Abdiilmecid Efendi l(iitiiphanesi

I<oleksiyonu'ndan Cilt Sanat1 Ornekleri

Naciye Uc;:ar Ba~aran*

on Halife Abdiilmecid Efendi, 1868'in Mayts aytnda Sultan Abdiilaziz'in

3 ogullanndan biri olarak, Hayrandil1 Kadmefendi'den Dolmabah~e Sarayt'nda

diinyaya gelmi~tir. Osmanh ~ehzadelerinin tiimii gibi ozel bir egitimden ge-
~irilmi~ olan Abdiilmecid Efendi'nin, Dogu dillerinden Fars~a ve Arap~a'YI, Bat1
dillerinden FranslZca ve Almancayt miikemmel derecede, ingilizce'yi ise, yaYlfilan
takip edecek kadar bildigini kaynaklardan ogreniyoruz. Pehlivanhg1 ile nam salm1~
olan babas1 Sultan Abdiilaziz gibi o da sporla ilgilenmi~ti. Ayr1ca resim ve miizik
konusunda da kabiliyetliydi. Resim tutkusu "Ressam $ehzade"2 olarak tanmmasma
yol a~m1~, kahld1gi yurti~i ve yurtd1~1 sergilerde donemin sanat~liarmdan biiyiik
ilgi gormii~tiir. Piyano, keman, viyolonsel ve klavsen ~alan Abdiilmecid Efendi, Bat1
Miizigi ile yakmdan ilgilenirdi.
Entelektiiel birikimini bor~lu oldugu kiitiiphanesini uzun yillar i~erisinde olu~tur­
mu~, y~aillgt her yere gotiirmii~tiir. Bu kiitiiphane, 1922 ythnda halife se~ildikten
soma giiniimiizde bulunan yerine; yani Dolmabah~e Sarayt'nm Mabeyn boliimiindeki
· Hiinkar Sofasl'na ta~mm1~trr. Halifeligi donemindeki ~ah~malarmm ve kabullerinin
biiyiik klsmrm burada ger~ekle~tirmi~tir. Hatta 1924 ythnda Halifeligm ilgas1 ile yurt
ill~ma ~Ikarliacagt karar1 kendisine yine bu odada teblig edilmi~tir.
Kiitiiphanede yer alan eserlerin konulanna bal<ild1gmda, ilgi alanlarmm ekono-
miden hayvancillga, anatomiden miizecilige kadar ~ok geni~ bir yelpazeye daglidtgi
goriilmektedir. Abdiilmecid Efendi'nin kendisine hediye edilen ldtaplarm yan1 sua,
kiitiiphanesini daha ziyade satm alma yoluyla zenginle~tirdigi, hatta baz1 kitaplan
bizzat kendisinin ald1g1 bilinmektedir. Aynca kitaplarm iizerlerinde d.amga ve etiket-
leri de bulunan Librairie S.H. Weiss, Gerard Freres gibi yabanc1; Kitabhane-i jbrahim
Hilmi, Tefeyyuz Kitabhanesi, Vatan Mucellidhanesi gibi yerli yaytnevlerinden kitap
satm ald1gma, ciltleme ve abonelik bedellerini odedigine dair faturalar, ar~iv belge-
leri arasmda bulunmaktadu.3
Abdiilmecid Efendi, entelektiiel bir bakl~ a~lSlyla diinyada neler olup bittigini de
merak etmi~, Avrupa iilkelerinden getirttigi kitaplar ve siireli yaYlfilarla kiitiipha-
nesini siirekli geli~tirmi~tir. Kiitiiphane kataloguna K 217 (34)-31 numara ile kayttll
bulunan bir belgede Plon Nourrit yaytnevi tarafmdan Abdiilmecid Efendi'ye gon-
derilmi~ kitap sipari~ listesi yer almaktadu. Ayrtca yine K 217 (33) -130 numara ile
kayttlt ba~ka bir belgede, Abdiilmecid Efendi'ye sunulmak iizere hazrrlanm1~ 1920
tarihli Trubuno, La Dopres, Corriera Della Sera vb. yabanc1 gazetelerde ~Ikan Tiirkiye
ile ilgili haber ozetleri bulunmaktadu.

