Professional Documents
Culture Documents
Ι Α Τ Ρ Ι Κ Η Θ Ε Ω Ρ Ι Α Κ Α Ι ΠΡΑΞΗ
ΑΡΧΑΙΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
Διεύθυνση σειράς:
Δημ. Λυπουρλής, Θεόδ. Μαυρόπουλος, Κ ω ν . Ζήτρος
Φιλμ-μοντάζ: Μιιΐϋϊπιοοίία Α . Ε .
Εκτύπωση: ΙΚΙδ Α . Ε .
Ι 8 Β Ν : 060-442-696-6 5 Ε Τ : 960-442-695-8
© 2001 Εκδόσεις Ζήτρος
Δημήτριος Λυπουρλής
ΕΚΔΌΣΕΙΣ ΖΗΙΡΟΣ
Στους μαθητές μου,
που παρακολουθούσαν πάντοτε με ενδιαφέρον
τις φιλολογικές μου επιλογές και αναζητήσεις.
Π Ε Ρ I Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
Α Τ Ο Μ Ο Υ
ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ιι
ΓΕΝΙΚΉ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ι5
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ 37
Κείμενο - Μετάφραση 49
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ ιοί
Κείμενο - Μετάφραση ί ϊ ϊ
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ 179
Κείμενο - Μετάφραση I 8ρ
ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ
II
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
12
ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ
13
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
14
ΓΕΝΙΚΉ ΕΙΣΑΓΩΓΉ
Ι Π Π Ο Κ Ρ Α Τ Η Σ ΚΑΙ Ι Π Π Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Η Σ Υ Λ Λ Ο Γ Η
15
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ιό
ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
17
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ιδ
ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ϊ{ί >5|
19
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
20
ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
21
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
Η* Η* Η*
22
ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
23
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
24
ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
25
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ϊ*< ί|ΐ
26
ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
27
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
28
ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
29
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
30
ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
3ΐ
ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
32
ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
33
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
β) Μεταφράσεις
34
ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
δ) Βοηθήματα
35
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
$ε1οηΙε,Υ>^χ\\η 1933.
Ε. Εοΐείδΐείη, άρθρο «ΗίρροΙζταΐε$» στην ΚεαΙεηε^ιεΙοραάίε,
δαρρί. V I (ι935), 1290-1345-
ε) Λεξι,κό
36
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
37
ΟΤΑΝ ΜΙΑ ΠΕΡΙΠΟΥ Δ Ε Κ Α Ε Τ Ι Α πριν από τα μέσα
του περασμένου αιώνα θεμελιώνονταν στην Ευρώ
πη οι ιπποκρατικές σπουδές με τον πιο σωστό που
θα μπορούσε να ευχηθεί κανείς τρόπο, με μια φρο
ντισμένη δηλαδή έκδοση όλων των έργων της Ιππο
κρατικής συλλογής, η πίστη πως το Περί άρχαίης ίη
τριχής είναι γνήσιο έργο του Ιπποκράτη ήταν από
λυτη. Σήμερα έχει πλέον κλονισθεί και αυτή η πί
1
39
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
40
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
4- ϋ ί ε Ι δ - Κ Γ α η ζ , ό.π., 31 Β ι / , ι 8 , 2 Γ π β λ . και 31 Β 6.
4ΐ
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
42
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
43
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
44
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
Ειδική βιβλιογραφία
45
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ρ η ί ε , ΗετητβΒ δο (1952) 3 8 5 - 4 0 9 ·
Η . ^ . ΜίΙΙεΓ, Ογηατηπ ζηά Ρίογ$ί$ ί η Οη Αηείεηΐ Μεάίείηε,
Τταη$αεήοη$ αηά Ρτοεεεάίη<£$ οβώε Απιετίεαη ΡίοίΙοΙοξίεαΙ Α$-
$οείαύοη 8 3 (1952) 1 8 4 - 1 9 7 ·
Η . ^ . ΜίΙΙεΓ, Τ ε ο η η έ αη<ί (ΙίδεονεΓγ ί η Οη αηείεηί πιεάίεί-
ηε, Τταη$αεύοη$ αηά Ρτοεεεάϊηξ$ οβώε Απιετίεαη ΡίοίΙοΙο^ίεαΙ
Αζϊοάαύοη 86(1955)51-62.
