GELENEKLER Karadzii'nde Kis Yaris! EGlenceleri ‘Milletleri meydana getiren unsurlardan ve dayamsmayi gerektiren faktérlerden biri de geleneKierimlzdir. Bla bunlara ne kadar neak kalgak benligimizden 0 kadar cok sey kaybetmig oluruz Bir baska deyisle in- sarlarm geleneklerine déniik olmasi bir yerde kendisini bilmesi demek otur. Geleneklerin milli olan. kadar mahalli olaniarida vard:r, Gzellikle mahalli olanlar: ‘cok cesitlilik gdsterir. Karadsil'nde eskiye dayah, — tazeligini kaybetmemig olanlarindan bir de 15 Zem- heri (28 Ocak) de kutlanan kis yarisi e&- lenesteridir. Zemherinin onbesl deylp gec- meyin, Gok alimlt, ok renkil gever. Reng: Tenk giysileti otur delikanlilann. Saltalar, Ubaslar, urbalar glyer clfdem gibl gensler. Davuilar calimr, zurnalar éter yu giin icin. Bvet KI§ YARISI EGLENCELERI'dir bu Artik soguklar yakimiyacak, Kavurmiyacak insanlant bundan sonra kis. Doritmyacak sular eskis kadar. Az Olecek intiyatlar bil ginden ttibaren. NigiN KIS YARISI? Her seyden sree siddetli sofuklardan kurtulduklari fein yapitiyor, Eskilerin dedik letine gére bu ginden sonra souk kapidan icerl girmezmis. Sic oluyormus bu Karab- sblilere. Yiyecek iki birll olmatiymis. (1/3- Biri titketilecek ikist kalacak) Samanin ya~ nisina gelinmeliymls. Yakacakta yan olma- hnyms. diyorlar buna. Zemberinin 15 inde sabahtan aksama ka- dar stirer bu eBlence. Eger bu glin icin ha~ mirhklar yetigmemisse ondan sonrakl iki gin ieinde mutlaka yapihr, istisnasiz her yil tekrarlanir aynt gin. Gunter Sncest hazirhiklar tamamlanir, 4g bbldmd yapiz, Tum oyuneular o gin felt 17 Ahmet OZERDEM hanr olur, Bunlart bir araya kumpanya ba~ s, idare amirl, ya da yonetici denilen bir sohis getirir: Béylece kadro tamamlandi mi kayafet hazutigina geellir. O gin Karadz ev ev gezilir. Oyunlar oynanilir, eBlenilir. Bu oyuncular Kendilerine verilen rolleri bi sanyle yiiritmek icin tim gticlerini sarf- ederter. Bir oldu bittiye getirmeden her yer gezilir. ‘Topluluk bu gekllde bir 13 bolum vapar. Kadi : Bir tane Gelin : Bn fazla fic tane Efe : En fazla te tane Deve : Bir tane Arap : Bir tane ‘Tilkt : Bir tane Katip : Bir tane Ambar memuru : Bir tane faareci : Bir tane Bunlara davul zurna eslik eder. Bu sa- natkarlar Karadei'de her zaman bulunur. ‘Topiulugun en agic igint kadi yiklentr, Kadi; gerek tip itibariyle, gerekse hareket- leriyle becerikii, gakaci olan yetiskinlerden seglllr. Kendine has aligiimamig bir kiyateti vardir. Hareketferl sinmli degildir. istedisi ‘muzipligi yapar. Kadiy1 olusturmak igin iki metre uzun~ lugunda ve bilek kalinhginda bir dilz sopa alinir, Sopamm orta gerisine t selMinde ke- pek bir yashk Konur, Sicim ve telle sikica batlamr. Haar sopa kadi'nn Gatalmin (ba- caklannin) arasina stkistinlir. Kadi bu yas- fugin iizerine oturtuiur, Dasmesin diye uzun bir sicimle Koltuk altlarindan boynuna bag- lamr. Bu sopanin ne dofru uzantist bir metrearkaya uzuniugu da eli santimetre- dir, Béylece sopa ile yastile artik kadi'nin >bir pareasi gibidir. Onunla oturur, gezer, Kadi'nm bundan baska cok uzun ken- dirden sakah ve gene sivri ugiu kaba uzun bir biyigi olur. Baginda da bir inh ¢dkelek derisi, dlsinde bir ilar levhasi asd, f- Janda okunsun okunmasin bir takim kara- lanmis harf diaileri vardir. Sopanin arka- sinda iri biylik davar anlar asia, Ka- di'mn béylece geldigi