Feudalni pojmovi

• 1) Glebae adscripti-U periodu III i IV vijeka n.e. u Rimskom carstvu dolazi do sve slabije
isplativosti robovskog rada, pa se zbog toga robovi sve više vežu za zemlju i postaju „servi casati“.
Oni vlasniku zemlje plaćaju rentu u naturi ili u novcu i kuluku i oni su vezani za zemlju-glebae
adscripti.

• 2) Servus terrae- to su odbjegli koloni koji se, prema ukazu Konstantina I iz 332. godine, hvataju i
vraćaju na svoja pređašnja mjesta, a radi jačeg vezivanja kolona za zemlju se čak bacaju u okove.
U takve, zavisne kolone su spadali svi zakupci koji su na jednoj parceli proveli trideset godina bez
prekida.Oni sada postaju robovi zemlje.

• 3) Precaria- pravo uživanja tuđe imovine dok je vlasnik ne zatraži natrag. Radi se o tome da je u
posljednjim vijekovima Rimskog carstva došlo do porasta lične zavisnosti, karakteristične
feudalizam. Propali seljaci bi naime predali svoju zemlju krupnim magnatima, ali bi je dobili na
uslovno posjedovanje po principu „precaria“, dakle, oni bi je uživali sve dok je vlasnik ne zatraži
natrag.Takvi seljaci ujedno stupaju pod patronat svog magnata.Ova pojava nije postojala samo na
individualnom nivou, nego su i čitava sela stupala u takav vid odnosa. U VII i VIII vijeku su voi
odnosi bili naročito rasprostranjeni kod Franaka i postojale su „precaria data“-doživotno data
zemlja na korišćenje seljaku, i „precaria oblata“-sitni sopstvenici predaju svoje zemljište krupnom
privilegovanom posjedniku, najčešće crkvi, s tim da je dobiju natrag na doživotno korišćenje,
ponekad i nasljedno-u granicama jednog do dva pokoljenja.

• 4) Patrocinium vicorum- kao što je gore pomenuto, nisu samo pojedinci predavali svoju zemlju
krupnim magnatima i time potpadali pod njihov patronat (lat. patricidium), nego je to bio slučaj i
sa cijelim selima.Dakle, dešavalo se da čitava sela stupe u zavisnost od nekog krupnog magnata,
često svog najbližeg susjeda. To pokroviteljstvo magnata nad čitavim selima nazivano je patricinia
vicorum.

• 5) Plebs urbana-zanatlije i trgovci u gradovima, sačinjavali su najniži stalež.Često se organizovali

u kolegije sa izbornim funkcionerima, priređivali skupove i imali zasebnu korporativnu kasu.
Država je sa njim sklapala ugovore za snabdjevanje prestonice namirnicama. U Rimu su npr.
organizovali kolegije pekara, mesara, vlasnika brodovlja i sl.

• 6) Alod- prava zemljišna i privatna svojina kod Ripuarskih Franaka, koja se pominje u Ripuarskom
zakonu.Razvoj aloda kasnije dovodi do pojave krupnog zemljišnog posjeda.

• 7) Beneficium- privilegovano držanje zemlje, uglavnom vojnog karaktera, koje je davano vojnim
slugama nekog magnata, odnosno članovima njegove privatne družine-gazindima. Ova pojava
bila je karakteristična za Franke, a bila je uslovljena vojnom službom u korist zemljoposjednika.