• Aro$hrmoct. Milli Soroylor. Milli Saraylar 111

 Nociye U<;:or BO$Oron - - -- - -- ---

1 KutOphane kataloguna
1917 numarah ve "Des Edlen
Hundes Aufzucht, Pflege
Dressur Und Behandlug
Seiner Krankheiten" ismiyle
kay1th eserin ic; sayfasmda
Halife'nin Latin harfli el
yaz1s1 ile att1g1 imza ve tarihi. Yorwort mr siebenteo .! ullage..

-e
2 Kataloga 3812 numara Nncbdcm' ich.,:~'·or xm.:i Jr~hron nur .die''fnnt\c :(fhl,._
tll<iisd>c) ''"~ mcioo:lli~dbucbes ;,De& ..dt.r. H~lllk•
ve "Eyyam-1 Suut ve AuJiuelt.t, Pf~Pp. JJria;u ur.d &Aa.tyllilr-c utrirr
Nusuhu Gi:isteren XNAil/l.rllm-. W. (deutoebo) ~lotte fclpl
......,,biaa .~z.i,~.~a~~.Utae~lb·
Cetveller" ismiyle kay1th i>l,zurV~~a.cr..,_A»l~~.,.·~­
deri kaph yazma eser, d;o ,.;a~cr ;, deutsc~o<r ~ ,-.:rbs>t- ist. •
El~tlich Ne'ui::s·. h.be idl dlcses 'M~ ·~ in deo
degerli i:irneklerden biridir. t f!Qh""" A~ . g~cn . liC:Ichra'bw>geo'; uod Vor-
sdlrifu:n·nicbt'.bin.uxulllj..;.,,
daif abet 'mij :BJriidil:'"'&" ,
our 4eo FOflg<U>g_uod die Etfolgc m.,;,e.: Hoi>c!eoo.cls..,..;
:web '1lr oleo kuu:o john:o blici'at, uod' bcO'c,.d>ss . . .
~ a a d - ~ 0us o!b Kz:ci-· 'lric
ftllher, :web jatt dtn ~ .,.;-.~ -
Ane:rkc:o.aung zoUC!J werdca. . . ' ~ . ;
' , •I • , ,,. , ~· 1 ~~-;~., 1: Zu cint:t.... ~ndtn::D ~' lui 0, ,m,!r ,..,r ~ ·, ~$:
1
,.,- ,.lr , 'rl •: W ;, .<; )<t· ·if· noth gaticht,: do)» $e. MOJ.,ut ........:AJ!~di~ l •i, -~
, "·~··•·-~~ ,' • ',': ;';; ' ,•• • 'Kiicig ulld ~ ·Wilh~ il,,~~·~·.bs':~· ~· ' :; '~
1 1
'
il1p"f '1 ' · , 1; dC:r ~ ·Licbfm~c·Sr. ~odll dts ' '' 1
1~ . J'li,_,~·(cb ift> ,L.....,. cleoOi<:hm R.Od> woldo
bdo>nneco•~~) ~ !'..""-
m~ ~ Hood<>E=opl.v ~ ll>odluo;.,.

Koleksiyonu ozel lalan en onemli husus, kitaplarm iizerlerinde gordiigumiiz ve

c;:ogu kendisine ait oldugunu dii~iindiigumiiz izlerdir. Bazilar1 yazan tarafmdan bir
ithaf yazlSl ile imzalan.rm~ ya da kendi imzas1, tarihi ve inisyali ile olii.msiizle~mi~,
kimi satl.I'larm altlar1 c;:izilerek kenarlarma notlar aJ.uuru~tlr. Kimi ciltlerin iizerlerin-
de "Prince Medjid': kiminin ic;: sayfalannda ise Osmanhca '1\.bdiilmecid Bin Abdii-
laziz Han'' miihrii bulunmaktadrr. Ald1~ notlann ve att:J.~ imzalarm bir lusmmda
Latin Harflerini bir lusmmda ise Osmanhca'YI kullanmi~tl.I' (Resim1).