} . Η . Κ ΐ ί η η , 5γ5ΐετη- ηηά Μεώοάεηρτοί?Ιεπιε ίπι Οοτριι$ Ηίρ-
ροεταύεηπι, ^ ί ε δ β α ο ΐ ε η (Ηεηηε* -Εϊηζά$άιή{χ€η 11) 1 9 5 6 .
Α. ϋ ί η ΐ ε , Κχίΐίδοη-εχε^εΐίδοΐιε Β ε η ι ε Γ ί α ι η ξ ε η ΖΙΙΓ δοηπθ: ϋ -
ΒεΓ <ϋε αΐΐε Ηείΐίαιηδΐ:, Μη$εηπι ΗεΙνεύεηπι 2 0 (1963) 1 3 5 - 1 5 0 .
Η . ΗεΓ£€Γ, ϋ ί ε ΙαιΙίαΓηίδΐοπδοηε Τ η ε ο π ε <1εΓ ηίρρο1α:αΐί-
δοηεη δ ο ΐ ι τ ί ή Υ ο η ΑΖΪ αΐϋεη Μ ε ά ί ζ ί η , Μαία 15 (1963) 4 6 4 - 4 8 3 ·
Ο . Ε . Κ . Εΐογ<1, ^ίίΤιο ίδ α α α ^ ε ί ΐ ί η Ο η Αηείεηΐ Μεάίείηεϊ,
Ρ^τοηε$ί$ 8 (1963) 1 0 8 - 1 2 6 .
Κ. ν ο η Ρ π ΐ ζ , Ε ί η ί ^ ε Β ε η ι ε Γ ΐ α ι η § ε η ΖΙΙΓ ϋ Β ε ι 1 ί ε ί ε π ι η § ιιη<1
Τεχΐΐατίΐί^ ν ο η Περί άρχαίης ίητριχής, ^7ίβηετ 5ίηάίεη 79
(1966) 1 6 5 - 1 7 8 .
V. άϊ Β ε η ε ά ε ΐ ΐ ο , II <1εΒίΐο (ΙεΙΓΑηάεα ιτιε<1ίάη3. η ε ί ε ο η ί τ ο η -
ΐ ί άά Κ ε § ί η ι ε οίεΐΐε ηιαίααίε αοιίΐε, 5ίζ/^ώ ΟΙα$$ίεί ε ΟτίεηΐαΙί 19-
20(1970-71)430-441.
Α. Εαιηί., Ι Ι η ' ε ε ο <ϋ ΟΟΓ§Ϊ3. ί η Α η ϋ ο α η ι ε < ϋ α η α , Οτίύεα $ΐο-
τίεα 14 ( ΐ 9 7 7 ) 5 6 7 - 5 7 4 -
.]. Ρί§εαιΐ(1, Ο α εδΓ-εε φ ΐ έ π ε ιηαΐ3.(1ε? Ο α ε ί φ ί ε δ τέΠεχίοηδ
δΐΐΓ 1ε δεηδ <1ε Ια ηια1α<ϋε άζη$ Α η ά ε η η ε Μ έ ο Ι ε ά η ε , στο: Οοτ-
ρη$ Ηίρροεταΐίεηπι. Αείε$ άη (^οΙΙο^ηε Ιοίρροεταύεραε άε Μοη$
( 2 2 - 2 6 δερΐεηιΒΓε ΐ 9 7 5 ) ? Μ ο η δ Ι977? σσ. 1 9 6 - 2 1 9 .
5 . Ε . Καοΐΐ, Ζ ι ι Περί άρχαίης ίητρικής, Μηεπΐ05$ηε 32 ( ΐ 9 7 9 )
75-ιιδ.
