KABANATA2:PANAHONBAGODUMATI

NGANGMGAKASTI
LA

KALI
GIRANGKASAYSAYAN
Noonpamangi ndipadumadatingsat
ingkapul
uaanangmgaKasti
l
a,
atmagingangibapangmgaday uhan,angati
ngmgani nunoaymaysar
il
i
nangpani
ti
kangnagt
ataglayngkasay
sayanngati
nglahi
.
Panit
ikanangnagpapahi watggtunaynapagkal ahinati
n.Nagsisi
lbi
i
tongwi kangPi l
ipinonanagbubunyagnglipunanatpanlahi
ngkaugali
ann
gati
ngpang- araw-araw nabuhay,nanababakassamgakwent ongbay an,
al
amat ,epi
ko,kant ahi
ngbayan,kasabi
han,bugtong,pal
aisi
pan,si
naunang
dul
a,atmai kl
ingkwent o.
Mayroonnar i
nangat ingninunongsaril
i
ngbaybay
inoalpabetong
kai
basakasal ukuyangginagamitnadnadala ngmgaKasti
la.It
oaiang
al
ibata-
--
ang akdang kahawig ngMalayo-
Poli
nesy
o naunang ginami
tn
gati
ngmgani nuno.
Anumangtalangpampanit
ikanngati
ngmganinunoaysinunoglahat
ngmganat urangparisapanini
walangangmgaiyonaylikhangdi yabl
o.
Mali
bansakat wir
angiyon,nabuosakanil
angsari
l
inamagi gingsagabal
ang mga t al
ang nakuha ni la sa madal
ing pagpapalaganap ng
pananampalat
ayangKatol
iko.
Subal
itmayroongmgat alangdir innasunog.Kabil
angsamgai toay
angmgakant ahi
ngbay annasiyanamngmagpapat unayngpagkakaroon
nati
nngsar i
li
ngkali
nangan.Mabi l
i
si tongnagpasali
n-sal
i
nsabibigngmga
katut
ubong mamamay an hanggang dumat ing ang mga pal
imbagan na
nagkaroon ng i nt
eres na ipalimbag ang mga napul ot na tal
ang
pampaniti
kanngmat atandangPil
ipino.
Angmgani nunonat
inaygumamitngbiyasngkawayan,talukapng
bungangnni
yog,atdahonatbalatngmgapunongkahoybilangsul at
an.
Angmgapanulataymat utul
i
snakaway anokahoy,dulongl anseta,at
matut
uli
snabatoatbakal
.Kahitnaang bumbongnapansal
okngi numin

1
ayt
inat
alaanni
l
angmgapangy
ayar
isabuhay
.
Pinat
utunayanngmgaKAst i
l
angnanakopsaPili
pinasnaangat ing
mgani nunoayt al
agangmahihi
l
igsamgat ul
a,awit
,kwento,bugtong,at
palai
sipannamagpahanggangngayonaynagdudul
otpasaat i
natnagiging
tagapagbadyasasal i
nlahi
ngt
unaynakal
i
nanganatkult
urangatinglahi
.
MGA BAHAGING PANI
TIKANG FI
LIPI
NO BAGO DUMATI
NG ANG MGA
KASTI
LA
 ANGALAMAT
I
sangur ingpani t
ikangt ul
uyan,naangkar aniwangpaksaay
nagsasalaysayngpi nagmulanngi sangbagay,pook,kal
agayan,
okat awagan.Mababakasnaangmgapangy ayariayli
khang
i
siplamang, salatsakatotohananattunaynadi-kapani
pani
wala.
Anglayuninnito’ymanlibang.
 KUWENTONGBAYAN
Angmgakwent ongbay anaymadal asnangy ayarisal oobat
l
abasngat ingl ugar.I
toaynagpasal i
n-salinsamgabi bigng
mgat aokay a’
tangkat otohanansamgakwent oaymahi rap
tukuyi
n.Maymgamanunul attayosakasal ukuyannakunghi ndi
hango angkwent o samat andangkwent ongbay an,ayl ikha
l
amang ng kani l
ang mal ikot na imahi nasyon. Ang mg
akwent ongbayanaybi nubuongmgakwent otungkolsabuhay ,
pakiki
pagsapalaran,pag- i
i
bigan,katatakut an,atkat atawanan
nakapupul utanngmagaganangar alsabuhay .Angdul otnito
saat i
nayt otongkapakipakinabang,sapagkatnakat utulongito
upangmapahal agahanangat i
ngkapali
giran,masur iangat ing
katauhanatpagbabagongat ingpananawsabuhay .