Cilt Sanatmm Klsa Tarih~esi ve Abdiilmecid Efendi

Koleksiyonunda Kullamlan Cilt Malzemeleri
Cilt, yazili bir eserin sayfalarm1 dagilm.adan bir arada tutabilmek amac1yla yapilan
koruyucu kaptl.I'. Tiirk kitap kaplarmm tarihi Uygurlar'a kadar uzanmaktadrr. Za-
man ic;:erisinde kurulan c;:e~itli Tiirk Devletleri de bu sanatl kendi kiiltiirleri ile zen-
ginle~tirmi~ler ve Osmanhlarda 16. yiizyilda zirveye ula~m1~trr. 17. yiizyilda ya~anan
gerileme, sanat hayatmda da kend.ini gostermi~ ama lusa bir duraklamadan sonra
18. yiizyllda eski parlak devirlerine tekrar donmii~tiir. Klasik bir ciltte, on kapak-
arka kap;4<-sertab ve mikleb gibi boliimlerle, her donem tarz1 degi~mekle beraber
~emseli ve salbekli bir siisleme unsuru goriilur.4 19. yiizyil, cilt sanat1ac;:1smdan klasik
iishlptan uzakla~tlmaya ba~land1~ bir donemdir. Yazma eserlerin azahp basili eserle-
rin c;:ogalmas1 ile insanlarm kitaba ula~malar1 kolayla~rm~ ama bu da beraberinde cilt
sanatlarmda gerilemeyi getirmi~tir. "20. yiizyli, daha c;:ok Alman ve Frans1z ciltleri-
nin tesirinde kahnillgi, hazen Tiirk motiflerinin de kullanildigl ve herhangi bir iislup
ve ekole bagliligm gori.ilmedigi c;:okii~ donemidir:'s

112 Milli Sarayla r

 AbdUimecid Efendi KOtUphanesi l<oleksiyonu'ndan Cilt Sanat1 6rnel<leri

Siyasi olarak toprak ka}'lplarmm ya~anru~, i<;teki <;alkantliarla miicadele edildigi

ve batJ.l.Ila~manm etkisi ile ayak uydurulmaya <;ah~Ilan killtiirel degi~imin etkiledigi
Osmanh Devleti'rtde, elbette sanat da bu ortamdan paym1 almr~trr. Bir yandan ge-
leneksellikten kopulamam1~, ote yandan Batl'dan esen riizgara kar~1 konulamami~­
trr. Cilt sanatl da bu karma~adan nasibini alm1~, Dogu-Bat1 kar1~lilll belli bir iisluba
bagh kalmmadan olu~turulan klasik donem ve bat! etkilerinin aym anda gorilldiigu
iiriinler ortaya kon~u~tur.
Abdillmecid Efendi Koleksiyonu'nda bulunan kitaplardan, istisna olarak klasik tarz-
da ciltlenmi~ ornekler ve az Sa}'lda bulunan yazma eserlerin ciltlerini saymazsak he-
men hemen tamamma yakmmm 19. ve 20. yiizyJ.l. sanat ortailllpdan izler ta~Irugmi
goriiriiz. Genel olarak bu donemlere ait siisleme ve mal-
zemelerin kullamlru~ eserlerin ru~mda, klasik iislupta cilt-
lenerek tezhiplenmi~ yazmalar da kiitiiphane koleksiyonu-
nun nadir parc;:alar1 olarak yer almaktadrr (Resim 2).
Cilt Sanatmda kullanJ.l.an malzemelerin c;:e~itliligi ciltle-
rin koruma ozelliginin yanmda estetik goriiniirnlerine de
yansrm1~trr. Abdillmecid Efendi Kiitiiphanesi'nde, a~a~da
orneklerini verecegimiz metal, ah~ap, deri, ebru, kuma~
gibi malzemelerle yaplim1~ ciltlerin oldukc;:a giizelornek-
lerine rastlamak miirnkiindiir.
AH$AP, cilt sanatlnda kullanlian en eski malzemeler-
den birisidir. Kaym ya da akc;:aagac;:tan yaplim1~ tahtalarm
hem kendisi kapak olarak kullanlim1~ hem de iizerine deri
veya kuma~ gibi farkll malzemeler kaplanarak olu~turulan
ornekleri giiniimiize kadar gelmi~tir. Kiitiiphane koleksi-
yonuna K 5 envanter numaras1yla ka}'ltli Filistin Meclisi
tarafmdan Halife'ye hediye edilen fotograf albiimiiniin
kapag1 kalm ve kahverengi cilah ah~aptan yaplim1~, srrt
klsmmda ise kahverengi deri kullanlim1~trr (Resim 3).
Filistin'den c;:e~itli goriintillerin yer alrug1 albiimiin kapagr-
na Osmanhca harflerle "Zat-1 Mualla-}'1 Hilafet- penahlye
Filistin Meclis-i Ali-i islamiyesi'nin Takdime-i Na-c;:izidir" 2
yaz1s1 gorillmektedir. Eserin ic;: klsmmdaki Bieri Zilhicce
1341 (Miladi Temmuz-Agustos 1923) tarihi ise, Abdill-
mecid Efendi'nin Hilifelik doneminde hediye edildigini
gostermesi ac;:tsmdan onemlidir.
Ah~ap, i~lemesi zor bir madde oldugundan zaman ic;:e-
risinde yerini mukavvaya brrakm1~ ve mukavva cilt sana-
tmda neredeyse bir <;Igrr ac;:m1~t1r. Kelime anlam1 olarak
kuvvetlendirilmi~ demek olan mukavvanm i~lemesindeki
kolayhk siisleme unsurlarmm zenginle~mesini sagl~I~­
trr. Uzeri deri, kuma~, cilt bezi ve ebrulu kag1tla kaplanan
mukavva, kapaklarda cildin goriinmeyen alt yap1 malze-
mesini olu~turmu~tur.
DERi, i~lemeye uygun ve dayanrkl1 olmas1 nedeniyle cilt 3