46
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
47
ΚΕΙΜΕΝΟ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
49
I Όκόσοι επεχείρησαν περί ίητρικής λέγειν ή
γράφειν, υπόθεσιν σφίσιν αυτέοισιν ύποθέμενοι
1
5ο
ι Ορισμένοι από αυτούς που μίλησαν ή έγραψαν για
την ιατρική, αποδέχτηκαν ως βάση των λόγων τους
τη λογική τής μιας αρχής - το θερμό ή το ψυχρό, το υ
γρό ή το ξηρό, ή ό,τι άλλο προτιμά ο καθένας τους -,
τοποθετώντας έτσι μέσα σε ένα πολύ περιορισμένο
πλαίσιο το θέμα της πρωταρχικής αιτίας των ασθε
νειών και του θανάτου των ανθρώπων* δέχτηκαν μά
λιστα μία και την αυτή αιτία για όλες τις περιπτώσεις,
αφού έβαλαν ως βάση των λόγων τους μία μόνο ή δύο
από τις υποθετικές αυτές αρχές. Είναι φανερό ότι οι
άνθρωποι αυτοί κάνουν από πολλές απόψεις λάθος σ'
αυτά που λένε* το πιο αξιόμεμπτο όμως είναι ότι όλα
αυτά τα λένε για μια τέχνη που πραγματικά υπάρχει,
μια τέχνη που όλοι μας προσφεύγουμε σ' αυτήν σε πο
λύ σημαντικές στιγμές της ζωής μας και που τους αν
θρώπους που την ασκούν και τη γνωρίζουν καλά τους
περιβάλλουμε, όλοι μας, με τις μεγαλύτερες τιμές. Α-
5ΐ
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
52
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
53
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
54
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
55
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
56
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
57
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
58
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
59
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
6ο
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
6ι
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
62
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
6 3
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
64
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
65
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
66
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
6/
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
68
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
69
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ιό
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
71
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
72
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
73
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
74
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
75
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
76
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
77
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
78
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
79
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
δο
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
δι
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
82
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
83
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
8 4
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
85
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
86
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
8/
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
88
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
89
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
90
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
91
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
92
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
93
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ΣΧΟΛΙΑ
94
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
95
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
96
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
97
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
98
ΠΕΡΙ ΑΡΧΑΙΗΣ ΙΗΤΡΙΚΗΣ
ΙΟΙ
ΙΔΙΑΙΤΕΡΟ -και για τη δική μας εποχή- ενδιαφέρον
παρουσιάζει το έργο που μας παραδόθηκε με τον τί
τλο Περί αέρων υδάτων τόπων, καθώς πραγματεύ
εται την επίδραση που ασκεί στον άνθρωπο το φυσι
κό του περιβάλλον (αυτός είναι και ο λόγος που ξέ
νοι μελετητές του έργου το μνημονεύουν συνήθως με
τον τίτλο « Γ ι α το περιβάλλον»). Την επίδραση μά
λιστα αυτή ο συγγραφέας του έργου τη μελετά από
τη μια ως παράγοντα που ρυθμίζει την υγεία του κα
θενός ανθρώπου χωριστά και από την άλλη ως πα
ράγοντα που διαμορφώνει τις σωματικές και ψυχικές
ιδιότητες των λαών. Έ τ σ ι το έργο χωρίζεται σε δύο
μέρη: τα κεφάλαια Ι - Ι Ι είναι αφιερωμένα στο πρώ
το θέμα, ενώ στο δεύτερο θέμα είναι αφιερωμένα τα
κεφάλαια 12-24.
Ο συγγραφέας του έργου είναι ασφαλώς γιατρός
που έχει ασκήσει για πολλά χρόνια το ιατρικό του
έργο περιοδεύοντας από τόπο σε τόπο -ακριβώς ό
πως ήταν τότε ο κανόνας. Έχοντας λοιπόν κερδίσει
πολύτιμη ιατρική πείρα και, προπαντός, έχοντας ο ί
διος σκεφθεί πολύ πάνω στο θέμα των γενικότερων
103
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
104
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
105
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ιοό
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
107
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ιοδ
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
Ειδική βιβλιογραφία
109
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ΙΙΟ
ΚΕΙΜΕΝΟ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
III
ι Ιητρικήν όστις βούλεται ορθώς ζητέειν, τάδε
χρή ποιέειν' πρώτον μεν ένθυμεεσθαι τάς ώρας
του ετεος, δ τι δύναται άπεργάζεσθαι εκάστη' ού
γάρ εοίκασιν άλλήλγ]σιν ουδέν, άλλά πουλύ δια-
φέρουσιν αύται τε έφ έωυτέων και έν τγ}σι μετα-
}
βολήσιν 1
έπειτα δέ τά πνεύματα τά θερμά τε και
τά φυχρά, μάλιστα μεν τά κοινά πάσιν άνθρώ
ποισι ν έπειτα δέ και τά εν εκάστη χωρη έπιχώ-
9
τα
ι Αν επιθυμείς εμβαθύνοντας συνεχώς να φτάσεις σε
μια ορθή σύλληψη της ιατρικής, οφείλεις να προχωρή
σεις ως εξής: πρώτον οφείλεις να μελετήσεις το θέμα
των εποχών του έτους, να δεις τι είδους επιδράσεις έ
χει τ η δύναμη να ασκεί η καθεμιά τους. Γιατί οι επο
χές του έτους δε μοιάζουν καθόλου η μια με την άλλη*
αντίθετα, παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές: α) είναι
διαφορετικές καθ' εαυτές* β) διαφέρουν στον τρόπο με
τον οποίο γίνεται το πέρασμα από τη μια στην άλλη.
