Ang Lansangan Bilang Heterotopia

sa Panulaan ni Lumbera
(The Street as Heterotopia in Lumbera’s Poetry)

Alvin B. Yapan

Abstrak
Gagamitin ng papel ang heterotopia ni Michel Foucault upang ipaliwanag kung
paano tinatataw ng mga Pilipino ang lansangan, partikular ang kahabaan ng EDSA,
bilang mikrokosmo ng kasaysayan at heograpiya ng diskursong sosyo-politikal na
pinasok ng administrasyon ng Pangulong Benigno “Pnoy” Aquino III sa paggamit
ng slogan na “matuwid na daan.” Ilalapat ang mga prinsipyo ng heterotopia upang
basahin ang panulaan ng Pambansang Alagad ng Sining Bienvenido Lumbera
(Likhang Dila, Likhang Diwa, 1993; Balaybay: Mga Tulang Lunót at Manibalang,
2002) na tumatalakay sa kasalimuotan ng mekanismo ng pagtuligsa-pagpapasunod
ng lansangan. Papansining may tatlong espasyong tinatalakay si Lumbera na
itinatakda ng lungsod upang pag-antasin ang mga tao sa lipunan batay sa uri: ang
mga barung-barong ng mahihirap, ang mga paupahang kuwarto ng mga gitnang-
uri, at ang mga mansiyon sa mga pribadong subdibidisyon ng mga mayayaman.

The paper will deploy Michel Foucault’s concept of heterotopia to explain how
Filipinos look at the street, particularly the entire length of EDSA, as a microcosm of
the history and geography of socio-political discourse that the administration of
President Benigno “Pnoy” Aquino III engaged with the use of the slogan “matuwid na
daan,” literally “the straight path.” The principle of heterotopia will be used to
critically appreciate the poetry of National Artist Bienvenido Lumbera (Likhang Dila,
Likhang Diwa, 1993; Balaybay: Mga Tulang Lunót at Manibalang, 2002) which
discusses the complex mechanism of the street as an instrument of protest and
conformity. The paper observes how Lumbera identifes three kinds of urban spaces
that hierarchizes through the category of class: the shanty of the urban poor, the
rental apartment of the middle class, and the mansions inside exclusive subidivisions
of the upper class.

Keywords: Urban studies, heterotopia, history, geography, Philippine poetry

Mga Susing Salita: Urban Studies, heterotopia, kasaysayan, heograpiya,

panulaang Filipino

KATIPUNAN 2017 Espasyo

Satul
ang“
Mas
iki
pda
wangMa
yni
la
,”ma
tat
agpua
nangi
sangpe
rso
nana
is
anga sawa ngna ka tanaws al a
ba sngbi ntanangk anil
a ngs asakyan.1
Dahilsa
nasabingpa gta
na ws al a
ba s
,na it
ambi sngpe rsonaa ngk anilangk ondisyons a
mg at aongna g-aaba ngngma sasakyans ata bingAbe nida .Ka s
a mani yaa ng
kanyanga sawas alo obngk apanataganngk anilangk otse;s ama ntalangs alabas,
hindima pakal
ia ngmg at aongma kauwik a agad.Wa ringma gkahiwa l
ayna
ma gkahiwa laya ngmg amu ndoni la
:ngmg ama y-sasak yana tmg awa lang
sasa
k yan,ngmg ana kari
riwasaa tngma hihirap.Ng uni ts apa g t
ing i
nnga s
a wa
sal aba sng s alami ng na ghihiwa l
ays ak anyas ak ara niwa ng ma ma may a
n,
nagka karo o
n ng pa gg i
gii
tng k ama l
ayang pa nl
ipuna ns ak alooban ni ya.
Na gkak aroons iyang k abati
rang pa reho lang na ma ns il
ang l ahatnama y
al
a l
aha nin,ng u
ni ta no’thirapnahi rapa ngmg ana saka bilangi bay ongs ala
mi n
nama kauwis ak a ni-kanila
ngmg apa milyaa tma hals abuha y.Kungk aya’
t
pagda ti
ng s ak anilang hi gaan ng pa gtul
o g ng k any ang a s
a wa,na gi
g i
ng
kasi
nt uladnaa ngk ondisyonni yasamg at a
o ngna s
al aba sngl ansang a
n:na g-
uuma lpas,na i
sma ka gala
ws al o
o bngl ipunan,na isma ka tak assak ondisyonni l
a
ngk ak ulanganni langmo bil
idads alipunan,ngk a
nilangk a
hir a
pa n.Ng unitsa
hali
pnama katakass ak ahirapan,a ngna kasasakalna ngug nay a
ngi pinataws a
kanil
ange spas
y ongg i
naga l
awa n,ange spasyonghi gaan,a ngna isna ngtakasan
ngpe rsona .
Nagkaroon ma n ng pa g kamul ata ng pe rsona sa di -
ma kat
arungang
kalagayangpa nl
ipunangk anyangi si
na sabuhay ,hindini yama sabia ngg anit
ong
kabatiransak anyanga sawa .Bi l
a nghi gaan,hi ndii y
o nange spa syonama aar
i
nila
ngma s
abia ngk a nil
angmg apa ngambas ai sa’
tisa,da hill ala
bag i
n ng
ganit
o ngpa gsisi
walatngda mda mi na ti nii
s i
pa ngpa g i
gingpa hingahanng
higaan.Ga gamba l
ainl ama ngni toa ngi pinapa tawnapa gpapa hingange spas
yo
nghi gaan;hi gi
tsal aha t
,g agamba lai
nl amangni toa ngk anilangpo si
syonsa
li
puna nbi l
angna kat
a t
a asnaur i.Kungk aya,“ kungg a
bingk ada i
tk as ak a
ma ,
anongna la
lama nmo/s al ung ko ta tt uwa nghi ndina sa
s a
bingbi si
g/na
kuma k a
bigs apagalmo ngk atawa n?”2
Hindima nliter
alangpa gigingma s
iki
p
nge spasyongma yay
a ma ns aka nilangna gl
alakihangmg aba hays alo obngmg a
subdibisyona tmg aek skl
us i
bo ngl uga r,na g
pa pa t
uloypar i
na ngpa ngambas a
pagigingma si
kip,kungk ayana sa
sabis apa ma ga tngt ulanama siki
pa ng
Ma ynila,pagdati
ngs amg aug na yangna bubuos apa gi
tannilada langmi smong
espasyongs i
larinnama na ngna g pataws ak anilangs ari
li
.

1.Bie
nve
nidoLumbe r
a,“
Ma s
iki
pdawa
ngMa
yni
la
,”s
aLi
kha
ngDi
la
,Li
kha
ng
Di
wa(
Pasig
:AnvilPubl
is
hing
,1993)
,59.
2.I
bid.