Milli Saraylar 113

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Nociye U<;:o r BO$Oron - - - - - - - - -

4 5 6

sanatmda en c;:ok tercih edilen malzeme olmu~tur. Abdiilmecid Efendi Kiitiiphanesi'nde

bulunan deri ciltlerde, yald!z, kuma~, ebru, ~emse gibi c;:e~itli malzeme ve siisleme un-
surlan bir arada kullarulnu~trr. En c;:ok kar~ua~bguruz omeklerden bir tanesi c;ahar-
kU$e de denilen kenarlar1 yakla~Ik hirer santim eninde deri ile c;:evrilmi~, ortas1 ebru,
kum~ veya .kagtt kaph ciltlerdir. Kimisinde deriden ko~ebentler de olu~turulmu~tur.
Koleksiyondaki deri ciltlerde slkc;:a rastlaruguruz, II. Abdillhamid'in 17 Nisan 1882 ta-
rihli emirleri ile son ~eklinin verildigi Osmanh Saltanat Armasi35'in iizerinde sembol,
~ekil ve obje ile temsil edilmektedir. Hem giic;:lii ve geleneksel bir ordunun hem de
Osmanh kimliginin yans1blmaya c;:ah~urugt arma ile ,biiyiik devlet imaj1 verilmek isten-
mi~ ve birc;:ok alanda oldugu gibi kitap ciltlerinin her c;:e~idinde de slkc;:a kullarulnu~­
trr. Osmanhlarm ilk devlet armas1 kabul edilen sultanlarm tugralar1 da cilt sanannda
kullanlian unsurlardan biri olmu~tur. 19. yiizyJlda Yud!z Sarayt'ndaki miicellithanede
yapurugtildan Ytldrz Cildi diye adlandrruan, bir yiiziine yaldizla Osmanh Saltanat Ar-
masi, diger yiiziine ay ylid!z veya tek ay basili mor, krrmiZl, bordo veya ye~il kadife
ciltler koleksiyonda slkc;:a rastlaruguruz omeklerdendir.
Kiitiiphane kataloguna 1312 numara ve "Sahra Topc;:u Endaht Talimnamesi" ismi
ile kaytth bulunan eserin kapagmda Osmanh Armas1'n.ui ve tugranm yalruzla i~len­
mi~ giizel bir ornegini gormekteyiz. On kapakta mukavva iizerine krrmlZl ve ye~il
deri kullarulmi~, yald!zh siislemelerin ortasma arma oturtulmu~, arka kapa}sta ac;:Ik
klsnn yukar1 bakan ay motifi kullanlinn~trr (Resim 4). 3794 numarah "$am Demir-
yolu ve Temdid-i $irket-i Osmaniyesi Heyet-i Umumiyenin 11 Haziran 1910 tarihli
ic;:tima; Meclis-i idarenin raporu" isimli yazma eserin klrm1Z1 ve siyah renkli deri .
kullanlinn~ on kapagtnda arma, arkasmda yine ac;:Ik klsm1 yukan bakan ay motifi
goriilmektedir (Resim 5). 1075 numarah "Bahriye Kanurmame-i Hii.mayfulu" isimli
mukavva iizerine bordo deri kaph kitabm on kapagmda goriilen yald!zh armanm
iizerinde, giine~ ic;:erisinde yine yald!zh tugra goriilmektedir. Arka kapakta ise yal-
dizh beyzi bir ~emsenin tam ortasmda yine yald!zh bir c;:apa i~lenmi~tir (Resim 6).
AbdiilmecidEfendi'nin Kiitiiphanesi'ndeki eserlerde slkc;:a rastlaruguruz bir ba~ka
deri cilt ornegi-1774 numarah "Dictionnaire Universel D'Histoire Naturelle" isim-
li kitabm kapagtnda goriilmektedir. Eser, mukavva iizerine krrmiZl renkli deri ile

