13

ΕΙΔΙΚΗ ΕΚ ΔΟΣΗ ΤΗΣ «ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ» 3|5|202 2

Φτωχά - παχύσαρκα -
κακοποιημένα -
αφρόντιστα παιδιά
Στην Ελλάδα,
όχι στον τρίτο κόσμο

Τ
ο να είσαι παιδί παραπέμπει
τις περισσότερες φορές και
φέρνει στο μυαλό εμάς των
ενηλίκων την ανεμελιά, την
ξεγνοιασιά, την αθωότητα της
παιδικής ηλικίας, που είναι απαλλαγμένη
από τις ευθύνες και τις υποχρεώσεις της
ενήλικης ζωής. Ο τίτλος, ωστόσο, ενός
πρόσφατου άρθρου στον ημερήσιο Τύπο
μάς επαναφέρει και μας κάνει να προβλη-
ματιστούμε σχετικά με μία άλλη διάστα-
ση της παιδικής ηλικίας. Πιο κοντά στην
πραγματικότητα, πιο κοντά στη σκλη-
ρή εικόνα: «Η Ελλάδα είναι η χειρότερη
χώρα για να είσαι παιδί» τιτλοφορείται μια
συνέντευξη του Λουτσιάνο Καστελίνι,
επίσημου νέου εκπροσώπου της UNICEF
στην Ελλάδα («Καθημερινή», 26-3-2022).
Μα γιατί, θα αναρωτηθεί κάποιος. Τι να
πούνε και τα παιδιά του Τρίτου Κόσμου;
Τι να πούνε και τα παιδιά της Ουκρανίας
και κάθε εμπόλεμης περιοχής;
Η συνέντευξη αναφέρεται στην έκθε-
ση της UNICEF για την Ελλάδα που αφορά
το έτος 2021 και δόθηκε στη δημοσιότητα
τον Δεκέμβριο. Η εικόνα που διαμορφώ-
νεται με βάση τα επίσημα στοιχεία είναι
σκοτεινή και μας ανησυχεί, για να μην
πούμε μας τρομάζει, για το μέλλον των
παιδιών στη χώρα μας. Η Ελλάδα είναι
η χειρότερη χώρα για να είσαι παιδί στο
πλαίσιο της Ευρώπης. Οι δείκτες σε τομείς
όπως η συμμετοχή των νηπίων στη διετή
προσχολική εκπαίδευση, το ποσοστό των
νέων εκτός εκπαίδευσης, η ποιότητα της
εκπαίδευσης, η βία κατά των παιδιών, η
ανεργία των νέων, η παιδική θνησιμότητα,
η παιδική διατροφή, η ψυχική υγεία των
Ζάρα Καραβάνη - Περιοδικό δρόμου Σχεδία

νέων, η ισότητα των φύλων είναι αποκαλυ-

πτικοί. Σε όλους η Ελλάδα είναι κάτω από
τον ευρωπαϊκό μέσο όρο ενώ σε ορισμέ-
νους τομείς είναι στην τελευταία θέση.
Τα παιδιά μας είναι σε ποσοστό, που αγ-
γίζει σε κάποιους τομείς το 30%, φτωχά,
παχύσαρκα, κακοποιημένα, με ψυχικά
προβλήματα και κακή εκπαίδευση. Πολ-
λά παιδιά στην Ελλάδα στερούνται την
παιδική τους ηλικία γιατί είναι χωρίς σπίτι,
παιδικό σταθμό, εκπαίδευση, πολιτισμό,
βιβλιοθήκες, υπηρεσίες, ευζωία, υγεία,

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ

2 | 24
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ
δικαιώματα.
Και οι τομείς αυτοί, είναι προφανές,
σχετίζονται μεταξύ τους. Η φτώχεια των
παιδιών συσχετίζεται με τη φτώχεια των
γονέων. Στην Ελλάδα οι φτωχοί άνθρω-
ποι αγγίζουν τα 2.000.000. Η φτώχεια
συσχετίζεται επίσης με την παχυσαρκία
και το κακής ποιότητας φαγητό, όπως και
με το δικαίωμα στην ασφάλεια και στην
ελευθερία, που βρίσκονται σε κίνδυνο. Η
απορρύθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης,
κατά το αγγλοσαξονικό πρότυπο, απότο-
κο της νεοφιλελεύθερης εκπαιδευτικής
πολιτικής της κυβέρνησης, οδηγεί τις οι-
κογένειες που έχουν τα μέσα να στέλνουν
τα παιδιά τους στα ιδιωτικά σχολεία. Και
τα στοιχεία είναι δυστυχώς συντριπτικά:
στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης δια-
τίθενται κατά μέσο όρο 7.000 ευρώ ετη-
σίως για την εκπαίδευση του κάθε παιδιού
ενώ στην Ελλάδα το ποσό είναι λιγότερο
από 3.000. Εχουμε ένα εκπαιδευτικό σύ-
στημα που αποκλείει και δεν συμπεριλαμ-
βάνει, που οδεύει προς αξιολογήσεις και
κατατάξεις και συγκρίσεις, που δίνει την
εικόνα επιχείρησης που μια ανοίγει και
μια κλείνει, και οδηγεί πρόωρα τα παιδιά
στην εγκατάλειψη των θρανίων και στην
ανειδίκευτη εργασία. Η φτώχεια είναι που
οδηγεί στις περιορισμένες επιλογές, στην
«ευέλικτη» εργασία, στη δουλειά με κίν-
δυνο (βλέπει π.χ. ντελίβερι), στην υπερεκ-
μετάλλευση. Και σ’ αυτό το γκρίζο τοπίο,
τοπίο της ομίχλης, θάλλουν οι φιλονικίες,
τα ναρκισσιστικά τραύματα, τα ναρκωτι-
κά, ο οπαδισμός, η ξενοφοβία, η βία.