anlasthr, YUztine un serpllir, saglan da beyazlastimlir, Ancak kad: bu kadarla da kalmaz, siruna ve dé- stine kal minder konulur., istiine aba giy- dirilr, Béylece kadvnin Jnyafeti tamam- Janmug olur, Kadi her kapiya varie kurulur. © evde neler varsa onfani ister. Daha cok fala ba- kar. Fal Kisilerin ve ailenin durumuna gé Tedir. Uydurur uydurur sdyler. Eger asker- de ya da gurbette oflu-kizi varsa ¢Yalanda bir mektubun gelecek» gibl Klastk fal laftari eder. ‘Kad'mr istekleri arasinda yag, bulgur ve pastirma bas sirayi abr. Bir nig yaz bir gat pastirma der, Yukandan yukardan istekte bulunur, tstedigi kadar veriimese de istedIgi varsa. mutiaka verilir. zaten umdu- fu yerine gelmezse kalkmaz. Ev sahibi de kapiyi kady'nin suratina kapatamaz. Hal derhal tepki gisterir. Kadi'nm basina bi- hassa cocuklar ¢ok toplanir. Bunlan dagit- mak istedig! zaman kalkar bir diner. Bu dontiste eller! sopani ueunu tutar vaziyet- tedir. Béytece daha Kolay ve seri dénmoyi salar. Déndiste arkadan artan sopamin ucu nu cocuklara carpar, Bu korkudan cocukiar derhal dagir. Kadi yapisi ve 6zellig ite co cuklarin korkulu riyasidir, Bunlan yapar- ken bir takim homurtular cikarir. Bu arada ‘argo Konusmatara daha cok yer verir, Sr- nogin: Kadi istedigini vermiyenlere <(¥a Ducuk niigtl yag ya sure bir zag), (Lebine lObiine, leblebl koyayim cebine, kus gizi ercin vurayim ne), (Yer dibine yatmissin, kurbagadan korkmussun, Kurba- Ya senin amelin, bunu sena ............ rim), (Bayanin basinda bir tarlamiz var tashica, onunta 18 —— G6z mii Dayanir Kanh felek gelip beni mi buldun ‘Bu kadar dertlere diz mi dayamr Sekiz aylik kérpe kuzumu aldm Daglar taslar aglar diz ma dayamr Resim bile cektirmedim hatra Ne bileyim ecel gelip gétiire Hasta edip yataklara yatira Yamyor yiiregim buz mu dayamr Hasta diye haber salan olmad: Yollar uzak diyc gelen olmadi Felek dciin aldin yalan olmady dein tem yandum 62 mit dayanr Seher yell eser dallar sallanir Seyda bulbil gilt gorse ailienir Gortim yas. akar akar sellenir ilkbahar sonbahar giz mii dayane SEFIL GULHANE der yiizim gatmiiyor Zehra Sofular'da kaldi gelmiyor Mektup yazdim kanh felek salmyor Oturup aglasam giz mi dayamr GtROntt Sefil Gilhani Not: Bu agita 1972 yilinda 8 aylik iker: Slep kim Zebra iein yazdim —— bun sane bastica)> der. Bu gibi Jaflart zellikle gin gérmilg ihtiyarlara séy- ler. GELIN: En fazta dg tane olur. iyi oy- mayan delikanblardan secilir. ‘Topluluga renk katar. Mahatii oyunlar oynar. (Citte tei, ortalk oyunlar gibi). Kiyafetleri ve siysileri biciml ve atimhdir, Glyimde eski- ler takllt edilir. Herkes giyimini kendisi ha- nrlar. Eskiden iy! giyen yement giyermis, Kun dura bir elin parmaktariea geemiyecek ka- dar azmig. Daha sonralari buna ragbet et- mediler, Ne bulurlarsa onu glyiyorlar. Ayak- jarinda yerll elden érme, islemeli, diz x: Pagina Kadar uzun yin corap olur. Gelinin salvart golf pantalon gibi topuga kadar u- vundur. Kutnudan fic etek zbinm tizerinesalta, ya da yes cuha glydirilir, Bunun, Jarmui-siyah desenlisinin sirma ile islen- misini giyen gelin tm dikkatleri tzerinde toplar, Simil islemell ve kollu olanlarim da kullamirlar. Gelin basina kirmua fes giyer. Fesin tizerine ya beyaz ya da abanlye der- ler sari renkte pogu baglanir. Bunun tvzeri- ne Ozel hazrlanmis duvak, catal igne ile tutturulur, Duvagin On