Έπειτα θα πρέπει να απασχολήσουν τη σκέψη σου οι
άνεμοι, οι θερμοί και οι ψυχροί, κατά κύριο βέβαια λό
γο οι άνεμοι που είναι κοινοί σε όλους τους τόπους, ύ
στερα όμως και εκείνοι που επιχωριάζουν στον κάθε
συγκεκριμένο τόπο. Τέλος είναι ανάγκη να μελετήσεις
το θέμα «τι επίδραση μπορούν να ασκούν τα νερά».
Γιατί όπως διαφέρουν στη γεύση και στο βάρος, έτσι
είναι πολύ διαφορετική και η επίδραση που ασκεί το
113
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ιΐ4
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
ιΐ5
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ιι6
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
117
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ιιδ
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
ιΐ9
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
120
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
121
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
122
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
123
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
124
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
125
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
120
ΠΕΡΙ ΛΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
127
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
128
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
129
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
130
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
ΐ3ΐ
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
132
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
133
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ταρταΐοι πολυχρόνιοι 9
ταύτα δέ τά νοσεύματα
μηκυνθέντα τάς τοιαύτας φύσιας ές ύδρωπας κα-
θίστησι και άποκτείνει. Ταύτα μέν αύτέοισι τοΰ
θέρεος γίγνεται' τοΰ δέ χειμώνος, τοΐσι νεωτέροι-
σι μέν περιπλευμονίαι τε και μανιώδεα νοσεύμα
τα' τοΐσι δέ πρεσβυτέροισι καύσοι διά τήν τής
κοιλίης σκληρότητα. Τήσι δέ γυναιξιν οιδήματα
έγγίγνεται και φλέγμα λευκό ν' και έν γαστρι ϊ-
σχουσι μόλις, και τίκτουσι χαλεπώς' μεγάλα τε
τά έμβρυα και οίδέοντα' έπειτα έν τήσι τροφήσι
φθινώδεά τε και πονηρά γίγνεται' ή τε κάθαρσις
τγ}σι γυναιξί ν ούκ έπιγΐγνεται χρηστή μετά τον
τόκον. Τοΐσι δε παιδιοισι κήλαι έπιγίγνονται μά
λιστα, καϊ τοΐσιν άνδράσι κιρσοί καϊ έλκεα έν τήσι
κνήμησιν, ώστε τάς τοιαύτας φύσιας ούχ οίον τε
μακρόβιους είναι, άλλά προγηράσκειν τοΰ χρόνου
τοΰ ίκνευμένου.Έτι δέ αί γυναίκες δοκέουσιν έ
χε ι ν έ ν γαστρι, και όκόταν ό τόκος ή, αφανίζεται
τό πλήρωμα της γαστρός' τούτο δέ γίγνεται ό
κόταν ύδρωπιήσωσιν αί ύστέραι.