Η φτώχεια, η βία, η έλλειψη πρόσβα-
σης σε υπηρεσίες και περίθαλψη κάνουν
πολύ δύσκολη τη ζωή κάποιων. Τα φτωχά
παιδιά είναι ευάλωτα παιδιά.
Για την αντιμετώπιση των προβλημά-
των που σχετίζονται με την παιδική ηλικία
η UNICEF σε συνεργασία με την Ευρωπαϊ-
κή Επιτροπή έχει εκπονήσει το τετραετές
πρόγραμμα Child Guarantee, που φιλο-
δοξεί να συμβάλει, σε επτά χώρες μεταξύ
των οποίων και η Ελλάδα, στην αντιμετώ-
πιση της παιδικής φτώχειας και του κοινω-
νικού αποκλεισμού, ιδίως των ευάλωτων
κοινωνικών ομάδων (παιδιά με αναπηρία,
σε δύσκολες οικογενειακές συνθήκες, σε
ιδρύματα, παιδιά προσφύγων και μετα-
ναστών). Το πρόγραμμα βασίζεται στη
συνεργασία με τις κυβερνήσεις των χω-
ρών και εστιάζει σε πέντε κρίσιμους το-
μείς: δωρεάν υπηρεσίες υγείας – δωρεάν
εκπαίδευση – δωρεάν υποστηρικτικές
υπηρεσίες – αξιοπρεπείς συνθήκες δια-
βίωσης – σωστή διατροφή. Τα ποσά που
θα διατεθούν είναι πολύ μεγάλα. Μένει να
δούμε πώς θα φτάσουν τα χρήματα και οι
υπηρεσίες στα παιδιά, γιατί έχουμε πικρή
πείρα από προγράμματα που ευημερούν
ενώ οι πληθυσμοί που υποτίθεται ότι θα
στηριχθούν απομένουν στη μοίρα τους…
Και με δεδομένη την κακή προϊστορία και
τις οικονομικές ατασθαλίες εκατομμυρί-
ων ευρώ, επί σειρά ετών, της Eλληνικής
Eθνικής Eπιτροπής της UNICEF, που οδή-
γησαν το 2018 στην αποπομπή της από τη
διεθνή UNICEF, είναι εύλογες οι ανησυχί-
ες… Προβληματισμό όμως εγείρει και το
ζήτημα της κρυφής ιδιωτικοποίησης της
παιδείας, της υγείας και του πολιτισμού
που σχετίζεται γενικότερα με τις συνερ-
γασίες μη κυβερνητικών οργανώσεων ή
επιχειρήσεων με τον κρατικό μηχανισμό
- ένα ζήτημα που μας απασχολεί και στο
οποίο πρόκειται να επανέλθουμε σε επό-
μενο ένθετο.
Οι εκπαιδευτικοί, που είμαστε σε άμε-
ση επαφή με τα παιδιά, έχουμε επισημά-
νει πολλά από αυτά τα προβλήματα, που
ολοένα αυξάνουν τα τελευταία χρόνια.
Ειδικά για την Αθήνα, σε πολλές γειτονιές,
τόσο στο κέντρο όσο και στην περιφέρεια,
ο αριθμός των ευάλωτων παιδιών φαίνε-
ται να μεγαλώνει σταθερά. Και αντίστοι-
χη είναι η εικόνα και σε άλλες πόλεις στην
Ελλάδα, με τις ιδιαιτερότητές τους και τα
χαρακτηριστικά τους.
Τα τελευταία δέκα χρόνια, ειδικά για το
κέντρο της Αθήνας, η παιδαγωγική μας
ομάδα «το Σκασιαρχείο» όχι μόνο έχει επι-
σημάνει πολλά απ’ αυτά τα προβλήματα
αλλά έχει αναπτύξει πολύμορφες δράσεις
για την υπεράσπιση και τη στήριξη των
παιδιών, σε συνεργασία με ποικίλες ορ-
γανώσεις, φορείς, κοινωνικά κινήματα,
σχολεία, καταλήψεις, κοινωνικές κουζίνες
με σκοπό την περαιτέρω ανάπτυξη πολι-
τικών ένταξης των παιδιών από ευάλωτες
κοινωνικές ομάδες.
