Mustafa YAĞCI

www.mustafayagci.com.tr, 2011

Cebir Notları
Ali ERGİN, Mustafa YAĞCI, yagcimustafa@yahoo.com

Permutasyon
r < n olduğu bir durumda, n tane farklı nesnenin r tanesi- Zor değilmiş değil mi? İşte bu n’nin r’li permutasyonu
ni aynı anda seçerek sıraya dizersek, yani bu nesnelerle ⎛n⎞
bir sıralı r’li oluşturursak, bu sıralamaya n’nin r’li bir sayısı da P ⎜ ⎟ veya P(n, r) ile gösterilir. Unutmama-
⎝r⎠
permutasyonu denir. Oluşturabileceğimiz tüm sıralı
r’liler de n’nin r’li permutasyonlarının tümünü verir. n!
mız gereken bu eşitliği yine yazalım: P(n, r) = .
Kaç farklı sıralı r’li yapılabiliyorsa, n’nin r’li permutas- (n − r )!
yonu o kadardır denir. Örneğin, A = {a, b, c, d} küme- Biraz önceki işlemlerin başında bulduğumuz
sinden aynı anda 3 eleman seçelim. Bunlar da örneğin a, P(n, r) = n⋅(n – 1)⋅(n – 2)⋅…⋅(n – r + 1)
b, c olsun. O halde ‘’bca’’, A kümesinin bir 3’lü permu- eşitliği gereği, n’nin r’li permutasyonunu yani P(n, r)’yi
tasyonudur. Peki seçtiğimiz bu elemanları başka türlü sı- pratik yoldan hesaplamak isteyenler n’den başlayan ve
raya dizebilir miydik? birer birer azalan r tane sayıyı çarpmalılar. Örneğin,
P(11, 2) = 11⋅10,
Tabii ki, abc, acb, bac, bca, cab, cba gibi 6 farklı şekilde P(10, 3) = 10⋅9⋅8,
dizilebilirlerdi. O halde A’nın a, b, c elemanlarını içeren P(15, 4) = 15⋅14⋅13⋅12 gibi…
3’lü permutasyonlarının sayısı 6’dır deriz. Eğer 4 elema-
nın 4’ünü de seçseydik, abcd, abdc, acbd, acdb, … gibi Teorem. P(n, 0) = 1.
24 farklı diziliş meydana gelirdi ki A’nın 4’lü permutas-
yonlarının sayısı da 24’tür derdik. Dikkat ederseniz, A Kanıt: P(n, 0) sayısı, n tane nesnenin 0 tanesini kaç de-
kümesinin a, b, c elemanlarını içeren 3’lü permutasyon- ğişik şekilde sıraya dizebileceğimizin sayısını verir. 0
larının sayısı 6 yani 3!, 4’lü permutasyonlarının sayısı da nesneyi sıraya dizemeyiz, yani 1 şekli var, o da dizeme-
24 yani 4! çıktı, demek ki bu hesaplamanın faktöryelle mek! Formülü boşuna mı çıkardık diyenler için bir de
bir alakası olmalı diye şüpheye düştük. Yanılmadık, var! formülde yerlerine yazarak hesaplayalım.
Ama tabii ki r! değil. Öyle olsaydı 1’li permutasyonların
n! n!
sayısı 1! = 1 çıkmalıydı, halbuki A kümesinin a, b, c, d P(n, 0) = = = 1.
olmak üzere 4 farklı 1’li permutasyonu vardır. O halde (n − 0)! n !
n’nin r’li permutasyonlarının sayısı kaç? Şimdi bu soru- Teorem. P(n, 1) = n.
ya cevap arayacağız. Başlıyoruz:
Kanıt: P(n, 1) sayısı, n tane nesnenin 1 tanesini seçerek,
n’nin r’li permutasyonlarının sayısı. Önce r tane ele- o seçtiğimiz 1 tane nesneyi kaç değişik şekilde sıraya di-
man seçeceğiz, sonra bu r tane elemanı değişik değişik zebileceğimizin sayısını verir. 1 nesneyi n değişik şekil-
sıralara dizeceğiz. Bunu yapabilmek için başkan ve yar- de seçebileceğimizden, ayrıca 1 nesneyi de sadece 1 şe-
dımcılarını seçtiğimiz örneği aklınıza getirin. 1 başkan, 1 kilde dizebileceğimizden cevap n·1 = n olmalıdır.
yardımcı, 1 sekreter ve 1 çaycı seçtiğimizden 4’lü bir ku- Bir de formülle hesaplayalım.
tu çizmiştik. Burada da r tane eleman seçeceğimizden n! n(n − 1)!
r’li bir kutu çizeceğiz. Nasıl ki başkana 8 aday var diye P(n, 1) = = = n.
(n − 1)! (n − 1)!
başkan kutusuna 8 yazmıştık, burada da ilk elemanın ku-
tusuna n yazacağız. Sonraki kutuya (n – 1), bir sonrakine
(n – 2) filan yazacağız ve bu böyle devam edecek. Teorem. P(n, n) = n!.
r’ninci kutuya ise (n – r + 1). Şimdi geriye bunları çarp-
mak kaldı. Kanıt: P(n, n) sayısı, n tane nesnenin n tanesini seçerek,
o seçtiğimiz n tane nesneyi kaç değişik şekilde sıraya di-
zebileceğimizin sayısını verir. n nesneyi 1 değişik şekil-
P = n ⋅ (n − 1) ⋅ (n − 2) ⋅ ... ⋅ (n − r + 1)
de seçebileceğimizden (ne var ne yok hepsini seçeceğiz),
n ⋅ (n − 1) ⋅ (n − 2) ⋅ ... ⋅ (n − r + 1) ⋅ (n − r ) ⋅ ... ⋅ 3 ⋅ 2 ⋅ 1 ayrıca n nesneyi de n! kadar değişik şekilde dizebilece-
=
(n − r ) ⋅ (n − r − 1) ⋅ ... ⋅ 3 ⋅ 2 ⋅1 ğimizden cevap 1·n! = n! olmalıdır.
n! Bir de formülle hesaplayalım:
= n! n!
(n − r )! P(n, n) = = = n!.
(n − n)! 0!