Τά μέν τοιαύτα ύδατα νομίζω μοχθηρά είναι
προς άπανχρήμα' δεύτερα δέ, όσων είεν αί πηγάι
134
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
135
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
136
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
137
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
τών χειμερινών' Μ
φαυλότατα δέ τά προς τον νό
138
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
139
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
140
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
Ι4ΐ
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
142
ΠΕΡΙ ΛΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
143
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
144
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
145
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
146
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
147
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
Ι4δ
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
προς τον ήλιο και τους άνεμους και έχουν καλα νερα,
αισθάνονται σε μικρότερο βαθμό αυτού του είδους τις
μεταβολές* όσες όμως έχουν νερά στάσιμα και από έ
λη, και επιπλέον ο προσανατολισμός τους ως προς
τους ανέμους και τον ήλιο δεν είναι καλός, τις αισθά
νονται σε μεγαλύτερο βαθμό. Και εάν μεν το καλοκαί
ρι τύχει να είναι ξερό, οι αρρώστιες σταματούν σχετι
κά γρήγορα* αν όμως είναι βροχερό, τότε παρατείνο
νται πολύ* υπάρχει επίσης ο κίνδυνος, κάθε φορά που
παρουσιάζεται πληγή να μεταβάλλεται - με την παρα-
μικρότερη αφορμή - σε καρκίνωμα. Σ τ ο τέλος της αρ
ρώστιας παρουσιάζονται επίσης λειεντερίες και υδρω-
πικίες, γιατί η κοιλιά αυτών των ανθρώπων δεν ξη
ραίνεται εύκολα. Αν όμως το καλοκαίρι τύχει να είναι
βροχερό και με νότιους ανέμους και το ίδιο και το φθι
νόπωρο, ο χειμώνας θα είναι αναγκαστικά γεμάτος α
πό αρρώστιες" οι πιθανότητες είναι: τα φλεγματικής ι
διοσυγκρασίας άτομα και οι άνω των 40 ετών να
προσβληθούν από υψηλούς πυρετούς" τα άτομα χολώ
δους ιδιοσυγκρασίας από πλευρίτιδες και περιπνευμο-
νίες. Αν το καλοκαίρι τύχει να είναι ξερό και με βό
ρειους ανέμους και το φθινόπωρο βροχερό και με νό
τιους ανέμους, είναι πιθανό να παρουσιασθούν το χει
μώνα κεφαλαλγίες και γάγγραινες στον εγκέφαλο, χαι
κοντά σ' αυτά βραχνάδες*, συνάχι και βήχας* σε ορι-
149
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
150
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
Ι5ΐ
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
στευη.
Έχει δέ κατά τήν Άσίην ού πανταχή ομοίως,
άλλ' όση μέν τής χώρης έν μέσω κέεται τοΰ θερ
μού καϊ τοΰ φυχροΰ 22
αύτη μέν εύκαρποτάτη έστι
καϊ εύδενδροτάτη και εύδιεστάτη, καϊ ύδασικαλ-
152
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
153
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
154
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
155
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
156
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
157
• \
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
158
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
159
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
έχει.
Περϊ δέ τής άθυμίης τών ανθρώπων καϊ τής ά-
νανδρείης, ότι άπολεμώτεροί είσι τών Εύρω-
ι6ο
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
ιόι
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
102
ΠΕΡΙΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
ι6 3
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ι64
ΠΕΡΙΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
ι6 5
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ι66
ΠΕΡΙΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
ι67
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ιόδ
ΠΕΡΙΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
169
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
διαφέρουσας.
170
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
Ι7ΐ
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
172
ΠΕΡΙ ΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
173
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ΣΧΟΛΙΑ
174
ΠΕΡΙΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
νικά μόνο μια φορά την ημέρα, το βράδυ. Αν σ' αυτό πρόσθε
ταν άλλο ένα γ ε ύ μ α το μ ε σ η μ έ ρ ι , αυτό λογαριαζόταν μ ε γ ά
λ η πολυτέλεια. Αν θυμηθούμε π ω ς το μεσημεριανό φαγητό
λ ε γ ό τ α ν άριστον, εύκολα θα κ α τ α λ ά β ο υ μ ε πώς η λέξη άριστη-
τής, που δ ή λ ω ν ε τον άνθρωπο που τ ρ ώ ε ι δύο φορές την η μ έ
ρα, έφτασε να σημαίνει τον πολυφάγον.
4· Β λ . Ψ. Ο ι ρ ε ί ΐ ε , Μετέωρος-μετεωρολογία, ΡΜο1ο§υ5 γι
(1912) 4 1 4 εξ.' \ ν . Β π ι η η , ΗίρροΙ^Γαΐβδ υηά άίε ιη€ίεοΐΌΐο§ί5(:1ιε
Μεάίζίη, Οβδηβτυδ 3 ( ΐ 9 4 6 ) Ι5-Ι-Ι73? 4 ( ΐ 9 4 7 ) ι - ι & και 6 5 - 8 5 .
5· Α π ό το αρχαίο αυτό ρήμα (μεθίσταμαί), που σ ή μ α ι ν ε « μ ε
τ α κ ι ν ο ύ μ α ι , α λ λ ά ζ ω τ ό π ο » , προήλθε το ουσιαστικό μετάστα
ση - μια φοβερή και στις μέρες μας λ έ ξ η !
