KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ

2. Hafta
“KARAYOLU İLE İLGİLİ TANIMLAR”

Ergun GEDİZLİOĞLU, Hilmi Berk ÇELİKOĞLU

İTÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü
 HAFTALIK PROGRAM
1.Hafta 11.02.2011 Karayolu Ulaştırması, Türkiye Karayolu Ağı ile İlgili Genel Bilgiler
2.Hafta 18.02.2011 Karayolu Elemanları, Yol Üstyapısı
3.Hafta 25.02.2011 İnsan ve Taşıt Özellikleri, Taşıt Hareketleri, Önemli Uzunluklar
4.Hafta 04.03.2011 Trafik Akım Değişkenleri, Kapasite ve Hizmet Düzeyi
5.Hafta 11.03.2011 Proje Trafiği, Geometrik Standartlar ve Seçimi, Yatay Geometri Tasarımı (Sıfır Çizgisi ve Geçki)
6.Hafta 18.03.2011 Yatay Geometri Tasarımı (Plan), İlk boykesit
7.Hafta 25.03.2011 Yatay Geometri Tasarımı (Yatay Kurplar)
8.Hafta 01.04.2011 Yatay Geometri Tasarımı (Yatay Kurplar, Dever Uygulaması)
9.Hafta 08.04.2011 Yatay Geometri Tasarımı (Geçiş Eğrileri)
10.Hafta 15.04.2011 Düşey Geometri Tasarımı
11.Hafta 22.04.2011 Düşey Geometri Tasarımı (Düşey Kurplar)
12.Hafta 29.04.2011 Düşey Geometri Tasarımı (Düşey Kurplar)
13.Hafta 06.05.2011 Enkesitler, Toprak İşleri
14.Hafta 13.05.2011 Kentiçi Yollar ve Kavşaklar - Dönemiçi Sınavı
 KARAYOLU ELEMANLARI İLE İLGİLİ TANIMLAR

 Karayolu: Her türlü taşıt ve yaya ulaşımı için

kamu yararına açık arazi şerididir.

 Karayolu trafiği: Motorlu ve motorsuz taşıtlar

ile yayaların, karayolu üzerindeki davranışları,
hareketleri, karayolu trafiği (akımı) diye anılır.
 HARİTA
• Harita: Yeryüzünün tamamının veya bir parçasının
kuşbakışı görünümünün, istenilen ölçeğe göre özel
işaretler yardımı ile ve özel matematik yöntemlerle
küçültülerek çizilmiş örneğidir

Haritaların kullanım amaçlarına göre sınıflandırılır:

– Planimetrik Haritalar (arazinin sadece yatay durumlarını
gösteriri, yeryüzü şekilleri yoktur)
– Topoğrafik Haritalar (yeryüzü üzerindeki kabartıları ve
girintileri, ayrıntıları sembollerle gösterir)
– Kabartma Haritalar (topografik haritanın üç boyutlusudur)
– Hidrografik Haritalar (deniz derinliklerini gösteren
haritalardır)
– Özel Amaçlı Haritalar
 HARİTA
• Topoğrafik haritaları
haritaları diğerlerinden ayıran özellik yeryüzünün
şeklini kontur (eşyükselti, tesviye eğrisi, (Contour line)) çizgileri
ile göstermesidir
– arazi biçimleri haritada kolayca anlaşılabilecek işaretlerle gösterir
– genellikle haritanın üst kısmı kuzey yönünü gösterir
– haritanın alt kısmındaki ölçek sayesinde harita üzerindeki uzaklıklar
hesaplanabilir
– göller, nehirler, kasabalar ve benzerleri harita üzerinde isimleri ile
gösterilir

• Eşyükselti eğrisi: Yer şekillerini göstermek için kullanılan; aynı

yükseklikteki yerlerden geçen eğrilerdir.
 YATAY GEOMETRİ

• Geçki (güzergah): Kara ulaştırması yapısının, arazi

üzerindeki izidir (doğrultusudur).
• Plan: Geçkinin, her türlü elemanıyla, yatay
düzlemdeki izidir.
• Teğet (aliynman): Eğriliği sonsuz olan doğru
parçasıdır.
• Yatay Eğri (kurp): Belirli bir yarıçapta eğriliği olan,
genelde daire parçalarından oluşan eğri yol
parçasıdır.
teğet

plan

güzergah

Yatay kurp
Teğet

Yatay
kurp
Yatay
eğri
 DÜŞEY GEOMETRİ

• Siyah kot: Siyah çizgi üzerindeki herhangi kottur.