114 Milli Saraylar

 AbdUimecid Efendi Kutliphanesi Koleksiyonu'ndan Cilt Sanafl Ornekleri

kaplarnm~trr. Yald.Izh bordiirle ~ev­

releruni~ on kapaguun ortasmda
yald.Izla "M" harfi i~lenmi~tir. Arka
kapakta ise yaldtzh giine~ ~eklindeki
bir siislemenin ortasmda a~tk k.Ism1
a~a~ bakan yald.Izh tek ay kullaml-
mt~trr (Resim 7).
EBRU, cilt sanatl ile i~ i~e iiriin
veren geleneksel siisleme sanatlan-
mtzdandrr. Kitabm hem i~de hem
de ru~mda siisleme unsuru olarak
kullarulan ebru sanatlnm en giizel
omekleri kitap kapaklarmda ve yan
7 8
kagltlarmda stk~a kullarulrm~, kita-
bm okunmaya ba~lanmadan evvel
ilgi ~ekmesine neden olmu~. Ab-
diilmecid Efendi Kiitiiphanesi'nde
de hem yerli hem de yabancr ki-
tap ciltlerinde ve pek ~ogunun yan
kagltlarmda ebrunun renk ve desen
ahengini yansitan giizel omekleri go-
riilmektedir. Kataloga, 1014 numa-
ra ve "Traite Theorique Et Pratique
D'Economie Politique" ismiyle kaytt-
h kitabm slrtl, slrtm kapakla birl~tigi
yerleri ve ko~ebentleri mukavva iize-
rine bordo renkli deri, diger yerleri
bordo ve gri renklerin hllim oldugu
battal ebru desenlidir. Kitabm on ka-
9 10
pagmm sag iist ko~esinde omekleri-
ni stks:a gordiigumiiz ve koleksiyonu
ozel k.Ilan i~aretlerden biri olan yaldtzh "Prince Mejid" damgast yer almaktadrr (Resim
8). Bir diger omek 1220 numaraya "Die Verfassungsgesetze Des Osmanischen Reic-
hes" ismiyle kaytth olan eserin slrtl, slrtm kapakla birle~tigi yerler ile ko~ebentlerinde
kahverengi deri kullarulrm~ on ve arka kapakta kahverengi tonlarda ebrulu kagtda yer
verilmi~tir (Resim 9). 1056 numarah" La Socialisme Et La Question Sociale" isimli ki-
tabm slrtl ve slrtm kapakla birle~tigi boliimleri kahverengi deri, on ve arka kapak mavi,
bordo ve kahverengi tonlarda ebru desenli kagltla kaplarnm~~ (Resim 10).
KUMA$, kitap cildi olarak her donem kullamlan bir malZeme olmu~tur. Ozellikle
canh renklerdeki kadife kum~lar kitap kaplarmda estetik zevki on plana s:Jkarrm~trr.
Kiitiiphanede kuma~ kaph ciltlerde daha s:ok kadife ve atlas kullanilmt~, renk olarak
da krrrmz1, bordo ve ye~il tercih edilmi~tir. Kuma~, cilt kapaklannm yam srra yan
kagtru olarak da kullanilmt~trr. Kiitiiphanede beyaz, krrmtz1, bordo ve ye~il renk-
li ipek veya atlas kuma~larm yan kagtru olarak kullamlrugt omeklere stks:a rastla:
maktadrr. Kuma~ kaph ciltlerin iizeri de yaldtzla, ~e~itli arma, motif ve resimlerle