• 8) Comendatio- u vezi sa porastom krupnog zemljišnog posjeda i rasta privatne vlast sitni i
srednjo sopstvenici i bezemljaši su stupali pod zaštitu (mundium) ekonomski jačih, svjetovnih i
duhovnih magnata, odnosno preporučivali su im se, pa je tako ovaj termin i dobio ime.U tim
odnosima magnat je postajao senior ljudima pod svojom zaštitom. Ovakvo stupanje u ličnu
zavisnot često je vodilo sa sobom i imovinsku zavisnost.
• 9) Imunitas- institucija kojom je država sankcionisala postanak privatne vlasti krupnih magnata.
Suština institucije je u tome što su kraljevi agenti (grofovi, satnici i sl.) imali zabranu da stupaju
na teritoriju lica koja su od kralja dobila povelju o imunitetu, u cilju vršenja na toj teritoriji nekih
administrativnih, policijskih ili fiskalnih funkcija.Ove nadležnosti (administrativna, policijska i sl.)
prenesene su samim tim na lice koje je dobilo imunitet.Dakle, umjesto državnih agenata (iudices
publici) sada sve te poslove obavljaju agenti magnata (iudices privatii). Nekad imunitas nije
podrazumijevao samo zabranu državnim agentima da vrše poslove na nekoj teritoriji, nego je
kraljeva milost prema magnatu iskazivala i tome što mu je dozvoljavao da sa te teritorije ubire
sve prihode (porezi, sudske kazne) , koji su prije toga išli u korist kraljevske vlast.Takav magnat bio
je sada predstavnik sudske, ali i vojne vlasti na svom zemljištu.On je u odnosu na stanovnike
svoje teritorije bukvalno postajao vladar.

• 10) Ministeriales- (ministerijalci)-najbliži agenti franačkog kralja. To su najprije njegove lične

sluge (ministerijalci) iz redova njegovih robova i oslobođenika. To se vidi i po njihovim nazivima:
senešal (lat. Senescalus-stariji rob) činovnik koji je stajao na čelu dvorske uprave, majordom (lat.
maior domus) upravnik imanja, maršal (lat. mariscalus) činovnik koji se stara o kraljevim konjima.
U Njemačkoj su ministerijalci bili neslobodni ljudi koji su uvrštavani u red sitnih ritera. Oni su
prvobitno bili vlastelinska čeljad, a vremenom, pošto se javila potreba za organizovanjem konjice
radi borbe protiv Mađara, ministerijalci su počeli da služe na konjima, ulazeći u red ritera, ali su i
dalje ostali neslobodni.

• 11) Martovska polja (lat. Campi Martii)-vojne smotre oružanog naroda koje su se najduže
održale u istočnom dijelu Franačke države, u Austraziji. Ove smotre bile su u vezi sa vojnom
obavezom –opštom mobilizacijom, koja je postojala još u doba Merovinga.

• 12) Marka- opštine koje su u Italiji naselili Ostrogoti. Kod Franaka u doba Merovinga marka
predstavljaa ostatak pretklasnog društva. Ona je u stvari zemljišni kolektiv kome pripada
kolektivno raspolaganje zemljom u selu. U doba Karolinga marke su bile posebne vojne oblasti u
perifernim dijelovima carstva, kojima su upravljali markgrofovi. Postojale su Španska, Bretonska,
Furlanska, Panonska, Bavarska, Danska i Sorbska marka.

• 13) Majordomi- oni su starješina franačkog dvora koje su posebno ojačale nakon smrti kralja
Dagoberta. Oni su sada imali vrhovnu vlast, dok je kralj imao simbolično titulu. Obično je bilo tri
majordoma, po jedan za svaku kraljevinu. Oni su bili priznate vođe magnata (krupnih
zemljoposjednika), branioci njihovih privilegija i predvodnici vojske. Vršili su i ubiranje
poreza.Pitali su se i u izboru novog kralja.

• 14) Edelinzi- rodovsko-plemenska aristokratija, odnosno najviši socijalni sloj kod Saksa. Isticali su
se krupnim stočarskim i robovskim gazdinstvima.

• 15) Frilinzi- obični slobodni ljudi, koji su činili osnovnu masu Saksa.
• 16) Lasi- neslobodni ljudi kod Saksa.

• 17) Beneficij (lat. beneficium) - U Karolinškoj monarhiji su pored nametanja zemljišne i lične
zavisnosti postojale i one malo plemenitije: beneficij i vazalnost. Beneficij je bio zametak kasnijeg
feuda. Posebnu rasprostranjenost je dobio u doba Karolinga, od vojne reforme karla Martela.
Najčešće je darovan doživotno, kako dobitnika tako i darovaoca. Ukoliko se ne ispune uslovi pod
kojima je dat beneficij može biti i oduzet: npr. u slučaju neplaćanja dažbina ukoliko je u pitanju
crkveni beneficij, u slučaju da gazdinstvo počne propadati ili u slučaju da dobitnik beneficija ne
vrši traženu službu. Ukoliko se malo pomalo takav jedan beneficij pretvara iz doživotnog u
nasljedni i ukoliko sve više dobija vojni karakter, on prerasta tokom IX vijeka u "leno" ili "feud".
Nosioci benecifija su se nazivali beneficijarima. Oni su se starali da dodijeljeni im beneficij
pretvore u ličnu svojinu.