tarafina beyaz, arka tarafina de kimi posu atilir. Duvagm ya- pilgi bir esasa baglidir, Tavuk telekleri ce: sitli renkteve boyamr. Bunlar bicimlice sti- pirge gibi dagimiyacak sekilde altindan baglamr. Kuma beyaz posularn ortasina tutturulur. Bu béylece fesin tisttine oturtu- Jur, Gelinin alm dolduracak sekllde urup siyeg ve penezden olugan sils esyaiari dizi- ir, Bunlarin hepsine birden tepelik denir. Gelinin eline aksamdan kina yakarlar. Ei- Jeri Kinaidir, Oynarker bariz sekilde go- aiikitr. EFE: Toplifukta en fazla Og tane o- ur, Bunlarda kayafet birligi yoktur. Biri- nin giydigini obtra giymez, Ortak denile- ilecek bir taraflan bellerine kadar slyah ya da siyaha yakin renkler giymeleridir, Ayaklarina megin glzmeler glyerler. Bacak- fannda elden dokunma eski Tomarza upl yin siyah givga (dar salvar) tstlerine de surma islemeli saltalardan, yelekierden giy- dirfiir. Yegil guhalardan cepken de olabi- Lr, Bunlann altunda dnl denilen kalin ¢ia- gili ve yakaswz kemik diigmell iglik olur. Bellerinde enti karma biytk Tosya ya da 4cem galindan bir kusak baghdir. Bunun pb- ‘fig ya saga ya da sola dofrusarkar. Bferin her geyl bu kugak igindedir, Pa tl - sun patlamasin bir iki Karadag toplu taban ca, capraz sokuimus Qerkez Kamasi. Elle- rinde Teke Bigagi dediklert eski kibelardan biraz daha Kick dogme bicaklar bulunur, Efenin basinda posularla bagh piskiila bir fest olur, Yapma cengel bir bing vardr. ‘Yizline makyaj yapibr. Efe de gelinle bir- WUkte oynar. Vazifest gelini korumakur. Bger efe uyamik durmazsa delikanhlar gelinin duvagim kaguntlar. Efenin boynunda asi capraz bir de torbas: bulunur. fcinde kil 19 ya da taias vardir. Oynarken tifeii hedefe alr. Aga ile tifegin sesini taklit eder, ve arkasindan da aym yere bir avug Kill vurur. ‘Toplulugun renkl stmalarmdan birint de deve teskil eder. Deveyi Ug kisi otustu- tur, Bir hafif merdiven alwair. Orta yerine ir tane yastik konur. Bu merdiven iki ta- ne delikanhnin omuzuna oturtulur, Her ta~ rafim kapatacak bigimde alacab, elden do- kuma yn iabta perde @rtulir, Hafit bulgur, tokmaklarinm ya da bilyik iri oragin Us- tine bir post gegirilir, devenin bagina ber~ zetilir, Bunun boyun kismma iri davar can- Jarmdan taki. Ondeki detikanimn eline verilir, Buntar Onlerini gdrmezler. Deverin boynunda bir ip vardir. Bununla idare edi- ir. Idare edene seymen denir. Deve daha sonralari arapla birlikte girmistir toplulu- Ga. Bunlan eskiden duginlende oynatiriar- mis. Bastan sona siyah elbiseler giyen, eli- ni yiizinl de siyaha boyadigi icin toplulu- fun ilging bir sahsiyeti olan arap, taninm.- yaeak halde, gelinin koruyucusu, Efenin yar dimeisi rofindedir. Bu bir tane olur. Rast- gele bir ayafetl ve buna paralel de bir dav- ranigi vardir, Sadece digleri ve gézleri 1sil- dar, Blleri ve yiizleri yagi kara te boyan- mustir. Gelin ve Efe ile birlikte oynar. Boy- nunda soldan saga atilmig ict ikl dolu bir torbasi vardir. (Ayn: hareketleri efe de ya- par.) Sol elinde TUMTA (bu tiifegin mar- Kasidir) tifek olur. Sag ell de kiil torbast- mm iginde oynar. Bazan bos tifegi rasgete bir hedefe dofrultur «Poff.» diye bir ses gikarz, hemen akabinde sag eliyle hazria. agi kilt dofrulttugu noktaya savurur. Birde tilkileri vardir bunlarm. Sade az Szenii bir kiyafete sahiptir. Basinda bir fes, bunun iki Kulak hizasima diiriilmilg