 TEKS SASTRA

A. Pandhawa Tani
No Makna lan panggonane
Jinise Tegese
. Panganggone
Tembung Entar, a). Sadhakep saluku :
tembung sing nduweni teges
tegese wis ora ngeningaken cipta
Tembung padha karo tegese b). Perang tandhing :
1.
Entar sakawit. Nduweni teges
perang siji
lawan siji
Tembung kang a).Ayem tentrem : Wonten satunggaling
rinakit seka rong Nduweni teges padukuhan Karang Kismo
tembung kang tentrem tenan ingkang dumunung ing
(meh) padha negara panjanggribik
tegese lan bisa katinggal Subur gemah
nuwuhake makna ripah Loh jinawi
Tembung kang luwih teges. papanipun,
2. Bisa maknane pagesanganipun para
Saroja
perkara kang ana kawula sami ayem
sesambungane, tentrem.
bisa uga kahanan
kang mbangetake

Tembung arkais, a). Mijil : Nduweni Kula putra Madukala

lawas, saka basa teges metu ingkang mijil saking
Jawa Kuno Kahyangan Karang
Kaendran, kula
atmajanipun Ibu Bathari
Supraba.

b). Atmaja : Nduweni Ora nyana sira atmajane

teges putra yayi Bathari Supraba ing
Tembung Kahyangan Karang
3.
Kawi Kaendran.

c). Yayi : Nduweni Ora nyana sira atmajane

teges adik yayi Bathari Supraba ing
Kahyangan Karang
Kaendran.

d). Sira : Nduweni Ora nyana sira atmajane

teges kowe yayi Bathari Supraba ing
 Kahyangan Karang
Kaendran.

e).Sasana : Nduweni Hyang Bathari, punapa

teges papan tadarunanipun
panjenengan linggar
saking sasana?

f). Raga : Nduweni Lamun ta ana tetanduran

teges awak lan tetuwuhan inglang
bisa gawe cakuping pangn
sarta ingkang gawe
santosaning raga, nanging
akeh kang padha lali
purwa duk sina.

g). Ngarsane dadi Atur panuwun marang

arsa : Nduweni teges ngarsane Gusti Kang
arep Akarya Jagad iku uga
budaya lan klebu donga.

h). Praja : Nduweni Lamun kaya mangkono,

teges negara Bathari Sri ora bakal suwi
maneh bakal bali marang
Praja Ngamarta.
i). Kusuma: Nduweni
teges kembang
j). Aji : Nduweni teges Satriya kekalih sami
pusaka perang tandhing
ngolengkaken ngelmu
karunaganipun piyambak-
piyambak, perang
tandhing ngetokake aji
jaya kawijayanipun.

k).Wusanane : Wusanane padha perang

Nduweni teges tandhing, nggunakake
pungkasane pusaka, kekarone katong
nggunakake keris, pusaka
piyandele dhewe-dhewe.

l).Dirgantara :
Nduweni teges awang-
awang
m). Krida : Nduweni
teges tindak
 n).Purwa : Nduweni
teges wiwitan

Tembung mawa - -
wirama kang
kadhapuk kanthi
ngambali
peranganing swara
utawa aksarane
Purwakanthi kang
runtut basane
jenenge
Tembung
4. purwakanthi guru
Purwakanthi
basa, dene yen ing
sastra sinebut
purwakanthi guru
sastra. Lan
purwakanthi
ingkang runtut ing
suarane diarani
purwakanthi guru
swara.
Yaiku unen-unen - -
kang ajeg
panganggone
mawa teges entar,
ngemu surasa
5. Saloka pepindhan.
Nanging kang
dipindhakake
wonge.

Unen-unen kang a). Gemah ripah loh Wonten satunggaling

ajeg panganggone, jinawi : Nduweni padukuhan Karang Kismo
mawa teges entar, teges tentrem , ingkang dumunung ing
ora ngemu surasa makmur lan subur negara panjanggribik
pepindhan. banget lemahe. katinggal Subur gemah
6. Paribasan ripah Loh jinawi
papanipun,
pagesanganipun para
kawula sami ayem
tentrem.
 Unen-unen kang - -
ajeg panganggone,
mawa teges entar,
ngemu surasa
7. Bebasan pepindhan. Kang
dipindhkake
kaanan utawa
sesipatane wong
utawa barang.
Unen-unen kang - -
ora ngemu surasa
kang sejatine.
Lumrahe
pepindhan
8. Pepindhan nganggo
tembung : kaya,
lir, pindha, kadya
lan liya-liyane
kang ngemu karep
kaya.
Unen-unen a). Sinembah dadi Budayane wong donga,
cangkriman sembah : Nduweni mangka ora ana kng wajib
nanging dibatang teges hormat sinembah kejaba mung
(dibedhek) dhewe. Gusti ingkang Akarya
Ukarane ora persis Jagad
9. Wangsalan nanging memper
wae. Wangsalan
ana kang awujud
ukara selarik, bisa
uga awujud
tembang.

 TEKS SASTRA
 B. Kebayak Ijo Tua
No
Jinise Tegese Makna lan Panganggone
.