Milli Saraylar 115

 Naciye Uc;:ar Ba~aran - - - - - - - - -

siislenmi~tir. Ornegin; Kiitiiphaneye, K

202 numara ile kaYJ.th "Fanfare Et Marc-
he Imperiale De S.M.!. le Sultan Mo-
hammed V ($evketli Sultan Mehmed
Han Hazretleri'nin Mar~1)" isimli nota
kitabmm ye~il kad.ife kaph cildinin on
kapagmda, ortada yaldiZh bir arp ve V
Mehmed Re~ad'm tasviri, dort ko~esinde
ise metal siislemeler bulunmaktadrr (Re-
sim 11). 948 numarah "Nazar-1 islam'da
Makam-1 Hilafet" isimli kitabm cildi
mukavva iizerine krem renkli ipekli ku-
11 ma~la kaplanmt~tlr (~esim 12).
CiLT BBZi, koleksiyonda ~ok stk kar~t­
l~ngumz malzemelerden birisidir. Ozel-
likle Avrupa tarz1 ciltlerde degi~ik ornek-
leri goriilmektedir. Deri ve kuma~a gore
daha ucuz bir malzeme olan cilt bezinin
kullarulru& kitaplarm iizerine ~e~itli resim
ve figiirler basilarak daha canh ve hareketli
kitap kapaklan olu~turulmu~tur. Ornegm;
94 numarah "Figaro lliustre" isimli eserin
kapa& y~il cilt bezi kaplanrm~, ortasma
resim basiliru~ ve tiim kapak yaldlzh mo-
tiflerle siislenmi~ (Resim 13). Yine 2048
numaraya "Moderne Kunst In Meister-
Holzschinitten" ismiyle kaYJ.th bordo
13 14 renkli cilt bezi ile kaph eser, Berlin'de ba-
siliru~ olup Avrupa cilt sanatlndan izler
t~rmaktadrr (Resim 14). 2004 numarah
"Lehrbuch Der Gartenfunst" isimli eserin
cildi mukavva iizerine ye~il renkli cilt bezi
ile kapl~, sayfa kenarlarma ise yaldiZ
yerine ebru yaplinn~tlr (Resim 15).
MBRMER, cilt sanatmda <;:ok kulla-
rulmamakla beraber, ozel eserlerin ka-
pagmda zaman zaman rastlarugrmtz bir
malzemedir. Kiitiiphaneye 11/1265 nu-
mara ve "Paris Sergi-i Umumisi" adtyla
kaYJ.th eserin cilt kapagt mermer ve me-
talin miikemmel bir i~<;:ilikle bir araya
getirildigi nadide orneklerden birisidir.
-Eser, donemin padi~ah1 II. Abdiilhamid'e
sunulmal< iizere ozenle hazrrlanm1~ ol-
15 mast bak!mmdan onemlidir (Resim 16).