• Siyah çizgi: Yol ekseni üzerinde arazi durumunu
gösteren çizgidir.
• Boyuna eğim: Yol ekseninin düşey düzlemdeki
eğimidir. Kırmızı çizginin eğimidir.
• Kırmızı Çizgi: Yol inşaatı tamamlandığında, yol
ekseninin boykesitte sahip olması istenen çizgidir.
• Kırmızı kot: Kırmızı çizgi üzerindeki herhangi
kottur.
 KOT
Siyah
çizgi
Siyah kot Kırmızı
çizgi

Kırmızı
kot  düşey
kurp düşey
kurp
Boyuna
UZAKLIK
eğim: tg()
 R

Enine eğim
Kenar taşı

Boyuna eğim
 Boyuna eğim

Boyuna eğim
Boykesit: Plandaki yol ekseninin bir doğru boyunca düşey
düzlemdeki izdüşümüdür.
Düşey eğri (kurp): Boykesitte doğrular arasında kalan eğri
kısımlardır.
Y (m)
1/200

90.0

85.0

80.0
%
7.8
6
75.0

70.0

% 5.3
6.5 %
65.0

60.0

55.0

X (m)
70.0 68.28

65.0 65.82

55.0 60.54

52.5 57.04

58.0 59.22

55.0 63.54

70,0669.12

75.0 70.88

80.0 73.14

85.0 74.74

88.0 78.58

80.0 77.84
80.0 77.76

75.0 70.92

65.0 56.94

55.0 60.84

65,0667.04

85.0 78.86
63.0664.92

60.0 63.26

89.0 79.12

76.3 76.86
75.0 76.16

70.0 73.18

60.0 67.42

55.0 64.52

51.0 61.58
55.0 56.6

65.0 56.0

60.0 58.0

60.0665.7
82.5 74.4

65.0 70.6
KIRMIZI KOT
60.0 56

SİYAH KOT
KESİT NO A 1 2 3 4 5 6 TF1 7 8 9 10 11 2 12 13 TF2 14 15 16 3 17 TF3 4 18 19 TF4 20 21 22 5 23 TF5
ARA MESAFE 24.5 42.3 39.4 35.9 14.3 24.5 38.4 81 20.7 34.8 40.8 53.2 39 26.7 26.7 51 40.7 31.8 32.7 33.2 42.6 30.1 79.4 54.4 42.6 36.9 29.4 13 40.2 33.66 39.34 35.9 33.3
BAŞLANGICA UZAKLIK 24.5 66.8 106.2 156.4 219.3 300.3321 355.8 396.65 449.8 488.8 515.5 542.2 593.2 633.9 665.7 698.4 731.6 774.2 804.3 883.7 938.1 980.7 1017.6 1047 1100.5 1134.1 1173.5 1209.4 1242.7
142.1 180.9 1060.3
HEKTOMETRE 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
KİLOMETRE 0 1
BOYUNA EĞİM % 6.5 % 7.86
% 5.3
R=25m R=35.6m
PLAN R=70m R=40m =35° R=30m
=24° =75° =37°
=33°
• Enkesit: Geçki eksenine dik doğrultuda alınan kesittir.

• Tamamı yarmada olan

enkesite ‘tam
tam yarma enkesiti
enkesiti’,

• Tamamı dolguda olan enkesite

‘tam
tam dolgu enkesiti
enkesiti’,

• Bir kesimi yarmada, bir kesimi

dolguda olan enkesite ‘karışık
karışık
tip enkesit
enkesit’ adı verilir.
• Enkesit elemanları: Hendek, Şev ve Platform
– Hendek: Yol yüzeyinden ya da yarma şevinden gelen
yağış sularını yoldan uzaklaştırmak için yarma boyunca
ve yarma kenarına yapılır. Yarma kenarı hendeği, bir
drenaj, akaçlama elemanıdır.
– Akaçlama (Drenaj): Yüzeysel suları yoldan uzaklaştırmak
için yapılan donanımlardır.
– Şev: Platform ile arazi parçası arasındaki dolgu ya da
yarma yüzeyine şev denir.
– Platform: Canlı ve cansız kullanımına ayrılmış,
karayolunun trafiğe açık olan parçasıdır.
 • Şev
Şev:: Platform ile arazi parçası arasındaki dolgu ya da
yarma yüzeyine şev denir
denir..
• Kret noktası
noktası:: Arazi ile yarma şevinin kesişme noktasıdır
noktasıdır..
• Dolgu eteği
eteği:: Arazi ile dolgu şevinin kesişme noktasıdır
noktasıdır..

