TAYFUR SÖKMEN VE TÜRKİYE İÇİN

YAPTIĞI ÇALIŞMALAR
ERK DENİZ VARGEZ

ÖZET

Tayfur Sökmen Türkiye tarihinde adı çok geçmeyen insanlardandır ama etkisi fazladır.
Atatürk hakkında düşünceleri, hayatı, geriye bıraktığı miras, yazdığı kitaplar ve Cumhuriyet
davasına eklediği katkılardan bu yazıda bahsedilecektir.

1. GİRİŞ

Tam ismi Tayfur Ata (Soyadı Kanunu sonrası Sökmen)1 olan Tayfur Sökmen 1892 yılında
Gaziantep’te doğmuştur.2 Babası Reyhanlı Aşireti’nin yöneticisi (reisi) olan Mürselzade
Mustafa Şevki Paşa3, annesi ise Şayan Hanım’dır. Gençliği ve çocukluğu Hatay’da, babasının
çalıştığı yerde geçmiştir. Rüştiyede okumuştur ama 1909 yılında gerçekleşen Ermeni olayları
sebebiyle eğitimine özel derslerle devam etmiştir.4

Dünya Savaşı’nda görev almıştır, 1915 yılında Hatay’da bulunan Hassa-Kırıkhan mevziinde
askerî sevkiyat yapmıştır. Savaşın kaybı üzerine Ekim 1918’de Mustafa Kemal Atatürk ile
Halep’te tanışmıştır.

Mondros Ateşkesi’nden sonra Hatay’daki Fransızlara karşı mücadelede büyük rol oynamıştır.
Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nden 1920 yılında çıkan Misak-ı Millî kararlarının Hatay’ı
kapsayıp kapsamadığını bizzat kendi telgraf ile Mustafa Kemal Paşa’ya sormuştur. Mustafa
Kemal Paşa’dan kapsadığını ve 2. Kolordu Komutanı ile görüşmesi gerektiğini öğrenmiştir.
Bunun üstüne komutan ile görüşüp Hatay’daki Kuva-yı Milliye teşkilatını kurup Fransızlara
karşı mücadeleye başlamıştır.

2. GELİŞME

Fransa ile TBMM arasında yapılan Ankara Antlaşması, İskenderun Sancağı5 hariç
Türkiye’nin güney sınırı belirlenmiştir. Bunun dışında Ankara Antlaşması’nda Hatay’a
özerklik tanınacağı, Türkiye’nin İskenderun Limanı’na erişimi olacağı, Türkçenin resmî dil
kabul edileceği ve Türk kültürünün gelişmesi için her türlü olanağın sağlanacağı da

1
T.C. Hatay Valiliği, “Cumhurbaşkanı Tayfur Sökmen Törenle Anıldı”. Erişim 26 Şubat
2022.
2
Tarih tartışılmasa da doğduğu yer tartışılmaktadır. Bazı kaynaklar Adana gösterirken bazı
kaynaklar Gaziantep gösteriyordur.
3
Belli bir dönem Tayfur Sökmen’in babasının Türk olup olmadığı çok tartışılmıştır ama
sonunda babasının Oğuz boyunun Bayat koluna ait olduğu ortaya çıkmıştır.
4
Wikipedia, “Tayfur Sökmen” Erişim 27 Şubat 2022.
5
Hatay’ın Osmanlı döneminde kullanılan ismi
yazılmıştır. Bu haberi duyan Sökmen Mustafa Kemal ile konuşmaya gider ve Mustafa Kemal
ona “İnşallah gelecekte sizleri de kurtaracağız, şimdi memleketinize giderek çalışınız, bir
işiniz olur veya zorlukla karşılaşırsanız arkadaşlara başvurunuz” demiştir.6 Tayfur Sökmen
kısa bir süre sonra 1922’de Medine Hanım ile evlenmiştir.