ayri ik! fes konur, istiine pogu baglamr. Béylece tilkiye benzetilmeye calisihr. Culfada dokua mug ¢lggfi bir salvar, islemell ya da isleme siz alacali, dize kadar uzun bir cift yin ¢o- rap, ayaginda hafit bir ayakkabi, tist taraft kisa motgomer cinsinden glysiler giydir!l- >mis, sirtina da kuyrugu yere degecek cin- sinden irl bir tilki derist tutturulmustur. Gelinlerin duvatimm kagiran oldugu zaman iderini takip eder Toplulukla birlikte oy- nar, Biitiin bu kisiler hem oynar, hem de kapi kapi dolagarak bulgtr, yag pastirma gibi seyleri toplar. Toplanan zahire ve yl- yeceklerin sorumiutusu Katip'in tizerinde- dir. Onceden bir zahite amban tesbit cder. Burasim kilimle déger. Toplanilan seyler cinsine gre kame kime buraya yifilr, Ta ‘hilar Olgek, para da miktar olarak defte:: Geclrilir. Paralar Kadr'ya ve Geline verileis bahsislerdir. 5 Battin bu toplulugu bir kisi yOnotir, Kis yaricilarm adim adim takip eder, Yénetict fala geyler toplayabilmek icin ne laaimsa onu yapar. Mesela zenginlerin evlerindo, kahve Onlerinde ve mahalle meydanlarnda fazla oynatir. Belitii kisiler! takip eder. Ge- Yaralae tA ____________ Beni Wnler! onlany yanlanna gdtardr, elierini optarar. Q gin Karaézii’¢e bir canhhk, bir ha- reket vardir, Adeta Iir bahar havasi icinde vier. Her ev, topiulugun, kendi kapisina gelmesini sabursizhkla bekler. Yapacaklar: esprileri ve vereceklest bahgisleri ayarlariar. Oyuncular sokak ve meydanlarda oynarlar- ken seyireilerde damlarda ve sacaklarda bu toplulugu seyrederler Hergey bitip oyun sona erince, toplani- Jan ya, bulgur ve pastirma ile yaii bir pilav pisirilir. Tam oyurcular ve ky cocuk- Jari oturur yerler. Toplaman seylerin geri Kalanlan da fakirlere dagitihr, Eskiden ‘Tay yare Cemiyeti'ne, Billi Ahmer'e veririer- mig, Daha sonralan giderek bu diizen bo- sulmug, toplamian seyler sadece oyuncular arasinda Dbékilsillmeye déntistarilmtis, bir ticaret kaynaga haline getirilmistir, Gonill arr'eyliyor dosta gitmege Aman Allah yolum karalar beni lem de kurtulam elin dilinden ‘Yuyalar kefene saralar beni Evlerl var Gircistan’dan ta ote Yar gele yireme merhemler kata Mezarm iistiinde g6g otlar bite Meter cift Kosalar sitreler beni Ben Allah’tan gelen kazadan kagmam irakip elinden badeler igmem Alem bir yan olsa ben yardan gecmem ister arz'edeler vuralar beni ‘Bu diimyada higbir iyi kalmamis ‘Yarah sineme cerrah gelmemis Komi gizlim sana mAlum olmanas ‘Yatmaga koymnyor yaralar beni HUSEYIN'm eyder can gige agmaz Hak’tan emrolmadsa wahmet yagmaz Bu ellerin sézit hig bana degmex iMla dostun sézi yaralar beni xix. YUYYIL Akkaslarin HUSEYINKaradézii’de Kis Geceleri ve Eglenceleri LT 4 Ahmet OZERDEM Eshiler ky kebveleri nedir bilmezler. Her- kes kendine kafadar kigilerin odalannda t lamr, burada otururlar, konusulur ve eiflen Oyun oyname, Finean oyunu bunlardan bir dir, Buna Ferfana da denilir. Odalarda bulu- nanlar ikki gruba (takima) ayribr, bu oyunu kar- sikh oynarlar. Bes-sekiz tane finean amir, ters cevrilir, altma bir ytiztik konulur. Yiizigtt hir grup saklar, dbir grup bulmaya sah. Tkincisinde gruplar dejfistirilir. Saklayan ta- kam bulmaya, bulmas: istenilen de saklamaya gecer. Bu ig bes-yedi ya da dokuz defa tekrar odilir, hangi takim daha fazla bulduysa o galip Bixbirinden giizel (DENIZ — GUKYUZ0) Dam ardmda dama bagh, Kakdleri