6. Η λ έ ξ η δεν ε ί χ ε βέβαια στο χ ω ρ ί ο αυτό τ η σημασία που
έχει και σήμερα: μ ε τ η λ έ ξ η αστρονομία δ η λ ώ ν ε τ α ι εδώ α
π λ ώ ς η γ ν ώ σ η τ ω ν σχέσεων που έχουν οι ανατολές κ α ι οι δύ
σεις τ ω ν άστρων μ ε τον καιρό.
7· Ο προσανατολισμός δίνεται επί τ η βάσει τ ω ν τεσσάρων
σ η μ ε ί ω ν της ανατολής και της δύσης του ήλιου τον χ ε ι μ ώ ν α
και το καλοκαίρι. Έ τ σ ι : α ) « α ν ά μ ε σ α στη χ ε ι μ ε ρ ι ν ή α ν α τ ο λ ή
του ήλιου και τ η χ ε ι μ ε ρ ι ν ή του δύση» = από ΑΝΑ προς ΔΝΔ"
β) «ανάμεσα σ τ η θερινή δύση του ήλιου και τ η θερινή του α
ν α τ ο λ ή » = από ΔΒΑ προς ΑΒΑ" γ ) «ανάμεσα σ τ η θερινή και
τ η χ ε ι μ ε ρ ι ν ή α ν α τ ο λ ή του ή λ ι ο υ » = από ΑΒΑ προς ΑΝΑ.
8. Β λ . π α ρ α π ά ν ω , σχόλ. γ.
9· Β λ . π α ρ α κ ά τ ω , σ. 2 4 3 εξ.
ί ο . Β λ . π α ρ α π ά ν ω , σχόλ. / ·
ι ι . στάδιον = 1 9 2 μ.
12. Προς ΑΒΑ.
13· Β λ . π α ρ α π ά ν ω , σχόλ. γ.
Ι 4 · Προς δυσμάς.
15* Β λ . παραπάνω, σχόλ. γ.
175
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ι 6 . Χ ρ η σ ι μ ό τ α τ ο ς γ ι α κάθε α ν α γ ν ώ σ τ η της Ι π π ο κ ρ α τ ι κ ή ς
σ υ λ λ ο γ ή ς είναι ο πίνακας τ ω ν «καιρών» κατά τους οποίους
γ ί ν ο ν τ α ι «αί άνατολαί και αί δύσεις τών σαφώς άλλοιούντων
τον αέρα αστέρων», όπως μας τον δίνει ο Αέτιος ο Α μ ι δ η ν ό ς
στο τρίτο β ι β λ ί ο του έργου του Ιατρικοί λόγοι ( § 1 6 4 , εκδ. Α.
Ο Ι Μ Θ Π , ΟοΓρυδ Μβάίοοηιιη ΟΓαβοοΓυιη V I I I ι, σ. 3 3 5 εξ.).
ι / . Β ό ρ ε ι ο ι άνεμοι (βορειοδυτικοί κατά το ψευδοαριστοτε-
λικό έργο Περί κόσμου 395 & 2) που πνέουν στο Α ι γ α ί ο μ ε
τρόπο κανονικό: αρχίζουν μ ε τ η ν ε π ι τ ο λ ή του Σ ε ι ρ ί ο υ και δι
αρκούν 3 0 ως 4 0 μέρες.
ι δ . Σ τ η ν λειεντερίατ] τροφή περνάει τα έντερα κ α ι α π ο β ά λ
λ ε τ α ι προτού να έχει ο λ ο κ λ η ρ ω θ ε ί η π έ ψ η .
Ι 9 · Β λ . Η. ΡΙαδΗ&Γ, Μβίαηεηοΐϊε υηά ΜοΙαηεήοΙί&βΓ ίη άβη
ηιεόίζίηίεοήεη Τήεοηβη άβΓ Αηίί&β, ΒεΓίίη 1 9 6 6 .
2 0 . Ε ν ν ο ε ί τ α ι κυρίως η Μ . Ασία.
2 ΐ . Μ ε τ α φ ο ρ ά σ τ η γ ε ω ρ γ ί α της θεωρίας γ ι α τ η ν αρμονία
τ ω ν επιμέρους π ο ι ο τ ή τ ω ν (υγρού-ξηρού, ψυχρού-θερμού, π ι -
κρού-γλυκού χ\π.)' α π η χ ή σ ε ι ς της θεωρίας αυτής μπορείς να
δεις στο κεφ. 14 τ ο υ έργου Περί άρχαίης ίητρικής.