• 18) Vazal- tako su nazivani slobodni ljudi koji su stupali u ličnu zavisnost od magnata kao članovi
njegove družine. Vazalu je zemlja davana na doživotno korišćenje. Vazala i magnata veže
"slobodan sporazum"-čovjek (vazal) je preporučivao sebe drugome, a ovaj (senior) je od njega
uzimao zakletvu na vjernost. Senior je imao dužnost da se brine o vazalu, a vazal je mogao i da
da napusti ukoliko ga ovaj na neki način ugrozi. Senior nije imao pravo da pretvori vazala u roba
ili da ga liši naslijeđene imovine. Vazalstvo u doba Karolinga postaje osnovna organizacija
društva. Godine 847. je Karlo Ćelavi (unuk Karla Velikog) je propisao da svaki čovjek u kraljevini
mora da prizna nad sobom seniora i to koga hoće.

• 19) Advocatus- privatni činovnici koji se postavljaju još u doba Karla Velikog. Na njih se gledalo
kao na neku vrstu državnih činovnika.

• 20) Koloni- u doba Karolinga osnovna grupa zavisnog seljaštva vezanog za zemlju, koja je činila
osnovnu masu kmetovskog seljaštva. Koloni su, za razliku od robova, bili slobodni ljudi, ali nisu
bili nezavisni.Kolon nije imao pravo da se udaljava sa svoje parcele, a u protivnom bi bio nasilno
vraćen. Kolon se u stvari nalazio u zemljišnoj zavisnosti od svog feudalnog gospodara. Kolon je
bio dužan da za svog gospodara kuluči dva do tri dana nedeljno. Obično su dobili obavezani na
"kuluk po učinku"

• 21) Lidi (lat. servi casati)- jedna od dvaju kategorija robova u doba Karolinga. Bili su stalno
naseljeni na zemlju . Za svoju zemlju su vezani nasljednim vezama i nisu se mogli prodavati i
otuđivati sa zemlje.

• 22) Kuluk- pored plaćanja dažbina kuluk je obaveza koju su imali uživaoci vlastelinske zemlje.
Najveći je bio kod serva, pošto su u većini slučajeva bili dužni da na feudalčevoj polovini posjeda
rade tri dana nedeljno. Neki servi su živjeli pod još težim uslovima-morali su da rade "koliko im
se naredi".

• 23) Kapitulari- kraljevski dekreti koji imaju zadatak da obuhvate sve oblasti života Franačke
države (doba karolinga). Kapitularije izdaje centralna vlast u saglasnosti sa magnatima, koji su se
dvaput godišnje skupljali na dvoru.

• 24) Grofovija- osnovna administrativna jedinica Franačkog carstva u doba Karolinga, kao i u doba
Merovinga, bila je grofovija. Na njenom čelu je bio grof, kojeg je postavljao kralj. U njegovu
nadležnost spadali su finansijski, vojni i sudski poslovi. Grofovija se dalje dijelila na satnije sa
satnicima ili tuninzima na čelu, a njih je postavljao grof.
• 25) Lordovi- pojam "lord" potiče od riječi "hlaford"-moćni ljudi u anglosaskom društvu, pod čiju
zaštitu su se stavljali seljaci koji su izgubili zemlju. Oni su postajali odgovorni za postupke ljudi-
seljaka koji su bili pod njihovom zaštitom.

• 26) Erli-najviši stalež u anglosaskom društvu. Oni su činili rodovsku aristokratiju. to je bio sloj
krupnih zemljoposjednika i robovlasnika.

• 27) Kerli- drugi po redu stalež u anglosaskom društvu. To su u stvari bili slobodni seljaci. Živjeli su
u seoskim opštinama i u selima su posjedovali porodične dionice-hajde.