Τέτοιες είδους δράσεις για την υπερά-
σπιση και τη στήριξη των παιδιών λαμ-
βάνουν χώρα κυρίως στον δημόσιο χώρο
(στα πάρκα, στα εκπαιδευτικά ιδρύματα,
στα μουσεία, στις πλατείες και στους
δρόμους) και αποτελούν σημαντική πη-
γή ελπίδας. Οχι μόνο γιατί συμβάλλουν
ασφαλώς σε κάποιο βαθμό στην αναπλή-
ρωση των κενών της κρατικής πολιτικής
και στη δημιουργία όρων συνύπαρξης
και συμπερίληψης αλλά κυρίως γιατί δεί-
χνουν συγκεκριμένα τι θα έπρεπε και θα
μπορούσε η πολιτεία να κάνει. Αναδεικνύ-
ουν την κρατική ευθύνη για τη χάραξη και
υλοποίηση μιας ουσιαστικής και αποτε-
λεσματικής κοινωνικής πολιτικής προς
όφελος όλης της κοινωνίας και κυρίως
αυτών που το έχουν περισσότερο ανάγκη:
των παιδιών από τα ευάλωτα κοινωνικά
στρώματα.
Η συζήτηση για την παιδική ηλικία, τις
δυσκολίες, τα συσσωρευμένα προβλή-
ματα (με κυρίαρχο τη φτωχοποίηση των
παιδιών και των οικογενειών τους), τις
λύσεις που πρέπει ως κοινωνία να αναζη-
τήσουμε, απαιτεί μια πολυδιάστατη προ-
σέγγιση και αγγίζει πλήθος θεμάτων: τα
νέα χαρακτηριστικά της εργατικής τάξης,
του δημόσιου χώρου, του σχολείου και της
κοινότητας, των αγώνων για ισότητα και
κοινωνική δικαιοσύνη. Η μάθηση, το παι-
χνίδι, οι ομάδες συνομηλίκων, η συνεργα-
σία, η αυτοδιαχείριση, ο συνεταιρισμός,
η κοινωνική οικονομία είναι παράγοντες
που μπορεί να συμβάλουν στην κατεύ-
θυνση που θα πάρουν τα πράγματα. Και
έχουμε συνείδηση ότι ο ρόλος μας ως εκ-
παιδευτικών μέσα στα σχολεία αλλά και
ως ενεργών πολιτών είναι μεγάλος – όπως
και η ευθύνη μας!
Η Συντακτική Επιτροπή
Βογανάτσης Δαμιανός – Δημοπούλου
Φωτεινή – Μπαλτάς Μπάμπης –
Μπάρκα Κατερίνα – Παούρη Κατερίνα
– Παπαδόπουλος Χάρης – Σπήτα Βίκυ.
(Επικοινωνήστε μαζί μας και στείλτε μας
τα κείμενά σας για δημοσίευση στο εξής
μέιλ: periodikofreinet@gmail.com)
Τρίτη 3 Mαΐου 2022
Το Κίεβο
που γνώρισα
Του ΣτέλιοΥ Πανταζίδη*
M
ε ποιον τρόπο μπορούν τα παι-
διά να ρυθμίσουν τις σχέσεις
τους, τις διαδικασίες και τους
κανόνες της τάξης; Aυτό, όπως
και κάθε ζήτημα σε αυτή τη
σειρά άρθρων μου, προσπαθώ να το προσεγ-
γίσω μέσα από τη λογική των κοινών (logic of
the commons) στην εκπαίδευση.
Φανταστείτε ότι στην περιοχή όπου μένετε
υπάρχει μια μικρή λίμνη της οποίας τα ψάρια
εκμεταλλεύεστε όλοι/ες.
Ομως, προκύπτει ένα πρόβλημα, το αλόγι-
στο ψάρεμα στο οποίο το κάθε άτομο ψαρεύει
όσο περισσότερα μπορεί. Τα ψάρια μέρα με τη
μέρα λιγοστεύουν, καθιστώντας την κατάστα-
ση μη αναστρέψιμη. Μία λύση είναι η παρέμ-
βαση από το κράτος (νόμοι, επιβολές κ.λπ.) ή
μια άλλη λύση από έναν/μία ιδιώτη (περιφρά-
ξεις, ατομική εκμετάλλευση). Εδώ, το ζήτημα
της «ωφελιμιστικής και ατομικιστικής φύσης»
του ανθρώπου αντιμετωπίζεται με λύσεις που
βασίζονται σε τρίτους, πέφτοντας έτσι στην
παγίδα της μη εμπλοκής και της μεταβίβασης
της ευθύνης. Είναι, ωστόσο, αυτές οι μόνες
διέξοδοι;
Η εναλλακτική προτεινόμενη διέξοδος
είναι η λογική των κοινών η οποία αφορά το
τρίπτυχο «πόρος-κοινότητα-κανόνες». Στη λο-
γική των κοινών δεν περιμένουμε το κράτος
ή τον ιδιώτη, αλλά λειτουργούμε όλοι/-ες ως
μια κοινότητα. Οι κάτοικοι συναντιόμαστε,
συνδιαχειριζόμαστε, συνδημιουργούμε και
θέτουμε κανόνες για έναν υλικό πόρο, όπως
| |
Τα κοινά και οι συνελεύσεις των παιδιών
Οταν τα παιδιά παίρνουν τη διαχείριση της τάξης στα χέρια τους
θα μπορούσε να συμβεί και με τη λίμνη. Ο πό-
ρος μπορεί να είναι και άυλος. Για παράδειγμα,
στη γνωστή μας «Wikipedia», όλοι/ες μπορού-
με να έχουμε ισότιμη συνεισφορά στο να δι-
αμορφώσουμε τα λήμματα. Η συνδιαχείριση
αυτή προϋποθέτει ότι παρά τους διαφορετι-
κούς ρόλους που ενδεχομένως αποκτούμε σε
μια κοινότητα υπάρχει ισοτιμία ανάμεσα στα
Τρίτη 3 Mαΐου 2022
Της Σοφίασ Κοτσαύτη*
Τ
ο 2009 αποσπάστηκα ως δασκά-
λα στο Κίεβο της Ουκρανίας σε
δύο σχολεία. Το «Ελλάδα - 94 Σχο-
λείο» στο κέντρο της πόλης και το
Gymnasium «Potentsial» σε προά-
στιο του Κιέβου ήταν τα δύο σχολεία στα οποία
υπηρέτησα. Στο δεύτερο έκανα μάθημα στο
απογευματινό τμήμα Ελληνικών για ενήλικες
μία ημέρα την εβδομάδα και επίσης κάθε Κυ-
ριακή.