KATIPUNAN 2017 Espasyo | 1

Wa lama ngna g awas apa g tatapo sngt ulaa ngpe rsonat ung ko ls ana una wa an
niya ngk aba ti
ran,hi ndima itata ng gingna itani m nangl ar awa ngi pina kit
as a
kany angl a nsang ana ngbut ilngpa g kuwe s
tiy o ns ak a s
a luk uy a ngk alag ayang
panl ipuna n,i sangl ara wa ngi pi nak itas ak any as al iko dngs a l
a mi nngk anya ng
sasak y an.Ma sasabingpa na ho nnal ama nga ngma gtata kdak ungk ail
a nni ya
tuluy anna ngba basa gina ngk a taha mi ka na tpa gsa sawa lang - k ibonai pinapa taw
nge spa syonghi g aanbi langpa hing aha n.Sag anito ngpa ma ma raan,
na gsisilbingi sanghe tero topiaa ngl a nsang anpa rak a yLumbe ra .Na g sisi
lbing
salami nnga k t
uwa lnae spa syongl ipuna nange spa syongl a ns ang an.Sa
pama ma git anngg anito ngpa na na lami n,na ipa kikitangl ans ang ans aa t
ingmg a
sarilia nga tingr ealida d.Na iha ha mbi nga tna itatambi sa nga k tuwa lnae spa syo
sae spa s yonghe tero t
o pia,nama a aringma g dul o tngpa gba ba g os aa k ings arilio
ma a arir inna ma ngwa langi dul o tnapa gbaba g o .Kungs i
s i
pi ins iMi c he l
Fo uc aul t
,k ungk aninona ng galinga ngt ermi no :“ Int hemi rro r ,Is eemy self
therewhe reIa m no t
,i na nunr eal,v irt
ua lspa c et ha to pe nsupbe hindt he
surfa ce;Ia mo v erthe re,t he rewhe reIa m no t ,as o rto fs ha do wt ha tg ivesmy
ownv isibilitytomy self,tha te na ble smet os e emy selft he r
ewhe r
eIa m
abse nt …” 3
Ki nik i
lalangmg atul aniLumbe ras aLi k hangDi la , Likha ngDi wa
(1993)a tBa laybay :Mg aTu langLu nó ta tMa ni ba l
a ng( 2002)a ngha la gang
da an,ngl ans ang an,pa ras amg aPi lipinobi la ngi sa nghe te rot opi a,ay o nsa
gani to ngpa g papa kahul ug anniFo uc ault.
Ma yda lawa nga s
pe k toa ngpa giginghe t
e roto piangl ansa ng an.Una ,
ipina hi hiwa tigngpa nl aping“ he te ro”a ngpa g -i
ra lngi ba’ti b angl u g ars alo ob
ng i isang e s
pa syo ng l ans ang an.Hi ndil a ma ng da luy an ng t rapik oa ng
lansa ng an ng Pi lipina s.Ni l
a lalama n di n ng l ans ang a na ng s a lamin ng
pag tata kdangg uwa ngs apa g itanngma hihi rapa tma y ay a ma ns al o obng
li
puna ngFi l
ipino .Ha limba wa ,ma yi tinatak dana ngl iny angt rapi kopa ras a
mg apa mpr ibado ngs asak yannahi wa l
ays apa mpubl iko ngs a sa kyank a t
uladng
mg abus ,FX a tdy ip.Si ni mul a na ng pa gpa patupa d ng l iny angt rapik ong
na kala anl a ma ngpa r
as amg abusno ongDi sy embr e2012 .Sa ma nt ala,simul a
lama ng no o ng Se ty embr e 2014, na g t
ak da na r ina ng Me tro Ma nil
a
De v elo pme ntAut ho rity( MMDA)nghi wa la ynal i
ny apa ras amg at rakda l
a
ngna pa kabi gatnada loyngt rapik os aC5.Hi ndil ama ngi no se ntengpa gbibigay
ngk alutas ans apa gpa paluwa gngda l
o yngt rapik oa ngg a ni tongha kba ng i
n.
Ipina g papa tuloyni toa ngpa g- aant asngma hihi rapa tma ya ya ma ns al oobng
li
puna ngFi lipino.Ma k i
k it
adi toa ngpa gpupul isnge sta dos ak inalul ugaranng
iba’ti ba ngur ingpa nlipuna n na nghuwa gma gba ng g aana ngk ani langmg a
mundo ,nama gbubung al ama ngngmg ahi dwa ana tt ung g a lian.Ki nikilalang

3.Gaga
miti
ns abuongsana
ysa
yangMichelFouc
aul
t,“
OfOthe
rSpace
s:
Uto
piasandHeter
otopia
s,”t
rans
.JayMis
kowi
ec,Arc
hit
ec
tur
e/Mou
vement/Co
nti
nui
té
(
October1984)
.

KATIPUNAN 2017 Espasyo | 2

gobyernonahi ndil ama ngisyungt rapikoa ngk i
nakahar
apnapr oble
mas a
espasy
ongl a
nsang an,k undiangpa ngkala
ha t
angi s
yungpa gigi
nga tr
asadong
pag-unladnge k
o no mi y
angba ns
a.Ma kikit
as ala
nsanganngMa ynil
aangmg a
ma mama yang ha nda ng-handa na ng uma r
angkada sa pag-unlad, ngunit
napipi
g i
lanngk akulang anngmg aimpr as
truktur
aa tmagkakas
alungatnamg a
poli
siyangpa mba nsangpa ma hal
aan.Hi ndinal a
ma ngme t
aporaa ngganito
ng
kalaga
yan,da hili pinakiki
tar in nang liter
alng k ala
gayan ng trapi
k os a
kakals
adahanngMa ynilaangpa g-aaks
ayangg obyer
nongha l
osP2. 4bilyon
araw-ara
ws anawa wa lango ra
sngpa g
gawangmg ataongnabubuli
dngt rapiko
saEpifaniodelosSa nt osAvenue(EDSA) .4

Sapa glal
a ma n ng he t
erotopiang i ba’tiba ng luga rnana gsisi
lbing
sal
ami nngpa ng k al
aha t
angl ipunan,ma sasabingisar inguto piaa ngl ansangan;
ibi
gs abihin,isangl ugarnawa l
ana mant alaga,da hilka thang -isi
pl ama ng.
Na nditona ma na ngi k
alawa nga s
pe ktonghe terotopiabilangut o pia.Sat ula
ng
“Awi tngTa gumpa y”niLumbe ra,inil
al
arawa nniyaa ngEDSA bi langt agumpa y:
“EDSA a tMe ndi ola/Aya tingt agumpa y,/Ta y
oa ngs a
mba yang/Ay awna ng
pali
nla ng.”
5
I
na alaladitongt ul
aniLumbe raa ngna gi
ngpa pelngpa nuluk an
ngEDSA s apa gpa patals
iksada l
awa mpungt aongpa nunung k ulanngdi ktadorna
Ferdina ndMa rcos .SaEDSA na gkaisaangiba ’
tib a
ngs ekt
o rngl ipunanupa ng
wa kasan naa ngpa mama yaning ba tasmi lit
ars aba nsa .Ng uni tisai tong
tagumpa ynai s ar i
ngut opia .Tina t
anggapngt ulaniLumbe ranana patal
s i
k
ma ns apa gkapang ulos iMa rcos
,pa t
uloypar i
na ngpa kik i
pag labanpa ras a
pagba bago:“ Ti bayana ngha nay/Ngs amba yanan/ At ings as apit
in/Ang
katang hali
an!”6
I
bi gsabihin,wa lapar intalagaa ngi nasa
m napa g babago,a ng
“katang hal
ian,”l alonak ungpa niniwalaa
na ngmg ak r
it
ik ongma payapang
rebolusy o
ns aEDSA bi l
angpa nana ti
lipar in ngmg ao l
ig arki
yas ak anila
ng
hawa ks apa ma ma halangba nsa.
Kung kaya,lampa spa ang pagigi
ng heter
otopi
a ng lansangan ng
Maynil
asapa gigi
ngut opi
anito,s
apa gk
ak a
hiwal
ayni t
os area
lidad.Da hi
l
ka
iba s
a utopia,nagkakaro
on ng k onkre
tong epekt
oa ng he
terotopi
as a
pa
gigi
ng k r
it
ikalnitos aa kt
uwalna e s
pasyo ng reali
dad.Sa g ani
tong
pa
ma mara
an,ma sasa
binghigitnato t
o oanghe t
eroto
piak ungitatambissa
pa
gigi
ngg unig
unil a
ma ngngpa gi
gingut opi
anito.Bilangpali
wa nag,nang

4.Michel
leV.Re mo
,“Tr
aFcCo
stsP2.
4B Da
il
y,
”Ph
il
ip
ineDa
il
yInq
uir
er
(
Mani
la
),6J
uly2013,A1.
5.Bi
env
eni
doLumbera,“
AwitngTagumpay,
”saBal
aybay
:Mg aTu
langLu
nót
a
tMa
nibal
ang(
Mari
kinaCi
ty:Tal
ing
daoPubl
is
hingHous
e,2202)
,130.
6.I
bid.