Yarma kreti
Dolgu
şevi Yarma şevi
hendek

Doğal zemin
Eksen çizgisi
Dolgu eteği
• Şevleri ifade biçimleri
biçimleri::
– Eğik yüzeylerin yatayla yaptığı açı ()
– Yatayla yapılan açıların tanjantları, ‘tg()’ (örneğin 4/5, 0.80
ya da %80’lik şev gibi)
– Yatayla yapılan açıların kotanjantları, ‘cotg()’ (örneğin 5/1,
3/2 gibi)
– Şevlerin üzerinde eğikliği ifade edecek düşey ve yatay
uzunlukları göstermek

Dolgu
şevi
3
1
Yarma

şevi

cotg() = n ile gösterilir

tg() = 1/n ile gösterilir
Enine eğim: Yol yüzeyine enine doğrultuda verilen eğimdir.
“Çatı eğimi” ya da “bombe” de denir.

Dever: Enkesitlerde, yatay dönemeçte taşıta etki eden

merkezkaç kuvvetini(n bir kısmını) karşılaması için yol
yüzeyine, tek yönde dönemeç merkezine doğru verilen
enine eğimdir.
Yatay
eğri

Enine eğim
Kenar taşı

Boyuna eğim
 Yarma

Dolgu
Platform elemanları:

• Kaplama: Platformun özel malzeme ile kaplanmış, taşıt

trafiğine açık olan parçasıdır. Trafik şeritlerinden oluşur.
• Şerit: Kaplamayı oluşturan yol parçasıdır. Kaplama üzerinde
taşıtların bir dizi halinde akmasını sağlayan yol genişliğidir.
• Şerit çizgisi: Kaplama üzerindeki alanı bölen çizgilerdir.
• Yardımcı şeritler: Varolan şeritlere ek olarak, yolun bir
kesimine yapılır. Tırmanma, hızlanma, yavaşlama.. gibi.
• Banket: Duran taşıtların ya da canlıların kullanımına ayrılmış
platform parçasıdır.
Tırmanma
şeridi
 YOL TÜRLERİ

• Bölünmemiş yol: Tek platformlu yol

• Bölünmüş yol: Çift platformlu yollardır. Otoyol ve

ekspres yol olarak ikiye ayrılır.

• Otoyol: Tam erişme denetimli bölünmüş yoldur. Yaya

girişi yasak ve tüm kavşakları kesişmesiz…

• Ekspres yol: Yaya girişi, durma gibi durumların yasak

olmadığı, yer yer yandan girişlerin ve eşdüzey
kavşakların olduğu, tam erişme denetimli olmayan
yollardır.
• Kamulaştırma sınırı: Yolun inşaa edileceği kamu (hazine)
malı, ya da özel kişi ve kurumlardan satın alınan arazinin
sınırlarıdır.

• Dayanma (İstinad) duvarı: Dolgu şevi, kamulaştırma sınırını

aşıyorsa ya da dolguyu belirli bir sebeple durdurmak
gerekiyorsa yapılan duvardır. Betornarme ise, özel projeyle
pabuçlu şekilde inşa edilir.

• Tutma (İksa) duvarı: Yarma tarafına yapılan, akan zemini

durdurmaya yarayan duvardır. Yarma hendeğinin tabanından
itibaren yapılır.
Akaçlama (Drenaj):

• Boyuna eğim: Kırmızı çizginin eğimi

• Enine eğim (çatı eğimi, bombe): Yüzeysel su drenajı için yol

ekseninden her iki yöne verilen enfazla %2 olabilecek eğim.

• (Yarma) Hendeği: Yarma şevi üzerinden akan suları

uzaklaştırmak için yapılan hendek.

• Kafa hendeği: Yarma şevi üzerine, araziye yapılan hendektir.