 PANAHONNGEPI
KO
Napakar
amingepikoangnagsisi
li
taw ngpanahongito,subal
i
t
walangsi
numangmakapagsasabikungal i
nsamgaepi koang
pi
nakamantandasapagkatmagi
ngsaI ngl
esatKasti
l
aatsai ba

2
 pangwi ka,angpagkakasali
nnitoaNapakar ami ngepikoang
nagsi
sil
itaw ng panahong i t
o, subali
t wal ang sinumang
makapagsasabikungalinsamgaepi koangpi nakamantanda
sapagkatmagingsaInglesatKasti
laatsai bapangwi ka,ang
pagkakasali
nnitoayhindipanalul
uma.Magi ngangpanahon
ngpagkakasulatni
toaymaaar i
nghula-hul
alamangnangay on
sanasasali
gnapanahonngpangy ayar
ingisi
nal aysayngepiko.
Snasabingang“Hudhud”atAl i
m”dawngmgaI fugaoay
maaar ingsapanahonpanangangbakalayhi ndinaki
kilalang
taoatangkani l
angmgakagami t
anayy ar
ipasabat o.Ang
“Ibal
on”ngBi kolnanatut
ungkolsamgaunangt aosakabi kul
an
ayi pinalal
agaynanangy ar
ibago pamag “ Diluby
o”.Atang
“Mar agtas”ng mga Bi say
a ay mal inaw na naglal
ahad na
panahonnani Kr
ist
onangmangy ar
iit
o.
Bukodsamgaanbanggi
tnaepiko,mar
amipangkahawi
gngmgai
to
angmaaari
ngmabasaatmapag-
aral
antul
adng:
 Bi
dasar
i-epi
kongMor
o
 Bi
agni
Lam-
Ang-epi
kongI
loko
 Har
aya-epi
kongBi
say
a
 Lagda-epi
kongBi
say
a
 Har
isaBuki
d-epi
kongBi
say
a
 Kumi
ntang-epi
kongTagal
og
 Par
angSabi
r-epi
kongmor
o
 DagoyatSudsud-epi
kongmgaTagbanua
I
ndar
apat
raatSuay
man-Musl
i
m

 MGAAWI
TINGBAYAN
Angmgaawi
ti
ngbay
anayi
sasamgamat
atandangur
ing

3
 pani
ti
kangFi
li
pinonalumitawbagodumatingangmgaKast i
la.
I
to’
y mga naglalar
awan ng kal
i
nangan ng ati
ng t
inal
i
kdang
panahon.
Kar
ami hansamgaitoaymaylal
abindal
awangpanti
g.
 Kundi
man-awi
tngpag-
ibi
g
 Kumi
ntangoTagumpay
-awi
tngpandi
gma
 AngDal
itoI
mno-awi
tsaDi
yos-
dyosanngbi
say
a
 AngOy
ayioHel
e-Awi
tsaPagpapat
ulogngBat
a
 Di
ona–awi
tsaKasal
 Sul
ir
ani
n-awi
tngmgaManggagawa
 Tal
indaw-
awi
tsapamamangka

 MGAKARUNUGANGBAYAN
Mayamang-mayamantayosamgakar unungangbayanbagopa
dumati
ng ang mgaKastil
a.Binubuo it
o ng mgasal awi
kai
n,
sawi
kai
n,bugt
ong,pal
aisi
pan,
kasabihan,atmgakawikaan.
1.Salawi
kain-ito’
ynakaugali
an nang sabi
hin atnagsil
bing
batasattunt
uninngkagandahangasalngat ingmgani nuno.
Ayonsaiba,it
o’yparangpar
abulangpat
ali
ghagaatnagbibigay
ngaral
,l
alonasamgakabat aan.
Hal
i
mbawa:
Angwal
angpagodmagt
ipon,
Wal
anghi
nay
angmagt
apon.

Mayt
aingaangl
upa,
Maypakpakangbal
i
ta.

4
2.Sawi
kai
n-mgakasabi
hangwal
angnat
atagongkahul
ugan.
Hal
i
mbawa:
Angt
aoaymat
atal
os
Sakany
angpananl
i
taatki
l
os.

Huwagmongi
pagpal
i
ban
Angmagagawasakasal
ukuy
an.