KATIPUNAN 2017 Espasyo | 3

gami ti
nngPr eside nt eBe ni g
noS.Aqui noI I
Ia ng“ da angma tuwid”( kakabitng
la
ha tngr eli
hiyos oa tmo ralnak ono tasyonnito)s api nak a
unani ya
ngt al
umpa t
i
saina gur asy
onni yabi langPa ngulongPi l
ipinasno ong2010, 7
hindilama ng
niyag ina mita ng i ma hen di to bi l
ang me tapora ng pa ng hikayatni yas a
samba ya nan upa ng t a l
ikurana ng k ati
wa l
ian.Na kikita di n ng Pr e
side nte
Aqui noa ngpo sibilida dnana kit
aniLumbe ras ala nsang anbi langi nst
rume nt o
ngpa gba bago.Suma salung a
tng alama nga ngmg ana ng yayar isalansang a
ns a
mg a po li
siy
ang “ wa lang wa ng-wa ng ”niPr es
ide nte Aqui no .Kung k ay a
,
nagsisil
bi ngisangk ritikangpa ma ma hal
aniAqui noa ngk asalukuy a
nge stado
ng l ansa ngan ng Ma ynila
.Na ndito ma na ng pol isi
ya ng g obyerno ng
pagka kapa nta
y -pa nt ayng l aha tng t aos al ansa ng an,na ndo on na mana ng
patuloynapr iba ti
s asy onngmg apa mpubl i
ko ngt ranspo rt
a syo n.Sae spasyong
la
ns anga n,hi gi
tl ama ngnapi naluluwaga ngda luya n ngmg as as
akyan ng
ma yayama n,sama nt a langna gsi
siksi
k ana ngmg ak araniwa ngt aos apa gpi l
a
uma -uma gas amg ae stasyon ngt ren,na gha habul ans ak a ls
adama kasak ay
la
ma ngngbus ,FX,a tdy ip.Sahumi gi
tk umul angna26M nag uma gamitng
pampubl ikong t ra ns po r
tasyon, ma g -
uuna han s ilas aa patl amang na
pampubl ikongt r en. 8
Ka raniwanna ngt anawi ns aEDSA nauma bo thang ga ng
SM No rthEDSA a ngpi l
angmg at a
os aMRT t uwi ngr ushho urs auma g a
.
Ma tiraa ng ma tib aya ngpa gbiyahepa ras amg ak araniwa ngma mama y an,
patayans ak ungs inoa ngma uuna ngma kasak ay,a nguna ngma kagagalaws a
lo
o bngl ipunangFi lipino .
Hi ndina kapa gtata kangk auntilamangnama ypo liti
k ongs uma kays a
tr
en,k atuladngg ina wangSe nadoraGr acePo enitolamangnat aon,na t
utuwa
naa gada ngmg ak ar
a niwa ngt aongma gi
ngs aksisag a nitongpe no me non.
Dahill uma l
abasnapa rang unti-unti
ng na gig
ing hiwa l
a ya ng g oby e
rnong
ta
ga g
a waa tt
a ga
pag patupa dngpo li
si
yas amg ama ma ma y
angs iyadapa tnito
ng
pagsi
lbiha n.Luma labast uloynapa r
angpa l
ipad-hanginl ama nga ngpa ggamit
ngme tapo ra
ngma tuwi d nada ans at al
umpa tingPa ng uloAqui no.I sa
ng
pal
ipad- hangingna gmul ana ma ntala
gas ais
angpo l
it
ikalnahi dwa ans apag i
tan
ngmg ak amponi naAqui noa tMa nue l“Ma nny”Vi ll
ar,J r.s ak asags
a gan
noonge l
ek si
yonng2010;k ungsaan,isangpa ri
nig,is
angpa li
pa d-hang i
n,ang
daangma tuwi dsakina sang kutange s
kandaloniVi ll
arsaC5Ex tensionPr oject
.
Kungt utuusin,pali
pa d- hang inng alamangt ala
g adahilng ayo ’
yma gkaal
y ado
namul is ai i
sangpa rti
dos apa gkaka
salingLa sPi ñasRe pr e
sent a
tiv
eCy nthia

7.“
Ina
ugur
alAddr
esso
fPr
esi
dentBe
nig
noS.Aqui
noI
II,
”O%c
ial
Gaz
ett
e(30
J
une2010)
.
8.Giov
anniTapa
ng ,Ph.D.,“
Tra
Fc!,
”(eMa ni
laTi
mes(
Mani
la
),6Aug
ust
2014,htt
p:/
/www.mani
la
times.net
/tr
aFc
-2/
117077/
.

KATIPUNAN 2017 Espasyo | 4

Villa
rs aTeam Pno yparas apaparat
ingna ma nnae leks
iyonng2016 .
9
Kung
gayon,hindisimplea ngpa gl
utassapr obl
emas at ra
pikosak akals
adahanng
Ma ynila
.Na ndit
os alansanganngMa yni
lana muoa ngda ntao
nge pekt
ong
kasaysay
anngk a
tiwali
ans apama maha l
as aba nsa;nagkaroonngk onkret
ong
epektoa ng gani
tong kasaysa
yans ak alat
-k al
ata twa l
ang kai
sahang urban
planning,atsama g k
akas
a l
ungatnapo l
isi
yangmg apo l
it
ikongna islamang
protekta
hana ngk anil
angmg apa ns
aril
ingi nteres.Ha l
imbawa ,iba-i
baa ng
polis
iyangnumb erc odi
ngs aiba-i
bangl ugar.Ma hi
gpitnaipinagbabawalang
j
aywa l
k i
ngsaMa kati
;saiba,nakalul
usotk ahits akalagi
tnaa
nngEDSA.Ka ni
-
kaniyangkahari
ana ngmg apolit
iko,kani
- k
ani y
a ngbalwarte
.
Sapa gigingk rit
ik alngl ansangans ar eal
ida d,ditor i
ns alans angan
nagaganapa ng mg ak ilos-pr otesta
.Ha li
mba wa ,s al ansangang i
nana pa ng
pagprote
stangmg ama gs asakangSumi l
ao.Na glakads il
ana nghumi gi
t1, 700
km mul aSumi la o
,Buk idno n ha ngg ang Ma ynila
.Na gsi
mul aa ng ka nil
ang
la
k a
dngi k a
- 10ngOk tubr e2007a tna gtaposs aMa lac
aña ngngi ka -18ng
Disyembre2007upa ngi pa kiusa plama ngs ag oby e
r nonai bali
ks ak ani l
aa ng
kanil
anga nces t
ra lla
ndnag ustongbi lhinngSa nMi g uelCo rpora
t ion(SMC) .
10