Τα σχολεία στην Ουκρανία είναι δεκατάξια,
δηλαδή η πρωτοβάθμια και η δευτεροβάθμια
εκπαίδευση είναι ενιαίο σύνολο, όπου φοιτούν
μαθητές από 6 ώς 16 ετών. Σε κάποια τμήματα
διδασκόταν η ελληνική ως πρώτη ξένη γλώσ-
σα. Στο «94 Σχολείο» υπήρχε μια ομάδα δασκά-
λων με επικεφαλής τη Λαρίσα και την Ταμάρα,
Ουκρανές δασκάλες με επιμόρφωση για τη
διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στο Κα-
ποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθήνας. Το άλλο
ουκρανικό σχολείο ονομάζεται τιμητικά «Ελλά-
δα». Ο ρόλος του Ελληνα εκπαιδευτικού ήταν
και είναι υποστηρικτικός και ενισχυτικός στη
διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας δίπλα στον
Ουκρανό εκπαιδευτικό της τάξης. Ηδη υπήρχε
αποσπασμένη έμπειρη Ελληνίδα δασκάλα, η
Γραμματούλα, και Ελληνας γυμναστής, ο Γιώρ-
γος, που είχε στόχο τη διδασκαλία ελληνικών
χορών. Οι τρεις εκπαιδευτικοί από την Ελλάδα
και οι πέντε Ουκρανές δασκάλες γίναμε μια
ομάδα. Ηταν ένα δημιουργικό εργαστήρι πει-
ραματισμού στην εκμάθηση της ελληνικής
γλώσσας, της ιστορίας, του πολιτισμού, παλαι-
ότερου και σύγχρονου που εξελίχθηκε σε σχέ-
ση συναδελφικής αλληλεγγύης.
Δεν θα αναφερθώ διεξοδικά στις πολλές και
ενδιαφέρουσες δραστηριότητες του σχολείου
μέλη της, δίνοντας μια νέα προοπτική να συ-
νεργαστούμε, να μοιραστούμε και να χτίσου-
με εμπιστοσύνη μεταξύ μας.
Μεταφέροντας τη λογική των κοινών στη
σχολική τάξη το πρώτο πράγμα που προκύ-
πτει είναι ότι αναδιαμορφώνονται οι ρόλοι
των εκπαιδευτικών και των παιδιών. Ο/η εκ-
παιδευτικός εμπιστεύεται την ικανότητα των
25 | 3
- αυτές μπορούν να βρεθούν στο διαδίκτυο για ες, τα οργανωμένα θεματικά μουσεία (Πολε-
όποιον ενδιαφέρεται και πραγματικά αξίζει να μικό, της Πείνας, Τσερνόμπιλ). Είναι τόσα πολ-
αναζητηθούν. Θα εστιάσω στις δυνατότερες λά αυτά που μπορούν να αναφερθούν για την
όμορφη αυτή ευρωπαϊκή πρωτεύουσα που
εμπειρίες μου. Γιορτάσαμε τις ελληνικές εθνι-
κές γιορτές, τα Χριστούγεννα, τις Απόκριες και αφήνει την αίσθηση του ανοιχτού ορίζοντα,
τη Σαρακοστή με θεατρικά έργα, τραγούδια της ανάσας στο πράσινο και σε πολύχρωμα άν-
και ελληνικούς χορούς παρουσία εκπροσώ- θη παντού. Μια πόλη που έρρεε με γελαστούς,
πων της ελληνικής πρεσβείας, των ουκρανι- ήρεμους ανθρώπους παρά τις δύσκολες οικο-
κών εκπαιδευτικών αρχών και της Ελληνικής νομικές συνθήκες που βίωναν με χαμηλούς Ειρήνη ίσον ζωή
Κοινότητας του Κιέβου. Μιλήσαμε μαθήτριες, μισθούς και συντάξεις. Η αξιοπρέπεια και η ευ-
μαθητές και εκπαιδευτικοί για τα δικά τους έθι- γένεια περίσσευαν σε κάθε κοινωνική επαφή. Ειρήνη είναι η αγάπη στα μάτια των
μα, ανταλλάξαμε απόψεις και ιδέες. Ηταν μια Τον Σεπτέμβριο του 2009 που πετούσα πά- παιδιών,
δυνατή εμπειρία συγκερασμού κουλτούρας και νω από την απέραντη πεδιάδα της Ουκρανίας είναι όσα χρειάζονται οι άνθρωποι για
γλώσσας. Αναζητούσαμε κείμενα και τραγού- την οποία διέσχιζε ένα μεγάλο πλωτό ποτάμι, ο να ζήσουν!
