlar.
 Topluma değerlerimizi hatırlatıp, insanları
yaşama bağlar.
 Dost ve düşmanı tanımamızı sağlar.
 Millî ve toplumsal kimliğin oluşmasında dil
ana etkendir.
 Tarih birliği, dinî inanışlar, devlet yapıları,
coğrafi birliktelik, musiki ve ülkü birliği de
bu şuurun oluşmasında önemlidir.
 Tarih bilimi sayesinde geçmiş hakkındaki
aktarımlar, milletlerin ortak hafızasını
biçimlendirir.
 Tarih kitapları, sadece milletlerin kendi
tarihinden bahsetmez; diğer toplumlarla
etkileşimler yaşandığı hakkında da güçlü
bir bilinç oluşturur.
 Tarih bilinci, bireyin gerek
sosyalleşmesinin gerekse kendi yaşam
deneyiminin etkisiyle tarihin farkında
olmasıdır.
 Tarih, uyguladığı yöntem gereği bireylerde
araştırma ve kanıt kullanma becerisini
artırır.
 Tarih bilimi geçmişten günümüze meydana
gelen olay ve olguları kronolojik bir süreçte
ele aldığı için olay ve olgular arasında
neden-sonuç ilişkilerini ortaya koyar.
 Millî Tarihsel empati ile geçmişte yaşamış
insanların değer yargıları, olaylara ve
dünyaya nasıl baktıkları, ne hissettikleri
anlaşılabilir ve bunun sonucunda
insanların geçmişi anlama becerisi gelişir.
 Tarihî olaylara bakış açısı tarihî olaylar ele
alınırken tarihî bilgilerin kendi döneminin
şartlarına göre değerlendirilmesi gerekir.
 Millî bilinci oluşturarak geçmişte bir arada
yaşamış ve gelecekte de bir arada
yaşamak isteyen toplumun, birlik ve
beraberlik içinde olmasını sağlayan tarih,
toplumdaki manevi değerlerin
gelişmesinde de önemli rol oynar.
Sağlıklı yaşamın sırrı, anı yaşamakta
gizlidir.
Gautama Buddha
www.serkancatarih.jimdo.com
 1.Ünite
Tarihî Olaylara Bakış Açısı
 Tarihî olaylar ele alınırken tarihî bilgilerin
kendi döneminin şartlarına göre
değerlendirilmesi gerekir.
 Uzun yıllar önce yaşanmış bir olayın
bugünün bakış açısı ve değer yargılarıyla
ele alınması doğru değildir.
 Tarihçi; geçmişe ait bir bilgiyi, gerçeği
anlamak için kullanır.
 Belgeler, yoruma muhtaçtır ve olayın
yaşandığı çağın ve toplumun ruhunu
taşımaktadır.
ZAMANIN TAKSİMİ
 Asır, Çağ gibi bölümlere ayrıldı
Yaşanılan anlar için Takvim
oluşturuldu.
Yazı sayesinde tarih kaydı
oluşturuldu
TÖ / TD oluşturuldu
Çağlar oluşturuldu
Tarihin Dönemlendirilmesinde;
 İnsan, geçmişini bir düzene sokmak için
asır, çağ, devir gibi terimlere
başvurmuştur.
 İnsanların yaşadıkları anı tespit edebilme
isteklerinin bir sonucu olarak ortaya çıkmış
bir araç olan takvim, zaman belirlemede
kullanılır.
 Yazı sayesinde tarihin kaydını tutmaya
başlayan insanoğlu yazının keşfini bir
dönüm noktası olarak kabul etmiştir.
5 9.Sınıf Tarih Ders Notları
TARİH ve ZAMAN
 Bunun sonucunda yazıdan önceki
zamanlar tarih öncesi, sonraki zamanlar
ise tarihî dönemler olarak adlandırılmıştır.
 Tarihî olayların daha rahat incelenmesi,
araştırılması ve öğrenilmesi için tarihçiler
tarihi belirli dönemlere (çağlara) ayırmıştır.
 Geçmişin dönemlendirilmesinde farklı
toplum ve kültürler kendi tarihlerindeki
önemli olayları esas almıştır.
 Batı toplumlarının tarihî gelişim
aşamalarını gösteren kölelik, feodalizm,
kapitalizm dikkate alınmıştır.
 Avrupalı olmayan milletler, Avrupa
coğrafyasını ve tarihini etkilerse (Kavimler
Göçü ve İstanbul’un Fethi gibi) bu
dönemlendirme içerisinde ancak yer
alabilmiştir.
Takvim Sistemleri
 İnsanlık; zamanı gün, hafta, ay, yıl gibi belli
periyotlara bölmüş ve düzenli bir sistem
çerçevesinde algılamıştır.
 Hayatı bu çerçevede düzenlemek üzere