Ma uuli
ta ngg a nitongpa glal
a kad bilangpr o
te s
tas aha na yna ma n ngmg a
ma gs
asakangni yog.Na gsimul ana ma na ngk anilangl akads aDa vaoCi ty
noongi ka-21ngSe tyembr e2014a tna gt
a poss aKo rteSupr emangMa ynila
noongi ka
- 19ngNo by embr e2014.I pinapa ki
usa pna manni laangpa gbuong
Co c
onutFa rme r’sTr ustFu nd( CFTF)ngPr esi
de nteAqui nona ngma gami t
agadngmg ami smo ngma gs a
s akaangpe ramul as ak ontr
o bers
iyalnac oconut
le
vyf und,nauma abo tng$1. 6B,nana ba wingg obyernomul as aUni te
d
Co c
onutPl anter sBa nk( UCPB) ,k ungs a ani nil
a gakngda ti
ngFe rdinand
Ma rc
o satngk anyangmg ak aalya
do ,atbi naba la
knang ayongpa daanins a
reca
pital
iz
a ti
o nnama gpa paba bangs ha r
engmg ama gsa s
aka.11
Bung aa ng
ganit
ongpa raanngpa gpr otestangk asa
lukuy anna ngna g igi
ngk alakaranng
pagpapabatidngmg ahi na ings apubl ikos apa ma ma git
anngpa g-i
ing ays a
kals
ada:pinat utuno ga ngmg abus i
nangk ot s
e,na glalabasngmg ame gapho ne,
nagkakaroonngmg ak ant aha n,g uma gawangmg apa gma rts
a.Lumi likhang

9.“
UNA on Te am PNo y Sl
ogan:Ironi
c,
” Rappl
er
,J anuar
y 29,2013,
ht
tp:
//
www.
rappl
er.c
om/
nat
ion/
20669-
una-
o n-
tea
m-pnoy-
slo
gan-i
ronic
.
10.Le
sli
eAnnG.Aqui
no,“
Sumi
la
oFa
rme
rsEndLo
ngMa
rchPr
ote
stOv
er
La
nd,
”Ma
nil
aBu
ll
et
in(
Mani
la
),22De
cembe
r2007,1.

11. Car
menci
taA.Car
il
lo,“
CoconutFar
me r
sPlanProt
estMa rc
ht oMa nila
,”
Busi
nes
sworld (Mani
la)
,1 J uly 2014, http:
//
li
nux48.
wsi
ph2.com/content
.php?
se
cti
on=Na ti
on&ti
tl
e=Coco
nut
-fa
rmers
-pl
an-pr
otes
t-mar
ch-t
o-Ma ni
la
&i d=90182.

KATIPUNAN 2017 Espasyo | 5

pangkal
ahat
angpa g
-ii
nga
ya ngmg anagwewel
ganama ka
pagpa
pa hi
nto,kahi
t
pansa
ma nt
ala,ngdal
oyngtrapi
ko.Li
ter
alnapina
baba
galnit
oangpa ng
- a
raw-
ara
wnada loyngbuhayngtaoupanghikay
ati
nsiy
angmag-is
ipatpagmunihan
angkasal
ukuyanniy
angkondisy
on.
Sa g anitong ma panghima gsik na k atang ia
n ng l ansang an bi l
ang
he ter
otopia,hi ndina kapag t
atakang ma ging t ampul ana ng l ansangan ng
pa gpupulisng pa ma ha l
aan.Samg as ali
taniFo uca ult
,na g i
g i
ng i sana ng
he ter
otopiangk ai
ba ha n(i.e.
,h e
ter
o topiaofd eviat
io n)a ngl a
ns anga n,sang-ayon
sauna ngpr insipyongi sanghe terotopia.Samg apa gla l
agayngmg abar i
kada
ngMMDA s amg at awi ranngt aoa tsada ana nngbus ,ma kik i
tak ungpa paano
na gigi
ngi s
ana ngs ag radongl ugara ngl ansang annahi ndima aaringba sta-bast
a
nal ama ngda a
na nngt ao.Sa bing angmg ana ka paskilnaba ba l
angMMDA,
ba walt umawi d da hilna kama mata y.Na gka r
oo n nang k apang yari
hana ng
lansang annapuma ta yobuma wingbuha yngt aonawa ri
ngi sana ngnilala
ng .
Na g i
ging is
ana ng e nti
da da ng l ansang an;wa ring i sana ng Di yos.Hi ndi
lama ng pa gmumul taa ng a abutin ng mg a hi ndil uma bags ak aayusang
ipinapataw ng g oby erno s al ansang an,k ung hi ndibuha y.Hi ndil ama ng
tinutuko yditoa ngmg aj aywalker
,k undipa t
ia ngmg amo toristanabi g l
ana
lama ngma gugulanta ng,na k a
ino m ma nohi ndi,s amg aba ri
ka dangMMDA.
Sina s
ak l
aw ng k apang ya r
ihan ng l a nsanga n bilang ni l
al
a ng a ng pa rehong
na kabababaa tnak at
a taasnaur i.
Bil
angs agradoatipina gbaba wa lnal ug a
r,ma aar
ipar inna ma ngpa s
uk i
n
ang e spasyo ng l ansa
ng an,a li
ns uno ds ai ka -l
ima ng pr i
ns i
pyo ng i sang
heterotopiaa yonk ayFouca ult.Ki na kaila
ng anl ama nghumi ng ingpa hintulot
mul as apa ma hal
aan.Ha li
mba wa ,upa ngma kapag welga,kina kai
langanpa ng
humi ng ingpe r
mi tmulas ao pisinangMa y
orngl ungsodomuni s
ipyona
ma aape kt
uha n ng we lga.Ay on ng ak ay Fo ucault,“ heterotopia
sa l
wa ys
presuppo s
eas ys
temo fopeni nga ndc l
osingt hatbo t
hi so
latesthe ma ndma ke
s
them pe netrable
.Ing eneral,thehe t
e r
o topicsit
ei sno tfr
e e
lya ccessi
blelikea
publicpl ac
e.Ei therthee nt r
yi sc o mpul s o
ry … o relsethei ndi v
idualha sto
submi ttoritesandpur i
Pcations .Tog etin,o nemu stha v
eac erta
inpe r
mi ssi
on
and ma ke c er
tain g e stures.
” 12
Kung pa k a
iisi
pin, k atawa-tawang
ma nga ngai
langanpangi sangpe rmi tk ungna isma gwe l
gaa ngi sangpa ngkat.
Kina kail
angangna k a
palo
o bs ar egul asyonngg obye r
nopa tiangpa gprotes
tasa
kanilangr egulas
yon.Ma yi sangbuo ngba tasnai nil
aan,a ngPu bl
icAs sembly
Ac tof1985( BatasPamba ns aBl g.880) ,upa ngba ntayanl ama nga ngg ani
tong
mg a pa gki
los. Ang pa ghing i ng pe rmi ta ng na gsis
ilbing r i
twa l ng

12.Fo
uca
ult
,Pf
thpr
inc
ipl
e.