144
Mustafa YAĞCI www.mustafayagci.com.tr Permutasyon

Örnek. P(n, 4) = 4⋅P(n, 3) olduğuna göre n kaçtır? Örnek. A = {a, b, c, d} kümesinin içinde ‘’a’’ bulunan
3’lü permutasyonlarının sayısı kaçtır?
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7
A) 3 B) 6 C) 9 D) 12 E) 18
Çözüm: n’nin r’li permutasyonu için bulduğumuz for-
mülü kullanalım. Çözüm: Önce ‘’a’’yı n’olur n’olmaz diye kenara bir ayı-
n! n! ralım. A kümesinin ‘’a’’ dışındaki elemanlarının kaç de-
=4 ğişik 2’li permutasyonu var, onu hesaplayalım, sonra
(n − 4)! (n − 3)!
bunların arasına ‘’a’’yı koyarız. P(3, 2) = 6 olur. Bu altı
olduğundan 2’li permutasyonun hepsinde ‘’a’’yı en başa da koyabili-
(n – 3)! = 4(n – 4)! riz, iki elemanın arasına da, en sona da… O halde 3⋅6 =
yani 18 tane içinde ‘’a’’ bulunan 3’lü permutasyon vardır.
(n – 3)(n – 4)! = 4(n – 4)!
olur ki n = 7’dir. Bu soruyu ilerde kombinasyon dersinde farklı bir şekilde
Doğru cevap: E. daha çözeceğiz. Ben size o yolu tavsiye ederim.
Doğru cevap: E.
Örnek. 10 kişilik bir grupta herkes birbirine tokat atar-
sa, toplam kaç tokat atılmış olur? Örnek. A ={a, b, c, d, e, f, g} kümesinin ‘’a’’ ve ‘’b’’
elemanlarını yan yana bulunduran 5’li permutasyonları-
A) 10 B) 20 C) 45 D) 90 E) 200 nın sayısı kaçtır?
Çözüm: (A, B) sıralı ikilisi, A insanı B insanına tokat at- A) 24 B) 48 C) 120 D) 240 E) 480
mış demek olsun. (A, B) ile (B, A) farklı tokatları simge-
lediğinden, bu on insana isim verirsek, bu isimlerle ya- Çözüm: Biz ‘’a’’ ile ‘’b’’ elemanlarını, birbirlerinden
pabileceğimiz tüm sıralı ikililer bize atılmış bir tokat ve- ayrılmasınlar diye, ‘’ab’’ gibi tek bir elemanmış gibi dü-
rir. O halde şünelim. O halde şu an A kümesi 7 değil, 6 elemanlı olur.
P(10, 2) = 10⋅9 = 90 ‘’ab’’ elemanını yine n’olur n’olmaz diye kenara ayıra-
tokat atılmış olur. lım. Kalan 5 eleman ile değişik sıralı 3’lüler yapıp, arala-
Doğru cevap: D. ra bu ‘’ab’’ elemanını serpiştireceğiz. Böylece 5’li
permutasyonlar oluşacak. c, d, e, f, g elemanlarıyla
P(5, 3) = 60
Örnek. 10 kişilik bir grupta herkes birbiriyle dans eder- tane sıralı 3’lü yapılabilir. Bu ‘’ab’’leri en başa koyabi-
se, toplam kaç dans edilmiş olur? leceğimiz gibi, birinci ile ikinci elemanın arasına da ko-
yabiliriz, ikinci ile üçüncü elemanların arasına da, en so-
A) 10 B) 20 C) 45 D) 90 E) 200 na da. Yani 4 seçenek var. O halde içinde ‘’ab’’ bulunan
5’li permutasyon sayısı
Çözüm: (A, B) sıralı ikilisi, A insanı B insanıyla dans etti 60⋅4 = 240’tür.
demek olsun. Ama bu aynı zamanda B insanının da A ile Son dikkat edilmesi gereken ise soruda ‘’ab’’ bulunan
dans etmiş olduğunu söyler. Yani deminki gibi çözeceğiz demiyor, ‘’a’’ ile ‘’b’’nin yan yana bulunduğu diyor, ya-
ama her dansı iki kere saymış olacağımızdan (ama ortada ni ‘’ba’’ olsa da olur demek istiyor. Bulduğumuz sonucu
edilmiş tek dans olduğundan) cevabı ikiye böleceğiz. 2 ile çarparsak soruyu çözmüş oluruz, cevabımız
P(10, 2)/2 = 45.
240⋅2 = 480.
İlerde bunun adını kombinasyon koyacağız.
Kombinasyon dersinde bu soruyu tekrar çözeriz.
Doğru cevap: C.
Doğru cevap: E.