δια παραδοσιακά και νεότερα ελληνικά, που Δνείπερος, δεν μπορούσα να φανταστώ πόσο Ειρήνη είναι αγάπη και ευτυχία,
θα κινητοποιούσαν τα παιδιά να ενδιαφερθούν δυνατή θα ήταν αυτή η εμπειρία, μια εμπειρία Ειρήνη είναι η φιλία!
για τα ελληνικά, δεδομένου ότι οι μαθητές/μα- εκπαιδευτική αλλά και ζωής. Ειρήνη είναι τα χαμόγελα,
θήτριες δεν είχαν άμεση σχέση με την Ελλάδα. Σήμερα λυπάμαι τόσο πολύ για τον πόλεμο είναι το φως του ήλιου!
Συμμετείχαμε στον εορτασμό των δικών τους που βιώνουν. Επικοινωνώ συχνά με τη Λαρίσα, Ειρήνη είναι η φύση που νοιαζόμαστε.
επετείων, όπως η ημέρα της Ανεξαρτησίας με- τη Νατάσα και τη Λένα, δύο Ουκρανές φίλες Ειρήνη είναι η ζωή!
τά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο κατά την οποία βε- που γνώρισα στο τμήμα των ενηλίκων. Συνεχί- Ειρήνη είναι το παιχνίδι των παιδιών,
τεράνοι του πολέμου επισκέφτηκαν τα σχολεία ζουν να είναι στο Κίεβο, αρνούνται να εγκατα- είναι πηγή χαράς και ελευθερία!
για να μοιραστούν με τα παιδιά τις αναμνήσεις λείψουν την πατρίδα τους, παρά τις προτροπές Ειρήνη είναι ανοιχτά σχολεία!
τους. Η τελετή αποφοίτησης των μαθητριών και τους φόβους. Ζουν την κάθε μέρα και την Η ειρήνη θέλει δουλειά και κόπο πολύ.
και μαθητών κατέληγε με όλα τα σχολεία να κάθε νύχτα με την ανησυχία της επόμενης, Η ειρήνη είναι τέλεια!
βλέπουμε την ανατολή του ήλιου στην όχθη θυμώνουν για την αδικία, λυπούνται για την Τα παιδιά του Β2 και του Γ1
του Δνείπερου! καταστροφή στα ανατολικά σύνορα, αλλά συ- 40ό Δημοτικό Σχολείο Αθηνών
Γνωρίζοντας την κουλτούρα αυτού του πε- νεχίζουν να ελπίζουν. Στο προηγούμενο ένθετο
ρήφανου λαού, ζώντας μαζί τους την καθημε- του «Σκασιαρχείου» στην «Εφ.Συν.» διάβασα με
ρινότητα, κατακλύζομαι από αναμνήσεις και συγκίνηση τα κείμενα της Λαρίσα, όπως και
συναισθήματα. Θυμάμαι τόσα πολλά από την των δύο μαθητριών, της Μαρίας και της Ζλάτα,
πόλη του Κιέβου. Τα πλατιά πεζοδρόμια με από το σχολείο «Ελλάδα» του Κιέβου.
τις αγριοκαστανιές, τις λαϊκές αγορές τους, τα Μπαίνουμε δυστυχώς στον τρίτο μήνα από
λουλουδάδικα παντού, την Οπερα, τις μεγάλες την έναρξη του πολέμου. Ελπίζω και εύχομαι
πλατείες με τα μνημεία, τα τεράστια καταπρά- με όλη μου την καρδιά οι ειρηνευτικές διαδικα-
σινα πάρκα, τις εκκλησίες με τους χρυσούς σίες να έχουν αποτέλεσμα και οι Ουκρανοί/ές
τρούλους, την αρχιτεκτονική πολιτιστικών και πολίτες να πάρουν πάλι τη ζωή τους στα χέρια
κυβερνητικών κτιρίων, τις μεγάλες πρασιές και τους.
τις παιδικές χαρές μπροστά στις πολυκατοικί- *Δασκάλα
παιδιών, παραχωρώντας μέρος των Οι παιδικές συνελεύσεις λειτουρ- Βέβαια, όλα αυτά δεν γίνονται με μία μη-
αρμοδιοτήτων του/της. Μία από τις γούν προληπτικά εναντίον του αυ- χανιστική λογική, μα με το να νοιαστούμε
πρακτικές που μπορούν βοηθήσουν
προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι
Μέρος 2ο ταρχισμού. Η/ο εκπαιδευτικός δεν
παρεμβαίνει με έτοιμες λύσεις και
έμπρακτα για τους μαθητές/ριές μας με σκο-
πό να χτίσουμε σχέσεις και έτσι θα είναι και
«παιδικές συνελεύσεις». δεν προκαθορίζει τη λήψη απόφα- αυτοί/ές εκεί να μας το ανταποδώσουν.