Tembung arkais, 1.Candhak : nduweni teges “Banjure”

lawas, saka basa
Jawa Kuno 2.Amem : nduweni teges “ menengan “
Tembung
1.
Kawi 3.Agahan. : Nduwedi tiges “nindakake”

4.Mojar : nduweni teges “kandha”

Tembung kang 1.Sangkan Paran : nduweni teges “asal usul”

rinakit seka rong
tembung kang
(meh) padha
tegese lan bisa
Tembung nuwuhake makna
2.
saroja kang luwih teges.
Bisa maknane
perkara kang ana
sesambungane,
bisa uga kahanan
kang mbangetake.
  TEKS SASTRA
A. Minakjingga Manut Crita Janger
No. Jinise Tegese Makna Panganggone
Tembung Entar, - -
tembung sing
Tembung
1. tegese wis ora
Entar
padha karo
tegese sakawit.
Tembung kang a) Gagah pidegsa : Paraga kang sampurna,
rinakit seka rong Nduweni teges gagah pidegsa, sekti
tembung kang wong kang gagah mandraguna, sarta
(meh) padha prakoso, awak e nduweni watak satriya.
tegese lan bisa gedhe dhuwur.
nuwuhake makna b) Sekti mandraguna : Paraga kang sampurna,
Tembung kang luwih teges. Nduweni teges gagah pideksa, sekti
2.
Saroja Bisa maknane wong kang mandraguna, sarta
perkara kang ana nduweni kekuatan nduweni watak satriya.
sesambungane, sing sakti.
bisa uga kahanan
kang
mbangetake.

Tembung arkais, a) Merjaya : Nduweni Nanging merga entuk

lawas, saka basa teges “Mateni”. pambiyantu saka bojone
Jawa Kuno Minakjingga, yakuwi
Wahita lan Puyengan
sarana dicolongake
sanjata pusaka gada
Wesikuning piyandele
Minakjingga, wekasane
bisa merjaya mungsuhe
kuwi.
b) Sulistya / Listya : Ing sadhengah crita,
Tembung Nduweni teges digambarake
3.
Kawi “Ayu”. Kencanawungu
sawijining ratu kang
sulistya lan mrentah
secara wicaksana sarta
adil.
c) Patra : Nduweni Ora mung patrape sing
teges “Gedhong”. butarepan, serakah, lan
adigang-adigung, sarirane
uga ala.
d) Brastha : Nduweni Mula Minakjingga pantes
teges “Rusak / yen ing wekasane cerita
 Ilang”. dipateni, amarga
minangka wewakil sipat
ala kang kudu dibrastha.
e) Nata : Nduweni Sawise klakson ngalahake
teges “Ratu”. Minakjingga,
Damarwulan kadhaupake
karo Ratu Kencanawungu
kan jumeneng nata.
f) Ajar : Nduweni Minakjingga asale saka
teges “Pandhita”. tlatah Pasuruan, anake
Ajar pamengger, kanthi
jeneng enome, Jaka
Umbaran.
g) Adipati : Nduweni Jebule Jaka Umbaran
teges “Bupati”. klakon nyirnakake Kebo
Marcuwet lan jumeneng
adipati selisih
Minakjingga.
h) Dyah : Nduweni Dene Ratu
teges “Putri”. Kencanawungu mbok
menawa sing dikarepake
Dyah Suhita, raja kaping
enem ing Majapahit
Tembung mawa  Puwakanthi Guru Yen cecaturan kasar, lan
wirama kang Swara diselingi ngguyu lakak-
kadhapuk kanthi a) Lakak-lakak : lakak.
ngambali Nduweni teges
peranganing gumuyu
swara utawa cekakakan.
aksarane  Purwakanthi Guru Ora mung patrape sing
Purwakanthi Sastra butarepan, serakah, lan
kang runtut a) Adigang adigang-adigung, sarirane
basane jenenge adigung : uga ala.
Tembung
4. purwakanthi guru Nduweni teges
Purwakanthi
basa, dene yen ngandelake
ing sastra sinebut kekuwatan,
purwakanthi guru panguwasa, lan
sastra. Lan kapinteran sing
purwakanthi diduweni.
ingkang runtut  Purwakanthi Guru -
ing suarane Basa
diarani -
purwakanthi guru
swara.
5. Saloka Yaiku unen-unen - -
kang ajeg
 panganggone
mawa teges
entar, ngemu
surasa
pepindhan.
Nanging kang
dipindhakake
wonge.

Unen-unen kang a) Adigang, Adigung, Ora mung patrape sing

ajeg
panganggone, Adiguna : butarepan, serakah, lan
mawa teges Nduweni teges adigang-adigung, sarirane
entar, ora ngemu ngandelake uga ala.
6. Paribasan surasa
kekuwatan,
pepindhan.
panguwasa, lan
kapinteran sing
diduweni.

Unen-unen kang - -
ajeg
panganggone,
mawa teges
entar, ngemu
7. Bebasan surasa
pepindhan. Kang
dipindhkake
kaanan utawa
sesipatane wong
utawa barang.
Unen-unen kang - -
ora ngemu surasa
kang sejatine.
Lumrahe
pepindhan
8. Pepindhan nganggo
tembung : kaya,
lir, pindha, kadya
lan liya-liyane
kang ngemu
karep kaya.
Unen-unen - -
9. Wangsalan cangkriman
 nanging dibatang
(dibedhek)
dhewe. Ukarane
ora persis
nanging memper
wae. Wangsalan
ana kang awujud
ukara selarik,
bisa uga awujud
tembang.
Seselan utawa a) Biyantu Nanging merga entuk
sisipan (infiks) Pambiyantu, pambiyantu saka bojone
yaiku wuwuhan nduweni teges Minakjingga, yakuwi
kang manggone ngewangi utawa Wanita lan Puyengan
ana ing tengahe mbantu. sarana dicolongake
tembung. sanjata pusaka gada
Seselan ing basa Wesikuning piyandele
Tembung
10. Jawa ana papat Minakjingga, wekasane
Seselan
yaiku: um, in, er, bisa merjaya mungsuhe
el. kuwi.
b) Dhaup Sawise klakson ngalahake
Kadhaupake, Minakjingga,
nduweni teges Damarwulan kadhaupake
jejodhohan, rabi. karo Ratu Kencanawungu
kan jumeneng nata.