3.Bugtong-it
0’ybinubuongi
saodalawangt
aludt
odnamaikl
i
naaysukatot ugma.Angpant
ignamannit
oaymaaari
ngapato
hangganglabi
ndalawa.
Hal
i
mbawa:
Bungbongkungl
i
wanag
Kunggabiaydagat
.(bani
g)

4.Palaisi
pan-noon pa man ay may mat
atawag na r
ing
pal
aisi
pansaati
ngmganinuno.
Hal
i
mbawa:
1.Palai
sipan:May i
sang bol
a sa mesa.Ti
nakpan i
to ng
sombrer
o.Paanonakuhaangbolanangdimanlangnagal
aw
angsombr er
o?
Sagot
:But
asangt
ukt
okngsombr
ero.
2.Pal
aisi
pan:Mayisangpr
insesangsat oreaynakat
ira,bal
it
a
sakahari
an,pambi
hir
angganda.Bawattumi ngal
aupangsiya’
y
Makit
a.Anoanggagawinngbinatangsumisint
a?
Sagot
:Iinom ngt
ubi
gupangkunwa’
ymapat
ingal
aatMaki
ta
angpri
nsesa.

5
 5.Bulong-angbul
ongaygi
nagami
tnapangkul
am o pang-
engkant
o.
6.Kasabihan-ang kasabi
han ay kar
ani
wang gi
nagami
tsa
panunuksoopagpnasakil
osngisangtao.
Hali
mbawa:Put
ak,put
akbat
angduwag,mat
apangka’
t
nasapugad.
7.Kawikaan-aykaur
ingsawi
kai
nnaangkai
bahanl
amangay
l
aggingnagtat
agl
ayngaral
sabuhay
.
Hal
i
mnawa:
Wal
angl
i
gay
asal
upa
Na‘
didi
nil
i
gngl
uha.

ANGUNANGTULANGTAGALOG
I
pinal
alagaynaangmgaunangt ulangFi
l
ipi
noangmgaawiti
ngbay
an,
sal
awikain,sawikai
n,bugtong,
bul
ong,
atmgakasabihandahi
lsat
agl
ayna
sukatattugmangmgai to.

I
SAGAWA

I
.Panut
o:Punanangmgapat
lang.

Ang(
1)_
___
___
___ayepi
kongI
lokano.
It
oaysi
nul
atni(
2)_
___
___
___
_

6
na ki
nil
ala bi
l
ang (
3)_
___
___
___
___na nangangahul
ugan sa Tagal
og ng
Bal
agtasan.

Ang (
4)___
_____
___at(5)_____
____ayepiko ng mga i
pugaw na
si
nasabi
ngnangyar
inanghi
ndipanaki
kil
alangt
aoangbakal
.
I
I.Pagt
apat
-t
apati
n:hanapi
nangsagotnghanayAsahanayB.Ti
ti
kna
l
amangangisul
atnasagot.

HanayA HanayB
_
__1.Awi
tngpag-
ibi
g A.Sal
awi
kai
n
_
__2.Awi
tsapangkasal B.Sawi
kai
n
_
__3.Awi
tpandi
gma C.Kundi
man
_
__4.Awi
tsapamamangka D.Sul
i
rani
n
_
__5.Awi
tsapagpapat
ulogngbat
a E.Dal
i
toI
mno
_
__6.Awi
tsadi
yosi
diy
osanngmgaBi
say
a F.Di
ona
_
__7.Awi
tngmgamanggagawa G.
Oyay
i
_
__8.Mgakasabi
hangwal
angnat
atagong H.Tal
i
ndaw
kahul
ugan I
.tagumpayoKumi
ntang
_
__9.Mgakasabi
hangmaynat
atagong J.Kumi
ntang
kahul
ugan K.Bi
dasar
i
_
_10.Epi
kongTagal
og

I
II
.Tur
anangmgasumusunod:

_
___
___
__1.Mgakuwent
ongnagpasal
i
n-sal
i
nsabi
bigngmgat
ao.
_
___
___
__2.I
sangur
ingpani
ti
kangt
uluy
annaangkar
ani
wangpaksaay
7
nagsasal
aysay ngpi
nagmul
anngi
sangbagay
,pook,kal
agay
ano
katawagan.

_
___
___
__3.Epi
konanat
utungkol
samgaunangt
aosakabi
kul
an.
____
_____4.Mga par
abul
ang pat
ali
nghaga na nagbi
gay ar
alsa mga
kabataan.
_
___
___
__5.AmangPani
ti
kangI
lokano

PANI
TIKANGFI
LIPI
NO:KASAYSAYANATPAG-
UNLAD
(
Erl
i
ndaM.Sant
iago,
Ali
ciaH.Kahay
on,
Magdal
enaP.Li
mdi
co)