Στις συνελεύσεις αυτές συμμετέ- σης, αλλά βοηθά στο να οργανωθεί ένα Αν σας ενδιαφέρει η ιδέα των συνελεύσεων
χουν όλα τα παιδιά της τάξης ασκώντας τα πλαίσιο σεβασμού και διαλόγου. Αλλοι συ- στην εκπαιδευτική πράξη, προτείνω να ανα-
δικαιώματα και αναλαμβάνοντας τις ανάλο- χνοί διάλογοι που γίνονταν με τους μαθητές/ ζητήσετε στο διαδίκτυο τον οδηγό «Η συνέ-
γες ευθύνες τους. Ενα παιδί αναλαμβάνει τον ριές μου: λευση των παιδιών» του Γιώργου Μόσχου και
ρόλο του/της συντονιστή/ριας και μαζί με τα -Kύριε, εγώ προτείνω να (…). της Ασπασίας Καλησώρα, ο οποίος αφορά τη
υπόλοιπα παιδιά συναποφασίζουν τον τρόπο -Παιδιά, δεν είμαι εγώ ο συντονιστής της διοργάνωση μαθητικών συνελεύσεων.
λειτουργίας της τάξης, κάνουν προτάσεις για συνέλευσης. Τέλος, για να προλάβω τυχόν προβληματι-
τα μαθήματα, επιλύουν τις διαφορές τους Σε αυτήν τη διαδικασία τα παιδιά συνήθως σμούς σε σχέση με τα παιδιά και τις συνελεύ-
κ.ά. Ιδανικά, η/ο εκπαιδευτικός αποσύρεται δυσκολεύονται να αντιληφθούν τη μετατό- σεις, θα ολοκληρώσω με μια φράση του πα-
και παρακολουθεί με δέος, διαφορετικά είναι πιση του κέντρου βάρους από τον/την εκπαι- ραπάνω οδηγού: «Αυτό που κακομαθαίνει τα
εκεί εμψυχώνοντας, βοηθώντας σε διαδικα- δευτικό στα ίδια: παιδιά δεν είναι η “πολλή” δημοκρατία, αλλά η
στικά ζητήματα και σε αναδιατυπώσεις. Αρα, -Τι θα κάνουμε, κύριε, με το Χ θέμα; έλλειψη ορθής εκπαίδευσης στη δημοκρατία
τα παιδιά συνδιαμορφώνουν τη σχολική τάξη, -Να το σημειώσεις για να το συζητήσουμε και στα δικαιώματα». Μήπως, όμως, κάτι ανά-
εξασκούνται στο να αυτοοργανώνονται και να στη συνέλευση. λογο ισχύει και για τους/τις ενήλικες;
κάνουν τη φωνή τους να ακουστεί. Η διαδικασία της διαπραγμάτευσης και του Στο επόμενο τεύχος του «Σκασιαρχείου» θα
Αποφάσεις για ζητήματα που κάλλιστα θα διαλόγου είναι αυτή που έχει αξία και όχι τόσο προσπαθήσω να προσεγγίσω το εξής ερώτη-
μπορούσε να πάρει ο/η ίδιος/α αφήνονται στα το αποτέλεσμα. Αυτή είναι η εκπαίδευση στη μα: «Πώς μπορούν τα παιδιά να συνδιαχειρι-
παιδιά. Στο μυαλό μου έρχεται μια ερώτηση δημοκρατία, το βίωμά της ή, όπως λέμε στην στούν τη γνώση χωρίς ο/η εκπαιδευτικός να
μαθητή μου μετά από μία δύσκολη απόφα- παιδαγωγική επιστήμη, «η βιωμένη εμπει- είναι αυτός/ή που εξηγεί και τη μεταφέρει;».
ση σε συνέλευση: «Μα καλά, κύριε, γιατί δεν ρία». Οταν εκπαιδευόμαστε από μικρή ηλικία
το αποφασίσατε εσείς και το συζητάμε τόση να είμαστε ενεργοί πολίτες βάζουμε από νω- *Παιδαγωγός, υποψήφιος διδάκτορας
ώρα;». ρίς τις βάσεις για συλλογικές διεκδικήσεις. Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
 4 | 26 Τρίτη 3 Mαΐου 2022 |

Της ΜαρίαΣ Τσουκνάκη*

Ε
ίμαστε ιδιαιτέρως χαρού-
μενοι από την ανταπόκριση
των σχολείων στην πρό-
σκλησή μας για επίσκεψη
και εκπαιδευτικό πρόγραμ-
μα στο πλαίσιο της θεματικής ομα-
δικής έκθεσης εικαστικών με τίτλο
«Ελεύθεροι πολιορκημένοι» και θέμα
τις έννοιες ελευθερία και πολιορκία
στη σημερινή εποχή, που διοργάνωσε
ο σύλλογος «κατARTι», τον Σεπτέμβριο

Δεύτερη ζωή δεν έχει

Εδώ «Τα θρανία της άνοιξης». Ακούτε το ραδιόφωνο των παι-
διών! Παιδιά, μείνετε συντονισμένα!
Σήμερα παιδιά, μεγάλα και μικρά, θα μιλήσουμε για τον νο-
μπελίστα ποιητή μας, Οδυσσέα Ελύτη! Καλή ακρόαση!
• «Ηθελα το λίγο και με τιμώρησαν με το πολύ».
• «Ο Ερωτας είναι τυφλός. Η φιλία κάνει πως δεν βλέπει».
• «Βαρύς ο κόσμος να τον ζήσεις, όμως για λίγη περηφάνια, θα το
άξιζε».