• Menfezler: Sürekli akan ya da yağış sonucu oluşan akarsuları

yol gövdesinin bir tarafından diğer tarafına geçirmede
kullanılan sanat yapılarıdır (Boru, kutu, kemerli, tabliyeli
menfezler..gibi).
 AKAÇLAMA

Boyuna eğim

Enine eğim

Boyuna eğim
 Kafa hendeği

Kenar hendeği
 DOLGU

DOĞAL ZEMİN
 DOLGU

DOĞAL ZEMİN
 DOLGU

Büz menfez (memba)

DOĞAL ZEMİN
 DOLGU

Büz menfez (mansap)

DOĞAL ZEMİN
 DOLGU

DOĞAL ZEMİN
 DOLGU

DOĞAL ZEMİN
 TOPRAK İŞİ – TESVİYE YÜZEYİ

• Doğal zeminin belirli bir enkesite dönüştürülebilmesi

için yapılan kazma ve doldurma işlemlerine toprak işi
denir.

• Toprak işi sonrası elde edilen yüzey, tesviye yüzeyidir.

yüzeyidir.

• Toprak işi tamamlandıktan sonra elde edilen tesviye

yüzeyine, belirlenen enine ve boyuna eğimin verilmesi
sonrası elde edilen yüzeye reglaj (ince tesviye)
tesviye) yüzeyi
denir.
 ALTYAPI

• Yolun, toprak işi sonrası, önceden belirlenmiş kot ve

enkesit haline getirilmiş kısmına altyapı denir.

• Akaçlama (drenaj) yapıları ve dayanma (istinad)

durdurma (iksa) duvarları gibi sanat yapıları da altyapı
ile anılır.

• Altyapı, yolun esas taşıyıcı kısmıdır. Taşıyıcılık görevini

uygun şekilde yapabilmesi için, üzerine inşa edilmesi
gereken tabakalar vardır.
 ÜSTYAPI

• Yolun trafik yüklerini taşımak ve bu yükün taban zemininin

taşıma gücünü aşmayacak şekilde taban yüzeyine dağıtmak
için altyapı üzerine inşa edilen tabakaların tümüne üstyapı
denir. Esnek ve rijit olmak üzere iki çeşittir.

Esnek Üstyapı
Üstyapı:: Tesviye yüzeyi ile sıkı bir temas sağlayan ve
yükleri taban zeminine dağıtan bir üstyapı tipi olup, stabilitesi
agrega kenetlenmesine, dane sürtünmesine ve kohezyona
bağlıdır..
bağlıdır
 ESNEK ÜSTYAPI
Standart bir yolda var olan üç tabaka:
• Temelaltı tabakası: Tesviye yüzeyi üzerine serilen ve kalitesi
önemsiz herhangi kırmataştan yapılabilen tabakadır. Üzerinde
bulunan temel tabakasının, tabana yük yaymasına yardım etmesinin
yanında su ve don gibi etkilere karşı tampon katman oluşturur.
• Temel tabakası: Malzemesi granüler yapıdadır. Malzeme; içte en
ufaktan dışta en büyüğe kadar araları “filler
“filler”” denilen toz-
toz-su ile
karıştırılıp stabilize bir hal alır. Granülometresi gibi, diğer koşulları
da belirli olan tabakanın görevi trafik yükünü tabana yaymak ve bu
arada trafiğin darbe etkilerini sönümlendirmektir.
• Kaplama: Temel tabakası üzerinde ve trafiğin doğrudan temas ettiği
bitümlü karışımlar, direnimi yüksek (aşınmaya dayanıklı) kırma taş
ve taş tozun ile yapılan tabakadır. Bağlayıcı bitum ya da çimento
olabilir. Kalınlığı genellikle yaklaşık (en fazla) 20 cm olur. Temel
görevi, tekerleğin aşındırma etkisine dayanmak ve düzgün bir
yuvarlanma yüzeyi oluşturmaktır.
ESNEK ÜSTYAPI ENKESİTİ
 RİJİT ÜSTYAPI
Rijit Üstyapı
Üstyapı:: Göreli olarak yüksek eğilme mukavemetine sahip ve genellikle
Portland çimentosundan yapılmış tek tabakalı plak vasıtası ile yükleri taban
zeminine dağıtan üstyapı tipidir
tipidir..
RİJİT ÜSTYAPI ENKESİTİ
 YOLLARDA GERİLME DAĞILIŞI

Yollarda oluşan gerilmeler 2 gruba ayrılabilir:

- Trafik yüklerinden
yüklerinden doğan mekanik gerilmeler,
gerilmeler,
- Sıcaklık ve nemin (iklim koşullarının) değişimi
değişiminden
nden
doğan fizik gerilmeler.
gerilmeler.