KATIPUNAN 2017 Espasyo | 6

pag pa pa dal
isaynabi na bang gi
tniFo uc ault
.Da hilsapa ghinging pe r
mi t,
luma l
a ba snay umuy uko dpar ina ngk uk uhangpe rmitsak apang ya
rihanng
tutulig sainniyange nti
da doe stabl
isi
my ent o
.Wa l
anar it
oa ngl a
ns angank ung
saanma a ar
ingma gha l
o -haloa ngiba’
tiba ngur ingl ipunan.Hi ndinama kikit
a
ditoa ngl ansa
ng annak atuladngEDSA s apa gka kapat
alsi
ks adi kta
duryani
Ma rco s;saha l
ip,is
ana ngl ansangank ungs aanma ynakatakdana nglug a
ra ng
lahat,pa tiango posi
s y
o n.Ng unitanuma na ngg awingpa gpupuli
sa tpag -
aa y
os
ng g oby erno sal a
ns ang an ng Ma ynil
a,ma na nanatil
ipar i
ng l ar
awa na ng
lansa ng an ng pa ngk a
laha tang k o
ndisyon ng pa mama halasaba nsa.Hi ndi
ma g ba ba goa ng la nsang an ng Ma ynil
a ha ngg a’
t hindi na gbabagoa ng
pama ma lakadngmg apo l
it
ikos abansa.
Ma k i
ki taa ng k apang y ariha n ng l a
ns a nga n bilang he t
e ro t
o pias a
ka pa sida d ni tong bi g yan di n ng k apa ng yariha na ng t aong pul i
sina ng
go by e rno ngpumu pulisdi ns ak anilas apa g tatakdangmg aha ng ga nans a
lans ang an.Ma l
inaw nama k i
k itaa ngg ani t
o ngt umba l
ikangpa g pupul i
sng
esta do -ta oa tt ao-es
ta dos ak ina sang kutange sk anda longMa y orngMa kati,
Junj unBi na yno ngi ka -30ngNo by embr e2013 .Sana t
urangi ns i
de nte ,hi ndi
angpa gig i
nge kskl
us i
bo ngs ubdi bisyo nngDa sma riñasVi llage ,nauma st
a ng
ma ys a ri
lingba t
as,angna gingi syu.Hi gitnapi na gtuuna nngpa ns i
nngt a oa ng
hindipa g suno dniBi na y,k asa mangk any angk apatidnaSe nado raNa nc y
Bi na y,s aba ta sngl ans angannama ymg aipina gbaba walnal aba san.Ba gama t
sinaBi na ydi na ng“ guma wa ”ngna sabingba tasngl a nsangan,g ayongs a ko png
pa gig ingma y orni yangMa katia ngDa s
ma ri
ña sVi lla
g e
,hi ndini l
ama aaring
sabi hi nghi ndis ilasak lawni to.Sama tangpubl iko,s i
nusuno dl ama ngngmg a
guwa rdiy angDa s
ma riña sVillag ea ngut oss ak a nil
a.Sa klawa ngl aha tngba ta s
ngl a ns ang an,pa t
ia nga wtor i
da dnag uma waoma yk ontrols ak ani l
a.Kung
ka ya ,hi ndia ngpa g
buwa gngg atengmg ae k s
k lusibo ngsubdi bidis yona ngi sy u,
hindia ng pa gdestr
ung ka ng mg a ha r
ang s ak alye ng MMDA,hi ndia ng
pa gta ng g alsamg aU- turn,a ts amg apa si
k ot-sik otnao ne-wa y.Luma laba sna
tang g a pnangl ahatangg anito ngmg aba tass al ansa ngan.Hi ni hing inal ama ng
ngmg at a onas ak l
awi nni t
oa ngl a hatngur isal ipuna n.Wa lada patna sal aba s
ngba ta sngl a nsangan.Na glipa naa ngmg ak asongpa gpupul i
sngt a os ama ss
me diaa ts oc ialme di as amg ana g-aakalanghi ndis il
as aklaw ngba tasng
lans ang an.Na ndiyana ngpa ul i
t -ulitnapa gk aka hulik ayRi char dGut ier
r ezpa ra
sao v erspe edi ngunas aCo mmo nwe althAv enuea tik a
lawas aSo ut hLuz on
Ex pr e sswa y na ng mi nama ne ho a ng k any ang pu lang Che vys portsc ar;
ba ga ma n,pa rehong i tinang gis iyempr e ng na sabing a ktors a me di aa ng
ga nito ngpa gk akahulis ak a
ny a.Na ndiya na ngpa gbatikoska yJ oe lPa die rno ss a
ka ny angpa g-c ounterQo w na ngmi na ma ne hoa ngk anyangi tim naJ ag uars a

KATIPUNAN 2017 Espasyo | 7

Bo nifa
cioGl obalCit
yni t
ol a
ma ngnat a
o n.Na ndiyandi nangpa gba t
ikoskay
Pa ulaJa
mi eSalvos
a,isange st
udy a
ntengLaCo nsol
acionCo l
leg e–Ma nila,na
higitnana kil
al
as apa hayag na“ Ama laye r
”( i.
e.
,“I’
m al iar.”)sak anyang
pang mama tak a
ySha r
o n Ma eCa sina,is angba baengg uwa rdiyang LRT 2 .
Sinitangg uwardiy
aa nge st
udya nt
es apa gk ukulangnitongipada ans aconveyor
ng x -ra
y ma chine ang da la nit
ong ba g.Na ndiyan patia ng e skandalong
kina s
angkutanniCl a
udi neBa r
re t
ona ngpa g a
li
tanni y
aa ngisangs tewa r
desssa
ai
r portda hilsai s
ang k a
so ng o S- l
oade db ag
gage.Na gkabugbug ans i
na
Ra yma r
tSa nti
ago,as
a waniBa rret
tono on,a tRa mo nTu lf
oda hilk inunanng
hul iangbuo ngpa ngyay a
risak a
ny angc ell
pho ne.Ma gkakauria ngl ahatng
naba nggi
tnai nsi
denteda hilma ykina l
ama ns il
angl a
hatsamo bili
dadngt aosa
lo
o bngl ipunangFili
pino .
Ma oobse rbahandi tong a yona ngl uma l
aba snama g katunggali
ngpa pel
ngl ansa ng a
nbi la nghe t
erotopia.Ka saba yngpa g kuwestiyonnghe te
ro t
opias a
ak tuwa lnae spasy ongr eali
dad,na g
pa pa k i
t arina nghe terotopi angpa gtangga p
sat i
nut uligsar inni t
o ngr eali
da d.Ku ngk aya,pa i
kot-ikuti
nma ns aU- turn,
tang ga pnangmg ata oa ngg a nitongpa g- aaksayango ras,g asoli
na,a tlakas;
ba sta ma y ma kital a ma ng na r esultas a pa gg al
aw.Ma gk akai
ba ma n na
pa takara na ng i pinatutupa ds a ma gk aka ibang l ungsods a Me tro Ma nila,
pina l
a lampa snang t ao ba st
ama yma k i
tal ang nae pek t
os ak abuha yan.
Ma sasabi ngna g ka r
oonnangi nterna l
isas yo ns apa nigngmg ama mama yanng
pa niniwa l
as aTr ickle
- downEc ono mi cs.13
Sina s
a binitongwa langda patipa g-
alalaa ngmg ama hihirapnahi ndima tama s aa ngpa g
kaunl ads aloobngs ist
e ma
ngk apita li
smo .Ka i
lang anlama ngni languma sangda hilsala kingk ayama nang
ma l
ili
k hangk apitali
smo ,impo sible
nghi ndis i
lama ambuna nngg r
asyangmg a
ka pitali
st a.Kungk aya ,higitnama lakingpa g kaunlads ak apitali
smo ,higitna
ma ra
mi nga ambo ngg rasyasama hihi r
a p.Si nt oma sngg anit
o ngi nt
erna l
is
asyon
angpa gk akaroonngmg ana ma ma l
imo ss al ansang antuwi nghi hintoa ngda l
o y
ng t r apik o.Si nto masdi n ni to pa tia ng mg a mu munt ing k abuha ya
n ng
pa gbe ntangma ni,ba lut,itl
ogngpug o ,ic e-tubig ,atibapa ,nana bubuha ys a
tuwi ngma gi
g i
ngpa ranghi gant engpa rada ha nngs as
aky ana ngk aka l
sadaha n
ng Ma y nil
a. Sa he te
r ot
opia ng l a nsa ng an, ma y na raramda ma n na ng
pa gtang g ap,sak awa l
angpa g-asanama g ba bagoa ngk aayusangi pinapatawng
pa ma ha laans apa g -aantasngmg aur ingpa nlipuna n.Sag anitongpa ma ma raan,
tinutupa d ng l ans anga na ng i kalawa ng pr i
nsipy o ng he terotopiaa yonk ay
Fo uc ault.Ay on ng as ak anya :“ …[ E] ach he terot
opia ha sa pr ecisea nd
de termi ne dfunc tionwi t
hi nas o cie
tya ndt hes amehe terotopi acan,a cc
o r
ding

13. Vo
ma s Sowel
l,“Tri
ckl
eDo wn” (e
orya
nd “
Tax Cu
tsf
ort
heRi
ch”
(
Cal
if
ornia
:Hoove
rInst
itut
ionPr
ess
,2012)
.