116 Milli Sarayla r

 AbdUJmecid Efendi Kutuphanesi l<oleksiyonu'ndan Cilt Sanaf1 Ornekleri

Kapaklarda Kullamlan Siisleme Malzemeleri

Cilt kapagmda kullarulan deri, kuma~, ebru, ah~ap vb. kaplama unsurlarmm d.I~mda,
kapaklan siislemek ve cilt iizerine yaz1 yazmak is:in de s:ok s:e~itli malzemelerden ya-
rarlanllml~tlr. Koleksiyondaki eserlerde, nerede ise hemen her ciltte kar~umza s:lkan
siisleme malzemelerinin en onemlisi altin[varak ya da altln tozudur. "Kitap sanatla-
rmda ve onemli mimari eserlerin kitabele~inde slks:a kullarulan degerli bir madde-
dir."6 Kitaplarm kapak siislemelerinde, icr sayfalarm tezhiplenmesinde ve sayfa ke-
narlannda hep yald1zla kar~Ila~mz. Yald1z kadar slk olmasa da kapaklarda kullanilan
bir diger siisleme malzemesi metaldir. Metal, kitap ciltlerinde daha s:ok siisleme ve
koruma unsuru olarak kullan1lm1~tlr. Abdiilmecid Efendi Kiitiiphanesi'nde metalin
hem siisleme hem de koruma ozelliginin bir arada kullanildigi orneklere rastliyoruz.
Kiitiiphane koleksiyonuna K 4 numara ve "Nis ~ehrine Ait Fotograflar" ad1yla kaYJth
bir albiimiin kapag1, bordiirlerin baglant1 yerlerindeki bronz siislemeler, arka kapak-
taki dort ko~eye konulmu~ bronz ayakllklar ki bunlar muhtemelen kapak derisinin
zeminle temas edip YJpranmasnn engellemek icrin yap1lm1~trr. iki kapag1 birbirine
baglayan bronz kilitle metalin deri ile uyumlu bir siisleme-koruma unsuru olarak
kullan1lmasma da iyi bir ornektir {Resim 17-18). Yine Kiitiiphane koleksiyonuna K
2 numara ve '~ynaroz ve Baz1 Manastlrlara Ait Manzaralar" ismiyle kaYJth albiim
kapagmda kadife zemin iizerine bronzun ince bir i~~e siisleme unsuru olarak
kullanild.Igm1 goriiyoruz (Resim 19). · Bunlarm d.I~mda ozellikle Avrupa ciltlerin

18

17

Milli Saraylar 117

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Nociye U~or Bo~oron - - - - - - - - -

iizerleri s:e~itl.i resimler, barok, rokoko ve daha

s:ok Art nouveau tarzmda yapilln1~ motiflerle
· siislenmi~tir.
Kiitiiphanede bulunan kitaplann yan kagtt-
lannda ise desenli ve yald.J.zh kagttlar ile soguk
baski fantezi k.aglt tabir edilen kahn, parlak, be-
yaz renkli kagtt kullanillni~trr. Kum~ olarak,
yukarida belirtildigi iizere atlas ve ipek, kitap
ayrac1 olarak da genellikle degi~ik renklerde
kurdele tercih edilmi~tir. 2964 numarah "Defen-
se De Plevna" isimli, kirmiZl deri kaph kitapta
yan kagtdi olarak yaldiZh bir bordiiriin is:erisin-
de ye~il renkli atlas kullanillni~trr (Resim 20).
544 numarah "1325 Sene-i Hicriyesine Mahsus
20 Salname-i Devlet-i Ali.ye-i Osmaniye" isimli kir-
ffilZI deri kaph kitapta yan kagtdi olarak beyaz

ipekli kum~ goriilmektedir (Resim 21).

Abdiilmecid Efendi, gerek ki~iligi gerekse fikir
ve sanat diinyasma bulunduffil katkilar ile done-
mine damgasllll vurmu~ bir hanedan iiyesidir.
HayatJ. boyunca bilime, sanata ve edebiyata onem
vermi~; bunu bir y~am tarz1 olarak benimsemi~­
tir. ~iliginde bir Osmanh ~ehzadesinin asaleti
ile bir sanat~ zengin duygu diinyas1 ayru anda
belirir. Cilt sanatJ. a~smdan zenginligini goster-
meye s:alJ~trgtmiZ kiitiiphanesindeki eserlerin
envanter, dijitalleme ve restorasyon ~ah~malan
tamamlamp ar~tJ.rmacuarm hizmetine a~urug,.D­
da, bilim diinyas1 bu konuda yazuacak daha s:ok
21 ~ey oldugunu bir kez daha gorecektir.