Mekanik gerilmeler: Yolda seyreden taşıtların ağırlıkları, taşıt

dingil sayısı kadar kısıma ayrılır ve tekerleğin bandajı yardımıyla
kaplama yüzeyine iletilir.

Fizik gerilmeler: Üstyapıların projelendirilmesi sırasında, iklim

koşulları da göz önüne alınır.

Mekanik ve fizik gerilmelerin yolda oluşumu ve dağılışı, üstyapı

tiplerine göre (esnek ve rijit) değişir.
 ESNEK ÜSTYAPILARDA GERİLME DURUMU
Esnek üstyapılarda; alttemel, temel ve kaplamadan oluşan tabakalı yapıda,
kaplama yüzeyinden zemine doğru inildikçe, malzeme mekanik özellikleri ve
kalitesi düşer.

Trafik - iklim etkilerine doğrudan maruz kalan kaplama tabakasında genelde

bitümlü karışımlar kullanılır.

Kaplama tabakasının oturduğu temel tabakasında belirli bir granülometreye

sahip agrega kullanılır. Bu agrega, bazı durumlarda bir bağlayıcı ile
muamele edilir.

Temel tabakasını taşıyan altemel tabakası ise daha düşük kalite malzeme ile
inşa edilir.

Bazı durumlarda temel ve alttemel tabakası, tek tabaka halinde yapılır ve

‘temel’ adını alır.

Farklı mekanik özellikteki malzemelerin yükleri taşımaları ve iletmeleri farklı

olacaktır
 ESNEK ÜSTYAPILARDA GERİLME DURUMU
Trafik Yüklerinden Kaynaklanan Mekanik Gerilmeler:
Duran ya da hareket halindeki taşıtların, tekerlek bandajları
yardımıyla yola uyguladıkları gerilmelerdir.

Yol yüzeyi ile tekerlek bandajı arasına etkiyen düşey yükler ve

yatay kayma kuvvetleri yol tabakalarında; basınç,
çekme, eğilme ve kayma gerilmeleri meydana getirir.

Bu gerilmelerin büyüklüğü, pek çok etkene bağlıdır:

1. taşıt hızı,
2. dingil yükü,
3. bandaj şişirme basıncı,
4. bandaj üzeri yiv ve setler

Hareketli tekerlek yüklerinin etki süresi hızlara bağlı olara

0.1~0.01sn arası değişir.
Araştırma ve gözlemlere göre:
 V   yola uygulanan gerilmeler 
 ESNEK ÜSTYAPILARDA GERİLME DURUMU
Bandaja etkiyen tekil yükün değeri küçük ise, değme alanı bir daire
olup, yük değeri arttıkça daire elipse, 2 ucunda daire yayı olan bir
dikdörtgene ve sonunda bir tam dikdörtgene dönüşür, ve değme alanları
üzerindeki gerilme dağılış şekilleri de sırasıyla; sivri bir yay, basık bir
yay, diktörtgen ve yarım makara halini alır. Hangi şeklin hesaba esas
teşkil edileceği tam olarak bilinemediğinden; bandaja etkiyen tekil yük
değeri ne olursa olsun, bandaj değme alanının bir daire ve daire
üzerindeki gerilme dağılışının üniform olduğu kabul edilir:
 ESNEK ÜSTYAPILARDA GERİLME DURUMU
Motorlu taşıt yapım tekniği ve karayolu geometrik standartlarının bugünkü
durumunda nizami yüklenmiş bir taşıt için bandajdan kaplamaya iletilen
enbüyük gerilmeler 7.0kg/cm2 (100 Psi)’dir. Hesap kolaylığı bakımından, bu
gerilmelerin, bandaj şişirme basıncına eşit olduğu kabul edilmektedir. Bu
enbüyük gerilmeye (p) ve dingil yükü (P) 2000kg olan bir taşıt için değme
alanı yarıçapı (a) hesabı:

 
p  π a2 
P
2
a
P
2πp
verilen degerler icin : a 
2000
2π 7
 7.0cm
 ESNEK ÜSTYAPILARDA GERİLME DURUMU
Üstyapı, yük altındaki pnömatik
bandajın etkisiyle şekil değiştirmeye
uğrar. Bandaj ekseninin tam altındaki
noktada, enbüyük defleksiyon oluşur.
Defleksiyonlar bu notadan itibaren
sağa ve sola, önce bir dairenin eğrilik
yarıçapına uyarak küçülür

Üstyapı deformasyonunun bu genel özelliğine

uygun olarak tek ve tandem bandajların asfalt
kaplamalı bir yol üzerinde hareketleri ile; asfalt
betonu içerisinde oluşturacakları basınç ve
çekme gerilmeleri ile kaplama üst yüzeyinde
oluşturacakları deformasyonların şekilde değiştiği
yanda gösterilmiştir.