2 2 . Τ ο πιθανότερο είναι ό τ ι ο λ ό γ ο ς είναι γ ι α τ ι ς ακτές τ η ς
Ιωνίας σ τ η Μ . Ασία.
2 3 . Γ ι α το α π α ρ ά μ ι λ λ ο κ λ ί μ α αυτών τ ω ν π ε ρ ι ο χ ώ ν μ ι λ ά ε ι
και ο Ηρόδοτος στο π ρ ώ τ ο β ι β λ ί ο τ ω ν Ιστοριών του (§ 1 4 2 ) .
Τ ο ενδιαφέρον είναι ό τ ι οι εκφράσεις που χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ο ύ ν τ α ι
στην π ε ρ ι γ ρ α φ ή του Ηροδότου είναι αντίστοιχες μ ε τ ι ς εκ
φράσεις που διαβάζουμε στο χ ω ρ ί ο μ α ς .
24- Ο λόγος θο; έπρεπε να είναι (και μ ά λ ι σ τ α αν είναι σ ω
στό ό,τι υποστηρίζεται στο σ χ ό λ ι ο 2 2 ) γ ι α τους Ασιάτες κα
τοίκους της περιοχής κ α ι γ ι α τους Έ λ λ η ν ε ς αποίκους.
25- Ο ι περισσότεροι από τους φιλολόγους που α σ χ ο λ ή θ η
καν μ ε το Περί αέρων υδάτων τόπων δέχτηκαν ό τ ι το κ ε ί μ ε -
176
ΠΕΡΙΑΕΡΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΤΟΠΩΝ
177
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
178
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
179
ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ Περί αέρων υδάτων τόπων (βλ.
σ. 103 εξ.) είχαμε την ευκαιρία να θυμηθούμε τον πιο
συνηθισμένο τρόπο με τον οποίο ασκούνταν το ιατρι
κό επάγγελμα εκείνη την εποχή: ο γιατρός πρόσφερε
τις υπηρεσίες του γυρίζοντας από τόπο σε τόπο. Οτι
ένας τέτοιος τρόπος δουλειάς είχε τις δυσκολίες του,
είναι βέβαια φανερό, φαίνεται όμως ότι αυτή καθεαυ-
τήν η μετακίνηση ήταν το τελευταίο που απασχο
λούσε τον γιατρό. Πολύ πιο μεγάλη σημασία πρέπει
να είχε γ ι ' αυτόν πώς θα μπορούσε -άγνωστος κάθε
φορά ανάμεσα σε αγνώστους- να πείθει τους ανθρώ
πους, ασθενείς και υγιείς, για την ποιότητα των υπη
ρεσιών που ήταν σε θέση να προσφέρει. Αυτό που
χρειαζόταν ήταν να κερδίζει -όσο πιο γρήγορα μπο
ρούσε- την εμπιστοσύνη τους, κι αυτό γινόταν ευκο
λότερα, αν κατάφερνε γρήγορα να τους εντυπωσιάζει
και να κερδίζει τον θαυμασμό τους. Βιβλία-οδηγοί
σαν το πρώτο μέρος του Περϊ αέρων υδάτων τόπων
ήταν από την άποψη αυτή χρησιμότατα: έχοντας ο
γιατρός προλάβει να μελετήσει -σύμφωνα με τις οδη
γίες τους- τα γεωφυσικά και κλιματολογικά χαρα-
ι8ι
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
182
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
ιδ3
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
184
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
ιδ 5
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ι86
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
Ειδική βιβλιογραφία
ι87
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ι88
ΚΕΙΜΕΝΟ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
189
ι Τον ίητρόν δοκέει μοι άριστον είναι πρόνοιαν
έπιτηδεύειν' προγιγνώσκων γάρ και προλέγων
παρά τοΐσι νοσέουσι τά τε παρεόντα και τά προ-
γεγονότα και τά μέλλοντα έσεσθαι9 όκόσα τε πα-
ραλείπονσιν οι άσθενέοντες εκδιηγεύμενος, πι-
στεύοιτ' άν μάλλον γιγνώσκειν τά τών νοσεόν-
των πρήγματα9 ώστε τολμάν επιτρέπειν τους αν
θρώπους σφέας έωυτούς τω ίητρω. Τήν τε θερα-
πείην άριστα άν ποιέοιτο προειδώς τά εσόμενα εκ
τών παρεόντων παθημάτων/Υγιέαςμέν γάρ ποι-
έειν απαντάς τούς νοσέοντας αδύνατον τούτο γάρ
και του προγιγνώσκειν τά μέλλοντα άποβήσεσθαι
κρέσσον άν ήν' επειδή δέ οί άνθρωποι άποθνή-
190
ι Γ ι α έναν γιατρό το πιο σημαντικό κατά τ η γνώ
μη μου είναι να μπορεί να κάνει προγνώσεις. Γιατί αν
προλαβαίνει και ανακαλύπτει, αυτός από μόνος του,
την τωρινή, την προηγούμενη και τ η μελλοντική κα
τάσταση των αρρώστων του και αρχίζει να τους μιλά
γ ι ' αυτήν προτού ακόμη του μιλήσουν οι ίδιοι* αν μά
λιστα μπορεί να περιγράφει με λεπτομέρεια όσα οι
άρρωστοι παραλείπουν να πουν, κερδίζει, νομίζω, την
εμπιστοσύνη τους πως ξέρει πιο καλά κι από τους ί
διους την αρρώστια τους, και έτσι παίρνουν το θάρρος
οι άνθρωποι να εμπιστευθούν τον εαυτό τους στα χέ
ρια του. Αλλά και τη θεραπεία, θα την κάνει κι αυτήν