insanlar yaklaşık 6000 yıldan beri takvim
kullanmıştır.
 Sümerler, Babiller, Mısırlılar, Yunanlar,
İbraniler, Romalılar, Aztekler, Mayalar,
Çinliler, Hintler, Tibetliler, Türkler ve
Araplar gibi çok çeşitli millet ve topluluklar
değişik takvimler meydana getirmiştir.
Takvimler iki esasa dayalı olarak
hazırlanmıştır.
Güneş yılı: Takvim ilk kez güneş yılına
göre Mısırlılar tarafından, dünyanın güneş
etrafındaki bir tam dönüşüdür. 365 gün 6
saattir.
Ay yılı: Ay yılına göre ise Sümerliler
tarafından Ayın dünya etrafındaki 12 tam
dönüşüdür.354 gündür.
www.serkancatarih.jimdo.com
 1.Ünite
 İlk takvim bilgisi Mezopotamya
medeniyetinde gelişti. Mısırlılar
ilerletti.
 Roma Medeniyeti son şeklini verdi
denilebilir.
 Türkler de tarih boyunca yaşadıkları
coğrafyaya göre kültürel, ekonomik ve
dinî etkileşimlerin ürünü olarak çeşitli
takvimler kullanmışlardır.
a- 12 Hayvanlı Türk Takvimi:
 En eski Türk takvimidir.
 Hunların Bozkır kültürünü yansıtır.
 Her ay bir hayvanla anılır.
 12 ay vardır.
 İslam öncesi kullanılmıştır.
 Güneş yılına göre hesaplanmış (365 gün)
Uygurlar bulmuştur.
 Takvim-i Türki, Sal-i Türki adı ile bilinir.
 Çin ve Tibet de kullanıldı.
b- Hicri Takvim:
 Müslüman olan Türklerin en uzun süre
kullandığı takvimdir.
 Hz. Muhammed’in (622) Hicreti’ni esas
alır.
 Hz. Ömer zamanında kullanılmaya
başlanmıştır.
 Ay yılı esasına göre yapılmıştır (354
gündür).
Bilgili bir ahmak, cahil bir ahmaktan
daha çok ahmaktır.
Moliere
6 9.Sınıf Tarih Ders Notları
TARİH ve ZAMAN
c- Celalî Takvimi:
 Sadece Selçuklular kullandı.
 Sultan Melikşah’ın emri ile Ömer Hayyam
tarafından hazırlanmıştır.
 Güneş yılı esasına dayanır.
 Başlangıç 1079’dur.
d- Rumi Takvim:
 Sadece Osmanlılar kullanmıştır.
 II. Mahmut döneminde sadece Mali işler
için yapılmış, başlangıcı Hicret, fakat ay
yılı yerine işleyişi güneş yılına dayalı
takvimdir.
 365 gün esasına dayanır.
e- Miladi Takvim:
 Bugün kullanılan takvimdir.
 26 Aralık 1925 yılında kabul edilmiştir.
 365 gün 6 saattir.
 Güney yılı esasına dayanır.
 Hz. İsa’nın doğumunu esas alır.
 Kökeni Mısırlılara dayanan bu takvimi
Romalılar geliştirmiş ve Papa 13.
Gregorious (Gregoryus) son şeklini
vermiştir.
 Bu takvime son şeklini Romalılar vermiştir.
Yüzyıl Hesaplaması
 Her yüzyıla bir asır denir.
 Yüzyıl hesaplamalarında verilen tarih bir
ve iki basamaklı sayıdan oluşuyor ise I.
yüzyıldır.
 Üç basamaklı sayıdan oluşan bir tarih ise
yüzler basamağına bir eklenir.
 Dört basamaklı sayıdan oluşan bir tarih ise
binler ve yüzler basamağındaki sayılar iki
basamaklı kabul edilir ve bu sayıya bir
eklenir.
www.serkancatarih.jimdo.com
1.Ünite TARİH ve ZAMAN

MS Hesaplama
 MÖ’den önceki iki dönemden sayısal
değeri büyük olan sayısal değeri
küçük olana göre günümüze daha
uzaktır.

MS’den sonraki iki dönemden sayısal

değeri büyük olan sayısal değeri
küçük olana göre günümüze daha
yakındır.

MÖ ve MS arasındaki zaman farkını

bulmak için toplanır. MÖ veya MS
kendi dönemlerindeki zaman farkını
bulmak için çıkarılır.
I.YARI II. YARI
Tarih öncesi ve tarihi devirleri ayıran
yazının bulunmasıdır.

MÖ ve MS ayıran ise Hz. İsa’nın

doğumudur
MS 971
X. YÜZYIL / II.Yarı / III.Çeyrek

MÖ MS

MÖ MÖ
MÖ Hesaplama 600.000 3.500 0

MÖ 600.000 MÖ O Günü
ilk dönemler 3.500 Hz.İsa’nın müz
YAZI doğumu MS

TÖ TD

I.YARI II. YARI

MÖ 675
VII. YÜZYIL / I. Yarı / II. Çeyrek

7 9.Sınıf Tarih Ders Notları www.serkancatarih.jimdo.com