yere bagh. (KABAK) Kara tavuk dalda yatar, Dal kirilmis yerde yatar, (ZEYTIN) Bast kalin ueu ince, Han evine varsin gelsin, Varsin_gelsin. ilan edilir. i) Maglup olan takim dneeden ne kararlas- Ufaciks mezar, tunldiysa onu yapmak zorundadir. Urnegin bir Danyayi gezer. tavuk, bir hindi, ya da bir oflak kesilir. Ke- (G07) silen hayvan ertesi akgam hazr olmak tizere irilir, Akgam vaktinde oturup hep birlikte ir. Bu ig bitince yeni bir oyun oynanmaz. Biraz metal (masal) satihe (anlatihe). Ayn gruplar arasinda gu hilmeceler séylenir: Deve tabamt Zangal zebani Ey ev gezer Bilmez yabant (TERAZL) Paltosu yesil Elbisesi krmra Daimesi siyah (KARPUZ) Benim bir kalbur kum var ‘Hepsinin bag. karma (KIBRIT) Sart sari sarkar Diigerim diye korkar (KAYS}) Birbirine benzer 40 Dam fisttinde dana oynar, Het dedim gene oynar. (DOLU) Sakah var mertten, Kekegi var-etten, Simdi gelir gdriirsiin, Giile gile dlirsin (HIND!) aun uzun urganeik, Ueunda bir gk boncuk. (KENDIR) ‘Kiigtik kazanm ag: tath olur. (cEVIZ) Hey maniki maniki, Oflu usa oniki, Manikinin aaa, Yerde cakih kazg.(CULFA) Dama ciktm, Dani sagum, Sayamadim, Eve kagum, (YILDIZ) Het dedim, Hiit dedim, Ocak bagindan Git dedim. (KEDI) Datdan gelir, ‘Tastan gelir, Bir kitkremig Arslan gelir. (SEL) Exildi bitzalda, Benim bir dikkémm var: Ustii kadifeci, Ortas: uneu, Alun odunen, (iGDk) Dagdan gelir tastan gelir, Bin kunkulu enigter gelir, (ARSLAN) Dalda sandik asi, Iginde un basil. (iGDE) Benim bir dedem var, Kark tane beyaz gimlegi var. (LAHANA) Aksam olur birbirine catarlar, Sabah olur ikisi birden kalkarlar. (KIRPIK) Dist mermer tast, Ici beyler aps. cvumurTa) Lamba diisti is dedi, ‘Yere diigtii tan dedi, Bunu ara bul dedi. (ISTANBUL) Kildan ince, 41 Tahetan keskin, (SIRAT KUPRUSC) Auum ama ariftir. Her yemekte zariftir, Burnu kill: heriftir. (SOGAN) Atum rafa ‘Bir kuru kafa, Yemesi tath, Maymun surath. (HINDISTAN CEVizi) Hani icerde, Sacr disarda, (MIsIR) Geriden baktm bir tag, ‘Yanina vardim bir ayak, bir bas. (KOYUN) Bir finki finki kuyrugu, Thi baka baks gozd, Bir taki taki ayag, ki diki dik kulaga var. (ESEK) Benim bir kam var: Kafast caputtan, (GIRALIK-IDARE LAMBASD, Ag konak iginde San sultan oturnr. (YUMURTA) Minareden attum kaha, Istanbul’ diistit bir ueu. (SIMSEK) Agkonakta sari kaz oturur. (YUMURTA) Benim bir kecim var, Bas bogaaint kes, Yine kalkar yiirir, (0ZUM GURUGU) Minare minarenin dsttinde, Kanare kanarenin iisttinde, Onun iistiinde bir ocak, Bunn bilmeyen dlecek. (LAMBA) Kara kediyi kuyrujundan asarlar. (EKMEK Sach (Devami sayfa 24 de)Yayinlanmig Eserleri 1- Divnigi Sairleri 2 Cwiltlar 3 Her Yonden Sivas 4- Agik Veysel 5- Sivas Halk Sairleri Bayram 6- Agik Seyit Tiirk T- Killhagzade Rahmi IBRAHIM ASLANOGLU’NUN KARAOZU'DE Bagi ¢ép gibi Ortast kop gibi (NOHUT) Dist Kazan karast, Ici peynir sans, (TURP) Benim bir kara koyunum var: Tepi Bir yiiedinti (TRAS MAKINASI) Gece gider diigmez, Giindiz gider tsenmez, Beline kusak kusanmaz. (RMAK) ‘ (Bastarah sayfa 11 de) Dam istiine sae koydum, Goleni geceni ac koydum. (orug) atlas Suya batmas, (ZEYTIN YAGI, Dam fistiinde dana bogirir. (DOLU) Benim bir gelinim var: Gelenin clini dper, Gidenin elini Sper. (KAPI TOKMAGD, Uzak yerde olay oldu, Haberi buraya duyuldu. (MEKTUP)alan j | istikbale gUvenle bakan TURKIYE W VAKIFLAR BANKASI SIVAS FOLKLORU : 9