με τον πιο σωστό τρόπο, αν από τα συμπτώματα που
βλέπει μπορεί να προβλέπει τα όσα θ' ακολουθήσουν.
Να ξανακάνει κανείς γερούς όλους τους ανθρώπους
είναι βέβαια αδύνατο (αν και αυτό θα ήταν, φυσικά,
καλύτερο και από την πρόβλεψη της μελλοντικής πο
ιοι
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
192
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
193
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ΐ9Α
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
195
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
196
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
197
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
199
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
νουσου.
200
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
8 Υδρωπικίες.
201
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
μείου.
11 Διαχώρημα δέ έστιν άριστον τό μαλθακόν τε
και ξυνεστηκός και τήν ώρην ήνπερ και ύγιαίνον-
τι διεχώρεε, πλήθος δέ προςλόγον τών έσιόντων'
τοιαύτης γάρ έούσης τής διεξόδου ή κάτω κοι-
λίη10
ύγιαίνοι άν. Ει δέ εϊη ύγρόν τό διαχώρημα,
202
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
203
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ .
204
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
205
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
2θ6
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
207
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
208
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
209
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
210
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
211
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
212
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
213
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
214
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
θέσης του.
215
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
20 Οί δέ πυρετοί κρίνονται έν
13
τήσιν αύτέησιν
ήμέρησι τον αριθμόν, έζ ών τε περιγίγνονται οί
άνθρωποι και έξ ών άπόλλυνται. Οί τε γάρ εύη-
θέστατοι τών πυρετών και έπϊ σημείων ασφαλέ
στατων βεβώτες τεταρταίοι παύονται, ή πρόσθεν'
οί τε κακοηθέστατοι και έπϊ σημείων δεινότατων
γιγνόμενοι τεταρταίοι κτείνουσιν, ή πρόσθεν. Η
μέν ούν πρώτη έφοδος αύτέων ούτω τελευτα' ή δέ
δεύτερη ές τήν έβδόμην περιάγεται' ή δέ τρίτη ές
τήν ένδεκάτην' ή δέ τετάρτη ές τήν τεσσαρεσκαι-
δεκάτην' ή δέ πέμπτη ές τήν έπτακαιδεκάτην' ή
δέ έκτη ές τήν είκοστήν. Αύται μέν ούν διά τεσ
σάρων ές τάς είκοσι ν έκ προσθέσιος τελευτώσιν.
Ού δύναται δέ δλησιν ήμέρησιν ουδέν τουτέων ά-
ριθμέεσθαι άτρεκέως' ουδέ γάρ ό ένιαυτός τε καϊ
οί μήνες όλησιν ήμέρησι πεφύκασιν άριθμέεσθαι. 14
2ΐ6
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
217
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
2ΐδ
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
219
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
220
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
221
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
222
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
223
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
224
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
225
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
226
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
227
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
228
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
229
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
ΣΧΟΛΙΑ
230
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
231
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
232
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
233
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
234
ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
235