Dipnotlar
1 <;agatay Ulu~ay, Padi~ahrn Kadrnlan ve K1zlarz, TTK Basunevi, Ankara 1980, s.163
2 Re~ad Ekrem Ko~u, "Abdiilmecid Efendi", istanbul Ansiklopedisi, !stanbul1958, !,137.
3 Akile <;elik, "Dolmabah~e'nin Sakh 1ncisi: Abdiilmecid Efendi Kiiti.iphanesi': Skylife, Nisan 2010, s. 127.
4 Arap alfabesi ile yazllan kitaplar sagdan sola dogru okundugu iifin, on kapak sagda, arka kapak ise kitabm
sol tarafmda yer almaktachr. Arka kapagm uzun kenarlD!D se.rbest kalan lasmma "Mildeb" denir. Ucu
sivri olan bu parifa, iist kapagm altma girmektedi.r. Mildebin hareketini saglayan, alt kapaga baglandtgt
parij:aya da "Sertab" denilmektedi.r. Bski cilt kapaklarlD!D dl~ yiiziinde ortada bulunan oval veya yuvarlak
formlu siislemele.re ~emse, ~emsenin iki ucundaki uzantllara ise salbek adt verilmektedi.r.
5 Turk Kitap Medeniyeti, Ed. Alper <;eker, lstanbul Bii~ehi.r Belediyesi Kiiltii.r A.$. Yaymlar1, istanbul
2008, s. 83.
6 Bahattin Yaman, Osmanlr Saray Sanatktirlarz, 18. YUzytlda Ehl-i Hzref, Tiirkiye Ekonomik ve Toplumsal
Tarih Vakfl., istanbul 2008, s.lll.

118 Milli Saraylar

 AbdUimecid Efendi Kutuphane si Koleksiyonu'ndan Cilt Sanat1 Orne kleri

Kaynak~a

BINARK, !smet, Eski Kitappllk Sanatlarzmzz, Ayylid1z Matbaas1 A.~ .• Ankara 1975.
<;:IG, Kemal, Turk Kitap Kaplan, Yap1 ve Kredi Bankas1 A.~. Kiiltiir Hizmeti, !stanbull971.
<;:OKTAN, Ahmet, Turk Ebru Sanatz Tarihi, Yapzlt~z, Kelime Anlamr Ve Ebru (:~itleri, istanbul1992.

KO<;:U, Re~ad Ekrem, "Abdiilmecid Efendi", ManbulAnsiklopedisi, c. 1, 1stanbull958.

OCAL, Orhan, Kitabzn Evrimi, Tiirkiye !~ Bankas1 Kiiltiir Yaymlar1 Faydal! Eserler Dizisi, istanbul ty.
OZDEMiR, Kemal, Osmanlz Armasz, Donence Basrm ve Yaym Hizmetleri, istanbull997.
Hanedanda1:1 bir ressam; AbdUlmecid Efendi, Ed. Orner Faruk ~erifoglu, Yap1 Kredi Yaymlar1, istanbul 2004.
OZEN, Mine Esiner, Turk Gilt Sanatr, Tiirkiye t~ Bankas1 Kiiltiir Yaymlan, Ankara 1998.
Turk Kitap Medeniyeti, Ed. Alper <;:eker, istanbul BiiMehir Belediyesi Kiiltiir A.~. Yaymlar1, istanbul, 2008.
ULU<;:AY, <;:agatay, Padi~ahzn Kadznlan ve Krzlan, TTK Basrmevi, Ankara 1992.
QUATAERT, Donald, Sanayi Devrimi (:agznda Osmanlz imalat Sektoru, 1leti~im Yaymlar1, 1stanbull999.
YAMAN, Bahattin, Osmanlr Saray Sanatkarlan, 18. Yiizyzlda Ehl-i Htref, Ttirkiye Ekonomik ve Toplumsal
Tarih Vakfi, istanbul 2008.

Milli Saraylar 119