KATIPUNAN 2017 Espasyo | 8

tothes ync hr
onyo ft hecult
urei n whi chi toccur
s ,haveo nefunct
io no r
another
.”1
4
Kungk ay
a ,kungmins angna ginglugarngpr ote
staanglans
a ngan;
sang a
yon,na gig
inglug a
rnangpa gpapasunoda nglansangan.Natut
upa dang
gani
tongt ung
uhinngl ansa
nganda hi
ls ak at
otohananghinding anakabukod
nal ugara nglansa
ng an.Ma napa’yangl ansangan pang aa ngnagsi
silbi
ng
taga
pag-ug nayngl a
ha tnge s
pas y
o ,ma gingpr i
badoma nopa mpubli
k o,na
si
nasal
ami nniyanglahatsakanyangk abu uan.Kungk aya’
tsabaynasala
mi na t
bahagings ina
sal
aminni yaa
ngla nsangan.
Bi l
a ng pa liwa nags ak asali
muo t
a n ng me k anismo ng pa g
tul igs
a-
pa gpa pa suno dngl ansangan bilanghe terot
o pia,ma ha l
ag angpa nsiningma y
tatlonge spa syongt inatala
k a
ys iLumbe ranai ti
na takdangl ung sodupa ngpa g-
ant asina ngmg at aos al i
puna nba taysaur i.Una ,na ndi yana ngmg aba r ung-
ba rongngma hihirap.I ka
lawa ,angmg apa upa ha ngk uwa rtongmg ag i
tna ng-
uri.I ka tlo,a ng mg ama nsiyons amg a pr ibado ng s ubdi bidisyo n ng mg a
ma yaya ma n.Bi nubuongt at
longl una na ngpr i
ba do nge spas yos alu ngso dna
niluluk uba n ng i sang na kat
a t
ak otnak as
ikipa n.Pa rak ayLumbe ra,i sang
pa ng una hingk atangianngur banismoa ngg anitongk asikipan.Na pipili
tana ng
ma hihir apnama g si
k si
kans amg as qua t
ter’
sa r
e a,s amg ag il
idnge s
ter o,sa
il
a li
m ng mg at ulaya tQ yover,s ag i
li
d ng da ang -bak alng t ren,s a
ab ando na do ngmg alotea tgusali
.Na gi
g i
ngl iteralpa ras ama hi hirapa ngpa g-
irals as amg asingit,atlaylay
a nngur bangl una n.Sal o obngna sabinge s pasyo
iti
na tat ag uy odngma hihira
pa ngma g- a
na kni l
anak adalasa ngbi nubuong
li
ma nga na k,a y
o ns a2008Na tionalDe mo g
raphi ca ndHe alt
hSur vey( NDHS)
nag ina wangNa tiona lStat
isti
csOFc e(NSO) .Sat ula ng“ Hi ma gsikniJ oj
o”
(1993) ,da mangt auha nk ungpa anopa ra
ngna gi
g ingbi l
a ngg ua na ngk a
ni l
ang
ba ha y.15
Da hilluma l
a kinas iya,ipina pata
w nas ak any angmg aba l
ika tng
ka ny angna naya ngna pakabigatnar esponsibili
da dnai t
a guy oda ngk ani l
ang
pa mi lya ,k a pali
tngpa gdalani t
os ak anyana ngs iy am nabuwa ns al oobng
sina pupuna n.I nilalarawan di t
oa ng ba hayng ma hirap hi ndibi l
a ng i sang
ma pag k aling ange spasyo;hindi“ ho mes we etho me .”Na gig i
ngi sangk ulung an
angb aha yngma hirapnapumupuk aws apa gna na sangpa gt
a ka s,nguni ts abay
ding na ng gagapo s s a k awalang-pa g-asa ng hi ndi ma ubo s-ub os na

14.Fo ucaul
t,sec
ondpr i
nci
ple.Tingnandina ngkaha
li
ntul
adnapa g-
aar
alni
MikhailBakhtinngk ons
eptongchronotopesa“Fo
rmso fTimeandoft
heChr onot
ope
i
ntheNo ve
l,”sa(eDi al
ogi
cImaginat
ion:FourEs
saysofMikh
ailBa
kht
in,ed.Michael
Holquist
,tr
ans .CarylEme r
son,andMi cha
elHo l
quist(
Austi
n:Univ
ersi
tyofTe x
as
Pr
ess,1981)
,84- 258.
15.Bi
enve
nidoLumber
a,“
Hima
gsi
kniJ
ojo
,”s
aLi
kha
ngDi
la
,Li
kha
ngDi
wa
(
Pas
ig:Anvi
lPubl
is
hing
,1993)
,8.

KATIPUNAN 2017 Espasyo | 9

r
espo
nsi
bil
ida
d.
Hindina gtat
aposs ae spasyongk a hira
pana ngg anito ngpa glalarawa nng
kasikipa nsaur bangl una ns amg atul
aniLumbe ra.Na g papa tuloya ngg anitong
kasikipa ns a mg ae s
pa syo ng g i
tnang -uri
,a tng ma y ayama n.Sa t ulang
“Pa gka mulat,”na rara
mda ma nngpe rsonaa ngma tindingk o mpe tis
yo npa ras a
espasy os alung sod.Na gsusulputannapa r
angk abut esapa li
gidni yaa ngmg a
condo minium,t ownho use s
,a ti ba pa ng pa baha y.Ay o ns a Ce ns us o f
Po pula ti
ona nd Ho using ( 1995)nag inawang Na t
i ona lSt a tis
ticsOFc e,
uma a bo tna ng 5 .
1% a ng pa glaking po pulas
y ons a Me tro Ma nila,na
nang ang ahulug anng342k ataoba watk ilometrok uwa dra dopa g datingna ma n
sapopul ati
o nde nsity
.Ka tumba sni t
oa ng65% ngk al
upa a nngMe troMa nila
na i nilalaa
n pa ras a mg at irahan,a yo n nama ns a Ur ba n Pl anni ng a nd
De velo pme nti nMe troMa nilangg i
na wangMMDA ( 1996) .16
Kungs is
ipiin
mul as at ul
a :“Patipe r
sy a
na ng /da t
i’
ypa nang ga
langs aus i
s eronga raw, /pa rang
bak l
ad na na k a
sampa y ,
/i igk asl a
ma ng a ts uk at/ pa ga k
o ’y na kalingat,/
kuk ulung ina kong -akol ama ng /sak wartongi nuupa han. ”17
Na gpa pa tuloya ng
ganito ngk asikipanpa tisamg ae s
pasyongma ya
ya ma nk a tuladngt ina l
a kays a
“Ma s
ik ipda wa ngMa ynila.
”Samg ag i
tna nguria tma yay ama n,hi ndinang a
lama ng s a pi sikal na e spa syo nara ramdama n a ng pa gig ing ma s
ikip.
Na raramda ma n naa ng g anitong k as
ikipa ns amg aug na yang pa nlipuna ng
ipinapa taws ak anilangmg aur bangluna n.Saba ha gingg itnangur i,i saitong
ugna ya ngpi nama mayaniha nngk ompe tis
yon.Saba ha gingma yaya ma n,is a
itongug nayangb umubul ids ak anil
asaiso l
asyon.
Ga anoma nil
a r
awa nngmg atulaniLumbe r
aa ngk asi
kipa nngur bang
luna n,hi ndiniyaiminung k
ahia ngpa gbuwa gsamg apa dernana ghihi wal
ayng
mg ama hirap,samg agitnangur i,ats amg ama yayaman.Wa la
ngpa na wag
ans a
ma lawa k ang pa gs
iras as uperstructure ng lipunan na ha hantong s ais
ang
rebo lusyogb uburas a mg a pa g- aantassal ipunan ba ta
ys aur i
.Sa ha l
ip,
iniha hain niLu mbe raa ngi ma he n ngl ansangan bi
la nghe t
ero t
o piaupang
ma g sil
binghi ngahanngmg ahina inga ttakotnadulotngk as
iki
pa nngba r
ung -
baro ng,pa upahangk uwa rt
oa tma nsiyon.Na gigi
ngbe ntil
asyona ngl ansa
ngan
bilanghe ter
otopia,dahils ak apa si
daddi nni tongma gla
ma nngi ba’ti
bang
pana ho n,i sa
ng he ter
oc hrony,a yonk ay Fo uca
ult.Ng uni
ti s a
ng ur ing
heter ochro nynahi gitnama l
apits ak arnabal
,k ays
as amus eo;da hi lhig
itna