και τον Οκτώβριο του 2021 στο Ρέθυ-
μνο, υπό την αιγίδα του δήμου και με
την υποστήριξη της Περιφερειακής
Ενότητας Ρεθύμνου.
Την έκθεση επισκέφθηκαν τμήμα-
τα από το 8ο Δημοτικό σχολείο, από
το Εσπερινό Λύκειο και το Εσπερινό
ΕΠΑΛ, από το Μουσικό και το Πειρα-
ματικό Γυμνάσιο και Λύκειο, από το
2ο Γυμνάσιο, από το Λύκειο Αρσανίου,
από το 1ο και 2ο ΕΠΑΛ.

Ενα άλλο «μάθημα»

• «Η περηφάνια δεν θέλει να χρωστάει και ο εγωισμός δεν θέλει να Διαπιστώσαμε όμως ότι απ’ όλα τα
πληρώνει». παιδιά που ήρθαν να μας «δούνε» ελά-
• «Η λογική δεν μπορεί να παίξει για πολύ καιρό τον ρόλο της καρ- χιστα ήταν αυτά που είχαν πάει σε μια

διάς».
• «Το χιούμορ πρέπει να είναι πιο σοβαρό κι από τη σοβαρότητα».
• «Η τεχνική ξεπερνιέται. Η φύση όχι. Οι αισθή-
σεις ποτέ. Οι γνώσεις πάντοτε».
• «Είναι πιο δύσκολο να φτάσεις από το
τίποτα στο λίγο πάρα από το λίγο στο
πολύ».
ΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ
Αναρωτιέμαι μερικές φορές: Εί-
μαι εγώ που σκέφτομαι καθημερινά
πως η ζωή μου είναι μία; Ολοι οι υπόλοι-
ποι το ξεχνούν; Ή πιστεύουν πως θα έχουν κι
άλλες, πολλές ζωές, για να κερδίσουν τον χρόνο που σπατα-
λούν; Μούτρα.
Ν’ αντικρίζεις τη ζωή με μούτρα. Τη μέρα, την κάθε σου
μέρα. Να περιμένεις την Παρασκευή που θα φέρει το Σάβ-
βατο και την Κυριακή για να ζήσεις. Κι ύστερα να μη φτάνει
ούτε κι αυτό, να χρειάζεται να περιμένεις τις διακοπές. Και
μετά ούτε κι αυτές να είναι αρκετές. Να περιμένεις μεγάλες
στιγμές. Να μην τις επιδιώκεις, να τις περιμένεις. Κι ύστερα
να λες πως είσαι άτυχος και πως η ζωή ήταν άδικη μαζί σου.
Και να μη βλέπεις πως ακριβώς δίπλα σου συμβαίνουν
αληθινές δυστυχίες που η ζωή κλήρωσε σε άλλους ανθρώ-
πους. Σ’ εκείνους που δεν το βάζουν κάτω και αγωνίζονται.
Και να μη μαθαίνεις από το μάθημά τους. Και να μη νιώθεις
καμία φορά ευλογημένος που μπορείς να χαίρεσαι τρία πράγ-
ματα στη ζωή σου, την καλή υγεία, δυο φίλους, μια αγάπη,
μια δουλειά, μία δραστηριότητα που σε κάνει να αισθάνεσαι
ότι δημιουργείς, ότι έχει λόγο η ύπαρξή σου.
Να κλαίγεσαι που δεν έχεις πολλά. Που κι αν τα είχες, θα
ήθελες περισσότερα. Να πιστεύεις ότι τα ξέρεις όλα και να
μην ακούς. Να μαζεύεις λύπες και απελπισίες, να ξυπνάς κά-
θε μέρα ακόμη πιο βαρύς. Λες και ο χρόνος σου είναι απερι-
όριστος.
Κάθε μέρα προσπαθώ να μπω στη θέση σου. Κάθε μέρα
αποτυγχάνω. Γιατί αγαπάω εκείνους που αγαπούν τη ζωή. Και
που η λύπη τους είναι η δύναμή τους. Που κοιτάζουν με μάτια
άδολα και αθώα, ακόμα και αν πέρασε ο χρόνος αδυσώπητος
από πάνω τους. Που γνωρίζουν ότι δεν τα ξέρουν όλα, για-
τί δεν μαθαίνονται όλα. Που στύβουν το λίγο και βγάζουν το
πολύ. Για τους εαυτούς τους και για όσους αγαπούν. Και δεν
κουράζονται να αναζητούν την ομορφιά στην κάθε μέρα, στα
χαμόγελα των ανθρώπων, στα χάδια των ζώων, σε μια ασπρό-
μαυρη φωτογραφία, σε μια πολύχρωμη μπουγάδα.
«Οσο κι αν κανείς προσέχει
όσο κι αν το κυνηγά
πάντα, πάντα θα 'ναι αργά,
δεύτερη ζωή δεν έχει».
Στο κείμενο και στο μικρόφωνο ήταν η
Κάτια Βρούβα, μαθήτρια Γυμνασίου, Ηράκλειο Κρήτης
έκθεση εικαστικών. Πολλά είχαν πάει
σε συναυλία, σε κινηματογράφο, σε
θεατρική παράσταση, σε ένα μουσείο.