Fransızlar Ankara Antlaşması’nın şartlarını uygulamak bir kenara, aynı zamanda bölgedeki
Türklere yaptıkları baskıları da arttırmışlardır. Tayfur Sökmen’in köyünü ve evini basıp
yakalayamamışlar ve bunun üstüne Tayfur Sökmen’i ölüm cezasına çarptırıp görüldüğü yerde
öldürülmesi gerektiğini ilan etmişlerdir. Bu sebepten ötürü Tayfur Sökmen Adana’ya kaçmak
zorunda kalmıştır ve burada ilk ismi “İskenderun ve Havalisi Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti”,
ikinci ismi ise “İskenderun, Antakya Türk Yurdu Cemiyeti”ni kurmuştur.

Lozan Barış Konferansı başarısız olup İsmet İnönü döndükten sonra Tayfur Sökmen Mustafa
Kemal Paşa’nın Adana’ya geleceği haberini alıp bir hareket başlatmıştır. Mustafa Kemal
trenden indikten sonra birkaç kızın taşıdığı “Gazi baba bizi kurtar” yazısını gören Mustafa
Kemal “Kırk asırlık Türk yurdu düşman elinde esir kalamaz!” diyerek Hatay’ın Türkiye’ye
katılacağı konusunda müjdeler vermiştir.

Belli bir süre sonra tüberküloza yakalanan Tayfur Sökmen 1924’ün Kasımında Viyana’ya
giderek iki yıl tedavi görmüştür. Viyana’dan döndükten sonra Hatay’da yaşamak istese de
oradaki baskılar sebebiyle sırasıyla Gaziantep, Adana ve İstanbul’da yaşamak zorunda
kalmıştır. Buna rağmen çalışmalarına devam edip bağımsız aday olduğu Antalya’dan
milletvekili seçilip 1935’te TBMM’ye girmiştir. Mazbatasını alıp Atatürk’e teşekkür etmek
için gittiği Dolmabahçe Sarayı’nda Atatürk ona “Sökmen” soyadını vermiştir.

Fransa ve Suriye 9 Eylül 1936’da Suriye’nin bağımsızlığı konusunda anlaşmıştır. Bu Ankara

Antlaşması’nın ve Hatay’ın durumunu değiştiriyordu. Bunun üstüne Türkiye ve Tayfur
Sökmen Hatay’ın geri alınması konusunda hareketlerde bulunmuştur. 1 Kasım 1936 TBMM
açılış konuşmasında Atatürk durumu gündeme getirmiştir. Türkiye ve Fransa uzun süre
tartışmalarına rağmen bir karara varılamamıştır ve bunun üstüne konu Milletler Cemiyeti’ne
gitmiştir. Milletler Cemiyeti’nin kararına göre Hatay iç işlerinde bağımsız, dış işlerinde ise
bazı koşullarla Suriye’ye bağımlı bir hâle geldi.

Fransa ile yapılan belli görüşmeler sonrası Türk askerleri Hatay’da yapılacak seçimde bir
baskı olmaması için Hatay’a girdiler. Bunun üstüne 25 Ağustos 1938’de halkın coşkuları
içinde Hatay’a sonunda geri dönmüş olan Tayfur Sökmen belli ziyaretlerde bulunduktan sonra
tüm Hataylıların barış içinde, hiçbir ayrım gözetmeksizin birlikte çalışmaları gerektiğini
belirtti. 2 Eylül 1938’de Hatay Millet Meclisi açılmış, Cumhurbaşkanı Tayfur Sökmen,
başbakan ise Abdurrahman Melek olmuştur.7

Aynı sürede Almanya’nın Avrupa’da çıkardığı kargaşa sebebiyle tüm Fransız askerleri
bölgeden çektirilmiş ve sonunda 23 Haziran 1939’da Hatay’ın Türkiye’ye katılmasını
sağlayan antlaşma imzalanmıştır.