16.Ma r
ifeMa gno-Bal
les
ter
os,LandUsePl
a nni
nginMetroMa nil
aandthe
Ur
banFringe
:Imp l
ic
ati
onsontheLandandRealEst
ateMa r
ket(
Phili
ppineInst
it
utef
or
Dev
elo
pme ntStudie
s,June2000),Dis
cus
sionPaperSeri
esNo.2000-20,5,9.
17.Bienv
enidoLumber
a,“
Pag
kamul
at
,”s
aLi
kha
ngDi
la
,Li
kha
ngDi
wa(
Pas
ig:
Anv
ilPubl
is
hing,1993)
,64.

KATIPUNAN 2017 Espasyo | 10

panandal
ia
na ng k
arna
bal,kung i
tat
ambissapa dag
dagnangpadag
dagna
panahonsalo
obngmus eo
.Tinutuk
oys ahe
ter
ochronyangka
pas
ida
dngis
ang
luga
rnama gl
amanngiba’
tibangpa
nahonnangsabay-s
aba
y.
Ha l
imba wa ,s at ulang “ Al asSi ngk o,”ma kikit
ana tina ng g anit
ong
paha y ag :“Ik aw ma ’ys iHe rode s,/Ka hitpas iPi la
to,/Pa nt ay- pa ntayl ang,
bo ss,/Pa ghiritnga l
ass i
ng ko.” 18
Ma ki
k it
ana ti
ndi toango rasnga las-si
ng ko
bilango r
ask ungk ailanna gma ma da li
ngma kauwia ngmg at aos ak a nilangmg a
barung -ba r
o ng ,pa upa hang g us alia tma nsiyon.Sal ansa ng an na gkak a
salu-
salubo ngt uwi nga l
a s-si
ng koa ngl aha tngur ingt ao.Ka g ay angna ng yar
is a
perso nas at ulang“ Ma si
k i
pda wa ngMa yni l
a,”ditos ala ns anga nna gkak a
roo n
ngk a ba t
irannaa numa na ngk i
na bibilang anga nta sngt aos al ipuna n,pa re-
pare hodi nl ama nga ngl ahats apa gma ma dali
ngma kauwis ak a ni-ka niy
a ng
espa syo ng i tinak da na ma nl a ha ts ak anila ng l ung s
o d.I ba -iba ma na ng
pana ho ngi si
na sabuha yngi ba’
ti ba ngt ao,da langk anil
angpa gk aka ibanga ntas
sal i
puna n,humi hi ntoa ngl a
ha tngmg ana sabingpa naho nt uwi nga las-si
ng ko
sal ans ang an.Ki na k ail
ang anma ngma kauwida hilma yna ghi hint aynama g-
ana knapa k ak ai
ni n,ma yg y m napupunt a
ha n,ma ypr ograma ngpa no noo r
ins a
telebisy on,ma ydi nnerg alanada daluha n:l aha tda da ans apa g papa l
ang
lansa ng an. Kung g ayon, ma sa sabing t uwi ng a las
-sing k o na wa wa lar in
pans ama nta l
aa ngpa g-aantass al oo bngl ipunan.Pa ntay- pa ntaya ngl a hatng
taopa g datingnga la s-s
ing ko.Sai bangs al
ita,wa langl i
gta ssaba ta sngt rapiko,
saba tasngl a nsang a n.Ma gings iKr i
sAqui no,k apa t
idngPr e
s i
de nt eAqui no,
ati bapa ngk ilalangpe rsona l
ida dk a
tuladni naMa nnyPa cqui ao,AnneCur tis
,
Enc ho ngDe e,a tJu liaMo ntes,na pilit
ans i
langl aha tnalu ma basnge s
pa syong
kani -k anilangpr i
ba do ngs as
ak a ya n upa ngs uma ka yngt ren,nge spasyong
kara niwa ngma ma ma yan,ma k a ratingl a ma ngs ak anil
a ngpupunt aha nna ng
na sao ras,da langbi gatngt r
a pi ko .Na pagpa pantay -
pant ayngl a ns anga na ng
iba-iba nga nta sngt aos alipuna n.
Pa
gkata
posng alamangngr ushhour,mulina ngba bal
ikangl ahatsa
normal.Kayaiki
nal
ulungkotniLumbe rasak a
nya ngt ul
ang“ Ayo
sl anga ng
Buhays aMa yni
la,
”:“Paras a‘yo
,a ngpakiki
sama ’y/pa ranungg ri
pos a
banyo–/tanty
adomokungke la
n/ha ngi
nlangangi ha hagok,/atkunga nong
or
a snaman/ma ytutulo
ngt ubi
g/pa gbinuksa
n.”19
Na kat
alisapanahona ng
pakir
amdam ngpagkakais
as apagi
tanngma gkakaibangu ringpanli
puna n.Sa
panahonngk a
sal
ukuyan,walatal
agangnagana
pnapa gbabago.Ipi
nakikitang
18.Bienv
enidoLumber
a,“
Ala
sSi
ngk
o,”s
aLi
kha
ngDi
la
,Li
kha
ngDi
wa(
Pas
ig:
Anv
ilPubl
is
hing,1993)
,98.
19.Bie
nveni
doLumbera
,“Ayoslanga
ngBuha
ysaMa
yni
la
,”s
aLi
kha
ngDi
la
,
Li
kha
ngDi wa(Pa
sig
:Anvi
lPubli
shi
ng,1993)
,58.