Örnek. 12 kişinin katıldığı bir yarışmada, hiç bir katıla-

Örnek. Bir haritada 4 ülke görünmekte olup, bu ülkeler
na birden fazla ödül verilmemek şartıyla, birinci ve ikin-
farklı renklere boyanacaktır. Bu iş için 6 farklı renkte
ci ödüller kaç farklı şekilde dağıtılabilir?
boya varsa harita kaç farklı şekilde boyanabilir?
A) 156 B) 144 C) 132 D) 72 E) 66
A) 720 B) 360 C) 240 D) 180 E) 120
Çözüm: Problemde, bileşenleri tekrar etmeyen ve birinci
Çözüm: Aslında soruda 6 elemanlı bir kümenin 4’lü per-
bileşeni birinci ödüllü, ikincisi ise ikinci ödüllü olan (bir
mütasyonlarının sayısı sorulmaktadır. Her dörtlü (birinci
yarışmacı, başka yarışmacı) şeklindeki ikililerin sayısı is-
ülkenin rengi, ikinci ülkenin rengi, üçüncü ülkenin rengi,
tenmektedir. Böyle ikililerin sayısı P(12,2) olup sonuç
dördüncü ülkenin rengi) şeklindedir. Bu yüzden cevap
12·11 yani 132’dir.
P(6,4) = 6·5·4·3 = 360’dır.
Doğru cevap: C.
Doğru cevap: B.

145
Mustafa YAĞCI www.mustafayagci.com.tr Permutasyon

CEVAPLI TEST 1 6.
n 2 − 5n + 6
1. ifadesinin permutasyonlu gösterimi aşağıdakilerden
⎛n⎞ hangisidir?
P⎜ ⎟
⎝0⎠
⎛n⎞ ⎛ n − 1⎞ ⎛ n − 2⎞
kaçtır? A) P ⎜ ⎟ B) P ⎜ ⎟ C) P ⎜ ⎟
⎝ 2⎠ ⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠
A) 0 B) 1 C) n – 1 D) n E) n! ⎛ n − 2⎞ ⎛ n − 2⎞
D) P ⎜ ⎟ E) P ⎜ ⎟
⎝ 3 ⎠ ⎝ n − 4⎠

2. 7.
A = {a, b, c, d, e, f}
⎛n⎞
P⎜ ⎟ kümesinin 3’lü permutasyonlarının kaç tanesinde b
⎝1⎠ eleman olarak bulunur?
kaçtır?
A) 60 B) 50 C) 40 D) 30 E) 20
A) 0 B) 1 C) n – 1 D) n E) n!

8.
3. C = {a, b, c, d, e, f }
⎛n⎞ ⎛n⎞ kümesinin 3’lü permutasyonlarının kaçında a bulu-
8⋅ P⎜ ⎟ = P⎜ ⎟ nur ama e bulunmaz?
⎝ 2⎠ ⎝ 3⎠
olduğuna göre n kaçtır? A) 12 B) 32 C) 36 D) 38 E) 40
A) 6 B) 7 C) 8 D) 9 E) 10

9.
B = {a, b, c, d, e}
4. kümesinin 4’lü permutasyonlarının kaç tanesinde a
⎛n⎞ ⎛n⎞ ⎛n⎞ veya b eleman olarak bulunur?
P ⎜ ⎟ + P ⎜ ⎟ = 25 ⋅ P ⎜ ⎟
⎝ 2⎠ ⎝ 3⎠ ⎝1⎠
olduğuna göre n kaçtır? A) 120 B) 146 C) 150 D) 156 E) 160

A) 7 B) 6 C) 5 D) 4 E) 3

10.
5. F = {1, 2, 3, 4, 5}
⎛ n + 2⎞ ⎛ n + 1⎞ kümesinin elemanlarıyla içinde 1 ya da 2’yi barındı-
P⎜ ⎟ = 2⋅ P⎜ ⎟ ran kaç farklı 3’lü permutasyon yazılabilir?
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠
olduğuna göre n kaçtır? A) 9 B) 18 C) 36 D) 38 E) 40

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

146