• 28) Leti (vili)- treći stalež u anglosaskom društvu. Oni su bili poluslobodni. Bili su zavisni ljudi, koji
su stanovali na tuđoj zemlji i bili pod zaštitom ekonomski jačih ljudi. Uglavnom su bili keltskog
porijekla, za razliku od erla i kerla, koji su vodili porijeklo od Anglosasa.

• 29) Geziti (teni)- članovi kraljevih družina, udruženi u nov privilegovan činovnički stalež, dužan da
vrši vojnu službu. Ovaj sloj je počeo da potiskuje rodovsku aristokratiju.

• 30) Hajd- Posebna porodična nasljedna zemljišna dionica, koju je posjedovao svaki slobodan
seljak. Obično je iznosio 120 akara, odnosno 50 hektara. Pošto su to krupni posjedi pretpostavlja
se da su njima raspolagale čitave "velike porodice"-zadruge.

• 31) Folklend- zemlja kojom su na osnovu nasljednog prava posjedovali Anglosasi, kojom su
upravljale velike porodice. Ona je bila nasljedna i njeno otuđivanje se moglo vršiti samo uz
dozvolu rodovskog saveza. Još se nazivala i narodnom zemljom.

• 32) Buklend- Kralj je kod Anglosasa imao pravo da izdaje darodavne povelje na zemlju, koja je
poslije toga prelazila u ličnu svojinu i postajala privilegovanom zemljom, slobodnom od mnogih
obaveza koje su padale na svu ostalu zemlju. Takva zemlja, zemlja na osnovu povelje, nazivala se
buklend.

• 33) Ševaž- jedna od obaveza srednjovjekovnog kmeta. To je u stvari oporezivanje glavarinom,

odnosno "capitatio".

• 34) Formarijaž- bračnina (lat. maritagium) je posebna taksa koju su plaćali kmetovi ukoliko su
sklapali brak sa slobodnim licima ili sa kmetom sa drugog feudalnog imanja.

• 35) Mrtva ruka- (lat. manus mortua)- posebna taksa koju kmetovi plaćaju senioru prilikom
predaje zemlje u nasljedstvo. Ova dažbina nosi još i naziv "menmort".

• 36) Hospitalitas- pojava "gostoprimstva" je vezana za široko rasprostranjivanje unutrašnje

kolonizacije na Zapadu u XI i XII vijeku. Seljaci su bježali od svojih seniora i naseljavali šume i
razne pustare. Tu su osnivali svoja naselja. Feudalci u čijem vlasništvu su se te šume i pustare
nalazile su davali seljacima razne olakšice i niske dažbine u novcu i proizvodima. Zbog takvog
odnosa između feudalaca i seljaka su ti seljaci nazvani hospitima.

• 37) Omaž- (franc. hommage)- vojna lica i drugi feudalci su bili za svog seniora vezani zakletvom
vjernosti. Ceremonija primanja u vazalsku zavisnost se nazivala omaž. Omaž je bio praćen
zakletvom na vjernost, koju je vazal polagao senioru. Ta se zakletva na vjernost nazivala foa
(franc. foi).
• 38) Investitura- Svaki vazal je nakon omaža i foa dobijao od svog seniora feud. Ceremonija
predaje feuda od seniora vazalu poznata je kao investitura.

• 39) Haridžiti- oni su u stvari bili jedna sekta, pobornici vojne vojne demokratije, koji su proglasili
princip vrhovne vlasti muslimanske zajednice. Polazeći od tog principa oni su samo zajednicu
priznavali za ovlašćenu da postavlja i svrgava kalife, pri čemu je vrhovni izabranik zajednice
mogao biti svaki pobožni musliman. Jedan od uzroka nastanka haridžita je i sukob između
Muavije i Alije oko dolaska na vlast, što je dovelo do razvitka protivrječnosti u arapskom društvu.

• 40) Šiiti- pristalice i sljedbenici Alije, čiji je broj vremenom rastao. Naime, haridžiti nisu bili
zadovoljni nijednim od dvojice pretendenata na presto, pa su ih pokušali smaknuti. Atentat na
Aliju je bio uspješan i on je 661. godine ubijen u Kufi. Atentat na Muaviju nije uspio i on je postao
kalifa, te je osnovao dinastiju Omejada.