Bir asfalt betonu kaplamanın üst yüzeyinde

herhangi bir noktada tekil dingil her geçişinde 2
kez çekme 1 kez basınç, tandem dingil de her
geçişinde 3 kez çekme 2 kez basınç gerilmesi
oluşturur. Asfalt kaplamalarda oluşan çekme
gerilmelerinin 15~20kg/cm2 düzeyinde olduğu
belirlenmiştir
 ESNEK ÜSTYAPILARDA GERİLME DURUMU
Yatay yükler genellikle, taşıtların hız ve yön
değiştirdiği kesimlerde kaplama tabakasının, alt
tabakalardan ayrılmasına yol açabilir.
3 tabakalı bir üstyapıda; tekerlek iz genişliği
‘2a’ olmak üzere, yük ekseni etrafında oluşan
düşey gerilmeler (z) ve yatay gerilmeler (t)
yanda gösterilmiştir.

Bir üstyapının bozulması; ya yüzeydeki

kaplama tabakası ile temel tabakası
arakesitindeki aşırı çekme gerilmelerinden
(t1), ya da temeldeki aşırı basınç gerilmeleri
(z2) nedeniyle oluşur. Yol üstyapı tabaka
boyutlandırmasında; basınç (z) ve çekme
gerilme (t) değerlerinin, her tabaka için kritik
değerlerin altında olmasına dikkate edilir. Eğer
çekme gerilmeleri (t1) aşırı iseise; kaplama
tabakası ile temel tabakası arakesitinde
çatlaklar oluşur ve yol yüzeyine kadar oluşur.
Eğer basınç gerilmeleri (z2) aşırı ise
ise; temel
tabakasında üniform olmayan oturmalar oluşur
ve sonucunda kaplama tabakasında büyük
çekme gerilmeleri oluşur.
 ESNEK ÜSTYAPILARDA GERİLME DURUMU
: malzemenin içsel
içsel sürtünme açısı
P
: zemindeki gerilme
a: etki yüzey alanı
c: kohezyon

1 = P/a1
a1
2 = P/a2 1
  Aşınma
Z = P/aZ a2 Binder
Temel
P/aZ = Z< Z, emn Z Alttemel

Z, emn = f(

f(, c)
 ÜSTYAPI KALINLIĞI
Toplam Yük ile Gerekli Üstyapı Kalınlığı Arasındaki Bağıntı:
Boussinesq’e göre; dairesel bir yükün etkisi altında bulunan bir zeminin
içerisindeki harhangi bir noktaya etkiyen gerilme 3 değere bağlıdır:
- ‘z’ derinliği,
- ‘a’ yarıçapı,
- ‘p’ bandaj basıncı.
Dolayısıyla, bandaj basıncına tekabül eden farklı değerlerdeki toplam yüklere
tekabül eden gerilmeler, yalnızca ‘z/a’ oranına bağlıdır (başka deyişle, üstyapı
yüzeyinin altında bulunan ve geometrik olarak aynı yerde olan noktalar ve sabit
bandaj basınçları için gerilmeler, toplam yük gözönüne alınmaksızın,
biribirlerine eşittir). Bandaj değme basıncı sabit ise ve zemin içerisinde kabul
edilebilir bir gerilme veriliyorsa; ‘z/a = K’ olarak bir katsayı yazmak olağandır.
Değme alanı yarıçapını toplam yük cinsinden ifade edilirse:

 
p  π a2  P  a 
P
πp
z
ve  K  z  K 
a
P
πp

K
πp
 P

Dolayısıyla; bir üstyapının kalınlığı, toplam yükün ‘P’ karekökünün bir

katsayıyla ‘K’ çarpımına eşittir. Bu katsayı, bandaj basıncı ile zemin içerisindeki
emniyet gerilmesine bağlıdır (K = f (p, z em)).
 YOL YÜZEY ÖZELLİKLERİ

Konfor ve güvenlik aynı zamanda yatay kurb yarıçapı ve

görüş uzunlukları gibi yol geometrik standartlarına da
bağlıdır ve bunlar, yol altyapısının projelendirilmesi sırasında
dikkate alınır. Yola gelen yağış sularının da konfor ve
güvenlik üzerinde etkisi vardır. Dolayısıyla yol yüzeyi:

1- geçirimsiz olmalı,
2- belirli bir pürüzlülüğe sahip olmalı,
3- enine ve boyuna profili, sürekli ve düzgün olmalıdır.
 KAPLAMA TABAKASI

 Kaplama tabakası, üstyapının trafik yüklerine doğrudan maruz

kalan en üst tabakasıdır. Trafik yüklerinin oluşturduğu basınç ve
çekme gerilmelerinin en fazla etkin olduğu tabaka olmasından
dolayı, kaplama tabakasının elastisite modülü diğerlerininkine
göreli olarak daha yüksek olmalıdır.

 Kaplama tabakasının; trafiğin aşındırma etkisine karşı koymak,

temel tabakalarına iletilen basınç ve kayma gerilmelerini
azaltmak, yüzey sularının temel tabakasına geçmesini önlemek,
düzgün ve emniyetli bir sürüş sağlamak ve yolu kalıcı
deformasyonlara karşı korumak gibi işlevleri vardır.

 Kaplama tabakası genelde, bitüm ve agrega karışımı ile elde

edilen malzemeden oluşur. Bu tür kaplamalar, üstte aşınma ve
binder olmak üzere iki tabaka halinde inşaa edilirler. Ama az
trafiğe sahip yollarda sathi kaplama kullanlabilir. Kaplama
tabakasının kalınlığı, trafik yüküne bağlı olarak belirlenmelidir.
 KAPLAMA TABAKASI
• Bir ya da birkaç katmandan oluşur.

• En üstte olup, trafiğin ve iklim koşullarının bozucu etkilerine karşı koruyucu

tabaka, aşınma tabakasıdır.
tabakasıdır. Kalınlığı 5.0 cm’den az olmaması gereken
aşınma tabakasının, yıprandıkça değiştirilmesi gerekir. Tekerleklerin aşınma
etkisine dayanmalıdır.

• Aşınma tabakasının altındaki bağlayıcı ve agrega ile yapılan ve kalınlığı 6.0

cm’den az olmaması gereken tabakaya binder tabakası denir.
– Kaplama, gelen yüklerin tesviye yüzeyine eşit olarak dağılmasını sağlar.
– Kaplama yüzeyi ile tesviye arasındaki tabaka kalınlığı, malzemenin içsel
sürtünme açısına göre, uygun olmalıdır.
– Zeminin bozulmadan kalabilmesi için uygulanacak en büyük yük değeri
 1kg/cm2
– Kaplama, yol yüzeyinin bozulmaması için yapılır ve kalınlığı, zeminin
gelen tekerlek yükünü taşıyacak kadar olması gerekir.
 SIK KULLANILAN KAPLAMA ÇEŞİTLERİ
• Yüzeysel (sathi) Kaplama
Kaplama:: Temel ve temelaltı tabakalarının üzerine bitüm
içirilip, kırmataşın serbestçe yayılıp silindirlenmesi ve sonrasında süpürülmesi ile
oluşturulur..
oluşturulur
– Yolun kabul edilen hizmet süresi boyunca tek yönde geçecek toplam 8.2 ton standart
dingil yükü sayısının 2106’dan az olduğu yollarda uygulanmalıdır
uygulanmalıdır.. Toplam 8.2 ton
standart dingil yükü sayısı 500
500..000
000’den
’den az ise tek kat, bunun üzerindeki trafik değerleri
için çift kat sathi kaplama yapılmalıdır
yapılmalıdır..
– Toplam standart dingil yükü tekrar sayısı 21063106 arasında olan yollarda ise sıcak
karışım kaplama gerekmekte ise de, ekonomik durumlar göz önüne alınarak ve proje
ömrü kısa tutularak bu durumlarda çift kat sathi kaplama uygulanabilir)
uygulanabilir)..