KATIPUNAN 2017 Espasyo | 11

mg at ulaniLumbe ranana pa na natil
il ama nga ngpa na na igngmg aha ng ganan
sapa gitanngmg ae spa syongba rung -barong ,pa upa ha ngg usali,atma nsiyon,
dahils apa g kil
a langpa reho ngbi gatngpa mpubl ikoa tpa mpr i
ba donge spasyo,
sapa g ki
la l
anama yk ani- kaniy angpa taws ai ndi biwa la ngda lawangna s
abing
espasyo.Sal oobngma g katumba l
iknadi sk ursongpa g ka k ak ul
o nga tpa gtakas,
pagtuligsaa tpa g t
ang gap,na giginghi ndil ama ngs i
mpl e ngpa g buwa gngmg a
hang gana na ngr ebo lusy on;hi ndinal ama ngs impl engpa g labasngmg ada ti
ng
nasal oob,o a ng pa g gawang l aha t-l
aha tng e spa syo bi lang la bas.Da hil
kini
k ila
lar inngg ani t
o ngdi s kur s
oa ngha lagangpa mpr iba donge spasy o:ang
panloo bnae s
pa syo ,a nge spa syongpa mily a,a ngpe rs o nalnae spasyo .Ma y
hini
hi ng idi ngpa ta wa ngpr iba donge spa syos ai ndibidwa lnak a
s i
mbi g atng
hini
hi ng inge spa sy
ongpr ote staa tak ti
bismo ,ngpa mumundo k,ngpa glisans a
li
puna n.Sat ulang“ Ta tlongKuhas aAk i
ngKa me r a,
”i ni lalarawa nniLumbe ra
angpa taws abuha yma y- a
s awangi sanga k tibista.Ay onk ayLumbe ra:“Pe ro
ayaw mo ngpa da l
a/s ag any angl al
a ngnal iga ya–/a lam mo ngs al abasng
kapil
y a/s umi sila kbong ayonguma ga/a ngpul angbumg ambi lya/s ag ili
dng
pinaput i
a ngpl a sa.” Ng
20
uni thi ndina ma nbi na balewa langt ulaa ngi deang
pers
o na lnae s
pa syo ,ngpa g pa pa k
a salsat ula .Ma na pa’ys ina sa
bi ngpi naiigti
ng
la
ma ngngpe rso nalnae spa syoa ngpa ng ang ailang anpa ras apa ki
kisang kots a
pampubl iko ng e spa syo .Bi l
a ng pa gpa patul oy:“ Ar a l
,s eremo nyasa tda s
a l
,
parang pi sing t ina tantanan,/pi naiigting a ng k ama la yang /s a mba yana’y
pagli
ng k ura n.”21
Da gdagpar ito,mi nsanna g igingk anlung andi na ngpe rsonal
nae spasy os ag itnangk aguluha nmi nsa nngpa k i
k i
pa gla ba n.I pinak i
kitak ung
papaa nohi ndina ma nt al
a gama gk at
ung gal
ia ngpa mpr iba doa tpampubl ikong
espasyo.Ma sasa bipang angk ompl e me ntary os il
a .Sat ul ang“ Araw- araws a
Ma yni l
a,”ma ba ba saa ngg ani tongmg at aludt od:“ Sai ng aya tg u longmg a
la
nsa nga n,/Ma ypi nto ngbumuk a s
,i kaw/Angna riyan./Kul imlim ngl angit
ayna gka balang a w./Sak a tahimi k angma raha ngg uma pa ng ,/Ma ya wits a
pusongs aha ng i’
yl umut a
ng .”22

Ma ki
kit
ana t
in di
toangs abaynat ula
ka tkabigngmg apa t
aw ng
panl
oobatpanlabasnae s
pasy
os amg ai
ndibidwal,kungk a
ya’
tnakar
ara
mda m
si
la ng ka
siki
pans a ur
bang lunan.Da hilsas a
bay na tul
aka tk a
big,
nagkak
aro
onngk ahi
ngiankunggayonsapatuloynapa gpa
pali
pat
-l
ipa
tmulasa
is
angespas
yopa tungosaisapa,nanghindihumi hingingpagbuwagngmg a
20.Bie
nveni
doLumber
a,“Tat
longKuhasaAki
ngKa
mer
a,”s
aLi
kha
ngDi
la
,
Li
kha
ngDi wa(Pa
sig
:Anvi
lPubl
is
hing,1993)
,138.
21.I
bid.
22.Bienv
eni
doLumbe r
a,“
Araw-Ara
wsaMa
yni
la
,”s
aLi
kha
ngDi
la
,Li
kha
ng
Di
wa(
Pasig:Anvi
lPubl
is
hing
,1993)
,99.

KATIPUNAN 2017 Espasyo | 12

espasyongni l
il
isana tdina datna n.Saha lip,ma k i
kitasamg at ulaniLumbe ra
angpa pelngl a nsanganbi l
angt ag apag -ug nayngmg anaba ng gitnae s
pasyo,
ang l ansang a
n bi lang hi ng aha n ng k asikipa n ng l ipuna n.Sa g anitong
pama ma r
aan,sa baynana gigi
ngma pang hi mag sika tma pang- apia ngl ansa
ng an
sapa nul a
a nniLu mbe ra.Ma pa ng hi ma gs i
kda hils apagigi
ngk ritikalnitos a
mg aa ktuwa lnae spasyongr ealida d.Ng uni tma pang -
apirinda hilpi nanana t
il
i
nitongbuha ya ngpa g-asanama aar ipar ingma gka i
saangi ba’ti ba nga ntassa
li
puna n,k ahitpa nandalianl a
ma ng ,k ahitma nl a ma ngsapa gsa salami nnitos a
la
ns anga nbi l
anghe te
roto pia
.Da hi ldito ,hi ndina ka
pagtatakak ungba ki
ts a
mg at ulaniLumb er
a,hig i
tni yangg i
na gami ta ngr etori
kangpa na ho n,k aysasa
retori
k ange spa sy
o ,k agayangs inipingmg at aludtods at ula ng“ Awi tng
Ta gumpa y ”
:“ Simul apal a
ma ng /Ang buk ang -li
waywa y,/Ma ramipa ng
buk as/Angpa gdaraanan./ /Ti ba yana ngha na y/Ngs a
mba y ana n/ At ing
sasapiti
n /Ang k at
ang ha l
ia
n! ”23
Hi g i
tnapa na hona ng pi na g tutuunan ng
pans i
nniLu mbe rak apagpi na g -uu sapannani y aa ngpa g
ba ba go ngma aaring
dalhink ung So syali
smo na a ng i sus ulong na s olusyon,a t hi ndi a ng
nego sasyong g inagawa ng po sibl e ng l ansa ng ans a pag -ug na y ng mg a
pampr i
badoa tpa mpubl ikonge s
pa syo .Da hilk i
nikil
alarinniLumbe raa ng
pagigingk a
bilaninngl ayuninngl ans ang anbi la nghe terot
opi a:s aba ynal ugar
ngpr o t
estaatlug arngpa g papas uno d.

23.Bi
env
enidoLumbera
,“AwitngTagumpa
y,”saBa
lay
bay:MgaTula
ng
Lu
nóta
tMa ni
bal
ang(Mari
kinaCit
y:Tal
ing
daoPubl
is
hingHous
e,2202)
,130.

KATIPUNAN 2017 Espasyo | 13

Mga Akdang Pinagsanggunian

Ba
kht
in,Mikha
il
.“For
mso fTimea ndofth
eChrono
topeintheNo ve
l.
”Sa(eDi
alo
gicI
maginat
io
n:
Fo
urEs s
aysofMi kh
a i
lBa kh
tin.Ed.Mi chaelHo l
quist
,Trans
.Ca
rylEme r
son,and
Micha
elHolqui
st
.Aus t
in:Univer
si
tyo
fTe xasPre
ss,1981.

Fo
uca
ult
,Miche
l.“OfOthe
rSpac
es:Ut
opi
asa
ndHete
rotopi
as.
”Tr
ans
.Ja
yMi
sko
wie
c.
Ar
chi
tec
tur
e/Mouve
ment/Co
nti
nui
té(
Oct
ober1984)
.

“
Ina
ugur
alAddr
esso
fPr
esi
dentBe
nig
noS.Aqui
noI
II.
”O%c
ial
Gaz
ett
e(30J
une2010)
.

Lu
mbe
ra,Bi
env
eni
do.Li
kha
ngDi
la
,Li
kha
ngDi
wa.Pa
sig
:Anv
ilPubl
is
hing
,1993.

Ma
gno
-Ba
lles
teros
,Ma r
if
e.LandUsePl
anni
nginMe troMani
laandt
heUr
banFri
nge:I
mpl
ic
a t
io
ns
ontheLandandRealEs
tat
eMa r
ket(
Phili
ppineI
nst
itut
efo
rDeve
lopmentSt
udi
es,J
une
2000),Dis
cuss
ionPape
rSeri
esNo.2000-20.

So
wel
l,Vo
ma s
.“Tric
kl
eDo
wn”(e
orya
nd“
TaxCu
tsf
ort
heRi
ch.
”Ca
li
for
nia
:Ho
ove
rIns
ti
tut
ion
Pre
ss,2012.

KATIPUNAN 2017 Espasyo | 14