6
Atatürk Ansiklopedisi (AYK), “Tayfur Sökmen (1892-1980)”. Erişim 27 Şubat 2022.
7
TürkçeBilgi, “Tayfur Sökmen”. Erişim 2 Mart 2022.
Bunun üstüne Tayfur Sökmen İsmet İnönü, Mustafa Kemal Atatürk ve Hatay’ın Türkiye’nin
tekrar bir parçası olmasını sağlayan herkese son bir kez teşekkür edip devlet başkanlığı
görevinin bittiğini açıklamıştır. Böylece Antalya milletvekilliğini sürdürmüş ve Meclis İçişleri
Komisyon üyeliği de yapmıştır.

3. SONUÇ

Eşi Medine Hanım’dan Bahir, Nimet, Nedret, Sevda, Solmaz ve Mustafa olmakla 6 çocuk
bırakan Tayfur Sökmen, 3 Mart 1980’de İstanbul’da ölmüştür. Zincirlikuyu Mezarlığı’nda
toprağa verilmiştir. 8

Türkiye boyunca 10 farklı okul yaptıran, Hatay’da ismini taşıyan ve hatıraları Türk Tarih
Kurumu tarafından 1978 yılında Hatay’ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar ismiyle
yayımlanmıştır.9

Tayfur Sökmen adı hiç geçmeyen bir kahramandır. Asla ama asla Türkiye’ye kattığı şeyler
unutulmamalıdır. Sadece Hatay’ı değil, aynı zamanda Misak-ı Millî idealinin kansız bir
biçimde gerçekleşebileceğini de kanıtlamış bir adamdır. Hatay milletinin kurtarıcısıdır. Hatay
ise “Türkiye’nin bir özeti”’dir.10

KAYNAKÇA

1- TDV, İslam Ansiklopedisi. “SÖKMEN, Tayfur”. Erişim 3 Mart 2022.

https://islamansiklopedisi.org.tr/sokmen-tayfur

2- AYK, Atatürk Ansiklopedisi. “Tayfur Sökmen (1892-1980)”. Erişim 27 Şubat 2022

https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/tayfur-sokmen-1892-1980/

3- TürkçeBilgi. “Tayfur Sökmen”. Erişim 2 Mart 2022. https://www.turkcebilgi.com/tayfur_s

%C3%B6kmen#post

4- T.C. Hatay Valiliği. “Cumhurbaşkanı Tayfur Sökmen Törenle Anıldı”. Erişim 26 Şubat
2022. https://www.turkcebilgi.com/tayfur_s%C3%B6kmen#post

5- T.C. İstanbul Valiliği. “Hatay’ın İlk ve Tek Cumhurbaşkanı Tayfur Sökmen Kabri Başında
Anıldı”. Erişim 3 Mart 2022 http://istanbul.gov.tr/hatayin-ilk-ve-tek-cumhurbaskani-tayfur-
sokmen-kabri-basinda-anildi

6- Söz, “Hatay’ın anahtarını Atatürk’e teslim eden isimdir Tayfur Sökmen!” Erişim 3 Mart
2022. https://sozgazetesi.com.tr/2022/03/03/hatayin-anahtarini-ataturke-teslim-eden-isimdir-
tayfur-sokmen/

8
T.C. İstanbul Valiliği, “Hatay’ın İlk ve Tek Cumhurbaşkanı Tayfur Sökmen Kabri Başında
Anıldı”. Erişim 3 Mart 2022.
9
Türkiye Diyanet Vakfı (TDV), “SÖKMEN, Tayfur”. Erişim 3 Mart 2022.
10
Söz, “Hatay’ın anahtarını Atatürk’e teslim eden isimdir Tayfur Sökmen!” Erişim 3 Mart
2022.
7- Wikipedia, “Tayfur Sökmen” Erişim 27 Şubat 2022. https://tr.wikipedia.org/wiki/Tayfur_S
%C3%B6kmen