Οι εκπαιδευτικοί που τα συνόδευαν
και οργάνωσαν την επίσκεψη μας εί-
παν ότι δεν είναι συχνά στην ατζέντα
των σχολείων η επίσκεψη σε εκθέσεις
και ότι δεν παρακολουθούν συχνά τη
σύγχρονη εικαστική δημιουργία.
Η γλώσσα των εικασ τικών άλ-
λωστε μοιάζει δύσκολη, δυσνόητη,
περίεργη. Επίσης η σχέση μας με τις
εικόνες έχει καταντήσει πια κάπως
επιδερμική, μιας και δεχόμαστε κα-
θημερινά χιλιάδες οπτικά ερεθίσματα
και καταιγισμό πληροφοριών με τη
μορφή εικόνας, σε τέτοιο σημείο που
δυσκολευόμαστε να ξεχωρίσουμε
πότε μια εικόνα είναι τέχνη, πότε απο-
τελεί τεκμήριο πολιτισμού. Δύσκολα
επίσης δίνουμε χρόνο σε μια εικόνα
και την αφήνουμε να μας αποκαλυ-
φθεί.
Φαίνεται όμως ότι όταν κάποιος
μας ξεναγήσει σε μια έκθεση σύγ-
χρονης τέχνης καταφέρνουμε πιο
εύκολα να διεισδύσουμε στις εικόνες.
Είναι σαν να χρειαζόμαστε ένα χέρι
βοήθειας για να σκαλίσουμε την επι-
φάνεια, να ξύσουμε την επιδερμίδα
ενός έργου και να ανακαλύψουμε τα
κρυμμένα μυστικά του. Κι αυτό γιατί
οι περισσότεροι από εμάς συνήθως
αισθανόμαστε μπροστά στα έργα τέ-
χνης την αμηχανία του μη «ειδικού».
Αραγε όμως πρέπει να είναι κάποιος
«ειδικός» για να απολαύσει την τέχνη;
Και από την άλλη, όλα τα έργα τέχνης
μάς αφορούν; Ολα μας συγκινούν;
Μας ενδιαφέρουν; Σαφώς και όχι.
Εξάλλου η ερμηνεία ενός έργου αλλά
και η εμπλοκή μας με αυτό είναι μια
καθαρά προσωπική υπόθεση.
Από την άλλη, υπάρχουν κάποια
αισθητικά κριτήρια τα οποία μπορούν
και θα έπρεπε να αποκτηθούν, όχι μό-
νο από το οικογενειακό και κοινωνικό
περιβάλλον αλλά κυρίως από το σχο-
λείο, μιας και το σχολείο θα έπρεπε να
δίνει βαρύνουσα σημασία στην καλλι-
έργεια της αισθητικής, του πνεύματος
έκθεση εικαστικών
και του συναισθήματος.
Δυστυχώς όμως για μας, το σχο-
λείο έχει εγκλωβιστεί στην καλλι-
έργεια της γνώσης και της λογικής.
Ευτυχώς υπάρχουν φωτισμένοι παι-
δαγωγοί που κάνουν υπέροχες προ-
σπάθειες να αντιστρέψουν αυτό το
κλίμα, αν και θα έπρεπε ο απεγκλω-
βισμός της εκπαίδευσης από τη γνω-
σιοκρατία και τη στείρα αποστήθιση
πληροφοριών να είναι κύριο μέλημα
της εκπαιδευτικής κοινότητας.
Μπορεί άραγε η επαφή με την τέ-
χνη να βοηθήσει στην καλλιέργεια
της αισθητικής; Μπορεί ένα εικαστικό
έργο να μιλήσει σε ένα παιδί; Τι έχει να
του πει; Πώς επιδρά στον συναισθη-
ματικό του κόσμο και πώς κινητοποιεί
την κριτική του σκέψη; Ο,τι συμβαίνει
σε έναν ενήλικο μπορεί να συμβεί και
σε ένα παιδί που βρίσκεται μπροστά
σε ένα έργο τέχνης;
Η απάντηση είναι πως ναι. Η τέ-
χνη στο σύνολό της μπορεί να γίνει
εκείνο το όχημα που θα δώσει μια
άλλου είδους διάσταση στη μόρφω-
ση. Τη μόρφωση που θα αφορά τον
εκπαιδευόμενο, σε όποια ηλικία κι
αν βρίσκεται, που θα κινητοποιεί την
κριτική και δημιουργική του σκέψη,
που θα διαμορφώνει το συναίσθημα
και θα βοηθάει την καλλιέργεια της
αισθητικής και της ψυχής του.
Και αυτό το απέδειξαν με τον πιο
όμορφο τρόπο όλες εκείνοι οι μαθή-
τριες και μαθητές που μαζί με τις/
τους εκπαιδευτικούς τους έζησαν με
ενθουσιασμό την εμπειρία της ξενά-
γησης κι ανταποκρίθηκαν με ενδια-
φέρον στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα
της ομαδικής έκθεσης «Ελεύθεροι
πολιορκημένοι», όταν φεύγοντας δή-
λωσαν ότι, ναι, θα ξαναπάνε σε εκθέ-
σεις εικαστικών.
Και ότι αυτό που έζησαν ήταν από
τα καλύτερα «μαθήματα».
*Εικαστικός-θεατρολόγος