• Asfalt Betonu Kaplama

Kaplama:: Düzgün granülometrili kaba agrega, ince agrega, filler
ve asfalt çimentosunun uygun bir oranda karışımının iyice sıkıştırılması ile elde
edilen kaplama türüdür
türüdür..
– Özel fabrikalarda, hem agrega hem de bitüm ısıtılır ısıtılır.. Isıtma, taşımanın yapılacağı
mesafeye bağlı olarak ısı kaybı hesabı ile düzenlenir
düzenlenir.. Özel bir makinesi olan “finisher” ile
serip sıkıştırma yapılır
yapılır..
– Proje süresi içinde geçecek toplam standart dingil yükü sayısı 3106’dan fazla olan
yollarda kaplama olarak asfalt betonu kullanılmalıdır
kullanılmalıdır..
– Belirli bir gradasyona sahip kaliteli agreganın uygun bitüm ile sıcak karışımından elde
edilen asfalt betonu stabilitesini, kohezyona ve içsel sürtünmeye bağlı olarak kazanır
kazanır..
Kohezyon ve içsel sürtünme ise ise;; agrega gradasyonuna, sıkışma yüzdesine ve bitüm
miktarına bağlıdır
bağlıdır.
 TEMEL TABAKASI
 Temel: Altemel üzerine hesaplanan bir kalınlıkta inşa edilen,
Temel:
belirli fiziksel özelliklere sahip tabaka(lar)dır. Temel tabakasının;
kaplamayı taşımak, gerilmeleri yaymak, iyi bir drenaj sağlamak
ve don etkisini azaltmak gibi fonksiyonları vardır.
 Temel tabakası
tabakası, üstyapının ana yapısal elemanlarından biri olup,
alttemel ve tabana gelen basınç gerilmelerini kabul edilebilir bir
seviyeye düşürmek ve belirli bir esneklik sağlayarak kaplamanın
kırılmasını önlemek gibi görevleri vardır.
 Dolayısıyla temel tabakası, belirli özellikleri olan iyi kalitede
malzemeden teşkil edilmelidir. Temel tabakası olarak, özellikle
Karayolu Teknik Şartnamesi Kısım 402’de belirlenmiş olan
granüler temel, plent-miks temel ve çimento bağlayıcılı granüler
temel tiplerinden birisi kullanılabilir.
 Sıcak karışım bitümlü temel ise, sayılan temel tabakaları üzerinde
kullanılan bir üst temel tipidir.
 Enküçük granüler ve plent-miks temel kalınlığı 15.0 cm, çimento
bağlayıcılı granüler temel kalınlığı 20.0 cm sıcak karışım bitümlü
temel kalınlığı ise 8.0 cm olmalıdır.
 ALTTEMEL TABAKASI
 Alttemel: Üstyapı tabakasını taşımak üzere taban zemini
Alttemel:
üzerine yerleştirilen, belirli fiziksel özelliklere sahip granüler
malzemeden oluşturulmuş üstyapı tabakasıdır.
 Alttemel tabakası
tabakasının kalınlığı, üstyapı projelendirmesinin
sonunda belirlenmeli ve Karayolu Teknik Şartnamesi Kısım 210’a
uygun olarak hazırlanmış olan tesviye yüzeyi üzerine serilip
sıkıştırılmalıdır.

 Alttemel tabakası
tabakası, ekonomik etkenler dikkate alınarak bölgede
bulunan ve şartname ölçütlerine uygun kum-çakıl ya da teras
malzemesi ile teşkil edilmelidir. Uygun kum-çakıl malzeme
yoksa, kırmataş alttemel kullanımlalıdır. Kum-çakıl alttemel
tabakasının enküçük kalınlığı 20.0 cm, kırmataş alttemel
tabakasının enküçük kalınlığı da 15.0 cm olmalıdır.

 Alttemel tabakası
tabakası, taban zemininin taşıma gücünü aşabilecek
yüksek gerilmeleri ve tabanda oluşacak don etkisinin üstyapıya
yansımasını önleyecek özellikllere sahip olmalıdır. Dolayısıyla
alttemel malzemesi, Karayolu Teknik Şartnamesi Kısım 401’de
belirtilen özellikleri sağlamalıdır.
 TABAN ZEMİNİ
Üstytapı Tabanı
Tabanı:: Tesviye yüzeyi altında kalan yarma ve/veya
dolgularda, üstyapının taşıma gücüne katkısı olabilecek derinliğe
kadar devam eden, CBR % değeri ve esneklik modülü üstyapı
projelendirmesinde esas alınan tabakadır.
Bir esnek üstyapının davranışı, taban zemininin taşıma gücü ile
doğrudan ilişkili olduğundan, taban zemininin şartnamelere uygun
olarak hazırlanması çok önemlidir.
Taban zeminleri; yarmalarda Karayolu Teknik Şartnamesi Kısım 204,
dolgularda ise Karayolu Teknik Şartnamesi Kısım 206’ya uygun
olarak hazırlanmalıdır.